Hi Ton Hc Vit Nam

THNG TIN TON HC

Thng 6 Nm 2012 Tp 16 S 2

Thng Tin Ton Hc

(Lu hnh ni b)
Tng bin tp
Phng H Hi

Ban bin tp:

Phm Tr n on Trung Cng Trn Nam Dng Nguyn Hu D on Th Hiu L Cng Li c Thi Nguyn Chu Gia Vng

cc bi gii thiu tim nng khoa hc ca cc c s cng nh cc bi gii thiu cc nh ton hc. Bi vit xin gi v ta son. Nu bi c nh my tnh, xin gi km theo file (ch yu theo phng ch unicode hoc .VnTime).

Mi lin h vi bn tin xin gi v:

Bn tin: Thng Tin Ton Hc Vin Ton Hc 18 Hong Quc Vit, 10307 H Ni

Bn tin Thng Tin Ton Hc nhm mc ch phn nh cc sinh hot chuyn mn trong cng ng ton hc Vit Nam v quc t. Bn tin ra thng k 4-6 s trong mt nm. Th l gi bi: Bi vit bng ting Vit. Tt c cc bi, thng tin v sinh hot ton hc cc khoa (b mn) ton, v hng nghin cu hoc trao i v phng php nghin cu v ging dy u c hoan nghnh. Bn tin cng nhn ng

e-mail: ttth@vms.org.vn

Hi Ton Hc Vit Nam

Website ca Hi Ton hc:

www.vms.org.vn
nh ba 1. Friedrich Hirzebruch (1927-

2012)
Ngun: Internet

A. Grothendieck - Ngi chng minh "nh l":

"Tn ti nn ton hc Vit Nam!"

H Huy Khoi (Vin Ton hc) LTS: Quan h gia Vit Nam v Php v Ton hc tri qua c mt th k vi rt nhiu s kin, bin ng, thng trm v c thnh tu. Nhn dp ln u tin t chc i hi Ton hc phi hp gia Hi Ton hc Vit Nam v Hi Ton hc Php (2024/08/2012 ti i hc Hu), chng ti xin gii thiu mt s bi vit v mi quan h c bit ny. y cng l mt dp chng ta nhn li mi quan h trong Ton hc gia Vit Nam v Php v hng n nhng hp tc trong tng lai. l mt trong nhng "nh l tn ti" ni ting nht ca mt trong nhng nh ton hc ni ting nht ca th k XX: Alexandre Grothendieck. ng chng minh "nh l tn ti" ni ting ca mnh khng phi theo cch thng dng chng minh cc "nh l Grothendieck" ni ting khc. Ln ny, th gii ton hc c bit n mt phng php chng minh mi ca Grothendieck: ng chng minh bng chuyn i ca mnh n min Bc Vit Nam trong thi k c lit nht ca cuc chin tranh ph hoi ca quc M. Sau khi t Vit Nam tr v, thng 11 nm 1967, Grothendieck vit mt bi v chuyn i ca mnh, kt thc bng cu: "Ti chng minh mt trong nhng nh l quan trng nht ca mnh, l: Tn ti mt nn ton hc Vit Nam". Bi vit nhanh chng tr thnh ni ting trong th gii ton hc, bi v bt c iu g m Grothendieck vit ra u l iu m mi ngi lm ton quan tm. Phi ni rng, khng phi Grothendieck ch "chng minh" s tn ti ca nn ton hc Vit Nam, m chnh ng gp phn vo "s tn ti" . Ti hiu iu ny mt cch r rng khi, rt nhiu nm sau chuyn i ca Grothendieck, nhiu ng nghip nc ngoi ni vi ti rng h bit n nn ton hc Vit Nam t sau khi c bi vit ca Grothendieck. V cng nhiu ln, ti phi k li tng tn nhng g ti c chng kin, nhng g Grothendieck lm trong chuyn i thm Vit Nam. Bn thn s kin Grothendieck n Vit Nam l mt s l. ng, ngi c trao gii thng Fields, ngi m bt k mt trng i hc ln no cng ly lm vinh d khi ng n thm, li i n Vit Nam ang di bom n c lit? Nhng, c th hnh dung ti sao nhng iu Grothendieck vit ra li c nh hng to ln nh vy trong th gii ton hc, xin c ni i li v ng. Alexandre Grothendieck l mt trong nhng nh ton hc c nhc n nhiu nht ca th k 20. D nhin ngi ta nhc n ng trc ht v nhng ng gp to ln ca ng cho ton hc, nhng cng v ng l mt con ngi vi thin ti k l, c tnh k l. Mc d ng vit hn 1000 trang hi k, ngi ta vn bit rt t v cuc sng ring ca ng! Bi th, nhiu iu trong tiu s ca ng vn cn l b n, i khi ch l nhng truyn

thuyt. Nhng iu ti vit sau y da rt nhiu vo nhng li k ca mt s bn b gn gi ca ng. Alexandre Grothendieck khng phi l ngi c mt thi th u m v thun li. Cha ng h l Shapiro (khng r tn l g), sinh khong nm 1890 trong mt th trn nh thuc Nga, gn giao im ca ba nc Nga, Ucraina, Blruxia. Dng h Shapiro gm nhng ngi Do Thi rt sng o. ng Shapiro tham gia vo phong tro cch mng 1905 Nga, sau b y i Xibri hn 10 nm tri. ng c tr t do nm 1917 khi cch mng Thng Mi Nga thnh cng, v l mt trong nhng nh lnh o ca ng X hi cch mng cnh t. Lc u ng i vi nhng ngi Bnsvich, nhng sau ri b h. Thi k ny Chu u c nhiu phong tro cch mng: Rosa Luxemburg Berlin, cc Xvit Munich, nhm cch mng ca Bela Kun Hungari. Nc Nga bc vo cuc ni chin vi s tham gia ca nhiu lc lng khc nhau, trong c phi v chnh ph do Makhn cm u Ucraina. Cha ca Grothendieck tham gia vo tt c cc phong tro ! Trong nhng nm 20 ng sng ch yu c, gia nhp cc nhm chnh tr, v trang ca cc ng cnh t chng li Hitler v bn Quc x. Ti c, Shapiro gp Hanka Grothendieck, mt ph n Do Thi n t min bc nc c. Ngy 28 thng 3 nm 1928, h sinh ngi con trai t tn l Alexandre. Ch t lu sau, Hitler ln cm quyn v t nm 1933, nc c tr nn rt nguy him i vi nhng nh cch mng Do Thi. Cha m ca Alexandre lnh nn sang Php, li con trai mnh trong mt trng t thc gn Hamburg. Nm 1936 cuc ni chin Ty Ban Nha bng n. ng Shapiro tham gia trong on qun chng pht xt Franco. Khi nhng ngi cng

ho Ty Ban Nha tht bi, ng b a vo nh t Vernet, sau chuyn v tri tp trung Ausschwitz (tsvenxim) v cht ti nm 1942. Hanka Grothendieck cng vi con trai Alexandre sng st mt cch may mn trong mt nc Php bi Do Thi di thi Thng ch Ptanh. H c nhng ngi khng chin theo o Tin Lnh Cvennes che ch. Mc s Trocm, hiu trng trng Tin Lnh Cvennes bin vng thnh trung tm khng chin chng bn chim ng quc x. Alexandre Grothendieck c hc v sng ngay trong trng . V thi k , Grothendieck vit trong Reflexions et tmoignages sur un pass de mathmaticien : Ti hc nm u lyce trc ht c, sau Php. Nm 1940 l nm u tin ti hc lyce bn Php. Lc l chin tranh. M ti v ti b giam trong tri tp trung Rieucros, gn Mende. Ti l a tr ln nht tri v l a duy nht i hc lyce. Tri tuyt hay tri gi, ti i ti trng vi nhng i giy tm, b thm nc. My nm cui ca chin tranh, trong lc m ti vn b giam tri tp trung, ti sng mt nh dnh cho tr con t nn ca Secours Suisse Chambon sur Lignon. Phn ln bn tr chng ti l ngi Do Thi v khi cnh st a phng bo cho chng ti l bn Gestapo sp vy lng, chng ti chy vo rng n nu mt hai m, i tng nhm hai hay ba ngi, khng c thc lm v mi him nguy cht ngi. Vng Cvennes y nhng ngi Do Thi n nu v nhiu ngi sng st nh tnh on kt ca dn a phng. y, ti i hc Collge Cvenol cho n nm 1945. Gia 1945 v 1948 ti l sinh vin i hc Montpellier. M ti v ti sng xm nh Mairargner heo ht, cch Montpellier hn chc cy s. Chng ti sng tn tin bng ci hc

bng sinh vin ngho nn ca ti. sng c qua ngy, mi h ti i hi nho; v li c c ci vn na cho chng ti rau qu. l mt cuc sng ti p, tr khi phi i mt vi nhng tiu pha nh thay gng knh hay thay i giy mn vt c . . . . Sau hai nm hc Montpellier, ma thu nm 1948, Grothendieck c cc thy gio gii thiu ln Paris theo hc Ecole Normale Superieure vi Elie Cartan, mt trong nhng nh ton hc ni ting nht thi . l im kt thc thi nin thiu v bt u mt thi k vinh quang ca Grothendieck, t 1949 n 1970. Sau mt nm Paris, Grothendieck chuyn n Nancy, lm vic di s hng dn ca Dieudonn. Thi k ny anh quan tm nhiu n Gii tch hm. Bn lun n tin s quc gia Tch tenx tp v cc khng gian hch ca Grothendieck, bo v nm 1950, tr thnh kinh in v l im khi u cho l thuyt hnh hc cc khng gian Banach. Cng thi k ny Grothendieck gia nhp nhm Bourbaki, cng vi Henri Cartan, Dieudonn, Andr Weil v mt s ngi khc. T nm 1950, Grothendieck nhn c ti tr ca Trung tm nghin cu khoa hc quc gia Php. ng lm vic trng i hc tng hp Sao Paulo (Braxin) trong hai nm 1953-1955, sau chuyn v i hc Kansas (Hoa K). Chnh trong thi k ny, mi quan tm ca ng chuyn t Gii tch hm sang Tp v Hnh hc. Nm 1956 ng tr v Php, lm Nghin cu vin ca Trung tm nghin cu khoa hc quc gia Php. Nm 1959 nh du mt ci mc quyt nh trong s nghip ca Grothendieck. l nm ng nhn mt gh Vin

nghin cu khoa hc cao cp (Institut des Hautes Etudes Scientifiques, ni ting vi tn gi tt l IHES) va mi thnh lp, t ti Bures-sur-Yvette, trong vng thung lng Essonne xinh p gn Paris. Ngi ta thng ni, nhng nm Grothendieck IHES (1959-1970) l nhng nm vng (Golden Age) ca cuc i ng. Ti y, di s lnh o ca Grothendieck xut hin mt trng phi mi ca ton hc. IHES tr thnh trung tm ln nht th gii v Hnh hc i s. Nh Grothendieck, Hnh hc i s mang mt din mo mi sau thi k pht trin hong kim ca n vi trng phi Italia ni ting (vi nhng tn tui nh Frobenius, Castelnuovo, Fano, . . . ). Cng vi vic a vo khi nim lc (scheme), Grothendieck i s ho nhng t tng hnh hc rc r ca trng phi Italia, a n cho Hnh hc i s nhng cng c tnh ton mnh m. Hn th na, cc cng trnh ca Grothendieck cho ta kh nng nhn nhn ton hc hin i trong mt th thng nht: cc nh l ca ng l s hp nht ca hnh hc, s hc, tp v gii tch phc. Kh c th lit k ht nhng g m Grothendieck mang li cho ton hc. l tch tenx tp, khng gian hch, i ng iu b nh l cc hm t dn xut, lc , K- l thuyt, nh l Grothendieck-Riemann-Roch, nh ngha i s ca nhm c bn ca mt ng cong, xc nh cu trc hnh hc thng qua cc hm t, phm tr phn th, hnh thc lun ca i ngu a phng v ton cc, i ng iu tale, i ng iu crystalline, m t cc L-hm trong ngn ng i ng iu, cc mtip, . . . Tht kh hnh dung c rng, tt c nhng t tng ln nh th ca ton hc ch xut hin trong mt ci

u, v ch trong khong 10 nm! iu xuyn sut trong ton b s nghip ca Grothendieck chnh l c gng ca ng nhm thng nht ton b ton hc, xo nho ranh gii gia hnh hc, i s, s hc, gii tch. T tng ca Grothendieck c nh hng ln trong s pht trin ca ton hc hin i v c th hin trong nhiu cng trnh ca nhiu nh ton hc c gii thng Fields sau ng: Deligne, Drinfeld, Kontsevich, Voevodsky, Lafforgue, Ng Bo Chu.

