Christopher Andrew, Oleg Gordijewski

Przeoy Rafa Brzeski

DOM WYDAWNICZY BELLONA
Warszawa !!!
Wykaz skrtw
A"C # Atomie Energy Commission, $o%isja "nergii Ato%owej &'(A)
AFSA # Armed Forces Security Agency, Agen*ja Bezpie*ze+stwa (i ,-rojny*h
&'(A) poprzedni*zka National Security Agency, .arodowej (/-y Bezpie#
*ze+stwa # .(A
A$ # Ar%ia $rajowa
A.C # African National Congress, Afryka+ski $ongres .arodowy &RPA)
A(A # Army Security Agency &'(A), Agen*ja Bezpie*ze+stwa Ar%ii 01dowej,
poprzedni*zka A2(A
A3O # Allamvedelmi Osztaly, w4gierska s/-a -ezpie*ze+stwa, poprzedni*zka
Allanwedel%i 5atosag, A35
Bf3 # Bundesamt filr Yerfassungsschutz, s/-a -ezpie*ze+stwa Rep/-liki 2ederalnej
.ie%ie*
B.6 # Bundesnachrichtendiest - wywiad zagrani*zny R2.
CzeKa # Czeriezycza!na!a "ommissi!a, Wsze*hrosyjska .adzwy*zajna $o%isja
do Walki z $ontrrewol/*j1 i (a-otae%
C7A # Central #ntelligence Agency, Centralna Agen*ja Wywiadow*za &'(A)
C.6 # Cam$aign for Nuclear %isarmament, $a%pania na Rze*z Roz-rojenia
./klearnego &Wielka Brytania)
Komintern # 8i4dzynarod9wka $o%/nisty*zna
COMSUBLANT # &S Commander Su'marine Forces - Atlantic, a%eryka+ski
6ow9d*a Atlanty*ki*h (i Podwodny*h
CUSS # Cam'ridge &niversity Socialist Society, :owarzystwo (o*jalisty*zne
'niwersytet/ w Ca%-ridge
6A # %e$artamento Americano, 6eparta%ent A%eryka+ski &k/-a+ska s/-a
wywiadow*za, niezalena od 6G7)
6G7 # %ireccion (eneral de #nteligencia, k/-a+ska s/-a wywiad/ zagrani*znego
DGSE # fran*/ska s/-a wywiad/ zagrani*znego
DGS # %irectoratul (eneral al Sigurantei )o$orolui, r/%/+ska s/-a -ez#
pie*ze+stwa &(e*/ritate)
67" # %e$artamentul de #nformatii E*teme, r/%/+ska s/-a wywiad/ za#
grani*znego
D!SA # %irecao de #nformacao a Seguranca de Angola, s/-a -ezpie*ze+stwa
Angoli
6( # %r+ana Sigurnost, -/garska s/-a -ezpie*ze+stwa
6(: # %irection de la Surveillance du ,erritoire, fran*/ska s/-a -ezpie*ze+stwa
&kontrwywiad)
"C # Euro$ean Community, Wsp9lnota "/ropejska
ECC! # E*ecutive Committee of Communist #nternational, $o%itet Wykonaw*zy
$o%intern/
2B7 # Federal Bureau of #nvestigation, 2ederalne Bi/ro ;led*ze
2.0A # 2ront Wyzwolenia .arodowego Angoli
F"EL!MO # 2ront Wyzwolenia 8oza%-ik/
GC#CS # (ovemment Code - Cy$her School, Rz1dowa (zkoa $od9w i (zyfr9w
&radiowywiad -rytyjski)< o-e*nie (ovemment Communications .eadguarters, GC5=
GC$% # (overnment Communications .eadauarters, G9wna $watera >1*zno?*i
Rz1dowej
Ge&'en Or( # p9ofi*jalna s/-a wywiad/ R2., kierowana przez generaa Geh#
lena< poprzedni*zka B.6
GKES # (ossudarstienny! "omitiet E/onomiczes/ich Siazie!, Pa+stwowy $o#
%itet (tos/nk9w Gospodar*zy*h z ,agrani*1 &,(RR)
GKNT @ (ossudarstienny! "omitiet Nau/i i ,iechni/i, Pa+stwowy $o%itet
.a/ki i :e*hnologii &,(RR)
GP' @ (ossudarstienno!e )oliticzes/o!e &$raleni!e, Pa+stwowy ,arz1d Poli#
ty*zny &s/-a -ezpie*ze+stwa ,(RR w1*zona do .$W6 w lata*h !AA#!AB)
GR' # (lano!e 0aziedyatielno!e &$raleni!e, G9wny ,arz1d Wywiadow*zy #
sowie*ki wywiad wojskowy
GUGB # (lano!e &$raleni!e (ossudarstienno! Biezo$astnosti, G9wny 'rz1d
Bezpie*ze+stwa Pa+stwowego &sowie*ka s/-a -ezpie*ze+stwa, w1*zona do
.$W6 w lata*h !BC#!CB)
GULa( # (tano!e &$raleni!e 1agiero, G9wny ,arz1d O-oz9w Pra*y
$)mint # %ateria wywiadow*zy /zyskany przez agenta
53A # .au$tveraltung Auf/larung, wywiad .R6
!ADL # #nternational Association of%emocratic 2ayers, 8i4dzynarodowe ,rze#
szenie Prawnik9w 6e%okrat9w
7B # #ntelligence Branch, wywiad hind/ski
7.O # #nnostranny! Otdiet, Wydzia Wywiad/ ,agrani*znego Cze$aDGP'D
OGP'DG'GB poprzednik Pierwszego ,arz1d/ G9wnego $GBw lata*h !AE#!C
7.' # #nnostranno!e &$raleni!e, 3arz4d Wywiad/ ,agrani*znego
.$GBDG'GBD8GB w lata*h !C#!FC, poprzednik 2C6
7RA # #rish 0e$u'lican Army, 7rlandzka Ar%ia Rep/-lika+ska
7R6 # #nformation 0esearch %e$artment, 6eparta%ent Bada+ 7nfor%a*yjny*h
&Wielka Brytania)
7WA # #nternational 5or/ers Aid, 8i4dzynarodowa Po%o* Ro-otniko%
G7C # 6oint #ntelligence Committee, Po1*zony $o%itet Wywiadow*zy &Wielka
Brytania)
$#F # "ommissariat-7, ws*hodnionie%ie*ka s/-a -ezpie*ze+stwa w lata*h
!CH#!C!, poprzedni*zka Stad Sicherheistsdienst, ((6
$GB # "omitiet (ossudarstienno! Biezo$astnosti, $o%itet Bezpie*ze+stwa Pa+#
stwowego, sowie*ka s/-a -ezpie*ze+stwa powoana w !FC rok/I
K$AD # "hedamat-e Etela 8at-e %alati, afga+ska s/-a -ezpie*ze+stwa
$7 # "omitiet #nformac!i, $o%itet 7nfor%a*ji # sowie*ka s/-a wywiad/ powstaa z
po1*zenia wydzia9w wywiad/ zagrani*znego 8GB i GR' w lata*h !CH#!F
$OR # $o%itet O-rony Ro-otnik9w
$P6 # "omunistische )artei %eutschland, $o%/nisty*zna Partia .ie%ie*
KUSA # $o%/nisty*zna Partia '(A
$R # wydziaDsek*ja kontrwywiad/ w rezydent/ra*h $GB
$RO # "ontrraziedyatielny! Otdiel, wydzia kontrwywiad/ w Cze$aDGP'D
OGWDG'GB, poprzednik 6r/giego ,arz1d/ G9wnego $GB
0PG # 2ondon )rocessing (rou$, 0ondy+ska Gr/pa Przetwarzania # s/-a
anality*zna GC5=
0(R # 0ewi*owi (o*jali?*i#Rewol/*joni?*i
8GB # 9inistiersto (ossudarsienno! Biezo$astnosti, 8inisterstwo Bezpie*ze+#
stwa Pa+stwowego w lata*h !CJ#!FC
8G78O @ 9os/os/o! (ossudarstienno! #nstitut 9ie+dunarodno! Otnoszeni!,
8oskiewski Pa+stwowy 7nstyt/t (praw ,agrani*zny*h
87#F # 9ilitary #ntelligenc!e-7, -rytyjski kontrwywiad
8OR # :owarzystwo 8onar*histy*zne Centralnej Rosji &K:r/stL)
8P0A # 8arksistowsko#0/dowy R/*h Wyzwolenia Angoli
8W6 # 9inistiersto 5nutriennych %iet, sowie*kie %inisterstwo spraw wewn4t#
rzny*h od !CJ rok/
."P # Noa!a E/onomiczes/a!a )oliti/a, .owa Polityka "kono%i*zna
.$GB # Narodny! "omissariat (ossudarstienno! Biezo$astnosti, 0/dowy $o#
%isariat Bezpie*ze+stwa Pa+stwowego, poprzednik 8W6
.$W6 # Narodny! "omissariat 5nutriennych %iet, 0/dowy $o%isariat (praw
Wewn4trzny*h, poprzednik 836
.(A # National Security Agency, Agen*ja Bezpie*ze+stwa .arodowego &radiowy#
wiad '(A)
.(,Ri( # 0/dowy ,wi1zek O-rony Oj*zyzny i Wolno?*i &organiza*ja anty-ol#
szewi*ka)
.:( # Narodny! ,rudoo! So!uz, .arodowy ,wi1zek Pra*y &anty-olszewi*ka,
so*jalde%okraty*zna organiza*ja rosyjski*h e%igrant9w)
OA' # Organisation for African &nity, Organiza*ja Gedno?*i Afryka+skiej
OGP' # O'!edinno!e (ossudarstienno!e )oliticzes/o!e &$raleni!e, ,jedno*zony
,arz1d Bezpie*ze+stwa Pa+stwowego, sowie*ka s/-a -ezpie*ze+stwa w lata*h
!AB#!CC
Ochrana - *arska poli*ja polity*zna w lata*h MM#!H
O8( # Otdiet 9ie+dunarodnych Siazie!, 8i4dzynarodowy Wydzia >1*znikowy
$o%intern/
O(( # Office of Strategie Services, Bi/ro (/- (trategi*zny*h, wywiad '(A,
poprzednik C7A
O'. # Organiza*ja 'krai+ski*h .a*jonalist9w
O,.A # j/gosowia+ska s/-a -ezpie*ze+stwa, poprzedni*zka '6BA
PCC # $o%/nisty*zna Partia $/-y, od !HF rok/
P6PA # $o%/nisty*zna Partia Afganistan/
P0O # )alestine 2i'eration Organisation, Organiza*ja Wyzwolenia Palestyny
PO'8 # )artido O'rero de &nificacion 9ar*ista, Partia ,jedno*zenia Ro-ot#
nik9w, hiszpa+ska partia %arksistowsko#tro*kistowska w lata*h trzydziesty*h
PPR # Polska Partia Ro-otni*za
PR # wydziaDsek*ja wywiad/ polity*znego w rezydent/ra*h $GB
PRO6 # Bi/ro Prod/k*ji .(A
P(P # $/-a+ska Partia $o%/nisty*zna, poprzedni*zka PCC
P,PR # Polska ,jedno*zona Partia Ro-otni*za
R".A8O # .arodowy R/*h Opor/ 8oza%-ik/
ROW( # ,jedno*zony Rosyjski ,wi1zek Nonierzy # anty-olszewi*ka organiza*ja
-iay*h Rosjan
RP$ # Rosyjski $o%itet Polity*zny # organiza*ja anty-olszewi*ka
!
(ACP # Partia $o%/nisty*zna Po/dniowej Afryki
(A( # S$ecial Air Service, (pe*jalna (/-a Powietrzna # -rytyjska jednostka
spe*jalna
(B # (/-a Bezpie*ze+stwa
(6"C" # Service de %ocumentation E*terieure et de Contre-Es$ionage, fran*/ska
s/-a wywiad/, poprzedni*zka 6G("
(67 @ Strategie %efence #nitiative, 7ni*jatywa O-rony (trategi*znej &KGwiezdne
WojnyL)
(6$Pi0 # (o*jalde%okra*ja $r9lestwa Polskiego i 0itwy
(6P # Social %emocratic )arty, -rytyjska partia so*jalde%okraty*zna
("6 # Sozialistische Einheits$artei %eutschlands, .ie%ie*ka Partia Gedno?*i
&w.R6)
(igint # %ateriay wywiadow*ze /zyskane drog1 radiowywiad/ &na%ierzenie,
dekrypta, analiza r/*h/ w eterze)
(78 # Servicio de #nvestigacion 9ilitar, s/-a -ezpie*ze+stwa hiszpa+ski*h
rep/-likan9w
(8A # Soviet 9ilitary Administration, sowie*ka ad%inistra*ja wojskowa w .R6
(%ersh # Smiert Sz$ionam, sowie*ki kontrwywiad wojskowy w lata*h !CB#!CJ
(.A(P # Servicio Nacional de Seguranca )o$ular, %oza%-i*ka s/-a -ez#
pie*ze+stwa
(O" # S$ecial O$erations E*ecutive, $ierowni*two Opera*ji (pe*jalny*h # -rytyjska
organiza*ja dywersyjna w lata*h 77 wojny ?wiatowej
Sonar/om - Rada $o%isarzy 0/dowy*h
(P6 # Sozialdemo/ratische )artei %eutschlands, (o*jalde%okraty*zna Partia
.ie%ie*
(R # (o*jali?*i#Rewol/*joni?*i
(( # Schutzstaffeln, (ztafety O*hronne, nazistowskie jednostki spe*jalne poli*ji
wewn1trzpartyjnej .(6AP i wywiad/ polity*znego
((6 # Stad Sicherheistsdienst, s/-a -ezpie*ze+stwa .R6, &K(tasiL)
Sta/a - kryptoni% na*zelnego dow9dztwa wojsk radzie*ki*h w lata*h 77 wojny
?wiatowej
(tB # Statni Bez$ecnost, *ze*hosowa*ka s/-a -ezpie*ze+stwa
:'C # ,rade &nion Congress, -rytyjska *entrala zwiakowa $ongres ,wi1zk9w
,awodowy*h
'B # 'rz1d Bezpie*ze+stwa, poprzednik (B
'6BA # j/gosowia+ska s/-a -ezpie*ze+stwa
'.7:A # ,wi1zek :otalnego Wyzwolenia Angoli
'A # a%eryka+ski sa%olot szpiegowski
W8( # 5ierchony! 9onarchisticzes/i! Soiet, .a*zelna Rada 8onar*histy*zna,
organiza*ja K-iay*hL e%igrant9w
WP$ # 5o!enna )romyszlenna!a "omissi!a, sowie*ka $o%isja Prze%ys/ Woj#
skowego
W"( # 5est Euro$ean Secretariat, sekretariat za*hodnioe/ropejski $o%intern/
Wi. # Wolno?O i .iepodlego?O
WPC # 5orld )eace Council, ;wiatowa Rada Pokoj/
P # wydziaDsek*ja wywiad/ na/kowo#te*hni*znego w rezydent/ra*h $GB
,A.' # 3im'a'e African National &nion, Afryka+ski ,wi1zek .arodowy
,i%-a-we
,AP' # 3im'a'e African )eo$le8s &nion, Afryka+ski ,wi1zek 0/dowy ,i%-a-we
,O8O # ,%otoryzowane Odwody 8ili*ji O-ywatelskiej
rze*mowa
,darza si4 to wprawdzie rzadko, ale kady a/tor %oe %ieO nadziej4, e
w*ze?niej *zy p9Qniej /da %/ si4 trafnie przewidzieO jakie? wielkie wydarzenieI
6o Christophera Andrew sz*z4?*ie /?%ie*hn4o si4 w paQdziernik/ !MF rok/,
kiedy op/-likowa ksi1k4 Secret Service: $ocz4t/i 'ryty!s/iego yiadu; Pisz1* t4
pra*4, za*z1 w1tpiO w goszony powsze*hnie pogl1d, e za*hodnie s/-y
-ezpie*ze+stwa s1 -ardziej podatne na penetra*j4 i dezer*j4 ni podo-ne s/-y
podlege $re%lowiI Pogl1d ten -y w d/ej %ierze sk/tkie% zainteresowania
?rodk9w %asowego przekaz/ spraw1 sowie*ki*h agent9w zwer-owany*h na /niwer#
syte*ie Ca%-ridge, gdzie Andrew wykada histori4I Analiza przypadk/ Olega
Penkowskiego, ofi*era GR', wsp9pra*/j1*ego z wywiade% -rytyjski% i a%eryka+#
ski%, oraz roli, jak1 speni on w *zasie tak zwanego kryzys/ k/-a+skiego, wz-/#
dziy w Andrew pewne podejrzeniaI Pod wpywe% nagego i%p/ls/, kt9ry rodzina
nazwaa -yskie% jasnowidzenia, Andrew zawar w Secret Service nast4p/j1*1
opini4R KRyzykowny% jest twierdziO, e po Penkowski% nie -yo j/ nikogoI ByO
%oe -yli, tylko nie zna%y i*h nazwisk, gdy nigdy nie pojawiy si4 w prasieLSI
.azwisko takie pojawio si4 t/ przed /kazanie% si4 Secret Service na p9ka*h
ksi4garski*hI By to Oleg Gordijewski z $GB, *zowiek, kt9rego s/k*esy przewy#
szay osi1gni4*ia PenkowskiegoI
.a kilka %iesi4*y przed /*ie*zk1 z ,(RR, w le*ie !MF rok/, Gordijewski zosta
%ianowany rezydente% $GB w 0ondynieI By w ty% *zasie agente% -rytyjskiej
:ajnej (/-y Bezpie*ze+stwa # (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e, znanej r9wnie pod
nazw1 wydzia/ sz9stego wywiad/ wojskowego 8ilitary 7ntelligen*e JI Wsp9pra#
*owa z 87#J od !HC rok/ i -y jego wty*zk1, /%iesz*zon1 g4-oko w str/kt/ra*h
$GBI 0ate% !MJ rok/ Oleg Gordijewski prze*zyta Secret Service i nawi1za
kontakt z Christophere% AndrewI Wy%iana pogl1d9w trwaa prawie rok i o-aj -yli
zdziwieni, w jak podo-ny spos9- interpret/j1 opera*je sowie*ki*h s/- -ezpie*ze+#
stwa od *zas/, kiedy powoano Cze$a, zaledwie sze?O tygodni po Rewol/*ji
PaQdziernikowejI Powra*aj1*e stale w $GB o-sesyjne posz/kiwanie wyi%aginowany*h
spisk9w oraz walka z realny%i prze*iwnika%i -yy g9wny% te%ate% na/kowy*h
-ada+ Christophera AndrewI Pro-le%y te Oleg Gordijewski zna z a/topsji, *z4sto z
pierwszej r4kiI .aj-ardziej dra%aty*zny okres jego kariery jako ofi*era $GB
przypada na w*zesne lata osie%dziesi1te, kiedy $re%l -y przeraony
rzeko%y% plane% niespodziewanego /derzenia j1drowego ,a*hod/I Plan/ takiego
nie -yo, ale sowie*kie kierowni*two kazao odsz/kaO go za wszelk1 *en4I 3arz4-
dzono najwi4ksz1 opera*j4 wywiadow*z1 w sowie*kiej historiiI Gordijewski /*zest#
ni*zy oso-i?*ie w Opera*ji RGA., &angI RUA.), -ezpre*edensowej, wsp9lnej ak*ji
?wiatowej sie*i agent9w $GB i GR', kt9rzy otrzy%ali pole*enie znalezienia

dowod9w istnienia za*hodniego spisk/ n/klearnego przy /y*i/ tak zaskak/j1*y*h

%etod, jak /wane ?ledzenie pozio%/ zapas9w krwi w -rytyjski*h sta*ja*h krwio#
dawstwa, li*z-y zwierz1t kierowany*h do rzeQni na /-9j oraz *z4stotliwo?*i spotka+
pani pre%ier 8argaret :hat*her z kr9low1 "l-iet1 77I
Podstawowa tr/dno?O, z jak1 %/sz1 si4 /poraO history*y -adaj1*y histori4
zagrani*zny*h dziaa+ $GB, jest *akowity, nawet w *zasa*h Gor-a*zowa, -rak
dost4p/ do ar*hiw9w wywiad/ zagrani*znego $GB *zyli Pierwszego ,arz1d/
G9wnego # P,GI 2akt, e Gordijewski przez AB lata pra*y w $GB %ia dost4p do
wiel/ dok/%ent9w, pozwala na przezwy*i4enie tej tr/dno?*iI G/ pod*zas pierw#
szego spotkania Andrew odkry, e Gordijewski interesowa si4 od dawna histori1
$GB oraz prze-iegie% akt/alny*h dziaa+ tej organiza*ji wywiadow*zejI W !ME
rok/ -y odpowiedzialny za przygotowanie ?*i?le tajnej wewn4trznej historii P,G w
*z4?*i doty*z1*ej dziaa+ na terytori/% Wielkiej Brytanii, 7rlandii, (kandynawii i
A/stralazjiI 8ao tego, -ardziej ni pisanie, interesowao go do*iekanie prawdy o
%e*haniz%a*h dziaania wywiad/, odkrywanie taje%ni* opera*ji wywiadow*zy*h, o
kt9ry*h ze wzgl4d/ na i*h wag4 polity*zn1 nie %ona -yo wspo%inaO nawet w
tajnej historii $GBI .iniejsz1 ksi1k4 Andrew i Gordijewski za*z4li przygotowywaO
late% !MH rok/ i ty% raze% pra*y nie ha%oway adne -arieryI Czytaj1* t4
ksi1k4, ofi*erowie $GB %og1 stwierdziO, e jest ona -ardziej prawdziwa ni
ofi*jalna historia i*h instyt/*ji, a niewykl/*zone, e zawiera r9wnie wiele niezna#
ny*h nawet i% fakt9wI
Cho*ia niniejsza pra*a zostaa napisana przez Christophera Andrew, to jednak
jest ona plone% wsp9lny*h -ada+, prowadz1*y*h do wniosk9w osi1gni4ty*h po
d/gi*h, wnikliwy*h dysk/sja*h, zako+*zony*h /zgodniony%i wnioska%i o-/
a/tor9wI 2aktografi*zn1 podstaw4 stanowiyR tajne ar*hiwa $GB, %ateriay Qr9d#
owe po*hodz1*e z wiel/ r9ny*h za*hodni*h -i-liotek i ar*hiw9w, oraz wasne
do?wiad*zenia Gordijewskiego, zdo-yte pod*zas s/-y w Pierwszy% ,arz1dzie
G9wny% i zagrani*zny*h rezydent/ra*h $GBI Po ro*zny% wst4pny% przesz#
koleni/ w lata*h !JA#!JB, Gordijewski sp4dzi dziewi4O lat w tak zwanej
Centrali, *zyli w %oskiewskiej siedzi-ie $GB &w lata*h !JB#!JF i !HE#!HA)
oraz w rezydent/rze w $openhadze, gdzie w lata*h !JJ#!HE organizowa pra*4 tak
zwany*h nielega9w $GB, *zyli agent9w dziaaj1*y*h pod faszywy% nazwiskie% i
nie *hroniony*h i%%/nitete% dyplo%aty*zny%I Przez kolejne trzyna?*ie lat
Gordijewski pra*owa w wywiadzie polity*zny% <)oliticzes/a!a 0azied/a=; W
lata*h !HB#!HM w rezydent/rze w $openhadze, w lata*h !HM#!MA w %os#
kiewskiej Centrali, a w lata*h !MA#!MF w rezydent/rze londy+skiejI
8o%ente% przeo%owy% w y*i/ Gordijewskiego, kt9ry zade*ydowa o jego
powolny% rozstani/ si4 z $GB i sowie*ki% syste%e%, -ya inwazja Cze*hosowa*ji w
!JM rok/ przez wojska 'kad/ Warszawskiego i zdawienie Kpraskiej wiosnyLI Gego
prywatne pogl1dy -yy -liskie ty%, jakie dwadzie?*ia lat p9Qniej inspiroway
rewol/*j4 !M! rok/, kt9ra przeto*zya si4 przez "/rop4 Ws*hodni1R przekonanie, e
jednopartyjne pa+stwo ko%/nisty*zne prowadzi nie/*hronnie do -rak/ toleran*ji,
nar/szenia praw *zowieka i swo-9d o-ywatelski*hI 8aj1* takie przekonania,
Gordijewski, podo-nie jak kady sowie*ki dysydent w epo*e Breniewa, sta przed
A
dyle%ate%R jak wal*zyO o de%okra*j4, -4d1* wewn1trz syste%/ polity*znego
wyspe*jalizowanego w likwidowani/ wszelkiej opozy*jiI ,ani% wysano go po#
wt9rnie na pla*9wk4 do $openhagi w !HB rok/, postanowi, e dla ofi*era $GB
najlepszy% sposo-e% walki z sowie*ki% syste%e% -4dzie pra*a na rze*z ,a*hod/I
,a*z1 sz/kaO kontakt/ z pra*ownika%i za*hodni*h s/- spe*jalny*h i po okresie
wzaje%nego sondowania si4, w ko+*/ !HC rok/ nawi1za wsp9pra*4 z -rytyjsk1
(e*ret 7ntelligen*e (end*eI
W trak*ie pra*y na rze*z ,a*hod/, Gordijewski szpera w tajny*h %ateriaa*h
P,G tak g4-oko, jak tylko na to pozwalao -ezpie*ze+stwoI Gego sz*zeg9owe
infor%a*je o str/kt/rze $GB pozwoliy na sporz1dzenie -ezpre*edensowej listy
rezydent9w $GB we wszystki*h wi4kszy*h stoli*a*h za*hodni*h, kt9ra teraz
stanowi za1*znik do tej ksi1kiI Od-y r9wnie wiele roz%9w z wysoki%i ofi*era%i
$GB, dyplo%ata%i i dziaa*za%i partyjny%iI 6ziwio go nieraz, jak wiele %ona
-yo si4 dowiedzieO, siedz1* w ga-ineta*h wany*h aparat*zyk9wI $ady z ni*h
%ia na -i/rk/ -ateri4 telefon9w, kt9re w ?wie*ie sowie*kiej -i/rokra*ji -yy
wany% sy%-ole% /rz4dni*zego stat/s/I .a po*z1tk/ lat osie%dziesi1ty*h Gor#
dijewski reg/larnie odwiedza -i/ro Wiktora 2iodorowi*za Gr/szki, zast4p*y szefa
P,G, odpowiedzialnego za opera*je wywiadow*ze na terenie "/ropyI Czekaj1* na
dziesi4*io%in/tow1 roz%ow4 z Gr/szk1, Gordijewski %/sia *zase% sp4dziO ponad
godzin4 w jego ga-ine*ie i sysza, jak ten aparat*zyk pierwszej rangi rozstrzyga
wane pro-le%y dnia, roz%awiaj1* *o *hwil4 przez inny z t/zina staj1*y*h na
-i/rk/ telefon9wI
.ajwaniejszy% /rz4dnikie% partyjny%, kt9re%/ Gordijewski referowa -ie1*e
pro-le%y polity*zne, -y 8i*hai (iergiejewi*z Gor-a*zowI Pod*zas pierwszej
wizyty w Wielkiej Brytanii, w gr/dni/ !MC rok/, trzy %iesi1*e przed o-j4*ie%
przez niego f/nk*ji sekretarza generalnego $C $P,R, Gor-a*zow *zyta dziennie
po dwa l/- trzy spe*jalne raporty wywiad/I A/tore% wi4kszo?*i z ni*h -y Oleg
GordijewskiI Gor-a*zow przedstawi te w9w*zas naj-ardziej za/fany% dyplo%ato%
i ofi*ero% $GB swoje pogl1dy na priorytety %aj1*e wpyw na przysz1 pra*4
londy+skiej a%-asady i rezydent/ryI $ilka lat p9Qniej Gor-a*zow zastanawia si4
zapewne nad ironi1 los/, kt9ra sprawia, e pod*zas jego pierwszej podr9y do
za*hodniej "/ropy najwaniejsze infor%a*je i o*eny wywiad/ referowa %/ ofi*er
pra*/j1*y r9wno*ze?nie dla -rytyjskiej (e*ret 7ntelligen*e (erTi*eI
* * *
,ani% jesz*ze za*z4li wsp9pra*owaO, Andrew i Gordijewski pasjonowali si4
ty% sa%y% frag%ente% historii $GB # szpiegowsk1 karier1 KPi1tki z Ca%-ridgeLI
'niwersytet w Ca%-ridge, na kt9ry% Andrew wykada, %ia wyj1tkowy, *ho*ia
w1tpliwy, pow9d do *hwayI , grona jego a-solwent9w rekr/towali si4 znako%i*i
pra*owni*y -rytyjski*h s/- wywiadow*zy*h i nie %niej doskonali agen*i i*h
g9wnego prze*iwnika # $GBI &:rze-a przy ty% oddaO prawdzie, e w-rew
niekt9ry% twierdzenio%, li*z-a rekr/t/j1*y*h si4 z Ca%-ridge pra*ownik9w wy#
wiad/ -rytyjskiego -ya wi4ksza ni sowie*kiego)I $iedy w !JE rok/ na ekrany
B
za*hodni*h kin wszed znany western K(ied%i/ wspaniay*hL, w %oskiewskiej
Centrali $GB wywodz1*1 si4 z Ca%-dridge gr/p4 agent9w o*hrz*zono %iane%
KPi4*i/ Wspaniay*hLI 7*h portrety oraz wizer/nki prowadz1*y*h i*h ofi*er9w
wisz1 na honorowy*h %iejs*a*h tajnej Kiz-y pa%i4*iL, w kt9rej skada si4 hod
-ohatero% P,GI Gordijewski ?ledzi karier4 KPi4*i/ Wspaniay*hL ze sz*zeg9lny%
zainteresowanie%, gdy kiedy on sa% -y na pierwszy% rok/ wywiadow*zego
szkolenia, w sty*zni/ !JB rok/, do 8oskwy /*iek $i% Phil-yI 6ziesi4O lat
p9Qniej, w trak*ie po-yt/ na pla*9w*e w $openhadze, Gordijewski k/pi ksi1k4
Patri*ka (eala i 8a/reen 8*ConTille )hil'y: %>uga droga do 9os/y i za po#
?redni*twe% kolegi z Centrali, Al-erta 7wanowi*za $ozowa, przesa j1 legendar#
ne%/ szpiegowiI Phil-y prze*zyta j1 /wanie i odesa z odr4*zn1 dedyka*j1 na
skrzydek/ o-wol/tyR
6rogie%/ koledze, OlegowiR
.igdy nie wierz w to, *o o %nie wydr/kowanoV
$i% Phil-y
Opinia Gordijewskiego o Phil-y% r9nia si4 od /rokliwego o-raz/ s/per#
szpiega, %alowanego w p/-lika*ja*h sponsorowany*h przez $GBI Pod*zas /rlop/ w
8oskwie, w !HH rok/, Gordijewski poszed na pierwszy wykad Phil-ySego,
zorganizowany dla okoo BEE pra*ownik9w CentraliI Phil-y %9wi po angielsk/I
KRok o-e*ny # za*z1 # %a spe*jalne zna*zenieI Przypada w ni% nie tylko JE
ro*zni*a Wielkiego PaQdziernika, ale r9wnie FE ro*zni*a Wsze*hzwi1zkowej
2edera*ji Piki .onejLI Wykad przerway dwie salwy ?%ie*h/I .ajpierw parskn4li *i,
*o znali angielski, a reszta po *hwili, kiedy t/%a*z doko+*zy przekadI
$iedy /dao %/ si4 j/ roz-roiO a/dytori/%, Phil-y przyst1pi do zawoalowanej,
ale dr/zgo*1*ej krytyki sposo-/, w jaki $GB traktowao go przez *zterna?*ie lat, od
%o%ent/ jego /*ie*zki do ,(RRI KW trak*ie %ojej kariery # %9wi zgryQliwie #
%iae% %ono?O odwiedziO dow9dztwa *zoowy*h s/- wywiadow*zy*h ?wiataI
:eraz, po *zternast/ lata*h po-yt/ w 8oskwie, dost1pie% wresz*ie zasz*zyt/
odwiedzenia waszej CentraliLI
Pod*zas niereg/larny*h spotka+ z za*hodni%i dziennikarza%i, Phil-y nigdy
nie pokaza, jak -ole?nie *z/ si4 dotkni4ty -rakie% /znania, *ho*ia krytykowa
*zasa%i $GB, e nie wykorzyst/je naley*ie jego talent9wI (tara si4 ra*zej
sprawiaO wraenie, e w hierar*hii $GB zaj%/je wysok1 pozy*j4I 'dzielaj1* kilka
%iesi4*y przed ?%ier*i1 wywiad/ $nightleySowi potwierdzi, e w %o%en*ie
/*ie*zki do 8oskwy -y w stopni/ p/kownikaI $iedy jednak $nightley zapyta
go, *zy od tego *zas/ zosta awansowany na generaa, odpar %4tnieR KPrawd4
%9wi1*, w $GB nie %a stopni wojskowy*h, ale %a% wszystkie generalskie
przywilejeLI 89wi1* te sowa, Phil-y doskonale wiedzia, e w $GB o-owi1z/j1
stopnie wojskowe &kiedy Gordijewski /*ieka na ,a*h9d %ia stopie+ p/kownika)
oraz, e s1 generaowie $GB
A
I (a% do ko+*a y*ia *ierpia, e nie wspi1 si4
powyej rangi agentaI $iedy przy-y do 8oskwy w sty*zni/ !JB rok/ -y
pewien, e otrzy%a w Centrali jakie? wysokie stanowisko i -y -ardzo zasko*zony,
C
gdy dowiedzia si4, e $GB nawet najlepszy% agento% o-*okrajow*o% nie nada#
wao stopni ofi*erski*hI Byli zwyky%i agenta%i, tak jak onI A do ?%ier*i w !MM
rok/ pozosta dla Centrali agente% o kryptoni%ie :o%I
$GB nigdy nie dowierzao swoi% za*hodni% agento%I Phil-y przekona si4 o
ty% za p9Qno, j/ po przyjeQdzie do 8oskwyI ,apija si4 ta% w9w*zas na ?%ierO
G/y B/rgess, kt9rego dziwa*zny styl y*ia irytowa $GB jesz*ze -ardziej ni
niegdy? -rytyjskie %inisterstwo spraw zagrani*zny*hI 8i%o wielokrotny*h pr9?-,
Phil-y nie dosta zgody $GB na spotkanie z przyja*iele%I .ie zo-a*zyli si4 j/
przed jego ?%ier*i1 w sierpni/ !JB rok/I B/rgess zostawi %/ w spadk/ sw9j
ksi4goz-i9r, zi%owe pasz*ze, dwa tysi1*e f/nt9w oraz nie*o %e-liI
Pod*zas wizyt w inny*h kraja*h -lok/ sowie*kiego Phil-y -y /wanie pil#
nowany, a w podr9 na $/-4 wysano go statkie%, e-y ograni*zyO i tak %ini%alne
ryzyko, e zde*yd/je si4 /*ie* i przesko*zy do innego sa%olot/I
W pierwszy*h lata*h po-yt/ w 8oskwie Phil-y potrafi st/%iO narastaj1*e w
ni% roz*zarowanieI Czas wypenia %/ d/gotrway i sko%plikowany pro*es
przekazywania posiadany*h infor%a*ji, spisywanie najdro-niejszy*h sz*zeg99w o
wszystki*h spotkany*h ofi*era*h wywiad/ i wszystki*h opera*ja*h, w kt9ry*h
/*zestni*zy, l/- o kt9ry*h wiedziaI Pote% odpowiada na dodatkowe pytania i
litera*k1 angielsz*zyzn1 po%aga pisaO pa%i4tniki *zoowe%/ sowie*kie%/
nielegaowi w powojennej Anglii, $ononowi 8oodySowi &alias Gordonowi 0onsdale),
kt9re /kazay si4 na ,a*hodzie w !JF rok/I Przygotowywa r9wnie propagandow1
wersj4 wasny*h wspo%nie+, kt9re po d/gi*h deli-era*ja*h Centrala zde*ydowaa si4
wydaO w !J! rok/I 6la zreko%pensowania -rak/ stopnia ofi*erskiego, Phil-y
otrzy%a seri4 nagr9d, przyznany*h %/ przez s/-y wywiad/ r9ny*h kraj9w
-lok/ sowie*kiego, a na po*z1tek, w !JF rok/, Order 0eninaI Wyr9nienie to
r9wnao si4 przyznawane%/ w Wielkiej Brytanii tyt/owi ry*erza, t/%a*zy w
roz%owie z $nightleye%, dodaj1* d/%nieR KO*zywi?*ie, s1 r9ni*e w tyt/a*h
ry*erski*h i Order 0enina jest odpowiednikie% jednego z ty*h wyszy*hLI
Przekazywanie infor%a*ji sko+*zyo si4 jednak przed !JH rokie% i Phil-y
popad w g4-ok1 depresj4 przekonany, e K$GB nie %a poj4*ia o jego /%iej4t#
no?*ia*hLI .ie wiodo %/ si4 te w y*i/ prywatny%I Po przyjeQdzie do 8oskwy
zaprzyjaQni si4 z 6onalde% 8a*leane%, z kt9ry% od *zas/ wyjazd/ z Ca%-ridge
spotyka si4 -ardzo rzadkoI )rzy!a?@ ta sko+*zya si4 jednak raptownie, kiedy w
!JF rok/ trze*ia ona Phil-ySego op/?*ia do%, a do %ieszkania wprowadzia si4
8elinda 8a*leanI .ie %in1 jednak rok, a i ten zwi1zek za*z1 si4 rozpadaOI
Phil-y pi wtedy na /%9r i kr1y po Rosji w nie%al sa%o-9j*zy*h eskapada*h, nie
odr9niaj1* w alkoholowy% za%ro*zeni/ dnia od no*yI W prze*iwie+stwie do
8a*leana, kt9ry wolniej ni B/rgess, ale w ko+*/ zapi si4 na ?%ierO, Phil-y
wyszed z alkoholowego naog/ dzi4ki R/fie, Kko-ie*ie jego y*iaL, z kt9r1 oeni
si4 w !H rok/I
(potkania z Phil-y% /twierdziy Gordijewskiego w przekonani/, e nie %a na *o
*zekaO i w po*z1tka*h lat siede%dziesi1ty*h podj1 wsp9pra*4 z za*hodni%i
s/-a%i spe*jalny%iI Gordijewski -y ?wiadkie%, jak spogl1daj1* przez okno na
8oskw4, Phil-y /siowa przekonaO sa% sie-ie, e widzi Ksolidne f/nda%enty
F
przyszo?*i, kt9ra %ign4a %/ w Ca%-ridgeL
B
I :y%*zase% Gordijewski -y
?wiado% nie%oliwej do prze-y*ia przepa?*i, jaka dzieli %ity*zny o-raz sprawied#
liwego spoe*ze+stwa sowie*kiego, kt9ry /rzek %odego a-solwenta Ca%-ridge, od
pon/ro ospaej rze*zywisto?*i -reniewowskiej RosjiI Byy nawet %o%enty, e sa%
Phil-y zdawa si4 poj%owaO giganty*zny roz%iar tej ot*haniI $rytyk/j1* wo-e*
ofi*er9w $GB niedostatki sowie*kiego syste%/, spotyka si4 *z4sto z odpowiedzi1R
K:o nie %oja winaLI Pewnego dnia nie wytrzy%a i sysz1* to typowe
t/%a*zenie, -l/zn1R K.ie jeste?*ie winniW $ady sowie*ki o-ywatel twierdzi, e to
nie on ponosi odpowiedzialno?O, a prawda jest taka, e wszys*y jeste?*ie winniVL
Cho*ia Centrala *h*iaa spop/laryzowaO na ,a*hodzie osi1gni4*ia Phil-ySego,
8oskwa nie -ya zadowolona, kiedy w !H! rok/ zosta p/-li*zne zde%askowany
*zwarty z KPi1tki Wspaniay*hL # Anthony Bl/ntI .ato%iast w lata*h osie%dziesi1ty*h
w Centrali o-serwowano z nie%ay% zasko*zenie% haa?liwe polowanie na pi1tego
agenta, jakie podj4y -rytyjskie ?rodki %asowego przekaz/, -1dz1* -ez przerwy
po faszywy*h tropa*hI Wyi%aginowane wty*zki, po%ieszane z prawdziwy%i
sowie*ki%i agenta%i, %noyy si4 alar%/j1*o w kolejny*h ksi1ka*h, kt9re
staway si4 od raz/ -estsellera%iI W?r9d faszywie oskarany*h znaleQli si4 nieyj1*y j/
2rank Bir*h, (efton 6el%er, Andrew Gow, sir Roger 5ollis, G/y 0iddell, Graha%
8it*hell i Art/r Pigo/I (ir R/dolf Peierls, o kt9ry% pisano, e z%ar, znalaz si4 w?r9d
ywy*h, odwoa si4 do s1d/ i wygra pro*es o zniesawienieI 0orda Roths*hilda, z
o-awy przed pro*ese%, nikt nie way si4 oskaryO -ezpo?rednio, ale a do ?%ier*i w
!!E rok/ -y ofiar1 powra*aj1*y*h w*i1 plotekI Po%awiany dr Wilfred 8ann nie
sz/ka porady prawnik9w, ale sa% si4gn1 po pi9ro i op/-likowa przekonyw/j1*y
dow9d wasnej niewinno?*iI W ko+*/ lat osie%dziesi1ty*h pogo+ za Kpi1ty% agente%L
przerodzia si4 w fars4 przypo%inaj1*1 -ardziej ka-aret, ni walk4 wywiad9w
C
I
Gdy-y $GB nie wierzyo tak -ardzo w spiskow1 teori4 dziej9w, to pewnie
%ogo-y skorzystaO na za%ieszani/ wywoany% przez prasowe polowanie na
agent9w i szkodzie wyrz1dzonej rep/ta*ji kontrwywiad/ 87#F, kt9ry sta si4
o-iekte% nie/stanny*h si4 dow*ip9w s/ger/j1*y*h, e jest wys/ni4t1 pla*9wk1
$GBI :y%*zase% w Centrali s/gerowano *z4sto, e ta *aa prasowa apanka jest
jaki%? zowiesz*zy% spiskie% przewrotny*h Brytyj*zyk9wI By rok !M i
Gordijewski zosta wa?nie przeniesiony do -rytyjskiej sek*ji trze*iego
wydzia/, kiedy na pierwszy*h strona*h londy+ski*h gazet pojawi si4
sensa*yjny zarz/t Chap%ana Pin*hera Xznanego dziennikarza -rytyjskiego,
zaj%/j1*ego si4 dziaania%i wywiad/ # $rzy$; t>um;A, e pi1ty% agente% -y sir
Roger 5ollis, dyrektor generalny 87#F w lata*h !FJ#l!JF
F
I Gordijewski pozna
prawdziwe nazwisko pi1tego agenta, przygotow/j1* opra*owan1 w !ME rok/
ofi*jaln1 histori4 P,G, ale %i%o to, po oskareni/ 5ollisa, przez d/gie godziny
dysk/towa *a1 spraw4 z 7wane% Aleksandrowi*ze% (zyszkine%, na*zelnikie%
2ak/ltet/ nr A &kontr#wywiadow*zego) 7nstyt/t/ i%I Andropowa, kt9ry -y g9wny%
o?rodkie% szkoleniowy% P,GI (zyszkin -y *zoowy% spe*jalist1 P,G do spraw
-rytyjski*h, -y zast4p*1 rezydenta w Wielkiej Brytanii, a w lata*h !JJ#!HE
kierowa w 0ondynie lini1 $R # kontrwywiadow*z1I On r9wnie -y pewien, e w
zarz/ta*h prze*iwko 5ollisowi nie %a QdQ-a prawdyI ,arz/ty te analizowa te inny
kolega Gordijew#
J
skiego, kierownik jednej z sek*ji trze*iego wydzia/, Al-ert $oz9w, i o*eni je
jako a-s/rdalneI
(prawa 5ollisa powr9*ia w !MC rok/, kiedy prasa -rytyjska powt9rzya
zarz/ty postawione %/ w wywiadzie telewizyjny% przez Petera Wrighta, e%ery#
towanego ofi*era 87#F o skonno?*ia*h do tworzenia teorii spiskowy*h, kt9ry trzy
lata w*ze?niej -y g9wny% Qr9de% rewela*ji Chap%ana Pin*heraI Gordijewski
-y w ty% *zasie na /rlopie w 8oskwie i *zyta sprawozdania $GB o oskarenia*h
Wrighta w -i/rze szefa sek*ji -rytyjskiej, 7gora Wiktorowi*za :itowa, kt9ry przed
laty kierowa lini1 PR &wywiad polity*zny) w rezydent/rze londy+skiej, a p9Qniej
peni f/nk*je zast4p*y rezydenta, zani% nie zosta w !MB rok/ /znany przez
Brytyj*zyk9w za $ersonB non grata;
K;%ieszna historiaI .a jej dnie %/si si4 kryO jaka? nieznana -rytyjska
intryga wewn4trznaL # twierdzi :itow i taki sa% pogl1d wyraa 6%itrij
Andriejewi*z (wietanko, kons/ltant i -yy zast4p*a na*zelnika trze*iego wydzia/
P,GI
Gordijewski /waa za g4-ok1 ironie los/, fakt, e prowadzone przez -rytyjskie
%edia polowanie na wyi%aginowany*h sowie*ki*h szpieg9w osi1gn4o sw9j sz*zyt
wa?nie w9w*zas, kiedy rze*zywista penetra*ja Wielkiej Brytanii przez $GB -ya
najsa-sza od ponad pi4Odziesi4*i/ latI (1dz1* z ar*hiw9w londy+skiej rezydent/ry, od
%o%ent/, kiedy George Blake zosta aresztowany w !J rok/, $GB nie
/zyskao adny*h Qr9de w 87#F l/- w (e*ret 7ntelligen*e (erTi*eI 6o Petera
Wrighta wyraQnie nie dotaro, dla*zego rz1d -rytyjski lek*eway jego zarz/ty
prze*iwko 5ollisowiI .ie do%y?li si4, e prawdziw1 przy*zyn1 -ya o-e*no?O
Qr9da (7(, /krytego g4-oko wewn1trz $GBI
Wywiadow*za kariera Gordijewskiego osi1gn4a apoge/% w !MF rok/I Od
jedenast/ lat -y j/ agente% g4-okiej penetra*ji (7(, a %i%o to w %oskiewskiej
Centrali *ieszy si4 nieposzlakowan1 opini1I Od !MB rok/ -y szefe% linii PR oraz
zast4p*1 rezydenta w 0ondynie i z-iera sa%e po*hway za wysyane reg/larnie do
8oskwy raporty polity*zneI 7nfor%a*je, jakie przygotowa pod*zas wizyty
Gor-a*zowa w Wielkiej Brytanii w gr/dni/ !MC rok/, /gr/ntoway jego
pozy*j4 znaw*y pro-le%9w -rytyjski*hI W sty*zni/ !MF rok/ zosta wezwany do
8oskwy, gdzie zako%/nikowano %/, e zosta powoany na stanowisko rezydenta w
0ondynieI 8ia je przej1O w %aj/, po wyjeQdzie pIoI rezydenta 0eonida
Gefre%owi*za .ikitienkiI ,araz po %ianowani/, wtaje%ni*zono go, jak pos/giwaO si4
oso-isty%i szyfra%i rezydenta, niez-4dny%i w tajnej ko%/nika*ji z 8oskw1I
W pi1tek, H %aja !MF rok/, Gordijewski otrzy%a w 0ondynie pilny szyfro#
gra%I Wzywano go do 8oskwy, e-y zatwierdziO ofi*jalnie na stanowisk/ rezydentaI
Pozornie tekst nie -y podejrzany, jednak tylko zdolno?O wy*hodzenia *ao z
groQny*h syt/a*ji pozwolia Gordijewskie%/ przeyO i napisaO t4 ksi1k4I
W depeszy infor%owano Gordijewskiego, e %a si4 spotkaO z przewod#
ni*z1*y% $GB, *zonkie% Bi/ra Polity*znego $C $P,R Wiktore% 8i*h1)
+ , KGB -.
owi*ze% Cze-rikowe% oraz wieloletni% na*zelnikie% P,G generae% Wadi%ire%
Aleksandrowi*ze% $ri/*zkowe%, kt9ry w !MM rok/ zaj1 %iejs*e Cze#
-rikowaI :re?O telegra%/ zro-ia wielkie wraenie na gniewliwy% zazwy*zaj
londy+ski% a%-asadorzeI Wiktor 7wanowi*z Pop9w rozpywa si4 w /?%ie*ha*hI
,apo%nia o w*ze?niejszy*h k9tnia*h z Gordijewski% i tone% do-rotliwego
w/jaszka dawa %/ rady, jak post4powaO z l/dQ%i kre%lowskiej wier*h/szkiI
(z9sty z%ys ofi*era wywiad/ podpowiada jednak Gordijewskie%/, e *o? t/ nie
graI Czyta telegra% i z niepokoj/ potniay %/ donie, a o*zy za*hodziy %g1I
$r9tko po roz%owie z Popowe%, przyszed z 8oskwy dr/gi szyfrogra%I
Centrala przysaa list4 pro-le%9w, kt9re Cze-rikow i $ri/*zkow *h*ieli przedys#
k/towaO z Gordijewski%I :en *z/ przez sk9r4, e w*hodzi w p/apk4, ale w%awia
so-ie, e to tylko nerwy, zszarpane d/goletni1 pra*1 na dwie stronyI W ko+*/
zwy*i4ya zawodowa d/%aI Gak to, on, zde*ydowany na wszystko -rytyjski agent
g4-okiej penetra*ji, -4dzie si4 -a poje*haO do 8oskwyW
(o-ota, M %aja, -ya naj-ardziej zwariowany% dnie% w trzyletniej pra*y
Gordijewskiego na pla*9w*e w 0ondynieI .ie do?O, e %/sia si4 spakowaO oraz
przygotowaO do spotka+ z Cze-rikowe% i $ri/*zkowe%, to na dodatek %ia
przekazaO F tysi4*y f/nt9w got9wk1 jedne%/ z nielega9wI :e*hni*y rezydent/ry
zro-ili p/st1 w ?rodk/ szt/*zn1 *eg4, w kt9rej %ie?*io si4 AFE
dw/dziestof/ntowy*h -anknot9w, zawini4ty*h w plastikowy pokrowie*I
Gordijewski wrz/*i K*eg4L do rekla%9wki, wsadzi o-ie *9re*zki, 8ari4 i
Ann4, do sa%o*hod/ i poje*ha do park/ Cora%Ss 2ield, nieopodal szpitala
dzie*i4*ego przy Great Or%ond (treet w dzielni*y Bloo%s-/ryI :a%, -awi1* si4 z
dziew*zynka%i, /p/?*i niepostrzeenie K*eg4L na za*hwasz*zony pas trawy
%i4dzy alejk1 a pote% po p9no*nej stronie park/I
W niedziel4, ! %aja rano, pod do% Gordijewskiego przy $ensington 5igh
(treet podje*ha a%-asadzki ford granada i za-ra go na lotnisko 5eathrow, gdzie
*zeka le*1*y do 8oskwy sa%olot Aerofot/I 6elega*ja %iaa trwaO kr9tko, wi4*
rodzina zostaa w 0ondynieI
:/ po wyl1dowani/ na %oskiewski% lotnisk/ (zere%ietiewo, Gordijewski
zorientowa si4, e jest QleI Ofi*er stray grani*znej d/go ogl1da paszport dyp#
lo%aty*zny, a pote% nie kr4p/j1* si4 telefonowa gdzie? raport/j1*, e wa?nie
przyle*ia niejaki GordijewskiI .ie *zeka te na niego na lotnisk/ nikt z $GBI
Byo to podejrzane, *ho*ia p9Qniej /stali, e sa%o*h9d wysano, ale kierow*a
poje*ha przez po%yk4 na inny ter%inalI :rze-a -yo je*haO taks9wk1I 8ia
sz*z4?*ieI 'dao %/ si4 wep*hn1O na trze*iego do taks9wki dw9*h wra*aj1*y*h
do 8oskwy za*hodnionie%ie*ki*h dyplo%at9wI $iedy przedstawi si4 i% jako
sowie*ki dyplo%ata, o-aj .ie%*y za%ilkli i wyraQnie przestraszeni kazali si4
wieQO nie do do%9w, le*z wprost do wasnej a%-asadyI Gordijewski d/%a przez
*hwil4, *zy piln/j1*y a%-asady R2. o-serwatorzy $GB zo1 raport, e widzieli go
w jednej taks9w*e z .ie%*a%i, ale nie %ia wyj?*iaI
$iedy dotar wresz*ie do do%/ przy Prospek*ie 0enina E!, nie zd1y
jesz*ze otworzyO drzwi, a j/ wiedzia, e %ieszkanie zostao przesz/kaneI 6rzwi
%iay trzy za%ki, ale za%ykali z on1 tylko dwa, gdy do trze*iego zg/-ili
M
kl/*zI :eraz za%kni4te -yy wszystkie trzyI K:ypoweL # po%y?laI Wa%ywa*ze z
$GB -yli %istrza%i w swoi% fa*h/, ale l/-ili wypiO i ska*owani ro-ili g/pie
-4dyI
.a pierwszy rz/t oka w %ieszkani/ wszystko -yo w porz1dk/, ale pod*zas
sz*zeg9owej inspek*ji w azien*e Gordijewski wykry dzi/rk4 w *elofanie nie
rozpie*z4towanego opakowania *h/ste*zek jednorazowy*h, przez kt9r1 kto? -ada,
*zy w ?rodk/ nie kryje si4 *o? podejrzanegoI Gordijewski wiedzia, e %ieszkanie
jest *zyste, je?li nie li*zyO s*howanego pod 9kie% stos/ k/piony*h na ,a*hodzie
ksi1ek, w ty% prawie *aego ko%plet/ dzie (oeni*ynaI Ofi*jalnie ksi1ki te
naleay do literat/ry wywrotowej, ale przywozi je z zagrani*y nie%al kady
dyplo%ataI ,ani% pooy si4 do 9ka, zatelefonowa do na*zelnika trze*iego
wydzia/ P,G .ikoaja Piotrowi*za Gri-inaI .ie -y on roz%owny, a ton jego
gos/ -y *hodniejszy ni zwykleI
.ast4pnego ranka, w poniedziaek AE %aja, Wadi%ir Czernow, %ody ofi*er
$GB, kt9rego dwa lata w*ze?niej Brytyj*zy*y wyrz/*ili z 0ondyn/, podje*ha ad1 po
Gordijewskiego, e-y go podrz/*iO do siedzi-y Pierwszego 3arz4du G9wnego w
Gaseniewie, t/ za %oskiewsk1 o-wodni*1I :a% Gordijewskie%/ przydzielono
p/sty pok9j w trze*i% wydziale i kazano *zekaOI $iedy spyta o planowane
spotkania z Cze-rikowe% i $ri/*zkowe% odpowiedziano %/R K6owie*ie si4 we
wa?*iwy% *zasieLI
Przez *ay tydzie+ ni* si4 nie dziaoI Codziennie Gordijewski *zeka na telefon w
swoi% pokoj/ a do 9s%ej wie*zore%, a jego pytania z-ywano r9ny%i wy#
kr4ta%iI 89wiono %/, e $ri/*zkow %a *i4ki tydzie+, peen narad w $GB i
$o%ite*ie Centralny%, a Cze-rikow przyj%ie go dopiero po spotkani/ z
$ri/*zkowe%I ,a-ija wi4* *zas szlif/j1* przygotowane raporty o syt/a*ji
polity*znej i dziaania*h $GB w Wielkiej Brytanii oraz z-iera naj?wiesze dane
statysty*zne o -rytyjskiej ar%ii i gospodar*eI
Gri-in z on1 /siowali na%9wiO Gordijewskiego na wsp9lny weekend na
da*zy $GB, ale %i%o wyraQnego niezadowolenia kolegi, Gordijewski od%9wiI
,aprosi do sie-ie %atk4 i siostr4, wi4* wola zostaO w 8oskwieI Przez *ay
weekend opowiada i% o 0ondynie i dzie*ia*hI Chwali si4 angielsz*zyzn1 8arii,
zdo-yt1 pod*zas lek*ji w anglika+skiej szkole podstawowej przy $ensington 5igh
(treetI Wspo%ina, jak pewnego dnia przysza po lek*ja*h do do%/ i ze znako%ity%
ak*ente% od%9wia pene Oj*ze .aszI
6r/gi tydzie+ po-yt/ Gordijewskiego w 8oskwie -y %niej %onotonny ni
pierwszyI Okoo po/dnia, w poniedziaek AH %aja, zadzwoni stoj1*y na -i/rk/
telefonI ,ast4p*a na*zelnika P,G wzywa go na wan1 narad4 wysokiego sz*ze-la,
po?wi4*on1 nowej strategii penetra*ji -rytyjski*h str/kt/r pa+stwowy*hI Czarna
woga Gr/szki zawioza i*h na odleg1 o kilka kilo%etr9w da*z4 $GB, gdzie
*zeka j/ na ni*h nakryty st9I
KWypije%yWL # zapyta Gr/szkoI
Gordijewski waha si4 *hwil4, przypo%inaj1* so-ie antyalkoholow1 ka%pani4
Gor-a*zowa, ale widz1*, e Gr/szko %a o*hot4 wypiO, kiwn1 gow1I Pojawi si4
dy/rny z p9litrow1 -/telk1 ar%e+skiego koniak/ i nala dwa kieliszkiI $/
!
zdziwieni/ Gordijewskiego, Gr/szko za*z1 go pytaO o rodzin4I Byli w poowie
przystawek, kiedy weszli genera Go/-iew i p/kownik B/danow z wydzia/ $R
&kontrwywiadow*zego), odpowiedzialni za do*hodzenia w sprawa*h prze*iek9w
infor%a*jiI 3nalaz>a si4 dr/ga -/telka ar%e+skiego koniak/, z kt9rej napeniono
kieliszek GordijewskiegoI 0edwie wypi, zorientowa si4, e podano %/ narkotykI
KPo*z/e%, e jeste% z/penie inny% *zowiekie%L # opowiada p9QniejI ,ro-i si4
gadatliwy, %9wi szy-ko, *z/j1*, jak jedna poowa %9zg/ kae %/ trzy%aO si4 na
wodzy, a dr/ga radzi %a*hn1O na wszystko r4k1I $1te% oka za/way, e
Gr/szko wy*hodzi z pokoj/I Go/-iew z B/danowe% zostali i posypay si4 pytaniaI
Pytano, *o s1dzi o /*iekiniera*h, kt9rzy przeszli na dr/g1 stron4, a przede
wszystki% o zwer-owanego przez 2ran*/z9w agenta o kryptoni%ie 2arewell
&Poegnanie)I By to pra*ownik P,G z wydzia/ : &wywiad/ na/kowo#
te*hni*znego), kt9rego wykryto przed dwo%a laty i zlikwidowanoI Powoli pytania
ro-iy si4 *oraz -ardziej oso-isteI
KGak %ogli?*ie s/*haO *9rki od%awiaj1*ej YOj*ze naszZL # pad nagy zarz/tI
K:r/dno *i %y?leO logi*znie, kiedy jeste? naszpry*owanyL # %9wi Gordijewski do
sie-ieI # KWidzisz, zaoyli *i pods/*h w do%/I Pods/*hiwali, o *zy%
roz%awiae? w weekend z %atk1 i siostr1LI
$olejne pytanie doty*zyo le1*y*h pod 9kie% ksi1ek (oeni*yna i inny*h,
wydawany*h na ,a*hodzie a/tor9wI
KGak e?*ie prze%y*ili przez grani*4 t4 antypa+stwow1 literat/r4WL Przes/*hanie
stawao si4 *oraz -ardziej agresywne, a wresz*ie pad -ezpo?redni zarz/t wsp9#
pra*y z Brytyj*zyka%iI
K:o ten zwer-owa was, prawdaWL # zapyta Go/-iew, wy%ieniaj1* nazwisko
-rytyjskiego dyplo%atyI K(potkali?*ie si4 z -rytyjski%i przyja*i9%i przed wyjazde%
do 8oskwyWL
Gordijewski zosta nagle sa% w pokoj/I Po d/szej *hwili Go/-iew wr9*iI
KPrzyznaj si4VL # wrzasn1I # K,apo%niae?W Przyznae? si4 przed %o%ente%
do wszystkiegoI Powt9rzVL
Gordijewskie%/ h/*zao w gowie i jak przez %g4 sysza gdzie? z oddali sw9j
gos prze*z1*y wszystkie%/I
K.ie, nie przyznae% si4I .i* nie zro-ie%L # powtarza %e*hani*znieI # K.ie
przyznawae% si4LI (tra*i ?wiado%o?OI O*kn1 si4 nast4pnego ranka z potworny%
-9le% gowy, w go?*innej sypialni rz1dowej da*zyI
6w9*h dy/rny*h kelner9w, ko-ieta i %4*zyzna, przynie?li %/ kaw4I Pi
filiank4 za filiank1, ale -9l gowy nie /st4powaI Powoli za*z1 so-ie przypo%inaO
wydarzenia %inionego dniaI KGeste% zaatwionyI , tego j/ si4 nie wykaraska%L #
%y?la pon/ro, ale powoli za*z1 %/ ?witaO pro%y*zek nadzieiI
O wp9 do dziesi1tej przyje*hali Go/-iew z B/danowe%I ,a*howywali si4 tak,
jak-y w*zorajsze przes/*hanie -yo towarzysk1 pogaw4dk1 przy kawieI Go/-iew
pokr4*i si4 *hwil4 i wyje*ha, a B/danow zostaI Cho*ia B/danow *ieszy si4
wyj1tkowo niepo*hle-n1 opini1, to jego pierwsze pytania -rz%iay nie%al przyja#
*ielskoI WidaO z ni*h -yo, e sp4dzi w swojej karierze jaki? *zas w Wielkiej
BrytaniiI
AE
KGakie regiony Anglii /dao wa% si4 odwiedziOWL # pytaI
Gordijewski wyja?ni, e ze wzgl4d/ na restryk*je naoone na sowie*ki*h
dyplo%at9w &oraz ofi*er9w $GB /daj1*y*h dyplo%at9w), jego podr9e poza
0ondyn ograni*zay si4 do ofi*jalnej o-serwa*ji doro*zny*h konferen*ji partyjny*h w
Bla*kpool, Brighton i 5arrogateI
K5arrogateW .igdy nie syszae% o 5arrogateL # wtr1*i si4 B/danow, z%ie#
niaj1* ton gos/I KW*zoraj za*howywali?*ie si4 arogan*ko i -yli?*ie z-yt pewni
sie-ieLI
Gordijewski za*z1 si4 t/%a*zyO przepraszaj1*o, ale B/danow nie s/*haI
K89wili?*ie na% r9wnie, e odtwarza%y at%osfer4 *zystek, kli%at polowa+ na
*zarowni*e i szpiego%ani4 !BH rok/I :o nieprawdaI Przyjdzie *zas, e /dowodni4
wa%, jak -ardzo si4 %yli*ieI .a razie star*zyI ,araz przyjedzie sa%o*h9d, e-y
was odstawiO do do%/LI
Po powro*ie do do%/ Gordijewski zatelefonowa do Gr/szkiI
KPrzeprasza%, ale po w*zorajszy% nie %a% siy przyje*haO do pra*yL # roz#
po*z1I Gr/szko zroz/%iaI
KPrzeprasza%, je?li powiedziae% w*zoraj *o? nie%iego, ale ta%ta dw9jka
za*howywaa si4 -ardzo dziwa*znieLI
KBzd/ra, to -ardzo %ili l/dzieL # przerwa Gr/szkoI Gego sowa -rz%iay nie*o
szt/*znieI 6la Gordijewskiego -y to sygna, e linia jest na pods/*h/ i Gr/szko o
ty% wieI (ko+*zy roz%ow4 i przez *ay dzie+ nie wy*hodzi w do%/I W ?rod4
r9wnie nie poszed do pra*yI Cay *zas K%y?la, %y?la i %y?laL # jak p9Qniej
wspo%inaI W ?rod4 wie*zore% za*z1 wy*hodziO z depresjiI .ie -yo tak QleI
2akt, e zostawiono go przez dwa dni w spokoj/, ?wiad*zy, e jego energi*zne
zaprze*zenia z-iy oskary*ieli z trop/I Gesz*ze nie wydano wyrok/ ?%ier*iI 8a
*zas na odde*hI KByO %oe /da si4 znale?C wyj?*ie z %atniL # %y?laI Pokolenie
wste*z zlikwidowano -y go -ez na%ys/I :eraz $GB %/siao %ieO dowodyI
W *zwartek, BE %aja, Gordijewski powr9*i do swojego pokoj/ w trze*i%
wydzialeI Wezwano go nie-awe% do ga-inet/ Gr/szkiI ,asta w ni% Go/-iewa i
pon/rego na*zelnika wydzia/, Gri-inaI
KW*zoraj przez *ay dzie+ dysk/towali?%y wasz przypadek z towarzysze%
$ri/*zkowe%L @ za*z1 Gr/szkoI KWie*ie do-rze, e osz/kiwali?*ie nas przez
d/gi *zasI 6latego te wasza %isja w Wielkiej Brytanii zostaa skr9*onaI Wasza
rodzina wra*a do 8oskwy naty*h%iastI O ty%, *zy -4dzie*ie dalej pra*owaO w
$GB, zade*yd/je%y p9Qniej, ale na pewno nie -4dzie*ie pra*owaO w Pierwszy%
,arz1dzie G9wny%I Co o ty% s1dzi*ieWL
Gordijewski nie %ia naj%niejszy*h w1tpliwo?*i, e tyrada Gr/szki to podst4pI
8ia si4 do-iO sa%I 6ano %/ wyrok ?%ier*i w zawieszeni/, poniewa przes/*hanie na
da*zy zako+*zyo si4 niepowodzenie%I :eraz zostanie wzi4ty pod ?*is1 o-serwa*j4, w
nadziei, e /da si4 go przyapaO na pr9-ie nawi1zania kontakt/ z -rytyjsk1
a%-asad1, *o dostar*zy tak potrze-nego, niez-itego dowod/I Wra*aj1* do wydarze+ z
poniedziak/, na*isk, jaki genera Go/-iew kad na pytania w dro-ny*h sprawa*h
# re*ytowanego przez 8ari4 KOj*ze naszL, *zy zakazany*h ksi1ek pod 9kie%,
# ?wiad*zy, e zarz/ty prze*iwko nie%/ opieray si4 g9wnie na poszlaka*hI
A
Widz1*, e jedyn1 szans4 przey*ia daje %/ gra na zwok4, Gordijewski
postanowi i?O prze?ladow*o% na r4k4I Przeprasza stokrotnie za to, e zasn1
pod*zas przes/*hania na da*zyI K8y?l4, e *o? %i zaszkodzioL # t/%a*zy si4
niesz*zerzeI Genera Go/-iew, kt9rego -rak po*z/*ia h/%or/ -y wyj1tkowy,
nawet jak na $GB, zaprze*zy z o-/rzenie%, -roni1* jako?*i kanapekI K(zynka
-ya ?wiea, a *zerwony kawior -ardzo s%a*znyI (er teLI Gordijewski nie kwes#
tionowa tej po*hway przek1sekI
KGe?li *hodzi o zarz/ty doty*z1*e %ojej pra*yL # kontyn/owa # Kto z/penie
nie roz/%ie%, o *o wa% *hodziI Ale je?li podj4li?*ie j/ de*yzj4, e nie %a dla
%nie %iejs*a w Pierwszy% ,arz1dzie G9wny%, to przyj%/j4 wasz werdykt jak
ofi*er i dentel%enLI Wspo%inaj1* p9Qniej t4 *hwil4, Gordijewski o*enia ostatnie
zdanie r9wnie kryty*znie, *o podj4t1 przez Go/-iewa o-ron4 sandwi*zy, jako
%ao ?%ieszne prel/di/% do despera*kiej walki o y*ieI
:eatralnie szt/*zna odpowiedQ sprawia jednak wyraQn1 /lg4 generaowi Gr/sz*eI
'*ieszy si4, e /dao si4 /nikn1O kopotliwej syt/a*jiI .ikt w jego ga-ine*ie do
ni*zego si4 nie przyzna, ani nie protestowa go?no dowodz1*, e nie jest winny
zdradyI
K6zi4k/j4 wa%, dzi4k/j4L # powtarza /radowany, ?*iskaj1* Gordijewskie%/
do+ i radz1*, e-y przekaza Kantysowie*k1 literat/r4L do -i-lioteki P,GI ,akazane
ksi1ki %ogy ta% *zekaO -ezpie*znie i przydaO si4 jako dow9d rze*zowy, gdy-y
Gordijewski stan1 przed s1de%I
.a*zelnik trze*iego wydzia/, Gri-in, -y -ardziej wstrze%i4QliwyI Przed
kilko%a %iesi1*a%i wy*hwala Gordijewskiego pod nie-iosa, teraz wyraQnie /nika
podania %/ r4kiI
K.ie wie%, *o wa% doradziOI Potrakt/j*ie t4 *a1 spraw4 z filozofi*zny%
spokoje%L # -1kn1I Po sz*z4?liwej /*ie*z*e do Anglii, Gordijewski %ia wielk1
o*hot4 zatelefonowaO do Gri-ina i powiedzieO %/R KWzi1e% so-ie wasz1 rad4 do
ser*a i za*howae% filozofi*zny spok9jLI
.a razie Gordijewskiego wysano na zalegy /rlop, do B sierpniaI O-li*zy so-ie, e ta
za-awa w kotka i %yszk4 potrwa *o naj%niej do ko+*a /rlop/I Przeplataj1* rado?O ze
s%/tkie%, sp4dzi dwa *zerw*owe tygodnie z on1 0eil1 i *9rka%i 8ari1 i Ann1 w
%oskiewski% %ieszkani/I Cieszy si4 kad1 *hwil1 rodzinnego y*ia, wiedz1*, jak %ao
%/ go zostaoI 0eila z *9rka%i %iaa wyje*haO AE *zerw*a na da*z4 oj*a na
,aka/kazi/I Gordijewski %arzy, e-y i% towarzyszyO, ale wiedzia, e %/si zorgani#
zowaO wasn1 /*ie*zk4I Przyj1 zaoferowane %/ %iejs*e w sanatori/% $GB, w -/dynk/,
w kt9ry% niegdy? %ie?*ia si4 zapasowa da*za (talina, w (ie%ionowskoje, EE
kilo%etr9w na po/dnie od 8oskwyI $r9tko przed wyjazde%, %ieszkaj1*y w ty%
sa%y% -lok/ -yy kolega z wydzia/ (, Borys Bo*zarow, zagadn1 go przed do%e%R
K(/*haj stary, *o si4 stao w ty% twoi% 0ondynieW 8/sieli?%y odwoaO
wszystki*h nielega9wI .asze opera*je szlag trafiI (yszae% plotk4, e tw9j
zast4p*a zdradziLI $iedy si4 zo-a*zyli przed do%e% nast4pny% raze%, Bo*zarow
wyraQnie /*ieka przed Gordijewski%I WidaO zosta j/ ostrzeonyI
W sanatori/% $GB Gordijewski sp4dza *zas na lekt/rze, nie%4*z1*y*h Owi#
*zenia*h i roz%y?lani/ nad sposo-a%i /*ie*zkiI .awet w /przywilejowanej le*zni*y
22
k/ra*j/sze nie %ieli jednooso-owy*h pokoi i towarzysze% Gordijewskiego, -yO
%oe przypadkowo, a -yO %oe nie, -y ofi*er podlegej $GB stray grani*znejI
;ledzi go r9wnie personel sanatori/%, ale daleko %/ -yo do profesjonaliz%/
stoe*zny*h koleg9wI 7le razy op/sz*za sanatori/%, e-y po-iegaO po okoli*zny*h
lasa*h, tyle razy spotyka o-staw4 dokadnie w ty*h sa%y*h %iejs*a*hI Gednego z
piln/j1*y*h o-darzy nawet przezwiskie% K7nspektor Clo/sea/L, gdy przewyszaj1*
zawodow1 niezdarno?*i1 fran*/skiego poli*janta, zawsze si/sia w ty*h sa%y*h
krzaka*h, a jego p4*herz zdawa si4 -yO nie do wy*zerpaniaI
W sanatoryjnej -i-liote*e Gordijewski /wanie st/diowa %apy i przewodniki
okoli*, gdzie za%ierza przekro*zyO grani*4I Czyni to dyskretnie, kryj1* si4
%i4dzy p9ka%i, za? do pokoj/ poy*za, *o %/ wpado w r4k4I :/ przed
wyjazde%, znajo%y ofi*er $GB spyta go, *o / dia-a znalaz *iekawego w opisie
wojny rosyjsko#t/re*kiej z lat MHH#MHMI Gordijewski wyja?ni, e /z/penia
-raki swojej wiedzy history*znej, a po sz*z4?liwy% przyjeQdzie do Wielkiej Brytanii
wyo-raa so-ie, z nieka%an1 frajd1, jak /wanie $GB przegl1da t4 ksi1k4,
sz/kaj1* w niej wskaz9wek zwi1zany*h z jego /*ie*zk1I
Wyjazd rodziny na ,aka/kazie op9Qni si4 a do BE *zerw*a, a wi4* dzie*i
%ogy odwiedziO Gordijewskiego w sanatori/% i wtedy ostatni raz widzia 8ari4 i
Ann4I .a dwor*/ t/li je d/go na poegnanie i ledwie zd1y wysko*zyO z
r/szaj1*ego j/ po*i1g/I
Pod*zas po-yt/ w sanatori/%, Gordijewski dw/krotnie znalaz> okazj4, e-y
wyje*haO do 8oskwy i skontaktowaO si4 z (e*ret 7ntelligen*e (erTi*eI .ie *h*1*
alar%owaO Kopiek/n9wL, %aszerowa F kilo%etr9w lasa%i do sta*ji kolejowejI
:raktowa te wyprawy jako trening przed jesz*ze d/szy% %arsze%, kt9ry *zeka
go w dni/ przej?*ia przez grani*4I :r/dno powiedzieO dla*zego, ale $GB przegapio
%oskiewskie spotkania Gordijewskiego z l/dQ%i (7(I
Pod*zas pierwszej wy*ie*zki do 8oskwy poegna si4 z on1I 6la
Gordijewskiego -y to najs%/tniejszy dzie+ w y*i/I 0eila nie %iaa poj4*ia, *o
plan/jeI Ro-ili zak/py w 'niwier%ag/ a pote% spieszyli si4 na po*i1g, kt9ry %ia
zawieQO Gordijewskiego z powrote% do sanatori/%I 8oe dlatego tylko %/sn4a go
warga%i na poegnanieI .ie wiedziaa, *o ta *hwila dla niego ozna*zaI 7le
koszt/je go wy%/szony /?%ie*hI K8oga -yO troszk4 -ardziej *z/aL # po%y?la
gorzkoI :a *hwila szy-kiego poegnania prze?ladowaa go lata%iI 0eil4 teI
$onie*zno?O za*howania taje%ni*y przed naj-liszy%i -ya najtr/dniejszy%
ele%ente% przygotowa+ do /*ie*zkiI Ci1ya ?wiado%o?O, e nawet je?li %/ si4
/da, to i tak *zeka go kilka lat przy%/sowej roz1kiI .ie -yo jednak innego
wyj?*iaI Alternatyw1 roz1ki -yo najwyej kilka tygodni swo-ody zako+*zonej
wyrokie% ?%ier*i za zdrad4 i egzek/*j1 nios1*1 rodzinie jesz*ze wi4kszy s%/tekI
W ?rod4, E lip*a, Gordijewski zako+*zy k/ra*j4 i powr9*i z sanatori/%
$GB do swojego %oskiewskiego %ieszkaniaI 6o /*ie*zki zostao %/ jesz*ze
nie*ae dwa tygodnieI (p4dzi ten *zas na zwodzeni/ ?ledz1*y*h go l/dzi $GBI ,
przyja*i9%i i krewny%i /%awia si4 na spotkania po da*ie planowanego wyjazd/ z
8oskwyI Cae godziny sp4dza przed do%e%, re%ont/j1* ps/j1*1 si4 wie*znie
ad4, a s1siado% opowiada, e ko+*zy %/ si4 rejestra*ja i %/si poje*haO na
23
-adania te*hni*zneI O-serwatorzy przywykli wkr9t*e do jego krz1taniny przed
-lokie% i *odziennego jogging/ na Prospek*ie 0eninaI .ie *h*iao i% si4 -iegaO za
ni%I .ikogo wi4* nie zdziwio, kiedy w pi1tek, ! lip*a, wy-ieg jak zwykle o
szesnastej, w stary*h spodnia*h i zszarganej k/rt*e od dres/, trzy%aj1* w r4k/
zwini4t1 plastikow1 Kan/k4L @ a n/ *o? k/pi4I Pytanie, *o -yo w tej rekla%9w*e,
sp4dzao p9Qniej sen z powiek wiel/ l/dzio% w %oskiewskiej CentraliI
Gordijewski nie wr9*i j/ z popo/dniowego jogging/I $ilka dni p9Qniej, po
sko%plikowanej podr9y, przekro*zy grani*4 ,wi1zk/ (o*jalisty*zny*h Rep/-lik
Radzie*ki*hI Poniewa trasa ta %oe si4 jesz*ze przydaO inny% /*iekiniero%, nie
%a o*hoty jej /jawniOI
(woje wraenia, po dotar*i/ na dr/g1 stron4 Kelaznej k/rtynyL, Gordijewski
por9wnywa do tego %iejs*a w opowie?*i o *zarownik/ z krainy Oz, w kt9ry%
fil% z *zarno#-iaego ro-i si4 kolorowyI 8i%o wszelki*h prze*iwno?*i, /dao %/ si4
/*ie* spod topora $GBI .ie zdarzyo si4 jesz*ze, e-y ofi*er tej s/-y,
zidentyfikowany jako wty*zka ,a*hod/, zdoa z-ie* za grani*4I Brytyjs*y przy#
ja*iele Gordijewskiego %ieli powody do zadowoleniaI By -ezpie*znyI Ale jego
rodzina pozostaaI Bya zakadnika%i w r4ka*h $GBI 0eila, 8aria i Anna prze-ywaj1
nadal w RosjiI Gedyne, *o a/torzy %ogli zro-iO, to dedykowaO i% t4 ksi1k4[I
Oleg Gordijewski ewak/owa si4 do 2inlandiiI W rejon grani*zny dotar sa%odzielnie, a przez
grani*e zosta przewieziony w -aganik/ sa%o*hod/ a%-asady -rytyjskiejI (z*zeg9y /*ie*zki opisa w
swojej a/to-iografii Ne*t Sto$ E*ecution, kt9ra /kazaa si4 w !!F rok/I 0eila, 8aria i Anna zostay
wyp/sz*zone dopiero we wrze?ni/ !! rok/, po pa%i4tny% p/*z/ genera9wI .iestety, %io?O nie
wytrzy%aa pr9-y sze?*i/ lat roz1ki i prania %9zg/ przez $GBI 0eila i Oleg Gordijews*y rozwiedli si4
w !!B rok/ <$rzy$; tlum;=
0ozdzia> l
Carskie korzenie
FJF#!H
Pierwsz1 poli*j1 polity*zn1 Rosji, kt9rej trady*ja przesza na $GB, -ya
opri*zina, powoana w FJF rok/ przez 7wana GroQnego, pierwszego wielkiego
ksi4*ia %oskiewskiego, kt9ry koronowa si4 na *araI Pod jego rozkaza%i sze?O
tysi4*y /-rany*h na *zarno opri*znik9w kr1yo wzd/ i wszerz Rosji na kary*h
konia*hI 7*h sioda zdo-io niezwyke godoR gowa psa i %iotaI 8ieli w4szyO
zdrad4 jak psy i wy%iataO prze*iwnik9w *araI :ak jak w stalinowskiej Rosji,
wi4kszo?O spisk9w rodzia si4 w *hory*h /%ysa*h opri*znik9w i i*h wad*yI
Ofiar1 i*h i%agina*ji paday *ae %iasta, przede wszystki% .owogr9d, kt9rego
%ieszka+*y zostali z%asakrowani w orgii oda*kiego okr/*ie+stwa w FHE rok/I
Po sied%i/ lata*h rz1d9w terror/, 7wan GroQny, kt9ry os*ylowa %i4dzy -ar#
-arzy+ski% sadyz%e% a %odlitw1 i skr/*h1, rozwi1za opri*zin4I ,ostaa po niej
tylko -/dz1*a groz4 nazwa i jesz*ze *ztery wieki p9Qniej ofiary stalinowskiego
.$W6 nazyway &za ple*a%i) swy*h *ie%i4z*9w opri*znika%iI :ylko (talin
*hwali p/-li*znie opri*zin4, przypis/j1* jej Kpost4pow1 rol4L w *entralizowani/
wadzy pa+stwowej i ograni*zani/ wpyw9w arystokra*ji -ojar9wI $rytykowa
przy ty% 7wana, e %arnowa z-yt wiele *zas/ na %odlitwy, za%iast wyt4piO
-ojar9w do ko+*a

I
$olejn1 pot4n1 organiza*j1, /tworzon1 dla t4pienia przest4p*9w polity*zny*h,
-y prieo-raenskij prikaz, powoany przez Piotra Wielkiego w ko+*/ P377 wiek/I
,aoono go potaje%nie, wi4* data jego powstania do dzisiaj pozostaje taje%ni*1I
Prieo-raenskij prikaz oraz opri*zina -yy zwiast/na%i kli%at/ stra*h/ i den/n#
*ja*ji, w kt9ry% pogr1ya si4 Rosja ery stalinowskiego terror/I W lo*ha*h i *ela*h
tort/r gin4li do-rze /rodzeni, kt9rzy pr9-owali /*hyliO si4 od *arskiej s/-y, oraz
dro-ni pija*y, kt9rzy odwayli si4 artowaO z -ati/szki *ara
A
I Piotr Wielki pa%i4tany
jest dzisiaj w Rosji i poza jej grani*a%i jako nowator, kt9ry %odernizowa rosyjskie
pa+stwoI Wspaniay zaoy*iel nowej stoli*y w (ankt Peters-/rg/, kt9ra w jego
za%ysa*h %iaa -yO Kokne% otwarty% na "/rop4L, -y jednak r9wnie wad*1
-/dz1*y% groz4 swoi% okr/*ie+stwe%, kt9ry nie osz*z4dzi nawet wasnego syna i
nast4p*yI ,wa-iony z zagrani*y do Rosji *arewi*z Aleksander zosta z rozkaz/
oj*a stort/rowany na ?%ierOI
:ak jak opri*zina 7wana GroQnego, prieo-raenskij prikaz nie przetrwa Piotra
WielkiegoI Prze?ladowania prze*iwnik9w polity*zny*h trway w Rosji nie/stannie, ale
wyspe*jalizowan1 poli*j4 polity*zn1 powoano dopiero po nie/dany% powstani/
deka-ryst9w w MAF rok/I 6eka-ry?*i /tworzyli pierwszy w historii Rosji r/*h
rewol/*yjny i planowali nie tylko /s/n1O *ara, ale r9wnie z%ieniO syste%
AF
polity*zny na rep/-lika+ski l/- na %onar*hi4 konstyt/*yjn1, a take *h*ieli znie?O
podda+stwo *hop9w pa+sz*zyQniany*hI W odpowiedzi, *h*1* /nikn1O powt9rzenia
si4 powsta+, *ar 8ikoaj 7 &MAF#MFF) /tworzy poli*j4 polity*zn1, zwan1
Wydziae% 777 $an*elarii 7%perialnej
B
I
8ikoaj 7 oraz na*zelnik Wydzia/ 777 hra-ia Ben*kendorff starali si4 dystan#
sowaO si4 od pon/rej trady*ji -r/talny*h poprzednik9wR opri*ziny i
prieo-raenskiego prikaz/I .ie pas/j1*y% z/penie sy%-ole% Wydzia/ 777 -ya
*h/ste*zka podarowana podo-no przez *ara i prze*howywana pie*zoowi*ie w szklanej
szkat/*e w -iliote*eI ,godnie z na-on1, ale podejrzan1 nie*o legend1, daj1* t4
*h/ste*zk4 Ben*kendorffowi, 8ikoaj 7 %ia powiedzieOR KPrzekaz/j4 wa% wydziaI
7% wi4*ej ez o-etrze*ie t1 *h/stk1, ty% wierniejsza -4dzie wasza s/-a naszy%
ideao%LI
"ks*entry*zna nie*o %etafora odpowiadaa zar9wno g9rnolotne%/ o-razowi
*ara, kt9ry l/-i prezentowaO si4 jako oj*owski wad*a swego l/d/, oraz %nie%a#
nio% f/nk*jonari/szy Wydzia/ 777, kt9rzy *z/li si4 K%oralny%i lekarza%iL narod/I
G9wny% i*h zadanie% -yo jednak to, *o w *zasa*h $GB nazwano Kideologi*zn1
dywersj1L, *zyli sianie wszelakiego polity*znego niepokoj/I Podo-nie jak wsp9#
*zesne $GB, Wydzia 777 hra-iego Ben*kendorffa tropi polity*zn1 opozy*j4 drog1
kontrolowania opinii p/-li*znejI Co rok/ Ben*kendorff przygotowywa o-szerny
raport KPrzegl1d opinii p/-li*znejL, kt9rego tyt/ z%nieniono p9Qniej na K8oralna i
polity*zna syt/a*ja w RosjiLI KOpinia p/-li*znaL # stwierdza raport z MAH rok/ #
Kjest dla wadz ty% *zy% dla dow9dztwa ar%ii jest w *zasie dziaa+ wojenny*h
%apa topografi*znaLI
Wydzia 777 -y d/1 instyt/*j1I Gego na*zelnik kierowa rozga4zion1 sie*i1
infor%ator9w oraz dowodzi korp/se% andar%erii w sile kilk/ tysi4*y l/dziI
O-owi1zkie% andar%9w -yo strze* -ezpie*ze+stwa pa+stwa, za? na /li*a*h
wyr9niali si4 -4kitny%i k/rtka%i i -iay%i r4kawi*zka%iI W por9wnani/ z $GB,
Wydzia 777 -y jednak niewielkiI Gego kierowni*two rozrastao si4 powoliI .a
po*z1tk/ li*zyo szesna?*ie os9-, a w dni/ ?%ier*i *ara 8ikoaja 7, w MFF rok/,
tylko *zterdzie?*iI .a*zelnik9w wydzia/ nie *e*howaa te -r/talno?O, tak *harak#
terysty*zna dla i*h poprzednik9wI Aleksander 5er*en, *zoowy dysydent pokolenia
postdeka-ryst9w, Kgot9w -y /wierzyO, e Ben*kendorff nie zro-i *aego za,
kt9re %9g /*zyniO jako szef stoj1*ej ponad prawe% straszliwej poli*ji, piln/j1*ej
wszystki*h i wszystkiegoXIII\ ale te nie /*zyni adnego do-raI .ie %ia k/ te%/
do?O silnej woli, energii i ser*aLI Wezwany przed o-li*ze Ben*kendorffa w MCE
rok/, 5er*en stwierdzi, e %a on Kz/yt1 i z%4*zon1L twarz oraz Kpodejrzanie
do-rod/szny wygl1d, kt9ry *z4sto *e*h/je l/dzi wykr4tny*h i apaty*zny*hL
C
I
5ra-ia Aleksiej Or9w, kt9ry zast1pi Ben*kendorffa po jego ?%ier*i w MCC rok/,
-y -rate% *zoowego deka-rysty, generaa 8i*haa OrowaI :r/dno so-ie wyo-#
raziO, e-y wiek p9Qniej, za rz1d9w (talina, jakikolwiek krewny :ra*kiego *zy
B/*harina %9g wst1piO do .$W6, nie %9wi1* j/ o zostani/ jego ko%isarze%I
(kala prze?ladowa+, jaki*h dop/sz*za si4 Wydzia 777, te -ya innaI , A!E
tysi4*y l/dzi, kt9ry*h w lata*h MAB#MJ skazano na katorg4 l/- zesano na
(y-eri4, zaledwie F pro*ent otrzy%ao wyroki w pro*esa*h polity*zny*hI Przy ty%
wiel/ z ni*h nie -yo Rosjana%i, le*z polski%i patriota%i -/nt/j1*y%i si4 prze*iwko
AJ
-ezpie*ze+stwa <Ochranno!e Otdieleni!e=, z kt9ry*h pierwsz1 powoano w MM
rok/I Od ty*h sek*ji prowin*jonalny*h przyj4a si4 nazwa *ao?*i syste%/ poli*ji
polity*znej, kt9ry znany -y jako O*hranaI Reorganiza*ja tajnej poli*ji nie /ratowaa
jednak Aleksandra 77, kt9ry zgin1 w MM rok/ na sk/tek eksplozji pry%itywnej
-o%-y, rz/*onej przez jednego z *zonk9w Woli 0/d/I
W ko+*/ /-iegego st/le*ia /prawnienia i zakres dziaalno?*i O*hrany nie %iay
so-ie r9wny*h w "/ropieI 7nne e/ropejskie poli*je dziaay w ra%a*h prawaI
O*hrana dziaaa poza i ponad prawe%I W sprawa*h przest4pstw polity*zny*h sa%a
stanowia prawo, prowadzia rewizje, aresztowaa, wi4zia i skazywaa na wygnanieI
Rosja ty% si4 r9nia od reszty pa+stw e/ropejski*h, pisa w !EB rok/ nawr9*ony z
%arksiz%/ na li-eraliz% Piotr (tr/Te, e wadza *ara zaleaa w *ao?*i od
Kwsze*h%o*y poli*ji polity*znejLI 8i%o to *arska Rosja nigdy nie przekszta*ia si4 w
prawdziwe pa+stwo poli*yjneI W prze*iwie+stwie do tajny*h poli*ji sowie*ki*h,
O*hrana nigdy nie korzystaa w peni z nadany*h jej /prawnie+I .awet pod*zas
represji w lata*h osie%dziesi1ty*h %inionego st/le*ia stra*ono zaledwie H os9-,
kt9ry% /dowodniono /dzia w za%a*h/ l/- pr9-4 dokonania polity*znego %ord/I
By w?r9d ni*h Aleksander 'ljanow, skazany na ?%ierO za /dzia w nie/dany%
za%a*h/ na *ara Aleksandra 777, dokonany% l %ar*a MMH rok/, w sz9st1 ro*zni*4
za%ordowania Aleksandra 77I (iede%nastoletni -rat Aleksandra, Wodzi%ierz
'ljanow, -ardziej znany pod pse/doni%e% 0enin, zaprzysi1g podo-no ze%st4
*arski% rz1do%I ,ani% jednak tego dokona, do rok/ !E na zesanie za przest4pstwa
polity*zne skazano w Rosji og9e% CB os9-, z *zego ME na *i4kie ro-oty
H
I
.aj-ardziej prze?ladowan1 gr/p1 etni*zn1 -yli NydziI Powsze*hny w?r9d l/d/
antyse%ityz%, inspirowane przez wadze pogro%y, niesprawiedliwe prawodawstwo
oraz r9ne for%y dyskry%ina*ji w lata*h panowania Aleksandra 777 &MM#M!C)
oraz 8ikoaja 77 &M!C#!H) z%/siy kilka %ilion9w rosyjski*h Nyd9w do e%ig#
ra*ji, przede wszystki% do (tan9w ,jedno*zony*hI Caa str/kt/ra rey%/, od *ara w
d9, /waaa Nyd9w za wygodnego koza ofiarnego, na kt9ry% %ona -yo
sk/piO niezadowolenie l/d/I .iespodziewane /s/ni4*ie z 8oskwy nie%al BE
tysi4*y Nyd9w w ?wi4to Pas*hy w M! rok/ -yo pre*edense% dla stalinowski*h
deporta*ji *ay*h narod9wI
(a%a O*hrana nie wy%y?lia sterowanego przez pa+stwo antyse%ityz%/, ale
o*ho*zo po%agaa wprowadzaO go w y*ieI .iejaki $o%issarow z kierowni*twa
O*hrany otrzy%a nawet E tysi4*y r/-li nagrody za przygotowanie w dr/karni
6eparta%ent/ Poli*ji -rosz/ry podegaj1*ej do antyydowski*h rozr/*h9wD;
Ostatni na*zelnik O*hrany AI:I Wasiljew, pewien s/szno?*i wasnego przeko#
nania, pot4pia jako K*zyste osz*zerstwoL /kaz/j1*e si4 na ,a*hodzie Kpod-/rzaj1*e
p/-lika*je gazetoweL, w kt9ry*h oskarano rz1d *arski i jego poli*j4 polity*zn1 o
/dzielanie *i*hego popar*ia organizatoro% pogro%9wI Wasiljew wyja?nia w swoi*h
wspo%nienia*h, e KQr9de% wszelkiego zaL -ya Kniesz*z4sna niezdolno?O
Nyd9w do zdrowej, wytwarzaj1*ej *o? pra*yLR
Rz1d nie %ia-y naj%niejszego powod/ do wprowadzania ?rodk9w wy%ierzony*h
prze*iwko Nydo%, gdy-y nie %/sia kierowaO si4 konie*zno?*i1 o*hrony l/dno?*i
AM
rosyjskiej, a zwasz*za *hop9wXIII\I 7stnia wprawdzie w Rosji pewien /*isk Nyd9w,
ale na niesz*z4?*ie nie -y on tak sk/te*zny jak powinienI Rz1d stara si4 *hroniO
wo?*ian przed -ezwzgl4dny% wyzyskie% Nyd9w, ale jego dziaania przyniosy tylko
%ierne rez/ltaty
!
I
Popierany przez wadze antyse%ityz% t/%a*zy, dla*zego ideologia %arksiz%/
zyskiwaa so-ie w Nyda*h wi4*ej zwolennik9w, ni w?r9d inny*h gr/p etni*zny*h,
za%ieszk/j1*y*h rosyjskie i%peri/%I Pierwsz1 %asow1 parti1 %arksistowsk1 -y
ydowski B/nd, zaoony w M!H rok/I Nydzi -yli te na *zoowy*h %iejs*a*h
w?r9d zaoy*ieli (o*jalde%okraty*znej Partii Ro-otni*zej Rosji, kt9ra powstaa w
M!M rok/, oraz powoanej w !EA rok/ Partii (o*jalist9w#Rewol/*jonist9w,
spadko-ier*zyni pop/listy*znej organiza*ji ,ie%ia i Wolno?OI :a narastaj1*a o-e*no?O
Nyd9w na sz*zyta*h partii rewol/*yjny*h dodatkowo podsy*aa antyse%ityz%
O*hranySLI
8i%o ydowskiego po*hodzenia wiel/ Kstary*h -olszewik9wL, antyse%ityz%
powr9*i za rz1d9w (talina, *ho*ia -y -ardziej /tajony, ni w *zasa*h *arski*hI W
prze*iwie+stwie do O*hrany, $GB nie podegao do pogro%9wI Bya to jednak jedna
z naj-ardziej antyse%i*ki*h instyt/*ji w ,(RRI Cho*ia no%enklat/ra -ya dla
Nyd9w nie%al *akowi*ie za%kni4ta, to jednak wydziay kadr %inisterstwa spraw
zagrani*zny*h i $o%itet/ Centralnego $P,R skonne -yy rozpatrywaO
kandydat/ry os9-, kt9ry*h jedno z rodzi*9w -yo po*hodzenia ydowskiegoI W
$GB *o? takiego -yo nie do po%y?leniaI .iekt9rzy ofi*erowie $GB wr4*z
o-sesyjnie wra*ali do teorii o syjonisty*zny*h spiska*h i Ksa-ota/ ideologi*zny%L, a
za i*h przekonania%i kryy si4 antyse%i*kie %ity rozpowsze*hniane niegdy?
przez O*hran4I W sty*zni/ !MF rok/, w o-e*no?*i Gordijewskiego, zast4p*a
na*zelnika zarz1d/ infor%a*ji wywiadow*zej P,G, 0IPI ,a%ojski, ofi*er *iesz1*y si4
rep/ta*j1 *zowieka inteligentnego i rozs1dnego, z g4-oki% przekonanie%
zapewnia pra*ownik9w londy+skiej rezydent/ry $GB, e %asoni, kt9ry*h ryt/a,
jak twierdzi, zapoy*zono od Nyd9w, tworz1 ele%ent wielkiego spisk/ %i4dzy#
narodowego ydostwaSSI
0iterat/ra szkoleniowa $GB oraz wykadow*y r9ny*h k/rs9w starali si4 nie
wi1zaO -ezpo?rednio wasny*h %etod ze sposo-a%i traktowania wi4Qni9w polity*z#
ny*h i Nyd9w przez O*hran4I Wspo%inano nato%iast z /znanie% o zagrani*znej
dziaalno?*i wywiadow*zej O*hrany
A
I G9wny% zadanie% w tej pra*y -yo pro#
wadzenie rozpoznania rosyjski*h o?rodk9w e%igra*yjny*h, *zyli dokadnie to
sa%o, *zy% zaj%/j1 si4 o-e*nie ofi*erowie linii $R </ontrrazied/i= w kadej
rezydent/rze $GBI "%igra*ja dysydent9w polity*zny*h, kt9r1 zapo*z1tkowa
wyjazd 5er*ena w MCH rok/, na-raa te%pa w lata*h siede%dziesi1ty*h, kiedy
za*z4y si4 prze?ladowania pokolenia pop/list9w z ,ie%i i Wolno?*iI W lata*h
panowania 8ikoaja n j/ prawie F tysi4*y rewol/*jonist9w#e%igrant9w pra*owao
nad o-alenie% *arat/ wszelki%i %etoda%i, od sporz1dzania -o%-, po prowadzenie
-ada+ na/kowy*h w *zytelni 8/ze/% Brytyjskiego
B
I
$ierowni*two Agent/ry ,agrani*znej O*hrany zaj%/j1*ej si4 ?ledzenie% ?ro#
dowisk e%igra*yjny*h, %ie?*io si4 w rosyjskiej a%-asadzie w Pary/, gdzie
A!
prze-ywao najwi4*ej wygna+*9w z Rosji
C
I ,godnie z dany%i fran*/skiej tajnej
poli*ji (/rete, zagrani*zna agent/ra O*hrany rozpo*z4a swoj1 dziaalno?O praw#
dopodo-nie w MMA rok/
F
I Po*z1tkowo na %a1 skale, ale j/ w MMC rok/ jej
aktywno?O wzrosa, kiedy kierowni*two o-j1 znako%ity Piotr Ra*zkowskiI W lata*h
najwi4kszej pop/larno?*i ,ie%i i Woli, Ra*zkowski -y /rz4dnikie% pa+stwowy%
niskiej rangi o rewol/*yjny*h sy%patia*hI W MH! rok/ zosta aresztowany przez
Wydzia 777 i dano %/ do wy-or/R al-o zsyka na (y-eri4, al-o kariera w poli*ji
polity*znejI Ra*zkowski wy-ra dr/g1 %oliwo?O i wkr9t*e sta si4 naj-ardziej
wpywowy% ofi*ere% wywiad/ zagrani*znego w historii *arskiej RosjiI
W prze*iwie+stwie do p9Qniejszy*h rezydent9w $GB w Pary/, Ra*zkowski
nalea do najlepszego towarzystwa fran*/skiej stoli*yI ,ro-i pokaQny %aj1tek na
spek/la*ja*h giedowy*h, rozrz/tnie podej%owa go?*i w swoi% paa*yk/ w (aint
Clo/d, a do swoi*h -liski*h znajo%y*h zali*za wiel/ dyrektor9w (/rete, %inistr9w i
prezydent9wI W !E rok/ dziennikarz K"*ho de ParisL pisa o ni%R
Ge?li spotka*ie go kiedy? w towarzystwie, nie s1dz4 e-y zrodziy si4 w was jakie?
podejrzenia, poniewa jego wygl1d nie zdradza jego zowiesz*zej f/nk*jiI Otyy, wie*znie
roz-iegany, z /?%ie*he% przylepiony% do wargXIII\ przypo%ina ra*zej %iego, pogod#
nego fa*eta gotowego do kadej /*ie*hyI 8a jedn1 wyraQn1 sa-o?O # /podo-a so-ie
nasze dro-ne paryanki, ale poza ty% jest to najlepszy agent, jakiego %ona spotkaO w
kadej z dziesi4*i/ stoli* "/ropy
J
I
Ra*zkowski i jego nast4p*y na stanowisk/ na*zelnika Agent/ry ,agrani*znej
%ieli ten sa% stat/s i swo-od4 dziaania, *o na*zelni*y l/- zast4p*y na*zelnik9w
O*hrany w (ankt Peters-/rg/I :ak sa%o jak O*hrana na terytori/% Rosji, Agent/ra
,agrani*zna prowadzia w stos/nk/ do rosyjski*h e%igrant9w Kinwigila*j4 zew#
n4trzn1L przy po%o*y detektyw9w /-rany*h po *ywilne%/, przepa*ony*h dozor*9w
do%9w i inny*h agent9w, oraz Kpenetra*j4 wewn4trzn1L za po?redni*twe% poli*yjny*h
szpieg9wI .iekt9rzy z ni*h, zani% przeszli na stron4 O*hrany, -yli a/tenty*zny%i
rewol/*jonista%i
lH
I 6ziaalno?O Agent/ry ,agrani*znej nie napotykaa na sprze*iw
(/rete, kt9ra widziaa w niej nie tyle nar/szenie fran*/skiej s/werenno?*i, *o
przed/enie wasnego rozpoznania ?rodowisk e%igra*ji rosyjskiejI W rapor*ie (/rete
sporz1dzony% t/ przed wy-/*he% 7 wojny ?wiatowej znalazo si4 stwierdzenieR
O-iektywnie o*eniaj1*, nie %ona stwierdziO, e %niej l/- -ardziej ofi*jalne dziaania
rosyjskiej poli*ji w Pary/ s1 -ez/yte*zne, gdy o-serw/je ona -a*znie po*zynania
rosyjski*h rewol/*jonist9wI
Ch*1* /trzy%aO do-re stos/nki z 2ran*/za%i, Agent/ra ,agrani*zna wyol#
-rzy%iaa rewol/*yjne zagroenie i dlatego w analizie z !C rok/ (/rete osza*owaa
li*z-4 rewol/*jonist9w rosyjski*h w rejonie Parya na ponad CE tysi4*y, *zyli nie%al
dziesi4*iokrotnie wi4*ej ni -yo i*h w *aej za*hodniej "/ropie
7(
I
Gotowo?O e/ropejski*h poli*ji do wsp9pra*y z Agent/r1 ,agrani*zn1 wzrosa
wraz z terrorysty*zny%i za%a*ha%i anar*hist9wI W M!C rok/ we 2ran*ji
za%ordowany
BE
zosta prezydent Carnot< w M!H rok/ w 5iszpanii z r4ki za%a*how*a zgin1
pre%ier Antonio CanoTas del Castillo< w M!M rok/ *esarzowa A/stro#W4gier
"l-ieta< w !EE rok/ kr9l Wo*h '%-erto< w !E rok/ prezydent (tan9w
,jedno*zony*h 8*$inley, nie %9wi1* j/ o *ay% szereg/ polityk9w rosyjski*hR w
!E %inister o?wiaty .IPI Bogolepow, w !EA rok/ %inister spraw wewn4trzny*h
6I(I (ipiagin, kt9re%/ %i4dzy inny%i podlegaa O*hrana, w !EC rok/
nast4p*a (ipiagina, WI5I Plehwe, w !EJ rok/ generalny g/-ernator 8oskwy,
wielki ksi14 (ergiej Aleksandrowi*z oraz w ! rok/ pre%ier i %inister spraw
wewn4trzny*h PIAI (toypinI Anar*histy*zne zagroenie /znano za tak powane, e
w M!M rok/, na %i4dzynarodowej konferen*ji delegat9w si -ezpie*ze+stwa w
Rzy%ie, przyj4to rezol/*j4, kt9ra stwierdzaa, e Kinstyt/*je *entralne kadego
kraj/, odpowiedzialne za inwigila*j4 anar*hist9w nawi11 ze so-1 -ezpo?rednie
kontakty w *el/ wy%iany wszelki*h stosowny*h infor%a*jiL
!
I
, paryskiego -i/ra Agent/ra ,agrani*zna prowadzia regionalne siatki agent9w,
kt9rzy inwigilowali rosyjskie ?rodowiska e%igra*yjne w Wielkiej Brytanii, .ie%#
*ze*h, a od !A rok/ r9wnie we Wosze*hI W (zwaj*arii, kt9ra stawaa si4
stopniowo najwaniejszy% o?rodkie% e%igra*yjnej diaspory, Agent/ra ,agrani*zna
/trzy%ywaa na stay% odzie trze*h poli*jant9w, kt9rzy przekazywali jej infor#
%a*je z ar*hiw9w poli*ji szwaj*arskiejI (prawdzali oni r9wnie wiarygodno?O
wiado%o?*i, kt9re Agent/ra ,agrani*zna otrzy%ywaa od wadz (zwaj*arii kanaa%i
ofi*jalny%iI .ato%iast w Belgii i w kraja*h skandynawski*h ?ledzenie%
e%igrant9w zaj%oway si4 %ieszane zespoy, zoone z lokalny*h poli*jant9w i
przysyany*h spe*jalnie z Parya pra*ownik9w Agent/ry ,agrani*znej
A&)
I
8i%o do-ry*h stos/nk9w z (/rete, w lata*h poprzedzaj1*y*h 7 wojn4 ?wiatow1
Agent/ra ,agrani*zna znalaz>a si4 pod ostrzae% so*jalisty*zny*h i radykalny*h
dep/towany*h, kt9rzy protestowali prze*iwko jej dziaalno?*i na terytori/% 2ran*jiI
Pod i*h na*iskie%, a%-asada rosyjska ogosia w !B rok/ ofi*jalnie, e Agent/ra
zostaa rozwi1zana, a jej o-owi1zki przej4a prywatna fir%a detektywisty*zna
Agen*e Bint et (a%-ain, kierowana przez 5enri Binta, -yego fran*/skiego pra*ownika
Agent/ry ,agrani*znejI .ieofi*jalnie jednak Agent/ra f/nk*jonowaa nadal, tyle e
z wi4ksz1 dyskre*j1I
0ikwida*ja Agent/ry ,agrani*znej, *hoO tylko fik*yjna, przerwaa -lisk1 wsp9#
pra*4 z (/rete, kt9ra skarya si4 w !C rok/, e Krz1d fran*/ski nie -4dzie j/
otrzy%ywa dokadny*h infor%a*ji o ty%, *o ro-i1 we 2ran*ji nie-ezpie*zni
/*iekinierzy z inny*h kraj9wL
A
I
6ziaalno?O Agent/ry ,agrani*znej nie ograni*zaa si4 jedynie do z-ierania
infor%a*jiI Paryskie -i/ro -yo te pioniere% w prowadzeni/ r9norodny*h ak*ji,
kt9re w p9Qniejszy% argonie $GB /zyskay %iano Kdziaa+ aktywny*hLI Byy to
pierwsze pr9-y %anip/lowania polityk1 o-*y*h rz1d9w i opini1 p/-li*zn1
inny*h kraj9wI Agent/ra /*iekaa si4 take do K?rodk9w spe*jalny*hL, o-ej%/#
j1*y*h r9ne for%y prze%o*yI W MMJ rok/ agen*i Ra*zkowskiego wysadzili na
przykad w powietrze genewsk1 dr/karni4 Woli 0/d/ &.arodnaja Wola), pozor/j1*
sk/te*znie za%a*h jako dzieo roz*zarowany*h rewol/*jonist9wI W M!E rok/
Ra*zkowski Kzde%askowaL w Pary/ spisek rosyjski*h e%igrant9w, kt9rzy
zaj%owali si4 prod/kowanie% ad/nk9w wy-/*howy*hI W sensa*yjny% pro*esie
B
niekt9rzy konspiratorzy zostali skazani na kar4 wi4zienia &jeden, o nazwisk/
0andezen, zdoa /*ie* i zosta skazany in a-sentia), a reszt4 wydalono z 2ran*jiI
Wkr9t*e po ty% O*hrana aresztowaa w Rosji BJ rewol/*jonist9w, zarz/*aj1* i%
powi1zania z paryski%i dyna%itarda%iI W rze*zywisto?*i *ay spisek zosta sfa-#
rykowany na pole*enie Ra*zkowskiegoI 6okona tego 0andezen, kt9ry -y prowo#
katore% Agent/ry ,agrani*znej i finansowa fa-rykant9w -o%- got9wk1 po-ran1 z
kasy paryskiego -i/ra
AA
I
Pod*zas osie%nast/ lat paryskiej dziaalno?*i &MMC#!EA), Ra*zkowskie%/
/dawao si4 sk/te*znie %askowaO ?lady %ata*tw i prowoka*jiI Gego nast4p*a,
Ratajew &!EB#!EF), %ia zna*znie %niej sz*z4?*iaI 8/siano odwoaO go do
Rosji, gdy (/rete odkrya, e -y za%ieszany w nie/dany za%a*h -o%-owy w
Pary/ na ksi4*ia :r/-e*koja oraz podoenie ad/nk/ wy-/*howego na wie*/
protesta*yjny% prze*iwko *arski% represjo% wo-e* /*zestnik9w rewol/*ji !EF
rok/I W za%a*h/ ty% zostali ranni dwaj onierze fran*/skiej gwardii rep/-lika+#
skiejI
W !E! rok/ dziennikarz Wadi%ir B/r*ew /jawni wresz*ie rol4, jak1 w M!E
rok/ odegra Ra*zkowski w wykry*i/ fa-ryki ad/nk9w wy-/*howy*hI Postawi
r9wnie tez4, e prowokator 0andezen, kt9re%/ w9w*zas /dao si4 z-ie*, to nikt
inny jak o-e*ny szef paryskiego -i/ra Agent/ry ,agrani*znej # 5artingI (/rete
dosza do wniosk/, e Kpo?pieszna /*ie*zka i znikni4*ieL 5artinga zdaje si4
potwierdzaO tez4 B/r*ewa, ale nie podj4a adny*h dziaa+I Przekazywane przez
Agent/r4 infor%a*je -yy, zdanie% (/rete, K-ardzo *enneL i wyraQnie li*zyy si4
-ardziej ni przest4pstwa jednego prowokatora
AB
I
R9wnie do-rze *o w prowoka*ja*h, Ra*zkowski spe*jalizowa si4 w faszer#
stwa*hI Gest -ardzo prawdopodo-ne, e to wa?nie z jego ini*jatywy sfa-rykowano
synn1 antyse%i*k1 -rosz/r4 )roto/o>y 9BdrcE Sy!onu, kt9ra %iaa opisywaO
ydowski spisek z%ierzaj1*y do zdo-y*ia do%ina*ji nad ?wiate%I Brosz/ra ta nie
odegraa wi4kszej roli przed 7 wojn1 ?wiatow1I :ylko *ar 8ikoaj 77 przez pewien
*zas s1dzi, e jest ona kl/*ze% do zroz/%ienia rewol/*ji !EF rok/I $iedy jednak
wyt/%a*zono %/, e to apokryf, skary si4 na faszerstwo, kt9re Kz-r/kao
?wietlist1 spraw4 antyse%ityz%/LI .ato%iast w okresie %i4dzywojenny% )roto/o>y
9BdrcE Sy!onu, wypyn4y jako jeden z podstawowy*h tekst9w, na kt9ry powo#
ywali si4 propagandy?*i naziz%/ i faszyz%/, i w konsekwen*ji stay si4 praw#
dopodo-nie naj-ardziej sk/te*zny% i wpywowy% faszerstwe% PP wiek/
AC
I
Rola Ra*zkowskiego nie ograni*zaa si4 do z-ierania infor%a*ji wywiadow#
*zy*h i prowadzenia Kdziaa+ aktywny*hLI (tara si4 r9wnie oddziaywaO na
polityk4 zagrani*zn1 RosjiI Ra*zkowski przyje*ha do Parya w MMC rok/ jako
zde*ydowany rze*znik soj/sz/ z 2ran*j1 izolowan1 dyplo%aty*znie po przegranej
wojnie z Pr/sa%i w lata*h MHE#MHI 6latego te w lata*h M!#M!C peni
reg/larnie %isj4 tajnego po?rednika w nego*ja*ja*h przed zawar*ie% fran*/sko##
rosyjskiego (oj/sz/ 6w/stronnego, a w rok/ M!! w rokowania*h prowadz1*y*h do
%odyfika*ji tego /kad/I Gedny% z g9wny*h partner9w Ra*zkowskiego w Pary/
-y :heophile 6e*lasse, kt9ry -y najd/ej peni1*y% o-owi1zki %inistre% spraw
zagrani*zny*h w siede%dziesi4*ioletniej historii :rze*iej Rep/-liki i kierowa
BA
fran*/sk1 dyplo%a*j1 w lata*h M!M#!EFI Plan/j1* wasn1 wizyt4 w (ankt Peters#
-/rg/, przed %odyfika*j1 (oj/sz/ 6w/stronnego w M!! rok/, a p9Qniej przygo#
tow/j1* wizyt4 *ara we 2ran*ji w !E rok/ i rewizyt4 prezydenta 0o/-eta w
Rosji w !EA rok/, 6e*lasse o%ija fran*/skiego a%-asadora w Rosji, %arkiza de
8onte-ello, i zaatwia wszystkie sprawy przez Ra*zkowskiegoI Rosyjski %inister
spraw zagrani*zny*h hra-ia 8/rawiow t/%a*zy niesz*z4?liwe%/ 8onto-elloR
KPokada%y pene za/fanie w pan/ Ra*zkowski%, a on sa%, jak si4 wydaje, *ieszy si4
r9wny% za/fanie% rz1d/ fran*/skiegoLI
Ra*zkowski przekro*zy jednak niepisane grani*e i w !EA rok/ zosta od#
woanyI Przy*zyn1 wy*ofania go z Parya nie -yo jednak *oraz -ardziej otwarte
%ieszanie si4 we fran*/sko#rosyjskie kontakty dyplo%aty*zne le*z nie*h4O *ary*yI
'jawni -owie% nieopatrznie, e jej /l/-iony fran*/ski KdoktorL jest zwyky%
szarlatane% -ez adny*h kwalifika*ji
AF
I
.ajwaniejszy% s/k*ese% O*hrany, kt9ry %ia wpyw na ksztat rosyjskiej
polityki zagrani*znej, -ya jej pionierska rola w prze*hwytywani/ i dekrypta/
tajnej koresponden*ji inny*h pa+stwI Podo-nie jak wi4kszo?O pa+stw epoki an*ien
regi%e, P3777 wie*zna Rosja %iaa sw9j K*zarny ga-inetL, w kt9ry% otwierano
potaje%nie i *zytano koresponden*j4 prywatn1 i dyplo%aty*zn1I W kraja*h "/ropy
,a*hodniej rozw9j K*zarny*h ga-inet9wL zosta, w r9ny% stopni/, powstrzy%any w
P7P wiek/ przez protesty pos9w i opinii p/-li*znej, kt9ra do%agaa si4 za#

*howania taje%ni*y koresponden*jiI W Wielkiej Brytanii, przykadowo, Wydzia
6ekrypta/ zosta rozwi1zany w MCC rok/, po -/rzliwej de-a*ie w 7z-ie G%in
sprowokowanej otwar*ie% koresponden*ji prze-ywaj1*ego na wygnani/ woskiego
na*jonalisty Gi/seppe 8azziniegoI Poselska interwen*ja -ya tak sk/te*zna, e
dekrypta o-*ej koresponden*ji wznowiono dopiero na po*z1tk/ 7 wojny ?wia#
towej
AJ
I
W a/tokraty*znej Rosji rz1d nie %ia kopot9w z protesta%i dep/towany*h i
O*hrana /trzy%ywaa K*zarne ga-inetyL w /rz4da*h po*ztowy*h (ankt Peters#
-/rga, 8oskwy, Warszawy, Odessy, $ijowa, Charkowa, Rygi, Wilna, :o%ska i
:yflis/I Ostatni na*zelnik O*hrany, :IAI Wasiliew, z na*iskie% podkre?la, e
dziaalno?O K*zarny*h ga-inet9wL wy%ierzona jest wy1*znie prze*iwko ele%ento%
wywrotowy% i przest4p*zy%R KPrawo%y?lni o-ywatele nie %aj1 naj%niejszej
podstawy o-awiaO si4 *enz/ry, gdy sprawy prywatne z zasady nie s1 przed%iote% jej
zainteresowaniaL
AH
I W rze*zywisto?*i jednak tre?O otwierany*h list9w -ya w
*zasa*h an*ien regi%e nie tylko Qr9de% infor%a*ji wywiadow*zy*h, ale r9wnie
plotekI 6la przykad/, za%anie kod/, kt9ry% pos/giwa si4 w koresponden*ji
ar*y-isk/p 7rk/*ka, /jawnio jego potaje%ny zwi1zek z przeorysz1 e+skiego
klasztor/
AM
I
G9wny kryptoanalityk O*hrany, 7wan ,y-in, -y w swoi% fa*h/ *zowiekie%
genialny%I ,godnie z opini1 na*zelnika %oskiewskiego oddzia/ O*hrany, PI
,awarzina, K-y on fanatykie%, e-y nie powiedzieO %aniakie% pra*yI Proste
szyfry rozwi1zywa po kilk/ *hwila*hI (ko%plikowane wprowadzay go w
rodzaj trans/, z kt9rego -/dzi si4 dopiero, kiedy znalaz rozwi1zanieLI
Po*z1tkowo zadanie% kryptoanalityk9w %iao -yO tylko od*zytywanie kodowanej

33
$OB
koresponden*ji rewol/*jonist9w prze-ywaj1*y*h w kraj/ i zagrani*1I Wkr9t*e
jednak O*hrana rozszerzya swe kryptologi*zne zainteresowania na telegra%y
peters-/rski*h a%-asadI Rosyjski rz1d /*ieka si4 do prze*hwytywania korespon#
den*ji dyplo%aty*znej j/ od HCE rok/I W MEE rok/ %inister spraw zagrani*zny*h
.I PI Panin pisa do *arskiego a%-asadora w BerlinieR
Posiada%y szyfr do od*zytywania koresponden*ji kr9la Pr/s z jego *harge dSaffaires t/ /
nasI Geeli podejrzewa Pan 5a/gwitza Xpr/skiego %inistra spraw zagrani*zny*h\ o z1
wiar4, to wystar*zy znaleQO jaki? pretekst, e-y napisa w tej sprawieI ,apewnia%, e
naty*h%iast po odszyfrowani/ kr9lewskiej depeszy nie o%ieszka% Pana zawiado%i o
jej tre?*i
A!
I
W pierwszy*h lata*h P7P wiek/, za%iast pos/giwaO si4 zwyk1 po*zt1, rz1dy
e/ropejskie *oraz *z4?*iej za*z4y przesyaO koresponden*j4 dyplo%aty*zn1 przez
spe*jalny*h k/rier9wI :r/dniej wi4* -yo prze*hwytywaO depesze i K*zarne ga-i#
netyL pod/padyI Odyy dopiero pod konie* st/le*ia, wraz z wynalazkie% telegraf/,
kt9ry przyspieszy przekazywanie po/fny*h infor%a*ji, ale jedno*ze?nie /atwi
i*h prze*hwytywanieI We 2ran*ji ko+*a P7P wiek/ dekryptae% koresponden*ji
dyplo%aty*znej zaj%oway si4 a dwie pla*9wkiR jedna w (/rete, a dr/ga w %inis#
terstwie spraw zagrani*zny*h
BE
I Podo-nie -yo w Rosji, gdzie od*zytywanie%
koresponden*ji zaj%owaa si4 O*hrana oraz K*zarny ga-inetL %inisterstwa spraw
zagrani*zny*hI .a-ra on zna*zenia zwasz*za po reorganiza*ji przeprowadzonej
przez Aleksandra (awi+skiego, kt9ry kierowa K*zarny% ga-inete%L 8(, w lata*h
!E7#!E
B
SI
8i%o wzrost/ stat/s/ wasnego K*zarnego ga-inet/L, g9wny% partnere%
8(, w opera*ja*h kryptologi*zny*h pozostaa nadal O*hranaI ,a%anie sko%#
plikowanego kod/ l/- szyfr/ wy%aga nie tylko do-ry*h /%iej4tno?*i kryptologi*z#
ny*h, ale r9wnie wiedzy, kt9r1 %oe /zyskaO tylko sprawny wywiadI Wa?nie
taki jak O*hrana, pierwsza we wsp9*zesny*h *zasa*h s/-a wywiadow*za, kt9ra
jedny% z najwaniejszy*h priorytet9w /*zynia wykradanie z a%-asad ksi1ek
kod9w i szyfr9w oraz odszyfrowany*h tekst9w telegra%9w dyplo%aty*zny*hI
:eksty te kryptoanality*y O*hrany por9wnywali z prze*hwy*ony%i zaszyfrowany%i
oryginaa%i, dzi4ki *ze%/ %ogli za%aO *ay syste% /tajniania koresponden*jiI :e
pionierskie dziaania O*hrany rozwini4te zostay p9Qniej przez $GBI
Gak pra*/je O*hrana, przekona si4 sir Charles 5ardinge, kt9ry w lata*h
!EC#!EJ -y -rytyjski% a%-asadore% w (ankt Peters-/rg/I W lip*/ !EC rok/
odkry on, e O*hrana zaoferowaa ol-rzy%i1, jak na owe *zasy, s/%4 tysi1*a
f/nt9w pierwsze%/ sekretarzowi kan*elarii w za%ian za wyniesienie kopii jednego z
dyplo%aty*zny*h szyfr9w
BA
I
KBy to dla %nie nie%iy szokL # skary si4 5ardinge w depeszy do %inisterstwa
spraw zagrani*zny*h w 0ondynie, opis/j1* spotkanie z wpywowy% politykie%
rosyjski%, kt9ry powiedzia %/ otwar*ie, e K%og4 w %oi*h raporta*h rela*jono#
waO, *o on %i powiedzia, ale -aga %nie, e-y% w adny% wypadk/ nie przekazywa
%oi*h /wag telegrafi*znie, gdy wszystkie nasze telegra%y s1 od*zytywaneV L
BB
34
:rzy %iesi1*e p9Qniej 5ardinge stwierdzi, e Ra*zkowski /tworzy tajny
departa%ent w nadzor/j1*y% dziaania O*hrany %inisterstwie spraw wewn4trzny*h,
kt9rego zadanie% -yo K/zyskiwanie dost4p/ do ar*hiw9w zagrani*zny*h %isji
dyplo%aty*zny*h w (ankt Peters-/rg/L
BC
I
Podj4te w a%-asadzie -rytyjskiej do?O pry%itywne pr9-y za-ezpie*zenia wasnej
koresponden*ji okazay si4 ao?nie niedostate*zneI (ekretarz a%-asady, Ce*il
(pring Ri*e, infor%owa w l/ty% !EJ rok/, e Kod jakiego? *zas/ kto? przy#
wasz*za so-ie stare dok/%enty a%-asadyIII\ odQwierny oraz inne oso-y zwi1zane z
a%-asad1 s1 opa*ane przez poli*j4 i otrzy%/j1 dodatkowe wynagrodzenie, je?li
dostar*z1 nasze dok/%entyLI (pring Ri*e zapewnia, e K/staliL, i penetra*j1
a%-asady -rytyjskiej kier/je niejaki $o%isarow, /rz4dnik O*hrany, kt9ry niedawno
dosta nagrod4 za przeprowadzon1 sprawnie antyse%i*k1 ka%pani4 propagandow1I
,godnie z rozkaza%i $o%isarowa, Ke%isari/sze poli*ji stale *zekaj1 wie*zora%i na
zewn1trz a%-asady w *el/ przej4*ia zagarni4ty*h dok/%ent9wLI W a%-asadzie
zainstalowano wprawdzie nowy sejf, szafy z dok/%enta%i za%ykano na k9dki, a
personel dyplo%aty*zny otrzy%a pole*enie, e-y nie zostawiaO kl/*zy do
kan*elarii na wierz*h/, ale %i%o to dok/%enty w*i1 gin4yI
6wa %iesi1*e p9Qniej (pring Ri*e zdo-y dowody, e K/zyskano dost4p do
ar*hiw/% a%-asady, sk1d wynoszono dok/%enty do do%/ agenta $o%isarowa,
gdzie je fotografowanoLI Winowaj*1 -y zapewne podk/piony /rz4dnik a%-asady,
kt9ry zro-i woskowe od*iski kl/*zy do k9dek za%ykaj1*y*h szafy z dok/%enta%i, a
sporz1dzone na i*h podstawie kopie kl/*zy odst1pi O*hranieI O podo-nie
przykry*h do?wiad*zenia*h %eldoway a%-asady (tan9w ,jedno*zony*h, (zwe*ji i
Belgii
BF
I
.a przeo%ie st/le*ia, a -yO %oe j/ w ko+*/ P7P wiek/, infor%a*je wy#
wiadow*ze /zyskiwane z dekrypta/ prze*hwy*onej koresponden*ji oraz ze skra#
dziony*h w a%-asada*h dok/%ent9w %iay powany, *ho*ia w*i1 nie do ko+*a
z-adany, wpyw na zaoenia *arskiej polityki zagrani*znej
BJ
I W lata*h M!M#!E
Rosja /siowaa kilkakrotnie na%9wiO .ie%*y do podpisania tajnego poroz/%ienia o
podziale stref wpyw9w na terytori/% 7%peri/% Oto%a+skiego, kt9re /znawao-y
odwie*zne a%-i*je Rosji do przej4*ia kontroli nad Bosfore%I ,aprzestano jednak
dalszy*h stara+ pod konie* !E rok/I Rosyjski %inister spraw zagrani*zny*h
hra-ia 0a%sdorff wyja?ni w9w*zas a%-asadorowi w Berlinie, e kontyn/owanie
sonday jest dare%ne, gdy z odszyfrowanej koresponden*ji nie%ie*kiej wynika, i
rz1d w Berlinie tylko zwodzi i w rze*zywisto?*i nie za%ierza podpisywaO
adnego poroz/%ienia
BH
I
W trak*ie panowania 8ikoaja 77 Rosja -ya nadal ?wiatowy% lidere% w od*zy#
tywani/ tajnej koresponden*ji inny*h pa+stwI Wielka Brytania, .ie%*y, (tany
,jedno*zone i pozostae %o*arstwa nie stworzyy oso-ny*h o?rodk9w dekrypta/ a
do wy-/*h/ 7 wojny ?wiatowej, nato%iast wywiad A/stro#W4gier ograni*za si4
tylko do dekrypta/ koresponden*ji wojskowej
BM
I Gedyny% konk/rente% *arskiej Rosji
w tej dziedzinie -ya soj/szni*za 2ran*jaI W *i1g/ dw/dziestole*ia poprzedzaj1*ego
wy-/*h wojny K*zarne ga-inetyL na =/ai dSOrsay oraz w (/rete odnosiy spore
s/k*esy w a%ani/ dyplo%aty*zny*h kod9w i szyfr9w wi4kszo?*i li*z1*y*h
BF
si4 %o*arstw "/ropyI Rosja jednak za%aa niekt9re fran*/skie kody i szyfry,
ale 2ran*/zo% nie /dao si4 nigdy od*zytaO rosyjskiej koresponden*ji dyplo%a#
ty*znejI Potrafili tylko a%aO niekt9re kody i szyfry paryskiego -i/ra Agent/ry
,agrani*znejI
0ate% !EF rok/, w ostatniej fazie wojny rosyjsko#japo+skiej, a zaraze% pod
konie* fran*/sko#nie%ie*kiego spor/ o 8aroko, nasta kr9tki okres wsp9pra*y
%i4dzy s/-a%i kryptologi*zny%i Rosji i 2ran*jiI .a pole*enie swojego rz1d/,
a%-asador rosyjski w Pary/ przekaza w *zerw*/ fran*/skie%/ pre%ierowi
8a/ri*e Ro/Tier kopi4 nie%ie*kiej depeszy doty*z1*ej kryzys/ %aroka+skiegoI
Ro/Tier /zna ten telegra% za tak wany, e pole*i (/rete przekazaO Agent/rze
,agrani*znej *a1 japo+sk1 koresponden*j4 dyplo%aty*zn1, prze*hwy*on1 i od#
*zytan1 przez fran*/ski K*zarny ga-inetLI Peni1*y o-owi1zki na*zelnika Agent/ry
,agrani*znej 8an/iow przetelegrafowa naty*h%iast otrzy%ane od (/rete %ateriay do
(ankt Peters-/rgaI Gego koresponden*j4, zawieraj1*1 japo+skie teksty, prze*hwy*i
K*zarny ga-inetL fran*/skiego %inisterstwa spraw zagrani*zny*hI .a =/ai
dSOrsay nie wiedziano o prezen*ie (/rete, ofiarowany% na pole*enie pre%iera
Rosjano%, i zarz1dzono alar%I W 8(, /znano, e doszo do powanego nar/szenia
-ezpie*ze+stwa fran*/ski*h s/- deszyfra/ i kryptologo% z =/ai dSOrsay za#
-roniono kontaktowaO si4 z kolega%i z K*zarnego ga-inet/L (/reteI
$o%i*zny pozornie in*ydent %ia powane konsekwen*jeI Przez sze?O lat
K*zarne ga-inetyL (/rete oraz %inisterstwa spraw zagrani*zny*h nie ko%/nikoway si4
ze so-1 i d/-loway pra*4, deszyfr/j1* na wasn1 r4k4 ol-rzy%ie ilo?*i tajny*h
depesz dyplo%aty*zny*hI ,%arnowano w ten spos9- wiele wysik/ kryptolog9w,
kt9rzy -iedzili si4 nad szyfra%i dawno j/ za%any%i przez dr/gi K*zarny ga-inetLI
.ie podj4to r9wnie, jak si4 wydaje, pr9-y dalszej wy%iany infor%a*ji z krypto#
loga%i rosyjski%i
B!
I
6/gotrwae za%ieszanie we fran*/ski% ?wiatk/ kryptologi*zny% %iao te
powane konsekwen*je dla RosjiI :/ przed wy-/*he% 7 wojny ?wiatowej
kryptolodzy rosyjs*y deszyfrowali d/1, *ho*ia w*i1 dokadnie nieokre?lon1,
ilo?O depesz dyplo%aty*zny*h nie%al wszystki*h %o*arstw, z wyj1tkie% jednego #
.ie%ie*I Od !A rok/ nie%ie*kie kanay 1*zno?*i dyplo%aty*znej -yy niedost4pne
dla rosyjski*h K*zarny*h ga-inet9wL
CE
I Przy*zyn1 -yo wprowadzenie, dwa lata
przed wy-/*he% wojny, nowy*h kod9w i szyfr9w, z kt9ry%i rosyjs*y
kryptoanality*y nie potrafili si4 /poraOI ]r9de% ty*h z%ian -ya prawdopodo-nie
fran*/ska niedyskre*ja pod*zas spor/ z .ie%*a%i o Agadir w ! rok/I W
trak*ie tego kryzys/ fran*/ski %inister spraw zagrani*zny*h G/stin de (elTes
dowiedzia si4 z nie%ie*ki*h depesz, rozszyfrowany*h przez K*zarny ga-inetL na
=/ai dSOrsay, e pre%ier Goseph Cailla/^ nego*j/je z .ie%*a%i za ple*a%i jego
resort/I ,irytowany de (elTes oraz wyso*y /rz4dni*y %inisterstwa wykorzystali
frag%enty odszyfrowany*h telegra%9w w ka%panii plotek oskaraj1*y*h Cailla/^ o
zdrad4I Rozpowsze*hniane w salona*h pogoski doprowadziy pre%iera do f/riiI .ie
-a*z1* na konsekwen*je, wezwa do sie-ie nie%ie*kiego *harge dSaffairs i
poprosi go o dostar*zenie orygina9w nadany*h depesz, wyja?niaj1*, e *h*e je
por9wnaO z odszyfrowany%iI
BJ
KPopenie% -1d, ale %/siae% -roniO wasnego do-rego i%ieniaL # t/%a*zy
si4 p9Qniej Cailla/^ prezydentowi rep/-likiI Ostrzeeni nie*h*1*y .ie%*y nie
o%ieszkali z%ieniO szyfr9w na nowe, kt9ry*h nie potrafili za%aO ani 2ran*/zi, ani
zaprzyjaQnieni z ni%i Rosjanie
C
I
8i4dzyresortowa rywaliza*ja, /tr/dniaj1*a pro*es z-ierania i analizy infor%a*ji
wywiadow*zy*h, nie -ya wy1*znie fran*/ski% wynalazkie%I :o*zya si4 r9wnie w
Rosji, gdzie z-ieranie% infor%a*ji o *harakterze wojskowy% zaj%owa si4
pierwszy wydzia szta-/ generalnegoI Wiado%o?*i o ar%ii nie%ie*kiej ze-rane
przed rokie% !C, -yy prze*i4tne, ale o sekreta*h ar%ii a/stria*kiej, *zyli
g9wny% prze*iwnik/, rosyjski szta- generalny -y znako%i*ie poinfor%owany
CA
I
G9wny% Qr9de% rosyjskiego wywiad/ wojskowego -y p/kownik Alfred Redl,
wyszy ofi*er wywiad/ a/stria*kiego, prawdopodo-nie naj*enniejszy agent w "/#
ropie przed wy-/*he% 7 wojny ?wiatowejI ,wer-owa go zi%1 !E#!EA rok/
p/kownik Bati/szyn, szef wojskowej pla*9wki wywiadow*zej w Warszawie,
kt9ry odkry, e Redl jest ho%oseks/alist1 i /krywa to przed kolega%i i przeoo#
ny%iI '*iekaj1* si4 r9wno*ze?nie do szanta/ i przek/pstwa, Bati/szyn zwer-owa
Redl1, *zyni1* z niego agenta g4-okiej penetra*ji w najlepszy% styl/ $GBI ,a
otrzy%ywane od Rosjan pieni1dze Redl %9g so-ie pozwoliO na k/pno sa%o*hod/
dla sie-ie, a take dla ko*hanka, %odego ofi*era /an9w, kt9re%/ pa*i JEE
koron %iesi4*znieI W za%ian, a do zde%askowania i sa%o-9j*zej ?%ier*i w !B
rok/, dostar*za Rosjano% ol-rzy%ie ilo?*i %ateria/ wywiadow*zego, w1*znie z
plana%i %o-iliza*yjny%i ar%ii a/stria*kiej na wypadek wojny z Rosj1 i (er-i1
CB
I
W wywiad wojskowy -awili si4 take *ars*y dyplo%a*i i *zasa%i /dawao si4 i%
ze-raO *enny %ateria o *harakterze %ilitarny%I $oordyna*ja wywiad/ woj#
skowego i dyplo%aty*znego -ya jednak na %arny% pozio%ie, *o odzwier*iedlao
generalny -rak wsp9pra*y %i4dzy resorta%i wojny i spraw zagrani*zny*hI Ar%ia
interesowaa si4 przy ty% nie%al wy1*znie wywiade% agent/ralny%, lek*ewa1*
z/penie dekrypta i radiowywiadI Pierwsze wielkie zwy*i4stwo na fron*ie ws*hodni%,
w -itwie pod :annen-ergie% w sierpni/ !C rok/, ar%ia nie%ie*ka zawdzi4*za
w d/ej %ierze nie-ywaej g/po*ie rosyjskiego dow9dztwa, kt9re nie szyfrowao
depesz nadawany*h drog1 radiow1, przekaz/j1* rozkazy i raporty otwarty%
tekste%I .ie%ie**y radiotelegrafi?*i pods/*hiwali po*z1tkowo rosyjskie nadajniki z
*zystej *iekawo?*iI 6owiedzia si4 o ty% ofi*er opera*yjny nie%ie*kiego szta-/,
p/kownik 8a^ 5oft%ann, kt9ry zorientowa si4 naty*h%iast, jak wana dla
prze-ieg/ -itwy %oe -yO znajo%o?O rosyjski*h za%iar9wI 5off%ann, kt9ry
zorganizowa stay nas/*h rosyjski*h radiosta*ji, /waany jest za ar*hitekta zwy#
*i4stwa w -itwie pod :annen-ergie%, kt9ra -ya pierwszy% w historii wojen
star*ie% wygrany% dzi4ki infor%a*jo% radiowywiad/I 6zi4ki nas/*howi Kwie#
dzieli?%y dokadnie, *o Rosjanie plan/j1L # wspo%ina p9Qniej 5off%annI :ak jak w
%odelowej grze wojennej, Rosjanie zostali oto*zeni przez prze*iwnika, kt9ry
?ledzi /wanie kady i*h %anewr
CC
I
Podo-nie jak w sferze wywiad/, O*hrana nie %iaa te %onopol/ na pro#
wadzenie Kdziaa+ aktywny*hLI $onk/rowao z ni1 %inisterstwo finans9w, kt9re
przepa*ao zagrani*zny*h dziennikarzy, tworz1* z ni*h ar%i4 agent9w
37
propagandowy*hI Ci agents of infl/en*e -yli przydatni pod*zas nego*jowania
kolejny*h poy*zek zagrani*zny*h, o kt9re /-iega si4 *arski rz1d /si/j1*y ratowaO
rosyjsk1 gospodark4I 7*h zadanie% -yo /?%ierzanie niepokoj9w zagrani*zny*h
inwestor9w i wpajanie w ni*h przekonania, e lokowanie kapita/ w Rosji jest
przedsi4wzi4*ie% -ezpie*zny% i do*hodowy%I W k/lt/rze polity*znej "/ropy sprzed
!C rok/ Ks/-sydiowanieL przez rz1d przy*hylnej %/ zagrani*znej gazety -yo
*zy%? z/penie nat/ralny%I 2ran*/ski raport parla%entarny z !B rok/,
o*eniaj1*y kryty*znie niekt9re aspekty dziaalno?*i wywiadow*zej, /znaje po#
trze-4 taki*h s/-sydi9w za K-ezsporn1L
CF
I
Rosja oya najwi4*ej na takie Ks/-sydiaL, a poniewa 2ran*ja -ya najwi4k#
szy% inwestore% na rosyjski% rynk/, wi4* prasa fran*/ska -ya przed%iote%
sz*zeg9lnej opieki *arskiego %inisterstwa finans9wI Paryski reprezentant %inister#
stwa, Art/r Raffaowi*z, przek/pywa wszystkie li*z1*e si4 gazety fran*/skie, z
wyj1tkie% so*jalisty*znej &p9Qniej ko%/nisty*znej) K0S5/%aniteLI W %ar*/
!EF rok/, kiedy za/fanie fran*/ski*h inwestor9w podwaya nie/dana rewol/*ja
oraz niepowodzenia Rosji w wojnie z Gaponi1, Raffaowi*z, za *i*hy% przyz#
wolenie% fran*/skiego %inistra spraw zagrani*zny*h 6e*lasse, rozdawa wydaw*o%
i dziennikarzo% do AEE tysi4*y frank9w %iesi4*znieI
Gak zwykle w przypadka*h agent9w propagandowy*h, tr/dno jest o*eniO sk/#
te*zno?O oddziaywania przek/pionej prasyI W %ar*/ !EF rok/ sz*zodro?O
Raffaowi*za nie powstrzy%aa fran*/ski*h -ank9w od zerwania nego*ja*ji w
sprawie nast4pnego kredyt/I 8i%o to, w !C rok/, jedna *zwarta fran*/ski*h
inwesty*ji zagrani*zny*h lokowana -ya w Rosji, z *zego ME pro*ent przypadao na
poy*zki rz1doweI 6la por9wnania, na terena*h i%peri/% fran*/skiego lokowano
zaledwie ! pro*ent inwesty*jiI .ie /lega w1tpliwo?*i, e -ez po%o*y prasy
rez/ltaty takie -yy-y tr/dne do po%y?lenia, a kryzysy za/fania, podo-ne do
%ar*owego z !EF rok/, zdarzay-y si4 *z4?*iej
CJ
I
Cho*ia syste% wywiad/ zagrani*znego *arskiej Rosji nie -y sp9jny i sko#
ordynowany, to jednak stworzy solidne f/nda%enty pod wywiad sowie*kiI
6ekrypta *arski nie %ia so-ie r9wny*h i -ez pre*edens/ -yo wykorzystywanie
dziaa+ agent/ralny*h dla wspierania pra*y kryptoanalityk9wI Alfred Redl -y te
prototype% wiel/ p9Qniejszy*h agent9w g4-okiej penetra*ji, zwany*h Kkreta%iL,
kt9rzy w lata*h trzydziesty*h -yli podstawowy%i zaso-a%i agent/ralny%i
sowie*kiego wywiad/ zagrani*znegoI By te inny *arski pre*edens, kt9ry -ardziej
ni przykad Redl1 przekona sowie*kie s/-y -ezpie*ze+stwa o poytk/, jaki
%oe pyn1O z posiadania /%iesz*zony*h we wa?*iwy*h %iejs*a*h agent9w
g4-okiej penetra*jiI Bolszewi*y dowiedzieli si4 -owie% z ar*hiw9w O*hrany,
przej4ty*h po rewol/*ji l/towej, e od *zas/ roza%/ w (o*jalde%okraty*znej
Partii Ro-otni*zej Rosji -yli oni najlepiej spenetrowany% przez *arsk1 poli*j4
/gr/powanie% rewol/*yjny%
CH
I O*hrana -ya tak ?wietnie zorientowana w
organiza*ji i ak*ja*h -olszewik9w, a jej wiedza -ya tak sz*zeg9owa i g4-oka, e
za*howane po rewol/*ji l/towej poli*yjne ar*hiwa stay si4 jedny% z naj#
waniejszy*h Qr9de history*zny*h o w*zesny% okresie dziaalno?*i partii -ol#
szewi*kiejI
38
.iekt9re z te*zek O*hrany %/siay niepokoiO (talina, kt9ry po przej4*i/
wadzy przez -olszewik9w gra rol4 najwierniejszego wsp9pra*ownika 0eninaI W
rze*zywisto?*i jednak, jesz*ze w !E! rok/, (talin krytykowa 0enina za wiele
teorety*zny*h Kpotkni4OL oraz K-4dn1 polityk4 organiza*yjn1LI 0ist prze*hwy*ony w
gr/dni/ !E rok/ przez paryskie -i/ro Agent/ry ,agrani*znej okre?la %o%ent,
kiedy (talin zde*ydowa si4 zwi1zaO sw9j los z 0enine%I 0inia leninowska, pisa,
jest Kjedynie s/szn1L, a sa%ego 0enina *harakteryzowa jako K-ystrego *hopaL
<umnogo mu+i/a=
F
D8G
Gest %ao prawdopodo-ne, e-y (talin, jak to *zase% s/gerowano, -y agente%
O*hranyI :ajna poli*ja %oga podj1O pr9-4 zwer-owania go, ale z pewno?*i1
wer-owni*y nie na*iskali, gdy O*hrana nie *ierpiaa na -rak Kwty*zekL w partii
-olszewi*kiejI , pi4*i/ *zonk9w peters-/rskiego ko%itet/ z lat !EM#!E!, *o
naj%niej *ztere*h -yo agenta%i O*hrany
C!
I
7nne /gr/powania rewol/*yjne -yy spenetrowane w r9ny% stopni/I W partii
(o*jalisty*zno#Rewol/*yjnej na odzie O*hrany -y szef Ksek*ji -ojowejL z lat
!EC#!E!, Gewno Azef, odpowiedzialny za organiza*j4 za%a*h9w i atak9w ter#
rorysty*zny*hI W?r9d jego ofiar -y %i4dzy inny%i %inister spraw wewn4trzny*h
Wia*zesaw Ton Plehwe, rozerwany -o%-1 podoon1 przez *zonk9w Ksek*ji
-ojowejLI Azef -y posta*i1 pen1 sprze*zno?*i i pod konie* kariery nie rozr9nia,
K*zy jest terroryst1 szpieg/j1*y% rz1d, *zy agente% tajnej poli*ji szpieg/j1*y%
terroryst9wL
FE
I
.aj*enniejszy% agente% O*hrany -y zwer-owany w !E rok/ %oskiewski
ro-otnik Ro%an 8alinowskiI By jedny% z sze?*i/ -olszewik9w, kt9rzy dwa lata
p9Qniej zostali wy-rani dep/towany%i do 6/%yI KPo raz pierwszy %a%y znako#
%itego przyw9d*4 &8alinowskiego) w?r9d ro-otnik9w reprezent/j1*y*h nas w 6/rnieL
# pisa ent/zjasty*znie 0eninI
W partii rewol/*ji proletaria*kiej -rakowao ro-otnik9w i 0enin widzia w
8alinowski%, kt9rego wprowadzi do $o%itet/ Centralnego -olszewik9w, zwiast/na
zna*z1*y*h z%ianR K, taki%i l/dQ%i z-/dowanie partii ro-otni*zej jest %oliwe,
*ho*ia -4dzie nie-ywale tr/dneVL Przez rok, wy-rani w !A rok/, dep/towani
-olszewik9w i %ienszewik9w tworzyli wsp9lny so*jalde%okraty*zny kl/- par#
la%entarnyI Po roza%ie w !B rok/ 8alinowski zosta przewodni*z1*y% -ol#
szewi*kiej Kfrak*jiL
F
I
W !A rok/ 0enin -y tak zaniepokojony %oliwo?*i1 penetra*ji partii przez
agent9w O*hrany, e -olszewi*ki $o%itet Centralny powoa trzyoso-ow1 Kko#
%isj4 do spraw prowoka*jiL, kt9rej *zonkie% zosta 8alinowskiI W !B rok/
ko%isja ta -adaa okoli*zno?*i aresztowania (talina i dr/giego *zonka $o%itet/
Centralnego, Gakowa (wierdowa, kt9rzy zostali zatrzy%ani w l/ty% na podstawie
infor%a*ji dostar*zony*h przez 8alinowskiegoI 0enin dysk/towa w9w*zas z
8alinowski% sposo-y /nikni4*ia aresztowa+ i wr9*i do sprawy powt9rnie w lip*/
!B rok/, kiedy o%awia j1 z 8alinowski% oraz swoi%i zast4p*a%i 0we%
$a%ieniewe% &0IBI Rosenfeld) i Grigorije% ,inowjewe% &GI Apfel-a/%)I , tego
grona tylko 8alinowski %9g w peni do*eniO konkl/zj4 dysk/sji, kt9ra zako+#
*zya si4 /stalenie%, e K-liskoL -olszewi*kiej frak*ji dep/towany*h do 6/%y
B!
%/si znajdowaO si4 nierozpoznany infor%ator O*hranyI Ge%/, jako przewodni*z1#
*e%/ frak*ji parla%entarnej, zale*ono Kza*howaO jak najwi4ksz1 konspira*j4L,
e-y ograni*zyO %oliwo?O poli*yjnej penetra*jiI
(IPI Biele*ki, dyrektor wydzia/ poli*yjnego, okre?la 8alinowskiego jako
Kd/%4 O*hranyL, ale napi4*ie podw9jnego y*ia %iao swoj1 *en4I .awet 0enina,
kt9ry -y najwi4kszy% rze*znikie% 8alinowskiego, niepokoia jego nad%ierna
skonno?O do alkohol/I
W %aj/ !C rok/ nowy wi*e%inister spraw wewn4trzny*h WI2I 6/nkowski
pole*i spawiO 8alinowskiegoI ByO %oe o-awia si4, e *oraz -ardziej nieo-#
li*zalne za*howanie agenta doprowadzi do jego zde%askowania, kt9re zako+*zy si4
skandale% w 6/%ie i oskarenia%i, e O*hrana wynaj4a kap/sia do ?ledzenia
dep/towany*hI 8alinowski zrezygnowa z poselskiego %andat/ i /*iek z (ankt
Peters-/rga, wioz1* J tysi4*y r/-li odprawy oraz rad4 O*hrany, e-y /y i*h
rozs1dnie do /oenia so-ie nowego y*ia zagrani*1I
Wkr9t*e po wyjeQdzie 8alinowskiego, po Peters-/rg/ rozeszy si4 pogoski, e
-y on infor%atore% O*hranyI K.ie %a%y naj%niejszy*h w1tpliwo?*i, e -y on
prowokatore%XIII\ ale, *zy /da na% si4 tego dowie?O, to z/penie inna sprawaL #
pisa w *zerw*/ !C rok/ przyw9d*a %ienszewik9w, G/lij 8artow &GIOI
Ceder-a/%)I 0eninowi tr/dniej -yo /wierzyOI Przyzna, e 8alinowski popeni
Ksa%o-9jstwo polity*zneL, ale zlek*eway stawiane %/ oskareniaI $iedy
pod*zas 7 wojny ?wiatowej 8alinowski pojawi si4 w nie%ie*ki% o-ozie jenie*ki%,
gdzie szerzy w?r9d je+*9w -olszewi*k1 propagand4, 0enin wznowi z ni%
koresponden*j4 i -roni go nadal przed oskary*iela%i twierdz1*y%i, e
pra*owa dla O*hranyI Gesz*ze w !H rok/ 0enin twierdzi, e zarz/ty prze*iwko
8alinowskie%/ s1 Ka-sol/tnie nonsensowneLI .ie wierzy nawet w pierwsze
dowody po*hodz1*e z ar*hiw9w O*hrany, otwarty*h po rewol/*ji l/towejI
Osie%na?*ie %iesi4*y p9Qniej nast1pi tragi*zny konie* kariery 8alinowskiegoI W
paQdziernik/ !M rok/ powr9*i do Rosji, zapewniaj1*, e Knie %a dla niego
y*ia poza rewol/*j1LI ByO %oe li*zy, e si4 zreha-ilit/je, ale postawiono go
przed rewol/*yjny% try-/nae% i rozstrzelano w ogroda*h $re%la J listopada !M
rok/I
,dolno?O 8alinowskiego do tak d/gotrwaego osz/kiwania 0enina wzi4a si4
zapewne z pod?wiado%ego po*z/*ia winy przyw9d*y -olszewik9wI 0enin, podo-nie
jak wiel/ inny*h rewol/*jonist9w z wyszy*h klas spoe*zny*h, wstydzi si4
swojego /przywilejowanego po*hodzeniaI W o*za*h 0enina, ro-otni*ze po*hodzenie
8alinowskiego -yo *zy%? nie%al /?wi4*aj1*y%I By on prototype% agitatora i
organizatora klasy ro-otni*zejI By ?wietny% %9w*1, a taki*h -olszewiko%
-rakowaoI Przest4p*za przeszo?O 8alinowskiego i jego skonno?O do wywoywania
-/rd -yy w poj4*i/ 0enina dowoda%i, e jest a/tenty*zny% ro-otnikie% z krwi i
ko?*iI Po*z1tkowe przywi1zanie 0enina do (talina, kt9rego %ia p9Qniej aowaO,
-rao si4 z ty*h sa%y*h Qr9deI .iskie po*hodzenie (talina oraz jego szorstkie
%aniery, wolne od nale*iao?*i -/r/azyjnego wy*howania, wz-/dzay w 0eninie
po*z/*ie winy i wstyd/ z wasnego klasowego po*hodzeniaI
Penetra*ja partii -olszewi*kiej przez O*hran4 przyniosa 0eninowi tyle szkody, *o
poytk/I Wspo%niany dyrektor poli*ji, Biele*ki, przyzna p9Qniej, e Kg9wny%
40
*ele%L przedwojennej polityki O*hrany -yo niedop/sz*zenie, za wszelk1 *en4, do
zjedno*zenia rosyjskiego r/*h/ so*jalisty*znegoI K6ziaae% na zasadzie dziel i
rz1dQL # wspo%ina Biele*ki, a *zowiekie%, kt9ry %9g najpewniej podzieliO
so*jalist9w -y 0eninI Wiel/ -olszewik9w %iao *h4O po1*zyO si4 z
%ienszewika%i, ale 0enin -y te%/ zde*ydowanie prze*iwnyI Biele*ki /atwia %/
dziaanie, areszt/j1* w kilk/ przypadka*h niewygodny*h 0eninowi %ienszewik9w
i ty*h -olszewik9w, kt9rzy najgo?niej opowiadali si4 za po1*zenie% o-/
skrzyde (o*jalde%okraty*znej Partii Ro-otni*zej RosjiI ,aoenia O*hrany i
0enina -yy jednak z/penie sprze*zneI O*hrana s1dzia, e roz-i*ie (6PRR osa-i
r/*h so*jalisty*zny, nato%iast 0enin -y przekonany, e kl/*ze% do zwy*i4stwa jest
%aa partia -olszewi*ka, -owie% tylko zdys*yplinowana, doktrynalnie *zysta,
K%onolity*znaL elita do?wiad*zony*h rewol/*jonist9w %oe poprowadziO rosyjski
nar9d do zie%i o-ie*anejI
Wprawdzie nie /dao si4 -olszewiko% doj?O do zie%i o-ie*anej, to jednak w
*haoty*zny*h war/nka*h, po o-aleni/ *arat/ w l/ty% !H rok/, rewol/*yjna
strategia 0enina okazaa si4 s/sznaI ,araz po rewol/*ji l/towej -olszewi*y -yli
li*ze-nie sa-si ni i*h g9wni rywaleR %ienszewi*y i eserow*y, a jednak to
wa?nie -olszewi*y przej4li w paQdziernik/ wadz4I Wspaniay takty*zny s/k*es
O*hrany w spenetrowani/ partii -olszewi*kiej zako+*zy si4 w !H rok/ strategi*zn1
przegran1 i likwida*j1 instyt/*jiI
Wy-/*h rewol/*ji l/towej &M#A %ar*a wed/g o-e*nego kalendarza) zasko*zy
wi4kszo?O rewol/*jonist9wI Gesz*ze na po*z1tk/ rok/ prze-ywaj1*y w (zwaj*arii
CJ#letni 0enin przewidywaR KGeste?%y za starzy i pewnie nie doyje%y de*yd/#
j1*y*h -itew nad*hodz1*ej rewol/*jiLI O*hrana %iaa jednak lepsze wy*z/*ie
nastroj9w pan/j1*y*h w Piotrogrodzie &tak prze%ianowano (ankt Peters-/rg zaraz po
wy-/*h/ wojny z .ie%*a%i), ni rewol/*joni?*iI Geden z jej agent9w przewidywa
t/ przed wy-/*he% za%ieszekR KPodzie%ne partie rewol/*yjne przygotow/j1 si4
do rewol/*ji, ale je?li wy-/*h nast1pi, to -4dzie on spontani*zny, tak jak za%ieszki
godoweLI 0/dQ%i naj-ardziej zdesperowany%i i -liski%i wy-/*h/ -yy %atki
li*zny*h rodzin, Kwy*zerpane nie/stanny% wystawanie% w kolejka*h i *ierpi1*e
widok *hory*h i na wp9 zagodzony*h dzie*iXIII\ s1 one %agazyne% atwopalnego
%ateria/ i trze-a tylko iskry, e-y -/*hn4y po%ienie%L
FA
I
,godnie z ty% przewidywanie%, rewol/*ja za*z4a si4 M %ar*a od de%onstra*ji
ko-iet stoj1*y*h w kolej*e po *hle-I 6o E %ar*a *ay Piotrogr9d -y sparaliowany
strajkie% generalny%I Przeo%owe zna*zenie %iao za*howanie si4 stoe*znego
garnizon/I W !EF rok/ wojsko zdawio rewol/*j4I W %ar*/ !H rok/ ar%ia
przy1*zya si4 do rewol/*jiI O*hrana i ty% raze% wy*z/a, sk1d zawieje wiatrI
,organizowany AH l/tego polity*zny wie* strajk/j1*y*h ro-otnik9w zosta sprawnie
rozp4dzony przez kozak9w, ale w rapor*ie O*hrany %ona -yo wy*zytaO zna%ienn1
o*en4R K8ona odnie?O generalne wraenie, e koza*y -yli po stronie ro-ot#
nik9wL
FB
I (/k*es rewol/*ji -y zapewniony, kiedy A %ar*a z-/ntowaa si4 *z4?O
garnizon/ w PiotrogrodzieI :rzy dni p9Qniej *ar 8ikoaj 77 a-dykowa na rze*z
-rata, wielkiego ksi4*ia 8i*haaI $iedy nast4pnego dnia, J %ar*a, 8i*ha zrzek si4
tron/, zako+*zyy si4 trwaj1*e *ztery wieki rz1dy dynastii Ro%anow9wI Wadza
C
przesza w r4*e Rz1d/ :y%*zasowego zoonego g9wnie z polityk9w o pogl1da*h
li-eralny*h, /si/j1*y*h /oyO so-ie wsp9pra*e z Piotrogrodzk1 Rad1 6elegat9w
Ro-otni*zy*h i Nonierski*h, kt9ra -ya %odele%, i w pewny% sensie rze*znikie%,
tworzony*h na terytori/% Rosji lokalny*h sowiet9wI
Raze% z *arate% Kna ?%ietnik historiiL, jak %9wi :ro*ki, pow4drowaa
r9wnie jego poli*ja polity*znaI A %ar*a do g%a*h/ O*hrany wtargn1 t/%, i jak
wspo%ina o-/rzony dyrektor poli*ji AI:I WasiljewR
Cae ar*hiwa spe*jalnego wydzia/ ?led*zego, *ae ar*hiwa od*isk9w pal*9w, fotografii
oraz inny*h dany*h doty*z1*y*h zodziei, faszerzy i %order*9w zostay zawle*zone na
dziedzinie* i ta% /ro*zy?*ie spaloneI 8ao tego, napastni*y wya%ali za%ki %ojego
-i/rka i za-rali trzy%ane w ni% AF EEE r/-li pa+stwowy*h pieni4dzyI
Wasiljew zarzeka si4 wprawdzie, e Knie przypo%ina so-ie, e-y dop/?*i si4
*hoO-y jednego -ezprawnego *zyn/L, za kt9ry powinien ponosiO odpowiedzialno?O, ale
%i%o to znalaz si4 wkr9t*e w forte*y Piotra i Pawa, gdzie skary si4 na
Kna-ity so%1 siennik i pod/szk4 wyp*han1 k/rzy% pierze%L, %arne jado, Kwstr4tn1,
*/*hn1*1 z/p4 oraz r9wnie odstr4*zaj1*1 %ieszanin4 wszelki*h odpadk9wL oraz
zaledwie jedn1 k1piel na dwa tygodnie w zi%nej aQni, po kt9rej Kh/lay
prze*i1giL
FC
I
'wi4zienie na*zelnika O*hrany oraz zred/kowanie 7%peratora Wsze*hrosji,
*ara 8ikoaja 77, do rangi o-ywatela Ro%anowa, zdaway si4 zwiastowaO zwy*i4#
stwo nad despotyz%e% i nadej?*ie nowego porz1dk/ de%okraty*znegoI Rz1d
:y%*zasowy i Piotrogrodzki (owiet gosiy, e po zwy*i4skiej rewol/*ji w nowej
Rosji nie -4dzie j/ %iejs*a dla poli*ji polity*znejI
0ozdzia> H
CzeKa/ kontrrewo')01a i 2s3isek Lo0k&arta4
!H#!A
Cze$a zostaa powoana AE gr/dnia !H rok/I ,aoony w !FC rok/ $GB przyj1
e%-le%at swojej poprzedni*zkiR tar*z4 # -y *hroniO rewol/*j4 i %ie*z # e-y nisz*zyO jej
wrog9wI W *zasa*h /*ie*zki Gordijewskiego, w !MF rok/, na jego legity%a*ji
widniaa j/ tylko tar*zaI 8ie*z zg/-iono w ra%a*h ka%panii agodzenia -ezlitosnego
o-li*za $GBSI 8i%o to, ofi*erowie $GB *h4tnie %9wi1 o so-ie K*zeki?*iL i po-ieraj1
%iesi4*zn1 pensj4 dw/dziestego &6zie+ Czekisty), na pa%i1tk4 dnia powoania Cze$a
A
I
Podo-nie jak w Wielkiej Brytanii wprowadzenie podatk/ do*hodowego w H!!
rok/, tak i /tworzenie Cze$a %iao -yO po*i1gni4*ie% ty%*zasowy%I 0enin
nawet nie przyp/sz*za, e stanie si4 ona szy-ko najwi4ksz1 poli*j1 polity*zn1 i
najwi4ksz1 s/-1 wywiad/ na ?wie*ieI W lata*h poprzedzaj1*y*h rewol/*j4
paQdziernikow1 !H rok/ 0enin nie przewidywa potrze-y powoywania poli*ji
polity*znej i s/- wywiadow*zy*hI $iedy powr9*i do Piotrogrod/, dwa %iesi1*e po
o-aleni/ *arat/ przez rewol/*j4 l/tow1, gosi ry*he nadej?*ie rewol/*ji ?wiatowejI
Peni wiary w s/szno?O idei, -olszewi*y o*zekiwali, e i*h rewol/*ja -4dzie
zarzewie% wielkiego, %i4dzynarodowego r/*h/ rewol/*yjnego, kt9ry o-ali ?wiat
kapitaliz%/I W nowy%, postrewol/*yjny% porz1dk/ ?wiatowy% nie %iao -yO
%iejs*a dla dyplo%at9w, a *o dopiero dla szpieg9wI W dni/ %ianowania ko%isa#
rze% l/dowy% spraw zagrani*zny*h, 0eon :ro*ki &0I6I Bronstein) zapewniaR
KWyda% kilka rewol/*yjny*h prokla%a*ji do narod9w ?wiata, a pote% za%kn4
sklepikLI :ro*ki pole*i op/-likowaO tajne traktaty, zawarte z soj/sznika%i przez
*arsk1 Rosj4, i ogosiR K,niesienie tajnej dyplo%a*ji jest podstawowy% war/nkie%
honorowej, l/dowej i prawdziwie de%okraty*znej polityki zagrani*znejL
B
I
Wizja y*ia w Rosji, goszona w przedrewol/*yjny*h lata*h przez 0enina, -ya
r9wnie /topijna, *o o-ietni*e :ro*kiegoI W pra*y )a@sto i reoluc!a, napisanej w
late% !H rok/, 0enin twierdzi, e w pa+stwie klasy ro-otni*zej nawet kry#
%inalna poli*ja nie -4dzie potrze-na, a *o dopiero polity*znaI ,gadza si4, e w
okresie przej?*iowy% od kapitaliz%/ do ko%/niz%/ konie*zne -4d1 pewne
for%y K/*isk/ %niejszo?*i wyzyskiwa*zy przez -yy*h patny*h niewolnik9wL, ale
na*isk ten -4dzie Kstos/nkowo atwyLR
'*iskaj1* l/d, wyzyskiwa*ze nie %ogli si4 nat/ralnie o-yO -ez -ardzo sko%plikowanej
%a*hiny represji, ale l/d %oe na*isn1O wyzyskiwa*zy /*iekaj1* si4 do -ardzo prostej
K%a*hinyL, a nawet %oe si4 o-yO -ez K%a*hinyL, -ez spe*jalnego aparat/, wystar*zy
prosta organiza*ja z-rojnego l/d/XIII\I
43
0enin wierzy, e kiedy zajdzie potrze-a, l/d sa% wy%ierzy sprawiedliwo?O
klasow1 wprost na /li*y
C
I Rze*zywisto?O rewol/*ji paQdziernikowej r9nia si4
jednak od /topijny*h wizji zawarty*h w )a@stie i reoluc!i; $l/*zowe zna*zenie
dla legity%iza*ji rodz1*ego si4 w rewol/*ji sowie*kiego pa+stwa %ia ko%/ni#
sty*zny %it o Kawangardzie proletariat/L, *zyli -olszewika*h, kt9rzy kier/j1
powstanie% l/dowy% nie w swoi% i%ieni/, le*z wyraaj1* wol4 *aego narod/
rosyjskiegoI Rewol/*yjna rze*zywisto?O nie dorosa jednak do tego %it/I 0eninowi i
jego nast4p*y, nigdy, nawet we wasny% gronie, nie przesza przez gardo
prawda, e -olszewi*y przej4li wadz4 nie w wynik/ -/nt/ %as, le*z w rez/lta*ie
p/*z/ zrewoltowanej %niejszo?*i prze*iwko dogorywaj1*e%/ Rz1dowi :y%*za#
sowe%/, kt9ry zast1pi o-alony *arski rey%I (taj1* po*z1tkowo w opozy*ji
wo-e* niel/-ianego Rz1d/ :y%*zasowego, a pote% o-alaj1* go, -olszewi*y
zdo-yli popar*ie %as, ale nie wi4kszo?*i narod/I W przeprowadzony*h po rewol/*ji
wy-ora*h do ,gro%adzenia $onstyt/*yjnego a-sol/tn1 wi4kszo?O zdo-yli (o*jali?*i#
Rewol/*joni?*i, zwani eserow*a%iI Bolszewi*y zdo-yli niespena jedn1 *zwart1
gos9wI .awet w koali*ji z lewi*owy%i eserow*a%i w*i1 stanowili %niejszo?O, a
wi4* kiedy w sty*zni/ !M rok/ konstyt/anta ze-raa si4 na pierwszy% posie#
dzeni/, -olszewi*y rozp4dzili dep/towany*hI
Roz%iar wewn4trznej i zewn4trznej opozy*ji wo-e* Rady $o%isarzy 0/dowy*h
<Sonar/omu=, czyli rz1dowi -olszewi*kie%/, zna*znie przekro*zy wyo-raenia
0eninaI Przyw9d*a rewol/*ji szy-ko doszed wi4* do wniosk/, e potrze-ny jest
%/ Kaparat spe*jalnyLI
0iderzy -olszewik9w, przekonani, e posiadaj1 %onopol na %arksistowsk1
wiedz4, od po*z1tk/ o-darzali wszelk1 opozy*j4 wsp9lny% %iane% kontrrewol/*jiI ,
ni1 to wa?nie %iaa si4 z%agaO kierowana przez 2eliksa 6ziery+skiego $o%isja do
(praw Walki z $ontrrewol/*j1 i (a-otae%, powoana C gr/dnia przez Wojskowy
$o%itet Rewol/*yjny, na*zelny organ wykonaw*zy rewol/*ji paQdziernikowejI
Otrzy%ana ! gr/dnia wiado%o?O o planowany% strajk/ pra*ownik9w
pa+stwowy*h przekonaa kierowany przez 0enina (ownarko% do jesz*ze -ardziej
drasty*zny*h de*yzjiI 6ziery+ski dosta pole*enie K/tworzenia ko%isji nad#
zwy*zajnej w *el/ z-adania sposo-9w zwal*zania strajk9w przy po%o*y energi*zny*h
?rodk9w rewol/*yjny*hLI .ast4pnego dnia, AE gr/dnia, 0enin przesa
6ziery+skie%/ notatk4, w kt9rej zwra*a /wag4R KB/r/azja %a za%iar dop/?*iO
si4 wyj1tkowo ohydnej z-rodniXIII\LI Prze%awiaj1* wie*zore% na posiedzeni/
(ownarko%/, 6ziery+ski o?wiad*zyR
.ie %y?l*ie, e sz/ka% jaki*h? for% rewol/*yjnej sprawiedliwo?*i< nie potrze-/je%y teraz
sprawiedliwo?*i, nad*hodzi wojna, twarz1 w twarz, wojna do ko+*a, na ?%ierO al-o y*ieV
Propon/j4, 1da% powoania organ9w dla rewol/*yjnego rozli*zenia si4 z kontrrewol/*j1I
(ownarko% przy*hyli si4 do 1dania 6ziery+skiego i /tworzy pod jego
kierowni*twe% Wsze*hrosyjsk1 .adzwy*zajn1 $o%isj4 do (praw Walki z $ontr#
rewol/*j1 i (a-otae% <5siechrossi!s/a!a czerezycza!na!a /omiss!a $o 'or'ie s
/ontrrieolucy!e! i sa'ota+om=, zwan1 pop/larnie Cze$a
F
I
44
Pierwszy zwierz*hnik Cze$a, 2eliks 6ziery+ski, jest o-e*nie przed%iote%
inspirowanego przez $GB k/lt/I O-darza si4 go wi4ksz1 *zoo-itno?*i1 ni wszystki*h
jego nast4p*9w raze% wzi4ty*hI ByO %oe dlatego, e wiel/ z ni*h zostao
/znany*h ofi*jalnie za z-rodniarzyI
KRy*erz rewol/*jiI Gest wprawdzie wiel/ l/dzi, kt9rzy zas/yli na ten tyt/,
ale kiedy wypowie si4 te sowa, %y?l zwra*a si4 zaraz k/ 2eliksowi
"d%/ndowi*zowi 6ziery+skie%/fIII\I (wy% heroi*zny% y*ie% /torowa so-ie
drog4 do nie?%iertelno?*iL # pisa sowie*ki historyk, profesor WI Andrianow
J
I
6ziery+ski, podo-nie jak wi4kszo?O os9- z w*zesnego kierowni*twa Cze$a, nie
-y Rosjanine%I 'rodzony w MHH rok/, po*hodzi z za%onej polskiej rodziny
szla*he*kiej i jak si4 przyp/sz*za, za%ierza w %odo?*i zostaO ksi4dze%
H
I W szkole
jednak nawr9*i si4 na %arksiz% i w M!F rok/ wst1pi do (o*jalde%okraty*znej
Partii 0itwyI Rok p9Qniej rz/*i szko4, e-y K-yO -liej l/d/ i /*zyO si4 od
niegoLI (ta si4 szy-ko, jak p9Qniej wspo%ina, Ksk/te*zny% agitatore% i potrafi
prze%9wiO do z/penie nie tkni4ty*h %as na wie*a*h, wie*zorni*a*h, po kar*z%a*h i
w inny*h %iejs*a*h, gdzie spotykaj1 si4 ro-otni*yLI 6ziery+ski -y r9wnie
Kzde*ydowany% wrogie% na*jonaliz%/LI W !EE rok/ zaoy (o*jalde%okra*j4
$r9lestwa Polskiego i 0itwy, kt9rej przewodni*two o-j4a R9a 0/kse%-/rgI
Wierna ideao% proletaria*kiego interna*jonaliz%/ (6$Pi0, opowiadaa si4 za
wsp9pra*1 z %arksista%i rosyjski%i, a nie za niepodleg1 Polsk1I
Wszelki ko%pro%is -y 6ziery+skie%/ o-*yI K.ie potrafi4 na wp9
nienawidzieO, ani na wp9 ko*haOI .ie potrafi4 oddaO tylko poowy %ojej d/szyI
Al-o oddaj4 *a1, al-o w*aleL # pisa w !E rok/I
W *i1g/ swej kariery polskiego i rosyjskiego rewol/*jonisty, 6ziery+ski
nigdy nie prze-ywa na wolno?*i d/ej ni trzy lataI Po raz pierwszy aresztowano go
w M!H rok/, na podstawie donos/ %odego ro-otnika, Ko-askawionego E
r/-la%i otrzy%any%i od andar%9wLI 6wadzie?*ia lat p9Qniej, kiedy /wolniono go
z wi4zienia, %ia za so-1 jedena?*ie lat sp4dzony*h za krata%i, na zsy*e l/- w
karny*h kolonia*h, oraz trzy /*ie*zkiLI Wyp/sz*zony z *eli, przy1*zy si4
naty*h%iast do -olszewik9wI .a letniej konferen*ji partyjnej zosta, jako delegat
(6$Pi0, wy-rany do $o%itet/ Centralnego, a p9Qniej -ra aktywny /dzia w re#
wol/*ji paQdziernikowej
!
I
W pierwszy*h lata*h kierowania Cze$a, 6ziery+ski pra*owa, jad i spa w
swoi% ga-ine*ie na >/-ian*eI .ie-ywaa wytrzy%ao?O na tr/dy oraz sparta+ski styl
y*ia przysporzyy %/ przezwisko KNelazny 2eliksL
E
I (tary *zekista, 2iodor
:i%ofiejewi*z 2o%in, wy*hwala deter%ina*j4 6ziery+skiego oraz jego nie*h4O
do korzystania z przywilej9wR
(tary gonie* przynosi %/ o-iady ze wsp9lnej stal9wki, w kt9rej jadali wszys*y *zeki?*iI
Czase% stara si4 przynie?O 2eliksowi "d%/ndowi*zowi *o? s%a*zniejszego, *o? lep#
szego, a w9w*zas 2eliks "d%/ndowi*z kosi inkwizytorsko o*zy i pytaR KCh*esz
powiedzieO, e wszys*y %ieli to dzisiaj na o-iadWL A stary, kryj1* z%ieszanie, zapewnia
skwapliwieR KWszys*y, towarzysz/ 6ziery+ski, wszys*yLLI
45
6ziery+ski, podo-nie jak 0enin, -y narko%ane% pra*yI .ieprzek/pny, -y
got9w po?wie*iO dla rewol/*ji sie-ie i inny*hI K8oja sia -ierze si4 z tego, e nie
%a% dla sie-ie lito?*iL # stwierdzi w ostatni% prze%9wieni/ przed ?%ier*i1, a po
?%ier*i *e*hy jego *harakter/ pos/yy do stworzenia o-raz/ przypo%inaj1*ego
%arn1 parodi4 ?redniowie*zny*h ywot9w ?wi4ty*hS
A
I Wiktor Cze-rikow, przewod#
ni*z1*y $GB w lata*h !MA#!MM, pisa na przykadR
2eliks "d%/ndowi*z *ay% ser*e% d1y do /s/ni4*ia niesprawiedliwo?*i i przest4p#
*zo?*i oraz %arzy o *zasa*h, kiedy wojny i nienawi?O narod9w znikn1 na zawsze z
naszego y*iaI Przez *ae y*ie kierowa si4 %otte%R KCh*ia-y% ogarn1O %io?*i1 *a1
l/dzko?O, t*hn1O w ni1 *iepo i o*zy?*iO j1 z -r/d9w wsp9*zesnego y*iaLI
;wi4ty 2eliks z pewno?*i1 nie do*eni-y ko%iz%/ /nionej *hwal-y
Cze-rikowa, gdy los nie o-darzy go po*z/*ie% h/%or/I W *zasa*h
o?wie*onego ko%/niz%/ lat osie%dziesi1ty*h, Kwznio?li h/%ani?*iL pokroj/
6ziery+skiego powinni jednak posiadaO s/-telne po*z/*ie h/%or/, a wo-e*
tego Cze-rikow /siowa ao?nie -roniO KNelaznego 2eliksaL twierdz1*, e Knie -y
tak as*ety*zny, jak s1dzi wiel/ l/dziI $o*ha y*ie we wszelki*h jego przejawa*h
i w *ay% -oga*twie, wiedzia, *o to do-ry dow*ip i ?%ie*h, l/-i %/zyk4 i
przyrod4L
B
I
$/lt ?wi4tego 2eliksa rozpo*z1 si4 zaraz po jego ?%ier*i w !AJ rok/I W sali
konferen*yjnej kl/-/ ofi*erskiego $GB /stawiono szklan1 tr/%n4, a w niej zoono
/-ran1 w %/nd/r k/k4 6ziery+skiego, kt9rej twarz i donie zast1piono zdj4ty%i po
?%ier*i gipsowy%i odlewa%iI :r/%na ta -ya ota*zana tak1 sa%1 *z*i1, *o
za-alsa%owane *iao 0enina, spo*zywaj1*e w %a/zole/% na Pla*/ Czerwony%
C
I
Rep/ta*ja 6ziery+skiego przetrwaa d/go, *ho*ia w stalinowski*h *zasa*h
przyO%i j1 geni/sz Gosifa Wissarionowi*za, kt9ry w znajo%o?*i pra*y wywiad/
nie %ia so-ie r9wny*h, podo-nie jak i w wiel/ inny*h dziedzina*hI Gesz*ze na
o-*hoda*h AE ro*zni*y /tworzenia Cze$a, w gr/dni/ !BH rok/, wy*hwalano
6ziery+skiego jako Kniestr/dzonego -olszewika i nieza*hwianego ry*erza
rewol/*jiXIII\ pod kt9rego kierowni*twe% Cze$a wielokrotnie odpieraa
?%iertelne zagroenia wisz1*e nad %od1 sowie*k1 rep/-lik1L
F
I P9Qniej jednak
portrety 6ziery+skiego ro-iy si4 *oraz %niejsze i -yo i*h *oraz %niejI
Wresz*ie po zako+*zeni/ 77 wojny ?wiatowej k/k4 6ziery+skiego wyrz/*ono z
ofi*erskiego kl/-/ $GB i podo-no znisz*zono
J
I
.awr9t k/lt/ 6ziery+skiego nast1pi w lata*h sze?Odziesi1ty*h i -y sk/tkie%
powsze*hnej destaliniza*jiI $GB *h*iao /*ie* od potwornej rze*zywisto?*i z-rodni
ery stalinowskiej, tworz1* %it wasnej przeszo?*i, w kt9rej ?wi4ty 2eliks, Kry*erz
rewol/*jiL prze-ija w9*zni1 s%oka kontrrewol/*jiI W p/-lika*ja*h $GB *ytowano
*z4sto sowa 6ziery+skiego, e prawdziwy *zekista powinien %ieO Kgor1*e ser*e,
*hodn1 gow4 i *zyste r4*eLI W ko+*/ lat pi4Odziesi1ty*h przed siedzi-1 $GB na
Pla*/ 6ziery+skiego odsoni4te wielki po%nik 2eliksa "d%/ndowi*za, nato%iast w
Pierwszy% ,arz1dzie G9wny% po dzi? dzie+ *z*zone jest stoj1*e na %ar#
%/rowy% piedestale spore popiersie 6ziery+skiego, przed kt9ry% zawsze stoj1
?wiee kwiatyI Wszys*y %odzi ofi*erowie P,G w pierwszy*h tygodnia*h swojej
CJ
kariery skadaj1 wi1zank4 l/- wienie* przed popiersie% tw9r*y Cze$a, a p9Qniej
stoj1 w *iszy, z po*hylon1 gow1, tak jak przy %ogile weteran9w l/- przed gro-e%
nieznanego onierzaI Ryt/a ten %a /%o*niO w ofi*era*h $GB przekonanie, e s1
spadko-ier*a%i *zekist9w, t/%i1* jedno*ze?nie ?wiado%o?O %niej *hwale-ny*h,
-ezpo?redni*h powi1za+ ze stalinowski% .$W6
H
I
Or4e%, w jaki (ownarko% wyposay AE gr/dnia !H rok/ 6ziery+skiego i
Cze$a w i*h wal*e z kontrrewol/*j1, -yy Kkonfiskaty %aj1tk/, wysiedlenia,
poz-awienie kartek ywno?*iowy*h, p/-lika*ja list wrog9w l/d/, itpIL
l^
G9wn1
-roni1 Cze$a sta si4 jednak terrorI 0enin o*kn1 si4 szy-ko z przedrewol/*yjnego
ot/%anieniaI Widz1*, e roz%iar opozy*ji jest zna*znie wi4kszy ni przewidywa,
/zna za konie*zne stworzenie Kspe*jalnego syste%/ zorganizowanej prze%o*yL,
kt9rego zadanie% -4dzie doprowadzenie do dyktat/ry proletariat/I W wojnie
klasowej -olszewi*y nie %og1 so-ie pozwoliO na ograni*zenia przestarzay*h
zaoe+ K-/r/azyjnegoL prawa i %oralno?*iI .ajwi4kszy -/nt rewol/*yjny P7P
st/le*ia, $o%/na Paryska MH rok/, zostaa pokonana, jak o*enia 0enin, poniewa
z-yt wiele nadziei pokadaa w pojednani/, a z-yt %ao w sileI .iezdolno?O do
zgnie*enia -/r/azji prze%o*1 -ya -ezpo?redni1 przy*zyn1 jej /padk/I 0enin
%9wi zjadliwie o K/przedzeni/ inteligen*ji do kary ?%ier*iL
!
I 8asy, twierdzi,
%aj1 zdrowszy instynkt i dlatego j/ w gr/dni/ !H rok/ za*h4*a je do prak#
tykowania Kprawa /li*yL wo-e* Kspek/lant9wL oraz generalnie, do terroryzowania
Kwrog9w klasowy*hL
AE
I
6ziery+ski, tak jak 0enin, oso-i?*ie nie -y *zowiekie% -r/talny%, ale paa
ideologi*zn1 nienawi?*i1 do klasy, z kt9rej si4 sa% wywodziI Nonie opowiada
kiedy?, jak nakazywa so-ie K-yO -ez %iosierdziaL wo-e* wrog9w rewol/*jiI
8artin Ganowi*z 0a*is, jeden z naj-liszy*h wsp9pra*ownik9w 6ziery+skiego,
pisa w pi?%ie Cze$a K$rasnyj :ierrorLR
.ie prowadzi%y wojny z posz*zeg9lny%i oso-a%iI Wynisz*za%y -/r/azj4 jako klas4I W
?ledztwie nie sz/ka%y dowod9w, e oskarony w sowie l/- *zynie wyst4powa
prze*iwko wadzy sowie*kiejI Pierwsze pytania, jakie naley zadawaO, toR 6o jakiej
klasy naleyszW Gakie %asz po*hodzenieW Gakie %asz wykszta*enie l/- jaki zaw9dW :o s1
pytania, kt9re powinny zade*ydowaO o losie oskaronegoI W ty% wa?nie ley
zna*zenie i sedno *zerwonego terror/
A
I
6ziery+ski i naj-lisi %/ wsp9pra*owni*y nawr9*ili si4 na *zerwony terror,
postrzegaj1* go jako o-iektywn1 potrze-4 walki klasowejI (zeregow*y Cze$a,
zwasz*za na prowin*ji, nie kierowali si4 ra*ja%i intelekt/alny%i, le*z ra*zej sadys#
ty*zny% zadowolenie%, jakie daje prze%o*I Gak9w $rzysztoforowi*z Peters, jeden z
najwaniejszy*h zast4p*9w 6ziery+skiego w po*z1tkowy% okresie dziaalno?*i
Cze$a, przyzna p9Qniej, e w szeregi ko%isji /siowao przenikn1O Kwiele -r/dny*h
ele%ent9wL
AA
I .ie doda jednak, e niekt9ry% si4 to /daoI ,-rodnie Cze$a, *hoO na
%niejsz1 skal4 ni stalinowskiego .$W6, -yy jednak r9wnie potworneI
6o lata !M rok/ stosowanie terror/ przez Cze$a ograni*za nie*o soj/sz
-olszewik9w z lewi*owy%i eserow*a%i, na kt9ry*h po%o*y %/sieli po*z1tkowo
47
polegaOI W sty*zni/ !M rok/, %i%o sprze*iw9w 0enina i 6ziery+skiego,
zasiadaj1*y w (ownarko%ie lewi*owi eserow*y wywal*zyli /dzia swoi*h przed#
stawi*ieli w Cze$aI Wia*zesaw Aleksiejewi*z Aleksandrowi*z, jeden z *ztere*h
eserow*9w wy-rany*h do $olegi/% Cze$a, zosta nawet zast4p*1 6ziery+skiegoI W
%ar*/ !M rok/ lewi*owi eserow*y op/?*ili (ownarko%, w prote?*ie prze*iwko
traktatowi z .ie%*a%i, zawarte%/ przez -olszewik9w w Brze?*i/ 0itewski%I
Partia -olszewi*ka zostaa wi4* w (ownarko%ie sa%a, z%ienia nazw4 na ko%/ni#
sty*zna i przeniosa stoli*4 Rosji z Piotrogrod/ do 8oskwyI
,na%ienne, ale lewi*owi eserow*y, *ho*ia wyszli z (ownarko%/, to jednak
nie wy*ofali swoi*h l/dzi z Cze$aI ,godnie z wersj1 podawan1 przez eserow*9w,
nalega na to 6ziery+ski w roz%owie z lidere% /gr/powania, 8ari1 (piridonow1I
6ziery+ski %ia powiedzieO, e -ez popar*ia lewi*owy*h eserow*9w Knie -4dzie
d/ej w stanie /trzy%aO w kar-a*h krwioer*zy*h instynkt9w w szerega*hL
Cze$aI 7 rze*zywi?*ie, tak d/go, jak eserow*y -yli w Cze$a, nie -yo egzek/*ji
polity*zny*hI 6ziery+ski do tego stopnia /fa eserowskie%/ zast4p*y
Aleksandrowi*zowi, e po przenosina*h do 8oskwy przekaza %/ prowadzenie
*odziennej ad%inistra*ji Cze$a, a sa% po?wi4*i si4 pra*y opera*yjnej
AB
I
W 8oskwie Cze$a /sadowia si4 w g%a*h/ przy Wielkiej >/-ian*e ,
zaj%owany% w*ze?niej przez przedsi4-iorstwo asek/ra*yjne Gakor &$otwi*a) oraz
znan1 londy+sk1 fir%4 /-ezpie*zeniow1 0loydSsI &6opiero p9Qniej /li*4 prze%iano#
wano na 6ziery+skiego, a Cze$a przeniosa si4 pod n/%er H, do -yego g%a*h/
fir%y /-ezpie*zeniowej Rossija, w kt9ry% o-e*nie %ie?*i si4 *entrala $GB)
AC
I
:o, *o 6ziery+ski nazywa Kkrwioer*zy%i instynkta%iL, dao o so-ie znaO
po przeprowadz*e do 8oskwyI Pierwsz1 ofiar1 *zekist9w w nowej stoli*y sta si4
pop/larny klown *yrkowy Bi%#Bo%, w kt9rego repert/arze -yy dow*ipy o ko#
%/nista*hI Podo-nie jak $GB, Cze$a nie %iaa po*z/*ia h/%or/ i w arta*h
widziaa przejawy dywersji ideologi*znejI $iedy pod*zas przedstawienia do Bi%#
Bo%a z-liyli si4 pon/rzy *zeki?*i, p/-li*zno?O %y?laa, e to po*z1tek nowego
ske*z/I :/%iona rado?O przerodzia si4 jednak w panik4, gdy klown za*z1
/*iekaO, a *zeki?*i otworzyli za ni% ogie+
AF
I
6r/g1, o-ok terror/, -roni1 Cze$a w wal*e z kontrrewol/*j1 -yy penetra*ja i
prowoka*jaI Cho*ia 6ziery+ski pot4pia *arsk1 trady*j4 poli*yjny*h prowoka#
tor9w, to jednak szy-ko sta si4 %istrze% w wykorzystywani/ i*h /%iej4tno?*i
AJ
I W
ofi*jalnej historiografii sowie*kiej Cze$a j/ na po*z1tk/ !M rok/ Kreg/larnie
prowadzia tak nie-ezpie*zne opera*jeL, jak przenikanie do szereg9w wrog9w
rewol/*jiI KWar/nki ostrej walki klasowej wy%agay szy-kiego dziaania i /jaw#
niania gniazd kontrrewol/*jiI ,a kady -4dny krok *zekista %9g zapa*iO y*ie%, ale
odwaga i dzielno?O -yy nat/ralny% ryse% i*h *harakter9wLI
,godnie z wersj1 podawan1 przez $GB, pierwszy% powany% s/k*ese%
Cze$a -ya penetra*ja dziaaj1*ej w Piotrogrodzie organiza*ji K,wi1zek Walki
Prze*iwko Bolszewiko% i Wysani/ Wojsk do Xgeneraa\ $aledinaLI Podaj1*e%/
si4 za *arskiego ofi*era *zeki?*ie nazwiskie% Go/-iew K/dao si4 w?lizn1O w
szeregi ,wi1zk/, /jawniO wiel/ *zonk9w podzie%ia -iay*h ofi*er9w oraz
/staliO %iejs*a i*h tajny*h spotka+LI W rez/lta*ie penetra*ji, w sty*zni/ i l/ty%
48
!M rok/ li*z1*y okoo C tysi4*y *zonk9w ,wi1zek Kzosta zde%askowany
przez *zekist9w i *akowi*ie /nieszkodliwiony przy po%o*y oddzia9w Czerwonej
GwardiiL
AH
I
.aj-ardziej sk/te*zne %etody walki Cze$a z anty-olszewi*k1 opozy*j1 # terror i
penetra*ja agent/ralna # zostay rozszerzone i /lepszone w lata*h trzydziesty*h,
kiedy stanowiy podstaw4 dw9*h osi1gni4O stalinowskiego .$W6R najwi4kszego w
historii "/ropy terror/ *zas/ pokoj/ oraz najg4-szej penetra*ji aparat/ %o*arstw
o-*y*h w historii dziaa+ wywiadow*zy*hI ,wiast/ne% ty*h osi1gni4O -yy pierwsze
/dane ak*je terror/ i penetra*ji, przeprowadzone pod*zas wojny do%owej
wiata*h !M#!AEI
8ody rey% sowie*ki stan1 w o-li*z/ zadziwiaj1*ej li*z-y zagroe+I Rewol/*ja
paQdziernikowa daa %/ wadz4 jedynie nad Piotrogrode% i 8oskw1 oraz pynn1
kontrol4 nad %iejs*owo?*ia%i le1*y%i w pro%ieni/ okoo FEE kilo%etr9w wok9
8oskwy, tro*h4 wi4*ej na ws*h9d, nie*o %niej na po/dnieI Wi4kszo?O
pozostay*h terytori9w Rosji pogr1ona -ya w ad%inistra*yjny% *haosieI W o*za*h
?wiata, rozp4dzenie przez -olszewik9w wy-ranego de%okraty*znie ,gro%adzenia
$onstyt/*yjnego poz-awio i*h legity%a*ji do sprawowania wadzyI (yt/a*j4
-olszewik9w pogarszay wy%/szone przez .ie%*9w drako+skie war/nki traktat/
pokojowego, na kt9re, jak podkre?la 0enin, sowie*ka Rosja %/siaa si4 zgodziOI
KGe?li nie *h*esz *zogaO si4 na -rz/*h/ przez -oto, to nie jeste? rewol/*jonist1, a
rozgadan1 -a-1L # t/%a*zy 0enin -olszewiko% &w ty% r9wnie
6ziery+skie%/), kt9rzy w1tpili w s/szno?O postanowie+ kierowni*twa partiiI .a
%o*y zawartego B %ar*a !M rok/ w Brze?*i/ 0itewski% traktat/ &kt9rego %o*
wygasa po o?%i/ %iesi1*a*h wraz z kapit/la*j1 .ie%ie* na fron*ie za*hodni%),
-olszewi*y %/sieli przystaO na rozpad za*hodni*h terytori9w *arskiego i%peri/%I
6wa %iesi1*e p9Qniej, w %aj/, na (y-erii z-/ntowa si4 0egion Cze*hosowa*ki,
/tworzony z je+*9w jesz*ze przez ar%i4 *arsk1I Rewolta ta zapo*z1tkowaa
trwaj1*1 dwa i p9 rok/ wojn4 do%ow1I 6o lip*a na terena*h -yego i%peri/%
*arskiego powstao M anty-olszewi*ki*h o?rodk9w wadzyI Rz1d -olszewi*ki
/znaway tylko .ie%*y, zani% nie zostay sa%e po-ite w listopadzie przez pa+stwa
"ntentyI 6la reszty ?wiata sowie*ki rz1d -y %i4dzynarodowy% pariase%I 0ate%
!M rok/, za*hodni dyplo%a*i, kt9rzy pozostali w sowie*kiej Rosji, spiskowali
wsp9lnie z prze*iwnika%i -olszewik9w, a rz1dy Wielkiej Brytanii, 2ran*ji, (tan9w
,jedno*zony*h i Gaponii rozpo*z4y interwen*j4 z-rojn1
AM
I
Bolszewi*y od sa%ego po*z1tk/ /waali wojn4 do%ow1 za spisek pa+stw
"ntentyI W rze*zywisto?*i jednak -/nt 0egion/ Cze*hosowa*kiego sprowokowa
ko%isarz l/dowy do spraw wojny, 0eon :ro*ki, kt9ry planowa go roz-roiO
A!
I
0enin i (ownarko% wiedzieli jednak lepiejR KCzesi -yli narz4dzie% w r4ka*h
Kangielsko#fran*/ski*h %akler9w giedowy*hLI
K8a%y do *zynienia z syste%aty*zn1, %etody*zn1 i ewidentnie od dawna
planowan1 %ilitarno#finansow1 ka%pani1 kontrrewol/*yjn1, wy%ierzon1 w Rep/-lik4