ch qua cc bc ho ca ng, m thy Picasso ngay trong hnh dng ca nhng vt dng hng ngy. Vic Grothendieck t ngt ri b IHES, v ni chung, ri b ton hc vo nm 1970, thi k thin ti ca ng ang nh cao, lm xn xao gii ton hc. Cho n tn by gi, ngi ta vn khng tht hiu r ti sao. Nhiu ngi cho rng ng khng ng vi vic IHES nhn mt s tin ti tr ca cc c quan qun s (vo thi im , s tin ny l vo khong 3, 5% ngn sch ca Vin). ng l ngi lun c nhng quan im ring ca mnh v c th l nh nhiu ngi quan nim, ng kh "ngy th" v chnh tr. Gio s Louis Michel k li: c mt ln, ng ch cho Grothendieck xem bn thng bo v mt hi ngh quc t m Grothendieck c mi lm bo co vin chnh. Trong phn lit k cc c quan ti tr c NATO, v Michel hi Grothendieck xem c bit NATO l g khng, th Grothendieck tr li "khng"! Sau khi c gii thch NATO l g, Grothendieck vit th cho ban t chc hi ngh phn i. V cui cng, v khng mun mt Grothendieck, ban t chc nh chu mt NATO! Vy m con ngi c v nh ngy th v chnh tr, khng bit NATO l g, n thm v ging bi ti Vit Nam trong thi gian chin tranh. Mt s ngi bn gn gi vi ng, nh gio s Pierre Cartier, cho rng Vit Nam chnh l mt trong nhng nguyn nhn lm thay i quan nim ca Grothendieck. Nhn thy nhng g chin tranh mang li cho loi ngi, Grothendieck nghi ng v ngha ca khoa hc. ng cho rng khoa hc b li dng lm hi loi ngi. Chuyn thm Vit Nam ca ng gy mt ting vang ln trong cng ng ton hc quc t. Khi n Vit Nam (nm 1967), ng

Grothendieck ti khu s tn Thi Nguyn. Ngun: Internet Grothendieck gp phn lm cho IHES thc s tr thnh mt trong vi ba trung tm ln nht ca ton hc th gii. Ch mt chi tit sau y cng cho ta thy r iu : t ngy thnh lp n nay, IHES mi c 10 ngi l "gio s chnh thc" (professeur permanent) th c 7 ngi ot gii Fields, l: Alexandre Grothendieck, Ren Thom, Jean Bourgain, Alain Connes, Pierre Deligne, Maxim Kontsevich, Laurent Laforgue. Grothendieck lm mt cuc cch mng thc s trong ton hc. ng li du n ca mnh trong mi lnh vc ca ton hc hin i. Ngi ta c th nhn ra nh hng ca Grothendieck ngay c khi khng thy trch dn nh l c th no ca ng. iu ny cng ging nh nh hng ca Picasso n thm m ca thi i chng ta: ta nhn ra Picasso khng

c bi ging v i s ng iu ti H Ni. Thng th Gio s T Quang Bu (lc l B trng B i hc v Trung hc chuyn nghip) hoc Gio s on Qunh phin dch cho ng. Ngi ta tht s kinh ngc v s bnh tnh ca ng: cc bi ging ca ng thng b ngt qung v nhng ln my bay M bn ph thnh ph. Vy m ng, ngi n t mt t nc t lu khng c chin tranh, khng h t ra my may lo s. Nhng ri th cc bi ging ca ng cng phi chuyn ln khu s tn v khng th no ging bi khi m bui hc b ngt qung hng chc ln v my bay. khu s tn, c mt hnh nh v ng m khng bao gi ti qun. l c mt ln, ti thy ng ci trn ngi c sch, ci o t mu "phng khng" (tn gi ca mu c a thi chin tranh) vt trn bi sim. Hi ra mi bit, ng dnh ton b va li ca mnh mang theo sch v sang tng cc nh ton hc Vit Nam v ch c b qun o duy nht mc trn ngi! Vy nn mi ln git, ng phi ch qun o kh mc li ch khng c qun o thay! Trong thi gian ng Vit Nam, mi tun ng u nhn n ngy th Su. Khi cc nh ton hc Php bit chuyn, h u rt ngc nhin v khng thy ng c thi quen khi Php. V ngi ta cho rng ch c th c mt cch gii thch: ng mun tit kim mt phn lng thc cho Vit Nam! Theo li ng ni, chuyn i Vit Nam lm ng tht s ngc nhin: mt t nc ngy m phi i u vi cuc chin tranh c lit bc nht trong lch s, ngi ta vn dy ton, hc ton, v bit n nhng thnh tu hin i nht ca ton hc! T s ngc nhin , ng cng b nh l ca mnh trong bi vit v chuyn thm Vit Nam (c lu hnh rt rng ri thi cc trng i hc

phng Ty): "Tn ti mt nn ton hc Vit Nam". "nh l" trn y ca Grothendieck lm th gii ton hc bit n nn ton hc Vit Nam trong chin tranh. Chuyn i ca Grothendieck m u cho mt lot chuyn i thm v ging bi ca nhiu nh ton hc ln n Vit Nam, trong nhiu nht vn l cc nh ton hc Php: L. Schwartz, A. Martineau, P . Cartier, B. Malgrange, Y. Amice,... C th ni chuyn i ca Grothendieck l mt ct mc quan trng trong lch s hp tc khoa hc gia cc nh ton hc Vit Nam v cc nh ton hc Php. T sau nm 1993, Grothendieck khng cn a ch bu in na, khng ai c th lin lc vi ng, ngoi tr mt s ngi bn gn gi. ng sng trong mt cn nh nh bn sn dy Pyrnes. C l b c ln bc nht ca ton hc ang mun dnh thi gian suy ngm v cuc i. C cuc i ng l mt chng ng gian nan i tm chn l. Nu nh cc chn l ton hc tm n vi ng nhiu mt cch ng ngc nhin th trong cuc i, nh Cartier ni, Grothendieck khng tm c cho mnh mt ch m ng thy tho mn. Trong rt nhiu nm, ng khng phi l cng dn ca mt quc gia no v ng i khp ni trn th gii vi tm h chiu ca Lin hp quc. Xut thn trong mt gia nh Do Thi gio truyn thng, Grothendieck c nhng ngi khng chin theo o Tin Lnh che ch, v cui cng, ng quan tm nhiu n Pht Gio. ng lun sng theo nhng nguyn tc ca ring mnh v nhiu khi cm thy tht vng trc cuc sng. Cuc i Grothendieck l mt cuc i y vinh quang, y bi kch, mang m cht tiu thuyt, m trong mt bi vit nh khng th no ni ht c.

Nhng bc i chp chng u tin ca Ton hc Vit Nam

Ng Thc Lanh (HSP H Ni) v Phm Tr n (Vin Ton hc) Di thi phong kin, nc ta Ton hc khng c ging dy trong nh trng. n thi thc dn Php, trong cc trng dy cho ngi Vit Nam, tuy Ton hc bt u c ging dy, nhng trnh cng khng vt qu trnh ph thng. Ngay c nhng trng cao ng k thut, nh trng Cao ng Giao thng - Vn ti, th trnh Ton hc cng khng vt qu trnh Gii tch lp 12 hin nay. Cho n nm 1941, khi Chin tranh Th gii th II bng n, ng t Vit Nam sang Php b tc nghn, ch khi thc dn Php mi m H Ni trng Cao ng Khoa hc ng Dng cho cc con ty sau bc t ti c ch hc. Trng o to bc c nhn cho cc ngnh L, Ha, Sinh. Ton hc n ngang trnh Ton i cng, vi mc ch cung cp cc kin thc ton cn thit cho vic hc cc mn L, Ha, Sinh cho sinh vin trong trng. Sau Cch mng thng Tm nm 1945, Chnh ph Vit Nam Dn ch Cng ha quyt nh thnh lp trng i hc Khoa hc v c GS. Nguyn Thc Ho lm Quyn gim c kim Tng th k. V Ton hc, ngoi lp Ton hc i cng do GS. Nguyn Thc Ho ging dy, cn c cc lp C hc L thuyt do GS. Hong Xun Hn ging v C hc Thng k do GS. T Quang Bu ph trch. Trng mi hot ng c vi thng th cuc Khng chin chng Php bng n. Trng phi tm thi nh ging v tn c ra khi H Ni. Sau ngy Ton quc khng chin, GS. Nguyn Thc Ho tn c v qu nh Ngh An v c B Gio dc giao nhim v m cc lp Ton hc i cng . Cc lp ny tip tc hc cho n nm 1951 th st nhp vo Trng D b i hc v Trng S phm cao cp, hot ng vng T do khu IV cho n tn ngy ha bnh lp li, nm 1954. Vit Bc, vo cc nm 1948-1949, GS. Nguyn Xin cng m mt lp Ton i cng v c khong 15 hc vin tham d. Thi gian u, cc hc vin t hc ly phn l thuyt l chnh, sau gi bi lm v thy chm. Lp c tp trung ti x i in, huyn Tam Nng, tnh Vnh Yn, di chn ni Tam o. Nm 1949, khi Php tn cng ln Vnh Yn, hc vin phi lnh vo hang , ri rt v nh. Lp hc tm thi nh ging. Cui nm 1949, GS. L Vn Thim t Paris bay v Bangkok, ri xuyn qua rng Campuchia, v bng bin Nam B, tham gia khng chin Nam B. Gia nm 1950, ng ln li i b 6 thng tri, theo giao lin vt Trng Sn ra chin khu Vit Bc. u nm 1951, Chnh ph khng chin quyt nh thnh lp hai trng Khoa hc c bn v S phm cao

cp v c GS. L Vn Thim lm hiu trng c hai trng ny. Hai gio s L Vn Thim v Nguyn Xin p xe vo tn khu IV tuyn sinh. Hai trng ny c chnh thc thnh lp vo cui nm 1951 Chim Ha, Tuyn Quang. V sau c hai trng u c chuyn sang khu Hc x Trung ng, t mt x gn th ph Nam Ninh, tnh Qung Ty, Trung Quc. V Ton, sinh vin hai trng hc chung di s ging dy ca cc GS. L Vn Thim v Nguyn Xin (l thuyt) v gio vin Nguyn Cnh Ton (ph trch phn bi tp).

Cui nm 1954, chnh ph ra quyt nh thnh lp trng i hc S phm vn khoa do GS. ng Thai Mai lm hiu trng v trng i hc S phm khoa hc do GS. L Vn Thim lm hiu trng, trn c s st nhp cc trng: S phm cao cp Trung Quc v, trng S phm cao cp v D b i hc khu IV ra v trng Cao ng khoa hc vng tm chim. Cng vi trng i hc Y- Dc v trng i hc Nng nghip, l nhng trng i hc u tin ca nc ta sau ngy ha bnh lp li. Ph trch ging Ton c cc GS. L Vn Thim v Nguyn Thc Ho cng cc cn b ging dy Nguyn Cnh Ton, Khc Ngc Khm v Ng Thc Lanh. Trng i hc S phm khoa hc ch tn ti c 2 nm (1955- 1956) v o to c 3 kha. Kha I gm cc sinh vin t khu Hc x Trung ng v, t khu IV ra v cc sinh vin li H Ni. Kha ny hc ht 1955 n u nm 1956 th tt nghip. Kha II tuyn sinh t u nm 1955 v thi tt nghip vo h nm 1956. Kha III tuyn sinh vo h nm 1955 v thi tt nghip vo cui nm 1956. Nh vy kha I hc hn 2 nm, cn cc kha II v III ch hc c 1 nm ri. Tuy thi gian hc ngn, nhng chng trnh vn l chng trnh 3 nm tinh gin, mi nm c hc trong 6 thng v khng c ngh h. S d phi o to gp rt nh th v nhu cu v cn b ging dy Ton, L, Ha, Sinh cho cc trng i hc v khoa hc v k thut sp m l rt ln v rt cp bch. Trong khi , ngun duy nht cung cp cn b ging dy cho cc trng ny ch trng ch vo cc sinh vin tt nghip trng i hc S phm khoa hc. V th vo thi gian ny, nhng sinh vin tt nghip trng i hc S phm khoa hc vo loi kh gii, u c

BCH Hi Ton hc Vit Nam kho 1 Hng u t tri: Hong Tu (th 3), Nguyn Thc Ho (th 4), L Vn Thim (th 5), Nguyn Cnh Ton (th 6), Nguyn nh Tr (th 7). Ngun: Internet Trng Khoa hc c bn hot ng c 2 nm (1952 v 1953) th dng. Cn trng S phm cao cp tip tc tuyn sinh kha II v chuyn sang c s mi ca khu hc x va c xy dng xong. Kha II bt u hc t nm 1954. Ph trch dy Ton c GS. L Vn Thim v cc cn b ging dy Nguyn Cnh Ton v Ng Thc Lanh. Sau khi H Ni c gii phng (10/10/1954), trng S phm cao cp c chuyn v H Ni v tip qun c s ca trng Cao ng Khoa hc vng tm chim.

phn cng v lm cn b ging dy cc trng i hc mi m. Nhng ngi cn li th c phn cng v cc trng ph thng trung hc, cc trng b tc cng nng v cc trng b tc ca qun i. Tiu chun duy nht chn cn b ging dy i hc lc by gi ch l nng lc ca bn thn sinh vin tt nghip. Trong lch s pht trin ca nn khoa hc t nhin nc ta, trng i hc S phm khoa hc, tuy ch tn ti c 2 nm, nhng c mt v tr cc k quan trng. Ngy nay nhn li, c th thy rng tt c cc sinh vin tt nghip loi kh, gii v c b nhim lm cn b ging

dy cc trng i hc hi y u trng thnh. Nhiu ngi tr thnh cc cn b khoa hc ti nng, nhng cn b khoa hc u ngnh, nhng cn b qun l khoa hc c uy tn. u nm 1956, hai trng i hc S phm vn khoa v i hc S phm khoa hc nhp li ri sau li tch ra thnh hai trng mi v hon chnh hn l trng i hc Tng hp H Ni v trng i hc S phm H Ni. "Ci tha ban u y lu luyn" ca nn Ton hc Vit Nam din ra nh th !

Nhng k nim v Grothendieck v trng phi ca ng

Luc Illusie, cng Alexander Beilinson, Spencer Bloch, Vladimir Drinfeld v mt s ngi khc Luc Illusie, nguyn gio s ti i hc Paris-Sud, l mt hc tr ca Alexander Grothendieck. Chiu th Ba, ngy 30/1/ 2007, Illusie gp g cc nh ton hc ca i hc Chicago: Alexander Beilinson, Spencer Bloch, Vladimir Drinfeld v mt vi ngi khch khc ti nh ca Beilinson Chicago. Trong cu chuyn bn l si, Illusie nh li nhng k nim v nhng ngy thng ca mnh vi Grothendieck. Di y l ni dung ca bui ni chuyn trn c bin tp bi Thanos Papa oannou, Keerthi Madapusi Sampath v Vadim Vologodsky. Ti Vin Nghin cu cao cp IHS Illusie: Ti bt u tham d cc seminar ca Grothendieck ti IHS (Institut des Hautes Etudes Scientifiques - Vin Nghin cu cao cp) vo nm 1964 v phn u tin ca SGA 5 (1964-1965). Phn th hai vo 1965-1966. Bui seminar din ra vo th Ba hng tun, bt u lc 2h15 v ko di mt ting ri. Sau l tic tr. Hu ht cc bo co u do Grothendieck trnh by. Thng l ng chun b cc bi vit trong ma h hoc trc v cung cp cho cc bo co vin tim nng. Trc rt ng sinh vin ca

mnh, ng trnh by cc bi ging (exposs) v yu cu cc hc tr ca mnh ghi chp li. Ln u tin gp ng ti s. l vo nm 1964. Ti c gii thiu vi ng l nh Cartan, ng y ni "Vi nhng g anh ang lm, anh nn gp Grothendieck". Lc ti ang tm kim mt cng thc ch s Atiyah-Singer cho mt trng hp tng i. Lm vic vi tng i tt nhin l phong cch ca Grothendieck, v vy Cartan lp tc nhn thy im ny. Ti lm mt s vn vi cc phn th Hilbert, cc phc ca cc phn th Hilbert vi i ng iu hu hn, v ng ni, "N lm ti nh n mt ci g Grothendieck lm, anh nn tho lun vi ng y". Ti c nh ton hc Trung Quc Shih Weishu gii thiu vi Grothendieck. Shih Weishu Princeton trong thi gian ca seminar Cartan-Schwartz v cng thc AtiyahSinger - c mt seminar song song c ch tr bi Palais. Chng ti lm vic vi nhau mt cht v mt s lp c trng. Sau ng y n thm IHS. ng thn vi Grothendieck v ngh gii thiu ti. V vy, mt hm, vo lc 2h, ti n gp Grothendieck IHS, ti phng lm vic ca ng y, ni m hin nay ti ngh l mt trong nhng vn phng ca cc th k. Cuc gp din ra ti phng khch k vi . Ti c gng gii thch nhng g ti ang lm. Sau , Grothendieck t ngt ch cho ti my s giao hon ngy ng v ni, "N khng dn n u c. ti gii thch cho anh mt vi tng ca ti". Sau ng c mt bi ni di v iu kin hu hn trong cc phm tr dn xut. Ti khng bit g v cc phm tr dn xut! "Anh khng nn xt cc phc cc phn th Hilbert. Thay vo , nn lm vic vi khng gian vnh (ringed spaces) v cc phc

ta nht qun (quasi-coherent) c chiu tor hu hn... (ci)... N trng rt phc tp, nhng nhng g ng y gii thch cho ti cui cng chng t l hu ch trong vic xc nh iu ti mun. Ti ghi li nhng khng hiu nhiu lm. Ti khng bit cht g v hnh hc i s vo thi im . Tuy nhin, Grothendieck thng bo, "Vo ma thu ti s bt u mt seminar, tip ni ca SGA 4 ", n khng c gi l SGA 4 m gi l "SGAA", "Sminaire de gomtrie algbrique avec Artin". ng y tip "Seminar s v i ngu a phng. Nm ti chng ti s n phn i ng iu adic, cc cng thc vt, cc L-hm". Ti ni, "Vng, ti s tham d, nhng ti khng bit ti c th theo c khng". ng y ni, "Thc ra ti mun anh ghi li bi ging u tin". Tuy vy ng y khng a cho ti cc bi vit chun b trc no. Ti n d bi ging u tin.

Alexander Grothendieck. Ngun: Internet Trn bng Grothendieck trnh by bo co vi nng lng khng l, nhng ng lun nhc li cc kin thc cn thit. ng y cng rt chnh xc. Phn trnh by cc k gn gng, thm ch nh ti l ngi khng bit cht g v ch ny

10

cng c th hiu c cu trc chnh. Bi ging nhanh nhng rt r rng ti c th chp li. ng y bt u bng cch nhc li i ngu ton cc, dng hnh thc ca f ! v f! . Thi gian ti hc mt cht v ngn ng phm tr dn xut. V vy ti khng tht s cc tam gic nh du (distinguished triangles) v tng t nh th. Sau ng y chuyn sang ch kh hn nhiu l cc phc i ngu. Sau mt thng, ti vit xong cc bi ging. Ti rt lo lng khi a chng cho ng y. Bn tho di khong nm mi trang. i vi Grothendieck l mt di hp l. C mt ln, Houzel, ngi tng l tr l ging dy ca ti ti trng cole Normale, ni vi Grothendieck lc kt thc seminar, "Ti vit mt s th ti mun a cho ng". l mt ci g v hnh hc gii tch, khong mi trang. Grothendieck ni "Khi anh vit c nm mi trang th hy quay li" ... (ci) ... D sao, di l hp l, nhng ti vn rt lo lng. L do l ti vit mt cht v tng ca ti v cc phc cc phn th Hilbert. Bn cui cng ti ngh l tt. Grothendieck ni "C th ti s xem bn tho ". V vy, ti a bn tho cho ng y. Khng lu sau , Grothendieck n gp ti v ni "Ti c mt vi nhn xt v bn tho ca anh. Anh hy n nh ti, ti s gii thch cho anh". Ti ni ca Grothendieck Khi ti gp ng y, tht ngc nhin v bn tho ca ti b bi en vi cc ch thch bng bt ch. Ti ngh rng l bn tho cui cng, nhng mi th phi thay i. Thc t, tt c cc nhn xt ca ng y u ng, thm ch l mt cu hi v ting Php. ng y ngh b sung v cch vit, cch t chc, mi th. V vy i vi trnh by v i ngu a phng, ti rt lo lng. Tuy

nhin, khong mt thng sau , ng y ni, "Ti c cc ghi chp ca anh. Cc ghi chp l c, nhng ti c mt vi kin, v vy anh c th n ch ti ln na khng?". l khi u ca mt lot cc chuyn thm ni ca ng y. Vo thi gian ny, Grothendieck sng ti Bures-sur-Yvette, rue de Moulon, trong mt gian nh nh mu trng vi mt tng trt v mt tng gc. Phng lm vic rt mc mc v vo ma ng rt lnh. C mt bc chn dung ca ngi cha c ha bng bt ch v trn bn mt chic mt n ca b m ng. Pha sau bn lm vic l cc ngn t y ti liu. Khi cn mt ti liu, ch cn quay li ly m khng mt thi gian. ng y sp xp rt tt. Chng ti ngi vi nhau v tho lun cc nhn xt ca ng y v bi vit ca ti. Chng ti bt u lc 2h v lm vic cho n 4h, v ng ni, "C l chng ta cn gii lao". i khi chng ti i b, i khi chng ti ung tr. Sau chng ti tr li v tip tc lm vic. Ri chng ti n ti vi v, con gi v hai con trai ca ng y. Ba n ti khng ko di. Sau chng ti gp li trong phng lm vic v ng thch th gii thch cho ti mt s kin thc ton hc. Ti nh mt ngy n, ng y ging cho ti mt kha hc v l thuyt nhm c bn theo mt s quan im khc nhau: cch tip cn theo t p, theo l thuyt lc (vi nhm c bn m rng trong SGA 3), l thuyt topos. Ti c gng nm bt, nhng rt kh. Grothendieck rt hng th vi vit ch nhanh v tao nh. ng y ni rng khng th ngh m khng vit. Bn thn ti th thy thun hn l u tin nhm mt li v suy ngh, hoc c th ng lng, nhng ng y th khng th ngh bng cch ny, ng y phi ly mt mnh giy, v bt u vit. ng vit X S v