C!
4 KGB
(owie*k1I $a%pani1, kt9r1 reprezentan*i angielsko#fran*/skiego i%perializ%/ przy#
gotowywali od %iesi4*yL # grz%ia w lip*/ 0enin
B
LI $ier/j1* si4 ty% d/*he%
$GB jesz*ze po lata*h interpretowao wszelkie ataki na ?wie1 ad%inistra*j4 sowie*k1 w
kategoria*h K%anifesta*ji wsp9lnego spisk/L wewn4trzny*h wrog9w klasowy*h i
K%o*arstw i%perialisty*zny*hL
B
I
Rze*zywisto?O r9nia si4 jednak od tego %it/I Gdy-y Kwsp9lny spisekL
istnia, to -olszewi*ki rey% d/go -y si4 nie ostaI W !! rok/ -olszewi*y
atakowani -yli z trze*h stronR wiosn1 rozpo*z4y na (y-erii ofensyw4 siy ad%iraa
$o*zaka, a late% z dw9*h stron, na $a/kazie i od strony 2inlandii, przeszy do
natar*ia oddziay -iay*h genera9w # 6enikina i G/deni*zaI G/deni*z podszed
nawet do przed%ie?O Piotrogrod/ i /dao %/ si4 nie%al prze*i1O lini4 kolejow1 z
8oskw1I :o, e -olszewi*y zdoali odeprzeO te ataki, jest *z4?*iowo zas/g1
:ro*kiego, kt9ry ?wietnie dowodzi oddziaa%i Ar%ii Czerwonej, ale przede wszystki%
-rakie% jedno?*i dziaania si anty-olszewi*ki*hI Gdy-y natar*ia $o*zaka,
6enikina i G/deni*za -yy skoordynowane w jedn1 ofensyw4 na 8oskw4 i
Piotrogr9d, zwy*i4stwo kontrrewol/*ji -yo-y zapewnioneI $ada -iaa ar%ia
dziaaa jednak oddzielnieI $ady z jej dow9d*9w *h*ia sa%odzielnie zdo-yO
honor pogro%*y sowie*kiego rey%/ i dziaaj1* w pojedynk4, przegraI Ar%ia
Czerwona zaprezentowaa si4 przy okazji jako o-ro+*a interes9w rosyjskiego
narod/, a nie rz1d/ %niejszo?*i, przed zak/sa%i -iay*h genera9w, kt9ry*h
reak*yjny progra% ograni*za si4 do przywr9*enia dawny*h przywilej9w wasnej
klasyI
Chaos wywoany wojn1 do%ow1 da rz1do% za*hodni% niepowtarzaln1 %o#
liwo?O *ofni4*ia dokona+ rewol/*ji paQdziernikowejI .ie wykorzystano jej jednakI
W-rew tezo% goszony% przez historyk9w sowie*ki*h, do %o%ent/ zwy*i4stwa
nad .ie%*a%i w listopadzie !M rok/, g9wny% *ele% interwen*ji alian*kiej -y *el
%ilitarny, a nie ideologi*znyI W kryty*znej fazie wojny pa+stwa "ntenty *h*iay
jedynie z%niejszyO nie%ie*ki na*isk na front za*hodniI ,awarty w Brze?*i/
0itewski% traktat pokojowy /%oliwi .ie%*o% przerz/*enie na za*h9d %as
wojsk zwi1zany*h doty*h*zas na fron*ie ws*hodni% i rozpo*z4*ie najwi4kszej
ofensywy od wsz*z4*ia dziaa+ wojenny*hI ,danie% na*zelnego dow9d*y wojsk
-rytyjski*h, %arszaka polnego 5aiga, -y to kryzysowy %o%ent wojnyI W synny%
rozkazie dzienny%, wydany% kwietnia, 5aig nie /krywa powagi syt/a*jiR
K$ada pozy*ja %/si -yO -roniona do ostatniego onierzaI .ie %a %iejs*a na
odwr9tI Geste?%y przypar*i do ?*iany i wierz1* w s/szno?O naszej sprawy, kady z
nas %/si wal*zyO do ko+*aLI
W *zerw*/ !M rok/ .ie%*y stan4li nad -rzegie% 8arny i zagrozili ParyowiI W
por9wnani/ z wid%e% katastrofy na za*hodzie, los -olszewi*kiego rz1d/ na
ws*hodzie %ia %ini%alne zna*zenieI $/ zasko*zeni/ szta-9w "ntenty, karta
odwr9*ia si4 -yskawi*znieI 0ate% nie%ie*ka ofensywa zaa%aa si4, a jesieni1
los .ie%ie* -y j/ przypie*z4towanyI
.ie/dolne spiski, %ontowane przez za*hodni*h dyplo%at9w i ofi*er9w wywiad/,
nie stanowiy dla -olszewik9w powanego zagroeniaI Gak si4 wydaje, Cze$a staraa
si4 nawet za*h4*aO spiskow*9w do poszerzania tajny*h sprzysi4e+, e-y je p9Qniej
wykryO i zdyskontowaO propagandowoI .iezde*ydowane -yy te pr9-y
FE
interwen*ji, podej%owane po kapit/la*ji .ie%ie*, kiedy rz1dy za*hodnie za*z4y si4
-ardziej interesowaO %oliwo?*ia%i o-alenia -olszewi*kiego rey%/I 6esant
dw9*h l/- trze*h dywizji alian*ki*h, wysadzony w ,ato*e 2i+skiej w !! rok/,
otworzy-y zapewne drog4 do 8oskwy i z%/si rz1d sowie*ki do /padk/I Gednak po
zako+*zeni/ 7 wojny ?wiatowej tr/dno -yo znaleQO dwie l/- trzy dywizjeI
(z*z/pe siy, kt9re wysano, przy*zyniy si4 ra*zej do dyskredyta*ji sprawy
-iay*h Rosjan i w gr/n*ie rzeczy i*h o-e*no?O po%agaa tylko -olszewiko%I
Oddziay te -yy -owie% z-yt sa-e, e-y wpyn1O na -ieg wojny do%owej, ale
wystar*zaj1*o li*ze-ne, e-y -olszewi*y %ogli okre?laO swoi*h prze*iwnik9w
jako narz4dzia w r4k/ za*hodniego i%perializ%/I Wi4kszo?O -olszewik9w -ya
przy ty% przekonana, e opiera si4 sk/te*znie *aej pot4dze kapitaliz%/I
Cze$a *hwalia si4 d/%nie, a $GB w*i1 w to wierzy, e odegraa kl/*zow1
rol4 w o-ronie %odego pa+stwa sowie*kiego przed giganty*zny% spiskie% za#
*hodniego kapita/ i jego s/- spe*jalny*hI W !A rok/ 0enin oso-i?*ie *hwali
Cze$a, %9wi1* o niejR K.asza nisz*zy*ielska -ro+ w wal*e z niezli*zony%i
spiska%i i nieprzeli*zony%i za%a*ha%i na sowie*k1 wadz4 l/d/, kt9ry jest
niesko+*zenie silniejszy ni% %y sa%iLR
Panowie kapitali?*i w Rosji i zagrani*1V Wie%y, e nie jeste?*ie w stanie poko*haO tej
organiza*jiI Oj nieV Gak nikt inny potrafia -owie% przenikn1O wasze intrygi i wasze
%a*hina*je, kiedy /siowali?*ie nas zdawiO, oto*zyli?*ie nas interwenta%i, kiedy
organizowali?*ie wewn4trzne spiski i -yli?*ie gotowi zgodziO si4 na kad1 nieprawo?O,
-yle tylko znisz*zyO nasze pokojowe dzieo
BA
I
Wprawdzie sprzysi4enia inspirowane przez za*hodnie s/-y wywiadow*ze i
dyplo%aty*zne -yy zna*znie sa-sze, ni przedstawia je kiedy? 0enin, a dzisiaj
$GB, to jednak Cze$a odniosa rze*zywi?*ie wiele zna*z1*y*h s/k*es9wI Gej
najsk/te*zniejsz1 -roni1 -ya penetra*ja agent/ralna oraz wprowadzanie prowoka#
tor9w na wz9r najlepszy*h trady*ji O*hranyI Pierwsza pr9-a penetra*ji za*hodniej
a%-asady zako+*zya si4 wszake dla Cze$a fatalny% niepowodzenie%I
7%perialne .ie%*y -yy jedyny% pa+stwe%, kt9re /trzy%ywao z sowie*k1
Rosj1 for%alne stos/nki dyplo%aty*zneI O-a pa+stwa wy%ieniy pos9w po zawar*i/
traktat/ pokojowego w Brze?*i/ 0itewski% i AB kwietnia !M rok/ hra-ia
Wilhel% 8ir-a*h otworzy podwoje nie%ie*kiej a%-asady w 8oskwieI (ze?O dni
p9Qniej jeden z pra*ownik9w %isji 8ir-a*ha odnotowa w pa%i4tnik/R KCay *zas
%/si%y si4 strze* agent9w i prowokator9wI Wadze sowie*kie szy-ko wznowiy
dziaalno?O -yej *arskiej O*hranyfIII\, kt9ra w o-e*ny% kszta*ie jest li*ze-nie
r9wna, ale -ardziej, *ho*ia na inny spos9-, -ezwzgl4dnaLI
,adanie spenetrowania nie%ie*kiej a%-asady otrzy%aa sek*ja kontrwywiad/
Cze$a, /tworzona w %aj/ !M rok/ w wydziale walki z kontrrewol/*j1I W lata*h
!A#!AA sek*j4 t4 rozszerzono do wydzia/ kontrwywiad/, $RO, z kt9rego wy#
wodzi si4 -ezpo?rednio 6r/gi ,arz1d G9wny $GBI Pierwszy% na*zelnikie%
sek*ji kontrwywiad/ zosta dw/dziestoletni lewi*owy eserowie*, Gak9w Bl/%kin,
kt9ry -y prawdopodo-nie naj%odszy% szefe% sek*ji w historii $GBI Bl/%kinowi
F
/dao si4 sk/te*znie spenetrowaO nie%ie*k1 a%-asad4I Wykorzysta w ty% *el/
krewnego a%-asadora, hra-iego Ro-erta 8ir-a*ha, kt9ry jako ofi*er ar%ii a/stria*kiej
dosta si4 do niewoli rosyjskiejI Bl/%kin wysz/ka go w o-ozie jenie*ki% i w
*zerw*/ !M rok/ wydo-y od niego pise%ne zo-owi1zanie do dostar*zania
Cze$a infor%a*ji wywiadow*zy*h o .ie%*ze*h i nie%ie*kiej a%-asadzie
BB
I
6ziery+ski sprze*iwi si4 jednak rozwijaj1*ej si4 po%y?lnie penetra*jiI .ie
*h*ia jej powierzaO Bl/%kinowi, gdy lewi*owi eserow*y ostro protestowali
prze*iwko postanowienio% -rzeskiego traktat/ pokojowegoI C lip*a $o%itet Cen#
tralny partii lewi*owy*h eserow*9w przyj1 plan za%a*h/ na nie%ie*kiego a%#
-asadora, w przekonani/, e tak dra%aty*zny krok przekre?li -olszewi*k1 polityk4
/gaskiwania .ie%*9w i doprowadzi do wznowienia dziaa+ wojenny*h na fron*ie
ws*hodni%, $rzez *o przyspieszy post4p rewol/*ji ?wiatowejI Wykonanie za%a*h/
powierzono Bl/%kinowi oraz .ikoajewowi Andriejewowi, dr/gie%/ eserow*owi,
kt9ry pra*owa jako fotograf w sek*ji Bl/%kinaI Rankie% J lip*a Bl/%kin wystawi na
dr/k/ z nag9wkie% Cze$a /powanienie dla sie-ie i Andriejewa do przep#
rowadzenia roz%9w z nie%ie*ki% a%-asadore%I Pod dok/%ente% widniay sfa#
szowane podpisy 6ziery+skiego i sekretarza Cze$aI Wtaje%ni*zony w spisek
eserowski zast4p*a 6ziery+skiego, Aleksandrowi*z, opatrzy dok/%ent ofi*jaln1
pie*z4*i1 Cze$aI Po po/dni/ Bl/%kin i Andriejew poje*hali do nie%ie*kiej
a%-asady i poprosili o pilne spotkanie z a%-asadore%, pod pretekste% o%9wienia z
ni% sprawy jego krewnego, hra-iego Ro-erta 8ir-a*haI Bl/%kin twierdzi
p9Qniej, e to z jego rewolwer/ pady strzay, od kt9ry*h zgin1 a%-asador, ale
zgodnie ze ?wiade*twe% pra*ownik9w a%-asady, trzy strzay Bl/%kina *hy-iy, a
hra-iego Wilhel%a 8ir-a*ha zastrzeli Andriejew
BC
I
,a%a*h o%al nie zako+*zy kariery Cze$a jako Ktar*zy i %ie*za rewol/*jiLI
,a%iast -roniO nowego, ko%/nisty*znego pa+stwa, Cze$a staa si4 w lip*/ !M
rok/ narz4dzie% destr/k*jiI 0enin telegrafowa do (talina, e za-9jstwo 8ir-a*ha
postawio Rosj4 Ko wosL od nowej wojny z .ie%*a%iI Ponadto, za%a*h -y
sygnae% do rewolty lewi*owy*h eserow*9w, kt9rzy opanowali g%a*h Cze$a na
>/-ian*e i /wi4zili 6ziery+skiegoI "serow*y nie przygotowali jednak plan/
p/*z/ i i*h -/nt zosta zdawiony w *i1g/ do-y przez lojalne oddziay otewski*h
ko%/nist9wI M lip*a 6ziery+ski poda si4 do dy%isji, rezygn/j1* z kierowania
Cze$a do *zas/, a spe*jalna ko%isja ?led*za zako+*zy do*hodzenie w sprawie
rewolty eserow*9w i o*zy?*i z ni*h szeregi $o%isji .adzwy*zajnejI
Czystka prze-iega sprawnie i kiedy AA sierpnia 6ziery+ski wr9*i na stanowisko
przewodni*z1*ego, Cze$a -ya j/ instyt/*j1 *zysto ko%/nisty*zn1I 8oga
teraz siaO terror w?r9d prze*iwnik9w polity*zny*h, nie o-awiaj1* si4 kontroli
lewi*owy*h eserow*9wI K:rze-a to stwierdziO jasno i wyraQnieR sa%i reprezen#
t/je%y zorganizowany terrorL # wyja?ni 6ziery+ski
BF
I
0enin -ra aktywny /dzia w polowania*h na kontrrewol/*jonist9w, interes/j1*
si4 *zase% naiwnie wykorzystanie% nowy*h te*hnologii terror/I ,a*hwy*i go, na
przykad, po%ys /y*ia pot4nego elektro%agnes/ do posz/kiwania /krytej -roni
pod*zas rewizji i pole*i Cze$a z-adaO jego przydatno?OI 6ziery+ski nie paa
ent/zjaz%e%I K8agnesy s1 w przesz/kania*h %ao /yte*zneI G/ tego
pr9-owali?%y_
FA
# t/%a*zy 0eninowiI ,godzi si4 jednak na ekspery%ent z wielki% elektro#
%agnese%, %aj1* nadziej4, e plotka o nowy*h %etoda*h rewizji przerazi kontr#
rewol/*jonist9w i skoni i*h do oddawania /krytej -roni
BJ
I .owy spos9- rewizji
szy-ko jednak zarz/*onoI
Penetra*ja %isji dyplo%aty*zny*h i siatek wywiadow*zy*h pa+stw "ntenty
powioda si4 Cze$a zna*znie lepiej, ni opera*ja prze*iwko a%-asadzie .ie%ie*I
6o dzisiejszego dnia $GB /waa za wielki try/%f i %odelow1 prowoka*j4 zde%as#
kowanie late% !M rok/ tak zwanego Kspisk/ 0o*khartaL, w kt9ry% /*zestni*zyli
dyplo%a*i i tajni agen*i Wielkiej Brytanii, 2ran*ji i (tan9w ,jedno*zony*hI
Ro-ert Br/*e 0o*khart, w *zasa*h przedrewol/*yjny*h -rytyjski kons/l generalny
w 8oskwie, -y zdolny%, ale nieo-li*zalny% pra*ownikie% s/-y kons/larnej,
kt9rego karier4 przerway dw/krotnie sko%plikowane ro%anseI .a po*z1tk/ rok/
!M, po wy*ofani/ -rytyjskiego a%-asadora, 0o*khart zosta wysany do Rosji w
*el/ nawi1zania nieofi*jalnego kontakt/ z sowie*ki% rey%e%I .ie odni9s
s/k*es9wI Gego %isja przekonania -olszewik9w do kontyn/owania wojny z .ie%#
*a%i, w za%ian za po%o* pa+stw "ntenty, zako+*zya si4 niepowodzenie%I Gednak
nawet po podpisani/ traktat/ -rzeskiego, 0o*khart nie tra*i nadzieiI W przesyany*h do
0ondyn/ raporta*h zwra*a /wag4, e %i%o zawar*ia /kad/ pokojowego,
Kistniej1 nadal zna*z1*e %oliwo?*i zorganizowania z-rojnego opor/ wo-e* .ie#
%ie*LI W przekonani/ ty% /trzy%ywali 0o*kharta ko%isarze do spraw wojny i do
spraw zagrani*zny*h, 0eon :ro*ki oraz Gieorgij Czi*zerin, kt9rzy faszywie dawali %/
do zroz/%ienia, e /kad z Brze?*ia 0itewskiego nie jest wie*zny, gdy zaleao
i% na /trzy%ani/ kontakt/ z 0ondyne%I W 2oreign Offi*e nie wierzono jednak
o*eno% 0o*khartaI KWprawdzie przekazane s/gestie %og1 -yO -4dne, to jednak
nie powinni?%y daO si4 oskaraO, e trakt/je%y je powanieL # pisa z przek1se%
jeden z /rz4dnik9w -rytyjskiego %inisterstwa spraw zagrani*zny*h
BH
I
0o*khart stra*i wresz*ie nadziej4 na od-/dow4 ws*hodniego front/ i nie%al z
dnia na dzie+ przekszta*i si4 z pro-olszewi*kiego dyplo%aty w anty-olszewi*kiego
konspiratoraI W poowie %aja !M rok/ nawi1za kontakt z *zonka%i
anty-olszewi*kiego podzie%ia, kierowanego przez Borysa (awinkowa, -yego
terroryst4 z partii (o*jalist9w Rewol/*jonist9w, organizatora za%a*h9w na *arskiego
%inistra spraw wewn4trzny*h Wia*zesawa Plehwe i wielkiego ksi4*ia (iergiejaI
W spisany*h p9Qniej wspo%nienia*h, 0o*khart za$rzecza>, jako-y podega
(awinkowa, ale z wysyany*h przez niego do 0ondyn/ telegra%9w wynika *o?
z/penie innegoI AB %aja !M rok/ 0o*khart przekaza 2oreign Offi*e, -ez
ko%entarzy, dostar*zony przez agent9w (awinkowa plan Kwy%ordowania wszystki*h
przyw9d*9w -olszewi*ki*h w no* alian*kiego l1dowania oraz /tworzenia rz1d/,
kt9ry -y-y w rze*zywisto?*i wojskow1 dyktat/r1LI 0o*khart -y od pewnego *zas/
zde*ydowany% rze*znikie% interwen*ji wojskowej pa+stw "ntenty w *el/ o-alenia
ko%/nisty*znego rey%/I Gednake rz1d -rytyjski zaj4ty -y przede wszystki%
wygranie% wojny z .ie%*a%iI
FB
:y%*zase% -rytyjska (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e, znana w owy*h *zasa*h pod
kryptoni%e% 8ile, powi4kszya za%ieszanie wywoane przez 0o*khartaI Brytyjskie
dziaania wywiadow*ze na terytori/% Rosji podlegay no%inalnie por/*znikowi
"rnestowi Boy*e, kt9ry -y dow9d*1 pla*9wki (7(, ale na po*z1tk/ !M rok/
przy-yo dodatkowo kilk/ inny*h ofi*er9w, kt9rzy na wasn1 r4k4 pr9-owali
sz*z4?*ia w rewol/*yjny% *haosieI 0o*khart %ia K-ardzo z1 opini4L o i*h
dziaania*hI KCho*ia nie -rak i% odwagi i s1 do-ry%i lingwista%iL, to jednak
Knie s1 *z4sto w stanie sfor%/owaO wiarygodny*h o*en polity*zny*hL # pisa,
podkre?laj1*, e niedo?wiad*zeni ofi*erowie dali si4 osz/kaO sfa-rykowany%
dok/%ento% ?wiad*z1*y% rzeko%o, i przyw9d*y -olszewik9w s1 na nie%ie*ki%
odzie l/- infor%/j1*y% o for%owani/ na (y-erii p/k9w zoony*h z je+*9w
nie%ie*ki*h, kt9ry% -olszewi*y dostar*zaj1 -roniI
W prze*iwie+stwie do Cze$a, kt9ra /waaa si4 za pot4ne ra%i4 tajnej strategii,
zakre?lonej w *entr/% aparat/ wadzy, 8ile -ya w*i1 %arginalny% ele%ente%
-rytyjskiej polityki zagrani*znejI `w*zesny wywiad -rytyjski, z kt9rego wywodzi si4
dzisiejsza (7(, zosta /tworzony w !E! rok/, i do wy-/*h/ 7 wojny ?wiatowej -y
niewielk1, niedofinansowan1 ko%9rk1, kt9rej nie staO -yo nawet na /trzy%ywanie
penoetatowego szefa pla*9wki zagrani*znejI Brak f/nd/szy, stwierdzano w
sporz1dzony*h p9Qniej tajny*h raporta*h, sprawia, e do rok/ !C Ktrze-a -yo si4
/*iekaO do po%o*y przygodny*h agent9w, kt9ry*h jako?O, jak wykazay to jasno
do?wiad*zenia wojenne, pozostawiaa wiele do y*zeniaLI
Pod*zas 7 wojny ?wiatowej ko%9rka 8ile rozrosa si4 i *z4?*iowo stra*ia
sw9j a%atorski *harakterI .a po*z1tk/ rok/ !M kontrolowaa j/ sieO ponad CEE
agent9w -elgijski*h i fran*/ski*h, kt9rzy infor%owali reg/larnie o r/*ha*h wojsk
nie%ie*ki*h w ok/powanej Belgii oraz na p9no*y 2ran*jiI 2ront za*hodni -y
-owie% g9wny% terene% dziaania 8ileI Rosja -ya %arginese% i na jej terenie
dziaania ofi*er9w 8ile przypo%inay ak*je paaj1*y*h ent/zjaz%e% a%ator9w, l/-
ofi*er9w s/-y staej, kierowany*h do pra*y szpiegowskiej w *zasa*h kr9lowej
Wiktorii l/- kr9la "dwarda, zani% jesz*ze powstaa w Wielkiej Brytanii profes#
jonalna s/-a wywiadow*zaI 7*h zawadia*kie eskapady nie %iay wi4kszego
wpyw/ na -rytyjsk1 polityk4 wo-e* ko%/nisty*znej Rosji, jednak w Cze$a
eks*entry*zne niekiedy praktyki pse/doszpieg9w traktowano nie jako przejaw
nie/dolno?*i l/- a%atorsz*zyzny, le*z jako g4-oko prze%y?lane, zawie konspira*je
za*hodni*h s/- spe*jalny*h
B
[I
0o*kart traktowa z lek*ewaenie% prowadzone w Rosji opera*je 8ile, ale
przyznawa, e z/*hwaa odwaga najgo?niejszego agenta tej ko%9rki, (idneya
Reilly, zapieraa %/ nieraz de*h w piersiI 'rodzony w MHC rok/ Reilly, kt9rego
prawdziwe nazwisko -rz%iao ,yg%/nt Rosen-l/%, po*hodzi z -ogatej rodziny
ydowskiej, za%ieszkaej w tej *z4?*i Polski, kt9ra znalaza si4 pod za-ore%
rosyjski%I Pod konie* lat dziewi4Odziesi1ty*h zerwa z rodzin1 i wye%igrowa do
0ondyn/I :a% sta si4 pewny% sie-ie, nie/straszony% posz/kiwa*ze% przyg9d,
wadaj1*y% kilko%a j4zyka%i /wodzi*iele%, kt9ry tka /%iej4tnie wok9 wasnej
kos%opolity*znej kariery tak1 sieO z%y?le+, e zg/-ili si4 w niej nie tylko a/torzy
opra*owa+ history*zny*h, ale nawet on sa%I 2antasta Reilly %ia yk4 wywiadow*z1,
54
kt9ra w po1*zeni/ z nie-ywa1 odwag1 zyskaa %/ /znanie nie tylko sir
8ansfielda C/%%inga, pierwszego szefa (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e, ale r9wnie
Winstona Ch/r*hillaI 0o*khart okre?la ywioow1 oso-owo?O (idneySa Reilly
jako skrzyowanie Kartysty*znego te%pera%ent/ Nyda z j/na*k1 odwag1
7rland*zyka I
Reilly, jak pisa jeden z po*zytniejszy*h historyk9w -rytyjskiego wywiad/,
Kposiada wi4*ej wadzy, a/torytet/ i wpyw9w, ni jakikolwiek inny szpiegL, -y
eksperte% w likwidowani/ l/dzi Ktr/*izn1, sztylete%, k/l1 i p4tl1LI 0egity%owa
si4 Kjedenasto%a paszporta%i, a do kadego z ni*h przynaleaa inna onaL
CE
I
2akty 1*z1*e si4 z karier1 (idneySa Reilly s1 %oe nie tak -arwne jak opisy, ale nie
%niej wyj1tkoweI
Przed 7 wojn1 ?wiatow1 da si4 poznaO w (ankt Peters-/rg/ jako k/pie*,
kt9re%/ wiedzie si4 w interesa*h, -iga%ista oraz KdoraQny agentL, zatr/dniany na
p9 etat/ przez C/%%ingaI $iedy Reilly powr9*i do Rosji wiosn1 !M rok/ jako
agent o kryptoni%ie (:#, jego wy*zyny grani*zyy z fars1I :ylko Cze$a nie
widziaa w ni*h ni* ?%iesznegoI
Reilly ogosi swoje przy-y*ie do 8oskwy z *harakterysty*zn1 dla sie-ie
-raw/r1I Po%aszerowa H %aja !M rok/ wprost do -ra%y $re%la, kaza wartow#
nikowi zaprowadziO si4 do 0enina i zapowiedzieO, e przyje*ha wysannik
pre%iera 0loyd GeorgeSaI Wartownik strzeli o-*asa%i i Reilly dotar a do
ga-inet/ oso-istego dorad*y 0enina, Wadi%ira Bon*z#Br/jewi*za, kt9ry -y
zasko*zony wizyt1 niespodziewanego go?*iaI $o%isariat do spraw zagrani*zny*h
zatelefonowa naty*h%iast do 0o*kharta, pytaj1*, *zy siedz1*y w -i/rze Bon*z#
Br/jewi*za, */dzozie%ie*, to prawdziwy Anglik, *zy te osz/stI 0o*khart wspo#
%ina, e w pierwszej#*hwili o %ay wos Knie z-y pytania odpowiedzi1, e %/si to
-yO Rosjanin al-o wariatLI $iedy jednak dowiedzia si4 od szefa pla*9wki 877 *,
por/*znika Boy*eSa, e Reilly jest -rytyjski% agente%, wezwa go do sie-ieR
K,%ye% %/ gow4 jak na/*zy*iel /*zniakowi i zagrozie%, e ode?l4 go zaraz
do do%/I :/%a*zy si4 jednak tak po%ysowo, e parskn1e% ?%ie*he% i dae%
%/ spok9jLI
Po tej awant/rze Reilly za*z1 podawaO si4 za lewanty+skiego Greka, znalaz
so-ie kolejn1 ko*hank4 i wraz z ni1 za-ra si4 do organizowania p/*z/, kt9ry %ia
o-aliO 0enina
C
I
Reilly i jego niesy*hane po%ysy w*i1 niepokoj1 st/di/j1*y*h jego losy
ekspert9w sowie*kiego wywiad/I W op/-likowanej w !H! rok/ ofi*jalnej historii
Cze$a, kt9ra, jak twierdz1 wydaw*y, jest K-ogata w -ohaterskie *zynyL i wiarygodna,
gdy Knie zawiera sensa*ji i -ajekL, %ona wy*zytaO, e Reilly /rodzi si4 w
Odessie, z rosyjskiej %atki i oj*a Kirlandzkiego kapitanaLI :a K?*i?le /dok/%en#
towanaL p/-lika*ja identyfik/je go te %ylnie jako Kg9wnego rezydentaL, *zyli
szefa rosyjskiej pla*9wki 8ile, kt9ry% -y por/*znik Boy*e
CA
I
$ariera -rytyjskiego szpiega fas*ynowaa wyraQnie przewodni*z1*ego $GB,
generaa Wadi%ira Aleksandrowi*za $ri/*zkowaI Piast/j1* stanowisko na*zelnika
Pierwszego ,arz1d/ G9wnego, kaza w !H! rok/ przysaO so-ie z -i-lioteki
3arz4du wszystkie ksi1ki o Reilly%I ByO %oe do lekt/ry skonia go wewn4trzna
FF
historia $GBI W kady% razie -i-liotekarz zapewnia, e szef, Kjak si4 wydaje,
prze*zyta te ksi1kiL
CB
I
.ie%al r9wnie synny%, *o Reilly, -y inny ofi*er 8ile, kapitan &p9Qniej
-rygadier) GIAI 5ill, pra*/j1*y w Rosji pod kryptoni%e% 7$#MI 0o*khart /waa go
za Kr9wnie odwanego i dzielnego jak ReillyL i tak sa%o Kznako%i*ie znaj1*ego j4zyk
rosyjskiL
CC
I
KWesoy George 5illL, jak go opisywa p9Qniej $i% Phil-y
CF
, /waa dni
sp4dzone na dziaalno?*i wywiadow*zej w Rosji za Kpen1 przyg9d, radosn1 kart4
%ego y*iaLI 8odzie+*ze podr9e z oj*e%, Kpioniere% -rytyjskiego handl/ w naj#
lepszy% styl/L, kt9rego interesy roz*i1gay si4 od (y-erii po Persj4, day %/
lepsze przygotowanie do zawod/ agenta wywiad/, ni najlepsza szkoaI 5ill
przyje*ha do Rosji dwa %iesi1*e przed wy-/*he% rewol/*ji paQdziernikowejI
8ia do1*zyO do %isji wojskowej $r9lewskiego $orp/s/ 0otni*zego &poprzednika
$r9lewski*h (i Powietrzny*h, RA2 # $rzy$; t>um=, ale zwi1za si4 z 8ile, dla
kt9rego za*z1 pra*owaO od wiosny !M rok/I Podo-nie jak 0o*khart, %ia
nadziej4, e pok9j -rzeski nie potrwa d/go i /da si4 na%9wiO -olszewik9w na
wznowienie wojny z .ie%*a%iI We wspo%nienia*h (o S$y the 2and, opisa, nie
grzesz1* nad%iern1 skro%no?*i1, jak /dao %/ si4 zdo-yO za/fanie :ra*kiego i
po%9* %/ w tworzeni/ zr4-9w sowie*kiego wywiad/ wojskowego i Cze$aR
Wykady ro-ione :ra*kie%/, wizyty w teatrze i kola*je w towarzystwie nie przesz#
kadzay %i w za%ierzonej pra*yI .ajpierw po%agae% -olszewi*kie%/ dow9dztw/ w
/tworzeni/ sek*ji wywiad/, kt9ra identyfikowaa-y nie%ie*kie jednostki na fron*ie
ws*hodni% i o-serwowaa i*h r/*hyXIII\I Ponadto zorganizowae% -olszewiko% sek*j4
kontrwywiad/, kt9ra ?ledzia agent9w nie%ie*ki*h oraz nie%ie*kie %isje w Piotrogrodzie i
8oskwie
CJ
I
Raporty wysyane przez 5illa do 8ile oraz londy+skiego %inisterstwa wojny
ro-iy wraenie, *hoO /trzy%ane -yy w %niej sensa*yjny% tonieI 7nfor%owa
skro%nieR K.a%9wie% dow9d*4 8oskiewskiego Okr4g/ Wojskowego na zor#
ganizowanie -olszewi*kiej sek*ji identyfika*yjnej Xdo o-serwa*ji jednostek nie%ie*ki*h\
i o-ie*ae% %/ pen1 po%o* Anglii w realiza*ji tego zadaniaLI W raporta*h 5illa
nie %a jednak adnego ?lad/ potwierdzaj1*ego jego oso-isty /dzia w tworzeni/
takiej sek*ji, *ho*ia pisze o ty% w swoi*h wspo%nienia*hI .ie wydaje si4 te, e-y
/*zestni*zy on rze*zywi?*ie w tworzeni/ kontrwywiadow*zej sek*ji Cze$a,
kt9ra powstaa w %aj/ !M rok/
CH
I 5ill przyzna, e nigdy nie spotka si4 z Gakowe%
Bl/%kine%, pierwszy% na*zelnikie% sek*ji kontrwywiad/
C
[I .iewykl/*zone jednak,
e 5ill i Cze$a wy%ieniali jakie? %ateriay wywiadow*ze o .ie%*a*hI $iedy w
*zasie 77 wojny ?wiatowej nawi1zana zostaa ?*isa wsp9pra*a %i4dzy s/-a%i
wywiad/ Wielkiej Brytanii a ,(RR, 5ill powr9*i do 8oskwy jako ofi*er
1*znikowy (pe*ial Operations "^e*/tiTe &$ierowni*two Opera*ji (pe*jalny*h
@ organiza*ja koordyn/j1*a dziaalno?O antynie%ie*kiego podzie%ia w ok/powanej
"/ropie # $rzy$;tlum;=; W9w*zas, zgodnie ze ?wiade*twe% $i%a Phil-ySego,
KRosjanie powitali go z otwarty%i r4ka%iI ,nali go doskonaleL
C!
I
FJ
$r9tki okres wsp9pra*y 5illa z sowie*ki% wywiade% zako+*zy si4 late%
!M rok/I ,nie*h4*ony, tak jak 0o*khart, nie*h4*i1 Rosjan do wznowienia dziaa+
wojenny*h z .ie%*a%i, /tworzy wasn1 ko%9rk4 identyfik/j1*1 nie%ie*kie i a/#
stria*kie jednostki na fron*ie ws*hodni% i z po%o*1 Kpatrioty*znie nastawiony*h
rosyjski*h ofi*er9w rozpo*z1 antynie%ie*kie ak*je sa-otaowe
FE
I
:y%*zase% 0o*khart, *hoO te%/ p9Qniej za$rzecza>, w lip*/ !M rok/ zaan#
gaowa si4 powanie we wspieranie spiskow*9w przygotow/j1*y*h -/nt prze*iwko
-olszewiko%I Wsp9lnie z 2ernande% Grenarde%, fran*/ski% kons/le% generalny% w
8oskwie, przekaza ponad E %ilion9w r/-li kontrrewol/*yjne%/ Centr/%
$rajowe%/, %oskiewskiej gr/pie zwi1zanej l/Qno z aktywn1 na p9no*ny% ws*hodzie
organiza*j1 (awinkowa oraz z dziaaj1*1 na $/-ani/ -ia1 ar%i1 *arskiego
generaa AleksiejewaI 0o*khart i Grenard nie %ogli si4 jednak r9wnaO z
6ziery+ski%I W *zerw*/ 6ziery+ski wysa do Piotrogrod/ dw9*h *zekist9w
otewskiego po*hodzeniaR Gana B/ikisa i Gana (progisaI Podali si4 oni za (z%idkena i
Bredisa, e%isari/szy %oskiewskiego podzie%ia kontrrewol/*yjnego, sz/kaj1*y*h
po%o*y %o*arstw za*hodni*hI 'dao i% si4 znaleQO kontakt na -rytyjskiego atta*he
%orskiego, kapitana Gro%ie z Royal .aTy, kt9ry po odwoani/ a%-asadora do
0ondyn/ pozosta w Piotrogrodzie z zadanie% wysadzenia w powietrze 2loty
Baty*kiej, jeeli pojawi si4 nie-ezpie*ze+stwo zagarni4*ia jej przez .ie%*9wI
Gro%ie skierowa B/ikisa i (progisa do ReillyI :en, za*hwy*ony doniesienia%i o
rzeko%y% niezadowoleni/ pan/j1*y% w otewski*h oddziaa*h sta*jon/j1*y*h w
8oskwie, /jrza w >otysza*h najlepsze narz4dzie do o-alenia ko%/nisty*znego
rey%/I
>otysze -yli jedyny%i onierza%i sta*jon/j1*y%i w 8oskwieI :en, kto kontrolowa
>otyszy, %ia w r4k/ 8oskw4I >otysze nie -yli -olszewika%i< s/yli -olszewiko%, nie
%aj1* innego wyj?*iaI Byli naje%nika%iI .aje%ni*y s/1 dla pieni4dzyI (1 do dys#
pozy*ji tego, kto pa*i najwi4*ejI Ge?li k/pi4 >otyszy, %oje zadanie -4dzie atweI
Gro%ie i Reilly nalegali, a B/ikis i (progis dali si4 na%9wiO na spotkanie z
prze-ywaj1*y% w 8oskwie 0o*kharte%
F
SI
Przygotowania do anty-olszewi*kiego p/*z/ w 8oskwie z-iegy si4 z -rytyjsk1
interwen*j1 wojskow1 w p9no*nej RosjiI $o%pania pie*hoty %orskiej, dowodzona
przez generaa#%ajora 2rederi*ka PooleSa, wyl1dowaa w 8/r%a+sk/ J %ar*a,
trzy dni po zawar*i/ traktat/ w Brze?*i/ 0itewski%I Cele% desant/ nie -yo
o-alenie -olszewik9wI 8arines %ieli nie dop/?*iO, e-y przysane przez pa+stwa
"ntenty %ateriay wojenne dla front/ ws*hodniego wpady w nie%ie*kie r4*eI
Charakter interwen*ji z%ieni si4 jednak, kiedy Poole wyl1dowa w Rosji po raz
dr/gi, A sierpnia w Ar*hangielsk/I :y% raze% oddziaowi $r9lewskiej Pie*hoty
8orskiej towarzyszy -atalion wojsk fran*/ski*h oraz FE %arynarzy a%eryka+ski*hI
Ofi#*jalnie desant %ia za-ezpie*zyO zgro%adzone zapasy %ateria9w wojenny*h,
nieofi*jalnie l1dowanie %iao si4 z-ie* z anty-olszewi*ki% p/*ze%I 6wa tygodnie
przed desante% %arines wyl1doway dwie gr/py za*hodni*h agent9w, ale wpady w
r4*e -olszewik9w i zostay /wi4zioneI 8i%o to, zaplanowany na l sierpnia p/*z
powi9d si4I 6owodzi ni% ofi*er rosyjskiej %arynarki wojennej, kapitan Georgij
57
Czaplin, kt9ry wsp9pra*owa kiedy? z Royal .aTyI Czaplin zapewne /zgodni
dat4 -/nt/ z p/kownikie% CIGI8I :hornhille%, ofi*ere% wywiad/ gr/py PooleSa,
kt9ry w*ze?niej pra*owa dla 8ile, gdy l1d/j1*y nast4pnego dnia desant dziaa j/
na zaproszenie ?wieo /tworzonej, anty-olszewi*kiej K.ajwyszej Ad%inistra*ji
Region/ P9no*negoL
FA
I
Alian*ki desant w Ar*hangielsk/ oraz przej4*ie rz1d9w przez PooleSa, kt9ry
wada jak wi*ekr9l wydaj1* dekrety na prawo i lewo, nie doprowadziy do naty*h#
%iastowego zerwania stos/nk9w -rytyjsko#-olszewi*ki*hI 2oreign Offi*e instr/o#
wao M sierpnia 0o*khartaR KPowinien Pan jak najd/ej /trzy%aO o-e*ne stos/nki z
-olszewi*ki% rz1de%I ,erwanie ty*h stos/nk9w, l/- wypowiedzenie wojny,
powinno zostaO dokonane, je?li nie -4dzie innego wyj?*ia, przez stron4 -olszewi*k1, a
nie soj/szni*z1L
FB
I
W dr/gi% tygodni/ sierpnia otews*y prowokatorzy Cze$a, B/ikis i (progis,
zjawili si4 w %oskiewski% -i/rze 0o*kharta i oddali %/ list pole*aj1*y od kapitana
Gro%ieI 0o*khart, kt9ry, jak twierdzi, Kzawsze strzeg si4 prowokator9wL, st/diowa
list -ardzo /wanieI (zy-ko jednak poz-y si4 wszelki*h w1tpliwo?*iI Charakter pis%a,
styl, a nawet -4dy ortografi*zne ?wiad*zyy, e list po*hodzi od kapitana Gro%ieR
K(twierdzenie, e sa% szyk/je so-ie drog4 ewak/a*ji z Rosji oraz sowa nadziei, e
zd1y Yzatrzasn1O k/*henne drzwi, zani% wpadn1 frontowy%iZ -yy typowe dla
tego -ardzo odwanego ofi*eraL
FC
I
$r9tko po wst4pny% spotkani/, zaaranowano dr/gie, na kt9re B/ikis przypro#
wadzi kolejnego prowokatora, p/kownika "d/arda BerzinaI Wed/g opis/
0o*kharta, -y to Kwysoki, pot4nie z-/dowany %4*zyzna o ostry*h rysa*h i
twardy*h, stalowy*h o*za*hXIII\ dowodzi jedny% z otewski*h p/k9w, kt9re tworzyy
gwardi4 pretorian9w sowie*kiego rz1d/L
FF
I Po soj/szni*zej stronie w spotkani/
/*zestni*zyli r9wnie Reilly oraz fran*/ski kons/l generalny GrenardI Berzin przekona
roz%9w*9w, e otewskie oddziay s1 gotowe przy1*zyO si4 do anty-olszewi*kiej
rewolty oraz e Kwszystko -4dzie %ona zorganizowaO w *i1g/ pi4*i/, sze?*i/
tygodniLI '*zestni*y spotkania zgodzili si4 na propozy*j4 0o*kharta, e-y dalszy%i
kontakta%i z >otysza%i KkierowaL ReillyI Od AE sierpnia od-yway si4 one w
%ieszkani/ kontaktowy% Cze$a
FJ
I .a sfinansowanie rewolty Reilly przekaza
Berzinowi l %ilion AEE tysi4*y r/-li, kt9re ten wpa*i niezwo*znie do kasy
Cze$a
FH
I
.ie tylko 8ile wspieraa anty-olszewi*kie podzie%ieI 2ran*/zi i A%erykanie
ro-ili to sa%oI Bez /dzia/ 0o*kharta, AF sierpnia, w %oskiewski% -i/rze kons/la
generalnego (tan9w ,jedno*zony*h de Witt Poole, od-yo si4 spotkanie soj/sz#
nik9w, w kt9ry% /*zestni*zy take fran*/ski atta*he wojskowy, genera 0aTergneI
'stalono, e po spodziewany% wyjeQdzie reszty personel/ dyplo%aty*znego pa+stw
"ntenty, dalsze dziaania wywiadow*ze i sa-otaowe prowadziO -4d1R Reilly w
i%ieni/ Wielkiej Brytanii, p/kownik 5enri de Uerte%ent z ra%ienia 2ran*ji oraz
A%erykanin rosyjsko#gre*kiego po*hodzenia, $senofon de Bl/%ental $ala%atiano
w i%ieni/ (tan9w ,jedno*zony*hI (potkanie -yo tajne, ale /*zestni*zy w ni%
*zowiek Cze$a, Ren4 8ar*hand, dziennikarz zwi1zany z fran*/sk1 %isj1
dyplo%aty*zn1, kt9ry o-serw/j1* rewol/*j4 sta si4 *i*hy% ent/zjast1 -olszewiz%/, a
p9Qniej -y zaoy*iele% 2ran*/skiej Partii $o%/nisty*znej
FM
I
58
AM sierpnia Reilly wyje*ha z Piotrogrod/ na tajne spotkania z anty-olszewi*ki%i
>otysza%i i prowokatore% Cze$a, p/kownikie% Berzine%
F!
I 6ziery+ski nie
spieszy si4I Pozwoli za*hodni% konspiratoro% w Piotrogrodzie i 8oskwie wej?O
g4-iej w p/apk4, kt9r1 dla ni*h szykowaI 0eniwa gra w kota i %ysz zako+*zya si4
jednak nagle BE sierpnia, kiedy w Piotrogrodzie %ody kadet, poeta 0eonid
$anniengi*er, zastrzeli na*zelnika %iejs*owego -i/ra Cze$a, 8ojsieja 'ri*kiegoI
:ego sa%ego dnia niezr9wnowaona psy*hi*znie 2ania &6ora) $apan z partii
eserow*9w postrzelia sa%ego 0enina, rani1* go powanieI 6wa nie powi1zane ze
so-1 za%a*hy wyzwoliy fal4 terror/I W *i1g/ dw9*h dni tylko w Piotrogrodzie
dokonano egzek/*ji ponad FEE wi4Qni9w polity*zny*h
JE
I
,godnie z sowie*k1 wersj1 wydarze+, o ?wi*ie B sierpnia Kf/nk*jonari/sze
Cze$a rozpo*z4li likwida*j4 spisk/ 0o*khartaLI .ie /dao i% si4 /j1O (idnea
Reilly, ale zapali a%eryka+skiego agenta $ala%atiano, kt9ry podawa si4 za
rosyjskiego inyniera o nazwisk/ (ierpowskiI , wydr1onej laski, znalezionej w
jego aparta%en*ie, wy*i1gni4to list4 Rosjan, kt9ry% przekazywa pieni1dze[
F
I W
prze*iwie+stwie do ReillySego i $ala%atiano, 0o*khart %9g si4 osoniO i%#
%/nitete% dyplo%aty*zny% i /*zyni to, kiedy B sierpnia o godzinie BIBE nad
rane% o-/dzi go w %ieszkani/ Kszorstki gos nakaz/j1*y %i naty*h%iast wstaOI
Otworzye% o*zy i zo-a*zye% stalow1 l/f4 rewolwer/LI W sypialni -yo okoo
t/zina /z-rojony*h *zekist9wI
0o*khart zawieziony zosta na >/-iank4 wraz ze swy% asystente%, kapitane%
5i*kse%I Przes/*hanie prowadzi dorad*a 6ziery+skiego, >otysz, Gak9w PetersI
KGego *zarne, d/gie wosy, /kadaj1*e si4 w fale jak / poetyXIII\ za*zesane -yy w
ty i odsaniay *zooLI Wyraz twarzy %ia Kpon/ry i strasznyL # opisywa
0o*khartI
K,na pan t4 $apanWL # zapyta PetersI
0o*khart nigdy jej nie spotka, ale nie odpowiadaj1* na pytanie, odwoa si4 do
i%%/nitet/ i zarz/*i Petersowi, e nie %a prawa go przes/*hiwaOI
KGdzie jest ReillyWL # kontyn/owa PetersI
0o*khart %il*zaI Peters wy*i1gn1 z tekt/rowej te*zki przep/stk4 wydan1 w
Ar*hangielsk/ przez generaa PooleSa, kt9r1 0o*khart przekaza >otyszo% nie#
?wiado%, e pra*/j1 oni dla Cze$aI
K:o pa+skie pis%oWL # spyta PetersI 6o 0o*khart dotaro, e B/ikis i (progis s1
prowokatora%i, ale nadal s1dzi, e przynaj%niej Berzin nie jest agente%
Cze$aI , Kwyst/diowan1 /przej%o?*i1L poinfor%owa Petersa, e nie -4dzie
odpowiada na pytania
JA
I
Peters opisywa przes/*hanie nie*o ina*zejI Wed/g niego 0o*khart K-y tak
przestraszony, e nawet nie wy*i1gn1 dyplo%aty*znego paszport/I Biedny
angielski dyplo%ata %y?la pewnie, e oskara%y go o za%ordowanie 0enina i
prawdopodo-nie %ia *o? na s/%ieni/L
JB
I 0o*khart rze*zywi?*ie s1dzi, e
Peters *h*e go powi1zaO z za%a*he% 2ani $apan, ale g9wny% powode% jego
niepokoj/ -y notatnik le1*y w wewn4trznej kieszeni %arynarkiI Areszt/j1*y go
f/nk*jonari/sze Cze$a przetrz1sn4li jego %ieszkanie, ale przeo*zyli notatnik, w
kt9ry% zapisa Kszyfre%L, ko%/ przekaza pieni1dze, w ty% zapewne r9wnie,
F!
ile dostali (awinkow i ReillyI O*zek/j1* w kadej *hwili rewizji, 0o*khart po#
prosi o pozwolenie na skorzystanie z toaletyI Wysano go w eskor*ie dw9*h
stranik9w, w o-e*no?*i kt9ry*h z zi%n1 krwi1 wydar ko%pro%it/j1*e kartki z
notatnika i /y i*h w *harakterze papier/ toaletowego
JC
I
Okoo JIEE rano do pokoj/, w kt9ry% siedzieli 0o*khart i 5i*ks, przywieziono
/-ran1 w *zer+ ko-iet4 o kr/*zy*h wosa*h, Kz wielki%i, *ie%ny%i kr4ga%i pod
o*zy%aLI
6o%y?lie% si4, e to $apanI Bolszewi*y s1dzili zapewne, e nas rozpozna i zdradzi
si4I ,a*howywaa si4 nienat/ralnieI Podesza do okna, podpara poli*zek i patrzya si4
przed sie-ieI (iedziaa tak -ez r/*h/, %il*z1* zrezygnowana, a przyszed wartownik i
wyprowadzi j1I
2ania $apan zostaa rozstrzelana *ztery dni p9Qniej na kre%lowski%
dziedzi+*/, nie wiedz1* nawet, *zy jej za%a*h na 0enina zako+*zy si4 s/k*ese%I
O !IEE rano 0o*khart i 5i*ks zostali wyp/sz*zeni z >/-ianki i poje*hali do
do%/I :a% 0o*khart dowiedzia si4, e Cze$a aresztowaa jego ko*hank4, 8/r4
Be*kendorff
JF
I
:y%*zase% prze-ywaj1*y w Piotrogrodzie Reilly ni* nie wiedzia o zatrzy%ani/
0o*khartaI W po/dnie B sierpnia, trzy godziny po zwolnieni/ 0o*kharta z >/#
-ianki, Reilly przy-y do %ieszkania szefa pla*9wki 8ile, por/*znika "rnesta
Boy*eI Przedstawi %/ plan -/nt/ otewski*h oddzia9w strzeg1*y*h $re%laI Gak
rela*jonowa p9Qniej Reilly, Boy*e o*eni plan jako Kwyj1tkowo ryzykownyL, ale
%i%o to Kwart popr9-owaniaLI Ostrzeg jednak, e je?li -/nt nie powiedzie si4, to
Reilly %/si wzi1O na sie-ie *a1 odpowiedzialno?OI Po zako+*zeni/ roz%owy
Boy*e poje*ha do -rytyjskiej a%-asady, e-y przywieQO kapitana Gro%ie, kt9ry
%ia /*zestni*zyO w dalszej *z4?*i narady
JJ
I $iedy doje*ha, Gro%ie j/ nie yI
Pod-/rzony przez agent9w Cze$a t/% wtargn1 do a%-asady, przekonany plot#
ka%i, e ta% kryj1 si4 za-9j*y 'ri*kiegoI Gro%ie stan1 na drodze rozszalaej
t/sz*zyI Powiedziano %/, e-y poszed pre*z, gdy ina*zej Kzastrzelony zostanie jak
piesLI O-/rzony, otworzy ogie+ i zgin1 w strzelaninie
JH
I
.ad rane% l wrze?nia Cze$a wkro*zya do %ieszkania fran*/skiego agenta de
Uerte%entI $ier/j1* si4 zapewne infor%a*ja%i dostar*zony%i przez Ren4
8ar*handa, *zeki?*i znaleQli s*howek z %ateriaa%i wy-/*howy%i przezna*zony%i
do ak*ji sa-otaowy*h
JM
I 6e Uerte%ent zdoa si4 wprawdzie wy%kn1O o-awie, ale
i tak nast4pnego dnia (ownarko% wyda try/%falny ko%/nikatR
6zisiaj, A wrze?nia, zlikwidowany zosta spisek organizowany przez angielsko#fran*/sk1
dyplo%a*jeI .a *zele spisk/ staliR szef %isji -rytyjskiej 0o*khart, fran*/ski kons/l
generalny Grenard, fran*/ski genera 0aTergne i inniI Cele% spisk/ -yo przygotowanie
porwania Rady $o%isarzy 0/dowy*h oraz ogoszenie dyktat/ry wojskowej w 8oskwieI
Cel ten %iano osi1gn1O przek/p/j1* onierzy sowie*ki*hI
JE
$o%/nikat nie wspo%ina, e plan /y*ia w przewro*ie wojskowy% onierzy
sowie*ki*h z otewski*h -atalion9w zosta opra*owany przez prowokator9w Cze$aI
(tarano si4 nato%iast wyt/%a*zyO pogwa*enie i%%/nitet/ dyplo%aty*znego
0o*kharta twierdz1*, %ao przekonyw/j1*o, e w %o%en*ie aresztowania nie
/stalono dokadnie jego tosa%o?*iI
W tajnej kwaterze spiskow*9w aresztowano Anglika, kt9ry postawiony przed (pe*jaln1
$o%isj1 ;led*z1 o?wiad*zy, e jest -rytyjski% dyplo%at1 o nazwisk/ 0o*khartI $iedy
/stalono tosa%o?O aresztowanego 0o*kharta, zosta on niezwo*znie zwolnionyI
$o%/nikat (ownarko%/ stwierdza prawidowo, e Reilly, zidentyfikowany
jako Kjeden z agent9w 0o*khartaL, przekaza l %ilion AEE tysi4*y r/-li na sfinan#
sowanie spisk/I Prawidowo podano r9wnie, e w spisek zaangaowane -yy inne
%isje pa+stw "ntentyI Ren4 8ar*hand nie zosta p/-li*znie zidentyfikowany jako
infor%ator Cze$aI Prze-ieg od-ytego AF sierpnia spotkania ofi*er9w s/- spe*#
jalny*h pa+stw "ntenty, na kt9ry% dysk/towano plany dziaa+ szpiegowski*h i
sa-otaowy*h, opisa on sz*zeg9owo w li?*ie protesta*yjny% do prezydenta
2ran*ji, Ray%onda Poin*areI $opi4 tego list/, prawdopodo-nie po /zgodnieni/ z
8ar*hande%, Cze$a znalaza pod*zas rewizjiI Op/-likowaa j1 p9Qniej prasa
ko%/nisty*zna
fl
S
G
I
W ko%/nika*ie (ownarko%/ z A wrze?nia oraz w p9Qniejszy*h o?wiad*zenia*h
sowie*ki*h, 0o*kharta prezentowano jako przyw9d*4 spisk/ pa+stw "ntentyI On
sa% nie zwaa jednak na to, *o o ni% pisanoI W tej fazie kryzys/ spraw1 dla niego
najwaniejsz1 -yo -ezpie*ze+stwo /ko*hanej 8/ry Be*kendorffI C wrze?nia
odwiedzi ko%isariat spraw zagrani*zny*h i -ez powodzenia za-iega o jej /wol#
nienieI Rozdraniony, poje*ha na >/-iank4, e-y /derzyO -ezpo?rednio do PetersaI
W*hodz1* w -ra%4 od*z/ naty*h%iast, e jego przy-y*ie Kwywoao por/szenie i
podnie*one szepty stoj1*y*h w hall/ wartownik9wLI Peters wys/*ha *ierpliwie
pr9?- 0o*kharta, a pote% o-ie*a, e jego zapewnienia o niewinno?*i 8/ry zostan1
wzi4te pod /wag4I
KOsz*z4dzi %i pan nie*o kopot9wL # kontyn/owa PetersI K8oi l/dzie sz/kaj1
pana od godziny, gdy %a% nakaz aresztowaO panaLI
8i%o opor9w ko%isariat/ spraw zagrani*zny*h, kt9ry %ia wi4*ej poszanowania
dla i%%/nitet/ dyplo%aty*znego ni Cze$a, 0o*khart zosta aresztowany na
%iejs*/ i sp4dzi %iesi1* w wi4zieni/
HE
I
Wido*znie dla /zasadnienia powt9rnego aresztowania -rytyjskiego dyplo%aty,
nast4pnego dnia, F wrze?nia, K7zwiestiaL op/-likoway o?wiad*zenie podpisane
przez 6ziery+skiego oraz szefa piotrogrodzkiej ko%9rki partyjnej, ,inowjewaI (zo
ono dalej ni ko%/nikat (ownarko%/ sprzed trze*h dniI Angli*y i 2ran*/zi zostali w
ni% przedstawieni oskary*ielsko jako KorganizatorzyL pr9-y za%a*h/ na y*ie
0enina oraz Kprawdziwi %order*yL 'ri*kiego, kt9rzyR K,a%ordowali towarzysza
'ri*kiego poniewa ze-ra on ni*i angielskiego spisk/ w PiotrogrodzieL
H
I
W rze*zywisto?*i, prowokatorzy Cze$a -ezsk/te*znie /siowali na%9wiO -ry#
tyjski*h agent9w na zorganizowanie za%a*h/, kt9rego plany %iay -yO /jawnione
J
i wykorzystane propagandowoI Okoo AA sierpnia Berzin stara si4 przekonaO
Reilly, e je?li p/*z -olszewi*ki %a zako+*zyO si4 powodzenie%, to naley konie*znie
/s/n1O 0enina i :ro*kiego, poniewaR
I 7*h znako%ite talenty oratorskie %og1I wywrzeO taki psy*hologi*zny wpyw na
l/dzi, wysany*h e-y i*h aresztowaO, e lepiej -4dzie nie ryzykowaO Xaresztowania\I
AI ,a%ordowanie o-/ przyw9d*9w wywoa panik4, kt9ra osa-i wol4 opor/I
Reilly poinfor%owa 5illa, e K-y -ardzo stanow*zy odradzaj1* Berzinowi
podo-ne po%ysy i zapewni, e w adny% wypadk/ nie /dzieli i% popar*iaLI
Wa?*iwa polityka nie polega na Ktworzeni/ z przyw9d*9w %4*zennik9w, le*z na
o?%ieszani/ i*h w o*za*h ?wiataL
HA
I .ajlepszy% sposo-e%, t/%a*zy Reilly,
-yo-y ?*i1gni4*ie 0eninowi i :ra*kie%/ spodni i wyp/sz*zenie i*h w kalesona*h na
/li*e 8oskwy, e-y %ogli si4 z ni*h ?%iaO wszys*y prze*hodnie
HB
I :ak eks#
*entry*zny spos9- prowadzenia walki polity*znej wyraQnie nie znalaz /znania w
o*za*h Cze$a, gdy po%ys/ Reilly nie /%iesz*zono na li?*ie prawdziwy*h, a
nawet z%y?lony*h zarz/t9w, jakie postawiono -rytyjski% agento%I ByO %oe
Cze$a nie *h*iaa rozpowsze*hniaO wizji 0enina i :ro*kiego, parad/j1*y*h /li*a%i
8oskwy w sa%ej -ieliQnieI
"rnest Boy*e, szef pla*9wki 8ile w Piotrogrodzie, -y -ardziej skonny zgodziO
si4 na za%a*h, ni Reilly i 5illI Geden z jego rosyjski*h agent9w /jawni, e Boy*e
rozpatrywa, -yO %oe tylko spek/latywnie, K*o -y zro-i, gdy-y przyszo %/
poz-yO si4 jednego l/- dw9*h wpywowy*h *zonk9w wadz sowie*ki*hLI $iedy
agent ten J wrze?nia szantaowa Boy*eSa, do%agaj1* si4 pieni4dzy w za%ian za
dyskre*j4, /znano, e Klepiej -4dzie zapa*iO, ni dop/?*iO do wys/wania nowy*h
zarz/t9w prze*iwko na%L
HC
I
,ani% jednak doszo do szanta/, wszelkie opera*je 8ile w Rosji prakty*znie
zawaliy si4I Boy*e -y aresztowany i /wi4ziony w przeraQliwie zag4sz*zonej *eliI
Cze$a aresztowaa r9wnie kilka ko*hanek (idneya Reilly, ale on sa%, zaopatrzony
przez 5illa w faszywy paszport, zdoa /*ie* z Rosji na pokadzie holenderskiego
fra*htow*aI 5ill r9wnie /nikn1 aresztowania, ale kiedy M jego agent9w i k/rier9w
zostao zapany*h, a pote% rozstrzelany*h, doszed do wniosk/, e %/si wr9*iO do
0ondyn/ po instr/k*je oraz f/nd/sze, e-y Krozpo*z1O na nowo, z nowy% per#
sonele% i now1 siedzi-1LI
W prze*iwie+stwie do Boy*eSa, 0o*khart wi4ziony -y w *akie% zno?ny*h
war/nka*hI :rzy%ano go na $re%l/, w dawny% aparta%en*ie da%y dwor/I
8oga go nawet odwiedzaO zwolniona j/ z areszt/ ko*hanka, 8irra Be*kendorffI
Przez jaki? *zas trzy%ano w ty% sa%y% aparta%en*ie Berzina, s1dz1* wido*znie, e
nie?wiado%y prowoka*ji 0o*khart z *zy%? si4 wygada, ale on K-a si4 za%ieniO z
ni% nawet kilka s9wLI W paQdziernik/ 0o*khart, Boy*e i 5ill zostali zwolnieni, e-y
wraz z inny%i dyplo%ata%i pa+stw "ntenty %ogli wyje*haO z Rosji, w za%ian za
zwolnienie przetrzy%ywany*h w 0ondynie /rz4dnik9w sowie*ki*hI
Poegnanie 0o*kharta z Peterse% -yo niespodziewanie przyja*ielskieI Peters
przyszed AM wrze?nia do 0o*kharta zawiado%iO go, e zostanie zwolnionyI Podarowa
JA
%/ fotografie z a/tografe% i prosz1* o przekazanie prywatnego list/, pokaza
zdj4*ia ony, kt9ra -ya Angielk1 i %ieszkaa w 0ondynieI Po kilk/ *hwila*h
Peters zawaha si4I
K.ieI .ie powiniene% pana tr/dziOI Prze*ie jak tylko pan wyjdzie, -4dzie
pan %nie przeklina i so-a*zy jak najgorszego wrogaL # t/%a*zy si4 PetersI
0o*khart wyja?ni %/, e-y nie -y g/piI K6zielia nas tylko politykaI Prywatnie
nie %iae% do niego al/I Przez *ae y*ie -4d4 pa%i4ta jego /przej%o?O wo-e*
8/ryI Wzi1e% listLI Peters na%awia te 0o*kharta, e-y zosta w RosjiR
KB4dzie pan t/ sz*z4?liwy i sa% pan so-ie -4dzie /kada y*ieI 6a%y pan/
pra*4, a kapitaliz% i tak jest j/ skazany na zagad4L
HF
I Peters nie powiedzia
jednak 0o*khartowi, e zdo-y dowody ?wiad*z1*e, i jego /ko*hana 8/ra jest
nie%ie*ki% szpiegie%I .ie wspo%nia o ty% nawet pod*zas gr/dniowego pro*es/
Kspiskow*9w 0o*khartaLI Podo-no nie *h*ia r/jnowaO 0o*khartowi kariery w -ry#
tyjski% wywiadzieI Op/-likowa swe rewela*je dopiero w !AC rok/, o-/rzony, jak
to okre?li, Kza*iek1 ka%pani1 antysowie*k1L, prowadzon1 w Anglii przez
0o*kharta
HJ
I
Po zwolnieni/ 0o*khart powr9*i do 0ondyn/I Przyje*hali ta% r9wnie Boy*e i
ReillyI .ato%iast 5ill, kt9ry przedosta si4 do 2inlandii, zosta skierowany przez
szefa 8ile, C/%%inga, z powrote% do RosjiI 8ia przez kilka tygodni wspo%agaO
/gr/powania anty-olszewi*kie, prowadz1*e ak*je sa-otaoweI
, reko%enda*ji C/%%inga, za dziaalno?O w Rosji 5ill odzna*zony zosta
6(O, &6isting/ished (erTi*e OrderR odzna*zenie przyznawane ofi*ero% za wy-itn1
s/-4 # $rzy$; ttum;=, a Reilly otrzy%a 8ilitary Cross &odzna*zenie za odwag4,
przyznawane ofi*ero% -rytyjskiej ar%ii l1dowej poniej stopnia %ajora # $rzy$;
ttum;=; .ato%iast w 8oskwie, 0o*khart, Reilly, Grenard i de Uerte%ent zostali w
gr/dni/ skazani in a-sentia na kar4 ?%ier*i przez .ajwyszy :ry-/na Re#
wol/*yjnyI Aresztowany B sierpnia a%eryka+ski agent $ala%atiano pozosta w
wi4zieni/I Ch*1* z%/siO go do zoenia zezna+, zapowiadano %/ dw/krotnie, e
zostanie rozstrzelany, a nawet wyprowadzano z *eliI 8il*za jednak i w ko+*/, w
!A rok/, pozwolono %/ wr9*iO do (tan9w ,jedno*zony*h
HH
I
K0ikwida*j4 spisk/ 0o*khartaL Cze$a /waaa za sw9j ol-rzy%i try/%fI $GB
nadal tak /waaI K8ona stwierdziO -ez przesady, e dr/zgo*1*y *ios zadany
konspiratoro% przez *zekist9w -y por9wnywalny do or4nego zwy*i4stwa w po#
wanej -itwieL # gosi ofi*jalna historiaaI W rze*zywisto?*i jednak Cze$a wygraa
jedynie dro-n1 poty*zk4I Gej prze*iwnika%i nie -yy zde*ydowane na dywersyjn1
interwen*j4 rz1dy, le*z gr/pka dziaaj1*y*h na wasn1 r4k4, 1dny*h przyg9d, le*z
naiwny*h polity*znie za*hodni*h dyplo%at9w i pra*ownik9w s/- wywiadow#
*zy*h, kt9ry*h pozostawiono w Rosji w pierwszy*h %iesi1*a*h *haoty*zny*h
rz1d9w -olszewi*ki*hI .aj-ardziej a%-itny frag%ent spisk/ 0o*kharta, plan p/*z/
sta*jon/j1*y*h w 8oskwie oddzia9w otewski*h, opra*owany zosta przez sa%1
Cze$aI ,ade%onstrowane w Kkonspira*ji 0o*khartaL %istrzostwo Cze$a w sto#
sowani/ agent9w g4-okiej penetra*ji i prowokator9w oraz zdo-yte do?wiad*zenie
/%oliwiy jednak sowie*ki% sio% spe*jalny% -ardziej li*z1*e si4 zwy*i4stwa
JB
w kolejny*h star*ia*h wywiadow*zy*h z (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e w lata*h
dw/dziesty*hI
.a po*z1tk/ !AE rok/ nie rozgro%ione jesz*ze siy K-iay*hL przestay sta#
nowiO powane zagroenie dla -olszewik9wI 0enin i 6ziery+ski podpisali wi4*,
ogoszony H sty*znia, dekret znosz1*y kar4 ?%ier*i dla Kwrog9w wadzy sowie*#
kiejLI Po trze*h tygodnia*h 0enin roz%y?li si4I .a konferen*ji prowin*jonalny*h
oddzia9w Cze$a, J l/tego, stwierdzi, e zniesienie kary ?%ier*i -yo Kwygodny%
?rodkie% polity*zny%L, ale kar4 trze-a -4dzie zapewne stosowaO w zwal*zani/
Kkontrrewol/*yjny*h organiza*ji i rozr/*h9wL
M
I
Wkro*zenie si polski*h na 'krain4 w kwietni/ !AE rok/ oraz sze?*io%iesi4*zna
wojna %i4dzy Polsk1 a Rosj1 skoniy Cze$a do -ezwzgl4dnego dawienia
kolejny*h prawdziwy*h i wyi%aginowany*h spisk9wI ,godnie z ofi*jaln1 histori1
$GB, Kdzi4ki zde*ydowanej postawie organ9w Cze$aXIII\ pokrzyowane zostay
plany -iay*h Polak9w i i*h inspirator9w z kraj9w "ntenty, kt9rzy *h*ieli osa-iO
zdolno?O -ojow1 Ar%ii Czerwonej drog1 szpiegostwa, sa-ota/ i -andytyz%/L
M
I
Pod konie* !AE rok/ 8artin 0atsis, -liski wsp9pra*ownik 6ziery+skiego,
do%aga si4 /dzielenia Cze$a prawa do sprawowania totalnej kontroli nad sowie*ki%
spoe*ze+stwe%R
$ontrrewol/*ja rozwija si4 wsz4dzie, we wszystki*h sfera*h naszego y*ia i o-jawia
si4 w najr9niejszy*h for%a*hI Gest wie* jasne, e adna sfera y*ia nie %oe -yO
wy1*zona spod kontroli Cze$aI
:otalitarna wizja 0atsisa zawieraa w so-ie ziarno p9Qniejszego pa+stwa poli#
*yjnego, kt9re wyroso w lata*h trzydziesty*h, za rz1d9w (talina
MA
I
W lata*h !H#!A Cze$a przeprowadzia prawdopodo-nie ponad AFE tysi4*y
egzek/*ji
MB
I 8i%o to, w !A rok/, kiedy -olszewi*y zwy*i4yli w wojnie do%owej,
wiel/ w partii s1dzio, e Cze$a przestaa j/ -yO potrze-naI Cze$a -ya innego
zdaniaI Gej wzrost zosta wprawdzie powstrzy%any, a /prawnienia ograni*zone, ale
przeya pr9-y likwida*ji w z%ienionej nie*o for%ieI .a 7P Wsze*hzwi1zkowy%
,jeQdzie (owiet9w podj4to AM gr/dnia !A rok/ rezol/*j4, e K/%o*nienie si4
a/torytet/ sowie*kiej wadzy w kraj/ i za grani*1 pozwala na zaw4enie f/nk*ji
Cze$a i jej organ9wL
MC
I ,godnie z t1 wyty*zn1, ( l/tego !AA rok/ Cze$a zostaa
zast1piona przez Pa+stwowy ,arz1d Polity*zny # GP' &Gos/darstwiennoje
Politi*zeskoje 'prawlenje), kt9ry w1*zono do ko%isariat/ spraw wewn4trzny*h
.$W6 <Narodny! "omissariat 5nut@ennych %iet=; 6ziery+ski -y od %ar*a !!
rok/ ko%isarze% spraw wewn4trzny*h, a zaraze% na*zelnikie% Cze$a, a wi4*
przej1 kontrol4 nad GP'I
W por9wnani/ do Cze$a, /prawnienia nowej instyt/*ji zostay na papierze
drasty*znie ograni*zoneI Gej zakres dziaania o-ej%owa jedynie walk4 z dywersj1
polity*zn1I ;*iganie przest4pstw kry%inalny*h pozostawiono s1do% i try-/nao%
JC
rewol/*yjny%I GP' %iao tylko prowadziO do*hodzeniaI Ode-rano %/ te /praw#
nienia do wydawania wyrok9w doraQny*h i zsyania do o-oz9w pra*y na %o*y
zarz1dze+ ad%inistra*yjny*hI (topniowo jednak Pa+stwowy 3arz4d Polity*zny
odzyska wi4kszo?O prerogatyw Cze$aI 6ziao si4 to z -ogosawie+stwe% 0enina,
kt9ry w %aj/ !AA rok/ pisaR KPrawo nie powinno znosiO terror/< *zynienie taki*h
o-ietni* jest osz/kiwanie% sa%ego sie-ie l/- podst4pe%XIII\LI 6ekrety wydane w
sierpni/ i paQdziernik/ !AA rok/ /prawniay GP' do wysyania na -ani*j4,
wi4zienia, a w pewny*h przypadka*h do egzek/*ji kontrrewol/*yjny*h K-andyt9wL i
winny*h okre?lony*h kategorii przest4pstw kry%inalny*hI
Wraz z /tworzenie% ,(RR, w !AB rok/, stat/s GP' zosta podniesiony do
rangi organ/ zwi1zkowego, zwanego ,jedno*zony% Pa+stwowy% 3arz4dem Po#
lity*zny% # OGP' <O'!edinienno!e (osudarstienno!e )oliticzes/o!e &$ralen!e=;
6o1*zono do niego Kkolegi/% j/rysdyk*yjneL, kt9rego zadanie% -yo doraQne
s1dzenie kotrrewol/*jonist9w, szpieg9w i terroryst9wI :ak wi4* Cze$a, kt9ra w
za%iarze %iaa -yO instyt/*j1 ty%*zasow1, wyzna*zon1 do o-rony rewol/*ji w *hwili
jej najwi4kszego zagroenia, staa si4 GP', OGP', a p9Qniej i*h spadko-ier*a%i,
osadzony%i *oraz silniej w sa%y% *entr/% sowie*kiego syste%/ pa+stwowego
MF
I
F @ $GB
0ozdzia> I
Wywia* za(rani0zny i 2aktywne *zia5ania4 w
0zasa0& Dzier6y7skie(o
!!#!AH
(owie*ka Rosja rozwin4a a%-itny progra% tajny*h opera*ji poza grani*a%i
kraj/ zani% jesz*ze rozpo*z4a syste%aty*zne z-ieranie infor%a*ji o pa+stwa*h
o?*ienny*hI $iedy pod*zas wojny do%owej Cze$a -ronia -olszewi*kiego rey%/
przed li*zny%i # prawdziwy%i i /rojony%i # wroga%i wewn4trzny%i, sowie**y
agen*i szerzyli pra*owi*ie rewol/*j4 zagrani*1I Organizatore% wi4kszo?*i tajny*h
opera*ji -yo nie Cze$a, ale $o%intern, *zyli zdo%inowana przez -olszewik9w
8i4dzynarod9wka $o%/nisty*zna, kt9rej ko%itet wykonaw*zy /waa si4 za
Kszta- generalny ?wiatowej rewol/*jiLI
Po paQdziernik/ !H rok/ wi4kszo?O kierowni*twa partii -olszewi*kiej ya w
nie/stanny% o*zekiwani/, e i*h rewol/*ja przeto*zy si4 przez "/rop4, a p9Qniej
rozszerzy na *ay ?wiatI Rozpad wielki*h i%peri9w ?rodkowej "/ropy, jaki nast1pi w
ostatniej fazie wojny, wz-/dzi w 0eninie gor1*zkowe nadziejeI K8i4dzynarodowa
rewol/*ja jest j/ -lisko, -yO %oe dzieli nas od niej zaledwie tydzie+ i %oe%y
li*zyO na jej wy-/*h w naj-liszy*h dnia*hL # pisa l paQdziernika !M rok/,
wzywaj1*R KWszys*y %/si%y rz/*iO na szal4 nasze y*ie, e-y po%9*
nie%ie*ki% ro-otniko% w sprawny% rozpo*z4*i/ rewol/*ji, kt9ra nie-awe% za#
*znie si4 w .ie%*ze*hLSI 6wa dni przed ogoszenie% rozej%/, ! listopada, .ie%*y
prokla%owane zostay rep/-lik1 i w *ay% kraj/, na wz9r sowie*kiej Rosji,
za*z4y powstawaO rady ro-otni*zo#onierskieI .adzieje 0enina rozwiay si4 jednak
jak %gaI Powstanie -erli+skie, kt9re wy-/*ho w sty*zni/ !! rok/, zostao
zdawioneI Cho*ia ?wieo /tworzona $o%/nisty*zna Partia .ie%ie* &$P6) nie
-ya ini*jatore% powstania, a tylko je popara, to jednak para *haryz%aty*zny*h
przyw9d*9w tego /gr/powania, R9a 0/kse%-/rg i $arol 0ie-kne*ht, zostaa
-r/talnie za%ordowana przez prawi*owy*h ofi*er9wI "li%ina*ja lider9w
poz-awia $P6 i tak nikej szansy przej4*ia pozy*ji so*jalisty*znej (P6, kt9ra
-ya g9wn1 parti1 nie%ie*kiej lewi*yI Osa-iona $P6 staa si4 -ardziej podatna na
dyktat 8oskwy, przed kt9ry% -ronia jej doty*h*zas R9a 0/kse%-/rgI $r9tko przed
?%ier*i1 staa si4 ona zagorzay% krytykie% -olszewi*kiego rey%/ i oskaraa
0enina, e za%iast wprowadziO dyktat/r4 proletariat/, przej1 dyktat/r4 nad
proletariate%I W %arksistowski% ?wie*ie R9a 0/kse%-/rg -ya zapewne jedyny%
%ieszkaj1*y% poza Rosj1 ko%/nist1, kt9ry potrafi postawiO si4 0eninowi i wy#
st4powaO energi*znie prze*iwko przekszta*ani/ 8i4dzynarod9wki $o%/nisty*znej w
narz4dzie sowie*kiej polityki zagrani*znej
A
I
JJ
,aoy*ielski zjazd $o%intern/, kt9ry od-y si4 w 8oskwie na po*z1tk/
%ar*a !! rok/, -y naj-ardziej osz/ka+*z1 fars1 zagran1 w teatrze zwany%
rewol/*j1I Cho*ia -y to zjazd 8i4dzynarod9wki, z zagrani*y przyje*hao do
8oskwy tylko F delegat9wI Wi4kszo?O pozostay*h zostaa do-rana przez -ol#
szewi*kie $C z prze-ywaj1*y*h w 8oskwie o-*okrajow*9w popieraj1*y*h rewol/*j4I
.iekt9rzy delega*i nigdy nie -yli w kraja*h, kt9re reprezentowali na zjeQdzieI 7nni
-yli przedstawi*iela%i nieistniej1*y*h partiiI 6la e/ropejskiej lewi*y dro-iazgi takie
-yy jednak -ez zna*zeniaI .iezli*zone rzesze lewi*owy*h radyka9w wpatryway
si4 w 8oskw4 jak w o-razI Bya dla ni*h so*jalisty*zny% .owy% Ger/zale%, z
kt9rego pyn4a wszelka %1dro?O, a narodziny $o%intern/ tylko wz%o*niy i*h
ent/zjaz%I 2ran*/ski ko%/nista 0o/is#Os*ar 2rossard -y wyrazi*iele% wiel/ z ni*hR
.apadni4ta przez wrogi ?wiat, na wp9 zagodzona, pogr1ona w anar*hii i za%4*ie,
Rosja -/dowaa z tr/de% ten wy%arzony przez nas kraj sprawiedliwo?*i i har%oniiI :/
wa?nie zatry/%fowa so*jaliz%, wyj4ty spod prawa i znienawidzony w inny*h kraja*hI
(i1 swej woli rosyjs*y so*jali?*i osi1gali to, o *zy% %arzyli, do *zego d1yli, na *o
o*zekiwali so*jali?*i inny*h kraj9wI .ad prawdawny% i%peri/% *ar9w powiewaa
*zerwona flaga 8i4dzynarod9wkiI $onie* z wyzyskie% *zowieka przez *zowiekaV
$apitaliz% zosta zdawiony, zdeptany i wywasz*zonyIII\ .aprz9dV 0/dzko?O nie jest
skazana na zagad4, gdy nad Rosj1 ?wita nowa j/trzenkaV
B
.ie/stannej wierze $o%intern/ w zwy*i4stwo ?wiatowej rewol/*ji towarzy#
szyy wr9-y niekt9ry*h polityk9w ,a*hod/I 6wa tygodnie po zako+*zeni/
o-rad pierwszego zjazd/ 0loyd George ostrzega fran*/skiego pre%iera Georgesa
Cle%en**ea/R
"/rop4 przepenia d/*h rewol/*jiXIII\I Gak "/ropa d/ga i szeroka, %asy kwestion/j1
*ay istniej1*y porz1dek polity*zny, spoe*zny i ekono%i*zny, wszystkie jego aspektyI
Przez kilka -/rzliwy*h tygodni wydawao si4, e rewol/*ja rozleje si4 po
"/ropie, zani% jesz*ze $o%intern za*znie j1 eksportowaOI .ie *zekaj1* na za*h4t4
8oskwy, A %ar*a ogoszono rep/-lik4 rad na W4grze*h, a H kwietnia sowiety
przej4y wadz4 w BawariiI Przewodni*z1*y $o%intern/, Grigorij ,inowjew &wa?#
*iwie Grigorij Apfel-a/%), przepowiada j/, e w *i1g/ rok/ *aa "/ropa -4dzie
ko%/nisty*zna, ale prognoza ta nie sprawdzia si4I Bolszewi*y %/sieli patrzeO
-ezradnie jak Bawarska Rep/-lika Rad pada po nie*ay% %iesi1*/, spa*yfikowana
przez reg/larne i o*hotni*ze oddziay wojskowe, za? w sierpni/ r/%/+ska inwazja
zlikwidowaa W4giersk1 Rep/-lik4 Rad
C
I
W paQdziernik/ !! rok/ $o%intern /tworzy w za*hodniej "/ropie dwa
tajne o?rodki szerzenia rewol/*jiR (ekretariat ,a*hodnioe/ropejski &znany pod
skr9te% ,"() w Berlinie oraz Bi/ro ,a*hodnie w A%sterda%ieI (zefowie o-/
pla*9wekR -erli+skiej # Gak9w Rei*h &K:owarzysz :o%aszL) oraz a%sterda%skiej
(e-ald R/tgers, zostali do-rani oso-i?*ie przez 0eninaI W wy-orze swy% po%in1
JH
on ?wiado%ie -ardziej zas/ony*h ko%/nist9w nie%ie*ki*h i holenderski*h,
wiedz1*, e nie -4d1 oni tak skwapliwie wypeniaO instr/k*ji 8oskwyI 0enin
poinstr/owa te oso-i?*ie Rei*ha i oso-no R/tgersa oraz przekaza i% tajne
zadania, sposo-y finansowania i kontaktyI
Bi/ro ,a*hodnie w A%sterda%ie znalazo si4 szy-ko pod o-serwa*j1 poli*ji
F
I
G/ nast4pnego dnia po rozpo*z4*i/ pierwszej tajnej narady, zwoanej w l/ty%
!AE rok/, rosyjski delegat 8i*hai 8arkowi*z Borodin odkry, e /kryta w s1sia#
d/j1*y% %ieszkani/ poli*ja holenderska nagrywa prze-ieg dysk/sji na dyktafonI
Po-ieg ostrze* konfer/j1*y*h towarzyszy, ale ledwie krzykn1, do %ieszkania
wpada poli*ja i aresztowaa wszystki*h delegat9w
J
I ,wolniono i*h wprawdzie
nie-awe%, ale na przykad -rytyjska gr/pa wr9*ia do kraj/ -ez finansowego
wspar*ia $o%intern/, na kt9re -ardzo li*zya
H
I (powodowana %asowy% aresz#
towanie% /trata ini*jatywy doprowadzia z *zase% do za%kni4*ia Bi/ra, kt9re
zlikwidowano w kwietni/ !AE rok/I
Berli+ski ,"( %ia wi4*ej sz*z4?*iaI K:owarzysz :o%aszL z-/dowa szerok1
siatk4, kt9ra wysyaa do 8oskwy oraz inny*h %iast "/ropy k/rier9w pos/g/j1*y*h
si4 paszporta%i dyplo%aty*zny%iI Rozwozili oni dziaa*zo% ko%/nisty*zny%
faszywe dok/%enty oraz dostar*zali f/nd/sze ko%9rko% nie%ie*ki% oraz inny%
za*hodnioe/ropejski% partio% ko%/nisty*zny%I Poniewa poli*ja zwra*aa %niejsz1
/wag4 na ko-iety, ,"( *h4tnie zatr/dnia w roli k/rier9w za/fane aktywistki
partyjneI Bya w?r9d ni*h %i4dzy inny%i siostra G9zefa (tanisawowi*za 'nszli*hta,
kt9ry w kwietni/ !AE rok/ zosta %ianowany zast4p*1 6iery+skiegoI O roz%a*h/
K:owarzysza :o%aszaL %oe ?wiad*zyO fakt, e pos/g/j1* si4 faszywy%i dok/#
%enta%i i paszporta%i dyplo%aty*zny%i, wynaj1 dwa sa%oloty oraz statek pasaerski,
e-y dowieQO nie%ie*ki*h delegat9w na GG ,jazd $o%intern/ w Piotrogrodzie
M
I
$ongres w Piotrogrodzie przyj1 KA war/nk9wL, zredagowany*h w wi4kszo?*i
przez 0enina, kt9re nakaday na *zonk9w $o%intern/ dys*yplin4 z-lion1 do
wojskowejI Wszystkie partie ko%/nisty*zne %iay dziaaO legalnie, a zaraze%
nielegalnie i KtworzyO r9wnolege organiza*je, kt9re w de*yd/j1*y% %o%en*ie
wspo%og1 parti4 w jej o-owi1zk/ przeprowadzenia rewol/*jiL
!
I $arol Radek,
jeden z rosyjski*h *zonk9w $o%itet/ Wykonaw*zego 8i4dzynarod9wki $o%/nis#
ty*znej, deklarowaR KRo-otni*y na *ay% ?wie*ie winni -yO patriota%i Rosji,
poniewa Rosja jest jedyny% kraje%, w kt9ry% klasa ro-otni*za przej4a wadz4LSLI
Wi4kszo?O przy-yy*h do Piotrogrod/ ko%/nist9w zgadza>a si4 z t1 o*en1I
Przyw9d*y -rytyjskiej Partii Pra*y nazywali wprawdzie *zonk9w $o%/nisty*znej
Partii Wielkiej Brytanii Kintelekt/alny%i niewolnika%i 8oskwyL, ale podlego?O ta
-ya przez wiel/ przyj%owana *h4tnie, a nawet z rado?*i1I Geden z -ardziej
kryty*znie nastawiony*h delegat9w -rytyjski*h, /*zestni*z1*y*h w 77 ,jeQdzie
$o%intern/, pisa po powro*ie z Piotrogrod/R KWidaO *akie% wyraQnie, e dla
wiel/, ko%/nisty*zna Rosja jest nie tyle Qr9de% na/ki, *o %iejs*e% naj?wi4tszy% ze
?wi4ty*h, przed kt9ry% naley pa?O na twarz, jak wierny %aho%etanin %odl1*y si4 w
8ek*eLLI
Prze%awiaj1* w trak*ie o-rad zjazd/, ,inowjew podkre?li, e $o%itet Wyko#
naw*zy $o%intern/ %a nie tylko prawo, ale wr4*z o-owi1zek, Kwtr1*aO si4 do
JM
pra*y partii, kt9re nale1 l/- za%ierzaj1 naleeO do 8i4dzynarod9wki $o%/ni#
sty*znejSL
A
I G9wny% narz4dzie% tego Kwtr1*ania si4L -yli reprezentan*i $o%itet/
Wykonaw*zego, zwani pop/larnie Ko*za%i 8oskwyL, delegowani przez $o%intern do
posz*zeg9lny*h partii i gr/p ko%/nisty*zny*hI Pa/l 0eTi, przewodni*z1*y
$o%/nisty*znej Partii .ie%ie* i szef /*zestni*z1*ej w z!e?dzie delega*ji nie%ie*kiej,
pisa po zerwani/ z $o%interne% w !A rok/R
XReprezentan*i *i\ nigdy nie wsp9pra*owali z kierowni*twe% danej partii, ale zawsze
dziaali za jego ple*a%i i prze*iwko nie%/I W prze*iwie+stwie do lokalnego kierowni*twa,
*ieszyli si4 peny% za/fanie% 8oskwyfIII\I $o%itet Wykonaw*zy X$o%intern/\ dziaa
wi4* jak przed/enie Cze$a poza grani*a%i Rosji
B
I
KO*zy 8oskwyL zasiaday w ko%iteta*h *entralny*h partii, przy kt9ry*h -yy
akredytowane i wysyay na $re%l raporty, kt9re wed/g K:owarzysza :o%aszaL *zyta
tylko 0enin oraz *zonkowie 8aego Bi/ra $o%intern/, *zyli de fa*to polit-i/ra
8i4dzynarod9wki
C
I
Woski so*jalista Gia*into (errati twierdzi, e dziaaj1*y zagrani*1 przedstawi*iele
$o%intern/ penili rol4 Kszary*h e%inen*jiL, inspir/j1* podziay w partia*h
so*jalisty*zny*hI W lata*h !AE#!A s*hiz%y te doprowadziy do powstania nowy*h
partii ko%/nisty*zny*h we 2ran*ji, Wosze*h, Cze*hosowa*ji oraz kilk/ inny*h
kraja*hI Prze%awiaj1* w !AE rok/ na so*jalisty*zny% kongresie w :o/rs, po kt9ry%
zaoono 2ran*/sk1 Parti4 $o%/nisty*zn1, fran*/ski so*jalista Andre 0e :ro1/er
skary si4R KCho*ia za%ierza% przyst1piO do 777 8i4dzynarod9wki &$o%intern/), to
jednak nie za%ierza% zgodziO si4 na potaje%n1 o-serwa*j4, kt9rej jeste?%y ?wiadka%i<
na potaje%n1 inwigila*j4, nawet t/taj, na ty% kongresieL
F
I
Wysanni*y $o%intern/ po%agali r9wnie partio% wprowadziO konspira*yjne
%etody dziaania, wypr9-owane w *arski*h *zasa*h przez -olszewik9wI .ajwaniejsz1
f/nk*j1 e%isari/szy -yo jednak przywoenie f/nd/szy z 8oskwy, a pote% rozdawanie
i*h partio% oraz prosowie*kiej prasieI Cz4sto -yy to nie tyle pieni1dze, *o -i/teria i
ka%ienie szla*hetne, skonfiskowane przez -olszewik9w arystokrato% i K-/r/jo%LI
Wiel*y ksi14ta prze-ywaj1*y na e%igra*ji w Pary/ l/- inny*h stoli*a*h e/ropejski*h
twierdzili *zasa%i &%yl1* si4 zapewne), e rozpoznali na wystawie sklep9w
j/-ilerski*h ka%ienie po*hodz1*e z i%perialny*h klejnot9w koronny*h
J
I 2i+ska
ko%/nistka Aino $//sinen, ona Otto $//sinena, kt9ry w !A rok/ zosta sekretarze%
generalny% $o%intern/, wspo%inaa po lata*h, jak zi%1 !AE rok/ %1 jej finansowa
wyjazd z tajn1 %isj1 do 0ondyn/ innego fi+skiego ko%/nisty, (al%e PekkaliR
$//sinen wy*i1gn1 nagle z kieszeni ka%izelki *ztery spore dia%enty i pokaza na%
wszystki%, %9wi1*R K$ady z ni*h jest wart CE tysi4*yLI .ie pa%i4ta% j/, jak1 wal/t4
%ia na %y?liI .ast4pnie przekaza dia%enty onie Pekkali, %9wi1* z /?%ie*he%R KOlo
%ay zasiek na koszta podr9yL
H
I
J!
$/riere%, kt9ry sz%/glowa *arskie klejnoty do Wielkiej Brytanii, -y 2ran*is
8eynell, %ody dyrektor so*jalisty*znego dziennika K6aily 5eraldLI 8eynella
nigdy nie zapano, *ho*ia przy wjeQdzie -y *zasa%i dokadnie rewidowanyI
Pod*zas jednej z taki*h Kj/-ilerski*h podr9yL prze%y*i dwa naszyjniki z pere,
zatopione w soik/ d/+skiego %asaI 7nny% raze% wysa z kontynent/ do swego
przyja*iela, filozofa Cyrila Goada, kt9ry -y p9Qniej podpor1 radiowego progra%/
BBC K:r/st 89zg9wL, wielkie p/do drogi*h *zekoladek, a w nadzieni/ kadej z
ni*h krya si4 pera l/- dia%entI ,araz po przyjeQdzie do 0ondyn/, 8eynell
zosta zaproszony do (*otland Uard/ na rewizj4, pod*zas kt9rej ni* przy ni% nie
znalezionoI 6wa dni p9Qniej poje*ha wraz z on1 do Goada, ode-ra p/do *zeko#
ladek i Ksp4dzili?%y %dl1*e godziny ss1* *zekoladki jedna po dr/giej, e-y
odzyskaO klejnotyL
M
I
Pena ent/zjaz%/ a%atorsz*zyzna z jak1 finansowano %i4dzynarodow1 rewol/*j4
przy po%o*y *arski*h klejnot9w, doprowadzia do kilk/ powany*h sprzenie#
wierze+I W !! rok/ Borodin zosta wysany do (tan9w ,jedno*zony*hI 8ia
przewieQO klejnoty /kryte w s*howka*h dw9*h sk9rzany*h walizek i przezna*zone
dla ko%/nist9w a%eryka+ski*hI Cz/j1* zapewne, e jest pod*zas podr9y o-ser#
wowany, odda o-ie walizy w opiek4 pewne%/ A/striakowi, kt9rego pozna na
pokadzie pasaerskiego liniow*aI A/striak o-ie*a, e przekae je pod wskazany
adres w Chi*ago, ale walizki nigdy ta% nie dotaryI Przez jaki? *zas podejrzewano
nawet Borodina, e to on /krad przewoone klejnoty
!
I
Pod*zas po*z1tkowy*h dw9*h lat dziaalno?*i $o%intern/ jego progra% tajny*h
opera*ji w zasadzie nie wykra*za poza szkolenie kadr i finansowanie zagrani*zny*h
r/*h9w rewol/*yjny*h i sy%patyk9w -olszewiz%/I Pierwsz1 pr9-4 wsz*z4*ia
rewol/*ji podj4to dopiero w %ar*/ !A rok/ w .ie%*ze*hI 7ni*jatywa nie%ie*kiej
KAk*ji 8ar*owejL wysza od Beli $/na, naj-ardziej *hy-a szanowanego
nierosyjskiego ko%/nisty, weterana rewol/*ji paQdziernikowej, -yego przyw9d*y
W4gierskiej Rep/-liki Rad, *zonka K8aego Bi/raL $o%intern/I KRz1dy
-/r/azyjne s1 nadal sa-eL # twierdzi $/nI # K.adszed *zas, e-y w nie /derzyO
raz za raze%, *i1gie% powsta+, strajk9w i ins/rek*jiLI .ie%*y, -4d1*e kole-k1
%arksiz%/, -yy w opinii $/na naj-ardziej wraliwy% p/nkte% kapitaliz%/I 0enin
nie podziela ent/zjaz%/ w4gierskiego towarzyszaI Gego wiara w ry*h1 rewol/*j4
?wiatow1 wyraQnie sa-aI 'waa, e po znisz*zenia*h wojny do%owej, Rosji
potrze-ny jest okres odnowy, kt9rej war/nkie% -yo odpr4enie w stos/nka*h z
i%perialisty*zny%i wroga%iI $/n przekona jednak 0enina arg/%ente%, e
zako+*zona powodzenie% rewol/*ja w .ie%*ze*h z%niejszy %i4dzynarodowy
na*isk na sowie*ki rey%I
.a po*z1tk/ %ar*a !A rok/ do Berlina przy-y $/n oraz tajna delega*ja
$o%intern/, e-y zaplanowaO nie%ie*k1 rewol/*j4I (tay przedstawi*iel 8i4dzy#
narod9wki w .ie%*ze*h, :owarzysz :o%asz, -y o-/rzonyI KProtestowae% gwa#
townie i do%agae% si4 odwoania $/naL # wspo%ina po lata*hI # K(ae%
dowody, e w .ie%*ze*h nie %a adny*h przesanek ?wiad*z1*y*h o nastroja*h
rewol/*yjny*h, ale 8oskwa %il*zaaLI 6o H %ar*a $/n zdoa przekonaO kierow#
ni*two $o%/nisty*znej Partii .ie%ie*I KRo-otni*y zostali wezwani do walkiL #
twierdziI Reprezentan*i ko%/nisty*zny*h partii 2ran*ji, Wielkiej Brytanii,
70
Cze*h i inny*h kraj9w zostali wezwani i %ieli si4 /*zyO na przykadzie z-liaj1*ej si4
rewol/*ji nie%ie*kiejI (trajki i -/nty rozpo*z4y si4 A i AA %ar*aI .a AC %ar*a $P6
zarz1dzia strajk generalny i wezwaa ro-otnik9w do -roniI Apel nie spotka si4 z
powsze*hny% odzewe%I Ol-rzy%ia wi4kszo?O nie%ie*kiej klasy ro-otni*zej nie
przy1*zya si4 do protest/I 6o l kwietnia zlikwidowano nieli*zne ogniska powstania i
$P6 %/siaa odwoaO strajk generalnyI CF ro-otnik9w zostao za-ity*h,
nieznana li*z-a odniosa rany, BCHE os9- aresztowanoI 0eTi, kt9ry w l/ty% !A
rok/ zrezygnowa z kierowania $P6, otwar*ie oskara $o%intern o z%/szenie
ko%/nist9w nie%ie*ki*h do podj4*ia pr9-y rewol/*ji w-rew opinii klasy ro-otni*zejI
KWsk/tek dziaa+ $o%itet/ Wykonaw*zego i roli, jak1 spenia, istnienie
$o%/nisty*znej Partii .ie%ie*, jedynej %asowej partii ko%/nisty*znej w "/ropie, jest
powanie zagrooneL # o*enia 0eTiI Prze*iwnego zdania -y nast4p*a 0eTiSego na
stanowisk/ lidera $P6, 5einri*h BrandlerI Pot4pi on twierdzenia, e nie/dana
rewol/*ja -ya inspirowana przez $o%itet Wykonaw*zy $o%intern/ i Koso-y z ni%
zwi1zaneLI Opinie takie, twierdzi, -yy K*hytry%i, -r/dny%i osz*zerstwa%iLI
Podo-nego zdania -y przewodni*z1*y 8i4dzynarod9wki, ,inowjew, kt9ry wszelkie
zarz/ty pod adrese% $o%intern/ okre?li jako Kha+-i1*e ka%stwaLI 8i%o tej
wrzawy, Kka%stwaL do*zekay si4 potwierdzeniaI W ofi*jalnej -iografii Beli $/na
znalazo si4 stwierdzenie, e Kw !A rok/ ko%/ni?*i wysali go z %isj1 do .ie%ie*,
gdzie kierowa podj4t1 przez proletariat YAk*j1 8ar*ow1ZL
A&)
I
2iasko KAk*ji 8ar*owejL stao si4 p/nkte% zwrotny% w sowie*kiej polity*e
zagrani*znej, *ho*ia ani 0enin, ani $o%intern nie potrafili przyznaO si4 do
porakiI .a li?*ie priorytet9w $re%la szerzenie rewol/*ji ?wiatowej /st1pio
%iejs*a /%a*niani/ wadzy w kraj/I .a P ,jeQdzie partii, w %ar*/ !A rok/,
0enin zapowiedzia Kpooenie kres/ opozy*ji, sko+*zenie z ni1L oraz /tworzenie
jednopartyjnego pa+stwa ko%/nisty*znego, o*zysz*zonego z resztek %ienszewik9w i
eserow*9wI R9wno*ze?nie jednak 0enin przyznaR K.ie /dao na% si4 przekonaO
szeroki*h %asLI
(yt/a*ja Rosji -ya dra%aty*znaI .a ol-rzy%i*h poa*ia*h kraj/ panowa g9d,
prze%ys -y na kraw4dzi zaa%ania si4, a na 'krainie i w Azji ;rodkowej trway
*hopskie powstaniaI W trak*ie o-rad zjazd/ z-/ntowa si4 garnizon $ronsztad/,
zwany kiedy? przez :ra*kiego Kd/%1 i ozdo-1L rewol/*jiI By to protest prze*iwko
represjo% polity*zny% i o-*i1enio% ekono%i*zny%, narz/*ony% przez -olszewi*ki
rey%I 8anifest krondsztadzki*h re-eliant9w KO *o wal*zy%yL na pierwszy%
%iejs*/ wy%ienia Cze$a, kt9r1 por9wnywa do # opri*znik9w 7wana GroQnegoI
KWadza poli*yjno#andar%skiej %onar*hii przesza w r4*e ko%/nisty*zny*h /z/r#
pator9w, kt9rzy za%iast przynie?O wolno?O ro-otniko%, wpoili w ni*h *i1gy
stra*h przed dostanie% si4 do sal tort/r Cze$a, kt9ry*h groza przerasta poli*yjne
rz1dy *arskiego rey%/L
A
I
(konno?O Cze$a do teorii spiskowy*h sprawia, e w -/n*ie krondsztadzki%
dopatrzono si4 szy-ko inspira*ji za*hodni*h i%perialist9wI 6ziery+ski infor%owa
H
0enina, e re-elia jest *z4?*i1 spisk/ przygotowanego przez fran*/ski*h agent9w w
Rydze, kt9rzy dziaaj1 r4ka w r4k4 z eserow*a%iI Cele% tego spisk/ %iao -yO
Kprzeprowadzenie za%a*h/ stan/ w Piotrogrodzie przy po%o*y %arynarzy i nie#
zadowolony*h %as pra*/j1*y*h, po kt9ry% 2ran*ja za%ierzaa skierowaO na Batyk
swoj1 flot4 wojenn1LI 0enin zgodzi si4 z t1 o*en1
AA
I .a kilka dni przed rozpo#
*z4*ie% KAk*ji 8ar*owejL w .ie%*ze*h, H %ar*a !A rok/, zdawiono -r/talnie
-/nt w $ronsztadzie, przy /y*i/ FE tysi4*y onierzy Ar%ii Czerwonej, w ty%
jednostek -ojowy*h Cze$aI
Re-elia kronsztadzkiego garnizon/ wpyn4a na powan1 z%ian4 -olszewi*kiej
politykiI Pod*zas P ,jazd/ 0enin zapowiedzia wprowadzenie .owej Polityki
"kono%i*znej # ."PI Wstrzy%ano rekwizy*je ywno?*i, zezwolono na dziaanie
prywatny*h sklepik9w i %ay*h przedsi4-iorstwI Podj4to pr9-y przekonania
przedsi4-ior*9w za*hodni*h, e opa*i i% si4 inwestowaO w Rosji sw9j kapita i
/%iej4tno?*iI Priorytete% sowie*kiej dyplo%a*ji stay si4 nego*ja*je poroz/%ie+
handlowy*h oraz /zyskanie dyplo%aty*znego /znania kraj9w ?wiata
kapitalisty*znegoI
Po*z1tkie% tego pro*es/ -yo przy-y*ie sowie*kiej %isji handlowej do 0on#
dyn/, w %aj/ !AE rok/I Przewodni*zy jej ko%isarz handl/ zagrani*znego 0eonid
$rasin, kt9ry rozpo*z1 d/gotrwae nego*ja*je, prowadz1*e do zawar*ia angielsko##
sowie*kiego /kad/ handlowego
AB
I G9wny% asystente% i t/%a*ze% $rasina -y
ofi*er Cze$a, .I $I $yszkoI Wydzia (pe*jalny (*otland Uard/ infor%owa, e
naty*h%iast po przy-y*i/ do Anglii, $yszko nawi1za kontakt z Kele%enta%i
ko%/nisty*zny%iL
AC
I $olejny% sygnae%, ?wiad*z1*y% o ty%, e 6ziery+ski
interes/je si4 *oraz -ardziej wywiade% zagrani*zny%, -ya jego de*yzja powoania w
trze*i1 ro*zni*4 Cze$a, AE gr/dnia !AE rok/, wydzia/ zagrani*znego
<#nnostranny! Otdie>=, zwanego pop/larnie 7.O
AF
I
.ajwaniejszy% o-iekte% opera*ji dyplo%aty*zny*h 7.O -ya Wielka Brytania,
/waana przez przyw9d*9w sowie*ki*h za najsilniejsze %o*arstwo na ?wie*ie i
kl/*z do ak*epta*ji -olszewi*kiej Rosji przez kapitalisty*zn1 spoe*zno?O %i4#
dzynarodow1I W *i1g/ niespena rok/ od podpisania angielsko#sowie*kiego traktat/
handlowego, w %ar*/ !A rok/, Rosja wynego*jowaa podo-ne poroz/%ienia z
.ie%*a%i, Wo*ha%i, (zwe*j1, .orwegi1, A/stri1 i Cze*hosowa*j1I W ty%
*zasie 7.O dysponowa tylko sz*z1tkowy% %ateriae% wywiadow*zy% o -rytyjskiej
polity*e zagrani*znejI W rapor*ie przedoony% 0eninowi, Cze$a poprawnie
zidentyfikowaa pre%iera 6aTida 0loyd GeorgeSa jako naj-ardziej wpywowego
rze*znika poroz/%ienia z Rosj1I G9wny%i prze*iwnika%i %ieli -yO l/dzie Kkon#
serwatywnej partii C/rzona i Ch/r*hilla, osadzeni w %inisterstwie spraw zagrani*zny*h
i ota*zaj1*y*h go koa*hL
AJ
I 6o wydania takiej o*eny nie potrze-a -yo jednak
tajny*h agent9wI 8inister spraw zagrani*zny*h lord C/rzon oraz %inister do spraw
kolonii Winston Ch/r*hill -yli w rz1dzie *zoowy%i rze*znika%i polityki anty
sowie*ki ejI $iedy rozpo*zynaj1* nego*ja*je handlowe, $rasin spotyka si4 z
*zonka%i ga-inet/ na 6owning (treet E, w %aj/ !AE rok/, Ch/r*hill nie
przyszed, nie *h*1* KpodawaO r4ki te%/ owosione%/ pawianowiLI 0ord C/rzon, po
d/gi*h wahania*h, przyszed, ale kiedy $rasin wy*i1gn1 do niego r4k4, nie
HA
*h*ia jej przyj1OI '?*isn1 wy*i1gni4t1 do+ dopiero kiedy pre%ier 0loyd George
napo%nia go go?noR KC/rzonV B1dQ dentel%ene%VL
AH
Ge?li nie li*zyO prawidowego zidentyfikowania preferen*ji *zoowy*h polityk9w,
wiedza Cze$a o ni/ansa*h -rytyjskiej polityki wewn4trznej oraz *zynnika*h
wpywaj1*y*h na polityk4 zagrani*zn1 0ondyn/ -ya w %ar*/ !A rok/ ra*zej
nikaI 6owode% jest wy%ienienie Ch/r*hilla jako konserwatysty, *ho*ia -y on
w9w*zas *zonkie% partii li-eralnej i przeszed do torys9w dopiero w !AC rok/I
G9wny%, i prawdopodo-nie jedyny%, tajny% Qr9de% Cze$a, dostar*zaj1*y%
infor%a*ji o polity*e 0ondyn/ wo-e* Rosji, -y w9w*zas *ytowany w kilk/
raporta*h dziennikarz Arth/r Ranso%e
A(
, kt9ry zyska p9Qniej saw4 jako a/tor
opowiada+ dla dzie*iI Ranso%e 1*zy w so-ie g4-ok1 wiedz4 p/-li*ysty i wie*zny
te%pera%ent niedorosego *hop*aI B4d1* korespondente% wojenny% K6aily
.ewsL w rewol/*yjnej Rosji, da dowody zadziwiaj1*ej przenikliwo?*i, a zaraze%
naiwno?*iI 2as*ynowali go K*zyni1*y do-ro, zwariowani, prakty*znie nieprakty*zni,
atwowiernie podejrzliwi, t4po przenikliwi, piekielnie energi*zni -olszewi*yL i -y
peen -ezkryty*znego podziw/ dla rewol/*yjnej wizji nowego spoe*ze+stwaR
$ady *zowiek, zani% nie wyro?nie i wzrok %/ nie stwardnieje, jest poten*jalny%
-/downi*zy% .owego Ger/zale%I 7 nawet je?li to, *o -/d/je si4 t/taj we za*h i krwi,
nie jest zoty% %iaste% naszy*h %arze+, to i tak warte jest ono penej sy%patii
wyroz/%iao?*i, w i%i4 wasnej %odo?*i kadego z nas
A!
I
Ranso%e pozna oso-i?*ie wiel/ -olszewi*ki*h przyw9d*9w i po d/gi*h i
przykry*h korowoda*h rozwodowy*h z angielsk1 on1, oeni si4 z sekretark1
:ro*kiegoI By te wielki% ad%iratore% 6ziery+skiego i jego zast4p*y PetersaR
X6ziery+ski\ jest spokojny%, opanowany% fanatykie% rewol/*ji, kt9ry pokada *a#
kowit1 /fno?O w swoi% s/%ieni/ i nie /znaje adnego s1d/ wyszej instan*jiI (p4dzi
wiele *zas/ w wi4zienia*h, gdzie da si4 poznaO jako *zowiek, kt9ry *h4tnie -ierze na
sie-ie nie%ie o-owi1zki inny*h wi4Qni9w, takie jak sprz1tanie *eli, *zy wynoszenie
po%yjI $ier/je si4 teori1 sa%opo?wi4*enia, w %y?l kt9rej *zowiek powinien -raO na
sie-ie niewygody, jakie w inny% przypadk/ trapiy-y szersze grono l/dziI (t1d te
-ierze si4 jego nie*h4O do zaj%owanego stanowiskaI
6owody z-rodni Cze$a nie przeszkadzay Ranso%eSowi widzieO w tej instyt/*ji
jedynej alternatywy dla *haos/I W !A rok/, przykadowo, na r9ne sposo-y
-roni de*yzji zdawienia -/nt/ w $ronsztadzie
BE
I
$orespondente% K6aily .ewsL interesowaa si4 Cze$a oraz (e*ret 7ntelligen*e
(erTi*eI .iekt9rzy ofi*erowie (7( /waali Ranso%eSa za -olszewi*kiego agenta,
nato%iast inni -yli skonni wykorzystaO jego znako%ite kontakty z rosyjski%
kierowni*twe%I Podej%owane pr9-y delikatnego Kpodej?*iaL Ranso%eSa spezy
jednak na ni*zy%I Biograf dziennikarza konkl/dowa po lata*h, e o-ie strony,
Ranso%e i (7(, /sioway nawi1zaO kontakt, ale Knie /dao i% si4 wykorzystaO
sie-ie nawzaje%L
B
I Ge?li Ranso%e wspo%nia w 8oskwie o swoi*h kontakta*h
73
z (7(, a l/-i si4 *hwaliO przed -olszewi*ki%i przyw9d*a%i wpywowy%i
kontakta%i w 0ondynie, to Cze$a %/siao na niego zwr9*iO -a*zniejsz1 /wag4I
Cze$a %ogo r9wnie wiedzieO o powojenny*h spotkania*h Ranso%eSa z sir
Basile% :ho%sone%, szefe% Wydzia/ (pe*jalnego i powojennego 6yrektoriat/
Wywiad/, kt9ry -y odpowiedzialny za nadzorowanie dziaalno?*i wywrotowej
BA
I
W !! rok/ Ranso%e przeni9s si4 z 8oskwy do Rygi, ale przez kilka lat
jeQdzi reg/larnie do Rosji w *harakterze korespondenta K8an*hester G/ardianLI W
kr9tki% i frag%entary*zny% dziennik/ z ta%ty*h *zas9w odnotowa spotkania z
wysoki%i /rz4dnika%i Cze$a, w ty% z zast4p*a%i 6ziery+skiegoR Peterse% i
'nszli*hte%
BB
I 6o kontakt9w Ranso%eSa w Cze$a nalea r9wnie .I$I $yszko,
przedstawi*iel Cze$a w delega*ji sowie*kiej, kt9ra przyje*haa do 0ondyn/ nego#
*jowaO angielsko#sowie*ki traktat handlowy
BC
I
W swoi*h raporta*h Cze$a -4dnie wy%ienia 5arolda Willia%sa, dziennikarza
K:he :i%esL, kt9ry w !AA rok/ zosta szefe% dzia/ zagrani*znego dziennika,
oraz ofi*era (7(, sir Pa/la 6/kes, jako l/dzi %aj1*y*h najwi4kszy wpyw na lorda
C/rzona i Winstona Ch/r*hilla oraz po-/dzaj1*y*h w ni*h sprze*iw wo-e*
angielsko#sowie*kiego /kad/
BF
I B1d ten odzwier*iedla pan/j1*1 w Cze$a i
podzielan1 przez wiel/ o-serwator9w zagrani*zny*h tenden*j4 do prze*eniania
wpyw9w dziennika K:he :i%esL i (e*ret (erTi*e w -rytyjski*h korytarza*h
wadzyI Przypisywany dziennikarzowi i ofi*erowi (7( zo?liwy wpyw na
polityk9w wzi1 si4 zapewne w *z4?*i z rela*ji Ranso%eSa, kt9ry przyjaQni si4 z
Willia%se%, ale pok9*i si4 z ni%, zarz/*aj1* %/ wrogi stos/nek do -olszewik9w
BJ
I
Ranso%e nie darzy te sy%pati1 sir Pa/la 6/kesI Gardzi tajny%i dziaania%i
ofi*era (7(, w wynik/ kt9ry*h Kna-ra on o Rosji takiej opinii, jak1 %a lis o
*harta*h i %y?liwy*hL
BH
I
Cze$a %ylnie te zro-ia z Willia%sa -aroneta oraz K%4a niejakiej :yrkowej,
kt9ra, jak si4 wydaje, jest *9rk1 znanego polityka z gr/py $onserwatywny*h
$adet9w XPartii $onstyt/*jonalno#6e%okraty*znej\LI :en ostatni -1d poprawi
sa% 0enin, pisz1* w not*e do 6ziery+skiego, e on1 Willia%sa -ya nie :yrkowa
le*z :yrtowa, kt9r1 K%oja ona znaa oso-i?*ie w %odo?*iLI :yrtowa sa%a -ya
K-ardzo wan1 dziaa*zk1 $a6e#t9wL
BM
I
Po przyjeQdzie do Rosji, na po*z1tk/ !A rok/, Ranso%e tak si4 prze*hwala
swoi%i wpywa%i i kontakta%i w -rytyjski*h sfera*h rz1dowy*h, e Cze$a %ylnie
wzi4a go za spe*jalnego e%isari/sza pre%iera 0loyd GeorgeSa, wysanego w *el/
przyspieszenia nego*ja*ji nad traktate% handlowy%I Podo-n1 %isj4 przypisano
odwiedzaj1*e%/ w ty% sa%y% *zasie Rosj4 prze%ysow*owi o nazwisk/ 0eithI
,a*howanie Ranso%eSa nie rozpraszao -4dny*h przyp/sz*ze+I :/%a*zy on
Cze$a, e K,wi1zek (owie*ki %a na Ws*hodzie wi4ksze wpywy Xni Wielka
Brytania\, a ?wiat %/z/%a+ski jest -ardziej podatny na wpywy rosyjskie ni
angielskieLI , o?wiad*ze+ ty*h Cze$a wys/n4a -4dny wniosek, e Krozszerzanie si4
wpyw9w sowie*ki*h na ws*h9d, kt9ry% Anglia nie jest w stanie postawiO
adnej przeszkodyL, -yo g9wn1 przesank1 zawar*ia przez Wielk1 Brytani4
traktat/ handlowego z Rosj1I Ranso%e t/%a*zy r9wnie Cze$a, e doniesienia
prasy -rytyjskiej o re-elii w $ronsztadzie oraz opozy*ji wo-e* -olszewi*ki*h
74
rz1d9w w Piotrogrodzie i 8oskwie, s1 dowode% Kzorganizowanej presji na angielsk1
opini4 p/-li*zn1L, o-li*zonej na storpedowanie planowanego traktat/I W opar*i/ o te
s/gestie Cze$a, raportowaa kierowni*tw/R KRanso%e /waa, e we wa?*iwy% *zasie
rz1d sowie*ki winien op/-likowaO infor%a*j4 przedstawiaj1*1 prawdziwy stan
rze*zyL
B!
I 0enin zgodzi si4 z t1 o*en1, pisz1* w notat*e do 6ziery+skiegoR K8oi%
zdanie% jest to -ardzo wane i prawdopodo-nie a-sol/tnie prawdziweL
CE
I
0enin i Cze$a przywi1zywali tyle wagi do niedowaony*h pogl1d9w
Ranso%e, poniewa %9wi on na og9 Rosjano% dokadnie to, *o *h*ieli /syszeO,
a jego sowa potwierdzay zazwy*zaj wy%y?lone przez ni*h teorie spiskoweI
Ranso%e zna najwyej kilka dro-ny*h sekret9w -rytyjskiej dyplo%a*ji i nie %9g
wiele zdradziOI Powodowaa ni% g9wnie prze%ona *h4O dopo%oenia -olszewiko%
w zdo-y*i/ dyplo%aty*znego /znania przez %o*arstwa za*hodnieI $iedy
pierwszy krok zosta /*zyniony i podpisano w %ar*/ !A rok/ angielsko#sowie*ki
traktat handlowy, /yte*zno?O Ranso%eSa dla Cze$a wzrosa niepo%iernieI ,a#
przyjaQni si4 on -owie% z Ro-erte% 5odgsone%, szefe% -rytyjskiej %isji hand#
lowej w Rosji, kt9ry niekiedy dzieli si4 z ni% posiadany%i wiado%o?*ia%i, nie
wiedz1* zapewne o oywiony*h kontakta*h dziennikarza z Cze$aI
W %aj/ !AB rok/ traktat handlowy -y zagroony, z /wagi na tak zwane
K/lti%at/% C/rzonaLI 0ord zarz/*a w ni% rz1dowi sowie*kie%/ podsy*anie
dziaalno?*i wywrotowej w 7ndia*h oraz prowadzenie wrogi*h Wielkiej Brytanii
ka%panii propagandowy*h na terenie 7ndii i s1siedni*h pa+stwI Ge?li wierzyO
rela*jo% Ranso%eSa, sp4dzi on w9w*zas wiele godzin dysk/t/j1* tre?O /lti%at/% z
ko%isarze% l/dowy% spraw zagrani*zny*h Czi*zerine% i jego zast4p*1
0itwinowe%I Prawdopodo-nie prowadzi te kons/lta*je w GP', *ho*ia nie wspo#
%ina o ty% w swoi*h pa%i4tnika*hI Pisze nato%iast, e rosyjski% roz%9w*o%
wyja?nia r9ni*4 %i4dzy stanowiskie% nieprzejednanego wo-e* (owiet9w lorda
C/rzona, a pogl1da%i -rytyjskiego rz1d/, kt9ry nie za%ierza zrywaO stos/nk9w z
8oskw1I K.igdy jesz*ze w tak kr9tki% *zasie nie wypie% tyle her-aty na
$re%l/L
C
# *hwali si4 Ranso%e, a z jego dziennika wynika, e w *i1g/ *ztere*h dni
spotka si4 *zterokrotnie z 0itwinowe%, trzy razy z Czi*zerine%, dwa razy z
5odgsone% i po razie z B/*harine% i ,inowjewe%
CA
I
5odgson otrzy%a z 0ondyn/ instr/k*j4, -y nie dysk/towa K/lti%at/% C/rzonaL
z przedstawi*iela%i $o%isariat/ (praw ,agrani*zny*h, ale na%9wiony przez
Ranso%eSa, zgodzi si4 na KprzypadkoweL spotkanie z 0itwinowe% w
pod%oskiewski% lesie
CB
I Osie% %iesi4*y p9Qniej Ranso%e -y ?wiadkie%, jak
speniaj1 si4 jego %arzenia i ,wi1zek (owie*ki wy*hodzi z dyplo%aty*znej izola*jiI W
sty*zni/ !AC rok/ -y o-e*ny, jak po /tworzeni/ pierwszego w historii Wielkiej
Brytanii rz1d/ Partii Pra*y, kierowanego przez pre%iera Ra%saya 8a*6onalda,
5odgson /ro*zy?*ie wr4*za w 8oskwie Czi*zerinowi ofi*jaln1 not4 for%alnie
/znaj1*1 rey% sowie*ki za penoprawny rz1d RosjiI KBy to dla %nie dzie+ peen
sz*z4?*iaI ,ako+*zya si4 wresz*ie %oja prywatna wojna, kt9ra trwaa pi4O lat
d/ej ni pierwsza wojna ?wiatowaL # odnotowa Ranso%e we wspo%nienia*h
CC
I
.a po*z1tk/ lat dw/dziesty*h wywiad -rytyjski dysponowa zna*znie lepszy%i
infor%a*ja%i o zaoenia*h sowie*kiej polityki zagrani*znej, ni
HF
Cze$a o -rytyjskiejI Cze$a nie %iaa -owie% jesz*ze ko%9rek dekrypta/, kt9re w
*arski*h *zasa*h dostar*zay rosyjskie%/ %inisterstw/ spraw zagrani*zny*h tak wiele
znako%itego %ateria/ wywiadow*zegoI Pod*zas pierwszego dziesi4*iole*ia
sprawowania wadzy, -olszewiko% -rakowao dw9*h podstawowy*h ele%ent9wI Po
pierwsze, -oj1* si4 korzystaO z odziedzi*zony*h po *arski*h s/-a*h, stos/nkowo
sko%plikowany*h, kod9w i szyfr9w, wprowadzili wasne, %niej -ezpie*zne syste%y
kryptologi*zne, oparte po*z1tkowo na prosty*h for%a*h przestawiania literI Po
dr/gie, rewol/*ja rozgonia po ?wie*ie *arski*h kryptolog9w, kt9rzy tworzyli
*zoowy zesp9 kryptoanalityk9w na ?wie*ieI $ilk/ z ni*h, i to najlepszy*h,
zdoao /*ie* za grani*e, *o z -olszewi*kiego p/nkt/ widzenia stanowio
najwi4ksze zagroenie
CF
I
'*iekiniere% z *arskiego K*zarnego ga-inet/L -y dla przykad/ "rnst K2ettyL
2etterlein, w lata*h %i4dzywojenny*h szef rosyjskiej sek*ji Rz1dowej (zkoy
$od9w i (zyfr9w # GCbC(, kt9ra -ya g9wn1 -rytyjsk1 pla*9wk1 dekrypta/I
,-ieg on do Wielkiej Brytanii, tak do-rze /kryty wraz z on1 w zaka%arka*h
szwedzkiego fra*htow*a, e nie znaleQli go *zeki?*i przesz/k/j1*y statek przed
wypyni4*ie% z port/I
2etterlein twierdzi, e nalea do najlepszy*h *arski*h kryptolog9w i %ia
rang4 ad%iraaI Gego koledzy z GCbC( /waali, e Knie %ia so-ie r9wny*h w
a%ani/ szyfr9w ksi1kowy*h i rozwi1zywani/ pro-le%9w, w kt9ry*h g9wn1 rol4
graa int/i*jaL
CJ
I ,nany kryptolog a%eryka+ski, Willia% 2ried%an, kt9ry spotka
si4 z K2etty%L kr9tko po zako+*zeni/ wojny, zwr9*i /wag4 na pier?*ie+ z
pot4ny% r/-ine%, kt9ry ?wie*i na wskaz/j1*y% pal*/ prawej doni
kryptoanalitykaR
$iedy zwr9*ie% /wag4 na ten niet/zinkowy klejnot, powiedzia %i, e otrzy%a go w
nagrod4, z wyraza%i podzi4kowania za osi1gni4*ia kryptologi*zne w s/-ie ostatniego z
linii Ro%anow9w, *ara 8ikoajaI
W *arski*h *zasa*h do nagrodzony*h zas/g 2etterleina naleao, jak na
ironi4, za%anie -rytyjskiego szyfr/ dyplo%aty*znego
CH
I .ato%iast w
postrewol/*yjny% dziesi4*iole*i/ jego najwi4kszy% osi1gni4*ie% -yo
odszyfrowanie rosyjskiej koresponden*ji dyplo%aty*znej, ty% raze% dla
Brytyj*zyk9wI K2ettyL -y ?wietny% lingwist1, *hoO %9wi po angielsk/ z silny%
ak*ente%, a swoje sowni*two *zerpa z -r/kowy*h powie?*i detektywisty*zny*hI
(zokowa wi4* *zase% wy*howany*h w prywatny*h szkoa*h koleg9w z GCbC(
rynsztokowy%i wyraenia%i w rodzaj/ Kkto podw4dzi %9j o9wekL l/- Kten
fa*et to ko%pletna f/jaraLI
2etterlein nie opowiada wiele o y*i/ w przedrewol/*yjnej RosjiI Czase%
tylko dawa si4 na*i1gn1O kolego% na zwierzenia, kiedy podeszli go stwierdzenie%,
kt9re %/siao wywoaO / niego instynktown1 reak*j4I KPanie 2etterlein, *ar -y
podo-no silny% i przystojny% %4*zyzn1L # prowokowano zatopionego w %y?la*h
kryptoanalityka, a on dawa si4 zapaO, protest/j1* gor1*oR KGdzie ta%, *ar -y
*horowity% %i4*zakie% -ez wasnego zdania i wszys*y z niego kpiliL
Cs
I
HJ
6zi4ki 2etterleinowi i jego -rytyjski% kolego%, pod*zas nego*ja*ji prowadz1#
*y*h do zawar*ia angielsko#sowie*kiego traktat/ handlowego, w GCbC od*zyty#
wano wi4kszo?O tajnej rosyjskiej koresponden*ji dyplo%aty*znejI :eksty prze*h#
wy*ony*h depesz -yy lekt/r1 nader interes/j1*1I ,araz po rozpo*z4*i/ nego*ja*ji,
0enin depeszowa do $rasinaR K:a ?winia 0loyd George nie %a w swoi*h pod#
st4pa*h adny*h skr/p/9w i ani *ienia wstyd/I .ie wierz w jego sowa i staraj si4
wystry*hn1O go na d/dkaLI
Czytaj1* odszyfrowane depesze, 0loyd George przyj%owa zawarte w ni*h
inwektywy ze stoi*ki% spokoje%I 7nni %inistrowie -yli -ardziej krew*yI Powo/j1* si4
na od*zytane frag%enty, doty*z1*e po/fny*h s/-sydi9w dla dziennika K6aily
5eraldL i dla -rytyjski*h ko%/nist9w oraz inny*h for% sowie*kiej dziaalno?*i
wywrotowej w Wielkiej Brytanii i 7ndia*h, C/rzon wraz z Ch/r*hille% za1dali
zerwania rokowa+ i wydalenia sowie*kiej delega*jiI 0loyd George nie *h*ia
zaprzepa?*iO perspektywy zawar*ia poroz/%ienia handlowego, ale r9wno*ze?nie
*z/, e %1drze -yo-y zareagowaO na o-/rzenie wasny*h %inistr9w, rozj1trzony*h
dowoda%i sowie*ki*h ingeren*jiI Okazja nadarzya si4 p9Qny% late%I W sierpni/
przyje*ha do 0ondyn/ szef %oskiewskiej organiza*ji partyjnej 0ew $a%ieniew
&wa?*iwie 0IBI Rosenfeld), kt9ry %ia przej1O przewodni*two sowie*kiej delega*ji,
spy*haj1* $rasina na %iejs*e swojego zast4p*yI Powo/j1* si4 na Kniez-ite dowodyL,
0loyd George oskary $a%ieniewa o Kpowane nad/y*ie za/faniaL oraz
inspirowanie dziaalno?*i wywrotowejI Brytyjski pre%ier od%9wi spre*yzowania,
jaki%i dowoda%i dyspon/jeI W stos/nk/ do $rasina nie zastosowano adny*h
represji, ale $a%ieniewa, kt9ry nast4pnego dnia %ia poje*haO na kons/lta*je do
8oskwy, zawiado%iono, e nie otrzy%a ponownego zezwolenia na wjazd do
Wielkiej BrytaniiI
A dziw -ierze, dla*zego sowie*ka delega*ja nie zorientowaa si4, e jej tajne
telegra%y s1 od*zytywane przez Brytyj*zyk9wI Gesz*ze w sierpni/ ga-inet -rytyjski
zgodzi si4 /dost4pniO prasie wyselek*jonowane tekstyI Osie% depesz doty*z1*y*h
po/fny*h s/-sydi9w dla K6aily 5eraldL przekazano wszystki% pozostay% gazeto%
og9lnokrajowy%I Rz1d %ia nadziej4, e /da %/ si4 wprowadziO Rosjan w -1d i
zas/gerowaO i%, e przet/%a*zone teksty Kwy*iekyL z oto*zenia prze-ywaj1*ego w
$openhadze 8aksi%a 0itwinowaI 6ziennikarzy poproszono, e-y wspo%nieli, i
depesze otrzy%ano z Kne/tralnego kraj/L, ale redak*ja K:he :i%esL nie *h*iaa -raO
/dzia/ w grze i, k/ o-/rzeni/ pre%iera 0loyd GeorgeSa, podaa w pierwszy%
akapi*ieR K,a%iesz*zone poniej depesze zostay prze*hwy*one przez rz1d -ry#
tyjskiLI
.I$I $yszko, towarzysz1*y delega*ji w *harakterze rezydenta Cze$a, wyraQnie nie
%ia kryptologi*znego do?wiad*zeniaI Al-o przegapi artyk/ w K:he :i%esL, al-o
zaoy %ylnie, e Brytyj*zy*y za%ali tylko szyfr 8AR:A, kt9ry% nadano
wszystkie op/-likowane depesze, a reszta sowie*ki*h szyfr9w dyplo%aty*zny*h
jest -ezpie*znaI .ie do?O na ty%I .ie zwr9*i on r9wnie /wagi na kolejne
prze*ieki, kt9re pojawiy si4 we wrze?ni/ w K6aily 8aiL oraz w K8orning PostLI
.a stopie+ -rytyjskiej penetra*ji sowie*kiego syte%/ kod9w i szyfr9w zwr9*i
dopiero /wag4 g9wnodowodz1*y Po/dniowej Gr/py Ar%ii Czerwonej, 8i*hai
77
2r/nzeI Po rozgro%ieni/ na $ry%ie oddzia9w -iaego generaa, -arona Wrangla,
2r/nze pisa w rapor*ie wysany% do 8oskwy ! gr/dnia !AE rok/R
Gak wynika z infor%a*ji przedstawiony*h %i dzisiaj przez Ga%*zenk4, -yego szefa sta*ji
radiowej Wrangla w (ewastopol/, a-sol/tnie wszystkie nasze szyfry -yy od*zytywane
przez prze*iwnika ze wzgl4d/ na i*h prostot4XIII\I 8ona z tego wy*i1gn1O generalny
wniosek, e wszys*y nasi wrogowie, zwasz*za Anglia, od dawna wiedz1 wszystko o
naszy*h wewn4trzny*h dziaania*h opera*yjno#wojskowy*h i dyplo%aty*zny*h
C!
I
:ydzie+ p9Qniej delega*ja handlowa w 0ondynie otrzy%aa instr/k*j4 prze#
syania %aksy%alnej ilo?*i koresponden*ji po*zt1 k/riersk1, Kdo *zas/ wpro#
wadzenia nowy*h syste%9w szyfrowaniaLI (yste%y te wprowadzono na po#
*z1tk/ !A rok/ i 2etterlein oraz jego -rytyjs*y koledzy z GCbC( na kilka
%iesi4*y stra*ili kontrol4 nad sowie*k1 koresponden*j1 dyplo%aty*zn1I ,a*z4li
j1 odzyskiwaO pod konie* kwietnia i stopniowo od*zytywano *oraz wi4*ej
szyfrogra%9w, tak e synne K/lti%at/% C/rzonaL z %aja !AB rok/ -yo nie
tylko oparte na serii od*zytany*h depesz, ale r9wnie # z/penie
niedyplo%aty*znie # /r1gao Rosjano%, powo/j1* si4 na i*h tajn1 korespon#
den*j4R
Rosyjski $o%isariat (praw ,agrani*zny*h rozpozna niew1tpliwie szyfrogra% datowany A
l/tego !AB rok/, a wysany przez 8I RaskolnikowafIII\I $o%isariat (praw ,a#
grani*zny*h -ez w1tpienia rozpozna depesz4 otrzy%an1 z $a-/l/, z dat1 M listopada
!AA rok/fIII\I .ie zapo%niano te zapewne o depeszy z dnia J %ar*a !AB rok/,
wysanej przez zast4p*4 ko%isarza spraw zagrani*zny*h 8I $ara*hana do 8I
RaskolnikowaXIII\I
0ate% !AB rok/ 8oskwa ponownie wprowadzia nowe syste%y kod9w i szyfr9wI
Opieray si4 one przez pewien *zas 2etterleinowi i jego kolego%, ale gdzie? pod konie*
!AC rok/ GCbC( zn9w od*zytywaa zna*z1*e ilo?*i sowie*kiej koresponden*ji
dyplo%aty*znej
F&)
I
Cho*ia w *zasa*h K/lti%at/% C/rzonaL sowie*ki radiowywiad i s/-y
kryptologi*zne -yy zna*znie sa-sze ni -rytyjskie, to jednak 7nnostrannyj Otdie jako
*ao?O -y -ardziej aktywny i agresywny, ni (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e, kt9rej -/det
zosta powanie okrojony wraz z zako+*zenie% 7 wojny ?wiatowejI (ieO sowie*ki*h
%isji handlowy*h i a%-asad, kt9ra rozwin4a si4 po podpisani/ traktat/ handlowego z
Wielk1 Brytani1 w %ar*/ !A rok/, daa 7.O %oliwo?O zakadania Klegalny*h
rezydent/rL, kierowany*h przez rezydent9w dziaaj1*y*h pod oson1 i%%/nitet/
dyplo%aty*znego wewn1trz eksterytorialnej sowie*kiej %isji l/- a%-asady
F
I
Po stronie -rytyjskiej pro-le% osony dyplo%aty*znej -y stale powode% tarO
%i4dzy dyplo%ata%i a ofi*era%i wywiad/I W okresie %i4dzywojenny% szefowie
pla*9wek zagrani*zny*h (7( %/sieli wie?O poz-awiony wszelki*h przywilej9w ywot
K/rz4dnik9w kontroli paszportowejL, zep*hni4ty*h gdzie? na %argines
78
a%-asad, i -yli powsze*hnie traktowani ra*zej jako poten*jalne Qr9do in*ydent9w, ni
po%o* dla a%-asador9w, kt9rzy woleli trzy%aO wywiad jak najdalej od dy#
plo%a*ji
FA
I
Rezyden*i 7.O %ieli zna*znie wi4ksze wpywy, ni szefowie pla*9wek (7(, a
i*h nie/stanne star*ia z sowie*ki%i a%-asadora%i %iay odpowiednio wi4kszy
wy%iarI ,godnie z infor%a*ja%i Georgi Aga-ekowa, rezydenta OGP', kt9ry
wy-ra wolno?O w !BE rok/R
:eorety*znie rezydent OGP' podlega a%-asadorowi, peni1* ofi*jalnie f/nk*j4 dr/giego
sekretarza l/- podo-n1I 2akty*znie jednakXIII\ *ieszy si4 *z4sto wi4kszy% a/#
torytete% ni a%-asadorI $oledzy -ali si4 go powsze*hnie, podo-nie jak a%-asador, a
on sia stra*h nie/stanny% wid%e% donos/I Czasa%i a%-asadorXIII\ skada skarg4 na
rezydenta, ofi*jalnie jako dr/giego sekretarza a%-asadyI W9w*zas a%-asada dzielia si4
na dwa o-ozyR rezydenta i a%-asadora oraz i*h pople*znik9wI :rwao to, a
8oskwa odwoaa jednego l/- dr/giego, a w ?lad za ni% odjedali wkr9t*e stopniowo i*h
zwolenni*y
FB
I
(zefe% 7.O, odpowiedzialny% za kierowanie rezydent/ra%i a pote% /rz4d9w,
kt9re go zast1piy w kolejny*h reorganiza*ja*h, -y od sierpnia !A rok/ prawie do
ko+*a !A! rok/ 8i*hai A-ra%owi*z :rilisser, rosyjski Nyd, kt9ry %aj1*
zaledwie M lat wy-ra w !E rok/ zaw9d rewol/*jonistyI Przed 7 wojn1 ?wiatow1
wyspe*jalizowa si4 w wykrywani/ poli*yjny*h szpieg9w w -olszewi*ki*h ?rodo#
wiska*h e%igra*yjny*hI Gego /%iej4tno?*i *eniono wysokoI Byy sekretarz (talina,
Borys Baanow, kt9ry /*iek w !AM rok/ zagrani*4, ?*igany przez OGP', opisywa
:rilissera jako K*wanego i inteligentnego *zekist4L
FC
I Podo-nie jak wi4kszo?O
pozostay*h wysoki*h ofi*er9w Cze$a z tego okres/, :rilisser zosta zlikwidowany w
*zasa*h Kwielkiego terror/L lat trzydziesty*hI ,reha-ilitowano go dopiero po
?%ier*i (talina, a jego portret wisi o-e*nie na honorowy% %iejs*/ w 7z-ie Pa%i4*i, w
g%a*h/ nast4p*y 7.O, *zyli 7 ,arz1d/ G9wnego $GB
FF
I
Przez pierwsze dwa lata sp4dzone na stanowisk/ szefa 7.O, :rilisser *edowa
wi4kszo?O *odzienny*h o-owi1zk9w na swojego esto+skiego zast4p*4, Wadi%ira
Andriejewi*za (tyrneI Poza %ody% wiekie% &przyszed do Wydzia/ 3agranicz-
nego %aj1* A lat), (tyrne da si4 poznaO z %ro1*ej krew w ya*h -ezwzgl4dno?*iI
$r1yy o ni% nie potwierdzone pogoski, w kt9re powsze*hnie w Cze$a wierzono, e
rozkaza zlikwidowaO wasny*h rodzi*9w
FJ
I
8niej wi4*ej w ty% sa%y% *zasie, kiedy :rilisser o-ej%owa w !A rok/
kierowni*two 7.O, $o%intern powoa tajny %i4dzynarodowy wydzia 1*znikowy
O8( <Otdiet 9ietdunarodnych Siazie!=, kt9rego zadanie% -yo prowadzenie
siatek agent/ralny*h zagrani*1
FH
I O8( s/y 7.O istotn1 po%o*1, gdy w*i1ga do
pra*y rosyjskiego wywiad/ ko%/nist9w inny*h kraj9w oraz zagrani*zny*h
sy%patyk9w ko%/niz%/, kt9rzy -yli -ardziej podatni na apele 8i4dzynarod9wki
H!
$o%/nisty*znej, ni na perswazj4 ofi*er9w sowie*kiego wywiad/I Wiel/ naj*en#
niejszy*h agent9w OGP' i .$W6 -yo w lata*h trzydziesty*h przekonany*h, e
pra*/je tylko dla $o%intern/
F
[I
O8( zapo*z1tkowa r9wnie tworzenie Kparawan9wL, *zyli organiza*ji, kt9re
stay si4 p9Qniej wany% instr/%ente% w sowie*ki*h dziaania*h aktywny*h i
opera*ja*h dezinfor%a*yjny*hI Wielki% wirt/oze% kreowania Kparawan9wL za
pieni1dze O8( -y nie%ie*ki ko%/nista Willi 8/enzen-erg, zwany piesz*zotliwie
przez sw1 towarzyszk4 y*ia Ba-ette Gross, Kpatrone% sy%patyk9w ko%/niz%/L
F!
I
Pod*zas wielkiego god/ w !A rok/, 8/enzen-erg /tworzy w Berlinie -i/ro
8i4dzynarodowej Po%o*y Ro-otni*zej &7WA) i szy-ko sta si4 *zoowy% propagan#
dzist1 $o%intern/I ,godnie ze sowa%i Ba-ette GrossR
'ywa %agi*znego sowa Ksolidarno?OLI .a po*z1tk/ -ya to solidarno?O z god/j1*y%i
Rosjana%i, pote% z proletariate% *aego ?wiataI ,a%ieniaj1* do-ro*zynno?O na solidar#
no?O, 8/enzen-erg znalaz kl/*z do ser* wiel/ intelekt/alist9w< reagowali
spontani*znieXIII\I $iedy %9wi o K?wi4ty% ent/zjaz%ie dla proletaria*kiego o-owi1zk/
po%o*y i wspar*iaL, trafia idealnie w egzaltowan1 gotowo?O do po?wi4*e+, o-e*n1
wsz4dzie ta%, gdzie jest wiara
JE
I
$ady akt Ksolidarno?*i z l/de% RosjiL tworzy /*z/*iowy zwi1zek %i4dzy
ofiarodaw*1 a wyidealizowany% o-raze% sowie*kiego pa+stwa ro-otnik9w i *ho#
p9w, prezentowany% przez propagand4 $o%intern/I
W partyjny% argonie 7WA zwana -ya Ktr/ste% 8/enzen-ergaL, a wed/g
Arth/ra $oestlera, kt9rego w !BB rok/ wysano 8/enzen-ergowi do po%o*y,
K-y on -ardziej niezaleny i %ia wi4*ej swo-ody dziaania na arenie %i4dzyna#
rodowej, ni ktokolwiek inny z kierowni*twa $o%intern/XIII\I By wolny od /sz#
tywniaj1*ej kontroli partyjnej -i/rokra*jiLI Po%ysowe ka%panie propagandowe
8/enzen-erga K/derzaj1*o kontrastoway z pedanty*zny%, sek*iarski% j4zykie%
ofi*jalnej prasy partyjnejL
J
I
:r/st 8/enzen-erga szy-ko /zyska popar*ie Kniezaleny*hL pisarzy, wy#
kadow*9w i /*zony*hI O-raz wy*i1gaj1*ego r4k4, wygodzonego dzie*ka o d/y*h
o*za*h z plakat/ $aethe $ollwitza, zaprojektowanego na za%9wienie
8/enzen-erga w !AB rok/, sta si4 jedny% z naj*z4?*iej pa%i4tany*h wizer/nk9w
epokiI W lata*h dw/dziesty*h Ktr/st 8/enzen-ergaL zakada wasne gazety,
ofi*yny wydawni*ze, kl/-y ksi1ki, prod/kowa fil%y i wystawia szt/ki teatralneI
.awet w Gaponii, jak twierdzi $oestler, Ktr/stL kontrolowa -ezpo?rednio l/-
po?rednio ! gazet i *zasopis%I Co dziwniejsze, 8/enzen-erg potrafi tak
zorganizowaO swoje przedsi4-iorstwa propagandowe, e przynosiy do*h9d
JA
I
7nnostrannyj Otdie stworzy r9wnie li*zne gr/py, zwane prywatnie przez
8/enzen-erga Kkl/-a%i niewini1tekL
JB
I Byy to stowarzyszenia powoane dla
Kzorganizowania intelekt/alist9wL, pod tajn1 kontrol1 $o%intern/, w *el/ /dzielania
popar*ia r9ny% %odny% sprawo%I 8/enzen-erg %ia lek*ewa1*y stos/nek do
Kniewinny*hL intelekt/alist9w -/r/azyjny*h, kt9ry*h *yni*znie wykorzystywa,
wa-i1* d/*how1 solidarno?*i1 z proletariate%I K$l/-y niewini1tekL s/yy %/
80
g9wnie do *el9w propagandowy*h, ale /ywa i*h r9wnie do ka%/fla/ wywia#
dow*zy*h dziaa+ O8(, do kt9ry*h w*i1gn1 niekt9ry*h sk/te*znie ot/%aniony*h
intelekt/alist9w
JC
I
.a pozio%ie dziaa+ opera*yjny*h ko%peten*je O8( oraz pot4nego 7.O
nakaday si4 na sie-ie, *o -yo Qr9de% nie/*hronny*h starOI (tos/nki %oskiewski*h
*entral o-/ instyt/*ji -yy zna*znie lepsze, gdy szefa 7.O, 8i*haia :rilissera, 1*zya
$rzy!a?@ z Gosife% Aronowi*ze% Piatni*ki%, kt9ry kierowa O8( od *hwili
powoania tej instyt/*ji w !A rok/, a do rozstrzelania w poowie lat trzydziesty*hI
Piatni*ki, podo-nie jak :rilisser, -y Nyde% i rozpo*z1 karier4 zawodowego
rewol/*jonisty jesz*ze jako nastolatekI Przed 7 wojn1 ?wiatow1 spe*jalizowa si4 w
sz%/glowani/ przez grani*4 *arskiej Rosji rewol/*jonist9w i rewol/*yjnej literat/ry
propagandowej
JF
I P9Qniej o-j1 O8(I Pozy*ja Piatni*kiego -ya jednak sa-sza ni
:rilisseraI :rilisser zasiada w kierowni*twie O8(, a Piatni*ki nie %ia ni* do
powiedzenia w 7.O
JJ
I
.aj-ardziej a%-itn1 tajn1 opera*j1, podj4t1 wsp9lnie przez OGP' i $o%intern,
-ya ostatnia pr9-a zorganizowania rewol/*ji w .ie%*ze*hI ,aproponowa j1
$o%intern, a polit-i/ro dao swoje -ogosawie+stwoI
W %ar*/ !AB rok/ 0enin przeszed trze*i atak ser*a, kt9ry prakty*znie pooy
kres jego karierze polity*znejI Przyw9d*y $o%intern/ postanowili wi4*, e jesz*ze
przed spodziewan1 ry*ho ?%ier*i1 wodza, zanios1 po%ie+ rewol/*ji przynaj%niej do
jednego kraj/I 0i*zyli, e je?li ko%/niz% zatry/%f/je w .ie%*ze*h, to przeto*zy si4
szy-ko przez *a1 "/rop4
JH
I
F sierpnia ,inowjew przerwa letni /rlop i przekaza kierowni*tw/ $o%/nis#
ty*znej Partii .ie%ie* # $P6 # pole*enia przygotowania rewol/*ji
JM
I AB sierpnia, na
tajny% posiedzeni/ Bi/ra Polity*znego, g9wny spe*jalista $o%intern/ od spraw
nie%ie*ki*h, $arol Radek, przedstawi raport o syt/a*ji wewn4trznej w .ie%*ze*hI
K:y% raze%, towarzysze, nadesza -/rza, na kt9r1 tak nie*ierpliwie *zekali?%y od
wiel/ latL # stwierdzi pod*zas o-rad :ro*kiI # K:o przezna*zenie, kt9re z%ieni o-li*ze
?wiataXIII\I Rewol/*ja w .ie%*ze*h oznacza /padek ?wiata kapitaliz%/LI
Polit-i/ro nie -yo w tak e/fory*zny% nastroj/ jak :ro*ki, ale postanowio wysaO
do Berlina tajn1, *zterooso-ow1 delega*j4 wyposaon1 w faszywe papiery, kt9ra %iaa
przygotowaO gr/nt pod planowan1 rewol/*j4I Radek %ia przekazaO $P6 instr/k*je
$o%intern/, opra*owane przez sowie*kie Bi/ro Polity*zne, oraz pokierowaO w
odpowiedni spos9- nie%ie*ki% $o%itete% Centralny%I ,ast4p*y 6ziery+skiego w
OGP', 'nszli*htowi, pole*ono zorganizowaO i /z-roiO KCzerwone (otnieLI 7*h
zadanie% -yo przeprowadziO rewol/*j4 oraz przygotowaO zr4-y nie%ie*kiego OGP',
kt9re po /dany% przewro*ie %iao zdawiO wszelkie pr9-y kontrrewol/*jiI 6o
o-owi1zk9w Wasi (*h%idta, sowie*kiego ko%isarza pra*y, po*hodzenia
nie%ie*kiego, naleaa organiza*ja rewol/*yjny*h ko%9rek w nie%ie*ki*h zwi1zka*h
zawodowy*h, z kt9ry*h po przewro*ie %iay powstaO Rady Ro-otni*zeI Czonek
$o%itet/ Centralnego W$P&-) G/rij Piatakow %ia koordynowaO pra*4 pozostay*h i
/trzy%ywaO 1*zno?O %i4dzy 8oskw1 a Berline%
J!
I