11

qua li nhiu ln cho n khi cc k t v mi tn tr nn rt m. Chng ti thng kt thc lc 11h30. Sau , ng y i cng ti n ga xe la v ti n chuyn tu cui cng v Paris. Tt c cc bui chiu ti nh ng y u nh th. i do trong rng Trong s nhng ngi n d seminar, ti nh c Berthelot, Cartier, Chevalley, Demazure, Dieudonn, Giraud, Jouanolou, Nron, Poitou, Raynaud v v ca ng Michle, Samuel, Serre, Verdier. Tt nhin c nhng khch nc ngoi, mt s ngi tham d trong thi gian di (Tits, Deligne - tham d t 1965, Tate, v sau Kleiman, Katz, Quillen...). Sau khi seminar kt thc, chng ti c tic tr lc 4h phng gii lao ca IHS. l ni gp g v tho lun. Mt ch khc nh vy l trong cc ba tra ti IHS m ti quyt nh n sau mt thi gian. bn c th thy Grothendieck, Serre, Tate tho lun v motive v cc ch khc m ti nm bt c. SGA 6, seminar v RiemannRoch, bt u vo nm 1966. Trc khng lu, Grothendieck ni vi ti v Berthelot, Cc anh nn bo co. ng y a cho chng ti mt s ghi chp chun b v iu kin hu hn trong cc phm tr dn xut v v cc K-nhm. V vy, ti v Berthelot c mt vi bo co v hon thnh cc bi vit. Trong thi gian ny, chng ti thng gp nhau n tra v sau ba tra - tht rt d chu - Grothendieck a chng ti i do trong cc khu rng ca IHS v ngu nhin gii thch cho chng ti nhng th ng y ang suy ngh v nhng th ng y c. Ti nh c mt ln ng k, "Ti ang c bi bo ca Manin v cc nhm hnh thc v ti ngh rng ti hiu nhng g ng y ang lm. Ti ngh nn a ra cc khi nim dc v a

gic Newton", ri ng y gii thch cho chng ti tng a gic Newton nn xut hin qua c bit ho, v ln u tin ng y hnh dung khi nim crystal (tinh th). Ri, vo cng mt thi gian hoc c th mun hn mt cht, ng y vit bc th ni ting cho Tate: . . . Un cristal possde deux proprits caractristiques : la rigidit, et la facult de cro tre, dans un voisinage appropri. Il y a des cristaux de toute espce de substance: des cristaux de soude, de soufre, de modules, danneaux, de schmas relatifs, etc. ("Mt crystal c hai tnh cht c trng: cng v kh nng tng trng trong mt ln cn thch hp. C cc crystal ca tt c cc loi cht: natri, lu hunh, mun, vnh, lc tng i, v.v.").

Seminar Hnh hc i s (SGA 3?) (1962-1964). Ngun: Internet K unneth Bloch: Cn ng th sao? Phn ca ng nh th no? ng phi ngh v lun n ca mnh ch. Illusie: Ti phi ni rng khng tht tt. Tt nhin Grothendieck nu cho ti mt s vn . ng y ni, "Phn th hai ca EGA III thc s l t hi, c hng

12

t dy ph tin n i ng iu ca cc tch th. l mt m hn n, v vy hy lm r ch ny bng cch xt cc phm tr dn xut, thit lp cc cng thc K unneth theo dng tng qut ca cc phm tr dn xut". Ti ngh v iu v nhanh chng b b tc. Tt nhin, ti c th vit ra mt s cng thc, nhng ch trong trng hp tor-c lp. Ti khng chc l trong cc ti liu ngy nay c mt cng thc p tng qut cho trng hp khng phi tor-c lp hay khng. i vi trng hp ny ta cn i s ng lun (homotopical algebra). Anh c hai vnh v phi ly tch tensor dn xut ca hai vnh ny, nhng g nhn c l mt vt thuc phm tr dn xut ca cc vnh n hnh (simplicial rings), hoc anh c th xem n nh l mt i s vi phn phn bc trong trng hp c s 0, nhng cc kin thc cn thit khng c sn ti thi im . Trong trng hp tor-c lp, ta ch cn tch tensor thng thng. Ti b tc trong trng hp tng qut. SGA 6 Ti thy hnh phc c lm vic v SGA 6 cng vi Grothendieck v Berthelot. Vo thi im , ngi ta khng cn phi hon thnh lun n ca mnh trong vng ba nm. Vic hon thnh mt thse dtat (lun n tin s khoa hc) c th cn n by hoc tm nm. V vy p lc khng qu ln. Seminar (SGA 6) cng din ra tt p v chng ti cui cng chng minh c nh l Riemann-Roch cho mt trng hp kh tng qut, Berthelot v ti kh hi lng. Ti nh rng chng ti c gng bt chc phong cch ca Grothendieck. Khi Grothendieck trao cho ti cc ghi chp ca ng v cc iu kin hu hn trong cc phm tr dn xut, ti ni, "y

ch l trn mt im. Chng ta nn lm iu trong phm tr th trn mt s topos ..." (ci). iu hi ngy th, nhng d sao i na, n chng t l mt m rng ng. Drinfeld: Nhng g c vit trong bn cui cng ca SGA 6? C phi trong dng tng qut ny khng? Illusie: C, tt nhin! Drinfeld: Vy, y l ngh ca ng, khng phi l Grothendieck? Illusie: Vng. Drinfeld: ng y c bng lng n khng? Illusie: Tt nhin, ng y thch n. Ging nh vi Berthelot, ng y c nhng ng gp u tin cho phn K-l thuyt. Grothendieck tnh K0 ca mt phn th x nh. Chng ti khng gi l K0 thi im ; lc c cc k hiu K cho phn th vc t v K cho cc b nht qun m ngy nay c k hiu l . Grothendieck chng minh K0 v K0 rng K0 ca mt phn th x nh P trn X c sinh ra trn K0 (X ) bi lp tng ng ca OP (1). Nhng ng y khng hi lng vi kt qu ny. ng ni, i khi ta khng trong tnh hung ta x nh v khng c bt k mt gii ton cc no cho cc b nht qun. Tt hn l lm vic vi cc K-nhm xc nh nh s dng cc phc hon ho. Tuy nhin, ng y khng bit lm th no chng minh cc kt qu tng t cho K-nhm ny. Berthelot suy ngh v vn ny v, b sung cho cc phc mt s xy dng Proj cho m un trong EGA II, ng gii quyt c. Berthelot ch cho Grothendieck iu ny v sau Grothendieck ni vi ti "Berthelot est encore plus fonctoris que moi (Berthelot hm t hn ti)". . . (ci). Gothendieck a cho chng ti cc ghi chp chi tit v cc ton t lambda vit ra trc

13

nm 1960. Berthelot tho lun v cc vn ny trong bi ging ca mnh v gii quyt mt s cu hi m lc by gi Grothendieck khng ngh ti.

Luc Illusie. Ngun: Internet Bloch: Ti sao ng chn ch ny? Trc c bi bo ca Borel v Serre da trn cc tng ca Grothendieck v Riemann-Roch. Ti chc chn ng y khng hi lng vi iu ! Illusie: Grothendieck mun c mt cng thc tng i trn mt c s tng qut v cho cc cu x kh tng qut (cc cu x giao y a phng). Ngoi ra, ng khng mun di chuyn cc chu trnh. ng thch dng l thuyt giao (intersection theory) thng qua cc K-nhm. Bloch: Nhng ng y khng qun chng trnh chng minh gi thuyt Weil ca ng y y ch? SGA 7 Illusie: Khng, nhng ng y c mt vi v kh khc. Trong cc nm 1967-1968 v 1968-1969, c mt seminar khc SGA 7 - v n o (monodromy), cc chu trnh trit tiu (vanishing cycles), hai hm t R v R, cc lp chu trnh (cycle classes), chm Lefschetz (Lefschetz pencil).

Chc chn ng y ngh n xy dng cc chu trnh gn (nearby cycle) vi nm trc . ng thi, ng y c cun sch ca Milnor v k d ca cc siu mt. Milnor tnh ton mt s v d v nhn thy rng tt c cc gi tr ring ca cc n o (monodromy) ca i ng iu ca th Milnor ca mt k d c lp l cc cn ca n v. Milnor a ra gi thuyt l iu ny lun ng, ngha l tc ng lun l ta lu n (quasiunipotent). Grothendieck ni, Cc cng c gii quyt ca chng ta l g? Gii k d ca Hironaka. Nhng khi ta ri xa th gii ca k d c lp, ta khng th ly th Milnor c na th ta cn mt i tng ton cc ph hp. Sau ng y nhn ra rng phc ca cc chu trnh trit tiu m ng y nh ngha l nhng g ng y mun. S dng gii k d, ng tnh ton c cc chu trnh trit tiu trong trng hp quy v l ta-na n nh (vi bi) v dn n li gii kh d dng trong trng hp c s 0. ng y cng c c mt chng minh s hc cho trng hp tng qut: lp lun tuyt vi ca ng cho thy nu trng thng d ca trng a phng khng qu ln, theo ngha khng c m rng hu hn no ca n c cha tt c cc cn n v bc ly tha ca , th cc biu din adic l ta lu n. ng y quyt nh t chc seminar v vn ny v seminar honh trng ny l SGA 7. y chnh l seminar m Deligne c bi ging p v cng thc Picard-Lefschetz (theo ngh ca Grothendieck, ng y khng th hiu c cc lp lun ca Lefschetz) v Katz c cc bi ging rt hay v chm Lefschetz. Phc i tip xc v cc bin dng Tuy nhin, lun n ca ti l vn cha c g, ti mi tham d SGA 7, khng c

14

mt ghi chp no. Ti t b t lu cu hi v cng thc K unneth. Ti ng mt bi bo ngn trn t Topology v cc tc ng ca nhm hu hn v s Chern, nhng th l khng nhiu. Mt ngy n, Grothendieck n gp ti v ni Ti c mt vi cu hi cho anh v cc bin dng (deformations)". V vy, chng ti gp nhau mt bui chiu v ng y nu mt s vn v cc bin dng vi cc cu tr li tng t nhau: bin dng ca m un, nhm, lc , cu x ca lc , v.v. Cc cu tr li cho cc cu hi ny u lin quan n mt i tng m ng y xy dng gn y, phc i tip xc (cotangent). Trong cng vic ca ng y vi Dieudonn trong EGA IV , xut hin mt bt bin vi phn ca mt cu x, gi l m un khuyt (module of imperfection). Grothendieck nhn ra rng 1 v mun khuyt thc cht l cc vt i ng iu ca mt bt bin mn hn trong phm tr dn xut, l mt phc c chiu di 1 m ng gi l phc i tip xc. ng y vit iu ny trong "Catgories cofibres additives et complexe cotangent relatif" (Springer LNM 79). Grothendieck nhn thy nhn c cc cn tr, lin quan n cc nhm H 2 , l thuyt ca ng y c l l khng , bi v hp thnh ca cc ng cu khng to ra mt tam gic nh du p cho cc phc i tip xc. Cng thi gian , mt cch c lp, Quillen cng nghin cu i s ng lun v sau khng lu xy dng trong trng hp affine mt phc vi chiu di v hn m ct ngn li th thnh phc ca Grothendieck v tng thch vi php hp thnh ca cc ng cu. Cng c lp, Michel Andr nh ngha cc bt bin tng t. Ti quan tm n cng vic ca h v nhn thy rng trong cch xy dng ca Andr, b kinh in ca