M
8 9 KGB
W !AB rok/ rewol/*ja w .ie%*ze*h nie %iaa adny*h realny*h szans
powodzeniaI $P6 *ieszya si4 niewielki% popar*ie% nie%ie*kiej klasy ro-ot#
ni*zej, kt9ra opowiadaa si4 ra*zej za rywaliz/j1*1 z ko%/nista%i so*jalisty*zn1
(P6I Ponadto wadze nie%ie*kie -yy zna*znie silniejsze ni *hwiejny rz1d
ty%*zasowy $iere+skiego z paQdziernika !H rok/I 8i%o to opty%iz% nie
op/sz*za tajnej delega*ji sowie*kiejI W sany*h do 8oskwy raporta*h, Piatakow ze
wzgard1 krytykowa kierowni*two $P6 i zapewnia, e nie%ie*ki proletariat jest
got9w do rewol/*jiI .a spe*jalny% posiedzeni/ w ko+*/ wrze?nia polit-i/ro dao
sygna do rozpo*z4*ia opera*jiI 6e*yzj4 t4 /znano za tak po/fn1, e stenogra% z
o-rad za%kni4to w sejfie sekretarza polit-i/ra, za%iast, tak jak to -yo w9w*zas
w zwy*zaj/, przekazaO go do wgl1d/ *zonko% $o%itet/ CentralnegoI
,aapro-owany przez polit-i/ro plan przewidywa, e przewr9t rozpo*znie si4
od de%onstra*ji z okazji ro*zni*y rewol/*ji -olszewi*kiej, pod*zas kt9ry*h KCzer#
wone (otnieL 'nszli*hta sprowok/j1 star*ia z-rojne z poli*j1I 0i*zono, e powstae w
ten spos9- za%ieszanie oraz spodziewane represje wadz doprowadz1 do generalnego
powstania klasy ro-otni*zej, w trak*ie kt9rego -oj9wki 'nszli*hta opan/j1 g9wne
o?rodki wadzy, tak jak sze?O lat w*ze?niej zro-ia to w Peters-/rg/ Czerwona
Gwardia
H
LI
Bro+ dla KCzerwony*h (otniL planowano przesz%/glowaO na pokadzie py#
n1*ego z Piotrogrod/ parow*a, kt9ry w 5a%-/rg/ %ieli rozadowaO za/fani
dokerzy z lokalnej organiza*ji $P6
H
I
.ie%ie*ka rewol/*ja %iaa si4 rozpo*z1O AB paQdziernika, o ?wi*ieI (zef
O8(, Gosif Piatni*ki, 6%itrij 8an/ilski z $o%itet/ Centralnego W$P&-) oraz
sekretarz generalny $o%intern/ Otto $//sinen siedzieli przez *a1 no* w ga-ine*ie
$//sinena pij1* kaw4, pal1* i *zekaj1* na telegra% od prze-ywaj1*ego w Berlinie
Radka, z /%9wiony% sygnae%, e rewol/*ja si4 za*z4aI Przez *a1 no* /trzy#
%ywano po1*zenie z telefone% stoj1*y% przy 9k/ 0enina w Gorki%, gdzie
ze-rali si4 *zoowi przyw9d*y -olszewi*kiej RosjiI 0enin -y j/ w tak *i4ki%
stanie, e ledwie %9g wy%a%rotaO kilka niewyraQny*h s9w, ale jego %9zg
pra*owa nadal znako%i*ie i w napi4*i/ *zeka na wiado%o?O o rozpo*z4*i/
rewol/*ji, kt9rej wy-/*h przepowiedzia j/ pi4O lat w*ze?niejI .adare%nieI
Wiado%o?O nie nadeszaI :/ po ws*hodzie so+*a, AB paQdziernika, wysano do
Radka telegra% z pytanie%, *o si4 dziejeW Po kilk/ godzina*h otrzy%ano lakoni*zn1
odpowiedQR K.i*LI
Radek wraz kierowni*twe% $P6 odwoa w ostatniej *hwili roz/az do rozpo#
*z4*ia dziaa+, kiedy okazao si4, e planowana rewol/*ja nie %a adnego popar*ia w
%asa*h ro-otni*zy*hI ,a%ieszki wy-/*hy tylko w 5a%-/rg/, ale protest zosta
szy-ko zdawionyI
.iepowodzenie rewol/*ji spowodowao fal4 gorzki*h zarz/t9w
HA
I W 8oskwie
krytykowano ostro $P6 za zaprzepasz*zenie Ksprzyjaj1*ej okazjiL
HB
I Prawd4 jednak
%9wi1*, win4 na sie-ie powinna wzi1O ra*zej 8oskwa, kt9ra w%9wia so-ie,
w-rew o*zywisty% fakto%, e w .ie%*ze*h powstay war/nki /%oliwiaj1*e
przeprowadzenie rewol/*ji
HC
I
MA
2iasko w .ie%*ze*h sprawio, e zainteresowanie i nadzieje $o%intern/ przes/n4y
si4 z "/ropy do Azji, a przede wszystki% do 7ndii i ChinI .a terenie "/ropy
przegrana .ie%ie*kiego PaQdziernika !AB rok/ potwierdzia z%ian4 ak*ent9w,
zapo*z1tkowan1 dwa lata w*ze?niej niepowodzenie% KAk*ji 8ar*owejLI Rezygno#
wano powoli z aktywnego wspierania rewol/*yjny*h powsta+ proletariat/ na rze*z
nawi1zywania kontakt9w dyplo%aty*zny*h i handlowy*h z kapitalisty*zny%i
%o*arstwa%iI
Przez kilka lat Cze$a i jej nast4p*y odnosili wi4ksze s/k*esy w 8oskwie, ni w
stoli*a*h za*hodni*hI ,akadane od !A rok/ w 8oskwie %isje handlowe i
a%-asady -yy d/o atwiejsze do spenetrowania, ni %inisterstwa spraw za#
grani*zny*h w o-*y*h kraja*hI .adz9r nad pla*9wka%i dyplo%aty*zny%i przej1
$RO # $ontrrazwiedywatielnyj Otdie Cze$a, kt9ry% przez wi4kszo?O lat dw/#
dziesty*h kierowa Art/r $ristianowi*z Art/zowI
'rodzony w M! rok/, Art/zow -y syne% osiadego w Rosji prod/*enta
ser9w, po*hodz1*ego z woskiego kanton/ (zwaj*arii, oraz siostrze+*e% 8I(I
$edrowa, szefa ,arz1d/ Pra*y Przy%/sowej .$W6
HF
I W !A! rok/ zast1pi on
:rilissera na stanowisk/ szefa 7.O i peni t4 f/nk*j4 do rok/ !BCI Portret
Art/zowa wisi o-e*nie w 7z-ie Pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego, o-ok panegiryk/
wy*hwalaj1*ego jego zas/gi dla $RO i 7.O
HJ
I
:ajna historia 7 ,arz1d/ G9wnego *hwali Art/zowa jako a/tora nowy*h
kon*ep*jiI By pioniere% wiel/ sposo-9w penetra*ji zagrani*zny*h pla*9wek
dyplo%aty*zny*h, po*zynaj1* od K%iodowej p/apkiL, *zyli podstawienia /*zynnej
panienki, po %niej s/-telne %etody zastraszania, stosowane p9Qniej przez $GBI G/ za
*zas9w Art/zowa zagrani*zni k/rierzy -yli ?ledzeni od %o%ent/ przekro*zenia
grani*y, a *zasa%i nawet w*ze?niej, z %y?l1 o wykorzystani/ pierwszej nadarzaj1*ej si4
okazji i do-rani/ si4 do konwojowanej po*zty dyplo%aty*znejI Ge?li k/rierzy
je*hali no*ny% sleepingie%, k/rs/j1*y% %i4dzy Piotrogrode% a 8oskw1, a *z4sto to
*zynili, do1*zano do skad/ spe*jalny wagon, w kt9ry% %ie?*io si4 la-oratori/%
fotografi*zne, w nadziei, e -yO %oe /da si4 przej1O neseser z po*zt1 pod*zas sn/
k/riera
HH
I $/rier, zatr/dniany w !A rok/ przez fi+sk1 %isj4 handlow1 w 8oskwie,
%/sia wr4*z op4dzaO si4 od atrak*yjnej agentki Cze$a, kt9ra /siowaa go /wie?O,
e-y odwr9*iO jego /wag4 od tor-y z przesyka%i
HM
I 7nne%/ fi+skie%/ k/rierowi
podano ?rodek /sypiaj1*y w her-a*ie ze znajd/j1*ego si4 w wagonie sypialny%
sa%owaraI $iedy zasn1, zawarto?O jego tor-y z po*zt1 sfotografowano w do*zepiony%
wagonie#la-oratori/%I By to pierwszy odnotowany przypadek /y*ia narkotyk9w w
historii sowie*ki*h dziaa+ prze*iwko o-*y% s/-o% dyplo%aty*zny%aI
W prze*iwie+stwie do 7.O, $RO j/ w lata*h dw/dziesty*h %iao wasne
la-oratoria, w kt9ry*h /*zono szt/ki otwierania przesyek dyplo%aty*zny*h, fa#
szowania pie*z4*i, pos/giwania si4 sy%paty*zny%i atra%enta%i oraz pods/wania
narkotyk9w i r9ny*h ?rodk9w far%akologi*zny*h
ME
I
.ajwi4kszy% osi1gni4*ie% pierwszy*h lat dziaalno?*i $RO -yo zapewne
zwer-owanie esto+skiego k/riera, Ro%ana Birka, kt9ry popad w 8oskwie w d/gi
83
kar*iane wo-e* podstawionego agenta Cze$aI Birk nie tylko /dost4pnia Cze$a
zawarto?O swojej tor-y k/rierskiej, ale zosta agente% Cze$a i -ra p9Qniej /dzia w
opera*ji dezinfor%a*yjnej K:r/stL, najsk/te*zniejszej ak*ji sowie*ki*h s/-
spe*jalny*h w lata*h dw/dziesty*h
M
I
W !AA rok/ $RO za-rao si4 za szefa -rytyjskiej %isji handlowej, Ro-erta
5odgsonaI Opra*owano nawet plan, kt9ry /jawni 5odgsonowi znajo%y, -yy
/rz4dnik *arskiI ,dradzi on, e zaoferowano %/ pra*4 w $o%isaria*ie (praw
,agrani*zny*h, pod war/nkie%, i po%oe w szpiegowani/ -rytyjskiej %isjiI
5odgson naty*h%iast depeszowa do 2oreign Offi*e w 0ondynieR
Roller Xszef -rytyjskiej sek*ji w $RO\ powiedzia te%/ *zowiekowi, e %a zwa-iO
%nie do swojego %ieszkania, gdzie %iano %nie /?piO i przesz/kaO %i kieszenieI
(1dzili, e znajd1 w ten spos9- jakie? wane infor%a*jeI 89j znajo%y zgosi o*zywiste
o-iek*je do tej %iej s/gestiiI ,wr9*i /wag4, e sa%o*h9d %isji -4dzie sta przed
do%e%, z %isji %oe kto? si4 dopytywaO, *o si4 ze %n1 stao, je?li d/go nie -4d4
wra*a, i %og1 powstaO ko%plika*je, kt9re -4d1 %ao przyje%ne dla sowie*ki*h
wadzI
Art/zow zgodzi si4 z ty%i o-iek*ja%i i plan odoono na p9k4
MA
I
.aj*z4?*iej stosowany% przez $RO sposo-e% penetra*ji zagrani*zny*h
pla*9wek dyplo%aty*zny*h -yo zastraszanie i*h rosyjskiego personel/ oraz
znajo%y*h zagrani*zny*h dyplo%at9wI W %aj/ !AC rok/ 5odgson wysa
0itwinowowi dwa K*akie% przyja*ielskieL listyI ,akadaj1* prawidowo, e
ko%isarz spraw zagrani*zny*h nie apro-/je wszystki*h %etod OGP', poda w
ni*h wy-rane z dw9*h lat przykady napastowania pra*ownik9w %isjiI Pojawia
si4 w ni*h kilkakrotnie ofi*er OGP', /ywaj1*y nazwiska Anatolij
Wadi%irowi*z G/rgens, kt9ry, jak pisa 5odgson, Kwyspe*jalizowa si4, jak
widaO, w terroryzowani/ ko-iet i %ody*h dziew*z1tLI .a po*z1tk/ !AA rok/
G/rgens wezwa :eres4 $o*h, kt9ra pra*owaa w %isji jako pokoj9wka, i
zagrozi jej doywotni% wi4zienie%, je?li nie podpisze zgody na wsp9pra*4 i
nie -4dzie raz w tygodni/ donosiO Cze$a o wszystki%, *o dzieje si4 w %isjiR
Cakie% zastraszona w ko+*/ podpisaaI ,agroono jej ostry%i kara%i, je?li /jawni %i
*okolwiekXIII\I Przez kilka %iesi4*y nie odwaya si4 wyj?O z -/dynk/ %isjiI
P9Qniej, kiedy wyst1pia o zgod4 na wyjazd z kraj/, stale jej od%awiano podaj1*
jako przy*zyn4 /dzia w jaki%? in*yden*ie w Gekaterynosawi/, %ie?*ie w kt9ry%
nigdy w y*i/ nie -yaI
.a po*z1tk/ !AB rok/ G/rgens ponownie spr9-owa %etody zastraszaniaI :y%
raze% wy-ra 8ari4 .ikoajewn4 (*h%eg%an, le*iw1 da%4, kt9ra sprzedawaa
5odgsonowi antykiI G/rgens zagrozi jej, e nie wyjdzie z >/-ianki ywa, je?li nie
podpisze zgody na wykradzenie 5odgsonowi dok/%ent9w i donoszenie o ty%, *o
widziaa w %isjiI
84
,godzia si4 w ko+*/I G/rgens prze?ladowa j1 przez d/gi *zasI Groono jej najgorszy%i
kara%i je?li, powie ko%/kolwiek *hoO-y sowoI
Wiosn1 !AC rok/ sy%patia jednego z pra*ownik9w %isji, :atiana Ro%anowna
0ewi*kaja, zostaa poproszona o wsp9pra*4 w z-ierani/ infor%a*ji o %isjiI $iedy
od%9wia, oskarono j1 o szpiegostwo na rze*z Wielkiej Brytanii i skazano na trzy
lata zsyki do o-wod/ .ary%
sB
I
KW por9wnani/ z inny%i pla*9wka%iL, -rytyjska %isja -ya Ktraktowana stos/n#
kowo przyzwoi*ieL # infor%owa 5odgson przeoony*h w 2oreign Offi*eI Poselstwo
polskie, po ostrej skardze na napastliwo?O OGP', otrzy%ao for%aln1 not4 z przepro#
sina%i od $o%isariat/ (praw ,agrani*zny*h, ale dziaania OGP' nie osa-y
MC
I W
prze*iwie+stwie do Polak9w, 5odgsona nie przeproszono, ale w sierpni/ !AC rok/
infor%owa zwierz*hnik9w, e po jego %ajowy% prote?*ie ka%pani4 zastraszania
przerwanoR KCzi*zerin wzi1 so-ie zapewne spraw4 do ser*a i trosz*zy si4 wyraQnie,
e-y tak nieprzyje%ne in*ydenty nie powt9rzyy si4 w przyszo?*iL
MF
I Byy to jednak
ponne nadzieje, gdy po przerwie OGP' wr9*io do stary*h %etodI
Cze$a i instyt/*jo%, kt9re z niej wyrosy, atwiej -yo *zasa%i spenetrowaO
przedstawi*ielstwa dyplo%aty*zne kraj9w e/ropejski*h na inny*h kontynenta*h,
ni w Rosji l/- "/ropieI .a po*z1tk/ lat dw/dziesty*h ko*hanka -rytyjskiego
kons/la w Resht, w Persji, reg/larnie dostar*zaa tajne dok/%enty kons/lat/
ofi*erowi Cze$a o nazwisk/ ApresowI Awansowany w !AB rok/ na rezydenta
OGP' w 8eshed, Apresow otrzy%ywa z -rytyjskiego kons/lat/ nie tylko kopie
raport9w kons/la dla -rytyjskiej a%-asady w :eheranie, ale r9wnie koresponden*j4
%i4dzy atta*he wojskowy% w :eheranie a dow9dztwe% -rytyjski% w 7ndia*h
MJ
I
Pekin -y w *zasa*h przedstalinowski*h %iaste%, w kt9ry% sowie*kie%/
wywiadowi najatwiej /dawao si4 spenetrowaO a%-asady kraj9w e/ropejski*hI
Odkryto to w kwietni/ !AH rok/, w rez/lta*ie poli*yjnej rewizji sowie*kiej
a%-asady w Pekinie, gdzie znaleziono kopie wiel/ ?*i?le tajny*h dok/%ent9w
-rytyjskiej dyplo%a*jiI ,godnie z notatka%i %inisterstwa spraw zagrani*zny*h w
0ondynie, -yy w?r9d ni*h Kdwie, prawdopodo-nie najwaniejsze depeszeL, kt9re
wysa -rytyjski a%-asador sir 8iles 0a%pson w %iesi1*a*h poprzedzaj1*y*h rewizj4I
W przekazany*h wyja?nienia*h 0a%pson podkre?la, e Kprze*iekiL z a%-asad Wo*h
i Gaponii -yy zna*znie powaniejszeR
6ok/%enty wykradzione z poselstwa woskiego o-ej%oway g9wnie odszyfrowane
teksty wany*h telegra%9w, nadany*h z Pekin/ do Rzy%/ i odwrotnieI W o-szerny%
zestawie dok/%ent9w poselstwa japo+skiego znalaz>y si4 nawet takie sz*zeg9y, jak
plany rozsadzenia go?*i na ofi*jalny*h przyj4*ia*h oraz notatki z roz%9w przeprowa#
dzony*h %i4dzy /rz4dnika%i poselstwa a interesanta%iI
0a%pson infor%owa, e jak /stalono, dla Rosjan pra*owa *hi+ski s/1*y
kierownika kan*elarii oraz jeden z zatr/dniony*h w a%-asadzie Chi+*zyk9w
MH
I
Brytyjskie %inisterstwo spraw zagrani*zny*h nie wy*i1gn4o wniosk9w z pene#
tra*ji peki+skiej a%-asadyI Przez *ay okres %i4dzywojenny nie tylko e nie
MF
stworzono wydzia/ *zy sek*ji -ezpie*ze+stwa, ale nawet nie powoano ani
jednego /rz4dnika, kt9ry %ia-y trosz*zyO si4 o -ezpie*ze+stwo wasny*h
pla*9wekI O*hrona pozostawiaa nadal wiele do y*zenia, a *zasa%i dop/sz*zano
si4 wr4*z karygodny*h zanied-a+I , a%-asady w Rzy%ie, dla przykad/,
dok/%enty za*z4y wy*iekaO w !AC rok/ i pro*es ten, w kt9ry zaangaowany
-y *o naj%niej jeden pra*ownik woski, trwa a do wy-/*h/ 77 wojny ?wiatowej
MM
S
Penetra*je za*hodni*h pla*9wek w Pekinie -yy ra*zej dziee% wywiad/ woj#
skowego, ni OGP', ale %i%o to dok/%enty znalezione w trak*ie rewizji a%-asady
,(RR pozwoliy na lepsze zroz/%ienie %etod dziaania o-/ sowie*ki*h s/-
wywiadow*zy*hI .a przykad zestaw instr/k*ji rekr/towania *hi+skiego personel/
Kniszego sz*ze-laL, zatr/dnionego w zagrani*zny*h poselstwa*h &go+*9w, por#
tier9w, dozor*9w, s/1*y*h, itpI), podkre?la, e K-ardzo /yte*zny%i agenta%i
wer-/nkowy%i %og1 staO si4 przeszkoleni dziaa*ze partii Xko%/nisty*znej\,
kt9rzy %aj1 spore do?wiad*zenie w wysz/kiwani/ tajny*h agent9w i skaniani/
i*h do wsp9pra*y, apel/j1* do i*h idealiz%/LI :ak zwer-owany% agento% pole#
*ano z-ieraO wszystkie skrawki dok/%ent9w wyrz/*ony*h do koszy na ?%ie*ieI
8ieli z'ieraC Kza-r/dzone l/- znisz*zone strony %aszynopis/ oraz od-itki sz*zot#
kowe z powiela*zy i inny*h %aszyn dr/karski*hL, a przede wszystki% wszelkiego
rodzaj/ kalki i %atry*eR
Agent9w, kt9rzy zdo-ywaj1 tego rodzaj/ %ateriay, naley za*h4*aO do dziaania
wynagrodzenie% pieni4ny%I Wynagrodzenie to powinno -yO jednak niewielkie z dw9*h
powod9wR
aI wi4ksza s/%a pieni4dzy w r4ka*h agenta %oe wz-/dziO podejrzenia pozostay*h
*hi+ski*h s/1*y*h, zatr/dniony*h w pla*9w*e, i t1 drog1 zwr9*iO /wag4 i*h
pryn*ypa9w<
-I w adny% wypadk/ nie wolno wz-/dziO w agen*ie wraenia, e dostar*za %ateriay o
d/ej warto?*i, gdy przy pierwszej okazji -4dzie *h*ia pod-iO *en4I Wr4*z prze#
*iwnie, naley zawsze podkre?laO, e o*zek/je si4 od agenta dostar*zenia -ardziej
warto?*iowy*h %ateria9w, a otrzy%ane wynagrodzenie jest wyraze% nadziei, e na#
st4pny% raze% spisze si4 lepiejI Generalnie naley przyj1O, e przekazywane taki%
agento% wynagrodzenie powinno -yO tylko nie*o wysze od tego, *o otrzy%/j1 od
swoi*h pra*odaw*9wI
,a do-r1 pra*4 tajny*h agent9w powinno wynagradzaO si4 agent9w wer#
-/nkowy*h, poniewa s1 oni si1 spraw*z1 kryj1*1 si4 za dziaalno?*i1 tajny*h
agent9wI
Gak gosi instr/k*ja, zwer-owani do wsp9pra*y tajni agen*i winni wykazywaO si4
Kprzedsi4-ior*zo?*i1, p/nkt/alno?*i1, przywi1zanie% oraz *h4*i1 do pra*yL i
staraO si4 ze wszystki*h si, e-y nie wz-/dzaO podejrze+ zatr/dniaj1*y*h i*h
dyplo%at9wI Prowadz1*y i*h personel sowie*ki winien K%ieO si4 stale na -a*zno?*i
przed pr9-a%i pods/ni4*ia faszywy*h infor%a*jiL oraz %ieO na /wadze %oliwo?O,
MJ
e zwer-owany agent zosta rozpra*owany przez personel zatr/dniaj1*ej go
pla*9wki dyplo%aty*znej i wykorzystany do pods/ni4*ia spreparowany*h infor#
%a*ji

[
!
I
6ok/%enty kradzione w zagrani*zny*h %isja*h dyplo%aty*zny*h -yy znako%it1
po%o*1 w pra*y sowie*ki*h kryptolog9w, kt9rzy por9wnywali je z teksta%i
prze*hwy*ony*h szyfrogra%9wI Czasa%i, tak jak w *arski*h *zasa*h, zdarzao si4
nawet, e zwer-owany po%o*ni*zy personel pla*9wek dyplo%aty*zny*h dostar*za
wyniesiony /kradkie% %ateria kryptologi*zny
!E
I
W poowie lat dw/dziesty*h dekrypta zn9w sta si4 wany% Qr9de% infor%a*ji
rosyjskiego wywiad/I W OGP' zaj%owa si4 ni% Wydzia (pe*jalny, kt9ry% kierowa
Gle- 7wanowi*z BokyI (pe* Otdie /tworzony zosta jesz*ze za *zas9w Cze$a, w !A
rok/, ale jego dziaalno?O sprowadzaa si4 wtedy przede wszystki% do nadzorowania
o-oz9w pra*yI
Gle- Boky, stary -olszewik, /rodzony w MH! rok/ syn /krai+skiego na/*zy*iela,
%ia wr4*z %odelowy y*iorys rewol/*jonistyI Odsiedzia A wyrok9w w *arski*h
wi4zienia*h i -y dw/krotnie zsyany na (y-eri4I '*zestni*zy w rewol/*ja*h !EF i
!H rok/I O-j1 Wydzia (pe*jalny w !A rok/ i kierowa ni% przez J lat, a pad
ofiar1 stalinowskiego terror/ w trak*ie *zystki !BH rok/I
W poowie lat dw/dziesty*h (pe* Otdie odnosi s/k*esy instal/j1* sk/te*znie
pods/*hy w %oskiewski*h siedzi-a*h niekt9ry*h a%-asad oraz a%i1* stosowane
przez nie kody i szyfryI Wed/g niekt9ry*h Qr9de, to wa?nie Boky %ia zade%on#
strowaO profesjonaliz% Wydzia/ (pe*jalnego, zapraszaj1* l/dowego ko%isarza
spraw zagrani*zny*h Czi*zerina na pokazowy pods/*h wy*zyn9w %iosny*h
a%-asadora Afganistan/ z pods/ni4t1 %/ przez OGP' Kjask9e*zk1L, kt9r1 -ya
znana ?piewa*zka operowa
!A
I
W %ar*/ !A rok/, kiedy po podpisani/ angielsko#rosyjskiego traktat/ hand#
lowego (owiety za*z4y wydo-ywaO si4 z dyplo%aty*znej izola*ji, wywiad za#
grani*zny 8oskwy -y w*i1 jesz*ze w powijaka*hI Ra*zk/j1*y Wydzia ,a#
grani*zny 7.O *zerpa wiado%o?*i na te%at Kg9wnego prze*iwnikaL, Wielkiej
Brytanii, z %ao wiarygodny*h o*en Arth/ra Ranso%eSa, ale do *zas/ ?%ier*i
6ziery+skiego w !AJ rok/ syt/a*ja z%ienia si4 dia%etralnieI (owie*ki radio#
wywiad, *ho*ia w*i1 nie dorasta do *arskiego, sta si4 znow/ g9wny% Qr9de%
*enny*h infor%a*ji dyplo%aty*zny*h, za? penetra*ja za*hodni*h a%-asad w 8o#
skwie i stoli*a*h inny*h kraj9w dawaa Rosji prawdopodo-nie najlepsze na ?wie*ie
%ateriay wywiadow*zeI 7nne s/-y spe*jalne nie %iay taki*h %oliwo?*i, gdy
8oskwa -ya najtr/dniejszy% i naj-ardziej nie-ezpie*zny% terene% dziaaniaI W
okresie %i4dzywojenny% -rytyjska (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e nie stworzya
nawet w 8oskwie swej rezydent/ryI Podo-nie jak wywiady inny*h kraj9w, /siowaa
z-ieraO infor%a*je z zagrani*y, przede wszystki% z terytori/% 2inlandii i pa+stw
-aty*ki*h
!B
I
Brak agent9w na terenie ,(RR -rytyjski wywiad wynagradza doskonay%
radiowywiade% oraz penetra*j1 sie*i 1*zno?*i $o%intern/I .aj-ardziej sko%p#
likowane szyfry *arskiej dyplo%a*ji nigdy nie zostay, jak si4 wydaje, za%ane
87
przez zagrani*zne s/-y kryptologi*zne, *zego nie %ona powiedzieO o szyfra*h
sowie*ki*hI :ajna koresponden*ja dyplo%a*ji i wywiad/ ,(RR od*zytywana -ya
reg/larnie jesz*ze przez E lat po rewol/*ji
!C
I W %oskiewski% -i/rze $o%intern/
-yo *o naj%niej tyle sa%o Kdzi/r, *o w za*hodni*h a%-asada*h, a kierowni*two
8i4dzynarod9wki $o%/nisty*znej skaryo si4, e Kwiele naszy*h taje%ni* zostao
przej4ty*h przez agent9w o-*y*h rz1d9wL
!F
I Podo-nie kontrwywiad 87#F i Wydzia
(pe*jalny <S$ecial Branch= (*otland Uard/ w 0ondynie oraz Bi/ro Wywiad/
wadz -rytyjski*h w 6elhi z powodzenie% prze*hwytywao i od*zytywao o-fit1
koresponden*j4 $o%intern/ z -rytyjski%i i hind/ski%i ko%/nista%iI 6o dzisiaj
hind/s*y ko%/ni?*i wykorzyst/j1 za*howane w ar*hiwa*h od*zytane depesze jako
wiarygodne Qr9do historii wasnej partii
!J
I
$ierowni*two $o%intern/ wiedziao, e jego koresponden*ja jest
prze*hwytywana, ale skrz4tnie /krywao dowody, o-awiaj1* si4, e -4dy
-ezpie*ze+stwa 1*zno?*i zostan1 wykorzystane przez OGP' do przej4*ia
-a*zniejszej kontroli nad 8i4dzynarod9wk1
!H
I
$o%internowi gin4y nie tylko dok/%entyI ,aproszony do 8i+ska na /ro*zysto?O
wojskow1 reprezentant B/garii w $o%ite*ie Wykonaw*zy% $o%intern/, Wasilij
$olarow, przey pene konsterna*ji *hwile w wagonie sypialny% no*nego po*i1g/I
$iedy o-/dzi si4, stwierdzi z przeraenie%, e kto? /krad %/ nie tylko walizk4,
ale r9wnie /-ranieI Po*i1g zaje*ha wa?nie na dworze* i wygl1daj1* /kradkie%
przez okno, $olarow /jrza stoj1*y*h na -a*zno?O ofi*er9w, *zekaj1*y*h a towarzysz
z $o%intern/ pojawi si4 w drzwia*h wagon/I Orkiestra wojskowa graa dziarskiego
%arsza, a t/ ni*I B/garskiego delegata nie -yo widaOI Po *hwili paniki na peronie
odnaleziono goego $olarowa w przedziale i wyprowadzono go /kradkie% z po*i1g/,
odzianego pospiesznie w wypoy*zony szynel i -/ty z *holewa%iI
Podo-ny los spotka delegata woski*h ko%/nist9w do $o%itet/ Wykonaw#
*zego, Pal%iro :ogliattiego, kt9ry w $o%internie pos/giwa si4 pse/doni%e%
"r*oliI 2i+ski ko%/nista Aino $//sinen wspo%ina po lata*h, jak odwiedzi
:ogliattiego, kt9ry zatrzy%a si4 z on1 w jedny% z %oskiewski*h hoteliR
,ap/kae% do drzwiI :ogliatti odpowiedzia, ale przeprosi, e nie %og1 %nie wp/?*iO,
gdy nie %aj1 ni* na so-ieI Wszystkie i*h rze*zy zostay w no*y /kradzionejII\I
,odzieje najwyraQniej zakradli si4 przez otwarte okno -alkonowe i za-rali *ay do-ytek
twardo ?pi1*y*h gospodarzy
!
LI
Powaniejsze o-awy $o%intern/ -/dziy powtarzaj1*e si4 przypadki sprzenie#
wierzenia f/nd/szy wysyany*h zagrani*zny% partio% ko%/nisty*zny%I Przej#
%owali je nie/*z*iwi k/rierzy oraz skor/%powani dziaa*ze partyjniI Geden z *zo#
owy*h ko%/nist9w hind/ski*h, 8I.I Roy, roz-ija si4 po Pary/ i pokrywa
koszta li*zny*h podr9y po ?wie*ie ze zdefra/dowany*h, jak si4 wydaje, f/nd/szy
$o%intern/I W ty% *zasie jego partyjni koledzy w 7ndia*h donosili 8oskwie, e, jak
to e/fe%isty*znie okre?lili, pewne s/%y Kposzy -okie%LI Ch*1* si4 o*zy?*iO z
zarz/t9w, Roy przedstawi $o%internowi dok/%enty, ale jak /stalono, *o naj%niej
jedna lista l/dzi, kt9ry% ponoO przekaza s/-sydia, -ya spise% K%artwy*h d/szL
!!
I
MM
(z*zeg9lnie ko%pro%it/j1*a dla $o%intern/ -ya afera zwi1zana z przesyk1
f/nd/szy do Wielkiej Brytanii pod*zas strajk/ generalnego w !AJ rok/I Allan
Walleni/s, %9wi1*y pynnie po angielsk/ -i-liotekarz $o%intern/, otrzy%a BE
tysi4*y f/nt9w szterling9w, kt9re %ia dostar*zyO lidero% londy+skiego zwi1zk/
doker9wI Pos/g/j1* si4 faszywy% paszporte% szwedzki%, dotar do (ztokhol%/,
gdzie wsiad na statek do AngliiI Pod*zas rejs/ zaprzyjaQni si4 z pala*ze%, kt9ry
zapewni go, e nie tylko jest porz1dny% ko%/nist1, ale r9wnie ?wietnie zna
zwi1zkow*9w # od-ior*9w ko%internowskiej dota*jiI Po powro*ie do 8oskwy
Walleni/s t/%a*zy Otto $//sinenowi, e pala*z zgodzi si4 oso-i?*ie oddaO
pieni1dze przyw9d*o% londy+ski*h doker9wI ;wiadkie% przykrej roz%owy -ya
ona $//sinenaR
KGak si4 ten pala*z nazywaWL # spyta s/*ho OttoI
KPowiedzia %i nazwisko, ale zapo%niae%LI
Otto, kt9re%/ zo?O ode-raa %ow4, zdo-y si4 tylko na wskazanie drzwiI .ie %/sz4
wyja?niaO, e pieni1dze nigdy nie dotary do adresat9wL
E
I
.ie zawsze jednak za*hodnie rz1dy %ogy -ez kopot9w korzystaO z pow#
tarzaj1*y*h si4 -4d9w za-ezpie*zenia po/fnej koresponden*ji $o%intern/I ,a#
%ieszanie w o*enie warto?*i prze*hwy*ony*h %ateria9w wywoyway *zase%
sfaszowane dok/%entyI (pe*jalizoway si4 w ty% o?rodki K-iay*h RosjanL w
Berlinie, :allinie i Warszawie, kt9re stale p/sz*zay w o-ieg podro-ione dok/%enty
wadz sowie*ki*h oraz $o%intern/ o r9ny% stopni/ wiarygodno?*i, *h*1* w ten
spos9- sko%pro%itowaO prze*iwnika, l/- wy/dziO pieni1dze od s/-
spe*jalny*hI 2aszywki te stay si4 we wrze?ni/ !A rok/ przy*zyn1 wielkiego
zakopotania -rytyjskiej dyplo%a*jiI W ofi*jalnej no*ie protesta*yjnej 2oreign
Offi*e powoano si4 na seri4 dok/%ent9w wadz sowie*ki*h i $o%intern/, kt9re
okazay si4 spreparowany%i w Berlinie falsyfikata%iI ,ast4p*a ko%isarza, sir
Wyndha% Childs, kt9ry w lata*h !A#!AM kierowa Wydziae% (pe*jalny%
(*otland Uard/, twierdzi nawet, e prod/kowane %asowo falsyfikaty stay si4
Ktr/dn1 do zniesienia zawad1L, poniewa K/%oliwiay Rosjano% go?ne wy#
krzykiwanie YfaszerstwoZ, w *hwili, gdy konfrontowano i*h z oryginalny%i
dok/%enta%iL

L
A
I
Podwaanie wiarygodno?*i prze*hwy*ony*h przez o-*e wywiady dok/%ent9w
szy-ko stao si4 sk/te*zn1 for%1 dezinfor%a*ji, do kt9rej /*iekay si4 OGP' i
$o%internI .aj-ardziej znany% przykade% jest afera z tak zwany% liste%
,inowjewa, datowany% F wrze?nia !AC rok/I 6ok/%ent ten przej4a (e*ret
7ntelligen*e (erTi*e i op/-likowano go w prasie %iesi1* p9Qniej, pod*zas ka%panii
przed wy-ora%i do 7z-y G%inI
K0ist ,inowjewaL pole*a -rytyjski% ko%/nisto% wywrzeO presj4 na sy%#
patyk9w ko%/niz%/ w szerega*h Partii Pra*y, wz%9* Kpra*4 agita*yjno#
propagandow1 w szerega*h si z-rojny*hL oraz przygotowaO si4 do rozpo*z4*ia
rewol/*ji w Wielkiej BrytaniiI (1dzi si4 powsze*hnie, *ho*ia %ylnie, e
p/-lika*ja tego dok/%ent/ sko%pro%itowaa pierwszy w -rytyjskiej historii rz1d
Partii Pra*y
M!
i /%oliwia zwy*i4stwo wy-or*ze konserwatyst9wI Orygina Klist/ ,inowjewaL
zagin1 i nie spos9- /staliO dzisiaj, *zy -y on a/tenty*zny, *zy podro-ionyI W
poowie lat dw/dziesty*h nie -rakowao ani falsyfikat9w, ani wykradziony*h l/-
po*hodz1*y*h z dekrypta/ oryginalny*h dok/%ent9w $o%intern/I O-ej%/j1*y
wadz4 ga-inet konserwatywny /trzy%ywa, e posiada po*hodz1*e z inny*h Qr9de
wiarygodne %ateriay potwierdzaj1*e a/tenty*zno?O Klist/ ,inowjewaLI O-e*nie
wiado%o, e jedny% z taki*h ?rEde> -y Kza/fanyL agent 87#F, /plasowany w
*entralny% -i/rze $o%/nisty*znej Partii Wielkiej Brytanii, kt9ry reg/larnie
dostar*za *enny*h infor%a*ji doty*z1*y*h po/fnej koresponden*ji $o%intern/
EA
I
Pewny% potwierdzenie% %oe -yO r9wnie fakt, e pod konie* !AC rok/ $o%intern
wytkn1 -rytyjski% ko%/nisto% -rak ostrono?*i w o-*hodzeni/ si4 z tajny%i
%ateriaa%i
EB
I (prawa nie jest jednak do ko+*a wyja?niona i nadal pozostaj1 dwie
%oliwo?*iR al-o Klist ,inowjewaL -y a/tenty*zny, al-o, je?li nawet zosta sfaszo#
wany, to jego tre?O -ya tak z-liona do instr/k*ji wydawany*h przez $o%intern, e
z%ylia agenta 87#F, kt9ry styka si4 *z4sto z koresponden*j1 8i4dzynarod9wki
EC
I
$o%intern od po*z1tk/ podwaa wiarygodno?O Klist/ ,inowjewaL, dowodz1*, e jest to
falsyfikat i -/d/j1* sprawnie sk/te*zn1 ka%pani4 dezinfor%a*yjn1I Gej *ele% -yo
/dowodnienie ?wiat/, e $o%intern nigdy nie wysya instr/k*ji polity*zny*h partio%
ko%/nisty*zny%, *ho*ia *zyni to reg/larnieI Osi1 ka%panii -y przyjazd z 0ondyn/
do 8oskwy, w listopadzie !AC rok/, tr9jki naiwny*h delegat9w -rytyjskiego $ongres/
,wi1zk9w ,awodowy*h &:'C), kt9ry% dla odkry*ia prawdy de%onstra*yjnie
/%oliwiono wgl1d do ar*hiw9w $o%intern/I Aino $//sinen opisywa p9Qniej Ktrzy dni i
no*e gor1*zkowej pra*yL nad /s/wanie% z ar*hiw9w $o%intern/ wszelki*h ?lad9w
instr/k*ji wydawany*h -rytyjski% ko%/nisto%, e-y # zani% przyjad1 delega*i z
0ondyn/ # zd1yO o*zy?*iO te*zki z Kko%pro%it/j1*y*h dok/%ent9wLI 6la zatar*ia
?lad9w przepisano nawet *ay dziennik koresponden*ji przy*hodz1*ej i wy*hodz1*ejR
(k/tki naszej pra*y -yy doskonaeI Angielskie trio zostao ko%pletnie wprowadzone w
-1d i rozgrzeszyo $o%intern z jakiejkolwiek tajnej i wywrotowej dziaalno?*i na
terenie Wielkiej BrytaniiI $iedy delega*ja wyje*haa, z ogro%ny% /*z/*ie% /lgi
/?%iali?%y si4 z tego, jak atwo /dao na% si4 osz/kaO atwowierny*h Anglik9wL
F
I
'-o*zny% sk/tkie% afery z Kliste% ,inowjewaL -yo rozto*zenie -a*zniejszej
kontroli sowie*ki*h s/- spe*jalny*h nad tajny%i opera*ja%i 8i4dzynarodowego
Bi/ra >1*znikowego $o%intern/I .adz9r nad pra*a%i o *harakterze *ywilny%
przej4o OGP', a nad dziaalno?*i1 wojskow1 73 Bi/ro (zta-/ Generalnego, z
kt9rego p9Qniej powstao GR'S
&)fi
I 6o sie*i agent/ralnej $o%intern/ wprowadzono l/dzi
OGP', kt9rzy patrzyli na r4*e pra*owniko% 8i4dzynarod9wkiI ,aostrzono r9wnie
dys*yplin4 przestrzegania taje%ni*y koresponden*ji Bi/ra >1*znikowegoI W !AF
rok/ A-ra%ow, kt9ry peni f/nk*j4 g9wnego zast4p*y Piatni*kiego w Bi/rze
>1*znikowy%, za>o+y> tajn1 szko4 radiotelegrafist9wI 8ie?*ia si4 ona na
%oskiewski% przed%ie?*i/ 8ytisz*zi i szkolia o-*okrajow*9w, kt9rzy w s/-ie
$o%intern/ penili f/nk*j4 operator9w tajny*h radiosta*ji, przekaz/j1*y*h szyf#
rowan1 koresponden*j4 Bi/ra >1*znikowegoI
!E
,aostrzenie dys*ypliny -yo te sk/tkie% ko%pro%it/j1*ej przygody Allana
Walleni/sa, kt9ry nie dowi9z pieni4dzy dla strajk/j1*y*h w 0ondynie doker9wI
Refor%ie poddano sieO k/riersk1 $o%intern/, kt9r1 powierzono za/fany% ko%/nisto%
pra*/j1*y% w *harakterze %arynarzy flot handlowy*h r9ny*h -anderI (iatk4 t4
zorganizowano przy po%o*y "do 2i%%ena, szefa ha%-/rskiej pla*9wki ,wi1zk/
8arynarzy i Pra*ownik9w :ransport/, a nadz9r nad ni1 sprawowa wywiad woj#
skowyI Wiarygodno?O i /*z*iwo?O wy-rany*h k/rier9w sprawdzano teraz skr/p/latnieI
,ani% powierzono i% pieni1dze l/- tajne %ateriay, %/sieli kilkakrotnie
przesz%/glowaO na pr9-4 p/ste przesyki
EH
I
* * *
,agrani*zne s/k*esy sowie*kiego wywiad/ w lata*h dw/dziesty*h nie do#
prowadziy do reorienta*ji kier/nk/ jego dziaaniaI :ak jak w *zasa*h Cze$a
g9wny% *ele% dziaalno?*i wywiad/ -ya walka z Kkontrrewol/*j1L, a nie z-ieranie
infor%a*ji o rz1da*h kraj9w kapitalisty*zny*hI 6o zako+*zenia wojny do%owej
/znawano przy ty%, e j1dro kontrrewol/*ji znajd/je si4 na rosyjskiej zie%iI
6opiero po ewak/a*ji ostatniej K-iaejL ar%ii, w listopadzie !AE rok/, kierowni*two
partii -olszewi*kiej o*enio, e g9wne o?rodki kontrrewol/*ji przes/n4y si4 poza
grani*e kraj/I W notat*e do 6ziery+skiego, datowanej l gr/dnia !AE rok/, 0enin
pole*i Cze$a opra*owaO plan ne/traliza*ji ty*h o?rodk9wI Cztery dni p9Qniej
6ziery+ski zaproponowa wielokier/nkow1 opera*j4, kt9ra opieraa si4 naR
# poj%ani/ krewny*h *zoowy*h e%igrant9w i /y*i/ i*h w przetarga*h jako
zakadnik9w<
# powoani/ spe*jalnej sek*ji, kt9rej zadanie% -yo-y atakowanie e%igrant9w
poza grani*a%i Rosji<
# rozszerzeni/ dziaa+ prowoka*yjny*h, z /y*ie% l/dzi i te*hnik zaangao#
wany*h w Kspisek 0o*khartaLL
M
I
6ziery+ski s/gerowa r9wnie, e-y Kdla wykry*ia o-*y*h agent/r dziaaj1*y*h na
naszy% terenie, zorganizowaO pozorowane stowarzyszenie Biaej GwardiiL
E!
I Po
przegranej w wojnie do%owej, Biaa Gwardia nie stanowia adnego zagroenia dla
-olszewi*ki*h rz1d9w, ale 0enin -a si4 jej pani*znieI Gesz*ze w lip*/ !A rok/,
prze%awiaj1* na 777 ,jeQdzie $o%intern/, ostrzegaR
:eraz, kiedy odparli?%y atak %i4dzynarodowej kontrrewol/*ji, /tworzono za grani*1
organiza*j4 rosyjskiej -/r/azji oraz wszelki*h rosyjski*h partii kontrrewol/*yjny*hI
0i*z-4 rosyjski*h e%igrant9w, rozsiany*h po o-*y*h kraja*h, %ona sza*owaO na p9tora do
dw9*h %ilion9wXIII\I Widzi%y, jak dziaaj1 wsp9lnie, nie zwaaj1* na dawne r9ni*e
polity*znejII\I '%iej4tnie wykorzyst/j1 kad1 %oliwo?O, atak/j1*, w taki l/- inny
spos9-, sowie*k1 Rosj4, staraj1* si4 znisz*zyO j1 dosz*z4tnieXIII\I W pewny*h sprawa*h
powinni?%y /*zyO si4 od wrogaI Ci kontrrewol/*joni?*i s1 doskonale poinfor%owani,
znako%i*ie zorganizowani i kier/j1 si4 do-r1 strategi1XIII\I Gest takie %1dre przysowie, e
po-ita ar%ia /*zy si4 szy-koI Oni *h*iwie garn1 wiedz4 i osi1gaj1 wielkie s/k*esyI
!
6latego te 0enin gor1*o apelowa do Knaszy*h zagrani*zny*h towarzyszyL o
-a*zn1 inwigila*j4 -iaogwardzist9w

I
6o najwi4kszy*h try/%f9w w swojej historii, $GB w*i1 zali*za wielkie
opera*je dezinfor%a*yjne prze*iwko Biaej Gwardii, podj4te zaraz po zako+*zeni/
wojny do%owejI .a wszystki*h k/rsa*h Kdziaa+ aktywny*hL, prowadzony*h w
7nstyt/*ie Andropowa, nale1*y% do 7 3arz4du G9wnego $GB, szkol1*y si4
ofi*erowie %/sz1 analizowaO opera*je o kryptoni%a*h (indikat i :restSLI
Cele% Opera*ji (indikat -y najgroQniejszy z p/nkt/ widzenia 8oskwy -iao#
gwardzista # Borys (awinkow, -yy terrorysta partii eserow*9w i wi*e%inister
wojny w rz4dzie $iere+skiegoI W *zasie wojny polsko#-olszewi*kiej !AE rok/
(awinkoW kierowa anty-olszewi*ki% Rosyjski% $o%itete% Polity*zny% w War#
szawie i rekr/towa o*hotnik9w do Rosyjskiej Ar%ii 0/dowej, kt9ra / -ok/ wojsk
polski*h wal*zya z Ar%i1 Czerwon1I Po zako+*zeni/ wojny, w sty*zni/ !A
rok/, z resztek RA0 (awinkow /tworzy now1 organiza*j4, kt9rej zadanie% %iao
-yO o-alenie -olszewi*ki*h rz1d9w w 8oskwieI 0/dowy ,wi1zek O-rony $raj/ i
Wolno?*i &.(,Ri() dysponowa w Rosji szerok1 sie*i1 wsp9pra*ownik9w i
sy%patyk9w, kt9rzy z-ierali infor%a*je wywiadow*ze oraz przygotowywali
powstanie prze*iwko rey%owi -olszewi*kie%/L
A
I
Wed/g Qr9de rosyjski*h, Knie%al wszys*y agen*i (awinkowa opa*ani -yli
przez Polsk4, a polska poli*ja po%agaa i% w przedostawani/ si4 przez grani*4LL
B
I
8i%o polskiego wspar*ia finansowego i niewielki*h s/-sydi9w wadz fran*/ski*h,
-rytyjski*h i *zeski*h, organiza*ja (awinkowa stale -alansowaa na kraw4dzi
-ankr/*twaI (zef warszawskiej pla*9wki (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e donosi K*en#
traliL w *zerw*/ !A rok/R K,najd/j1 si4 w despera*kiej syt/a*jiI 8aj1 na dzisiaj
zaledwie HEE EEE polski*h %arek, a to nawet nie wystar*za na opa*enie lip*owy*h
pensji personel/LL
C
I
.ajwaniejszy% pro-le%e% (awinkowa, *ho*ia nie zdawa so-ie z tego
sprawy, -y nie tyle -rak za*hodni*h s/-sydi9w *o sowie*ka penetra*jaI W gr/dni/
!AE rok/, kiedy organizowa .(,Ri(, spotka si4 w Pols*e z niejaki% Aleksandre%
"dwardowi*ze% Opperp/te%, zast4p*1 szefa szta-/ sowie*ki*h Wojsk (/-y
Wewn4trznej w 5o%l/I Opperp/t podawa si4 za *zonka anty-olszewi*kiego
podzie%ia i przywi9z ze so-1 *a1 walizk4 tajny*h dok/%ent9w, tyle e
sfa-rykowany*hI Prawdziwe nazwisko Opperp/ta -rz%iao Pawe 7wanowi*z
(eljani#now i -y jedny% z najlepszy*h prowokator9w Cze$aL
F
I 6ziwne nazwisko
Opperp/t powinno wz-/dziO podejrzenia (awinkowa, gdy -yy to *zasy, kiedy
w sowie*kiej -i/rokra*ji panowaa %oda na skr9tyI KOpperp/tL tak -ardzo przy#
po%inao skr9*on1 ko%-ina*j4 s9w opiera*ja oraz p/tatS&wprowadzaO w -1d), e
a dziw -ierze, jak atwowierne -yo kierowni*two .(,Ri(I :y%*zase% ani
(awinkow, ani za*hodnie s/-y wywiadow*ze, z kt9ry*h pra*ownika%i styka si4
Opperp/t, nigdy nie skojarzyy so-ie jego nazwiska z opera*j1 dezinfor%a*yjn1I
(awinkow zro-i Opperp/ta swoi% *zoowy% wsp9pra*ownikie%, dzi4ki *ze%/
%9g on zidentyfikowaO najwaniejszy*h *zonk9w .(,Ri(, dziaaj1*y*h na tery#
tori/% RosjiI Wi4kszo?O z ni*h zostaa wkr9t*e aresztowana przez Cze$a, a CC
skazano w pokazowy% pro*esie, w sierpni/ !A rok/I 6la /wiarygodnienia
!A
prze-ywaj1*ego w9w*zas w Rosji Opperp/ta, Cze$a rozpowsze*hnia wiado%o?O, e
on r9wnie zosta aresztowany
J
I
6ostar*zony przez Opperp/ta %ateria wywiadow*zy sta si4 podstaw1 ofi*jal#
nego protest/ 8oskwy do wadz polski*h, w kt9ry% dowodzono, e dziaaj1* z
warszawskiego -i/ra, (awinkow /si/je wywoaO antysowie*kie powstanie w RosjiI
Protest -y sk/te*znyI Pod polski% na*iskie% (awinkow przeni9s w $a?dzierni/u
!A rok/ swoje -i/ro do Pragi, a p9Qniej do Parya
H
I
Cele% dr/giej fazy opera*ji Cze$a, kt9rej nadano kryptoni% (indikat#A, -yo
roz-i*ie resztek organiza*ji (awinkowa w Rosji i na ,a*hodzie oraz zwa-ienie go do
Rosji, gdzie szykowano %/ pokazowy pro*esI Gej realiza*je /atwiao narastaj1*e
KodrealnienieL (awinkowa, kt9ry wytworzy so-ie %ylny o-raz syt/a*ji w RosjiI
Pod konie* !A rok/ (awinkow odwiedzi 0ondyn, gdzie wznowi kontakty w
Winstone% Ch/r*hille% oraz od-y wiele roz%9w z wpywowy%i oso-isto?*ia%i
-rytyjski%iI ,adziwiaj1*e, ale spotka si4 nawet z *zonka%i prze-ywaj1*ej w 0on#
dynie rosyjskiej %isji handlowejI Chwali si4 p9Qniej, e szef %isji, 0eonid $rasin, -y
pod taki% wraenie% przedstawionej przez (awinkowa wizji post-olszewi*kiej Rosji,
e zas/gerowa %/ koopta*j4 do rz1d/ w 8oskwieI (ir 8ansfield C/%%ing,
9w*zesny szef (7(, opieraj1* si4 prawdopodo-nie na odszyfrowanej koresponden*ji
$rasina z 8oskw1, ostrzeg -rytyjskie %inisterstwo spraw zagrani*zny*h, e-y nie
wierzyo w rela*je (awinkowaI KGego przyj4*ie w %isji -yo dalekie od przy*hyl#
negoL # infor%owa C/%%ingI
$r9tko przed ?wi4ta%i Boego .arodzenia, Ch/r*hill zawi9z sa%o*hode%
(awinkowa do wiejskiej rezyden*ji -rytyjski*h pre%ier9w w Chec/ers, na spotkanie z
0loyd GeorgeS%I 3nale?li pre%iera oto*zonego protestan*ki%i pastora%i $o?*ioa
.iezalenego i zas/*hanego w psal%y ?piewane przez *h9r, kt9ry przyje*ha
wa?nie z WaliiI $on*ert trwa kilka godzin, a kiedy si4 sko+*zy, (awinkow
/siowa, ale -ezsk/te*znie, przekonaO 0loyd GerogeSa do swoi*h wizjonerski*h
plan9wI 8i%o to, po powro*ie do 0ondyn/, (awinkow w z/penie inny% ?wietle
przedstawia sw1 wizyt4 w Che1/ersI Walijskie psal%y /rosy w jego /sta*h do
grz%i1*ego i penego oddania KBoe *hro+ *araL, od?piewanego przez 0loyd
GeorgeSa i rodzin4 -rytyjskiego pre%iera
M
I
Pogr1aj1*y si4 w ?wie*ie wasnej fantazji (awinkow pozosta jednak *zowie#
kie% peny% *haryz%y, w kt9rego nadal wierzya z%niejszaj1*a si4 stale gr/pa
arliwy*h wyznaw*9wI .awet Ch/r*hill nie kry swojego podziw/I KCokolwiek -y
o ni% nie %9wiono, *zegokolwiek -y %/ nie zro-iono, z *ay% -ote% i ajne%,
kt9ry% go o-rz/*ano, %ao jest l/dzi na ?wie*ie, kt9rzy /silniej pr9-owali, wi4*ej z
sie-ie dali, na wi4*ej si4 odwayli i wi4*ej wy*ierpieli dla rosyjskiego narod/L #
pisa przyszy pre%ier Wielkiej Brytanii
!
I
0ate% !AA rok/ -liski wsp9pra*ownik (awinkowa, -yy *arski ofi*er 0I6I
(zeszenia, zosta s*hwytany przez sowie*k1 stra grani*zn1, kiedy przekrada si4 z
PolskiI Wypeniaj1* instr/k*je GP', (zeszenia napisa do zwolennik9w (awinkowa
w Pols*e, e nawi1za w Rosji kontakt z do-rze zorganizowan1 gr/p1
anty-olszewi*k1I W ?lad za ty% liste%, wysoki ofi*er $RO, *zyli kontrwywiad/
GP', AIPI 2iodorow, kilkakrotnie wyjeda do Polski, prezent/j1* si4 zwolenniko%
!B
(awinkowajako KAIPI 8/*hinL, jeden z przyw9d*9w antysowie*kiego podzie%ia w
8oskwieI 2iodorow zdoa nawet przekonaO szefa organiza*ji (awinkowa w Wilnie,
7wana 2o%i*zowa, do wyjazd/ raze% z ni% do 8oskwyI :a% 2o%i*zow
konferowa potaje%nie z gr/p1 agent9w#prowokator9w GP', podaj1*y*h si4 za
kierowni*two anty-olszewi*kiego podzie%ia, i zgodzi si4 poprosiO (awinkowa,
e-y przej1 zwierz*hni*two nad i*h gr/p1S
A
I
W lip*/ !AB rok/ 2iodorow#8/*hin spotka si4 w Pary/ z (awinkowe%I
Przekaza %/, e %oskiewskie podzie%ie jest podzielone spora%i o taktyk4 wojny z
-olszewi1 i gwatownie potrze-/je jego do?wiad*zonego przyw9dztwaI .a%awiany
(awinkow nie poje*ha jednak do 8oskwyI Wysa ta% jednego z naj-liszy*h
wsp9pra*ownik9w, p/kownika (iergieja PawowskiegoI .aty*h%iast po
przy-y*i/ do 8oskwy, we wrze?ni/ !AB rok/, Pawowski zosta aresztowany i
zgodnie z o*enz/rowany%, history*zny% sprawozdanie% $GB, po okresie
Kwz%oonej agresywno?*idII\ przysta na wsp9pra*4 z GP' i wypenia wyz#
na*zon1 %/ rol4LI :1 rol1 Pawowskiego -yo napisanie do (awinkowa serii
pilny*h list9w, wzywaj1*y*h go do naty*h%iastowego przyjazd/ do 8oskwy
A
I
(awinkow opiera si4 d/go, ale w lip*/ !AC rok/ pokn1 wresz*ie przyn4t4I
Postanowi wr9*iO do RosjiI ,atelegrafowa wi4* do starego przyja*iela i wsp9#
pra*ownika, (idneySa Reilly, e-y przyje*ha z .owego Gork/ i po%9g %/ opra#
*owaO plan tajnej %isji powrot/ do oj*zyznyI Po trze*h tygodnia*h dysk/sji z
ReillyS%, (awinkow wraz z gr/p1 wsp9pra*ownik9w przekro*zy potaje%nie, F
sierpnia, grani*4 Rosji i wpad w p/apk4 zastawion1 przez OGP'
AA
I W ?ledztwie
zaa%a si4 szy-ko i pod*zas pokazowego pro*es/ AH sierpnia zoy wier#
nopodda+*ze o?wiad*zenieR
Bezwar/nkowo /znaje wadz4 sowie*k1, a nie adn1 inn1I Wszystki% Rosjano%, kt9rzy
%i/j1 swoj1 oj*zyzn4, %9wi4R ja, kt9ry przeszede% *a1 gehenn4 krwawej i *i4kiej
walki z wa%i, ja, kt9ry odrz/*ae% was tak, jak nikt inny tego nie *zyni, ja teraz %9wi4
wa%, e je?li jeste?*ie prawy%i Rosjana%i i szczerze %i/je*ie sw9j nar9d, powinni?*ie
s*hyliO *zoa przed wadz1 ro-otni*zo#*hopsk1 i /znaO j1 -ez adny*h zastrzee+I
W nagrod4 za to p/-li*zne /derzenie si4 w piersi (awinkow /nikn1 kary
?%ier*i i zosta skazany jedynie na E lat wi4zieniaI ,godnie z ofi*jaln1 wersj1
$GB, w %aj/ !AF rok/ popeni sa%o-9jstwo, wyskak/j1* z niezakratowanego
okna wi4zienia
AB
I .ieofi*jalnie wiado%o, e zosta zep*hni4ty ze s*hod9w na
>/-ian*eI 8iejs*e gdzie /pad, wskazywali kilkakrotnie Gordijewskie%/ weterani
$GB, kt9rzy -yli g4-oko przekonani, e (awinkow sa% si4 nie po?lizgn1I
Gesz*ze wi4kszy% s/k*ese% ni Opera*ja (indikat, zako+*zya si4 wielka
dezinfor%a*ja Cze$a # /tworzenie fik*yjnej organiza*ji podzie%nej 8onar*hi#
sty*zne ,rzeszenie Centralnej Rosji &8OR), /krywaj1*ej si4 pod kryptoni%e%
:rest &:r/st)I :rwaj1*a przez J lat opera*ja przesza do historii walki wywiad9w
jako %odelowa ak*ja dezinfor%a*yjna, przeprowadzona w *zasie pokoj/I
O-iekta%i Opera*ji :r/st -yy dwa li*z1*e si4 /gr/powania -iay*h e%igrant9wR
.a*zelna Rada 8onar*histy*zna &W8() z siedzi-1 w Berlinie oraz paryski ,wi1zek
!C
Po1*zony*h Wojsk Rosji &ROW(), kierowany przez generaa Aleksandra $/tepo#waI
Wiado%o?O o istnieni/ rzeko%ej organiza*ji podzie%nej 8OR pods/n1 p9Qn1
jesieni1 !A rok/ delegatowi W8( w Rewl/ &:allinie), G/rijowi Arta%onowi,
ofi*er $RO Aleksander Gak/szewI :wierdzi on, e jest tajny% *zonkie% gr/py
:r/st, kt9ry %oe wyjedaO za grani*4, gdy wadze sowie*kie widz1 w ni%
za/fanego /rz4dnika przedsi4-iorstwa handl/ zagrani*znegoI Arta%onow /wierzy w
sowa Gak/szewa i w ten spos9- $RO wkrado si4 do siatki W8(I W !AA rok/
Arta%onow przeni9s si4 do Warszawy, gdzie o-j1 f/nk*j4 reprezentanta ROW(,
odpowiedzialnego za /trzy%ywanie 1*zno?*i z generae% $/tepowe% w Pary/I
6zi4ki znajo%o?*i z Arta%owe%, Gak/szew oraz inni ofi*erowie $RO, podaj1*y si4
za dziaa*zy podzie%nego K:r/st/L, odwiedzali wielokrotnie .ie%*y, 2ran*j4 i
Polsk4, penetr/j1* *oraz g4-iej ?rodowiska -iay*h e%igrant9wI W niekt9ry*h
podr9a*h towarzyszy Gak/szewowi genera .ikoaj Potapow, -yy ofi*er ar%ii
*arskiej, kt9ry zaraz po wy-/*h/ rewol/*ji przeszed na stron4 -olszewik9w, a
teraz podawa si4 za szefa szta-/ wojskowego 8OR
AC
I
Genera $/tepow -y -ardziej *z/jny i podejrzliwy ni wi4kszo?O K-iay*hL i
wsz4dzie wietrzy -olszewi*kie spiskiI 6o agent9w $RO na-ra za/fania dopiero pod
wpywe% 8arii ,a*har*zenko#(*h/ltz, wdowy po dw9*h *arski*h ofi*era*h, kt9rej
opinia wydawaa si4 nieposzlakowanaI Po ?%ier*i pierwszego %4a w 7 wojnie
?wiatowej, 8aria ,a*har*zenko zostawia dzie*ko z przyja*i9k1 i wyr/szya jako
o*hotni*zka na frontI Gej dr/gi %1 zgin1 w wojnie do%owej, za? ona wy*ofaa
si4 wraz oddziaa%i -iaogwardzist9w do G/gosawiiI W !AB rok/ przyst1pia do
organiza*ji $/tepowa, przyj4a pse/doni% $/zynka i zostaa k/rierk1 przekradaj1*1
si4 do Rosji w *el/ podtrzy%ania 1*zno?*i z siatk1 K:r/st/LI
W pa%i4*i Pepity Reilly, ostatniej ony legendarnego agenta -rytyjskiego,
8aria ,a*har*zenko#(*h/ltz za*howaa si4 jako Ksz*z/pa ko-ieta o prze*i4tny%,
ale adny% wygl1dzie, %iej twarzy, spokojna, /*z*iwa, o nie-ieski*h o*za*h, po
kt9rej -yo widaO, e po*hodzi z do-rej rodziny, przypo%inaj1*a wygl1de% dyrek#
tork4 szkoyLI :a niepozorna ko-ieta przy*zynia si4 w tak wielkiej %ierze do
s/k*es/ Opera*ji :r/st, e przez wiele lat oskarano j1 o ?wiado%1 wsp9pra*4 z
-olszewika%i
AF
I
Wersja Opera*ji :r/st, podawana po lata*h k/rsanto% w 7nstyt/*ie Andropowa,
przedstawia 8ari4 ,a*har*zenko#(*h/ltz w z/penie inny% ?wietleI Bya ona, jak si4
wydaje, z/penie nie?wiado%y% soj/sznikie% $RO, %anip/lowany% znako%i*ie
przez Aleksandra Opperp/ta, kt9ry /wi9d j1 pod*zas jednej z jej podr9y
k/rierski*h do 8oskwy, i kontyn/owa ro%ans przez kilka nast4pny*h lat
AJ
I
$o%-ina*ja na%i4tno?*i i naiwno?*i /*zynia z niej %arionetk4 w r4ka*h $RO,
za? za/fanie, jaki% o-darza j1 $/tepow i Reilly, sprawiao, e dla kier/j1*y*h
Opera*j1 :r/st -ya Qr9de% wprost nieo*eniony%I
Opera*ja :r/st /%oliwia $RO nie tylko dotar*ie do e%igra*yjny*h ?ro#
dowisk -iaogwardzist9w, ale r9wnie zidentyfikowanie sy%patyk9w Kdawnej
wadzyL na terenie RosjiI Pozwolia te dezinfor%owaO s/-y wywiadow*ze
2inlandii, pa+stw -aty*ki*h, Polski, Wielkiej Brytanii i 2ran*jiI (zantaowany
przez $RO esto+ski /rz4dnik handlowy Ro%an Birk pra*owa jako k/rier
!F
przewo1*y tajn1 koresponden*je %i4dzy -iaogwardzista%i a niestniej1*y% 8ORI
Wprowadzeni w -1d pols*y dyplo%a*i przewozili listy 8OR wasn1 po*zt1
dyplo%aty*zn1
AH
I "%isari/sze :r/st/ przekra*zali sowie*k1 grani*4 rzeko%o dzi4ki
wsp9pra*/j1*e%/ z ni%i podofi*erowi stray grani*znej, :oiTo 3aha, kt9ry po-iera
wprawdzie wynagrodzenie od wywiad/ fi+skiego, ale w rze*zywisto?*i pra*owa dla
$RO
8
I ,godnie z ofi*jaln1 histori1 sowie*k1, *o naj%niej o?%i/ ofi*er9w
prowadz1*y*h Opera*j4 :r/st zostao w r9ny spos9- nagrodzony*h przez za*hodnie
s/-y wywiadow*ze, kt9re tak wspaniale wprowadzali w -1d
A!
I :wierdzenie to nie
jest poz-awione podstawR wiado%o, e *o naj%niej jeden z agent9w :r/st/ otrzy%a
w nagrod4 zoty zegarek od polskiego wywiad/
BE
I
.aj-ardziej spektak/larn1 ak*j1 zespo/ prowadz1*ego Opera*j4 :r/st -yo
zwa-ienie w p/apk4 -rytyjskiego K%istrzaL (idneya ReillySego, kt9rego $RO
/waao %ylnie za swojego najgroQniejszego prze*iwnika poza grani*a%i RosjiI Od
*zas/ -arwny*h przyg9d w !M rok/ w 8oskwie, Reilly s1dzi, e K/ratowanie RosjiL
od -olszewiz%/ jest jego Knaj?wi4tszy% o-owi1zkie%LI Pod konie* wojny, w
roz%owie z szefe% (7(, sir 8ansfielde% C/%%ingie%, zwierza si4R KPrzy*hodzi %i
*zase% do gowy, i pa+stwo nie powinno rezygnowaO z %oi*h /s/gI Ch4tnie
po?wi4*i-y% na tak1 pra*4 reszt4 %ego pokr4tnego y*iaLI Gednake C/%%ing, a
jesz*ze -ardziej 2oreign Offi*e, z d/1 ostrono?*i1 potraktoway ofert4 agenta
znanego z nieo-li*zalno?*i oraz /podo-ania do nieprawdopodo-ny*h opera*ji w
rodzaj/ plan9w ?*i1gni4*ia spodni 0eninowi i :ro*kie%/I Reilly nie dosta etat/ w
ograni*zonej pokojowy% -/dete% str/kt/rze (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e, a wi4* w
lata*h %i4dzywojenny*h /trzy%ywa tylko l/Qne kontakty z -rytyjski% wywiade%
B
I
Przez kilka powojenny*h lat Reilly angaowa si4 w r9ne przedsi4wzi4*ia
handlowe pod o-/ strona*h Atlantyk/I "ksportowa *zeski rad i sprzedawa,
*/downe ponoO, nowe lekarstwo K5/%agsolanL, ale adna z ty*h transak*ji nie
przyniosa %/ %aj1tk/

I R9wno*ze?nie kn/ najr9niejsze spiski, kt9ry*h *ele%

-yo o-alenie -olszewik9wI .a po*z1tk/ lat dw/dziesty*h zwi1za si4 z Boryse%
(awinkowe%I W-rew instr/k*jo% C/%%inga i %inisterstwa spraw zagrani*zny*h,
sprowadzi go w !AA rok/ do Wielkiej Brytanii na r/nd4 roz%9w z polityka%i,
kt9ra zako+*zya si4 tak niefort/nny% spotkanie% z 0loyd GeorgeS% w Che1/ersI
8ona pow1tpiewaO, *zy podo-nie jak (awinkow, Reilly realnie o*enia w ty*h
lata*h sowie*k1 rze*zywisto?OI "leanor :oye, kt9r1 zatr/dnia jako sekretark4,
/jawnia, e KReilly *ierpia *zasa%i na za-/rzenia ?wiado%o?*iI Pewnego raz/
twierdzi, e jest Gez/se% Chryst/se%L
BA
I .ie wiedz1* o ty*h anor%alno?*ia*h
psy*hi*zny*h, sowie*ki wywiad interpretowa *oraz -ardziej nieprawdopodo-ne
plany (idneya ReillySego nie jako %rzonki niezr9wnowaonego *zowieka, le*z jako
dow9d niezwykle wyrafinowany*h spisk9w (7(, apro-owany*h na najwyszy*h
sz*ze-la*h hierar*hii wadzy ,jedno*zonego $r9lestwaI .awet o-e*nie *ieszy si4 on
w ?rodowisk/ ofi*er9w $GB ni*zy% nie zas/on1 opini1 -rytyjskiego Ks/per#
szpiegaLI 6latego te w !AC rok/ /znano w 8oskwie ne/traliza*j4 (idneya
ReillySego za priorytet Opera*ji :r/st i postanowiono zwa-iO go do RosjiI
!J
.ie?wiado%y% po%o*nikie% OGP' w realiza*ji plan/ /prowadzenia (idneya
ReillySego -y jego przyja*iel, ko%andor "rnest Boy*e, kt9ry w rewol/*yjny% rok/
!M -y szefe% %oskiewskiej pla*9wki (7(I Boy*e podziwia przedsi4-ior*zo?O i
odwag4, jak1 odzna*za si4 Reilly, a -4d1* z nat/ry naiwny%, nie potrafi spostrze*, jak
nierealisty*zne -yy jego plany o-alenia -olszewi*ki*h rz1d9wI W !! rok/ Boy*e
o-j1 pla*9wk4 (7( w 5elsinka*h, kt9ra -ya g9wn1 -az1 -rytyjskiego wywiad/
w opera*ja*h prze*iwko RosjiI "nt/zjaz%, z jaki% przyj1 %oliwo?O wsp9pra*y z
podzie%n1 organiza*j1 :r/st, r9wny -y jego podziwowi dla operatywno?*i starego
przyja*iela ReillySegoI Boy*e wierzy l/dzio% :r/st/, a za/fania tego nie podway nawet
pokazowy pro*es (awinkowa z sierpnia !AC rok/I Bez zastrzee+ wierzy, e :r/st si4
rozrasta, a nawet zysk/je sy%patyk9w we wadza*h sowie*ki*hI .ie zwaaj1* na
instr/k*je *entrali (7(, kt9ra ostrzegaa, e-y nie angaowa si4 w plany (idneySa
ReillySego, Boy*e napisa do przyja*iela w sty*zni/ !AF rok/, prosz1* go o
skontaktowanie si4 z prze-ywaj1*y%i w Pary/ reprezentanta%i K:r/st/LI
Reilly, kt9re%/ wali si4 w .owy% Gork/ kolejny interes, odpisa w %ar*/, e
*ho*ia jego prywatna syt/a*ja Kjest kosz%arnaL, to jednak w kadej *hwili got9w
jest Kwszystko rz/*iO i po?wi4*iO si4 *akowi*ie sprawo% :r/st/, pod war/nkie%, e
s1 w ni% odpowiedzialni l/dzie oraz istnieje %oliwo?O realnego dziaaniaL
BB
I Po
wiel/ op9Qnienia*h, spowodowany*h Kkosz%arny%iL, peny%i d/g9w
interesa%i, Reilly przy-y B wrze?nia do Parya, gdzie spotka si4 z Boy*eSe% i
$/tepowe%I W rez/lta*ie przeprowadzony*h z ni%i roz%9w, postanowi wyje*haO do
2inlandii i spotkaO si4 z e%isari/sza%i :r/st/I $/tepow radzi %/ jednak, e-y pod
adny% pozore% nie /siowa przedostaO si4 do Rosji
BC
I
:y%*zase% ofi*erowie prowadz1*y Opera*j4 :r/st szykowali kolejn1 ak*j4
/wiarygodniaj1*1 i*h dezinfor%a*j4I WywieQli z Rosji Borysa B/nakowa, -rata
K*zoowego agentaL Boy*eSa # .ikoaja B/nakowaI .ie*o p9Qniej kolejny k/rier
:r/st/ przewi9z z Rosji /l/-ione skrzyp*e B/nakowaI 6ziaania te, kt9re kade%/, kto
zna sowie*kie realia, %/siay wydaO si4 podejrzane, nie wz-/dziy niepokoj/ ani
Boy*eSa, ani ReillySegoI Reilly przy-y do 5elsinek A wrze?nia i zaraz poje*ha z
.ikoaje% B/nakowe% i 8ari1 ,a*har*zenko#(*h/ltz do Wy-orga na spotkanie z
1*znikie% :r/st/, kt9rego gra Gak/szewI Po*z1tkowo Reilly nie za%ierza
op/sz*zaO Wy-orga, ale Gak/szew sprytnie wykorzysta jego pr9no?O oraz po*z/*ie
wasnej wielko?*i i na%9wi go na wane spotkanie z kierowni*twe% :r/st/,
*zekaj1*y% po rosyjskiej stronie grani*yI Reilly waha si4, ale Gak/szew zapewni
go, e wyprawa nie potrwa d/go i zd1y wr9*iO do 2inlandii, na statek odpywaj1*y
BE wrze?nia ze (z*ze*ina
BF
I
Reilly /da si4 na rosyjsk1 grani*4 raze% z Gak/szewe%, zostawiaj1* w Wy-org/
B/nakowa, kt9re%/ powierzy list do ony Pepity, napisany na wszelki wypadek,
Kgdy-y zdarzy %i si4 naj-ardziej nieprawdopodo-ny pe*hI .awet gdy-y -olszewiki
zapay %nie i przes/*hiway, to i tak nie /da i% si4 odkryO %ojej prawdziwej
tosa%o?*i, gdy jest to prakty*znie nie%oliweL # /spokaja on4I KGe?li jednak
doszo-y do tego, e zostan4 w Rosji aresztowany, to postawione %i zarz/ty -4d1
%ao wane, a %oi nowi przyja*iele s1 wystar*zaj1*o wpywowi, e-y /zyskaO dla
%nie szy-kie zwolnienieL
BJ
I

!H H @ $GB
Reilly %ia wr9*iO z Rosji w no*y z AM na A! wrze?niaI .ie pojawi si4I
,a%iast dyskretnego powrot/ weterana walki z -olszewiz%e%, na grani*y rozp4tao si4
pieko zaaranowane przez OGP' dla o%a%ienia fi+skiego wywiad/ woj#
skowego i (e*ret 7ntelligen*e (erTi*eI W no*y, koo wioski Allek/l, po sowie*kiej
stronie grani*y, rozlegy si4 strzay i widaO -yo, jak pograni*zni*y wynosz1
jakiego? %4*zyzn4 na nosza*hI
Reilly %ia przekro*zyO grani*4 z po%o*1 :oiTo 3ahe, podofi*era sowie*kiej
stray grani*znej, przek/pionego przez fi+ski wywiad wojskowy, kt9ry reg/larnie
sz%/glowa przez grani*4 e%isari/szy K:r/st/LI $iedy 3ahe nie pojawi si4 na
poster/nk/, wywiad fi+ski i (7( doszy do wniosk/, e w star*i/ koo Allek/l
Reilly zosta za-ity al-o poj%anyI OGP' wa?nie o to *hodzio, a 3ahe -y przez
*ay *zas s/%ienny% f/nk*jonari/sze%, pods/ni4ty% wprawnie 2ino%S
BH
I
,godnie ze sporz1dzon1 po lata*h, prawdopodo-nie solidnie podfaszowan1,
wersj1 sowie*k1, Reilly nie zosta aresztowany naty*h%iast po przekro*zeni/
grani*y AF wrze?niaI Gak/szew %ia go przewieQO do 8oskwy, gdzie w pod%iejskiej
da*zy spotka si4 z gr/p1 ofi*er9w OGP', podaj1*y*h si4 za Krad4 polity*zn1
Y:r/st/ZLI Pod*zas spotkania Reilly przedstawi ponoO plan finansowania dziaal#
no?*i wywrotowej :r/st/ drog1 kradziey dzie szt/ki z #sowie*ki*h %/ze9w i
sprzeday i*h na ,a*hodzieI Aresztowano go dopiero po zako+*zeni/ spotkaniaI W
trak*ie przes/*hania zawiado%iono go, e wyrok ?%ier*i, wydany na niego
zao*znie w pro*esie 0o*kharta w gr/dni/ !M rok/, jest nadal wany i zostanie
wykonanyI
W sowie*ki*h ar*hiwa*h znajd/je si4 notatka, e *h*1*y si4 ratowaO Reilly
napisa rzeko%o pro?-4 do 6ziery+skiego, w kt9rej zapewniaR
Po d/gi*h wahania*h, wyraa% gotowo?O zoenia sz*zeg9owy*h zezna+ i dostar*zenia
infor%a*ji w sprawa*h interes/j1*y*h OGP', a doty*z1*y*h organiza*ji wywiad/
-rytyjskiego i os9- w ni% pra*/j1*y*h, jak r9wnie podo-ny*h infor%a*ji o wywiadzie
a%eryka+ski% oraz e%igranta*h rosyjski*h, z kt9ry%i si4 kontaktowae%I
Wiarygodno?O tego o?wiad*zenia jest wyso*e w1tpliwaI Gdy-y Reilly rze*zy#
wi?*ie -y got9w do wsp9pra*y z OGP', to /rz1dzono -y %/ pro*es pokazowy,
taki jak w przypadk/ (awinkowaI :y%*zase%, zgodnie z sowie*k1 wersj1, Reilly
zosta rozstrzelany B listopada !AF rok/
BM
I
Gesz*ze d/go po ?%ier*i (idneya ReillySego, OGP' rozsiewao faszywe
wersje jego zwa-ienia i poj%aniaI Opera*j4 dezinfor%/j1*1 kontyn/owano do
!AH rok/, a jej ofiar1 pada Pepita Reilly, kt9ra w posz/kiwani/ wiado%o?*i o
losie %4a podr9owaa do Parya i 5elsinekI
W fi+skiej stoli*y Pepita Reilly poznaa 8ari4 ,a*har*zenko#(*h/ltz, o kt9rej
s1dzia po*z1tkowo, e Kjest -ez w1tpienia prowokatork1LI Gednake po spotkani/ i
-liszy% poznani/ si4 przestaa %ieO jakiekolwiek w1tpliwo?*iR
Od pierwszego rz/t/ oka wiedziaa%, e %og4 jej za/faOI Po *hwili -ya% przekonana, e
pol/-i4 t4 ko-iet4I Widz1* %nie -ardzo s%/tn1, niepo*ieszon1 i osa%otnion1, pani
!M
(*h/ltz o-j4a %nie serde*znie, wyznaj1*, e *z/je si4 odpowiedzialn1 za ?%ierO
%ojego %4a i zapewnia %nie, e nie spo*znie, a nie wyja?ni wszystki*h okoli*zno?*i
jego tragediiI 6odaa, e dooy wszelki*h stara+, e-y go /ratowaO, je?li jesz*ze yje,
l/- po%?*iO, je?li potwierdz1 si4 wiado%o?*i o jego ?%ier*iI
,a*har*zenko#(*h/ltz nie krya, e jej zdanie% Reilly nie yjeI Pokazaa Pepi*ie
Reilly wy*inek z K7zwiestiiL, opis/j1*y ofi*jaln1 wersj4 strzelaniny pod Allek/l, w
no*y z AM na A! wrze?niaI Prasowa notka infor%owaa o K*ztere*h prze%ytnika*hL
zatrzy%any*h w trak*ie pr9-y nielegalnego przekro*zenia grani*yI 6w9*h z ni*h
%iao zostaO za-ity*h, jeden /j4ty yw*e%, *zwarty %ia /%rzeO od ran, po
przewiezieni/ do szpitala w PiotrogrodzieI ,godnie z wiado%o?*ia%i, kt9re ze-raa
8aria ,a*har*zenko#(*h/ltz, ty% ranny% -y wa?nie (idney Reilly, kt9ry z%ar
ponoO zani% -olszewi*y zdoali /staliO jego tosa%o?O
B!
I
Pepita Reilly /faa wprawdzie 8arii ,a*har*zenko#(*h/ltz, ale z d/y% s*ep#
ty*yz%e% traktowaa przekazywane przez ni1 infor%a*jeI (idney Reilly podr9owa
wprawdzie z faszywy% paszporte%, a na dr/g1 stron4 sowie*kiej grani*y poszed w
poy*zony% /-rani/, ale pod spode% %ia szyt1 na %iar4 kosz/l4 oraz -ielizn4 z
wyhaftowany%i %onogra%a%iI Ponadto %ia przy so-ie zegarek z wygrawerowan1
po angielsk/ inskryp*j1, a *o wi4*ej, nosi w kieszeni fotografi4 Pepity z dedyka*j1I
Przy taki*h dowoda*h ofi*erowie OGP' nie %ogli %ieO adnej tr/dno?*i z
prawidow1 identyfika*j1 Kprze%ytnikaLI 8/sieli wiedzieO, e wpad i% w r4*e
osawiony -rytyjski Ks/perszpiegL i teorety*znie, jak s1dzia pani Reilly, OGP'
powinna rozgosiO ?wiat/ sw9j s/k*esI
$iedy ,a*har*zenko#(*h/ltz dowiedziaa si4 od Pepity Reilly o atwy*h do
zidentyfikowania sz*zeg9a*h gardero-y jej %4a, o-ie*aa, e po%oe w odkry*i/
KprawdyL
CE
I .ajpierw jednak %/siaa zaopiekowaO si4 pani1 Reilly, kt9ra dostaa
atak/ histeriiI
Wya% z 1dzy ze%styXIII\I Pani (*h/ltz po*hylia si4 nade %n1 do-rotliwie, pena
rozs1dk/ i sy%patiiI Pytaa, *zy jej /fa%I ;*isn4a% j1 rozpa*zliwie za r4k4I ,as/gero#
waa %i, e-y% wst1pia do i*h organiza*jiI ,godzia% si4I ,a zezwolenie% %oskiew#
skiego kierowni*twa, wst1pia% do :r/st/, przy-ieraj1* pse/doni% UiardoI ,aj4a% w
ten spos9- zwolnione przez %4a %iejs*e w szerega*h -ojownik9w z -olszewiz%e%I
$ierowni*two :r/st/ skonio Pepit4 Reilly, e-y op/-likowaa w londy+ski%
K:i%esieL nekrolog zawieraj1*y zdanie K(idney Reilly, za%ordowany przez o#
nierzy OGP' w rosyjskiej wios*e Allek/lLI Pani Reilly w*i1 nie wierzya, e jej
%1 zgin1, ale %iaa naiwn1 nadziej4, e p/-lika*ja nekrolog/ sprowok/je jak1?
reak*j4 -olszewik9wI (owie*kie gazety ograni*zyy si4 jednak tylko do potwier#
dzenia fakt/ ?%ier*i jej %4a, p/-lik/j1* nie*o p9Qniej Kstraszne ka%stwaL o jego
dziaalno?*iI Gedyn1 po*ie*h1 Pepity Reilly -ya w ty% *zasie ?wiado%o?O, e
K*aa pot4ga Y:r/st/Z, wszystkie jego wpywy i kontakty zostay zaangaowane w
odsz/kanie prawdy o losie (idneyaLI
!!
.a po*z1tk/ !AJ rok/ pani Reilly otrzy%aa list od kierowni*twa K:r/st/L
&w1*znie z Gak/szewe% i Opperp/te%), za*h4*aj1*y j1 do potaje%nego odwiedzenia
RosjiI Proponowany przyjazd %ia-y nast1piO, gdy tylko pod/*zy si4 rosyjskiego, a jego
*ele% -yo-y Kwzi4*ie aktywnego /dzia/ w pra*a*h naszej gr/py oraz zapoznanie si4 z
jej *zonka%iLI R9wno*ze?nie, prze-ywaj1*a w Pary/ 8aria ,a*har*zenko#(*h/ltz
zapewniaa Pepit4, e Kpo?wi4*a wszystkie siy na dotar*ie do infor%a*ji o ty%, *o
rze*zywi?*ie stao si4 z (idneye% ReillyLI 0isty pisane atra%ente% sy%paty*zny%
,a*har*zenko#(*h/ltz wysyaa z Piotrogrod/, 5elsinek oraz Warszawy i zdezoriento#
wana wdowa notowaaR Kwierna o-ietni*y sz/ka dosownie wsz4dzieL
C
I
.ajwi4ksz1 tr/dno?*i1, jak1 napotkali ofi*erowie prowadz1*y pozora*j4 K:r/stL,
-yo dostar*zanie infor%a*ji wywiadow*zy*h o *harakterze wojskowy%, kt9ry*h
do%agay si4 za*hodnie s/-y spe*jalneI OGP' z *h4*i1 pods/wao sfa-rykowane
infor%a*je nat/ry polity*znej, ale prowadzenie wiarygodnej dezinfor%a*ji %ilitarnej
sprawiao %/ powane tr/dno?*iI (fa-rykowaO wygl1daj1*e prawdziwie i tr/dne do
zweryfikowania infor%a*je o stanie ar%ii i prze%ys/ wojennego w*ale nie -yo atwoI
K:r/stL wykr4*a si4 jak %9g od *oraz -ardziej natar*zywy*h nalega+ (e*ret
7ntelligen*e (erTi*e i s/- inny*h kraj9w, t/%a*z1*, e jego *ele% jest o-alenie
-olszewiz%/, a wi4* nie %oe rozpraszaO si i ?rodk9w na prowadzenie wywiad/
wojskowego
CA
I
.ie*h4O OGP' -ya *akowi*ie /zasadnionaI Pierwsza pr9-a dezinfor%a*ji
%ilitarnej zako+*zya si4 dla K:r/st/L nieo%al katastrof1I Wkr9t*e po o-j4*i/ w
Pols*e wadzy przez %arszaka G9zefa Pis/dskiego, pole*i on szta-owi generalne%/
zdo-yO za po?redni*twe% K:r/st/L sowie*kie plany %o-iliza*yjneI ,a%9wienie
skierowano do Gak/szewaI Po po*z1tkowy*h opora*h, zgodzi si4 dostar*zyO 1dane
dok/%enty za *en4 E tysi4*y dolar9wI 8ateriay przekazane przez K:r/stL zawieray
jednak tak na*halnie sfa-rykowane dane o sowie*ki*h linia*h kolejowy*h w rejonie
grani*y z Polsk1, e po i*h o-ejrzeni/ Pis/dski zwr9*i rzeko%y plan
%o-iliza*yjny szta-owi generalne%/, z kr9tk1 adnota*j1R KfaszerstwoL
CB
I $o%#
pro%it/j1*o nie/dana pr9-a dezinfor%a*ji %ilitarnej, w po1*zeni/ z narastaj1*y%i
podejrzenia%i po /prowadzeni/ (awinkowa i ReillySego, przekonay, jak si4 wydaje,
8oskw4, e dni K:r/st/L s1 poli*zoneI
Wiosn1 !AH rok/ ,a*har*zenko#(*h/ltz napisaa zawy list do Pepity Reilly
&zapewne r9wnie do $/tepowa), w kt9ry% donosia, e K:r/stL Kpeen jest
prowokator9wLI KWszystko stra*oneXIII\I .ie potrafi4 yO d/ej z ty%, *zego
dowiedziaa% si4 teraz, po *ztere*h lata*h dziaalno?*i, kt9rej oddawaa% si4 z
tak1 rado?*i1LI 6opiero teraz ,a*har*zenko#(*h/ltz przyznawaa, e zastawiona pod
Allek/l p/apka to Kka%stwo i graLI
Pani %1 zosta za-ity w spos9- t*h9rzliwy i nie*nyI .igdy nie dotar w po-lie
grani*yI :4 *a1 ko%edi4 odegrano jedynie na nasz /ytekI ,apali go w 8oskwie i
za%kn4li na >/-ian*e, trzy%aj1* jako wanego wi4QniaI Codziennie wywoono go
sa%o*hode% na spa*er i pewnego dnia za%ordowano w drodze, /derzaj1* od ty/I
Rozkaz za-i*ia wyda jeden z szef9w GP' # Art/zow, kt9ry %ia prywatnie z pani
%4e% na pie+k/ i ze%?*i si4 w tak niski spos9-XIII\I 2akt, e ni* o ty% nie wiedziaa%,
EE
w ni*zy% nie z%niejsza %ojej odpowiedzialno?*iI .osz4 na r4ka*h krew pani %4a i
pozostanie ona do ko+*a %ego y*ia, *hy-a e /da %i si4 z%yO j1 jak1? straszliw1
po%st1 l/- opa*iO wasn1 ?%ier*i1 w trak*ie pr9-y ze%styI
W pierwszej *hwili pani Reilly g4-oko wsp9*z/a 8arii ,a*har*zenko#(*h/ltzR
K:o %/siao -yO dla 8arii straszneI ,orientowaO si4 tak nagle, e przez tyle lat
-yo si4 sowie*k1 %arionetk1I Ne tyl/ l/dzi, w1*znie z %4e% naj-liszej przyja#
*i9ki, zostao dzi4ki niej s*hwytany*h i za-ity*hfIII\LI
8i%o sy%patii, Pepita Reilly nie wierzya w podan1 przez przyja*i9k4 now1
wersj4 ?%ier*i %4aI Bya przekonana, e jest to kolejna dezinfor%a*jaI Brak
wiary /twierdzi w niej dopisek do list/I 8aria ,a*har*zenko#(*h/ltz prosia o
Kjesz*ze jedn1 przys/g4L # przysanie %aksy%alnej ilo?*i infor%a*ji o Opper#
p/*ieS
CC
I
Pepita Reilly nie wiedziaa, e Opperp/t jest ko*hankie% 8arii ,a*har*zenko##
(*h/ltz, ale ze-rane przez ni1 dossier -yo o-fiteI Wkr9t*e dostaa od 8arii list z
rela*j1, e skonfrontowany z otrzy%any%i %ateriaa%i, Opperp/t przyzna si4 do
wsp9pra*y z OGP'I :/%a*zy, e w !A rok/ -y tort/rowany i *h*1*
/nikn1O dalszy*h *ierpie+, zgodzi si4 zostaO prowokatore%R
K:eraz /jawnia wszystkoI 'si/je wyj?O z tej straszliwej syt/a*jiI Wsp9pra*/je z przed#
stawi*iela%i inny*h kraj9w, kt9rzy zostali osz/kani i o-stawieni przez -olszewi*ki*h
agent9wXIII\L
CF
I
Pisz1* list do Pepity, 8aria ,a*har*zenko#(*h/ltz prze-ywaa ze swy% ko*han#
kie% w 2inlandiiI Opperp/t wr4*z ostenta*yjnie /jawnia taje%ni*e :r/st/I 'dziela
wywiad9w dziennikarzo%, spotyka si4 prywatnie z lidera%i spoe*zno?*i -iay*h
e%igrant9w, prowadzi potaje%ne konferen*je z reprezentanta%i za*hodni*h s/-
wywiad/I :a wielka spowiedQ -ya wszake ostatni1 faz1 strategi*znej pozora*jiI
$iedy w 8oskwie zdano so-ie spraw4, e Opera*ja :r/st w kadej *hwili
%oe zostaO zde%askowana, OGP' postanowio j1 zako+*zyO, ale w spos9-, kt9ry
zwi4kszy a/torytet sowie*ki*h s/- i zde%oraliz/je prze*iwnik9wI ,adanie po#
wierzono Opperp/towi, kt9ry pot4piaj1* OGP' i /jawniaj1* jego %ata*twa pod#
kre?la wsze*hwadz4 tajnej poli*ji i sia zw1tpienie w %oliwo?O sk/te*znego
prze*iwstawienia si4 takiej pot4dzeI Wyol-rzy%ia te -4dy popenione przez inne
wywiady, s/ger/j1* sprytnie, e na przykad polski wywiad jest spenetrowany
*akowi*ie przez sowie*ki*h agent9w
CJ
I Geden z ofi*er9w szwedzkiego wywiad/
/jawni po lata*h, e w wynik/ rewela*ji Opperp/ta, s/-y wywiadow*ze 2inlandii,
pa+stw -aty*ki*h, Polski, Wielkiej Brytanii i 2ran*ji Kprzez d/szy *zas prawie
nie roz%awiay ze so-1L
CH
I
W %aj/ !AH rok/ ,a*har*zenko#(*h/ltz i Opperp/t powr9*ili do RosjiI Przed
wyjazde% /siowali na%9wiO Pepit4 Reilly, e-y posza ?lade% %4a i do1*zya do
ni*hI Wysali jej telegra% do Parya, wzywaj1* do przyjazd/I 0os *h*ia, e fir%a
A%eri*an "^press dor4*zya telegra% innej pani Reilly i do Pepity zaproszenie dotaro
dwa tygodnie za p9QnoI Gdy-y nadeszo w por4, to Pepita /siowaa-y
E
zapewne przekonaO 8arie ,a*har*zenko#(*h/ltz, e Opperp/t jest Kjawny% pro#
wokatore%L, a jego Kdia-oli*zne %ata*twaL doprowadzaj1 do tragi*znego ko+*aI
Analiz/j1* post4powanie 8arii ,a*har*zenko#(*h/ltz, genera $/tepow /waa, e
zde%askowanie prawdziwego *harakter/ organiza*ji :r/st Kprzestawio jej
klepkifIII\I Paaa wol1 powrot/ do Rosji i ze%sty na l/dzia*h, kt9rzy j1 wykorzy#
staliI Ch*iaa o*zy?*iO si4 z krwi wiel/ l/dzi, kt9ry*h nie?wiado%ie wysaa na
?%ierOLI
Wkr9t*e po powro*ie 8arii do Rosji, $/tepow i Pepita Reilly dostali wiado#
%o?O, kt9rej si4 od po*z1tk/ spodziewaliI ,a*har*zenko#(*h/ltz zastrzelia si4, nie
*h*1* wpa?O w r4*e agent9w tajnej poli*jiI K7 tak z%ara najodwaniejsza z rosyj#
ski*h ko-iet, kt9ra *ae y*ie po?wi4*ia na walk4 z tyrana%i rz1dz1*y%i jej
kraje%L # pisaa Pepita Reilly, a genera $/tepow prawdopodo-nie podziela t4
o*en4
7CP
I .ato%iast 5enryk Grigoriewi*z Gagoda, zast4p*a szefa OGP', o?wiad*zy w
wywiadzie dla KPrawdyL, e ,a*har*zenko#(*h/ltz i $/tepow -yli wieloletni%i
agenta%i (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e
C!
I
O-e*nie $GB p/-li*znie podaje opera*je (indikat i :rest jako przykady
*hwale-ny*h zwy*i4stw sowie*ki*h organ9w -ezpie*ze+stwa nad kontrrewol/*yj#
ny%i spiskow*a%i i za*hodni%i s/-a%i wywiadow*zy%iI Plany o-/ opera*ji
s/1 za %odel wsp9*zesny*h dziaa+ dezinfor%a*yjny*h i wiele kon*ep*ji wy#
korzyst/je si4 nadal w wielki*h strategi*zny*h gra*h pozora*yjny*hI 6ezinfor%a*ja
trwa i na-iera history*znego wy%iar/I W %ateriaa*h $GB prowokatorzy Cze$a,
kt9rzy zaini*jowali opera*j4, Opperp/t i Gak/szew przedstawiani s1R pierwszy jako
Kzwolennik (awinkowaL a dr/gi jako K%onar*hiiL, kt9rzy przejrzeli na o*zy i
rozpo*z4li wsp9pra*4 z OGP'
FE
I 'trzy%ywanie fasz/ do ko+*a %oe o/azaC si4
przydatneI Gesz*ze AE lat po zde%askowani/ Opera*ji :r/st, -ya ona wzor*e% dla
serii kolejny*h opera*ji dezinfor%a*yjny*h, wy%ierzony*h w -rytyjsk1 (7( oraz
a%eryka+sk1 C7AI
0ozdzia> F
Sta'in i sz3ie(omania
!AJ#!BM
.aj-ardziej o-/dne liz/sostwa frag%enty ofi*jalny*h p/-lika*ji $GB doty*z1
ostatni*h godzin y*ia tw9r*y Cze$a, 2eliksa 6ziery+skiegoI KPa%i4tnego dnia AE
lip*a !AJ rok/ pad on na poster/nk/, wal*z1* z wroga%i partiiL # pisa po lata*h
2iodor 2o%in, najwyszy rang1 *zekista, kt9re%/ /dao si4 przeyO stalinowskie
*zystkiI
Gesz*ze trzy godziny przed ?%ier*i1 6ziery+ski prze%awia na wsp9lny%
plen/% $o%itet/ Centralnego i Centralnej $o%isji RewizyjnejI W penej ognia
ora*ji s%aga -i*ze% ideologi*znej krytyki towarzyszy od*hylaj1*y*h si4 od lenino#
wskiej liniiI 89wi te o so-ie w spos9-, kt9ry jak twierdzi 2o%in -y K*akowi*ie
/zasadnionyLR
Wie*ie sk1d si4 -ierze %oja siaW , tego, e si4 nie osz*z4dza%I &KRa*jaL # rozlegy si4
gosy w r9ny*h %iejs*a*h sali)I 6latego te kady z was, siedz1*y*h t/taj, l/-i %nie
i darzy za/fanie%I .igdy nie %9wi4 rze*zy prze*iwny*h s/%ieni/, a je?li widz4 -aagan,
to atak/j4 go ze wszystki*h %y*h siI
.iezwyka po*hwaa sa%ego sie-ie -ya ostatni% p/-li*zny% wyst1pienie%
6ziery+skiegoI :rzy godziny p9Qniej z%ar na atak ser*aI Gego naga ?%ierO
wywoaa prawdziw1 fal4 -awo*hwal*zy*h prze%9wie+ /*zestnik9w plenarnego
posiedzenia, kt9rzy nie zako+*zyli jesz*ze o-radI
W lata*h naj*i4szej pr9-y, w *zasa*h nie ko+*z1*y*h si4 spisk9w i kontrrewol/*yjny*h
re-elii, kiedy sowie*ka zie%ia pokrywaa si4 popioe%, a krwawa p4tla wroga za*iskaa si4
na szyi wal*z1*ego o sw1 wolno?O proletariat/, 6ziery+ski wykazywa nadl/dzk1
energi4 i trwa na swy% odpowiedzialny% poster/nk/ dnie% i no*1, przez *a1 do-4,
-ez sn/, -ez jedzenia i -ez *hwili spo*zynk/I Wrogowie l/d/ nienawidzili go, ale
szanowaliI Gego wyniosa postaO, jego oso-ista odwaga, jego przenikliwo?O, -ezpo#
?rednio?O i wyj1tkowa szla*hetno?O zdo-yy %/ wielki a/torytet

I
6la (talina ?%ierO 6ziery+skiego przysza w -ardzo dogodny% %o%en*ieI
$o+*zy on wa?nie tr/dny pro*es zawasz*zania s*hedy po 0eninie i %9g si4
spodziewaO, e KNelazny 2eliksL sprze*iwi si4 jego plano% wykorzystania OGP' do
ne/traliza*ji sprze*iw9w wewn1trz partiiI 6ziery+ski nie %ia adny*h opor9w w
/*iekani/ si4 do prowoka*ji i podst4p/ w wal*e z prze*iwnika%i ko%/niz%/, ale
nie z towarzysza%i partyjny%iI Po ?%ier*i 0enina, 6ziery+ski o-j1 dodatkowo
f/nk*j4 przewodni*z1*ego Rady .ajwyszej Gospodarki .arodowej &W(.C5)
EB
i %ona -yo przyp/sz*zaO, e sprze*iwi si4 atako% na K-/r/azyjny*h spe*jali#
st9wL w prze%y?le oraz gwatownej wal*e klasowej na wsi, kt9r1 (talin %ia
rozpo*z1O w naj-liszy*h lata*h
A
I (talin *h*ia si4 oprzeO na apara*ie partyjny%, za?
6ziery+ski w swej ostatniej Kpo%iennej %owieL podda aparat dr/zgo*1*ej
kryty*eR K$iedy patrz4 na nasz aparat, na nasz syste% organiza*ji, na nasz1
niewyo-raaln1 wr4*z -i/rokra*j4, na nasz potworny -aagan, prze%ieszany -ez#
adnie z g/pi%i przepisa%i, to jeste% wstrz1?ni4ty
B
I
Wyzna*zony% w*ze?niej nast4p*1 6ziery+skiego zosta Wia*zesaw R/dol#
fowi*z 8ieny+ski, wysoki, sz*z/py %4*zyzna, nosz1*y staro%odne -inokle w
zotej oprawieI By on atwiejszy we wsp9y*i/ ni KNelazny 2eliksL, *ho*ia o-aj
%ieli wiele wsp9lnegoI O-aj -yli Kstary%i -olszewika%iL i o-aj po*hodzili z
do-ry*h, polski*h rodzin szla*he*ki*hI 8ieny+ski do1*zy do kierowni*twa
Cze$a wkr9t*e po jej /tworzeni/, a zast4p*1 6ziery+skiego zosta z *hwil1
prze%ianowania Cze$a na OGP'I W *aej historii $GB -y on zapewne najwi4k#
szy% er/dyt1, kt9ry kierowa sowie*ki%i s/-a%i spe*jalny%iI .awet Georgij
Aga-ekow, kt9ry po /*ie*z*e z OGP' na ,a*h9d z lek*ewaenie% wyraa si4 o
dawny*h kolega*h, opisywa 8ieny+skiego jako K*zowieka o g4-okiej k/l#
t/rzeL, posiadaj1*ego Kwsze*hstronne wykszta*enieLI
Ge?li wierzyO rela*jo% 2o%ina, 8ieny+ski wada pynnie dw/nasto%a j4zy#
ka%i, kiedy wst4powa do Cze$a, za? w trak*ie s/-y opanowa dodatkowo
*hi+ski, japo+ski, perski i t/re*kiI By nie tylko poliglot1I Gego zaintesowania
o-ej%oway fizyk4, *he%i4, astrono%i4 i %ate%atyk4
C
I 8i%o ty*h zdolno?*i,
8ieny+ski -y jednak oso-owo?*i1 %niejszego for%at/ ni 6ziery+skiI .awet
peen /niono?*i 2o%in pisze o ni%, e Knie %ia gos/ nawykego do rozkaz9wL i
dlatego wiel/ pra*ownik9w nie potrafio /kryO zdziwienia Ksysz1* przewod#
ni*z1*ego OGP', kt9ry %ia zwy*zaj rozpo*zynaO wydawanie rozkaz/ od s9wR
/nienie prosz4XIII\L
F
I
:ro*ki, kt9rego OGP' za*z4o prze?ladowaO w *zasa*h 8ieny+skiego, zapa#
%i4ta go jako *zowieka -ez wyraz/I KWraenie, jakie na %nie wywar, najlepiej
%ona opisaO jedny% sowe%R adneI By jak *ie+ jakiego? nierealnego %4*zyzny,
*o? w rodzaj/ nied-aego szki*/ do niedoko+*zonego portret/LI
8ieny+ski nie -y stalinist1I W lata*h wojny do%owej odwiedzi na fron*ie
:ra*kiego, e-y go ostrze*, e (talin %ont/je prze*iwko nie%/ jak1? K-ardzo
sko%plikowan1 intryg4LI , dr/giej strony jednak 8ieny+ski nie prze*iwstawia si4,
gdy (talin zagarnia *oraz wi4*ej wadzy
J
I ByO %oe przy*zyn1 tego -y stan jego
zdrowiaI Gesz*ze zani% zast1pi 6ziery+skiego, 8ieny+ski *ierpia na *horo-4
wie+*ow1I W swy% -i/rze na >/-ian*e *z4sto przyj%owa go?*i wy*i1gni4ty na
kozet*e, t/%a*z1* i%, e Klekarze kazali %i leeOLI .ie -ya to pozaI W
kwietni/ !A! rok/ silny atak ser*a wy1*zy na dwa lata 8ieny+skiego z
pra*yI Wr9*i jesz*ze na Kp9 etat/L w !B rok/, ale j/ w !BB rok/ nie %ia siy
w*hodziO po s*hoda*h do swego %ieszkania na $re%l/ i przeni9s si4 na
e%eryt/r4 do pod%oskiewskiej da*zy
H
I
Pogarszaj1*e si4 zdrowie 8ieny+skiego oraz jego pasywny styl rz1dzenia
sprawiy, e wadza w OGP' prze*hodzia powoli w r4*e -ardziej agresywnego
EC
zast4p*y przewodni*z1*ego, z po*hodzenia Nyda, 5enryka Grigorijewi*za GagodyI
Przysadzisty, o r/%ianej *erze, Gagoda -y z wygl1d/ i za*howania *akowity%
prze*iwie+stwe% 8ieny+skiegoI .awet wewn1trz $GB wspo%ina si4 go z zae#
nowanie%I W pa%i4tnika*h z ery staliniz%/ wspo%inany jest naj*z4?*iej z niena#
wi?*i1I K:ak jak 8ieny+ski -y *zowiekie% g4-oko wykszta*ony%, tak Gagoda
-y -r/talny, *ha%ski i ordynarnyL # pisa Aga-ekowI Gagoda trzy%a si4 jesz*ze na
wodzy i kry swoj1 szorstko?O i -r/talno?O, kiedy 6ziery+ski %ianowa go swy%
dr/gi% zast4p*1 w !AB rok/I W9w*zas 6ziery+ski widzia w ni% sk/te*znie
dziaaj1*ego, energi*znego i a%-itnego /rz4dnikaI Wadza jednak zde%oralizowaa
Gagod4 i /*zynia z niego klasy*zny przykad -i/rokraty*znego satrapy, / kt9rego
pretensjonalno?O wal*zya o lepsze z -r/talno?*i1[I W przeddzie+ wypadni4*ia z or-ity
wadzy, late% !BJ rok/, jeden z ofi*er9w szta-/ Gagody podejrza /kradkie%, jak
szef zaj4ty jest projektowanie% dla sie-ie nowego %/nd/r/ galowego, skadaj1*ego
si4 z -iaej wenianej k/rtki zdo-ionej zoty% sza%er/nkie%, %aego zo*onego
kordzika w styl/ noszony*h przez ofi*er9w *arskiej %arynarki wojennej, -4kitny*h
spodni i -/t9w z i%portowanej, lakierowanej sk9ry
!
I
(talin nigdy do ko+*a nie /fa GagodzieI Cz4?*iowo z wrodzonego antyse%ity#
z%/, a *z4?*iowo z ra*ji ideologi*zny*h sy%patii Gagody, kt9ry skania si4 k/
Kprawi*owej opozy*jiL i jej *haryz%aty*zne%/ przyw9d*y, .ikoajowi B/*hari#
nowiI W !AM rok/ B/*harin zwierzy si4 $a%ieniewowi, e Gagoda oraz :rilisser,
dr/gi zast4p*a przewodni*z1*ego OGP' oraz szef Oddzia/ ,agrani*znego, s1
Kraze% z na%iLI Wed/g s9w B/*harina, Gagoda %ia %/ potaje%nie dostar*zyO
infor%a*je o -/nta*h *hopski*h
E
I B/*harin szy-ko jednak dojrza w Gagodzie
oport/nist4, na kt9rego popar*i/ nie %ona polegaOI .ato%iast (talin /siowa w
!B rok/ /%o*niO swoje wpywy w OGP', kier/j1* na r9wnolege z Gagod1
stanowisko pierwszego zast4p*y przewodni*z1*ego, partyjnego aparat*zyka AI7I
Ak/owaI Gagoda nie da si4 jednak rozegraO i tak o-stawi Ak/owa swoi%i l/dQ%i,
e nie %in1 rok, a protegowany (talina stra*i wpyw na podej%owanie de*yzjiLI
Widz1*, *o si4 dzieje, (talin doszed do poroz/%ienia z Gagod1 i tylko *zeka na
odpowiedni1 okazj4, e-y wprowadziO do OGP' swojego *zowiekaI
Gagoda nie kierowa si4 ideologi1I By karierowi*ze%I Got9w -y przy1*zyO si4
do (talina -yle tylko /%o*niO wasn1 pozy*j4I .igdy jednak nie /dziela %/
*akowitego popar*ia, zostawiaj1* so-ie zawsze swo-od4 %anewr/I Prze*iwnie
:rilisser, kt9ry -y -ardziej zde*ydowany% zwolennikie% Kprawi*owej opozy*jiL i
j/ w !AB rok/ do1*zy do B/*harina atak/j1* lini4 tro*kistowsk1
A
I Pod konie* !A!
rok/ Gagoda dostrzeg, e :rilisser staje si4 powoli jego konk/rente% i za*z1
intrygowaO prze*iwko nie%/ w $o%ite*ie Centralny%, *h*1* poz-yO si4 rywala z
OGP'I 7ntryga /daa si4 i na %iejs*e :rilissera szefe% wywiad/ zagrani*znego
&7.O) %ianowany zosta -yy szef $RO &kontrwywiad/), Art/r Art/zow
B
I
(atysfak*j4 z po%y?lnego sfinalizowania opera*ji pozora*yjnej :r/st, w pierwszy%
rok/ kierowania OGP' przez tande% 8ieny+ski#Gagoda, przyt/%ia
EF
ko%pro%it/j1*a seria poraek wywiad/ zagrani*znegoI Bezpie*ze+stw/ rozrastaj1*y*h
si4 szy-ko siatek OGP' i rezydent/r wywiad/ wojskowego zagraay niedoskonae
syste%y szyfrowe oraz -rak do?wiad*zenia w prowadzeni/ peny*h zapa/, ale *zase%
rozpa*zliwie a%atorski*h, agent9w rekr/t/j1*y*h si4 z lokalny*h partii
ko%/nisty*zny*hI .iedostatki te doprowadziy wiosn1 !AH rok/ do sensa*yjnego
/jawnienia sowie*ki*h siatek szpiegowski*h w o?%i/ r9ny*h kraja*hI
,a*z4o si4 od Polski, gdzie w %ar*/ /jawniono gr/p4 szpiegowsk1, kierowan1
przez K-iaegoL generaa, kt9ry przeszed na stron4 OGP' # 6aniela Wetrenk4I
.ast4pnie wadze t/re*kie wykryy, e *zoowy /rz4dnik sowie*ko#t/re*kiej kor#
pora*ji handlowej w (ta%-/le prowadzi dziaalno?O wywiadow*z1 w rejonie
grani*y z 7rakie%I .ie%al jedno*ze?nie poli*ja szwaj*arska poinfor%owaa o aresz#
towani/ dw9*h agent9w sowie*ki*hI
W kwietni/, przeprowadzona przez poli*j4 rewizja w sowie*ki% kons/la*ie w
Pekinie odkrya ol-rzy%i1 li*z-4 dok/%ent9w potwierdzaj1*y*h sowie*k1
dziaalno?O szpiegowsk1 w China*hI R9wnie w kwietni/ fran*/ska (/rete are#
sztowaa o?%i/ *zonk9w siatki szpiegowskiej, pra*/j1*ej dla sowie*kiego wy#
wiad/, kt9r1 kierowa *zonek -i/ra polity*znego 2ran*/skiej Partii $o%/ni#
sty*znej, Gean Cre%etI
W %aj/ s/-y a/stria*kie wykryy, e gr/pa pra*ownik9w %inisterstwa spraw
zagrani*zny*h dostar*za tajne infor%a*je lokalnej rezydent/rze OGP'I $r9tko
pote% nalot (pe*jalnego Wydzia/ (*otland Uard/ na londy+sk1 siedzi-4 Wsze*h#
rosyjskiego :owarzystwa Wsp9pra*y ARCO( oraz -i/ro delegat/ry handlowej
/jawni dowody Kjednego z najpeniejszy*h i naj-ardziej z-rodni*zy*h syste%9w
szpiegowski*h, z kt9ry%i kiedykolwiek %iae% nieprzyje%no?O si4 spotkaOL # jak to
-arwnie /j1 -rytyjski %inister spraw wen4trzny*h sir Willia% Goynson#5i*ks
C
I
.ajwi4kszy% *iose% dla sowie*kiego wywiad/ zagrani*znego -yy poli*yjne
naloty na pla*9wki w Pekinie i 0ondynie, po kt9ry*h op/-likowano wiele ko%#
pro%it/j1*y*h dok/%ent9wI 8ateriay op/-likowane w China*h zawieray %n9stwo
nieprzyje%ny*h sz*zeg99w o tajny*h opera*ja*h sowie*ki*h &g9wnie wywiad/
wojskowego), w ty% nadesan1 z 8oskwy instr/k*j4R KWykorzystaO wszystkie
dost4pne ?rodki, w1*znie z gra-ie1 i %asakra%iL, je?li tylko doprowadz1 one do
konflikt9w %i4dzy l/dno?*i1 *hi+sk1 a o-ywatela%i pa+stw za*hodni*hI 'jawniono
r9wnie nzwiska agent9w, instr/k*je kierowane do *hi+ski*h ko%/nist9w, kt9ry%
zale*ano wsp9pra*4 w opera*ja*h wywiadow*zy*h oraz dowody potaje%nego
wwoz/ -roni i a%/ni*ji do Chin
F
I
Op/-likowane w Wielkiej Brytanii dok/%enty -yy %niej li*zne i %niej sen#
sa*yjneI P/-lika*ji towarzyszya jednak r9wnie ko%pro%it/j1*a infor%a*ja, ?wiad#
*z1*a, e -rytyjskie s/-y kryptologi*zne powt9rnie za%ay sowie*kie kody
dyplo%aty*zneI Wyj1tki prze*hwy*ony*h i rozszyfrowany*h tajny*h telegra%9w
sowie*ki*h od*zytali w 7z-ie G%in pre%ier oraz %inistrowie spraw zagrani*zny*h i
wewn4trzny*h
J
I
(ensa*yjne rewela*je op/-likowane w Pekinie i 0ondynie -ole?nie /derzyy w
OGP' i $re%lI 'jawnione -owie% zostay w zwrotny% %o%en*ie sowie*ki*h
stos/nk9w z China%i i Wielk1 Brytani1I Od !AA rok/ polityka 8oskwy w China*h
EJ
opieraa si4 na wsp9pra*y z na*jonalisty*zny% $/o%intangie%I W kwietni/
!AH rok/, dzi4ki kierowane%/ przez ko%/nist9w powstani/, (zanghaj prze#
szed w r4*e generaa Czang $aj#szeka, ale (talin zade*ydowa, e Czanga
Ktrze-a wy*isn1O jak *ytryn4, a pote% wyrz/*iOLI .ie /dao si4 jednak, i to
ko%/ni?*i stali si4 *ytryn1I Po przej4*i/ kontroli nad (zanghaje%, Czang
rozpo*z1 %etody*zne wynisz*zanie ko%/nist9w, kt9rzy opanowali %iasto dla
niegoI W %y?l kolejny*h instr/k*ji (talina, ko%/ni?*i odpowiedzieli seri1 -/nt9w
i z-rojny*h powsta+, z kt9ry*h wszystkie zako+*zyy si4 katastrofaln1 porak1
H
I
'jawnienie sowie*ki*h %ateria9w szpiegowski*h w 0ondynie zako+*zyo si4
r9wnie zaa%anie% stos/nk9w, ale w %niej -r/talny spos9-I 8oskwa /waaa
Wielk1 Brytani4 za *zoow1 pot4g4 ?wiataI W 0ondynie, od *zas/ strajk/
generalnego w %aj/ !AJ rok/, kt9rego inspira*j4 zwolenni*y teorii spiskowy*h z
partii konserwatywnej przypisywali %ylnie $re%lowi, widziano w 8oskwie
g9wn1 spr4yn4 wszelki*h dziaa+ wywrotowy*hI (t1d rz1d (tanleya Baldwina
-y pod silny% na*iskie% polityk9w do%agaj1*y*h si4 zerwania stos/nk9w
dyplo%aty*zny*h ze ,wi1zkie% (owie*ki%I Wiosn1 !AH rok/ szal4 prze*hyliy
dra%aty*zne, nowe dowody sowie*kiej dziaalno?*i agent/ralnej w -rytyjski*h
sia*h z-rojny*hI AJ %aja sir A/sten Cha%-erlain poinfor%owa sowie*kiego
*harge dSaffaires, Arkadija Rosengol*a, e rz1d Gej $r9lewskiej 8o?*i zrywa
stos/nki dyplo%aty*zne ze wzgl4d/ na Kanty-rytyjsk1 dziaalno?O szpiegowsk1 i
propagandow1LI $o%/nik/j1* t4 de*yzj4, Cha%-erlain pozwoli so-ie na niet/#
zinkowy oso-isty przytykI Od*zyta Rosengol*owi frag%ent jego wasnego tajnego
telegra%/ wysanego do 8oskwy l kwietnia, w kt9ry% Kprosi pan o %ateriay
po%o*ne w prowadzeni/ ka%panii polity*znej prze*iwko rz1dowi Gej $r9lewskiej
8o?*iLI
Wra*aj1* po*i1gie% z 0ondyn/ do 8oskwy, Rosengol* zatrzy%a si4 w War#
szawie, gdzie na 6wor*/ G9wny% za%ierza zje?O ?niadanie z sowie*ki% a%#
-asadore% w Pols*e, Piotre% Wojkowe%I ,asiedli w dwor*owej resta/ra*ji, ale
t/ przed odej?*ie% po*i1g/ Rosengol*a, Wojkow zosta postrzelony ?%iertelnie
przez K-iaegoL e%igranta, kt9ry z okrzykie%R K:o za narodow1 Rosj4, a nie dla
8i4dzynarod9wkiVL odda do a%a-asadora kilka *elny*h strza9wI Rz1d sowie*ki
-yskawi*znie /siowa zdyskontowaO propagandowo za%a*h, twierdz1*, e K*iose%,
kt9ry za-i Wojkowa, kierowaa -rytyjska r4kaL
M
I
Gak na ironi4, w ostatni% z wielki*h przedwojenny*h pro*es9w pokazowy*h
!BM rok/ jedny% z oskarony*h -y Rosengol*, kt9rego z%/szono do przyznania
si4, e po*z1wszy od !AJ rok/ -y agente% -rytyjskiego wywiad/
!
I
(eria katastrofalny*h poraek sowie*kiego wywiad/ wiosn1 !AH rok/ przyniosa
dwa naty*h%iastowe sk/tkiI Po pierwsze, przeprowadzono drasty*zny przegl1d stan/
-ezpie*ze+stwa a%-asad, rezydent/r OGP' oraz syste%9w szyfrowy*hI Pilny%
ok9lnikie% zo-owi1zano r9wnie wszystkie sowie*kie %isje i delegat/ry handlowe
do naty*h%iastowego znisz*zenia wszelki*h ko%pro%it/j1*y*h dok/%ent9wI
Pole*enie to doty*zyo nawet :eheran/, gdzie ryzyko nalot/ lokalnej poli*ji na
g%a*h a%-asady -yo zniko%eI 8i%o to rozkaz wykonano tak gorliwie, e
107
dy% i po%ienie palony*h w ogrodzie a%-asady ar*hiw9w OGP' zaalar%oway
stra poarn1I
,godnie z now1 pro*ed/r1, rezydent/ry OGP' %iay prze*howywaO kopie
tajnej koresponden*ji tylko przez %iesi1*I 8iay te przygotowaO plany szy-kiego i
sk/te*znego znisz*zenia dok/%ent9w w przypadk/ poli*yjnej rewizjiI .owy
reg/la%in post4powania z agenta%i zwer-owany%i w lokalny*h partia*h ko%/nis#
ty*zny*h nakada o-owi1zek starannego za*ierania wszelki*h ?lad9w, kt9re %o#
gy-y ?wiad*zyO o kontakta*h lokalny*h ko%/nist9w z OGP'
AE
I
W tros*e o -ezpie*ze+stwo tajnej 1*zno?*i dyplo%aty*znej i OGP', $re%l
pole*i wprowadziO syste% jednorazowego szyfrowania, kt9ry -y wprawdzie
pra*o*honny, ale prakty*znie nie do za%ania, je?li /ytkowni*y pos/giwali si4
ni% zgodnie z instr/k*j1I (k/tek tej z%iany -y naty*h%iastowyI Po*z1wszy od
!AH rok/, a do wy-/*h/ 77 wojny ?wiatowej, za*hodni% kryptoanalityko% nie
/dao si4 za%aO ani jednego z sowie*ki*h szyfr9w wyszego rz4d/, *ho*ia
-rytyjska GCbC( &rz1dowy o?rodek dekrypta/) nadal od*zyty waa niekt9re kodo#
wane depesze $o%intern/ oraz sowie*k1 koresponden*j4 wojskow1 niszego
sz*ze-la /tajnieniaI (zef opera*yjny GCbC(, AIGI 6enniston, zanotowa z gory*z1, e
w wynik/ prasowej wrzawy, jak1 spowodowa rz1d -rytyjski /jawniaj1* fakt
za%ania sowie*ki*h kod9w, K-ezdysk/syjnie /*ierpiaa nasza pra*aL
A
I
Wywiadow*ze kl4ski wiosny !AH rok/ %iay g4-oki wpyw na (talinaI ,
*harakterysty*zn1 dla sie-ie podejrzliwo?*i1 widzia w ni*h dow9d wielow1t#
kowego, i%perialisty*znego spisk/R
:r/dno zaprze*zyO l/- w1tpiO, e g9wn1 o-e*nie kwesti1 jest zagroenie now1 i%#
perialisty*zn1 wojn1I .ie jest to kwestia jakiego? nieokre?lonego i -ez*ielesnego Knie-ez#
pie*ze+stwaL nowej wojnyI Gest to realne i %aterialne zagroenie now1 wojn1 w og9l#
no?*i, a w sz*zeg9lno?*i wojn1 prze*iwko ,(RRI
W roz/%ieni/ (talina, lidere% wy%ierzonego w ,wi1zek (owie*ki Kzjed#
no*zonego front/ i%perialisty*znegoL -y g9wny wr9g 8oskwy, *zyli Kangielska
-/r/azja i jej szta- generalny # partia konserwatywnaLI (talin /waa, e Kangielski
kapitaliz% zawsze -y, jest i zawsze -4dzie naj-r/talniejszy% dawi*iele% rewol/*ji
l/dowejL i wyr9nia trzy etapy spisk/, organizowanego ponoO przez rz1d konser#
watywnyI
Pierwszy% etape% -y nalot na a%-asad4 w PekinieI Gego *ele% %iao -yO
Kodkry*ie Ywstr4tny*hZ dok/%ent9w, ?wiad*z1*y*h o YwywrotowejZ ro-o*ie
,(RR, i stworzenie przy i*h /y*i/ at%osfery powsze*hnego pot4pieniaL 8oskwyI
6r/gi% etape% -ya rzeko%o rewizja w londy+ski% -i/rze ARCO( i zerwanie
angielsko#sowie*ki*h stos/nk9w dyplo%aty*zny*hI $rok ten o-li*zony -y, wed/g
(talina, na K/r/*ho%ienie dyplo%aty*znej -lokady ,(RR w *aej "/ropieL, *o
%iao stanowiO prel/di/% do nowej wojnyI
:rze*i1 faz1 spisk/ -yo podo-no za%ordowanie Wojkowa w Warszawie,
Kzorganizowane przez agent9w partii konserwatywnejLI 8iaa to -yO kopia za%a*h/
EM
na ar*yksi4*ia 2erdynanda w (arajewie, kt9ry spowodowa wy-/*h 7 wojny ?wiatowej
AA
I
Brytyjski KspisekL nie /da si4 wprawdzie, twierdzi (talin, ale naley si4
spodziewaO kolejny*h, gdy Anglia finans/je Kszpiegowsko#terrorysty*zne gr/py w
,(RRL i wsp9lnie z -iay%i e%igranta%i oraz pozostay%i %o*arstwa%i i%#
perialisty*zny%i /si/je wywoaO rewolt4 w $raj/ RadI
(talin pot4pi Kprzyw9d*9w r/*h9w ro-otni*zy*h, kt9rzy /waaj1 groQ-4 nowej
wojny za Ywy%ysZ, ty*h, kt9rzy /sypiaj1 ro-otni*z1 *z/jno?O pa*yfisty*zny%i
ka%stwa%i, ty*h, kt9rzy za%ykaj1 o*zy na przygotowania -/r/azji do nowej
Prze*iwdziaanie i%perialisty*zne%/ zagroeni/ wy%agao, wed/g (talina,
dw9*h pilny*h pos/ni4OI .aleao /%o*niO Kzdolno?*i o-ronne naszego kraj/L #
poprzez szy-ki rozw9j gospodarki, a przede wszystki% prze%ys/ z-rojeniowego, oraz
wz%9* *z/jno?O %ieszka+*9w ,(RRI .iez-4dne te stao si4 Kza-ezpie*zenie
naszy*h ty9wL drog1 zde*ydowanej i -ezko%pro%isowej walki z wrogie% we#
wn4trzny%R terrorysta%i, sa-otaysta%i i wszelki% K?%ie*ie%L, kt9ry%, jak dawa
do zroz/%ienia (talin, -yli %i4dzy inny%i *zonkowie opozy*yjny*h frak*ji we#
wn1trz -olszewi*kiej partiiI
KCo %a%y %9wiO, patrz1*, *o wyra-ia ta n4dzna opozy*ja, kt9ra zn9w atak/je
parti4, nie -a*z1* na zagroenie now1 wojn1WL # pyta retory*znie (talinI KCo
%a%y %9wiO, kiedy opozy*ja %noy ataki na parti4 wa?nie w9w*zas, gdy zagra+a
na% wojnaWL
AB
W !AH rok/ wszelki op9r prze*iwko rosn1*ej w*i1 wadzy (talina %9g si4
wywodziO jedynie z szereg9w partiiI Wojenny straszak -y wi4* (talinowi nie#
z%iernie przydatny i przyszed w sprzyjaj1*y*% %o%en*ieI Wykorzysta go wi4*
skwapliwie do /%o*nienia wasnej pozy*jiI
(talin g4-oko wierzy w spiskow1 teori4 dziej9w, a naj-ardziej K*hore podej#
rzeniaL, jak %awia Chr/sz*zow, kierowa pod adrese% pozostay*h przyw9d*9w
-olszewik9w i generalnie *aej hierar*hii partyjnejI $nowania -yy zreszt1 wpisane w
ko%/nisty*zn1 ideologi4I Gedny% z -olszewi*ki*h kanon9w -y prze*ie dog%at
gosz1*y, e %i4dzynarodowy kapitaliz% nie %oe tolerowaO konsolida*ji wadzy
sowie*kiejI 7%perialisty*zne rz1dy i podlege i% s/-y wywiadow*ze %/siay
wi4* z defini*ji nie/stannie spiskowaO dla o-alenia Kro-otni*zo#*hopskiego pa+#
stwaL, za? o-owi1zkie% OGP', jako Ktar*zy i %ie*za rewol/*jiL -yo wykrywanie i
likwidowanie w zarodk/ nie/*hronny*h i%perialisty*h knowa+I Poniewa od
zako+*zenia wojny do%owej, a po doj?*ie Adolfa 5itlera do wadzy w !BB rok/,
aden z li*z1*y*h si4 przyw9d*9w za*hodni*h nie /siowa o-aliO -olszewi*kiego
rey%/, to spiski wykryte przez OGP' %ogy -yO wy1*znie twore% i%agina*jiI
Boj1* si4 o-sesyjnie potaje%ny*h knowa+, (talin wkr9t*e po wojennej psy*hozie
!AH rok/, wy%y?la kolejne sprzysi4enia i sko%plikowane teorie spiskoweI Byy
r9wnie groteskowe i pene jad/, *o %it o ydowski% rz1dzie ?wiatowy%, kt9ry
prze?ladowa 5itleraI
(talin i 5itler, dwaj najwi4ksi dyktatorzy we wsp9*zesnej historii "/ropy, -yli
arliwy%i wyznaw*a%i spiskowej teorii dziej9wI O-aj widzieli w l/do-9jstwie
E!
jedyny spos9- na /nikni4*ie gro1*y*h i%, wyi%aginowany*h knowa+, i w o-/
przypadka*h s/-y -ezpie*ze+stwa stay si4 wsp9lnika%i i*h z-rodniI
6la (talina OGP' -yo przede wszystki% narz4dzie% s/1*y% do /%a*niania
wasnej pozy*ji wewn1trz -olszewi*kiej partiiI :eorety*znie, na*zelny% zadanie%
OGP' -ya, wzore% Cze$a, walka z kontrrewol/*j1I ,%ienia si4 tylko defini*ja
kontrrewol/*jiI W *zasa*h 0enina %iane% ty% okre?lono sprze*iw wo-e* partii,
nato%iast w *zasa*h (talina # opozy*j4 wo-e* oso-y przyw9d*y partiiI A skoro
ewent/alna opozy*ja wo-e* rz1d9w (talina %oga wywodziO si4 wy1*znie z sze#
reg9w partii ko%/nisty*znej, to OGP' za*z4o stosowaO w stos/nk/ do partii te
sa%e %etody infiltra*ji i prowoka*ji, kt9re Cze$a tak sk/te*znie wykorzystywaa w
wal*e z prze*iwnika%i -olszewiz%/I
Pierwsz1 ofiar1 pada tak zwana Klewi*owa opozy*jaL, kierowana przez :ro*#
kiego i ,inowiewaI We wrze?ni/ !AH rok/ dziaaj1*y w jej szerega*h prowokator
OGP' wykry nielegaln1 Kdr/karni4L &w rze*zywisto?*i -y to pry%itywny roneo#
graf), na kt9rej opozy*joni?*i za%ierzali od-iO sw9j progra%I Aleksander Or9w
&0ew 2eld-in), ofi*er OGP', kt9ry /*iek na ,a*h9d, rela*jonowa p9Qniej, e
naty*h%iast po ty% odkry*i/ Gagoda po-ieg zoyO raport na $re%l/I ,adowolony
(talin %ia stwierdziOR K6o-raV Awans/j*ie teraz tego agenta na ofi*era ze szta-/
generaa Wrangla i daj*ie do zroz/%ienia w swoi% rapor*ie, e tro*ki?*i kola-or/j1 z
wranglowsk1 Bia1 Gwardi1L
AC
I Po jaki%? *zasie (talin poinfor%owa $o%itet
Centralny oraz Centraln1 $o%isj4 $ontroli Partyjnej, e lewi*owa opozy*ja dop/?*ia
si4 z%owy z -iaogwardzista%iI
W listopadzie !AH rok/ :ro*kiego, ,inowiewa oraz prawie setk4 i*h naj-li#
szy*h zwolennik9w /s/ni4to z partii i o*hrz*zono %iane% renegat9wI ,inowiew
/derzy w pokor4, skwapliwie pot4pi Ktro*kiz%L i zosta w nagrod4 przywr9*ony w
prawa*h *zonka partiiI :ro*ki od%9wi zoenia sa%okrytyki i w sty*zni/ !AM rok/
zosta skazany przez OGP' na zesanie w za-it1 deska%i g/sz na pograni*z/ Chin i
$aza*hstan/
AF
I
.ie %in4o dziesi4O lat, a :ro*ki sta si4 o-iekte% najwi4kszego polowania w
historii $GB, le*z w !AM rok/ ?*iganie tro*kistowski*h *zarowni* -yo dopiero w
powijaka*hI OGP' nie %iao jesz*ze wprawy i opera*ja /s/ni4*ia *zoowego
heretyka -olszewiz%/ z 8oskwy przypo%inaa pen1 *zarnego h/%or/ grotesk4I
$iedy H sty*znia o ?wi*ie do %oskiewskiego %ieszkania :ro*kiego zao%ota
patrol onierzy OGP', e-y za-raO go na zsyk4, przyw9d*a lewi*owej opozy*ji -y
jesz*ze w pia%ieI $ier/j1* si4 zdo-yty% w *arski*h *zasa*h do?wiad*zenie%,
za-arykadowa si4 w pokoj/ i przez za%kni4te drzwi rozpo*z1 pertrakta*je z ofi#
*ere% dowodz1*y% patrole%I .ego*ja*je stan4y w %iejs*/, wi4* znie*ierpliwiony
dow9d*a rozkaza onierzo% wywayO drzwiI $iedy r/n4y, o-ie strony za%ary z
wraeniaI 6ow9d*a patrol/, kt9re%/ powiedziano, e %a aresztowaO wroga l/d/,
rozpozna w ni% /ko*hanego ko%isarza z lat wojny do%owejI :ro*ki za? pozna w
ofi*erze za/fanego onierza, kt9ry w dawny*h *zasa*h szed za ni% krok w
krok, d-aj1* o jego oso-iste -ezpie*ze+stwoI
Widz1* -yego ko%isarza w pia%ie, ofi*er wpad w rozpa*zI K,astrzel*ie
%nie, towarzysz/ :ro*kiV Baga%, zastrzel*ieVL # skowy*za, szlo*haj1* go?noI
E
:ro*ki nie *h*iaI 'spokoi zdesperowanego ofi*era i przekona go, e jego o-owi1z#
kie% jest wykonaO kady rozkaz, *hoO-y nawet -y on nies/sznyI
$iedy dow9d*a patrol/ doszed j/ do sie-ie, :ro*ki zn9w przyj1 postaw4
-iernego opor/I Od%9wi /-rania si4 i wyj?*ia z do%/I Rada w rad4, onierze z
sza*/nkie%, ale zde*ydowanie, roze-rali :ro*kiego z pia%y, /-rali *iepo i przy
go?ny*h protesta*h *aej rodziny wywlekli do sa%o*hod/, kt9ry% zawieziono go na
dworze* i wsadzono do wagon/ transsy-eryjskiego ekspres/
AJ
I
OGP' /*zyo si4 jednak szy-koI Rok p9Qniej, w l/ty% !A! rok/, troskliwie j/
zad-ano, e-y nie -yo postronny*h ?wiadk9w wysania :ro*kiego na -ani*j4 do
:/r*ji, a on sa% nie %9g /*iekaO si4 do -iernego opor/I Raze% z on1 i
starszy% syne% 0we% (iedowe% wsadzono go szy-ko i sprawnie w Odessie na
pokad opr9nionego z pasaer9w statk/ K7lji*zLI 6w9*h towarzysz1*y*h %/
ofi*er9w OGP' ostrzego zaog4, e-y nie kontaktowaa si4 z podr9ny%iI $iedy
K7lji*zL wszed do *ie?niny Bosfor, jeden z ofi*er9w eskorty wr4*zy :ra*kie%/
FEE dolar9w Kna zagospodarowanie za grani*1LI .ie %aj1* grosza przy d/szy,
:ro*ki przyj1 t4 /pokarzaj1*1 ja%/n4I Pierwsze sze?O tygodni wygnania sp4dzi w
sowie*kiej a%-asadzie w (ta%-/le, a p9Qniej przeni9s si4 na t/re*k1 wysp4
Prinkipo
AH
I
(terowane przez OGP' polowania na *zarowni*e z ko+*a lat dw/dziesty*h
prowadzone -yy zar9wno w ?rodowiska*h polity*zny*h, jak i gospodar*zy*hI W
%ar*/ !AM rok/ OGP' wykryo Kkontrrewol/*yjny spisekL w %ie?*ie (za*hty w
6onie*ki% ,ag4-i/ W4glowy%I :ajne sprzysi4enie wykry w ko+*/ !AH rok/ GIGI
Gewdoki%ow, szef OGP' na o-szar p9no*nego $a/kaz/I ,gosi on 8ieny+skie%/,
e gr/pa inynier9w z prze%ysowego %iasta (za*hty konspir/je z prze-ywaj1*y%i na
e%igra*ji -yy%i wa?*i*iela%i kopal+ oraz i%perialista%i za*hodni%iI Cele% spisk/
%iao -yO dokonanie sa-otay i /nier/*ho%ienie kopal+I
8ieny+ski za1da dowod9wI Gewdoki%ow dostar*zy plik adresowany*h do
inynier9w zagrani*zny*h list9w, kt9re prze*hwy*iy *z/jne agendy OGP'I :re?O
list9w nie -/dzia adny*h podejrze+, ale Gewdoki%ow /piera si4, e zawieraj1
szyfrowane instr/k*je sa-ota/I (*epty*znie nastawiony 8ieny+ski nie /wierzy w
zapewnienia Gewdoki%owa i da %/ dwa tygodnie na za%anie rzeko%ego kod/ i
od*zytanie wysany*h ponoO instr/k*jiI 'raony Gewdoki%ow odwoa si4 naty*h%iast
do (talina, a ten zezwoli %/ aresztowaO Kspisk/j1*y*hL inynier9wI ,woa te
naty*h%iast nadzwy*zajne posiedzenie Bi/ra Polity*znego, kt9re /powanio (talina
do oso-istego nadzorowania ?ledztwa
AM
I
, serii in*ydent9w o-ej%/j1*y*h zwyke wypadki przy pra*y, awarie %aszyn,
awant/ry pijany*h pra*ownik9w, niedo4stwo niedo/*zonego kierowni*twa oraz
niez-ity*h fakt9w zatr/dniania przedrewol/*yjny*h fa*how*9w i po-yt/ zagranicznych
-iznes%en9w OGP' wys%ayo, w powi1zani/ z nie/*hronny%i wypadka%i dro-nego
wandaliz%/, Kszeroko zakrojon1, %i4dzynarodow1 intryg4L sterowan1 z Warszawy,
Berlina i ParyaI Po dw9*h %iesi1*a*h haa?liwej ka%panii prasowej,

pi4tn/j1*ej Kt*h9rzliwy*h sa-otayst9w, spiskow*9w i szpieg9wL, skonstr/owano

*akowi*ie wyd/%an1 teori4 wielkiej konspira*ji, kt9r1 zawarto w li*z1*y% AFE
tysi4*y s9w ak*ie oskarenia prze*iwko FE rosyjski% i B nie%ie*ki% te*hniko% i
inyniero%, kt9ry% zarz/*ono sa-ota i szpiegostwoI
Wielki pro*es pokazowy rozpo*z1 si4 w %aj/ !AM rok/ pod giganty*zny%i,
krysztaowy%i kandela-ra%i %oskiewskiego 6o%/ ,wi1zk9w ,awodowy*h, w kt9ry%
w *arski*h *zasa*h %ie?*i si4 kl/- szla*htyI Pro*es *i1gn1 si4 w niesko+*zono?OI
.a kade posiedzenie s1d/ sprowadzano inn1 p/-li*zno?OI W s/%ie pro*es
o-ejrzao ponad EE tysi4*y ro-otnik9w, *hop9w, /*zni9w oraz starannie
do-rany*h przedstawi*ieli r9ny*h zawod9wI (y%patyz/j1*y w pewny% okresie z
ko%/niz%e% korespondent agen*ji 'P7, "/gene 0yons, wspo%inaR
.ajwi4ksz1 atrak*j4 dla zgro%adzony*h w sali stanowili *i z pods1dny*h, kt9rzy nie
*h*ieli przyznaO si4 do winyI (adali zeznania zgar-ieni, z po*hylon1 gow1I 6r1*y% ze
stra*h/ gose% sza%otali si4 %i4dzy jadowity%i pytania%i prok/ratora a o-*i1aj1*y%i
zeznania%i wsp9wi4Qni9wI $/lili si4 pod repry%enda%i s4dziego, %otali w zeznania*h,
zaprze*zali sa%y% so-ie, a w ko+*/ %ilkli, stoj1* w pon/rej *iszy, wy*zerpani, przeraeni,
patrz1*y na a/dytori/% t4py% wzrokie%, tak jak-y dopiero teraz dotaro do ni*h, e w
s1dowej sali znajd/je si4 t/% l/dziI Chwaa okr/tny% %istrzo% *ere%onii, kt9rzy
/rz1dzili to widowiskoV
8aka-ry*zny dra%at rozgrywaj1*y si4 w 6o%/ ,wi1zk9w ,awodowy*h nie
dor9wnywa -r/talno?*i1 p9Qniejszy% pro*eso% pokazowy% ery stalinowskiejI
:ylko jedenast/ oskarony*h zostao skazany*h na kar4 ?%ier*i, a i tak sze?*i/ z
ni*h zawieszono wykonanie wyrok/ w nagrod4 za do-re odegranie roli wy#
zna*zony*h przez OGP'I 8i%o to, wi4kszo?O opinii p/-li*znej, zar9wno tej, *o
o-serwowaa prze-ieg pro*es/ na wasne o*zy, jak i tej, kt9ra *zytaa o ni% w
gazeta*h, /znaa, e przedstawiony dra%at jest prawdziwy i wiarygodnyI :ak -yo
wygodniejI K'krywaj1*y si4 w partyjny*h szerega*h wr9g klasowy, spisk/j1*y z
prze-ywaj1*y%i za grani*1 kontrrewol/*jonista%i, -y wygodny% koze% ofiarny%,
na kt9rego %ona -yo zrz/*iO odpowiedzialno?O za -raki i tr/dno?*i, /walniaj1* w
ten spos9- od krytyki kierowni*two partiiL
A!
I
.a plen/% $o%itet/ Centralnego, w kwietni/ !AM rok/, (talin oso-i?*ie
przedstawi szerokie powi1zania wykrytego w (za*hta*h sprzysi4eniaI
G/pot1 -yo-y s1dziO, e %i4dzynarodowy kapita pozostawi nas w spokoj/I .ie,
towarzysze, tak nie jestI 7stniej1 nadal klasy, istnieje kapita i nie %oe on patrzeO
spokojnie, jak ro?nie i rozwija si4 kraj -/d/j1*y so*jaliz%I Po*z1tkowo %i4dzynarodowy
kapita %ia nadziej4, e /da %/ si4 o-aliO wadz4 sowie*k1 -ezpo?redni1 interwen*j1
wojskow1 z zewn1trzI 'siowania te zawiodyI Pr9-/je wi4* teraz i -4dzie pr9-owa w
przyszo?*i, osa-iO nasz1 gospodark4 niewidzialny%i ?rodka%i interwen*ji ekono%i*znejI
Organizowanie sa-otay i planowanie r9nego rodzaj/ Kkryzys9wL w posz*zeg9lny*h
ga4zia*h prze%ys/, to s1 %etody torowania drogi przyszej interwen*ji z-rojnejI :o
ele%enty walki klasowej %i4dzynarodowego kapita/ z sowie*k1 wadz1I .ie %a t/
%owy o przypadka*h
BE
I
A
Ofi*erowie $GB, z kt9ry%i Gordijewski p9 wiek/ p9Qniej dysk/towa o pro*esie
inynier9w z (za*ht, twierdzili, e -y to prod/kt szpiego%anii i o-sesji
sa-ota/I W *zasa*h Gordijewskiego, $GB nie potrafia si4 jednak zdo-yO na
ofi*jalne potwierdzenie opinii kr11*y*h wewn1trz instyt/*jiI .awet w tajnej
wewn4trznej historii $GB, przygotowanej w !HM rok/ pod redak*j1 przewo#
dni*z1*ego 77 ,arz1d/ G9wnego, Grigorija 2iodorowi*za Grigorienki, /trzy%y#
wano nadal, *hoO -ez przekonania, e w (za*hta*h wykryto a/tenty*zny spisek
B
I
Gesz*ze na po*z1tk/ ery Gor-a*zowa $GB /par*ie trwao przy interpreta*ji
podanej w !AM rok/ przez (talinaI ,godnie z op/-likowan1 w !H! rok/ jawn1
histori1 $GBR
.ie /lega naj%niejszej w1tpliwo?*i, e sa-otay?*i, szpiedzy i dywersan*i, kt9rzy
pojawili si4 w ko+*/ lat dw/dziesty*h, tworz1* wsp9lny antysowie*ki front, stanowili
powane zagroenie dla rozwoj/ so*jaliz%/ i /%a*niania zdolno?*i o-ronny*h naszego
narod/I 'jawnienie i*h wrogi*h za%iar9w przez organa OGP', w ty% przez wydziay
spe*jalne, po%ogo Partii i rz1dowi w pokrzyowani/ antysowie*ki*h knowa+ %i4dzy#
narodowej reak*ji
BA
I
P9 wiek/ w*ze?niej, w !AM rok/, spiskowe teorie traktowane -yy powanie,
prawdopodo-nie r9wnie przez wi4kszo?O ofi*er9w OGP', kt9rzy sfa-rykowali
dowody w pro*esie inynier9w z (za*htI (talinowska Rosja *ierpiaa w9w*zas na
swoist1 od%ian4 szpiego%anii, kt9ra przeto*zya si4 przez za*hodni1 "/rop4 w
lata*h 7 wojny ?wiatowejI W pierwszy*h tygodnia*h wojny doniesiono londy+skiej
poli*ji o Kwiel/ tysi1*a*hL nie%ie*ki*h szpieg9wI Po sprawdzeni/ okazao si4, e
aden z ni*h nie -y prawdziwy% agente%I (zpiego%ania, pisa szef Wydzia/
(pe*jalnego (*otland Uard/, Basil :ho%son, Kprzy-raa ksztat epide%ii, kt9rej
towarzyszyy /rojenia oporne na wszelk1 terapi4LI 6o ko+*a wojny niekt9rzy
%inistrowie oraz spora *z4?O opinii p/-li*znej zapaday na powtarzaj1*e si4 ataki
i%agina*ji, kt9ra kazaa postrzegaO zwyke strajki oraz inne zak9*enia wysik/
wojennego jako finansowan1 przez wroga dziaalno?O wywrotow1I W synnej
sprawie o kry%inalne zniesawienie z !M rok/ s1d da si4 przekonaO, e wywiad
nie%ie*ki sporz1dzi K*zarn1 ksi4g4L nazwisk CH tysi4*y %ieszkaj1*y*h w Wielkiej
Brytanii wpywowy*h dewiant9w seks/alny*h, kt9ry*h szantaowano, z%/szaj1* do
sa-otowania wysik/ wojennego
BB
I
.awr9t szpiego%anii Wielka Brytania przeya na po*z1tk/ 77 wojny ?wiatowejI W
!CE rok/, po /padk/ 2ran*ji i kraj9w Benel/^/, wsz4dzie na Wyspa*h Brytyjski*h
dopatrywano si4 agent9w Kpi1tej kol/%nyL i sa-otayst9wI Czerw*owy raport
%inisterstwa spraw wewn4trzny*h ko+*zy si4 konkl/zj1R K5isteria wok9 pi1tej
kol/%ny osi1gn4a nie-ezpie*zne roz%iaryLI .ie opar jej si4 nawet Winston
Ch/r*hill, kt9ry wraz z szefa%i szta-/ /waa w pewny% %o%en*ie, e konie*zne
jest Kwyj1tkowo drasty*zne dziaanieL, e-y /s/n1O dywersyjne zagroenie, kt9re w
gr/n*ie rzeczy w*ale nie istniao
BC
I
O-serwowane w *zasie wojny w za*hodni*h de%okra*ja*h /rojone zagroenie
Kpi1t1 kol/%n1L, podo-nie jak zi%nowojenne polowania na *z4sto wyi%aginowane

B
M @ $GB
ko%/nisty*zne *zarowni*e, /rz1dzane w (tana*h ,jedno*zony*h przez senatora
Gosepha 8*CartySego, /atwiaj1 zroz/%ienie Qr9de o-sesji, kt9ry% /lega (talin,
przekonany o o-e*no?*i antysowie*ki*h organiza*ji wywrotowy*h w syt/a*ji, gdy
rey% zagroony jest r9wno*ze?nie walk1 klasow1 wewn1trz pa+stwa oraz i%#
perialisty*zn1 interwen*j1 z zewn1trzI (talinowskie polowania na *zarowni*e
r9niy si4 jednak jako?*i1 i skal1 od ty*h, kt9ry*h do?wiad*zy ,a*h9dI Panika
Ch/r*hilla, kt9ry o-awia si4 Kpi1tej kol/%nyL trwaa kr9tkoI G/ pod konie*
!CE rok/ przekonano si4, e Kposz/kiwania *zarowni*L s1 niepotrze-neI W lata*h
zi%nowojennego %akkartyz%/ a%eryka+ska ad%inistra*ja -ya -ardziej
o-iekte% polowania ni jego organizatore%I Prze*iwnie w ,(RR, gdzie (talin -y
generalny% ow*zy%, wydaj1*y% %y?liwy% rozkazy do nagonki na kolejne
*zarowni*eI
.a ,a*hodzie prze?ladowania /rojony*h szpieg9w i dywersant9w w trak*ie
o-/ wojen oraz wyi%aginowany*h ko%/nist9w w lata*h zi%nej wojny tylko w
nieli*zny*h przypadka*h doprowadziy do tragediiI W ,wi1zk/ (owie*ki% lat
trzydziesty*h zlikwidowano %iliony wyi%aginowany*h wrog9w l/d/I (talin i jego
pople*zni*y wykorzystali /rojony spisek inynier9w z (za*ht do zako+*zenia
.owej Polityki "kono%i*znej, w kt9ry% tolerowano niekt9re przejawy -/r/azyjnej
przedsi4-ior*zo?*iI ,a*z4y si4 prze?ladowania szkodz1*y*h podo-no gospodar*e
wrog9w klasowy*h, *zyli -/r/azyjny*h spe*jalist9w w prze%y?le i k/ak9w na
wsiI Po sk/te*zny% zlikwidowani/ Klewi*owej opozy*jiL, (talin po*z/, e %oe z
kolei zastosowaO sw1 radykaln1 polityk4 do dra%aty*znej transfor%a*ji so*jalis#
ty*znej sowie*kiej gospodarkiI Op9r jego kon*ep*jo% stawia Kprawi*owa opozy*jaL
B/*harina, kt9ra preferowaa %niej radykalne rozwi1zania i wolaa odwoywaO si4 do
ko%pro%is9w ni do walki klasowejI ,%ie*iono j1 jednak jesz*ze atwiej i
szy-*iej ni tro*kist9wI W sty*zni/ !A! rok/ B/*harin stra*i swoje %iejs*e w
Bi/rze Polity*zny% $C W$P&-)I
Gedn1 z g9wny*h przy*zyn, dla kt9ry*h (talin wprowadzi z po*z1tkie% lat
trzydziesty*h zapisany w pierwszy% planie pi4*ioletni% forsowny progra% ind/#
strializa*ji oraz przy%/sow1 kolektywiza*j4 wsi, o-li*zon1 na Klikwida*j4 klasy
k/ak9wL, -yo *hroni*zne po*z/*ie podw9jnego zagroenia # przez wroga klaso#
wego wewn1trz i i%perialisty*znego nieprzyja*iela z zewn1trzI W prze%9wieni/
wygoszony% na posiedzeni/ $o%itet/ Centralnego w listopadzie !AM rok/,
(talin podkre?la, e przetrwanie Kso*jaliz%/ w jedny% kraj/L zaley od zdolno?*i
ekono%i*znego prze?*igni4*ia ,a*hod/ przez sowie*k1 gospodark4I KAl-o na%
si4 to /da, al-o zostanie%y zdawieniL # przestrzega w9w*zas i powt9rzy ostrze#
enie w l/ty% !B rok/R
Gedn1 z *harakterysty*zny*h *e*h historii Rosji s1 stae poraki, jakie %/siaa ponosiO ze
wzgl4d/ na swoje za*ofaniefIII\I ,najd/je%y si4 pi4Odziesi1t al-o nawet sto lat w tyle za
rozwini4ty%i kraja%iI 8/si%y nadro-iO ten dystans w *i1g/ dziesi4*i/ latI Al-o tego
dokona%y, al-o /tonie%y
BF
I
114
(talinowska transfor%a*ja gospodar*za zrodzia si4 wi4* z idealiz%/ i stra*h/I
Wizja wielkiego skok/ naprz9d, k/ *akowi*ie so*jalisty*znej gospodar*e, roz#
-/dzia w %ody*h dziaa*za*h partyjny*h ten sa% %esjanisty*zny ent/zjaz%,
kt9ry towarzyszy wpatrzony% w 0enina rewol/*jonisto% !H rok/I P9 wiek/
p9Qniej, genera Petro Grigorenko, kt9ry przez ten *zas sta si4 dysydente%, w*i1
wspo%ina Kent/zjaz% i pasj4L, z jak1 on sa% i inni %odzi ko%/ni?*i przeywali
ogoszony przez (talina KRok Wielki*h ,%ianLR
6otkliwie -rakowao *hle-a, wsz4dzie -yy kolejki i kartkiI G9d *zai si4 za rogie%, a
jednak porwao nas haso (talina i radowali?%y si4R K:ak, -4dzie wielka z%iana,
zlikwid/je%y *hopskie dziaki, znisz*zy%y zie%i4, z kt9rej %oe odrodziO si4 kapita#
liz%I .ie*h rekiny i%perializ%/ pr9-/j1 nas teraz atakowaO, teraz kiedy kro*zy%y
szerok1 drog1 k/ zwy*i4stw/ so*jaliz%/L
BJ
I
Roz%a*h ekono%i*znej wizji prze*i1gn1 na stron4 (talina wiel/ zwolennik9w
tro*kiz%/I Byy -liski wsp9pra*ownik :ro*kiego, prezes Gos-ank/, G/rij Piatakow, w
po%ienny% prze%9wieni/ wygoszony% na for/% Rady $o%isarzy 0/dowy*h, w
paQdziernik/ !A! rok/, woaR K.adszed heroi*zny okres -/dowy so*jaliz%/VL
BH
Realiza*ja zada+ tego Kheroi*znego okres/L wy%agaa jednak nie tylko zapa/
partyjny*h aktywist9w, ale r9wnie siy i -ezwzgl4dno?*i OGP'I W listopadzie
!A! rok/ wszys*y wi4Qniowe polity*zni i kry%inalni z wyroka%i powyej trze*h lat
zostali oddani do dyspozy*ji OGP'I '%iesz*zono i*h w rozrastaj1*ej si4 szy-ko
sie*i g/ag9w, kt9ra staa si4 w lata*h trzydziesty*h g9wny% Qr9de% dar%owej
i przy%/sowej siy ro-o*zej dla sowie*kiej gospodarkiI W pierwszej piatilet*e ten
konglo%erat wizjonerskiego idealiz%/ i -r/talnej siy przekszta*i sowie*ki
prze%ysI Po%ogo w ty% stawianie nierealisty*zny*h zada+ prod/k*yjny*h w
przekonani/, e Kdla -olszewiz%/ nie %a *ytadel nie do zdo-y*iaLI W g9ra*h
'ral/, w ,ag4-i/ $/Qnie*ki%, nad Wog1 powstay wielkie o?rodki prze%ysoweI
8iasta 8agnitogorsk i $o%so%olsk nad A%/re% powstay w dziewi*zy% stepieI
.owo*zesna te*hnologia trafia do zapady*h zak1tk9w $aza*hstan/ i $a/kaz/I
Wzniesiono pot4ne ta%y na 6nieprze, a prod/k*ja energii elektry*znej nie%al
potroia si4I (/k*esy te osi1gni4to na po*z1tk/ lat trzydziesty*h, kiedy na
,a*hodzie depresja gospodar*za, zapo*z1tkowana kra*he% na Wall (treet w lip*/
!A! rok/, osi1gn4a swoje dnoI Rze*zni*y sowie*kiego syste%/ z d/%1 por9w#
nywali osi1gni4*ia gospodarki so*jalisty*znej z nierozwi1zywalny%i sprze*zno#
?*ia%i %i4dzynarodowego kapitaliz%/
BM
I
6epresja i /o%no?*i kapitaliz%/ nie *zyniy go jednak %niej nie-ezpie*zny%I
(talin ostrzega w *zerw*/ !BE rok/R
,a kady% raze%, kiedy za*zynaj1 dok/*zaO /jawniaj1*e si4 sprze*zno?*i kapitaliz%/,
-/r/azja zwra*a sw9j wzrok na ,(RR tak, jak-y *h*iaa powiedzieOR KCzy /da si4
na% rozwi1zaO t4 l/- inn1 sprze*zno?O kapitaliz%/, al-o nawet wszystkie sprze*zno?*i,
koszte% ,(RR, koszte% $raj/ Rad, twierdzy rewol/*ji, kt9rej sa%o istnienie radyka#
liz/je %asy klasy ro-otni*zej i %ieszka+*9w koloniifIII\WL (t1d te -ierze si4 skonno?O
F
do awant/rni*zy*h napad9w na ,(RR i do interwen*joniz%/, skonno?O, kt9ra /%a*nia si4
wraz z narastanie% kryzys/I
:y%*zase% w Wielkiej Brytanii partia konserwatywna przegraa w *zerw*/
!A! rok/ wy-ory parla%entarneI 6r/gi rz1d Partii Pra*y, kierowany przez pre%iera
Ra%saya 8*6onalda, wznowi angielsko#sowie*kie stos/nki dyplo%aty*zne i Wielka
Brytania przestaa -yO /waana w 8oskwie za g9wnego wrogaI Gej %iejs*e zaj4a
2ran*ja, o kt9rej (talin %9wi, e jest Knaj-ardziej agresywny% i %ilitary#sty*zny%
kraje% ze wszystki*h kraj9w agresywny*h i %ilitarysty*zny*hL
B!
I O-awa przed
fran*/sk1 interwen*j1 wzrosa, kiedy Pary rozpo*z1 ka%pani4 o-rony
za*hodni*h rynk9w przed rosyjski% Kd/%pingie%LI W paQdziernik/ !BE rok/
fran*/skie %inisterstwo prze%ys/ i handl/ naoyo restryk*je na i%port sowie*ki*h
towar9w, nakaniaj1* jedno*ze?nie soj/sznik9w Parya we ws*hodniej "/ropie do
wprowadzenia podo-ny*h ograni*ze+I W odwe*ie, 8oskwa naoya *akowity
zakaz i%port/ wyro-9w fran*/ski*h i za*z4a p/-li*znie ostrzegaO przed agresyw#
ny%i plana%i fran*/skiego i%perializ%/
CE
I Przewodni*z1*y (ownarko%/, *zyli
Rady $o%isarzy 0/dowy*h, i p9Qniejszy ko%isarz spraw zagrani*zny*h Wia*ze#
saw 8ootow twierdzi, e 2ran*ja plan/je KzorganizowaO -lokad4 ekono%i*zn1
,(RRL, kt9ra jest wst4pe% do z-rojnego atak/
C
I
Powr9t straszaka o-*ej interwen*ji zwiastowa kolejne polowanie na wewn4#
trzny*h sa-otayst9w, sprzy%ierzony*h z za*hodni%i, a zwasz*za fran*/ski%i
i%perialista%iI AA wrze?nia !BE rok/ prasa ogosia, e OGP' odkryo Kkontr#
rewol/*yjne stowarzyszenieL CM profesor9w agrono%ii i przetw9rstwa rolnego,
pod kierowni*twe% profesora Aleksandra Riazan*ewaI .a/kow*9w oskarono o
pr9-4 sa-ota/ krajowy*h dostaw ywno?*iI
.ast4pnego dnia gazety -yy pene artyk/9w wst4pny*h i ro-otni*zy*h rezol/*ji
wzywaj1*y*h do skazania na ?%ierO kontrrewol/*yjny*h konspirator9wI AC wrze?nia
zawiado%iono o rozstrzelani/ wszystki*h CM winny*h oraz op/-likowano wyj1tki z
protoko9w zezna+, w kt9ry*h przyznaj1 si4 do naj-ardziej nawet wyi%aginowany*h
przest4pstwI Gak gosia sowie*ka prasa, na setka*h ro-otni*zy*h wie*9w
Kproletariat gor1*o dzi4kowa *hwale-ny% organo% OGP', nagie%/ %ie*zowi
rewol/*ji, za znako%ite osi1gni4*ia w likwida*ji podst4pnego spisk/L
CA
I
Od tego *zas/ nie%al za kady%i -raka%i zaopatrzenia l/- powaniejsz1 awari1
prze%ysow1 OGP' wykrywaa jaki? Kpodst4pny spisekLI Gedny% z naj-ardziej
fantasty*zny*h -yo odkry*ie, w pierwszy% rok/ piatiletki, podzie%nej KPartii
7nd/strialnejL &Pro%yszlennaja Partia), do kt9rej naleao rzeko%o dwa tysi1*e
inynier9w i /rz4dnik9w gospodar*zy*hI 8ieli oni od d/szego *zas/ planowaO
o-alenie sowie*kiego rey%/ we wsp9pra*y ze szta-a%i generalny%i *o naj%niej
t/zina kraj9w za*hodni*h, pod wodz1 2ran*jiI W spisk/ %ieli /*zestni*zyO, %i4dzy
inny%i, *zoowi fran*/s*y polity*y # Ray%ond Poin*are i Aristide Briand oraz gr/pa
wpywowy*h oso-isto?*i za*hodni*h, w ty% z -rytyjskiej strony 0awren*e of Ara-ia i
%agnat naftowy sir 5enry 6eterding oraz K-iayL rz1d ty%*zasowy z siedzi-1 w
Pary/ &dw9*h wy%ieniany*h w 8oskwie *zonk9w tego rz1d/ od dawna j/ nie yo),
kt9ry tylko *zeka, e-y powr9*iO do Rosji i przywr9*iO kapitaliz%
CB
I
J
Rozpo*z4*i/ pro*es/ pokazowego o?%i/ *zonk9w egzek/tywy Pro%partii
towarzyszya pot4na defilada ponad p9 %iliona ro-otnik9w fa-ry*zny*h i /rz4d#
nik9w pa+stwowy*h, dep*z1*y*h ?nieg w ryt% skandowanego hasaR K;%ierOV
;%ierOV ;%ierOVL Wadze wyday ostrzeenie, e w trak*ie pro*es/, kt9ry od-ywa si4
w wy-laky% j/ nie*o splendorze 6o%/ ,wi1zk9w ,awodowy*h, %ona si4
spodziewaO pr9-y od-i*ia aresztowany*h przez -andy i%perialisty*zny*h agent9w
oraz ka%panii %asowy*h sa-otayI Gednake po elokwentny% apel/ starzej1*ego si4
8aksy%a Gorkiego do ro-otnik9w, *hop9w i inteligen*ji *aego ?wiata, dywer#san*i
nie pojawili si4 i /dao si4 /nikn1O /rojonego zagroenia %ilitarn1 interwen*j1 z
zewn1trz
CC
I
P9 wiek/ po ty% pro*esie $GB nadal a-s/rdalnie /trzy%/je, e Pro%partia
-ya realny% Kpodzie%ny% o?rodkie% szpiegostwaXIII\ kierowany% i finansowany%
przez tajny*h agent9w ,a*hod/ orazXIII\ przez -yy*h naj-ogatszy*h kapitalist9w
rosyjski*h, %ieszkaj1*y*h w Pary/L
CF
I .onsens9w ty*h, jak twierdzi Gordijewski,
nikt w $GB nie -ra powanieI 8ona wi4* podejrzewaO, e afera Partii 7nd/st#
rialnej -ya od po*z1tk/ do ko+*a prowoka*j1, a pro*es w !BE rok/ zosta
*yni*znie wykorzystany przez OGP'I Prawda nie jest jednak taka prostaI OGP'
wysz/kao, -ez w1tpienia, roz*zarowany*h do nowego syste%/ inynier9w i /rz4d#
nik9w, kt9rzy gardzili sowie*ki% rey%e% i /trzy%ywali r9norakie kontakty z
li*zn1 diaspor1 Biay*h Rosjan, prze-ywaj1*y*h na e%igra*jiI .ie/le*zalna
skonno?O do tworzenia teorii spiskowy*h kazaa jednak OGP' skonstr/owaO z
ty*h dro-ny*h fakt9w doskonale zorganizowany kontrrewol/*yjny spisek, w kt9ry% z
defini*ji %/sieli /*zestni*zyO i%perialisty*zni agen*iI (for%/owana j/ teoria
/%oliwia OGP' wykorzystanie kolektywnej wyo-raQni do napisania s*e#niari/sza
i przedstawienia dra%aty*znej rekonstr/k*ji knowa+, kt9re /jawniono na /ytek
sowie*kiej opinii p/-li*znej, przyja*i9 z 8i4dzynarod9wki $o%/nisty*znej oraz
inny*h post4powy*h si na *ay% ?wie*ieI Wi4kszo?O dowod9w wy%agany*h w ty*h
stalinowski*h dra%ata*h %oralizatorski*h dostar*zali w zeznania*h sa%i
KkonspiratorzyLI W !JH rok/ ofiara jednego z pierwszy*h pro*es9w pokazowy*h
zoya prok/ratorowi ,(RR pise%ne o?wiad*zenie, w kt9ry% wyja?nia, jak
OGP' zdo-ywao od oskarony*h do-rowolne przyznanie si4 do winyR
GedniXIII\ /legali o-ietni*o% przyszy*h korzy?*iI 7nny%, kt9rzy pr9-owali si4 opieraO,
Kprzywra*ano rozs1dekL %etoda%i fizy*zny%iI Bito i*h po twarzy i gowie, po przyro#
dzeni/< rz/*ano i*h na podog4 i kopano, d/szono tak, e-y krew nie dopywaa i% do
gowy, i tak w k9koI :rzy%ano i*h -ez sn/ w konwejerze l/- sa%otnie w kar*erze
&p9nagi*h i -osy*h w lodowatej *eli, l/- w tr/dny% do wytrzy%ania /pale i d/*ho*ie w
*eli -ez okien), itpI .iekt9ry% wystar*zaa groQ-a zostosowania taki*h %etod,
poparta odpowiedni1 de%onstra*j1I >a%ali si4
CJ
I
:ylko niewiel/ l/dzi, do kt9ry*h adresowane -yy pokazowe pro*esy, w1tpio w
i*h wiarygodno?OI .awet tro*ki?*i, kt9rzy na wasnej sk9rze od*z/li prze#
?ladowania OGP', -yli przekonani, e Pro%partia rze*zywi?*ie istniaaI :ro*ki
/trzy%ywa, e Kspe*jali?*i nisz*zy*ieleL zostali Kwynaj4*i przez zagrani*zny*h
H
i%perialist9w i e%igra*yjny*h rosyjski*h ko%prador9wLI 'krywaj1*y si4 w pod#
zie%i/ %oskiewski tro*kista w ro-otni*zy% pot4pieni/ Kspe*jalist9w nisz*zy*ieliL
widzia dow9d Kprawdziwie rewol/*yjnego ent/zjaz%/L proletariat/I Ro-otnik
%oskiewski*h zakad9w Czerwony Proletariat wspo%ina po *zterdziest/ lata*hR
K6o ko+*a y*ia -4d4 pa%i4ta w?*ieko?O i o-/rzenie ro-otnik9w pot4piaj1*y*h
*zyny zdraj*9wL
CH
I
Pro*es kierowni*twa Partii 7nd/strialnej zako+*zy si4 do?O nieo*zekiwanieI
$iedy s4dzia ogasza pi4O wyrok9w ?%ier*i, sala odpowiedziaa gro%ki%i -rawa%i, ale
dwa dni p9Qniej ogoszono, e kar4 ?%ier*i za%ieniono na dziesi4O lat wi4zieniaI
.iekt9ry*h skazany*h po *i*h/ reha-ilitowano
CM
I Powody tego %iosierdzia -yy
*zysto ekono%i*zneI Po%i%o przyspieszonego szkolenia nowego pokolenia prole#
taria*ki*h te*hnokrat9w, szy-kie te%po pierwszego rok/ piatiletki /jawnio, e
so*jalisty*zna gospodarka nie %oe si4 o-yO -ez /%iej4tno?*i i do?wiad*zenia
K-/r/azyjny*h spe*jalist9wLI .a konferen*ji kierowni*zego aktyw/ gospodar*zego na
po*z1tk/ !B rok/ Grigorij $I Ordonikidze &pse/doni% (ergo), kt9ry w *zasie
pro*es/ Pro%partii peni f/nk*j4 przewodni*z1*ego Wsze*hzwi1zkowej Rady
.ajwyszej Gospodarki, zwra*a /wag4 na potrze-4 Kostronego podej?*iaL do
Kpra*/j1*y*h /*z*iwieL spe*jalist9wI Wiosn1 Rada dokonaa rewizji kilk/ przypadk9w
/wi4ziony*h i wywieziony*h na zsyk4 inynier9w, kt9rzy zoyli odwoania
do%agaj1* si4 reha-ilita*jiI .awet sa% (talin o?wiad*zy w *zerw*/ !B rok/R
K,awsze /waali?%y Ysz*z/*ie spe*jalist9wZ za zjawisko szkodliwe i hanie-ne, i
/waa%y tak nadalLI (talin apelowa o Koto*zenie %aksy%aln1 opiek1 ty*h
spe*jalist9w, inynier9w i te*hnik9w starej szkoy, kt9rzy opowiedzieli si4 defini#
tywnie po stronie klasy ro-otni*zejLI :r/dno o wi4ksz1 hipokryzj4I 81dro?O
zawart1 w prze%9wieni/ (talina *hwali w artyk/le dla KPrawdyL sa% 8ieny+ski,
kt9ry przypo%nia, e 6ziery+ski wielokrotnie wykorzystywa organa OGP' do
Ko*hrony spe*jalist9w przed wszelki%i rodzaja%i represjiL
C!
I
8oratori/% na Ksz*z/*ie spe*jalist9wL nie z%niejszyo jednak o-sesji sa-ota/I
(talin oraz wiel/ f/nk*jonari/szy OGP' -yo nadal przekonany*h, e wewn4trzni i
zagrani*zni a/torzy kontrrewol/*yjny*h spisk9w przygotow/j1 d/gofalowe plany
sa-ota/ sowie*kiej gospodarkiI W %ar*/ !BB rok/ aresztowano sze?*i/ -rytyj#
ski*h inynier9w elektryk9w, pra*/j1*y*h w Rosji na kontrak*ie fir%y 8etropolitan#
Ui*kersI Wraz z d/1 gr/p1 Rosjan oskarono i*h o sa-ota i szpiegostwoI ,a#
trzy%ani inynierowie rze*zywi?*ie /zyskali Kog9lne infor%a*jeL o stanie sowie*kiej
gospodarki, ale jak wyja?nia dyrektor 8etro#3i*, -yy one atwo dost4pne na
,a*hodzieI .ato%iast zarz/t sa-ota/ -y *akowi*ie sfa-rykowanyI .ikt jednak na
te t/%a*zenia nie zwra*a /wagiI 8aszyna pro*es9w pokazowy*h w -yy%
$l/-ie (zla*he*ki% kr4*ia si4 sprawnieI Oskareni Rosjanie jeden po dr/gi%
przyznawali si4 do nie popeniony*h przest4pstwR
Patrzyli -a*znie na kady r/*h -i*za prok/ratora Wyszy+skiego i s/*hali go z przera#
aj1*y% pos/sze+stwe% do-rze wytresowany*h zwierz1tI W swy% Kostatni% slowieL
-agali o darowanie y*ia i peni skr/*hy o-ie*ywali popraw4 w spos9-, kt9ry od *zas/
pro*es/ inynier9w z (za*ht sta si4 r/tynowy% refrene%I
M
Brytyj*zy*y nie odgrywali swy*h r9l z taki% profesjonaliz%e%I 6w9*h zoyo w
?ledztwie o-szerne zeznania, zako+*zone przyznanie% si4 do winy, ale odwoao je
&jeden z ni*h tylko ty%*zasowo) na sali s1dowejI 7nny z oskarony*h postawi
pod*zas rozprawy -ezpre*edensowy zarz/t, e *ay pro*es jest ,,sfa-rykowanyXIII\
oparty na zeznania*h sterroryzowany*h wi4Qni9wLI Wszys*y Rosjanie, z wyj1tkie%
jednego, otrzy%ali kary wi4zieniaI Podo-nie dw9*h inynier9w 8etro#3i*I Rz1d
-rytyjski odpowiedzia naoenie% e%-arga handlowego, kt9re zostao /*hylone w
lip*/ !BB rok/, kiedy /wi4zieni inynierowie zostali zwolnieni
FE
I
W trak*ie pierwszej piatiletki OGP' zaj%owao si4 nie tylko wyapywanie%
dziaaj1*y*h w prze%y?le sa-otayst9w, ale r9wnie kro*zyo w awangardzie
kolektywiza*ji rolni*twaI .aj-ardziej spektak/larny% osi1gni4*ie% pierwszy*h
%iesi4*y wy%/szonej kolektywiza*ji -ya, jak to okre?li (talin, Klikwida*ja klasy
k/ak9wLI Poniewa k/a*y -yli Kzaprzysi4gy%i wroga%i r/*h/ kolektywiza*ji
gospodarstwL, i*h /s/ni4*ie z /prawianej zie%i stao si4 war/nkie% powodzenia
*aego progra%/ kolektywiza*jiI :er%ine% Kk/akL o-darzano przy ty% nie tylko
za%oniejszy*h *hop9w, ale kadego wie?niaka, nawet naj-iedniejszego, je?li na
przykad *hodzi do *erkwi l/- podejrzewano go, e nie sprzyja kolektywiza*jiI
Pierwsze aresztowania g9w k/a*ki*h rodzin OGP' rozpo*z4o w ko+*/ !A!
rok/I Wszystki*h rozstrzelanoI .ast4pnie, wiosn1 !BE rok/, sp4dzono rodziny
k/ak9w, tysi1*e l/dzi pognano na sta*je kolejowe, zaadowano do -ydl4*y*h
wagon9w, wywieziono za koo polarne l/- w p/stk4 (y-erii i pozostawiono
sa%y% so-ieI Polit-i/ra nie o-*hodzio, *zy przeyj1, *zy wy%r1I
Caa opera*ja wywiezienia, jak si4 o*enia okoo E %ilion9w l/dzi, -ya z-yt
wielka, e-y OGP' /porao si4 z ni1 sa%odzielnieI ,wer-owano wi4* AF tysi4*y
%ody*h aktywist9w partyjny*h, kt9ry*h przeszkolono pospiesznie na dw/tygod#
niowy*h k/rsa*h i skierowano do nadzorowania kolektywiza*jiI Ci tak zwani
Kdw/dziestopi4*iotysi4*zni*yL po%agali wywoziO k/ak9w i zakadaO ko*hozyI 7*h
-ezwzgl4dny fanatyz%, r9wny Czerwonej Gwardii z *zas9w p9Qniejszej o pokolenie
*hi+skiej rewol/*ji k/lt/ralnej, wynika z g4-okiego przekonania, e %aj1 do
*zynienia z wroga%i klasowy%i, zaangaowany%i w kontrrewol/*yjny spisek, kt9ry
%a na *el/ niedop/sz*zenie do zwy*i4stwa so*jaliz%/I Geden z taki*h
Kdw/dziestopi4*iotysi4*znik9wL, 0ew $opelew, pisa p9QniejR KBye% przekonany, e
jeste?%y onierza%i niewidzialnego front/, e z k/a*ki%i sa-otaysta%i
prowadzi%y wojn4 o *hle-, kt9rego kraj potrze-owa, -y zrealizowaO zadania
plan/ pi4*ioletniegoL
F
SI .iekt9rzy weterani OGP' nie potrafili jednak znie?O
patrzenia na *ierpienia i -9l %ilion9w *hop9w wyganiany*h z do%9wI 7zaak
6e/ts*her -y ?wiadkie% zaa%ania si4 p/kownika OGP', kt9ry wa?nie wr9*i ze
wsiR
KGeste% stary% -olszewikie%L # %9wi nie%al kaj1*I # K6ziaae% prze*iwko *arowi, a
pote% -ie% si4 w wojnie do%owejI Czy tylko po to, e-y teraz ota*zaO wioski
!
z kara-ina%i %aszynowy%i i rozkazywaO %oi% onierzo% otwieraO ogie+ do t/%/
*hop9wW Oh, nie, nie, nieVL
FA
.a po*z1tk/ %ar*a !BE rok/ Kdw/dziestopi4*iotysi4*yL sp4dzili poow4
*hop9w do ko*hoz9w, *o pogr1yo sowie*k1 wie? w ko%pletny% *haosieI (talin
zosta z%/szony powstrzy%aO *a1 ak*j4, gdy ina*zej nie -yo-y ko%/ rozpo*z1O
wiosenny*h siew9wI W op/-likowany% A %ar*a przez KPrawd4L artyk/le zatyt/#
owany% &$o!eni su/cesem, peny hipokryzji (talin ostrzega radykalny*h ak#
tywist9w przed nieprzestrzeganie% zasady Kdo-rowolnegoL zrzeszania si4 w ko#
*hozyI 6o tego *zas/ l/dno?O ko*hoz9w z%niejszya si4 o poow4, a kiedy
ze-rano plony, ka%pania wy%/szonej kolektywiza*ji rozpo*z4a si4 od nowaI
Planowana na zi%no z-rodnia kolektywiza*ji w po1*zeni/ z niski%i plona%i,
podniesiony%i drasty*znie nor%a%i dostaw o-owi1zkowy*h oraz s/sz1 i nie/ro#
dzaje% w !BA rok/ spowodoway w zi%ie !BAD!BB najwi4kszy g9d w historii
wsp9*zesnej "/ropy, kt9ry spowodowa ?%ierO okoo H %ilion9w l/dziI $l4ska
god/ naj-ole?niej dotkn4a 'krain4< lokalny dziaa*z partyjny wspo%inaR
.a straszliwy% przedn9wk/ !BB rok/ widziae% l/dzi /%ieraj1*y*h z god/I Widziae%
ko-iety i dzie*i o wzd4ty*h -rz/*ha*hI Cae sine, jesz*ze oddy*hay, ale spogl1day
p/sty%i o*za%i, w kt9ry*h *zaia si4 ?%ierOI CiaaI 8n9stwo *ia w o-szarpany*h
ko/*ha*h i tani*h walonka*hI :r/py w *hopski*h *hata*h, w topniej1*y*h pryz%a*h
?nieg/ na /li*a*h Woogdy, pod %osta%i CharkowaI
Potworny widok nie podwaa jednak w ?wiadk/ g4-okiej wiary ko%/nistyI
:/%a*zye% so-ie, przekonywae% sa%ego sie-ie, e nie %og4 si4 poddawaO osa-iaj1*ej
wol4 lito?*iI :worzy%y history*zn1 konie*zno?OI Wykon/je%y nasz rewol/*yjny
o-owi1zekI Wierzye%, e naszy% dokonanie% jest wielka i niez-4dna prze%iana wsi, a te
*ierpienia i tragedie s1 sk/tkie% *hopskiej nie?wiado%o?*i i %a*hina*ji klasowego wroga
FB
I
Przez *ay *zas trwania god/ na 'krainie OGP' nadal wykrywaa kolejne
przypadki sa-ota/, -4d1*ego dziee% Kwrog9w klasowy*hL oraz Kkotrrewol/*yj#
ny*h konspirator9wLI Byli %i4dzy ni%i weterynarze, kt9rzy dziesi1tkowali ponoO
pogowie zwierz1t hodowlany*h i *ay personel -i/ra %eteorologi*znego, kt9ry
oskarono o faszowanie prognoz pogodyI Byli agrono%owie, kt9ry% zarz/*ono
/szkadzanie traktor9w i dorz/*anie nasion *hwast9w do z-oa siewnegoI .ie
-rakowao r9wnie przewodni*z1*y*h ko*hoz9w, kt9ry% nie /dao si4 wykonaO
narz/*ony*h, nierealny*h nor% prod/k*jiI (tanisaw $osior, pierwszy sekretarz
'krainy &rozstrzelany p9Qniej w okresie Kwielkiego terror/L) ogosi, e Kzaoono
kontrrewol/*yjne gniazda w l/dowy*h ko%isariata*hR ed/ka*ji, rolni*twa i spra#
wiedliwo?*i< w 'krai+ski% 7nstyt/*ie 8arksiz%/#0eniniz%/, w Akade%ii Rol#
ni*zej, w 7nstyt/*ie (zew*zenki itpL
FC
I
.ie %alej1*a zdolno?O OGP' do wykrywania sa-otayst9w podsy*aa gigan#
ty*zn1 teori4 spiskow1, kt9ra do%inowaa *oraz silniej spos9- roz/%owania (talinaI
AE
>azar $aganowi*z, jeden z najwierniejszy*h zo*zy+*9w (talina, a zaraze% jeden z
niewiel/ *zonk9w polit-i/ra, kt9re%/ /dao si4 przeyO *zystki, twierdzi, e
k/ako%, -iaogwardzisto% oraz inny% kontrrewol/*jonisto% /dao si4 Ksa-otowaO
od-i9r dostaw z-9 i pra*e siewneLI $iedy pisarz 8i*ha (zoo*how skary si4
(talinowi w kwietni/ !BB rok/, e nad 6one% Kzadano ?%iertelny *ios kolektywnej
gospodar*e rolnejL, ten odpowiedzia, i K*i godni sza*/nk/ prod/*en*i ziarna z
waszego okr4g/ &i nie tylko z waszego)L /siowali sa-otowaO dostawy *hle-a dla
%iast i Ar%ii CzerwonejR
6rogi towarzysz/ (zoo*how, to, e sa-ota jest akte% *i*hy% i z pozor/ niegroQny%
&nie powod/je rozlew/ krwi), nie z%ienia fakt/, i godni sza*/nk/ prod/*en*i ziarna
prowadzili *o?, *o %ona rze*zywi?*ie nazwaO K*i*h1L wojn1 prze*iwko sowie*kiej
wadzyI Wojn1 na wygodzenieXIII\
FF
I
Po%i%o a-s/rdalnego *harakter/ zarz/t9w stawiany*h wygodniay% *hopo%,
nie spos9- /waaO, e %ieli -yO wy1*znie koze% ofiarny% w *el/ odwr9*enia
/wagi spoe*ze+stwa od przest4pstw i sk/tk9w nie/dolno?*i kierowni*twa partiiI
(talin g4-oko wierzy w sfor%/owane przez sie-ie teorie spiskowe i to nawet
w9w*zas, kiedy %anip/lowa ni%i dla osi1gni4*ia doraQny*h *el9w polity*zny*hI
OGP' nie tylko wyapywao po wsia*h nie istniej1*y*h sa-otayst9w, ale r9wnie
penio inne wane f/nk*jeI Pierwszy% taki% zadanie% -yo /trzy%anie porz1dk/,
*zyli odseparowanie god/j1*ej 'krainy od reszty ?wiataI Naden transport ziarna
nie %9g dotrzeO na tereny o-j4te gode%I Naden 'krainie* -ez spe*jalnej przep/stki
nie %ia prawa wydostaO si4 poza kordonI .a ostatniej przed grani*1 sta*ji linii
kolejowej, prowadz1*ej z $ijowa, rozlokowano silnie /z-rojony oddzia OGP',
kt9ry zawra*a wszystki*h pasaer9w nie %aj1*y*h zezwolenia na wyjazdI .ato#
%iast na terytori/% 'krainy OGP' ?*igao kani-aliI $ani-aliz%, ten naj-ardziej
przeraaj1*y sk/tek god/, sta si4 w ty*h tragi*zny*h %iesi1*a*h powsze*hnyI
Poniewa kodeks karny nie przewidywa prawnego ?*igania spraw*9w kani-aliz%/,
spraw4 oddano w r4*e OGP'
FJ
I
6r/gi% zadanie% OGP' -yo niedop/sz*zenie do szerzenia si4 wiado%o?*i o
kl4s*e god/I W%9wienie ?wiat/ oraz go?*io% zagrani*zny% i dziennikarzo%
prze-ywaj1*y% w ,(RR, e najstraszliwszy g9d we wsp9*zesnej historii jest
tylko ele%ente% antysowie*kiej propagandy, -yo jedny% z naj-ardziej sk/te*zny*h
Kdziaa+ aktywny*hL, podj4ty*h w lata*h trzydziesty*h przez -olszewi*kie s/-y
spe*jalneI Przykade% %oe -yO pi4*iodniowy po-yt na 'krainie fran*/skiego
dziaa*za radykalnego, dw/krotnego pre%iera, "do/arda 5erriotaI 2etowany na
/ro*zysty*h przyj4*ia*h i -ankieta*h, woony troskliwie wy-rany%i trasa%i, Kka#
tegory*znie zaprze*zy ka%stwo% -/r/azyjnej prasy, kt9ra twierdzia, e w ,wi1zk/
(owie*ki% pan/je g9dLI
R9wnie -rytyjski dra%atopisarz, Bernard (haw, po zwiedzeni/ kilk/ pote%#
kinowski*h wiosek, o?wiad*zy ironi*znieR K.ie widziae% w Rosji ani jednej
niedoywionej oso-yR %odej l/- dorosejI Czy-y i*h wy watowanoW Czy-y i*h
zapadni4te poli*zki wygadzono wpy*haj1* do /st kawaki indyjskiej g/%yWL
A
8oskiewski korespondent dziennika K.ew Uork :i%esL Walter 6/ranty, kt9ry za
Kpoz-awione e%o*ji, pog4-ione infor%a*je o wydarzenia*h w RosjiL otrzy%a w
!BA rok/ nagrod4 P/litzera, rok p9Qniej, w sierpni/, zapewnia *zytelnik9w, e
Kkade doniesienie o godzie w Rosji jest przesad1 l/- zo?liw1 propagand1LI
6o podo-ny*h wniosk9w doszli -rytyjs*y apologe*i so*jaliz%/, Beatri*e i (idney
We--, kt9rzy po podr9a*h do Rosji w lata*h !BA i !BB odpowiedzialno?*i1 za
K*z4?*iowe niepowodzenie z-ior9wL na pewny*h terena*h o-*i1yli Klokaln1 l/dno?O, w
spos9- o*zywisty winn1 sa-ota/LI We--owie strofowali r9wnie *hop9w za
Kpodkradanie ziaren z-oa z kos9w, a nawet o-*inanie *ay*h kos9w i *ho%ikarskie
wynoszenie i*h do do%9w, *o jest -ezwstydn1 kradzie1 kolektywnej wasno?*iL
FH
I
* * *
.ie/*hronn1 konsekwen*j1 szt/*znie wywoanego god/ na wsi oraz dziki*h
polowa+ na prawdziwy*h l/- wyi%aginowany*h Kwrog9w klasowy*hL w %iasta*h i
*ay% kraj/ -ya -r/taliza*ja partii -olszewi*kiej, a sz*zeg9lnie OGP'I KOd tego
*zas/ terror sta si4 nor%aln1 %etod1 ad%inistrowania, a pos/sze+stwo kade%/
pyn1*e%/ z g9ry rozkazowi # najwysz1 *not1L # pisa B/*harin
F
[I Pozostaa
jednak w l/dzia*h resztka -olszewi*kiego idealiz%/ rewol/*yjnego, kt9ra wywoaa
/%iarkowany protest prze*iwko deprawa*ji walki klasowejI .aj-ardziej wido%y%
przejawe% tego protest/ -y zredagowany przez 8i*haia Rj/tina list, kt9ry pod#
pisao siede%nast/ sy%patyk9w B/*harinaI $r1y on w?r9d *zonk9w $o%itet/
Centralnego w przededni/ jesiennego plen/% w !BA rok/I :ekst Kplatfor%y
Rj/tinaL op/-likowano dopiero w !MM rok/I Gej sygnatari/sze tak ostro atakowali
(talina oraz -r/talne eks*esy %iniony*h kilk/ lat, e *zytaj1*y list tro*ki?*i
-4dnie podejrzewali prowoka*j4 OGP'
F!
I
6ok/%ent okre?la (talina jako Kgeni/sza za rosyjskiej rewol/*ji, kt9ry,
wiedziony 1dz1 ze%sty i wadzy sprowadzi rewol/*j4 na skraj przepa?*iLI (yg#
natari/sze Kplatfor%y Rj/tinaL do%agali si4 /s/ni4*ia (talina, gdy Kjest ha+-1
dla rewol/*jonist9w proletaria*ki*h tolerowO d/ej jarz%o (talina, jego ar-itral#
no?O, jego pogard4 dla partii i %as pra*/j1*y*hL
JE
I
,redagowany przez Rj/tina dok/%ent zaniepokoi (talina, zwasz*za, e pojawiy
si4 r9wno*ze?nie sygnay o oywieni/ si4 nieli*zny*h j/ sy%patyk9w :ro*#kiegoI
W paQdziernik/ !BA rok/ -yy tro*kista, wysoki rang1 /rz4dnik sowie*ki "I(I
Gol*%an, spotka si4 w Berlinie z syne% :ra*kiego, (iedowe%, i przekaza %/
-ardzo kryty*zny raport zatyt/owany K(yt/a*ja ekono%i*zna ,wi1zk/ (owie*kiegoLI
8iesi1* p9Qniej raport ten zosta op/-likowany anoni%owo przez tro*ki#stowski
KBi/letyn Opozy*jiLI
Gol*%an przywi9z r9wnie :ra*kie%/ propozy*j4 stworzenia zjedno*zonego
-lok/ opozy*yjnego wewn1trz ,(RRI :ro*ki ywo zainteresowa si4 ty% projekte%I
KPropozy*ja /tworzenia -lok/ wydaje si4 *akowi*ie do przyj4*iaL # pisa do syna,
jesz*ze raz prze*eniaj1* roz%iar popar*ia, jaki% *ieszy si4 w kraj/I .ie -ra
wyraQnie pod /wag4 fakt/, e resztki 0ewi*owej Opozy*ji -yy roz-ite, zdziesi1t#
kowane, zde%oralizowane i poz-awione wszelki*h wpyw9w
J
I
AA
8i%o to (talin *z/ si4 zagroonyI Prze*enia wpywy tro*kist9w jesz*ze -ardziej
ni :ro*kiI $iedy w !BJ rok/ zwra*a poli*ji polity*znej /wag4, e Ksp9Qnia si4 o
*ztery lataL ze Kzde%askowanie% -lok/ tro*kist9w i zinowjewow#*9wL, %ia na %y?li
jej opieszao?O w zdawieni/ sygnatari/szy Kplatfor%y Rj/tinaL oraz sy%patyk9w
:ra*kiego w !BA rok/
fiA
I
.a po*z1tk/ lat trzydziesty*h (talin %9g nienawidziO :ro*kiego, ale -y w*i1 za
sa-y, e-y rozpo*z1O na niego polowanieI ,a1da jednak, jak si4 wydaje,
naty*h%iastowej egzek/*ji Rj/tinaI OGP' -yo gotowe do likwida*ji, ale na
posiedzeni/ polit-i/ra (talin zosta przegosowany przez wi4kszo?O kierowan1
prawdopodo-nie przez szefa leningradzkiej organiza*ji partyjnej, (iergieja $irowa
&(iergiej 8I $ostrikow)I Gowa Rj/tina -ya wi4* /ratowana, ale M pozostay*h
sygnatari/szy Kplatfor%yL /s/ni4to z partii pod nonsensowny% zarz/te% pr9-y
/tworzenia -/r/azyjnej organiza*ji k/a*kiej, kt9rej *ele% %iao -yO przywr9*enie
kapitaliz%/I (piskow*y *h*ieli ponoO od-/dowaO syste% k/a*ki drog1 dziaalno?*i
podzie%nej, pod faszywy% sztandare% K%arksiz%/#leniniz%/LI Przy okazji /s/ni4to
te z partii ,inowjewa i $a%ieniewaI Byli oni w9w*zas j/ tylko sy%-ola%i, a nie
lidera%i opozy*ji, ale zarz/*ono i% niepoinfor%owanie wadz partyjny*h o
Kkontrrewol/*yjnej gr/pieL Rj/tina
JB
I
Pod*zas wsp9lnego posiedzenia $o%itet/ Centralnego i Centralnej $o%isji
$ontroli Partyjnej w sty*zni/ !BB rok/, (talin opowiedzia si4 za zaostrzenie% Kwalki
klasowejL, podkre?laj1*R K8/si%y wzi1O pod /wag4, e wraz z /trwalaj1*1 si4 wadz1
sowie*kiego pa+stwa, wzrastaO te -4dzie op9r ostatni*h resztek gin1*y*h klasLI
W *harakterysty*zny dla sie-ie spos9-, odpowiedzialno?*i1 za g9d i tr/dno?*i
gospodar*ze (talin o-ar*zy, /*iekaj1*e si4 do sa-ota/, Kgin1*e klasyL, kt9ry*h
nieli*zni przedstawi*iele Kzdoali nawet w?lizn1O si4 w szeregi partiiLI Wyst1pienie
(talina spotkao si4 jednak ze sprze*iwa%iI (ekretarz $C Postyszew arg/%entowa, e
nie %a j/ sens/ /ywaO k/ak9w jako koz9w ofiarny*h, odpowiedzialny*h za -4dy w
zarz1dzani/ d/y%i ko*hoza%iR K(yt/a*ji nie z%ieni%y krzyka%i, e winni s1 k/a*y,
nisz*zy*iele, petl/row*y i ty% podo-ne ele%enty, kt9re /tr/dniaj1 niwa l/- sa-ot/j1
dostawyLI
:ak wiel/ %9w*9w krytykowao na plen/% polityk4 roln1 partii, e (talin o%al nie
przyzna si4 otwar*ie do popenienia -4d9wI KGeste?%y winniL # stwierdzi, *o partyjny
dziennik poda za przykad K-olszewi*kiej sa%okrytykiL
JC
I
W -olszewi*kiej partii ?*ieray si4 dwie tenden*jeI (talin i jego wsp9pra*owni*y
tylko *zekali na dogodn1 *hwil4, e-y sp/?*iO ze s%y*zy OGP' i posz*z/O jego
f/nk*jonari/szy na siy kontrrewol/*jiI 7nni w kierowni*twie partii -yli zde*ydowani
przywr9*iO Kpraworz1dno?O so*jalisty*zn1LI Cz/j1* swoj1 sa-o?O (talin /zna, e do
*zas/, %1drzej -4dzie nie sprze*iwiaO si4 tej tenden*jiI W %aj/ !BB rok/ zgodzi si4
na rozesanie tajnej Kinstr/k*jiL krytyk/j1*ej %asowe represje na wsiI 8iesi1* p9Qniej
powoano prok/rat/r4 ,(RR, kt9rej ewidentny% zadanie% %iao -yO ograni*zenie
eks*es9w OGP'I
Gedno*ze?nie jednak r9s stalinowski k/lt jednostkiI Pod*zas defilady pierw#
szo%ajowej !BB rok/ %arszaek $li%ent Woroszyow, wspo%inaj1* (talina, po
AB
raz pierwszy /y w /ro*zysty% prze%9wieni/ ter%in/ Kw9dzLI P9 rok/ p9Qniej,
pod*zas o-*hod9w ro*zni*y rewol/*ji, li*z-a niesiony*h w paradzie portret9w
(talina przewyszaa nie%al dw/krotnie li*z-4 wizer/nk9w 0enina
JF
I
Opozy*ja wo-e* (talina /jawnia si4 ponownie pod*zas P377 zjazd/ partii, na
po*z1tk/ !BC rok/I O-e*nie wiado%o, e w wy-ora*h do $o%itet/ Centralnego
(talin /zyska w9w*zas o prawie BEE gos9w %niej ni $ir9wI 'tra*i r9wnie
tyt/ sekretarza generalnego i zwra*ano si4 do niego po prost/ # Ktowarzysz/
sekretarz/L
JJ
I Opozy*ja wewn1trzpartyjna -ya jednak tak st/%iona, e %ieszka+*y
Rosji nie %ieli poj4*ia o jej istnieni/I .awet dzisiaj %ona najwyej sza*owaO jej
roz%iary, gdy wiele fakt9w w*i1 nie zostao /jawniony*hI
6/o -ardziej wido*zne, ni przejawy sprze*iw/, -yy *oraz -ardziej ek#
strawagan*kie %anifesta*je k/lt/ (talinaI R9wno*ze?nie rosa kontrola (talina nad
organa%i represji, *ho*ia w*i1 nie /dawao %/ si4 zdo%inowaO partiiI
W %aj/ !BC rok/ z%ar s*horowany 8ieny+ski i jego stanowisko o-j1
Gagoda, kt9ry j/ od pewnego *zas/ peni o-owi1zki szefa OGP'I W lip*/ OGP'
zostao prze%ianowane na G'GB &,arz1d G9wny Bezpie*ze+stwa Pa+stwowego #
Gawnoje 'prawlenije Gos/darstwiennoj Biezopastnosti) i w1*zone do od-/do#
wanego 0/dowego $o%isariat/ (praw Wewn4trzny*h .$W6 &.arodnyj $o%is#
sariat Wn/trienny*h 6ie), kt9ry% kierowa GagodaI Poli*ja polity*zna, poli*ja
zwyka, s/-y kry%inalne, stra grani*zna, wojska o-rony wewn4trznej oraz # od
paQdziernika !BC rok/ # *ay syste% peniten*jarny zostay po1*zone w jedn1
instyt/*j4I Caa ta pot4na %a*hina podlegaa -ezpo?rednio (talinowi
JH
I
(talin nadzorowa .$W6 za po?redni*twe% oso-istego sekretariat/, kierowanego
przez za/fanego AI Poskre-yszewa
JM
I Wed/g rela*ji z-iegego na ,a*h9d
Aleksandra Orowa, Poskre-yszew i Georgij 8alenkow przewodni*zyli tak zwanej
K%aej radzieL, kt9ra analizowaa wszystkie doniesienia wywiadow*ze i przygoto#
wywaa raporty dla polit-i/ra
J!
I (ekretariat -y te %iejs*e%, gdzie szlifowa swe
/%iej4tno?*i p/pilek (talina, .ikoaj Ge9w, kt9ry w !BJ rok/ przej1 .$W6 od
Gagody i kierowa ka%pani1 Kwielkiego terror/L
HE
I
,a%ordowanie $irowa, l gr/dnia !BC rok/, doprowadzio do jesz*ze wi4k#
szego wzrost/ /prawnie+ .$W6I .ajpowaniejszy rywal (talina postrzelony
zosta w ty gowy kiedy wy*hodzi z g%a*h/ leningradzkiego ko%itet/ partiiI
.iezr9wnowaony psy*hi*znie za%a*howie*, 0eonid .ikoajew, wyo-raa so-ie
rzeko%o, e jest nast4p*1 pop/listy*zny*h terroryst9w, kt9rzy zgadzili *ara Alek#
sandra 77I ,na%ienne, e przed gr/dniowy% za%a*he% .ikoajew -y dw/krotnie
zatrzy%ywany przez o-staw4 $irowa, a *ho*ia znaleziono w jego te*z*e naado#
wany rewolwer, -y dw/krotnie przez .$W6 zwalnianyI P9 wiek/ p9Qniej nikt, z
ki% roz%awia w $GB Gordijewski, nie %ia naj%niejszy*h w1tpliwo?*i, e
rozkaz za%ordowania $irowa wyszed od (talinaI 'waano powsze*hnie, e w
ty% przypadk/ (talin o%in1 Gagod4, kt9re%/ w peni nie /fa, kier/j1* pole*enie
przeprowadzenia za%a*h/ -ezpo?rednio do szefa leningradzkiego .$W6, 2ilipa
8iedwiedia, oraz jego zast4p*y 7I ,aporo*a
H
I Chr/sz*zow przyp/sz*za p9Qniej,
prawdopodo-nie -4dnie, e Gagoda -y r9wnie zaangaowany w przygotowanie
za%a*h/, ale otrzy%ywa wy1*znie /stne rozkazy (talinaI
AC
Przyjedaj1* do 0eningrad/ po za%ordowani/ $irowa, (talin da najlepszy
pokaz aktorstwa w swojej karierzeI Witaj1*ego go na dwor*/ 8iedwiedia /derzy
/r4kawi*zon1 doni1, a pote% pogr1y si4 w s%/tk/ na widok spo*zywaj1*ego w
tr/%nie *iaa $irowaI
Ofi*jalnie 8iedwied i ,aporoe* zostali /s/ni4*i ze stanowisk za kry%inalne
zanied-anie o-owi1zk9w, ale pojawili si4 nie*o p9Qniej w .$W6 na 6aleki%
Ws*hodzieI ,ostali rozstrzelani dopiero w *zasa*h Kwielkiego terror/L w !BH rok/ Kw
*el/ zatar*ia ?lad9w prowadz1*y*h do organizator9w za%a*h/ na $irowaL, jak twierdzi
Chr/sz*zow
HA
I
Wydana wie*zore%, w dni/ za%ordowania $irowa, dyrektywa /powaniaa
.$W6 do naty*h%iastowego /karania i je?li trze-a zlikwidowania podejrzany*h o
terroryz%I W opinii Chr/sz*zowa dyrektyw4 t4 wydano z ini*jatywy (talina, K-ez
zgody polit-i/raL
HB
I 6zi4ki niej .$W6 otrzy%ao i zatrzy%ao na dalsze AE lat prawo
do de*ydowania o y*i/ i ?%ier*i o-ywateli sowie*ki*h, kt9ry% przypi4to etykietk4
terrorystyI
Pierwszy%i ofiara%i dyrektywy padli wysz/kany%i przez .$W6 rzeko%i
-iaogwardzi?*i, kt9rzy przekradli si4 ponoO przez grani*e z Polsk1, 2inlandi1 i >otw1,
a nast4pnie zorganizowali za%a*h na $irowaI ,de%askowano EC podejrzany*h o
spisek i nie zwlekaj1* rozstrzelano
HC
I
:rzy tygodnie po za-9jstwie $irowa wykryto kolejny spisekI AA gr/dnia !BC rok/
ogoszono, e .ikoajew nalea do podzie%nej organiza*ji terrorysty*znej,
/tworzonej przez sy%patyk9w ,inowjewaI (talin wasn1 r4k1 sporz1dzi dwie listy
nazwisk winny*h z-rodni zinowjewow*9w, kt9rzy zostali okre?leni jako Ko?rodek
%oskiewskiL oraz Ko?rodek leningradzkiLI .ie*o p9Qniej /jawniono, e .ikoajew
otrzy%a F tysi4*y r/-li od kons/la generalnego >otwy, kt9ry %ia peniO f/nk*j4
1*znika %i4dzy sy%patyka%i ,inowjewa a prze-ywaj1*y% na e%igra*ji :ro*ki%I
$ons/la /znano naty*h%iast za persona non grata i wydalonoI BE gr/dnia ogoszono, e
po kr9tki% pro*esie, -ez /dzia/ o-ro+*9w, spiskow*y zostali skazani na ?%ierO i
rozstrzelaniI
W sty*zni/ !BF rok/ ,inowjew i $a%ieniew stan4li przed s1de% w pierwszy%
pro*esie polity*zny% -yy*h lider9w opozy*jiI O-aj w %4tny*h sowa*h przyznali si4 do
polity*znej odpowiedzialno?*i za ?%ierO $irowa, ale nie do pod-/rzania do za%a*h/I
8i%o to zostali skazani na E i F lat wi4zieniaI 8oe si4 to wydawaO zaskak/j1*e,
ale sowie*ka opinia p/-li*zna tak j/ przyzwy*zaia si4 do kolejny*h spisk9w i
konspira*ji, e ?ledzia *oraz to nowe pro*esy z wyraQny% zadowolenie%
HF
I
$iedy pro*es si4 zako+*zy i ogoszono wyroki, (talin wezwa do sie-ie Gagod4 i z
wyraQny% niezadowolenie% stwierdziR K]le %i pra*/je*ie, 5enryk/ Grigor#jewi*z/VL
,danie% (talina, ,inowjew i $a%ieniew powinni -yO tak d/go poddawani tort/ro%,
a niedw/zna*znie przyznaj1 si4 do winy, *zyli odpowiedzialno?*i za ?%ierO $irowaI
Roz%owa ze (taline% do tego stopnia wstrz1sn4a Gagod1, e szef .$W6 paka,
rela*jon/j1* jej prze-ieg swe%/ zast4p*y, Georgijowi Proko#fiewowi
HJ
I
W !BF rok/ (talin pooy podwaliny pod %asow1 *zystk4 istniej1*ej i poten#
*jalnej opozy*ji wo-e* wasnego przyw9dztwaI ,apo*z1tkowan1 w !BB rok/
AF
*zystk4 dziaa*zy partyjny*h kontyn/owano przez *ay rok !BC, powo/j1* si4 na
konie*zno?O wykorzenienia kor/p*ji i zlikwidowania przejaw9w nie/dolno?*iI W
!BF rok/ *zystka staa si4 -ardziej zowiesz*za i polity*znaI KPene za
%orderstwo towarzysza $irowaL /jawnio Kwiele podejrzany*h ele%ent9w w partiiL #
twierdzi (talinI "le%enty te %ona -yo wykorzeniO tylko drog1 si4gaj1*ej
g4-oko inkwizy*ji, poniewa, jak /zna rze*znik partii, Kka%stwo, polity*zna
jez/i*ko?O oraz podw9jna %oralno?O, to podstawowe *hwyty wrog9w partiiL
HH
I
(%agni4ta instr/k*ja%i z g9ry, kada lokalna organiza*ja partyjna przeprowa#
dzia ka%pani4 gr/powej spowiedzi i sa%okrytykiI KWielkie, wypenione t/%e%
sale za%ieniono w konfesjonayL # pisaa Gewgienija Gins-/rgR
$ade ze-ranie %iao sw9j te%at dniaI 0/dzie kajali si4 za -4dne roz/%ienie teorii
per%anentnej rewol/*ji i za wstrzy%anie si4 od gos/ nad opozy*yjn1 platfor%1 z !BA
rok/< za Ker/p*j4L wielko%o*arstwowego szowiniz%/ i za niedo*enianie zaoe+ dr/giej
piatiletki< za znajo%o?O z okre?lony%i Kgrzesznika%iL oraz za pasjonowanie si4 teatre%
8eyerholda
HM
I
, -iegie% lat rosa o-sesja (talina na p/nk*ie :ro*kiegoI 7rytowao go, e ten
najwi4kszy prze*iwnik znajd/je si4 w*i1 poza jego zasi4gie%I $iedy OGP'
wy%/szao w ?ledztwie przyznanie si4 do winy, nieod%iennie padao pytanieR
KCzy zgadza*ie si4, e :ro*ki stoi na *zele awangardy -/r/azyjnej kontrrewol/*jiWL
's/wany% z partii przypisywano naj*z4?*iej tro*kiz% l/- sy%patyzowanie z
pogl1da%i ,inowjewaI Prze-ywaj1*e%/ na wygnani/ :ro*kie%/ etykietowanie to
sprawiao wyraQn1 satysfak*j4I W sty*zni/ !BJ rok/ pisaR
W?r9d kilk/nast/ tysi4*y Ktro*kist9wL wyrz/*ony*h w ostatni*h %iesi1*a*h z partii
znajdowao si4 kilk/dziesi4*i/, a -yO %oe kilk/setfIII\ l/dzi starego pokolenia opozy#
*jonist9w z lat !AB#!AMI Reszta, *zyli ol-rzy%ia wi4kszo?O, to nowy nary-ekXIII\I
8ona wi4* spokojnie %9wiO, e %i%o trzynast/ lat sz*z/*ia, szkalowania i prze?#
ladowa+, kt9ry*h przewrotno?O i -r/talno?O nie znaa grani*, %i%o kapit/la*ji i za#
prza+stwa, kt9re s1 zna*znie -ardziej nie-ezpie*zne ni prze?ladowania, to jednak
Czwarta 8i4dzynarod9wka Xtro*kistowska\ %a o-e*nie najsilniejsz1, naj-ardziej li*zn1 i
najtwardsz1 kadr4 w ,(RR
H!
I
O-aj, (talin i :ro*ki, prze-ywali w ?wie*ie stworzonej przez sie-ie sa%y*h
//dyI 7%agina*je jednego po-/dzay wyo-raQni4 dr/giegoI Przekonanie (talina, e
spr4yn1 opozy*ji w kraj/ s1 wyi%aginowane hordy nie istniej1*y*h realnie
tro*kist9w, po-/dzao :ro*kiego, nato%iast zadowolenie :ro*kiego z odkry*ia
ar%ii nieistniej1*y*h sy%patyk9w -yo dla (talina dowode%, e zagroenie tro*#
kiz%e% jest powaniejsze, ni doty*h*zas s1dziI
W poowie lat trzydziesty*h tro*kiz% -y w ,(RR niewido*zny, gdy nie -yo j/
tro*kist9wI Wszys*y, z wyj1tkie% niewielkiej garstki, zostali wyt4pieni w kolejny*h
*zystka*h, a %i%o to (talin i wi4kszo?O kierowni*twa .$W6 -ya przekonana, e
-rak przejaw9w opozy*ji jest ?wiade*twe% zej?*ia tro*kist9w do g4-okiego
podzie%ia i zaka%/flowania si4 w szerega*h partiiI
AJ
0ate% !BJ rok/ $o%itet Centralny przyj1 z ini*jatywy (talina tajn1 /*hwa4
przyznaj1*1 .$W6 nadzwy*zajne /prawnienia dla likwida*ji wszystki*h Kwrog9w
l/d/L
s&)
I W lip*/, do terenowy*h organiza*ji partyjny*h skierowano w i%ieni/
polit-i/ra ok9lnik, wysany prawdopodo-nie z pole*enia (talina, w kt9ry%
ostrzeganoR
:eraz, kiedy j/ jasno widaO, e potwory z -andy :ra*kiego i ,inowjewa jedno*z1 w
wal*e z wadz1 sowie*k1 naj-ardziej zagorzay*h i przysi4gy*h wrog9w klasy
pra*/j1*ej naszego kraj/ # szpieg9w, prowokator9w, sa-otayst9w, -iaogwardzist9w,
k/ak9w itpI # teraz, kiedy zatary si4 wszelkie grani*e %i4dzy ty%i ele%enta%i a
tro*kista%i i zinowjew*a%i, wszystkie organiza*je partyjne, wszys*y *zonkowie
partii %/sz1 zroz/%ieO potrze-4 wykazywania ko%/nisty*znej *z/jno?*i w kady%
sektorze y*ia i w kadej syt/a*jiI W o-e*ny*h war/nka*h niez-ywaln1 jako?*i1
kadego -olszewika winna -yO /%iej4tno?O wykrywania nawet najlepiej za%askowany*h
wrog9w partiiI
Podj4ta w nast4pny*h tygodnia*h ka%pania prasowa /jawnia, e Kdzi4ki
faszywe%/ li-eraliz%owi i niedostatko% *z/jno?*i ze strony *z4?*i ko%/nist9wL, w
szerega*h partii znajd/j1 si4 nadal Ktro*kistowsko#zinowjewowi degenera*iL[

I
Pro*es *zoowy*h Kdegenerat9wL rozpo*z1 si4 ! sierpnia !BJ rok/I :y%
raze% ,inowjew, $a%ieniew oraz i*h naj-lisi wsp9pra*owni*y nie dostali j/
szansy wykpienia si4 og9lnika%i i /nikni4*ia odpowiedzialno?*i, tak jak w sty*zni/
!BF rok/I Przyznali si4, e -yli K-ezpo?redni%i organizatora%iL za%a*h/ na
$irowa i potwierdzili, e za-9jstwo %iao zapo*z1tkowaO seri4 za%a*h9w na
*zoowy*h ko%/nist9w w1*znie ze (taline%, a *ele% tej terrorysty*znej ka%panii
%iao -yO o-alenie wadzy sowie*kiejI (twierdzili te, e od !BA rok/ dziaali w
%y?l &nie istniej1*y*h) instr/k*ji :ra*kiego, przekazywany*h przez &r9wnie nie
istniej1*y*h) tajny*h e%isari/szyI Geden z oskarony*h opisa nawet sz*zeg9owo
spotkanie z syne% :ra*kiego w hotel/ w $openhadzeI :yle tylko, e hotel ten
roze-rano na AE lat przed dat1 rzeko%ego spotkaniaI ,a takie wa?nie wyi%agino#
wane przest4pstwa wszys*y *zonkowie Kterrorysty*znego o?rodka :ra*kiego i ,i#
nowjewaL zostali skazani na kar4 ?%ier*iI
Wy%/szanie p/-li*znego przyznania si4 do planowany*h z-rodni -yo wany%
frag%ente% -/dowania giganty*znej teorii spiskowej, kt9ra w ostate*znej for%ie
o-j4a wszystki*h prze*iwnik9w (talina w kraj/ i za grani*1, 1*z1* i*h w jedno
ogro%ne sprzysi4enieI W trak*ie pro*es/ identyfikowano resztki K0ewi*owej
Opozy*jiL w Rosji nie tylko z prze-ywaj1*y% na e%igra*ji :ra*ki%, ale take z
Bia1 Gwardi1 i faszysta%iI K:errorysty*zny O?rodek tro*kist9w i zinowjewow#
*9wL # goszono ofi*jalnie # Kpogr1y si4 definitywnie w -iaogwardyjski%
-agnieL, stopi si4 z ni% i Ksta si4 si1 organiz/j1*1 resztki wykorzenianej w ,(RR
klasy wyzyskiwa*zyLI $ola-orowa r9wnie z gestapo, z kt9ry% :ra*ki zgodzi si4
ponoO wsp9lnie prowadziO ak*j4 terrorysty*zn1, wy%ierzon1 w sowie*k1 wadz4I
W ostatni% sowie ,inowjew zdefiniowa zaleno?O %i4dzy swoi%i sy%#
patyka%i a naziz%e% i %i4dzynarodowy% faszyz%e%I ,ro-i to w spos9- r9wnie
AH
elegan*ki, *o %ao prawdopodo-ny, %9wi1*R K:ro*kiz% jest od%ian1 faszyz%/, a
zinowjewiz% jest for%1 tro*kiz%/L
MA
I
$/ zadowoleni/ (talina, pro*es zde%askowa take pozostao?*i KPrawi*owej
Opozy*jiL, *zyli B/*harina, Rykowa i :o%skiegoI :o%ski zorientowa si4 w por4, *o
%/ grozi, i popeni sa%o-9jstwoI Pozostali za*z4li zeznawaO, ale kiedy (talin
wyje*ha w poowie wrze?nia na wypo*zynek do (o*zi, otrzy%a ta% nie%i1
wiado%o?O # .$W6 /%orzyo ?ledztwo prze*iwko B/*harinowi i RykowowiI
Podejrzenia (talina, e Gagoda, %i%o wszystko, nie jest %/ a-sol/tnie wierny,
wr9*iy z now1 si1[
B
I
Ciesz1* si4 ze ?wieo nadanej rangi generalnego ko%isarza -ezpie*ze+stwa
pa+stwowego &r9wnej %arszakowi w ar%ii) oraz przydzielonego wa?nie apar#
ta%ent/ na $re%l/, Gagoda prze*eni wasn1 pozy*j4I .ie patrzy, *o si4 dziejeI
Wprowadzi nowy *ere%onia z%iany warty .$W6 w *arski% styl/ i z %/zyk1[
C
I
Rozpieraa go d/%a, a AF wrze?nia dosi4gn1V go gro% ze%sty w posta*i telegra%/
polit-i/ra, podpisanego przez (talina i jego p/pila, sekretarza $C W$P&-) Andrieja
NdanowaI :elegra% nakazywa przekazaO o-owi1zki nast4p*y w oso-ie .ikoaja
GeowaI KGagoda okaza si4 ostate*znie niezdolny do zde%askowania -lok/ tro*#
kist9w i zinowjewow*9wI OGP' X.$W6\ op9Qnio si4 w tej sprawie o *ztery
lataL # gosio /zasadnienie odwoania, nawi1z/j1*e w przejrzysty spos9- do
rzeko%o Kw1tejL reak*ji OGP' na Kkotrrewol/*yjn1L platfor%4 Rj/tina i tro*kis#
towskie zagroenie z !BA rok/

[
F
I
7d1* niejako za *iose%, (talin planowa prawdopodo-nie pot4n1 *zystk4 w
.$W6, ale powstrzy%a si4, *h*1* /?piO *z/jno?O kierowni*twa wpywowej
s/-yI Po*z/*ie faszywego -ezpie*ze+stwa wz%agay zniko%e z%iany personalneI
's/ni4to jedynie Gagod4 i jego zast4p*4, Georgija ProkofiewaI Nadnego z ni*h nie
/wi4ziono, ani nie rozstrzelanoI Pierwszy o-j1 stanowisko ko%isarza, a dr/gi
zast4p*y l/dowego ko%isarza 1*zno?*iI
.ast4p*a Gagody, dro-ny, o *hopi4*y% wygl1dzie Ge9w, -y pierwszy% Rosjanine%,
kt9ry o-j1 kierowni*two sowie*kiej poli*ji polity*znejI Peni1* w*ze?niej f/nk*j4
sekretarza $C i przewodni*z1*ego $o%isji $ontroli Partyjnej, Ge9w *zasa%i nadzorowa
dziaalno?O .$W6 w i%ieni/ (talinaI ,do-yte do?wiad*zenie poszerzy, zakadaj1* w
apara*ie partyjny% zesp9 do spraw -ezpie*ze+stwa, kt9ry niejako d/-lowa pra*4
.$W6I :o zapewne ten zesp9 zaplanowa, na pole*enie (talina, za%a*h na $irowaI
Ge9w /*zestni*zy r9wnie w przygotowani/ pro*es/ KO?rodka :errorysty*znego
:ra*kiego i ,inowjewaLI 8ia nawet wasny ga-inet na >/-ian*e i -ra /dzia w
przes/*hania*h jako reprezentant partii, odpowiedzialny za sprawy -ezpie*ze+stwaI
O-serw/j1* przes/*hania, interesowa si4 przede wszystki% %etoda%i stoso#
wany%i przez .$W6, e-y skoniO oskarony*h do przyznania si4 do winyI
,wasz*za ty*h, kt9rzy stawiali sz*zeg9lnie za*i4ty op9rI 'por*zywie pyta ?led#
*zy*h, ,,*o i*h zdanie% najsk/te*zniej a%ie wol4 wi4QniaWL, i -y d/%ny, kiedy
/dao %/ si4 z%/siO do pa*z/ starego i twardego -olszewika, kt9rego za%a
gro1*, e do-ierze si4 do jego dzie*iI ;wiadek try/%f/ Geowa nad wi4Qnie%,
do?wiad*zony ?led*zy .$W6, wspo%ina pote%R KW y*i/ nie widziae% takiego
zo*zy+*y jak Ge9wI Ge%/ sprawiao to przyje%no?OLI
AM
Gagoda nie -y zadowolony z o-e*no?*i Geowa na >/-ian*e, ale wszelkie
podejrzenia /?piy zasz*zyty, jaki%i o-sypywano go w !BJ rok/I R9s z d/%y i
radowa si4 wizj1 otrzy%ania %iejs*a w polit-i/rze, na kt9re w *i*ho?*i d/*ha
li*zy
M
LI
, *hwil1 o-j4*ia kierowni*twa .$W6 przez Geowa, /s/ni4te zostay wszystkie
ograni*zenia, kt9re ha%oway doty*h*zas likwida*j4 wyi%aginowany*h $rzez
(talina wrog9wI .ast4pne dwa lata rz1d9w Geowa znane s1 na ,a*hodzie pod
nazw1 Kwielkiego terror/L, za? w Rosji wspo%ina si4 ze zgroz1 jako okres Kjeow#
sz*zynyLI
W kolejny% pro*esie pokazowy%, kt9ry rozpo*z1 si4 w sty*zni/ !BH rok/, na
awie oskarony*h zasiedliR Piatakow, $arol Radek oraz F inny*h rzeko%y*h
zdraj*9wI Pro*es %ia /dowodniO, e opr9*z zde%askowanego w pro*esie z sierpnia
!BJ rok/ KO?rodka :errorysty*znego :ra*kiego i ,inowjewaL, :ro*ki zorgani#
zowa Ko?rodek rezerwowyL, znany jako KAntysowie*ki O?rodek :ro*kistowskiL, na
wypadek gdy-y pierwsza gr/pa zostaa wykryta i zne/tralizowanaI KO?rodek
rezerwowyL /znano winny% spiskowania z Kwrogie% l/d/, 0I :ro*ki%L oraz
Kokre?lony%i przedstawi*iela%i .ie%ie* i GaponiiXIII\ w *el/ o-alenia wadzy
sowie*kiej w ,(RR, przywr9*enia kapitaliz%/ i rz1d9w -/r/azji drog1 znisz*ze+,
dywersji, szpiegostwa oraz prowadzenia dziaalno?*i terrorysty*znej, o-li*zonej na
osa-ienie gospodar*zy*h i %ilitarny*h zdolno?*i ,(RR, przyspieszenie z-rojnego
atak/ na ,(RR oraz /dzielenie po%o*y o-*y% agresoro%, *o %iao doprowadziO do
poraki ,(RRLI
W pro*esie Ko?rodka rezerwowegoL rey% nazistowski*h .ie%ie* i jego s/-y
wywiadow*ze odgryway, in a-sentia, zna*znie -ardziej pro%inentn1 rol4 ni we
w*ze?niejszy*h pro*esa*h pokazowy*hI Po raz pierwszy w *harakterze g9wnego
wsp9konspiratora pojawi si4 te rz1d GaponiiI W za%ian za /dzielenie %/ po%o*y w
o-aleni/ sowie*kiego rey%/, :ro*ki # jak /trzy%ywano w trak*ie pro*es/ #
%ia o-ie*aO .ie%*o% 'krain4, a Gapo+*zyko% wy-rzee Pa*yfik/ i region
A%/r/I KAntysowie*ki O?rodek :ro*kistowskiL dostar*za rzeko%o s/-o% wy#
wiadow*zy% .ie%ie* i Gaponii %ateriay Knajwyszej wagi pa+stwowejL,
organizowa na i*h zle*enie szeroko zakrojone ak*je sa-otaowe oraz przygotowywa
si4 do jesz*ze -ardziej intensywnej dziaalno?*i na wypadek spodziewanej wojnyI
8ia w9w*zas przeprowadziO ataki -akteriologi*zne poprzez Kskaenie
transport9w wojskowy*h, sto9wek i koszar wyso*e zaraQliwy%i -ak*yla%iL
MH
I
,owiesz*ze plany Ko?rodka rezerwowegoL -yy jednak ni*zy% przy kolejny%
spisk/, kt9ry Ge9w /jawni na spotkani/ w kl/-ie ofi*erski% .$W6 w dni/ M
%ar*a !BH rok/I Przedstawi w9w*zas jesz*ze -ardziej zaskak/j1*y wy%iar
/rojonej kontrrewol/*yjnej konspira*jiI ,ani% jednak to zro-i, zani% jesz*ze
przy*hylne grono s/*ha*zy zd1yo ze-raO si4 w sali, za krata%i znalaza si4
wi4kszo?O szef9w najwaniejszy*h departa%ent9w .$W6 z *zas9w GagodyI Wy#
sano i*h dla niepoznaki na inspek*je odlegy*h pla*9wek regionalny*h i aresz#
towano na pierwszej sta*ji kolejowej za 8oskw1I Wiedz1*, e rozkazy zostay
wykonane, Ge9w poinfor%owa zasko*zone a/dytori/%, e spiskow*y przenikn4li a
do ser*a .$W6I G9wny% zdraj*1 -y sa% GagodaI .ajpierw pra*owa dla

A!
SG @ $GB
O*hrany, pote% zwer-owa go wywiad nie%ie*ki i wykorzysta do spenetrowania
Cze$aI ,ani% zosta odwoany, zdoa /%ie?*iO agent9w na wszystki*h newral#
gi*zny*h stanowiska*h w .$W6I .iekt9ry*h z ni*h j/ aresztowanoI
(/*haj1* s9w Geowa, p/-li*zno?O -ia gor1*e -rawa, *ho*ia wi4kszo?O
o-e*ny*h na sali doskonale wiedziaa, e postawione zarz/ty s1 nieprawdziweI
Walter $rywi*ki, wysoki ofi*er 7.O, kt9ry /*iek na ,a*h9d kilka %iesi4*y
p9Qniej, opowiadaR
Bili -rawo, *h*1* zade%onstrowaO sw1 wierno?OI $t9 to %9gl wiedzieO, *o si4 za
*hwil4 stanieI ,oona w por4 sa%okrytyka %oga /ratowaO przed k/l1 w potyli*4I ,a
*en4 zdrady przyja*i9 %ona -yo k/piO prawo do y*iaI
,araz po Geowie wszed na %9wni*4 Art/zowI W %gnieni/ oka /jrza doskona1
%oliwo?O ze%sz*zenia si4 na A-ra%ie (/*ki%, kt9ry przy*zyni si4 do
/s/ni4*ia go z kierowni*twa 7.O w !BC rok/I Art/zow rozpo*z1 -olszewi*k1
spowiedQ od pot4pienia kolektywnej K?lepotyL, kt9ra /nie%oliwia odkry*ie
zdrady Geowa i pozwolia %/ K/stawiO OGP' prze*iwko partiiLI Gako przykad
poda popar*ie /dzielone przez OGP' Gagodzie w !BA rok/, kiedy ne/tralizowa
Ak/owa, nasanego przez (talina do kierowni*twa OGP'I K8/sz4 /*z*iwie
przyznaO, e *aa organiza*ja partyjna OGP' z o*hot1 sa-otowaa Ak/owaL #
kaja si4 Art/zow i naty*h%iast przeszed do ofensywy, pytaj1*R KA kto w9w*zas,
towarzysze, kierowa organiza*j1 partyjn1 w OGP'WL i ro-i1* kr9tk1 pa/z4 dla
wi4kszego efekt/, wykrzykn1R K(/*kiVL
M
[
:rafiony *elny% /derzenie% (/*ki %a%rota *o? przez *hwil4, /si/j1* si4
-roniO, a znalaz wa?*iw1 lini4 kontratak/R
Gdzie wy %ieszka*ie, pyta% was, towarzysz/ Art/zowW $to to %ieszka naprze*iwko
wasW B/anow, prawdaW A kto jest w pierwszej gr/pie aresztowany*hW Czy to przypadkie%
nie B/anowW A kto %ieszka nad wa%i, towarzysz/ Art/zowW OstrowskiW Gego te
wa?nie aresztowanoI A kto %ieszka pod wa%i, Art/zowW GagodaV 7 pyta% was teraz,
towarzysze, *zy w o-e*ny*h okoli*zno?*ia*h %9g w ty% sa%y% do%/ *o Gagoda
%ieszkaO kto?, kto nie *ieszy si4 jego a-sol/tny% za/fanie%W
M!
Art/zow zosta wkr9t*e aresztowany i rozstrzelanyI .ie %in1 rok, a ten sa%
los spotka wi4kszo?O szef9w departa%ent9w z *zas9w Gagody
!E
I Gedyny% wyj1tkie%
-y (/*kiI Osz*z4dzono go na jaki? *zas, e-y w faszywy% po*z/*i/
-ezpie*ze+stwa wydzia/ %9g ?*i1gn1O do kraj/ wyzna*zony*h do likwida*ji
ofi*er9w 7.O, prze-ywaj1*y*h na pla*9wka*h zagrani*zny*hI
Przydatno?O (/*kiego sko+*zya si4 w gr/dni/ !BM rok/I ,aproszono go
w9w*zas do ga-inet/ zast4p*y Geowa, 8i*haia 2rynowskiego, po*z4stowano
her-at1 i *iaste*zka%i, a pote% wyniesiono *iao, twierdz1*, e z%ar na zawa
ser*aI 6o?wiad*zeni ofi*erowie .$W6, kt9rzy widzieli wystawione w otwartej
tr/%nie zwoki (/*kiego, za/wayli na jego twarzy *harakterysty*zne ?lady, jakie
pozostawia kwas *janowodorowyI
130
Podpisany przez Ktowarzyszy pra*yL ofi*jalny nekrolog okre?la (/*kiego jako
Knie/straszonego -ojownika za spraw4 klasy ro-otni*zejXIII\I Gego nazwisko znaj1
*zeki?*i peni1*y s/-4 nawet na najdalszy*h kra+*a*h naszej wielkiej oj*zyzny, a
wrogowie -ali si4 jego i%ieniaL
!
I Portret (/*kiego nie zdo-i jednak ?*ian 7z-y
Pa%i4*i 7 3arz4du G9wnego $GB, gdzie wisz1 podo-izny jego poprzednik9w,
:rilissera i Art/zowa
!A
I
$olejne wielkie sprzysi4enie Ge9w wykry w szerega*h Ar%ii CzerwonejI
Byo r9wnie /rojone, *o spisek na sz*zyta*h .$W6I *zerw*a !BH rok/
powiado%iono o aresztowani/ %arszaka :/*ha*zewskiego i H genera9wI Bohater
wojny do%owej i *zoowy teoretyk wojskowy ,(RR zosta oskarony o zdrad4I
Rozstrzelano go nast4pnego dnia, wraz z reszt1 zatrzy%any*h wojskowy*h, nie
-awi1* si4 nawet w pro*esI 8arszaek $li%ient Woroszyow poinfor%owa tylko, e
zdraj*y Kprzyznali si4 do zdradzie*ko?*i, sa-ota/ i szpiegostwaLI .ie*o p9Qniej
wyja?niono, e sprzysi4yli si4 z :ro*ki% i hitlerowski%i .ie%*a%iI Oskarenia te
-rz%iay nieprawdopodo-nie, ale (talin i Ge9w -yli do tego stopnia ogarni4*i
paranoi*zny% l4kie% przed kontrrewol/*j1, e, jak si4 wydaje, rze*zywi?*ie -ali si4
p/*z/ genera9wI ,ast4p*a Geowa, 2rynowski, opowiada $rywi*kie%/R KWy#
kryli?%y wa?nie giganty*zny spisek w ar%iiI (pisek, jakiego historia nie znaaI
Ch*ieli za-iO sa%ego .ikoaja 7wanowi*za XGeowa\V Ale dostali?%y i*hI 8a%y j/
wszystko pod kontrol1L
!B
I
W roz%owie z Aleksandre% Orowe%, kt9ry tak jak $rywi*ki /*iek na
,a*h9d, zast4p*a szefa 7.O, 8i*hai (zpigelglas, powt9rzy %niej wi4*ej t4 sa%1
wersj4R
:o -y spisek *o si4 zowieV WidaO to po pani*e na g9rzeI 'niewaniono nagle wszystkie
przep/stki na $re%lI .asze oddziay postawiono w stan pogotowiaI 2rynowski powie#
dzia, e K*ay rz1d sowie*ki zawis na wosk/I .ie %ona dziaaO tak, jak w nor%alny*h
*zasa*h # najpierw pro*es, a pote% rozstrzelanieI :/ trze-a -yo najpierw rozstrzelaO, a
dopiero pote% s1dziOL
!C
I
,na*znie p9Qniej wyszo na jaw, e gestapo wykorzystao paranoi*zne l4ki
(talina i pods/n4o %/ w Cze*hosowa*ji sfa-rykowane dok/%enty s/ger/j1*e, e
:/*ha*zewski plan/je za%a*h stan/ we wsp9pra*y z .ie%*a%iI $oronkowa
ak*ja gestapo -ya jednak niepotrze-naI (talin postanowi zlikwidowaO /rojony
spisek wojskowy, zani% jesz*ze, prezydent Cze*hosowa*ji "d/ard Benesz prze#
kaza %/ odpowiednie %ateriayI (talin i Ge9w zdziesi1tkowali dow9dztwo Ar%ii
Czerwonej -ez nie%ie*kiego ostrzeenia, ale dokadno?O i zasi4g *zystki z pew#
no?*i1 przekra*zay naj?%ielsze %arzenia gestapo
!F
I
.igdy zapewne nie pozna%y dokadnej li*z-y ofiar Kjeowsz*zynyLI W odpo#
wiedzi na tajne pole*enie polit-i/ra $GB sporz1dzia w !FJ rok/ og9lne sprawo#
zdanie, z kt9rego wynikao, e w lata*h !BF#!CE aresztowano okoo ! %ilion9w
os9-, z *zego *o naj%niej H %ilion9w zostao rozstrzelany*h l/- z%aro w g/aga*hI
Rze*zywista li*z-a ofiar jest prawdopodo-nie zna*znie wysza
!J
I 8aka-ry*zn1
ironi1 jest fakt, e naj-ardziej nie-ezpie*zny*h Kwrog9w l/d/L znajdowano w trze*h
B
instyt/*ja*h, kt9re odpowiaday za -ezpie*ze+stwo sowie*kiego pa+stwaR partii, Ar%ii
Czerwonej i .$W6I ,e B! *zonk9w $o%itet/ Centralnego, wy-rany*h na zjeQdzie
partii w !BC rok/, E zostao aresztowany*h l/- rozstrzelany*hI .a nast4pny%
zjeQdzie w !B! rok/ pojawio si4 tylko FF z !JJ delegat9w /*zestni*z1*y*h w
zjeQdzie sprzed pi4*i/ latI , ME *zonk9w .a*zelnej Rady Wojennej HF zostao
rozstrzelany*hI Ponad poowa korp/s/ ofi*erskiego Ar%ii Czerwonej, prawdopodo-nie
ponad BF tysi4*y l/dzi, zostao skazany*h na ?%ierO l/- d/gotrwae wi4zienieI .a
sz*zyta*h .$W6 przeprowadzono dwie *zystkiI Po o-j4*i/ kierowni*twa przez
Geowa, rozstrzelano wszystki*h M ko%isarzy -ezpie*ze+stwa pa+stwowego pierwszej i
dr/giej rangi z okres/ Gagody, z wyj1tkie% (/*kiego, kt9rego najprawdopodo-niej
otr/toI , li*z1*ej AA ofi*er9w kierowni*zej ekipy Geowa, powoanej w lata*h
!BH#!BM tylko A nadal penio swe f/nk*je, kiedy zdj4to Geowa w !CE rok/
!H
I
KGeowsz*zynaL znisz*zya resztki rewol/*yjnego idealiz%/, kt9re zostay po
pierwszy% kierowni*twie Cze$aI Wpoia nato%iast przekonanie, e -/dowa no#
wego spoe*ze+stwa i o-rona przed kontrrewol/*j1 wy%aga /y*ia -r/talnej siyI
.ao*zny% ?wiadkie% takiej ?wiado%o?*iowej prze%iany ?led*zy*h .$W6 -ya
pisarka .adieda 8andelsta%, ona prze?ladowanego poety Osipa 8aldeszta%aR
Pierwsze pokolenie %ody*h *zekist9w, kt9re /s/ni4to l/- wynisz*zono w !BH rok/,
odzna*zao si4 wyrafinowany%i g/sta%i i litera*ki%i za%iowania%iI O*zywi?*ie in#
teresowali si4 ty%, *o naj-ardziej %odneI W %ojej o-e*no?*i $rzysztoforowi*z %9wi
Osipowi, e poe*ie potrze-na jest odro-ina stra*h/ &Ksa% pan %i o ty% %9wiL),
poniewa l4k %oe zainspirowaO odpowiednie wersetyI (traszy przy ty%, e Osip
Kdo?wiad*zy penej %iary stra*h/LI
8andelszta% z%ar w o-ozie pra*y, ?led*zy $rzysztoforowi*z zosta roz#
strzelany
!
[I .ast4p*y $rzysztoforowiea -yli l/dQ%i o %aej k/lt/rze i jesz*ze
%niejszy% idealiz%ieI KWielki terrorL pan/j1*y wewn1trz .$W6, podo-nie jak
wewn1trz partii, pozwala przeyO jednostko% o najniszy% pozio%ie %oralny%,
gotowy% *zyniO wszystko, den/n*jowaO kadego, -yle tylko /ratowaO wasn1
sk9r4I Rozstrzeli w/j 1*y %asowo wykonaw*y wyrok9w ?%ier*i, kt9ry*h koszaro#
wano w po-li/ g/ag9w, szy-ko wpadali w alkoholiz%I $adego -owie% ranka,
po-ieraj1* -ro+ przed wyj?*ie% do Kpra*yL, otrzy%ywali r9wno*ze?nie szklank4
w9dkiI .ast4pnie pilnowali, a dzienna nor%a wi4Qni9w zostanie zaadowana na
*i4ar9wki, kt9re zawioz1 i*h nad wykopany przez kry%inalny*h wi4Qni9w r9w,
gdzie gr/pa za gr/p1 prowadzona -ya na rozstrzelanieR
.iekt9rzy szli *i*ho, inni la%entowali zaklinaj1*, e -yli do-ry%i ko%/nista%i, e gin1
niewinnie, i tak dalejI .ato%iast ko-iety pakay i garn4y si4 k/ so-ieI
Czasa%i ka*i .$W6 /stawiali ofiary -okie%, t/ na kraw4dzi row/, e-y
sprawdziO, przez il/ wi4Qni9w przejdzie jedna k/laI Po taki% dni/ wykonaw*y
wyrok9w wra*ali do o-oz/, zdawali -ro+ w %agazynie i dostawali w9dki do woli, a
i*h z%oga i zasn4li
tjlj
I
BA
W?r9d ofiar .$W6 -yli zar9wno rosyjs*y, jak i zagrani*zni ko%/ni?*iI Wi4k#
szo?O kierowni*twa $o%intern/ oraz rezyd/j1*y*h w 8oskwie zagrani*zny*h
ko%/nist9w zde%askowano jako Kwrogi*h agent9wL l/- Kzagrani*zny*h szpie#
g9wL, a pote% rozstrzelanoI .aj-ardziej naraeni na represje -yli /krywaj1*y si4 w
Rosji *zonkowie dziaaj1*y*h nielegalnie partii ko%/nity*zny*h oraz i*h rodziny, gdy
nie %ogli si4 skryO pod oson1 o-*ego o-ywatelstwaI Poniewa wi4kszo?O z ni*h
wi4ziona -ya w swoi% kraj/ za dziaalno?O ko%/nisty*zn1, .$W6 zarz/*ao i%
teraz, e dali si4 w9w*zas zwer-owaO kapitalisty*zny% s/-o% spe*jalny%I
.ajwi4kszej li*z-y /rojony*h szpieg9w dopatrywano si4 w prze-ywaj1*y*h na
wygnani/ kierowni*twa*h $o%/nisty*znej Partii Polski oraz partii j/gosowia+skiejI
Pols*y ko%/ni?*i -yli naj-ardziej podejrzaniR i*h parti1 kierowali Nydzi, a poza
ty% po ?%ier*i 0enina opowiedzieli si4 za :ro*ki%I Cae kierowni*two $PP
zostao rozstrzelaneI 8an/ilski infor%owa na zjeQdzie W$P&-) w !B! rok/R
W *el/ roz-i*ia r/*h/ ko%/nisty*znego, faszystowsko#tro*kistows*y szpiedzy /siowali
tworzyO w niekt9ry*h partia*h ko%/nisty*zny*h szt/*zne Kfrak*jeL i Kgr/pyL, kt9ry*h
zadanie% -yo doprowadzenie do walki frak*yjnejI .aj-ardziej zaraon1 wrogi% ele%ente%
parti1 -ya $o%/nisty*zna Partia Polski, w kt9rej agen*i polskiego faszyz%/ zdoali
zaj1O kierowni*ze stanowiskaI
, r9wn1 podejrzliwo?*i1 (talin traktowa ,wi1zek $o%/nist9w G/gosawii,
kt9rej pierwszy przewodni*z1*y, (i%a 8arkowie, odway si4 w !AF rok/ pole#
%izowaO z jego pogl1da%i na sprawy narodowo?*ioweI Paradoksalnie, ale jedyny%
ko%/nist1 j/gosowia+ski%, kt9re%/ (talin /fa, -y Gosip Broz, znany p9Qniej
pod pse/doni%e% :ito, *zowiek /znawany po wojnie w -lok/ sowie*ki% za
najwi4kszego heretyka ko%/niz%/I Wspo%inaj1* lata trzydzieste, :ito notowaR
W !BM rok/, kiedy -ye% w 8oskwieXIII\ dysk/towali?%y, *zy przypadkie% nie
naley rozwi1zaO ,wi1zk/ $o%/nist9w G/gosawiiI , wyj1tkie% %nie, *ae prze-ywaj1*e
w9w*zas w ,(RR kierowni*two partii -yo aresztowaneI Poz-awiona kierowni*twa
partia -ya osa-iona, a ja -ye% sarn
EE
I
Ostate*zne /jawnienie zasi4g/ /rojony*h knowa+ %i4dzynarodowej kontrre#
wol/*ji prze*iwko stalinowskiej Rosji nast1pio w l/ty% !BM rok/, pod*zas
pokazowego pro*es/ A *zonk9w KBlok/ Prawi*ow*9w i :ro*kist9wLI .a awie
oskarony*h znaleQli si4 %i4dzy inny%i B/*harin, Ryk9w i Gagoda, a zarz/*ono i%
poszerzony zestaw standardowy*h przest4pstw tro*kist9w, *zyli szpiegostwo,
dywersj4, terroryz%, planowanie inwazji o-*y*h %o*arstw, d1enie do roz-ior/
,(RR, o-alenia wadzy sowie*kiej, i przywr9*enia kapitaliz%/I Byy jednak i
nowo?*iI 6oty*h*zas tro*kisto% zarz/*ano wsp9pra*4 z wywiada%i .ie%ie* i
Gaponii, teraz do1*zono s/-y spe*jalne Polski i Wielkiej BrytaniiI :ro*ki
pra*owaO %ia dla .ie%*9w od !A rok/, nato%iast w !AJ rok/ da si4 r9wno#
*ze?nie zwer-owaO wywiadowi -rytyjskie%/I Gagoda -y od pewnego *zas/ Koto#
*zony jak %/*ha%i szpiega%i nie%ie*ki%i, japo+ski%i i polski%iLI Pod*zas
BB
poprzedniego pro*es/ pokazowego /jawniono, e :ro*ki oraz kontrrewol/*joni?*i,
kt9ry% przewodzi, o-ie*ali 'krain4 .ie%*o%, a 6aleki Ws*h9d i -rzegi A%/r/
Gapo+*zyko%I W l/ty% !BM rok/ okazao si4, e oddali oni r9wnie Biaor/?
Pols*e, a 'z-ekistan Wielkiej BrytaniiI Planowana przez tro*kist9w ka%pania
terror/ -ya te szersza i -ardziej zaka%/flowana, ni s1dzonoI Gagoda nie zadowoli si4
/dziae% w za%ordowani/ $irowaI 3aczai, ponoO ekspery%entowaO z Kdestr/k#
*yjny%i %etoda%i %edy*zny%iLI Otr/ swego poprzednika 8ieny+skiego, wiel#
kiego pisarza 8aksy%a Gorkiego oraz przewodni*z1*ego Pa+stwowej $o%isji
Planowania, Waleriana $/j-yszewaI ,a*z1 nawet podtr/waO sa%ego Geowa, ale
s*hwytano go w %gnieni/ okaLLI
7stotn1 nowo?*i1 w s*enari/sz/ knowa+ /jawniony*h pod*zas pro*es/ KBlok/
Prawi*ow*9w i :ro*kist9wL -yo sz*zeg9lne podkre?lanie roli rz1d9w za*hodni*h i
i*h s/- spe*jalny*hI :ro*ki?*i nie -yli j/ wsp9pra*ownika%i o-*y*h s/-, ale
i*h Kniewolnika%iL, kt9ry*h Kprzyk/to do pan9wLI Prok/rator pa+stwowy,
Andriej Wyszy+ski, o?wiad*zy w swej %owie oskray*ielskiejR
KBlok Prawi*ow*9w i :ro*kist9wL nie jest zwyky% /gr/powanie% polity*zny%I :o
-anda szpieg9w, pra*/j1*a dla agent9w o-*y*h s/- wywiadow*zy*hI 'dowoniono to w
peni i niepodwaalnieI .a ty% wa?nie zasadza si4 ol-rzy%ie spoe*zne, polity*zne i
history*zne zna*zenie o-e*nego pro*es/I
Przez dziesi4O lat, od *zas/ pro*es/ inynier9w z (za*ht, stale rosa rola
o-*y*h wywiad9w, wyzna*zana i% w teoria*h spiskowy*h, wy%y?lany*h przez
(talina i .$W6I W wersji ostate*znej *ofni4to si4 w *zasie a do zarania dziej9w
sowie*kiego pa+stwa, %9wi1* o do%in/j1*y% zna*zeni/ Kdia-elskiej ro-oty za#
grani*zny*h s/- wywiadow*zy*hLI
5istoria -//azyjnej kontrrewol/*ji w ,(RR powi1zana -ya przez *ay *zas z aktyw#
ny%i dziaania%i naj-ardziej reak*yjny*h k9 %i4dzynarodowej -/r/azji, kt9ry*h
*ele% -yo o-alenie wadzy radI .ie -yo %niej l/- -ardziej istotnego spisk/ prze*iwko
wadzy sowie*kiej w ,(RR, -ez -ezpo?redniego i wyso*e aktywnego /dzia/ klik
za*hodni*h kapitalist9w i %ilitaryst9wL
A
I
W?r9d o-serw/j1*y*h prze-ieg pro*es/ KBlok/ Prawi*ow*9w i :ro*kist9wL
znalaz si4 r9wnie %ody dyplo%ata -rytyjski, p9Qniejszy sir 2itzroy 8a*leanI
$iedy te*hnik o?wietlenia niezdarnie %anewrowa pot4ny% reflektore% /kowy%,
8a*lean za/way z zasko*zenie%, w niewielkiej loy w tyle sali s1dowej, znajo%1
sylwetk4 o *harakterysty*zny*h w1sa*h i 9tawej *erzeI :o -y (talinL
B
I O*zywi?*ie,
nie ?ledzi on prze-ieg/ pro*es/ dzie+ po dni/, nie zna te zapewne nazwisk
wszystki*h oskarony*h, ale %i%o to *z/o si4, e to on kier/je spraw1I Oj*ie*
Gordijewskiego oraz inni weterani $GB opowiadali, e od *zas/ ?%ier*i $irowa,
(talin spotyka si4 *o wie*z9r z szefe% .$W6, najpierw z Gagod1, a pote% z
Geowe%I .o*ne spotkania z Geowe% za*zynay si4 zwykle okoo AAIEE a ko+*zyy
o AIEE nad rane%
EC
I (talin w o-sesyjny spos9- nalega na pene de%as#
BC
kowanie nie tylko *zoowy*h oso-isto?*i w partii, .$W6 i sia*h z-rojny*h, ale
r9wnie wiel/ %ao znany*h Kwrog9w l/d/LI .aj-ardziej lojalni wykonaw*y jego
pole*e+, w rodzaj/ >azara $aganowi*za, o-jedali teren, sprawdzaj1*, *zy lokalne
nor%y apania Kzde%askowany*hL zostay wykonane l/- przekro*zoneI W sz*zy#
towy% okresie Kwielkiego terror/L (talin nigdy nie -y zadowolony z przeds#
tawiany*h %/ dany*h statysty*zny*hI 6ow9d*a %ili*ji w rejonie 7wanowo, 8i*hai
(zrejder, wspo%ina lotn1 inspek*j4 $aganowi*za z !BH rok/I Przez *ay *zas
po-yt/ w %ie?*ie $aganowi*z 1*zy si4 *o kilka godzin telefoni*znie ze (taline%,
podaj1* %/ akt/aln1 li*z-4 aresztowany*hI 8iejs*owe .$W6 starao si4 jak
/%iao, stos/j1*, jak to okre?li (zrejder, Kostre tort/ryL a-y z%/siO rzeko%y*h
wrog9w l/d/ do przyznania si4, a %i%o to po kady% telefonie $aganowi*z 1da
przyspieszenia ?ledztwa i ry*hy*h wynik9wI (zrejder -y raz ?wiadkie% roz%owy
$aganowi*za ze (taline%, kt9ry jak zwykle nie -y zadowolony, gdy $aganowi*z
powtarza raz za raze%R
:ak jest, wykona%, towarzysz/ (talinI B4d4 na*iska na szef9w wydzia/ .$W6, e-y nie
-yli z-yt li-eralni i zwi4kszyli do %aksi%/% te%po wysz/kiwania wrog9w l/d/L
F
I
KWrogowie l/d/L o zagrani*zny*h powi1zania*h %/sieli zazwy*zaj przyznawaO si4
do szpiegostwaI Po wiel/ lata*h Gordijewski natrafia *zasa%i w ar*hiwa*h $GB
na i*h te*zki personalneI Geden typowy przykad, kt9ry /tkwi %/ w pa%i4*i,
doty*zy dossier nie%ie*kiego ko%/nisty o nazwisk/ (t/r%, kt9ry w !BH rok/
przew4drowa wygodzony z 'krainy na PowoeI .$W6 zatrzy%ao go e#
-rz1*ego o *hle- na /li*a*h $/j-yszewaI Wy%4*zony kilko%a przes/*hania%i,
przyzna si4 do szpiegostwa na rze*z .ie%ie* i zosta rozstrzelany
EJ
I
, -iegie% *zas/ Kwielki terrorL na-ra wasnego i%pet/I Wy%9g, e-y wyi#
%aginowani Kwrogowie l/d/L wskazywali swoi*h, z konie*zno?*i /rojony*h,
wsp9pra*ownik9w, %noy szeregi prze*iwnik9w sowie*kiej wadzyI 6o*hodzili
do tego krewni i przyja*iele podejrzany*h i w lata*h !BH#!BM li*z-a aresz#
towany*h rosa *zasa%i w post4pie geo%etry*zny%I G9wn1 spr4yn1 terror/ oraz
*zowiekie% naj-ardziej zainteresowany%, e-y od*z/to go we wszystki*h sfera*h,
-y (talinI .ie %ia on adny*h zaha%owa+ i nie *z/ skr/*hy nakaz/j1* fa#
-rykowanie dowod9w konie*zny*h do wywoania %aksy%alnie dra%aty*znego
efekt/ pod*zas pro*es9w pokazowy*hI Bez w1tpienia wierzy, tak jak Ge9w, w
rozga4zione teorie spiskowe, na kt9ry*h opieray si4 pro*esyI ,a niewiarygodny%
la-irynte% wrogi*h ko%-ina*ji i%perialisty*zny*h wywiad9w i i*h tro*kistowski*h
naj%it9w krya si4 -owie% niepodwaalna leninowska logikaI Wyja?ni j1 (talin w
li?*ie otwarty%, op/-likowany% w trak*ie pro*es/ KBlok/ Prawi*ow*9w i :ro*#
kist9wLI 6la popar*ia wasnej teorii spiskowej, *ytowa sowa 0eninaR
Nyje%y nie tylko we wasny% pa+stwie, ale w syste%ie pa+stw, a istnienie o-ok sie-ie
rep/-liki sowie*kiej i pa+stw i%perialisty*zny*h jest na d/sz1 %et4 nie do pogodzeniaI
,ani% jednak nadejdzie kres tej syt/a*ji, nie do /nikni4*ia s1 nawet naj-ardziej straszliwe
BF
star*ia %i4dzy rep/-lik1 sowie*k1 a kraja%i -/r/azyjny%ifIII\I 8/si%y pa%i4taO, e
zawsze znajd/je%y si4 o wtos od o-*ej inwazjiI
Byo-y Ka-s/rde% i g/pot1L # arg/%entowa (talin # li*zyO, e zagrani*zni
wrogowie ,(RR nie zaatak/j1 przy pierwszej nadarzaj1*ej si4 sposo-no?*iR KCo?
takiego %oe s1dziO tylko ?lepy pyszaek l/- /kryty wr9g l/d/L
EH
I :ak wie*, kto nie
zgadza si4 z oparty% na konspira*ji ?wiate% (talina, -y /tosa%iany z Kwroga%i
l/d/LI 0ogi*zn1 konsekwen*j1 leninowskiego zaoenia, e i%periali?*i nie %og1
nie pr9-owaO o-aliO jedynego na ?wie*ie pa+stwa ro-otnik9w i *hop9w, -y
wniosek, e /siowali to /*zyniOI A je?li /siowali dokonaO przewrot/, to i*h
s/-y spe*jalne %/siay prowadziO dziaania wywrotoweI O-alenie podstawowy*h
zaoe+ tak skonstr/owanej teorii spiskowej (talina wy%agao podwaenia kanon9w
leniniz%/I
Reak*je 0enina na Kspisek 0o*khartaL /dowodniy dwadzie?*ia lat w*ze?niej, e
%ani*hejska wizja ?wiata wodza rewol/*ji skadaa si4 z -/r/azyjny*h *ie%no?*i i
-olszewi*kiego ?wiataI :en spos9- roz/%owania *zyni 0enina podatny% na
p/apki teorii spiskowy*hI Potwierdza to z-i9r dok/%ent9w op/-likowany*h w
gr/dni/ !BH rok/, dla /*z*zenia *hwale-nej dw/dziestej ro*zni*y powstania
Cze$a#OGP'#.$W6I ,najd/j1 si4 w ni*h wypowiedzi 0enina, w kt9ry*h ostrzega on
przed kontrrewol/*yjn1 Kzdrad1 na naszy*h tya*hL, Ksa-otae% prod/k*ji
ywno?*i, kt9ry zagrozi gode% %iliono% l/dziL oraz przed Kszeroko rozga4zio#
ny%i siatka%i szpiegowski%iLI 0enin wzywa do podj4*ia Kpilny*h ?rodk9wL dla
wykry*ia Kniezli*zony*h spisk9wL kn/ty*h przez pene za sprzysi4enia -iay*h
e%igrant9w i zagrani*zny*h i%perialist9wI K.ie %a%y dla tego innej odpowiedzi jak
odpowiedQ naszej organiza*ji XCze$a\, kt9ra zna kady krok konspirator9w i kt9ra
nie -4dzie si4 zastanawiaO, tylko naty*h%iast wy%ierzy kar4LLS[I
8i%o goszenia taki*h opinii, ni* nie wskaz/je, e-y 0enin poddawa si4 dziki%
eks*eso% stalinowskiej %anii sa-ota/ i szpiegostwaI Pisa -owie%, e K%ona
wy?%iaO twierdzenia jako-y o-*okrajow*y, kt9rzy otrzy%aj1 w ad%inistrowanie
pewne kon*esje handlowe -4d1 nie-ezpie*zni dla kraj/, al-o, e nie -4dzie%y i*h w
stanie kontrolowaOL
E!
I Patrz1* z tej perspektywy, nie%al kade z oskare+ w
stalinowski*h pro*esa*h pokazowy*h -yo-y nie do po%y?lenia za y*ia 0eninaI
8ona wyr9niO dwa powody, dla kt9ry*h stalinowska Rosja atwiej /legaa
teorio% spiskowy% ni Rosja epoki 0eninaI Po pierwsze, dwadzie?*ia lat so*jaliz%/ w
kraj/ oto*zony% przez kapitaliz% wywoao dotkliwe po*z/*ie -rak/ -ezpie*ze+stwaI
Po*z1tkowe nadzieje na eksport rewol/*ji za grani*4 /st1piy %iejs*a pro-le%o%
o-rony rewol/*ji wewn1trz kraj/I KPo%o* %i4dzynarodowego proletariat/ %/si si4
1*zyO z /%a*nianie% zdolno?*i o-ronny*h naszego kraj/, z krzepni4*ie% Ar%ii
Czerwonej i %arynarki, z %o-iliza*j1 *aego kraj/ do walki prze*iwko atakowi
z-rojne%/ i prze*iwko pr9-o% od-/dowy stos/nk9w -/r/azyjny*hL # gosi
(talin w li?*ie otwarty% z l/tego !BM rok/LLI
(zpiego%ania ery (talina wywodzia si4 z jego, jak to okre?la Chr/sz*zow,
K*horo-liwie podejrzliwej oso-owo?*iLI (talin Kwsz4dzie i we wszystki*h wietrzy
BJ
Ywrog9wZ, Yszpieg9wZ l/- Yl/dzi dw/li*owy*hZLSLI Wdowa po sekretarz/ $o%#
so%o/, Aleksandrze K(aszyL $osariewie, wspo%inaa ostatnie spotkanie %4a ze
(taline% pod*zas /ro*zystego -ankiet/ na $re%l/R
(talin nie tylko tr1*i si4 z (asz1 kieliszkie%, ale o-j1 go i /*aowaI Wra*aj1* na swoje
%iejs*e, (asza -y -lady i wstrz1?ni4tyI (zepn1 %i Kwra*aj%y do do%/LI $iedy
op/?*ili?%y $re%l, spytaa% go, dla*zego jest tak zdenerwowanyI K(talin *a/j1* %nie z
d/-elt9wki, szepn1 %i w /*hoR ,a-ij4 *i4, je?li okaesz si4 zdraj*1LI
$ilka %iesi4*y p9Qniej $osariew zosta rozstrzelany
A
I
.ajsynniejszy sowie*ki psy*holog okres/ %i4dzywojennego, Wadi%ir Be*h#
tieriew, j/ w !A! rok/ orzek, e (talin -y paranoi*zny% s*hizofrenikie% i jak si4
wydaje, diagnoz4 t4 przepa*i y*ie%I .a konferen*ji *zoowy*h psy*hiatr9w
sowie*ki*h w !M! rok/ diagnoz4 Be*htieriewa odrz/*ono jako z-yt prost1L
B
I W
prze*iwie+stwie do typowy*h paranoik9w, (talin %ia -owie% zdolno?O zi%nego,
prze-iegego kalk/lowania oraz instynktowne wy*z/*ie *zas/ i wy-or/ odpowied#
niego %o%ent/I 8i%o to, ?lady paranoi s1 atwe do wykry*ia w K*horo-liwie
podejrzliwy%L *harakterze (talinaI
W ty% sa%y% ?wie*ie podejrze+ i fasz/ y Ge9wI (/-owo i prywatnie
podkre?la, e o-*e s/-y wywiadow*ze skonstr/oway K-r/dn1 sieO intryg, w kt9ry*h
wrogowie wszelkiej %a?*i sprzysi4gli si4 prze*iwko na%L
C
I Pod*zas spotkania z
wysoki%i ofi*era%i .$W6 t/%a*zy, e Kw wal*e z faszystowski%i agenta%iL
%/sz1 pa?O Kniewinne ofiaryL, ale Klepiej, e-y /*ierpiao dziesi4*i/ niewinny*h,
ni gdy-y jeden szpieg zdoa na% si4 wy%kn1OLL
F
I
Ge9w y w *i1gy% stra*h/ przed ?%ier*i1 z r1k zdraj*9w w szerega*h
.$W6I Gego ga-inet na >/-ian*e -y nie-ywale strzeonyI Ne-y si4 do niego
dostaO, wszys*y, nawet ofi*erowie .$W6, %/sieli wje*haO wind1 na pi1te pi4tro,
d/go i?O kr4ty%i korytarza%i, zej?O s*hoda%i na pierwsze pi4tro, znow/ przej?O
korytarza%i i wje*haO inn1 wind1 do sekretariat/ Geowa na trze*i% pi4trzeI
Wzd/ tej d/giej drogi wszystki% interesanto% kilkakrotnie sprawdzano dowody
tosa%o?*i i przep/stkiL
J
I
Cakie% %oliwe, e Ge9w rze*zywi?*ie /wierzy w to, i Gagoda /siowa go
otr/O, tak jak to zarz/*ano pod*zas pro*es/ KBlok/ Prawi*ow*9w i :ro*kist9wLI
(talin te pani*znie -a si4 tr/tkiI :rzy%a spe*jaln1 pokoj9wk4, kt9rej jedyny%
o-owi1zkie% -yo parzenie her-aty prze*howywanej w zapie*z4towany*h tore-#
ka*h, trzy%any*h w za%kni4tej na trzy sp/sty szafie, otwieranej tylko w o-e*no?*i
dy/rnego wartownika .$W6I Pewnego dnia wartownik stwierdzi, e pie*z4O na
drzwia*h jest nar/szona i her-a*iark4 odwieziono na >/-iank4L
H
I
Wi4kszo?O %ieszka+*9w ,(RR godzia si4 z ofi*jalnie goszon1 doktryn1, w
%y?l kt9rej sowie*kie pa+stwo zagroone -yo przez wielkie sprzysi4enie
szpieg9w i dywersant9w na odzie zagrani*zny*h s/- wywiadow*zy*hI W kady%
zakadzie pra*y organizowano o-owi1zkowe %as9wki z /dziae% ofi*er9w
.$W6, kt9rzy ostrzegali przed agenta%i i%perializ%/, /krywaj1*y%i si4 we
wszystki*h ?rodowiska*h sowie*kiego spoe*ze+stwaI .ie%al we wszystki*h
BH
fil%a*h, nie wy1*zaj1* ko%edii, %/siaa wyst4powaO ?*i?le okre?lona nor%a
szpieg9wI W rez/lta*ie tej propagandy wiel/ /rojony*h szpieg9w i dywersant9w
/j4ty*h przez .$W6 w pierwszy*h lata*h Kjeowsz*zynyL -yo przekonany*h, e o
ile sa%i dostali si4 do wi4zienia przez po%yk4 &Kgdy-y tylko (talin wie#
dziaIIIL), to jednak reszta wsp9wi4Qni9w %/si -yO Kwroga%i l/d/L, winny%i
zarz/*any*h i% przest4pstwI 2aszywe przekonanie o winie inny*h oraz pow#
tarzaj1*e si4 la%enty nad wasn1 niewinno?*i1 -yy tak powsze*hne, e weterani
g/ag9w powtarzaj1*e si4 skargi nowo przy-yy*h nazywali Knastawianie% py#
tyL

S
M
I .awet *i, do kt9ry*h dotar fasz sfa-rykowany*h pro*es9w i wy%/szony*h
przyzna+ si4 do winy twierdzili, e oskareni -yli Ko-iektywnie winniLI .ato%iast
-olszewi**y aktywi?*i wierzyli, *z4sto -ez naj%niejszy*h zastrzee+, w ofi*jaln1
lini4 partiiI Gewgienija Gins-/rg opisaa spotkanie z ko-iet1, kt9rej %4a aresz#
towao .$W6 w !BH rok/R
KCzy-y %i ka%aW A tak naprawd4, to przez *ay *zas dziaa prze*iwko partiiL #
pytaa enkaw/dzist4I K"j, lepiej si4 pak/j*ieL # odpar rozweselony f/nk*jonari/sz z
/?%ie*he%I Ale ko-ieta nie *h*iaa pakowaO rze*zy wroga partii, a kiedy %1 *h*ia
podej?O do 9e*zka i /*aowaO na poegnanie ?pi1*e dzie*ko, zagrodzia %/ drog4,
%9wi1* zi%noR K8oje dzie*ko nie %a oj*aLL
!
I
2anatyz% l/dzi o sprany*h ideologi*znie %9zga*h jest atwiej wyt/%a*zalny
ni atwowierno?O wykszta*ony*h o-serwator9w z ,a*hod/, kt9ra przejawia si4
tak do-itnie przy okazji god/ na 'krainie na po*z1tk/ lat trzydziesty*hI Czas i
do?wiad*zenie ni*zego nie z%ieniyI A%eryka+ski a%-asador Goseph 6aTies
infor%owa 6eparta%ent (tan/, e w trak*ie pro*es9w pokazowy*h przedstawiono
,,dowodyXIII\ kt9re -ez w1tpienia /zasadniay wyrokR winny zdradyLI .agradzany za
sw1 tw9r*zo?O korespondent dziennika K.ew Uork :i%esL, Walter 6/ranty,
doszed do wniosk/, e Kprzyszli history*y przyj%1 prawdopodo-nie wersj4 (talinaLI
(ir Bernard Pares, -rytyjski a/torytet w dziedzinie historii Rosji, /zna
stenogra%y z pro*es9w pokazowy*h za Ki%pon/j1*eL i dodaR K'zasadnienia, e
(talin *h*ia /przedziO dziaania poten*jalnej Ypi1tej kol/%nyZXIII\ nie %ona w
adny% wypadk/ /znaO za poz-awione podstawLI Beatri*e i (idney We--
/waali, e oskareni Kza*howywali si4 nat/ralnie i rozs1dnie, tak jak za*howa-y
si4 kady Anglik, pod war/nkie%, e nie zosta-y wto*zony w niezwykle szt/*zny
&-rytyjski - $rzy $; t>um;= syste% prawny, zawieraj1*y ryt/a sprzyjaj1*y oskarone%/
tylko w9w*zas, gdy fakty s1 podwaalne, a wina l/- niewinno?O za*howa+ %oe
-yO kwestionowanaL
A
LI 6alsze lata /dowodniy, e naiwno?O o-serwator9w za#
*hodni*h nie zesza wraz ze (taline% do gro-/I
6la wiel/ f/nk*jonari/szy .$W6, kt9ry% /dao si4 przeyO Kwielki terrorL,
oraz dla nowy*h, powoany*h dla /z/penienia zdziesi1tkowany*h szereg9w, pierw#
szy% i najwaniejszy% przykazanie% -yo przeyOI ,a wszelk1 *en4I Wykonywana
pra*a degenerowaa i ot4piaa %9zgiI Woleli nie zastanawiaO si4 nad *ele% i przy#
*zyna%i kosz%ar/, w kt9ry% przyszo i% /*zestni*zyOI Wi4kszo?O ak*eptowaa
szt/*zn1 rze*zywisto?O wyi%aginowany*h spisk9w i fasz konspirator9w, z kt9ry%i
BM
kazano i% wal*zyOI 8i*hai Goro*how, inynier, kt9ry wst1pi do .$W6 w !BM
rok/, opisywa wsp9towarzyszy s/-y jako K*zonk9w partii, prosty*h *hopak9w,
kt9ry% powiedziano, e Ywrogowie so*jalisty*znego spoe*ze+stwaZ /si/j1 znisz#
*zyO nasz sowie*ki syste% i za-iO naszy*h przyw9d*9w, a wy %/si*ie ty*h
wrog9w zlikwidowaOLI W pierwszej fazie szkolenia Goro*how i jego gr/pa ?wieo
zwer-owany*h onierzy .$W6 spokojnie o-serwowaa, jak -ardziej do?wiad*zeni
koledzy tort/r/j 1 jakiego? *hopaI Byli przekonani, e jest to podyktowany konie*z#
no?*i1 spos9- wydo-y*ia z przes/*hiwanego zezna@ o jego roli w spisk/
A
I
'*iekinierowi na ,a*h9d, Wiktorowi $raw*zen*e, przyja*iel z dzie*i+stwa, kt9ry
s/y w .$W6, t/%a*zy, e Kwielki terrorL -y Ka-sol/tnie konie*znyXIII\ e-y
/wolniO nasz kraj od szpieg9w i zdraj*9wI .awet gdy-y? ty dosta si4 w nasze
r4*e, to nie -yo-y to -ez przy*zynyL # zapewnia solennie przyja*iel
AA
I
Weterani s/-y w .$W6 -yli %niej naiwniI Prawdopodo-nie dlatego tak
wiel/ z ni*h zostao zlikwidowany*hI Gednak nawet *i, *o pa%i4tali *zasy 6zier#
y+skiego, tra*ili orienta*j4 i nie potrafili j/ rozpoznaO, kt9rzy z de%askowany*h
Kszpieg9wL i Kdywersant9wL s1 prawdziwi, a kt9rzy /rojeniI Wdowa po za%or#
dowany% /*iekinierze na ,a*h9d, 7gna*/ Pore*ki% &alias lgn1* Reiss), wspo%inaa
A-ra%a (/*kiego, szefa 7.O w lata*h !BC#!BM, jako K%iego i do-rze wy#
*howanegoL *zowieka, kt9ry Kro-i *o %9g, e-y ratowaO ofiary Ywielkiego
terror/ZL, aleR
(/*ki -y *zowiekie% peny% sprze*zno?*iI ,nali?%y przypadki, kiedy po !BJ rok/
interweniowa odwanie, e-y ratowaO niekt9ry*h l/dzi przed aresztowanie%I Potrafi
pakaO, opowiadaj1* o przes/*hania*h niekt9ry*h oskarony*h w pro*esa*h pokazowy*h i
/alaO si4 nad lose% i*h rodzin, a jedno*ze?nie pot4pia i*h, jako Ktro*kistowski*h
faszyst9wL
AB
I
(talinowskie polowania na szpieg9w i dywersant9w stawiay (/*kiego i podo-nie
%y?l1*y*h f/nk*jonari/szy .$W6 przed -ardzo tr/dny% wy-ore%I , jednej strony
wiedzieli, e wi4kszo?O ofiar Kjeowsz*zyznyL jest niewinnaI , dr/giej, jako
do-rzy lenini?*i, %/sieli zgodziO si4 z arg/%ente%, e -olszewi*ka Rosja jest *i1gle
zagroona przez tajne s/-y ?wiatowego i%perializ%/, kt9ry d1y do o-alenia
sowie*kiego syste%/I :y%*zase% jedyn1 rze*zywi?*ie nie-ezpie*zn1 dla Rosji
sowie*k1 intryg1, podj4t1 w lata*h trzydziesty*h przez wywiady .ie%ie* i
Gaponii, -yy pr9-y wykorzystania dla wasny*h *el9w paranoi (talina i .$W6
drog1 podsy*ania w ni*h wiary w jesz*ze -ardziej wy%y?lne i sko%plikowane
konspira*jeI (/-1 spe*jaln1, kt9ra wyrz1dzia w okresie %i4dzywojenny% naj#
wi4ksze szkody Rosji, -yo sa%o .$W6I (/*ki i stara gwardia *zekist9w z 7.O
za*zynaa roz/%ieO, *o si4 wok9 dzieje, ale nie %oga wiele poradziOI (tarzy
*zeki?*i -yli -ezsilni intelekt/alnie i fizy*znieI Wpadli w p/apk4 wasnej ideologii,
pogr1onej we wsze*h?wie*ie intryg, z kt9rego nie -yo /*ie*zki -ez zapar*ia si4
leniniz%/I
0ozdzia> 7
2Wro(owie ')*)4 za (rani0:
!A!#!CE
Opra*owana w !ME rok/ dla /*z*zenia sze?Odziesi1tej ro*zni*y /tworzenia
7.O, tajna historia 7 ,arz1d/ G9wnego $GB odnotow/je, e do po*z1tk9w lat
trzydziesty*h g9wny% *ele% dziaania OGP' poza grani*a%i kraj/ -yy nadal
organiza*je -iaogwardzist9w, zgr/powane wok9 paryskiej *entrali ,jedno*zony*h
(i ,-rojny*h Rosji # ROW(