Whitehead ng mt vai tr quan trng v c th d dng c b ho. Trong mt vi thng, ti thu c kt qu chnh ca lun n, ngoi tr bin dng ca cc lc nhm l nhng kt qu nhn c rt lu sau ny (trng hp giao hon cn nhiu cng sc hn). Sau thng 5 nm 1968 Vo thng 5/1968, Grothendieck b thu ht bi cc t tng cnh t. ng ngng m t tng ca Mao Trch ng v cuc Cch mng vn ha. ng cng bt u ngh v cc ch khc: Vt l (ng ni vi ti rng ng ang c mt cun sch ca Feynman), ri Sinh hc (c bit l v Phi hc). Ti c n tng rng k t thi im , Ton hc t t tri ra khi s tp trung quan tm chnh ca ng, mc d ng y vn rt tch cc (chng hn, phn th hai ca SGA 7 tin hnh vo nhng nm 19681969). ng y d tnh t chc seminar v lc abel sau nhng cui cng li quyt nh nghin cu l thuyt ca Dieudonn cc nhm p-chia c (pdivisible groups), tip tc cng vic v i ng iu crystalline. Cc bi ging ca ng v vn ny (1966) c ghi chp li bi Coates v Jussila, v ng y Berthelot pht trin thnh mt l thuyt chnh thc. Ta c th tic l ng khng t chc seminar v cc lc abel. Ti chc chn rng iu s dn n mt trnh by p v thng nht l thuyt ny, tt hn nhiu so vi cc ti liu tham kho phn tn hin nay. Nm 1970 Grothendieck ri IHS v thnh lp nhm sinh thi hc Survivre (sau i tn thnh Survivre et Vivre). Ti i hi Nice (ICM 1970-ND), ng tuyn truyn v nhm ny. ng dn dn coi ton hc l khng xng ng c nghin cu, theo quan im v ca

15

nhng vn cp bch ca s tn ti ca loi ngi. Tuy nhin, vo nhngnm 1970 - 1971, ng t chc mt kha

hc tuyt vi (cng vi mt seminar) v cc nhm Barsotti-Tate ti Collge de France v sau cng chuyn Montreal. (cn na)

Ngi dch: on Trung Cng (Vin Ton hc) v Trn Giang Nam (i hc ng Thp) Dch t bn ting Anh (vi s cho php ca Notices AMS. v cc tc gi): L. Illusie, A. Beilinson, S. Bloch, V . Drinfeld et al., Reminiscences of Grothendieck and his school. Notices Amer. Math. Soc. 57(9) (2010), 11061115.

Friedrich Hirzebruch (1927-2012)

on Trung Cng (Vin Ton hc) GS. Friedrich Hirzebruch, nh ton hc hng u nc c k t sau Th chin th 2, qua i ngy 27 thng 5 nm 2012, hng th 85 tui. T u nhng nm 1950, Hirzebruch c bit n vi cng trnh m rng nh l Riemann-Roch c in cho cc a tp phc chiu cao, sau ny c bit n vi tn nh l Hirzebruch-RiemannRoch. Cng trnh ny s dng k thut mi lc by gi l i ng iu b v l mt trong nhng kt qu trung tm ca hnh hc v t p trong nhng nm 1950. M rng kt qu ny dn n nhng cng trnh ton hc quan trng bc nht nhng nm 1960 nh nh l ch s ca Atiyah Singer v nh l GrothendieckRiemann-Roch. ng tip tc vit nhng bi bo mang tnh cht nn tng cho Kl thuyt t p cng vi Michael Atiyah v cng tc cng Armand Borel trong cc cng trnh v l thuyt cc lp c trng. Trong cc cng trnh sau ny, Hirzebruch nghin cu cc mt i s v a tp i s chiu 3, ng cng vi hc tr l Don Zagier a ra mt l thuyt chi tit v cc mt modular Hilbert. Hirzebruch hc i hc t nm 19451950 M unster, c, vi mt nm Z urich, Thu S. Sau hai nm Vin Nghin cu cao cp IAS Princeton, M, ng tr thnh gio s ti i hc Bonn. Theo trang Mathematics Genealogy Project, ng hng dn 52 nghin cu sinh v tnh n nay, cc hc tr ca ng cng hng dn 368 nghin cu sinh (theo h thng th t ca Vit Nam, ng c n 368 chu, cht). Hirzebruch l hc gi c nh hng su sc nht trong qu trnh xy dng li nn ton hc c sau khi b hy hoi di thi k pht xt v chin tranh th gii th 2. Thng qua s hp tc quc t rng ri, nh vic to ra cc hnh thc

16

t chc hot ng nghin cu nh Arbeitstagung (hi tho lm vic), Sonderforschungsbereich ( n nghin cu c bit) v Ton l thuyt v sau l thnh lp Vin Ton hc Max Planck, ng a Bonn tr thnh trung tm ton hc ni ting th gii. ng cng tng gi chc Ch tch Hi Ton hc c t 19611962, nm 1990 (nm nc c thng nht) v l Ch tch Hi ton hc Chu u nhim k 1990-1994. Nhng ng gp ca Hirzebruch c ghi nhn rng ri bng nhiu gii thng nh Gii thng Wolf (1988), Gii thng Lobachevsky (1989), Huy chng Lomonossov, Huy chng Einstein, Huy chng Cantor. ng c trao bng tin s danh d ca 14 i hc v l vin s nhiu vin hn lm nh Vin hn lm Khoa hc quc gia Hoa K, Vin hn lm khoa hc Nga, Vin hn lm khoa hc Php, Hi Hong gia Lun n.

Hirzebruch c nhiu cm tnh vi Ton hc Vit Nam. ng gip nhiu nh ton hc tr Vit Nam khi lm vic ti c cng nh ng h vic trao ti tr cho nhiu c nhn sang c lm vic (chng hn Qu Humboldt) hoc mi n lm vic ti Vin Max-Planck. ng cng i ln by t nh n thm Vit Nam, nhng ri v nhiu l do khc nhau, nh mi mi khng thnh hin thc.

T tri: L T Quc Thng, Hirzebruch, L Hng Vn, Nguyn Hu c. Ngun: L T Quc Thng

Vi nt v s hnh thnh, pht trin ca Khoa Ton, Trng HSP , i hc Hu

Nguyn Hong v on Th Hiu (HSP , i hc Hu) 1. S HNH THNH V PHT TRIN Nm 1957 Vin i hc Hu c thnh lp vi mt s ngnh hc ban u. Ban Ton hc i cng m ra v ging dy Phn khoa Khoa hc. Cn trng HSP (hi mang tn Cao ng s phm) ngnh Ton s phm c o to chung vi L v Ho. n nm tip theo, trng c i tn thnh i hc s phm, lp Ton h thng xuyn u tin c khai ging. Kho ny c tn l Kho Nguyn Tri, ch c 5 sinh vin tt nghip. Sau p ng vi nhu cu gio dc ca t nc thi y, nhiu kho o to ngn hn, cp tc ra i song song vi h o to thng xuyn theo nin ch 4 nm hc. T khi thnh lp cho

17

n nm 1974, Ban Ton s phm o to c khong 140 thy c gio dy ton bc Trung hc nh cp v 38 thy c bc Trung hc nht cp, nay l Trung hc ph thng v Trung hc c s. Ngay trc ngy thng nht t nc, Ban Ton c bn lp h thng xuyn 4 nm v mt lp cp tc. Nm 1976 Vin i hc Hu gii th, Trng i hc S phm Hu tch ring v cc khoa mi hnh thnh. T mt ban Ton vi quy m u vo hng nm khong chng 30-40 sinh vin v u ra trn di 20 ngi c tt nghip, nay Khoa tuyn sinh khong 100 sinh vin/nm, chia lm 2 lp. n nm hc 1991-1992, nhm p ng nhu cu ca x hi khi nhng ng dng tin hc bt u xm nhp vo cuc sng, Khoa m h o to Ton -Tin, thu ht c nhiu sinh vin kh gii vo hc. K t nm 1995 tr i khi Khoa Tin hc ca Trng i hc S phm c thnh lp, Khoa Ton tr li o to ng chuyn ngnh ca mnh. Nm 1994, theo Ngh nh 30CP ca Chnh ph, Trng i hc S phm Hu ti hp nht vi cc trng khc tr thnh i hc Hu, Khoa Ton tip tc tuyn sinh, o to mi kho gm 2 hoc 3 lp h chnh quy. Song song vi o to sinh vin theo h chnh quy, bt u t nm hc 19801981, Khoa tham gia dy h ti chc 5 nm cho cc gio vin ang ging dy trng Trung hc c s hay Tiu hc t c trnh i hc s phm Ton. H ti chc ny ko di c 16 kho, thu ht cc hc vin t Qung Bnh cho n Bnh Thun. Kho cui cng kt thc cch y hn 10 nm. Mt bc pht trin mi ca Khoa Ton bt u nm 1992 khi Khoa l mt trong

hai n v u tin ca Trng H S phm o to bc Thc s. Kho 1 vi nm hc vin theo chuyn ngnh Gii tch. Cho n nay 18 kho tt nghip, hin Khoa ang o to Kho 19 v 20 vi bn chuyn ngnh hc l Gii tch, i s- l thuyt s, Hnh hc v Phng php ging dy Ton. Nm hc 20012002 cng l nm u Khoa Ton o to bc Tin s chuyn ngnh i s - L thuyt s. 2. I NG GING VIN Vic xy dng, bi dng i ng ging vin c lnh o Trng, Khoa quan tm. Cn b ca Khoa c i hc Cao hc ti H Ni kh sm trong cui thp nin 1970. Sau lnh o Khoa lin h vi cc Gio s Vin Ton hc, Vin Khoa hc v Cng ngh Vit Nam, tm thy gii v ng vin, khuyn khch to iu kin thun li cho cn b tr i lm nghin cu sinh. y l bc tin quan trng trong vic xy dng lc lng ging vin c hu c hc v tng xng vi nhim v o to. Ging vin u tin ca Khoa Ton bo v thnh cng lun n Ph Tin s trong nc (nay gi l Tin s) vo nm 1991 ti Vin Ton hc. Song song vi vic ging dy, cng tc nghin cu khoa hc cng c Khoa quan tm. Ngoi cc bi bo ng trong cc tp san, thng tin khoa hc ca Trng HSP v i hc Hu, phi k n khng di 100 bi bo ng trn cc tp ch chuyn ngnh Ton hc trong v ngoi nc, nhiu bi thuc danh mc SCI hoc SCIE. Khoa Ton cng to mi quan h tt vi nhiu Khoa Ton v cc gio s trong nc v th gii. Nhiu lt gio s t cc i hc danh ting M, Php, Canada, H Lan, c, Nht, Philippines, ... n

18

c bi ging, trao i, giao lu vi sinh vin v cn b ca Khoa. ng thi, cn b Khoa Ton i nhiu nc hc tp, ging bi, d cc hi ngh khoa hc.