I O-serwa*ja -i/ra ROW( i prowadzenie dziaa+

aktywny*h prze*iwko tej organiza*ji -yo od !AF rok/ na*zelny% zadanie%
rezydent/ry OGP' w Pary/I , -iegie% lat ROW( stawa si4 *oraz atwiejszy%
o-iekte% atak9wI Gego szef, genera $/tepow, o-li*za, e z li*z1*ej okoo dw9*h
%ilion9w e%igrant9w rosyjskiej diaspory !E pro*ent pozostao Kzdrowy%i pat#
riota%iL, ale E pro*ent roz*zarowao si4 do y*ia na wy*hodQstwieI Wed/g
ra*h/nk/ $/tepowa, okoo BE z BEE tysi4*y -iay*h Rosjan, %ieszkaj1*y*h we
2ran*ji, %ogo -yO atwy% o-iekte% wer-/nk/ OGP'I ChoO-y ze wzgl4d/ na
de%oraliza*j4 wywoan1 t4sknot1 za kraje%, sa%otno?O e%igra*yjnego y*ia l/-
o-aw4 o los pozostawiony*h w Rosji krewny*hI
8i%o ty*h *hodny*h wyli*ze+ i przykry*h do?wiad*ze+ Opera*ji :r/st z poowy
lat dw/dziesty*h, $/tepow w*i1 naiwnie s1dzi, e sowie*ka penetra*ja nie
si4gnie jego naj-liszego oto*zeniaI :y%*zase% agen*i OGP' znajdowali si4 w
najwyszy% dow9dztwie Biaej GwardiiI By w?r9d ni*h ad%ira $ryow, kt9re%/
%arzya si4 kariera w sowie*kiej %arynar*e wojennejI By genera 8onkiewi*, kt9ry w
listopadzie !AJ rok/ /pozorowa sa%o-9jstwo, e-y za%askowaO /*ie*zk4 do
,(RR, a nawet -yy szef szta-/ $/tepowa z lat wojny do%owej, genera (teifon
A
I
,adanie% penetra*ji OGP' -yo nie tylko z-ieranie infor%a*ji, ale r9wnie
desta-iliza*ja spoe*zno?*i K-iay*h RosjanLI (/yO te%/ %iao, %i4dzy inny%i,
takie zaaranowanie /jawnienia dezinfor%a*yjnej Opera*ji :r/st, kt9re pozwoli
%aksy%alnie zdyskredytowaO generaa $/tepowaI Plan powi9d si4I $/zyn *ara,
wielki ksi14 8ikoaj, nie kry wo-e* przyja*i9 Kg4-okiego roz*zarowaniaL
$/tepowe%I Byy dow9d*a jednej z -iay*h ar%ii w wojnie do%owej, genera
Wrangel, wzywa $/tepowa, e-y wstrzy%a si4 z organizowanie% antysowie*kiego
podzie%ia na terenie RosjiI $/tepow -y jednak /partyI Ce*ha ta, w po1*zeni/ z
naiwno?*i1, *zynia z generaa atwy *el dla prowokator9w OGP'I Gesz*ze w
listopadzie !A! rok/ $/tepow t/%a*zy generaowi 6enikinowiR KPrzez Rosj4 idzie
fala niepokoj9wI Gesz*ze nigdy dot1d nie przyjedao Yz ta%tej stronyZ tyl/ l/dzi,
e-y si4 ze %n1 zo-a*zyO i prosiO %nie o wsp9pra*4 z i*h tajn1 organiza*j1LI .a
pro?-4 $/tepowa, genera (teifon *o naj%niej dw/krotnie wyprawia si4 pota#
CE
je%nie do Rosji na spotkania z rzeko%y%i konspiratora%i i wra*a z ni*h peen
inspirowanego przez OGP' opty%iz%/, kt9ry% zgodnie z pole*enia%i zaraa $/ t4po
wa
B
I
$/tepow -y tragiko%i*zn1 posta*i1I W?r9d naj-liszy*h wsp9pra*ownik9w
nazywany -y Kelazny% generae%L, ale -ardziej trafnie s*harakteryzowa go ostatni
g9wnodowodz1*y *arskiej ar%ii, genera $orniow, wed/g kt9rego $/tepow -y
K*zowiekie% o lwi% ser*/ i -arani% %9zg/LI OGP' zro-io-y lepiej, gdy-y zostawio
go w spokoj/ ograni*zaj1* si4 do prowoka*ji i podwaania wiarygodno?*i paryskiego
-i/ra ROW(, de%oraliz/j1* w ten spos9- ?rodowisko -iaej e%igra*jiI Gednake ani
kierowni*two Cze$a, ani kierowni*twa p9Qniejszy*h s/- nie -yy zdolne do
realisty*znej o*eny si i wpyw9w kontrrewol/*jiI W stalinowski*h *zasa*h, kiedy
kad1 for%4 kontrrewol/*ji rozdy%ano do niepropor*jonalny*h roz%iar9w, nawet
$/tepow na *zele wi4dn1*ego ROW( /r9s do wy%iar/ poten*jalnego zagroenia,
kt9re trze-a zlikwidowaO za wszelk1 *en4I Poniewa, w prze*iwie+stwie do (awinkowa
i ReillySego, $/tepow nie da si4 zwa-iO do Rosji, w OGP' opra*owano plan porwania
generaaI Ostate*zn1 de*yzj4 przeprowadzenia opera*ji wyda (talin
C
I
Gako oganizatora porwania wy-rano (iergieja P/zi*kiego, do?wiad*zonego ofi*era
OGP', kt9ry -ra /dzia w dezinfor%/j1*y*h opera*ja*h (yndykat i :r/stI Atak
przeprowadzono AJ sty*znia !BE rok/, w peny% ?wietle dnia, o IEE rano, w
niedziel4, na ?rodk/ /li*y, w elegan*kiej P377 dzielni*y ParyaI P/apk4 zastawi -yy
szef szta-/ $/tepowa, genera (teifonI ,wa-i on $/tepowa wiado%o?*i1, e w
taks9w*e przed do%e% *zeka dw9*h e%isari/szy antysowie*kiego podzie%ia, kt9rzy
wa?nie przyje*hali z Rosji i *h*1 si4 z ni% pilnie spotkaOI W rze*zywisto?*i -yli toR
rezydent OGP' w Pary/, .ikoaj $/Q%in, oraz *zoowy nielega OGP' we 2ran*ji,
Andriej 2i*hnerI W sprawny% /prowadzeni/ po%aga i% a/tenty*zny poli*jant
paryski, *zonek partii ko%/nisty*znej, kt9rego zadanie% -yo stwarzanie wraenia, e
nie jest to porwanie, le*z aresztowanie w peny% %ajesta*ie prawaI By to sprytny
%anewr, gdy jedyny prze*hodzie+, kt9ry widzia porwanie, -y przekonany, e jest
?wiadkie% legalny*h dziaa+ poli*jiI
W*zesny% popo/dnie% AJ sty*znia, (teifon zatelefonowa do %ieszkania
$/tepowaI ,aniepokojona ona powiedziaa %/, e jesz*ze nie wr9*i z na-oe+stwaI
(teifon przekona j1, e nie powinna alar%owaO poli*ji, /spokajaj1*, e sprawdzi z
kolega%i w ?rodowisk/ -iaogwardzist9w, *o zatrzy%ao generaaI :ak /pyn4o kilka
godzin, w *zasie kt9ry*h sa%o*h9d wioz1*y o-ezwadnionego $/tepowa %kn1 w
kier/nk/ wy-rzea kana/ 0a 8an*heI ;wiadkowie przes/*hiwani p9Qniej przez
(/rete, zeznali, e widzieli, jak zawle*zono generaa na pokad sowie*kiego parow*aI
8i%o po*z1tkowego powodzenia, porwanie $/tepowa nie /dao si4I Od/rzaj1*y
?rodek, kt9ry% /?piono generaa, okaza si4 za silnyI ,%ar na atak ser*a EE %il od
sowie*kiego port/ .oworosyjskI Planowane przez OGP' przes/*hanie $/tepowa,
kt9re %iao doprowadziO do odkry*ia ostatni*h taje%ni* Biaej Gwardii, nie od-yo si4
F
I
Wkr9t*e po /prowadzeni/ $/tepowa, OGP' zwer-owao w Pary/ kolejnego
generaa, .ikoaja (ko-lina, kt9ry w lata*h wojny do%owej dowodzi dywizj1
C
Biaej Gwardii
J
I Wer-/nek /atwia t4skni1*a za Rosj1 ona generaa, ?piewa*zka
.adieda Plewi*kaja, zwana pop/larnie K(owikie% $/rskaL, kt9ra j/ od kilk/ lat
/trzy%ywaa kontakty z OGP'I 84*zona nostalgi1, jesz*ze w poowie lat
dw/dziesty*h poprosia o zezwolenie na powr9t do RosjiI 6ziery+ski od%9wi,
gdy /zna, e nie opa*a si4 tra*iO tak *ennego agenta, wprowadzonego doskonale w
?rodowisko e%igra*jiI
Przez kilka tygodni po porwani/ $/tepowa, genera (ko-lin i .adieda Plewi*kaja
-ywali nie%al *odziennie / ony /prowadzonego generaa, koj1* jej -9l i
z-ieraj1* dla OGP' naj?wiesze infor%a*je o post4pa*h ?ledztwa prowadzonego
przez wadze fran*/skieI K(ko-lin i jego ona w*i1 powtarzali, e %9j %1 yjeL #
wspo%inaa pani $/tepowI K$iedy spytaa% raz ze zdziwienie%, sk1d -ior1 t4
pewno?O, Plewi*kaja odpara, e widziaa %ego %4a ywego we ?nieLI
:alent Plewi*kiej do o-/dy, w po1*zeni/ z jej *hwytaj1*y%i za ser*e wyko#
nania%i rosyjski*h ro%ans9w, pie?ni i -allad, otwiera jej i (ko-linowi drzwi do
wszystki*h e/ropejski*h ?rodowisk -iaej e%igra*ji, kt9re wprawnie penetrowali na
zle*enie OGP'
H
I
Przez d/gie lata OGP' oraz s/-y, kt9re z niego wyrosy, /silnie wypieray si4
/dzia/ w /prowadzeni/ $/tepowaI Prawda wysza na jaw dopiero w !JF rok/,
nieo%al przypadkowo, w op/-likowany% przez $GB wspo%nieni/ po?%iertny%R
$o%isarz -ezpie*ze+stwa pa+stwowego (iergiej Wasilewi*z P/zi*ki -ra /dzia w wojnie
do%owej, -y arliwy% -olszewikie%#leninist1, /*znie% 2I"I 6ziery+skiegoI '*zest#
ni*zy nie tylko w /j4*i/ -andyty (awinkowa oraz zlikwidowani/XIII\ tak zwanego
:r/st/, ale r9wnie przeprowadzi koronkow1 opera*j4 aresztowania $/tepowa oraz
inny*h dziaa*zy Biaej Gwardii i inspirator9w o-*ej interwen*ji wojskowej z lat wojny
do%owejI (IWI P/zi*ki -y dw/krotnie odzna*zony Ordere% Czerwonego (ztandar/
oraz posiada li*zne odzna*zenia *zekisty
M
I
.owy przewodni*z1*y ROW(, genera Gewgienij $arlowi*z 8iller, -y r9wnie
naiwny *o $/tepowI Cho*ia zadawa szyk/ -rod1 i s/%iasty% w1se%, jego
okr1ga, r/%iana twarz, nie-ieskie o*zy oraz pogodny *harakter zdradzay ra*zej
do-rotliw1 ni wad*z1 oso-owo?OI
Pierwsz1 de*yzj1 8illera -yo powierzenie wi4kszo?*i f/nd/szy ROW( ho*h#
sztaplerowi o nazwisk/ 7Tar $re/gerI W %ar*/ !BJ rok/ $re/ger strzeli so-ie w
gow4, ale do tego *zas/ zd1y przep/?*iO kas4 organiza*jiI Rok przed sa%o-9jstwe%
$re/gera i finansowy% skandale%, 6enikin pisa w s%/tny% li?*ie do
przyja*ielaR KROW( pogr1a si4 w odr4twienieI .ie daje znak/ y*ia, je?li nie
li*zyO wewn4trzny*h intrygI $o%pletny -aaganVL
.ajgroQniejsz1 intryg1 kierowa genera (zatiow, kt9ry -ez za*h4ty OGP'
podj1 wiele pr9- wysadzenia z sioda 8illera oraz wyzwa dw9*h -iay*h gene#
ra9w na pojedynekI O-ie sprawy honorowe rozeszy si4 jednak po ko?*ia*h, gdy
wadze fran*/skie ostrzegy (zatiowa, e je?li dojdzie do pojedynk/, to *ofn1 %/
wiz4 po-ytow1I Pozwolono %/ w ko+*/ zostaO, ale pod war/nkie%, e wy*ofa si4
z/penie z politykiI ,rezygnowa wi4* z *zonkowstwa w ROW( i wzore% inny*h
dotkni4ty*h -ied1 *arski*h nota-li zosta paryski% taks9wkarze%
!
I
CA
Wsk/tek intryg (zatiowa i nie/dolnego kierowni*twa 8illera, ROW( roz#
sypywa si4 -ez po%o*y OGP'I Wystar*zyo przyspieszyO nie*o rozkadI .aj*en#
niejsz1 Kwty*zk1L OGP' w ROW( -y w*i1 genera (ko-linI W !BB rok/
8illier powierzy %/ Ktajn1 ro-ot4 w 2inlandiiLI Rok p9Qniej, z po%o*1 fi+skiego
wywiad/, (ko-lin przesz%/glowa przez grani*4 dw9*h e%isari/szy ROW(I Po
sowie*kiej stronie *zekali j/ na ni*h f/nk*jonari/sze .$W6, ale o-aj k/rierzy
wy*i1gn4li pistolety i prze-ili si4 z powrote%I Od tej *hwili 2inowie od%9wili
wsp9pra*y w przekra*zani/ grani*y i dali jasno do zroz/%ienia, e posiadaj1
%ateriay ?wiad*z1*e o wsp9pra*y (ko-lina z .$W6I 8iller -roni go, twierdz1* z
o-/rzenie%, e pad Kofiar1 nie ko+*z1*y*h si4 intryg i zo?liwy*h po%9wie+L, a w
dow9d za/fania %ianowa go Kszefe% kontrwywiad/ zagrani*znegoL
E
I
2inansowe straty z%/siy 8illera w !BC rok/ do przeniesienia siedzi-y ROW( do
%niej prestiowego, ale ta+szego g%a*h/I "%igrant#ka%ieni*znik (iergiej
:retiakow zaoferowa parterowe %ieszkanie, w za%ian za /%iarkowany *zynszI
8iller skorzysta z okazji, nie?wiado%, e :rietiakow jest agente% OGP' o pse/do#
ni%ie 7wan9wI 3anim 8iller przeprowadzi -i/ro ROW( do nowej siedzi-y w ka#
%ieni*y :retiakowa, .$W6 zd1yo zaoyO ta% *a1 sieO pods/*h9wI Przez
kilka nast4pny*h lat :retiakow siedzia godzina%i w swoi% aparta%en*ie na
pierwszy% pi4trze, t/ nad -i/re% ROW(, not/j1* roz%owy 8illera z podwad#
ny%iI Gego tr/d i *ierpliwo?O nie pozostay -ez nagrody, *zego ?wiade*twe% -ya
wy%iana depesz %i4dzy parysk1 rezydent/r1 .$W6 a %oskiewsk1 Central1, z
ko+*a !BC rok/R
Pary do CentraliR
'waa%y za konie*zne nagrodziO o-owi1zkowo?O i pra*owito?O 7wanowaI W no*y AB
listopada *i4ko za*horowa, ale %i%o to nie op/?*i poster/nk/ i nadal notowa
infor%a*je, kt9re za1*za%yI
Centrala do ParyaR
W nawi1zani/ do o-owi1zkowo?*i i pra*owito?*i 7wanowa, /dziel*ie %/ zapo%ogi na
koszty le*zeniaI Wysoko?O /stal*ie sa%i, ale nie %oe ona przekra*zaO jednego wyna#
grodzenia %iesi4*znegoLI
, tajnej historii 7 ,arz1d/ G9wnego $GB wynika, e w !BB rok/ 0eon :ro*ki
zast1pi 8illera i ROW( na pierwszy% %iejs*/ listy o-iekt9w zagrani*zny*h,
/znany*h przez .$W6 za naj-ardziej nie-ezpie*zne
A
I :ro*ki prze-ywa wtedy j/ od
ponad lat na wygnani/I W :/r*ji %ieszka od po*z1tk/ !A! rok/ do lata !BB rok/I
P9Qniej przeni9s si4 do 2ran*ji, gdzie prze-ywa do lata !BF rok/I Pote%, do ko+*a
!BJ rok/, %ieszka w .orwegii, sk1d wyje*ha do 8eksyk/, gdzie zosta
za%ordowany w sierpni/ !CE rok/I Przez *ay ten *zas naj-lisze oto*zenie
:ro*kiego -yo sk/te*znie penetrowane przez OGP', a p9Qniej przez .$W6I
W po*z1tkowy% okresie -ani*ji :ro*kiego naj-ardziej sprawny%i agenta%i
-yli -ra*ia (o-oleTi*i/s, synowie -ogatego k/p*a ydowskiego z 0itwyI O-aj
za%erykanizowali p9Qniej nazwiska na Ga*k (o-ie i dr Ri*hard (o-lenI
CB
Przez trzy lata, po*z1wszy od wiosny !A! rok/, -ra*ia (o-oleTi*i/s naleeli
do naj-ardziej za/fany*h wsp9pra*ownik9w :ro*kiegoI 8ieli dost4p do kod9w,
atra%ent/ sy%paty*znego i skrzynek adresowy*h, z kt9ry*h korzysta :ro*ki,
korespond/j1* ze swoi%i zwolennika%i w ,(RRI :ro*ki powierza i% r9wnie
wysyk4 wi4kszo?*i list9w, kt9ry*h tre?O oraz adresat9w zdradzali skwapliwie
OGP'I
, poytkie% dla OGP', -ra*ia (o-oleTi*i/s podr9owali wiele po 2ran*ji i .ie%#
*ze*h, /trzy%/j1* kontakt ze wsp9pra*ownika%i :ro*kiegoI P9Qniej znikli i pojawili si4
dopiero w lata*h n wojny ?wiatowej jako sowie**y agen*i w (tana*h ,jedno*zony*h
B
I
W t/re*ki% okresie e%igra*ji :ro*kiego OGP' przeyo tylko jeden tr/dny
%o%entI 0ate% !A! rok/ pewien agent ostrzeg, e polity*znego wygna+*a odwiedzi
*i*hy sy%patyk z OGP'I By ni% Gak9w Bl/%kin, kt9ry jako %ody eserowie*
zatr/dniony w Cze$a wsawi si4 w !M rok/ zastrzelenie%, w-rew rozkazo%
6ziery+skiego, nie%ie*kiego a%-asadora, hra-iego 8ir-a*haI , -iegie% lat przy#
wr9*ono go do ask i awansowano na Knielegalnego rezydentaL OGP' w (ta%-/leI
Bl/%kin zgodzi si4 przekazaO Radkowi wiado%o?*i od :ro*kiego oraz, zgodnie z
wersj1 $GB, Ko%awia z :ro*ki% sposo-y /tworzenia nielegalnego kana/
1*zno?*i z tro*kistowski% podzie%ie% w 8oskwieLI
:rilisser nie kaza aresztowaO Bl/%kinaI ,apewne po kons/lta*ja*h z Gagod1,
pole*i przystojnej agent*e OGP', 0izie G9rskiej, Kporz/*iO -/r/azyjne zaha%owa#
niaL, /wie?O Bl/%kina, dotrzeO do korzeni konspira*ji z :ro*ki% i zwa-iO Bl/%kina do
8oskwyI Po t/re*kiej stronie opera*j4 %ia za-ezpie*zaO KlegalnyL rezydent
OGP', .ah/% &0eonid) Aleksandrowi*z "itingon &/ywaj1*y w9w*zas pse/doni%/
.ah/%ow), kt9ry zyska p9Qniej saw4 w $GB, organiz/j1* za%a*h na :ro*kiegoS
C
I
8in4o kilka tygodni i Bl/%kin, w towarzystwie G9rskiej, zosta aresztowany w
8oskwieI ,orientowa si4 w9w*zas, niestety z-yt p9Qno, e to, *o -ra za
po%ienny ro%ans, -yo prowoka*j1I K0izaV ,dradzia? %nieVL # wykrzykn1I
Bl/%kin -y pierwszy% -olszewikie% rozstrzelany% za rze*zywist1, a nie
wyi%aginowan1 wsp9pra*4 z prze*iwnikie%I ,godnie z rela*j1 Orowa, Kszed na
egzek/*j4 odwanie, a kiedy pada ko%enda YogniaZ wykrzykn1 go?no Y.ie*h
yje :ro*kiVZ .ato%iast G9rska wysza nie-awe% za rezydenta OGP' w Berlinie
&pote% w Waszyngtonie), Wasylego 8i*hajowi*za ,ar/-inaIL
F
Pod*zas po-yt/ :ro*kiego w :/r*ji, li*z-a jego zwolennik9w gwatownie
stopniaaI W %y?l po/*ze+ :ro*kiego z !AC rok/, /znali, e Knie %ona %ieO
ra*ji w sporze z parti1L
J
I 6latego te wi4kszo?O Klewi*owej opozy*jiL do1*zya do
linii (talinaI W jedny% z raport9w, kt9ry dotar do :ro*kiego i niew1tpliwie
r9wnie do OGP' w ko+*/ !A! rok/, li*z-4 tro*kist9w na zsyka*h i w wi4zie#
nia*h sza*owano na nie wi4*ej ni tysi1*I :ro*ki napisa w9w*zas -/+*z/*znie do
swy*h Kwyznaw*9wLR K.ie*h zostanie na wygnani/ nie BFE, le*z tylko BF wierny*h
sztandarowi, nie*h zostanie nawet tylko trze*h, a sztandar nadal -4dzie wzniesionyLI
:/ry?*i i sy%paty*y tro*kiz%/ w za*hodni*h partia*h ko%/nisty*zny*h za-ierali
*zase%, jad1* do ,(RR, koresponden*j4 :ro*kiego do k/r*z1*ej si4 w*i1 gr/pki
zwolennik9w w kraj/I :a spontani*zna dziaalno?O k/rierska w wi4kszo?*i
przypadk9w od-ywaa si4 pod *z/jny% nadzore% OGP'I 0isty, pisane w g/aga*h
144
na szorstki% papierze pakowy% l/- na *ieni/tkiej papierosowej -i-/*e, przez
kilka lat do*ieray dziwny%i droga%i do :/r*ji, /kryte i za%askowane w naj#
wy%y?lniejszy*h %iejs*a*hI Pewnego raz/ na -i/rko :ro*kiego trafio niepozorne
p/deko zapaek, w kt9rego wn4trz/ /kryto spisany odr4*znie dro-ni/tki% %a*z#
kie% o-szerny traktat polity*znyI Gednake w ko+*/ !BA rok/ nawet ten str/%y*zek
wiado%o?*i wyse*h z/penie
H
I
:ro*ki nie %ia wiel/ zwolennik9w na ,a*hodzie i -yli oni zwykle silnie
podzieleniI :ro*ki?*i generalnie *ierpieli na nie/le*zaln1 *horo-4 podzia9w &ta%,
gdzie jest dw9*h tro*kist9w, powstaj1 trzy frak*je), ale w lata*h trzydziesty*h
*horo-4 t4 zaogniali prowokatorzy OGP'I Bra*io% (o-oleTi*i/s /dao si4, na
przykad, tak sk/te*znie sk9*iO z :ro*ki% wpywowego a/stria*kiego tro*kist4,
$/rta 0anda/a, e A/striak zosta wykl/*zony z partiiI 7nny prowokator OGP',
*iesz1*y si4 za/fanie% :ro*kiego, 5enri 0a*roi^, wyst1pi niespodziewanie w %ar*/
!BB rok/ z de%oraliz/j1*y% o?wiad*zenie%, e w 5iszpanii Kopozy*ja tro*ki#
stowska nie posiada adnego popar*ia, nikt ni* o niej nie wie, jest ko%pletnie nie
roz/%iana, a *aa klasa ro-otni*za opowiada si4 za ,(RR i generalnie ko%/niz%e%
zgodny% z wykadni1 $o%/nisty*znej Partii 5iszpaniiL
M
I
O*eniaj1* o-iektywnie, (talin, otrzy%/j1* reg/larnie raporty OGP' o k/r#
*z1*y% si4 popar*i/ dla :ro*kiego i stay*h k9tnia*h wewn1trz spenetrowanego
o-oz/ tro*kist9w, winien *z/O si4 z/penie -ezpie*zny i spokojnyI (talin nie -y
jednak zdolny do o-iektywnej o*enyI :ro*ki -y jego o-sesj1, kt9ra nie dawaa %/
spaO i gwatownie -/dzia o ?wi*ieI 7saa* 6e/ts*her pisaR
(zale+stwo z jaki% X(talin\ kontyn/owa sp9r, /*zynio z niego najwaniejsz1 spraw4 w
%i4dzynarodowy% r/*h/ ko%/nisty*zny% oraz w sa%y% ,(RRI Podporz1dkowano %/
wszystkie dziaania polity*zne, takty*zne i intelekt/alne, *o a si4 prosi o stwierdzenie,
e w *aej historii tr/dno znaleQO dr/gi przypadek przekazania tak d/y*h ?rodk9w
aparat/ wadzy i propagandy do walki z sa%otny% *zowiekie%
!
I
Gdy-y (talin ?*iga realnego :ro*kiego, jego o-sesja -ya-y nie wyt/%a*zalna,
ale (talin o-sesyjnie wal*zy z %ite% :ro*kiego, kt9ry zrodzi si4 w jego K*horo-#
liwie podejrzliwejL wyo-raQniI 8it ten %ia niewiele wsp9lnego ze skazany% na
wygnanie :ro*ki%I Wid%o %ity*znego :ro*kiego roso propor*jonalnie do spadk/
wpyw9w realnego :ro*kiego, dla kt9rego -rako wygodnego %iejs*a, sk1d %9g-y
kierowaO antyko%/nisty*zn1 opozy*j1I (z/kaj1* nowej -azy, wyje*ha w listopadzie
!BA rok/ z :/r*ji, ale %/sia wr9*iO, gdy nie znalaz si4 aden rz1d, gotowy daO
%/ inn1 wiz4 ni tranzytow1I 0ate% !BB rok/ pozwolono %/ osiedliO si4 we
2ran*ji, ale nie w Pary/I .aoono te na niego szereg dodatkowy*h ograni*ze+, a
wresz*ie wydalono late% !BF rok/I
, 2ran*ji :ro*ki przeni9s si4 do .orwegii, gdzie r9wnie ograni*zono %/
swo-od4 dziaalno?*i polity*znej, i sk1d /s/ni4to go, ty% raze% do 8eksyk/, w
ko+*/ !BJ rok/
AE
I
G9wny% organizatore% r/*h/ tro*kist9w w lata*h trzydziesty*h -y nie tyle
:ro*ki, *o jego syn 0ew (iedow, kt9ry w !BA rok/ wyje*ha z :/r*ji do Berlina,

-;<
l KGB
a po doj?*i/ 5itlera do wadzy w !BB rok/ przeni9s si4 do ParyaI (iedow, do
?%ier*i w !BM rok/, wydawa i redagowa KBi/letyn Opozy*jiL oraz /trzy%ywa
1*zno?O %i4dzy :ro*ki% a rozsiany%i po *ay% ?wie*ie sy%patyka%i
tro*kiz%/
A
I
Oto*zenie (iedowa -yo r9wnie do-rze spenetrowane przez OGP' i .$W6, jak
-i/ro oj*aI Przez *ztery lata, od !BC rok/ a do ?%ier*i (iedowa, jego
naj-liszy% wsp9pra*ownikie% -y agent .$W6, 8arek ,-orowski &pse/doni%
"tienne), /rodzony w Rosji antropolog, kt9ry po%aga w wydawani/ KBi/letyn/
Opozy*jiL i kontakta*h z tro*kista%i w RosjiI (iedow tak dale*e /fa ,-orow#
skie%/, e odda %/ kl/*ze do skrzynki po*ztowej, pozwoli od-ieraO korespon#
den*j4 i trzy%aO w do%/ naj-ardziej po/fne ar*hiwa :ra*kiego
AA
I
Pod rz1da%i 8ieny+skiego i Gagody OGP', a p9Qniej .$W6, ograni*zao
dziaania prze*iwko :ra*kie%/ do inwigila*ji, penetra*ji jego ?rodowiska i de#
sta-iliza*jiI $iedy nasta Ge9w, .$W6 przyst1pio do stopniowej likwida*ji
przyw9dztwa :ra*kiegoI W gr/dni/ !BJ rok/ Ge9w powoa KAd%inistra*j4
,ada+ (pe*jalny*hL, nad kt9r1 przej1 oso-iste zwierz*hni*twoI Ad%inistra*ji
podlegay Kgr/py r/*ho%eL, kt9ry*h zadanie% -yo dokonywanie z rozkaz/ (talina
likwida*ji poza grani*a%i kraj/
AB
I
W po*z1tkowy*h dw9*h lata*h dziaania g9wny% terene% opera*ji Kgr/p
r/*ho%y*hL -ya 5iszpaniaI Rz1d sowie*ki zareagowa z op9Qnienie% na wy-/*h
hiszpa+skiej wojny do%owej w lip*/ !BJ rok/I W 8oskwie %ylnie zaoono, e
rep/-likanie szy-ko zlikwid/j1 re-eli4 na*jonalisty*zny*h wojskowy*h, dowodzo#
ny*h przez generaa 2ran*is*o 2ran*oI $iedy jednak AH sierpnia do 5iszpanii
przy-y nowy a%-asador Rosji, do?wiad*zony dyplo%ata 8ar*el Rosen-erg, to#
warzyszya %/ j/ spora ?wita, w1*znie z szefe% sowie*kiej %isji wojskowej,
generae% Gane% Bierzine%I Wysoki, siwiej1*y, %ao%9wny -yy szef wywiad/
wojskowego, -rany -y *zase% z ra*ji swej powierz*howno?*i za AnglikaI W?r9d
podlegy*h %/ dorad*9w wojskowy*h -yli generaowie Goriew i $/lik oraz
przyszli %arszakowie 8alinowski, Rokossowski i $oniewI
Ofi*erowie Ar%ii Czerwonej wal*zyli w hiszpa+skiej wojnie do%owej pod
inny%i nazwiska%iI Genera >azar (tern, alias genera "%ilio $le-er, kt9ry w ko+*/
!BJ rok/ zyska saw4 K,-aw*y 8adryt/L, otrzy%a od .$W6 kanadyjski
paszport oraz pas/j1*1 do niego Klegend4L, *zyli faszywy y*iorysI Genera 8at4
,alka, pisarz w4gierski, kt9ry za*i1gn1 si4 do Ar%ii Czerwonej, pod pse/doni%e%
0/ka*s zosta naj-ardziej znany% dow9d*1 -rygad %i4dzynarodowy*hI Genera
Ganos Gali*z, alias Gali, r9wnie w4gierskiego po*hodzenia, -y najprawdopodo-niej
naj%niej znany% dow9d*1 -rygad %i4dzynarodowy*hI Genera 6%itrij Paw9w,
pse/doni% Pa-lo, -y zapewne najlepszy% dow9d*1 wojsk pan*erny*h po rep/#
-lika+skiej stronie front/, oraz genera $arol ;wier*zewski, alias Walter, ofi*er
Ar%ii Czerwonej, polskiego po*hodzenia, kt9ry zosta p9Qniej wi*e%inistre%
o-rony w ko%/nisty*zny% rz1dzie powojennej Polski
AC
I
CJ
W rep/-lika+skiej 5iszpanii dziaaa r9wnie %niej wido*zna, ale r9wnie
wpywowa, ko%9rka dorad*9w sowie*ki*hI Bya to %isja .$W6, kierowana
przez przyszego /*iekiniera na za*h9d, Aleksandra OrowaI Przy-y on we wrze?ni/
!BJ rok/ z rozkaze% zapewnienia stalinow*o% zde*ydowanej przewagi nad
atak/j1*y%i i*h heretyka%i %arksiz%/
AF
I $o%itet Wykonaw*zy 8i4dzynarod9wki
$o%/nisty*znej infor%owa w gr/dni/ kierowni*two $o%/nisty*znej Partii 5isz#
paniiR
Cokolwiek -y si4 nie dziao, naley przeprowadziO ostate*zn1 likwida*je tro*kist9wI
.aley przedstawiO i*h %aso% jako tajn1 s/-4 faszyst9w, prowadz1*1 prowoka*je na
zle*enie 5itlera i generaa 2ran*oI :rze-a pokazaO, e /si/j1 doprowadziO do podzia9w we
2ron*ie 0/dowy% i prowadz1 ka%pani4 osz*zerstw prze*iwko ,(RR, s/1* w ten
spos9- potaje%nie hiszpa+skie%/ faszyz%owi
AJ
I
(ek*iarska -igoteria $o%intern/ daleka -ya od ent/zjaz%/ wi4kszo?*i BF
tysi4*y o*hotnik9w, przede wszystki% ko%/nist9w, kt9rzy pospieszyli do
5iszpanii, -y -roniO Rep/-liki s/1* w szerega*h -rygad %i4dzynarodowy*hI
Wydawao i% si4, podo-nie jak wi4kszo?*i e/ropejskiej lewi*y, e re-elia 2ran*o to
spisek kierowany zza k/lis przez 5itlera i 8/ssoliniegoI 'dzia w wojnie
do%owej -y dla ni*h kr/*jat1 prze*iwko %i4dzynarodowe%/ faszyz%owi, e%o*#
jon/j1*y% do?wiad*zenie% y*iowy%, o kt9ry% poeta WI5I A/den pisaR
Co propon/jeszW ,-/dowaO %iasto sprawiedliwo?*iI
B4d4 -/dowaI 3gadzam si4I
A %oe jest to sa%o-9j*zy pakt, ro%anty*zna ?%ierOW
,nako%i*ie, -ior4 i toI
Geste% :woi% wy-ore%, :woj1 de*yzj1I
Geste% 5iszpani1I
Ro%anty*zny nastr9j /dzieli si4 r9wnie (talinowi, kt9ry w li?*ie otwarty% do
przyw9d*9w hiszpa+ski*h ko%/nist9w pisa w paQdziernik/ !BJ rok/R KWyz#
wolenie 5iszpanii z jarz%a faszystowskiej reak*ji nie jest tylko prywatn1 spraw1
5iszpan9w, ale wsp9lny% o-owi1zkie% *aej post4powej l/dzko?*iL
AH
I
Prywatn1 spraw1 (talina, waniejsz1 ni nie-ezpie*ze+stwo faszyz%/, -ya
infiltra*ja tro*kist9wI W g9wny% *entr/% rekr/ta*ji do -rygad %i4dzynarodowy*h w
Pary/, o*hotni*y, kt9rzy nie naleeli do partii ko%/nisty*zny*h, przes/*hiwani -yli
przez zaka%/flowany*h ofi*er9w .$W6I Ci, kt9rzy posiadali paszporty, %ieli
je zdaO po przy-y*i/ do 5iszpanii, sk1d wysyano je w worka*h po*zty
dyplo%aty*znej wprost do 8oskwyI Central4 .$W6 /*ieszy zwasz*za *enny
/p w posta*i dw9*h tysi4*y paszport9w a%eryka+ski*h, w kt9re zaopatrywano
pote% wysyany*h za o*ean nielega9w
AM
I
Baza -rygad %i4dzynarodowy*h w Al-a*ete nadzorowana -ya przez zarz1d
polity*zny $o%intern/, pod przewodni*twe% A+ dr4 8artySego, reprezentanta
2ran*ji w $o%ite*ie Wykonaw*zy% 8i4dzynarod9wki $o%/nisty*znejI 8arty
CH
przez wiele lat pra*owa dla sowie*kiego wywiad/ wojskowego, a teraz kola-orowa
ent/zjasty*znie z .$W6 w ideologi*znej wal*e z tro*kiz%e%I Poza grani*a%i
Rosji nie -yo ko%/nisty, kt9ry -y r9wnie o-sesyjnie *o 8arty tropi i t4pi
wszelk1 antystalinowsk1 herezjeI :ak -yo i w Al-a*ete, gdzie nie -rakowao
wpywowy*h dziaa*zy $o%intern/I 0/igi 0ongo &pse/doni% Galio) i Gi/seppe de
Uittorio &pse/doni% .i*oletti) z Wo*h nie *ierpieli sek*iarskiego fanatyz%/
8artySegoI 7nni, jak na przykad Walter 'l-ri*ht, -yli stalinowski%i doktrynera%i w
typie 8artySegoI Przyszy przyw9d*a .R6 kierowa w Al-a*ete spe*jaln1
sek*j1 .$W6, kt9rej zadanie% -yo tropienie tro*kist9w w?r9d nie%ie*ki*h,
a/stria*ki*h i szwaj*arski*h o*hotnik9w do -rygad %i4dzynarodowy*h
A!
I
O*hotni*ze wspar*ie -rygad %i4dzynarodowy*h nie %ogo si4 r9wnaO po%o*y,
jak1 na*jonali?*i 2ran*o otrzy%ywali od nazistowski*h .ie%ie* i faszystowski*h
Wo*hI 5itler doskonale wiedzia, e 2ran*o jest -ardziej trady*jonalist1 ni
faszyst1, ale po%aga %/, gdy traktowa wojn4 do%ow1 w 5iszpanii jako znako%ity
poligon dla sprawdzenia taktyki wojny -yskawi*znej, kt9r1 z tak nisz*z1*y%
sk/tkie% zastosowa w pierwszy*h lata*h 77 wojny ?wiatowejI (zy-ka po%o*
5itlera late% !BJ rok/ /ratowaa re-eli4 wojskow1 od kl4ski i /%oliwia 2ran*o
wkro*zenie na drog4 do zwy*i4stwa
BE
I
W prze*iwie+stwie do zjedno*zony*h na*jonalist9w 2ran*o, rep/-likanie -yli
sk9*eniI Podziay te nie -yy dziee% Rosjan, ale wykorzystali je do %aksi%/%,
przekszta*aj1* lokalne k9tnie w wojn4 do%ow1 wewn1trz Wojny 6o%owejI
Wiosn1 !BH rok/ podsy*ana przez (talina walka z tro*kiz%e% /s/n4a nie%al w
*ie+ wojn4 z 2ran*oI (talin -a si4 pani*znie, e zaoona w !BF rok/ Partido
O-rero de 'nifi*a*ion 8ar^ista &PO'8), kt9ra %iaa pewne tro*kistowskie ten#
den*je, *ho*ia :ro*ki ostro j1 krytykowa, przekszta*i si4 w hiszpa+sk1 -az4
polity*zn1 wielkiego heretyka ko%/niz%/I Wsp9zaoy*iel partii, Andre/ .in,
-y przed laty w 8oskwie oso-isty% sekretarze% :ro*kiegoI Po powro*ie do
5iszpanii o-j1 tek4 %inistra sprawiedliwo?*i w rz1dzie $atalonii i kierowa
resorte% a do gr/dnia !BJ rok/, gdy zosta /s/ni4ty przez ko%/nist9wI P9 rok/
p9Qniej, w %aj/ !BH rok/, ko%/ni?*i za-rali si4 z po%o*1 .$W6 do likwida*ji
konk/ren*yjnej PO'8I W infor%a*ji dla rezydent9w .$W6, szef 7.O, (/*ki,
pisaR KCaa nasza /waga sk/piona jest teraz na $atalonii i na naszej -ezlitosnej
wal*e prze*iwko tro*kistowski% -andyto%, faszysto% i PO'8L
B
SI
W *zerw*/ .in zosta aresztowany, -r/talnie stort/rowany, a p9Qniej o-darty
yw*e% ze sk9ry, poniewa nie *h*ia si4 przyznaO do nie popeniony*h winI
$o%/ni?*i -ezsk/te*znie /siowali /kryO jego ?%ierO, rozgaszaj1*, e zosta
/prowadzony przez nazistowski*h porywa*zy
BA
I
Po pewny% *zasie, w Bar*elonie, porwany zosta przez .$W6 i zlikwidowany
7rwin Wolf, kt9ry -y sekretarze% :ro*kiego pod*zas jego po-yt/ na wygnani/ w
.orwegii
BB
I W podejrzany*h okoli*zno?*ia*h zgin4li r9wnie inni, powi1zani z
:ro*ki%, %i4dzynarodowi sy%paty*y PO'8R $/rt 0anda/, 8ar* Rhein, syn
dawnego przyw9d*y %ienszewik9w, Rafael A-ra%owi*z, Gose Ro-les, -yy wy#
kadow*a angielskiego na /niwersyte*ie Gohna 5opkinsa oraz dziennikarz KBo-L
(%ilie, syn przyw9d*y -rytyjski*h g9rnik9wI Wiel/ *zonk9w PO'8 zostao
CM
nielegalnie rozstrzelany*h z wyrok/ ko%/nisty*zny*h try-/na9w polowy*hI Pozo#
staj1*e jesz*ze na wolno?*i resztki kierowni*twa PO'8 aresztowano w *zerw*/
!BH rok/I Przeraony groQ-1 za-9jstwa, adwokat aresztowany*h, Benito Pa-on,
z-iegi a na 2ilipiny
BC
I
6r G/an .egrin, kt9ry w %aj/ !BH rok/ zosta rep/-lika+ski% pre%iere%,
wiedzia tylko o *z4?*i z-rodni popeniony*h przez .$W6
BF
I By jednak przera#
aj1*o naiwny i kiedy pod konie* wojny na*jonali?*i 2ran*o /jawnili taje%ni*e
spe*jalnego wi4zienia, z-/dowanego dla kontrolowanej przez .$W6 (erTi*io de
7nTestiga*ion 8ilitar &(78), .egrin z-y prezentowane fakty jako faszystowsk1
propagand4I Przejrza na o*zy dopiero dziesi4O lat p9Qniej i przyzna, e zosta
osz/kany
BJ
I
W *zasie gdy .$W6 przy po%o*y kola-orant9w z (78 w %oliwie dyskretny
spos9- likwidowao sy%patyk9w PO'8, fran*/ski /l/-ienie* (talina, Andre
8arty, kierowa polowanie% na radzie*kie, tro*kistowskie *zarowni*e w -rygada*h
%i4dzynarodowy*hI K8arty widzia wroga przede wszystki% wewn1trz -rygad
%i4dzynarodowy*h i w?r9d lojalist9w, za%iast po dr/giej stronie front/L # od#
notowa jeden z wsp9pra*/j1*y*h z ni% fran*/ski*h ko%/nist9wI $ade nar/szenie
dys*ypliny wojskowej postrzega jako frag%ent szeroko rozga4zionego spisk/
tro*kist9w, kt9rego *ele% -yo Kroz-i*ie i zde%oralizowanie %i4dzynarodowy*h
-rygadLI Wie?O o KrzeQnik/ z Al-a*eteL dotara nawet do Parya, dok1d wezwano
8artySego, na roz%ow4 z kierowni*twe% 2ran*/skiej Partii $o%/nisty*znejI Bez
%r/gni4*ia powiek1 potwierdzi, e kaza rozstrzelaO FEE o*hotnik9w z -rygad
%i4dzynarodowy*h, poniewa # jak stwierdzi # popenili Kr9ne przest4pstwaL
oraz Kprowadzili dziaalno?O szpiegowsk1 na rze*z 2ran*oLI "rnest 5e%ingway,
przy *aej sy%patii dla -rygad %i4dzynarodowy*h, pisa o 8arty%, e -y Kzwa#
riowany jak pl/skwaI 8ia %ani4 roztrzeliwania l/dzifIII\I Czy?*i sk/te*zniej ni
(olTarsonL
BH
I
* * *
KGr/py r/*ho%eL .$W6 ?*igay tro*kist9w i zdraj*9w r9wnie w inny*h
kraja*h "/ropy, a nawet w odlegej A%ery*e P9no*nejI F *zerw*a !BH rok/
G/liette (t/art Poyntz, roz*zarowana agentka .$W6, dziaaj1*a w '(A, op/?*ia
wynaj%owany pok9j w kl/-ie ,rzeszenia $o-iet na 8anhattanie i j/ nigdy
wi4*ej jej nie /jrzanoI ,e-rane infor%a*je ?wiad*zyy, e zwa-i j1 -yy rosyjski
ko*hanek z .$W6, (za*hno "psteinI Ciao Poyntz za%/rowano w ?*ianie jednego z
do%9w nowojorskiej Greenwi*h Uillage
BM
I
Wi4kszo?O K%okrej ro-otyL .$W6 wykonywao jednak po e/ropejskiej stronie
Atlantyk/I 0ate% !BH rok/ .$W6 dowiedziao si4, prawdopodo-nie od 8arka
,-orowskiego, e jeden z ofi*er9w .$W6, dziaaj1*y*h w "/ropie ,a*hodniej,
skontaktowa si4 potaje%nie z *zoowy% holenderski% tro*kist1, 5enrykie% (neeT#
liete%I .aty*h%iast wysano do Parya Kgr/p4 r/*ho%1L pod dow9dztwe% zast4p*y
na*zelnika 7.O, 8i*haia (zpigelglasa, z zadanie% wykry*ia i zlikwidowania
winnegoI Rezydent .$W6 w 5olandii, Walter $ry wieki, wezwany zosta H lip*a
C!
y
do )ary+a na roz%ow4 ze (zpigelglase%I (potkali si4 na terenie Wystawy ;wiatowej w
Uin*ennesI (zpigelglas, niski, kr4py -londyn o wy/piasty*h o*za*h, poinfor#
%owa, e zdraj*1 jest za%ieszkay w Pary/ nielega polskiego po*hodzenia,
lgn1* Pore*ki, pos/g/j1*y si4 r9wnie pse/doni%a%i 0/dwig i ReissI Pore*ki
odda wa?nie zapie*z4towan1 kopert4 ofi*erowi .$W6, zatr/dnione%/ w sowie*kiej
%isji handlowejI Pole*i przekazaO przesyk4 do 8oskwyI .ie spodziewa si4 widaO,
e zostanie otwarta przed dor4*zenie% CentraliI :y%*zase% (zpigelglas otworzy
j1 i pokaza zawarto?O $rywi*kie%/I Pasowaa idealnie do paranoidalny*h o-aw
(talina i GeowaI W koper*ie -y list do $o%itet/ Centralnego W$P&-), w
kt9ry% Pore*ki ko%/nikowa, e wy-iera wolno?OI 0ist pot4pia stalinowskie
z-rodnie i wzywa do K-ezlitosnej walki ze staliniz%e%LI Pis%o ko+*zyo si4
sowa%iR
,a%ierza% oddaO swe sa-e siy sprawie 0eninaI Ch*4 nadal wal*zyO, -o tylko nasze
zwy*i4stwo # rewol/*ji proletaria*kiej # wyzwoli l/dzko?O od kapitaliz%/, a ,(RR od
staliniz%/I .aprz9d, do walkiV .ie*h yje Czwarta Xtro*kistowska\ 8i4dzynarod9wkaV
(ze?O tygodni p9Qniej, C wrze?nia, podzi/rawione k/la%i *iao Pore*kiego
znaleziono na drodze nie opodal 0ozanny w (zwaj*ariiI , pole*enia (zpigelglasa,
zwa-ia go ta% przyja*i9ka rodziny Pore*ki*h, Gertr/da (*hild-a*h, nie%ie*ka
ko%/nistka po*hodzenia ydowskiego, kt9ra /*ieka z kraj/ po doj?*i/ 5itlera do
wadzyI (*hild-a*h napisaa do Pore*kiego, prosz1* go o spotkanie, gdy pilnie
potrze-/je poradyI (potkaa si4 z ni% i jego on1 w kawiarni w 0ozannieI W ostatniej
*hwili zaa%aa si4 jednak i nie wykonaa instr/k*ji .$W6, kt9ra nakazywaa
wr4*zyO pani Pore*kiej p/deko zatr/ty*h stry*hin1 *zekoladekI &Bo%-onierk4
znalaza p9Qniej poli*ja szwaj*arska)I (*hild-a*h wyprowadzia jednak Pore*kiego na
-o*zn1 drog4 za %iasto, gdzie skosi go seri1 z pistolet/ %aszynowego etatowy
za-9j*a .$W6, Roland 2ran*ois Rossi, pse/doni% A-iateI W ostatni% %o%en*ie
Pore*ki zda so-ie widaO spraw4, e zosta w*i1gni4ty w p/apk4, gdy kiedy
znaleziono *iao, w za*i?ni4tej doni znajdowao si4 pas%o siwiej1*y*h wos9w
Gertr/dy (*hild-a*hI
.$W6 /siowao zag%atwaO ?ledztwo, wysyaj1* do szwaj*arskiej poli*ji
anoni%owy donos infor%/j1*y faszywie, e znalezione pod 0ozann1 zwoki
nale1 do %i4dzynarodowego handlarza -roni1I Plan nie powi9d si4I Wprawdzie
Rossi i (*hild-a*h zdoali z-ie*, ale rol4, jak1 w za%a*h/ peni Rossi, zdradzia
poli*ji jego szwaj*arska ko*hankaI W porz/*onej przez niego waliz*e znaleziono
dokadny plan %eksyka+skiego do%/ :ra*kiego
B!
I
$olejn1 ofiar1 Kr/*ho%y*h gr/pL .$W6 -y szef paryskiego -i/ra ROW(,
genera 8illerI Porwanie *zoowego -iaogwardzisty przygotowa sa% (/*ki,
kt9ry przyje*ha w ty% *el/ w gr/dni/ !BJ rok/ do ParyaI (/*ki pole*i
$rywi*kie%/ wysz/kaO dw9*h agent9w, kt9rzy potrafi1 odegraO rol4 nie%ie*ki*h
FE
ofi*er9wI 6ziwne pole*enie szefa 7.O $rywi*ki zroz/%ia w peni dopiero osie%
%iesi4*y p9Qniej, po /prowadzeni/ 8illera
CE
I
8illera porwano AA wrze?nia !BH rok/, w -iay dzie+, w *entr/% Parya, tak jak
siede% lat w*ze?niej $/tepowaI W prze*iwie+stwie do $/tepowa, 8iller zostawi
jednak swoje%/ sekretarzowi zapie*z4towany list z pole*enie% otwar*ia, gdy-y nie
wr9*iI 7nfor%owa w ni%, e o AIBE %a wraz z generae% (ko-line% spotkaO si4 z
dwo%a .ie%*a%iI Gedny% z ni*h jest nie%ie*ki atta*he wojskowy z s1siedniego
kraj/, a dr/gi% atta*he z a%-asady w Pary/I
0ist zde%askowa (ko-linaI $ilka godzin po porwani/, p9Qny% wie*zore%,
wi*eprzewodni*z1*y ROW(, genera $iedrow, oraz genera $/so+ski wezwali
(ko-lina do -i/ra ROW( i spytali si4, gdzie jest 8illerI .i* nie wiedz1* o istnieni/
list/, (ko-lin odpar, e nie widzia 8illera przez *ay dzie+I W9w*zas pokazano %/
listI (ko-lin nadal zapiera si4, wo-e* *zego $iedrow i $/so+ski postanowili za-raO
go na poster/nek poli*jiI (ko-lin wyrwa si4, z-ieg po s*hoda*h i /*iekI ,ani%
?*igaj1*y wy-iegli po nie o?wietlony*h s*hoda*h na /li*4, (ko-lin znikn1 j/ w
wie*zorny% %rok/I , Parya przedosta si4 do 5iszpanii i ta% zosta zapewne
zlikwidowany przez .$W6I Nona (ko-lina, .adieda Plewi*kaja stan4a przed
s1de% w gr/dni/I 'znano j1 winn1 wsp9/dzia/ w porwani/ i skazano na AE lat
*i4ki*h ro-9tI ,%ara w wi4zieni/ we wrze?ni/ !CE rok/
C
I
Pod*zas pro*es/ ony (ko-lina prok/rator twierdzi, na podstawie dany*h ze
?ledztwa przeprowadzonego przez (/rete, e 8iller przewieziony zosta do -/dynk/
a%-asady sowie*kiej, gdzie go za%ordowanoI Ciao /%iesz*zono w o-szerny%
k/frze, kt9ry na platfor%ie *i4ar9wki %arki 2ord wywieziono do port/ 0e 5aTre i
zaadowano na *zekaj1*y w por*ie sowie*ki fra*htowie*I $ilk/ ?wiadk9w widziao, jak
adowano skrzyni4 na statekI
8iller -y jednak w tej skrzyni ywy, pogr1ony tylko w narkoty*zny% ?nieI W
prze*iwie+stwie do $/tepowa, przetrzy%a podr9 do RosjiI Po przewiezieni/ do
8oskwy, poddano go -r/talny% tort/ro%, a p9Qniej skazano w tajny% pro*esie na
?%ierO i rozstrzelanoI
Porwanie, zeznania i likwida*ja 8illera nie przekonay jednak Centrali, e Biaa
Gwardia nie stanowi j/ zagroeniaI $iedy sporz1dzone po porwani/ 8illera zapisy
roz%9w prowadzony*h w -i/rze ROW( nie /jawniy nowego antysowie*#kiego
spisk/, w 8oskwie /znano, e pods/*h/j1*y roz%owy (iergiej :rietiakow,
pse/doni% 7wan9w, przeszed na dr/g1 stron4I Paryska rezydent/ra otrzy%aa wi4*
telegra% z CentraliR KPodejrzewa%y, e 7wan9w nas osz/k/je i za%iast zapis/
prawdziwy*h roz%9w, przysya na% *zyste wy%ysyL
CA
I (zyfrogra% ten jest
najlepszy% dowode%, jak g4-oko %oskiewska *entrala pogr1ona -ya w kon#
spira*yjny*h twora*h wasnej i%agina*jiI
'prowadzenie 8illera %iao dr/zgo*1*y wpyw na ROW(I Cz4?O -iaogwar#
dzist9w oskarya o%ykowo sekretarza generalnego $/so+skiego o /dzia w por#
wani/I W at%osferze k9tni, ROW( przeni9s -i/ro do Br/kseli, gdzie pod kierow#
ni*twe% generaa Ar*hangielskiego sta si4 jesz*ze %niej zna*z1*1 gr/pk1 e%igrant9w
ni pod dow9dztwe% generaa 8illera
CB
I
F
Belgia r9wnie -ya terene% kolejnego za%a*h/ .$W6I Po wieloletni*h
posz/kiwania*h agento% 8oskwy /dao si4 trafiO na ?lad Georgija Aga-ekowa,
kt9ry dziewi4O lat w*ze?niej /*iek z OGP'I KGr/pa r/*ho%aL dopada go wiosn1
!BM rok/ i zgadzia
CC
I
W ty% sa%y% *zasie ogoszono polowanie na dw9*h kolejny*h /*iekinier9wR
rezydenta .$W6 w 5olandii, $rywi*kiego oraz wielkiego wirt/oza parawan9w,
*zyli organiza*ji sponsorowany*h przez $o%intern, Willi 8/enzen-ergaI O-aj,
spodziewaj1* si4 likwida*ji, od%9wili w !BH rok/ powrot/ do 8oskwyI W lip*/
!BM rok/ rozesano kolejny list go+*zyI :y% raze% za rezydente% .$W6 w
rep/-lika+skiej 5iszpanii, Aleksandre% Orowe%, kt9ry, przewid/j1* *o go
*zeka, r9wnie od%9wi powrot/ do %oskiewskiej Centrali
CF
I
* * *
KWroga%i l/d/L, na kt9ry*h .$W6 polowao przede wszystki% za grani*1,
-yli w dalszy% *i1g/ *zoowi tro*ki?*iI .a *zele *zarnej listy .$W6 widniay
trzy nazwiskaR 0wa (iedowa, syna :ro*kiego, kt9ry -y g9wny% organizatore%
r/*h/, R/dolfa $le%enta, desygnowanego na sekretarza Czwartej 8i4dzynaro#
d9wki, kt9ra %iaa for%alnie powstaO we wrze?ni/ !BM rok/, oraz prze-ywaj1*ego na
wy*hodQstwie w 8eksyk/ 0eona :ro*kiego, wielkiego heretyka ko%/niz%/I 0ist
poegnalny Pore*kiego, a pote% /*ie*zka zaprzyjaQnionego z ni% $rywi*kiego w
paQdziernik/ !BH rok/ wz%ogy o-awy (talina przed tro*kistowsk1 infiltra*j1
.$W6I :y% -ardziej e w listopadzie $rywi*ki nawi1za w Pary/ kontakt z
(iedowe%, poprzez adwokata wdowy po Pore*ki%R
$iedy zo-a*zye% si4 z (iedowe%, powiedziae% %/ otwar*ie, e nie za%ierza%
zostaO tro*kist1I (z/ka% ra*zej / niego porady i przyjaQniI Powita %nie kordialnie i
odt1d spotykali?%y si4 nie%al *odziennieI , wolna na/*zye% si4 podziwiaO syna
0eona :ro*kiego, kt9ry -y nie -yle jak1 oso-owo?*i1I .igdy nie zapo%n4 -ezin#
teresownej po%o*y, jakiej /dzieli %i w9w*zas, kiedy ?*igali %nie agen*i (talinaI
.adal -y -ardzo %ody% *zowiekie%, ale wyj1tkowo /talentowany% # *zar/j1*y,
doskonale poinfor%owany, sprawnyI Pod*zas radzie*ki*h pro*es9w w 8oskwie pow#
tarzano, e otrzy%a ol-rzy%ie s/%y od 5itlera i 8ikadoI 8oge% jednak stwierdziO, e
prowadzi ywot rewol/*jonisty # har/je *ay dzie+ dla sprawy opozy*ji i nie %a na
porz1dne poywienie *zy /-ranie
CJ
I
$rywi*ki nie wiedzia, e naj-liszy wsp9pra*ownik (iedowa, 8arek ,-orow#ski
&alias "tienne) jest agente% .$W6I (kadane przez niego raporty o Knie%al
*odzienny*hL spotkania*h (iedowa z $rywi*ki% %/siay za-rz%ieO zowiesz*zo w
/sza*h (talinaI Wiado%o?*i o ty*h spotkania*h wpyn4y z pewno?*i1 na podj4t1 w
Centrali de*yzj4 likwida*ji (iedowaI
:ro*ki -y wy%agaj1*y% oj*e% i %ia niesz*z4?liwy talent do poz-awiania
dzie*i wiary w sie-ieI .ie podziela podziw/ $rywi*kiego dla pra*owito?*i i sk/#
te*zno?*i synaI $iedy (iedow, nie dojadaj1* i wal*z1* z *horo-1, wydawa KBi/#
152
letyn Opozy*jiL oraz wi1za ni*i 1*zno?*i w sk9*ony% i rozpadaj1*y% si4 r/*h/
tro*kist9w, zirytowany oj*ie* pisa do niego z 8eksyk/ w sty*zni/ !BM rok/R KGeste%
-ardzo niezadowolony ze styl/, w jaki% redagowany jest KBi/letynL, a wo-e* tego
%/sz4 si4 ponownie zastanowiO, *zy nie przenie?O go do .owego Gork/LI
'si/j1* rozpa*zliwie dostosowaO si4 do nierealisty*zny*h wy%aga+ oj*a, (iedow
wielokrotnie odkada opera*j4 ?lepej kiszki, %i%o powtarzaj1*y*h si4 atak9wI Po
ostry% atak/ M l/tego !BM rok/ wiado%o -yo, e d/ej nie %ona j/ zwlekaOI
"tienne przekona go, e dla /nikni4*ia inwigila*ji .$W6 -ezpie*zniej -4dzie poddaO
si4 opera*ji w %aej prywatnej klini*e, kierowanej przez rosyjski*h e%igrant9w, ni we
fran*/ski% szpital/I (iedow zgodzi si4, nie podejrzewaj1*, e klinika ta jest
prawdopodo-nie spenetrowana przez agent9w .$W6I
:y%*zase% "tienne, jak sa% si4 p9Qniej przyzna, ledwie za%kn1 drzwi a%-/lans/
odwo1*ego (iedowa, j/ zawiada%ia .$W6, dok1d odje*ha syn :ra*kiegoI
(iedowa operowano jesz*ze tego sa%ego wie*zoraI Przez kilka pierwszy*h dni rana
goia si4 do-rzeI Powo/j1* si4 na -ezpie*ze+stwo *horego, "tienne nie infor%owa
fran*/ski*h tro*kist9w, gdzie prze-ywa (iedowI Odwiedzaa go tylko ona, Geanne, no
i o*zywi?*ie za/fany "tienneI .iespodziewanie, B l/tego, (iedow stra*i przyto%no?OI
,naleziono go krzy*z1*ego w deliri/% i zata*zaj1*ego si4 po korytarza*h klinikiI
0ekarze -yli tak zasko*zeni stane% *horego, e wezwali on4, pytaj1*, *zy
przypadkie% nie targnie si4 na wasne y*ieI Widz1* %4a, Geanne wy-/*hn4a
pa*ze%, przekon/j1* lekarzy, e kto? z .$W6 %/sia %/ podaO jak1? tr/*izn4I (tan
(iedowa pogarsza si4 szy-ko i %i%o kilkakrotny*h transf/zji, *hory z%ar w
%4*zarnia*h J l/tego, w wiek/ zaledwie BA latI
W r/tynowy% do*hodzeni/ ?%ierO (iedowa przypisano powikanio% poopera#
*yjny%, niewydolno?*i ser*a oraz niskiej odporno?*i organiz%/I 6owod9w ingeren*ji
.$W6 nie znaleziono, ale jej prawdopodo-ie+stwo -yo -ardzo d/e
CH
I .$W6
posiadao j/ wtedy roz-/dowan1 sek*j4 %edy*zn1, zwan1 $a%era &$o%ora)I Powoa
j1 prawdopodo-nie Gagoda, kt9ry ter%inowa / far%a*e/ty, a p9Qniej zle*a prowadziO
ekspery%enty z /y*ie% narkotyk9w i tr/*izn
CM
I .ie /lega w1tpliwo?*i, e (iedow, tak
jak oj*ie*, -y *ele% Kgr/py r/*ho%ejL .$W6, a kiedy /dao si4 j/ go zwa-iO do
spenetrowanej prawdopodo-nie kliniki, %ona przyp/sz*zaO, e podj4to pr9-4
likwida*jiI
;%ierO (iedowa daa .$W6 /przywilejowane %iejs*e w organiza*ji tro*kist9wI
"tienne przej1 kontrol4 nad wydawanie% KBi/letyn/ Opozy*jiL i kontakta%i z
/*iekiniera%i ze stalinowskiej Rosji, kt9rzy *h*ieli sko%/nikowaO si4 z :ra*ki%I By
r9wnie g9wny% 1*znikie% %i4dzy :ra*ki% a jego sy%patyka%i w "/ropieI
$orzystaj1* z tego, por9ni :ra*kiego ze (neeTliete%, zaogni stos/nki %i4dzy Geanne
(iedow a te?*ie% i dyskretnie podsy*a k9tnie %i4dzy tro*kistowski%i sekta%iI
"tienne -y tak pewny za/fania :ra*kiego, e pyta go, jak %a odeprzeO zarz/ty
(neeTlieta i inny*h, kt9rzy podejrzewali go o wsp9pra*4 z .$W6I :ro*ki radzi
"tienne#,-orowskie%/, e-y za1da powoania niezalenej ko%isji, kt9ra z-ada
dowody i stwierdzi, *zy zarz/ty -yy /zasadnioneI (a% :ro*ki nigdy nie w1tpi w
/*z*iwo?O i lojalno?O agenta "tienneI
FB
$olejny% *ele% Kgr/p r/*ho%y*hL .$W6 -y nie%ie*ki tro*kista R/dolph
$le%ent, kt9re%/ powierzono zorganizowanie kongres/ zaoy*ielskiego Czwartej
8i4dzynarod9wkiI $ongres zaplanowano na jesie+ !BM rok/, ale B lip*a $le%ent w
taje%ni*zy*h okoli*zno?*ia*h znikn1 z paryskiego %ieszkaniaI Po dw9*h tygodnia*h
:ro*ki otrzy%a wysany w .owy% Gork/ list, w kt9ry% $le%ent oskara go o
wsp9pra*4 z 5itlere% oraz inne wyi%aginowane nieprawo?*iI $opie tego list/
otrzy%ao te kilk/ fran*/ski*h sy%patyk9w :ro*kiegoI
:ro*ki zlek*eway list $le%enta, zakadaj1*, -ez w1tpienia s/sznie, e al-o
jest to faszerstwo .$W6, al-o $le%ent pisa list z rewolwere% przyoony% do
gowyI .$W6 planowao zapewne, e po napisani/ osz*zer*zej epistoy, $le%ent
zniknie z powierz*hni zie%i, ale stao si4 ina*zejI Wkr9t*e po dotar*i/ list/ do
:ro*kiego, woda wyrz/*ia na -rzeg (ekwany poz-awione gowy *iao %4*zyznyI
6w9*h fran*/ski*h tro*kist9w zidentyfikowao tr/pa jako R/dolpha $le%entaI
Rozpoznano go po *harakterysty*zny*h -lizna*h na r4ka*h
C!
I
Czwarta 8i4dzynarod9wka okazaa si4 niewypae%I Gej zaoy*ielski KkongresL
rozpo*z1 si4 B wrze?nia !BM rok/ w podparyski% do%/ fran*/skiego tro*kisty,
Alfreda Ros%eraI Przy-yo zaledwie A delegat9w, reprezent/j1*y*h w wi4kszo?*i
dro-ni/tkie gr/pki tro*kist9w z kraj9wI KRosyjsk1 sek*j4L, kt9rej a/tenty*zny*h
*zonk9w zapewne dawno j/ zlikwidowano, reprezentowa agent .$W6, "tienne##
,-orowskiI W Kk/l/ara*hL kongres/ kr4*i si4 te Ra%on 8er*ader &alias Ga*1/es
8onard, alias 2rank Ga*son), ko*hanek flirt/j1*ej z tro*kiz%e% a%eryka+skiej
t/%a*zki (ylTii Ageloff, kt9ry zdo-y p9Qniej saw4, %ord/j1* :ro*kiego
FE
I
Biograf :ro*kiego, 7saa* 6e/ts*her, s/sznie o*enia, e nowo /tworzona
Czwarta 8i4dzynarod9wka Knie r9nia si4 wiele od fik*jiL, a jej wpywy poza
k/r*z1*y% si4 i sk9*ony% ?rodowiskie% tro*kist9w -yy prawie adneI (a%
:ro*ki -y z/penie oderwany od y*ia w swy% %eksyka+ski% /stroni/I Potrafi
rozeznaO Kdyspropor*j4 %i4dzy nasz1 o-e*n1 si1 a stoj1*y%i przed na%i zadania%iL,
ale jedno*ze?nie z ni*zy% nie /zasadnion1 /fno?*i1 pisa, e Kw *i1g/
naj-liszy*h dziesi4*i/ lat progra% Czwartej 8i4dzynarod9wki przy*i1gnie %iliony i te
rewol/*yjne %iliony wstrz1sn1 nie-e% i zie%i1L
F
I
Gedyny%, jak si4 wydaje, politykie%, kt9ry potraktowa powanie przepowiednie
:ro*kiego, -y (talinI $oresponden*ja Centrali .$W6 do rezydent/r za grani*1
oraz $o%intern/ do *zonkowski*h organiza*ji partyjny*h zawiera wiele powta#
rzaj1*y*h si4 narzeka+ na nie do?O energi*zne t4pienie tro*kiz%/I 'wag4 Gordijew#
skiego zwr9*i peen iryta*ji telegra%, skierowany do (ztokhol%/ i Oslo, kt9ry
%ona /znaO za *harakterysty*zny dla prze*howywanej w ar*hiwa*h koresponden*ji z
ta%ty*h *zas9wI Centrala zwra*aa /wag4, e Kka%pania prze*iwko terrorysty*zny%
-ando% tro*kistowski%L zostaa o*eniona negatywnie, gdy Kw waszy% kraj/
prze-iega z opieszao?*i1, kt9rej nie %ona tolerowaOL
FA
I
W konspira*yjnej %entalno?*i (talina, :ro*ki /rasta na groQniejszego prze*iwnika
ni Adolf 5itlerI G/ w poowie lat trzydziesty*h (talin doszed do wniosk/, e potrafi
so-ie /oyO stos/nki z 5itlere%, nato%iast z :ro*ki% to*zy walk4 na ?%ierO i
y*ieI
FC
Wraz z zako+*zenie% ostatniego wielkiego pro*es/ pokazowego okres/ %i4#
dzywojennego, w %ar*/ !BM rok/, za*z1 te wygasaO Kwielki terrorLI W lip*/
pierwszy% zast4p*1 Geowa zosta szef zaka/kaskiego .$W6, >awrentij Beria,
kt9ry przej1 peni4 wadzy, zani% jesz*ze Ge9w zosta M gr/dnia ofi*jalnie
/s/ni4ty ze stanowiskaI Przez *ay *zas trwania Kwielkiego terror/L (talin /nika
p/-li*znego wzi4*ia na sie-ie odpowiedzialno?*i za z-rodnie Kjeowsz*zynyLI Po
dy%isji Geowa %9g z niego zro-iO wygodnego koza ofiarnego i p/-li*znie
pot4piO
FB
I
.ast4p*a Geowa, Beria, zwr9*i na sie-ie /wag4 *9rki (talina, ;wietlany, jako
Kwspaniay przykad nowo*zesnego, /%iej4tnego dworzanina, w*ielenie orientalnej
perfidii, po*hle-stwa i hipokryzjiL
FC
I By r9wnie *zowiekie% do *na zdeprawo#
wany%, kt9ry wykorzystywa .$W6 do sprowadzania, a *zase% nawet porywania z
%oskiewski*h /li* -ardzo wiel/ %ody*h ko-iet, *z4sto /*zenni*, kt9re gwa*i l/-
wykorzystywa seks/alnie na r9ne sposo-yI 84owie l/- rodzi*e, je?li odwayli si4
poskaryO, ko+*zyli naj*z4?*iej w g/ag/
FF
I
Pod rz1da%i Berii Kwielki terrorL /st1pi %iejs*a terrorowi selektywne%/I .ie
z%ienio si4 jednak nazwisko :ro*kiego na pierwszy% %iejs*/ *zarnej listy,
*ho*ia realny :ro*ki w 8eksyk/ %ia *oraz %niej wsp9lnego z %ity*zny%, kt9ry
straszy w *horej wyo-raQni (talinaI W dni/ l %aja !CE rok/ przez /li*e 8e^i*o
City prze%aszerowao AE tysi4*y %eksyka+ski*h ko%/nist9w, nios1* transparenty z
hase% K's/n1O :ro*kiegoVL
FJ
.awet najwi4ksi opty%i?*i w oto*zeni/ :ro*kiego
sza*owali li*z-4 jego aktywny*h zwolennik9w w 8eksyk/ na najwyej trzydziest/ i
do tego podzielony*h na kilka zwa?niony*h frak*ji
FH
I
8i%o k9tni, wszystkie frak*je zgodnie pilnoway na z%ian4 do%/ :ro*kiego w
Coyoa*anI (t1d zapewne w dok/%enta*h $GB za%a*h na :ro*kiego /waany jest
za jedn1 z najwaniejszy*h Kopera*ji spe*jalny*hLI W otwartej w !H! rok/ 7z-ie
Pa%i4*i 7 3arz4du G9wnego wisi portret i la/rka adresowana do organizatora
za%a*h/, .ah/%a &0eonida) Aleksandrowi*za "itingona, kt9ry para si4 K%okr1
ro-ot1L od *zas/ likwida*ji Blj/%kina w !A! rok/I "itingon -y jedny% z niewiel/
Nyd9w, kt9rzy przetrwali *zystk4 w .$W6
FM
I Wsp9pra*/j1*y z ni% ofi*er opisa go
jako pot4nie z-/dowanego, ysego %4*zyzn4, o w1ski% *zole i %ay*h,
przenikliwy*h o*za*h, kt9ry%i przewier*a roz%9w*4 na wylot
F!
I
Pod pse/doni%e% genera $ot9w "itingon -ra /dzia w hiszpa+skiej wojnie
do%owej, szkol1* o*hotnik9w -rygad %i4dzynarodowy*h do dziaa+ partyzan*ki*h
poza lini1 front/I ,osta w9w*zas ko*hankie% ko%/nistki z Bar*elony, Caridad
8er*ader del Rio, a przy okazji zwer-owa j1 oraz jej syna Ra%ona 8er*adera #
p9Qniejszego za-9j*4 :ro*kiego # do pra*y dla .$W6
JE
I
, plan/ willi :ro*kiego, znalezionego przez szwaj*arsk1 poli*j4 w waliz*e,
kt9r1 zostawi za so-1 za-9j*a Pore*kiego, wynikao, e postra*h (talina od
*hwili przyjazd/ do 8eksyk/ znajdowa si4 pod -a*zn1 o-serwa*j1 .$W6
J
I
Wadi%ir Pietrow, kt9ry po 77 wojnie ?wiatowej z-ieg na ,a*h9d, rela*jonowa, e
w !CM rok/ *zyta gr/-1 na kilkana?*ie *enty%etr9w te*zk4 raport9w
FF
z opera*ji za%ordowania :ro*kiegoI Byo w niej wiele fotografii zro-iony*h
wewn1trz willi, na kt9ry*h widnieli strani*y, ogrodzenie, :ro*ki z on1, przy
her-a*ie z przyja*i9%i, pies :ro*kiego itpI 8ona wie* przyp/sz*zaO, e oto*zenie
:ro*kiego zostao spenetrowane przez kilk/ agent9w .$W6, dziaaj1*y*h w
r9ny% *zasie i prawdopodo-nie nie?wiado%y*h istnienia koleg9w ze wsp9lnej
s/-yI Gedny% z pierwszy*h *hronologi*znie agent9w, jak przypo%ina so-ie
Pietrow, -ya sekretarka, kt9r1 .$W6 zwer-owao pod*zas po-yt/ :ro*kiego w
.orwegii
JA
I .aj-ardziej wpywow1 wty*zk1 -y nato%iast Ra%on 8er*aderI
8er*ader przeszed doskonae przeszkolenieI Po za%a*h/ i aresztowani/,
%i%o trwaj1*y*h %iesi1*a%i przes/*ha+, nie /jawni ni*, *o %ogo-y po%9*
poli*ji w odkry*i/ jego prawdziwej tosa%o?*iI &Odkryto j1 dopiero w !FB
rok/)I .ie /jawni te adnego ?lad/, kt9ry %9g-y prowadziO do .$W6I By
niezwykle inteligentny, pynnie %9wi kilko%a j4zyka%i, -y ?wietnie wytreno#
wany% sportow*e%, sprytny% o-/dnikie% i potrafi znako%i*ie kontrolowaO
wasne za*howanieI (ylTia Angeloff przyznaa, e nigdy, ani przez %o%ent, nie
w1tpia w sz*zero?O /*z/O, jaki%i o-darza j1 8er*aderI 6opiero po za-9jstwie
:ro*kiego przekonaa si4, jak dale*e j1 wykorzystaI 6ro-iazgowe testy psy*ho#
logi*zne /jawniy, e 8er*ader %ia nie-ywale szy-ki refleks, nie%al fotografi*zn1
pa%i4O, zdolno?O do -yskawi*znego /*zenia si4 i zapa%i4tywania d/gi*h i
sko%plikowany*h instr/k*ji oraz znako%it1 orienta*j4 w *ie%no?*ia*hI Potrafi na
przykad w B %in/ty i CF sek/nd roze-raO i zoyO po *ie%k/ kara-in %a/zera
JB
I
8er*ader do1*zy do swej ko*hanki, (ylTii Angeloff, we wrze?ni/ !B! rok/ w
.owy% Gork/I Podr9owa pod przy-rany% nazwiskie% 2rank Ga*son &praw#
dopodo-nie %iao to -yO pop/larne nazwisko Ga*kson, ale faszerz .$W6 si4
zagapi), pos/g/j1* si4 spreparowany% paszporte% kanadyjski%, za-rany% jakie%/?
o*hotnikowi z -rygad %i4dzynarodowy*hI W .owy% Gork/ nawi1za dyskretnie
kontakt z rezydente% .$W6, Gaikie% Owaki%iane%, kt9ry po?redni*zy w
/trzy%ywani/ 1*zno?*i z %oskiewsk1 Central1, sk1d pyn4y instr/k*je na
te%at przygotowa+ do za%a*h/
JC
I ,godnie z ty%i instr/k*ja%i, 8er*ader przeni9s si4
w paQdziernik/ do 8e^i*o City, gdzie rzeko%o podj1 pra*4 w agen*ji ekspor#towo#
i%portowejI :a% odnowi kontakt z %atk1 i jej ko*hankie%, .ah/%e%
"itingone%I W sty*zni/ !CE rok/ 8er*ader przekona (ylTi4 Angeloff, e-y
przyje*haa na wypo*zynek do 8e^i*o CityI "itingon li*zy zapewne, e -4d1* w
8eksyk/, spr9-/je dotrzeO do swego ideologi*znego g/r/, *zyli do :ro*kiegoI :ak
si4 te staoI Angeloff przez dwa %iesi1*e pra*owaa jako sekretarka :ro*kiego, a
8er*ader *odziennie jI1 odwozi i przywozi z willi wygna+*aI W trak*ie po-yt/
Angeloff w 8eksyk/, 8er*ader nigdy nie pr9-owa wej?O do williI (topniowo
jednak pozna wszystki*h stranik9w i zdo-y za/fanie fran*/ski*h wsp9pra*ow#
nik9w :ro*kiego # Alfreda i 8arg/erite Ros%er9wI $r9tko po powro*ie Angeloff do
.owego Gork/, w %ar*/ !CE rok/, Ros%erowie wp/?*ili po raz pierwszy
8er*adera na teren willi
JF
I
W tej fazie opera*ji 8er*ader dziaa ra*zej jako agent penetra*yjny ni jako
likwidatorI Willa za%ieniona -ya w forte*4 -ronion1 przez szta-y na drzwia*h,
FJ
kraty w okna*h, ogrodzenie pod napi4*ie%, syste% alar%owy, gniazda -roni
%aszynowej oraz sta1 o-staw4 dziesi4*i/ poli*jant9w i tro*kistowski*h o*hotnik9w w
*ywil/I G9wny% zadanie% 8er*adera -yo z-adanie syste%/ -ezpie*ze+stwa willi,
poznanie zwy*zaj9w jej %ieszka+*9w i stranik9w oraz ze-ranie wszelki*h infor%a*ji,
potrze-ny*h do zaplanowania atak/ z-rojnego z zewn1trzI
(zt/r%e% dowodzi znany %eksyka+ski ko%/nista i %alarz, 6aTid Alfaro
(i1/eiros, weteran -rygad %i4dzynarodowy*h i hiszpa+skiej wojny do%owejI :/
przed CIEE rano, AB %aja, poprowadzi on gr/p4 ponad AE /z-rojony*h %4*zyzn,
prze-rany*h w %/nd/ry poli*ji i ar%ii l1dowejI Atak zasko*zy o-ro+*9wI .apastni*y
przedostali si4 na teren willi i ostrzelali g4sty% ognie% -roni %aszynowej wszystkie
sypialnieI :ro*ki z on1 wyszli jednak *ao, gdy zd1yli /kryO si4 pod 9kie%I W
?*iana*h i*h sypialni poli*ja znalaza HB dzi/ry po po*iska*hI (i1/eiros -roni si4
p9Qniej, e nie *h*ia za%ordowaO :ra*kiego, a jedynie w spektak/larny spos9-
zaprotestowaO prze*iwko jego o-e*no?*i w 8eksyk/I Wyp/sz*zony z areszt/ za ka/*j1,
/*iek z 8eksyk/ przy po%o*y *hilijskiego poety#ko%/nisty Pa-lo .er/dyI
Pi4O dni po nie/dany% napadzie 8er*ader spotka si4 z :ra*ki%I Gak zwykle
*zar/j1*y, podarowa wn/kowi :ra*kiego %odel szy-ow*a i na/*zy %al*a, jak go
p/sz*zaOI W *i1g/ nast4pny*h trze*h %iesi4*y odwiedzi will4 dziesi4*iokrotnieI
.igdy nie zostawa z-yt d/go, *zase% przynosi dro-ne prezentyI 6wa l/- trzy razy
roz%awia z :ro*ki%I Odwiedzi te dw/krotnie .owy Gork, gdzie wraz z
Owaki%iane% po*zyni ostatnie przygotowania do za%a*h/I AE sierpnia 8er*ader
przyje*ha do willi, przywo1* sw9j artyk/, do kt9rego :ro*ki zgodzi si4 zro-iO
/wagiI W podszewk4 pasz*za %ia wszyty n9, w jednej kieszeni ni9s rewolwer, a w
dr/giej *zekan, kt9ry% za%ierza za%ordowaO :ro*kiegoI Rewolwer %ia s/yO do
o-rony pod*zas /*ie*zkiI Przezna*zenia noa nie /dao si4 /staliOI ByO %oe
8er*ader /kry go na wszelki wypadek, gdy-y ode-rano %/ *zekan i rewolwerI
.$W6 pos/giwao si4 j/ podo-ny%i %etoda%i za-ijaniaI ,i%1 !BMD!B! rok/
Beria wezwa do sie-ie ofi*era .$W6, o nazwisk/ Bok9w, kt9rego zapyta, *zy jest
wystar*zaj1*o silny, e-y za-iO %4*zyzn4 jedny% /derzenie%I K:ak jest, towarzysz/
ko%isarz/L # potwierdzi dziarsko Bok9wI Beria wyt/%a*zy %/, e trze-a
zlikwidowaO sowie*kiego a%-asadora na Bliski% Ws*hodzie, gdy za%ierza wy-raO
wolno?OI .$W6 dowiedziao si4 o jego plana*h, a zadanie% Bokowa jest zapo-ie*
dezer*jiI Ak*j4 %ia przeprowadziO wsp9lnie z agente%, kt9ry %ia zad-aO, e-y
a%-asador Knie stawia opor/LI
Po przy-y*i/ na %iejs*e, Bok9w otrzy%a od lokalnego rezydenta .$W6 kr9tki
o%, kt9ry /kry pod %arynark1, a nast4pnie wraz z rezydente% i po%o*nikie%
poszed odwiedziO a%-asadoraI W trak*ie spotkania Bok9w tak %anewrowa, e-y
znale?C si4 za a%-asadore%, a pote% zgr/*hota %/ *zaszk4 jedny% /derzenie%
o%/I 6la /kry*ia ?lad9w krwi, *iao a%-asadora zawini4to w dywan, a pote%
wrz/*ono do sa%o*hod/ i pogrze-ano za %iaste%I Nonie powiedziano, e a%-asador
zosta pilnie odwoany do 8oskwy, ale dla niej i dzie*i przygotowa
FH
-ilety kolejoweI W drodze powrotnej rodzina a%-asadora zostaa zapewne za#
trzy%ana i wywieziona do o-oz/ pra*y dla Kwrog9w l/d/L
JJ
I
8er*ader za%ierza r9wnie za-iO jedny% /derzenie% w ty gowy i /*ie*,
zani% kto? znajdzie *iaoI $iedy :ro*ki siedzia za -i/rkie% w ga-ine*ie, *zytaj1*
artyk/, 8er*ader wy*i1gn1 z kieszeni *zekan, za%kn1 o*zy i z *aej siy r1-n1 w
*zaszk4I :ro*ki -y jednak twardszyI ,a%iast pa?O, wyda z sie-ie Kprzeraaj1*y,
przenikaj1*y wszystko krzykL &KB4d4 ten krzyk sysza w /sza*h do ko+*a y*iaL #
zezna 8er*ader), o-r9*i si4, zatopi z4-y w doni za-9j*y i zani% opad z si,
pr9-owa wyrwaO tkwi1*y w gowie *zekanI ,%ar w szpital/ nast4pnego dnia,
A sierpnia !CE rok/I
Ar*hiwa $GB zawieraj1 dokadny opis za-9jstwaI Odnotowano w ni% na
przykad, jak zapa%i4ta Pietrow, e %order*ze /derzenie zadano t4py%, a nie
ostry% ko+*e% *zekana
JH
I
8er*ader skazany zosta na AE lat wi4zieniaI Gego %at*e i "itingonowi /dao
si4 z-ie* do ,(RR przygotowany%i w*ze?niej kanaa%i przerz/towy%iI Pani
8e*ader zostaa w 8oskwie przyj4ta przez Beri4, przedstawiona (talinowi na
$re%l/ i /dekorowana Ordere% 0eninaI Po kilk/ lata*h za*z4o j1 gryQO s/%ienieI
(karya si4 zaprzyjaQnione%/ delegatowi $o%/nisty*znej Partii 5iszpanii w $o#
%internieR
6la .$W6 jeste% j/ -ez/yte*znaXIII\ z-yt do-rze jeste% znana zagrani*1I 89j /dzia w
grze grozi nie-ezpie*ze+stwe%I Wiedz1 te, e jeste% inn1 ko-iet1 ni -ya%XIII\I
Caridad 8er*ader nie jest j/ Caridad 8er*ader, le*z najgorsz1 ze wszystki*h %order#
*zyni1XIII\I .ie tylko jeQdzia% po "/ropie tropi1* *zekist9w, kt9rzy /*iekli z raj/, ale
r9wnie likwidowaa% i*h -ez naj%niejszej lito?*iI Wi4*ej nawetXIII\ z wasnego syna
zro-ia% %order*4 dla .$W6I , Ra%ona, kt9rego widziaa% po raz ostatni, jak
wyprowadzano go z do%/ :ra*kiego, sk/tego i zakrwawionego, kiedy nie %9g do
%nie podej?O, gdy ja %/siaa% /*iekaO w jedn1 stron4, a 0eonid X"itingon\ w dr/g1
JM
I
Ra%on 8er*ader przez *ay *zas po-yt/ w wi4zieni/ wierzy w zwy*i4stwo
staliniz%/I 5istoria, zapewnia, /zna go jesz*ze za onierza ?wiatowej rewol/*ji, a
klasa ro-otni*za zroz/%ie, e /wolni j1 od przyw9d*y, kt9ry *h*ia j1 zdradziOI
0/-i ?piewaO w *eli rewol/*yjn1 pie?+ K8oda gwardiaL, ak*ent/j1* zwasz*za
konie* ostatniej zwrotkiR ,,XIII\pra*/je%y dla wielkiej sprawyVL
Gdy-y 8er*ader /jawni swoje prawdziwe nazwisko, al-o powi1zania z .$W6,
prawdopodo-nie zyska-y zagodzenie karyI Od%awia jednak konsekwentnie i
odsiedzia pene AE latI Wyszed w !JE rok/ i wyje*ha z 8eksyk/, przez $/-4 i
Cze*hosowa*j4, do ,(RRI $iedy *h*ia wst1piO do partii, jego podanie od#
rz/*ono
J!
I Poza szerega%i $GB za-9j*a :ra*kiego -y w lata*h poststaliniz%/
tylko nie%iy% przypo%nienie% paranoi*znej przeszo?*iI
0ozdzia> J
"a*iowywia*/ 3enetra01a a(ent)ra'na i
2i=0i) Ws3ania5y0&4 z Cam>ri*(e
!BE#!B!
W?r9d t/zin9w portret9w -ohater9w sowie*kiego wywiad/, wisz1*y*h na
?*iana*h 7z-y Pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego, jest tylko jeden wizer/nek *zowieka,
kt9ry nie s/y w $GBI Wyj1tkie% ty% jest genera Gan $arlowi*z Berzin,
dow9d*a sek*ji Cze$a w lata*h wojny do%owej, -ardziej znany jako szef sowie*#
kiego wywiad/ wojskowego w lata*h !AC#!BF, kt9ry najpierw -y 73 3arz4dem
(zta-/ Generalnego, a pote% prze%ianowany zosta na Gawnoje Razwiedywatiel#
noje 'prawlienije, *zyli GR'

I 'rodzony na >otwie w M!E rok/, Bierzin j/ jako

nastolatek przy1*zy si4 do rewol/*yjnego podzie%ia, za *o sp4dzi kilka lat w
wi4zieni/ i zosta zesany na ro-oty na (y-erieI W !! rok/ dziaa w ist#
niej1*y% kr9tko otewski% rz1dzie sowie*ki%I
W pierwszy*h lata*h s/-y w sowie*ki% wywiadzie wojskowy% jego naj-lisi
wsp9pra*owni*y wywodzili si4 z ty*h sa%y*h kr4g9w, przez *o zwano i*h Kfrak*j1
otewsk1L, tak jak w Cze$a %9wiono o Kpolskiej frak*jiL, sk/pionej wok9
6ziery+skiegoI
W !BF rok/ wysano Bierzina z %isj1 Czerwonej Ar%ii na 6aleki Ws*h9dI
Odwoano go w sierpni/ !BJ rok/ i postawiono na *zele sowie*kiej %isji woj#
skowej w rep/-lika+skiej 5iszpaniiI Rok p9Qniej odwoano go do 8oskwy i zlik#
widowano w kolejny% sk/r*z/ Kwielkiego terror/L
A
I
(woje *hwale-ne %iejs*e w 7z-ie Pa%i4*i jednostki $GB, Bierzin zawdzi4*za
staranio% o rozszerzenie progra%/ z-ierania infor%a*ji drog1 radiowywiad/ i g4#
-okiej penetra*ji agent/ralnejI .a po*z1tk/ lat trzydziesty*h wsp9/*zestni*zy w
tworzeni/ %ieszanego oddzia/ OGP' i 73 3arz4du, kt9ry w ra%a*h Wydzia/
(pe*jalnego OGP' &(pie*#Otdie) zaj%owa si4 wojskowy% i *ywilny% radio#
wywiade%I :y% naj-ardziej tajny% oddziae% OGP' dowodzi Gle- Bokij z
OGP', a jego zast4p*1 -y p/kownik PI Charkiewi*z z 73 3arz4du; 6o rok/
!BF oddzia %ieszany %ie?*i si4 nie w g%a*h/ OGP' na >/-ian*e, ale w -/dynk/
l/dowego ko%isariat/ spraw zagrani*zny*h przy %o?*ie $/Qnie*ki%I
,godnie z rela*j1 Gewdokiji $ar*ewej &p9Qniej Pi4trowej), kt9ra rozpo*z4a
s/-4 w oddziale w !BB rok/, personelowi tej jednostki zakazano /jawniania
adres/ %iejs*a pra*y nawet rodzi*o%
B
I Gak wi4kszo?O %ody*h ko-iet pra*/j1*y*h w
oddziale, $ar*ewa -aa si4 pani*znie swego szefaI Bokij *hodzi zgar-iony i
%ia dziwny zwy*zaj, -ez wzgl4d/ na por4 rok/, ot/laO si4 w o-szerny pasz*z
prze*iwdesz*zowyI (tra*h wstrz1sa $ar*ewa, kiedy po%y?laa, e Bokij %oe
zwr9*iO na ni1 swe Kprzenikliwe, zi%ne, nie-ieskie o*zy, pod kt9ry%i kady *z/,
F!
jak-y i*h wa?*i*iel nienawidzi sa%ego widok/ istot l/dzki*hLI Bokij przekro*zy
j/ pi4Odziesi1tk4, ale nadal -y d/%ny ze swej t4yzny seks/alnej i reg/larnie *o
weekend /rz1dza na da*zy z-iorowe orgieI $iedy Gewdokija $ar*ewa zagadn4a o
nie jednego z koleg9w, ten ostrzeg j1 kr9tkoR KGe?li tylko o ty% -1kniesz, to
za%ieni *i y*ie w piekoI .ie igraj z ognie%LI $ar*ewa -aa si4, e Bokij zaprosi j1
na da*z4I 7d1* na no*n1 z%ian4, zakadaa na sie-ie Knie rz/*aj1*e si4 w o*zy,
naj%niej atrak*yjne *i/*hy, -yle tylko nie zwr9*iO na sie-ie /wagiL
C
I
Po%i%o %oralnej deprawa*ji szefa, oddzia %ieszany OGP' i 73 ,arz1d/ sta
si4 najwi4ksz1 na ?wie*ie i najlepiej wyposaon1 jednostk1 radiowywiad/I W prze#
*iwie+stwie do podo-ny*h agend wywiadow*zy*h na ,a*hodzie, oddzia %ieszany
%9g te li*zyO na po%o* trady*yjny*h ko%9rek wywiad/I Agen*i kadego wy#
wiad/ zdo-ywaj1 od *zas/ do *zas/ jaki? kod l/- szyfr, ale tylko OGP' i 73
3arz4d, wzore% O*hrany, naday w lata*h trzydziesty*h priorytet z-ierani/ %ateria/
kryptologi*znegoI W pierwszy*h lata*h dziaalno?*i oddzia/ najwi4kszy wpyw
na polityk4 8oskwy wywary prze*hwy*one i od*zytane szyfrogra%y japo+skieI
W sek*ji japo+skiej pra*owaa wa?nie Gewdokija Pi4trowa &$ar*ewa), kt9ra
dowiedziaa si4, e wi4kszo?O japo+skiego %ateria/ szyfrowego Kzostaa
dostar*zona przez agent9wL
F
I W lata*h trzydziesty*h agenta%i ty%i -yli wielokrotnie
/rz4dni*y japo+ski*h a%-asad w Berlinie i Pradze
J
I
6r/gi% powode% do sza*/nk/, kt9r1 Bierzin *ieszy si4 w $GB i GR', -yy
jego zas/gi w zastosowani/ nowy*h te*hnik penetra*ji agent/ralnejI Bierzin
wykorzysta do?wiad*zenia zdo-yte w lata*h dw/dziesty*h przez OGP' w penetra*ji
e%igra*yjny*h kr4g9w Biaej Gwardii do wprowadzenia w lata*h trzydziesty*h
sowie*ki*h agent9w w szeregi zagrani*zny*h ad%inistra*ji pa+stwowy*h i s/-
wywiadow*zy*hI ,godnie z opra*owan1 w !ME rok/ tajn1 histori1 7.O strategia ta
zrodzia si4 w roz%owa*h Bierzina z szefe% 7.O, Art/zowe%, oraz Piatni*ki%, kt9ry
kierowa w9w*zas O8(, *zyli departa%ente% kontakt9w %i4dzynarodowy*h
$o%intern/I Gak si4 wydaje, po%ys po*hodzi od Bierzina
H
I
.a po*z1tk/ lat trzydziesty*h g9wny% zadanie% 7.O -ya penetra*ja sze#
reg9w Biaej Gwardii, a pote% tro*kist9wI Bierzin nato%iast -y -ardziej za#
interesowany penetra*j1 dla rozszerzenia %oliwo?*i z-ierania %ateria/ wywia#
dow*zego
M
I Gego po%ys pod*hwy*io szy-ko OGP' i .$W6, tak wi4* w lata*h
trzydziesty*h linie podzia/ %i4dzy 73 ,arz1de% a OGP'D.$W6 za*ieray si4I
Agen*i 73 ,arz1d/ z-ierali *z4sto r9wno*ze?nie %ateriay polity*zne i wojskoweI
Podo-nie OGP'D.$W6 zgarniaa, *hoO rzadziej, infor%a*je wywiadow*ze nat/ry
%ilitarnejI O-ie s/-y korzystay przy ty% *oraz o-fi*iej z kontakt9w i sie*i
agent/ralnej O8(I
.aj*enniejszy% agente% penetra*yjny% Bierzina -y legendarny Ri*hard (orgeI W
!JC rok/, w dw/dziest1 ro*zni*4 ?%ier*i, /znano go za Bohatera ,wi1zk/
(owie*kiego oraz /honorowano szeregie% ofi*jalnie zatwierdzony*h hagiografii, a
take # rze*z niezwyka w szpiegowski% ?wie*ie # zna*zkie% po*ztowy%I
$iedy (orge wst1pi do s/-y w 73 3arz4dzie w !A! rok/, agent $o%intern/,
5ege 8assig, zapa%i4ta go jako Kza-9j*zo przystojnegoL mB+czyznB, pro%ieni/#
j1*ego *zare% Kro%anty*znego, idealisty*znego /*zonegoLI (orge %ia Klekko
JE
sko?ne, *hodne, nie-ieskie o*zy pod silnie zarysowany%i -rwia%i, *o sprawiao, e
wygl1da na roz-awionego -ez wyraQnego powod/L
!
I
Ri*hard (orge /rodzi si4 na $a/kazie w M!F rok/, w %ieszany% %a#
e+stwieI Gego oj*ie* -y .ie%*e% zatr/dniony% przy wznoszeni/ szy-9w naf#
towy*h, a %atka Rosjank1I Oj*a pa%i4ta jako Kniew1tpliwego na*jonalist4 i i%#
perialist4LI (ko+*zy szko4 w Berlinie, zosta ranny w 7 wojnie ?wiatowej, z
kt9rej wr9*i roz*zarowany do K-ezsensowny*hL znisz*ze+, a nast4pnie przyst1pi
do rewol/*yjnego skrzyda r/*h/ zwi1zkowegoI (/k*es -olszewi*kiej rewol/*ji
przekona go, e nadszed *zas Knie tylko wspieraO r/*h teorety*znie i
ideologi*znie, ale w1*zyO si4 do niegoLI Po wojnie (orge zro-i doktorat z na/k
polity*zny*h na /niwersyte*ie w 5a%-/rg/ i za*z1 dziaaO w partii
ko%/nisty*znejI W ko+*/ !AC rok/ przeni9s si4 do 8oskwy, a wiosn1 !AF
rok/ podj1 pra*4 w O8( i przyj1 o-ywatelstwo sowie*kieI W lata*h !AH#!A!
O8( wysya go z kilko%a %isja%i wywiadow*zy%i do .ie%ie*, oraz # jak
twierdzi p9Qniej # do Wielkiej Brytanii i (kandynawiiI W listopadzie !A! rok/
genera Bierzin zwer-owa go oso-i?*ie do pra*y w 73 ,arz1dzie, *ho*ia nadal
/trzy%ywa kontakt z szefe% O8(, Piatni*ki%I
Pierwszy% zadanie% (orgego -yo poprowadzenie siatki szpiegowskiej w (zanghaj/,
pod przykrywk1 korespondenta nie%ie*kiej prasyI :a% pozna i zwer-owa
japo+skiego dziennikarza 5ots/%i Ozak4, %odego idealist4 o %arksistowski*h
pogl1da*h, kt9ry z -iegie% lat sta si4 naj*enniejszy% agente% siatki (orgego,
gdy po*hodz1* z za%onej rodziny %ia znako%ite koneksje w japo+ski*h sfera*h
rz1dowy*hI
W sty*zni/ !BB rok/ powr9*i do 8oskwy, gdzie szanghajski*h s/k*es9w
grat/lowa %/ oso-i?*ie genera BierzinI .ast4pn1 i najwaniejsz1 pla*9wk1 w
karierze (orgego -yo :okioI W drodze na 6aleki Ws*h9d sp4dzi kilka %iesi4*y w
.ie%*ze*h, kt9re wykorzysta na zapisanie si4 do narodowoso*jalisty*znej partii
.(6AP oraz na rozszerzenie daj1*y*h %/ przykrywk4 kontakt9w dziennikarski*hI
,ro-i to tak znako%i*ie, e poegnalny -ankiet (orgego przed wyjazde% do
:okio zasz*zy*i sw1 o-e*no?*i1 sa% dr Goe--els
E
I
Po przy-y*i/ do Gaponii we wrze?ni/ !BB rok/, (orge szy-ko wtopi si4 w
spoe*zno?O nie%ie*kiej a%-asadyI Osie% lat p9Qniej, j/ po aresztowani/,
*hwali si4R
2akt, e /dao %i si4 wej?O do nie%ie*kiej a%-asady i zdo-yO za/fanie pra*/j1*y*h w
niej l/dzi, sta si4 f/nda%ente% %ojej siatki w GaponiiXIII\I .awet w 8oskwie
/znano, e %oja infiltra*ja sa%ego j1dra a%-asady i wykorzystanie tego fakt/ dla
dziaalno?*i szpiegowskiej, -ya wyj1tkowy% przedsi4wzi4*ie%, kt9re nie %a r9wny*h w
historiiLI
(orge nie wiedzia, e -yo jesz*ze kilka inny*h penetra*ji, kt9re 8oskwa
/waaa za r9wnie Kol?niewaj1*eL, *ho*ia trze-a przyznaO, e siatka (orgego
dostar*zaa Centrali zde*ydowanie naj*enniejszy*h infor%a*ji o polity*e .ie%ie* i
GaponiiI

J
$GB
Przez nie%al *ay *zas o?%ioletniego po-yt/ (orgego w :okio $re%l /waa
Gaponie za g9wne Qr9do zagroenia ,(RRI Wielki kryzys po*z1tk9w lat trzy#
dziesty*h znisz*zya kr/*he podstawy japo+skiej de%okra*jiI Wi4kszo?O japo+ski*h
wojskowy*h za jedyne re%edi/% na negatywne sk/tki kryzys/ /waaa silny rz1d w
kraj/ i %ilitarn1 ekspansje za grani*1I $ryzys stworzy przy*hylny kli%at dla
e%an*ypa*ji ar%ii i wyrwania si4 jej spod kontroli polityk9w oraz do /zyskania
szerokiego spoe*znego popar*ia dla terytorialny*h pod-oj9w, planowany*h przez
a%-itny*h wojskowy*hI We wrze?ni/ !B rok/ onierze z oddzia/ sta*jon/j1*ego
nie opodal Po/dniowo%and/rskiej 0inii $olejowej wysadzili tory i oskaryli o
dywersj4 oddziay *hi+skie z po-liskiego garnizon/I 0inia kolejowa -ya japo+sk1
wasno?*i1 i tak zrodzi si4 konflikt zwany e/fe%isty*znie Kin*ydente% %and/r#
ski%L, kt9ry sta si4 pretekste% do japo+skiej ok/pa*ji 8and/riiI Rz1d japo+ski
przysta na war/nki rezol/*ji 0igi .arod9w, kt9ra wzywaa do wy*ofania wojsk, ale
generaowie rozp4tali tak gwatown1 nagonk4 na*jonalisty*zn1, e rz1d nie -y w
stanie z%/siO i*h do pos/sze+stwaI .a po*z1tk/ !BA rok/ ar%ia /tworzya w
8and/rii %arionetkowe pa+stwo 8and/k/o, pod no%inaln1 wadz1 ostatniego
*esarza z dynastii 8and/I Akt ten tworzy d/g1 grani*4 l1dow1 %i4dzy sowie*k1
Rosj1 a terytoria%i kontrolowany%i przez Gaponi4I
Gesz*ze w poowie lat trzydziesty*h 8oskwa /waaa Gaponi4 za zna*znie
powaniejsze zagroenie dla jej interes9w ni .ie%*yI .a $re%l/ przez kilka lat
o-serwowano szerzenie si4 naziz%/ ze spokoje% d/*ha grani*z1*y% z sa%ozado#
wolenie%I W narodowy% so*jaliz%ie widziano ra*zej agoni4 nie%ie*kiego kapi#
taliz%/ ni zwiast/na przyszej wyprawy 777 Rzeszy na pod-9j Ws*hod/I A do
%o%ent/, kiedy Adolf 5itler zosta kan*lerze% .ie%ie* w sty*zni/ !BB rok/,
$o%intern wzywa nie%ie*ki*h ko%/nist9w, e-y skon*entrowali si4 na wal*e z
so*jalisty*zny% prze*iwnikie% na lewi*y, a na prawy% skrzydle zostawili
nazistowskiego wroga w spokoj/I Wprawdzie l/dowy ko%isarz spraw zagrani*z#
ny*h, 8aksy% 0itwin9w, ostrzega, e narodowoso*jalisty*zny rey% kier/je si4
Kwyj1tkowo ekstre%aln1 antysowie*k1 ideologi1L, to jednak w generalnej o*enie
sowie*kiej polityki zagrani*znej za rok !BB podkre?li, e najpowaniejszy%
zagroenie% dla ,(RR jest nadal GaponiaI Przez kilka nast4pny*h lat polityka
8oskwy wo-e* Gaponii przypo%inaa stos/nek ,a*hod/ do 777 RzeszyI W o-/
przypadka*h na*zelny% priorytete% -yo /nikni4*ie wojny
A
I
Wkr9t*e po przy-y*i/ do :okio, we wrze?ni/ !BB rok/, (orge otrzy%a
pole*enie K-ardzo /wanego przest/diowania kwestii, *zy Gaponia plan/je za#
atakowaO ,(RR, *zy nieLI Prze-ywaj1* osie% lat p9Qniej w aresz*ie, (orge pisaR
6okonywanie takiej o*eny -yo przez wiele lat najwaniejszy% zadanie% wyzna*zony%
%nie i %ojej siat*eI .ie po%yl4 si4, je?li powie%, e -y to *el %ojej %isji w GaponiiXIII\I W
?wietle pro%inentnej roli japo+ski*h wojskowy*h oraz i*h za%iar9w w polity*e
zagrani*znej po Kin*yden*ie %and/rski%L, w ,(RR za*z4o narastaO g4-oko zako#
rzenione podejrzenie, e Gaponia za%ierza zaatakowaO ,wi1zek (owie*kiI Podejrzenie to
-yo tak silne, e %oje powtarzaj1*e si4 opinie, s/ger/j1*e *o? wr4*z prze*iwnego, nie
-yy w 8oskwie traktowane z pen1 /wag1fIII\
B
I
JA
O-awy 8oskwy, *hoO -yO %oe przesadne, nie -yy jednak poz-awione podstawI
Gapo+s*y wojskowi dzielili si4 na dwie frak*jeI 2rak*ja $odo#ha *h*iaa wojny z
Rosj1I 8niej awant/rni*ze skrzydo :osei#ha wolao skon*entrowaO si4 na China*hI
6o rok/ !BJ adnej z frak*ji nie /dao si4 osi1gn1O wyraQnej przewagi, a $odo#ha
podj4a nie/dan1 pr9-4 p/*z/, po kt9ry% kontrol4 przej4o skrzydo :osei#haI
,a*hodnie wezwania, e-y Gaponia nie ingerowaa w syt/a*j4 w China*h, %inister
wojny skwitowa dosadnieR KGest to %9wienie %4*zyQnie, e-y nie zadawa si4 z
ko-iet1, kt9rej zro-i dzie*koLI $rok po krok/, Gaponia przej4a po?redni1 kontrol4
nad wi4kszo?*i1 po/dniowo#ws*hodni*h Chin, zani% jesz*ze rozpo*z4a otwarte
dziaania wojenne w lip*/ !BH rok/
C
I
$iedy w !BF rok/ 5ede 8assing, po raz pierwszy od J lat, spotkaa si4 z
Ri*harde% (orge, stwierdzia, e po-yt w China*h i Gaponii /*zyni go inny%
*zowiekie%I By nadal K/derzaj1*o przystojny%L, zaangaowany% ko%/nist1, ale
Knie zostao w ni% wiele z dawnego *zar/j1*o ro%anty*znego i idealisty*znego
na/kow*aLI Gapo+ski dziennikarz opisywa go nato%iast jako Ktypowego, zawadia*#
kiego, arogan*kiego nazistefIII\ krewkiego i ostro pij1*egoL
F
I O-raz taki po%aga
(orge%/ zdo-yO za/fanie personel/ nie%ie*kiej a%-asadyI (z*zeg9lnie -lisk1
znajo%o?O zawar z p/kownikie% "/gene% Otto oraz jego on1, z kt9r1 nawi1za
przelotny ro%ansI Otto peni od %ar*a !BC rok/ f/nk*j4 atta*he wojskowego i w
jego ga-ine*ie (orge %9g zapoznaO si4 z wi4kszo?*i1 wysyany*h do Berlina
raport9w o japo+ski*h sia*h z-rojny*h i plana*h %ilitarny*h :okioI Otto /dost4pnia
%/ r9wnie otrzy%ywane przez a%-asad4 dok/%enty o dalekows*hodniej polity*e
.ie%ie*I $iedy Otto zosta awansowany na a%-asadora, w kwietni/ !BM rok/, (orge
spotyka si4 z ni% *odziennie na ro-o*zy% ?niadani/, pod*zas kt9rego zapoznawa go
z naj?wieszy%i wydarzenia%i w Gaponii oraz szki*owa niekt9re raporty polity*zne
dla BerlinaI
W ty% sa%y% *zasie 5ots/%i Ozaki, najwaniejszy agent w siat*e (orgego,
wyro-i so-ie znako%it1 pozy*j4 w ?wie*ie japo+skiej polityki i zosta *zonkie%
zespo/ dorad*9w *zoowego %4a stan/, ksi4*ia $onoyeI Gesieni1 !BF rok/ Ozaki
zdoa nawet sfotografowaO dok/%ent zawieraj1*y za%ierzania polity*zne :okio na
nast4pny rok, z kt9ry*h wynikao, e prawdopodo-ie+stwo ry*hego atak/ na ,(RR
jest zniko%eI .a tej podstawie (orge poprawnie przewidzia japo+sk1 inwazj4 na
Chiny w !BH rok/, oraz ponownie zapewni 8oskw4, e :okio nie plan/je atak/ na
(y-eri4
J
I
Ofi*jalne la/rki wystawiane (orge%/ przez sowie*kie wadze zawieraj1 jeden
fasz, kt9rego nikt doty*h*zas na ,a*hodnie nie dostrzegI Raporty wywiadow*ze
(orgego /ywane s1 powsze*hnie do zaka%/flowania s/k*es9w sowie*kiego radio#
wywiad/, s/-y, o kt9rej nawet w *zasa*h glasnosti nie wspo%ina si4 w Rosji
ofi*jalnieI :y%*zase% wydaje si4, e radiowywiad -y jesz*ze lepszy% Qr9de%
infor%a*ji wywiadow*zy*h o Gaponii, ni siatka (orgegoI Powode% sowie*ki*h o-aw
przed japo+ski% atakie% -y prawdopodo-nie odszyfrowany telegra% attache
wojskowego w 8oskwie, podp/kownika U/kio $asaharyI Czonek wojowni*zej
frak*ji $odo#ha depeszowa do (zta-/ Generalnego w %ar*/ !B rok/, *zyli na
JB
p9 rok/ przed Kin*ydente% %and/rski%L i dwa lata przed przyjazde% (orgego
do :okioR
.ie/*hronny% przezna*zenie% Gaponii jest, w*ze?niej *zy p9Qniej, zderzyO si4 z
,(RRXIII\I 7% szy-*iej do tego dojdzie, ty% lepiej dla nasI 8/si%y zdaO so-ie spraw4, e z
kady% dnie% syt/a*ja ,(RR staje si4 lepszaI 89wi1* kr9tko, %a% nadziej4, e wadze
zde*yd/j1 si4 na -yskawi*zn1 wojn4 ze ,wi1zkie% (owie*ki% i podej%1 stosown1
polityk4I
W ?wietle tej depeszy tr/dno si4 dziwiO, e Kin*ydent %and/rskiL potraktowano w
8oskwie za prel/di/% do s/gerowanego przez $asahare -yskawi*znego atak/ na
,wi1zek (owie*kiI Gesz*ze -ardziej alar%/j1*e -yy /wagi a%-asadora 5iroty,
kt9rego roz%ow4 z gosz*z1*y% w 8oskwie japo+ski% generae% rela*jonowano w
inny% od*zytany% szyfrogra%ieR
$ad1* na -ok kwesti4, *zy Gaponia rozpo*znie wojn4 prze*iwko ,wi1zkowi (owie*#
kie%/, istnieje potrze-a prowadzenia twardej polityki w stos/nk/ do ,(RR, z /wz#
gl4dnienie% gotowo?*i do rozpo*z4*ia walk, je?li zajdzie taka potrze-aI Cele% tej
wojny powinna -yO nie tyle o-rona przed ko%/niz%e%, *o ok/pa*ja ws*hodniej
(y-erii
H
I
Pierwsze pogotowie wojenne ogoszono zi%1 z !B na !BA rokI (ekretariat
$o%intern/ ostro przypo%nia towarzyszo% z zagrani*zny*h partii, e nie poj%/j1
wagi K/krytego zwi1zk/ %i4dzy japo+ski% atakie% na 8and/ri4 a przygotowa#
nia%i do wielkiej, antysowie*kiej wojnyLI W l/ty% !BA rok/ $o%intern za1da od
partii *zonkowski*h naty*h%iastowego sa-ota/ prod/k*ji i transport/ -roni dla
GaponiiR
Wy%agana jest de*yd/j1*a %o-iliza*ja %as, przede wszystki% prze*iwko transporto%
-roni i zaopatrzenia wojskowego, przewoonego kad1 kapitalisty*zn1 lini1 kolejow1 i z
port9w kadego kapitalisty*znego kraj/
M
I
W %ar*/ !BA rok/ 8oskwa -ya j/ tak spanikowana, e zde*ydowaa si4 na
nadzwy*zajny krok, ogaszaj1*R KPosiada%y dok/%enty po*hodz1*e od oso-isto?*i z
najwyszy*h k9 wojskowy*h Gaponii, kt9re zawieraj1 plany atak/ na ,(RR, z
za%iare% zaj4*ia jego terytori/%LI Co wi4*ej, K7zwiestiiaL op/-likoway wyj1tki z
odszyfrowany*h telegra%9w japo+ski*h, /jawniaj1*e s/gestie Kwojny -yskawi*znejL
$asahary oraz wezwanie 5iroty do ok/pa*ji (y-erii
!
I
Gotowo?O 8oskwy do op/-likowania dra%aty*zny*h ?wiade*tw japo+skiego
zagroenia -raa si4, przynaj%niej *z4?*iowo, ze ?wiado%o?*i, e Gapo+*zy*y i tak
wiedz1, i i*h dyplo%aty*zne kody i szyfry zostay za%aneI W !B rok/ zwolniony[ z
pra*y a%eryka+ski kryptoanalityk, 5er-et Uardley, op/-likowa sensa*yjne
wspo%nienia, w kt9ry*h /jawni, e jego K*zarny ga-inetL reg/larnie odszyfrowywa
japo+sk1 koresponden*j4 dyplo%aty*zn1I $si1ka ta wywoaa naty*h%iast dyplo#
%aty*zn1 awant/r4, a japo+ski %inister spraw zagrani*zny*h p/-li*znie oskary
JC
(tany ,jedno*zone o Kniedotrzy%anie sowaL i nie/*z*iwe prowadzenie rokowa+ w
trak*ie waszyngto+skiej konferen*ji roz-rojeniowej przed dziesi4*io%a laty
AE
I
Wiosn1 !BA rok/ $asahara, kt9ry tak zaalar%owa 8oskw4, zosta %ianowany
szefe% rosyjskiej sek*ji 77 Wydzia/ japo+skiego (zta-/ GeneralnegoI Gego nast4p*a na
stanowisk/ attache wojskowego w 8oskwie, :orashiro $awa-e, -y r9wnie
*zonkie% frak*ji $odo#haI On take pisa w raporta*h, e wojna rosyjsko#japo+ska jest
Knie/niknionaL, a $asahara odpowiada %/, e przygotowania wojskowe zostay
zako+*zone i dodawaR KWojna prze*iwko Rosji jest konie*zna dla skonsolidowania
japo+ski*h korzy?*i w 8and/riiL
A
I Przez kilka nast4pny*h %iesi4*y najpilniejszy%
zadanie% sowie*ki*h kryptoanalityk9w i siatki (orgego -yo wi4* o-serwowanie
nie-ezpie*ze+stwa japo+skiego atak/, kt9ry nigdy nie nast1piI
.ajwi4kszy% s/k*ese% sowie*kiego radiowywiad/ poowy lat trzydziesty*h -yo
przej4*ie koresponden*ji wy%ienianej pod*zas d/gotrway*h rokowa+ %i4dzy -arone%
Goa*hi%e% Ton Ri--entrope% a japo+ski% atta*he wojskowy% w Berlinie &p9Qniej
a%-asadore%), generae% 5iroshi Oshi%1I .ego*ja*je te doprowadziy do podpisania
nie%ie*ko#japo+skiego Pakt/ Antyko%internowskiego, kt9ry ogoszono ofi*jalnie AF
listopada !BJ rok/I .ie%ie*ka a%-asada w :okio, do kt9rej sekret9w (orge %ia
otwarty dost4p, nie -raa /dzia/ w nego*ja*ja*h i otrzy%ywaa tylko og9lne
doniesienia o post4pie rokowa+I 6zi4ki s/k*eso% radiowywiad/ 8oskwa -ya lepiej
poinfor%owanaI
0ate% !BJ rok/ -erli+ski agent, prowadzony przez rezydenta .$W6 w 5olandii,
Waltera $rywi*kiego, /zyska dost4p do ksi1ki kod9w japo+skiej a%-asady oraz do
ar*hiw/% notatek z prze-ieg/ nie%ie*ko#japo+ski% roz%9wI KOd tej *hwili *aa
koresponden*ja %i4dzy generae% Oshi%1 a :okio prze*hodzia reg/larnie przez nasze
r4*eL # *hwali si4 $rywi*ki
AA
I 'z/peniaj1*y% Qr9de% infor%a*ji -yy te kr11*e
%i4dzy :okio a a%-asad1 w 8oskwie telegra%y od*zytywane przez oddzia %ieszany
radiowywiad/ 73 ,arz1d/ i .$W6I
Op/-likowana wersja Pakt/ Antyko%internowskiego przewidywaa jedynie
wy%ian4 infor%a*ji o dziaalno?*i $o%intern/ oraz wsp9pra*4 w wypra*owywani/
?rodk9w zarad*zy*hI W tajny% protokole, sygnatari/sze zo-owi1zywali si4 nato%iast,
e je?li jedna ze stron padnie ofiar1 Knie sprowokowanego atak/, l/- zagroenia
atakie%L, to o-ie strony naty*h%iast rozpo*zn1 kons/lta*je w sprawie ewent/alnej
ak*ji, a adna ze stron nie /*zyni ni*zego, *o K%oe /atwiO syt/a*j4 ,(RRLI :o
niepre*yzyjne sfor%/owanie pozwalao na interpreta*j4 i $re%l dopatrywa si4 w ni%
zowiesz*zy*h inten*jiI ,aledwie trzy dni po op/-likowani/ Pakt/ l/dowy ko%isarz
spraw zagrani*zny*h 0itwin9w o?wiad*zy w Radzie .ajwyszejR
Ge?li *hodzi o op/-likowane poroz/%ienie japo+sko#nie%ie*kieXIII\ to jest ono tylko
przykrywk1 dla innego poroz/%ienia, kt9re -yo r9wnolegle o%awiane, parafowane i
prawdopodo-nie r9wnie podpisane, a kt9rego tre?O nie zostaa ogoszona i nie jest
przewidziana do p/-lika*jiI O?wiad*za%, z peny% po*z/*ie% odpowiedzialno?*i za
%oje sowa, e to wa?nie na ten tajny dok/%ent, w kt9ry% sowo ko%/niz% nie zostao
JF
nawet wy%ienione, po?wi4*ono pi4tna?*ie %iesi4*y rokowa+ %i4dzy japo+ski% attache
wojskowy% a nie%ie*ki% s/perdyplo%at1
AB
I
0itwin9w nie /jawni Qr9da swojej wiedzy o tajny% protokole, ale w jego
wyst1pieni/ znalaza si4 *iekawa al/zja do dekrypta/R K.ie dziwi, e wiele os9-
przyp/sz*za, i nie%ie*ko#japo+skie poroz/%ienie zostao zapisane spe*jalny%
kode%, w kt9ry% antyko%/niz% ozna*za *o? z/penie innego ni sownikowe
zna*zenie tego okre?lenia, a *zytelni*y odszyfrow/j1 ten kod na r9ne sposo-yL
AC
I ,a
po%o* /dzielon1 radiowywiadowi $rywi*ki przedstawiony zosta do odzna*zenia
Ordere% 0enina, kt9rego nie zd1y jednak przyj1O, gdy naj-liszej jesieni wy-ra
wolno?O
AF
I
(/k*esy %ieszanego oddzia/ radiowywiad/ 73 ,arz1d/ i .$W6 w a%ani/
-rytyjski*h kod9w i szyfr9w dyplo%aty*zny*h w lata*h trzydziesty*h -yy r9wnie
sk/tkie% wsp9pra*y z Ktrady*yjny%iL szpiega%iI Pierwsza penetra*ja -rytyjskiego
%inisterstwa spraw zagrani*zny*h przez OGP' -ya wynikie% pojawienia si4
agenta, kt9ry w wywiadow*zy% argonie okre?lany jest jako Kprzy*hodzie+LI W
!A! rok/ "rnest 5olloway Oldha%, szyfrant z wydzia/ 1*zno?*i 2oreign
Offi*e towarzysz1*y -rytyjskiej delega*ji handlowej w Pary/, wszed wprost z
/li*y do a%-asady sowie*kiej, powiedzia, e nazywa si4 (*ott i poprosi o spotkanie
z attache wojskowy%I ,a%iast atta*he przyszed Wadi%ir Wojnowi*z z OGP',
kt9ry przedstawi si4 jako %ajor Wadi%irI Oldha% powiedzia %/, e pra*/je w
%inisterstwie spraw zagrani*zny*h, %a przy so-ie -rytyjski szyfr dyplo%aty*zny i
%oe go sprzedaO za dwa tysi1*e dolar9w a%eryka+ski*hI Wojnowi*z wzi1 szyfr,
znikn1 w s1siedni% pokoj/, gdzie go sfotografowano, a pote% wr9*i do
niespodziewanego go?*ia i wietrz1* -rytyjsk1 prowoka*j4, rz/*i %/ ksi1k4
szyfrow1 na kolana %9wi1*, -y si4 z taki% falsyfikate% *zy% pr4dzej wynosi
AJ
I
$ryptoanality*y z %ieszanego oddzia/ radiowywiad/ 73 ,arz1d/ i OGP'
szy-ko stwierdzili, e przysany i% z Parya szyfr jest a/tenty*znyI Wojnowi*z
dosta nagan4 za to, e posk1pi %arny*h dw9*h tysi4*y dolar9w i nie podtrzy%a
kontakt/I 8oskiewska Centrala 1daa odnalezienia K(*ottaL, *o nie -yo atwe,
gdy ofi*er OGP', kt9rego Wojnowi*z wysa fatalnego dnia w ?lad za Oldha%e%,
Qle zanotowa paryski adres -rytyjskiego szyfrantaI :rop si4 /rwaI Podj1 go
dopiero %ieszkaj1*y w 5olandii nielega OGP', 5ans Galleni, znany pod pse/do#
ni%e% 5ans, kt9ry po *ierpliwy% do*hodzeni/ odnalaz Oldha%a w !BE rok/ w
0ondynie
AH
I
Pewnego wie*zor/ Galleni *zeka na K(*ottaL na londy+skiej Cro%well RoadI
Podszed do wra*aj1*ego z pra*y szyfranta, zwr9*i si4 do niego po nazwisk/ i
wygosi przygotowany w*ze?niej tekstR KNa/j4, e nie spotkali?%y si4 w Pary/I
8ajor Wadi%ir popeni d/y -1dI ,osta /s/ni4ty ze stanowiska i /karanyI
Przyszede% oddaO, *o si4 pan/ naleyLI , ty%i sowa%i w*isn1 zasko*zone%/
Oldha%owi kopert4 w do+ i znikn1 w t/%ie wra*aj1*y*h z pra*y /rz4dnik9wI
JJ
Widz1* saniaj1*ego si4 na noga*h i przy*iskaj1*ego do+ do piersi %4*zyzn4,
prze*hodnie *h*ieli woaO lekarza, ale zawstydzony Oldha% wyja?ni, e ni* %/
nie jest, wzi1 si4 w gar?O i poszed do do%/I $iedy w za*isz/ wasnego %ieszkania
otworzy kopert4, znalaz w ?rodk/ dwa tysi1*e dolar9w oraz instr/k*j4, jak
spotkaO si4 z Galleni%I
7stniej1 dowody, e id1* na wyzna*zone spotkanie, Oldha% %ia za%iar
zerwaO kontakt z OGP', ale Galleni przekona go, e lepiej jest zaro-iO nie*o
wi4*ej pieni4dzy w za%ian za infor%a*je o szyfra*h 2oreign Offi*e, o-owi1z/j1*y*h
w resor*ie pro*ed/ra*h -ezpie*ze+stwa, oraz kolega*h z wydzia/ 1*zno?*iI
Oldha% zgodzi si4 na wsp9pra*4, ale *ho*ia Galleni stara si4 %o-ilizowaO go,
zapraszaj1* wraz z on1 do do-ry*h resta/ra*ji, *i4ar podw9jnego y*ia okaza
si4 z-yt wielkiI We wrze?ni/ !BB rok/ znaleziono szyfranta nieprzyto%nego na
pododze k/*hni w do%k/ przy Pe%-roke GardensI ,%ar po przewiezieni/ do
szpitalaI Po r/tynowy% do*hodzeni/ podano, e -4d1* w stanie Kpsy*hi*znego
niezr9wnowaeniaL, ode-ra so-ie y*ie Kd/sz1* si4 gaze% w4glowy%LI .ie
%aj1* inny*h zada+ w 0ondynie, Galleni powr9*i na kontynentI
Przekazane przez Oldha%a infor%a*je o pra*ownika*h wydzia/ 1*zno?*i
2oreign Offi*e wykorzystano w pr9-a*h kolejny*h wer-/nk9wI 6o Genewy, gdzie w
-i/rze delega*ji -rytyjskiej przy 0idze .arod9w pra*owao kilk/ szyfrant9w,
Centrala wysaa dw9*h nielega9wI Geden z ni*h, -yy rosyjski %arynarz, kt9ry
%ieszka w (tana*h ,jedno*zony*h, -y tak nie/dolny, e nikt nie %ia w1tpliwo?*i,
dla kogo rze*zywi?*ie pra*/jeI 6r/gi, 5enri Christiaan &5a+) Pie*k, -y profe#
sjonalist1I Pop/larny i towarzyski holenderski artysta paa ent/zjaz%e% dla $o%in#
tern/I .a r9ny*h etapa*h szpiegowskiej kariery prowadzili goR kontroler Oldha%a #
5ans Galleni, zlikwidowany w !BH rok/ lgn1* Pore*ki oraz :eodor 8ay o
kt9ry% jesz*ze /syszy%yI Pod i*h opiek1 Pie*k *zarowa genewskie towarzystwo tak
sk/te*znie, e sta si4 wkr9t*e oso-1 pop/larn1 w ?rodowisk/ -rytyjski*h
dyplo%at9w, /rz4dnik9w i korespondent9wI ,aprasza szyfrant9w do swego do%/ w
5adze, gdzie go?*i i*h, a nawet poy*za i% pieni1dze
AM
I
Czowiekie%, kt9rego Pie*k wy-ra jako o-iekt wer-/nk/ -y kapitan Gohn
5er-ert $ingI Podj1 on pra*4 w wydziale 1*zno?*i w !BC rok/ jako K/rz4dnik
ty%*zasowyL, -ez prawa do e%eryt/ry
A!
I $ing -y rozwiedziony, %ia a%eryka+sk1
ko*hank4 i ledwie wi1za konie* z ko+*e%I Pie*k zjednywa $inga -ardzo *ierpliwie i z
d/1 /%iej4tno?*i1I ,a-ra nawet $inga z on1 i jego ko*hank4 na l/ks/sow1
w4dr9wk4 po 5iszpanii, gdzie %ieszkali w najlepszy*h hotela*hI Pani Pie*k wspo#
%inaa te waka*je jako K*zyst1 katorg4L, a $inga i jego fla%4 jako Kniewiarygodny*h
n/dziarzyL
BE
I
5a+ Pie*k nie pr9-owa wer-owaO $inga w GenewieI Po*zeka, a szyfrant
wr9*i w !BF rok/ do wydzia/ 1*zno?*i %inisterstwa spraw zagrani*zny*hI
Odwiedzi go dopiero w 0ondynie, ale i w9w*zas nie przyzna si4, e pra*/je dla
.$W6I Powiedzia $ingowi, e o-aj %og1 do-rze zaro-iO, gdy pewien -ankier
holenderski got9w jest sono pa*iO za po/fne infor%a*je wewn4trzne o syt/a*ji
%i4dzynarodowejI $ing zgodzi si4 je dostar*zaOI
JH
6la /zasadnienia po-yt/ w Wielkiej Brytanii Pie*k zaprosi poznanego w to#
warzystwie szyfrant9w dekoratora wn4trz, Conrada Parlanti, do zaoenia wsp9lnej
fir%y, do kt9rej got9w -y wnie?O potrze-ny kapitaI Parlanti zgodzi si4 i wkr9t*e
o-aj przej4li do% przy B/*kingha% GateI Pie*k zatrzy%a dla sie-ie %ieszkanie na
parterze, gdzie /rz1dzi za%ykan1 na trzy sp/sty *ie%ni4, w kt9rej fotografowa
przynoszone przez $inga %ateriay
B
I
, notatek znajd/j1*y*h si4 w te*z*e personalnej $inga, z kt9r1 zapozna si4 w
8oskwie Gordijewski, wynika, e niekt9re dostar*zone przez niego %ateriay
Centrala /waaa za -ardzo *enneI Pokazywano je nawet (talinowiI Byy w?r9d
ni*h %i4dzy inny%i raporty a%-asady -rytyjskiej w Berlinie zawieraj1*e sprawoz#
dania ze spotka+ z 5itlere% oraz najwyszy%i przyw9d*a%i 777 Rzeszy
BA
I
* * *
W paQdziernik/ !BF rok/ pra*4 w 2oreign Offi*e podj1 jesz*ze *enniejszy
agent sowie*kiego wywiad/ # 6onald 8a*leanI By on pierwszy% z gr/py agent9w z
/niwersytet/ w Ca%-ridge, zwer-owany*h pod*zas st/di9w l/- t/ po otrzy%ani/
dyplo%/, kt9re%/ /dao si4 w?lizgn1O do -rytyjski*h korytarzy wadzyI Po dzi?
dzie+ $GB /waa gr/p4 pi4*i/ agent9w z Ca%-ridge za najlepszy zesp9 agen#
t/rany, kt9ry /dao si4 8oskwie stworzyOI W lata*h 77 wojny ?wiatowej nazywano
i*h K0ondy+sk1 Pi1tk1L, gdy prowadzia i*h rezydent/ra w 0ondynie, al-o piesz#
*zotliwiej KPiatiorkaLI $iedy na ekrany za*hodni*h kin wszed western K(ied%i/
wspaniay*hL, w 7 ,arz1dzie G9wny% $GB kto? wy%y?li nazw4 KPi4*i/ Wspa#
niay*hLI G tak j/ zostao
BB
I
6w9*h agent9w KPiatiorkiL, 6onald 8a*lean i G/y B/rgess, zostao p/#
-li*znie zde%askowany*h w !F rok/, kiedy z-iegli do 8oskwyI $i%a Phil#
-ySego, kt9ry /*iek w !JB rok/, prasa -rytyjska o*hrz*ia %iane% K:rze*i
CzowiekLI Anthony Bl/nt, K./%er CzwartyL, zosta zde%askowany w !H!
rok/I W lata*h osie%dziesi1ty*h prasa londy+ska na%i4tnie polowaa na KPi1tego
CzowiekaLI Posz/kiwania ko+*zyy si4 za-rni4*ie% w ?lep1 /li*zk4 i faszywy%i
oskarenia%iI :osa%o?O KPi1tego CzowiekaL /jawniona zostanie dopiero w tej
ksi1*e, gdy Gordijewski dotar do jego te*zki pod*zas pisania tajnej historii 777
Wydzia/ Pierwszego 3arz4du G9wnego $GBI
W prze*iwie+stwie do Oldha%a i $inga, kt9rzy sprzedawali taje%ni*e 2oreign
Offi*e, %otywy dziaania KPi4*i/ Wspaniay*hL -yy wy1*znie ideologi*zneI
Czynnikie%, kt9ry skoni i*h do wsp9pra*y z $GB, -y radykalny antyfaszyz%,
roz-/dzony przez doj?*ie nazist9w do wadzy w .ie%*ze*hI Anthony Bl/nt tak
wyja?nia %otywy swej de*yzji po aresztowani/ w !H! rok/R
W poowie lat trzydziesty*h wydawao %i si4 i wiel/ %oi% r9wie?niko%, e partia
ko%/nisty*zna i Rosja s1 jedyny%i wiarygodny%i -astiona%i opor/ prze*iwko faszyz#
%owiI 6e%okra*je za*hodnie przy-ray -owie% wo-e* .ie%ie* z-yt niepewny i pojed#
naw*zy k/rsI 6latego te G/y B/rgess atwo %nie przekona, e najlepszy% sposo-e%
s/enia sprawie antyfaszyz%/ jest przy1*zenie si4 do niego i wsp9pra*a z Rosjana%i
BC
I
JM
Wi4kszo?O %odziey st/di/j1*ej w ty*h *zasa*h na /niwersyte*ie w Ca%-ridge
-ya apaty*znie konserwatywnaI :orysi %ieli najli*zniejsze kl/-y polity*zne w
Ca%-ridge i O^fordzie, ale *ierpiay one na /wi1d intelekt/alny i generaln1
nie*h4O do wszelkiej dziaalno?*i propagandowejI A/tor artyk//, kt9ry pojawi si4 na
po*z1tk/ !BC rok/ w lokalny% KCa%-ridge ReTiewL, stwierdzaR
W ostatni*h lata*h dziaalno?O polity*zna na stary*h /niwersyteta*h ograni*zaa si4 w
zasadzie do so*jalist9w oraz, w rosn1*y% stopni/, do ko%/nist9wXIII\I Rosyjski
ekspery%ent wz-/dzi na /niwersyteta*h wielkie zainteresowanieI Wydawa si4 tw9r*zy i
odwany, a %odzie, zawsze znie*ierpliwiona ostrono?*i1 i powolno?*i1 starszy*h, z
nat/ry -ya skonna traktowaO z sy%pati1 &-ez wzgl4d/ na pogl1dy polity*zne) t4
pr9-4 /tworzenia nowego porz1dk/ spoe*zno#polity*znego
BF
I
Rosn1*y podziw %ody*h idealist9w dla Ksowie*kiego ekspery%ent/L wynika w
d/ej %ierze r9wnie z wewn4trznej syt/a*ji polity*znej Wielkiej BrytaniiI :o, *o
$i% Phil-y /waa Kza prawdziwy p/nkt zwrotnyL w swy% rozwoj/ polity*zny%,
*zyli Kde%oraliza*ja i dr/zgo*1*a kl4ska Partii Pra*y w !B rok/L, wywaro te
ol-rzy%i wpyw na inny*h %ody*h sy%patyk9w ,(RRI Wielka KzdradaL lidera
0a-o/r Party, Ra%saya 8a*6onalda, kt9ry w sierpni/ !B rok/ zgodzi si4 stan1O
na *zele Rz1d/ .arodowego, zdo%inowanego przez konserwatywny*h
%inistr9w, od-ia si4 Partii Pra*y *zkawk1 dwa %iesi1*e p9Qniej w wy-ora*h
powsze*hny*hI Phil-y pisaR
Wydaje si4 niewiarygodne, e partia XPra*y\ %oga stan1O tak -ez-ronna prze*iw
rezerwo%, kt9re reak*ja potrafi z%o-ilizowaO w *hwila*h kryzys/I Co wi4*ej, fakt, e
teorety*znie wyro-iony elektorat da si4 zastraszyO *yni*znej propagandzie, stawia pod
znakie% zapytania *ao?O zaoe+ stanowi1*y*h f/nda%ent de%okra*ji
BJ
I
$iedy Partia Pra*y tra*ia polity*zn1 -/sol4 w *zasie kryzys/, Rosja przeywaa
wielk1 gospodar*z1 transfor%a*j4 pierwszej pi4*iolatkiI Br/talna rze*zywisto?O
stalinowskiej Rosji nie dotara do KPi4*i/ Wspaniay*hL, nato%iast zwi9d j1 %ira
so*jalisty*znego raj/R ro-otni*zo#*hopskiego pa+stwa -/d/j1*ego odwanie nowe
spoe*ze+stwo, wolne od sno-iz%/ -rytyjskiego syste%/ klasowegoI (ia tego
%ity*znego o-raz/ -ya tak wielka, e t/%ia nawet do?wiad*zenia zdo-yte
pod*zas podr9y po sowie*kiej RosjiI 8al*ol% 8/ggeridge, *hy-a najlepszy
korespondent -rytyjski w 8oskwie w lata*h trzydziesty*h, opisywa radykalny*h
pielgrzy%9w, kt9rzy pod1ali z Anglii do stalinowskiej RosjiR
7*h na-ony podziw dla wszystkiego, *o i% pokazano, l/- powiedziano oraz -awo*h#
wal*zy spos9-, w jaki go wyraali, -y -ez w1tpienia jedny% z */d9w ?wiata naszej
eryI Przyjedali zagorzali rze*zni*y h/%anitarnego za-ijania kr9w i ze za%i wzr/szenia
wpatrywali si4 w %asywny g%a*h *entrali OGP:GI .ajwi4ksi or4downi*y propor*jonalnej
ordyna*ji wy-or*zej potakiwali skwapliwie, gdy i% t/%a*zono konie*zno?O wprowa#
dzenia dyktat/ry proletariat/, ?wi1to-liwi d/*howni kartk/j1*y z na-oe+stwe% ateis#
ty*zn1 literat/r4, arliwi pa*yfi?*i oklask/j1*y gor1*o t/rko*z1*e po Pla*/ Czerwony%
J!
*zogi i za*ie%niaj1*e nie-o *h%/ry -o%-ow*9w, powani /r-ani?*i, kt9rzy stoj1*
przed zato*zony%i i zdewastowany%i -loka%i ko%/nalny%i %r/*zeliR KO*h, gdy-y?%i
%ieli *o? takiego w AngliiVL .ie%al niepoj4ta atwowierno?O ty*h ed/kowany*h w naj#
lepszy*h /niwerysteta*h t/ryst9w zaskakiwaa nawet sowie*ki*h /rz4dnik9w oddelego#
wany*h do o-s/gi zagrani*zny*h go?*i
BH
I
A%eryka+ski korespondent w 8oskwie, Willia% CI White, dostrzega podo-n1
naiwno?O / przy-yszy ze (tan9w ,jedno*zony*hR
7*h dziki ent/zjaz% na widok wszystkiego, *o i% pokazano, wy%yka si4 *zase%
logi*eI .astawili si4 na ent/zjaz% jesz*ze przed przyjazde%, a w trak*ie wizyty ent/zjaz%
ten nie opad, ale si4 podwoiI .a/*zy*ielk4 z Brooklyn/ za-rano na wy*ie*zk4 do
dr/karniI ,o-a*zya %aszyn4, kt9ra *zynia */da z papiere%, jaki do niej wprowadzonoI
K:o jest naprawd4 wspaniaeL # wzdy*haaI # K:aki */downy wynalazek %9g powstaO
tylko w kraj/ taki% jak wasz, gdzie klasa ro-otni*za jest wolna, nie jest
wyzyskiwana i pra*/je dla jednego *el/I Powinna% napisaO ksi1k4 o ty%, *o t/
zo-a*zya%LI ,a-awna konsterna*ja nast1pia w *hwil4 pote%, gdy *iekawa da%a
wesza na tyy %aszyny i zo-a*zya ta-li*zk4 z napise% 8ad4 in Brooklyn, .IUI
BM
* * *
6la KPi4*i/ Wspaniay*hL id1*y do gowy idealiz% tajnej wojny prze*iw
faszyz%owi w szerega*h 8i4dzynarod9wki $o%/nisty*znej -y silniejsz1 za*h4t1 do
wsp9pra*y agent/ralnej z .$W6, ni sy%patia dla ,wi1zk/ (owie*kiegoI
Antyfaszystowska kr/*jata, tak po%o*na w wer-owani/ intelekt/alist9w z Ca%-#
ridge, -ya dziee% WillySego 8/enzen-erga, wielkiego wirt/oza ko%internowskiej
propagandy i po%ysodaw*y tworzony*h w lata*h dw/dziesty*h Kkl/-9w niewi#
ni1tekL, o-li*zony*h na Korganizowanie intelekt/alist9wL w zdo%inowany*h przez
ko%/nist9w organiza*ja*h#parawana*h
B!
I
Pod*zas polowania na ko%/nist9w, rozp4tanego przez nazist9w zaraz po poarze
g%a*h/ nie%ie*kiego parla%ent/ # Rei*hstag/, AH l/tego !BB rok/, 8/enzen-erg
przeni9s swoje -i/ro do ParyaI Po oskareni/ ko%/nist9w o podpalenie Rei*hstag/,
Berlin przesta -yO %iaste% -ezpie*zny%
CE
I
W stoli*y 2ran*ji 8/enzen-erg zorganizowa naj-ardziej wpywowy Kkl/-
niewini1tekL # ;wiatowy $o%itet Po%o*y Ofiaro% .ie%ie*kiego 2aszyz%/I
Pisarz Arth/r $oestler, kt9ry w ni% pra*owa, podkre?la, e podo-nie jak w pozo#
stay*h Kkl/-a*h niewini1tekL, Kdooono stara+, e-y aden ko%/nista, z wyj1t#
kie% znany*h powsze*hnie nazwisk, taki*h jak 5enri Bar-/sse l/- GIBI(I 5aldane,
nie kojarzy si4 z $o%itete%LI (ek*ja fran*/ska kierowana -ya przez dystyn#
gowanego w4gierskiego e%igranta, hra-iego $arolyiegoI Przewodni*z1*y% zarz1d/
%i4dzynarodowego -y naiwny *zonek 7z-y 0ord9w z ra%ienia Partii Pra*y, lord
8arleyI Wielki fizyk Al-ert "instein zgodzi si4 wej?O do $o%itet/ i nie-awe%
dowiedzia si4, e jest Kprezese%LI
O-e*no?O taki*h nazwisk dawaa $o%itetowi poz9r niezalenej i ponadpartyjnej
organiza*ji filantropijnejI W rze*zywisto?*i, jak /jawni p9Qniej $oestler, paryski
HE
sekretariat $o%itet/ zarz4dzany -y Kprzez *zysto ko%/nisty*zn1 klik4, kierowan1
przez 8/enzen-erga i nadzorowan1 przez $o%internXIII\I 8/enzen-erg %ia nawet w
siedzi-ie ;wiatowego $o%itet/ o-szerne -i/ro, ale nikt z nie wtaje%ni*zony*h
nigdy si4 o ty% nie dowiedziaI :akie to -yo prosteL
C
I
W paryski% -i/rze 8/enzen-erg przygotowa najsk/te*zniejsz1 p/-lika*j4 pro#
pagandow1 w historii $o%intern/I Bya to wydana w sierpni/ !BB rok/ Brunatna
/siBga hitleros/iego terroru i s$alenia 0eichstagu
FH
; Przet/%a*zona szy-ko na
ponad AE j4zyk9w, od japo+skiego po jiddysz, staa si4, /ywaj1* okre?lenia $oestle#ra,
K-i-li1 antyfaszystowskiej kr/*jatyLI $oestler twierdzi, z lekk1 przesad1, e
p/-lika*ja ta K%iaa prawdopodo-nie najwi4kszy polity*zny wpyw ze wszystki*h
-rosz/r p/-li*ysty*zny*h od *zas9w :o%a PaineSa, w kt9ry% p9tora wiek/ te%/
za1dano wolno?*i dla a%eryka+ski*h koloniiL
CB
I
,godnie ze stron1 tyt/ow1, Brunatna /siBga zostaa Kprzygotowana przez
;wiatowy $o%itet Po%o*y Ofiaro% .ie%ie*kiego 2aszyz%/ &PR","(R "7(:"7.) z
przed%ow1 0OR6A 8AR0"UALI Al-ert "instein pisaR K8oje nazwisko zostao
wydr/kowane w angielski% i fran*/ski% wydani/ w taki% %iejs*/, e wygl1dao,
jak-y% to ja napisa t4 ksi1k4I :o nieprawdaI .ie napisae% w niej ani sowaLI
Wielki fizyk nie protestowa jednak, gdy sprawa -ya sz*zytnaI K2akt, e nie
napisae% tej ksi1ki, nie gra w ko+*/ takiej wielkiej roliL # pisa do-rotliwie
CC
I
Przed%ow4 lorda 8arleya /z/peniono na ko+*/ adrese%R K7z-a 0ord9w,
0ondyn (WL, *o nadawao tej szal-ierskiej p/-lika*ji ni%- powagi i sza*/nk/
oraz skr/p/latnej wiarygodno?*iI K.ie wykorzystali?%y wi4kszo?*iXIII\ sensa*yj#
ny*hdII\ dok/%ent9wL # zapewnia *zytelnik9w a/tenty*zny lordI K$ady opis tej
ksi1ki zosta dokadnie sprawdzony i s1 one typowe dla wiel/ podo-ny*h przypad#
k9wL
CF
I 0ord 8arley -y tak naiwny, e wierzy w sowa wasnej przed%owyI
:ak jak kady fortel propagandowy Brunatna /siBga oparta -ya w d/ej
%ierze na fakta*hI 2akty te -yy jednak, jak potwierdzi $oestler, prze%ieszane z
faszerstwa%i i K-ez*zeln1 -lag1L, spreparowan1 przez Kaparat wywiad/ $o%in#
tern/LI Wi4kszo?O tekst/ napisa -liski wsp9pra*ownik 8/enzen-erga, Otto $atz,
alias Andre (i%one
CJ
I $atz -y *zeski% Nyde% i tak jak 8/enzen-erg, niekon#
wen*jonalny%, kos%opolity*zny% e%igrante% z "/ropy ;rodkowej, peny% oso-istego
/rok/, kt9ry *zyni go daleki% od doktrynerskiego staliniz%/, *haraktery#
sty*znego dla aparat*zyk9w partii ko%/nisty*znejI
W lata*h dw/dziesty*h $atz nawi1za znako%ite kontakty w ?wie*ie wydaw*9w,
dziennikarzy oraz l/dzi teatr/ i fil%/I KW 5ollywood # pisaa Ba-ette Gross,
towarzyszka y*ia 8/enzen-erga # *zarowa aktor9w, kt9rzy wye%igrowali z .ie#
%ie*, reyser9w i pisarzyI $atz potrafi fas*ynowaO ko-iety i talent ten po%aga
%/ wiel*e w organizowani/ r9ny*h ko%itet9w i ka%paniiL
CH
I
$oestler potwierdza, e $atz Kpo*i1ga ko-iety, zwasz*za w wiek/ ?redni%,
pene do-ry*h inten*ji i aktywne polity*znie, kt9re wykorzystywa zr4*znie do
torowania so-ie drogiLR
Gedny% z zada+ Otta -yofIII\ szpiegowanie WillySego i donoszenie aparatowiI Willy
wiedzia o ty% i nie przej%owa si4I Otto -y WillySe%/ potrze-ny, ale nawet nie
H
pr9-owa kryO, jak -ardzo ni% gardziXIII\I Paradoksalnie, %i%o *aej swej lepko?*i,
Otto -y *zowiekie%, kt9rego atwo %ona -yo pol/-iOI 8ia w so-ie szeroki gest
posz/kiwa*za przyg9d, kt9ry %oe so-ie pozwoliO na serde*zno?O, spontani*zno?O i
po%o*, pod war/nkie%, e nie przeszkadzaj1 %/ w jego wasny*h za%iara*h
CM
I
Pisz1* Brunatn4 /siBgB, $atz korzysta z po%o*y Ale^andra A-/s*ha, -yego
wydaw*y gazety $o%/nisty*znej Partii .ie%ie* KRot4 2ahneL i p9Qniejszego
%inistra w powojenny% rz1dzie .R6, oraz wiel/ ko%/nisty*zny*h dziennikarzy,
kt9rzy /*iekli z .ie%ie*
C!
I
6la l/dzi z zewn1trz /stalenie rze*zywistego skad/ personalnego ;wiatowego
$o%itet/ Po%o*y Ofiaro% .ie%ie*kiego 2aszyz%/ nie -yo rze*z1 atw1I Radykalny
a%eryka+ski dziennikarz, kt9ry przyje*ha do Parya za*iekawiony dziaalno?*i1
$o%itet/, stwierdzi, e natkn1 si4 na %/r nie*h4*i do /dzielania jaki*hkolwiek
infor%a*jiR
Cierpliwie pr9-owae% dowiedzieO si4, kto w*hodzi w skad $o%itet/, a wi4* pytae%
K$to jest w $o%ite*ieWL K8y jeste?%yL # odpowiadano %iI Pytae% wi4* dalejR KCo za
%yWL KGr/pa os9- zainteresowany*h o-ron1 niewinny*h l/dziL # /syszae% w odpowiedziI
KGaka gr/pa os9-WL # indagowae% dalejI K.asz $o%itetL # odpowiedziano
FE
I
Brunatna /siBga, odpieraa zarz/t nazist9w, e Rei*hstag podpalili ko%/ni?*i,
r9wnie faszywy, ale -ardziej przekonywaj1*y ni teza o prowoka*ji hitlerow*9wI
6la jej /dowodnienia powoano si4 na sfa-rykowane dok/%enty ?wiad*z1*e rze#
ko%o, e holenderski podpala*z 8arin/s Tan der 0/--e, kt9ry podoy ogie+ w
Rei*hstag/, dziaa w poroz/%ieni/ z hitlerow*a%iI (pisek %ia -yO dziee% szefa
propagandy, Gosepha Geo--elsaI Gr/pa l/dzi z (A %iaa zakra?O si4 do
Rei*hstag/ tajny% korytarze% podzie%ny%, 1*z1*y% g%a*h parla%ent/ z ofi*jaln1
rezyden*j1 5er%anna Goeringa, podoyO ogie+ i wy*ofaO si4 t1 sa%1 drog1I W
fik*yjny spisek wple*iono przy ty% zr4*znie skandali*zny w1tek seks/alny,
przedstawiaj1* sfingowane dowody ho%oseks/alny*h kontakt9w Tan der 0/--ego z
*zoowy%i nazista%i w kierowni*twie .(6AP
F
I
Postawiona w Brunatne! /siBdze teza szy-ko zdo-ya pop/larno?O w antynazis#
towski*h kr4ga*h i o-rosa w kolejne, sfa-rykowane historieI 'waano j1 za
wiarygodn1 a do !JA rok/, gdy za*hodnionie%ie*ki dziennikarz 2ritz :o-ias,
podway zar9wno hitlerowsk1, jak i ko%/nisty*zn1 wersj4, de%onstr/j1* z d/1
doz1 prawdopodo-ie+stwa, e Tan der 0/--e podpali Rei*hstag sa%, /dz1* si4
nadziej1 wywoania og9lnonarodowego powstania
FA
I
Rewela*je :o-iasa przyj4to -ardzo nie*h4tnie w .ie%ie*kiej Rep/-li*e 6e%ok#
raty*znej, gdzie sporz1dzono nowe, sfingowane KdowodyL dla podreperowania
a/torytet/ Br/natnej ksi4gi i podanej w niej wersji wypadk9wI .ajlepsze falsyfikaty,
dzieo *horwa*kiego e%igranta "do/arda Cali*a, wprowadziy w lata*h siede%#
dziesi1ty*h w -1d nawet ekspert9w 8i4dzynarodowej $o%isji Badania Przy*zyn i
$onsekwen*ji 77 Wojny ;wiatowej, s/-sydiowanej przez 8inisterstwo (praw
,agrani*zny*h i Bi/ro Prasy Rep/-liki 2ederalnej .ie%ie*I $ilk/ wiel*e szano#
HA
wany*h historyk9w za*hodnionie%ie*ki*h /znao te falsyfikaty za a/tenty*zne
dok/%enty, zani% nie zostay zde%askowane jako ewidentne faszerstwa
FB
I
8/enzen-erg wykorzysta Brunatn4 /siBgB do zrealizowania swego naj-ardziej
a%-itnego po%ys/I 0ate% !BB rok/ poje*ha do 8oskwy, gdzie /zyska zgod4
kierowni*twa Otdiea 8ied/narodnoj (wiazi $o%intern/ na zorganizowanie 8i4#
dzynarodowego $o%itet/ Prawnik9w, zoonego z sy%patyz/j1*y*h z ,(RR
nieko%/nist9wI 8ieli on tworzyO pozory prawnej -ezstronno?*i, a zadanie% $o%itet/
%iao -yO przeprowadzenie KniezalenegoL do*hodzenia w sprawie podpalenia
Rei*hstag/, w spos9-, kt9ry %ia doprowadziO do /dowodnienia winy nazist9w
FC
I
Po powro*ie do Parya, 8e/nzen-erg nakre?li z po%o*1 $atza plan prawnego
do*hodzenia w sprawie podpalenia Rei*hstag/I Postanowiono, e przes/*hania
?wiadk9w -4d1 prowadzone w 0ondynie i rozpo*zn1 si4 t/ przed lipski% pro*ese% Tan
der 0/--ego i jego rzeko%y*h ko%/nisty*zny*h wsp9spiskow*9wI .a prze#
wodni*z1*ego ko%isji do*hodzeniowej wytypowano znanego sy%patyka 8oskwy,
6I.I Pritta, wpywowego posa -rytyjskiej Partii Pra*y, *enionego o-ro+*4 s1dowego i
znanego prawnika, posiadaj1*ego tyt/ rad*y kr9lewskiegoI Pritt -ez enady -roni
instyt/*ji stalinowski*h pro*es9w pokazowy*h przed Kpoz-awiony%i skr/p/9w
po%9wienia%iL, z jaki%i spotykay si4 ponoO w Wielkiej BrytaniiI .a Pritta patrzono
krzywo nawet w 0a-o/r Party, z kt9rej go w ko+*/ /s/ni4to, gdy p/-li*znie popar
sowie*ki atak na 2inlandi4
FF
I
Wraz z Pritte% w 8i4dzynarodowy% $o%ite*ie Prawnik9w, kt9rego do*hodzenie
j/ za*z4to nazywaO kontrpro*ese%, zasiedli takeR Arth/r Garfield 5ays, -ojownik o
prawa *zowieka z A%eryka+skiego R/*h/ Praw O-ywatelski*h, Georg Branting, syn
pierwszego so*jalisty*znego pre%iera (zwe*ji, %e*enasi 8oro##Giafferi i Gaston
Bergery z 2ran*ji, Ualde%ar 5Tidt z 6anii, dr Betsy Bakker#.ort z 5olandii oraz
%e*enas Pierre Uer%eylen z BelgiiI
Organiza*j1 kontrpro*es/ w 0ondynie zaj%owa si4 Otto $atzI W ar*hiwa*h
2oreign Offi*e za*howaa si4 notatka odsaniaj1*a k/lisy jego przyjazd/ do Wielkiej
BrytaniiI $atz -y na *zarnej li?*ie, gdy /znano go za K*zerwonego ko%/nist4L, a
%i%o to wp/sz*zono go do Anglii Kw wynik/ interwen*ji Arth/ra 5endersona X-yego
%inistra spraw zagrani*zny*h\ oraz inny*h *zonk9w Partii Pra*yL, popieraj1*y*h
kontrpro*es i nie?wiado%y*h jego powi1za+ z sowie*ki% wywiade%I 8i%o
sprze*iw9w kontrwywiad/ 87#F, %inisterstwo spraw wewn4trzny*h pozwolio w !BB
rok/ przyje*haO $atzowi powt9rnieI 'znano widaO, e lepiej go wp/?*iO jesz*ze raz,
ni odpowiadaO w 7z-ie G%in na pytania zirytowany*h pos9w Partii Pra*y
FJ
I
Po przyjeQdzie do 0ondyn/, $atz /s/n1 si4 w *ie+ i jak opisywa $oestler -y
Kniewido*zny% organizatore% ko%itet/LI Powierzone %/ zadanie oto*zenia rozpraw
kontrpro*es/ a/r1 wiarygodno?*i i poszanowania wykona znako%i*ieI 'ko#
ronowanie% jego stara+ -yo przyj4*ie dla prowadz1*y*h do*hodzenie prawnik9w,
kt9re lord 8arley i (idney Bernstein wydali w hotel/ Washington, w prestiowej
londy+skiej dzielni*y 8ayfair
FH
I
$ontrpro*es rozpo*z1 przes/*hania nast4pnego dnia w 0in*olnSs 7nn, sali s1dowej
-rytyjskiego :owarzystwa Prawni*zegoI (*eneria przypo%inaj1*a wn4trze
HB
(1d/ $oronnego nadawaa do*hodzeni/ %ajestat PrawaI Prze%9wienie ina/g/ra*yjne
wygosi zwi1zany z Parti1 Pra*y prawnik, rad*a kr9lewski sir (tafford Cripps, kt9ry
w lata*h 77 wojny ?wiatowej -y a%-asadore% w 8oskwie, a po wojnie peni
f/nk*j4 kan*lerza skar-/I Podkre?li on z na*iskie%, e Kaden z *zonk9w ko%isji
do*hodzeniowej nie naley do partii os9- oskarony*h w .ie%*ze*h Xto zna*zy
ko%/nisty*znej\L
FM
I
$atz -y z sie-ie zadowolonyI $ontrpro*es, *hwali si4 p9Qniej, -y Knieofi#
*jalny% try-/nae%, kt9rego %andat tworzyo s/%ienie ?wiataL
F!
I 'dao %/ si4
po1*zyO %elodra%at z wiarygodno?*i1I ;wiadkowie zeznawali w prze-rani/ l/- z
zasoni4ty%i twarza%i, a kiedy zeznawa wany ?wiadek, drzwi sali ryglowano i nie
wyp/sz*zano nikogo na zewn1trzI Przewodni*z1*y Pritt o?wiad*zy dra%aty*znie, e
ga-inet Ra%saya 8a*6onalda stara si4 sparaliowaO pra*e kontrpro*es/
JE
I
Wyreyserowane pie*zoowi*ie przes/*hania *i1gn4y si4 -ez ko+*a i wresz*ie na
sali za*z4o wiaO n/d1I .iekt9rzy znani sy%paty*y KsprawyL, na przykad 5IGI
Wells, gl4dzili niezno?nie i *ho*ia zasiadaj1*y za s4dziowski% stoe%
prawni*y zdawali si4 nie pow1tpiewaO w podejrzane po*hodzenie niekt9ry*h
dowod9w, to jednak i*h konkl/zja nie spenia nadziei 8/enzen-erga i $atzaI
,a%iast gro%ki% pot4pienie% nazist9w, kontrpro*es zako+*zy si4 tylko ostrony%
stwierdzenie%, e Kistniej1 powane przesanki dla przyp/sz*ze+, e Rei*hstag
zosta podpalony przez *zoowe oso-isto?*i .arodowo#(o*jalisty*znej Partii .ie#
%ie* l/- na i*h zle*enieL
J
I
'%iarkowane roz*zarowanie, jakie 8/enzen-erg i $atz %ogli po*z/O s/*haj1*
werdykt/ $o%itet/ Prawnik9w, zostao zr9wnowaone z nawi1zk1 przez prze-ieg
pro*es/ w 0ipsk/, kt9ry zako+*zy si4 propagandow1 katastrof1 nazist9wI (4dzia
ro-i wprawdzie *o %9g, e-y po%9* zeznaj1*y% ?wiadko% oskarenia, ale
%i%o to i*h sowa -rz%iay ko%pro%it/j1*o niewiarygodnieI G9wny oskarony,
-yy szef za*hodnioe/ropejskiego -i/ra $o%intern/ w Berlinie, -/garski ko%/nista i
przyszy pre%ier B/garii, Georgi 6y%itrow, -roni si4 znako%i*ieI Poirytowany
fatalny% prze-iegie% pro*es/ Goering stra*i *ierpliwo?O i wykrzykn1 pewnego
dnia do 6y%itrowaR KPo*zekaj, nie*h no ja *i4 wy*i1gn4 spod wadzy tego s1d/VL
JA
3an der 0/--e, kt9ry od po*z1tk/ zapewnia, e dziaa sa% i nie %ia wsp9l#
nik9w, zosta skazany na ?%ierO i stra*onyI Wszys*y oskareni ko%/ni?*i zostali
/niewinnieniI P/-li*zny kra*h konspira*yjnej tezy nazist9w /%a*nia wiarygodno?O
spiskowej kontrtezy, przedstawionej w Brunatne! /siBdze; 8/enzen-erg wyda
wi4* po?piesznie dr/g1 edy*j4 Brunatne! /siBgi, w kt9rej $atz i jego wsp9pra*owni*y
wykorzystali ko%pro%it/j1*e nazist9w ele%enty pro*es/ lipskiego, poprawili %niej
przekonywaj1*e frag%enty pierwszego wydania i do1*zyli nowe falsyfikaty
JB
I
Podsy*ana przez 8/enzen-erga ka%pania wok9 podpalenia Rei*hstag/, podo-nie
jak Kkl/-y niewini1tekL, %iaa przede wszystki% s/yO intereso% $o%intern/ i
sowie*kiego wywiad/ oraz przynie?O okre?lone korzy?*i propagandoweI Cho*ia
g9wny% *ele% -yo /zyskanie przy*hylno?*i opinii p/-li*znej, to jednak w 8o#
HC
skwie o*zekiwano, e /da si4 przy okazji zwa-iO kilk/ -rytyjski*h intelekt/alist9w i
na%9wiO i*h do tajnej wojny z faszyz%e% pod skrzyda%i $o%intern/I Przygo#
towania do ak*ji wer-/nkowej w?r9d -rytyjski*h Kniewini1tekL rozpo*z4to r9wno#
*ze?nie z organiza*j1 kontrpro*es/I Gedny% z o-szar9w zainteresowania -y 'niwersytet
w Ca%-ridgeI "%isari/sz 8/enzen-erga, hra-ina $arolyi, kt9ra z-ieraa w
?rodowisk/ akade%i*ki% f/nd/sze na kontrpro*es i o-ron4 6y%itrowa w pro*esie
lipski%, wspo%inaa naiwny ent/zjaz% %ody*h ko%/nist9w z tego sza*ownego
/niwersytet/I
Pa%i4ta% podr9 do Ca%-ridge rozklekotany% sa%o*hodze% jakiego? %odego st/den#ta#
ko%/nisty, kt9ry t/%a*zy %i w drodze ze s%/tkie%, jak konie*zn1, *hoO przykr1
de*yzj1, -4dzie zr9wnanie z zie%i1 pi4kny*h, stary*h /niwersytet9w w O^fordzie i
Ca%-ridge, kiedy ogoszona zostanie dyktat/ra proletariat/I Gdy zapytaa%, *zy
destr/k*ja jest rze*zywi?*ie niez-4dna, %9j roz%9w*a za*z1 pow1tpiewaO w si4 i
a/tenty*zno?O %ego rewol/*yjnego d/*haI
W Ca%-ridge zaje*hali?%y do kolegi/%, przed kt9ry% odziani w nieskazitelnie -ia1
flanel4 st/den*i grali w tenisa na nienagannie przystrzyonej trawie perfek*yjnie /trzy#
%any*h kort9wI Przyj4to nas ent/zjasty*znieI 6ziwne to -yo o-serwowaO, jak po#
*hodz1*y z wyszy*h warstw st/den*i synnego /niwersytet/ j4zykie% i ak*ente%
do-rze wy*howany*h l/dzi %9wi1 o ,wi1zk/ (owie*ki% jak o zie%i o-ie*anej
JC
I
G9wny% kontakte% 8/ezen-erga w Ca%-ridge -y 8a/ri*e 6o--, kierownik
st/di9w ekono%i*zny*h w kolegi/% Pe%-roke, a p9Qniej w kolegi/% :r9j*y
;wi4tejI ,apewne to on -y organizatore% przyjazd/ hra-iny $arolyi, gdy nigdy nie
/krywa swy*h ko%/nisty*zny*h pogl1d9wI $iedy w !AE rok/ zaoono w
Wielkiej Brytanii parti4 ko%/nisty*zn1, -y zapewne pierwszy% wykadow*1
akade%i*ki%, kt9ry otrzy%a legity%a*j4 partyjn1I Prze%awia wielokrotnie na
posiedzenia*h zwi1zk/ st/dent9w Ca%-ridge, wynosz1* pod nie-iosa s/k*esy
sowie*kiego spoe*ze+stwaI W !AF rok/ kr9l Gerzy 3 za1da odpowiedzi, dla*zego
tak znane%/ ko%/ni?*ie pozwala si4 indoktrynowaO %odzieI 6o--e% zaintere#
sowa si4 w9w*zas kontrwywiad 87#F oraz Wydzia (pe*jalny (*otland Uard/I
Przed%iote% tego zainteresowania -ya jednak -ardziej goszona przez niego
otwar*ie prosowie*ka propaganda i aktywny /dzia w zaoony% przez 8/ezen#
-erga KparawanieL o nazwie 0iga prze*iwko 7%perializ%owi, ni podejrzenia o
wsp9pra*4 z sowie*ki% wywiade%I
W !B rok/ 8a/ri*e 6o-- i %ody wykadow*a jeyk9w nowoytny*h z
kolegi/% Pe%-roke, Roy Pas*al, zaoyli na /niwersyte*ie Ca%-ridge pierwsz1
ko%9rk4 ko%/nisty*zn1 KCzerwony 6o%L, kt9ra %ie?*ia si4 w do%/ 6o--a przy
Chesterton 0ane
JF
I
6o-- -y r9wnie aktywny, *o naiwnyI .ie jest wykl/*zone, e nawra*aj1*
w1tpi1*y*h na ideay tajnej wojny ko%/nist9w i $o%intern/ z %i4dzynarodowy%
faszyz%e%, nie zdawa so-ie sprawy, e jest wykorzystywany przez .$W6 do
wysz/kiwania /talentowany*h %ody*h l/dzi, z kt9ry*h %ona zro-iO agent9wI
Wy%y?lon1 przez 8/enzen-erga przyn4t1 do wa-ienia Kniewini1tekL z Ca%#
-ridge oraz -rytyjski*h intelekt/alist9w, a pote% skaniania i*h do wsp9pra*y
HF
z sowie*ki% wywiade%, -y -ohaterski przykad 2/enfergr/ppen, *zyli Kpi1tekL
tworzony*h rzeko%o przez nie%ie*ki*h ro-otnik9w szyk/j1*y*h si4 do proletaria*#
kiego zryw/ prze*iwko naziz%owiI Okre?lenie Ktajna pi1tkaL %ylono p9Qniej z
KPi4*io%a Wspaniay%iL oraz inny%i nazwa%i nadawany%i pi1t*e agent9w
wywodz1*y*h si4 z Ca%-ridge, kt9ry*h powsze*hnie /znaje si4 za najsk/te*zniejsz1
sowie*k1 siatk4 szpiegowsk1 okres/ wojennego i t/ powojennegoI
5istoria 2/enfergr/ppen wywodzi si4 z rewol/*yjnego podzie%ia *arskiej
RosjiI Pierwsz1 Kpi1tk4L /tworzy w MJ! rok/ st/dent#rewol/*jonista, (iergiej
.ie*zajew, kt9ry dla 6ostojewskiego sta si4 wzore% -ohatera BiesE, Piotra
Wier*howie+skiegoI 6ostojewski przedstawi swego -ohatera jako psy*hopat4,
nato%iast konspiratorzy .orodnoj Woli, a pote% -olszewi*y, widzieli w .ie*za#
jewie rewol/*yjnego wizjonera
JJ
I
W peny*h napi4*ia ostatni*h lata*h Rep/-liki Wei%arskiej, kt9re po#
przedziy doj?*ie 5itlera do wadzy, $o%/nisty*zna Partia .ie%ie* # $P6
odresta/rowaa syste% pi1tkowyI (*hodz1* late% !BA rok/ do podzie%ia, $P6
za*z4a zast4powaO na wp9 jawne ko%9rki partyjne, li*z1*e od E do BE
*zonk9w tajny%i sek*ja%i, kt9re na *ze?O .ie*zajewa nazwano 2/enfergr/ppenI
.ie kada z pi1tek li*zya rze*zywi?*ie pi4O os9-, ale tylko lider gr/py zna, w
zaoeni/, prawdziw1 tosa%o?O i adres pozostay*h *zonk9w i tylko on %ia
prawo kontaktowaO si4 ze zwierz*hni% sz*ze-le% hierar*hii partyjnejI
W o-li*z/ hitlerowskiego zagroenia, $P6 za*howywaa si4, wed/g okre?lenia
$oestlera, jak Kwykastrowany ol-rzy%L
JH
I Przed przej4*ie% wadzy przez 5itlera,
kon*entrowaa sw9j ogie+ nie na .(6AP, ale na so*jalisty*znej (P6, z kt9r1
rywalizowaa o rz1dy d/sz na lewi*yI Po przej4*i/ wadzy przez nazist9w, wiel/
ko%/nist9w /dzielio 5itlerowi popar*iaI
Pod rz1da%i 777 Rzeszy resztki partii ko%/nisty*znej nie przypo%inay penego
woli opor/, do-rze zorganizowanego podzie%ia, le*z l/Qn1 opozy*j4 Qle opa*any*h
ro-otnik9w -/dowlany*h w hitlerowskiej ar%ii pra*y
J
[I ,e wzgl4d9w propagan#
dowy*h $o%intern %askowa prawdziwy stan $P6 i jej -rak zdolno?*i do walki z
naziz%e%I , -i/r 8i4dzynarod9wki pyn4y zapewnienia, e nie%ie*ka partia
przesza do konspira*ji, a 2/enfergr/ppen tworz1 Knowe, podzie%ne, rewol/*yjne
.ie%*yfIII\ prze?lad/j1*e 5itlera na kady% krok/L
J!
I
G9wny% propagandyst1 idei Kpi1tekL -y (ie%ion .ikoajewi*z Rostowski,
nielega OGP' i -liski wsp9pra*ownik 8/enzen-erga, kt9ry pod faszywy%
nazwiskie% "rnsta 5enri &r9wnie 5enry i Ghenri) pra*owa w 0ondynie jako
dziennikarzI W sierpni/ i wrze?ni/ !BB rok/ napisa on trzy artyk/y dla tygodnika
K.ew (tates%anL *zoowego lewi*owego pis%a Wielkiej BrytaniiI W pierwszy%,
zatyt/owany% (ru$y $iBciu - Fuenfergru$$en, /jawni po raz pierwszy istnienie
taki*h gr/p i do?O ekstrawagan*ko pisa o i*h s/k*esa*hR
.ie %a zapewne w historii podo-nego przykad/ powstania w tak szy-ki% te%pie
tajnego r/*h/ rewol/*yjnego z przygotowan1 *akowi*ie organiza*j1, kt9ry wywiera tak
sk/te*zny wpyw na o-szarze *aego kraj/XIII\I Gr/py pi4*i/ o-ej%/j1 swy% zasi4gie%
HJ
prakty*znie *ao?O nie%ie*kiego prze%ys/, nie%al wszystkie fa-ryki, a w wi4kszo?*i
waniejszy*h instyt/*ji istniej1 i*h aktywne str/kt/ryI
(ieO Kpi1tekL skadaa si4 rzeko%o z wiel/ -yy*h so*jalist9w, rep/-likan9w,
li-era9w i katolik9w, kt9rzy Kpod ko%/nisty*zny% przewodni*twe%XIII\ porz/*ili
dawne spory i kier/j1 si4 jedn1 polityk1 # anty faszyz%e%LI Gr/py te dr/k/j1
podzie%ne wydawni*twa, koordyn/j1 de%onstra*je i z-ieraj1 infor%a*je o Khit#
lerowski% terrorzeLI 2e/nfergr/ppen /dao si4 ponoO przenikn1O do hitlerowskiego
r/*h/ ro-otni*zego i przygotow/j1 si4 do sparaliowania syste%/ od ?rodkaI
Przykad Kpi1tekL wskazywa na potrze-4 infiltra*ji i z-ierania infor%a*ji
przydatny*h w wal*e z faszyz%e%I :ajne sie*i naziz%/ s1 pot4ne i szeroko
rozwini4te # arg/%entowa 5enriI W s/%ie tworz1 podzie%n1 Kfaszystowsk1
%i4dzynarod9wk4LI 0ogi*zny wniosek nas/wa si4 sa%R antyfaszy?*i winni r9wnie
organizowaO si4 w jawne i tajne zwi1zki
HE
I
8o*no przesadzony, ro%anty*zny opis dziaalno?*i Kpi1tekL wal*z1*y*h w
awangardzie proletaria*kiej kr/*jaty prze*iwko tyranii naziz%/, tak -ardzo
pasowa do wyo-rae+ *zytelnik9w tygodnika K.ew (tates%anL e wiel/ z ni*h
os/piao z wraenia i podziw/I Redaktor na*zelny, $ingsley 8artin, pisa z na*is#
kie%, i KfaktyL podane przez 5enri Knie podlegaj1 dysk/sjiL
H
I
5enri wyoy ja?niej swe arg/%enty w ksi1*e Czy .itler za$anu!e nad
Euro$4, kt9ra /kazaa si4 w %ar*/ !BC rok/ i od raz/ zdo-ya tak wielk1
pop/larno?O, e do*zekaa si4 dr/giego wydania w *i1g/ kilk/ %iesi4*y
HA
I W opinii
K:i%esaL arg/%enty te K%/siay wywoaO / de%okrat9w g4si1 sk9rk4L
HB
I Przesanie
5enri -yo jasne # wy-9r jest prosty i o*zywistyR al-o Berlin al-o 8oskwaI KWe
wsp9lny% ?wie*ie rozdarty% przez dwie z%agaj1*e si4 ze so-1 giganty*zne siy, w
?wie*ie znajd/j1*y% si4 w ostatniej fazie transfor%a*ji, nie %a i nie %oe -yO
%iejs*a na -ezstronno?O polity*zn1 l/- spoe*zn1LI (z/kanie po?redniej drogi -yo
*zysty%, li-eralny% eskapiz%e%
HC
I
Pod*zas prywatny*h spotka+ z *zytelnika%i i sy%patyka%i, 5enri przedstawia
ten sa% arg/%ent -ardziej oso-i?*ieR KWy, Angli*y, *h*e*ie w li-eralny spos9-
dogodziO wszystki%L
HF
I Warto?*i li-eralnej de%okra*ji sprowadza do kolejnej
for%y Kappease%ent/L # spolegliwego przystawania na faszyz%I
7%plika*j1 przesania 5enri -yo wyzwanie rz/*one pod adrese% -rytyjski*h
intelekt/alist9wR jeeli wasz antyfaszyz% nie ograni*za si4 tylko do s9w, to
oka*ie Ksolidarno?OL &kl/*zowe sowo w leksykonie 8/enzen-erga, sporz1dzony% na
/ytek Kniewini1tekL) z /*iskany%i ro-otnika%i .ie%ie* i do1*z*ie do tajnej
wojny prze*iwko faszyz%owiI G/y B/rgess, naj-ardziej -yskotliwy ko%/nista w
Ca%-ridge, odpowiedzia na to przesanieI Geden z jego znajo%y*h stwierdzi, e
B/rgess postanowi zaoyO K-ladonie-iesk1 pi1tk4L
HJ
I
Re*enzj4 ksi1ki Czy .itler za$anu!e nad Euro$4, kt9ra /kazaa si4 w K.ew
(tates%anL, napisa Brian 5oward, naj-liszy przyja*iel G/ya B/rgessa, drapieny
ho%oseks/alista, wy*howanek elitarnej szkoy prywatnej "ton i zagorzay %arksistaI
Cho*ia "Telyn Wa/gh, *yt/j1* opini4 lady Caroline 0a%- o Byronie, pisa, e
5oward jest Kszalony, zy i nie-ezpie*zny w poznani/L, to jednak wyr9s on

177
12 KGB
szy-ko na wpywow1 postaO w -rytyjski% ?wie*ie litera*ki%I 5oward wy*hwala
Czy .itler za$anu!e nad Euro$4K jako Kprawdopodo-nie najlepsz1 ksi1k4 o 777
Rzeszy w j4zyk/ angielski%XIII\I $si1k4 "rnsta 5enri winni prze*zytaO
naty*h%iast wszys*y, kt9rzy *h*1 rze*zywi?*ie zroz/%ieO podstawy hitleryz#
%/XIII\I 'kaz/je ona po raz pierwszy dyna%ik4 hitlerowskiego r/*h/LI 5oward
popiera pogl1dy 5enri na Ksynne rewol/*yjne gr/py pi4*i/L i ko+*zy re*enzj4
wezwanie% skierowany% do angielski*h antyfaszystow, e-y niezwo*znie Kze-rali
si4 do k/pyL
HH
I
$ariera 5enri w sowie*ki% wywiadzie trwaa p9 wiek/I ,a*z1 jako nielega
OGP' w okresie %i4dzywojenny%, a sko+*zy na eta*ie w 3 ,arz1dzie $GB
AndropowaaI Po%aga w zwer-owani/ G/ya B/rgessa w !BB rok/, a pokolenie
p9Qniej pilnowa, e-y B/rgess nie naro-i g/pstw w ostatni*h przed ?%ier*i1 w
!JB rok/ alkoholi*zny*h lata*h e%igra*ji w 8oskwieI 5enri nigdy nie opowiada o
swej szpiegowskiej karierzeI 6opiero w !MM rok/ /jawni za*hodni% dzien#
nikarzo%, e to on wysz/kiwa w lata*h trzydziesty*h w Ca%-ridge kandydat9w na
agent9w, a jego kontakta%i -yli G/y B/rgess i 8a/ri*e 6o--
WCG
I
5enri nie %ia jesz*ze trzydziestki, kiedy pozna G/ya B/rgessaI .iski, sz*z/py, z
o-fity% w1se% i po*z1tka%i ysinyI Podo-nie jak 8/enzen-erg i $atz, -y
towarzyski%, kos%polity*zny% ekstrowertykie%, r9ni1*y% si4 od doktrynerski*h,
ograni*zony*h stalinist9w, kt9rzy przej%owali stopniowo kontrol4 nad .$W6I "dith
Co--ett, kt9ra dziesi4O lat p9Qniej pra*owaa z 5enri, kiedy -y redaktore% na*zelny%
/kaz/j1*y*h si4 w 0ondynie K(oTiet .ewsL, /waaa, e %ia Kprawdziwie
*haryz%aty*zn1 oso-owo?O, przy kt9rej *zas pyn1 wesoo i pogodnieLI K8y?l4, e w
lata*h, kiedy z ni% pra*owaa%, ?%iaa% si4 wi4*ej ni w *i1g/ reszty %ego
y*iaLI
5enri przedkada Pi*assa i 8atissa nad tw9r*9w ofi*jalnego Kso*realiz%/LI
'-iera si4 w ?wietnie skrojone angielskie garnit/ry i preferowa za*hodni styl y*iaI
By zdolny do kpin i -rak/ sza*/nk/, kt9ry -y w styl/ G/ya B/rgessa, ale nie do
po%y?lenia w ,wi1zk/ (owie*ki%I Po prze*zytani/ ziej1*ego n/d1 z-ior/ prze%9wie+
(talina potrafi zwr9*iO si4 do Co--etta ze sowa%i K(/*haj, *zy nie -yo-y
?%ieszniej, gdy-y kto? raz dla od%iany krzykn1 na saliR 6/rny (talinVL 5enri -y
jedno*ze?nie idealisty*zny% ko%/nist1 i rosyjski% patriot1, d/%ny% z wy%/szo#
ny*h plane% pi4*ioletni% osi1gni4O sowie*kiej transfor%a*ji gospodar*zej
ME
I
W d/giej dziennikarskiej karierze w s/-ie sowie*kiego wywiad/, 5enri
podkre?la potrze-4 do*eniania Krewol/*yjnego nastroj/ i siy %odzieyLI KPrzez
prawie dwa st/le*ia spoe*ze+stwa -/r/azyjne tak naprawd4 -ay si4 tylko klasy
ro-otni*zejI :eraz powinny o-awiaO si4 innej siy # %odziey, kt9rej jesz*ze
niedawno kazano s/*haO i ro-iO *o ka1LI W !MA rok/ 5enri krytykowa Keks#
tre%ist9w z prawa i lewaL za granie na /*z/*ia*h Kwraliwy*h st/dent9wL

I P9
wiek/ w*ze?niej on sa%, z powodzenie%, gra na ty*h sa%y*h /*z/*ia*h od#
wiedzaj1* Ca%-ridgeI (a% przyzna w !MM rok/, e -y Kzasko*zonyL, i jego
wysz/kiwanie szpiegowski*h talent9w dla $GB nie zako+*zyo si4 w lata*h
trzydziesty*h aresztowanie%
MA
I
HM
* * *
Czw9rk4 agent9w synnej KPiatiorkiL oraz kilk/ %niej znany*h wsp9pra*o#
wnik9w $GB zwer-owano w Ca%-ridgeI Pi1ty i naj-ardziej znany trafi do
sowie*kiego wywiad/ inn1 drog1I
5arold Adrian R/ssell K$i%L Phil-y /rodzi si4 w 7ndia*h, w sylwestra !A
rok/, z %ae+stwa 5arrySego (t Gohn i 6ory Phil-yI Oj*ie* -y wysoki% /rz4dni#
kie% ad%inistra*ji -rytyjskiej, a pote% zosta synny% ara-ist1I :ak jak syn, kt9ry
podziwia oj*a, (t Gohn Phil-y por/sza si4 z r9wn1 swo-od1 w od%ienny*h
k/lt/rowo ?wiata*hI W Wielkiej Brytanii pisywa do K:i%esaL, dw/krotnie kandydowa
w wy-ora*h do 7z-y G%in, -y stay% -ywal*e% najlepszy*h londy+ski*h
kl/-9w i nigdy nie przegapi wanego %e*z/ krykietaI .a Bliski% Ws*hodzie /-iera
si4 jak Ara-, przeszed na isla% i wzi1 so-ie sa/dyjsk1 niewolni*4 za dr/g1 on4
sB
I
Phil-y senior, tak jak j/nior, tylko na %niejsz1 skal4, zdradza taje%ni*e
wasnego kraj/ o-*e%/ %o*arstw/, wo-e* kt9rego *z/ si4 -ardziej zo-owi1zanyI ,
podziw/ dla kr9la 7-n (a/da przekazywa %/ tajne dok/%enty -rytyjskie,
doty*z1*e Bliskiego Ws*hod/
MC
I
;lade% oj*a, $i% Phil-y sko+*zy star1 szko4 West%inster i w paQdziernik/
!A! rok/ wst1pi na /niwersytet w Ca%-ridgeI Podo-nie jak oj*ie*, st/diowa w
:rinity College, gdzie /*zy si4 r9wnie Anthony Bl/nt, a od !BE rok/ G/y
B/rgessI
,araz po wst1pieni/ na /niwersytet, Phil-y zapisa si4 do towarzystwa so*jali#
sty*znego &Ca%-ridge 'niTersity (o*ialist (o*iety), ale przez pierwsze dwa lata
jego zaangaowanie w polityk4 ograni*zao si4 do /*zestni*zenia w ze-rania*hI
Przez te dwa lata st/diowa histori4, nie*o pra*owa i osi1ga zaledwie dostate*zne
notyI W paQdziernik/ !B rok/ przeni9s si4 na ekono%i4, e-y przygotowaO si4 do
dyplo%/I ,%iana kier/nk/ st/di9w z-iega si4 z lawinowy% zwy*i4stwe%
wy-or*zy% Rz1d/ .arodowego pre%iera Ra%saya 8a*6onalda, kt9re zred/kowao
stan posiadania opozy*yjnej Partii Pra*y w 7z-ie G%in do zaledwie FA %andat9wI
K:a katastrofa wy-or*za skonia %nie do po%y?lenia na serio o alternatywie dla
0a-o/r PartyL # wspo%ina po lata*h Phil-yI ,a*z1 wi4* -raO aktywniejszy /dzia w
zdo%inowany% teraz przez ko%/nist9w towarzystwie so*jalisty*zny% C'((, a w
lata*h !BA#!BB zosta nawet jego skar-nikie%I KOstatnie skr/p/yL odrz/*i
ko+*z1* st/dia na po*z1tk/ !BB rok/I W nawr9*eni/ $i%a Phil-ySego na ko%/#
niz% de*yd/j1*1 rol4 odegray dwa *zynnikiR wyjazd do .ie%ie* oraz znajo%o?O z
8a/ri*e% 6o--e%I
6o Berlina Phil-y wyje*ha na wielkano*ne waka*je w %ar*/ !BB rok/, zaraz po
podpaleni/ Rei*hstag/I By wi4* ?wiadkie% prze?ladowa+ $o%/nisty*znej Partii
.ie%ie* przez 5ilera i o-serwowa narodziny pa+stwa poli*yjnegoI Powr9*i do
Ca%-rige na ostatni se%estr, pon1* *h4*i1 aktywnej walki z faszyz%e%I
8a/ri*e 6o-- %ia najwi4kszy wpyw na Phil-ySego pod*zas st/di9w w Ca%#
-ridgeI By -owie% kierownikie% st/di9w, kt9ry wyzna*za %/ te%aty esej9w, a
p9Qniej godzina%i dysk/towa z ni% por/szone w rozwaania*h tezyI 6ysk/sje
staway si4 *oraz d/sze i *oraz silniej z'acza>y na tory politykiI W roz%owa*h
H!
ze st/denta%i 6o-- zwra*a /wag4 na rol4 $o%intern/ w wal*e z faszyz%e%I
,afas*ynowany jego na/ka%i st/dent kolegi/% :r9j*y ;wi4tej, 3IGI $iernan,
wspo%inaR K.aleeli?%y do ery :rze*iej 8i4dzynarod9wki, prawdziwie %i4dzy#
narodowej, przynaj%niej d/*he%, w kt9rej (PRAWA staa wyej ni interesy
narodowe *zy parafialneLI
Phil-y zro-i dyplo% w *zerw*/ !BB rok/, osi1gaj1* ?rednio do-re wyniki z
ekono%ii oraz zdo-ywaj1* Kprzekonanie, e powiniene% po?wi4*iO y*ie sprawie
ko%/niz%/LI Po lata*h wspo%ina, jak w ostatni*h dnia*h po-yt/ w Ca%-ridge
przyszed do 6o--a, pytaj1*, w jaki spos9- %9g-y najlepiej s/yO (PRAW7"I
K6a %i list pole*aj1*y do ko%/nisty*znej gr/py w Pary/, dziaaj1*ej otwar*ie i
*akowi*ie legalnejLI Phil-y nie /jawni, o jak1 gr/p4 *hodzio, ale -y to
najprawdopodo-niej ;wiatowy $o%itet Po%o*y Ofiaro% .ie%ie*kiego 2aszyz%/I
Podsyaj1* %odego Phil-ySego 8/enzen-ergowi, 6o-- nie zdawa so-ie zapewne
sprawy, e zaini*jowa pro*es rekr/ta*ji nowego agenta sowie*kiego wywiad/I By
wystar*zaj1*o naiwny, e-y wierzyO, i *hodzi tylko o tajn1 walk4 $o%intern/ z
%i4dzynardowy% faszyz%e%I
Po nawi1zani/ w Pary/ kontakt/ z aparate% 8/enzen-erga, Phil-y Kprzeka#
zany zosta podzie%nej organiza*ji ko%/nisty*znej w Wiedni/L
MF
I Gego adrese%
kontaktowy% -y do% 7zraela i Giselli $ohl%ann, polski*h Nyd9w, kt9rzy przenie?li si4
do Wiednia kr9tko przez 7 wojn1 ?wiatow1I 7zrael -y podrz4dny% /rz4dnikie%
pa+stwowy%, a nie%al *ay wolny od pra*y *zas po?wi4*a wraz z on1 na
dziaalno?O *harytatywn1 w?r9d spoe*zno?*i ydowskiejI Ofi*jalnie Phil-y -y i*h
lokatore%, kt9ry przyje*ha do Wiednia /*zyO si4 nie%ie*kiego i dora-ia so-ie
dziennikarstwe%I C9rka $ohl%ann9w, ywa, niskiego wzrost/ rozw9dka -ya od
dawna etatowy% agente% $o%intern/I ,i%1, pod*zas spa*er/ po za?nieony%
%ie?*ie, 0itzi i Phil-y zostali ko*hanka%iI KWie%, e za-rz%i to nieprawdopodo-nie,
ale %ona si4 do tego przyzwy*zaiO i w*ale nie jest zi%noL # zwierza si4 po lata*h
Phil-y innej, doraQnej towarzysz*e y*iaI
W l/ty% !BC rok/ 0itzi zostaa pierwsz1 on1 Phil-ySegoI 6o tego *zas/
zd1ya j/ wprowadziO go do podzie%ia $o%intern/
MJ
I P9 wiek/ p9Qniej Phil-y
potwierdzi, w wywiadzie /dzielony% kilka %iesi4*y przed ?%ier*i1, e jego pra*a w
Wiedni/ Kzwr9*ia /wag4L OGP'
MH
I
Pierwszy%, kt9ry zorientowa si4, jaki poten*ja agent/ralny przedstawia Phil-y, -y
znako%ity nielega, :eodor 8ay, kt9rego portret wisi w?r9d -ohater9w s/-y $GB
w iz-ie pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnegoI Ofi*jalna la/rka pod portrete% podkre?la jego rol4
w zwer-owani/ i prowadzeni/ $i%a Phil-ySego oraz wszystki*h KPi4*i/
Wspaniay*hL
MM
I
(/k*esy 8aego, 9w*zesny szef 7.O, (/*ki, przypisywa jego /rokowi oso-is#
te%/ i po*z/*i/ takt/I W-rew nazwisk/, 8ay -y pot4ny%, przystojny% %4#
*zyzn1, kt9rego w ?rodkowoe/ropejski% podzie%i/ $o%intern/ nazywano K6/#
gi%L l/- KWysoki% 2a*ete%LI ,o?liwy wo-e* dawny*h koleg9w, /*iekinier z
.$W6, Aleksander Or9w, o 8ay% %9wi z sy%pati1, opis/j1* jego Ksiln1,
%4sk1 twarz oraz ol-rzy%ie, dzie*inne, nie-ieskie o*zyL
M!
I Pod ty% wygl1de%
silnego *zowieka z arliw1 wiar1 w ideay $o%intern/, niekt9rzy agen*i wy*z/wali
ME
jak1? wewn4trzn1 sa-o?O, kt9ra przywi1zywaa do 8aego wsp9pra*/j1*y*h z ni%
l/dzi
!E
I
8ay %ia niewiele wsp9lnego z -r/talny%i aparat*zyka%i, kt9rzy przej4li .$W6
w lata*h Kwielkiego terror/LI 'rodzi si4 na W4grze*h i t/ przed 7 wojn1 ?wiatow1
zosta wy?wi4*ony na ksi4dzaI W *zasie wojny s/y jako kapelan w a/strow4gierskiej
ar%ii i w *zasie walk w $arpata*h dosta si4 do rosyjskiej niewoliI Po lata*h zwierza
si4 jedne%/ ze swoi*h agent9wR
Widziae% wszystkie okropno?*i wojnyI 8ody*h l/dzi /%ieraj1*y*h w okopa*h z od#
%roony%i noga%iI Przenoszono %nie z jednego o-oz/ jenie*kiego do dr/giego i go#
dowae% z wi4Qnia%iI Wszystki*h nas -ez r9ni*y gryzy wszy, a wiel/ z%aro na
tyf/sI (tra*ie% wiar4 w Boga, a kiedy wy-/*ha rewol/*ja do1*zye% do -olszewik9w i
zerwae% na do-re z przeszo?*i1I .ie -ye% j/ ani W4gre%, ani kapane%, ani
*hrze?*ijanine%, ani nawet ni*zyi% syne%I Bye% zaginiony% w walka*h szeregowy%
onierze%I (tae% si4 ko%/nist1 i pozostan4 ni% na zawszeI
Pal1*a *h4O o-rony rewol/*ji przed kontrrewol/*j1 doprowadzia 8aego z o-oz/
je+*9w do Cze$aI Wizjonerska wiara w zie%skie .owe Ger/zale%, wolne od
wyzysk/ *zowieka przez *zowieka, zast1pia %/ Boga /tra*onego w okopa*h 7
wojny ?wiatowej i nigdy go j/ nie op/?*iaI Wstrz1sn4y ni% jednak z-rodnie
wojny do%owej i kolektywiza*jiI Pod*zas wojny do%owej
XIIIGnasz *zerwony oddzia Ko*zysz*zaL wioski dokadnie w ten sa% spos9-, *o -ialiI
8ieszka+*y, kt9ry% /dao si4 /ratowaO, star*y, ko-iety, dzie*i -yli rozstrzeliwani z
kara-in9w %aszynowy*h za wsp9pra*4 z nieprzyja*iele%I .ie %oge% s/*haO
pa*z/ i la%ent9w ko-ietI Po prost/ nie %oge%I
$iedy Ko*zysz*zanoL wiosk4, 8ay *howa si4 ponoO po k1ta*h, zatykaj1*
so-ie r4ka%i /szyI Ale kiedy pokonano kontrrewol/*j4, zdoa, jak si4 wydaje,
w%9wiO w sie-ie, e okropno?*i wojny do%owej %in4y raz na zawszeI Wr9*iy
jednak z now1 si1 pod*zas kolektywiza*jiI KWiedziae%, *o ro-iono z *hopa%iI 7l/
e?%y deportowali, il/ zastrzeliliI A %i%o to zostae%I W*i1 %iae% nadziej4, e
-4d4 %ia okazj4 zado?O/*zyniO za to, *o zro-ie%LI Pr9-owa o-roniO *zowieka
skazanego na ?%ierO za kradzie %aego worka zie%niak9w, kt9ry%i *h*ia nakar%iO
god/j1*e dzie*iI Przekona swojego dow9d*4, e-y zagodzi wyrok i za%ieni na kar4
wi4zieniaI Poszed pote% do ony skazanego i powiedzia jej, e %1 -4dzie yI
KBya to %oja pok/taLR
Wyje*hae% na dwa tygodnie, wysany z inny% zadanie%I $iedy wr9*ie%, zajrzae% do
K%ojej sprawyLI .igdzie nie %oge% znale?C aktI Po-iege% do dow9d*yI .ie
pa%i4ta, *o stao si4 ze skazany%I ,a*z4li?%y o-aj sz/kaO papier9wI W ko+*/ znale#
Qli?%y te*zk4I W poprzek okadki kto? na-azgra kr9tkoR KWyrok wykonanoLI
.ast4pnego dnia 8ay zgosi si4 do 7.O i poprosi o przeniesienie na pla*9wk4
zagrani*zn1
!
I
M
(zpiegowsk1 karier4 rozpo*z1 prawdopodo-nie w ko+*/ !BA rok/ jako
nielega OGP' w .ie%*ze*hI $ilka %iesi4*y po przej4*i/ wadzy przez 5itlera,
przeni9s si4 do WiedniaI Gego przesanie skierowane do a/stria*kiego agenta
5ede 8assiga oraz zapewne do Phil-ySego, r9nio si4 od goszony*h w Anglii
na/k "rnsta 5enriI ,a%iast podkre?laO s/k*esy ro-otni*zy*h 2/enfergr/ppen w
podzie%nej wojnie, 8ay opowiada si4 za prowadzenie% walki z naziz%e% z
zewn1trz .ie%ie*R K.ie powiodo si4 od wewn1trz, to trze-a spr9-owaO z ze#
wn1trzL
!A
I W podzie%nej wal*e prze*iwko %i4dzynarodowe%/ faszyz%owi 8ay
odzyska -olszewi*ki zapa i inspirowa prowadzony*h agent9w wasn1 wizj1
ostate*znego zwy*i4stwa 8i4dzynarod9wki $o%/nisty*znejI
Ostrogi w nielegalnej pra*y dla wiede+skiego -i/ra $o%intern/ zdo-y Phil-y
/trzy%/j1* 1*zno?O k/riersk1 %i4dzy zdelegalizowany%i ko%/nista%i a/stria*ki%i
a i*h kontakta%i na W4grze*h, w Pary/ i PradzeI W l/ty% !BC rok/ walka
%i4dzy lewi*1 a prawi*1 w A/strii osi1gn4a, jak %9wi Phil-y, Kp/nkt
kryzysowyLI (/-y prawi*owego rz1d/ 6ollf/ssa, a jesz*ze -ardziej prawi*owe
-oj9wki 5ei%wehry, kt9rej zaoy*iel, ksi14 (tarhe%-erg -ra /dzia w nie/dany%
p/*z/ %ona*hijski% 5itlera w !AB rok/, atakoway -i/ra zwi1zk9w zawodowy*h,
redak*je lewi*owy*h gazet, siedzi-y oddzia9w partii so*jalisty*znej, o?rodki
po%o*y spoe*znej, a nawet sp9dziel*ze osiedla %ieszkanioweI 6wa najwi4ksze
wiede+skie osiedla zostay o-r9*one w gr/zy ognie% artylerii, a dziewi4*i/ lider9w
partii so*jalisty*znej powieszono na dziedzi+*/ (1d/ .ajwyszegoI
W taki*h war/nka*h Phil-y wywozi potaje%nie z A/strii zagroony*h ko%/nist9w
i so*jalist9wI Ro-i to po%ysowo i z d/1 odwag1, *o przekonao 8aego, e Phil-y
jest doskonay% %ateriae% na agenta .$W6I Wiede+ski korespondent K6aily
:elegraphL, "ri* Gedye, opisywa wizyt4 $i%a Phil-ySegoR
Otworzye% po *o? szaf4 i $i% dojrza, e wisi w niej kilka garnit/r9wI KWielki BoeL #
wykrzykn1 # K:y %asz t/ siede% garnit/r9wI 8/sz4 je dostaOI 8a% sze?*i/ ranny*h
przyja*i9, /krywaj1*y*h si4 w kanaa*h przed sz/-ieni*1LI Garnit/ry zostay /p*hni4te do
walizki i jak opowiada Phil-y, /yto i*h do przesz%/glowania przyja*i9 z kryj9wki w
wiede+ski*h kanaa*h przez zielon1 grani*4 do Cze*hosowa*ji
!B
I
(woi% dzie*io% Phil-y opowiada, e w trak*ie po-yt/ w Wiedni/ Kotrzy%a
zadanie spenetrowania -rytyjskiego wywiad/I Powiedziano %/, e nie gra roli, ile
*zas/ %/ to zaj%ieL
!C
I ,adanie to wyzna*zy %/ 8ay, kt9ry w %aj/ !BC rok/
odesa go do AngliiI W ?lad za Phil-y %, 8ay wysa do 0ondyn/ Arnolda
6e/ts*ha, nielegaa, z kt9ry% wsp9pra*owa w Wiedni/I 6e/ts*h %ia prowadziO
Phil-ySego na terenie Wielkiej BrytaniiI Portret 6e/ts*ha zdo-i teraz 7z-4 Pa%i4*i 7
,arz1d/ G9wnego, a o-owi1zkowa la/rka wspo%ina o /dziale w zwer-owani/ i
prowadzeni/ agent9w z Ca%-ridge
!F
I
6e/ts*h, trzydziestoletni a/stria*ki Nyd, przystojny, /talentowany, kos%opoli#
ty*zny o-ywatel ?rodkowej "/ropy, /lepiony -y z tej sa%ej gliny, *o 8ay i
8/enzen-ergI (yn handlarza, wy*howany w ortodoksyjnej ydowskiej dzielni*y
MA
Wiednia, /ko+*zy Realgi%nasi/% w *zerw*/ !AB rok/, %iesi1* po dziewi4tnasty*h
/rodzina*hI Gesieni1 rozpo*z1 st/dia na wydziale filozofii wiede+skiego
/niwersytet/I 8i%o nazwy wydzia/, wiel/ st/dent9w, w ty% 6e/ts*h, /*zyo si4
na ni% przed%iot9w ?*isy*hI 6e/ts*h ro-i szy-kie post4py, zali*zaj1* se%estry w
te%pie, na kt9re nie zezwalaj1 /niwersytety Wielkiej Brytanii l/- (tan9w
,jedno*zony*hI Przez *ztery lata st/diowa fizyk4, *he%i4, filozofi4 i psy*hologi4I
Pi1ty rok po?wi4*i na pisanie dyserta*ji doktorskiej zatyt/owanej KA%ino-en#
zotiazolowe sole sre-ra i rt4*i oraz nowe %etody kwantytatywnej analizy sre-raLI
O-roni j1 ! lip*a !AM rok/I Pi4O lat po wst1pieni/ na /niwersytet i dwa %iesi1*e po
AC /rodzina*h op/?*i wiede+sk1 Al%a 8ater z dyplo%e% doktora filozofii z
wyr9nienie%I
8i%o otrzy%anego wyr9nienia, dyserta*ja 6e/ts*ha spotkaa si4 z krytyk1I
Pod*zas o-rony tezy jeden z trze*h egza%inator9w wyda Kniezadowalaj1*yL
werdyktI 6e/ts*h przeszed jednak wi4kszo?*i1 gos9wI .a egza%inie /stny% z
szerszego zakres/ wiedzy, kt9ry okre?la rodzaj otrzy%ywanego dyplo%/, ko%isja
r9wnie nie -ya zgodnaI Profesor (*hli*k da %/ stopie+ *el/j1*y, profesor
Reiniger zaledwie dostate*znyI Gose% przewodni*z1*ego 6e/ts*h otrzy%a not4
wyr9niaj1*1
!J
I
8oritz (*hli*k, egza%inator, kt9ry przep*hn1 wyr9nienie 6e/ts*ha, -y
tw9r*1 KWiede+skiego $oaL filozof9w i /*zony*h oraz szanowany% powsze*hnie
fizykie% i filozofe%I W !BJ rok/ zastrzeli go pewien st/dent, kt9re%/ odrz/*i
pra*4 z etykiI
(*hli*k wywar, jak si4 wydaje, d/y wpyw na 6e/ts*ha, kt9ry *hodzi na jego
wykady z etyki w letni% se%estrze !AJ rok/I (*hli*k przyr9wnywa warto?*i
%oralne do /*z/*ia zadowolenia, wypenienia do grani* ekstazyI Ale dla osi1gni4*ia
ekstazy we wsp9*zesny% spoe*ze+stwie # twierdzi # *zowiek %/si wpierw
przej?O przez *ierpienieI Rado?O i s%/tek tworz1 splot wstrz1s9w, kt9re Kdotykaj1
oso-4 l/dzk1 dziaaj1* do g4-i, kt9re niewiele wrae+ %oe osi1gn1OLI (*hli*k
s1dzi, e post4p *ywiliza*yjny %oe stopniowo doprowadziO do syt/a*ji, w kt9rej
l/dzie -4d1 %ogli osi1gaO przyje%no?O -ez *ierpienia
!H
I
W trak*ie st/di9w na wiede+ski% /niwersyte*ie, 6e/ts*h /waa si4 za NydaI W
y*iorysie i dok/%enta*h /niwersyte*ki*h jako religi4 podawa Kwyznanie
%ojeszoweL &%osais*h), a jako po*hodzenie etni*zne KydowskieL &j/edis*h)
!(
I
:r/dno prze?ledziO jego przej?*ie od ortodoksyjnego j/daiz%/ do %arksistowskiego
%aterializ%/I 8ona jednak zaoyO, e zainteresowanie wizj1 (*hli*ka, perspektyw1
?wiata, w kt9ry% rado?O zast1pi *ierpienie, towarzyszyo narastaj1*e%/
zaangaowani/ w realiza*j4 sz*zytny*h *el9w 8i4dzynarod9wki $o%/nisty*znej,
*zyli tworzenia nowego porz1dk/ ?wiatowego, kt9ry /wolni l/dzko?O od wyzysk/ i
wyo-*owaniaI
W ko+*/ lat dw/dziesty*h 6e/ts*h do1*zy do r/*h/ Kse^#polL, zaoonego
przez ydowskiego psy*hologa z Wiednia, Wilhel%a Rei*ha, tw9r*4 klinik porad#
ni*twa seks/alnego dla ro-otnik9wI 6e/ts*h kierowa w9w*zas wydawni*twe%
K8/enster UerlagL, kt9re p/-likowao pra*e Rei*ha oraz literat/r4 ,,se^#pol/L
!!
I .a
ty% etapie swej kariery na/kowej Rei*h podj1 a%-itn1 pr9-4 zintegrowania
MB
fre/dyz%/ z %arksiz%e%I Polity*zne i seks/alne represje, arg/%entowa, %aj1
wiele wsp9lnego i tor/j1 drog4 faszyz%owiI Przez pewien *zas Rei*h s1dzi, e
,wi1zek (owie*ki potrafi /poraO si4 z o-ydwie%a for%a%i prze%o*yI
W !BE rok/ Rei*h przeni9s si4 z Wiednia do Berlina, gdzie wst1pi do
$o%/nisty*znej Partii .ie%ie*I :rzy lata p9Qniej, po doj?*i/ 5itlera do wadzy,
%/sia /*iekaOI Wr9*i na kr9tko do Wiednia, sk1d wyje*ha do (kandynawii,
gdzie podj1 ekstrawagan*kie st/dia nad za*howania%i seks/alny%i *zowieka,
kt9re wyro-iy %/ opini4 Kproroka lepszego orgaz%/LI
,aangaowanie 6e/ts*ha w r/*h ,,se^#polL oraz p/-likowanie w Wiedni/ pra*
Rei*ha wz-/dziy podejrzenia sek*ji zwal*zania pornografii wydzia/ o-y*zajowego
a/stria*kiej poli*jiI Wiosn1 !BC rok/ wsz*z4to nawet do*hodzenie, ale 6e/ts*h
wyjeda wa?nie do Wielkiej Brytanii
EE
I
W la/r*e pod portrete% 6e/ts*ha w iz-ie pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego nie %a
sowa o wsp9pra*y z Rei*he%I ,ostao nato%iast odnotowane, e przeszed do
OGP' z Wydzia/ $ontakt9w 8i4dzynarodowy*h $o%intern/, a w pierwsz1 %isj4
wysano go do Palestyny, kt9ra -ya w9w*zas -rytyjski% terytori/% %andatowy%I
W !BB rok/ 6e/ts*h wraz z po?l/-ion1 *ztery lata w*ze?niej on1 Gosephine
odwiedzi 8oskw4, gdzie on sko+*zy k/rs dla nielega9w, a ona dla radioteleg#
rafist9wI W trak*ie po-yt/ w Centrali, 6e/ts*h pos/giwa si4 pse/doni%e%
(tefan 0ang, ale do 0ondyn/ wyje*ha w kwietni/ !BC rok/ pod wasny% na#
zwiskie%, korzystaj1* ze swojego paszport/ a/stria*kiego, tak, e-y powo/j1* si4 na
tyt/ na/kowy i koneksje /niwersyte*kie %9* por/szaO si4 swo-odnie w angielski*h
sfera*h akade%i*ki*hLLI
W Wielkiej Brytanii 6e/ts*h gra rol4 wykadow*y prowadz1*ego -liej nie
spre*yzowane -adania na/koweI Po*z1tkowo z%ienia adresy, ale kiedy w !BF
rok/ do1*zya do niego ona, przenie?li si4 do %ieszkania przy 0awn Road, w
dzielni*y 5a%psteadI W %aj/ !BJ rok/ Gosephine 6e/ts*h /rodzia *9re*zk4
.inette "liza-eth
EA
I
$i% Phil-y wr9*i do Anglii w %aj/ !BC rok/, %iesi1* po przyjeQdzie
6e/ts*haI Wraz ze ?wieo po?l/-ion1 0itzi za%ieszka / %atki, r9wnie w dzielni*y
5a%psteadI ,araz po przyjeQdzie podj1 pr9-4 penetra*ji sfer rz1dz1*y*h, zgaszaj1* si4
do pra*y w s/-ie pa+stwowejI .ie otrzy%a jednak wystar*zaj1*o do-ry*h
referen*jiI .a l/dzi, kt9rzy %ogli go zareko%endowaO, wy-ra -yego dyrektora
zakad/ -ada+ ekono%i*zny*h kolegi/% :r9j*y ;wi4tej w Ca%-ridge, 6ennisa
Ro-ertsona oraz przyja*iela rodziny 6onalda Ro-ertsona, kt9ry*h nie 1*zyy
adne wi4zy krwi, a jedynie z-ieno?O nazwiskI O-aj %ieli jednak w1tpliwo?*iI
Poroz/%ieli si4 ze so-1, wy%ienili /wagi na te%at proko%/nisty*zny*h sy%patii
$i%a w Ca%-ridge i 6ennis Ro-ertson napisa Phil-ySe%/, e podziwia jego
energi4 i inteligen*j4, ale *z/je si4 w o-owi1zk/ dodaO, e jego Kwy*z/*ie poli#
ty*znej niesprawiedliwo?*i %oe /*zyniO go niezdolny% do pra*y w ad%inistra*ji
pa+stwowejLI Phil-y wy*ofa podanie i nastawi si4 na d/gofalow1 ak*j4 przedo#
stania si4 do ser*a -rytyjski*h korytarzy wadzyI
Pierwszy% etape% tej pr9-y -yo podj4*ie pra*y w li-eralny% %iesi4*znik/
KReTiew of ReTiewsL, kt9rego redak*ja %ie?*ia si4 w londy+skiej CityI ,erwa
MC
te kontakty z ko%/nisty*zny%i przyja*i9%i z Ca%-ridge i dyskretnie dawa do
zroz/%ienia, e z%ieni pogl1dy polity*zneI Arnold 6e/ts*h, kt9rego zna tylko z
pse/doni%/ Otto, doradza %/ z sy%pati1, e-y nie tra*i *ierpliwo?*i i nie
zraa si4 prze*iwno?*ia%iI
89wi %i, e do*enia %oje zaangaowanie, ale trze-a si4 zastanowiO jak najlepiej
spoytkowaO %oje /%iej4tno?*iI .ie idzie -owie% o to, e-y% zgin1 gdzie? na daleki%
fron*ie l/- pra*owa jako korespondent wojenny K6aily WorkerLI 8nie wyzna*zono
waniejsze pole -itwy, ale %/sz4 *ierpliwie *zekaOI Przez nast4pne dwa lata nie dawa %i
prakty*znie adny*h zada+ do wykonaniaI Bada w ten spos9- %oj1 gotowo?O do
s/-y sprawieI (zede% na spotkania z ni% nie %aj1* ni* do zaoferowania i w za%ian
otrzy%ywae% *ierpliw1 za*h4t4
EB
I
* * *
6e/ts*h przyje*ha do Wielkiej Brytanii z zadanie% podj4*ia kontakt/ z B/r#
gesse% i Phil-y%
EC
I ,afas*ynowany j/ ide1 tajnej wojny prze*iwko faszyz%owi,
prowadzonej przez Kgr/py pi4*i/L, B/rgess -y poten*jalnie doskonay% %ateriae%,
zareko%endowany% do zwer-owania przez Phil-ySego i 5enriI Bardziej doktrynerski,
o %niejszej dozie wyo-raQni, prze*i4tny ofi*er prowadz1*y .$W6 postrzega-y
zapewne /podo-ania seks/alne B/rgessa w kategoria*h agent/ralny*h pasyw9w, a nie
aktyw9wI 6e/ts*h %ia jednak ten sa% pogl1d na przes1dy -/r#/azyjnej %oralno?*i,
*o B/rgessI Wyniesione z r/*h/ Kse^#polL Wilhel%a Rei*ha przekonanie, e
polity*zne i seks/alne represje id1 w parze, 1*zyo go z *a1 KPiatiork1L z Ca%-ridge,
ale przede wszystki% z G/ye% B/rgesse%I
Po%i%o dora-iany*h so-ie p9Qniej /-arwie+ y*iorys/, B/rgess %ia jak si4
wydaje *akie% nor%alne i ko%fortowe dzie*i+stwoI (yn dow9d*y okr4t/ wojennego,
oenionego z %aj4tn1 ko-iet1, sp4dzi rok w kolegi/% "ton, a nast4pnie wysany
zosta do $r9lewskiego $olegi/% 8orskiego w 6art%o/th, gdzie %ody G/y
-ysz*za w klasie i na -oisk/I (a-y wzrok /nie%oliwi %/ jednak zro-ienie kariery
w %arynar*e wojennej, a wi4* w wiek/ J lat powr9*i do "tonI W ostatni% rok/
zdo-y nagrody Rose-ery i GladstoneSa z historii i /zyska stypendi/% na dalsze st/dia
history*zne w kolegi/% :r9j*y ;wi4tej na /niwersyte*ie w Ca%-ridgeI 8i%o *oraz
-ardziej -yskotliwego /dzia/ w y*i/ towarzyski% ni e /dao %/ si4 dostaO do
dziaaj1*ego w "ton ekskl/zywnego stowarzyszenia KPopLI .ie przeszed w
gosowani/, prawdopodo-nie ze wzgl4d/ na prawie jawn1 pederasti4I
W "ton B/rgess nie*o si4 ha%owa, ale po przyjeQdzie do Ca%-ridge w !BE rok/
porz/*i wszelk1 dyskre*j4I W *zasa*h, kiedy akt ho%oseks/alny %i4dzy dorosy%i
oso-a%i w prywatny% za*isz/ -y w*i1 przest4pstwe%, otwar*ie wy*hwala
przyje%no?*i Kprza?nej za-awyL z %ody%i *hop*a%i z klasy ro-otni*zej
EF
I
W y*i/ towarzyski% B/rgess nie ograni*za si4 do ho%oseks/alnej spoe*zno?*i
Ca%-ridgeI ,nako%ity %9w*a, -yskotliwy, przystojny, pewny sie-ie, odnosi s/k*esy
towarzyskie nie tylko w ?rodowisk/ st/den*ki% swojego pokoleniaI Cz/
MF
si4 r9wnie do-rze w ekskl/zywny% kl/-ie Pitt, *o w %ao sza*ownej norze
2ootlight, gdzie kr9lowaa st/den*ka satyraI B/rgess %ia te wiele intelekt/alny*h
przy%iot9w, kt9re o-jawiay si4 -ardziej w talen*ie do /%iej4tnej generaliza*ji i
?wietny% do-orze przykad9w, ni w zdolno?*i do s/*hej analizyI Gednake ani
-/jne y*ie towarzyskie, ani -/telka wina 0ie-fra/%il*h ro*znik !A, kt9r1 wypija
*odziennie przy l/n*h/, nie przeszkodziy %/ w /ko+*zeni/, -ez wido*znego tr/d/,
st/di9w history*zny*h w *zerw*/ !BA rok/I W nie*ae p9 rok/ p9Qniej zosta
wy-rany do KAposto9wL, tajnego koa dysk/syjnego wykadow*9w i st/dent9w,
kt9re *hl/-io si4, niez/penie s/sznie, e gr/p/je elit4 st/den*k1 Ca%-ridge
Efi
I
$iedy %ody stypendysta kolegi/% Wszystki*h ;wi4ty*h, Goronwy Rees,
pozna w !BA rok/ w O^fordzie G/ya B/rgessa, K%ia on w9w*zas opini4
najlepszego st/denta swojego ro*znikaLR
Rep/ta*ja ta nie -ya poz-awiona podstawI By stypendyst1 :r9j*y ;wi4tej i %9wiono, e
%a przed so-1 wspania1 karier4 na/kow1I :ego wie*zora %9wi d/o o %alarstwie i to,
*o %9wi, wydawao si4 oryginalneI ;wiad*zyo o delikatny% s%ak/ i jak na sw9j %ody
wiek wykazywa spor1 znajo%o?O te%at/I Roz%owa z ni% -ya ty% przyje%niejsza, e
-y *hop*e% przystojny%, atlety*znej -/dowy, w -ardzo angielski% g/?*ie i wygl1dao
z/penie nie na %iejs*/, e nie%al z kadego sowa wynikao jasno, i jest
ho%oseks/alist1 i ko%/nist1XIII\I 8nie jednak wydawao si4 to -ardzo oryginalne, e -y
so-1 w kady% *al/
EH
I
$iedy Rees spotka G/ya B/rgessa w !BA rok/, ten -y jesz*ze %arksist1I Rok
p9Qniej wst1pi do partii ko%/nisty*znej, do kt9rej wprowadzi go prawdopodo-nie
8a/ri*e 6o--I Gedny% z /l/-iony*h te%at9w, kt9re%/ B/rgess po?wi4*a wiele
%iejs*a w swoi*h wykada*h, -y nie/nikniony /padek -rytyjskiego i%peri/%I .a
spotkani/ z hind/ski%i na*jonalista%i z dziaaj1*ego na /niwersyte*ie Ca%-ridge
towarzystwa 8ajlis arg/%entowa, e rewol/*ja w i%peri/% zapo*z1tk/je -rytyjsk1
drog4 do so*jaliz%/I Po*z/*ie, e yje w epo*e i%perialnego z%ierz*h/ -rytyjskiego
kapitaliz%/, roz-/dzaa w ni% *h4O /y*iaI Bra te so-ie do ser*a %y?l 8arksa, e
*ho*ia filozofowie starali si4 interpretowaO ?wiat, to jednak K*hodzi o to, e-y ?wiat
z%ieniaOLI $ier/j1* si4 t1 %aksy%1, na ostatni% rok/ st/di9w B/rgess zosta
aktywist1I Po%aga zorganizowaO, zako+*zony s/k*ese%, strajk kelner9w refektarza
kolegi/% :r9j*y ;wi4tej, kt9rzy protestowali prze*iwko zatr/dniani/ i*h w syste%ie
sezonowy%, *o poz-awiao i*h zaro-k/ w okresie waka*jiI $orzystaj1* ze wszystki*h
dekaden*ki*h przyje%no?*i kapitaliz%/, B/rgess aktywnie pra*owa nad
znisz*zenie% dostar*zaj1*ego %/ przyje%no?*i syste%/, a paradoks ten -y *harak#
terysty*zny dla jego dzie*innej *h4*i zjedzenia *iastka i za*howania goS
&)5
I
Coraz wi4ksze zaangaowanie w pra*4 partyjn1 i szerokie y*ie towarzyskie
sprawiay, e B/rgess za*z1 %ieO tr/dno?*i z na/k1I Pod*zas ko+*owy*h eg#
za%in9w w !BB rok/ roz*horowa si4 z prze%4*zenia i przyznano %/ tak zwany
aegrotat # ?wiade*two -ez stopnia, wydawane wyj1tkowo oso-o%, kt9re /znano za
warte dyplo%/, ale kt9re z r9ny*h wzgl4d9w nie %ogy przedstawiO /ko+#
*zony*h pra* se%inaryjny*hI
MJ
Po%i%o tego niepowodzenia, B/rgess -y nadal pewien, e *zeka go wspaniaa
kariera akade%i*ka i rozpo*z1 pra*e nad tez1 doktorsk1, po?wi4*on1 -/r/azyjnej
rewol/*ji w siede%nastowie*znej Anglii, z nadziej1, e dostanie asystent/r4 w ko#
legi/% :r9j*y ;wi4tej L
w
I
6o wielki*h talent9w G/ya B/rgessa naleaa atwo?O zawierania znajo%o?*i i
nawi1zywania przyjaQniI 5eteroseks/alny Goronwy Rees zaprzyjaQni si4 z ni%
szy-ko, %i%o przykry*h do?wiad*ze+ pierwszego spotkania, pod*zas kt9rego
B/rgess /siowa go niedw/zna*znie /wie?OI Od tego %o%ent/ B/rgess zdo%inowa
koleg4I Gesz*ze atwiej potrafi owijaO so-ie wok9 pal*a wykadow*9w o /podo#
-ania*h ho%oseks/alny*hI (zanowany powsze*hnie znaw*a j4zyk9w klasy*zny*h z
O^ford/, 9w*zesny dziekan kolegi/% Wadha%, 8a/ri*e Bowra, dosownie za
ni% szala i B/rgess ze spokoje% przeni9s si4 do jego do%/I O-serw/j1* t4 gr4,
Rees wy*z/, e B/rgess wykaz/je, Kjak1? ?wiado%1 -1dQ nie?wiado%1 wol4
do%inowaniaXIII\I Czasa%i gra rol4 2igara, zawsze gotowego po%agaO inny%, z
za%iare% %anip/lowania ni%i dla wasny*h korzy?*iLI Wewn1trz kr4g/, kt9ry
Bowra nazywa Kho%interne%L, zoonego z kryj1*y*h si4 po k1ta*h i sfr/#
strowany*h pederast9w, trapiony*h *zase% wyrz/ta%i s/%ienia z ra*ji /prawiania
z-o*zony*h praktyk, %anip/la*yjne talenty G/ya B/rgessa o-jawiay si4 r9wnie w
sferze seks/alnejR
W traktowani/ swy*h ko*hank9w -y do%in/j1*y i *z4sto -r/talny, ale jego seks/alne
za*howania nie -yy poz-awione ele%ent/ pewnej sz*zodro-liwo?*idII\I (zed do 9ka
z kady% ze znajo%y*h, pod war/nkie%, e nie -y draliwie odpy*haj1*yI
Rozadowywa w ten spos9- i*h fr/stra*je i zaha%owaniaXIII\I ,wi1zki takie nie
trway d/go, ale B/rgess /%ia /trzy%aO sy%pati4 -yy*h partner9w, a nawet w jaki?
dziwny spos9- potrafi podporz1dkowaO i*h so-ieI Wi4Q t4 podtrzy%ywa d/go po
zerwani/ seks/alny*h zwi1zk9wI 6oradza -yy% ko*hanko% w i*h tr/dny% i powik#
any% y*i/ seks/alny% i e%o*jonalny%, a *zase% wysz/kiwa i% nawet nowy*h
partner9wI By dla ni*h skrzyowanie% spowiednika ze str4*zy*iele%LLI
* * *
Czonkie% Kho%intern/L, na kt9rego B/rgess %ia najwi4kszy wpyw, -y
Anthony Bl/ntI :o wa?nie dzi4ki nie%/ posiad tyle wiado%o?*i o %alarstwie,
kt9ry%i ol?ni Goronwy Reesa pod*zas i*h pierwszego spotkaniaI
Anthony Bl/nt, naj-ardziej /stos/nkowany spo?r9d KPi4*i/ Wspaniay*hL, -y
syne% wpywowego d/*hownego ko?*ioa anglika+skiego, przewiele-nego Arth/ra
Ua/gha% (tanleya Bl/nta, kt9ry z%ar, kiedy Anthony -y na trze*i% rok/ Ca%#
-ridgeI $r9lowa 8aria, %aonka kr9la Gerzego 3, pisaa w9w*zas do wdowy,
5ildy Bl/ntR KCo za strataI 6la*zego odszed wa?nie on, kt9ry *zyni tyle do-ra na
zie%i, a pozostao tak wiel/ l/dzi zy*hWL
Anthony nie /trzy%ywa -liski*h kontakt9w ze ?wi1to-liwy% oj*e%, ale -y
silnie przywi1zany do %atki, kt9r1 jego -rat Wilfrid s*harakteryzowa jako Kko-iet4
MH
niesko+*zenie do-r1, o p/ryta+skiej prosto*ie, niezdoln1 do najniewinniejszego
nawet ka%stwaLL

I
$iedy Bl/nt %ia *ztery lata, oj*ie* zosta kapelane% a%-asady -rytyjskiej w
Pary/I 6ziesi4O lat sp4dzony*h z rodzin1 we 2ran*ji dao %/ K-ardzo silny
prze*hy fran*/ski, kt9ry /-arwi %9j stos/nek do ?wiataI Od naj%odszy*h lat
wy*howywae% si4 nie%al pod?wiado%ie w at%osferze podziw/ dla dzie szt/ki i
postrzegania i*h jako *o? warto?*iowegoLL
A
I
Rozpo*zynaj1* w wiek/ *zternast/ lat na/k4 w znanej szkole prywatnej 8arl#
-oro/gh, Bl/nt /waany -y przez -liskiego koleg4 i r9wnolatka, poet4 0o/isa
8a*.ei*eSa za *hopaka o Kprzedw*ze?nie rozwini4tej wiedzy o szt/*e i przy#
zwy*zajeni/ do pogardy dla konserwatywny*h a/torytet9wLI .ato%iast sa% Bl/nt
tak pisa o pokoleni/ koleg9w szkolny*hR
Ro-ili?%y, *o si4 dao, e-y -yO iryt/j1*o prowoka*yjny%iI 8aszerowali?%y naw1
kapli*y na szkolne na-oe+stwa, powiewaj1* jedwa-ny%i *h/ste*zka%i do nosaI (woj1
przywi1zywae% do paska od zegarka i nie %ogli %i tego za-roniO, gdy w reg/la%inie
szkolny% nie -yo odpowiedniego p/nkt/I W so-otnie wie*zory *hodzili?%y na -oisko,
gdzie inni *hop*y grali w palanta i doprowadzali?%y i*h do sza/, przerz/*aj1* si4 w
poprzek pola wielk1, kolorow1 pik1I
Pod*zas na/ki w 8arl-oro/gh pogarda Bl/nta dla -/r/azyjny*h konwenans9w
przejawiaa si4 ra*zej na pasz*zyQnie estety*znej, ni polity*znejI 8a*.ei*e
zapa%i4ta, jak Bl/nt Kopowiada kade%/, kto *h*ia s/*haO, e rozprawianie o
polity*e nie jest w do-ry% tonieLL
B
I
W szkolny*h lata*h /jawniy si4 r9wnie ho%oseks/alne skonno?*i Bl/ntaI
'siowa /wie?O kilk/ koleg9w, ale %ona przyp/sz*zaO, e nie -y jesz*ze
w9w*zas praktyk/j1*y% pederast1I .aj-liszy %/ kolega, 8a*.ei*e, -y dla
przykad/ heteroseks/alnyI
$iedy w !AJ rok/ Bl/nt rozpo*zyna st/dia na Ca%-ridge, w progra%ie
-rytyjski*h /niwersytet9w nie -yo /l/-ionej przez niego historii szt/kiI Wprowa#
dzono j1 dopiero w po*z1tka*h lat sze?Odziesi1ty*hI 6opiero w !B rok/ zaoono te
zaj%/j1*y si4 histori1 szt/ki 7nstyt/t Co/rtland, kt9rego Bl/nt -y p9Qniej
dyrektore%I 6latego te wst4p/j1* do kolegi/% :r9j*y ;wi4tej /zyska stypendi/% na
st/dia z %ate%atykiI 6la h/%anisty o /podo-ania*h do estetytki i krytyki
litera*kiej -yo to nie lada osi1gni4*ieL
C
I
8ate%atyka nie odpowiadaa %/ jednak tak dale*e, e %aj1* zaledwie do-re
noty, na konie* pierwszego rok/ st/di9w przeni9s si4 na j4zyki nowoytne, kt9re
-yy -lisze jego zainteresowanio% k/lt/r1 i szt/k1 "/ropyI W !AM rok/ %ia j/
*el/j1*1 not4 z fran*/skiego, kt9ry% pos/giwa si4 pynnie od dzie*ka, i -ardzo
do-r1 z nie%ie*kiegoI Przez reszt4 st/di9w kon*entrowa si4 na fran*/ski% i /ko+*zy
st/dia z wynikie% *el/j1*y% w !BE rok/L
F
I
6wa lata w*ze?niej, w %aj/ !AM rok/, Bl/nt wy-rany zosta do KAposto9wL,
gdzie pozna Alistera Watsona, kt9ry prawdopodo-nie wprowadzi go w tajniki
powany*h st/di9w nad teori1 %arksiz%/L
J
I &Watson -y p9Qniej pra*ownikie%
MM
na/kowy% Ad%irali*ji i agente% $GB, *ho*ia nie tej klasy, *o KPi4*i/ Wspa#
niay*hL)I
8arksistowska ini*ja*ja intelekt/alna Bl/nta nie przerodzia si4 w dziaalno?O
polity*zn1I (t/dent Anthony Bl/nt da si4 poznaO z innej stronyI (teTen R/n*i%an,
%ody asystent historii z kolegi/% :r9j*y ;wi4tej, zapa%i4ta go jako Kpenego
sa%ozadowolenia i -ardzo towarzyskiegoLI W lata*h st/den*ki*h sta si4 te
aktywny%, ale dyskretny%, ho%oseks/alist1L
H
I
Czowiekie%, kt9ry w*i1gn1 Bl/nta w or-it4 $GB, -y G/y B/rgess, kt9ry
zosta st/dente% kolegi/% :r9j*y ;wi4tej w paQdziernik/ !BE rok/, ak/rat
w9w*zas, kiedy Bl/nt rozpo*zyna st/dia podyplo%oweI 6wa lata p9Qniej Bl/nt
wprowadzi G/ya B/rgessa do KAposto9wL

[I 8ia wtedy stypendi/% -adaw*ze,

kt9re otrzy%a za pra*4 .istoria teorii malarsta ze szczegElnym odniesieniem do
)oussin; ;wieo /pie*zony stypendysta i nowo przyj4ty KApostoL spotykali si4
*z4stoI O-aj -yli wystar*zaj1*o znani w ?rodowisk/ /niwersyte*ki%, e-y niepokorny
st/dent z kolegi/% Ciaa Chryst/sowego, Ualentine 0awford, odnotowaR
(ta w oknie wy*hodz1*y% na kolegi/% :r9j*y ;wi4tej i rz/*i sk9rk4 -anana na l/dzi
wy*hodz1*y*h po l/n*h/ przez Wielk1 Bra%4I .ie patrzy, na kogo spadnie, na pot4nego
*hopa, na niskiego, kt9rego znae% jako G/ya B/rgessa, *zy te na sz*z/pego, kt9ry%
-y Anthony Bl/ntL
!
I
Ce%ente%, kt9ry po1*zy Bl/nta z G/ye% B/rgesse%, -y seksI 8ody B/rgess
nieodpar*ie po*i1ga Bl/ntaI .ie d-aj1*y o rep/ta*j4 B/rgess, /wolni zapewne
starszego koleg4 ze wszelki*h zaha%owa+ i wprowadzi w ?wiat proletaria*ki*h
/rok9w Kprza?nej %io?*iL z %ody%i *hop*a%i z dzielni* ro-otni*zy*hI
Wzaje%ne kontakty nie ko+*zyy si4 jednak na seksieI Bl/nt, tak jak Bowra i
wiel/ inny*h *zonk9w Kho%intern/L, -y pod silny% wraenie% intelekt/,
elokwen*ji i roz%a*h/ wizji %odego st/dentaI Goronwy Rees -y za*hwy*ony
jego sposo-e% 1*zenia zainteresowania szt/k1 z %arksistowsk1 interpreta*j1
historii, oraz wpisywanie% historii w strajk pra*ownik9w zajezdni a/to-/sowej w
Ca%-ridge, kt9ry B/rgess po%aga zorganizowaO
AE
I
W !HA rok/, siede% lat przed zde%askowanie% wasnej zdrady, Bl/nt prote#
stowa p/-li*znie prze*iwko pr9-o% po%niejszania talent9w, jaki%i odzna*za si4
B/rgess w st/den*ki*h lata*h w Ca%-dridgeR
:rze-a, jak %y?l4, powt9rzyO, e -y on nie tylko jedny% z najsilniej sty%/l/j1*y*h
l/dzi, jaki*h znae%, ale r9wnie %ia wiele /rok/ i ywotno?*iI 0/dzie, kt9rzy pisz1
teraz, e na jego widok ro-io i% si4 niedo-rze, po prost/ ka%i1I Odnosz1 do w*zesny*h lat
G/ya rze*zy, kt9re -yO %oe -yy prawdziwe w odniesieni/ do ostatni*h lat jego
po-yt/ w ty% kraj/I W %odo?*i -y to *zowiek po-/dzaj1*y intelekt/alnieI 8ia
zna*znie szersze zainteresowania ni XGohn\ Cornford l/- XGa%es\ $l/g%ann Xdwaj
naj-ardziej wpywowi st/den**y dziaa*ze partii ko%/nisty*znej w Ca%-ridge\I 7n#
teresowa si4 wszystki% i *ho*ia -y w pewny% sensie perwersyjny, to jednak nie -yo
te%at/, na kt9ry nie %ona -y -yo z ni% poroz%awiaO, spotkaO si4 z y*zliwy%
zainteresowanie% i poznaO *iekawy p/nkt widzenia
A
I
M!
'ywaj1* swej siy perswazji, B/rgess przekona Bl/nta, e jego o-owi1z#
kie% jest przeoyO teorety*zn1 znajo%o?O %arksiz%/ na aktywne zaangao#
wanie w dziaalno?O $o%intern/ @ i w efek*ie .$W6 # w interna*jonalnej
wal*e z faszyz%e%I Osi1 arg/%enta*ji /ytej przez G/ya B/rgessa -y praw#
dopodo-nie jego /l/-iony *ytat z wspo%nie+ Cla/da Co*k-/rnR KPrzy*hodzi
*hwila, kiedy dziaanie %/si -yO zgodne ze sowa%iI Gest to %o%ent prawdyL
AA
I
Chwila ta nadesza w rok/ akade%i*ki% !BBD!BC, kiedy po-/dzony
goszon1 przez 5enri wizj1 antyhitlerowski*h 2/enfergr/ppen nie%ie*ki*h
ro-otnik9w, B/rgess zaoy w Ca%-ridge wasn1 Kpi1tk4LI W zawoalowany
spos9- Bl/nt wspo%ina ten zwrotny p/nkt kariery w artyk/le op/-likowany% w
!HB rok/R
Gesieni1 !BB rok/ %arksiz% spad nagle na Ca%-ridgeI 8og4 *akie% pre*yzyjnie okre?liO
dat4, gdy korzystae% w ty% se%estrze z /rlop/ na/kowego i kiedy wr9*ie% w sty*zni/
X!BC rok/\, stwierdzie%, e nie%al wszys*y %oi %odsi przyja*iele stali si4 %arksista%i l/-
zapisali si4 do partii, a Ca%-ridge z%ienio si4 dosownie z dnia na dzie+
AB
I
Bl/nt nie /jawni, w jaki% stopni/ prze%iana ta wi1zaa si4 z jego oso-1I
B/rgess nalega, e K%o%ent prawdyL j/ nadszed i Bl/nt powinien zadeklarowaO
si4 po stronie $o%intern/ i tajnej wojny z faszyz%e%I Pod konie* jesiennego
se%estr/ !BB rok/ B/rgess poje*ha do Rzy%/, gdzie Bl/nt sp4dza sw9j /rlop
na/kowy / "llisa Whaterho/seSa, szefa -i-lioteki -rytyjskiej w Wie*zny% 8ie?*ieI
Whaterho/se nie %ia poj4*ia, *o 1*zy Bl/nta z G/ye% B/rgesse%, ale zwr9*i
/wag4, e do przyjazd/ tego ostatniego Knigdy nie roz%awiali?%y o polity*eI Ale
G/y nie *h*ia o ni*zy% inny% dysk/towaOI 89wi niezwykle inteligentnie i An#
thony /siowa go na?ladowaOLI Prawdopodo-nie wa?nie wtedy, w Rzy%ie # stoli*y
faszystowski*h Wo*h, B/rgess zwer-owa Bl/nta do swej zakonspirowanej KPiatio#
rkiL, prowadz1*ej potaje%n1 wojn4 z faszyz%e% pod skrzyda%i $o%intern/
AC
I
* * *
O-ok Bl/nta, *enny% na-ytkie% w*zesnego okres/ dziaalno?*i Kpi1tkiL G/ya
B/rgessa -y st/dent do%/ :r9j*y ;wi4tej, 6onald 8a*lean, z kt9ry% osie%na?*ie
lat p9Qniej B/rgess /*iek do 8oskwyI Oj*ie* 6onalda j/niora, sir 6onald 8a*lean, -y
/rodzony% w Anglii, ale po*hodz1*y% ze (zko*ji prez-iterianine%, prawnikie% i
politykie% partii li-era9wI ,%ar nagle w !BA rok/, peni1* f/nk*j4 przewod#
ni*z1*ego ,arz1d/ "d/ka*ji w rz1dzie narodowy% Ra%saya 8a*6onaldaI :roska o
wysoki pozio% %oralnego wy*howania skonia sir 6onalda do wysania syna do
%4skiej szkoy Gresha% w 5olt, w hra-stwie .orfolkI 6yrektor tej szkoy, GI"I
"**les, wpaja /*znio%R Kprawd4, sz*zero?O i honor< *zysto?O %y?li, s9w i
*zyn9w< warto?O, i zna*zenie *i4kiej i solidnej pra*yLI A-y wy%/siO *zysto?O
%y?li i *zyn9w oraz ograni*zyO ekspery%eny seks/alne, wszystki% /*znio%
zaszywano kieszenie spodniI (awny a-solwent szkoy Gresha%, poeta WI5I A/den,
!E
wspo%ina w !BC rok/ *zasy dyrektora "**lesa jako Kg9wn1 przy*zyn4 %ojej
nie*h4*i do faszyz%/, -owie% w lata*h szkolny*h ye% w faszystowski% ?wie*ieLI
8a*lean nie %ia tak przykry*h wspo%nie+I .ie %a adny*h dowod9w, e-y
nienawidzi szkoy, *zy te oj*a, kt9rego nie darzy nad%iern1 %io?*i1I Reprezen#
towa szko4 w r/g-y, zdo-y %iejs*e w kolegi/% :r9j*y ;wi4tej w Ca%-ridge i
*ho*ia nie /dao %/ si4 /zyskaO -ardziej prestiowego stypendi/%, op/?*i
szko4 -ez pla% na %oralnej opiniiI
W prze*iwie+stwie do $i%a Phil-ySego l/- G/ya B/rgessa, 8a*lean j/ w
szkole zapo*z1tkowa ed/ka*j4 ko%/nisty*zn1I (zkolny kolega, .or%an Gohn
&KGa%esL) $l/g%ann, p9Qniejszy *zonek ko%itet/ polity*znego $o%/nisty*znej
Partii Wielkiej Brytanii oraz historyk partii, odnotowa, e 8a*lean zosta ko%/nist1,
*h*1* w ten spos9- odegraO si4 na kierowni*twie szkoy Gresha%I W Gresha%
zdo-y te do?wiad*zenie w prowadzeni/ podw9jnego y*ia, /krywaj1* przed
szko1 i oj*e%, e stra*i wiar4 w Boga, a w za%ian na-y lewi*owe przekonania
polity*zneI Ge?li jednak przy-ywaj1* do Ca%-ridge w !B rok/ nie -y jesz*ze
ko%/nist1, to z pewno?*i1 sta si4 ni% w *i1g/ pierwszego rok/ st/di9wI ,a#
przyjaQniony K$l/ggersL, stypendysta j4zyk9w nowoytny*h s1siedniego kolegi/%
^
:r9j*y ;wi4tej, pozna go z G/ye% B/rgesse%, a ten z wa?*iw1 so-ie drapieno?*i1
stal si4 pierwszy% ko*hankie% -iseks/alnego 8a*leanaI Wraz z wyzwolenie%
po*z1tk/j1*ego st/denta z zaha%owa+ seks/alny*h, B/rgess rozpo*z1 pod-9j
intelekt/alnyI Po lata*h artowa, e Kgr/-y, rozlewaj1*y si4, o wielory-i% *ieleL
8a*lean w*ale go nie podnie*a, ale nie -ya to prawdaI 8a*lean -y wysoki,
?niady, atlety*znie z-/dowany i jego przystojny wygl1d przy*i1ga zainteresowanie
przedstawi*ieli o-/ p*iS
AF
I
B/rgess podj1 si4 r9wnie polity*znej ed/ka*ji 8a*leanaI Gesz*ze przed wyjazde%
do Rzy%/ w !BB rok/, e-y zo-a*zyO si4 z Bl/nte%, B/rgess zwer-owa
8a*leana do swej konspira*yjnej Kpi1tkiL, pra*/j1*ej dla prowadzonej przez
$o%intern potaje%nej walki z %i4dzynarodowy% faszyz%e%I
W listopadzie !BB rok/ 8a*lean /dzieli wywiad/ najpowaniejsze%/ pis%/
st/den*kie%/ Ca%-ridge K:he GrantaL, w kt9ry% /*zyni kilka al/zji do podw9jnego
y*ia prowadzonego na pasz*zyQnie seks/alnej i polity*znejI G/ na wst4pie
wywiad/ 8a*lean stwierdzi, e kryje w so-ie trzy od%ienne oso-owo?*iI Pierw#
szy% -y /niwersyte*ki esteta#ho%oseks/alista KC**iiLR Kwskak/j1*y w welwetowe
spodnie, kiedy sysz4, e wzywaszXIII\ przyjdQ do %nie na -alang4I Wsz4dzie -4d1
kwiaty rozkoszy, a kady -4dzie %/sia prze-raO si4 za poe%at dniaLI 6r/gi% -y
heterokseks/alny, rze?ki sportowie* KGa*kLR K0edwie sko+*zye% krwistego -ef#
sztyka Pod ;wini1 i Gwizdkie%Z kiedy /syszae% twoje woanieI Przy*hodzi do tej
knajpy kilk/ wspaniay*h *hopak9w, a kelnerki s1 w*ale, w*ale &t/ %r/gni4*ie
okie%)LI 7 w ko+*/ wn4trze 8a*leana, ?%iertelnie powany, %arksistowski k/jon
K2redLR KGeste% wa?nie -ardzo zaj4ty /stalanie%, *zy 8iddleton 8/rray Xsi*V\
jest %aterialny, *zy tylko dialekty*znyXIII\I Chodzi dokadnie o toI Wszys*y powinni
pra*owaOI Wa?nie po to t/taj jeste%L
AJ
I
!
* # *
Podo-nie jak niekt9ry*h nie%ie*ki*h 2/enfergr/ppen, na kt9ry*h -ya wzoro#
wana, skad Kpi1tkiL G/ya B/rgessa -y do?O pynny i nie zawsze li*zya ona
pi4*i/ *zonk9wI We wst4pny% okresie naleeli do niej z pewno?*i1 Alister
Watson i Ga%es $l/g%annI Naden z ni*h jednak nie *ieszy si4 tak do-r1 opini1 w
$GB, jak Phil-y, B/rgess, Bl/nt, 8a*lean oraz Pi1ty Czowiek, kt9ry do1*zy w
!BF rok/I
Wiosn1 !BC rok/ B/rgess z%ieni te%at swoi*h -ada+ z siede%nastowie*znej
Krewol/*ji -//azyjnejL na -/nt w 7ndia*h
AH
I (t/dia /grz4zy jednak szy-ko w
%iejs*/, gdy B/rgess -y *oraz -ardziej zaj4ty potaje%n1 walk1 z faszyz%e%I W
%aj/, zaraz po powro*ie do Wielkiej Brytanii, przyje*ha do Ca%-ridge Phil-y i
opowiedzia o swoi*h wiede+ski*h przygoda*h w s/-ie $o%intern/S
AM
I B/rgess
*hodzi jak pijany, a Goronwy Rees za/way, e jego podziw dla $i%a Phil-ySego
-y Ktak ol-rzy%i, e tr/dno %i -yo zroz/%ieO, na *zy% o-iektywnie si4 opieraL
A!
I
,apewne r9wnie w %aj/ B/rgess spotka si4 w kawiarni londy+skiego "ast "nd/ z
Arnolde% 6e/ts*he%, kt9rego, tak jak Phil-y zna jedynie pod pse/doni%e%
Otto
B
LI B/rgess napisa do Phil-ySego, e zosta j/ zwer-owanyI Phil-y, jak sa%
wspo%ina, Kodpisa grat/l/j1*L
B
I 0ate% !BC rok/, za na%ow1 6e/ts*ha, B/rgess
wy-ra si4 w podr9 do .ie%ie* i Rosji w towarzystwie ko%/nisty z O^ford/,
6ereka Blaikiego, kt9ry zgin1 p9Qniej w 77 wojnie ?wiatowejI 7*h przyjazd do
.ie%ie* przypad w dra%aty*zny*h dnia*h *zerw*a !BC rok/I $r9tko po spotkani/ z
%ody% ko%/nist1, kt9ry rozwaa z ni%i %oliwo?O /*ie*zki do Rosji, /syszeli
dalekie strzayI Bya to Kno* d/gi*h noyL, BE *zerw*a, pod*zas kt9rej 5itler
dokonywa pora*h/nk9w ze swy%i partyjny%i prze*iwnika%i wewn1trz .(6APS
BA
I
Ge?li wierzyO opowie?*io% jednego z przyja*i9, B/rgess spotka si4 w 8oskwie z
szefe% Otdiea 8ied/narodnoj (wiazi, Piatni*ki%, oraz -yy% przewodni*z1*y%
$o%intern/, B/*harine%
BB
I Podr9 /%o*nia go w przekonani/, e pra*/je dla
$o%intern/ i wal*zy z %i4dzynarodowy% faszyz%e%I Po powro*ie 6e/ts*h przekona
go, e je?li *h*e kontyn/owaO tajn1 wojn4, to %/si zej?O do podzie%ia, *zyli
zerwaO wszelkie wido*zne zwi1zki z ko%/niz%e% i parti1 ko%/nisty*zn1I B/rgess
/*zyni to w spos9-, kt9ry zasko*zy jego przyja*i9I Por9wna (talina z faszystowski%i
dyktatora%i i /zna, e faszyz% jest Kfal1 przyszo?*iL, a nowe przekonania
polity*zne %anifestowa nawet na tajny*h spotkania*h KAposto9wLR
W kadej ideowej dysk/sji %ia na podor4dzi/ jaki? odpowiedni *ytat, rozweselaj1*1
anegdotk4, s/gestywn1 analogi4 l/- wy?%iewaj1*1 ripost4I Ge?li dysk/towano jaki?
pro-le% polity*zny, sypa %etafora%i, kt9re -yy zawoalowane i odlegeI $iedy na*iskano
go, e-y /jawni swe przekonania, jego -4kitne o*zy rozszerzay si4I Patrzy ni%i na
roz%9w*4 *zar/j1*o i kierowa roz%ow4 na inny te%at
BC
I
Po z%/szeni/ G/ya B/rgessa do przyj4*ia *z4?*iowej dys*ypliny o-owi1z/j1*ej
agent9w .$W6, 6e/ts*h przyst1pi do przekonywania go, e i%ita*ja 2/enferg#
r/ppen w Ca%-ridge nie jest najlepszy% po%yse%I ,wer-owani w Ca%-ridge
agen*i winni -yO prowadzeni indywid/alnie przez 6e/ts*ha, a pote% przez 8ae#
!A
go
BF
I W-rew trady*yjny% zasado% pra*y agent/ralnej B/rgess w*i1 jednak
traktowa dziaalno?O wywiadow*z1 jak *o? w rodzaj/ po/fnej gry towarzyskiej,
prowadzonej wsp9lnie z przyja*i9%iI Phil-y wspo%ina, e KB/rgess nalega na
/trzy%ywanie z na%i kontakt9wL
BJ
I W !F rok/ *h4O ta doprowadzia nieo%al do
zde%askowania Phil-ySego
BH
I
, pole*enia 6e/ts*ha, r9wnie 8a*lean zerwa w ty% sa%y% *zasie *o B/rgess
wszelkie kontakty z parti1 ko%/nisty*zn1I $o+*z1* w *zerw*/ !BC rok/ z dyp#
lo%e% pierwszej klasy st/dia z j4zyk9w nowoytny*h, 8a*lean %arzy al-o o
na/*zani/ angielskiego w Rosji, al-o o rozpo*z4*i/ st/di9w doktoran*ki*h w
Ca%-ridgeI ,a te%at ewent/alnej dyserta*ji wy-ra %arksistowsk1 analiz4 Geana
CalTin i wzrost/ -/r/azjiI Gednak w trak*ie waka*ji zawiado%i %atk4, e -4dzie si4
stara o pra*4 w %inisterstwie spraw zagrani*zny*hI 0ady 8a*lean -ya zadowolona,
ale pytaa syna, *zy ko%/nisty*zne przekonania nie przeszkodz1 %/
przypadkie% w ty*h plana*hI KPewnie -4dziesz %y?laa, e kr4*4 si4 jak k/rek na
dzwonni*y, ale prawd1 jest, e przekonania te /le*iay j/ dawno z wiatre%L #
odpisa %ody 6onaldI
Cay nast4pny rok 8a*lean sp4dzi w londy+ski% zakadzie korepetytorski%
koo British 8/se/%, przygotow/j1* si4 do egza%in9w, kt9ry% w sierpni/ !BF
rok/ poddano wszystki*h kandydat9w do pra*y w s/-ie zagrani*znej
BM
I ,da je
znako%i*ieI 8a*lean opisywa, jak pod*zas ostatniego j/ spotkania z ko%isj1
zapytano go o Kko%/nisty*zne pogl1dyL, goszone w Ca%-ridgeR
,nalaze% si4 w krop*eI ,aprze*zyO prawdzie, *zy wzi1O -yka za rogiW ,de*ydowae% si4
stawiO *zoaI K:akI 8iae% takie przekonaniaL # stwierdzie% odwanieI KA nawet jesz*ze
si4 i*h *akie% nie poz-ye%LI 8y?l4, e spodo-ao si4 i% %oje /*z*iwe postawienie
sprawy, gdy kiwali gowa%i popatr/j1* na sie-ie i wy%ieniaj1* /?%ie*hy, a pote%
przewodni*z1*y zwr9*i si4 do %nieR K6zi4k/j4, to j/ wszystko, panie 8a*leanL
B!
I
W paQdziernik/ !BF rok/ ?wieo /pie*zony pra*ownik (/-y 6yplo%aty*znej
Gego $r9lewskiej 8o?*i, 6onald 8a*lean, po raz pierwszy wszed po stopnia*h
prowadz1*y*h do 2oreign Offi*eI By pierwszy% spo?r9d KPi4*i/ Wspaniay*hL,
kt9re%/ /dao si4 spenetrowaO korytarze wadzy 7%peri/%I
B/rgess %/sia si4 wi4*ej natr/dziO, zani% /zyska dost4p do taje%ni* pa+#
stwowy*hI W ko+*/ !BC rok/ przerwa pra*4 na/kow1 i postanowi op/?*iO
kolegi/% ;wi4tej :r9j*yI .a po*z1tk/ !BF rok/ podj1 pierwsz1 pra*4 poza
Ca%-ridgeI ,osta dorad*1 finansowy% %atki przyja*iela z :r9j*y ;wi4tej i $l/-/
Aposto9w, Ui*tora &p9Qniej lorda) Roths*hildaI Pod*zas reg/larny*h spotka+ z
6e/ts*he% w kawiarnia*h "ast "nd/ /stali te d/gofalowe zadanie, kt9ry% -ya
penetra*ja aparat/ wadzy, a je?li si4 /da (e*ret 7ntelligen*e (erTi*eS
C&)
I 611* do tego
*el/, B/rgess wykorzystywa K*yni*znie i ?wiado%ieXIII\ wszystkie szkolne
kontaktyL, /*iekaj1* si4 do wa?*iwego %/ towarzyskiego *zar/, z wyj1tkie%
K-r/dny*h paznok*i, kt9ry*h nigdy nie *h*iao %i si4 *zy?*iOL
C
I Bezsk/te*znie
stara si4 te dostaO pra*4 w dziale st/di9w partii konserwatywnej, kt9ry% kierowa
!B
sir Goseph Bali, -yy szef Wydzia/ ;led*zego 87#F i -liski dorad*a przyszego
pre%iera .eTilleSa Cha%-erlaina
CA
I
Pod konie* !BF rok/ B/rgess zosta oso-isty% asystente% %odego posa
konserwatywnego o skonno?*ia*h ho%oseks/alny*h, kapitana KGa*kaL 8a*na%ary,
kt9rego Rees /waa za Ktak silnie wy*hylonego w prawo, e %ona go -yo
nazwaO faszyst1XIII\I G/y opowiada o swy% pra*odaw*y z radosn1 pogard1< zn9w
gra /l/-ion1 rol4 2igara # s/1*ego %anip/l/j1*ego pane%LI 2igaro i jego
pra*odaw*a wyjedali kilkakrotnie w parla%entarne podr9e st/dyjne do .ie%ie*,
kt9re, jak opowiada B/rgess, ograni*zay si4 w zasadzie do ho%oseks/alny*h
eskapad z *h4tny%i aktywista%i 5itlerj/gend
CB
I
B/rgess szy-ko nawi1za znako%ite kontakty z kontynentalny% Kho%interne%LI
Czoow1 posta*i1 -y w ni% "do/ard Pfeiffer, szef ga-inet/ "do/arda 6aladier, od
sty*znia !BJ rok/ do %aja !CE rok/ fran*/skiego %inistra wojny, a od
kwietnia !BM do %ar*a !CE r9wnie pre%ieraI B/rgess sn/ przyja*ioo% niesa#
%owite opowie?*i, jak to Kwraz z Pffeifere% i dwo%a *zonka%i fran*/skiego
ga-inet/XIII\ sp4dzi wie*z9r w paryski% -/rdel/ dla pan9w, gdzie ?%iej1* si4
ta+*zyli wok9 sto/, -i*z/j1* nagiego *hop*a przywi1zanego do -lat/ rze%ienny%i
-atoga%iL
CC
I
Phil-y, B/rgess i 8a*lean %/sieli %askowaO sw1 ko%/nisty*zn1 przeszo?O i
pozowaO na prawi*ow*9wI Bl/nt nieI .igdy nie -y ko%/nisty*zny% dziaa*ze%,
a wi4* nie %/sia zacieraC po so-ie ?lad9wI :ra*1*y %arksiz%e% konteks#t/aliz%,
kt9ry o-jawia si4 w jego re*enzja*h artysty*zny*h z lat trzydziesty*h, wydawa
si4 odlegy od ?wiata polityki i pole%ik teoretyk9w staliniz%/I Pewien *zoowy
krytyk %arksistowski oskara nawet Bl/nta, zapewne nies/sznie, e w swoi*h
pra*a*h /si/je poz-awiO histori4 szt/ki pierwiastka polity*znego i sprowadziO j1
do Kpoz-awionego warto?*i for%aliz%/LI W lata*h trzydziesty*h podstawowy%
zaoenie% Bl/nta -yo, e szt/ki nie %ona oddzielaO od spoe*ze+stwaR
6ziea szt/ki tworzone s1 przez artyst9w, arty?*i s1 l/dQ%i, l/dzie yj1 w spoe*ze+stwie i
w d/ej %ierze s1 przez to spoe*ze+stwo for%owaniI :ak wie* nie %ona rozpatrywaO
history*znie dzie szt/ki, nie /wzgl4dniaj1* *zynnika l/dzkiego, *zyli w konsekwen*ji
spoe*znegoI
Po podr9y do Rosji late% !BF rok/ %arksistowskie sy%patie Bl/nta stay si4
-ardziej wido*zne, zwasz*za w jego artyk/a*h dla tygodnika K:he (pe*tatorLI
K7ntelekt/alista nie -oi si4 j/ interesowaO si4 prakty*zny%i sprawa%i ?wiata, a
ko%/niz% %oe -yO r9wnie interes/j1*y% te%ate% rozwaa+ *o k/-iz%L #
pisa, wzywaj1* do tworzenia zwi1zk9w zawodowy*h artyst9w i przekszta*enia
%/ze9w z paa*y przyje%no?*i w szkolne klasy
CF
I ,araz po przyjeQdzie z 8oskwy,
Bl/nt rozpo*z1 te prawdopodo-nie reg/larne spotkania z Arnolde% 6e/ts*he%,
kt9ry doradzi %/, e-y # /trzy%/j1* radykalne pogl1dy w ?wie*ie szt/ki # stroni od
partyjnej dziaalno?*i polity*znejI Bl/nt pos/*ha si4I 8i*hael (traight, %ody
ekono%ista a%eryka+ski, st/di/j1*y w :r9j*y ;wi4tej, kt9ry wst1pi do KApo#
sto9wL w %ar*/ !BJ rok/, o*eni na podstawie /dzia/ w dysk/sja*h, e Bl/nt
!C
jest K*akowi*ie apolity*znyLI ,da so-ie spraw4 z po%yki dopiero na po*z1tk/
!BH rok/, gdy Bl/nt /siowa go zwer-owaO na agenta sowie*kiego wywiad/
CJ
I
* *
.aj-ardziej /talentowany% agente% wypatrzony% przez Bl/nta -y Pi1ty
Czowiek, st/dent kolegi/% :r9j*y ;wi4tej, Gohn Cairn*rossI 8oskiewska Centrala
zali*za go, wraz $i%e% Phil-y%, G/ye% B/rgesse%, Anthony Bl/nte% i 6onalde%
8a*leane% do KPi4*i/ Wspaniay*hL, najlepszej siatki agent/ralnej w historii
$GBI Gdy-y jednak nie r9ne teorie konspira*yjne, kt9re przypisywano karierze sir
Rogera 5ollisa, oraz inne faszywe ?lady, za kt9ry%i /ganiaa si4 prasa w lata*h
osie%dziesi1ty*h, Cairn*ross -y-y zde%askowany zna*znie w*ze?niej, zani%
jesz*ze Gordijewski dostar*zy przygwadaj1*y*h dowod9wI Cairn*ross jest ostatni%
p/-li*znie zidentyfikowany% *zonkie% KPiatiorkiL i w swojej karierze spenetrowa
g4-iej aparat wadzy i wywiad/, ni pozostaa *zw9rkaI W dziesi4O lat po
op/sz*zeni/ Ca%-ridge pra*owa kolejno w %inisterstwie spraw zagrani*zny*h,
%inisterstwie skar-/, w oso-isty% -i/rze jednego z %inistr9w, w Rz1dowej (zkole
$od9w i (zyfr9w, *zyli siedzi-ie radiowywiad/ oraz w (e*ret 7ntelligen*e (erTi*eI
Gordijewski zapa%i4ta, jak 6%itrij ;wietanko, -4d1* szefe% sek*ji -rytyjskiej w
7 ,arz1dzie G9wny%, wspo%ina Cairn*rossa Kz *z*i1, podziwe% i sza*/nkie%LI Gego
Kosi1gni4*ia -yy r9wne kade%/ z YPiatiorkiZ, z wyj1tkie% Phil-ySegoL #
t/%a*zy ;wietanko
CH
I
.oty akade%i*kie Cairn*rossa z *zas9w st/den*ki*h -yy r9wnie *el/j1*e, *o
pozostay*h *zonk9w KPi4*i/ Wspaniay*hLI Gohn Cairn*ross /rodzi si4 w !B
rok/, w ?rednio za%onej, ale /talentowanej rodzinie z GlasgowI Gego starszy -rat
Ale*, kt9ry nie %ia adny*h powi1za+ z $GB, -y znany% ekono%ist1 i o-j1
p9Qniej kierowni*two Rz1dowej (/-y Gospodar*zej, -y pryn*ypae% kolegi/%
s
;wi4tego Piotra w O^fordzie oraz kan*lerze% 'niwersytet/ w GlasgowI
:ak jak starszy -rat, Gohn Cairn*ross zosta stypendyst1 Akade%ii 5a%ilton koo
GlasgowI 8aj1* siede%na?*ie lat wst1pi w !BE rok/ na /niwersytet w Glasgow,
gdzie st/diowa przez dwa lata j4zyki fran*/ski i nie%ie*ki, ekono%i4 polity*zn1 oraz
j4zyk angielskiI 8ia j/ w9w*zas pogl1dy /ksztatowane zapewne przez trady*j4
K*zerwonegoL Clydeside &ro-otni*ze dzielni*e na -rzega*h rzeki Clyde # $rzy$; t>um;=
oraz niesprawiedliwo?O spoe*zn1 lat Wielkiego $ryzys/
C
[I , Glasgow przeni9s si4
do Parya, gdzie w rok/ akade%i*ki% !BBD!BC szlifowa fran*/ski na (or-onieI W
*i1g/ tego rok/ /zyska li*en*e des lettres, zdo-y stypendi/% na st/dia w kolegi/%
:r9j*y ;wi4tej w Ca%-ridge oraz prawdopodo-nie nawi1za kontakt z kierowany%
przez 8/enzen-erga ;wiatowy% $o%itete% Po%o*y Ofiaro% .ie%ie*kiego
2aszyz%/I $iedy w paQdziernik/ !BC rok/ przyje*ha do Ca%-ridge st/diowaO dalej
fran*/ski i nie%ie*ki, -y j/ aktywny% ko%/nist1I 0i*en*jat (or-ony pozwoli %/
po%in1O wst4pne se%estry, dzi4ki *ze%/ w dwa lata /zyska -akala/reat Ca%-ridge z
j4zyk9w nowoytny*h
C!
I
Opiek/ne% na/kowy%, kt9ry nadzorowa post4py Cairn*rossa w st/dia*h nad
literat/r1 fran*/sk1, -y Anthony Bl/nt, /dzielaj1*y %/ raz w tygodni/
!F
indywid/alny*h lek*jiI Wielkopa+skie %aniery Bl/nta oraz jego przeintelekt/ali#
zowany %arksiz%, odlegy od twardy*h reali9w walki klasowej, draniy penego
pasji, %odego szko*kiego ko%/nist4I K.ie l/-ie% go i on %nie nie l/-iL #
wspo%ina Cairn*ross, ale %i%o to Bl/nt dostrzeg w ni% talenty, o kt9ry*h
powiedzia G/yowi B/rgessowi, kt9ry przyje*ha do Ca%-ridge, spotka si4 z Ca#
irn*rosse% i naty*h%iast si4 z ni% zaprzyjaQniI W wywiadzie /dzielony% *zter#
dzie?*i lat p9Qniej, Cairn*ross wspo%ina, e B/rgess -y Kfas*yn/j1*o *zar/j1*y i
zi%no -ezlitosnyL
FE
I Pod*zas kolejnej wizyty w Ca%-ridge, w !BF rok/,
B/rgess zwer-owa Cairn*rossa jako agenta $o%intern/ i skontaktowa go z Ar#
nolde% 6e/ts*he%
F
I Rok p9Qniej Cairn*ross zerwa wszelkie jawne zwi1zki z
parti1 ko%/nisty*zn1 i zoy podanie o pra*4 w 8inisterstwie (praw 3agranicznych;
0ate% !BJ rok/ /ko+*zy Ca%-ridge z dyplo%e% pierwszej klasy z j4zyk9w
nowoytny*h, zosta wy-rany na starszego stypendyst4 :r9j*y ;wi4tej oraz zda
egza%iny wst4pne do s/-y dyplo%aty*znej, zaj%/j1* pierwsze %iejs*e, o sto
p/nkt9w przed wyr9niaj1*y% si4 st/dente% kolegi/% Wszystki*h ;wi4ty*h, Cone%
OS.eill, kt9ry -y p9Qniej jedny% z *zoowy*h -rytyjski*h dyplo%at9wI Gesieni1
tego rok/ Cairn*ross -y j/ trze*i%, po Gohnie $ing/ i 6onaldzie 8a*leanie,
sowie*ki% agente% pra*/j1*y% w -rytyjski% 2oreign Offi*e
FA
I
* * *
Rosn1*y poten*ja pi1tki agent9w z Ca%-ridge, waga %ateria9w %inisterstwa
spraw zagrani*zny*h, kt9re Pie*k otrzy%ywa od kapitana $inga, oraz zaoenie
przez 6e/ts*ha siatki szpiegowskiej w Arsenale Woolwi*h z%/siy na po*z1tk/
!BJ rok/ 7.O do wysania 8aego do 0ondyn/, gdzie %ia przej1O og9lne
zwierz*hni*two nad Knielegalny%iL dziaania%i .$W6I K0egalnyL rezydent
.$W6 w sowie*kiej a%-asadzie, Aron Wa*awowi*z (z/ster, nie %ia z ty%i
opera*ja%i ni* wsp9lnegoI ,apewnia jedynie 1*zno?O z %oskiewsk1 Central1
oraz /dziela wspar*ia logisty*znego
FB
I
(zef 7.O, (/*ki, podziwia /%iej4tno?*i 8aego w wer-owani/, inspirowani/ i
po-/dzani/ lojalno?*i agent9w, ale niepokoi si4 powra*aj1*y%i fala%i wyrz/t9w
s/%ienia, jakie trapiy zdolnego pra*ownikaI Po s/to zakrapiany*h spotkania*h z
agenta%i w resta/ra*ja*h, 8ay wra*a %y?la%i do straszny*h przeyO z po*z1tk9w
swojej kariery w .$W6 i z-rodni, kt9ry*h -y ?wiadkie%I 6la 5ede 8assing -y
Kdyskretny% %4*zyzn1 po trzeQwe%/, kt9ry po pijane%/ wpada w g4-ok1
depresj4 i %ia napady sa%ooskarania si4I $osz%ary kryj1*e si4 pod jego gadk1
powierz*howno?*i1 -/dziy przeraenieLI 8ay nawi1za po%ienny ro%ans z Gerd1
2rankf/rter, agentk1 z siatki lgn1*a Reissa, ale 8oskwa, wedle 5ede 8assing,
Kwiedz1* o jego alkoholowy*h skonno?*ia*h, z%/sia go do %ae+stwa z Ros#
jank1, kt9rej nie *ierpiaI W plana*h 8oskwy %iaa -yO skrzyowanie% piel4gniarki z
poli*jantk1L
FC
I
8ay przyje*ha z on1 do 0ondyn/ na po*z1tk/ !BJ rok/, pos/g/j1* si4
faszywy%i dok/%enta%i a/stria*ki%i, wydany%i na nazwisko Pa/la i 0ydii
5ardtI $apitanowi $ingowi przedstawi si4 jako Kdyrektor PetersenL z kierowni*twa
!J
wyi%aginowanego holenderskiego -ank/, kt9ry, jak zapewnia Pie*k # ofi*er
.$W6 prowadz1*y $inga, -y zainteresowany na-ywanie% wewn4trzny*h infor#
%a*ji -rytyjskiego %inisterstwa spraw zagrani*zny*hI Po*z1tkowo $ing dostar*za
kopie dok/%ent9w 2oreign Offi*e, zawadzaj1* po drodze z pra*y do do%/ o -i/ro
Pie*ka przy B/*kingha% GateI , B/*kingha% Gate kopie l/- oryginalne dok/%enty
za-iera do 8aego -rytyjski ko%/nista, z zawod/ elektryk, Brian Goold#Uers#
*hoyle, pse/doni% Przyja*iel, kt9ry przez kilka lat peni f/k*j4 k/riera $o%intern/I
Goold#Uers*hoyle -/ntowa si4 prze*iwko syste%owi prywatnej ed/ka*ji, wierzy w
ro%anty*zn1 wizj4 ro-otni*zo#*hopskiego pa+stwa sowie*kiego i -y przekonany, e
przenosi polity*zne dyrektywy 8i4dzynarod9wki $o%/nisty*znejI , ty% wi4kszy%
przeraenie% patrzy, jak pewnego dnia dostar*zona przez $inga koperta p4ka i
rozsypay si4 dok/%enty %inisterstwa spraw zagrani*zny*hI
Przyniesione przez Goold#Uers*hoyle %ateriay 8ay dzieli na dwie kategorieR
waniejsze przetelegrafowywa od raz/ do 8oskwy z sowie*kiej a%-asady w dzielni*y
$ensignton, podpis/j1* je kryptoni%e% 8annI 8niej wane Goold#Uers*hoyle l/-
inny k/rier przenosi do la-oratori/% fotografi*znego, prowadzonego przez Wolfa
0eTita, nie%ie*kiego fotografa na odzie .$W6
FF
I
6onald 8a*lean rozpo*z1 karier4 dyplo%aty*zn1 w Wydziale 0igi .arod9w i
Pa+stw ,a*hodni*h, kt9ry o-ok spraw zwi1zany*h z 0ig1 .arod9w zaj%owa si4
pro-le%a%i 5olandii, P9wysp/ 7-eryjskiego i (zwaj*ariiI Po*z1tkowo nie %ia
dost4p/ do powaniejszy*h taje%ni* i dostar*za gorszy %ateria ni kapitan $ing,
/plasowany niej w hierar*hii 2oreign Offi*e, ale za to w -ardziej strategi*zny%
%iejs*/I , p/nkt/ widzenia .$W6 naj-ardziej interes/j1*e -yy zapewne %ateriay
doty*z1*e wojny do%owej w 5iszpanii, o kt9rej 8a*lean pisaR KWsp9lnie o*ze#
kiwali?%y, e rz1dy 2ran*ji i (owiet9w -4d1 interweniowaO i /rat/j1 rz1d hiszpa+ski
przed 2ran*o i faszysta%iLI 8ona podejrzewaO, e 8a*lean przekazywa .$W6
przesadny pogl1d, e -rak -rytyjskiej interwen*ji jest ele%ente% szerszej polityki
appease%ent/ w stos/nk/ do .ie%ie*, kt9rej *ele% jest /stawienie sa%otnego
(talina oko w oko z *a1 pot4g1 faszyz%/S
FJ
I
8ay nie zwra*a /wagi na takie ni/anseI 6la niego 8a*lean -y inwesty*j1
d/gofalow1 i przekonywa nie*ierpliwego Brytyj*zyka, e-y skon*entrowa si4
ra*zej na ro-ieni/ szy-kiej kariery w resor*ie, ni na dostar*zani/ %ateria9w
wywiadow*zy*h
FH
I .a ty% pol/ 8a*leanowi wiodo si4 znako%i*ieI Wydzia kadr
wystawi %/ ent/zjasty*zn1 opini4, kiedy w %ar*/ !BM rok/ reko%endowano go
-rytyjskie%/ a%-asadorowi we 2ran*ji, gdzie %ia wyr/szyO na pierwsz1
pla*9wk4 i o-j1O stanowisko trze*iego sekretarza paryskiej a%-asadyR
8a*lean jest syne% z%arego sir 6onalda 8a*leana, kt9rego %oe Pan pa%i4taO jako
posa partii li-eralnejI Pod*zas dw9*h lat pra*y / nas sprawowa si4 wyj1tkowo do-rze i
naley do najlepszy*h si Wydzia/ ,a*hodniegoI Gest -ardzo %iy% *zowiekie%, %a
wiele roz/%/ i *h4*iI 8a r9wnie do-r1 prezen*j4 i jak s1dzi%y, powinien odnosiO w
Pary/ s/k*esy oraz -yO przydatny, tak z p/nkt/ widzenia towarzyskiego, jak i w
pra*y zawodowej
F
LI
!H
6o-ra rep/ta*ja 8a*leana rosa tak szy-ko, e za*z4to go j/ typowaO na
przyszego staego podsekretarza stan/
F!
I
6/o tr/dniej /oya si4 kariera Gohna Cairn*ross, kt9ry wst1pi do s/-y
dyplo%aty*znej rok po 8a*leanieI W *i1g/ dw9*h lat przenoszono go kolejno z
Wydzia/ A%eryka+skiego do 0igi .arod9w, ,a*hodniego i Centralnego, a %i%o to
nie znalaz nigdzie odpowiedniego %iejs*a dla sie-ieI Przez jaki? *zas pra*owa
raze% z 8a*leane% w Wydziale ,a*hodni%, gdzie, jak sa% wspo%ina, %ia
dost4p do K-oga*twa warto?*iowy*h infor%a*ji o prze-ieg/ wojny do%owej w 5isz#
paniiLS
JE
I Cairn*ross nie %ia wrodzonego /rok/ i talent9w towarzyski*h 8a*leanaI
(tara si4 nawi1zaO jak najwi4*ej kontakt9w w sfera*h rz1dowy*h, ale nie zdo-y
wiel/ przyja*i9I (ir Gohn ColTille, asystent prywatnego sekretarza pre%iera .eTil#leSa
Cha%-erlaina, a pote% prywatny sekretarz Ch/r*hilla, /waa Cairn*rossa za
K-ardzo inteligentnego, *hoO *hwila%i niez-ornego n/dziarzaL i dodawaR KCairn*ross
zawsze zaprasza l/dzi na l/n*hfIII\ jad -ardzo wolno, wolniej ni ktokolwiek z %oi*h
znajo%y*hLI ,e spotka+ ty*h Cairn*ross ro-i sz*zeg9owe notatki, kt9re
przekazywa .$W6
J
I
Po pierwszy% rok/ pra*y Cairn*rossa w 2oreign Offi*e, 8ay zas/gerowa %/,
e-y po%y?la o przeniesieni/ si4 do 8inisterstwa (kar-/, w kt9ry%, w prze*iwie+#
stwie do resort/ spraw zagrani*zny*h, .$W6 nie %iao ani jednego agentaS
fiA
I
Cairn*ross zoy podanie, kt9re zostao rozpatrzone pozytywnie w paQdziernik/
!BM rok/I 2oreign Offi*e poz-yo si4 zapewne n/dziarza z zadowolenie%, s1dz1*, e
jego dziwa*zne za*howanie *zyni go nieodpowiedni% %ateriae% dla dy#
plo%aty*znej karieryI
B/rgess -y zapewne g4-oko sfr/strowany fakte%, e jego rekr/t, Cairn*ross,
spenetrowa sfery rz1dowe szy-*iej ni onI W ko+*/ !BJ rok/ dosta si4 zaledwie do
BBCI Po wst4pny% przeszkoleni/ powierzono %/ prod/k*j4 seryjnego progra%/
K6-aO o lini4 z pann1 =/igleyL, z kt9rego wy%iga si4 i przeni9s do redak*ji
pogadanek w progra%ie og9lnokrajowy%I Wyposaony w legity%a*j4 BBC, za*z1
posz/kiwaO akt/alny*h l/- -yy*h pra*ownik9w s/- spe*jalny*h, kt9ry*h %9g-y
zwa-iO o-ietni*1 zaprezentowania i*h w a/dy*ji radiowejI .ajwaniejsz1 now1
znajo%o?*i1, jak1 zawar, -y kontakt z 6aTide% 2oot%ane%, zast4p*1 na*zelnika &a
pote% na*zelnikie%) Wydzia/ Wywiad/ Polity*znego (e*ret 7ntelligen*e (er#
Ti*e
JB
I 2oot%an -y-y -ez w1tpienia zasko*zony, gdy-y dowiedzia si4, e dzien#
nikarz, kt9ry przygotowywa jego a/dy*je o Al-anii, late% !BH rok/ -y agente%
.$W6I W9w*zas jednak nie %ia taki*h podejrze+ i rok p9Qniej postara si4, e-y
*zowiek, tak o-eznany w sprawa*h %i4dzynarodowy*h jak G/y B/rgess, dosta
pra*4 w (7(I
Przez kilka lat B/rgess reg/larnie przyjeda do Ca%-ridge na spotkania
KAposto9wL i w odwiedziny do koleg9wI A do wyjazd/ Anthony Bl/nta, kt9ry w
!BH rok/ za%ieni kolegi/% :r9j*y ;wi4tej na 7nstyt/t War-/rga w 0ondynie,
o%awia z ni% ewent/alne kandydat/ry na kolejny*h szpieg9w sowie*kiego wy#
wiad/I 8i*hael (traight, po pr9-ie zwer-owania go przez Bl/nta w !BH rok/,
doszed do wniosk/, e B/rgess -y Kniewidzialny% *zowiekie% stoj1*y% za
Anthony%L
JC
I
!M
.ajlepszy% rekr/te% Bl/nta -y 0eonard 5enry K0eoL 0ong, kt9ry wst1pi do
kolegi/% :r9j*y ;wi4tej w paQdziernik/ !BF rok/I Przyjedaj1* do Ca%-ridge,
0ong -y j/ zagorzay% ko%/nist1 o znako%itej rep/ta*ji akade%i*kiej i
posiada*ze% stypendi/% na st/dia jeyk9w nowoytny*hI KBye% *hopakie% z
klasy ro-otni*zej i %iae% g4-okie po*z/*ie nier9wno?*i spoe*znejL # %9wi o
so-ie 0ongS
JF
I Bl/nt o*enia jego pra*e z fran*/skiego i to prawdopodo-nie on
postara si4, e-y 0ong wy-rany zosta w %aj/ !BH rok/ do KAposto9wLI
8niej wi4*ej w ty% sa%y% *zasie Bl/nt zwer-owa go do pra*y dla .$W6I
Podo-nie jak (traight, 0ong /zna wer-/nkow1 te*hnik4 Bl/nta za tr/dn1 do
odpar*ia, gdy opieraa si4 na przyjaQni i po%o*y, a nie na wy%/szeni/I KBl/nt
nigdy nie /siowa %nie szantaowaO al-o straszyO, poniewa o-aj wierzyli?%y
g4-oko w spraw4 ko%/niz%/L # wspo%ina 0ong
JJ
I W lata*h 77 wojny ?wiatowej
Bl/nt, z pole*enia sowie*kiego wywiad/, oso-i?*ie prowadzi >onga jako
s/-agentaI
$i% Phil-y, kt9ry -y najwaniejszy% agente% w?r9d KPi4*i/ Wspaniay*hL,
rozpo*z1 sw1 szpiegowsk1 karier4 z wi4kszy% tr/de%, ni pozostaa *zw9rkaI
./dna pra*a w redak*ji KReTiew of ReTiewsL, kt9r1 podj1 po powro*ie z Wiednia,
skaniaa go do przygn4-iaj1*y*h rozwaa+ nad -rakie% osi1gni4O w tajnej wal*e z
faszyz%e% i sz/kania rat/nk/ w sowa*h za*h4ty 6e/ts*haI Pierwszy% dro-ny%
s/k*ese% -yo przyj4*ie do filoger%a+skiej Wsp9lnoty Angielsko#.ie%ie*kiej,
kt9ra, jak wspo%inao tajne %e%orand/% 2oreign Offi*e, /trzy%ywaa Kstay
kontaktL z Goe--else% oraz jego %inisterstwe% propagandy i o?wie*eniaI Pena
ent/zjaz%/ pra*a na p9 etat/ dla Wsp9lnoty daa Phil-ySe%/ szans4 na otrzy%anie
penego etat/ w powstaj1*y% %agazynie gospodar*zy% wydawany% za nie%ie*kie
pieni1dzeI :ak si4 jednak nie stao, ale Phil-y konferowa wielokrotnie z a%#
-asadore% .ie%ie* w 0ondynie Ton Ri--entrope% i kilka razy odwiedzi Berlin,
gdzie zaatwia sprawy w goe--elsowski% %inisterstwie propagandy
JH
I
Pod*zas wizyty w Berlinie w lip*/ !BJ rok/, Phil-y dowiedzia si4 o wy-/*h/
wojny do%owej w 5iszpaniiI , wojn1 t1 wi1zao si4 jego pierwsze powane
zadanie wywiadow*ze podj4te pod przykrywk1 pra*y dziennikarskiejI K8oi%
na*zelny% zadanie% -yo z-ieranie wiado%o?*i o wszelki*h aspekta*h faszystow#
skiego wysik/ wojennegoL # pisa Phil-y we wspo%nienia*h i jak zwykle nie
/jawnia *aej prawdyI 6zi4ki infor%a*jo% posiadany% przez Gordijewskiego
%oliwe jest jednak poznanie taje%ni*y po-yt/ Phil-ySego w 5iszpaniiI
.a po*z1tk/ !CE rok/ prze-ywa w Wielkiej Brytanii /*iekinier z .$W6,
Walter $rywi*kiI Przes/*hiwaa go pani Gane Ar*her, kt9r1 Phil-y /waa za
dr/giego najlepszego ofi*era kontrwywiad/ 87#FI Gak pisa we wspo%nienia*h
Phil-y, z $rywi*kiego pani Ar*her Kwydo-ya dr4*z1*y okr/*h infor%a*ji o %ody%
-rytyjski% dziennikarz/, kt9rego sowie*ki wywiad wysa do 5iszpanii w *zasie wojny
do%owejLS
J(
I :y% K%ody% dziennikarze%L -y Phil-y, za? Kdr4*z1*y% okr/*he%
infor%a*jiL -y plan za%ordowania generaa 2ran*oI
!!
.a po*z1tk/ !BH rok/ Ge9w rozkaza 8ae%/, e-y wysa jednego ze swy*h
-rytyjski*h agent9w do 5iszpanii, gdzie pod przykrywk1 korespondenta %ia
spenetrowaO oto*zenie 2ran*o i po%9* w przygotowani/ za%a*h/
lfiy
I Phil-y przekona
londy+sk1 agen*je prasow1, e-y daa %/ list akredyta*yjny i jako wsp9pra*/j1*y
z ni1 korespondent przyje*ha do 5iszpanii w l/ty% !BH rok/I $iedy -y j/ na
%iejs*/, za*z1 -o%-ardowaO redak*j4 K:i%esaL nie za%9wiony%i
koresponden*ja%i z teren9w kontrolowany*h przez wojska generaa 2ran*o
HE
I
.iewiele -rakowao, e-y hiszpa+ski rozdzia szpiegowskiej kariery Phil-ySego
zako+*zy si4 pe*howo j/ na sa%y% po*z1tk/I (a% o*enia, e /nikn1 zde%askowania
Kliteralnie o wosLI 6wa %iesi1*e po przyjeQdzie do 5iszpanii, walenie% w drzwi
o-/dzili go w ?rodk/ no*y dwaj na*jonali?*i z Gwardii O-ywatelskiej, wzywaj1* na
przes/*hanieI '-ieraj1* si4 po?piesznie pod *z/jny% okie% onierzy, przypo%nia
so-ie, e w kieszon*e od zegarka w spodnia*h zostawi wypisany na kawak/
ryowego papier/ kod .$W6I .ie zdoa poz-yO si4 ko%pro%it/j1*ego papierka w
drodze do dow9dztwa Gwardii O-ywatelskiej, a zaraz po przywiezieni/ wep*hni4to go do
jasno o?wietlonego go1 ar9wk1 pokoj/, gdzie *zeka Kniewielki %ajor Gwardii
O-ywatelskiej, starszy, ysy i skwa?niayLI Pole*i %/ opr9niO kieszenieI $ilka
nast4pny*h sek/nd Phil-y o*enia jako naj-ardziej kryty*zne w swoi% y*i/R
.ajpierw wy*i1gn1e% portfel i rz/*ie% na st9, zawijaj1* w ostatniej *hwili nadgar#
stkie% tak, e-y spad na odleg1 kraw4dQ -lat/I ,godnie z %oi%i przewidywania%i,
o-aj wartowni*y wraz z %ajore% rz/*ili si4 apaO portfel i roz*i1gn4li si4 na -la*ieI
Widz1* przed so-1 trzy wypi4te pary po?ladk9w, wyd/-ae% papierek z kieszonki w
spodnia*h, z%i1e% go w k/lk4, pokn1e% i -yo j/ po kopo*ie
H
I
Po ty% peny% napi4*ia po*z1tk/ wszystko poszo j/ jak z patkaI W %aj/
redak*ja K:i%esaL zaangaowaa go ofi*jalnie jako dr/giego korespondenta w strefie
opanowanej przez na*jonalist9wI Poje*ha wi4* do 0ondyn/ zaatwiO sprawy z
redak*j1, a jedno*ze?nie spotkaO si4 z 8ay%I Po powro*ie do 5iszpanii /%o*ni
swoj1 pozy*j4 -ior1* za ko*hank4 lady 2ran*es 0idsay#5ogg zwan1 $r9li*zkie%,
rozwiedzion1 on4 angielskiego -aroneta i za*iek1 rojalistk4I Phil-y %askowa si4
reg/la%inowo nawet w 9k/I K.igdy sowe% nie pisn1 o so*jaliz%ie, ko%/niz%ie,
al-o *zy%? podo-ny%L # wspo%inaa lady K$r9li*zekLI
Pod konie* rok/ Phil-y sta si4 lokalny% -ohatere%I (a%o*h9d, kt9ry% je*ha z
tr9jk1 dziennikarzy, ostrzelaa artyleriaI :rze*h koleg9w zostao ?%iertelnie
ranny*h, Phil-y odni9s tylko lekkie o-raeniaI 6onosi o ty% skro%nie *zytelniko%
K:i%esaLR K,a-rano waszego korespondentafIII\ na p/nkt pierwszej po%o*y, gdzie
szy-ko opatrzono lekkie zranienia gowyI W ty% *zasie ofi*erowie hiszpa+s*y, nie
-a*z1* na padaj1*e po*iski, odwanie starali si4 wynie?O spod ognia pozostay*h
pasaer9w roz-itego sa%o*hod/LI
A %ar*a genera 2ran*o oso-i?*ie przypi1 do piersi Phil-ySego Czerwony
$rzy Wojskowej OdwagiI Gedyny ko%/nisty*zny pose w Wielkiej Brytanii,
Willie Galla*her, protestowa go?no w 7z-ie G%inI Phil-y nato%iast o*enia ten
przypadek pozytywnieR
AEE
Odniesiona w 5iszpanii rana po%oga %i zar9wno w pra*y dziennikarskiej, jak i wy#
wiadow*zejI Przedte% ofi*erowie 2ran*o narzekali na -rytyjski*h dziennikarzy, /waaj1*
Brytyj*zyk9w za sy%patyk9w ko%/niz%/, poniewa wiel/ z ni*h wal*zyo w 8i4dzy#
narodowej BrygadzieI Po %oi% wypadk/ i dekora*ji %9wiono o %nie Kten Anglik
/dekorowany przez 2ran*oL i wszystkie drzwi staway przede %n1 otwore%I
Bya to zapewne prawda, gdy w opinii pewnego -rytyjskiego dyplo%aty Knikt
tak jak Phil-y nie -y zorientowany w roz%iarze nie%ie*kiej i woskiej po%o*y dla
2ran*oLI Wiado%o?*i ze-rane w o-ozie 2ran*o, Phil-y przekazywa pod*zas
spotka+ z ofi*era%i .$W6 w 5endaye l/- (t#Geane# do 0/z, po fran*/skiej
stronie grani*y
HA
I .ato%iast zadanie, z kt9ry% 8ay wysa Phil-ySego do 5iszpanii,
*zyli przygotowanie za%a*h/ na 2ran*o, zostao odwoane late% !BH rok/, zani%
Phil-y zdo-y za/fanie oto*zenia generaa
HB
I
W lip*/ !BH rok/ 8ay zosta wezwany do 8oskwyI W paranoi*znej ka%panii
*zystek podejrzana -ya wi4kszo?O ofi*er9w 7.O i tylko niewiel/ z ni*h przeyo
lata Kwielkiego terror/LI 2akt, e kiedy? -y kapane% i %ia wstr4t do prze%o*y,
a/to%aty*znie *zynia go podejrzany%I ,de*ydowa si4 jednak na powr9tI 8ia
nik1 nadzieje, e wysokie o*eny Geowa oraz /dzielona przed rokie% po*hwaa
(talina po%og1 %/ o*zy?*iO si4 z zarz/t9wI Ci1gn1 go te do 8oskwy dziwny
fataliz%I K,a-ij1 %nie al-o t/, al-o ta%I 0epiej gin1O ta%L # zwierza si4 "l-ie*ie
Pore*kiej, onie lgn1*a Reissa
HC
I Aleksander Or9w, kt9ry w tej sa%ej syt/a*ji
od%9wi powrot/, zapa%i4ta, jak 8ay %9wiR KWie%, e jako -yy ksi1dz nie
%a% adny*h szans, ale postanowie% wr9*iO, e-y nikt nie %9g powiedzieOR
YA jednak ten kle*ha -y szpiegie%ZL
HF
I 0a/rka pod portrete% 8aego w 7z-ie
Pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego odnotow/je, e zosta rozstrzelany w ko+*/ !BH rok/
HJ
I
Po likwida*ji 8aego, Phil-y na ponad rok zosta -ez staego ofi*era prowa#
dz1*egoI W *hwili odwoania 8aego, plan za%a*h/ na generaa 2ran*o -y
gotowy i zosta przekazany 8oskwie do zatwierdzeniaI :a% odoono go na p9k4I
Cz4?*iowo dlatego, e /jawni go z-iegy Walter $rywi*ki, kt9ry zna niekt9re
sz*zeg9y i wiedzia o /dziale K%odego angielskiego dziennikarzaL, a *z4?*iowo
dlatego, e .$W6 %iao w 5iszpanii istotniejsze zadaniaI "li%ina*ja tro*kist9w
-ya waniejsza ni likwida*ja 2ran*o
HH
I
Wyjazd do 8oskwy /ratowa 8aego przed aresztowanie% w 0ondynieI $ontr#
wywiad 87#F nie do%y?la si4 wprawdzie, e .$W6 spenetrowao 2oreign Offi*e,
ani nie wiedzia o zwer-owani/ KPi1tki z Ca%-ridgeL, ale jedna z jego agentek,
Olga Grey, zdo-ya za/fanie weterana dziaalno?*i agent/ralnej $o%inetrn/, Per*y
Gladinga, szefa sowie*kiej siatki szpiegowskiej w Arsenale w Woolwi*h, kt9rego
prowadzili kolejno 6e/ts*h i 8ayI W l/ty% !BH rok/ Glading poprosi pann4
Grey, e-y wynaj4a %ieszkanie w ?r9d%iejskiej dzielni*y $ensington, kt9re %iao
-yO londy+ski% %ieszkanie% kontaktowy% siatkiI Po dw9*h %iesi1*a*h Glading
przyprowadzi do %ieszkania 8aego i przedstawi go Oldze Grey jako Kpana
Petersa, A/striaka, kt9ry s/y w *zasie wojny w rosyjskiej kawaleriiLI $ilka
tygodni po odwoani/ 8aego do 8oskwy, J sierpnia, Glading przyszed do
%ieszkania z 6e/ts*he#n, kt9rego przedstawi jako Kpana (tephensaLI Panna Grey
AE
zgodzia si4 po%agaO Kpan/ (tephensowiL fotografowaO dok/%enty, kt9re %ia
przynosiO GladingI Grey nie -ya lingwistk1, wi4* nie odkrya prawdziwej narodo#
wo?*i (tephens9w, nie %9wi1* j/ o tosa%o?*i, ty% -ardziej e Arnold i Gosephine
6e/ts*h roz%awiali przy niej wy1*znie po fran*/sk/I
W ko+*/ paQdziernika panna Grey zapa%i4taa sygnat/r4 dok/%ent/ foto#
grafowanego przez Gosephine 6e/ts*h, *o pozwolio 87#F zidentyfikowaO go jako
projekt nowego dziaa %orskiego o kali-rze C *aliI .a po*z1tk/ listopada Glading
zapowiedzia, e K(tephensowieL wra*aj1 do 8oskwy, gdy za*horowaa i*h
*9rkaI KPani (tephensL %iaa zostaO w 8oskwie, za? jej %1 planowa wr9*iO do
0ondyn/, ale dopiero po ?wi4ta*h Boego .arodzeniaI 6o *zas/ wyjazd/
K(tephens9wL panna Grey %iaa po%agaO w fotografowani/ dok/%ent9w przy
po%o*y aparat/ zainstalowanego przez Kpani1 (tephensL, tak e-y po i*h wyjeQdzie
%oga j1 zast1piO i przej1O ro-ienie zdj4O
HM
I
Odwoanie 6e/ts*h9w nie -yo spowodowane towarzysz1*1 *zystko% parano#
i*zn1 podejrzliwo?*i1, le*z trosk1 o i*h -ezpie*ze+stwoI 0ate% !BH rok/ agentka
$o%intern/, "dith :/dor#5art, kt9r1 .$W6 wykorzystywao g9wnie jako k/rierk4,
zg/-ia pa%i4tnik zawieraj1*y sz*zeg9y de%ask/j1*e niekt9re opera*je wy#
wiadow*ze 6e/ts*h9wI 8niej wi4*ej w ty% sa%y% *zasie wadze od%9wiy
Arnoldowi 6e/ts*howi zgody na zaoenie fir%y, kt9ra %iaa -yO przykrywk1 jego
dziaalno?*i w 0ondynieI $o+*zya %/ si4 te wiza i poli*ja zaprosia go na
spotkanie i zapytaa o plany op/sz*zenia Wielkiej Brytanii
H!
I
Aresztowanie Gladinga i roz-i*ie siatki szpiegowskiej w Arsenale w Woolwi*h
przez Wydzia (pe*jalny (*otland Uard/ w sty*zni/ !BM rok/ od*i4o 6e/ts*ho%
%oliwo?O powrot/ do Wielkiej BrytaniiI Gdy-y 87#F i Wydzia (pe*jalny dziaay
szy-*iej, to %iay-y szans4 aresztowaO 8aego l/- 6e/ts*ha, al-o o-/ narazI
Czekano jednak z-yt d/go z aresztowanie% Gladinga *h*1* rozpra*owaO do
ko+*a siatk4 dziaaj1*1 w Arsenale
ME
I 87#F nie wiedziao, e na po*z1tk/ !BM rok/
odwoano do 8oskwy *a1 londy+sk1 rezydent/r4 .$W6 wraz z jej aparate%
nielegalny%I W prze*iwie+stwie jednak do 8aego i wi4kszo?*i, je?li nie wszyst#
ki*h, pra*ownik9w rezydent/ry w 0ondynie, Arnold i Gosephine 6e/ts*h nie
zostali zaraz po powro*ie zlikwidowaniI Arnold przez kilkana?*ie lat pra*owa w
Centrali jako ekspert w dziale r4kopis9w i faszerstwI Gego la/rka pod portrete% w
7z-ie Pa%i4*i wspo%ina, e w !CA rok/ zosta zrz/*ony ze spado*hrone% do
rodzinnej A/strii, gdzie %ia prowadziO dziaalno?O wywiadow*z1 poza lini1 front/,
ale zosta szy-ko s*hwytany i zlikwidowany przez hitlerow*9w
%
I
Wyjazd 6e/ts*ha oraz ewak/a*ja *aej londy+skiej rezydent/ry .$W6 w ko+*/
!BH rok/ pozostawia wszystki*h KPi4*i/ Wspaniay*hL oraz inny*h sowie*ki*h
agent9w w Wielkiej Brytanii -ez kierowni*twa i opiekiI .iekt9rzy z porz/*ony*h na
los sz*z4?*ia agent9w znaleQli po?redni kontakt z ofi*era%i .$W6 na kon#
tynen*ie, ale %i%o to syste% przekazywania infor%a*ji do %oskiewskiej Centrali
oraz prowadzenie dziaalno?*i agent/ralnej przez przetrze-ione *zystk1 7.O /legy w
!BM rok/ powany% zak9*enio%
MA
I
5istory*y na og9 %ylnie o*eniaj1 zna*zenie wst4pnego okres/ sowie*kiej
penetra*ji -rytyjski*h sfer rz1dowy*h, kt9ry zako+*zy si4 wraz z odwoanie%
AEA
8aego i 6e/ts*haI Wspo%ina si4 zazwy*zaj tylko o zwer-owani/ dw9*h szyfran#
t9w # Oldha%a i $inga # oraz dw9*h po*z1tk/j1*y*h dyplo%at9wR 8a*leana i
Cairn*rossaI Waga dostar*zany*h przez ni*h %ateria9w -ya z pewno?*i1 spora, ale
%ao kto wspo%ina, e przekazywane przez ni*h dok/%enty %iay ol-rzy%ie
zna*zenie dla kryptolog9w z %ieszanej jednostki radiowywiad/ 73 ,arz1d/ i
.$W6I W historiografii wywiad9w /tar si4 %it, e osi1gni4*ia w dekrypta/ s1
dziee% znako%ity*h %ate%atyk9w, kt9rzy we wsp9*zesny*h *zasa*h %aj1 do
dyspozy*ji *ae -aterie pot4ny*h ko%p/ter9wI W rze*zywisto?*i jednak wi4kszo?O
przeo%owy*h penetra*ji kod9w i szyfr9w wysoki*h kategorii /tajnienia dokonana
zostaa przynaj%niej przy *z4?*iowej po%o*y %ateria9w zdo-yty*h przez siatki
agent/ralneI (owie**y kryptolodzy lat trzydziesty*h %ogli w ty% wzgl4dzie li*zyO na
zna*znie wi4ksz1 po%o* ni i*h prze*iwni*y z za*hodni*h s/- radiowywiad/I :ak
-yo r9wnie w przypadk/ Wielkiej BrytaniiI Caa *zw9rka agent9w .$W6,
dziaaj1*y*h w 2oreign Offi*e, dostar*zaa otwarte teksty telegra%9w dyplo%aty*zny*h
po odszyfrowani/ l/- przed zaszyfrowanie%I $ryptoanality*y w 8oskwie %ogli je
por9wnaO z prze*hwy*ony% zaszyfrowany% tekste% i rozpo*z1O sk/te*zne a%anie
szyfr/I Caa *zw9rka %oga r9wnie dostar*zaO potrze-ne infor%a*je o
syste%a*h i te*hnika*h szyfrowaniaI 8ona wi4* pok/siO si4 o konkl/zje, *ho*ia
Gordijewski %ia dost4p tylko do niewiel/ -ezpo?redni*h dowod9w, e w lata*h
trzydziesty*h, sowie*ki radiowywiad odnosi w a%ani/ szyfr9w -rytyjski*h takie
sa%e l/- podo-ne s/k*esy, *o w od*zytywani/ tajnej koresponden*ji japo+skiejL[
B
I
KWielki terrorL nie osz*z4dzi sowie*kiego radiowywiad/I W ko+*/ !BH rok/
rozstrzelani zostali szef %ieszanej jednostki radiowywiad/ Gle- Bokij oraz jego
zast4p*a p/kownik Charkiewi*zI Po aresztowani/ Bokijego, w jego %ieszkani/
znaleziono tajn1 skrytk4 pen1 zoty*h i sre-rny*h %onetI
.ast4p*a Bokijego, (zapiro, przetrwa tylko %iesi1* i te zosta aresztowanyI
Generalnie rze*z -ior1*, *zystka nie dotkn4a jednak niszy*h sz*ze-li, *zyli
kryptoanalityk9wI (I :ostoj, szef sek*ji japo+skiej, kt9ra odnosia, jak si4 wydaje,
najwi4ksze s/k*esy, pozosta na swy% stanowisk/ przez *ay okres Kwielkiego
terror/L i 77 wojny ?wiatowej
MC
I
$iedy .$W6 o*kn4o si4 z szok/ Kwielkiego terror/L, jego s/k*esy w penetra*ji
agent/ralnej stay si4 wi4ksze ni kiedykolwiek w historii %oskiewski*h s/-
wywiadow*zy*hI W Wielkiej Brytanii sowie**y agen*i spenetrowali w lata*h 77
wojny ?wiatowej nie tylko aparat rz1dowy, ale r9wnie -rytyjskie s/-y wywiad/I
W lata*h trzydziesty*h (tany ,jedno*zone nie naleay do priorytetowy*h
teren9w dziaania sowie*kiego wywiad/, tak jak Wielka Brytania, ale -yy za to
zna*znie atwiejsze do penetra*jiI W dziaania*h prze*iwko '(A, podo-nie jak w
przypadk/ Anglii, najwi4ksze s/k*esy odnosi radiowywiad, w *zy% po%9g fakt,
e przed i w trak*ie 77 wojny ?wiatowej a%eryka+ska a%-asada -ya praw#
dopodo-nie najlepiej spenetrowan1 pla*9wk1 dyplo%aty*zn1 w 8oskwieI Byo to
AEB
w pewnej %ierze sk/tkie% nawi1zania stos/nk9w dyplo%aty*zny*h w listopadzie
!BB rok/, kiedy (tany ,jedno*zone nie %iay adnej *ywilnej s/-y wywiado#
w*zej, a wywiad wojskowy -y nieli*zny i zdezorganizowanyI
Pierwszy a%-asador '(A w 8oskwie, Willia% CI B/llit, pisa w w !BJ rok/ w
rapor*ie dla 6eparta%ent/ (tan/R K.igdy nie powinni?%y wysyaO szpieg9w do
,wi1zk/ (owie*kiegoI W stos/nka*h z ko%/nista%i nie %a sk/te*zniejszej i silniej
roz-rajaj1*ej i*h -roni jak zwyka /*z*iwo?OL
MF
I '*z*iwo?O ta zdawaa si4 nie
%ieO grani*I George $ennan, jeden z pierwszy*h pra*ownik9w B/llita, wspo%ina, e
zi%1 !BBD!BC rok/ a%-asada nie %iaa adny*h kod9w ani szyfr9w i nie -yo ani
k/rier9w, ani o*hronyI K$oresponden*j4 z naszy% rz1de% prowadzono zwyky%i
linia%i telegrafi*zny%i i od raz/ trafiaa na st9 wadz sowie*ki*hL, a kiedy
zainstalowano wresz*ie jaki? syste% -ezpie*ze+stwa, okaza si4 on niesk/te*znyI
B/llit -y pierwszy% a%-asadore% w historii dyplo%a*ji '(A, kt9ry za+4da>,
e-y g%a*h/ a%-asady strzegli onierze pie*hoty %orskiej, ale kiedy i*h przysano,
.$W6 od raz/ podstawio i% ko*hankiI KChipL Bohlen, jeden z pierwszy*h
pra*ownik9w a%-asady i przyszy a%-asador, siedzia pewnego dnia w hall/
hotel/ (aToy, gdzie %ieszkali %arines, i na wasne o*zy widzia, jak do re*ep#
*jonisty podesza %o*no pod%alowana Rosjanka, pytaj1*, gdzie jest pok9j sieranta
OS6eanaI KGeste% jego na/*zy*ielk1 rosyjskiegoL # wyja?nia
MJ
I , po%o*1 podo-ny*h
Kna/*zy*ielekL .$W6 zwer-owao przynaj%niej jednego pra*ownika pierwszego
rz/t/ %oskiewskiej a%-asadyI By ni% szyfrant :yler GI $ent, kt9ry przekaza
prawdopodo-nie Rosjano% nie tylko %ateria kryptografi*zny, ale r9wnie tajne
dok/%enty
MH
I
Rezyden*ja a%-asadora, (paso 5o/se, -ya r9wnie Kdzi/rawaL, *o g%a*h
a%-asadyI Bohlen wspo%ina, jak zainstalowane w niej telefony Kpo-rz4kiway
nie/stannie w dzie+ i w no*y, a kiedy podnosio si4 s/*hawk4, jedyn1 reak*j1 po
dr/giej stronie -y *i4ki odde*h l/- pena konsterna*ji *iszaLI 6ozor*a (iergiej
t/%a*zy po%ysowo, e *i4kie west*hnienia wydawa -yy l/dowy ko%isarz
spraw zagrani*zny*h Czi*zerin, kt9ry teraz j/ tylko na wp9 nor%alny %ieszka
sa%otnie w po-liski% do%/I
Pogodny i /*zynny (iergiej po%aga zorganizowaO pods/*h w g%a*h/ a%#
-asady, gdzie ka-le prowadziy do jego pokoj/, kt9ry za%yka stale na kl/*zI
6opiero kiedy Bohlen powr9*i do 8oskwy na stanowisko a%-asadora w !FA
rok/, za1dano od (iergieja kl/*zy do jego s/-owego %ieszkaniaI Odda je,
o-raony, po kilk/ tygodnia*h, a przez ten *zas aparat/r4 pods/*how1 z pewno?*i1
wyniesionoI (a% (iergiej zwolni si4 nie*o p9Qniej z pra*y
MM
I
Wi4kszo?O a%eryka+ski*h dyplo%at9w z lat trzydziesty*h nie zdawaa so-ie
sprawy ze sk/te*zno?*i sowie*kiej penetra*ji, a jesz*ze -ardziej radiowywiad/I
Goseph "I 6aTies, kt9ry zast1pi B/llita na stanowisk/ a%-asadora i peni t4
f/nk*j4 w lata*h !BJ#!BM, roz/%ia jesz*ze %niej ni inniI W opinii BohlenaR
KPrzyje*ha do ,wi1zk/ (owie*kiego wzniosie nie?wiado% nawet naj-ardziej
podstawowy*h reali9w sowie*kiego syste%/ i jego ideologiiXIII\I 6o ko+*a nie
poj%owa, *o kryje si4 za *zystka%i, i got9w -y zaak*eptowaO ofi*jaln1 wersj4 o
antypa+stwowy*h spiska*hLI P/kownik &pote% genera -rygady) Phillip RI
AEC
2ay%onTille, attache wojskowy w lata*h !BC@!B! -y jesz*ze -ardziej naiwny
ni 6aTies, *ho*ia jako jeden z nieli*zny*h dyplo%at9w w a%-asadzie zna
rosyjskiI Bohlen -y przekonany, e %ia on Ksilne prorosyjskie nastawienieL
M!
I
8ajor 7Tan 6I Ueaton, atta*he wojskowy w lata*h !B!#!C, /waa, e 2ay%on#
Tille -y Kzniewolony przez .$W6LI $iedy Ueaton wyjeda do 8oskwy w !B!
rok/, prze-ywaj1*y j/ w Waszyngtonie 2ay%onTille da %/ dwie tajne fran*/skie
instr/k*je wojskowe, prosz1* o przekazanie i*h zaprzyjaQniony% ofi*ero% Ar%ii
CzerwonejI 2ay%onTille nalega r9wnie, e-y Ueaton zatr/dni jego rosyjskiego
szofera, kt9ry /dowodni, e jest Knaj-ardziej warto?*iowy% kontakte% w 8osk#
wieLI Po przyjeQdzie do 8oskwy Ueaton zwolni szofera i dwa tygodnie p9Qniej
spotka go w %/nd/rze kapitana .$W6
!E
I
Ueaton, kt9ry rozpo*z1 %oskiewsk1 karier4 jako zast4p*a atta*he wojskowego,
-y przeraony rozpa*zliwy% stane% -ezpie*ze+stwa a%-asadyI (zy-ko doszed do
wniosk/, e /ywane kody s1 do-rze znane Rosjano% i odkry, e /rz4dni*y
kons/lat/ *z4sto /rz1dzaj1 przyj4*ia, w kt9ry*h /*zestni*z1 dziew*z4ta Ksz*zodrze
podsyaneL przez .$W6I ,de%askowa r9wnie kilka zwi1zk9w ho%oseks/al#
ny*h
!
I (tarszy*h rang1 dyplo%at9w ?*igay -aleriny %oskiewskiego -alet/, za#
*h4*ane do tego zapewne przez .$W6I Gak pisa BohlenR
Przez *ay *zas dwie al-o trzy -aleriny kr1yy po korytarza*h a%-asadyI Przy*hodziy na
l/n*h al-o na kola*j4 i siedziay do ?wit/, plotk/j1* i popijaj1*fIII\I :y%*zasowe
zwi1zki -yy na porz1dk/ dzienny%I
.ie powioda si4 nato%iast pr9-a /wiedzenia a%-asadoraI Gedna z -alerin
prakty*znie nie wy*hodzia z a%-asady, wyznaj1* B/llitowi Kdozgonn1 %io?OL i
okre?laj1* go wy%ownie jako K%oje sone*zko, gwiazdk4 i ksi4y*L, ale jak si4
wydaje, -ez naj%niejszego sk/tk/
!A
I
$rytyka za-ezpie*zenia a%-asady irytowaa koleg9w Ueatona, za%iast -/dziO i*h
zaniepokojenieI $iedy zoy for%alny raport, e fran*/ski k/*harz 0a/ren*eSa AI
(teinhardta, a%-asadora w lata*h !BM#!CA, handl/je wikt/aa%i z a%-asady na
%oskiewski% *zarny% rynk/, Ueaton zosta Kskar*onyL przez (teinhardta, kt9ry
nie *h*ia /wierzyO w infor%a*je atta*he wojskowegoI
$r9tko przed wprowadzenie% nowy*h kod9w 6eparta%ent/ (tan/ w !CE
rok/ Ueaton z wasnej ini*jatywy poprosi, za po?redni*twe% wywiad/ wojskowego w
Waszyngtonie, o przysanie na inspek*j4 agenta 2B7I 8ia on sprawdziO stan
-ezpie*ze+stwa a%-asady i zapewniO, e nowe kody nie trafi1 r9wnie szy-ko do
sowie*ki*h r1k, *o stare
l!B
I 'daj1* k/riera z Waszyngton/, agent 2B7 odwiedzi
no*1 pok9j szyfrant9w i stwierdzi, e sejfy s1 otwarte, a ksi1ki kod9w walaj1 si4 po
stoa*h wraz z odszyfrowan1 koresponden*j1I Geden z szyfrant9w op/?*i pok9j
zostawiaj1* na CF %in/t otwarte drzwiI .ie /legao w1tpliwo?*i, e rosyjski
personel a%-asady, kt9ry -y nie%al tak li*zny *o a%eryka+ski, %ia wiele okazji, -y
zdo-yO dost4p do szyfr9w i tajny*h dok/%ent9wI W swoi% rapor*ie, agent 2B7 pisaR
AEF
.ie %aj1* %oliwo?*i znalezienia nor%alnego da%skiego towarzystwa, oddelegowani
do a%-asady %4*zyQni zadowalaj1 si4 rosyjski%i prostyt/tka%iXIII\I 89wi si4, e
dziew*z4ta te donosz1 stale GP'I
.a dodatek w pokoj/ szyfrant9w %ia %iejs*e przypadek ho%oseks/alnej
KperwersjiL
!C
I
W wynik/ raport/ agenta 2B7, do Waszyngton/ odwoano K%a1 gr/p4 kawa#
ler9wL i zaostrzono nie*o zasady -ezpie*ze+stwa
!F
I Agent 2B7 nie -y jednak
te*hnikie% i nie wpado %/ do gowy sz/kaO w a%-asadzie pods/*h9wI $iedy
zarz1dzono kontrol4 w !CC rok/, elektrote*hni*y %arynarki wojennej j/ po
pierwszy% prze*zesani/ wykryli AE /kryty*h %ikrofon9wI P9Qniej, jak twierdzi
jeden z pra*ownik9w a%-asady, Kznajdywano je staleI Byy w noga*h kadego
?wieo za%9wionego sto/ l/- krzesaI Byy pod tynkie% ?*ianI Byy wsz4dzieL
le
I
Prawie do ko+*a lat trzydziesty*h prowadzenie dziaalno?*i szpiegowskiej w
(tana*h ,jedno*zony*h nie naleao do priorytetowy*h zada+ %oskiewskiej
Centrali, *ho*ia kilka wpywowy*h, tajny*h ko%9rek $o%/nisty*znej Partii '(A
/trzy%ywao kontakt z $o%interne% i ofi*era%i sowie*kiego wywiad/ j/ od
poowy dekadyI G9wny% 1*znikie% %i4dzy partyjny% podzie%ie% a sowie*ki%
wywiade% -y Whittaker Cha%-ers, ko%/nisty*zny dziennikarz, kt9ry w !BA
rok/ otrzy%a pole*enie zerwania kontakt9w z parti1
!H
I Rok p9Qniej Cha%-ers
wyje*ha do 8oskwy, gdzie przeszed przeszkolenie wywiadow*zeI Po powro*ie
do '(A jego ofi*ere% prowadz1*y% -y (andor Gold-erger, -yy aparat*zyk
$o%intern/, /derzaj1*o podo-ny do Gro/*ho 8ar^a ze synny*h ko%edi fil%owy*h
-ra*i 8ar^I Gold-erger pra*owa dla 73 3arz4du, a poza ty% pod pse/doni%e% GI
Peters przez OwierO wiek/ -y szar1 e%inen*j1 $o%/nisty*znej Partii '(AS
!5
I
W !BC rok/ Cha%-ers o-j1 f/nk*j4 k/riera %i4dzy Gold-ergere% a podzie%n1
ko%9rk1 $P '(A w Waszyngtonie, kt9r1 zaoy 5arold Ware, ko%/nista
zatr/dniony w departa%en*ie rolni*twa, kt9ry zgin1 w wypadk/ sa%o*hodowy% w
!BF rok/I Wedle ?wiade*twa Cha%-ersa, li*z1*y%i si4 *zonka%i tej ko%9rki -yliR
Gohn GI A-t z departa%ent/ rolni*twa &p9Qniej pra*owa w Ad%inistra*ji Ro-9t
P/-li*zny*h, sena*kiej ko%isji ed/ka*ji i pra*y oraz departa%en*ie sprawiedliwo?*i),
.athan Witt z departa%ent/ rolni*twa &pote% w Ad%inistra*ji Ro-9t
P/-li*zny*h), Alger 5iss z departa%ent/ rolni*twa &pote% w spe*jalnej ko%isji
sena*kiej do spraw nadzor/ prze%ys/ z-rojeniowego, departa%en*ie sprawied#
liwo?*i i departa%en*ie stan/), jego -rat 6onald 5iss z departa%ent/ stan/ &p9Qniej w
departa%en*ie pra*y), 5enry 5I Collins z Ad%inistra*ji Odnowy .arodowej
&pote% w departa%en*ie rolni*twa), Charles $ra%er &$rewi*ki) z $rajowego
3arz4du (tos/nk9w Pra*y &pote% w Bi/rze Ad%inistra*ji Cen oraz w sena*kiej
podko%isji do spraw %o-iliza*ji wojennej) oraz Ui*tor Pero z Bi/ra Ad%inistra*ji
Cena%i &pote% w zarz1dzie prod/k*ji wojennej i departa%en*ie skar-/)I
W !BF rok/ Cha%-ers wy-ra naj-ardziej zdolnego z tej ko%9rki, 5issa, i
powierzy %/ %isj4 sfor%owania Kr9wnolegego aparat/L
!!
I W lata*h !BF#!BJ
siatka Cha%-ersa powi4kszya si4 o nowy*h agent9w, kt9ry%i -yli 5arry 6e^ter
White, szy-ko pn1*y si4 do g9ry /rz4dnik departa%ent/ skar-/, George (ilTer%an,
AEJ
statystyk rz1dowy, kt9ry p9Qniej przeszed do pra*y w Pentagonie, oraz zwer-owani
prawdopodo-nie przez niego White i G/lian Wadleigh, wykszta*ony w O^fordzie
ekono%ista, kt9ry w !BJ rok/ przeni9s si4 z departa%ent/ rolni*twa do wydzia/
/%9w handlowy*h departa%ent/ stan/I
8otywa*ja *zonk9w siatki waszyngto+skiej -ya dokadnie taka sa%a, *o
KPi1tkiLR z Ca%-ridgeR wa-i1*a //da tajnej walki $o%intern/ prze*iwko faszyz#
%owiI Wadleigh t/%a*zy to, pisz1*R KW *zasa*h, gdy 8i4dzynarod9wka $o%/#
nisty*zna -ya jedyn1 na ?wie*ie si1 prze*iwstawiaj1*1 si4 nazistowski% .ie%*o%
oraz inny% agresywny% %o*arstwo%, zaoferowae% %oje /s/gi sowie*kie%/
podzie%i/ w Waszyngtonie jako skro%ny /dzia w dziele powstrzy%ania faszys#
towskiego potop/L
AEE
I
Gesieni1 !BJ rok/ do Waszyngton/ przy-y nowy rezydent 73 3arz4du, Borys
Byk9w, kt9ry przej1 od Gold-ergera kontrol4 nad siatk1 Cha%-ersaI Cha%-ers
opisywa p9Qniej Bykowa, kt9rego zna pod pse/doni%e% Peter, jako %4*zyzn4 w
?redni% wiek/, niewielkiego wzrost/, z rzedniej1*y%i r/dawy%i wosa%i, kt9ry
/-iera si4 w drogie garnit/ry z weny *zesankowej, zawsze z kapel/sze%, nosz1#
*ego *z4sto, Kw napoleo+ski% styl/L, praw1 r4k4 w wy*i4*i/ %arynarki, o Ka/to#
rytatywny*hL %aniera*h i Kza*howani/ przypo%inaj1*y% asi*4L
AE
I Byk9w s/gerowa
wypa*anie agento% honorari9w, e-y KnastawiO i*h prod/k*yjnie do pra*yLI $iedy
Cha%-ers zaprotestowa, Byk9w wr4*zy %/ tysi1* dolar9w, *o w lata*h
trzydziesty*h -yo spor1 s/%1, i pole*i k/piO -/*harskie dywany, kt9re *ztere*h
najlepszy*h agent9w # 5iss, White, (ilTer%an i Wadleigh # %iao dostaO jako
Kprezenty od sowie*kiego l/d/ dla a%eryka+ski*h towarzyszyL
AEA
I
W Wielkiej Brytanii sowie*ki wywiad zdoa spenetrowaO w ty% *zasie tylko
jeden resort # 8inisterstwo (praw ,agrani*zny*hI W Waszyngtonie sowie**y
agen*i zainstalowali si4 w r9ny*h agenda*h ad%inistra*ji RooseTelta i siatka stale si4
rozszerzaa, *ho*ia penetra*ja -rytyjski*h sfer rz1dowy*h %iaa w Centrali
pierwsze+stwo przed wprowadzenie% agent9w do ad%inistra*ji a%eryka+skiejI
8oskw4 interesoway przede wszystki% %o*arstwa e/ropejskie i GaponiaI
Byk9w nie interesowa si4 z-ytnio polity*zny%i taje%ni*a%i '(AI :ak jak Gol#
-erger, kad na*isk na z-ieranie infor%a*ji wywiadow*zy*h o .ie%*ze*h i Gaponii, a
g9wnie Ko wszystki%, *o doty*zy nie%ie*ki*h i japo+ski*h przygotowa+ do
wojny z na%iLI
Byk9w gani Wadleigha, e nie potrafi dostar*zyO %/ opra*owa+ departa%ent/
stan/ na te%at polityki .ie%ie* i Gaponii
AEB
I Chwali nato%iast 5issa, kt9ry jesieni1
!BJ rok/ zosta asystente% zast4p*y sekretarza stan/ 2ran*isa BI (ayre, dzi4ki
*ze%/ zdo-y dost4p do telegra%9w dyplo%aty*zny*h i szyfrogra%9w nadsyany*h
przez atta*he wojskowy*hI .a po*z1tk/ !BH rok/ Cha%-ers otrzy%ywa raz na
tydzie+ l/- E dni pa*zk4 %ateria9w od 5issa, w ty% najwaniejsze, z p/nkt/
widzenia Bykowa, raporty doty*z1*e polityki :okio w trak*ie wojny *hi+sko##
japo+skiejI 6epesza z A %ar*a !BH rok/ *ytowaa na przykad pogl1dy nie
wy%ieniony*h z nazwisk Kjapo+ski*h dow9d*9w ar%ii l1dowejXIII\ e -4d1 w stanie
prowadziO zwy*i4sk1 wojn4 prze*iw Rosji, trzy%aj1* -ez kopot/ w sza*h/ znaj#
d/j1*y*h si4 z flanki Chi+*zyk9wL
AEC
I
AEH
,do-ywaj1* infor%a*je w departa%en*ie stan/, 5iss za*iera po so-ie ?lady z
r9wny% spryte%, jak 8a*lean w 2oreign Offi*eI .awet Wadleigh, kt9ry -y w
tej sa%ej siat*e, nie %ia poj4*ia, e 5iss pra*/je dla RosjanI K'waae% go
zawsze za -ardzo /%iarkowanego zwolennika polityki .ew 6eal o -ardzo konser#
watywny*h przekonania*hL
AEF
I (ayre doszed p9Qniej do wniosk/, e dok/%enty
dostar*zone przez 5issa Kprawdopodo-nieL /%oliwiy Rosjano% za%anie a%e#
ryka+skiego szyfr/ dyplo%aty*znego
AEJ
I .ie dotaro jednak do niego, e szyfr ten
%9g zostaO za%any zna*znie w*ze?niej dzi4ki, penetra*ji a%-asady (tan9w
,jedno*zony*h w 8oskwieI
(tos/nkowo niewielkie zna*zenie, jakie wywiad sowie*ki przywi1zywa do
zdo-ywania infor%a*ji w (tana*h ,jedno*zony*h, od-io si4 na kali-rze skiero#
wanego do tej pra*y personel/ i stosowany*h %etoda*hI Gold-erger i Byk9w nie
naleeli do klasy 8aego i 6e/ts*haI Pod*zas szkolenia w 8oskwie w !BB rok/
Cha%-ers -eztrosko wysya, w-rew instr/k*jo%, kartki z pozdrowienia%i do
przyja*i9, w ty% jedn1 z Ksowie*ki% -ogosawie+stwe%L dla nowo narodzonego
dzie*kaI Po powro*ie do '(A -awi si4 w dziwne %istyfika*je, przyj%/j1* dla
przykad/ o-*y ak*ent, *o Wadleigh i kilk/ inny*h agent9w /znao za dow9d, e nie
jest A%erykanine%
AEH
I
Gol-erger i Byk9w, jak si4 wydaje, te nie przestrzegali dys*ypliny, gdy
pozwalali Cha%-ersowi na ra1*e zanied-ania zasad -ezpie*ze+stwaI .iekt9rzy z
jego przyja*i9 wiedzieli, e zaangaowany jest w jak1? K-ardzo tajn1 ro-ot4L, a w
jedny% przypadk/ wygada si4, e Kprowadzi dla (owiet9w pra*4 kontr#
wywiadow*z1 prze*iwko Gapo+*zyko%LI .ajlepszego agenta, Algera 5issa, Cha%-ers
traktowa jak przyja*iela, odwiedzali si4 nawzaje% z ona%i i zostawali na no* w
do%a*hI W wielkiej przyjaQni yli te pozostali agen*i siatkiI Odwiedzali si4 w
do%a*h, *hodzili wsp9lnie do galerii i %/ze9w, grali raze% w ping#ponga
AEM
I
, p/nkt/ widzenia -ezpie*ze+stwa siatki, najwi4kszy% zagroenie% -y sa%
Cha%-ersI W lip*/ !BH rok/ zosta wezwany do 8oskwyI Gego roz*zarowanie do
staliniz%/ stale roso i -oj1* si4 o wasny los, zwleka z wyjazde% przez
dziewi4O %iesi4*yI Wresz*ie, w kwietni/ !BM rok/, zerwa kontakt z .$W6I
'krywa si4 do ko+*a rok/, opowiadaj1* o swoi*h do?wiad*zenia*h kade%/, kto
*h*ia s/*haO
AE!
I W pa+stwie, kt9re d-a o -ezpie*ze+stwo swoi*h interes9w,
szeroka wiedza Cha%-ersa o roz%iara*h sowie*kiej penetra*ji %iaa-y katastrofalne
sk/tki dla opera*ji .$W6, ale ad%inistra*ja waszyngto+ska traktowaa wasne
-ezpie*ze+stwo z jesz*ze wi4kszy% lek*ewaenie% ni rz1d -rytyjskiI Cha%-ers
przekona si4 w nast4pny*h lata*h, e 2B7 oraz Biay 6o%, od prezydenta w d9, nie
interes/j1 si4 jego rewela*ja%i o sowie*ki*h agenta*h
AE
I Pa+stwo, kt9re pod konie*
77 wojny ?wiatowej %iao otrzy%aO w 8oskwie rang4 Kg9wnego prze*iwnikaL, -yo
z/penie otwarte na penetra*j4 .$W6I
0ozdzia> L
!! wo1na ?wiatowa
!B!#!C
Cele%, jaki wyzna*zy so-ie 5itler, -yo przekszta*enie "/ropy Ws*hodniej w
rasistowskie i%peri/%, gdzie Kpodl/dzieL rasy sowia+skiej -4d1 pra*owaO dla
ger%a+skiego 5errenTolk/, a ydowska Ktr/*iznaL zostanie *akowi*ie wyt4pionaI
5itler nigdy nie w1tpi, e kl/*zowy% etape% tworzenia wy%arzonego i%peri/%,
-4dzie wojna ze ,wi1zkie% (owie*ki%I 8i%o to, kiedy o-ej%owa wadz4 w !BB
rok/, tylko niewiel/ l/dzi traktowao serio wizj4 ws*hodnioe/ropejskiego i%peri/%,
przedstawion1 w nap/szony% styl/ dziesi4O lat w*ze?niej na strona*h -ekotliwego
nie*o polity*znego %anifest/ 9ein "am$f; W poowie lat trzydziesty*h sa% 5itler
%askowa pene %egalo%anii plany wo-e* "/ropy Ws*hodniej i osz/kiwa nie%ie*ki
nar9d, t/%a*z1* %/, e /zysk/j1* Kr9wne prawaL 777 Rzesza zagwarant/je pok9j
w "/ropie