Nhng nm gn y cng c nhiu hc sinh gii vo Khoa Ton. Tuy nhin vi thnh tch hc tp tt, cc em thng c nhn cc hc bng i o to nc ngoi v kh nng tr v khoa, trng sau ny phc v kh mng manh. D vy, Khoa vn vui mng v vn to c nim tin yu ni ph huynh v hc sinh bc ph thng, chn Khoa Ton, HSP Hu l a ch thi vo. im bn khon v ni lo ca Khoa Ton l lm sao p ng tt yu cu ca t nc trong tin trnh hi nhp vi th gii. Ngi gio vin tng lai cn nm chc kin thc ton hc ni chung mi nim tin v hng th ging dy cho hc sinh. Cc chng trnh, k hoch o to cn xy dng va th hin c trng ca ngh s phm nhng cng va i su vo nhng kin thc hin i ca ton hc mt s sinh vin c nng lc, hoi bo tip tc con ng ging dy, nghin cu ton hc. 4. MT VI CON S Khoa hin c 32 ging vin, trong c 3 ph gio s - tin s, 6 tin s v 18 thc s. i ng cn b c o to bi bn, h thng. Khoa m nhim o to loi hnh chnh quy cc bc i hc, cao hc, tin s v mt s loi hnh phi chnh quy. Quy m tuyn sinh hng nm nh sau: - C nhn S phm Ton h chnh quy: khong 100 sinh vin. - Thc s Ton cc chuyn ngnh: Gii tch, i s, Hnh hc - Tp, L lun & Phng php ging dy Ton: khong 40 hc vin. - Tin s chuyn ngnh i s - L thuyt s: t 1-2 nghin cu sinh.

GS. Pierre Cartier (IHS) ging bi ti Khoa Ton. Ngun: Tc gi 3. CNG TC O TO Trong qu trnh o to ca khoa Ton, quy lut sng lc v o thi kh cht ch nu khng ni l kht khe. Sinh vin Khoa Ton HSP Hu tri qua nhiu th thch: u vo vi cht lng kh tt, u ra thng t hn v mt s b ri rng trong qu trnh sng lc. Kt qu ny din ra u sut 55 nm qua ch khng phi c tnh cht cc b ca mt thi k no. Trong mt thi gian di, Khoa Ton m trch nhim v o to gio vin ton cho cc tnh min Trung v Ty Nguyn. n nay, nhiu trng i hc mi ra i c ngnh o to l S phm Ton, nhng sinh vin HSP Ton ca Hu vn c cc a phng nh gi cao v nng lc chuyn mn, t cch o c v tinh thn trch nhim. C th ni rng, sinh vin, ging vin ca Khoa Ton, Trng i hc S phm Hu c nim t ho chnh ng t nhng cng hin, thnh qu ca mnh.

19

Tin tc hi vin v hot ng ton hc

LTS: tng cng s hiu bit ln nhau trong cng ng cc nh ton hc Vit Nam, Ta son mong nhn c nhiu thng tin t cc hi vin HTHVN v chnh bn thn, c quan hoc ng nghip ca mnh. Ngy 4/4/2012 Qu Pht trin khoa hc v cng ngh quc gia (NAFOSTED) ra thng bo v gii thiu v xut danh sch Hi ng khoa hc ngnh trong KHTN nhim k 2012-2015. Cc nh khoa hc c th t gii thiu bn thn hoc gii thiu cc nh khoa hc khc tham gia HKH nhim k mi cho NAFOSTED. Nhim v ca HKH l - Xc nh cc nh hng nghin cu c bn c Qu ti tr; - Xt chn cc ti nghin cu c bn Qu ti tr; - nh gi kt qu thc hin ti nghin cu c bn do Qu ti tr; - Cc vn khc lin quan n hot ng ca Qu. Tiu ch mt nh khoa hc c gii thiu tham gia HKH ca Qu l c thnh tch nghin cu khoa hc v uy tn, khch quan, i mi. Giai on 2011-2013, c 51 ti (c 16 ti ng k mi) ca ngnh Ton c NAFOSTED chn ti tr. t ng k cho giai on 2012-2014 c ngnh Ton c 20 ti mi np h s ng k. GS. Ng Bo Chu c bu lm vin s Vin hn lm Khoa hc v Ngh thut M. Ngy 17/4/2012, Vin HLKHNT M thng bo danh sch 220 thnh vin mi ca nm 2012 trong c gio s Ng Bo Chu, Gio s i hc Chicago ng thi l Gim c Khoa hc ca Vin NCCC v Ton. Ch tch Leslie C. Berlowitz ca Vin HLKHNT M nhn mnh: y l nim vinh d c bit ng thi cng l li ku gi s phc v cho nhn loi. Chng ti mong mun c s dng nhng kin thc v kinh nghim ca nhng con ngi xut chng ny vo vic gii quyt cc vn trng tm ca th gii ngy nay. GS. Ng Bo Chu a ra nhng bc tin mang tnh cht quyt nh trong ton hc hin i, c bit l trong L thuyt s v L thuyt biu din. Nh , ng c trao cc gii thng danh gi nh Clay (2004), Oberwolfach (2007), Sophie Germain (2007) v Huy chng Fields (2010). Cng trnh ca ng c bo Times xp vo 10 thnh tu khoa hc ni bt trong nm 2009. PGS. TS. L Thanh Nhn, i hc Khoa hc, H Thi Nguyn l mt trong hai nh khoa hc n c nhn gii thng Kovalevskaia 2012. PGS. L Thanh Nhn c trao gii thng do nhng ng gp trong chuyn ngnh i s giao hon vi nhiu cng trnh c ng trong cc tp ch quc t. Nm 2005 ch c phong hm Ph gio s v l ph gio s tr nht lc by gi. Nm 2007 ch c Vin Ton hc trao Gii thng Vin Ton hc. PGS. L Thanh Nhn hin nay l ph hiu

20

trng ca Trng i hc Khoa hc, i hc Thi Nguyn. Gii thng Kovalevskaia l gii thng do v chng Gio s N. Koblitz thnh lp nm 1985 nhm tn vinh nhng ng gp xut sc trong nghin cu v ng dng ca cc nh khoa hc n. Gii thng hin nay do Hi Lin hip ph n Vit Nam thc hin. K thi Olympic Ton sinh vin ton quc ln th 20 c t chc ti i hc Ph Yn, tp. Tuy Ho, Ph Yn, t ngy 11-13/4/2012. y l hot ng phi hp thng nin gia Hi Ton hc Vit Nam, B GD&T, Lin hip cc Hi KH&KT Vit Nam, TW Hi Sinh vin Vit Nam v cc trng i hc, cao ng, cc hc vin. Mi trng hoc hc vin tham

gia c mt i tuyn d thi hai mn i s v Gii tch. Nm nay c 77 on d thi Olympic Ton sinh vin ton quc vi gn 600 sinh vin. Ban t chc trao hn 320 gii cho 2 mn thi. Trong s c 5 gii c bit cho cc sinh vin: ng Thnh Nam (H Kinh t quc dn) - th khoa mn Gii tch, inh Vn Chng (H S phm tp. H Ch Minh) - th khoa mn i s; 3 sinh vin Nguyn Tun V (H Ngoi Thng), Nguyn Vn Qu (H Kinh t Quc dn) v L Vn Hunh (H Cng ngh - HQG H Ni) ot gii Nht c hai mn Gii tch v i s. K thi nm ti s c t chc ti i hc Duy Tn, thnh ph Nng.

Mc Tin hot ng s ny c thc hin vi s cng tc ca GS. TS. Nguyn Hu D (H KHTN H Ni), Th. S. L Cng (HBK H Ni).

Tin Ton hc Th gii

Din n Heidelberg nhng ngi nhn cc gii thng vi ni dung Ch nhn cc gii thng Abel, Fields, Turing gp g th h k tip c thnh lp nhn k nim 10 nm gii thng Abel. Ngy 22/5/2012, ti Oslo, Na Uy, din ra l k Tho thun hp tc v Din n Heidelberg gia Qu Klaus Tschira - mt qu phi li nhun ca c vi mc ch thc y s pht trin ca Khoa hc t nhin, Ton hc v Khoa hc my tnh, v Vin HL Khoa hc v Vn hc Na Uy, Lin on Ton hc th gii v Hip hi My tnh th gii. Din n s di hnh thc hi ngh thng nin, t chc ti thnh ph Heidelberg, cc nh nghin cu tr ti nng s c dp gp g vi nhng nh khoa hc nhn cc gii thng cao qu ca ngnh Ton (Abel v Fields) v Khoa hc my tnh (Turing). Din n c xy dng theo m hnh Cc cuc hi ng thng nin Lindau ca nhng ngi c gii Nobel c tin hnh hn 60 nm qua. Klaus Tschira, nh vt l, ngi sng lp v ng qun l Qu ni: Gp g vi cc nh khoa hc hng u ca Ton hc v Khoa hc my tnh s truyn cm hng v tip thm ng lc mnh m cho cc nh khoa hc tr tui.

21

Trong bui k kt tho thun Oslo, Ch tch LTHTG Ingrid Daubechies hi vng din n mi ny s gp phn ng k trong vic thc y nhit huyt ton hc cho cc th h sau. Vic gp g nhng ngi anh hng khoa hc i vi cc nh nghin cu mi vo ngh l iu rt quan trng bi n c th cho h thy nhng nh khoa hc ly lng ny khng phi l nhng thn tng khng th vn ti c. Ton hc, cng vi tt c nhng g tru tng ca n, vn c chinh phc bi con ngi, trong mi kha cnh ca s trao i gia ngi vi ngi cng ng mt phn quan trng. Cuc gp u tin ca Din n Heidelberg s din ra t 23-27/9/2013. Maxim Kontsevich c trao Gii thng Shaw nm 2012 cho lnh vc Ton hc v nhng cng trnh nghin cu tin phong ca ng trong i s, Hnh hc v Vt l ton, v ni ring trong Lng t bin dng, Tch phn motivic v i xng gng.

Cc nghin cu ca ng tp trung vo cc kha cnh hnh hc ca Vt l Ton, l l thuyt nt, lng t ho v i xng gng. ng c nhn Gii thng Poincar (1997), Huy chng Fields (1998) v Gii thng Crafoord (2008). Gii thng Shaw c trao hng nm bi Qu Gii thng Shaw c tr s ti Hong Kong. Gii thng km theo khon tin mt tr gi 1 triu USD. Lu L Hng hay Jane Lu, ngi M gc Vit, thnh vin ca Phng th nghim Lincoln, Hc vin K thut Massachusetts (MIT), M, c trao gii thng Shaw nm 2012 cho lnh vc Thin vn hc. B c trao gii thng cng vi ng nghip l David C. Jewitt, gio s i hc California, M. Gii thng c trao cho nhm tc gi v pht hin v c trng cc thin th ngoi Hi Vng tinh, trong vnh ai Kuiper. Hng triu thin thch bn mp ra h Mt tri, trong vnh ai Kuiper l mt kho tng kho c cc k gi tr lin quan n s hnh thnh h Mt tri v cc sao chi chu k ngn. Lu L Hng sinh nm 1963 ti Si Gn v nh c ti M nm 1975. B hc i hc ti i hc Stanford (1984) v bo v lun n tin s v Thin vn hc ti MIT (1990). B tng lm vic ti nhiu i hc danh ting nh Harvard, Berkeley, Stanford, MIT (M), Leiden (H Lan). Ngoi gii thng Shaw, Lu L Hng cn c nhn mt s gii thng khc nh Annie J. Cannon (Hi Thin vn hc M, 1991), Kavli (Na Uy, 2012). c nhiu tiu hnh tinh c b pht hin, mt trong s c mang tn b l Tiu hnh tinh 5430 Lu.

Maxim Kontsevich. Ngun: Internet Kontsevich l gio s c hu ca Vin Nghin cu cao cp Paris (IHS) v l gio s c bit ca i hc Miami.