I
W !AA rok/ pogr1ona w rewol/*ji Rosja i po-ite .ie%*y, dwoje wyrz/tk9w
%i4dzynarodowego syste%/, wyszo z izola*ji, zawieraj1* pakt w Rapallo i zadzi#
wiaj1* reszt4 "/ropy wznowienie% stos/nk9w dyplo%aty*zny*h, rezygna*j1 z 1da+
finansowy*h oraz przyrze*zenia%i wsp9pra*yI W *i1g/ nast4pnego dziesi4*iole*ia,
%i%o nie/danej pr9-y wznie*enia rewol/*ji w .ie%*ze*h w !AB rok/,
dyplo%aty*zne i handlowe stos/nki %i4dzy sowie*k1 Rosj1 a Rep/-lik1 Wei%arsk1
-yy lepsze ni z inny%i kraja%iI Przej4*ie wadzy przez nazist9w w !BB rok/
zako+*zyo er4 RapalloI
Cho*ia (talin, a do atak/ w !C rok/, nie potrafi w peni zroz/%ieO
nie%ie*kiego zagroenia, nie/-agana wrogo?O 5itlera do wszelki*h for% %ark#
siz%/ oraz istniej1*ego porz1dk/ %i4dzynarodowego *zynia z 777 Rzeszy
naj-ardziej o*zywistego wroga Rosji w "/ropieI Po*z/*ie zagroenia Rosji
wz%aga przy ty% konflikt z Gaponi1I Rez/ltate% podw9jnego nie-ezpie*ze+stwa
-y dra%aty*zny zwrot dyplo%a*ji rosyjskiejI Ofi*jalna sowie*ka polityka
zagrani*zna oparta zostaa na posz/kiwania*h /kad/ z-iorowego -ezpie*ze+stwa z
%o*arstwa%i za*hodni%i prze*iwko zagroeni/ naziz%e% i faszystowsk1
agresj1I ;wiade*twe% tej polityki -yo wej?*ie (owiet9w w !BC rok/ do 0igi
.arod9w, kt9r1 8oskwa doty*h*zas -ojkotowaaI W !BF rok/ $re%l zawar
pierwsze traktaty o-ronne z %o*arstwa%i kapitalisty*zny%i # z 2ran*j1 i Cze*ho#
sowa*j1I
Or4downikie% -ezpie*ze+stwa z-iorowego -y 8aksy% 0itwin9w, l/dowy
ko%isarz spraw zagrani*zny*h w lata*h !BE#!B!, kt9ry ostatnie dziesi4O lat
przedrewol/*yjnego y*ia sp4dzi w Wielkiej Brytanii, gdzie kierowa gr/pa%i
AE!
-olszewi*ki%i i sk1d powr9*i do Rosji z angielsk1 on1I 0itwin9w %ia wi4kszy
talent do -/dowy przyja*ielski*h stos/nk9w z ,a*hode%, ni jakikolwiek polityk
jego pokoleniaI '%ia nie tylko nawi1zywaO kontakty z %4a%i stan/, ale r9wnie z
radykaa%i roz*zarowany%i -rakie% zde*ydowania swy*h rz1d9w w oporze
prze*iwko groQ-o%, a p9Qniej agresji 5itlera i 8/ssoliniegoI
Gednake j/ w !BC rok/ (talin za*z1 potaje%nie rozwaaO alternatywne
sposo-y zne/tralizowania nie%ie*kiego zagroeniaI Op*j1 %iao -yO poroz/%ienie z
5itlere%, w %iejs*e wy%ierzonego w 777 Rzesz4 syste%/ -ezpie*ze+stwa z-io#
rowegoI $r9tko po Kno*y d/gi*h noyL, gdy 5itler rozprawi si4 krwawo z przy#
w9d*1 (A, "rnste% Roeh%e%, i okoo ME jego zwolennika%i, (talin o?wiad*zy na
posiedzeni/ polit-i/ra w lip*/ !BC rok/R K(yszeli?*ie wiado%o?*i z .ie%ie*W O
ty%, jak 5itler poz-y si4 Roeh%aW Porz1dny *hop z tego 5itleraV Pokaza, jak si4
/poraO z prze*iwnika%i polity*zny%iVL
A
I
Podj4ta kilka %iesi4*y p9Qniej przez (talina de*yzja likwida*ji poten*jalnie
najpowaniejszego prze*iwnika, $irowa, -ya -yO %oe wzorowana na dziaania*h
5itleraI 6okonywana od tego *zas/ przez (talina Kkorela*ja siL na ,a*hodzie
&por9wnanie, kt9re w prze*iwie+stwie do trady*yjnej kalk/la*ji -ilans/ si, -ierze
pod /wag4 nie tylko poten*ja %ilitarny, ale r9wnie wol4 polity*zn1) wypadaa
*oraz korzystniej dla 5itleraI (talin nie wierzy w trwae /oenie stos/nk9w z
pa+stwa%i kapitalisty*zny%iI $ier/j1* si4 podstawowy%i kanona%i %arksistows#ko#
leninowskiej wiary, -y przekonany o nat/ralnej skonno?*i wszystki*h kapitalist9w do
spiskowania prze*iwko wadzy sowie*kiejI .a razie jednak ?wiat kapitaliz%/ -y
sk9*ony i podzia ten stwarza szans4 RosjiI , /wagi na nienawi?O 5itlera do
%arksiz%/, /oenie stos/nk9w z nazistowski%i .ie%*a%i -yo pozornie tr/dniejsze,
ni z -/r/azyjny%i de%okra*ja%i, ale (talin %ia, jak si4 wydaje, nadziej4, e
5itler jest wystar*zaj1*o zdolny% praktykie% w dziedzinie Realpolitik, e-y
zroz/%ieO korzy?*i wypywaj1*e z nazistowsko#sowie*kiego podzia/ "/ropy
Ws*hodniej na dwie strefy wpyw9wI
6ziaaj1* w %y?l instr/k*ji (talina i 8ootowa &o 0itwinowie nigdy nie wspo#
%niano), szef sowie*kiej %isji handlowej w Berlinie, 6awid $andelaki, rozpo*z1 w
sty*zni/ !BH rok/ po/fne sondae na te%at %oliwo?*i tajny*h nego*ja*ji
poroz/%ienia polity*znego %i4dzy Rosj1 a .ie%*a%iI Po*z1tkowo 5itler nie
wykazywa zainteresowania
C
I $iedy jednak $andelaki przyje*ha do 8oskwy w
towarzystwie -erli+skiego rezydenta .$W6, e-y zoyO raport (talinowi, to
przedstawi on -ardziej opty%isty*zn1 o*en4 syt/a*jiI Wed/g rela*ji $rywi*kiego,
$andelaki -y zdania, e istnieje szansa na poroz/%ienie z .ie%*a%i, *hoO nie
jest wykl/*zone, e jego opty%iz% wypywa ze stra*h/ przed przyznanie% si4 do
fiaska powierzonej %isjiI
$rywi*ki rela*jonowa r9wnie roz%ow4 z Geowe%I K.ie%*y s1 silneI (1
teraz najsilniejszy% %o*arstwe% na ?wie*ieI 5itler to /*zyniI W to w1tpiO nie
%onaI Czy %ona wi4* nie li*zyO si4 z ni%W Przed sowie*k1 Rosj1 jest wi4* tylko
jeden kier/nekL # twierdzi Ge9w, powo/j1* si4 na (talina, kt9ry %ia %/
powiedzieOR K8/si%y doj?O do poroz/%ienia z pot4niejszy% %o*arstwe%, jaki% s1
hitlerowskie .ie%*yL
B
I
AE
6e*yd/j1* si4 na flirt z 5itlere%, (talin nie dysponowa do-ry% %ateriae%
wywiadow*zy% z teren/ 777 Rzeszy, *ho*ia przed doj?*ie% nazist9w do wadzy
sowie*ki wywiad zagrani*zny dziaa w .ie%*ze*h lepiej ni w jaki%kolwiek
inny% pa+stwie e/ropejski%I $o%/nisty*zna Partia .ie%ie*, najwi4ksza partia
poza Rosj1, zorganizowaa -owie% kilk/nastotysi4*zn1 sieO korespondent9w ro-ot#
ni*zy*h, *zyli ra-kors9w, kt9ry*h nazwa po*hodzia od s9w ra-o*zij korriespon#
dientI Ofi*jalnie ra-korsi %ieli, podo-nie jak we 2ran*ji i inny*h kraja*h, nadsyaO
do prasy ko%/nisty*znej infor%a*je o war/nka*h pra*yI 8niej ofi*jalnie dostar*zali
wiado%o?*i te*hni*zne, kt9re wykorzystywano w wywiadzie gospodar*zy% i woj#
skowy%I W !BE rok/ 5ans $ippen-erger, *zonek -i/ra polity*znego $P6,
odpowiedzialny za kontakty partyjnego podzie%ia z sowie*ki% wywiade%, wy-rany
zosta dep/towany% do Rei*hstag/I Przez trzy lata, a do doj?*ia 5itlera do
wadzy, kontyn/owa dziaalno?O wywiadow*z1 korzystaj1* z i%%/nitet/ posels#
kiego oraz zasiadania w parla%entarnej ko%isji wojskowej
J
I
Berlin -y g9wn1 -az1 dziaalno?*i O8( na ,a*hodzie, stoli*1 i%peri/%
wydawni*zego 8/enzen-erga oraz *entral1 jego organiza*ji Kparawan9wLI W stoli*y
.ie%ie* %ie?*i si4 r9wnie roz-/dowany i wyso*e profesjonalny Pass#Apparat C,
kt9ry po%aga rozsiany% po "/ropie i ?wie*ie agento% OGP', 73 ,arz1d/ oraz
O8( w /zyskiwani/ paszport9w i KlegendL, *zyli sfa-rykowany*h y*iorys9w
podparty*h %aksy%alnie wiarygodny%i dany%i -iografi*zny%i i a/tenty*zny%i
l/- faszywy%i dok/%enta%iI 5ans Reiners, paszportowy ekspert Pass#Apparat/,
poda przykad K7Tara 8/elleraL dla zil/strowania d-ao?*i, jak1 przywi1zywano do
sz*zeg99wR
8/eller nie %9g pojawiO si4 ot tak na ?wie*ie, posiadaj1* tylko paszportI 8/sia -yO
wyposaony we wszystkie podstawowe dok/%enty pozwalaj1*e %/ potwierdziO swoj1
tosa%o?OR %etryk4 /rodzenia, za?wiad*zenia z pra*y, ksi1e*zk4 /-ezpie*zeniow1, itpI
:aki zestaw dok/%ent9w oso-isty*h nazywa si4 Kkolek*j1LI Ne-y zro-iO do-r1 Kkolek*j4L,
trze-a -yO po tro*h/ historykie%, geografe% oraz znaw*1 poli*yjny*h zwy*za#j9wXIII\I
$iedy Kkolek*jaL jest j/ gotowa, potrze-na jest spora doza ostrono?*iI 7Tar 8/eller nie
%oe wyje*haO w pierwsz1 podr9 zagrani*zn1 z nowi/tki% paszporte%I $iedy
pokaz/je si4 na grani*y paszport peen wiz i ste%pli kontroli grani*znej, kt9re
potwierdzaj1, e posiada*z -y j/ wielokrotnie sprawdzany, to poli*jant kontrol/je go
%niej /wanie, ni ?wieo wydany dok/%entI 6latego te Pass#Apparat C /%iesz*za w
paszporta*h faszywe wizy i pie*z4*ie kontroli grani*znejI :rasa, jak1 rzeko%o
prze-y posiada*z paszport/, jest dokadnie prze%y?lanaI Wszystko %/si si4 logi*znie
zgadzaO z Klegend1L, kt9rej 8/eller %/sia wy/*zyO si4 na pa%i4OI
,godnie z o-li*zenia%i Reinersa w lata*h !AH#!BA -erli+ski Pass#Apparat
prod/kowa ro*znie okoo CFE Kkolek*jiL dok/%ent9w
H
I
Ol-rzy%ia skala sowie*ki*h opera*ji wywiadow*zy*h w .ie%*ze*h, nakadanie si4
jawnej dziaalno?*i $P6 na opera*je partyjnego podzie%ia oraz pena ent/zjaz%/
a%atorsz*zyzna Ra-kors9w spowodowaa w ostatni*h lata*h Rep/-liki Wei%arskiej
wiele wpadek ko%pro%it/j1*y*h p/-li*znie zar9wno siatk4 K$laraL, *zyli OGP', jak i
KGretaL, pod kt9ry% to kryptoni%e% kry si4 73 ,arz1dI Od
A
*zerw*a !B rok/ do gr/dnia !BA s1dy nie%ie*kie rozpatryway ponad BEE
spraw o szpiegostwo w wi4kszo?*i na rze*z wywiad/ sowie*kiegoI Wi4kszo?O ze
skazany*h otrzy%ywaa wyroki najwyej po kilka %iesi4*y wi4zienia, a w kwietni/
!BA rok/ wszed w y*ie dekret o o-ronie gospodarki narodowej, wprowadzaj1*y
kar4 F lat wi4zienia za przekazywanie infor%a*ji gospodar*zy*h o-*y% %o#
*arstwo%
$
I
W listopadzie !BA rok/ poli*ja nakrya %ieszkanie /ywane przez Pass##
Apparat, w kt9ry% znaleziono JEE *zysty*h paszport9w &prawdziwy*h i fa#
szywy*h), BF *z4?*iowo wypeniony*h paszport9w, MEE fotografii paszportowy*h,
HEE poli*yjny*h for%/larzy, dwa tysi1*e r9ny*h pie*z4*i /rz4dowy*h oraz ol-#
rzy%ie ar*hiw/% r9ny*h dok/%ent9w ofi*jalny*h, s/1*y*h do tworzenia wia#
rygodny*h KlegendL
!
I
.aj-ardziej ko%pro%it/j1*1 dla wywiadow*zy*h opera*ji 8oskwy w .ie%#
*ze*h -ya /*ie*zka Georga (e%%el%anna w !B rok/I (e%%el%ann -y agente%
OGP', kt9ry przez osie% lat prowadzi dziaalno?O szpiegowsk1 w opar*i/ o %isj4
handlow1 ,(RR w 5a%-/rg/I Po /*ie*z*e zaoferowa jednej z wiede+ski*h gazet
seri4 artyk/9w o ak*ja*h sowie*kiego wywiad/ w .ie%*ze*h, A/strii oraz inny*h
kraja*h, w kt9ry*h o-ie*ywa zde%askowaO wiel/ agent9w 8oskwy, w ty% $ip#
pen-ergeraI .ie zd1y jednak speniO groQ-y, gdy zani% napisa artyk/y zosta
za%ordowany przez Andrieja Pikowi*za, ser-skiego ko%/nist4 pra*/j1*ego dla
OGP'I Pod*zas pro*es/ w !BA rok/ Pikowi*z przyzna si4 do winy twierdz1*, e
zgadzi (e%%el%anna, gdy *h*ia zapo-ie* zdradzie i pewnej ?%ier*i wiel/
K-ojownik9w proletaria*ki*hLI W o-ronie Pikowi*za ko%/ni?*i rozp4tali pot4n1
ka%pani4 prasow1, w wynik/ kt9rej s4dziowie nie potrafili wydaO zgodnego
werdykt/ i zosta on /niewinniony

LI
Po doj?*i/ 5itlera do wadzy, wi4kszo?O *zoowy*h dziaa*zy $P6 i $o%inter#n/
zdoaa /*ie* za grani*4 dzi4ki faszywy% dok/%ento% dostar*zony% przez Pass#
ApparatI Wprowadzenie rey%9w pa+stwa poli*yjnego, delegaliza*ja $P6, rosn1*e
popar*ie spoe*zne dla dyktat/ry 5itlera oraz li*zne dezer*je z ko%/nisty*znego
podzie%ia zr/jnoway wi4kszo?O sowie*kiej siatki wywiadow*zejI Wysano wi4* do
.ie%ie* potaje%nie ofi*era OGP' Gr/enfelda &pse/doni% Br/no), kt9ry %ia
podj1O pr9-4 o*alenia resztek organiza*ji K$laraL i KGretaLI .iezadowolona z jego
raport9w %oskiewska Centrala zast1pia go e%isari/sze% wyszej rangi, kt9ry%
-y dr Gregor Ra-inowi*zI Agen*i zapa%i4tali tego ydowskiego lekarza z
powod/ Ks%/tnego, ale penego %1dro?*i, g4-okiego spojrzenia -r1zowy*h o*z/
oraz wraenia r9wnowagi i solidno?*i, wywoanego przez znako%i*ie skrojone,
konserwatywne /-ranieLLI
Ra-inowi*z ograni*zy siatk4 73 ,arz1d/ do zaledwie AF agent9w i jak si4
wydaje zlikwidowa *akowi*ie siatk4 OGP'I Organiza*ja Ra-kors9w zostaa
za%kni4taI Pass#Apparat przeniesiono w !BC rok/ do ,ag4-ia (aary, a kiedy
jego l/dno?O wypowiedziaa si4 rok p9Qniej w ple-is*y*ie za w1*zenie% do
Rzeszy, Pass#Apparat rozdzielono, przenosz1* *z4?O ekspert9w do Parya, a reszt4 do
8oskwyI Pod*zas zjazd/ $P6, kt9ry od-y si4 w !BF rok/ pod 8oskw1, szef 7.O,
A-ra% (/*ki, poinfor%owa, e wszelka %asowa dziaalno?O wywiadow*za
AA
na terenie .ie%ie* zostaa wstrzy%anaI Osz*z4dzona przez Ra-inowi*za KGretaL
f/nk*jonowaa jako %ao sk/te*zna opozy*ja antyhitlerowska, a nie siatka wywia#
dow*za, a sa% Ra-inowi*z przerz/*ony zosta w !BJ rok/ do (tan9w ,jedno*zony*h,
gdzie %ia po%9* w kierowani/ -ezpo?redni1 penetra*j1 r/*h/ tro*kist9w
A
I
Rozpo*z4t1 przez 5itlera likwida*j4 sie*i sowie*kiego wywiad/ w .ie%*ze*h
doko+*zy (talinI Wiel/ wsp9pra*/j1*y*h z Central1 .ie%*9w zostao stra*ony*h w
lata*h Kwielkiego terror/L, w ?lad za prze-ywaj1*y% na %oskiewski% wygnani/
kierowni*twe% $P6I Gedny% z pierwszy*h rozstrzelany*h -y 5ans $ippen-erger,
kt9rego w !BJ rok/ z%/szono, e-y przyzna si4 do a-s/rdalnego zarz/t/ Kszpie#
gowania na rze*z nie%ie*kiej Rei*hswehryL
B
I
(zkody wyrz1dzone przez nie%al *akowit1 likwida*j4 szeroko rozga4zionej
nie%ie*kiej siatki agent/ralnej -yy ty% -ardziej dotkliwe, e .ie%*y -yy praw#
dopodo-nie jedyny% %o*arstwe%, kt9rego szyfr9w nie /dao si4 za%aO krypto#
analityko% %ieszanej jednostki radiowywiad/ .$W6 i 73 ,arz1d/, dziaaj1*ej w
ra%a*h (pie*#Otdiea .$W6I
$iedy Beria o-j1 w !BM rok/ kierowni*two .$W6, pole*i za%kn1O %ieszan1
jednostk4 radiowywiad/I .ale1*a do (pie*#Otdiea sek*ja .$W6 przeniosa si4 do
g%a*h/ -yego hotel/ (ele*t przy /li*y 6ziery+skiego, gdzie zaj%owaa si4 g9wnie
koresponden*j1 dyplo%aty*zn1I (zyfrowana koresponden*ja wojskowa, ale nie tylko,
pozostaa do%en1 GR'I
Przed atakie% w *zerw*/ !C rok/, sowie*ki% kryptologo% z .$W6 i GR' nie
/dao si4 za%aO taje%ni*y nie%ie*kiej %aszyny szyfr/j1*ej "nig%aI Po wy-/*h/ walk
szyfry "nig%y a%ane -yy tylko in*ydentalnie i prakty*znie a do ko+*a wojny
szyfrowana %aszynowo nie%ie*ka koresponden*ja -ya dla sowie*kiego radiowywiad/
niedost4pna
C
I .iedost4pny -y r9wnie g9wny dyplo%aty*zny szyfr nie%ie*ki, oparty
na syste%ie ta-li* jednorazowy*h oraz syste%, kt9re%/ kryptoanality*y -rytyjs*y
nadali kryptoni% 2loradoraI W za%ani/ K2loradoryL nie po%ogy nawet infor%a*je o
konstr/k*ji tego szyfr/, /zyskane pod*zas penetra*ji nie%ie*ki*h a%-asad w
Warszawie i :okioI
Brytyjs*y kryptoanality*y za%ali wersj4 "nig%y, kt9r1 pos/giwaa si4 0/ft#waffe
dopiero w !CE rok/I &Po otrzy%ani/ w !B! rok/ taje%ni*y "nig%y oraz replik
%aszyn szyfr/j1*y*h od polskiego radiowywiad/ #$rzy$; t>um;=; K2loradoraL opieraa
si4 d/ej, a do sierpnia !CA rok/, *ho*ia -rytyjski radiowywiad dysponowa
ko%pletny% egze%plarze% podstawowej ksi1ki kod9w tego syste%/
F
I
[ [ [
(a-o?O agent/ry wewn1trz .ie%ie* wywiad sowie*ki nadra-ia wz%oon1
pra*1 z zewn1trz, przede wszystki% z kraj9w Benel/^/, 2ran*ji i (zwaj*ariiI W
ko+*/ lat trzydziesty*h skierowano ta% kilk/ /talentowany*h agent9w 73
,arz1d/, kt9rzy przyst1pili do -/dowy siatki, tworz1* z niej stopniowo najwaniejsz1
organiza*j4 wywiadow*z1 w ok/powanej "/ropieI 6w9*h z ni*h wyr9nio si4 w
sz*zeg9lny spos9-I Pierwszy% -y 0eopold :repper, polski Nyd, kt9ry zani%
AB
zosta zwer-owany w !BJ rok/ przez Berzina do pra*y do 73 3arz4du, wsp9#
pra*owa ?*i?le z O8( $o%intern/I 6wa lata p9Qniej :repper przy-y do Belgii,
pos/g/j1* si4 faszywy% paszporte% wystawiony% na nazwisko kanadyjskiego
-iznes%ana, Ada%a 8iklera, kt9ry przyje*ha do "/ropy zainwestowaO l O tysi4*y
dolar9wI Wsp9lnie z przyja*iele% ydowskiego po*hodzenia, 0eone% GrossTogle%,
kt9ry te pra*owa dla O8(, zaoyli fir%4 o dziwnej nie*o nazwie ,nako%ita
,agrani*zna Wytw9rnia Pasz*zy Prze*iwdesz*zowy*hI Bya to przykrywka dla
dziaalno?*i wywiadow*zej :reppera i dawaa %/ Ko-raz za%onego prze%ysow*aL,
kt9ry po%aga w tworzeni/ siatki szpiegowskiej, zoonej w wi4kszo?*i z
Nyd9w skrzywdzony*h przez nazist9w i gotowy*h wzi1O odwet pra*/j1* za
dar%o prze*iwko 5itlerowiI
:repper kierowa siatk1, ale tak jak (orge, -y jedno*ze?nie jej najlepszy%
agente%I (/k*esy odniesione przed wojn1 -yy niewielkie, gdy # jak wspo%ina
:repper # Ka do wy-/*h/ wojny dziaalno?O wywiadow*z1 odoyli?%y na -okI
.aszy% zadanie% -yo skonsolidowanie dziaalno?*i handlowej i pooenie solidnego
f/nda%ent/, tak e-y -yO gotowy% kiedy padn1 pierwsze strzayL
J
I
6r/gi% znako%ity agente% -y Aleksader RadoI Podo-nie jak :repper, -y
Nyde%, ale w4gierski%I $arier4 wywiadow*z1 rozpo*z1 w O8(, a p9Qniej zosta
zwer-owany przez 73 3arz4d; :ak jak :repper zaoy wasn1 fir%4, kartografi*zne
wydawni*two Geopress, zarejestrowane w !BJ rok/ w Genewie, kt9ra -ya
przykrywk1 dla dziaalno?*i wywiadow*zejI Pod*zas 77 wojny ?wiatowej Rado
kierowa najwaniejsz1 sowie*k1 siatk1 agent/raln1 pra*/j1*1 prze*iwko .ie%*o%,
ale przed wojn1, tak jak :repper, dostar*za %ateria o %arginalny% zna*zeni/
H
I
.aj*enniejszy %ateria wywiadow*zy, zdo-yty w okresie przedwojenny%,
po*hodzi ze sk/te*znej penetra*ji nie%ie*ki*h a%-asad w :okio i WarszawieI
6ziaaj1*y w :okio (orge deklasowa wszystki*h, zwasz*za od kwietnia !BM
rok/, kiedy zaprzyjaQniony z ni% atta*he wojskowy "/gen Ott zosta %ianowany
a%-asadore%I (orge sa% o*enia, e od tego *zas/ JE pro*ent przesyanego przez
jego siatk4 %ateria/ po*hodzio z a%-asady .ie%ie*I .a pro?-4 Otta, (orge
poje*ha nawet jako k/rier a%-asady do 8anili, $anton/ i 5ongkong/I By to
rzadki przypadek, e-y sowie*ki agent dziaa pod o*hron1 nie%ie*kiego i%%/nitet/
dyplo%aty*znegoS[I
,godnie z a/toryzowan1 przez wadze sowie*kie hagiografi1, (orge nie wiedzia, e
dyrektor 73 3arz4du, genera Berzin, zosta rozstrzelany w !BM rok/I 6latego te
swoistego s%a*zk/ na-iera list (orgego, adresowany do Berzina w paQdziernik/ !BM
rok/R
:owarzysz/ 6yrektorzeV .ie %artw*ie si4 o nasI Cho*ia potwornie z%4*zeni i w *i1gy%
napi4*i/, jeste?%y jednak l/dQ%i zdys*yplinowany%i, pos/szny%i, zde*ydowany%i i
oddany%i sprawie, kt9rzy s1 gotowi wykonaO wszelkie zadania wi11*e si4 z nasz1
wielk1 %isj1I Przesya%y Warn i Waszy% przyja*ioo% serde*zne pozdrowieniaI Prosz4 o
przekazanie za1*zonego list/ i pozdrowie+ %ojej onieI By-y% wdzi4*zny, gdy-y
/dao si4 Warn znale?C *zas, e-y si4 ni1 zaopiekowaOdIII\SLI
AC
Wi4kszo?O przekazany*h przed wojn1 naj*enniejszy*h %ateria9w zdo-yty*h
przez siatk4 (orgego doty*zya jednak spraw japo+ski*h, a nie polityki 777 RzeszyI .a
podstawie infor%a*ji dostar*zony*h przez agenta Ozaki, (orge zapewni 8oskw4 late%
!BM rok/, e pierwszy powany rosyjsko#japo+ski in*ydent grani*zny nad
jeziore% Chasa+ w 8and/rii zosta sprowokowany przez lokalnego dow9d*4
ar%ii japo+skiej, a rz1d w :okio stara si4 /nikn1O wojnyI 'spokajaj1*1 wiado%o?O
wysa te po japo+ski% pogwa*eni/ grani*y 8ongolii ,ewn4trznej w %aj/ !B!
rok/
AE
I W ty% przypadk/ 8oskwa nie /wierzya zapewnienio% (orgego i przez
pewien *zas -ya przekonana, e grozi jej agresja na 6aleki% Ws*hodzie
A
I 0ate%
!B! rok/ 73 ,arz1d stra*i na pewien *zas za/fanie do swego najlepszego ofi*era, a
kiedy .ie%*y napady l wrze?nia na Polsk4 i rozpo*z4a si4 77 wojna ?wiatowa,
8oskwa wysaa (orge%/ ostr1 repry%end4R
Gaponia %/siaa rozpo*z1O wane r/*hy &wojskowe i polity*zne), kt9re s1 frag%ente%
przygotowa+ do wojny prze*iwko Rosji, ale wy nie dostar*za*ie adny*h godny*h
/wagi infor%a*jiI Wasza aktywno?O wyraQnie spada
AA
I
6wa lata przed wy-/*he% wojny sowie*ki wywiad zyska dr/giego agenta
wewn1trz nie%ie*kiej a%-asadyI W !BH rok/ nie%ie*ki Nyd, R/dolf 5errnstadt,
dziennikarz, p9Qniejszy redaktor na*zelny ws*hodnionie%ie*kiego dziennika par#
tyjnego K.e/es 6e/ts*hlandL, kt9ry pra*owa dla 73 ,arz1d/ w Warszawie,
zwer-owa R/dolfa Ton (*heliha, *zterdziestoletniego rad*4 a%-asady 777 RzeszyI
3on (*heliha po*hodzi ze ?l1skiej arystokra*ji i w *zasie 7 wojny ?wiatowej s/y w
kawaleriiI P9Qniej wst1pi do s/-y dyplo%aty*znejI W poowie lat trzydziesty*h jego
pensja oraz do*hody ony przestay wystar*zaO na hazard, kt9ry /prawia, i
ko*hanki, kt9re /trzy%ywaI W prze*iwie+stwie do (orgego, (*heliha -y naje%#
nikie%, kt9ry nie kierowa si4 ideologi1I W l/ty% !BM rok/ 73 ,arz1d zdeponowa na
jego kon*ie w ,/ry*h/ J,F tysi1*a dolar9w, najwi4ksz1 s/%4, jak1 sowie*ki
wywiad wypa*i agentowi w okresie %i4dzywojenny%
AB
I
3on (*heliha -y *eniony tak wysoko przez 73 ,arz1d, poniewa dostar*za
warto?*iowe %ateriay doty*z1*e nie%ie*kiej polityki wo-e* Polski, o-szar/ powanego
zainteresowania 8oskwyI W trak*ie po*z1tkowy*h pi4*i/ lat rz1d9w, 5itler stara si4
rozproszyO /zasadnione o-awy Polski zaniepokojonej jego terytorialny%i a%-i*ja%i
w "/ropie Ws*hodniejI W sty*zni/ !BC rok/ podpisa nawet z Warszaw1 pakt o
nieagresjiI Cele% 5itlera -yo /?pienie *z/jno?*i Polak9w, zani% jego progra%
z-rojeniowy nie /*zyni .ie%ie* silniejszy%i od PolskiI Ch*ia te za-ezpie*zyO so-ie
popar*ie Polski w dziaania*h prze*iwko RosjiI W paQdziernik/ !BM rok/
zaproponowa Pols*e Kprowadzenie wsp9lnej polityki wo-e* Rosji w opar*i/ o Pakt
Antyko%internowskiLI Po 8ona*hi/% -yo j/ jednak wyraQnie widaO, e 1dania
5itlera w sprawie Gda+ska s1 *z4?*i1 polityki red/k/j1*ej Polsk4 do roli satelity
.ie%ie*I W %ar*/ !B! rok/ stos/nki polsko#nie%ie*kie osi1gn4y stan
kryty*znyI Porz/*aj1* doty*h*zasow1 polityk4 appease%ent/, Wielka Brytania i
2ran*ja /dzieliy Pols*e gwaran*ji Kwspar*ia jej *a1 sw1 %o*1L w przypadk/
nie%ie*kiej agresjiI
AF
[ [ [
6okonywanie o*eny w Centrali nie -yo rzecz4 atw1I Wiarygodne infor%a*je o
za%iara*h .ie%ie* nadsyane przez (orgego i Ton (*helihe %ieszay si4 z dezin#
for%a*ja%i i roz-/dowany%i teoria%i spiskowy%i, nad*hodz1*y%i z inny*h Qr9deI
Ans*hl/ss A/strii w %ar*/ !BM rok/, a p9 rok/ p9Qniej zaj4*ie *zeski*h (/det9w
po konferen*ji w 8ona*hi/% z-iego si4 z najwysz1 fal1 Kwielkiego terror/L w
7.O i zagrani*zny*h rezydent/ra*h .$W6I Rez/ltate% -y drasty*zny spadek ilo?*i
nad*hodz1*y*h infor%a*ji, kt9ry przypad wa?nie wtedy, kiedy 5itler szykowa si4
do wojnyI
Gedny% z nie-ezpie*ze+stw, podkre?lany% %i4dzy inny%i przez (ie%iona
Rostowskiego &alias "rnst 5enri), *zoowego nielegaa .$W6, kt9re%/ /dao si4
przeyO Kwielki terrorL, -yo zagroenie K%ilitarny% przej4*ie% przez .ie%*y
*aego o-szar/ Batyk/LI $l/*zowy% ele%ente% tej kon*ep*ji %iao -yO zdo-y*ie
przez 777 Rzesz4 przy*z9ka w 2inlandii, kt9ry -y-y opar*ie% dla -aty*kiej floty
$riegs%arineI .ast4pnie z tego przy*z9ka wyj?O %iao /derzenie na 0eningrad
poprzez Przes%yk $arelskiI Wizja ta *oraz -ardziej niepokoia partyjnego sekretarza
0eningrad/, Andrieja Ndanowa
AC
I Przygotowana w !ME rok/ po/fna historia 7
,arz1d/ G9wnego $GB
AF
, stwierdza, e rezydent/ra .$W6 w 5elsinka*h
odnosia w poowie lat trzydziesty*h do?O %izerne s/k*esy, %aj1* zwer-owany*h
tylko p9 t/zina polityk9w i /rz4dnik9w rz1dowy*hI :rze-a jednak pa%i4taO, e
5elsinki -yy, po 0ondynie, rezydent/ra naj-ole?niej dotkni4t1 przez Kwielki terrorLI
Pod konie* !BH rok/ prakty*znie wszys*y ofi*erowie .$W6 i 73 ,arz1d/
odwoani zostali do 8oskwy, a pote% /wi4zieni l/- rozstrzelaniI Rezydent/ra w
5elsinka*h zostaa -ez personel/, przez *o zerwany zosta kontakt z jej fi+ski%i
agenta%i penetra*yjny%iI Gedyny%i ofi*era%i .$W6, kt9rzy przeyli %oskiewsk1
inkwizy*j4 i powr9*ili do 5elsinek -yli Borys .ikoajewi*z Ry-kin &alias Gar*ew),
kt9ry pra*owa pod oson1 i%%/nitet/ dyplo%aty*znego dr/giego sekretarza a%-a#
sady, oraz jego ona ,oja .ikoajewna Ry-kina &alias Gar*ewa), zatr/dniona jako
kierowni*zka -i/ra 7nt/rist/ w 5elsinka*h
AJ
I Wiosn1 !BM rok/ awansowano
Ry-kina na rezydenta i pole*ono %/ odtworzyO wraz z on1 dziaalno?O opera*yjn1
.$W6 w 2inlandii
AH
I
Wiedz1* doskonale, e Ry-kin pra*/je dla .$W6, przyszy %inister spraw
zagrani*zny*h 2inlandii, Uaino :anner, /waa go za K*zowieka ywego, na sw9j
spos9- %iegoI 8ona z ni% -yo dysk/towaO na kady te%at, nawet o sprawa*h
naj-ardziej delikatny*h, *ho*ia w prze*iwie+stwie do wiel/ os9- w jego syt/a*ji,
nie zwra*a on z-ytniej /wagi na to *o %9wiLI Wysoka, o -lond wosa*h ,oja
Ry-kina -ya %ile widziana w helsi+ski% towarzystwie, a w opinii :annera -ya
Kprzystojnie wygl1daj1*1 ko-iet1 w dr/giej fazie %odo?*iL
AM
I W zreorganizowany% po
wojnie 7.O o-j4a wydzia a/stria*ki i nie%ie*ki
A!
I
Otwarto?O Ry-kina na wszelkie te%aty, kt9ra zjednywaa %/ sy%pati4 fi+ski*h
kontakt9w, -ya pozornaI Wewn1trz .$W6 %ia opini4 *iasnego, doktrynerskiego
stalinisty, ?wiado%ego, e ydowskie po*hodzenie /atwia postawienie %/ zarz/t/
nie przestrzegania linii partiiI $ierowa si4 wi4* zasad1 /gadat, /godit, /*ieliet #
wyni/*haO, podlizaO si4, przetrwaO
BE
I
AJ
7nstr/k*je, kt9re Ry-kin otrzy%a w !BM rok/ o-ej%oway nie tylko z-ieranie
infor%a*ji wywiadow*zy*h, ale take prowadzenie tajnej dyplo%a*jiI Wkro*zenie
wojsk nie%ie*ki*h do A/strii A %ar*a, zako+*zone inkorpora*j1 kraj/ do 777 Rzeszy,
wz-/dzio na $re%l/ niepok9j, e kolejny% etape% pod-oj/ 5itlera %oe -yO
2inlandiaI O-awy te /%o*niy zapowiedziane na A kwietnia /ro*zyste o-*hody AE
ro*zni*y wyzwolenia 5elsinek z sowie*kiej ok/pa*ji, w *zy% po%agaa 2ino% ar%ia
nie%ie*kaI W /ro*zysto?*ia*h /*zestni*zyO %iaa silna delega*ja 777 Rzeszy pod
przewodni*twe% hra-iego R/edigera Ton der Goltza, dow9d*y wojsk nie%ie*ki*h z
!M rok/
B
I
6wa dni po /ro*zysto?*ia*h Ry-kin zosta przyj4ty przez fi+skiego %inistra
spraw zagrani*zny*h, R/dolfa 5olsti, kt9re%/ przekaza, e -4d1* w 8oskwie
otrzy%a Kwyj1tkowo szerokie peno%o*ni*twaL do otwartego przedysk/towania
stan/ stos/nk9w rosyjsko#fi+ski*hI Roz%owy te %iay -yO /trzy%ane w taje%ni*y
nawet przed a%-asadore% ,(RRI $re%l, kontyn/owa Ry-kin, jest K*akowi*ie
przekonanyL, e .ie%*y plan/j1 wysadziO desant w 2inlandii i z jej terytori/%
zaatakowaO Rosj4I 8oskwa posiada r9wnie infor%a*je o planowany% faszystowski%
za%a*h/ stan/, je?li rz1d 2inlandii nie zgodzi si4 na wsp9pra*4 z nie%ie*ki%
agresore%I Ge?li .ie%*y wkro*z1 do 2inlandii, to Ar%ia Czerwona /*zyni to sa%o,
a w9w*zas wojna -4dzie si4 to*zyO na fi+skiej zie%i, ale je?li 2inlandia -4dzie
gotowa oprzeO si4 nie%ie*kiej interwen*ji, to Rosja zapewni jej po%o* wojskow1 i
dostawy -roni oraz o-ie*/je, e wy*ofa swe wojska naty*h%iast po zako+*zeni/
dziaa+ wojenny*hI
8in4o kilka %iesi4*y, a nego*ja*je Ry-kina nie przynosiy adny*h rez/ltat9wI W
*zerw*/ i lip*/ przyj1 go dw/krotnie pre%ier AI$I CajanderI Ry-kin zn9w
t/%a*zy, e tylko on %a peno%o*ni*twa do prowadzenia nego*ja*jiI A%-asador,
%9wi z lek*ewaenie%, Kwiele roz%awia z r9ny%i oso-isto?*ia%i, ale to *o
%9wi nie %a naj%niejszego zna*zeniaLI Cajander, tak jak 5olsti, nie %ia za%iar/
rezygnowaO z ne/tralno?*i 2inlandii na rze*z przy%ierza wojskowego z (owieta%iI W
gr/dni/ !BM rok/ rokowania przeniosy si4 do 8oskwyI $/ zd/%ieni/ 2in9w,
przyj1 i*h nie ko%isarz spraw zagrani*zny*h 0itwin9w, le*z l/dowy ko%isarz
handl/ zagrani*znego, Anastas 8ikojanI 0itwin9w, t/%a*zono delega*ji, nie wie ni*
o spotkani/, *ho*ia do1*zy do roz%9w w p9Qniejszej fazie nego*ja*jiI 6elega*ja
fi+ska nadal opieraa si4 sowie*ki% na*isko%I .ie *h*iaa si4 zgodziO ani na
zawar*ie poroz/%ienia wojskowego, ani na /dost4pnienie (owieto% strategi*znie
pooony*h wysepek w ,ato*e 2i+skiejI Rokowania prze*i1gay si4 i wygasy w %ar*/
!B! rok/, jedena?*ie %iesi4*y po pierwszej po/fnej propozy*ji Ry-kina
BA
I
$onferen*ja w 8ona*hi/% we wrze?ni/ !BM rok/ zniwe*zya %oskiewsk1
polityk4 -ezpie*ze+stwa z-iorowegoI Rosja nie zostaa zaproszona do 8ona*hi/%, a
angielsko#fran*/ska presja z%/sia Cze*h9w do oddania (/det9w 777 Rzeszy, *o
poz-awio Prag4 %oliwo?*i sk/te*znej o-rony, kiedy p9 rok/ p9Qniej 5itler
postanowi zaj1O *ay krajI (talin, Beria i zapewne *ae polit-i/ro, interpretowao
8ona*hi/% jako *z4?O szeroko zakrojonego za*hodniego spisk/, kt9rego *ele%
-yo za*h4*enie 5itlera do zwr9*enia si4 na ws*h9d, zaatakowania
AH
,(RR i pozostawienia Wielkiej Brytanii wraz z 2ran*j1 w spokoj/I :eoria ta staa
si4 z -iegie% *zas/ kanone%, o *zy% ?wiad*z1 opinie sowie*ki*h historyk9w z lat
osie%dziesi1ty*h, kt9rzy nadal twierdzili, e K*zoowe %o*arstwa za*hodnie nie
tylko godziy si4 z faszystowsk1 agresj1, ale r9wnie w o*zywisty spos9- /sioway
skierowaO j1 prze*iwko ,wi1zkowi (owie*kie%/L
BB
I W rze*zywisto?*i -yo nie*o
ina*zejI .a ,a*hodzie nie -rakowao wprawdzie polityk9w, kt9rzy -yli-y
zadowoleni z konflikt/ dw9*h dyktator9w, ale nie istniao adne angielsko#fran#
*/skie poroz/%ienie dla za*h4*enia .ie%ie* do /derzenia na ,(RRI
Przy*zyn1, kt9ra sprowokowaa (talina do z-/dowania kon*ep*ji angielsko##
fran*/skiego spisk/ -ya nie tylko wrodzona podejrzliwo?O, ale take otrzy#
%ywane %ateriay wywiadow*zeI Wi4kszo?O pierwszego pokolenia legalny*h i
nielegalny*h rezydent9w sowie*kiego wywiad/ zostaa zlikwidowanaI $ilk/, na
przykad Or9w i $rywi*ki, z-iegoI .iekt9re rezydent/ry, tak jak w 0ondynie,
-yy nadal poz-awione personel/I Ci z ofi*er9w 7.O, kt9rzy /nikn4li likwida*ji,
l/- o kt9ry*h zapo%niano, kryli si4 za zasad1 Kwyni/*haO, podlizaO si4,
przetrwaOLI Gesz*ze nigdy w historii $GB wywiad zagrani*zny nie -y pod tak
prze%on1 presj1 dostar*zania infor%a*ji, kt9re %ogy wspieraO spiskowe teorie
kierowni*twa pa+stwaI Ci, kt9rzy nie dostar*zali wiado%o?*i potwierdzaj1*y*h
istnienie angielsko#fran*/ski*h knowa+ o-li*zony*h na sprowokowanie rosyjsko#
nie%ie*kiej wojny, naraali si4 na zarzut wsp9pra*y z i%perialista%iI .owe
pokolenie aparat*zyk9w, kt9re przej4o wywiad po zlikwidowany*h w *zystka*h
kos%opolity*zny*h ofi*era*h 7.O, w wi4kszo?*i przypadk9w nie %iao
do?wiad*zenia w pra*y zagrani*1, a karier4 zawdzi4*zao /%iej4tno?*i
wykrywania i likwidowania wyi%aginowany*h sprzysi4e+ kontrrewol/*yjny*hI
Po -ardzo prawdopodo-ny% otr/*i/ A-ra%a (/*kiego w l/ty% !BM rok/
peni1*y% o-owi1zki szefa 7.O zosta jego zast4p*a, 8i*hai (zpigelglasI W 5isz#
panii (zpigelglas kierowa opera*ja%i sa-otaowy%i na tya*h wojsk generaa
2ran*o, a w (zwaj*arii zorganizowa likwida*j4 lgn1*a Reissa, kt9ry zdezerterowa z
.$W6I 7nny /*iekinier, Wadi%ir Pietrow, zapa%i4ta go jako -ezlitosnego
*zowieka, kt9ry Kza*howywa si4 poprawnie i /przej%ie, %9wi rze*zowo i -y
szy-ki w j4zyk/ i r/*ha*hLI Podo-nie jak (/*ki, (zpigelglas -y Nyde%I ,lik#
widowano go kilka %iesi4*y po (/*ki%
BC
I
$iedy w lip*/ !BM rok/ przyje*ha do 8oskwy, desygnowany na nast4p*4
Geowa, Beria, przywi9z ze so-1 gr/zi+skiego s/al*a, Wadi%ira Gieorgiewi*za
6iekanozowa, i postawi go na *zele 7.O
BF
I .iski, o zakrzywiony% nosie i kilk/
przylepiony*h do ysiny kos%yka*h *zarny*h wos9w, 6iekanozow -y z wygl1d/
niepozorny, ale li*z-a wyrok9w ?%ier*i, kt9re wyda na $a/kazie w po*z1tka*h lat
dw/dziesty*h sprawia, e nadano %/ przydo%ek Kkata Bak/LI Przezwisko to
znalazo pene /zasadnienie w krwawej dziaalno?*i 6iekanozowa na stanowisk/
zast4p*y przewodni*z1*ego gr/zi+skiej Rady $o%isarzy 0/dowy*h
BJ
I
P/pil Berii nie %ia adnego do?wiad*zenia w polity*e %i4dzynarodowej i -y
pierwszy% szefe% sowie*kiego wywiad/ zagrani*znego, kt9ry nigdy nie wyje*ha
poza grani*e ,(RRI 8i%o to %ia wi4kszy wpyw na -ieg sowie*kiej polityki
AM
zagrani*znej, ni jego -ardziej o-y*i i do?wiad*zeni poprzedni*yI W *i1g/ dw9*h lat
6iekanozow peni kolejno f/nk*je szefa 7.O, zast4p*y ko%isarza spraw
zagrani*zny*h oraz a%-asadora w BerlinieI
Wiarygodno?O infor%a*ji przekazywany*h przez 6iekanozowa Berii i (talinowi po
konferen*ji w 8ona*hi/% %ona zil/strowaO %ity*zny%i roz%owa%i, jakie w
%nie%ani/ 8oskwy -rytyjski pre%ier .eTille Cha%-erlain przeprowadzi w Rzy%ie w
sty*zni/ !B! rok/I Opowiada o ni*h 0itwin9w pod*zas spotkania z polski%
a%-asadore%I Wed/g ko%isarza spraw zagrani*zny*h, Kotrzy%a on infor%a*je z
wiarygodnego Qr9da, e pod*zas roz%9w w Rzy%ie Cha%-erlain pr9-owa
por/szyO kwesti4 'krainy i pozwoli, e-y odniesiono wraenie, i Wielka Brytania nie
-4dzie patrzaa nie*h4tny% okie% na nie%ie*kie aspira*je w ty% rejonieLI 8oskwa
-ya tak pewna wiarygodno?*i kolejnego dowod/ -rytyjski*h pr9- za*h4*enia
.ie%ie* do atak/ na Rosj4, e jeden z zast4p*9w 0itwinowa pot4pi %ity*zne
starania Cha%-erlaina trzy %iesi1*e p9Qniej, w roz%owie z a%-asadore% Wo*h
BH
I
0os sprawi, e sz*zyt wpyw9w .$W6 na polityk4 zagrani*zn1 8oskwy
przypad w *hwili, gdy wiarygodno?O wywiad/ zagrani*znego -ya najnisza od latI
, jednej strony .$W6 ini*jowao tajne rokowania z 2inlandi1 w !BM rok/ i z
.ie%*a%i w !B! rok/, a z dr/giej strony przez *ay *zas trwaa *zystka
dyplo%at9w, kt9ry% zarz/*ono kontrrewol/*yjne od*hylenia l/- proza*hodnie
sy%patieI Geden z dyplo%at9w, kt9re%/ /dao si4 przeyO, wspo%inaR M3darza>o si4
*z4sto, e /%9wione na nast4pny dzie+ spotkanie z koleg1 dla przedysk/towania jaki?
spraw nie %ogo si4 od-yO, gdy nie -yo j/ go w $o%isaria*ie (praw
,agrani*zny*h # zosta aresztowanyLI .aj-ardziej podejrzani przez Beri4 i (talina
dyplo%a*i -yli zarazem naj-ardziej do?wiad*zony%i, o najwi4kszy% zroz/%ieni/
,a*hod/, a aresztowania si4gay nawet sz*zyt9w dyplo%aty*znej hierar*hiiI Byy
zast4p*a ko%isarza .I.I $resti+ski znalaz si4 w?r9d Kwrog9w l/d/L, skazany*h na
?%ierO w pro*esie K-lok/ prawi*ow*9w i tro*kist9wL, kt9ry rozpo*z1 si4 w l/ty%
!BM rok/I Od tego *zas/ dr/gi zast4p*a ko%isarza, Borys (pirydonowi*z
(to%onjakow, pra*owa w taki% stresie, e koledzy widywali go w -i/rze o-#
wi1zanego %okry% r4*znikie%, kt9ry% stara si4 /?%ierzyO nie/stanny -9l gowy, a
ko+*z1* pra*4, -ra, w *el/ rozadowania napi4*ia, zi%n1 k1pielI (to%oniakow,
podo-nie jak $resti+ski, zosta rozstrzelany
BM
I
$onferen*ja w 8ona*hi/% zdyskredytowaa lansowan1 przez 0itwinowa polityk4
z-iorowego -ezpie*ze+stwa i od tej *hwili dni ko%isarza spraw zagrani*zny*h -yy
poli*zoneI 8ootow skary si4R K.awet w naszy% kraj/ istniej1 kr9tkowzro*zni
l/dzie, kt9rzy id1* na lep w/lgarnej antyfaszystowskiej agita*ji zapo%inaj1 o
prowoka*yjny*h dziaania*h naszy*h Xza*hodni*h\ wrog9wL, a g9wny% o-iekte% tego
oskarenia -y 0itwin9wI 8ootow s/gerowa, e goni1* za %irae% z-iorowego
-ezpie*ze+stwa, 0itwin9w szed na r4k4 Kkoo% rz1dz1*y%L Wielkiej Brytanii i 2ran*ji,
kt9re /sioway potaje%nie posz*z/O 5itlera na ,wi1zek (owie*ki
B!
I
W kwietni/ !B! rok/ 0itwin9w podj1 ostatni1 pr9-4 przekszta*enia kon*ep*ji
z-iorowego -ezpie*ze+stwa w realny /kadI ,aproponowa Wielkiej Brytanii i
2ran*ji rozpo*z4*ie roz%9w w sprawie zawar*ia traktat/ o po%o*y
A!
wzaje%nej prze*iwko Kagresji w "/ropieLI Gednake tego sa%ego dnia w Berlinie,
sowie*ki a%-asador zoy w %inisterstwie spraw zagrani*zny*h propozy*j4 roz#
%9w w sprawie polepszenia stos/nk9w rosyjsko#nie%ie*ki*hI Przygotowania do
ty*h roz%9w, kt9re doprowadziy do zawar*ia pakt/ %iedzy nazista%i a -ol#
szewika%i, prowadzone -yy, jak si4 wydaje, za po?redni*twe% .$W6, za%iast
kanaa%i dyplo%aty*zny%i
CE
I
Gako Nyd i or4downik -ezpie*ze+stwa z-iorowego, 0itwin9w -y wyraQn1
przeszkod1 dla rozwijaj1*y*h si4 roz%9w z .ie%*a%iI C %aja ogoszono, e
zast1pi go 8ootowI ,ast4p*a%i ko%isarza spraw zagrani*zny*h %ianowano
nie*o p9Qniej 6iekanozowa i -yego przewodni*z1*ego Czerwonej 8i4dzynarod9wki
,wi1zk9w ,awodowy*h, >ozowskiegoI W prze*iwie+stwie do swy*h zast4p*9w,
0itwin9w przey degrada*j4, ale w l/dowy% ko%isaria*ie powoano ko%isj4
weryfika*yjn1 z 8ootowe%, Beri1 i 6iekanozowe% na *zele, kt9rej zadanie%
-yo wykorzenienie pozostay*h jesz*ze Klitwinow*9wLI 8ootow i Beria pojawiali si4
na posiedzenia*h ko%isji w *ywilny*h garnit/ra*h, 6iekanozow paradowa w
%/d/rze .$W6I Geden po dr/gi% stawali przed ko%isj1 dyplo%a*i zaprze*zaj1*,
niekt9rzy -ezsk/te*znie, jaki%kolwiek powi1zanio% z wroga%i l/d/
C
I
Przez kilka %iesi4*y 8ootow prowadzi r9wno*ze?nie ofi*jalne rokowania w
sprawie /kad/ z Wielk1 Brytani1 i 2ran*j1 oraz po/fne nego*ja*je z .ie%*a%iI
Angielsko#fran*/sko#sowie*kie roz%owy to*zyy si4 przy s*epty*yz%ie Wielkiej
Brytanii i RosjiI Cha%-erlain o*enia prywatnieR K8a% wielkie podejrzenia, *o do
/*z*iwo?*i sowie*ki*h za%iar9w, oraz g4-oko w1tpi4 w i*h zdolno?*i %ilitarne,
nawet je?li *h*1 i plan/j1 rzetelnie po%9*L
CA
I 8ona z d/y% prawdopodo-ie+#
stwe% zaoyO, e (talin traktowa rokowania z Wielk1 Brytani1 i 2ran*j1 przede
wszystki% jako dQwigni4 na*isk/ na .ie%*y, z kt9ry%i d1y do podpisania
poroz/%ieniaI Gdy-y pakt nazistowsko#sowie*ki okaza si4 nie%oliwy do osi1g#
ni4*ia, to w9w*zas %ia w zapasie alternatywne roz%owy z Angli1 i 2ran*j1I
:y%*zase% zwleka i tylko 2ran*ja d1ya do przyspieszenia rokowa+ o-awiaj1*
si4, z/penie s/sznie, e je?li nego*ja*je /grz4zn1 w %iejs*/, to (talin zawrze
poroz/%ienie z 5itlere%
CB
I
(talinowi zaleao na ry*hy% zawar*i/ /kad/ z 777 Rzesz1 i .$W6 si4gn4o do
wiel*e po%ysowy*h Kdziaa+ aktywny*hL, e-y przyspieszyO de*yzje BerlinaI $ilka
dni po wizy*ie sowie*kiego a%-asadora w nie%ie*ki% %inisterstwie spraw
zagrani*zny*h, C kwietnia !B! rok/, nie%ie*ka a%-asada w 0ondynie otrzy%aa i
przekazaa do Berlina pierwszy z serii -rytyjski*h telegra%9w dyplo%aty*zny*h,
doty*z1*y*h post4p/ rokowa+ z ,(RRI Prze*hwy*one telegra%y %iay niewy#
t/%a*zalne dzi/ry w tek?*ie i przeka%ania, s/ger/j1*e na przykad, e angielsko##
fran*/ska delega*ja ofer/je 8oskwie lepsze war/nki i nego*ja*je *zyni1 wi4ksze
post4py ni to -yo w rze*zywisto?*iI Byo %ao prawdopodo-ne, e-y Qr9de%
ty*h telegra%9w -y nie%ie*ki wywiad, gdy .ie%*o% nie /dao si4 od*zytywaO
szyfrowanej koresponden*ji -rytyjskiego resort/ spraw zagrani*zny*h i nie%al na
pewno nie posiadali adnego agenta w 2oreign Offi*e, kt9ry %9g %ieO dost4p do
dyplo%aty*zny*h telegra%9w
CC
I
Profesor 6onald Ca%eron Watt /dowadnia, e jedyn1 %oliw1 do przyj4*ia
hipotez1 t/%a*z1*1 ten nagy i wy-i9r*zy dost4p nie%ie*kiej a%-asady do -rytyjs#
AAE
kiej kopresponden*ji dyplo%aty*znej w kwietni/ !B! rok/, jest zaoenie, e
Qr9de% -yo .$W6I :y% -ardziej, e str/%ie+ telegra%9w /rwa si4 nagle w
tydzie+ po zawar*i/ pakt/ Ri--entrop#8ootowI ,na%ienne, ale w ty% sa%y%
*zasie nie%ie*ki a%-asador w 8oskwie, Ton der (*h/len-/rg, otrzy%ywa r9wnie
infor%a*je o-li*zone na przyspieszenie nego*ja*ji nad sowie*ko#nazistowski%
/kade%I
Podfaszowane telegra%y podsyane przez .$W6 nie%ie*kiej a%-asadzie w
0ondynie %ogy po*hodziO z dw9*h Qr9deI Pierwszy% %9g -yO kapitan GI5I $ing,
szyfrant wydzia/ 1*zno?*i 2oreign Offi*e, kt9rego a do odwoania w !BM rok/
prowadzi :eodor 8ayI $ing zosta prawdopodo-nie, *hoO nie na pewno,
reaktywowany zi%1 !BMD!B!, kiedy odnowiono o-e*no?O .$W6 w 0ondynieI
6r/gi% %oliwy% Qr9de% jest radiowywiad .$W6, kt9ry %9g dokonaO de#
krypta/ -rytyjskiej koresponden*ji dyplo%aty*znej w opar*i/ o infor%a*je dos#
tar*zone przez $inga, 8a*0eana i Cairn*rossaI Przetworzony przez .$W6 %ateria
wywiadow*zy z jednego l/- z o-/ poten*jalny*h Qr9de pods/ni4ty zosta nie%ie*kiej
a%-asadzie w spos9-, kt9ry %ona /*z*iwie o*eniO jako K%istrzostwo w za*ierani/
prawdy i s/gerowani/ fasz/L
CF
I
$oronkowa opera*ja okazaa si4 jednak niepotrze-naI $orzy?*i jakie 5itler
osi1ga zawieraj1* /kad ze (taline%, %aj1* w perspektywie wojn4 z Polsk1, -yy tak
wielkie, e z-4dne -yy potaje%ne za*h4ty .$W6I .azistowsko#sowie*ki pakt o
nieagresji podpisany zosta AB sierpniaI ,a1*zony do niego tajny protok9
przewidywa, e w przypadk/ Kz%ian terytorialny*h l/- polity*zny*hL Rosja
zatrzy%a kontrol4 na ws*hodni%i terena%i Polski, "stoni1, >otw1, 2inlandi1 i
r/%/+sk1 Bessara-i1I ,awar*ie pakt/ zasko*zyo 2oreign Offi*e i ?wiatow1
opini4 p/-li*zn1I
O-aj dyktatorzy nie kryli zadowoleniaI Po podpisani/ pakt/ przez Ri--entropa i
8ootowa, (talin zaproponowa toast na *ze?O 5itleraR KWie%, jak nar9d nie%ie*ki
ko*ha swojego WodzaI :o porz1dny *hopI :ak wi4* *h*ia-y% wypiO za jego
zdrowieLI .ast4pnie 8ootow wzni9s toast na *ze?O Ri--entropaI Ri--entrop
odwdzi4*zy si4 toaste% na *ze?O sowie*kiego rz1d/ i wresz*ie 8ootow wzni9s
toast na *ze?O (talina, *zowieka, kt9ry w %ar*/ Kwprowadzi z%ian4 kier/nk/
stos/nk9w polity*zny*hLI .a zako+*zenie (talin zwr9*i si4 do Ri--entropa zapew#
niaj1*, e Krz1d sowie*ki trakt/je zawarty pakt -ardzo powanieI Ch*ia-y%
zagwarantowaO sowe% honor/, e ,(RR nie zdradzi swego partneraLI
Wiado%o?O o podpisani/ pakt/ Ri--entrop#8ootow dotara do 5itlera pod*zas
o-iad/I ,erwa si4 z rado?*i od sto/ woaj1*R KWygrali?%yVL Od tej *hwili Polska
-ya na jego as*e
CJ
I
[ [ [
R9wno w tydzie+ po podpisani/ nazistowsko#sowie*kiego /kad/, l wrze?nia !B!
rok/, p9tora %iliona nie%ie*ki*h onierzy przekro*zyo grani*e PolskiI $iedy Pola*y
stawiali oddziao% Wehr%a*ht/ dzielny, *hoO -eznadziejny op9r, H wrze?nia Ar%ia
Czerwona /derzya na ws*hodni1 Polsk4, zagarniaj1* swoj1
AA
*z4?O terytorialnej zdo-y*zyI :a%, gdzie spotkay si4 o-ie ar%ie, -ratano si4,
wznoszono toasty, a w kilk/ %iejs*a*h /rz1dzono wsp9lne defilady
CH
I W ostate*zny%
podziale /p9w (talin za%ieni polskie prowin*je z Warszaw1 i 0/-line% na 0itw4,
kt9ra zgodnie z pakte% Ri--entrop#8ootow %iaa przypa?O .ie%*o%I
Pa+stwo% -aty*ki% (talin zezwoli jesz*ze na ! %iesi4*y ograni*zonej
niepodlego?*i, ale z%/si je do zgody na zaoenie na i*h terytori/% sowie*ki*h
-az wojskowy*hI Negnaj1* delega*j4 "stonii, kt9ra /gi4a si4 przed 1dania%i
8oskwy, (talin %r/kn1R K8og4 wa% powiedzieO, e rz1d "stonii %1drze ro-ifIII\I
:o, *o spotkao Polsk4, %ogo spotkaO i wasLI
.a terena*h ok/powanej Polski .$W6 zorganizowao szy-ko sfaszowany
ple-is*yt, kt9ry zade*ydowa o /nii z ,(RRI .ikita Chr/sz*zow, pierwszy sekretarz
'krainy, kt9rej przypada po/dniowo#ws*hodnia Polska, prze%ianowana na K,a#
*hodni1 'krain4L, wspo%ina z %i%owoln1 ironi1 ten teatralny s/k*es .$W6R
Wy-rano delegat9w do zgro%adzenia we 0wowieXIII\I ,gro%adzenie o-radowao przez
kilka dni w at%osferze wielkiej rado?*i i aktywno?*i polity*znejI .ie syszae% ani
jednego prze%9wienia w1tpi1*ego w s/szno?O wprowadzenia sowie*kiej wadzyI Geden po
dr/gi% %9w*y, w peny*h rado?*i i wzr/szenia sowa*h, podkre?lali, e przy1*zenie kraj/
do 'krai+skiej Rep/-liki Rad -yo i*h najwi4kszy% %arzenie%I .apawao %nie
zadowolenie%, e klasa ro-otni*za, *hopi i inteligen*ja pra*/j1*a za*zynaj1 roz/%ieO
na/ki %arksiz%/#leniniz%/XIII\I R9wno*ze?nie prowadzili?%y nadal aresztowaniaI .aszy%
zdanie% aresztowania s/yy /%o*nieni/ pa+stwa rad i toroway drog4 -/dowie
so*jaliz%/ w opar*i/ o pryn*ypia %arksiz%/#leniniz%/XIII\
C!
I
$iedy w nie%ie*kiej *z4?*i ok/powanej Polski gestapo likwidowao Kwrog9w
rasowy*hL, pod ok/pa*j1 sowie*k1 .$W6 zwr9*io si4 prze*iwko Kwrogo%
klasowy%LI 6ekrety .$W6 z !CE rok/ wy%ieniaj1 C kategorii os9-, kt9re
winny -yO deportowaneI ,na%ienne, e do pierwszej kategorii zali*zono tro*kist9w
oraz inny*h %arksistowski*h odsz*zepie+*9wI .a li?*ie znaleQli si4 r9wnie l/dzie,
kt9rzy podr9owali za grani*4, al-o %ieli Kkontakty z reprezentanta%i o-*y*h
pa+stwLI Bya to kategoria tak o-szerna, e /%iesz*zono w niej take filatelist9w i
l/dzi znaj1*y*h esperantoI Wi4kszo?O deportowany*h stanowili jednak l/dzie
szanowani oraz i*h rodzinyR polity*y, /rz4dni*y pa+stwowi, ofi*erowie, poli*jan*i,
prawni*y, zie%ianie, prze%ysow*y, wa?*i*iele hoteli i resta/ra*ji, ksi4a oraz
Koso-y dziaaj1*e aktywnie w parafia*hLI Podo-nie jak (( i gestapo po nie%ie*kiej
stronie, tak .$W6 po sowie*kiej, /siowao, jak to okre?li genera Wadysaw
Anders, Kpoz-awiO spoe*ze+stwo gowyL, *zyli znisz*zyO poten*jaln1 kadr4 przy#
w9d*z1, wok9 kt9rej %9g si4 organizowaO op9r wo-e* sowie*kiej wadzyI .$W6
wsp9pra*owao przy ty% *zynnie z (( i gestapo, wy%ieniaj1* prze-ywaj1*y*h w
g/aga*h nie%ie*ki*h ko%/nist9w na rosyjski*h e%igrant9w i 'krai+*9w za#
%ieszkay*h w .ie%*ze*h
FE
I .ie%ie*k1 ko%/nistk4 8argarete B/-er#.e/%ann
przekazano (( na %o?*ie na B/g/ w Brze?*i/ 0itewski%I Ofi*erowie (( i .$W6
zasal/towali i /?*iskali si4 jak starzy przyja*ieleR
AAA
$iedy przeszli?%y j/ poow4 %ost/, o-ejrzaa% si4I "nkaw/dzi?*i stali gr/pk1 patrz1*
jak od*hodzi%yI ,a ni%i -ya sowie*ka RosjaI , g4-ok1 gory*z1 za*z4a% od%awiaO
ko%/nisty*zn1 litani4R Oj*zyzno /znojony*h, Bastionie swo-ody, Raj/ prze?ladowa#
ny*hXIII\
F
I
Ponad p9tora %iliona wrog9w klasowy*h wywieziono z Polski d/gi%i po*i1ga%i
wagon9w -ydl4*y*h do $aza*hstan/ i na (y-eri4I Blisko poowa z ni*h nie doya
a%nestii, ogoszonej po nie%ie*ki% atak/ na Rosj4 w *zerw*/ !C rok/I F
tysi4*y polski*h ofi*er9w zgin4o na pola*h ?%ier*i / wr9t oj*zystego kraj/
FA
I W
ostatniej notat*e dziennika, pod dat1 ! kwietnia !CE rok/, %ajor (olski opisa
przyjazd pod eskort1 .$W6 do 0as/ $aty+skiego, nie opodal (%ole+skaR
Przyje*hali?%y do niewielkiego lask/ przypo%inaj1*ego waka*yjny o-9zI ,a-rali na%
o-r1*zki i zegarki, kt9re wskazyway JIBE rano, a take pasy i s*yzorykiI Co si4 z na%i
stanieW
:rzy lata p9Qniej *iao %ajora (olskiego, z pa%i4tnikie% w*i1 tkwi1*y% w
kieszeni %/nd/r/, odkopay oddziay nie%ie*kie w %asowy*h gro-a*h CEEE
ofi*er9w w lesie katy+ski%I Wi4kszo?O z ni*h %iaa r4*e zwi1zane z ty/ i otw9r od
k/li / podstawy *zaszki
FB
I W?r9d ofiar .$W6 znaleQli si4 r9wnie pols*y
ko%/ni?*i, kt9ry% /dao si4 przeyO %oskiewskie *zystkiI W !CE rok/ przyszy
przyw9d*a partii, Wadysaw Go%/ka, /*iek spod ok/pa*ji sowie*kiej do ok/#
powanej przez .ie%*9w Generalnej G/-ernii
FC
I
Wkr9t*e po nie%ie*ko#sowie*ki% roz-iorze Polski, 8oskwa zwi4kszya presj4 na
2inlandi4I Rezydent .$W6 w 5elsinka*h, Ry-kin, %9wi (talinowi dokadnie to, *o
dyktator *h*ia syszeO, e w przypadk/ wojny 2inlandia /padnie tak szy-ko jak
Polska, a fi+ska klasa ro-otni*za poprze nowy rey% ko%/nisty*zny
FF
I W poowie
paQdziernika !B! rok/ do 8oskwy /daa si4 fi+ska delega*ja, nie?wiado%a, e tajny
protok9 pakt/ Ri--entrop#8ootow zali*za 2inlandi4 do strefy wpyw9w $re%laI
(talin za%ierza oso-i?*ie poinfor%owaO 2in9w, e ,wi1zek (owie*ki 1da od ni*h
oddania teren9w pod -azy wojskowe oraz pasa terytori/% na p9no* od 0eningrad/, a
w za%ian got9w jest oddaO niepotrze-ny %/ kawaek sowie*kiej $areliiI K8y,
*ywile, nie potrafi%y jako? osi1gn1O post4p/L # o?wiad*zy 2ino% 8ootow po dw9*h
tygodnia*h -ezowo*ny*h nego*ja*jiI K.adszed *zas, e-y prze%9wili onierzeLI
0ate% opra*owano dwa plany /derzenia na 2inlandi4I 6ow9d*a 0eningradzkiego
Okr4g/ Wojskowego, genera $IAI 8iere*kow przewidywa, e pod-9j 2in9w zaj%ie
tylko trzy tygodnieI (zef (zta-/ Generalnego, %arszaek (zaposznikow kalk/lowa, e
ofensywa zaj%ie kilka %iesi4*yI (talin wy-ra plan 8iere*kowa
FJ
I Chr/sz*zow opisa
spotkanie, w kt9ry% /*zestni*zyli (talin, 8ootow oraz sekretarz generalny
$o%intern/ i dorad*a (talina do spraw polityki zagrani*znej, 2in, Otto $//sinenR
$iedy wszede% do pokoj/, (talin wa?nie %9wiR K,a*zynaj%y dzisiajLXIII\I Wystar*zy
tylko podnie?O nie*o gos, a 2inowie -4d1 si4 s/*haOI A je?li nie, to trze-a -4dzie z raz
strzeliO, e-y 2inowie podnie?li r4*e do g9ry i poddali si4
FH
I
AAB
Oddziao% Ar%ii Czerwonej, kt9re BE listopada przekro*zyy fi+sk1 grani*4 i
rozpo*z4y Kzi%ow1 wojn4L, zapowiedziano, e /*iskana l/dno?O 2inlandii *zeka,
e-y i*h powitaO z otwarty%i r4ka%i
FM
I Bo%-ow*e sowie*kiego lotni*twa zrz/*ay
na 5elsinki /lotki wzywaj1*e ro-otnik9w do po1*zenia si4 z Ar%i1 Czerwon1 i
o-alenia kapitalisty*zny*h krwiopij*9w
F!
I W :erioki, pierwszy% fi+ski% %ie?*ie,
Kwyzwolony%L przez Ar%ie Czerwon1, /for%owa si4 %arionetkowy
K6e%okraty*zny Rz1d 2inlandiiL z $//sinene% na *zele, kt9ry zadeklarowa, e
K*zerpie swe popar*ie wy1*znie z l/d/LI A gr/dnia rz1d ten podpisa traktat ze
,wi1zkie% (owie*ki%, w kt9ry% oddawa 8oskwie wszystkie terytoria, jaki*h
1daa w*ze?niej od rz1d/ Cajandra, oraz prokla%owa, e Kdzi4ki -ohaterskiej wal*e
narod/ fi+skiego i wysiko% Ar%ii Czerwonej ,(RR zlikwidowane zostanie
prawdziwe Qr9do wojennej zarazy, kt9re -yy pl/tokraty*zny rz1d 2inlandii stworzy
w interesie i%perialisty*zny*h %o*arstw na grani*y ze ,wi1zkie% (owie*ki%L
JE
I
Po/fna historia 7 ,arz1d/ G9wnego przyznaje, e nie-ywale faszywy opty%iz% z
jaki% rozpo*z4to Kzi%ow1 wojn4L -ra si4 *z4?*iowo z aspira*ji prosowie*ki*h
agent9w Ry-kina, kt9rzy reprezentowali zna*znie w4szy wy*inek fi+skiej opinii
p/-li*znej, ni Qr9da, z jaki*h korzystaa rezydent/ra w 5elsinka*h przed jej
likwida*j1 w !BH rok/I Po-one y*zenia swoi*h agent9w Ry-kin oso-i?*ie
raportowa s/al*zo (talinowi, /%a*niaj1* w ten spos9- jego %ylne o*eny
J
I W
pierwszej fazie wojny, 8oskwa /wierzya na przykad w doniesienia wywiad/, e
rz1d fi+ski Kwyje*ha z 5elsinek w niewiado%y% kier/nk/L
JA
I
Wojna nie *h*iaa jednak -ie* wedle plan/I 8ilion sowie*ki*h onierzy
wsparty*h pot4ny%i sia%i pan*erny%i i lotni*zy%i ponosi poraki w star*i/ z
fi+sk1 ar%i1, kt9ra nigdy nie li*zya wi4*ej ni AEE tysi4*y l/dziI '-rani w
%ask/j1*1 -iel 2inowie wyaniali si4 na narta*h z g4-i las9w i nisz*zyli roz*i1gni4te
kol/%ny wojsk sowie*ki*hI Wed/g Chr/sz*zowa, (talin wrzesz*za, -esztaj1*
ko%isarza o-rony %arszaka WoroszyowaI Woroszyow nie pozosta %/ d/nyR
K(ie-ie powiniene? winiOVL # krzy*zaI K:o ty wynisz*zye? star1 gwardi4 naszej
ar%iiI :o ty kazae? rozstrzelaO naszy*h najlepszy*h genera9wVL 8arszaek -y tak
w?*ieky, e na zako+*zenie k9tni wywr9*i p9%isek z pie*zony% prosi4*ie%
JB
I
6la /%o*nienia woli walki, na tya*h Ar%ii Czerwonej rozlokowano oddziay
.$W6, kt9re rozstrzeliway wy*of/j1*y*h si4 w pani*e onierzy
JC
I W ko+*/ op9r
2in9w za*z1 sa-n1O pod przygniataj1*1 przewag1 li*ze-n1 i sprz4tow1 wojsk
sowie*ki*hI W trakta*ie pokojowy%, wynego*jowany% w %ar*/ !CE rok/, 2in#
landia %/siaa oddaO Przes%yk $arelski na p9no* od 0eningrad/, za%ieszkiwany
przez E pro*ent l/dno?*i kraj/I 8arionetkowy rz1d Otto $//sinena pow4drowa
jednak na ?%ietnik historiiI
'derzaj1*y% kontraste% dla ko%pro%ita*ji Ar%ii Czerwonej w Kzi%owej
wojnieL -y -yskawi*zny pod-9j .orwegii przez Wehr%a*ht w kwietni/ !CE rok/ i
jesz*ze szy-szy Blitzkrieg na fron*ie za*hodni%, kiedy w *i1g/ J tygodni pady kraje
Benel/^/ i 2ran*jaI 8ootow zaprosi w9w*zas na $re%l a%-asadora 777 Rzeszy
(*h/len-/rga, kt9re%/ przekaza Kgor1*e grat/la*je rz1d/ sowie*kiego
AAC
z okazji wspaniay*h s/k*es9w nie%ie*kiego Wehr%a*ht/L
JF
I (owie*i %ieli niewielki,
ale zna*z1*y, /dzia w ty% s/k*esie 5itleraR KCzogi G/deriana nap4dzane -yy w
wi4kszo?*i sowie*k1 -enzyn1, kiedy p4dziy k/ A--eTilleI Bo%-y, kt9re zr9wnay z
zie%i1 Rotterda%, wypenione -yy sowie*k1 -awen1 strzelni*z1, za? pasz*ze
po*isk9w, kt9ry%i ostrzeliwano -rytyjski*h :o%%ies, ewak//j1*y*h si4 z pla
6/nkierki, wykonane -yy z sowie*kiego %iedzionikl/L
JJ
I
$iedy hitlerowskie wojska zaj%oway Belgi4 i 5olandi4, K7zwiestiiaL t/%a*zy
*zytelniko%R KRozw9j wypadk9w wojenny*h ?wiad*zy, e ne/tralno?O %ay*h
pa+stw, kt9re nie %aj1 do?O si, e-y jej -roniO, jest *zyst1 fantazj1I :ak wi4* %ae
pa+stwa nie %aj1 wi4kszy*h szans na przey*ie i za*howanie niepodlego?*iL
JH
I ,
artyk// -yo widaO, e dni pa+stw -aty*ki*h s1 poli*zoneI W no*y z F na J
*zerw*a 6iekanozow wezwa do sie-ie na >/-iank4 gr/p4 /rz4dnik9w, w ty%
zast4p*4 ko%isarza spraw zagrani*zny*h, siej1*ego stra*h w pro*esa*h pokazowy*h
prok/ratora Andrieja Wyszy+skiego, i zawiado%i i*h, e zostali wy-rani do
przeprowadzenia K%isjiL w kraja*h -aty*ki*hR K6e*yzj1 polit-i/ra i na y*zenie
towarzysza (talina pro-le% -ezpie*ze+stwa wzd/ naszej p9no*no#za*hodniej
grani*y zostanie teraz rozwi1zanyLI
6iekanozow twierdzi, a -yO %oe nawet w to wierzy, e rz1dy kraj9w
-aty*ki*h spisk/j1 z Kgieda%i Parya i 0ondyn/LI 8ootow *zyni takie sa%e
zarz/ty w roz%owie z (*h/len-/rgie%, *ho*ia nie powoywa si4 na giedyI
W trak*ie no*nej narady, 6iekanozow zako%/nikowa, e %isj1 na 0itwie
-4dzie kierowa oso-i?*ie, Wyszy+ski zosta skierowany na >otw4, a Ndanow do
"stoniiI Geeli klasa ro-otni*za ty*h pa+stw -4dzie 1daa przekszta*enia doty*h#
*zasowy*h rey%9w -/r/azyjny*h w so*jalisty*zne rep/-liki rad, to Ktowarzysz
(talin nie -4dzie %ia ni* prze*iwko podo-ny% 1danio%L
JM
I Pewne poj4*ie o
dziaania*h trze*h %isji .$W6 daje plan opra*owany dla 0itwy przez 6ieka#
nozowaI ,naleziony przez .ie%*9w dok/%ent z dnia H lip*a !CE rok/ opatrzony
-y zna%ienny% stwierdzenie%R Kprzygotowanie do likwida*jiL i przewidywaR
XIII\aktywne /s/ni4*ie zna*z1*y*h wpyw9w partii nie*h4tny*h pa+stw/R na*jonalist9w,
yolde%arist9w, l/dow*9w, *hrze?*ija+ski*h de%okrat9w, %ody*h 0itwin9w, tro*kist9w,
so*jalde%okrat9w, Gwardii .arodowej i inny*hI Ak*j4 naley przeprowadziO r9wno#
*ze?nie na *aej 0itwie w no*y z na A lip*a !CE rok/I
2rekwen*ja w kontrolowany*h przez .$W6 wy-ora*h, kt9re przeprowadzono F
lip*a, -ya niska, ale wynik gosowania zadowoli ko%/nist9wI .a 0itwie
opowiedziao si4 za ni%i !!,A pro*ent wy-or*9w, na >otwie !H,M pro*ent, w "stonii
!A,M pro*entI $ilka dni p9Qniej, A lip*a, ?wieo wy-rane parla%enty poprosiy o
przy1*zenie i*h kraj9w do ,(RRI .ajwyszy (owiet przy*hyli si4 do ty*h
pr9?- B sierpniaI
Wspo%agane przez tysi1*e donosi*ieli, .$W6 przyst1pio do aresztowania
Kwrog9w l/d/LI W no*y z C na F *zerw*a !C rok/, zaledwie na tydzie+ przed
nie%ie*k1 inwazj1 na ,(RR wysano w wagona*h -ydl4*y*h do sowie*ki*h o-oz9w
JE EEE "sto+*zyk9w, BC EEE >otyszy i BM EEE 0itwin9wI 6o nadej?*ia .ie%*9w,

AAF
F @ $GB
C pro*ent l/dno?*i "stonii, oraz po A pro*ent >otwy i 0itwy zostao deportowany*h do
odlegy*h g/ag9w (y-erii i 'z-ekistan/
J
dI
Gesieni1, A listopada !CE rok/, 8ootow, 6iekanozow oraz zast4p*a Berii,
Wsiewood .ikoajewi*z 8ierk/ow, przy-yli do Berlina w *el/ /stalenia sfer
wpyw9wI Cho*ia do?wia*zenia 6iekanozowa ograni*zay si4 do po-yt/ na 0itwie, to
i tak /*hodzi on za glo-troteraI 8ootow i 8ierk/ow nigdy doty*h*zas nie
wyjedali z RosjiI W trak*ie trwania rokowa+, AE listopada, (talin %ianowa
6iekanozowa a%-asadore% w Berlinie
HE
I
M gr/dnia 5itler podpisa synn1 dzisiaj tajn1 dyrektyw4 nr A # Plan Bar-arossa
# kt9ra nakazywaa zako+*zyO do F %aja !C rok/ przygotowania do -ys#
kawi*znej ofensywy prowadz1*ej do zgnie*enia sowie*kiej RosjiI .ast4pnego dnia
2iihrer po raz pierwszy przyj1 nowego a%-asadora 6iekanozowa
H
I 5itler -y
przy*hylnie nastrojony, ale dro-ny 6iekanozow wprowadzony zosta w eskor*ie
dw9*h pot4ny*h onierzy, spe*jalnie do-rany*h dla podkre?lenia jego %ao
zna*z1*ego wygl1d/
HA
I B4d1* pierwszy% -yy% szefe% 7.O na a%-asadorski%
stanowisk/, 6iekanozow wydawa si4 wa?*iwy% *zowiekie% na wa?*iwy%
%iejs*/ i we wa?*iwy% *zasieI 8oskwie jak nigdy potrze-ne -yy wiarygodne
infor%a*je z terytori/% .ie%ie*I .iestety, 6iekanozow nie -y :rilissere%, Ar/#
zowe%, ani nawet (/*ki%I Gego peen liz/sowstwa staliniz%, podejrzliwa /%ys#
owo?O i z/pena nieznajo%o?O ?wiata /*zyniy z niego wsp9a/tora najwi4kszej
katastrofy wywiadow*zej w historii RosjiI
Przez siede% %iesi4*y a%-asadorowania w Berlinie, 6iekanozow -y wzore%
(talina -ardziej zainteresowany w tropieni/ wyi%aginowany*h spisk9w -rytyjski*h,
ni a/tenty*zny*h nie%ie*ki*h przygotowa+, do atak/ na ws*h9dI (tos/nki rosyjsko#
#nie%ie*kie, *hoO nie o-ywao si4 -ez in*ydent9w, nie daway podstaw do niepokoj/I
(owie*ka ropa pyn4a -ez przeszk9d na za*h9d, nap4dzaj1* nie%ie*k1 %a*hin4
wojenn1I .ie%ie*ka -ro+ i %aszyny w4droway na ws*h9dI W sty*zni/ !C rok/
,(RR na-y od .ie%ie* polskie wojew9dztwo s/walskie, pa*1* H,F %iliona
dolar9w w zo*ie
HB
I .a po*z1tk/ !C rok/ 5itler wysa do (talina oso-isty list, w
kt9ry% infor%owa, e ?rodkowe i za*hodnie .ie%*y Kzostay poddane silny%
-o%-ardowanio% angielski% i s1 stale o-serwowane z powietrzna przez Anglik9wL, a
zate% zosta z%/szony przes/n1O na ws*h9d silne oddziay wojskoweI &,apo%nia
tylko dodaO, e s1 to oddziay wyzna*zone do /dzia/ w Opera*ji Bar-arossa)
HC
I
G9wny% o-szare% nie%ie*ko#sowie*ki*h starO -yy Bakany, gdzie dziaania
Berlina wywoay kilkakrotnie pene niezadowolenia ofi*jalne reak*je 8oskwyI J
kwietnia podpisano %gli?*ie sfor%/owany traktat sowie*ko#j/gosowia+skiI .ie
zo-owi1zywa on wprawdzie ,(RR do %ilitarnego wspar*ia G/gosawii, ale zosta
powitany fanfara%i propagandowy%i w rosyjskiej prasieI .ast4pnego dnia .ie%*y
zaatakoway G/gosawi4 i po o?%i/ dnia*h Blitzkrieg/ Belgrad %/sia prosiO o
zawar*ie pokoj/I Rosja protestowaa, ale (talin ro-i *o %9g, e-y nie /raziO
z-ytnio BerlinaI
W kwietni/ !C rok/ sowie*kie dostawy s/row*9w dla .ie%ie* osi1gn4y
najwyszy pozio% od *zas/ podpisania pakt/ Ri--entrop#8ootowR AEM EEE ton
ziarna, FE EEE ton ropy, MBEE ton -aweny, MBCE ton %etaliI Rosja dostar*zya
AAJ
r9wnie CEEE ton g/%y zak/pionej na 6aleki% Ws*hodzie i przewiezionej do
.ie%ie* transsy-eryjsk1 lini1 kolejow1I Pod*zas przyj4*ia wydanego na poegnanie
delega*ji japo+skiej, op/sz*zaj1*ej 8oskw4 w poowie kwietnia, (talin w jowialny%
nastroj/ gaw4dzi z (*h/len-/rgie% i inny%i .ie%*a%i, a nawet klepn1 po
ple*a*h zd/%ionego zast4p*4 atta*he wojskowego, zapewniaj1* goR K,o-a*zysz,
-4dzie%y przyja*i9%iVL W trak*ie %anifesta*ji pierwszo%ajowej na Pla*/ Czer#
wony%, (talin, na znak /znania, wyzna*zy 6iekanozowowi %iejs*e koo sie-ie na
try-/nie nad %a/zole/% 0enina
HF
I
$ier/j1* si4 *h4*i1 /nikni4*ia Kprowoka*jiL %og1*ej zantagonizowaO 5itlera i
zagroziO paktowi Ri--entrop#8ootow, (talin ograni*zy, rze*z niezwyka, pro#
wadzenie pra*y wywiadow*zej prze*iwko .ie%*o%
HJ
I 'stalony% przez (talina
priorytetowy% zadanie% -erli+ski*h rezydent/r .$W6 i GR' -yo /stalenie
Qr9de s/k*es9w 5itleraR KCo sprawia, e .(6AP pra*/je tak sk/te*znie i jak to
si4 stao, e opanowano wi4kszo?O "/ropyWL 7s%ai A*h%edow, ofi*er GR',
wysany do Berlina wiosn1 !C rok/, zosta ostrzeony przez szefa, e (talin
K-ardzo si4 interes/je Qr9da%i pot4gi 5itleraL i dlatego powinien KprzekazywaO
nie podkolorowane, /*z*iwe raportyLI Bya to instr/k*ja rzadko spotykana w *zasa*h
o-owi1zywania reg/y Kwyni/*haO, podlizaO si4, przetrwaOL, *o wskaz/je na skal4
zainteresowania (talinaI
7nny% priorytete% -erli+skiej rezydent/ry .$W6 -yo -a*zne o-serwowanie
pra*y GR'I Rezydent .$W6, A%jak ,a*harowi*z $o-/ow, z rado?*i1 egza%inowa
ofi*er9w GR' z i*h KlegendL na o*za*h o-e*nego w pokoj/ personel/I A*h%edow,
kt9ry przeszed przez taki egza%in, s1dzi, zapewne s/sznie, e $o-/ow K*h*ia
po prost/ znale?C -1d, kt9ry %9g-y p9Qniej /yO prze*iwko %nieL
HH
I
Po op/sz*zeni/ -erli+skiej a%-asady przez personel w zwi1zk/ z wy-/*he%
dziaa+ wojenny*h, w rezydent/rze .$W6 znaleziono spe*jalny pok9j przes/*ha+,
wyposaony w narz4dzia s/1*e do tort/rowania i likwida*ji Kwrog9w l/d/L,
wykryty*h w?r9d *zonk9w sowie*kiej kolonii w .ie%*ze*haI 6iekanozow nad#
zorowa opera*je .$W6 i GR' oraz rz1dzi a%-asad1 jak K%ay *arLI Pod*zas
spotka+ w a%-asadzie Krozdziela zadania do wykonania i sprawy do zapoznania
si4, a nast4pnie odsya nas stanow*zy% geste%fIII\I Ca1 s*en4 odgrywa dla
pokazania, kto t/ rz1dziL
H!
I
Opera*je szpiegowskie prowadzone z Berlina ograni*zone -yy do %ini%/%I
.$W6, jak si4 wydaje, nie %iao adny*h li*z1*y*h si4 agent9wI Rezydent GR',
dziaaj1* pod oson1 sowie*kiej %isji handlowej, Aleksander "rd-erg &prawdziwe
nazwisko (ergiej $/drjaw*ew), kt9ry pojawia si4 p9Qniej w tak odlegy*h %iej#
s*a*h, jak $anada i $a%-oda
ME
, ograni*zy aktywno?O swej pla*9wki do zwer#
-owania kilk/ starannie do-rany*h *zonk9w ko%/nisty*znego podzie%iaI (a%
kryj1* si4 w *ieni/, za*h4*a i*h do -/dowania wasny*h siatek i do /trzy%ywania
ostronego kontakt/ z R/dolfe% Ton (*helih1, dyplo%at1 zwer-owany% jesz*ze w
!BH rok/ w WarszawieI
.ajwaniejszy%i agenta%i zwer-owany%i z szereg9w partii ko%/nisty*znej
-yli ArTid 5arna*k i 5arro (*h/lze#BoysenI 'rodzony w !E rok/ 5arna*k -y
AAH
syne% znanego historyka i -ratankie% synnego filozofaI 8arksist1 zosta w poowie lat
dw/dziesty*hI Pod*zas wizyty w ,(RR w !BA rok/ spotka si4 z $//sinene% oraz
Piatni*ki% i zgodzi si4 wsp9pra*owaO z $o%interne%I W !BB rok/ podj1 pra*4
w %inisterstwie gospodarki, gdzie awansowa na stanowisko O-erregier/ngs#rataI 6o
ko+*a !CE rok/ /trzy%ywa z sowie*ki% wywiade% tylko in*ydentalne kontakty, a
pen1 wsp9pra*4 rozwin1 dopiero po zwer-owani/ przez "rd-ergaI :owarzysz z
ko%/nisty*znego podzie%ia, Reinhold (*hoen-r/nn, *harakteryzowa go nast4p/j1*oR
2anaty*zny, sztywny, skrz4tny, wyr9niaj1*y si4 energi1 i sk/te*zno?*i1, 5arna*k nie -y
*zowiekie%, kt9rego %ona atwo pol/-iO, nie -y te swoi% *hope%< zawsze powany,
%ia niewielkie po*z/*ie h/%or/ i w jego o-e*no?*i zawsze *z/li?%y si4 skr4powaniI Byo
w ni% *o? p/ryta+skiego, *o? w1skiego i doktrynerskiego, ale -y wyj1tkowo oddany

I
(*h/lze#Boysen, dr/gi rekr/t "rd-erga, -y z/penie od%ienn1 oso-owo?*i1I
0eopold :repper, Kwielki szefL wojennej siatki szpiegowskiej KRot4 $apelleL
&KCzerwona OrkiestraL), /waa go za Kpasjonata o gor1*ej gowie, w prze*iwie+stwie
do spokojnego i refleksyjnego ArTida 5arna*kaL
MA
I
Cho*ia po*hodzi z arystokra*ji, (*h/lze#Boysen %aj1* AC lata zapisa si4 do
partii ko%/nisty*znej w !BB rok/I Po doj?*i/ nazist9w do wadzy zosta na kr9tki
*zas aresztowany przez gestapo, ale rodzina, wykorzyst/j1* koneksje, /zyskaa
jego zwolnienieI Wpywy rodzinne po%ogy %/ r9wnie rozpo*z1O karier4 ofi*era
wywiad/ w %inisterstwie lotni*twa 5er%anna GoeringaI (porz1dzony wiele lat
p9Qniej raport kontrwywiad/ stwierdza, e rozpo*z1 K/dowodnion1 dziaalno?O
zdradzie*k1L w !BJ rok/, gdy dostar*zy, przez po?rednika, a%-asadzie sowie*kiej w
Berlinie tajne plany opera*ji wojskowy*h prze*iwko rz1dowi hiszpa+ski*h
rep/-likan9wI Prawdziw1 pra*4 agent/raln1 rozpo*z1 jednak dopiero na po*z1tk/
!C rok/, kiedy 5arna*k zareko%endowa go "rd-ergowi, a ten zwer-owa go do
wsp9pra*y z GR'
MB
I
W?r9d l/dzi, z kt9ry*h (*h/lze#Boysen z-/dowa wasn1 siatk4 agent/raln1 w
%inisterstwie lotni*twa, -yliR p/kownik 0/ftwaffe "rwin Gehrts z dzia/ szkolenia
ofi*er9w, Gohann Gra/denz z fa-ryki 8essers*h%itta, 5orst 5eil%ann, kt9ry %aj1*
zaledwie osie%na?*ie lat wszed do sek*ji szyfr9w na*zelnego dow9dztwa, z
dost4pe% do sie*i 1*zno?*i A-wehry, oraz por/*znik 0/ftwaffe 5er-ert Gollnow,
kt9ry zosta p9Qniej szefe% sek*ji organiz/j1*ej spado*hronowe zrz/ty agent9w
wyzna*zony*h do dziaania na tya*h linii sowie*ki*hI
W %aj/ l/- w *zerw*/ !C rok/, "rd-erg dostar*zy siatko% 5arna*ka i
(*h/lze#Boysena nadajniki radiowe, kt9ry*h nie /dao jednak si4 /r/*ho%iOI W
rez/lta*ie, po atak/ .ie%ie* na ,(RR, 5arna*k i (*h/lze#Boysen %/sieli
przekazywaO zdo-yte %ateriay wywiadow*ze k/riere% do Belgii i (kandynawii,
sk1d -yy nadawane drog1 radiow1 do 8oskwyL
C
I
5arna*k i (*h/lze#Boysen nie przestrzegali w swy*h gr/pa*h podstawowy*h
zasad -ezpie*ze+stwaI Agen*i znali si4 %i4dzy so-1, wiedzieli o swej dziaalno?*i
AAM
wywiadow*zej i wsp9pra*owali nadal z ko%/nisty*zny% podzie%ie%I .aoone
przez (talina restryk*je na dziaalno?O agent/raln1 w .ie%*ze*h nie pozwalay na
przydzielenie kade%/ agentowi ofi*era prowadz1*ego i /tworzenie w %iar4
-ezpie*znego syste%/ agent/ralnego odizolowanego od polity*znego r/*h/ opor/I
R9wnolegle z for%owanie% gr/p 5arna*ka i (*h/lze#Boysena, "rd-erg /trzy#
%ywa kontakt z dyplo%at1 R/dolfe% Ton (*heliha, kt9ry w sierpni/ !B! rok/
przeniesiony zosta z a%-asady w Warszawie do sek*ji infor%a*yjnej nie%ie*kiego
%inisterstwa spraw zagrani*zny*hI '*zestni*z1* w *odzienny*h spotkania*h dyrek#
tor9w departa%ent9w, Ton (*heliha %9g infor%owaO 8oskw4 o generalny*h
kier/nka*h nie%ie*kiej polityki zagrani*znejI Gego 1*zni*zk1 -ya 7lse (toe-e,
ko*hanka R/dolfa 5errnstadta, kt9ry zwer-owa Ton (*helih4 w WarszawieI 'dao jej
si4 dostaO pra*4 w wydziale prasowy% %inisterstwa, *o dao jej pretekst do
reg/larny*h spotka+ z -erli+ski% korespondente% :A((, kt9re%/ przekazywaa
%ateriay od Ton (*helihyI 6ziennikarz oddawa przesyk4 w sowie*kiej a%-asadzie,
gdzie trafiaa najprawdopodo-niej do "rd-ergaI 3on (*heliha -y naje%nikie% i dziaa
z po-/dek %aterialny*hI W l/ty% !C rok/ (toe-e przekazaa %/ BE EEE %arekI
(toe-e pra*owaa pod wi4kszy% *i?nienie% psy*hi*zny% ni Ton (*heliha, zarazia
si4 -owie% *horo-1 wenery*zn1 i jej zdrowie stopniowo pogarszao si4
sF
I
Po kapit/la*ji 2ran*ji, Belgii i 5olandii, siatka :reppera rozpo*z4a przekazy#
wanie warto?*iowy*h infor%a*ji o r/*ha*h wojsk nie%ie*ki*hI :repper przeni9s
kwater4 g9wn1 do ok/powanego Parya, gdzie zaoy nowe przedsi4-iorstwa
ka%/fl/j1*e dziaalno?O siatkiR (i%e^*o w Br/kseli i (i%e^ w Pary/I Bi/ra
(i%e^/ %ie?*iy si4 na Cha%ps "lyseesI G9wny% partnere% fir%y -y 'syt/owany w
po-li/ paryski oddzia Organiza*ji :odta, kt9ra prowadzia pra*e -/dowlane i
fortyfika*yjne dla Wehr%a*ht/I $ontakte% :reppera w Organiza*ji :odta -y
antyfaszysta, inynier 0/dwig $ainzI Wiosn1 !C rok/ :repper dosta od niego i
przekaza do *entrali GR' pierwsze ostrzeenie o planowanej Opera*ji Bar-arossaI
Bya to jedna z wiel/ otrzy%any*h w 8oskwie infor%a*ji o nie%ie*ki*h przygo#
towania*h do atak/ na ,(RR
(fi
I
Ostrzeenia o z-liaj1*ej si4 inwazji (talin dysk/towa naj*z4?*iej z generae%##
lejtnante% 2ilipe% 7wanowi*ze% Golikowe%, kt9ry w lip*/ !CE rok/, %aj1*
*zterdzie?*i lat, %ianowany zosta dyrektore% GR', *zyli prze%ianowanego z wy#
-/*he% wojny 73 3arz4du; Golikow nie -y odpowiedni% *zowiekie% na ty%
stanowisk/I ,osta wy-rany, poniewa %ona -yo na ni% polegaO polity*znie i
/dowodni wojskow1 sk/te*zno?O dowodz1* J Ar%i1 pod*zas ok/pa*ji PolskiI .ie
%ia jednak adnego do?wiad*zenia w pra*y wywiad/ wojskowegoI Gego
podko%endny 7s%ai A*h%edow, pisa o ni% po /*ie*z*e na ,a*h9d, eR
.ie ro-i wi4kszego wraenia, *ho*ia paradowa w galowy% %/nd/rze generaa##
lejtnanta Ar%ii CzerwonejI .iski, kr4py, ko%pletnie ysy, %ia nie%ile *zerwon1
twarzI 6opiero z o*z/ %ona si4 -yo zorientowaO, e ten *zowiek %a wadzeI .ie
wyr9niay si4 wielko?*i1, ale -yy stalowo nie-ieskie i przeraaj1*o przenikliwe, kiedy
zwr9*i na kogo? wzrok
MH
I
AA!
Golkow pole*i ofi*ero%, e-y rozwijali Kstos/nki wzaje%nego zroz/%ienia i
wsp9pra*yL z .$W6, *o w rezydent/ra*h GR' od*zytano jako podporz1d#
kowanie si4 kontroli pot4niejszego partneraI .a zwoany% we wrze?ni/ !CE
rok/ ze-rani/ sze?*i/ szef9w wydzia9w opera*yjny*h przekaza pole*enie (talina i
8alenkowa, e-y kontyn/owaO *zystk4 w rezydent/ra*h GR'R K,-yt wiel/ z
ni*h prze-ywa za d/go za grani*1 i %a z-yt wiele kontakt9w z o-*okrajow*a%iI
(taj1 si4 wi4* zagroenie% dla naszego -ezpie*ze+stwaLI Geden z o-e*ny*h szef9w
wydzia/, 7s%ai A*h%edow, na kt9rego spad o-owi1zek przeprowadzenia *zystki,
za*z1 przegl1daO te*zki personalne, sz/kaj1* ofiarR
Czasa%i %iae% sz*z4?*ie i trafiae% na pe*how*a, kt9ry %ia jakie? potkni4*ia l/- -y
f/jar1 i wo-e* tego w*ze?niej *zy p9Qniej i tak zosta-y odwoanyI W wi4kszo?*i
przypadk9w %/siae% si4 jednak kierowaO kryteri/% kontakt9w z ,a*hode%
MM
I
Po d/giej konferen*ji ze (taline%, w gr/dni/ !CE rok/, Golikow zwoa
narad4 *aego sz*ze-la kierowni*zego, na kt9rej wygosi prze%9wienie odzwier#
*iedlaj1*e jego dog%aty*zny i peen oddania staliniz% oraz ignoran*j4 w poj#
%owani/ pro-le%9w %i4dzynarodowy*hI Golikow okre?li pakt Ri--entrop#8o#
otow jako ty%*zasowy Kprod/kt dialekty*znego geni/sz/ drogiego towarzysza
(talinaLI 8i%o tej ty%*zasowo?*i, %oliwo?O nie%ie*kiego atak/ jest niewielkaI
Wielka Brytania zostanie wkr9t*e po-ita, tak jak 2ran*ja, a jej i%peri/% zostanie
rozdzielone %i4dzy .ie%*y i Gaponi4I K$ole-ka klasy*znego kapitaliz%/L, (tany
,jedno*zone, zaatak/j1 .ie%*y dla /ratowania Brytyjskiego 7%peri/% od *a#
kowitego /padk/I K,wi1zek (owie*ki -4dzie ty%*zase% *zeka *ierpliwie, a
przyjdzie *zas wypenienia jego roliI $iedy kapitali?*i -4d1 j/ wy*zerpani i wy#
krwawieni, wyzwoli%y ?wiatL
M!
I
Wprawdzie wi4kszo?O ostrzee+ o przygotowania*h do Opera*ji Bar-arossa
nad*hodzio kanaa%i GR', to jednak i*h kopie przekazywano .$W6, a ra*zej
nowo /tworzone%/ .$GBI Wydziay -ezpie*ze+stwa i wywiad/ .$W6, *zyli
-ye OGP', zostay B l/tego !C rok/ wy1*zone i /tworzono z ni*h .arodnyj
$o%issariat Gos/darstwiennoj Biezopastnosti # .$GBI (zefe% 0/dowego $o%i#
sariat/ Bezpie*ze+stwa Pa+stwowego zosta kolejny *zonek gr/zi+skiej %afii
Berii # Wsiewood .ikoajewi*z 8ierk/owI By to do?wiad*zony *zekista, kt9ry
*a1 dekad4 od !A do !B rok/ sp4dzi kolejno w Cze$a, GP' i OGP', a
p9Qniej zosta przes/ni4ty na siede% lat do Kpra*y partyjnejL w Gr/zji, sk1d
wr9*i do 8oskwy w gr/dni/ !BM rok/ jako pierwszy zast4p*a Berii
!E
I Pod
dog%aty*zny% i -r/talny% staliniz%e% 8ierk/owa kryy si4 resztki idealiz%/
*zekisty, kt9ry %/sia po?wi4*iO wi4kszo?O swy*h idea9w, e-y przetrwaO lata
Kwielkiego terror/LI
8ierk/ow, tak jak (talin, -y przekonany, e Kw*ze?niej, *zy p9Qniej dojdzie
do star*ia %i4dzy ko%/nisty*zny% niedQwiedzie% a za*hodni% -/ldogie%XIII\
nasza zdrowa, spoe*znie silna, %oda idea, idea 0enina i (talina, wyjdzie z niego
zwy*i4skaVL
!
.apisa nawet s*enari/sz dla stalinowskiego %oralitet/ fil%owego,
gdzie w finaowej s*enie para -ohater9w p*haa %o*karni4 w szkarat sowie*kiego
ABE
za*hod/ so+*aI W4gierski polityk .i*holas .yaradi, kt9re%/ przyszo po wojnie
nego*jowaO z 8ierk/owe%, wspo%inaR
By to *zowiek peen sprze*zno?*i< wielka delikatno?O %ieszaa si4 z -estialski%
okr/*ie+stwe%, ?%iertelna powaga ze skonno?*i1 do dow*ipkowaniaI 8ia *ierpliwo?O
Go-a, ale pali -ez przerwy po CE#FE papieros9w w *i1g/ dnia pra*yI 8ia tak1 pozy*j4, e
sowie**y a%-asadorowie stawali przed ni% na -a*zno?O, a jedno*ze?nie -y zawsze
nie?%iay, a kiedy %9wi, -1ka %/ si4 na /sta*h wstydliwy /?%ie*hI 8ierk/ow -y
*zowiekie%, kt9ry po wojnie oso-i?*ie z -ezlitosn1 sprawno?*i1 nadzorowa likwida*j4
nie%al dw9*h %ilion9w "sto+*zyk9w, 0itwin9w i >otyszy, a r9wno*ze?nie, tak jak
gangster, kt9re%/ staj1 zy w o*za*h przy pierwszy*h tona*h K$oysankiL Brah%sa, -y po
rosyjsk/ senty%entalny w kontakta*h z dzieO%iI $iedy poznae% go lepiej, pokazywa %i
zdj4*ie syna w %/nd/rze, a o*zy ro-iy %/ si4 w9w*zas wilgotne
!A
I
.yaradi podziwia Kgiganty*zny intelektL 8ierk/owa, ale widaO -yo, e w
stos/nka*h ze (taline% kier/je si4 sprawdzon1 zasad1 Kwyni/*haO, podlizaO si4,
przetrwaOLI
Wewn1trz ?wieo powoanego .$GB stat/s 7.O zosta podniesiony z wydzia/ do
zarz1d/ i od teraz ofi*jalna nazwa wywiad/ zagrani*znego -rz%iaa 7nnostran#noje
'prawlenije, w skr9*ie 7.'I (zefe% 7.' zosta %ody wiekie% Pawe
8i*hajowi*z 2itin, kt9ry zast1pi 6iekanozowa w !CE rok/I 2itin -y jedny% z
pry%/s9w gr/py AEE %ody*h ko%/nist9w z /niwersyte*ki%i dyplo%a%i, kt9ry*h w
ko+*/ !BM rok/ $o%itet Centralny oddelegowa do pra*y w przetrze-iony%
*zystka%i .$W6
!B
I Przygotow/j1* raporty dla (talina -y ostrony a do przesady, ale
-y w ni*h %niej serwilisty*zny ni 8ierk/owI W prze*iwie+stwie do trze*h
poprzednik9w, (/*kiego, (zpigelglasa i 6iekanozowa, portret 2itina wisi o-e*nie w
7z-ie Pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego i towarzyszy %/ stosowna la/rka
!C
I
2itin otrzy%ywa raporty wywiadow*ze GR' oraz doniesienia wasny*h rezy#
dent/r .$GB, ale do *zas/ nie%ie*kiej inwazji AA *zerw*a !C rok/, nie *ieszy si4
taki% a/torytete% jak przewodni*z1*y GR', GolikowI Gednak nawet Golikow nie
-y wystar*zaj1*y% a/torytete%, e-y kwestionowaO dokonane przez (talina o*eny
nie%ie*kiego zagroeniaI Biograf (talina, 6%itri Wokogonow, o*enia, e Kdo
ostatniego %o%ent/ (talin polega na wasnej przenikliwo?*i i zdolno?*i
przewidywaniaL
!F
I Gego wiara w zdolno?O sa%odzielnego przenikania taje%ni*
sprawiaa, e odrz/*a wszystkie doniesienia wywiadow*ze, kt9re nie potwierdzay
sfor%/owany*h w*ze?niej teorii spiskowy*hI
[ [ [
(z*zeg9owe st/di/% op/-likowane w !HB rok/ stwierdzao, e 8oskwa
otrzy%aa MC oddzielne KostrzeeniaL o plana*h nie%ie*kiego atak/I Podo-ne
st/di/% sporz1dzone dzisiaj wspo%inao-y o ponad EE sygnaa*hI Po wojnie
Golikow twierdzi, e Ksowie*ki wywiad wojskowy posiada wiarygodne i spra#
wdzone Qr9da /zyskiwania tajny*h infor%a*ji w r9ny*h kraja*h, 1*znie
AB
z .ie%*a%iL
!J
I Gednake przed niespodziewany% nie%ie*ki% atakie% AA *zerw*a
!C rok/, Golikow nie wierzy wi4kszo?*i ty*h Qr9deI (porz1dzone przez niego
raporty wywiadow*ze skaday si4 zawsze z dw9*h *z4?*iR pierwsza pisana -ya w
opar*i/ o infor%a*je z Kwiarygodny*h Qr9deL, dr/ga ze KQr9de niepewny*hLI
Wi4kszo?O ostrzee+ o z-liaj1*y% si4 atak/ Golikow zali*za do dr/giej kategoriiLI
2itin -y jak si4 wydaje %niejszy% s*eptykie%I :wierdzi, e opra*owa raport o
wiarygodno?*i posz*zeg9lny*h Qr9de, ale 8ierk/ow nie *h*ia go podpisaO i
od%9wi przedstawienia go (talinowiI K.a g9rze wiedz1 lepiej jak to Xinfor%a*je
wywiadow*ze\ analizowaO, ni %yL # %ia powiedzieO 8ierk/ow
!M
I
A %ar*a !C rok/ Golikow wysa (talinowi o*en4 serii otrzy%any*h ostatnio
ostrzee+ przed zaskak/j1*y% /derzenie% nie%ie*ki%I W konkl/zji raport/ do#
*hodzi jednak do wniosk/, e atak taki jest nieprawdopodo-ny, do *zas/ a 777
Rzesza pokona Wielk1 Brytani4 l/- zawrze z ni1 poroz/%ienie pokojoweI
KPogoski i dok/%enty ?wiad*z1*e, e o-e*nej wiosny wojna z ,(RR jest nie#
/*hronna, winny -yO /waane za dezinfor%a*j4 angielski*h, a -yO %oe nawet
nie%ie*ki*h, s/- wywiadow*zy*hL # o*enia GolikowLI 8arszaek N/k9w, kt9ry
-y w9w*zas szefe% szta-/ generalnego, twierdzi, e o*eny Golikowa trafiay
wy1*znie do (talinaR K.ie przekazywa swoi*h raport9w niko%/ inne%/, ani
szefowi szta-/, ani ko%isarzowi o-rony %arszakowi :i%oszen*eLI (twierdzenie to
wydaje si4 przesadne, ale prawd1 jest, e N/k9w i :i%oszenko nie %ieli dost4p/ do
wi4kszo?*i %ateria9w wywiadow*zy*h wskaz/j1*y*h na narastaj1*e zagroenie ze
strony .ie%ie*I 6latego te Golikow oskarany -y przez historyk9w sowie*ki*h, na
przykad przez Wia*zesawa 6aszy*zewa, o sporz1dzanie o*en Ktylko po to, e-y
zadowoliO (talinaL
EE
I 7stnieje jednak prawdopodo-ie+stwo, e Golikow nie kierowa si4
wy1*znie liz/sostwe%, ale rze*zywi?*ie wierzy w to, *o pisaI :rze-a pa%i4taO, e
%i%o -rak/ do?wiad*zenia w pra*y wywiad/ wytypowano go na dyrektora GR' w
lip*/ !CE rok/, poniewa -y za/fany% stalinow*e% i podziela przekonanie
(talina, i Wielka Brytania pragnie /wikaO Rosj4 w konflikt z 5itlere%I
Podejrzliwo?O (talina wzrosa, kiedy Ch/r*hill podj1 pr9-4 /przedzenia go o
za%iara*h 5itleraI ,e wszystki*h polityk9w za*hodni*h (talin prawdopodo-nie
naj%niej /fa Ch/r*hillowiI .ie zapo%nia, e to Ch/r*hill kierowa anty-ol#
szewi*k1 kr/*jat1 w lata*h wojny do%owej, /siowa storpedowaO angielsko##
sowie*kie nego*ja*je handlowe i w !AH rok/, pod*zas o-rad ga-inet/, na*iska na
zerwanie stos/nk9w dyplo%aty*zny*h z 8oskw1I (talin -y przekonany, e po
powro*ie do wadzy, Ch/r*hill przyst1pi do %ontowania jakiego? nowego anty
sowie*kiego spisk/I
Pierwsze ostrzeenie Ch/r*hilla zawarte -yo prawdopodo-nie w li?*ie dato#
wany% AF *zerw*a !CE rok/, kt9ry wr4*zy oso-i?*ie (talinowi, pod*zas a/dien*ji w
dni/ l lip*a, nowy a%-asador -rytyjski w 8oskwie, sir (tafford CrippsI :o
pierwsze ostrzeenie nie -yo oparte na konkretny*h infor%a*ja*h wywiadow*zy*h,
le*z na dog4-nej o*enie strategi*zny*h plan9w 5itlera, jednak (talin od*zyta list
jako ?wiade*two *h4*i sprowokowania wojny rosyjsko#nie%ie*kiej, a nie jako
zapowiedQ nie%ie*kiego zagroeniaI 6ziaaj1* w %y?l instr/k*ji (talina, 8ootow
wezwa a%-asadora 777 Rzeszy (*h/len-/rga i przekaza %/ not4 infor%/j1*1
ABA
o -rytyjski% ostrzeeni/I Byo to pierwsze z serii ostrzee+ -rytyjski*h i a%eryka+#
ski*h, kt9re (talin /dost4pnia .ie%*o% o-awiaj1* si4 zapewne, e je?li tego nie
/*zyni, 5itler -4dzie go podejrzewa o /kadanie si4 z prze*iwnikie% poza jego
ple*a%i
E
I
$olejny sygna nadszed we wrze?ni/ !CE rok/, kiedy .$W6 /zyskao dost4p
do wiarygodny*h wiado%o?*i o plana*h rz1d/ -rytyjskiego, poniewa Gohn
Cairn*ross zosta prywatny% sekretarze% lorda 5an*key, peni1*ego w9w*zas
f/nk*j4 kan*lerza $si4stwa 0an*aster
EA
I 5an*key -y weterane% -rytyjskiej polityki i
zasiada d/ej w rz1dzie oraz r9ny*h ko%isja*h rz1dowy*h ni kt9rykolwiek z
pos9wI W lata*h !A#!BM peni f/nk*j4 sekretarza ko%isji o-rony i%peri/%, od
rok/ !J do !BM -y sekretarze% prezydi/% rady %inistr9w oraz wiel/ ko%isji
rz1dowy*hI Wraz z wy-/*he% wojny, we wrze?ni/ !B! rok/ zosta %inistre% -ez
teki w ga-ine*ie Cha%-erlainaI Podlegay %/ wtedy s/-y wywiadow*ze, o kt9ry*h
pra*y sporz1dzi dwa d/gie raportyI $iedy Ch/r*hill zast1pi Cha%-erlaina w %aj/
!CE rok/, 5an*key stra*i fotel w ga-ine*ie, ale /trzy%a rang4 %inistra jako
kan*lerz $si4stwa 0an*asterI .adal wi4* otrzy%ywa wszystkie tajne dok/%enty i
raporty nalene %inistrowi oraz /*zestni*zy w r9ny*h ko%isja*h nadzor/j1*y*h pra*4
s/- wywiadow*zy*h
EB
I
B4d1* oso-isty% sekretarze% 5an*keya, Cairn*ross %ia swo-odny dost4p do
taje%ni* pa+stwowy*h i wiele z ni*h przekaza .$W6I 6%itrij ;wietanko, szef
sek*ji -rytyjskiej na przeo%ie lat siede%dziesi1ty*h i osie%dziesi1ty*h, opowiada
Gordijewskie%/, e Cairn*ross przekazywa K*ae tony dok/%ent9wL
EC
I Gedny% z
pierwszy*h -ya zapewne napisana przez 5an*keya p9ro*zna KO*ena prze-ieg/
wojnyL z wrze?nia !CE rok/, w kt9rej przewidywa prawidowo, e .ie%*y odo1
za%iar sforsowania kana/ 0a 8an*he i skon*entr/j1 si4 na wojnie podwodnej
prze*iw %orski% linio% zaopatrzeniowy% Wielkiej BrytaniiI
6/y% zainteresowanie% w Centrali .$W6 *ieszyy si4 te zapewne sprawozdania
dorad*zej ko%isji na/kowej, kt9rej przewodni*zy 5an*keyI W jej skad w*hodzili
najlepsi /*zeni -rytyjs*y, kt9rzy od paQdziernika !CE rok/ koordynowali plany -ada+
na/kowy*h z potrze-a%i prze%ys/ wojennegoI
Cairn*ross troskliwie d-a, e-y jego pryn*ypa %ia ni*zy% nie skr4powany
dost4p do ?*i?le tajny*h %ateria9w rz1dowy*hI $iedy ga-inet wojenny ograni*zy w
*zerw*/ !C rok/ o-ieg tajny*h telegra%9w dyplo%aty*zny*h i skre?li 5an*keyd z
listy, Cairn*ross, a p9Qniej 5an*key, interweniowali oso-i?*ie w %inisterstwie spraw
zagrani*zny*h i restryk*je zostay szy-ko *ofni4te
EF
I
Przekazywane przez Cairn*rossa infor%a*je, po*hodz1*e z tajny*h dok/%ent9w
-rytyjskiego rz1d/, oraz %ateriay wywiadow*ze, przekazywane przez pozostay*h
sowie*ki*h agent9w, nie potrafiy przekonaO (talina o wiarygodno?*i nadsyany*h
przez Ch/r*hilla ostrzee+I .ie wierzy, e-y .ie%*y szykoway si4 do atak/ na
Rosj4I .adal -y przekonany, e jest to %a*hiaTelli*zny spisek, kt9rego *ele% jest
sk9*enie go z 5itlere%I
$olejne pilne ostrzeenie Ch/r*hill napisa B kwietnia !C rok/I :y% raze%
-yo ono oparte na infor%a*ja*h /zyskany*h z dekrypta/ nie%ie*ki*h depesz
ABB
przekazywany*h przy po%o*y %aszyn szyfr/j1*y*h "nig%aI Ch/r*hill nie zdradza
taje%ni*y "nig%y, ale pisa, e podaje Kpewne infor%a*je od wiarygodnego
agentaLI Ch/r*hill za%ierza Kpodkre?liO zna*zenie i zwr9*iO /wag4 (talinaL, i -y
w?*ieky, e jesz*ze ! kwietnia a%-asador Cripps nie odda jego list/ Wyszy+#
skie%n, w *el/ przekazania go (talinowiI Cripps zwleka, poniewa -a si4, e
(talin /zna list za prowoka*j4I 8ia ra*j4I Reak*ja (talina -ya dokadnie taka,
jakiej si4 o-awiaI K.ie tylko (talin, ale r9wnie 8ootow /nikali %nie jak pon/rej
?%ier*iI (talin nie *h*ia %ieO .7C wsp9lnego z Ch/r*hille% z o-awy, e .ie%*y
dowiedz1 si4 o ty% i pos1dz1 go o kontakty z wrogie%L # skary si4 CrippsL
J
I
(talin dopatrywa si4 -rytyjski*h knowa+ nie%al w kady% ostrzeeni/ o spo#
dziewany% nie%ie*ki% atak/I Rezydent GR' w Pradze wysa H kwietnia alar#
%/j1*1 wiado%o?O, e .ie%*y /derz1 w dr/giej poowie *zerw*aI Opiera si4 na
doniesienia*h g9wnego inyniera zakad9w (koda, kt9ry /zyska wiado%o?O od
wysoki*h rang1 ofi*er9w nie%ie*ki*hI ]r9do j/ wielokrotnie /dowodnio sw1
wiarygodno?O, a wi4* przekazano depesz4 (talinowi wraz z *harakterystyk1 Qr9daI
Odesa j1 z na-azgran1 *zerwony% atra%ente% /wag1R KAngielska prowoka*jaI
WdroyO ?ledztwoI (talinL
EH
I
Przekonanie o -rytyjskiej prowoka*ji /%iej4tnie wykorzystywali .ie%*y, pod#
s/waj1* (talinowi spreparowane infor%a*jeI Gedn1 z %etod ka%/flowania przygo#
towa+ do Opera*ji Bar-arossa, stosowany*h przez dow9dztwo nie%ie*kie -yy
powtarzaj1*e si4 zapewnienia, e pogoski o atak/ s1 -rytyjsk1 pr9-1 Kzatr/*ia
Qr9deL
EM
I
Podejrzenia (talina /%o*ni taje%ni*zy lot do (zko*ji zast4p*y 5itlera, R/dolfa
5essa, no*1 E %aja !C rok/I .iezr9wnowaony psy*hi*znie 5ess -y, jak
/waano, pod silny% wpywe% profesora geopolityki, $arla 5a/shofera, kt9ry od
wiel/ lat zale*a zawar*ie angielsko#nie%ie*kiego poroz/%ienia prze*iwko sowie*kiej
RosjiI ,asko*zony niespodziewany% i tr/dny% do wyt/%a*zenia lote% 5essa,
rz1d -rytyjski za*howa pene zakopotania %il*zenie, *o w 8oskwie od*zytano
jako kolejny dow9d knowa+I (talin K-y przekonany, e Anglia pod-/rza .ie%*y do
atak/ na ,(RR, a w 0ondynie to*z1 si4 tajne nego*ja*je, kt9ry*h podstaw1 s1
propozy*je przywiezione przez 5essaLS
E!
I W rze*zywisto?*i 5ess nie wspo%nia nawet
o Opera*ji Bar-arossaI Wr4*z prze*iwnieI Podkre?la, e Kkr11*e o-e*nie pogoski,
jako-y 5itler za%ierza zaatakowaO nie-awe% Rosj4, poz-awione s1 wszelki*h
podstawLI Cele% jego %isji, twierdzi, -yo doprowadzenie do pokoj/ %i4dzy Wielk1
Brytani1 a .ie%*a%iI W Berlinie i w 0ondynie /znano, e 5ess %a od*hylenia
psy*hi*zne
E
I (talin s1dzi, e 5ess jest zdrowy, i wie, *o %9wiI (talin tkwi w
-4dny% prze?wiad*zeni/ a do rozpo*z4*ia Opera*ji Bar-arossa, ale stopniowo
-/dzio si4 w ni% podejrzenie, e r9wnie .ie%*y *o? kn/j1, tyle, e nie wierzy w
ry*hy atak z zasko*zeniaI Podejrzenia (talina /%o*nia niewiarygodna wr4*z pr9-a
ostrzeenia 8oskwy podj4ta przez a%-asadora 777 Rzeszy hra-iego Ton der
(*h/len-/rgaI .a po*z1tk/ *zerw*a zaprosi on na l/n*h 6ieka#nozowa, kt9ry
przyje*ha na kr9tko z BerlinaI Prywatne spotkanie od-yo si4 w rezyden*ji
(*h/len-/rga, a /*zestni*zyli w ni% o-aj a%-asadorowie, rad*a a%-asady
G/staw 5ilger oraz WI.I Paw9w, t/%a*z (talina i 8ootowaI 5ilger
ABC
twierdzi po wojnie, e w trak*ie l/n*h/ (*h/len-/rg poinfor%owa go?*ia o plana*h
niespodziewanego atak/I ;rodowisko historyk9w sowie*ki*h &*hoO nie sa%i histo#
ry*y) ostro protestowao w *zasa*h Breniewa, prze*iwko taki% Kfantasty*zny%
wy%yso%L

L, ale w !MM rok/ jedno z *zasopis% op/-likowao opis l/n*h/

sporz1dzony dwadzie?*ia lat po spotkani/ przez e%erytowanego ofi*era $GB,
"rnsta 5enriI Opis ten %ia opieraO si4 na roz%owie z Pawowe% i potwierdza, e
(*h/len-/rg ostrzeg przed planowany% atakie%L
A
I (zerzej pisa te o ty% w KPra#
wdzieL w !M! rok/ historyk, Georgij $/%aniew, kt9ry opiera si4 na infor%a*ja*h,
Anastasa 8ikojanaI ,godnie z przekaze% 8ikojana, (*h/len-/rg %ia powiedzieO
6iekanozowowiR
8oliwe, i *o? podo-nego nie zdarzyo si4 nigdy w historii dyplo%a*ji, ale za%ierza%
pan/ /jawniO najwaniejsz1 taje%ni*4 naszego pa+stwaXIII\I 5itler podj1 de*yzj4 roz#
po*z4*ia wojny ze ,wi1zkie% (owie*ki% w dni/ AA *zerw*aI Pewnie zapyta %nie pan,
dla*zego to pan/ %9wi4W Widzi pan, zostae% wy*howany w d/*h/ Bis%ar*ka, a on
zawsze -y prze*iwny wojnie z Rosj1I
6iekanozow podejrzewa prowoka*j4, ale zrela*jonowa prze-ieg roz%owy
(talinowi, kt9ry skwitowa j1 kr9tko na posiedzeni/ polit-i/raR K6ezinfor%a*ja
osi1gn4a teraz a%-asadorski sz*ze-elVLL
B
"rnst 5enri %ia zapewne s/szno?O, kiedy do*hodzi do wniosk/, e K(talin
/waa infor%a*je po*hodz1*e od nie%ie*kiego a%-asadora w najlepszy% razie za
prze-iegy %anewr 5itlera, kt9ry *h*ia w ten spos9- skoniO Rosj4 do nowy*h
kon*esji na rze*z .ie%*9wLL
C
I Roz/%owanie takie nie -yo poz-awione pewny*h
podstawI Wraz ze z-lianie% si4 ofensywy *oraz tr/dniej -yo za%askowaO r/*hy
wojsk na ws*hodzie, a wi4* wywiad nie%ie*ki za*z1 rozsiewaO pogoski, e 5itler
szyk/je /lti%at/% pod adrese% 8oskwy i %ilitarna de%onstra*ja siy %a po%9* w
/zyskani/ kon*esji od ,(RRI Postra*he% (talina -ya wi4* il/zory*zna groQ-a
/lti%at/%, a nie realne zagroenie niespodziewany% atakie%I :rze-a przyznaO, e
(talin nie -y jedyny%, kt9ry /wierzy w pogosk4 o /lti%at/%I 'wierzyo w ni1
r9wnie wiel/ polityk9w, a koresponden*i prasowi rozpisywali si4 o spodziewany*h
lada *hwila 1dania*h .ie%ie*L
F
I
.aj-ardziej istotne sygnay o z-liaj1*ej si4 ofensywie przekazywali (orge oraz
siatki dziaaj1*e w .ie%*ze*hI Po dw9*h depesza*h zapowiadaj1*y*h rozpo*z4*ie
wojny na konie* %aja, (orge donosi ! %ajaR KPrze*iwko ,(RR zostanie skon*ent#
rowany*h dziewi4O ar%ii skadaj1*y*h si4 ze FE dywizjiLL
J
I Ostrzeenie rozw?*ie*zyo
(talinaI (orge jest Kg9wniarze%, kt9ry zorganizowa so-ie w Gaponii kilka
fa-ry*zek i -/rdeliL # grz%ia (talin, a GR' odpowiedziao kr9tki%R KW1tpi%y w
prawdziwo?O waszy*h infor%a*jiLI Radiooperator 8a^ Cla/sen widzia jak (orge
odszyfrowa depesz4I K.4dzni*yVL # wykrzykn1I # KGak %ogli zignorowaO nasz1
wiado%o?OVL ,rozpa*zony (orge kr1y po pokoj/ i ?*iska gow4 w donia*h tak
%o*no, jak-y zaraz %iaa %/ p4kn1OI .api4*ie w jaki% przez %iesi1* -ezsk/te*znie
stara si4 przekonaO 8oskw4, e to on %a ra*j4, doprowadzio (orgego na skraj
nerwowego zaa%aniaI Gego partnerka, 5anako 8iyake, /waaa go doty*h*zas za
ABF
*z/ego i wraliwego ko*hanka, teraz jednak potrafi wr9*iO po Kdialog/ g/*hy*hL z
8oskw1 na wp9 pijany i -raO j1 tak gwatownie, e z -9l/ i /pokorzenia krya twarz w
donia*hI 7nnego dnia zastaa go zd/%iona le1*ego na kanapie z twarz1 %okr1 od ez i
szlo*haj1*ego jak %ae dzie*koI KGeste% tak sa%otnyL # skary si4 jejI
Ge?li wierzyO ofi*jalnej hagiografii zatyt/owanej ,oarzysz Sorge, %ia on F
*zerw*a przysaO depesz4R KWojna rozpo*znie si4 AA *zerw*aLI Gednake po
aresztowani/ przez Gapo+*zyk9w, (orge nigdy nie powiedzia, e /dao %/ si4 /staliO
ter%in atak/I .aj-lisz1 prawdziwej dat1, kt9r1 poda, -y, jak si4 wydaje, AE *zerw*aI
(orge nie wiedzia jednak, e zraony do szpiegostwa 8a^ Cla/sen za*z1 podziwiaO
5itlera i od pewnego *zas/ wysya do 8oskwy tylko wy-rane raportyI K(orge da %i
wiele odr4*zny*h notatek stwierdzaj1*y*h, e wojna wy-/*hnie na pewno, ale ja
nadawae% tylko niekt9re z ni*hL # zezna Cla/sen po aresztowani/I K.ie pa%i4ta%,
e-y% wysya depesz4 zawieraj1*1 dokadn1 dat4 wy-/*h/ wojnyLL
H
I
Wedle /znawanego przez $GB sowie*kiego historyka, KnajwaniejszeL otrzy#
%ane przez 8oskw4 ostrzeenie o nie%ie*ki% atak/ nadeszo J *zerw*a !C
rok/ od Kdw9*h naszy*h gr/p wywiadow*zy*h w BerlinieL, *zyli prawdopodo-nie
od siatek, kt9ry%i kierowali 5arna*k i (*h/lze#BoysenR
Wszystkie przygotowania %ilitarne do z-rojnego atak/ na ,wi1zek (owie*ki zostay w
peni zako+*zone i /derzenia %ona si4 spodziewaO w kadej *hwiliXIII\I W4gry
wez%1 aktywny /dzia w dziaania*h wojenny*h po stronie .ie%ie*I 6ywizjony nie%ie*#
kiego lotni*twa, skadaj1*e si4 g9wnie z %y?liw*9w, zostay rozlokowane na lotniska*h
w4gierski*hI
.ast4pnego dnia w po/dnie (talin wezwa do sie-ie 8ierk/owa i 2itinaI By w
ga-ine*ie sa%I $iedy weszli, (talin zwr9*i si4 do 2itinaR K(zefie wywiad/, nie
%/si*ie powtarzaO spe*jalnego raport/I Czytae% go /wanieI Powiedz*ie %i jakie
Qr9da poday te infor%a*je, gdzie pra*/j1, na ile s1 wiarygodne, w jaki spos9-
-yy w stanie /zyskaO tak tajne infor%a*jeLI 2itin odpowiada, a (talin kr1y po
pokoj/, strzelaj1* od *zas/ do *zas/ dalszy%i pytania%iI $iedy szef wywiad/
sko+*zy wyja?nienia, (talin prze*hadza si4 jesz*ze przez *hwil4 pykaj1* fajk4, a
stan1 i zwr9*i si4 do 2itinaR
K(/*haj*ie, szefie wywiad/I .ie %a .ie%*9w godny*h za/fania, z wyj1tkie%
Wilhel%a Pie*ka[I Roz/%ie*ieWL # warkn1 (talinI
K:ak jestI Roz/%ie%, towarzysz/ (talinL # odpar 2itinI
6la 2itina -yo *akie% jasne, e (talin pow1tpiewa w wiarygodno?O -erli+ski*h
Qr9de, poniewa s1 ni%i *zonkowie .(6AP i ofi*erowie Wehr%a*ht/, kt9rzy
%og1 roz%y?lnie dostar*zaO faszywe infor%a*jeI (talin kaza %/ sprawdziO otrzy#
%ane wiado%o?*i i wr9*iO z nowy% raporte%I 2itin przygotowa wi4* i wysa
sz*zeg9ow1 list4 pyta+ do -erli+skiej rezydent/ry prosz1* o Kwyja?nienie pewny*h
[ Wilhel% Pie*k &MHJ#!JE) -y jedny% z nieli*zny*h *zonk9w %oskiewskiego kierowni*twa
$P6, kt9ry% /dao si4 przeyO Kwielki terrorLI Po 77 wojnie ?wiatowej zosta wsp9przewodni*z1*y%
.ie%ie*kiej (o*jalisty*znej Partii Gedno?*i ("6 oraz prezydente% .ie%ie*kiej Rep/-liki 6e%o#
kraty*znejI
ABJ
kwestiiL, ale zani% Berlin zd4+y> odpowiedzieO, nie%ie*ka ofensywa j/ si4
rozpo*z4a

I
Ostatnie ostrzeenie, dosownie Kna pi4O przed dw/nast1L, nadeszo od :reppera z
2ran*jiI Genera (/soparow, sowie*ki atta*he wojskowy akredytowany przy rz1dzie
Ui*hy, kt9ry przekazywa %ateriay :reppera do GR' w 8oskwie, traktowa
s*epty*znie otrzy%ane rewela*jeI :repper wspo%ina, e (/soparow Kza kady%
raze%, kiedy wr4*zae% %/ ostrzeenia o przygotowania*h do wojny ze ,wi1zkie%
(owie*ki%, klepa %nie protek*jonalnie po ra%ieni/ i %awiaR KBiedak/, wysya%
twoje depesze tylko dlatego, e-y *i zro-iO przyje%no?OLI
:repper wspo%ina, e kiedy A *zerw*a infor%owa, i atak rozpo*znie si4
nast4pnego dnia, (/soparow /spokaja goR KGeste? w -4dzieI .ie dalej jak dzisiaj
roz%awiae% z japo+ski% attache wojskowy%, kt9ry wa?nie przyje*ha z BerlinaI
,apewnia %nie, e .ie%*y w*ale nie przygotow/j1 si4 do wojnyI .ie -9j si4,
%oe%y na ni% polegaOLI .ast4pnego ranka o-/dzi :reppera kierownik hotel/,
wykrzyk/j1* %/ do /*haR KPanie, stao si4V .ie%*y rozpo*z4y wojn4 z Rosj1VL
!
(talin i jego dorad*y konsekwentnie odrz/*ali ostrzeenia wasny*h agent9w,
kier/j1* si4 sz*zeg9ln1 przewrotno?*i1, ale nie oni jedni Qle od*zytali inten*je
5itleraI W r9ny% stopni/ po%ylili si4 take polity*y i anality*y wywiad9w inny*h
kraj9wI Gesz*ze AB %aja !C rok/, a wi4* na niespena %iesi1* przed nie%ie*ki%
atakie%, Po1*zony $o%itet Wywiad9w &Goint 7ntelligen*e Co%%ittee) w 0ondynie
nadal /trzy%ywa, e Kkorzy?*i dla .ie%ie* pyn1*e z zawar*ia poroz/%ienia z
,(RR s1 ol-rzy%ieL
AE
I Gedn1 z przy*zyn staej, oso-istej nie/fno?*i (talina wo-e*
Ch/r*hilla -yy doniesienia agent9w penetra*yjny*h .$GB, kt9re /jawniay
powane r9ni*e %i4dzy agenda%i rz1dowy%i a pre%iere% w o*enie nie%ie*kiego
zagroenia wo-e* Rosji
A
I Pla*9wki rz1dowe za*howyway ostron1 rezerw4, za?
Ch/r*hill sa dra%aty*zne ostrzeenia przed z-liaj1*1 si4 inwazj1I .awet na
po*z1tk/ *zerw*a, kiedy j/ nikt w rz1dzie nie %ia w1tpliwo?*i, e .ie%*y szyk/j1
si4 do ofensywy, przyp/sz*zano, e 5itler ogosi ra*zej /lti%at/% wsparte groQ-1
/y*ia siy, ni niespodziewanie r/szy do atak/I 6opiero A *zerw*a, dziesi4O dni
przed wy-/*he% walk, G7C wresz*ie doszed do wniosk/, e K5itler zde*ydowa
/poraO si4 z sowie*ki% zawalidrog1 i %a za%iar zaatakowaO Rosj4L
AA
I W tej o*enie
G7C wykaza si4 wi4ksz1 przenikliwo?*i1 ni wi4kszo?O o-serwator9w zagrani*zny*hI
Gapo+skie dow9dztwo, %inisterstwo spraw zagrani*zny*h oraz japo+ski a%-asador w
8oskwie -yli zgodnie przekonani, e doniesienia o nie%ie*ki*h przygotowania*h do
atak/ na Rosj4, s1 po prost/ ka%/flae% dla inwazji Wysp Brytyjski*hI Gak na ironi4,
telegra%y japo+skiego a%-asadora w Berlinie, -arona Oshi%y, *zytane -yy z wi4ksz1
/wag1 w Waszyngtonie &a%eryka+ski radiowywiad za%a KP/rp/rowyL kod
dyplo%aty*zny), ni w :okioI 8i%o to rozpo*z4*ie Opera*ji Bar-arossa AA *zerw*a
wyraQnie zasko*zyo niekt9ry*h *zonk9w najwyszy*h sz*ze-li ad%inistra*ji
waszyngto+skiej
AB
I
6ziwne, ale (talin -ardziej /fa 5itlerowi ni nie%ie*ki% generao%, kt9ry*h, jak
podejrzewa, /poiy atwe zwy*i4stwa odniesione w -yskawi*znej wojnieI Pod*zas
kilk/ ostatni*h dni pokoj/, oraz w pierwszy*h godzina*h wojny, o*eny (talina
za*ie%niaa trze*ia j/ teoria spiskowaI .ie poz-y si4 jesz*ze podejrze+,
ABH
e Wielka Brytania *h*e go sk9*iO z 5itlere% oraz e 5itler za%ierza postawiO
%/ /lti%at/% 1daj1* sowie*ki*h kon*esji, a j/ sfor%/owa %yln1 hipotez4 o
prowoka*ji przygotowanej przez genera9w za ple*a%i 2iihreraI Wedle %arszaka
.I.I Woronowa, (talin wierzy, e Kwojna %i4dzy faszystowski%i .ie%*a%i a
,wi1zkie% (owie*ki% %oe wy-/*hn1O tylko wsk/tek prowoka*ji ze strony
faszystowski*h %ilitaryst9w i takiej prowoka*ji -a si4 naj-ardziejL
AC
I Prowoka*ja
odgrywaa kl/*zow1 rol4 w konspira*yjny% postrzegani/ ?wiata przez (talinaI
Wzore% (talina, Golikow, Beria i wi4kszo?O ofi*er9w sowie*kiego wywiad/
/waao prowoka*j4 za r/tynowe narz4dzie stosowane przez %o*arstwa kapitalis#
ty*zne w i*h nieko+*z1*y*h si4 knowania*h prze*iwko sowie*kie%/ pa+stw/I
Gdy-y -owie% ,(RR da si4 sprowokowaO w sprawa*h wytypowany*h przez
kapitalisty*znego prze*iwnika, to nie do?O, e pra*owa-y na jego rze*z, ale
r9wnie /tra*i-y ty%*zasowo kontrol4 nad -iegie% historiiI
8no1*e si4 w przeddzie+ inwazji doniesienia o r/*ha*h wojsk nie%ie*ki*h
sprawiy, e (talin za*z1 si4 wahaO %i4dzy ogoszenie% stan/ pogotowia -ojowego w
sia*h z-rojny*h, a *h4*i1 /nikni4*ia wyi%aginowanej prowoka*ji ze strony
nie%ie*ki*h genera9wI W no*y z A na AA *zerw*a zatelefonowa do generaa
7IWI :i/leniewa, dow9d*y 8oskiewskiego Okr4g/ Wojskowego, wydaj1* rozkaz
podniesienia do HF pro*ent pogotowia -ojowego w jednostka*h o-rony prze*iwlot#
ni*zej stoli*yI .ie*o p9Qniej skary si4 jednak ko%isarzowi o-rony, %arszakowi
:i%oszen*e, e Kro-i%y panik4 z ni*zegoLI $iedy powiedziano %/, e nie%ie*ki
dezerter przyni9s wiado%o?O, i atak rozpo*znie si4 o ?wi*ie, kaza go rozstrzelaO za
pr9-4 szerzenia Kdezinfor%a*jiLI P9 godziny po p9no*y AA *zerw*a, trzy
godziny przed rozpo*z4*ie% Opera*ji Bar-arossa, ko%isariat o-rony wyda wresz*ie
dyrektyw4 stawiaj1*1 siy z-rojne w stan gotowo?*i -ojowejI Rozkaz ten dotar
jednak do wiel/ okr4g9w wojskowy*h dopiero po rozpo*z4*i/ walkI
$iedy dow9d*y liniowi pytali, *zy powinni otworzyO ogie+, je?li oddziay
nie%ie*kie przekro*z1 grani*4, %9wiono i%R K.ie /legaj*ie prowoka*jo% i nie
otwieraj*ie ogniaLI .awet po rozpo*z4*i/ nie%ie*kiego natar*ia, :i%oszenko
telefonowa do generaa Boldina, zast4p*y dow9d*y ,a*hodniego (pe*jalnego
Okr4g/ Wojskowego, infor%/j1* goR K.ie wolno wa% podej%owaO adnej ak*ji
prze*iwko .ie%*o% -ez naszej wiado%o?*ifIII\I :owarzysz (talin za-rania ostrze#
liwaO .ie%*9w ognie% artyleryjski%LI W odpowiedzi Boldin wykrzykn1 do
s/*hawkiR KGak to %oe -yOW .asze oddziay zostay z%/szone do odwrot/I
8iasta pon1, l/dzie gin1LI
6opiero o HIF rano ko%isariat o-rony rozkaza wojsko% sowie*ki% przej?O do
natar*ia, ale nawet w9w*zas (talin w*i1 %ia nadziej4, e nie jest to po*z1tek
wojny, le*z Kprowoka*jaL nie%ie*ki*h genera9wI 6opiero w po/dnie porz/*ono
prowoka*yjn1 fik*j4I (talin nadal %il*za, ale 8ootow powiedzia narodo% ,(RR w
prze%9wieni/ radiowy%, e i*h kraj zosta napadni4ty przez .ie%*9w i e
to*zy si4 wojnaI
Przez pierwsze osie% godzin Opera*ji Bar-arossa, (talin despera*ko stara si4
zapo-ie* przekszta*eni/ Kprowoka*jiL w wojn4I Bo%-ardowa nie%ie*kie %inis#
terstwo spraw zagrani*zny*h radiogra%a%i< sz/ka po%o*y Gapo+*zyk9w w K%e#
ABM
dia*ja*hL, kt9re pozwol1 zako+*zyO KkryzysLI W ty% *zasie nie%ie**y najeQdQ*y
opanowali nie /szkodzone wszystkie atakowane %osty kolejowe i drogowe, z-o%#
-ardowali JJ sowie*ki*h lotnisk, nisz*z1* na zie%i ponad tysi1* sa%olot9w oraz
rozwin4li szy-ko pos/waj1*e si4 natar*ie na fron*ie li*z1*y% p9tora tysi1*a
kilo%etr9w
AF
I
8aj1* najwi4ksz1 w historii sieO wywiad/ zagrani*znego, ,wi1zek (owie*ki
poni9s ?wite% AA *zerw*a !C rok/ najwi4ksz1 kl4sk4 wywiadow*z1 77 wojny
?wiatowejI ]r9de% tej katastrofy nie -y -rak infor%a*ji, ale -4dy i*h analizy i
wykorzystaniaI .ie%ie*kie zasko*zenie powiodo si4 ze wzgl4d/ na nat/r4
sowie*kiego syste%/ wywiad/ i oso-iste wady dyktatora spraw/j1*ego najwysz1
wadz4I W 0ondynie *ierpliwa analiza doniesie+ wywiadow*zy*h w syste%ie r9ny*h
ko%isji i ko%itet9w doprowadzia stopniowo do z%iany opinii # z przekonania, i
.ie%*y widz1 Kol-rzy%ieL korzy?*i w poroz/%ieni/ z Rosj1, do o*eny, e 5itler
podj1 de*yzj4 zaatakowania (owiet9wI W 8oskwie *ay syste% analizy dany*h zosta
zdo%inowany przez przepojony stra*he% serwiliz% stresz*zaj1*y si4 w kanonie
Kwyni/*haO, podlizaO si4, przetrwaOLI
Wady syste%/ nie s1 jednak wystar*zaj1*y% /zasadnienie% dziaa+ (talina, kt9ry
przyj1 rol4 na*zelnego analityka dany*h wywiad/ i zlek*eway pot4ne zagroenie
nie%ie*kiej inwazji goni1* za %irae% trze*h nieistniej1*y*h spisk9wR -rytyjskiej
pr9-y sk9*enia go z 5itlere%, /lti%at/% 5itlera oraz generalskiej prowoka*jiI
Wyi%aginowane knowania o?lepiy go do tego stopnia, e nie dostrzeg realnej Opera*ji
Bar-arossaI $ardyna de Retz ostrzega w P377 wiek/R K.aj-ardziej podejrzliwi l/dzie
s1 *z4sto najwi4kszy%i g/p*a%iLI
0ozdzia> N
Wie'ka Wo1na O10zy@niana
!Cf!CF
Opera*ja Bar-arossa -ya najpot4niejszy% natar*ie% w historiiI 5itler zapewnia,
e Wehr%a*ht zwy*i4y, zani% przyjdzie zi%aR KWystar*zy tylko kopn1O w
drzwi, a *aa ta zgnia *ha/pa zawali si4LI Oddziay nie%ie*kie pos/way si4
naprz9d po ME kilo%etr9w dziennie, z%iataj1* wszystko psDed so-1 w te%pie
jesz*ze szy-szy% ni pod*zas za*hodnioe/ropejskiego Blitzkrieg/I
.ad ,wi1zkie% (owie*ki% wisiao r9wnie wid%o japo+skiego atak/ na
ws*hodzieI (orge donosi z :okio, e Ri--entrop na*iska a%-asad4 nie%ie*k1,
e-y na%9wia Gapo+*zyk9w na zerwanie traktat/ o nieagresji, kt9ry zawarli z
,(RR trzy %iesi1*e przez rozpo*z4*ie% Opera*ji Bar-arossaI K'*zy+*ie wszystko,
*o w waszej %o*y, e-y pod-/rzyO Gapo+*zynk9w do wojny z Rosj1L # pisa
Ri--entropI K7% szy-*iej to si4 stanie, ty% lepiejI .aszy% *ele% jest /?*isn1O
so-ie donie z Gapo+*zyka%i na transsy-eryjskiej linii kolejowej, zani% jesz*ze
przyjdzie zi%aLI
W dow9dztwie japo+ski% ?*ieray si4 ty%*zase% dwie kon*ep*jeR Krozwi1zania
p9no*negoL, *zyli wojny z Rosj1, oraz Krozwi1zania po/dniowegoL, to zna*zy
wojny z Wielk1 Brytani1 i (tana%i ,jedno*zony%iI
W opar*i/ o wiado%o?*i z-ierane przez Ozaki, (orge infor%owa 8oskw4, e
zwolenni*y Kpo/dniowego rozwi1zaniaL -ior1 stopniowo g9r4I F sierpnia /s#
pokaja, e rozpo*z4*ie wojny przed zi%1 zostao wykl/*zone ze wzgl4d/ na
Knad%ierne o-*i1enie japo+skiej gospodarkiLI 8oskwa podzi4kowaa %/ w ko+*/ za
zlek*ewaone ostrzeenia przed nie%ie*k1 inwazj1, ale zapewnienia o -rak/
wrogi*h inten*ji Gapo+*zyk9w traktowaa nadal z niedowierzanie%I ,wrot nast1pi
pod konie* wrze?nia, kiedy (orge wysa depesz4 z o*en1R K(owie*ki 6aleki
Ws*h9d %oe -yO /waany za -ezpie*zny od japo+skiego atak/LI :y% raze%
8oskwa podzi4kowaa naty*h%iastI
W paQdziernik/ (talin postanowi przerz/*iO na za*h9d poow4 si daleko#
ws*hodniego dow9dztwaI (orge napisa w9w*zas ostatni1 depesz4, prosz1* o odwo#
anie do kraj/ l/- przerz/*enie do .ie%ie*, gdy zniko japo+skie zagroenieI
(zyfrogra% ten nie zosta wysanyI (orge zosta aresztowany M paQdziernikaI W
*i1g/ kilk/ dni zatrzy%ano BF *zonk9w jego siatkiI Ge?li wierzyO sowo%
odpowiedzialnego za o-serwa*j4 ofi*era japo+skiego kontrwywiad/, ostatni1 no* na
wolno?*i (orge sp4dzi 9k/ z on1 a%-asadora 777 RzeszySI
Wszystkie doty*h*zasowe o*eny wiado%o?*i, kt9re (orge przekazywa po
nie%ie*ki% atak/ na Rosj4, opieraj1 si4 na faszywy% zaoeni/, e jego siatka
ACE
-ya jedyny% Qr9de% infor%a*ji o japo+ski*h inten*ja*hI .ie jest to prawdaI
R9wnolegy% Qr9de% przynaj%niej *z4?*i infor%a*ji -ya japo+ska koresponden*ja
dyplo%aty*zna, prze*hwy*ona i rozszyfrowana przez sowie*ki radiowywiadI ,awarte w
niej potwierdzenia wiado%o?*i, kt9re (orge przekazywa z :okio, przekonay
wresz*ie Central4 o wiarygodno?*i doniesie+ wasnego agentaI .iestety, zaledwie na
trzy tygodnie przed jego aresztowanie%I $iedy (orge znalaz> si4 za krata%i, jego
rol4 przej1 radiowywiad, powiada%iaj1* 8oskw4 o inten*ja*h :okioI Roz#
szyfrowany telegra% z AH listopada !C rok/, wysany z :okio do a%-asady w
Berlinie &prawdopodo-nie z kopi1 dla a%-asady w 8oskwie), instr/owa japo+skiego
a%-asadoraR KProsz4 spotkaO si4 z 5itlere% oraz Ri--entrope% i przedstawiO i%
po/fnie stan naszy*h stos/nk9w ze (tana%i ,jedno*zony%iXIII\I Prosz4 wyja?niO
5itlerowi, e g9wny *i4ar wysik9w japo+ski*h skon*entrowany zostanie na
po/dni/, a wi4* propon/je%y powstrzy%aO si4 od opera*ji za*zepny*h na p9#
no*yL
A
I
,a%anie szyfr9w japo+ski*h -yo najwi4kszy% s/k*ese% sowie*ki*h kryp#
tolog9w pod*zas 77 wojny ?wiatowejI W l/ty% !C rok/ (pie*#Otdie zosta
w1*zony do nowego 3 3arz4du &(zyfry) .$GBI (er*e% 3arz4du -y Wydzia
Badaw*zy, kt9rego zadanie% -yo a%anie zagrani*zny*h kod9w i szyfr9wI G9wny
znaw*a szyfr9w japo+ski*h w Wydziale Badaw*zy%, (I :ostoj, -y naj-ardziej
o-sypany% odzna*zenia%i kryptoanalitykie% rosyjski% w *zasa*h 5 wojny ?wiatowejI
Otrzy%a dwa Ordery 0eninaI Wsp9pra*owali z ni%R lingwista, profesor
(z/%ski, p/kownik Gerasi% Baasanow, p/kownik $otelnikow, oraz Or%ianin o
nazwisk/ $asparowI :ostoj z%ar wkr9t*e po zako+*zeni/ wojnyI
(/k*esy japo+skiej sek*ji Wydzia/ Badaw*zego sprawiy, e 3 3arz4d przej1
od GR' odpowiedzialno?O za dekrypta przynaj%niej *z4?*i japo+skiej korespon#
den*ji wojskowejI Pierwsza sek*ja przej%owaa dla przykad/ koresponden*j4
Ar%ii $want/+skiej, posz/k/j1* infor%a*ji -4d1*y*h ?wiade*twe% japo+ski*h
przygotowa+ do atak/ na sowie*ki 6aleki Ws*h9d
B
I
.adesane przez (orgego i otrzy%ane z 3 3arz4du /spokajaj1*e wiado%o?*i o
japo+ski*h za%iara*h /%oliwiy (talinowi przes/ni4*ie na za*h9d poowy
dywizji podlegy*h dow9dztw/ dalekows*hodnie%/I W paQdziernik/ i listopadzie
!C rok/ przerz/*ono ze ws*hod/ na za*h9d od M do E dywizji pie*hoty, okoo
tysi1*a *zog9w i tyle sa%olot9w
C
I Przy-yy na front w kryty*zny% %o%en*ie
wojny, -owie% A paQdziernika 5itler rozpo*z1 Opera*j4 :ajf/n, atak na 8oskw4,
kt9ry okre?li jako Kostatni1 wielk1 -itw4 de*yd/j1*1 o losa*h wojnyLI 6wa dni
p9Qniej, prze%awiaj1* do rozent/zjaz%owany*h t/%9w w -erli+ski% (portpalast,
zapewniR K.ieprzyja*iel jest oto*zony i nigdy nie odzyska swy*h siVL Ale 8oskwa nie
padaI O-rona sowie*kiego pa+stwa przekszta*ia si4 w ?wi4t1 wojn4 w o-ronie
8ate*zki Rosji, a (talin sta si4 sy%-ole% narodowej jedno?*i w wal*e z -r/talny%
najeQdQ*1I 8inisterstwa i a%-asady ewek/owano w poowie paQdziernika do
$/j-yszewa nad Wog1, ale (talin pozosta na $re%l/I K(talin jest z na%iVL # -yo
hase% o-ro+*9w 8oskwyI $si1ka (/rkowa Oo>niers/a $rzysiBga oddaa wa?*iwie
nastr9j ta%ty*h dniR