22

Thng bo
VIN TON HC TUYN SINH KHO 2012-2014 CHO N "o to thc s Ton hc phi hp vi cc trng H quc t" y l chng trnh cao hc do i hc S phm H Ni qun l theo m hnh lin kt vi Vin Ton hc. 1. iu kin d tuyn: Th sinh tt nghip i hc t loi kh tr ln, c im trung bnh cc mn Ton t 7 im tr ln, khng qu 26 tui. 2. Phng thc o to: - Vin Ton hc t chc ging dy vi s tham gia ca cc cn b ca i hc S phm H Ni v cc gio s t cc trng i hc quc t. - Hc vin t kt qu tt trong nm th nht v t chun ngoi ng s c gii thiu xin hc bng cao hc nm th hai ti nc ngoi. - Hc vin khng c hc bng i hc nc ngoi s hc tip chng trnh cao hc nm th hai trong nc. Bng cao hc do i hc S Phm H Ni cp. 3. Lch tuyn chn: H s np trc ngy 15/08/2012. Th sinh qua vng s tuyn s c thng bo bng in thoi. - Thi vit 2 mn: i s (i s tuyn tnh v i s i cng), Gii tch (Gii tch c in v mt phn Gii tch hm) ngy 27-28/8/2012. - Phng vn trc tip nhng th sinh t yu cu phn thi vit cc kin thc chung v Ton v Ting Anh ngy 29/8/2012. 4. H s d tuyn: Lm thnh 2 b ging nhau gm - n xin d tuyn. - 02 nh chn dung c 3x4, mi chp trong thi gian 6 thng. - S yu l lch c xc nhn ca c quan ch qun hoc chnh quyn a phng ni th sinh c tr (i vi th sinh t do). S yu l lch phi c nh v ng du gip lai. - Giy chng nhn sc kho ca mt bnh vin a khoa. - Bn sao giy khai sinh (c cng chng). - Cng vn c i d thi ca th trng c quan ch qun, n v qun l (nu c). - Bn sao c xc nhn bng tt nghip i hc, bng im v cc cng trnh khoa hc (nu c). - Bn sao chng ch Ting Anh (nu c). Tt c cc giy t trn ng trong ti h s v np ti Trung tm o to Sau i hc Vin Ton hc. Mi chi tit xin lin h: Trung tm o to sau i hc, Vin Ton hc, nh A14 18 ng Hong Quc Vit, Qun Cu Giy, H Ni in thoi: 04-37560940; Fax: 04-37564303 Hoc truy cp website: http://www.math.ac.vn

23

Dnh cho cc bn tr
LTS: "Dnh cho cc bn tr" l mc dnh cho Sinh vin, Hc sinh v tt c cc bn tr yu Ton. Ta son mong nhn c cc bi vit hoc bi dch c gi tr cho chuyn mc.

Hnh hc tnh v ng
L B Khnh Trnh (i hc KHTN, HQG Tp. H Ch Minh) 1. HNH HC TNH HAY NG Trong bi ny, ti mun trnh by mt i iu ring t v mn hnh hc ph thng (hay cn c gi l hnh hc s cp) di hai cch nhn c phn no khc bit nhau. Trc ht, thng dng hn c l cch nhn ca mt ngi quan tm n vic gii cc bi ton hnh hc. Cch nhn ny thng yu cu xem xt, phn loi cc bi ton khc nhau, trnh by kinh nghim gii quyt chng v tm ra cc mi lin quan gia chng vi cc bi ton bit. Cch nhn ny thng c quan tm hng u v thng l ni dung chnh trong cc bi vit, cc ti liu v ton ph thng. Bn cnh , ti cng mun trnh by cc vn y di mt cch nhn khc, cch nhn ca ngi mun tm ti, pht hin ra cc bi ton mi, nhng bi ton khng ch mi v ni dung m cn c tc dng tch cc trong vic rn luyn t duy v cc k nng cn thit ca ngi hc, c bit l i vi nhng hc sinh gii. y l cng vic i hi chng ta nhiu cng phu khng km g cng vic gii quyt cc bi ton. Tuy nhin, nc ta dng nh cng vic ny cn cha c quan tm ng mc. y , c a chung hn c vn l s dng cc bi ton hay, mu mc c hoc tn dng cc ton mi c cng b cc nc khc. Cch lm ny kh tin li, hp l v hiu qu nhng thc t c hai nguy c: Mt l, nu s dng cc bi ton c cng b trong cc k thi, vic nh gi s thiu cng bng v chnh xc; Hai l, p n ca nhiu bi ton do v tnh hay hu , t nhiu b bin dng. iu ny c th lm cho cch trnh by tr nn ngn gn hn nhng ng thi cng lm mt i nhng tng trong sng v t nhin ban u khi nhng bi ton c xy dng nn. V th, nu s dng li cc p n mt cch my mc, thiu s bin tp cn thit th rt c th chng s c tc dng tiu cc n vic rn luyn t duy ca ngi hc. Vi nhng suy ngh , ti ngh chc cng n lc chng ta cn tng cng s quan tm v u t nhiu cng sc hn na cho cng vic sng tc ny. Mt cng vic khng d dng nhng chc chn s rt th v v b ch. By gi, n lc i thng vo ch ca bi ny: Hnh hc tnh hay ng? Nu ch nhn cc bi ton m chng ta vn thng gii quyt hoc tm ti th hnh hc va tnh li va ng. Hnh hc tnh trong nhng bi ton m , cc yu t nh im, ng thng, ng trn, . . . u khng thay i v yu cu t ra y thng l chng minh cc tnh cht hnh hc hoc

24

tnh ton cc i lng no trong hnh v cho. Cn hnh hc s ng trong nhng bi ton m , bn cnh cc yu t c nh, khng thay i c 1 vi yu t thay i v yu cu y thng l tm qu tch, tm cc im c nh hoc tm gi tr ln nht, nh nht ca mt i lng hnh hc. Tuy nhin, y ch l ci nhn ban u. Trn quan im ca nhng ngi mong mun i tm li gii cho cc bi ton kh v c trn quan im ca nhng ngi mong mun pht hin ra nhng bi ton hnh hc mi, theo ti, hnh hc lun lun cn vn ng, vn ng ngay c trong nhng bi ton m cc yu t c cho u c nh, khng i. Bi v chnh cch nhn, cch t duy trong cc yu t ca hnh v khng ngng bin ng, tung tc, thm ch ton b c hnh v u khng thay i s gip chng ta tm ra ng nhng li gii p nht v phn nh trn vn nht bn cht hnh hc ca mt bi ton.

Vy l nhng mnh no, nhng tnh hung no? Trong khun kh bi ny, ti ch xin php trnh by nhng g lin quan n php quay, mt loi php bin hnh tuy n gin nhng li c mc p dng cao v mang li rt nhiu kt qu phong ph. Tng t, khng khc bit vi php quay bao nhiu l php v t quay. Thng thng, php v t quay em li cc kt qu tng qut hn v nng cao phc tp ca bi ton m vn gi nguyn tng ban u ca php quay. Nhng trc khi pht biu ra y cc mnh , tnh hung cn thit c nhc trn, xin php c ni qua mt cht ci gi l cm hng thc y ti vit ra nhng dng ny. Cm hng ny sinh t vic xem xt gio trnh Hnh hc nng cao lp 11 va c a vo ging dy t vi nm hc va qua, trong im ng lu nht l phn cc php bin hnh c trnh by y hn v c bit l c phn b ngay vo u nm hc (trc y, phn ny ch c ging dy vo cui nm lp 10). R rng, vi s thay i ny, hi ng bin son sch gio khoa cho thy nh rt nghim tc ca mnh l tng cng hn na s ch cho phn cc php bin hnh v y thc s l iu rt nn lm. Cc php bin hnh chnh l mng kin thc m , hc sinh c th lm c vi nhng tng v nhng k nng thch hp nht cho vic tip thu cc kin thc ca ton hc hin i. Nhng tng v nhng k nng l g? l tng nh x rt r nt trong cch trnh by v h thng cc php bin hnh. l tng phn loi v m t y cc lp php bin hnh (m tiu biu nht l cc php di hnh). V tt nhin, quan trng hn c l qua vic vn dng cc php bin hnh gii ton, t duy hnh hc ca hc sinh s c nng ln mt cp

2. NG TRONG BIN HNH Mt trong nhng cng c quan trng hng u thc hin vic bin i cc yu t trong mt hnh chnh l php bin hnh. Khng phi ngu nhin m hin nay, nhng li gii hay nht ca nhiu bi ton hnh hc cng nh rt nhiu pht hin hnh hc th v thng nhn c trn c s vn ng tng v k thut ca cc php bin hnh. Th nhng c th vn dng chng mt cch hiu qu, trc ht phi c c mt nn tng tng i vng chc v bin hnh m c th l phi nm bt c mt vi mnh quan trng v lm quen c vi mt s tnh hung tiu biu cho vic thc hin cc ng tc bin hnh hp l.

25

mi. Thay v ch bit tnh ton v so snh cc i lng hnh hc (gc, di, din tch,. . . ) t i n mt chng minh nh trc y, nay vi vic s dng cc php bin hnh, cc em s c tp quan st nhng vn ng, nhng tng tc gia cc yu t, nhng cu trc tim n trong mt hnh v ri t rt ra c nhng chng minh, nhng kt lun su sc, nu bt ton din bn cht ca hnh v . Nhng nh nh vy l rt ng n v chc cng c hi ng bin son sch gio khoa em ra cn nhc k lng trc khi quyt nh vic phn b li chng trnh sch gio khoa nng cao v hnh hc. Ch tic mt iu, theo nhn xt ch quan ca ti, l ni dung trnh by trong sch gio khoa lp 11 c l vn cn cha hc sinh rn luyn, nm bt v vn dng cng c bin hnh mc cn thit, t ra l cha cho php cc em lm quen c vi ba tng quan trng v b ch c k ra trn. Vy nn cn b sung nhng iu g? Xin im qua mt vi iu ti cho l quan trng nht v nhn tin, y cng chnh l tr li cho cu hi t ra u phn ny. l pht biu cc mnh , cc tnh hung chnh m bt c ai khi hc cc php ton bin hnh (c th l php quay) u phi bit c th vn dng thc s tt cng c ny. 2.1. S tn ti ca php quay. Trc ht, gip cho hc sinh hiu r v t tin hn khi s dng cc php bin hnh, nn trang b cho cc em cc mnh v tn ti duy nht ca mt php bin hnh trong nhng tnh hung n gin v thng dng nht. i vi php quay, mnh sau p ng cc yu cu . Mnh 2.1. Cho hai on thng AB v A B sao cho AB = A B v AB = A B .

Lc , tn ti duy nht mt php quay R bin tng ng AB thnh A B .

Mnh ny cho php ta ch cn quan st thy c hai on thng bng nhau l c th lin tng ngay n mt php quay v sn sng vn dng n nu c thm cc iu kin thch hp ch khng phi ch n khi c c hai tam gic, hai hnh bng nhau mi bt u ngh n php quay. Ngoi ra, mnh ny cn l c s m t y cc php di hnh (s cp di). Tuy nhin, n ch c ngha gip ta lm quen vi tnh hung. Mun mang li hiu qu thc s phi b sung thm mt t v vic xc nh php quay tn ti ni trn. Mnh 2.2 (Mnh 1 b sung). Php quay R c gc quay = (AB, A B ) v tm O ng thi nm trn cc trung trc ca AA , BB cng nh cc cung trn (n) cha cc im nhn cc on AA , BB di mt gc c hng bng . B sung ny cho ta mt ci nhn kh ton din v tnh hung ang xt (xem hnh v); nhng c c s quan st y n v su sc hn na, cn trang b thm: Mnh 2.3. Ta gi cc gi thit nh trong cc Mnh 1 v 2.

26

(1) Gi s cc ng thng AB v A B ct nhau ti im P . Khi , cc t gic AA OP v BB OP ni tip; (2) Gi s cc ng thng AA v BB ct nhau ti im Q. Khi , cc t gic ABOQ v A B OQ ni tip. Cc mnh ny r rng l chng minh khng kh (nn xin b qua y). Cn li ch m chng c th mang li th li kh phong ph. Xin bt u bng mt bi tp kh quen thuc trong vic vn dng tng bin hnh l rt t nhin v n gin. V d 2.4. Cho tam gic ABC cn ti A. Trn cnh AB v AC ln lt ly cc im M, N sao cho AM = CN . Chng minh ng trn ngoi tip tam gic AM N lun i qua mt im c nh khc A. Li gii. gii, ta xt php quay R bin an thng AM tng ng thnh on thng CN .

Cui cng, do AM v CN ct nhau ti A nn theo Mnh 3, t gic M N AO ni tip. Vy ng trn i qua tam gic AM N i qua im O c nh. Bi tp ny rt thch hp cho vic lm quen vi cc ng dng ca php quay. N ch c mt khim khuyt l nu tam gic ABC cn th im O cn tm chnh l tm ng trn ngoi tip tam gic ABC . Do , nhiu hc sinh c th my m, d on v chng minh kt qu trn m khng cn s dng php quay. Thc ra, khc phc iu ny, c th xem tam gic ABC khng cn v cn tng qut hn l bi tp sau m cch gii khng c g thay i. V d 2.5. Trn 2 tia Ox v Oy ca gc Oxy , cho 2 im A, B . Gi M, N l 2 im thay i trn Ox, Oy sao cho AM = BN (M khc pha O i vi im A, cn N cng pha O i vi im B ). Chng minh rng ng trn ngoi tip tam gic OM N lun i qua mt im c nh khc O.

Tm quay O theo mnh 2 l giao im ca trung trc AC v cung trn qu tch nhng im K sao cho (KA, KC ) = (AM , CN ) nn tm quay O c nh.

Nu b sung vo bi tp ny thm mt vi yu t vi nhng mi quan h tng t (chng hn ly thm cc im P, Q trn Ox, Oy cng vi tnh cht AP = BQ

27

php quay c xt cng bin P thnh Q) v thay i cht t cch pht biu cng nh vn dng tnh cht cn li (tnh cht 2) ca Mnh 3. Ta nhn c: Bi ton. Cho t gic ABCD c AB = CD v cc im M, N trn AB, CD sao cho AM = DN . Gi s ng thng M N ct AD v BC ln lt ti P, Q. Chng minh rng tn ti mt im O c cng phng tch vi tt c bn ng trn ngoi tip cc tam gic P AM, P DN, QBM, QCN .

Chng minh. Vic R l mt php quay c th suy ra ngay t Mnh 1. Cn tm O chnh l im bt ng duy nht qua tch R = R2 R1 nn nu chn O nh trn v ly O i xng vi O qua O1 O2 th ta c R1 (O) = O v R2 (O ) = O. Suy ra R(O) = O. Vy im O xc nh vi iu kin trn chnh l tm quay. Bi tp sau c th xem l ng dng mu mc vic vn dng tch 2 php quay. V d 2.7. Bn ngoi tam gic ABC v trn cc cnh dng cc tam gic BCA1 , CAB1 , ABC1 cn ln lt ti A1 , B1 , C1 vi gc BA1 C = 160o v cc gc CB1 A = AC1 B = 100o . Tnh gc B 1 A1 C 1 .

Li gii. Gi O l tm ca php quay R bin AB tng ng thnh DC v M thnh N . Theo mnh 3 (tnh cht 2), cc t gic AM OP, DN OP, BM OQ, CN OQ u ni tip. Vy O nm trn bn ng trn ni tip cc tam gic P AM, P DN, QBM, QCN nn O c cng phng tch i vi cc ng trn ny. 2.2. Tch ca hai php quay. iu cn b sung th hai lin quan n bn cht nh x ca cc php bin hnh. Mt khi nh ngha chng nh cc nh x th l t nhin cng cn phi cp n tch ca hai php bin hnh. Vy tch ca hai php quay l g? Mnh 2.6. Cho hai php quay R(O1 ; 1 ), R(O2 ; 2 ). Nu 1 + 2 = 2k th tch R = R2 R1 cng l mt php quay vi gc quay = 1 + 2 . Tm O ca php quay ny c xc nh t iu kin sau 1 2 (O1 O, O1 O2 ) = v (O2 O1 , O2 O) = . 2 2

Li gii. Nhn xt rng: R(A1 ; 160o ) = R(B 1; 100o )R(C 1; 100o ). Nh vy, theo tnh cht tm ca tch hai php quay th B1 A1 C1 = 80o .

28

Tt nhin, vi bi nh trn, mt s hc sinh vn c th i tnh gc B1 A1 C1 vi mt khi lng tnh ton ht sc cng knh v vi k thut tnh ton ng n. Nu by gi bin tu bi tp ny i mt cht bng cch ct i im mu cht A1 v gn thm tnh di ng cho cc im B1 , C1 , ta nhn c phng n sau: Bi ton. Cho tam gic ABC ni tip ng trn (O) c B, C c nh, cn A thay i trn (O). Bn ngoi tam gic, trn cc cnh AB, AC dng cc tam gic ABC1 , ACB1 vi AC1 B = AB1 C = 100o . Chng minh rng trung trc ca B1 C1 lun i qua mt im c nh. R rng im c nh cn tm chnh l im A1 trong bi tp trn nay c giu i. V chnh v tr khng d on ca A1 lm cho bi ton tr nn v cng kh khn cho nhng ai cha nm c tng v tch ca hai php quay. 2.3. V cc php di hnh khc. kt thc phn ny, xin nu ra iu cn b sung cui cng cho ni dung v php bin hnh c cn i, hon chnh. Chng ta bit rng lp cc php bin hnh c trnh by y nht chnh l lp cc php di hnh. Chng c th c m t rt trn vn thng qua cc php di hnh c s l tnh tin, quay v i xng trc. Vy nn chng sau khi hc xong cc php bin hnh c th ny, chng ta s khi qut bng khi nim cc php di hnh v kt thc bng mt mnh m t y lp cc php di hnh lm sng t bn cht kh n gin ca chng. y thng l s mu mc khi trnh by v mt lp cc php bin i no trong cc lnh vc khc ca ton hc. Mnh m t cc php di hnh y rt gn, n gin v c th suy ra

trc tip t Mnh 1 trn. Nhng trc khi pht biu n, theo ti nn phn loi cc php di hnh thnh cc php di hnh thun (l cc php di hnh bo ton nh hng) v cc php di hnh ngc (thay i nh hng). iu ny cng gn ging nh vic phn bit hai tam gic bng nhau thun v bng nhau nghch m hc sinh rt quen thuc. Vic phn loi cc php di hnh nh vy s khng gy ra kh khn no m tri li, n cn c th gip hc sinh hiu v cm nhn r rng hn v nh hng (c th l chiu quay ca mt tam gic) trong cc php bin hnh. i vi cc php di hnh thun (quan trng nht v c xem xt k lng nht) ta c s m t y sau: Mnh 2.8. Mt php di hnh thun ch c th l mt php tnh tin hoc mt php quay. i vi cc php di hnh nghch th kh khn hn mt cht: Mnh 2.9. Mt php di hnh nghch c th c biu din nh l tch mt php tnh tin vi mt php i xng trc. Trong phn bi tp ca b sch gio khoa Hnh hc nng cao lp 11, dng tch ny cng c xt n v c gi l php i xng trt. Theo ti, Mnh 2.9 c th khng nht thit phi trnh by hoc ch cn nhc qua v a ra nh mt bi tp. Nhng Mnh 2.8 th nn pht biu nh mt li c kt ca phn cc php di hnh sao cho khi hc xong phn ny, hc sinh c cm gic nm bt trn vn, r rng, khng cn cht g m h v cc php di hnh. (cn na)

Knh mi qu v v cc bn ng nghip ng k tham gia Hi Ton hc Vit Nam

Hi Ton hc Vit Nam c thnh lp t nm 1966. Mc ch ca Hi l gp phn y mnh cng tc ging dy, nghin cu ph bin v ng dng ton hc. Tt c nhng ai c tham gia ging dy, nghin cu ph bin v ng dng ton hc u c th gia nhp Hi. L hi vin, qu v s c pht min ph tp ch Thng Tin Ton Hc, c mua mt s n phm ton vi gi u i, c gim hi ngh ph nhng hi ngh Hi tham gia t chc, c tham gia cng nh c thng bo y v cc hot ng ca Hi. gia nhp Hi ln u tin hoc dng k li hi vin (theo tng nm), qu v ch vic in v ct gi phiu ng k di y ti BCH Hi theo a ch: Ch Cao Ngc Anh, Vin Ton Hc, 18 Hong Quc Vit, 10307 H Ni V vic ng hi ph c th chn mt trong cc hnh thc sau y: 1. ng tp th theo c quan (km theo danh sch hi vin). 2. ng trc tip hoc gi tin qua bu in n ch Cao Ngc Anh theo a ch trn. Thng tin v hi vin Hi Ton hc Vit Nam cng nh tnh hnh ng hi ph c cp nht thng xuyn trn trang web ca Hi.
BCH Hi Ton hc Vit Nam

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Hi Ton Hc Vit Nam Phiu ng k hi vin

1. H v tn:
Khi ng k li qu v ch cn in nhng mc c thay i trong khung mu en ny

Hi ph nm 2012

Hi ph : Tng cng:
Hnh thc ng:

50 000

Acta Math. Vietnam. 70 000

2. Nam 3. Ngy sinh: 4. Ni sinh (huyn, tnh): 5. Hc v (nm, ni bo v):

C nhn: Ths: TS: TSKH:

ng tp th theo c quan (tn c

quan):

6. Hc hm (nm c phong):
PGS: GS:

ng trc tip/th pht nhanh Gi bu in (xin gi km bn

chp th chuyn tin) Ghi ch:

7. Chuyn ngnh: 8. Ni cng tc: 9. Chc v hin nay: 10. a ch lin h:

E-mail: in thoi:

- Vic mua Acta Mathematica Vietnamica l

t nguyn v trn y l gi u i (ch bng 50% gi chnh thc) cho hi vin (gm 3 s, k c bu ph). - Gch cho tng ng.

Ngy:

K tn:

THNG TIN TON HC, Tp 16 s 2 (2012)

A. Grothendieck - Ngi chng minh "nh l": "Tn ti nn ton hc Vit Nam!" H Huy Khoi Nhng bc i chp chng u tin ca Ton hc Vit Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . Ng Thc Lanh v Phm Tr n Nhng k nim v Grothendieck v trng phi ca ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Luc Illusie, cng Alexander Beilinson, Spencer Bloch, Vladimir Drinfeld on Trung Cng v Trn Giang Nam dch Friedrich Hirzebruch (1927-2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . on Trung Cng Vi nt v s hnh thnh, pht trin ca Khoa Ton, HSP-i hc Hu . . . . . . Nguyn Hong v on Th Hiu Tin tc hi vin v hot ng ton hc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tin Ton hc th gii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thng bo Vin Ton hc tuyn sinh chng trnh cao hc hp tc quc t . . . . . . . . . . . . . . . . . Dnh cho cc bn tr Hnh hc tnh v ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L B Khnh Trnh

1 6 8

15 16 19 20

22

23