AC
l + @ $OB
(talin powiedzia %i, e walka -4dzie *i4ka i krwawa, ale zwy*i4stwo -4dzie %oje,
poniewa %oje ser*e ponie za%i ko-iet i dzie*iI 5itler i jego hordy sw1 wil*z1 krwi1
zapa*1 za te zyI (trzela% i trafia% nieo%ylnie, a %oje k/le le*1 z %ego ser*a
F
I
6zielni o-ro+*y 8oskwy i 0eningrad/ nie podejrzewali nawet, e w poowie
paQdziernika !C rok/ g9wny% zaj4*ie% (talina nie -yo kierowanie -ohaterski%
opore% Ar%ii Czerwonej, le*z sz/kanie za po?redni*twe% .$W6 dr9g poroz/#
%ienia si4 z 5itlere% i zawar*ia pokoj/ za wszelk1 *en4I
Gieorgij N/k9w, najzdolniejszy z wysoki*h dow9d*9w Ar%ii Czerwonej, we#
zwany zosta H paQdziernika na $re%l, gdzie zasta w ga-ine*ie tylko (talina i
Beri4I O-aj -yli przekonani, e Ar%i4 Czerwon1 *zeka kl4ska
J
I Beria kierowa teraz
-ezpo?rednio *ay% i%peri/% s/- wywiadow*zy*h i -ezpie*ze+stwa, kt9re
odziedzi*zy po GeowieI W lip*/ !C rok/ .$GB zostao ponownie w1*zone
do .$W6 i wydzielio si4 jako oso-na agenda dopiero w kwietni/ !CB rok/I
Wojna po%oga Berii skonsolidowaO wasn1 pozy*j4 najpot4niejszego szefa si
-ezpie*ze+stwa w sowie*kiej historiiI ,araz po nie%ie*ki% atak/ zasiad w ?wieo
/tworzony% pi4*iooso-owy% $o%ite*ie O-rony Pa+stwa / -ok/ (talina, 8oo#
towa, Woroszyowa i 8alenkowa
H
I
Beria sta w %il*zeni/, gdy (talin t/%a*zy N/kowowi, e Ar%ia Czerwona
jest z-yt sa-a, e-y /dare%niO nie%ie*ki atak na 8oskw4I :rze-a wi4* p9j?O
?lade% 0enina, kt9ry w %ar*/ !M rok/, nie %aj1* innej realisty*znej alternatywy
podpisa /pokarzaj1*y traktat pokojowy z .ie%*a%i w Brze?*i/ 0itewski%I ,wra#
*aj1* si4 do Berii, (talin pole*i %/ posz/kaO dr9g wynego*jowania dr/giego
Kpokoj/ -rzeskiegoL z .ie%*a%i, nawet za *en4 /traty pa+stw -aty*ki*h, Biaor/si,
8odawii i *z4?*i 'krainyI Wy-rani przez Beri4 agen*i .$W6 poprosili o po#
?redni*two a%-asadora B/garii w 8oskwie, (totenowaI (totenow zgodzi si4, ale
.ie%*y odrz/*ili zoon1 i% ofert4 nego*ja*ji
M
I
.awet jednak w9w*zas, gdy de*ydowa si4 los 8oskwy, Beria nie zaprzesta
*zystki korp/s/ ofi*erskiego Ar%ii CzerwonejI Centralny aparat .$W6 ewak/owa
si4 do $/j-yszewa w no*y z F na J paQdziernikaI , *el na >/-ian*e wywieziono
w9w*zas najwyszy*h rang1 ofi*er9w, kt9ry*h nie zako+*zono jesz*ze przes/*hiwaOI
6la BEE za-rako ?rodk9w transport/ i ty*h rozstrzelanoI Przes/*hania
kontyn/owano w $/j-yszewieI Po aresztowani/ w !FB rok/, Beria przyzna, e
Kstosowano -ezlitosne -i*ie< -ya to prawdziwa %aszynka do %i4saLI Wszys*y
/wi4zieni ofi*erowie przyznali si4 do win zarz/*any*h i% przez .$W6I :ylko
genera AI6I >oktionow -ohatersko opar si4 tort/ro% i %il*zaI (owie*ki historyk
wojskowy, genera lejtnant .ikoaj Pawlenko pisaR K(etki ?wietny*h spe*jalist9w
wojskowy*h *zekao na ?%ierO, a w ty% *zasie na fron*ie, z -rak/ ofi*er9w,
p/ka%i dowodzili por/*zni*yLI Cz4?O ewak/owany*h do $/j-yszewa dow9d*9w
zostao rozstrzelany*h AM paQdziernika, ale (talin wstrzy%a nagle prowadzone
przez Beri4 ?ledztwaI 6waj najwysi rang1 dow9d*y # -yy szef szta-/ generalnego,
genera $IAI 8ierie*kow oraz -yy ko%isarz do spraw kwater%istrzostwa, genera
BI0I Wannikow # zostali zwolnieni i zreha-ilitowani, %i%o e przyznali si4
w*ze?niej do wyi%aginowany*h przest4pstw
!
I
ACA
,awieszenie *zystki wyszy*h ofi*er9w nie spowodowao z%iany los9w wojny,
ale z-iego si4 z ni1I 8oskwa nie zostaa zdo-ytaI Pewny, e Ar%ia Czerwona
zostanie roz-ita jesz*ze jesieni1, 5itler zapewnia, e Knie -4dzie ka%panii zi%owejLI
Bez zi%owego /%/nd/rowania oddziay Wehr%a*ht/ za%arzyI Pokry*i
od%roenia%i i ranni onierze nie%ie**y %arli z zi%na nawet w szpitala*h
polowy*hI W gr/dni/ N/k9w rozpo*z1 kontratak wy*hodz1*y z przedpoli 8oskwy,
kt9ry odrz/*i nieprzyja*iela i po raz pierwszy w tej wojnie z%/si siy nie%ie*kie do
przej?*ia do o-ronyI ,wy*i4stwo pod 8oskw1 /*zynio z N/kowa synnego -ohateraI
Cz/ on jednak do-rze, e (talin jest zazdrosny o jego saw4 i patrzy na niego
krzywoI K.aleae% do niewielkiej gr/pki wyszy*h ofi*er9w, kt9rzy nigdy nie -yli
/wi4zieni, ale areszt wisia nad %oj1 gow1 przez p9 dziesi4*iole*iaL # wspo%ina
N/k9w, kt9ry -y przekonany, e aresztowanie w !CA rok/ -liskiego %/ ofi*era
opera*yjnego generaa#%ajora WI(I Go/szkiewi*za, -yo wy%y?lony% przez
(talina przypo%nienie%, e nikt, nawet N/k9w, nie jest poza zasi4gie% .$W6
E
I
[ [ [
(owie*kie o*eny podzie%nej dziaalno?*i nie%ie*ki*h gr/p opor/ kierowany*h
przez 5arro (*h/lze#Boysena i ArTida 5arna*ka podkre?laj1 wag4 zdo-ytego
przez ni*h %ateria/ wywiadow*zego, dzi4ki kt9re%/ /dao si4 powstrzy%aO
inwazj4 nazist9wR
Po*z1wszy od jesieni !C rok/, -ohaters*y *zonkowie podzie%ia za*z4li dostar*zaO
warto?*iowe infor%a*je sowie*kie%/ dow9dztw/I 2akt, e (*h/lze#Boysen pra*owa w
wydziale wywiadow*zy% dow9dztwa 0/ftwaffe oraz %ia szerokie kontakty w koa*h
wojskowy*h, w1*znie z A-wehr1, stwarzay %/ %oliwo?O pozyskiwania wyj1tkowo
wany*h infor%a*ji o plana*h hitlerow*9wLI
(*h/lze#Boysen i 5arna*k zostali aresztowani przez gestapo BE sierpnia i B wrze?nia
!CA rok/I 6o dnia i*h egzek/*ji, AA gr/dnia w Berlinie, wyapano ponad ME
*zonk9w i*h siatekI (penetrowali oni 0/ftwaffe, %inisterstwo lotni*twa, %inisterstwo
wojny oraz na*zelne dow9dztwo si l1dowy*hI 8ieli te kontakty o r9ny% zna*zeni/ w
%inisterstwie propagandy, %inisterstwie spraw zagrani*zny*h, zarz1dzie %iejski%
Berlina, -i/rze polityki rasowej oraz nie%ie*ki% -i/rze o*hrony pra*yI , te/tonsk1
skr/p/latno?*i1 gestapo i (6 wyli*zyy pro*entowy skad siatek wedle zawod9wR
A! pro*ent -yo pra*ownika%i na/kowy%i i st/denta%i<
A pro*ent -yo dziennikarza%i i artysta%i<
AE pro*ent -yo zawodowy%i onierza%i, /rz4dnika%i pa+stwowy%i i rz1dowy%i<
H pro*ent -yo onierza%i z%o-ilizowany%i w *zasie wojny<
B pro*ent -yo rze%ie?lnika%i i ro-otnika%i
A
I
]r9da sowie*kie %aj1 tenden*j4 do prze*eniania warto?*i %ateria9w wywia#
dow*zy*h, dostar*zony*h przez siatki, kt9ry%i kierowali (*h/lze#Boysen i 5arna*kI
ACB
Cele% tej %anip/la*ji jest *h4O /wyp/klenia wpyw9w dziaaj1*ego w nazistow#
ski*h .ie%*ze*h ko%/nisty*znego podzie%iaI Przekazywany przez o-ie siatki
%ateria %ia d/1 warto?O dla o*eny siy i zdolno?*i -ojowy*h 0/ftwaffe i nie
/lega w1tpliwo?*i, e zosta /zyskany z wielki% ryzykie% oso-isty%, ale nie %ia
on kl/*zowego zna*zenia opera*yjnego, de*yd/j1*ego dla odpar*ia nie%ie*kiej
ofensywyI Gestapo i (6 wy%ieniy dziewi4O dok/%ent9w, z kt9ry*h po*hodziy
naj-ardziej warto?*iowe %ateriay zdo-yte przez siatk4 (*h/lze#BoysenaR
I Raport o sile nie%ie*ki*h si powietrzny*h na po*z1tk/ wojny ze ,wi1zkie%
(owie*ki%I
AI 7nfor%a*ja o %iesi4*znej prod/k*ji nie%ie*kiego prze%ys/ lotni*zego za
okres *zerwie*#lipie* !C rok/I
BI 7nfor%a*ja doty*z1*a syt/a*ji paliwowej .ie%ie*I
CI 7nfor%a*ja o za%iarze nie%ie*kiego atak/ na 8ajkop na $a/kazieI
FI Raport o roz%iesz*zeni/ dow9dztw nie%ie*ki*hI
JI 6ane o seryjnej prod/k*ji sa%olot9w w kraja*h ok/powany*hI
HI Raport o prod/k*ji i %agazynowani/ -roni *he%i*znej w .ie%*ze*hI
MI Raport o znalezieni/ rosyjski*h kod9w koo Petsa%o &-y to prawdopodo-nie
ten sa% kod, kt9ry /zyskaa od 2in9w a%eryka+ska organiza*ja wywiadow*za O(()I
!I Raport o strata*h nie%ie*ki*h spado*hroniarzy w walka*h na $re*ie S
B
I
>1*z1* podzie%n1 dziaalno?O polity*zn1 z wywiade%, (*h/lze#Boysen i 5ar#
na*k a prosili si4 o aresztowanieI (*h/lze#Boysen i jego ona 0i-ertas, naraaj1*
wasne -ezpie*ze+stwo, prowadzili wie*zora%i kl/- dysk/syjny dla *zonk9w i
poten*jalny*h *zonk9w antynazistowskiego podzie%iaI $iedy %ae gr/pki %ody*h
prze*iwnik9w naziz%/ rozlepiay na -erli+ski*h %/ra*h antyhitlerowskie plakaty,
/-rany w %/nd/r 0/ftwaffe (*h/lze#Boysen strzeg i*h z r4k1 na od-ezpie*zony%
pistole*ieI $iedy w -erli+ski% 0/stgarten otwarto w !CA rok/ antyko%/nisty*zn1
wystaw4 K(owie*ki RajL, (*h/lze#Boysen zorganizowa ka%pani4 rozklejania
plakat9w z napisa%iR
WystawaR .azistowski Raj
Wojna # G9d # $a%stwa # Gestapo
Gak d/go jesz*zeW
(*h/lze#Boysen i 5arna*k pisali r9wnie i kolportowali /lotki, kt9re p9Qniej
nazwano w sowie*ki*h la/rka*h Kwspaniay%i przykada%i antyhitlerowskiej pro#
pagandyL
C
I
6yplo%ata R/dolf Ton (*heliha nie prowadzi a tak ryzykownego try-/ y*iaI
Pod*zas wojny, podo-nie jak przed wojn1, jego dziaalno?O nie krzyowaa si4 z
siatka%i (*h/lze#Boysena oraz 5arna*ka i gdy-y nie -rak radiooperator9w w
GR', (*heliha %9g-y pra*owaO zna*znie d/ejI Aresztowanie w Br/kseli
radiooperatora, kt9ry przekazywa *zasa%i %ateriay (*helihy, naprowadzio gestapo
na ?lad dyplo%atyI
Po rozpo*z4*i/ Opera*ji Bar-arossa, (*heliha -ardzo nie*h4tnie kontyn/owa
wsp9pra*4 z GR'I Cierpi1*a na *horo-4 wenery*zn1 7lse (toe-e z *oraz wi4ksz1
ACC
tr/dno?*i1 wy*i1gaa z niego %ateriay wywiadow*zeI W paQdziernik/ !CA rok/ w
Pr/sa*h Ws*hodni*h wyl1dowa ze spado*hrone% agent GR' 5einri*h $oenen &syn
-yego zast4p*y przewodni*z1*ego $P6), kt9rego zadanie% -yo nawi1zanie
kontakt/ ze (toe-e, a przez ni1 z Ton (*helih1I $oenen wi9z dla (*helihy
nadajnik radiowy oraz pokwitowanie na J,F tysi1*a dolar9w, przekazany*h %/
przez GR' w !BM rok/I 6ok/%ent ten %ia nie%al na pewno pos/yO do
szantaowania (*helihy, gdy-y /siowa wykr4*aO si4 od dalszej wsp9pra*yI
Gestapo i (6 doszy do s/sznego wniosk/, e %isja $oenena /dowodnia Kjak
-ardzo 8oskwa -ya zainteresowana kontyn/owanie% dziaalno?*i (*helihyLI lisa
(toe-e zostaa aresztowana przez gestapo we wrze?ni/I 8iesi1* p9Qniej, w zorga#
nizowany w jej %ieszkani/ ko*io wpad $oenen
F
I
Gr/py (*h/lze#Boysena i 5arna*ka tworzyy frag%ent l/Qno koordynowanej
sie*i agent/ralnej GR' w za*hodniej i ?rodkowej "/ropie, kt9rej nie%ie*ka s/-a
-ezpie*ze+stwa nadaa wsp9ln1 nazw4 Rot4 $apelle &KCzerwona OrkiestraL)I
K8/zyka%iL w tej KorkiestrzeL -yli radiooperatorzy wysyaj1*y kodowane depesze do
8oskwyI K6yrygente%L -y 0eopold :repper, zwany przez agent9w siatki
Kwielki% szefe%L
J
I :repper twierdzi po wojnie, e A listopada !C rok/ jeden z
jego K%/zyk9wL z Br/kseli nada wiado%o?O przekazan1 przez gr/p4 (*h/lze##
Boysena, kt9ra ostrzega 8oskw4 przed planowany% przez 5itlera strategi*zny%
/derzenie% na po/dniowy ws*h9d, kt9re rok p9Qniej doprowadzio ar%i4 nie%ie*k1
do kl4ski pod (talingrade%R
Plan 777, Cel $a/kaz, wyzna*zony po*z1tkowo na listopad, zostanie przeprowadzony
wiosn1 !CA rok/I $on*entra*ja si zostanie zako+*zona do l %ajaXIII\I (z*zeg9y
p9Qniej
H
I
^
;wiade*two :reppera nie znajd/je potwierdzenia w nie%ie*kiej o*enie najwa#
niejszy*h infor%a*ji przekazany*h przez gr/p4 (*h/lze#Boysena
ls
I :repper wspo%ina
r9wnie, e A %aja !CA rok/ do 8oskwy przy-y jego k/rier wioz1*y
Kwszystkie infor%a*je na te%at g9wny*h ele%ent9w tej ofensywyL
!
I ty% raze%
wspo%nienia :reppera nie zgadzaj1 si4 z sowie*ki%i dowoda%iI Pierwsze istotne
infor%a*je o K.ie-ieski% PlanieL po*hodziy z %ateria9w znaleziony*h w sa%o#
lo*ie, kt9ry roz-i si4 za linia%i sowie*ki%i ! *zerw*a !CA rok/I AJ *zerw*a
(talin orzek, e nie wierzy w aden K.ie-ieski PlanL i skrytykowa wywiad za
powane traktowanie o*zywisty*h dezinfor%a*ji
AE
I 6wa dni p9Qniej rozpo*z4a si4
ofensywa i oddziay nie%ie*kie za*z4y szy-ko pos/waO si4 naprz9d, na szeroki%
fron*ie od $/rska do p9no*nego 6o+*a, daj1* 5itlerowi nadziej4, e osi1gnie
zwy*i4stwo nad Rosj1, kt9re wy%kn4o %/ si4 z r1k w !C rok/I
W *i1g/ !CA rok/ zlikwidowana zostaa stopniowo *aa sieO KRot4 $apelleL,
dziaaj1*a w ok/powanej "/ropieI Aresztowania nast4poway w %iar4, jak nie%ie*kie
s/-y ognio%etry*zne na%ierzay kolejny*h K%/zyk9wLI 0eopold :repper zosta
zatrzy%any F gr/dnia w Pary/, kiedy siedzia na fotel/ dentysty*zny%I $ier/j1*y
ak*j1 ofi*er A-wehry wspo%inaR K(zarpn1 si4 na sek/nd4, a nast4pnie stwierdzi
-ez-4dn1 nie%*zyzn1R Y:o -ya do-ra ro-otaZLI
ACF
:repper przysta na wsp9pra*4 z gestapo i sta si4 podw9jny%, a %oe nawet
potr9jny% agente%, wysyaj1* do 8oskwy wasne ostrzeenia wple*ione w prze#
kazywane przez .ie%*9w %ateriay dezinfor%a*yjneI We wrze?ni/ !CB rok/ /dao
%/ si4 /*ie* i do ko+*a wojny pozostawa w /kry*i/
A
I
.ajwaniejsz1 sowie*k1 siatk1 agent/raln1 dziaaj1*1 w *zasie wojny w .ie%*ze*h
-ya KRot4 6reiL &KCzerwona :r9jkaL), kt9rej nazwa po*hodzi prawdopodo-nie od
li*z-y /ywany*h nadajnik9wI KCzerwona :r9jkaL %iaa swe Qr9da w .ie%*ze*h, ale
dziaaa w (zwaj*arii, a jej szefe% -y Ale^ander Rado &kryptoni% 6ora)I
G9wny% agente% siatki -y R/dolf Roessler &0/*y), ofi*er szwaj*arskiego
wywiad/ nie%ie*kiego po*hodzenia, kt9ry przekazywa infor%a*je przez Ra*hel
6/e-endorfer &(issy) oraz Christiana (*hneidera &:aylora), kt9ry peni rol4 po#
?rednika separ/j1*ego kontakty siatki K0/*yL z KRot4 6reiLI Roessler %ia *ztery
wane Qr9da w .ie%*ze*h, kt9ry% nada kryptoni%yR Werther, :eddy, Anna i OlgaI
Nadnego z ni*h nie zidentyfikowano ze st/pro*entow1 pewno?*i1, ale C7A dosza do
wniosk/ w spe*jalny% st/di/%, e do *zw9rki infor%ator9w Roesslera naleeli
prawdopodo-nieR genera# %ajor 5ans Oster, szef szta-/ ad%iraa Canarisa, kt9ry
kierowa A-wehr1, &antynazista, wraz z Canarise% zosta stra*ony za /dzia w
za%a*h/ -o%-owy% na 5itlera w lip*/ !CC rok/)< 5ans Bernd GiseTi/s, ofi*er
A-wehry, kt9ry peni f/nk*j4 nie%ie*kiego wi*ekons/la w ,/ry*h/< Carl Goer#
deler, lider konserwatywnej opozy*ji polity*znej wo-e* 5itlera &r9wnie stra*ony za
/dzia w lip*owy% spisk/)< p/kownik 2ritz Boetzel, dowodz1*y -i/re% ewa#l/a*ji
dany*h wywiad/ w szta-ie Po/dniowo#Ws*hodniej Gr/py Ar%ii w Atena*h
AA
I
:aje%ni*a, jak1 okryta jest siatka K0/*yL, doprowadzia do powstania wiel/
%it9wI :wierdzi si4 nawet, e siatka -ya tylko przykrywk1 /%oliwiaj1*1
-rytyjskie%/ wywiadowi przekazywanie Rosjano%, -ez zdradzania Qr9da, %ate#
ria9w /zyskany*h z dekrypta/ nie%ie*kiej koresponden*ji szyfrowanej przy
po%o*y %aszyn "nig%a
AB
I Wywiad -rytyjski na pewno nie /ywa Roesslera jako
po?rednika w kontakta*h z Rosjana%i, ale (zwaj*arzy %ogli wykorzystywaO ten
kanaI ]r9da, kt9re Roessler podawa za wasne, -yy zapewne Qr9da%i wywiad/
szwaj*arskiego, kt9ry*h infor%a*je Roessler przekazywa Rosjano%I .iekt9re z ty*h
%ateria9w trafiay na ,a*h9d przez p/kownika $arela (edla*zka, kt9ry
reprezentowa w (zwaj*arii *ze*hosowa*ki rz1d e%igra*yjnyI
Roessler -y naje%nikie% i pra*owa za pieni1dzeI Rado depeszowa w lis#
topadzie !CB rok/ do 8oskwyR K(issy twierdzi, e gr/pa Y0/*yZ przestanie
pra*owaO, je?li gratyfika*je zostan1 wstrzy%aneL
AC
I Podejrzewano *z4sto, e Roessler
pra*owa dla Rosjan jesz*ze przed Opera*j1 Bar-arossa, ale z nadany*h do 8oskwy
depesz Rado wynika, e pierwszy kontakt z Roesslere% podj4ty zosta dopiero okoo
wrze?nia !CA rok/
AF
I
Agen*i siatek GR' -yli odwani i przedsi4-ior*zy, ale przekazywane przez ni*h
infor%a*je za*z4y wpywaO na -ieg sowie*ki*h opera*ji %ilitarny*h dopiero po
-itwie pod (talingrade%I W*ze?niej tak zwana (tawka, *zyli sowie*kie na*zelne
dow9dztwo, nie o*kn4a si4 jesz*ze z szok/ wywoanego Opera*j1 Bar-arossa i raz
ACJ
za raze% tra*ia rozeznanie w nie%ie*ki*h plana*hI Wywiad wojskowy nie wykry
dla przykad/ nagego zwrot/ .ie%*9w na po/dnie, *o doprowadzio do zaj4*ia
$ijowa we wrze?ni/ !C rok/I K(tawkaL zostaa te zasko*zona intensywno?*i1
nie%ie*kiego natar*ia na 8oskw4 w paQdziernik/I ,asko*zenie% -ya r9wnie
letnia ofesywa !CA rok/I W przekonani/, e g9wne /derzenie p9jdzie na 8oskw4,
(talin i (tawka %ylnie od*zytali nie%ie*kie inten*je po rozpo*z4*i/ natar*ia na
po/dni/I Przez *ay *zas ofensywy na $a/kaz i (talingrad zdezorientowane
dow9dztwa sowie*kie nie wiedziay, gdzie spadnie nast4pny *ios
AJ
I $iedy Ar%ia
Czerwona oto*zya w listopadzie wojska Osi pod (talingrade%, w jej dow9dztwie
przyp/sz*zano, e w kotle znalazo si4 od MF do !E tysi4*y onierzy, a ty%*zase%
-yo i*h trzy razy wi4*ej
AH
I (tawka nie %iaa te rozeznania w plana*h nie%ie*kiego
/derzenia, kt9re %iao /wolniO oto*zone pod (talingrade% dywizjeI O przerz/*eni/
sze?*i/ dywizji pan*erny*h z 2ran*ji dowiedziano si4 dopiero w9w*zas, kiedy
spotkay si4 z ni%i w -oj/ oddziay sowie*kiej kawaleriiI Wielkie zwy*i4stwo pod
(talingrade%, kt9re przes1dzio na przeo%ie sty*znia i l/tego !CB rok/ o poddani/ si4
oto*zony*h wojsk nie%ie*ki*h, jest ?wiade*twe% doskonaej pra*y szta-9w Ar%ii
Czerwonej, i*h zdolno?*i do i%prowiza*ji i szy-kiej z%iany plan9w oraz odwagi i
wale*zno?*i sowie*ki*h onierzyI 8ona jednak zaryzykowaO stwierdzenie, e
zwy*i4stwo to zostao odniesione w-rew, a nie dzi4ki zdolno?*io% sowie*kiego
wywiad/ opera*yjnego
AM
I
[ [ [
Przez *a1 Wojn4 Oj*zyQnian1, a zwasz*za przez dwa pierwsze lata, .$W6D
.$GB -yo lepiej poinfor%owane o tajny*h dziaania*h soj/sznik9w, ni
nazistowski*h .ie%ie*I Agente%, kt9ry w po*z1tkowej fazie wojny dostar*za
naj*enniejszy*h infor%a*ji o polity*e Wielkiej Brytanii, -y prawdopodo-nie KPi1ty
CzowiekL, *zyli Gohn Cairn*rossI 6o %ar*a !CA rok/ peni on f/nk*j4 oso-istego
sekretarza lorda 5ankeya, a jego pryn*ypa zaj%owa %inisterialne stanowisko
kan*lerza $si4stwa 0an*asterI W lip*/ !C rok/ lorda 5ankeya przes/ni4to
wprawdzie na %niej prestiowy fotel Generalnego Po*zt%istrza, ale za*howa
%inisterialne /prawnienia, a *o za ty% idzie dost4p do tajny*h dok/%ent9w
Ga-inet/ Wojennego i przewodni*two li*zny*h, wany*h ko%isji rz1dowy*h
A!
I
:ak wi4* w *i1g/ po*z1tkowy*h dziewi4*i/ %iesi4*y Wojny Oj*zyQnianej Cairn*ross
nadal dostar*za .$W6 Ktony dok/%ent9wL
BE
I Byy zapewne interes/j1*e, gdy do
paQdziernika !C rok/ 5ankey przewodni*zy (oj/szni*zej $o%isji 6ostaw,
kt9ra koordynowaa wysyk4 %ateria9w wojenny*h i s/row*9w dla ,(RRI
Gak si4 wydaje, w raporta*h dla .$W6 Cairn*ross przedstawia jednak prze#
rysowany o-raz opozy*ji wo-e* Ch/r*hilla wewn1trz Wielkiej BrytaniiI 5ankey
-y jedny% z najs/rowszy*h i naj-ardziej zagorzay*h krytyk9w pre%ieraI Prywatnie
twierdzi, e Kzoony z potakiwa*zy Ga-inet Wojenny jest -eznadziejnyLI .a
po*z1tk/ !CA rok/ 5ankey przygotowa analiz4 strategii wojennej Ch/r*hilla,
kt9r1 zatyt/owa KOskarenieLI Gedny% z zarz/t9w, o kt9ry% Cairn*ross -ez
w1tpienia poinfor%owa kontroler9w z .$W6, -y Kpriorytet nadany dostawo%
ACH
zaopatrzenia dla RosjiLI $rytykowany Ch/r*hill /s/n1 5ankeya z rz1d/ w %ar*/
!CA rok/, *o -yy Po*zt%istrz Generalny skwitowa ko%entarze%R KOd pewnego
*zas/ *z/e% si4 g4-oko roz*zarowany sposo-e% prowadzenia wojnyLI Wiado%o?O o
Kg4-oki% roz*zarowani/L 5ankeya -ya jedn1 z ostatni*h infor%a*ji przekazany*h
przez Cairn*rossa ze sfer rz1dowy*h, gdy podj1 on /dan1 pr9-4 penetra*ji o?rodka
w Blet*hley Park, ?*i?le tajnej *entrali -rytyjskiego radiowywiad/I
Od *zas/ powoania 7.O i 73 ,arz1d/, Wielka Brytania -ya priorytetowy%
o-szare% dziaania sowie*ki*h s/- wywiadow*zy*h, w prze*iwie+stwie do (tan9w
,jedno*zony*h, kt9re nie%al do ko+*a 77 wojny ?wiatowej /waane -yy za o-szar
dr/gorz4dnyI 73 3arz4d, kt9ry w lata*h trzydziesty*h prowadzi wi4kszo?O opera*ji za
o*eane%, nie interesowa si4 z-ytnio (tana%i ,jedno*zony%iI :raktowa je
ra*zej jako -az4 dla dziaa+ wywiadow*zy*h prze*iwko Gaponii i .ie%*o%I Opera*je
73 3arz4du zostay jednak w !BM rok/ powanie zagroone przez dezer*j4
g9wnego k/riera, kt9ry% -y dziennikarz Whittaker Cha%-ersI ,araz po wy*ofani/ si4
ze wsp9pra*y z sowie*ki% wywiade%, Cha%-ers /krywa si4 w o-awie przed
spe*jalista%i od K%okrej ro-otyL .$W6 l/- 73 3arz4du oraz ze stra*h/ przed
a%eryka+ski% wy%iare% sprawiedliwo?*i, kt9re%/ nie *h*ia si4 przyznaO do
szpiegowskiej karieryI W !B! rok/ wyszed jednak z /kry*ia i pojawi si4 na
rynk/ dziennikarski% jako p/-li*ysta &a pote% redaktor) %agazyn/ K:i%eLI
O-/rzony, *hoO nie zasko*zony, pakte% Ri--entrop#8ootow, Cha%-ers zgodzi
si4 zdradziO sz*zeg9y swej dziaalno?*i k/rierskiej Adolfowi Berle, podsek#
retarzowi stan/ i dorad*y do spraw -ezpie*ze+stwa wewn4trznego prezydenta
RooseTeltaI Berle zapewni Cha%-ersa, e /jawnione przez niego fakty przekazane
zostan1 -ezpo?rednio prezydentowi oraz o-ie*a, e w za%ian za zgod4 na wsp9#
pra*4 nie zostanie /karany, *hoO nie gwarantowa adny*h i%%/nitet9wI Cha%-ers
zgodzi si4 i w dzie+ po wy-/*h/ wojny, A wrze?nia, spotka si4 z BerleI :en z
otrzy%any*h infor%a*ji sporz1dzi *zterostronni*owe %e%orand/%, zatyt/owane
KPodzie%ny agent szpiegowskiLI .a do1*zonej li?*ie szpieg9w znaleQli si4 Alger
5iss, 5arry 6e^ter White oraz inni sowie**y agen*i, kt9ry*h Cha%-ers o-s/giwa
jako k/rierI RooseTelt nie wykaza zainteresowania przedstawiony% %/ dok/%ente%I
Gak si4 wydaje wiado%o?O, e w jego ad%inistra*ji %og1 -yO szpiedzy,
traktowa jako a-s/rdaln1I Co dziwniejsze, Berle zlek*eway te wasny raport i
odoy go na p9k4I .ie interesowa si4 5isse% a do !C rok/, kiedy wspo%nia o
rewela*ja*h Cha%-ersa w roz%owie z -yy% przeoony% 5issa, s4dzi1 (1d/
.ajwyszego 2eli^e% 2rankf/rtere% i dyplo%at1 6eane% A*hesone%I O-aj od#
rz/*ili zarzuty Cha%-ersa jako -ezpodstawneI Berle zapo%nia wi4* o sprawie i
nie wysa nawet sporz1dzonego raport/ 2B7,g dop9ki w !CB rok/ Bi/ro nie
/po%niao si4 sa%o o rela*j4 Cha%-ersaI
O fakta*h podawany*h przez Cha%-ersa infor%owali take RooseTelta a%#
-asador Willia% B/llitt, przyw9d*a zwi1zkowy 6aTid 6/-insky oraz dziennikarz
Walter Win*hellI Prezydent zlek*eway jednak i te doniesieniaI 2B7 przes/*hao w
ko+*/ Cha%-ersa w !CA rok/, gdy dawny wsp9pra*ownik z partii ko%/ni#
sty*znej wy%ieni go jako -yego sowie*kiego szpiega, kt9ry %a Kwi4*ej %ateria/,
ni wa% si4 /da ze-raO lataj1* w k9ko przez *ay rokLI ByO %oe o-awiaj1* si4
ACM
kary Cha%-ers -y w roz%owie z 2B7 -ardziej dyskretny, ni trzy lata w*ze?niej
pod*zas spotkania z Berle, gdy pod*zas przes/*hania kon*entrowa si4 -ardziej na
dziaalno?*i partyjnej ko%/nisty*znego podzie%ia, ni na szpiegowskiejI 6yrektor
2B7, GI "dgar 5ooTer, *zytaj1* o?%iostronni*owy raport, z-y go kr9tkoR
K5istoria, hipotezy l/- ded/k*jeLI Przez nast4pne trzy lata nikt Cha%-ersa o ni*
nie pyta, a 2B7 sprawdzio jedynie z gr/-sza GI Petersa, kt9ry fig/rowa w akta*h
Bi/ra jako *zoowy dziaa*z $o%/nisty*znej Partii '(A
B
I
Po dezer*ji Cha%-ersa w !BM rok/, prowadzenie g9wnej siatki 73 ,arz1d/ w
Waszyngtonie przej1 nowojorski rezydent .$W6, Gajk Badaowi*z Owaki%ian,
nazywany p9Qniej przez 2B7 K*hytry% Or%iaszk1L
BA
I Pod jego r4k1 (tany ,jed#
no*zone stay si4 pod konie* wojny g9wny%, a nie /-o*zny% o-szare% dziaania
sowie*ki*h s/- wywiadow*zy*h, ale w !BM rok/ .$W6 nie orientowao si4
jesz*ze, w jak lek*ewa1*y spos9- ad%inistra*ja a%eryka+ska trakt/je -olszewi*kie
zagroenieI '*ie*zka Cha%-ersa oraz o-awa przez spodziewany% ?ledztwe% 2B7
sparalioway dziaalno?O waszyngto+skiej siatki .$W6I Pod na*iskie% ony,
kt9ra nie *h*iaa %ieO ni* wsp9lnego z ko%/niz%e%, 5arry 6e^ter White z depar#
ta%ent/ skar-/ wr4*z przesta dostar*zaO %ateriay, a jego ?lade% poszo kilk/
%niej zna*z1*y*h agent9wI
Waszyngto+sk1 siatk4 infor%ator9w reani%owa .athan Gregory (ilTer%aster
&nie %yliO z jego przyja*iele% i wsp9agente% Georgie% (ilTer%ane%)I 0ekko po
*zterdziest*e, /rz4dnik pa+stwowy po*hodz1*y z rodziny /krai+ski*h Nyd9w,
(ilTer%aster pra*owa w ad%inistra*ji za-ezpie*zenia far%er9w, a pote% przeni9s
si4 do ,arz1d/ Wojny "kono%i*znejI "%o*jonalnie nie potrafi pogodziO si4 z
-r/taln1 rze*zywisto?*i1 stalinowskiej Rosji, ale za*howa ni*zy% nie skaony
rewol/*yjny idealiz%, kt9ry kaza %/ d1yO do spenienia %arzenia ko%/niz%/I
Cierpia na *hroni*zn1 ast%4 i z tr/de% api1* odde*h powtarzaR K89j *zas jest
?*i?le ograni*zony i kiedy -4d4 /%iera, *h*4 *ieszyO si4 po*z/*ie%, e %a% sw9j
/dzia w -/dowie lepszego y*ia dla ty*h, *o przyjd1 po %nieLI
(ilTer%aster sprawi, e prawdopodo-nie t/ po wy-/*h/ wojny 5arry 6e^ter
White zn9w za*z1 dostar*zaO wiado%o?*iI 6o nalot/ na Pearl 5ar-o/r zd1y j/
zorganizowaO siatk4 zoon1 z dziesi4*i/ /rz4dnik9w pa+stwowy*h, pra*/j1*y*h
r9wnolegle dla wojennej ad%inistra*ji RooseTelta i .$W6I
White nie do1*zy do tej gr/pyI (ilTer%aster od-iera od niego wiado%o?*i
oso-i?*ie i /zna, e jest on -ojaQliwy% *zowiekie%, kt9ry Kwoli, e-y wasna
lewi*a nie wiedziaa, *o *zyni prawi*aLI Ch*1* /spokoiO jego rozdygotane nerwy
oraz przekonaO pani1 White, e %1 rz/*i szpiegostwo, (ilTer%an zapewni
swego najlepszego agenta, e otrzy%ywane od niego infor%a*je przekazywane s1
tylko jedne%/ pra*ownikowi $o%itet/ Centralnego $P '(AI (ilTer%aster -y
przekonany, e White zna prawd4, ale woli o niej nie %y?leO i dlatego s*howa
g4-oko na stry*h/ *enny dywan z B/*hary otrzy%any od Bykowa przed wojn1I
White -y -ardzo warto?*iowy% agente%I B4d1* praw1 r4k1 sekretarza skar-/,
5enrySego 8orgentha/, %ia nie tylko dost4p do wi4kszo?*i tajny*h dok/%ent9w
resort/, ale r9wnie do po/fnej koresponden*ji z pozostay%i %inisterstwa%i i
agenda%i rz1dowy%i
BB
I
AC!
$/riere% waszyngto+skiej gr/py, kt9r1 kierowa (ilTer%aster, -ya od !C
rok/ "liza-eth Bentley, BB#letnia %ieszkanka .owego Gork/, a-solwentka kolegi/%
UassarI Bentley staa si4 zagorza1 antyfaszystk1 po ro*zny% po-y*ie w rz1dzony*h
przez 8/ssoliniego Wosze*hI Wr9*iwszy do A%eryki, zapisaa si4 w !BF rok/
do $P '(A, ale trzy lata p9Qniej przekonano j1, e lepiej -4dzie, jak zerwie
otwarte zwi1zki z parti1, /poz/je si4 na konserwatystk4 i rozpo*znie tajn1 ro-ot4 dla
.$W6I Ofi*ere% prowadz1*y% "liza-eth Bentley -y Ga*o- Golos, kolejny
/krai+ski Nyd, kt9ry podawa agento% pse/doni% :i%%yI Golos za%a zasady
.$W6, /wodz1* prowadzon1 agentk4, a Bentley wspo%inaa t4 *hwil4 w spowity% w
?nienej za%ie*i .owy% Gork/ w styl/ przypo%inaj1*y% naj-ardziej *kliwe
-r/kowe ro%ansida wydawni*twa 8ills and BoonR K.asze r4*e spotkay si4,
popatrzya% na niego i nagle znalaza% si4 w jego ra%iona*hI Gego wargi spyn4y na
%oje /sta i *zas zatrzy%a si4 w %iejs*/I A pote% daa% si4 ponie?O ekstazie -ez
po*z1tk/ i ko+*aLI 'pojn1 no* Bentley zako+*zyo wsp9lne o*zekiwanie w
sa%o*hodzie Golosa na Knajpi4kniejszy ws*h9d so+*a w %oi% y*i/LI :rzy%any przez
ni1 za r4k4 Golos zeps/ nie*o poety*zny nastr9j narzekania%i na elazne zasady
agent/ralnej pra*y .$W6R
.ie wolno na% /trzy%ywaO -liski*h kontakt9w, a zwasz*za darzyO si4 %io?*i1I
,godnie z ko%/nisty*zn1 dys*yplin1 ty i ja nie %a%y prawa *z/O do sie-ie tego, *o
*z/je%y
BC
I
,a*h4*ona zy% przykade% Golosa, Bentley z rado?*i1 1*zya y*ie towarzyskie
z pra*1 agent/raln1 w spos9-, kt9ry %9g wywoaO przeraenie %oskiewskiej
CentraliI .a Boe .arodzenie troskliwie wy-ieraa prezenty dla o-s/giwany*h
agent9w, od doskonaej whisky po -ielizn4, k/powaa je za pieni1dze .$W6, a
pote% rozwozia w trak*ie k/rierskiej r/ndyI $iedy po ?%ier*i Golosa w !CB
rok/ nowy ofi*er prowadz1*y /siowa wprowadziO ostrzejszy rey%, Bentley
wra*aa nostalgi*znie do Kstary*h do-ry*h *zas9w, kiedy pra*owali?%y raze% jak
za/fani towarzyszeL
BF
I
Beztroska, z jak1 niekt9rzy agen*i lek*ewayli zasady -ezpie*ze+stwa, niepo#
koia nawet "liza-eth BentleyI GI G/li/s KGoeL Goseph, pra*ownik Bi/ra (/-
(trategi*zny*h O((, zwer-owany w !CA rok/, nalea do gr/pki ty*h, kt9rzy
Knigdy nie na/*zyli si4 przestrzegaO zasad konspira*jiLR
(tale %ia nieprawdopodo-ne kopoty, kt9re nas na prze%ian niepokoiy l/- roz?%ieszayI
Pewnego raz/ przypo%nia so-ie, e niepotrze-ne dok/%enty naley paliO al-o sp/sz*zaO z
wod1I Wrz/*i wie* do klozetowej %iski pot4n1 k/l4 pon1*y*h papier9wI Ogie+ -y tak
silny, e zaj4a si4 deskaI (ko+*zyo si4 na stra*h/, ale ogl1daj1* szkody wa?*i*iel
wynaj%owanego %ieszkania d/go kiwa z niedowierzanie% gow1 i wyszed %r/*z1* do
sie-ieR K.ie poj%/j4, jak to si4 %ogo staOL
BJ
I
, /wagi na o-oj4tno?O, z jak1 traktowano w wojenny% Waszyngtonie sowie*kie
zagroenie, podo-ne in*ydenty nie stwarzay wielkiego ryzyka i dw/tygodniowa
AFE
por*ja %ateria9w przewoony*h przez "liza-eth Bentley stale si4 rozrastaaI
Po*z1tkowo wozia ze stoli*y do .owego Gork/ po kilka stron napisany*h na %aszynie
stresz*ze+ tajny*h infor%a*ji oraz kopie sz*zeg9lnie wany*h dok/%ent9wI Wkr9t*e
jednak %oskiewska Centrala za*z4a 1daO wi4*ejI Czonkowie siatki za*z4li wi4*
znosiO do do%/ pod n/%ere% FFF przy BF
th
(treet, .I WI pliki tajny*h dok/%ent9w,
kt9re (ilTer%aster fotografowa no*a%i przy po%o*y onyI Po*z1tkowo prod/kowali
po B l/- C rolki %ikrofil%9w o BF klatka*h, kt9re (ilTer%aster sa% wywoywaI
Wiosn1 !CB rok/, "liza-eth Bentley wozia j/ w tor-ie na ro-9tki r4*zne okoo CE
%ikrofil%9w, kt9re wywoywano w la-oratori/% nowojorskiej rezydent/ry .$W6I
6o kadej kasety fil%/ do1*zona -ya lista sfotografowany*h dok/%ent9w dla
orienta*ji, kt9re %ateriay trze-a -4dzie odtworzyO, je?li zdj4*ia oka1 si4 nie*zytelneI
Cz4?O fil%9w pokrywaa si4 po wywoani/ pla%a%i, gdy (ilTer%aster dostawa
%ikrofil%y z .$W6I Rezydent/ra nie *h*iaa wz-/dzaO podejrze+ zak/pe%
h/rtowy*h ilo?*i %ateria9w fotografi*zny*h, %oliwy*h, ale tr/dny*h do zdo-y*ia w
wojenny*h *zasa*hI .iestety, nie wszystkie sowie*kie %ikrofil%y -yy do-rej jako?*i,
i niekiedy .$W6 dostar*zao %ateria o tak niskiej *z/o?*i, e fotografowanie
dok/%ent9w stawao si4 istn1 katorg1I KGak oni %og1 o*zekiwaO od nas do-rej ro-oty,
skoro przysyaj1 tak fatalne fil%yWL # pyta (ilTer%aster k/rierk4I # KCzy-y progra%
a%eryka+skiej po%o*y dla ,(RR ostatnio szwankowaW
BH
(arkasty*zne /wagi, jakie *zyni (ilTer%aster wo-e* "liza-eth Bentley, nie -yy
w*ale tak odlege od y*iaI Pod*zas spotkania z dow9d*1 a%eryka+skiej %isji
wojskowej w 8oskwie w !CC rok/, szef 7.' Pawe 2itin oraz jego asystent Andriej
Gra/r poprosili o Kwszelkie infor%a*je, jaki*h %oe%y XA%erykanie\ /dzieliO na
te%at te*hnologii wywoywania i ro-ienia tajny*h zdj4O %ikrofil%owy*h przy po%o*y
przeno?nego sprz4t/, itpIL
B5
Po%i%o kopot9w te*hni*zny*h, "liza-eth Bentley wioza *o dwa tygodnie z
Waszyngton/ do .owego Gork/, w tor-ie z dr/ta%i i wen1, Kol-rzy%ie ilo?*iL
%ateria/ wywiadow*zego, ze-ranego przez gr/p4, kt9r1 kierowa (ilTer%asterI W
%ar*/ !CC rok/ rozpo*z4a o-s/giwaO r9wnie dr/g1 siatk4 zoon1 z o?%i/
waszyngto+ski*h /rz4dnik9w rz1dowy*h pod wodz1 Ui*tora Pero, statystyka
zatr/dnionego w ,arz1dzie Prod/k*ji WojennejI 0ista podopie*zny*h pra*owitej
k/rierki rosa szy-koI ,identyfikowaa ona p9Qniej jesz*ze jedenast/ inny*h /rz4d#
nik9w, z kt9ry%i ani Pero, ani (ilTer%aster nie %ieli ni* wsp9lnegoI 6ostar*zali oni
powane ilo?*i tajny*h dok/%ent9w rz1dowy*h, ale wed/g "liza-eth Bentley
KQr9de% przynosz1*y% najwi4kszy plonL -y Pentagon, kt9ry o-s/giwa (ilTer#
%aster i jego gr/paI .ie %aj1* do?wiad*zenia, Bentley nie potrafia o*eniO warto?*i
przewoony*h %ateria9w, ale s1dzia, e gr/pa ta dostar*za Kwszelkie %oliwe
infor%a*je o roz%iara*h prod/k*ji sa%olot9w, wykazy przydzia/ sa%olot9w w
posz*zeg9lne rejony walk oraz dla kraj9w soj/szni*zy*h, dane o i*h walora*h
te*hni*zny*h, infor%a*je o nowy*h i tajny*h -adania*h w niezli*zony*h dziedzi#
na*hL
B!
I
,adowolenie .$W6 wz-/dzay z pewno?*i1 s/k*esy w penetra*ji a%eryka+ski*h
s/- wywiadow*zy*hI "liza-eth Bentley zidentyfikowaa sied%i/
AF
pra*ownik9w szta-/ Bi/ra (/- (trategi*zny*h &Offi*e of (trategie (erTi*es),
wojennego poprzednika C7A, kt9rzy pra*owali dla .$W6
CE
I Od*zytane p9Qniej
sowie*kie szyfrogra%y /jawniy i*h jesz*ze wi4*ej
C
I .aj*enniejszy% agente% -y
6/n*an Chaplin 0ee, poto%ek zas/onego w wojnie do%owej generaa Ro-erta "I
0ee, stypendysta f/nda*ji Rhodes, kt9ry st/diowa w O^fordzie, a pote% da si4
poznaO jako jeden z najinteligentniejszy*h %ody*h prawnik9w znanej nowojorskiej
kan*elarii Willia%a GI 6onoTanaI $iedy 6onoTan zosta w !CA rok/ szefe% O((,
za-ra 0ee ze so-1 i /*zyni go swoi% asystente%I .ie %ona si4 wi4* dziwiO, e
Golos Kprzywi1zywa wielk1 wag4 do %ateria9w przekazywany*h przez 0eeL
CA
I
Generalnie %ona powiedzieO, e istniaa ol-rzy%ia dyspropor*ja %i4dzy ty%, *o
O(( wiedziao o .$W6, a ty%, *o .$W6 wiedziao o O((I
6zi4ki penetra*ji O(( i ad%inistra*ji prezydenta RooseTelta, 8oskwa sk/te*znie
storpedowaa jeden z najwi4kszy*h s/k*es9w 6onoTana w konfronta*ji z .$W6I W
listopadzie !CC rok/ 6onoTan odk/pi od 2in9w nadpalon1 ksi1k4 kod9w
.$W6, li*z1*1 FEE stron
CB
I 6zwonki alar%owe rozdzwoniy si4 naty*h%iast w
waszyngto+ski*h siatka*h sowie*ki*h agent9w, gdzie za*z4to si4 o-awiaO wsypy,
kt9ra -ya pewna, je?li /da si4 odszyfrowaO koresponden*j4 .$W6I Wed/g
p9Qniejszej rela*ji "liza-eth Bentley, 0a/*hlin C/rrie, ad%inistra*yjny asystent
prezydenta RooseTelta, oraz inni *zonkowie z gr/py, kt9r1 kierowa (ilTer%aster,
z-iegli si4 do do%/ wtaje%ni*zonego w pra*4 siatki (ilTer%ana i Kledwie dysz1*
zawiado%ili go, e A%erykanie s1 o krok od za%ania sowie*kiego kod/LI Alar#
%/j1*1 wiado%o?O przekazano naty*h%iast Bentley
CC
I
Gdy-y 6onoTan dziaa sa%, to pewnie nie naraa-y swego s/k*es/ na ryzyko
siedzia-y *i*ho i do ostatniej *hwili nie infor%owa o zak/pie ksi1ki kodowej
sekretrza stan/ "dwarda (tettini/saI 7nni jednak, zapewne jeden l/- kilk/ agent9w
.$W6, dziaaj1*y*h w O((, postarali si4, e-y sekretarz stan/ dowiedzia si4 o
zak/pie ksi1ki kodowej soj/sznikaI (tettini/s zaapelowa do RooseTelta, a-y w
i%i4 zasady, e dentel%eni nie *zytaj1 */dzy*h list9w, nie korzystaO ze zdo#
-yty*h kod9wI RooseTelt zgodzi si4 i 6onoTan %/sia ze s%/tkie% zwr9*iO
ksi1k4 kod9w Rosjano%
CF
I '*zyni to, zapewniaj1* przewrotnie 2itina, e K-4d1*
lojalny% soj/sznikie%, nie %ia innego wyj?*ia, jak zaak*eptowaO propozy*j4
k/pnaL i oddaO ksi1k4 kod9w .$W6R
Genera 6onoTan pragn1, e-y generah 2itin wiedzia, e nie prowadzili?%y adny*h
st/di9w /zyskanego %ateria/, a wi4* nie %oe%y okre?liO jego warto?*i, ale dziaa%y
zakadaj1*, e ten rodzaj %ateria/ %oe %ieO realne zna*zenie dla rosyjskiego rz1d/
C
S

I
:ak -yo w rze*zywisto?*iI .ie podj4to pr9-y od*zytania tajnej koresponden*ji
8oskwyI 2itin skierowa do 6onoTana Kserde*zne podzi4kowanieL za szy-k1
reak*j4 w Ktej -ardzo istotnej sprawieLI ,godnie z pro?-1 2itina, nadpalona ksi1ka
kodowa zostaa wr4*zona oso-i?*ie sowie*kie%/ a%-asadorowi w Waszyngtonie
Andriejowi Gro%y*e i nikt z personel/ a%-asady nie dowiedzia si4 o jej istnieni/
CH
I
O*zywi?*ie 2itin nie da si4 osz/kaO gadki% sowo% 6onoTana o lojalnej
wsp9pra*y soj/sznik9w, ale %/siaa go z pewno?*i1 zasko*zyO naiwno?O Ro#
AFA
oseTelta i (tettini/saI .$W6D.$GB z%ieniy kody w %aj/ !CF rok/I $opia
zw4glonej ksi1ki z !CC rok/, kt9r1 6onoTan za*howa na wszelki przypadek,
oddaj1* orygina, przydaa si4 w !CM rok/ do dekrypta/ *z4?*i koresponden*ji
.$W6D.$GB z ostatniego rok/ wojnyI 8iao to wielkie retrospektywne zna*zenie
dla identyfika*ji agent9w sowie*ki*h z lat 77 wojny ?wiatowej
CM
I Gdy-y jednak w
!CC rok/ /dao si4 za*howaO w taje%ni*y fakt posiadania ksi1ki kod9w, to jej
warto?O dla a%eryka+skiego radiowywiad/ -ya-y niepor9wnanie wi4kszaI
[ i [
Wi4kszo?O dziaaj1*y*h w *zasie wojny w Waszyngtonie agent9w
.$W6D.$GB naleaa do siatek, kt9ry%i kierowali (ilTer%aster i Pero, ale
wyj1tkowo *enni prowadzeni -yli indywid/alnieI By w?r9d ni*h Alger 5iss
&kryptoni% Ale?)I PrzyjaQni si4 on z Whittakere% Cha%-erse% i po jego dezer*ji w
!BM rok/ 5iss znalaz si4 w -ardzo powany% nie-ezpie*ze+stwie
C!
I
Od lata !B! rok/ do %aja !CC rok/ 5iss -y asystente% (tanleya $I 5orn#
-e*ka, kt9ry peni f/nk*j4 dorad*y polity*znego do spraw dalekows*hodni*h w
departa%en*ie stan/I KAlger *ieszy si4 %oi% peny% za/fanie% i *zyta do#
kadnie to sa%o, *o jaL # przyzna 5orn-e*k, dodaj1*, e nie %a naj%niejszej
w1tpliwo?*i, i wi4kszo?O z tego, *o widzia, 5iss przekaza .$W6I
2B7 prowadzio kr9tkie do*hodzenie w sprawie 5issa w !CA rok/, ale /wie#
rzono w jego o?wiad*zenie # KPragn4 o-aliO tylko jeden rz1d, hitlerowskiL # i zo#
stawiono go w spokoj/
FE
I 7ndywid/alne prowadzenie -yo -ezpie*zniejsze i dlatego
.$W6 *h*iao prowadziO WhiteSa tak sa%o jak 5issaI Po dezer*ji Cha%-ersa,
przeraony White stwierdzi jednak, e zgadza si4 kontaktowaO tylko z jedn1
oso-1, a jest ni1 (ilTer%aster
F
I
Przez *a1 wojn4 ofi*ere% prowadz1*y% 5issa -y najlepszy nielega .$W6 w
(tana*h ,jedno*zony*h, 7s*hak A-d/owi*z A*h%erow /rodzony w Bak/ w ko+*/
/-iegego st/le*iaI W (tana*h ,jedno*zony*h pos/giwa si4 nazwiska%i Bili Greinke,
8i*hael Green i 8i*hael Ada%e*
FA
I A%erykanin 8i*hael (traight, kt9rego pod*zas
st/di9w na /niwersyte*ie w Ca%-ridge Bl/nt /siowa na%9wiO do pra*y dla .$W6,
tak wspo%ina spotkanie z A*h%erowe% w !BM rok/ w waszyngto+skiej resta/ra*jiR
Wsta i /?%ie*hn1 si4 *iepo i przyja*ielskoXIII\I Wy*i1gn1 r4k4 i /?*isn1 %oj1 do+
zde*ydowanie i przyjaQnieXIII\I By *zarniawy, kr4py, ze skory%i do /?%ie*h/, gr/-y%i
warga%iXIII\I 89wi do-rze po angielsk/, a jego spos9- za*howania -y /przej%y i
niekr4p/j1*yI Od raz/ -yo widaO, e *ieszy go y*ie w A%ery*e LI
A*h%erow wywoa swego *zas/ -/rz4 w 6eparta%en*ie (, kt9ry opiekowa
si4 w 7.' nielegaa%i, gdy a%i1* wszelkie zarz1dzenia .$W6, oeni si4 z
5elen 0owry, siostrzeni*1 "arla Browdera, przyw9d*y $o%/nisty*znej Partii
'(AI (prawa jednak, podo-nie jak w przypadk/ Golosa, rozesza si4 po ko?*ia*h
FC
I
A*h%erow wierzy, e po wojnie na ?wie*ie nast1pi rewol/*ja, o *zy% przekonywa w
ko+*/ !B! rok/ (traightaR
AFB
Czarne o*zy GreenSa XA*h%erowa\ paayXIII\I (owie**y onierze -4d1 Xw 2inlandii\
witani jak wyzwoli*iele # zapewniaI Rozpo*z4ta na ws*hodzie rewol/*ja p9jdzie jak
poar przez .ie%*y i 2ran*j4I K.ad*hodz1 wielkie dniVL # przekonywa
FF
I
A*h%erow -y twardyI Przekonaa si4 o ty% "liza-eth Bentley, kiedy w lis#
topadzie !CB rok/ z%ar Golos i A*h%erow &/ywaj1*y w9w*zas pse/doni%/
Bili) przej1 jej prowadzenieI .ie%al od pierwszego dnia za*z1 si4 do%agaO, e-y
(ilTer%aster wraz z *a1 waszyngto+sk1 siatk1 przeszed pod jego -ezpo?redni1
kontrol4I K.o* po no*y *zogaa% si4 do do%/ po awant/ra*h z ni% i walia% si4 do
9ka nie %aj1* nawet siy si4 roze-raOL # pisaa "liza-eth BentleyI $/ jej
zasko*zeni/, j/ pod*zas pierwszego spotkania (ilTer%aster o-darzy A*h%erowa
peny% za/fanie%R
Bili XA*h%erow\ -y w swoi% naj-ardziej pogodny% nastroj/ i ro-i *o %9g, e-y
o*zarowaO Grega X(ilTer%aster\I .alega, e-y wy-ra najlepsze dania, nie aowa
so-ie wina, *hwali jego dziaalno?O, daj1* do zroz/%ienia, e jest podpor1 ,wi1zk/
(owie*kiegoI O-serwowaa% to, *yni*znie %y?l1*, jaki jest prawdziwy Bili, kryj1*y si4
teraz pod pasz*zykie% przyjaQnifIII\I Ge?li Bili -4dzie si4 nadal spotyka z Gregie%, to go
z pewno?*i1 skor/%p/je
Ffi
I
.a po*z1tk/ kariery w $GB, pra*/j1* w ,arz1dzie (, nale1*y% do 7 ,arz1d/
G9wnego, Gordijewski wys/*ha na >/-ian*e wykad/ siwowosego A*h%erowa,
kt9ry przekro*zy do-rze sze?Odziesi1tk4I A*h%erow wspo%nia 5issa tylko %i%o#
*hode%I G9wny% przed%iote% jego wykad/ -y naj*enniejszy, jego zdanie%,
agent sowie*ki w wojenny% WaszyngtonieR 5arry 5opkins, naj-liszy i naj-ardziej
za/fany dorad*a prezydenta RooseTeltaI
Gordijewski dysk/towa p9Qniej przypadek 5opkinsa z kolega%i z ,arz1d/ (
oraz spe*jalista%i od spraw a%eryka+ski*h 7 3arz4du G9wnegoI Wszy*y -yli
zdania, e 5opkins -y agente% wprost -ez*enny%
FH
I Gordijewski doszed jednak w
wynik/ ty*h roz%9w do wniosk/, e 5opkins -y -ardziej agente% nie?wiado%y%,
ni ?wiado%y% wsp9pra*ownikie% sowie*kiego wywiad/I :aka interpreta*ja
powi1za+ 5opkinsa z $GB pas/je zreszt1 naj-ardziej do istniej1*y*h na ,a*hodzie
infor%a*ji o karierze naj-liszego dorad*y RooseTeltaI
O ile wiado%o, 5opkins z niki% nie o%awia rzadki*h spotka+ z A*h%erowe%I 6o
*zas/ a Gordijewski je /jawni, nikt na ,a*hodzie nie wiedzia, ani nawet nie
podejrzewa, e naj-liszy RooseTeltowi *zowiek %9g spotykaO si4 z nielegae%
.$W6I 5opkins /%ia trzy%aO j4zyk za z4-a%i i to -yo powode%, e RooseTelt
wy-ra go so-ie na powiernikaI G/ %atka 5opkinsa %9wia o ni%R K.ie %og4 z
ni% doj?OI .igdy %i nie %9wi, *o naprawd4 %y?liL
FM
I (yn 5opkinsa, Ro-ert,
przekona si4, e oj*ie* nie /jawnia nawet tre?*i plenarny*h sesji r9ny*h wojenny*h
konferen*ji
F!
I
A*h%erow -ra 5opkinsa po*hle-stwa%i i okazao si4, e -y na nie r9wnie
podatny jak (ilTer%asterI Opowiada 5opkinsowi, e przekaz/je oso-iste, po/fne
przesania (talina i w%awia %/, e %a do odegrania wyj1tkowo wan1 rol4
AFC
w de*yd/j1*y% okresie stos/nk9w sowie*ko#a%eryka+ski*h
Jj)
I ByO %oe 5opkins
prze*enia zna*zenie A*h%erowa, gdy jego naiwno?O, z jak1 postrzega .$W6,
-ya wprost -ezgrani*znaI 'waa na przykad f/nk*jonari/szy sowie*ki*h organ9w
-ezpie*ze+stwa za Kprzedstawiaj1*y*h si4 ani lepiej, ani gorzej, ni a%eryka+s*y
poli*jan*i w *ywil/L
J
I .ie wykl/*zone, e widzia w A*h%erowie
nieofi*jalnego po?rednika, kt9rego (talin wy-ra, poniewa nie /fa &tak jak
5opkins) ?rodowisk/ zawodowy*h dyplo%at9wI Gedno jest pewne, 5opkins *z/
nadzwy*zajny podziw dla (talina i /fa %/, a jedno*ze?nie o-awia si4 o przy#
szo?O, Kje?li stanie %/ si4 *o? zegoL
JA
I 8ile pode*htywany przez A*h%erowa
%/sia -yO d/%ny z fakt/, e *ieszy si4 za/fanie% dw9*h najpot4niejszy*h
przyw9d*9w na ?wie*ieI
Gordijewskie%/ nie /dao si4 /staliO, ani pod*zas wykad/ A*h%erowa w ,a#
rz1dzie (, ani w trak*ie p9Qniejszy*h dysk/sji z kolega%i z $GB, kiedy i jak
nawi1zano pierwszy kontakt z 5opkinse%I $ontakt ten w kady% razie istnia
przed pierwsz1 wizyt1 5opkinsa w 8oskwie, late% !C rok/, nie*o ponad %iesi1* po
nie%ie*ki% atak/ na ,(RR
JB
I
"%isari/sz prezydenta RooseTelta, 5arry 5opkins, przy-y do Wielkiej Brytanii J
lip*a !C rok/ na roz%owy z pre%iere% Ch/r*hille% i pozostay%i *zonka%i
ga-inet/ wojennegoI AF lip*a telegrafowa do prezydentaR K,astanawia% si4, *zy
nie /waa pan za istotne i wskazane, e-y% poje*ha do 8oskwyXIII\I Cz/j4, e
trze-a /*zyniO wszystko, *o %oliwe dla zapewnienia, e Rosjanie /trzy%aj1 front,
nawet je?li przegraj1 z-liaj1*1 si4 -itw4L
JC
I O-aj a%-asadorowie w 0ondynie,
sowie*ki # 7wan 8ajski oraz a%eryka+ski # Gohn GIWinant, twierdzili p9Qniej, e do
wizyty 5opkinsa doszo za i*h na%ow1
JF
I A*h%erow przypisywa to so-ie
JJ
I
KPrzyj4*ie, jakie zgotowa 5opkinsowi rz1d sowie*ki, jasno wskazywao, jak
wyj1tkow1 wag4 przypisywano jego wizy*ieL # pisa a%-asador '(A 0a/ren*e
(teinhardt
JH
I Naden jesz*ze wysannik ,a*hod/ nie -y przyj%owany z taki%
przepy*he%I KW Rosji na?*iskae% si4 doni, tak jak nigdy dot1dL # wspo%ina
5opkinsI K$ilkana?*ie razy /?%ie*hae% si4 do sie-ie, *zy przypadkie% nie
/-iega% si4 o jaki? /rz1dI :yle tylko, e nie *aowae% dzie*iLI
5opkinsa podej%owano K*zy% *hata -ogataL, nawet w przydzielony% %/
oso-isty% s*hronie prze*iwlotni*zy%, gdzie k/ swoje%/ zdziwieni/ znalaz zapas
sza%pana, kawior, *zekoladki i papierosyI &(teinhardt narzeka, e je%/ nikt nigdy
s*hron/ nie zaoferowa)I Pod*zas *odzienny*h spotka+, (talin potrafi roz-/dziO w
wysannik/ RooseTelta wiar4 we wasne zdolno?*i przyw9d*ze i wol4 opor/ *aej
RosjiI
Ani raz/ si4 nie powt9rzyI 89wi tak, jak strzelali jego onierze # *elnie i -ezlito?nieI
Powita %nie kilko%a szy-ki%i zdania%i po rosyjsk/I '?*isn1 %i do+ kr9tko, %o*no,
/przej%ieI '?%ie*ha si4 *iepoI .ie %arnowa s9w ni gest9w i -y poz-awiony
%anieryz%/XIII\I Wo-e* nikogo nie za*how/je si4 askawieI Wydaje si4, e nie %a
adny*h w1tpliwo?*iI Od raz/ zapewnia, e Rosja oprze si4 napa?*i nie%ie*ki*h wojsk i z
g9ry zakada, e jego roz%9w*a te nie %a adny*h w1tpliwo?*iXIII\[[I
AFF
5opkins nie podziwia ani teorii, ani praktyki %onopartyjnego pa+stwa ko%/ni#
sty*znego, ale # jak pisa jego -iograf # Kw *i1g/ nast4pny*h lat, 5opkins -y
/*z*iwy%, a nawet agresywny% przyja*iele% Rosji i z d/y% podziwe% wyraa
si4 o giganty*zny% wkadzie Rosji w wojenne zwy*i4stwoL
J!
I
G9wny% *ele% podr9y 5opkinsa do 8oskwy w lip*/ !C rok/ -yo osza#
*owanie kr9tko # i d/goter%inowy*h potrze- wojenny*h RosjiI .a podstawie
roz%9w ze (taline% szy-ko doszed do wniosk/, e departa%enty stan/ i wojny,
podo-nie jak Brytyj*zy*y, nieI do*eniay sowie*kiego poten*ja/ wojennegoI Ros#
janie li*zyli, e -liski RooseTeltowi 5opkins przekona prezydenta, i po%o* Rosji
jest ryzykie%, kt9re si4 opa*iI RooseTelt za? w roz%owie z syne% "lliote%
zwierza si4R KWie% do-rze, ile wiary pokada pre%ier XCh/r*hill\ w zdolno?O
Rosjan do /trzy%ania si4 w tej wojnieI Ot, tyle, t/ strzela pal*a%i, wskaz/j1*, e
ni*XIII\I 5arry 5opkins pokada w ni*h wi4*ej nadziei i przekona %nieL
HE
I
5opkins zadowoli r9wnie Rosjan nie o-warow/j1* /dzielanej po%o*y ad#
ny%i war/nka%iI A%eryka+ski atta*he wojskowy w 8oskwie, 7Tan Ueaton, /si#
owa przekonaO 5opkinsa, e powinien za+4daC w za%ian przynaj%niej prawa do
wysyania o-serwator9w wojskowy*h na front, ale doszo tylko do awant/ryI
A%-asador (teinhardt zdradzi p9Qniej a%eryka+skie%/ dziennikarzowiR K.apa#
to*zye% si4 na t4 dw9jk4 XUeatona i 5opkinsa\, jak walili przy ?niadani/ pi4?*ia%i w
st9, a talerze i filianki skakayI A%-asador wsadzi gow4 przez drzwi i *zy%
pr4dzej wy*ofa si4, nie *h*1* /raziO prezyden*kiego wysannika popar*ie% ar#
g/%ent9w swojego attache wojskowegoL
H
I Ge?li wierzyO sowo% Ueatona, 5opkinsa
irytoway naj-ardziej negatywne o*eny (talinaR K$iedy podwaye% prawo?O i
%etody (talina, stwierdzi, e nie wytrzy%a tego d/ej i za%kn1 %i /sta
twardy%R Y.ie -4d4 z pane% d/ej dysk/towa na ten te%atZL
HA
I
(talin zdawa so-ie spraw4, e -ezwar/nkowe popar*ie 5opkinsa %iao de*y#
d/j1*e zna*zenie dla ksztatowania a%eryka+skiej polityki wo-e* ,wi1zk/ (owie*#
kiegoI Bez tego popar*ia RooseTelt nie o-ie*a-y tak szy-ko po%o*y wojskowejI
6eklara*ja po%o*y, zoona late% !C rok/, staa si4 f/nda%ente% wojennej
wsp9pra*y RooseTelta z 8oskw1
HB
I Popieraj1* (talina i sowie*ki wysiek wojenny,
5opkins kierowa si4 -ardziej d1enie% do zapo-ieenia zwy*i4stw/ nazist9w, ni
potaje%ny%i zo-owi1zania%i wo-e* ko%/nisty*znej sprawyI A*h%erow %ia
jednak w ty% jaki? /dzia, for%//j1* pogl1dy 5opkinsa przy po%o*y, jak to
okre?la, Koso-isty*h przesa+ od towarzysza (talinaL
HC
I Gedny% z dezyderat9w
towarzysza (talina -yo /s/ni4*ie Kantysowie*ki*hL /rz4dnik9w, kt9rzy sa-ot/j1
sowie*ko#a%eryka+sk1 wsp9pra*4 i pos/szny te%/ y*zeni/ 5opkins /s/n1 z
8oskwy niewygodnego dla Rosjan attache wojskowego UeatonaI , jego te
ini*jatywy /rz4dnikie% nadzor/j1*y% dostawy po%o*y a%eryka+skiej w ,(RR
zosta wygodny Rosjano% p/kownik Phillip RI 2ay%onTille, kt9ry -y attache
wojskowy% w 8oskwie w lata*h !BB#!BMI 2ay%onTille -y naiwny i prosowie#*kiI
Pod*zas pierwszego po-yt/ na pla*9w*e za Knajwaniejszy kontakt w 8oskwieL
/waa kierow*4, kt9ry okaza si4 kapitane% .$W6I 2ay%onTille przekazywa
Rosjano% tajne %ateriay ar%ii e/ropejski*h oraz nie przestrzega nawet
podstawowy*h zasad -ezpie*ze+stwa a%-asady
HF
I $iedy wywiad wojskowy zgosi
AFJ
o-iek*je wo-e* ponownego wyjazd/ p/kownika 2ay%onTille do 8oskwy, 5opkins
odparR K0epiej szyk/j*ie %/ papiery, -o i tak pojedzieL
HJ
I
.a*iski 5opkinsa doprowadziy te do odwoania a%-asadora (teinhardta,
poniewa w opinii prezyden*kiego dorad*y nie *ieszy si4 on za/fanie% (talinaI
5opkins na%awia r9wnie RooseTelta, e-y krytyk polityki (talina, 0oy WI
5enderson, zosta /s/ni4ty ze stanowiska szefa wydzia/ sowie*kiego w depar#
ta%en*ie stan/, *o prezydent /*zyni %i%o protest9w sekretarza stan/, Cordella
5/lla
HH
I
$iedy (talin zo-a*zy powt9rnie 5opkinsa pod*zas konferen*ji w :eheranie w
!CB rok/, nie%al pod-ieg do niego i gor1*o /?*isn1 jego do+I 5opkins,
opowiada (talin przy innej okazji, jest pierwszy% A%erykanine%, kt9ry roz%awia z
ni% Kpo d/sza%L
H(
I
B4d1* sowietofile%, 5opkins nie zapo%ina jednak o interesa*h a%eryka+ski*hI
Prowadzona przez niego polityka oparta -ya na -ystrej o*enie poten*ja/ Ar%ii
Czerwonej, kt9r1, %i%o pierwszy*h poraek, /waa za pot4n1, oraz na naiwny%
przekonani/ o %oliwo?*i nawi1zania trwaej przyjaQni ze (taline%, w *zy%
/twierdzia go wizyta w 8oskwie late% !C rok/ oraz kontakty z A*h%erowe%I
Prezyden*ki $o%itet (owie*kiego Protoko/, kt9re%/ przewodni*zy 5opkins,
o*enia w sierpni/ !CB rok/R
Poniewa Rosja sowie*ka jest de*yd/j1*y% *zynnikie% w wojnie, powinna otrzy%aO
wszelk1 konie*zn1 po%o* i naleyO podj1O wszelkie wysiki, e-y zapewniO so-ie jej
przyjaQ+I (tarania o rozszerzenie i /trzy%anie przyja*ielski*h stos/nk9w z Rosj1 na-ieraj1
*oraz wi4kszego zna*zenia, gdy po kl4s*e nazist9w 8oskwa -4dzie -ez w1tpienia
do%in/j1*1 si1 w "/ropie
H!
I
W oto*zeni/ Winstona Ch/r*hilla nie -yo wprawdzie odpowiednika 5opkinsa, ale
sowie*ka penetra*ja -rytyjskiego aparat/ wadzy z *zas9w wojny -ya r9wnie
rozlega, *o ad%inistra*ji waszyngto+skiejI .ajwi4ksze s/k*esy odnosia KPiatiorkaL z
Ca%-ridge, kt9rej *ztere*h *zonk9w &B/rgess, Bl/nt, Phil-y i Cairn*ross)
/plasowao si4 w -rytyjski*h s/-a*h wywiadow*zy*hI Pierwszy spenetrowa je
G/y B/rgessI Okazja nadarzya si4 w !BM rok/, gdy (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e
zakadaa pierwszy spe*jalisty*zny oddzia K-r/dnej ro-otyL, (ek*j4 6 jak Kde#
str/k*jaLI ,adania tej sek*ji okre?lono delikatny% e/fe%iz%e%R KAtakowanie
poten*ja/ prze*iwnika inny%i sposo-a%i, ni opera*je si z-rojny*hL i %iano je
realizowaO tylko w okresie wojenny%I 6o *zas/ przy1*zenia si4 Wielkiej Brytanii do
wojny, (ek*ja 6 %iaa jedynie Kst/diowaO wszelkie %oliwo?*iL
(l)
I
Gedn1 z taki*h st/diowany*h %oliwo?*i -yo nadawanie do .ie%ie* dywer#
syjny*h progra%9w radiowy*h z nielegalny*h sta*ji /%iesz*zony*h poza grani*a%i
,jedno*zonego $r9lestwa
M
I G/y B/rgess, z do?wiad*zenie% zdo-yty% w BBC,
/podo-anie% do spraw %i4dzynarodowy*h i kontakta%i w (7( -y o*zywisty%
kandydate% na pra*ownika nowej (ek*ji 6I

AFH
H @ $GB
Przez ponad rok B/rgess wykorzystywa *ay sw9j /rok oso-isty, e-y o%otaO
zast4p*4 szefa wywiad/ polity*znego &(ek*ja 7), 6aTida 2oot%ana, z kt9ry% zro-i
progra% radiowy w !BH rok/
MA
I B/rgess stara si4 te -yO /yte*zny% dla
2oot%ana, przekaz/j1* %/ infor%a*je /zyskane od ko%pana ho%oseks/alny*h
wypraw, fran*/skiego pederasty, "do/arda Pfeiffera, o kt9ry% Goronwy Rees
twierdzi, e K?%ierdzi wszelk1 kor/p*j1L
MB
I Pfeiffer -y szefe% ga-inet/ "do/rda
6aladier, pre%iera 2ran*ji od kwietnia !BM do %aja !CE rok/I W !BM rok/
B/rgess *z4sto jeQdzi do Parya w *harakterze k/riera Roths*hildS9w # jego
pierwszy*h pra*odaw*9w po op/sz*zeni/ Ca%-dridgeI Wra*aj1*, jak opowiada,
przewozi Kw i%ieni/ PfeifferaL po/fne listy dla %inistra spraw zagrani*zny*h
lorda 5alifa^ oraz inny*h oso-isto?*i w -rytyjski*h korytarza*h wadzyI Po /*ie*z*e do
8oskwy w !F rok/ B/rgess z-/dowa %o*no przesadzon1 wersj4 przed#
wojennej kariery, /trzy%/j1*, e dziaa jako tajny k/rier pre%ier9w 2ran*ji i
Wielkiej Brytanii, przewo1* Kkoresponden*j4 og/piaego i spanikowanego
patrioty X6aladier\ do penego ignoran*ji, prowin*jonalnego handlarza elastwe%
XCha%-erlain\L
MC
I
Chwal1* si4 tak, B/rgess nie wspo%ina, e dziaa r9wno*ze?nie jako k/rier
.$W6I W !BM rok/ rezydent/ra w 0ondynie -ya -owie% *zasowo za%kni4ta i
to on przewozi do Parya %ateriay wywiadow*ze, ze-rane przez -rytyjsk1
siatk4 agent/raln1
MF
I
, po%o*1 2oot%ana, w sty*zni/ !B! rok/ B/rgess znalaz zatr/dnienie w
(ek*ji 6I Przygotowywa nagrane na pyty progra%y radiowe w j4zyk/ nie%ie*ki%,
skadaj1*e si4 z %ieszanki propagandy, rozrywki i prze-oj9w %/zy*zny*hI
.iejako przykrywk1 dla tej dziaalno?*i -y /dzia w pra*a*h *akowi*ie jawnej i
*iesz1*ej si4 sza*/nkie% Wsp9lnej $o%isji do (praw Radiofonii, kt9rej papier
listowy zdo-i her- z Big Bene%, strzeony przez dwa lwyI Prod/kowane dyskretnie
progra%y radiowe %iay *zekaO gotowe, a zostan1 nadane, kiedy tylko za*znie si4
wojna, a -yO %oe nawet nie*o w*ze?niej
Mfi
I
(zefe% (ek*ji 6 -ya -arwna postaO, %ajor &p9Qniej genera#%ajor) 0a/ren*e
Grand, wysoki, sz*z/py, elegan*ki ofi*er z *zarny%i w1sa%i, zawsze z *zerwony%
goQdzikie% w -/tonier*e i podpis/j1*y si4 jednoliterowy% kryptoni%e% 6I Grand
nigdy si4 nie zetkn1 z Kaktywny%i ?rodka%iL .$W6, o-li*zony%i na oddziay#
wanie na o-*e rz1dy i opini4 p/-li*zn1 inny*h kraj9w, ani te z Kdziaania%i
spe*jalny%iL # e/fe%iz%e% kryj1*y% r9ne for%y prze%o*yI Gak twierdzi $i%
Phil-y, kt9ry -y przez kr9tki *zas podko%endny% Granda, szef (ek*ji 6 pozwala
swy% %y?lo% -/jaO Kswo-odnie i %ile nad *ay%i o-szara%i -/dz1*y*h l4k
zada+, nie odegn/j1* si4 od adny*h po%ys9w, nawet naj-ardziej kolosalny*h i
zwariowany*hL
(H
I
8ona zaoyO, e .$W6 o-serwowaa z d/y% zainteresowanie% dostar*zane
przez G/ya B/rgessa sz*zeg9y plan9w rodz1*y*h si4 -rytyjski*h K?rodk9w ak#
tywny*hLI .iekt9re z ni*h %/siay -/dziO za*iekawienie %oskiewskiej Centrali
.$W6, podo-nie jak pewnego historyka -rytyjskiego, kt9ry nie kry zdziwienia,
gdy wykry w wojenny*h ar*hiwa*h -rytyjskiego wywiad/ opra*owany przez
(ek*j4 6 plan ak*ji sa-otaowy*h na terenie .ie%ie*, kt9re %iay doprowadziO
AFM
do Kznisz*zenia po/dniowego od*inka linii ,ygfryda przy wykorzystani/ dw9*h
lewi*owy*h e%igrant9w nie%ie*ki*h, z kt9ry*h jeden -y g/*hy jak pie+, a dr/gi na
wp9 niewido%yL
M$
I
, perspektywy *zas/ %ona o*eniO, e najistotniejszy% osi1gni4*ie% G/ya
B/rgessa w trak*ie dw/letniej kariery w (7( -yo /torowanie drogi dla $i%a
Phil-yegoI Pierwsze dziewi4O %iesi4*y wojny Phil-y sp4dzi w dow9dztwie ar%ii
-rytyjskiej w Arras, gdzie K:i%esL wysa go jako korespondentaI Po /padk/
2ran*ji w *zerw*/ !CE rok/ i ewak/a*ji 6/nkierki, Phil-y wr9*i do 0ondyn/ i
za*z1 sz/kaO kontakt9w, e-y dostaO si4 do s/- wywiadow*zy*hI Geden ze
Kwsp9lny*h przyja*i9L zaatwi %/ spotkanie z 2rankie% Bir*he%, -yy% wy#
kadow*1 historii w Ca%-ridge, kt9ry w trak*ie o-/ wojen ?wiatowy*h pra*owa
jako kryptoanalitykI .a po*z1tk/ lat *zterdziesty*h Bir*h /rz4dowa w siedzi-ie
radiowywiad/ Blet*hley Park, gdzie rekr/towa personel dla Rz1dowej (zkoy
$od9w i (zyfr9w # GCbC(I Po zastanowieni/ odrz/*i on jednak kandydat/r4
korespondenta K:i%esaL na, jak twierdzi Phil-y, Kiryt/j1*ej podstawie, e nie %a
do?O pieni4dzy, e-y godziwie opa*iO %oje /%iej4tno?*iL
M!
I Arg/%ent ten jest
%ao przekonyw/j1*yI Bir*h angaowa %ody*h na/kow*9w i przedstawi*ieli
wolny*h zawod9w, ofer/j1* i% JEE f/nt9w ro*znie
!E
, *zyli dokadnie tyle sa%o, ile
dosta Phil-y za*zynaj1* pra*4 w (7(I Bir*h /zna prawdopodo-nie, e Phil-y nie
nadaje si4 do pra*y w radiowywiadzieI Roz*zarowany Phil-y zgosi si4 do
wojskowej ko%isji lekarskiej i znie*h4*ony *zeka na kart4 powoania
!
I
W ty% zwrotny% %o%en*ie kariery z po%o*1 przyszed %/ G/y B/rgessI
Phil-y zosta zaproszony na roz%ow4 w sprawie Kwysik/ wojennegoL, *zyli pra*y
dla (7(I Prowadzia j1 panna 8arjory 8a^se, kt9ra zro-ia na ni% wraenie
Knie-ywale %iej starszej paniLI Panna 8a^se o%9wia z Phil-y% K%oliwo?*i
zorganizowania w "/ropie antynie%ie*kiej dziaalno?*i polity*znejL i zaprosia go na
nast4pne spotkanie za kilka dniI
W trak*ie dr/giej wizyty pannie 8a^se towarzyszy B/rgessR
,a*h4*ony o-e*no?*i1 G/ya, za*z1e% si4 popisywaO, rz/*aj1* -ezwstydnie nazwis#
ka%i, tak, jak to si4 zwykle ro-i pod*zas stara+ o pra*4I Od *zas/ do *zas/ %oi
roz%9w*y wy%ieniali spojrzenia, a G/y z na%asz*zenie% kiwa potak/j1*o gow1I
Okazao si4, e w gr/n*ie rzeczy popisywae% si4 niepotrze-nie, gdy de*yzja zostaa j/
podj4taI
Po przepity% wsp9lnie weekendzie, Phil-y za%eldowa si4 w poniedziaek
rano for%alnie w -i/rze G/ya B/rgess, kt9re %ie?*io si4 w siedzi-ie (ek*ji 6,
przy Ca^ton (treet w 0ondynieI B/rgess, kt9ry %ia tajny kryptoni% 6', przydzieli
Phil-ySe%/ kryptoni% 6'6 # f/jaraI
Pierwszy% zadanie%, kt9re otrzy%a Phil-y, -yo opra*owanie zaoe+ szkoy
dla personel/ (ek*ji 6I $iedy projekt zosta zatwierdzony i /r/*ho%iono szko4 w
posiado?*i Bri*kendon-/ry 5ali, nie opodal 5ertford, Phil-y i B/rgess zostali w
niej instr/ktora%i
!A
I
AF!
Phil-y, B/rgess oraz pozostali *zonkowie KPi4*i/ Wspaniay*hL prowadzeni
-yli w lata*h !CE#!CC przez Anatolija Borysowi*za G9rskiego, alias Anatolija
Gro%owa, ofi*era .$W6D.$GB, kt9ry przedstawia si4 agento% jako K5enryLI
B/rgess i Phil-y spotykali si4 z ni% po*z1tkowo na aw*e, w pooony% niedaleko
sowie*kiej a%-asady park/ $ensington GardenI
G9rski /lepiony -y z z/penie innej gliny ni 8ay, 6e/ts*h i inni kos%opoli*i lat
trzydziesty*hI 'rodzony w !EH rok/, wysany zosta do 0ondyn/ w !BJ rok/I
Po*z1tkowo -y szeregowy% pra*ownikie% dzia/ te*hni*znego a%-asady, -ez
dyplo%aty*znego stat/s/, ale *zystka *aej londy+skiej rezydent/ry .$W6 w lata*h
!BH#!BM /%oliwia %/ awans i przej4*ie dro-ny*h o-owi1zk9w wywiadow#
*zy*hI W !B! rok/ odwoano go do 8oskwy, gdzie skierowano na przeszkolenie,
awansowano i wysano z powrote% do 0ondyn/, j/ jako ofi*era .$W6, pra*/#
j1*ego pod oson1 i%%/nitet/ dyplo%aty*znego
CGB
I
W akta*h personalny*h G9rskiego kry si4 jednak KhakL, kt9ry %9g zr/jnowaO
?wietnie zapowiadaj1*1 si4 karier4I We wszystki*h ankieta*h i papiera*h .$W6
G9rski podawa, e jego oj*ie* -y na/*zy*iele% wiejski% w krasnojarski% rejonieI
6opiero do*hodzenie przeprowadzone w !FB rok/, kiedy %iano go awansowaO na
szefa wydzia/ a%eryka+skiego Centrali /jawnio, e oj*ie* G9rskiego nie -y
na/*zy*iele%, le*z ofi*ere% *arskiej poli*jiI G9rski zosta naty*h%iast zwolniony ze
s/-y
!C
I
Geden z agent9w G9rskiego z *zas9w wojny opisywa go jako Kniskiego,
gr/-awego %4*zyzn4 po trzydziest*e, z za*zesany%i do ty/ -lond wosa%i, w
ok/lara*h, kt9re %askoway par4 -ystry*h, zi%ny*h o*z/LI G9rski -y sztywny,
sprawny i poz-awiony h/%or/I '-iera si4 w elegan*ko skrojone garnit/ry i sprawia
wraenie Kdo-rze odywionego t/?*ioszkaL
!F
I Bl/nt twierdzi p9Qniej, e K5enryL
-y Kniesy%paty*zny% platf/se%L
!fi
, ale Bl/nt nie jest -ezstronny% ?wiadkie%,
gdy kiedy w sierpni/ !CE rok/ G9rski odkry, e B/rgess i Bl/nt dziel1
%ieszkanie Ui*tora Roths*hilda przy Bentin*k (treet, kaza si4 Bl/ntowi
wyprowadziOI Byo to -owie% sprze*zne z ortodoksyjny%i zasada%i .$W6, ale
trze-a dodaO, e G9rski -y na tyle wyroz/%iay, i nie na*iska, gdy Bl/nt
od%9wi
!H
I
Pod*zas po-yt/ w Bri*kendon-/ry 5ali, Phil-y i B/rgess nie %ieli wiele do
przekazania G9rskie%/I K.ie %ieli?%y ta% ni* do ro-otyL # pisa Phil-y # Kje?li nie
li*zyO roz%9w z ko%endante% szkoy i po%agania %/ w pisani/ sprawozda+ dla
dow9dztwa, kt9re tylko z rzadka ra*zyo odpowiadaOLI 0ate% !CE rok/ (ek*j4
6 po1*zono z now1 organiza*j1, $ierowni*twe% Opera*ji (pe*jalny*h &(O"),
kt9rej Ch/r*hill pole*i KpodpaliO "/rop4L drog1 inteligentnego wykorzystania
wszelki*h te*hnik sa-ota/ i dywersjiI B/rgess nie *ierpia na -rak po%ys9w, ale jego
-rak sza*/nk/ drani przeoony*h i w rez/lta*ie zosta /s/ni4ty, staj1* si4
Kofiar1L, jak o-/rzony narzeka, K-i/rokraty*znej intrygiLI Phil-y zosta w (pe#*ial
Operations "^e*/tiTe i skierowano go jako instr/ktora do o?rodka szkoleniowego
(O" w Bea/lie/, w hra-stwie 5a%pshireI Phil-y twierdzi, e wysyani poza linie
front/ agen*i Kwy%agaj1 pewnej indoktryna*ji polity*znej, e-y po przedostani/
si4 na o-szar dziaania znali przynaj%niej jedn1 z %oliwy*h kon*ep*ji
AJE
przyszej polityki -rytyjskiego rz1d/LI Pogl1d ten dawa Phil-ySe%/ wygodne
/zasadnienie *z4sty*h podr9y do 0ondyn/, gdzie przy l/n*h/ w piwiarni spotyka
si4 z przyszy% lidere% Partii Pra*yI 5/gh Gaitskell peni w9w*zas f/nk*je
g9wnego sekretarza oso-istego %inistra wojny ekono%i*znej, 5/gha 6altona,
kt9ry te -y politykie% Partii Pra*y, a zarazem zwierz*hnikie% (O"I (potykaj1* si4
z 6altone%, Phil-y stwierdzi, e jest on Kzawsze got9w podj1O go?*i whisky and
sodaL
!
[I
,asyszane w 0ondynie wie?*i, po przefiltrowani/ przez pryz%at pogl1d9w
polity*zny*h Phil-ySego oraz jego konspira*yjny spos9- poj%owania polityki
-rytyjskiej, staway si4 podejrzanie -liskie spiskowi prze*iwko ,wi1zkowi (owie*#
kie%/I KWydawao si4 *z4sto, e Bryty*zyko% wystar*zy powr9t do status Puo
sprzed *zas9w 5itleraI 8ia to -yO powr9t do "/ropy wygodnie zdo%inowanej
przez Wielk1 Brytani4 i 2ran*j4, rz1dzone przez reak*yjne rz1dy wystar*zaj1*o
silne, e-y /trzy%aO wasne narody w pos/sze+stwie i zapewniO kordon sanitarny
wok9 ,(RRL LI
.a wie?O o przylo*ie 5essa do Wielkiej Brytanii, %aja !C rok/, Phil-y
doszed do %ylnego wniosk/, e przy-y*ie zast4p*y 2/hrera jest ?wiade*twe%
g4-oko zaka%/flowanego spisk/ wysoko postawiony*h zwolennik9w appease%en#t/ i
nazistowskiego kierowni*twa 777 RzeszyI Gesz*ze w !!E rok/ $GB *ytowao
raporty Phil-ySego jako dow9d, e 5ess Kprzywi9z propozy*je pokojowe 2/hrera
oraz plan inwazji na ,wi1zek (owie*kiL
lj)&)
I Przekazywane Centrali za po?redni*twe%
G9rskiego, wykrzywione przez Phil-ySego wersje plan9w powojennej "/ropy,
/%a*niay stalinowskie teorie o knowania*h -rytyjski*hI Podsy*anie nie/fno?*i
8oskwy do inten*ji 0ondyn/ -yo jedny% z najistotniejszy*h osi1gni4O w wojennej
karierze $i%a Phil-ySegoI
,araz po rozpo*z4*i/ Opera*ji Bar-arossa, AA *zerw*a !C rok/, Phil-y
# zapewne za na%ow1 G9rskiego # podwoi starania, e-y K/*ie* od rododendron9w
Bea/lie/L i zaj1O jakie? stanowisko -liej j1dra -rytyjskiego ?wiata wywiad/I
6/go nie trwao, a dosta ofert4 pra*y w (ek*ji 3 &kontrwywiadow*zej) (7(I 6zia
i-eryjski tej sek*ji *h*ia wykorzystaO do?wiad*zenia, jakie Phil-y zdo-y -4d1*
korespondente% z front/ wojny do%owej w 5iszpanii LLI
Odej?*ie Phil-ySego z (O" nie z/-oyo stan/ posiadania .$W6 w $ierow#
ni*twie Opera*ji (pe*jalny*hI .aj*enniejszy% agente% sowie*ki% w (O" -y
zapewne r9wnolatek i przyja*iel 8a*0eana z Ca%-ridge, Ga%es $l/g%ann, kt9ry
wraz z wy-/*he% wojny awansowa z selek*jonera agent/ralny*h talent9w dla
.$W6 i l/%inarza partii ko%/nisty*znej na aktywnego agenta wywiad/ sowie*#
kiegoI W l/ty% !CA rok/ $l/g%ann do1*zy do j/gosowia+skiej sek*ji w kair#
skiej ekspozyt/rze (O", gdzie awansowa do rangi %ajoraI Przez *ay *zas po-yt/ w
$airze, intelekt $l/g%anna, jego /rok oso-isty oraz pynna znajo%o?O ser-sko#
#*horwa*kiego daway %/ wpywy zna*znie szersze, ni jego f/nk*ja i stopie+
wojskowyI Przeoony $l/g%anna, Basil 6aTidson, twierdzi, e K%oe on roz#
%awiaO -yskotliwie nie%al na kady te%at, ale naj-ardziej l/-i roz%awiaO o poli#
ty*eLI Gedny% z o-owi1zk9w $l/g%anna -yo szkolenie ofi*er9w alian*ki*h przed
zrz/te% na tereny G/gosawiiI Pod*zas ty*h instr/ktay podkre?la nieod%iennie
AJ
zalety ko%/nisty*zny*h partyzant9w :ito oraz wady kr9lewski*h *zetnik9w generaa
8i*hajowi*zaI Gr/pie ofi*er9w kanadyjski*h t/%a*zy kiedy?R
,o-a*zy*ie jesz*ze, e ta wojna -4dzie *zy%? wi4*ej ni wojn1 prze*iwko *ze%/? #
prze*iwko faszyz%owiI B4dzie to r9wnie wojna o *o?, o *o? zna*znie wi4kszegoI O
wyzwolenie narodowe, o wyzwolenie l/dowe, o wyzwolenie kolonialne SL
A
I
Od kwietnia do sierpnia !CF rok/ $l/g%ann s/y w G/gosawii w %isji
wojskowej przy szta-ie :itoI Gako lojalne%/ stalinow*owi, przyszo %/ p9Qniej
odsz*zekaO wiele wyraany*h pod*zas wojny opiniiI $iedy :ito wypad z ask
(talina w !CM rok/, $l/g%ann napisa ksi1k4 pot4piaj1*1 j/gosowia+skiego
przyw9d*4 L
n
I
Warty% odnotowania sowie*ki% agente% w szerega*h (O" -y r9wnie
6o/glas (pringhall, *zoowy organizator $o%/nisty*znej Partii Wielkiej Brytanii,
kt9ry od *zas/ do *zas/ wykonywa doraQne pra*e dla .$W6I W kwietni/ !CB
rok/ kontrwywiad 87#F /stali, e (pringhall otrzy%a tajne infor%a*je od Or%onda
'rena, %odego (zkota, kt9ry -y ofi*ere% w w4gierskiej sek*ji szta-/ (O" w
0ondynieI (pringhall zosta skazany na H lat wi4zienia w z/penie od%iennej
sprawie wykradania taje%ni* %inisterstwa lotni*twaI 'ren te dosta H lat i p9Qniej
skary si4 arte%, e gdy-y, tak jak *zonkowie KPiatiorkiL, sko+*zy 'niwersytet w
Ca%-ridge, a nie w "dyn-/rg/, to -yO %oe nikt -y si4 go nie *zepia SL
C
I
We wrze?ni/ !C rok/ Phil-y rozpo*z1 pra*4 w (ek*ji 3 (e*ret 7ntelligen*e
(erTi*eI 8ie?*ia si4 ona w (t Al-ans, a nie w londy+ski*h Broadway B/ildings,
gdzie -yo dow9dztwo (7( i najwaniejsze taje%ni*eI Brak ten Phil-y nadra-ia
korzystaj1* z %iesz*z1*y*h si4 w s1siedni% g%a*h/ w (t Al-ans ar*hiw9w (7(I
(zy-ko zaprzyjaQni si4 z ar*hiwist1 Bille% Woodfielde%, z kt9ry% 1*zyo go
/podo-anie do r9owego din/I 6zi4ki tej znajo%o?*i zagl1da nie tylko do
%ateria9w doty*z1*y*h 5iszpanii i Port/galii, ale r9wnie prze*zyta i przekaza
G9rskie%/ zawarto?O dw9*h spis9w zawieraj1*y*h sz*zeg9owe infor%a*je o agenta*h
(7(, oper/j1*y*h przed wojn1 na kier/nk/ sowie*ki%
l&)F
I
.aj-ardziej warto?*iowy% %ateriae% wywiadow*zy%, jaki otrzy%ywa dzia
i-eryjski (ek*ji 3, -ya prze*hwy*ona i od*zytana w Blet*hley Park koresponden*ja
A-wehry, kt9ra w !CA rok/ dawaa K-ardzo peny o-razL nie%ie*ki*h opera*ji
szpiegowski*h w 5iszpanii i Port/galii
&gJ
I Przegl1daj1* od*zytane depesze, Phil-y
zwr9*i /wag4 na zapowiedQ wizyty szefa A-wehry ad%iraa Wilhel%a Canarisa w
5iszpaniiI (zyfrogra% zawiera progra% wizyty i Phil-y zaproponowa (O"
zorganizowanie za%a*h/ na Canarisa, kiedy ad%ira zatrzy%a si4 na no*leg w %ay%
hotel/ %i4dzy 8adryte% a (ewill1I (zef (ek*ji 3, 2eli^ Cowgill, popar projekt
i przesa go do szefa (7(, sir (t/arta 8enziesI Po kilk/ dnia*h Cowgill pokaza
Phil-ySe%/ odpowiedQI 8enzies napisaR K.ie podej%owaO adny*h ak*ji prze*iwko
ad%iraowiLI Podejrzliwy Phil-y /zna to za kolejny dow9d plan9w zawar*ia
potaje%nego pokoj/ z nazistowski%i .ie%*a%iI .ie -ra pod /wag4 %oliwo?*i,
e 8enzies %9g %ieO nadziej4 na prze*i1gni4*ie Canarisa na stron4 Aliant9wI (zef
nie%ie*kiego wywiad/ wojskowego -y polity*zny% prze*iwnikie%
AJA
5itlera i na %iesi1* przed l1dowanie% (przy%ierzony*h w .or%andii rozstrzelany
zosta za zdrad4I (a% 8enzies zwierzy si4 kiedy? Phil-ySe%/R K,awsze %y?lae%, e
/da na% si4 *o? z Ad%irae% zaatwiOLI
$ilka %iesi4*y przed ?%ier*i1 Phil-y przyzna, e w lata*h wojny G9rski
naj-ardziej interesowa si4 &nieistniej1*y%i) -rytyjski%i plana%i zawar*ia od#
dzielnego pokoj/ z 777 Rzesz1 i przekszta*enia wojny w kr/*jat4 prze*iwko
(owieto%I G9rski nakaza Phil-ySe%/ nie tylko donosiO o ?lada*h taki*h plan9w,
ale r9wnie prze*iwdziaaO pr9-o% nawi1zania kontakt9w z Berline%I Phil-y
roz/%ia, e *hodzio nie tylko o kontakty z nazista%i, ale r9wnie z prze*iw#
nika%i hitleryz%/I (talin o-awia si4, e antynazi?*i %og1 o-aliO 5itlera, za#
wrzeO pok9j z Alianta%i, a nast4pnie wsp9lnie zaatakowaO Rosj4I Ponadto *h4tni do
nego*ja*ji z ,a*hode% antynazi?*i %ogli powoaO organ rywaliz/j1*y z po#
pierany% przez 8oskw4 $o%itete% Wolny*h .ie%ie*, kt9ry (talin *h*ia za#
instalowaO jako %arionetkowy rz1d w powojenny*h .ie%*ze*hI "%erytowani
ofi*erowie 87#F twierdzili, e Phil-y przekaza, %i4dzy inny%i G9rskie%/, list4
dziaa*zy katoli*ki*h, wywiezion1 z .ie%ie* przez pewnego katolika, kt9ry
zdezerterowa z A-wehryI , listy tej skorzystao po wojnie .$W6, wy-ieraj1*
l/dzi do likwida*ji
')H
I
W trak*ie s/-y w (t Al-ans, Phil-y przyjeda raz w tygodni/ do dow9dztwa
(7( w Broadway B/ildings w 0ondynieI (tara si4 w9w*zas odwiedziO %aksy%aln1
li*z-4 wysoki*h ofi*er9w i *hoO *hwil4 z ni%i poroz%awiaOI Raz l/- dwa razy na
%iesi1* zgasza si4 te na o*hotnika do penienia no*nej s/-y ofi*era dy/rnego w
Broadway, *o -yo Kpo/*zaj1*y% do?wiad*zenie%, gdy w *i1g/ tej no*y
nad*hodziy telegra%y z *aego ?wiata, rz/*aj1* sporo ?wiata na opera*je naszej
s/-yLI W?r9d te*zek koresponden*ji, znajd/j1*y*h si4 pod opiek1 no*nego
ofi*era s/-owego, -ya jedna, kt9ra -ardzo interesowaa G9rskiego # te*zka z
depesza%i %inisterstwa wojny, wysyany%i kanaa%i (7( do -rytyjskiej 8isji
Wojskowej w 8oskwieI
W lata*h !CA#!CB Cowgill rozszerzy zakres ko%peten*ji Phil-ySego na
Afryk4 P9no*n1 i Wo*hy, a p9Qniej /*zyni go swy% zast4p*1 Kwe wszystki*h
sprawa*h wywiadow*zy*hLI Phil-y *z/, e %a j/ zagwarantowan1 karier4 w (7(I W
!CB rok/ (ek*ja 3 przeniosa si4 do -/dynk/ przy Ryder (treet w 0ondynie
odlegego o dwie %in/ty spa*er/ od wojennego dow9dztwa 87#F przy (t Ga%esSs
(treet oraz o F %in/t %arsz/ od BroadwayI W o-/ ty*h g%a*ha*h Phil-y stara si4
%ieO jak najwi4*ej spraw do zaatwieniaI .a po*z1tk/ !CC rok/, po wykry*i/
dw9*h przypadk9w szpiegostwa na rze*z (owiet9w i skazani/ winny*h &6o/glas
(prinhall i Or%ond 'ren) na kary wi4zienia, (7( powoaa now1 (ek*j4 7P Kw
*el/ przest/diowania dany*h ar*hiwalny*h o dziaalno?*i sowie*kiej i ko%/nis#
ty*znejLI :y%*zasowo prowadzi j1 jednooso-owo oddelegowany z kontrwywiad/
87#F starszy wiekie% ofi*er, Ga*k C/rrie, kt9ry do-ija j/ do e%eryt/ryI KPod
konie* !CC rok/ rozesza si4 po korytarza*h pogoska, e kierowni*two za%ierza
rozszerzyO t4 sek*j4 i otrzy%a ona nowy*h l/dzi i nowe ?rodkiI (tanowisko jej
szefa naleao si4 Cowgillowi, ale %iae% tak zaatwiO, e-y j1 o-j1OL # pisa
Phil-yI 8oskiewska Centrala przekazaa %/ przez ofi*era prowadz1*ego, e K%/si
AJB
/*zyniO wszystko, dosownie W(,U(:$O, e-y zostaO kierownikie% (ek*ji 7PXIII\I
,dawali so-ie spraw4, e w tej syt/a*ji Cowgill %/si zostaO /s/ni4tyLI Phil-y
dokona tego klasy*zny% sposo-e% w-ijania -i/rokraty*znego noa w ple*yI
(przy%ierzy si4 -owie% z najwi4kszy% wrogie% Cowgilla, zast4p*1 szefa (7(,
Ualentine% 3iTiane%I W efek*ie Phil-y otrzy%a kierowni*two (ek*ji 7P, a Cowgill
zrezygnowa ze s/-yI ,aprzyjaQniony z Cowgille% Ro-ert Ce*il wspo%ina
p9QniejR K,a jedny% za%a*he% Phil-y poz-y si4 zagorzaego antyko%/nisty i
zagwarantowa, e *ao?O powojenny*h opera*ji prze*iwdziaania ko%/nisty*zne%/
szpiegostw/ -4dzie znana 8oskwieI 5istoria dziaalno?*i wywiad9w zna %ao
podo-nie %istrzowski*h pos/ni4OL
lEM
I
K8istrzowskie pos/ni4*ieL, z kt9rego $re%l korzysta d/gie lata po wojnie,
/*zynio Phil-ySego w o*za*h $GB najlepszy% agente% KPi4*i/ Wspaniay*hL z
Ca%-ridgeI W lata*h wojny dor9wnywali %/ tylko Bl/nt i Cairn*rossI , infor%a*ji
zawarty*h w pierwszy% z o?%i/ opasy*h, -r1zowy*h to%9w akt opera*yjny*h
Bl/nta wynika, e penetra*ja 87#F zaj4a %/ nie%al dwa lata L
)y
I W ko+*/ !BM
rok/, przezwy*i4aj1* na-rany jesz*ze w szkole wstr4t do wojska, Bl/nt zgosi
si4 do s/-y na o*hotnikaI Gak p9Qniej rela*jonowa, Kwykorzyst/j1*, a prawd4
%9wi1* nad/ywaj1*L koneksje -rata Christophera w Ar%ii :erytorialnej, /siowa
przekonaO %inisterstwo wojny, e-y z%o-ilizowao go z rezerwowej listy ofi*erskiejI
Bez powodzeniaI :/ przed wy-/*he% wojny Bl/nt spr9-owa dr/gi razI W
%inisterstwie wojny panowa j/ %o-iliza*yjny -aagan i tego sa%ego dnia Bl/nt
otrzy%a dwa listyR jeden przyj%/j1*y, a dr/gi odrz/*aj1*y jego zgoszenieI
Od%ow4 podar i z liste% apro-/j1*y% zgosi si4 w paQdziernik/ !B! rok/ na
pi4*iotygodniowy k/rs w 8inley 8anor w hra-stwie 5a%pshire, gdzie %iano go
na/*zyO podstaw wywiad/ wojskowegoI $ilka dni p9Qniej /s/ni4to go z k/rs/ i
wezwano do %inisterstwa wojny, kt9re otrzy%ao od 87#F raport o ko%/nisty*znej
przeszo?*i Bl/ntaI W 0ondynie przes/*hiwa go zast4p*a dyrektora Wywiad/
Wojskowego, kt9ry nie *ierpia 87#FI Bl/nt wyt/%a*zy si4 z flirt/ z ko%/niz%e% w
zadowalaj1*y spos9- i wr9*i do 8inley 8anor doko+*zyO k/rsI 5ra-stwo
5a%pshire op/?*i w stopni/ kapitana Polowej Poli*ji Bezpie*ze+stwa i na *zele
pl/ton/ A andar%9w wysany zosta do 2ran*ji wraz z sia%i Brytyjskiego
$orp/s/ "kspedy*yjnegoI ,godnie z rela*j1 jednego z podwadny*h, Bl/nt K%ia
wiele zniewalaj1*ego /rok/, ale ofi*ere% -y -eznadziejny%L
nj)
I
Prze-ywaj1* we 2ran*ji, Bl/nt pisa do przyja*i9 alar%/j1*e listy, narzekaj1* na
-ezpodn1 n/d4 *odzienny*h o-owi1zk9w i sz/kaj1* stanowiska w (7( l/- 87#
FI Okazja trafia si4 zaraz po ewak/a*ji si -rytyjski*h z 6/nkierki, w *zerw*/ !CE
rok/I Przyja*iel Bl/nta, Ui*tor Roths*hild, kt9ry pra*owa j/ w 87#F, nie tylko
ofiarowa %/ swoje %ieszkanie przy Bentin*k (treet, t/ o-ok O^ford (treet, ale
r9wnie skontaktowa go z G/ySe% 0iddelle%, dyrektore% Wydzia/ B 87#F, kt9ry
zaj%owa si4 kontrwywiade%I 8i%o zgaszany*h nie*ay rok w*ze?niej o-iek*ji
87#F, 0iddell przyj1 Bl/nta do kontrwywiad/ i po kilk/ %iesi1*a*h kierowa on
j/ o-serwa*j1 pla*9wek dyplo%aty*zny*h kraj9w ne/tralny*h, zwasz*za ty*h, kt9re
%ogy -yO *ele% penetra*ji wrogi*h s/- wywiadow*zy*hI Okazao si4, e Bl/nt %a
talent do separowania k/rier9w od wiezionej przez ni*h po*zty
AJC
dyplo%aty*znej na *zas wystar*zaj1*y do sprawdzenia jej zawarto?*iI Ro-ert Ce*il
/waa, e Bl/nt Kjest zi%ny jak og9rek i opera*je takie sprawiaj1 %/ wielk1
frajd4LI
, r9wn1 sprawno?*i1 Bl/nt o-skakiwa przeoony*hI 6i*k White p9Qniejszy
dyrektor generalny 87#F oraz (7(, wspo%inaR
(zt/r%owa wany*h l/dzi, *h*1* nawi1zaO przyja*ielski kontaktI 7nteresowae% si4
szt/k1, a wi4* zawsze w kantynie siada koo %nie i gadaI A p9Qniej nas zdradziI By
-ardzo %iy% i do-rze wy*howany% *zowiekie%, a wi4* l/-ie% z ni% roz%awiaOI
:r/dno so-ie wyo-raziO, *o si4 przeywa, kiedy zdradzi kto?, z ki% si4 raze% pra*owaoI
:rze-a to przeyO sa%e%/ SLI
,e spo*zywaj1*y*h w ar*hiwa*h $GB akt Bl/nta %ona nadal wy*z/O pod#
nie*enie, z jaki% %oskiewska Centrala reagowaa na penetra*j4 87#FI W pierwszy%
rok/ pra*y w 87#F ilo?O %ateria/ przekazywanego G9rskie%/ pod*zas spotka+ w
londy+ski*h p/-a*h i kafejka*h rosa nie/stannie, a Bl/nt sta si4 naj-ardziej
wydajny% agente% w historii $GBI ,apiski G9rskiego na raporta*h Bl/nta *z4sto
odzwier*iedlaj1 niepok9j o przepra*owanie agenta, z%4*zonego no*ny% foto#
grafowanie% dok/%ent9w 87#F, oraz wy*zerpanego nerwowo k/%/l/j1*y% si4
napi4*ie% podw9jnego y*iaL
A
I $oledzy z 87#F z rzadka tylko widzieli Bl/nta
z%4*zonego l/- wy*zerpanego nerwowo, a wi4* %ona s1dziO, e Qr9de% stres/,
o-serwowanego przez G9rskiego, -yy spotkania z ofi*ere% prowadz1*y%, kt9rego
Bl/nt serde*znie nie znosiI
G9rski niepokoi si4 stane% zdrowia agenta, za? szef 7.', Pawe 2itin, o to, e
Bl/nt nie -ierze pieni4dzyI .a po*z1tk/ !C rok/ 2itin nalega, e Bl/nt %/si
wzi1O, przede wszystki% po to, e-y 7.' zyskao %oliwo?O na*isk/, je?li -4dzie
*h*ia zerwaO kontaktI Wiosn1 !C rok/ G9rski zdoa przekonaO Bl/nta, e-y
przyj1 AEE f/nt9w szterling9wI Od tego *zas/ pa*i %/ trzy l/- *ztery razy w
rok/ po FE#AEE f/nt9wI W ar*hiwa*h $GB spo*zywaj1 nadal, w oryginalny*h
koperta*h, podpisane wasnor4*znie przez Bl/nta pokwitowania przyj4*ia
ty*h
s/%
$iedy Gordijewski przegl1da te*zk4 personaln1 Bl/nta, /derzyo go, e gdzie? od
lata l/- jesieni !C rok/ a do ko+*a wojny, %niej wi4*ej *o FE stron wpi4ta -ya
notatkaR K(zta- Generalny wysoko o*enia dostar*zone infor%a*je i prosi o
przekazanie podzi4kowa+ agentowi, kt9ry je dostar*zyLL
C
I .otatki takie, jak
/waa Gordijewski, -yy ra*zej rzadko spotykane w akta*h personalny*h agent9wI
Otrzy%/j1* stale podzi4kowania i grat/la*je %oskiewskiej Centrali i (zta-/ Ge#
neralnego, Bl/nt %/sia %ieO po*z/*ie wasnej wano?*i, *ho*ia nie dawa tego
od*z/O G9rskie%/I (1dz1* z akt personalny*h, Bl/nt dostar*zy trzykrotnie -ardzo
wane dla 8oskwy infor%a*jeI Pierwsz1, w o*enie Gordijewskiego, -yy Kwszystkie
%oliwe sz*zeg9yL o 87#F oraz agenta*h -rytyjskiego kontrwywiad/, *o ?wiad#
*zyo, e Bl/nt zdo-y dost4p do dany*h wykra*zaj1*y*h poza ko%peten*je Wy#
dzia/ B oraz sp4dzi wiele no*y na fotografowani/ dok/%ent9w 87#FI
AJF
B
6r/gi%, niezwykle warto?*iowy% %ateriae%, -yy infor%a*je z-ierane przez
Bl/nta w trak*ie o-serwa*ji a%-asad pa+stw ne/tralny*hI :rze*i%, -oga*two
wiado%o?*i o nie%ie*ki% ordre de -ataille oraz planowany*h i prowadzony*h
opera*ja*hI Ponadto Bl/nt zdo-ywa stale *oraz szerszy dost4p do wiado%o?*i z
Ksyste%/ PPLI Progra% K6o/-le CrossL -y opera*j1 dezinfor%a*yjn1, polegaj1*1 na
podsyani/ .ie%*o% faszywy*h infor%a*ji za po?redni*twe% wysany*h do
Wielkiej Brytanii /j4ty*h i Ko-r9*ony*hL agent9w A-wehryI
G9wny% Qr9de% przekazywany*h przez Bl/nta infor%a*ji o nie%ie*ki%
ordre de -ataille -y jego dawny wy*howanek, 0eo 0ong L
F
I $iedy 0ong sko+*zy
st/dia w kolegi/% :r9j*y ;wi4tej w !BM rok/, .$W6 w Wielkiej Brytanii -yo w
?rodk/ wywoanego *zystk1 *haos/, a londy+ska rezydent/ra prakty*znie nie
istniaaI 8oskwa nie interesowaa si4 dalsz1 karier1 0onga i nie przysaa adny*h
wyty*zny*h L
J
I ,a%iast zaj%owaO si4 wywiade%, 0ong sp4dzi rok we 2rankf/r*ie,
*h*1* zdo-yO z pierwszej r4ki do?wiad*zenie i wiado%o?*i o 777 RzeszyI Wraz z
wy-/*he% wojny za*i1gn1 si4 do p/k/ lekkiej pie*hoty hra-stw O^ford i B/*#
kingha%shire, a pote%, wykorzyst/j1* pynn1 znajo%o?O nie%ie*kiego, awansowa na
podpor/*znika w $orp/sie Wywiad/I W gr/dni/ !CE rok/ 0ong zosta od#
delegowany do 87#C w %inisterstwie wojny, gdzie zaj%owa si4 analizowanie% i
zestawianie% nie%ie*kiego ordre de -atailleI 8ia dzi4ki te%/ peny dost4p do
%ateria9w po*hodz1*y*h z dekrypta/I .adsyano je z o?rodka radiowywiad/ w
Blet*hley Park, gdzie od %aja !CE rok/ od*zytywano swo-odnie koresponde*j4
nie%ie*k1, przekazywan1 /ywan1 przez 0/ftwaffe wersj1 %aszyny szyfr/j1*ej
"nig%aI $iedy late% !CA rok/ za%any zosta szyfr "nig%y, /ywany przez
ar%i4 l1dow1, 0ong za*z1 te otrzy%ywaO po*hodz1*e z dekrypta/ %ateriay
Wehr%a*ht/I
.a po*z1tk/ !C rok/ 0ong wznowi kontakt z Bl/nte%I Od-yo si4 to gadko i
jak wspo%ina 0ongR KBl/nt rozpo*z1 ta%, gdzie kiedy? sko+*zyli?%yLI Prosi
tylko, e-y dostar*zaO %/ Kkad1 infor%a*j4, kt9ra %oe przydaO si4 Rosjano%LI
Bl/nt i 0ong spotykali si4 raz na tydzie+, zwykle w porze l/n*h/, w piwiarni przy
Port%an (1/are, al-o w -arze ReinerSs na Ger%yn (treet, gdzie 0ong przekazywa
/kradkie% pod stoe% K*o? w rodzaj/ stresz*zenia tygodniowy*h o*en wydzia/LI
Wsp9pra*a /kadaa si4 do-rze, gdy jak wspo%ina 0ongR KBl/nt nigdy nie
pr9-owa %nie szantaowaO, *zy straszyOI >1*zyo nas wsp9lne, g4-okie zaan#
gaowanie w spraw4 ko%/niz%/L
H
I
,najd/j1*a si4 w ar*hiwa*h $GB te*zka personalna 0eo 0onga wyja?nia jedn1
zagadk4, kt9ra trapia za*hodnie s/-y wywiadow*ze i historyk9w wywiad/ od
*zas/ dezer*ji sowie*kiego szyfranta, 7gora G/zenki, w Ottawie, we wrze?ni/ !CF
rok/I .ajwaniejsze infor%a*je przekazane przez G/zenk4 doty*zyy opera*ji
GR' oraz sowie*ki*h siatek szpiegowski*h dziaaj1*y*h w $anadzie i w ?rodowisk/
na/kow*9w pra*/j1*y*h nad -o%-1 ato%ow1, ale /jawni on r9wnie, e dw9*h
agent9w GR' %iao ten sa% pse/doni% "lliI Gedny% -ya panna $ay Willsher,
/rz4dni*zka Bi/ra Wysokiego $o%isarza Brytyjskiego, kt9r1 za nar/szenie taje%ni*y
pa+stwowej skazano na trzy lata wi4zieniaI G/zenko nie zna jednak tosa%o?*i
dr/giego agenta o pse/doni%ie "liiI Wiedzia, e pra*/je w Wielkiej Brytanii
AJJ
i poda szereg nieko%pletny*h, %yl1*y*h i *zasa%i przeka%any*h wskaz9wekI
Gak wspo%ina po lata*h Peter WrightR
G/zenko powiedzia, e jest szpieg w Kpi1t*e z 87LI 6owiedzia si4 o ty% od 0i/-i%owa,
kolegi szyfranta, kt9ry pra*owa przy s1siedni% stanowisk/ w sali szyfrant9w *entrali
GR' w 8oskwie w !CA rok/XIII\I K"lliL %ia jakie? powi1zania z Rosj1, twierdzi
G/zenkoI Al-o po*hodzenie, al-o -y w Rosji, al-o %9wi po rosyjsk/I K"lliL /waany -y
za *ennego szpiega, poniewa %9g /s/n1O z akt 87#F *o?, *o doty*zyo Rosjan
prze-ywaj1*y*h w 0ondynieXIII\I G/zenko twierdzi, e kiedy od-ierano depesze od
K"liiL, to do pokoj/ szyfrant9w przy*hodzia ko-ieta, kt9ra *zytaa odszyfrowane
teksty, a je?li /znaa to za konie*zne, zanosia je wprost do (talinaI
Pod*zas powt9rnego przes/*hania, kilka lat p9Qniej, G/zenko poda nie*o inne
sz*zeg9yI KPi1tka z 87L przekszta*ia si4 w jego rela*ji w 87#FI .iestety,
alkohol po*zyni j/ powane sp/stoszenia w %9zg/ -yego szyfranta i tr/dno
-yo wydo-yO z niego wi4*ej klarowny*h sz*zeg99w o dr/gi% agen*ie "lli, ni te,
kt9re poda zaraz po dezer*ji L
M
I
Od tego *zas/, dr/giego K"lliL dopatrywano si4 w r9ny*h oso-a*hI Wy%ie#
niano %i4dzy inny%i -yego szefa 87#J, sir Rogera 5ollisa oraz $i%a Phil-ySegoI
:y%*zase% szpiegie% o kryptoni%ie "lli -y 0eo 0ongI :aki pse/doni% widnia
napisany d/y%i litera%i na jego akta*h opera*yjny*h, spo*zywaj1*y*h w ar#
*hiwa*h $GBI :e*zka 0onga jest niezwykle *ienkaI ,godnie z pro*ed/r1, Bl/nt
powinien po kady% spotkani/ z 0ongie% napisaO raport i do1*zyO do niego
przekazane przez s/-agenta %ateriayI W prakty*e Bl/nt -y al-o z-yt z%4*zony,
al-o za leniwy, e-y pisaO sprawozdania i do1*za %ateriay 0onga do wasny*hI
,awarto?O te*zki 0onga wystar*za jednak do wyja?nienia g9wny*h ele%ent9w
zagadki G/zenki, za? reszt4 niejasno?*i %ona zoyO na kar- l/k w pa%i4*i
G/zenki oraz prawdopodo-nie Petera Wrighta, a take niepenej znajo%o?*i sprawyI
, te*zki 0onga wynikao, e *ho*ia -y prowadzony% przez Bl/nta agente%
.$W6D.$GB, to jednak GR' nawi1zao z ni% niezaleny kontakt w !CB rok/I
,dezorientowany 0ong poprosi w9w*zas Bl/nta, e-y wyja?ni z 8oskw1, dla
kogo %a pra*owaOI G9rski przekaza pytanie i Centrala odpowiedziaaR K6la nasLI
GR' wy*ofao si4, /znaj1*, e tylko Bl/nt powinien /trzy%ywaO kontakt z 0ongie%
L
!
I G9rski spotka si4 z ni% nawet oso-i?*ie, e-y go /pewniO, i nikt z GR' nie
-4dzie go j/ wi4*ej niepokoiI 2akt, e wiado%o?*i z-ierane przez 0onga
przy*hodziy do Centrali raze% z %ateriaa%i Bl/nta, przy*zyni si4 do niejasno?*i
rela*ji G/zenkiI Bowie% to Bl/nt, a nie 0ong, K%9g /s/n1O z 87#F akta doty*z1*e
Rosjan w 0ondynieLI (for%/owanie Kpi1tka z 87L %ogo -yO przeka%an1
wersj1 87#FI 8ogo te -yO odniesienie% do Bl/nta, kt9ry prowadzi 0onga, al-o
zniekszta*ony% e*he% wywiad/ wojskowego 87, gdzie pra*owa 0ong, oraz
KPi1tkaL najlepszy*h agent9w z Ca%-ridge, do kt9rej nalea Bl/nt, i z kt9r1 %ia
powi1zania 0ongI Wyja?nia si4 te waga, jak1 przykadano do doniesie+ taje%#
ni*zego agenta, o kt9ry% wspo%ina G/zenkoI $iedy Gordijewski *zyta w akta*h
0onga sz*zeg9owe raporty o nie%ie*ki% ordre de -ataille, zadawa so-ie pytanieR
AJH
KCzy rze*zywi?*ie Brytyj*zy*y %ieli tak znako%i*ie /plasowany*h agent9w po
nie%ie*kiej stronieWL 6opiero p9Qniej znalaz odno?niki do prze*hwy*ony*h depesz i
zorientowa si4, e g9wny% Qr9de% infor%a*ji 0onga -y radiowywiad
A
kI
[ [ [
6ane /zyskiwane przez -rytyjski radiowywiad trafiay do 8oskwy nie tylko za
po?redni*twe% wasny*h agent9wI $ilka dni po napa?*i .ie%ie* na ,wi1zek
(owie*ki, 0ondyn za*z1 ofi*jalnie dostar*zaO przetworzone efekty pra*y radiowy#
wiad/I 6ziao si4 to w-rew zale*enio% (7(I (zef (7(, (t/art 8enzies, kt9ry
sprawowa r9wnie og9lny nadz9r nad Rz1dow1 (zko1 $od9w i (zyfr9w GCbC(,
odradza Ch/r*hillowi /dost4pnianie Rosjano% wiado%o?*i po*hodz1*y*h z de#
krypta/ "nig%y ze wzgl4d/ na niski stopie+ -ezpie*ze+stwa sowie*ki*h syste%9w
/tajniania koresponden*ji szyfrowejI W opinii kryptolog9w z Blet*hley Park,
KpowiedzieO Rosjano%, e *zyta%y depesze "nig%y, to nie%al to sa%o, *o po#
wiedzieO .ie%*o%L
A
I 6o lip*a !C rok/ z dekrypta/ depesz "nig%y dowie#
dziano si4, e .ie%*y za%ali niekt9re sowie*kie szyfry %orskie, od*zyt/j1 kores#
ponden*j4 H 6ywizji 0otni*zej, oraz rozgryQli syste% sygnaliza*yjny jednostek
lotni*zy*h dziaaj1*y*h w rejonie 0eningrad/I Gednak j/ AC *zerw*a Ch/r*hill
zignorowa zale*enia szefa (7( i pole*i przekazywaO Rosjano% /zyskane z dek#
rypta/ dane, tyle, e w z%ienionej dla niepoznaki for%ieI Wiado%o?*i %iay -yO
przesyane za po?redni*twe% Brytyjskiej 8isji Wojskowej w 8oskwie, Kpod
war/nkie%, e nie spowod/j1 adnego ryzykaLI Ch/r*hill sa% typowa wiele
wiado%o?*i, pisz1* na %arginesie najwaniejszy*h depesz o syt/a*ji na fron*ie
ws*hodni% kr9tkie /wagi w rodzaj/R KCzy wysano to G9ziowiWL 2akt, e Qr9de%
infor%a*ji -y dekrypta depesz "nig%y, /krywano, przera-iaj1* stylisty*znie
tre?O wiado%o?*i dla (talina i /%iesz*zaj1* w ni*h %ask/j1*e sfor%/owaniaR
Kjak infor%/je nasze za/fane Qr9do w BerlinieL, Kz -ardzo wiarygodnego Qr9daL
l/- Kod ofi*era w nie%ie*ki% dow9dztwieLI ,naki identyfika*yjne i nazwy jednostek
oraz inne sz*zeg9y, kt9re %ogy zdradziO prawdziwe Qr9do wiedzy, -yy z
roz%yse% /s/waneI Przykadowo, lip*a !CA rok/ kryptolodzy w Blet*hley
Park od*zytali zaszyfrowan1 przy po%o*y "nig%y depesz4 nast4p/j1*ej tre?*iR
I .aley si4 spodziewaO wz%oonego na*isk/ nieprzyja*iela w pasie A Ar%iiI Bior1*
pod /wag4 prze-ieg opera*ji *ao?*i Ws*hodniej Ar%ii, wskazane jest zwi1zanie powany*h
si nieprzyja*iela w pasie dziaania A Ar%iiI
AI ,adanie% gr/py ar%ii Ton Wei*hsa jest /trzy%aO wraz z A Ar%i1 W4giersk1 od*inek
front/ w rejonie 6o+*a od Pot/dan do Woronea oraz /trzy%aO wsp9lnie z A Ar%i1
przy*z9ek Worone a take o-e*ne pozy*je wzd/ og9lnej linii Ol*howatka#
Oserk#Bork#sta*ja kolejowa $otysz na ws*h9d od 6roskowaI
6wa dni p9Qniej tre?O tej depeszy zostaa przekazana Brytyjskiej 8isji Woj#
skowej w 8oskwie w nast4p/j1*ej posta*iR
AJM
6o wiado%o?*i rosyjskiego (zta-/ GeneralnegoI Wedle o-raz/ wyaniaj1*ego si4 z
infor%a*ji r9ny*h Qr9de wiele wskaz/je, e .ie%*y, raze% z sia%i w4gierski%i,
za%ierzaj1 powstrzy%aO Rosjan na fron*ie 0iwni#Worone#(wo-oda, oraz wykonaO
natar*ie swoi%i oddziaa%i pan*erny%i w kier/nk/ po/dniowo#ws*hodni% %i4dzy
rzeka%i 6on i 6onie*I
0ate% !C rok/ do 8oskwy przy-y -rytyjski ofi*er wywiad/ si powietrzny*h,
przywo1* Rosjano% takty*zne kody 0/ftwaffe, znaki wywoaw*ze i po%o*e
nawiga*yjneI W za%ian otrzy%a nie*o %ateria/ o podo-ny% zna*zeni/I W ?lad za
ni% do 8oskwy poje*ha ofi*er wywiad/ ar%ii l1dowej, kt9ry przywi9z
przej4te instr/k*je sie*i 1*zno?*i Wehr%a*ht/ oraz sposo-y a%ania r4*zny*h
szyfr9w nie%ie*kiej poli*jiI Rosjanie przekazali w rewan/ r9ne dok/%enty
nie%ie*kie, ale adnego %ateria/ kryptologi*znegoI Od tego *zas/ rz1d -rytyjski
znie*h4*a si4 *oraz -ardziej do wsp9pra*y w dziedzinie wywiad/, a przede
wszystki% radiowywiad/, kt9ra stawaa si4 wyraQnie jednostronnaI Od po*z1tk/
!CA rok/ Rosjanie /nikali przekazywania nawet dany*h te*hni*zny*h prze#
*hwy*onego sprz4t/ nieprzyja*iela
lAA
I
W opinii kryptolog9w z Blet*hley Park, Rosjanie nie wykorzystywali otrzy%y#
wany*h infor%a*ji wywiadow*zy*hI KW przypadk/ wielki*h -itew *zogowy*h
!CA rok/, przekazywano i% ostrzeenia, e kier/j1 l/dzi i sprz4t w wielk1
nie%ie*k1 p/apk4, ale nie wydaje si4, e dali i% w peni wiar4I Gdy-y to /*zynili,
zdoali-y /nikn1O straszliwy*h stratL # pisa jeden z kryptoanalityk9w
lAB
I
Po*z1wszy od lata !CA rok/, ilo?O dostar*zany*h Rosjano% opera*yjny*h
%ateria9w wywiadow*zy*h, oparty*h na dekrypta/ depesz "nig%y, zostaa dras#
ty*znie ograni*zonaI Wyj1tki ro-iono tylko w nadzwy*zajny*h wypadka*hI W gr/dni/
!CA rok/, w kryty*znej fazie -itwy pod (talingrade%, Rosjano% wysano
instr/k*j4 &kt9r1 zapewne i tak przekaza i% Phil-y l/- Bl/nt), jak a%aO r4*zne
szyfry A-wehryI 0i*zono na rewan w posta*i podo-ny*h infor%a*ji, ale 8oskwa ni*
nie przysaa
lAC
I
.ie%al dokadnie w ty% sa%y% *zasie, late% !CA rok/, kiedy ograni*zono
wysyanie do Rosji spreparowany*h %ateria9w po*hodz1*y*h z dekrypta/ depesz
"nig%y, Cairn*ross zaczai przekazywaO oryginalne wersjeI 'dao %/ si4 -owie% to,
*o nie powiodo si4 dwa lata w*ze?niej $i%owi Phil-yI $ilka %iesi4*y po
odej?*i/ z sekretarzowania / lorda 5ankey, dosta si4 do wojennej siedzi-y Rz1#
dowej (zkoy $od9w i (zyfr9w GCbC( w Blet*hley Park
AF
I O?rodek radio#
wywiad/ odlegy -y od 0ondyn/ o kilkadziesi1t kilo%etr9w, a wi4* prowadz1*y
*a1 KPiatiork4L Anatolij G9rski da %/ pieni1dze na k/pno i /trzy%anie taniego
sa%o*hod/, e-y w wolne dni %9g dowoziO zdo-yte %ateriay wywiadow*ze do
0ondyn/
7Afi
I Cairn*ross sp4dzi w GCbC( nie*ay rok, ale jego po-yt w Blet*hley
Park z-ieg si4 ze z%ian1 /kad/ si na fron*ie ws*hodni% oraz %o%ente%, kiedy
(talin i jego (tawka za*z4li wresz*ie /zyskiwaO sa%odzielnie wiarygodne dane
wywiadow*ze, potrze-ne do prowadzenia sk/te*zny*h opera*ji wojenny*hI
W Blet*hley Park Cairn*ross zaj%owa si4 analiz1 prze*hwy*ony*h depesz
0/ftwaffeI 6awao %/ to ol-rzy%ie %oliwo?*i wywiadow*ze, ale jak sa%
AJ!
twierdzi, sz*zytowy %o%ent jego pi4tnastoletniej kariery sowie*kiego agenta
przypad t/ przed -itw1 o /k k/rski, late%, !CB rok/, gdy .ie%*y szykowali si4
do Opera*ji Cytadela, ostatniej wielkiej ofensywy prze*iwko Ar%ii Czerwonej
AH
I
Brytyj*zy*y wysali BE kwietnia do 8oskwy ostrzeenie przed z-liaj1*y% si4
nie%ie*ki% atakie% raze% z o*en1 wywiadow*z1 sil nie%ie*ki*h w rejonie /k/
k/rskiego, sporz1dzon1 na podstawie odszyfrowany*h depesz "nig%y
7A$
I
.ato%iast Cairn*ross przekaza oryginalne teksty odszyfrowany*h depesz, w1*znie z
n/%era%i jednostek, kt9re z zasady /s/wano z %ateria9w "nig%y, /dost4pniany*h
*zasa%i (oj/szniko% przez rz1d -rytyjski
A!
I
6epesza%i, kt9re najwyej o*eniono w .$W6, -ya seria dany*h /jawniaj1*y*h
roz%iesz*zenie si 0/ftwaffe przed -itw1 k/rsk1I O-awiaj1* si4, e nie%ie*ka
ofensywa %oe rozpo*z1O si4 j/ E %aja &rozpo*z4a si4 dopiero F lip*a), sowie*kie
lotni*two -o%-owe przeprowadzio, przygotowane w najwi4kszej taje%ni*y, /de#
rzenia wyprzedzaj1*e o ?wi*ie J %ajaI .a fron*ie li*z1*y% ponad AEE kilo%etr9w, od
(%ole+ska po 8orze Azowskie, zaatakowano H lotnisk wy-rany*h z po%o*1
%ateria9w otrzy%any*h od Cairn*rossaI ,asko*zenie -yo ko%pletne i znisz*zono
wiele sa%olot9w na zie%iI .aloty powt9rzono H i M %ajaI .ieprzyja*iel -y j/
/przedzony, ale te trzy naloty stanowiy w s/%ie najwi4ksz1 i *hy-a najsk/te*z#
niejsz1 opera*j4 lotni*twa Ar%ii Czerwonej w Wojnie Oj*zyQnianejI W CEE
wylota*h znisz*zono ponad FEE nie%ie*ki*h sa%olot9wI (traty sowie*kie wyniosy
AA %aszynyI G9rski przekaza Cairn*rossowi spe*jalne podzi4kowania 8oskwy
7B&)
I
Pra*a wywiadow*za w najpilniej strzeony% o?rodk/ Rz1dowej (zkoy $od9w i
(zyfr9w okazaa si4 jednak ponad siyI 8i%o pr9?- G9rskiego, Cairn*ross
op/?*i Blet*hley Park t/ przed -itw1 k/rsk1 i przeni9s si4 do (7(, gdzie najpierw
pra*owa w nie%ie*ki% oddziale (ek*ji 3, a pote% w (ek*ji 7 &Wywiad Polity*z#
ny)
B
I S
6o o-rony /k/ k/rskiego Ar%ia Czerwona skon*entrowaa CE pro*ent posia#
dany*h wojsk oraz wi4kszo?O oddzia9w pan*erny*hI ,nisz*zenie ty*h si -yo dla
5itlera ostatni1 nadziej1 na odzyskanie r9wnowagi po kl4s*e pod (talingrade%I
Pod (talingrade% Ar%ia Czerwona odniosa zwy*i4stwo, %i%o -4d9w pope#
niony*h w pra*y wywiadow*zejI W -itwie k/rskiej do-re wykorzystanie dany*h
wywiad/ przy*zynio si4 walnie do po-i*ia nieprzyja*ielaI G/ M kwietnia zast4p*a
na*zelnego dow9d*y, %arszaek N/k9w, wysa (talinowi raport, w kt9ry% prawid#
owo przewidywa nie%ie*ki %anewr okr1aj1*y /k k/rski z p9no*y i po/dnia,
po1*zony z atakie% z za*hod/, z za%iare% roz*i4*ia na p9 znajd/j1*y*h si4
wewn1trz si Ar%ii CzerwonejI W9w*zas (talin i (tawka nie znali jesz*ze ter%in/
ofensywyI 5itler kilkakrotnie z%ienia dat4I .ajpierw wyzna*zy B %aja, pote%
przeoy atak na A *zerw*a, p9Qniej na B i wresz*ie na F lip*a
BA
I O*eniaj1* z
perspektywy -itw4 pod $/rskie%, trze-a przyznaO, e *ho*ia infor%a*je po#
*hodz1*e z dekrypta/ depesz "nig%y &dostar*zone ofi*jalny% kanae% przez
Brytyjsk1 8isj4 Wojskow1 oraz przez agent9w .$W6 w Wielkiej Brytanii) %iay
d/e zna*zenie dla prze-ieg/ walk, to jednak od *zas9w (talingrad/ nast1pia
wielka poprawa w sposo-ie z-ierania i o*eny infor%a*ji przez sowie*kie s/-y
wywiadow*zeI
AHE
:wierdzi si4, e wi4kszo?O wany*h infor%a*ji wywiadow*zy*h jakie, dotary do
(talina i (tawki przed oraz pod*zas -itwy pod $/rskie%, nadesza ze (zwaj*arii od
siatki 0/*y
BB
I .ie /lega w1tpliwo?*i, e K0/*yL &R/dolf Roessler), a do
aresztowania wiosn1 !CC rok/, dostar*za strategi*znie *enne %ateriayI 6ow9dztwo
GR', w radiogra%ie z AA l/tego !CB rok/, pole*ao na przykadR KPrzekazaO
Y0/*yZ nasze podzi4kowanie za do-r1 ro-ot4I Ostatnie infor%a*je -yy wane i
warto?*ioweLI GR' d-ao r9wnie, e-y naje%nik Roessler &kt9rego tosa%o?*i nie
znao) otrzy%ywa nalene pieni1dzeI Radiogra% z listopada zawiera /wag4R
KProsz4 przekazaO Y0/*yZ w naszy% i%ieni/, eXIII\ jego gr/pa zostanie opa*ona w
ter%inie, zgodnie z i*h wy%agania%iI Geste?%y gotowi wynagradzaO i*h o-fi*ie za
dostar*zane infor%a*jeL
BC
I Wiado%o?*i te %/siay -yO *enne, ale teraz wiado%o j/, e
to nie 0/*y poda kl/*zowe infor%a*je przed k/rsk1 -itw1I W ko+*/ kwietnia
GR' w*i1 /siowao /staliO tosa%o?O K0/*yL i wiarygodno?O jego Qr9deI ,a
ple*a%i Rado, lidera KRot4 6reiL, GR' skontaktowao si4 AB kwietnia -ezpo?rednio
z jedny% z jego podko%endny*h, pr9-/j1* -ezsk/te*znie dowiedzieO si4 *zego? o
K0/*yLI Wido*znie %/ nie wierzonoI .ajlepsze Qr9do siatki K0/*yL, agent o
pse/doni%ie Werther, popeni te kilka -4d9wI 8i4dzy inny%i AB *zerw*a, nie*ae
dwa tygodnie przed rozpo*z4*ie% -itwy, s/gerowa, e Opera*ja Cytadela %oe
zostaO odwoana ze wzgl4d/ na post4p/j1*1 roz-/dow4 si rosyjski*h po dr/giej
stronie front/
lBF
I
$l/*ze% do transfor%a*ji sowie*kiego wywiad/ wojskowego wiosn1 !CB
rok/ -ya poprawa pra*y radiowywiad/I Od wy-/*h/ wojny (ek*ja Badaw*za 3
3arz4du 7.' oraz kryptolodzy GR' /silnie pra*owali nad za%anie% %aszy#
nowy*h szyfr9w "nig%yI Byo to nie-ywale sko%plikowane zadanieI "nig%1
pos/giwaa si4 nie%ie*ka ar%ia, lotni*two i %arynarka wojenna oraz inne organiza*je,
kt9re tworzyy wasne syste%y szyfr9w %aszynowy*hI Ponadto na r9ny*h
teatra*h wojenny*h /ywano od%ienny*h kl/*zy do r9ny*h *el9w i w r9ny*h
sie*ia*h 1*zno?*iI Od !C rok/ /ywano jedno*ze?nie *o naj%niej FE kl/*zy, z
kt9ry*h kady -y przynaj%niej raz dziennie z%ienianyI :ak wi4* nawet je?li
/dao si4 za%aO szyfr, to trze-a -yo jesz*ze odnaleQO kl/*z, e-y od*zytaO
wiado%o?O i wykorzystaO j1 opera*yjnie
Bfi
I Osi1gni4te w opar*i/ o w*ze?niejsze
pra*e polski*h kryptolog9w s/k*esy o?rodka w Blet*hley Park /waane s1 za
najwi4kszy try/%f wywiadow*zy 77 wojny ?wiatowejI W lata*h !CE#!CA w Blet#
*hley Park za%ano szyfry wiel/ wersji "nig%y oraz opra*owano %etody wy#
sz/kiwania kl/*zy dzienny*hI Cairn*ross, oraz w %niejszy% stopni/ 0ong, Bl/nt i
Phil-y infor%owali .$W6 o rez/ltata*h ty*h dziaa+I Po%o*1 dla sowie*kiego
wywiad/ -yy teR zdo-y*zny %ateria kryptologi*zny i %aszyny "nig%1I Pierwsze z
ni*h zdo-yto prawdopodo-nie w gr/dni/ !C rok/, gdy nie%ie*ka A Ar%ia
stra*ia kilkana?*ie %aszyn szyfr/j1*y*h
BH
I Gesz*ze wi4kszy /p wpad zapewne w
sowie*kie r4*e w stalingradzki% kotleI
Oto*zone pod (talingrade% wojska nie%ie*kie posiaday AJ %aszyn typ/
"nig%1 i nie wszystkie z ni*h /dao si4 znisz*zyO na *zasI Wiado%o, na przykad, e
w jedny% z dow9dztw nadawano wa?nie "nig%1 szyfrogra%, gdy onierze
AH
Ar%ii Czerwonej wtargn4li przez drzwiI 6alsze %aszyny %/siay zostaO zdo-yte w
walka*h z sze?*io%a nie%ie*ki%i dywizja%i, znajd/j1*y%i si4 poza stalingradz#ki%
okr1enie%I W walka*h pod (talingrade% Ar%ia Czerwona %/siaa te zdo-yO
przynaj%niej niekt9re ta-li*e kl/*zy dzienny*h
lBM
I W?r9d ! EEE je+*9w wzi4ty*h
do niewoli w stalingradzki% kotle, %/siao -yO wiel/ szyfrant9w oraz
1*zno?*iow*9w i je?li si4 zna sowie*kie %etody perwswazji, to nie%oliwe, e-y
wszys*y od%9wili wsp9pra*yI
Rosyjski radiowywiad %/sia zreszt1 odnosiO jakie? s/k*esy jesz*ze przed
kapit/la*j1 wojsk nie%ie*ki*h pod (talingrade%, skoro H sty*znia !CB rok/
wydzia 1*zno?*i .a*zelnego 6ow9dztwa Wehr%a*ht/ &O$W) o*enia, e w kilk/
okre?lony*h przypadka*h Kistnieje pewno?OL, i Rosjanie od*zytali depesze za#
szyfrowane "nig%1I , tego te powod/ O$W wprowadzio nowe, zaostrzone
pro*ed/ry -ezpie*ze+stwa
lB!
I
8i%o ty*h s/k*es9w, wiele wskaz/je, e sowie**y kryptoanality*y nie po#
trafili reg/larnie od*zytywaO koresponden*ji przekazywanej przy po%o*y "nig%yI
,do-y*zne %aszyny, ta-li*e kl/*zy dzienny*h i wzi4*i do niewoli szyfran*i
/%oliwiali od*zytywanie stary*h depesz, ale nie akt/alny*h, z kt9ry*h %ona
-yo /zyskaO korzy?*i opera*yjneI 7stniaa zreszt1 spora ilo?O pry%itywniej szy*h
%odeli "nig%y, -ez ko%plik/j1*ej krosowni*y, kt9re prawdopodo-nie *z4?*iej
poddaway si4 atako% sowie*kiego radiowywiad/
7Cl)
I .$W6 i GR' %iao zna#
ko%ity*h kryptolog9w, ale jak si4 wydaje, radiowywiad sowie*ki trapi -rak
nowo*zesny*h te*hnologii kryptologi*zny*h, kt9ry%i pos/giwa si4 o?rodek w
Blet*hley ParkI .ie%al na pewno Rosjanie nie %ieli odpowiednik9w pot4ny*h
elektro%e*hani*zny*h KBo%-L, z-/dowany*h w !CE rok/ w Blet*hley Park,
do za%ania szyfr9w "nig%yI &Byy to /rz1dzenia z%ontowane na podstawie
rys/nk9w te*hni*zny*h przekazany*h Brytyj*zyko% przez polski radiowywiad
late% !B! rok/I W ter%inologii polskiej /rz1dzenia te nazywano K-o%-a%i
kryptologi*zny%iL i Brytyj*zy*y wraz z po%yse% przej4li nazw4 # $rzy$;tlum=;
Rosjanie nie %ieli te Coloss/sa, pierwszego na ?wie*ie elektroni*znego
ko%p/tera skonstr/owanego w !CB rok/ do za%ania depesz nadawany*h przy
po%o*y Gehei%s*hrei-era, /rz1dzenia szyfr/j1*ego i deszyfr/j1*ego a/to%aty#
*znie i%p/lsy dalekopisoweI ,a%anie szyfr/ Gehei%s*hrei-era dao w ostatni*h
dw9*h lata*h wojny wi4*ej -ez*ennego, opera*yjnego %ateria/ wywiadow*zego, ni
za%anie taje%ni*y "nig%yI
Wiosn1 !CB rok/ najwi4kszy post4p w sowie*ki% radiowywiadzie dokona si4
ra*zej / podstaw, ni na sz*zyta*h kryptologi*znej pira%idyR w dziedzinie radio#
na%iar/, analizy r/*h/ w eterze i a%ani/ r4*zny*h szyfr9w niskiego stopnia
/tajnieniaI Radiowywiad wojskowy odradza si4 dopiero po strata*h poniesiony*h na
po*z1tk/ wojny, ale %i%o to j/ w ko+*/ !CA rok/ (tawka powoaa spe*jalne
-ataliony radio1*zno?*i, kt9ry*h wprowadzenie doprowadzio, jak to okre?li
jeden z sowie*ki*h historyk9w wojskowy*h, do Kjako?*iowego skok/ w rozwoj/
dziaa+ radioelektroni*zny*h sowie*kiej ar%iiLI :rady*yjna taje%ni*a ota*zaj1*a
radiowywiad tak kr4p/je rosyjski*h historyk9w, e opis/j1 tylko s/k*esy odnoszone w
zag/szani/ 1*zno?*i nieprzyja*iela oraz w opera*ja*h dezinfor%a*yjny*hI
AHA
A prze*ie kady spe*jalny -atalion radio1*zno?*i wyposaony -y w M#AE
od-iornik9w nas/*howy*h oraz C zestawy radiopelenga*yjne
C
I
Pierwsze spe*jalne -ataliony radio1*zno?*i zostay skierowane na front w ostatniej
fazie -itwy stalingradzkiej i /dowodniy sw1 przydatno?O dopiero pod $/rs#kie%I
,e zdo-ytej przez Wehr%a*ht o*eny wywiadow*zej l Ar%ii Pan*ernej wynika,
e przed rozpo*z4*ie% nie%ie*kiej ofensywy sowie*ki radiowywiad prawidowo
/stali siedzi-y dow9dztw i jednostki 77 $orp/s/ Pan*ernego oraz J i dywizji
pan*ernejI 7nne zdo-yte w walka*h pod $/rskie% sowie*kie dok/%enty wskaz/j1,
e Ar%ia Czerwona wiedziaa, gdzie %iesz*z1 si4 szta-y H dywizji pan*ernej,
P777 $orp/s/ oraz A Ar%iiI
Byy te niedopatrzeniaI P037 $orp/s Pan*erny na p9no*y k/rskiego wy#
-rz/szenia oraz P03777 $orp/s Pan*erny na po/dni/ nie zostay rozpoznane i
w pierwszy*h godzina*h natar*ia osi1gn4y zasko*zenie takty*zneI 8i%o to, w
opinii s/- 1*zno?*i Wehr%a*ht/, osi1gni4*ia sowie*kiego radiowywiad/
frontowego przy*zyniy si4 walnie do s/k*es/ Ar%ii Czerwonej i o-nayy l/ki
w nie%ie*ki*h pro*ed/ra*h -ezpie*ze+stwa 1*zno?*iI Braki te /znano za jedn1
z przy*zyn fiaska Opera*ji CytadelaI Bezpie*ze+stwo 1*zno?*i sowie*kiej nie
-yo jednak wiele lepsze, *ho*ia doskonalono je od ponad dw9*h latI W s/%ie
%ona wi4* powiedzieO, e w -itwie pod $/rskie% radiowywiad -y dla o-/
stron naj*enniejszy% Qr9de% infor%a*ji o *harakterze opera*yjny%
CA
I
7nfor%a*je ze-rane przez sowie*ki radiowywiad /z/peniano dany%i dostar#
*zony%i przez inne s/-y rozpoznaniaI Rozwija si4 zwiad lotni*zy, kt9ry na
fron*ie za*hodni% /waany -y za dr/gie po radiowywiadzie Qr9do naj-ardziej
wiarygodny*h infor%a*jiI Przed -itw1 k/rsk1 sowie*kie lotni*two wykonao okoo
JEEE lot9w zwiadow*zy*hI W *i1g/ B %iesi4*y przed rozpo*z4*ie% nie%ie*kiego
natar*ia, jednostki ar%ii l1dowej front9w Centralnego i Woroneskiego przeprowa#
dziy EF rozpozna+ walk1, ponad AJEE no*ny*h patroli oraz zastawiy FEE
p/apek w *el/ /j4*ia Kj4zykaLI Poj%ano MH .ie%*9w, kt9rzy dostar*zyli wiele
*enny*h wiado%o?*iI 6ezerterzy i je+*y /j4*i w no*y z B na C lip*a dostar*zyli
dowod9w, e natar*ie rozpo*znie si4 za kilka godzin, o ?wi*ie
lCB
I
Przed -itw1 pod $/rskie% wprowadzono r9wnie elasty*zny i zde*entralizo#
wany syste% rozpowsze*hniania dany*h wywiad/ w?r9d dow9d*9w frontowy*hI
,ast1pi on o-owi1z/j1*e do wiosny !CA rok/ stare, s*entralizowane %etodyI W
rez/lta*ie, frontowe oddziay rozpoznaw*ze &razwiedywatielnyj otdie) przekazyway
dow9d*o% %ateria o *harakterze takty*zny%, a GR' -yo odpowiedzialne za
dostar*zanie %ateria9w o zna*zeni/ strategi*zny%
CC
I
Bitwa o /k k/rski otworzya drog4 do nieprzerwany*h s/k*es9w Ar%ii Czer#
wonej, zako+*zony*h kapit/la*j1 Berlina, przyj4t1 w %aj/ !CF rok/ przez %ar#
szaka N/kowaI Przewaga C R l w l/dzia*h, ol-rzy%ia ilo?O sprz4t/ wojennego,
dostar*zonego przez (tany ,jedno*zone i Wielk1 Brytani4, oraz rosn1*a przewaga w
powietrz/ spowodoway, e %i%o ol-rzy%i*h strat Ar%ia Czerwona para
niepowstrzy%anie naprz9dI O-owi1zek zdo-y*ia opera*yjny*h dany*h wywiadow#
*zy*h dla trwaj1*ego dwa lata natar*ia spo*zywa w zasadzie na (taw*e, GR' oraz

AHB M @ $GB
dow9d*a*h 2ront9w, ale .$W6 te %iao rol4 do spenieniaI Wsp9*zesne sza*/nki
okre?laj1 og9ln1 li*ze-no?O wojsk .$W6 na FB dywizje i AM -rygad, Knie li*z1*
li*zny*h jednostek sa%odzielny*h i wojsk o*hrony pograni*zaL
lCF
I W s/%ie li*zyy one
prawdopodo-nie *o naj%niej HFE tysi4*y l/dziI Wiele jednostek .$W6
roz%iesz*zano na tya*h oddzia9w frontowy*h i %iay one za zadanie powstrzy%aO
kad1 pr9-4 odwrot/I 7nne kierowano do prowadzenia karny*h ekspedy*ji prze*iwko
Kpodejrzany%L narodowo?*io%I Ofiar1 prowadzony*h przez .$W6 %asowy*h
likwida*ji i deporta*ji padli %i4dzy inny%i Cze*zeni, 7ng/szowie, :atarzy kry%s*y,
$ara*zajowie, $a%/*y i woa+s*y .ie%*y
lCJ
I (talin *h*ia nawet deportowaO
'krai+*9w, ale zrezygnowa narzekaj1*, e s1 z-yt li*zniI
G9wn1 zas/g1 .$W6 w zwy*i4ski% natar*i/ Ar%ii Czerwonej -yo kiero#
wanie wojn1 partyzan*k1I (zefe% Ad%inistra*ji Partyzan*kiej .$W6 -y genera##
por/*znik, Pawe Anatolijewi*z (/dopatow, p9Qniejszy dow9d*a powojennego
(pe*-i/ra, kt9re wykonywao wyroki ?%ier*i poza grani*a%i ,(RRI 8i%o -/dz1*ej
grozy rep/ta*ji, Kjego za*howanie, doskonae %aniery, *i*hy, ale pewny sie-ie
gos, zdradzay wpywowego i inteligentnego *zowiekaI ,na te warto?O wy#
st/diowanej prostoty, na kt9r1 %og1 so-ie pozwoliO tylko l/dzie spraw/j1*y
wadz4L # wspo%ina dezerter z .$W6, .ikoaj Cho*how
CH
I
,ast4p*1 (/dopatowa -y genera#%ajor 0eonid Aleksandrowi*z "itingon,
kt9ry pod*zas wojny do%owej w 5iszpanii, pod pse/doni%e% genera $ot9w,
kierowa dziaania%i partyzan*ki%i za linia%i 2ran*oI W szerega*h .$W6 "itingon
zdo-y saw4 oraz %iejs*e na ?*ianie 7z-y Pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego za
zorganizowanie za-9jstwa :ra*kiego
7C(
I
'stalenie prawdziwy*h zas/g r/*h/ partyzan*kiego w z-ierani/ infor%a*ji
wywiadow*zy*h i w dywersji g%atwa w *zasie wojny -aagan ad%inistra*yjny,
za? po wojnie rozd%/*hiwany %it partyzan*kiego -ohaterstwaI .aj-ardziej znany%
herose% partyzanki, kt9ry do*zeka si4 portret/ w iz-ie pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego
$GB, -y .ikoaj $/Qnie*owI W prze-rani/ por/*znika Wehr%a*ht/ dosta si4 on
ponoO w kwietni/ !CB rok/ do ga-inet/ Rei*hsko%issara 'krainy, "ri*ha $o*ha, i
j/ go %ia zastrzeliO, gdy $o*h za*z1 opowiadaO ze-rany% ofi*ero% o z-liaj1*ej si4
Opera*ji CytadelaI $/Qnie*ow porz/*i wi4* plan za%a*h/, za%ieni si4 w s/*h, a
nast4pnie op/?*i -i/ro $o*ha i naty*h%iast /przedzi 8oskw4 o gro1*y%
nie-ezpie*ze+stwieI
ByO %oe opowie?O ta nie jest *akowi*ie z%y?lona, ale jak /waa dr :i%othy
8/lligan, $o*h nie %9g znaO sz*zeg99w planowanej ofensywy, a zwasz*za
ter%in/ jej rozpo*z4*ia, kt9rego 5itler jesz*ze nie /stali
C!
I Opra*owane niedawno
sowie*kie st/di/% po?wi4*one partyzan*kiej dziaalno?*i wywiadow*zej wy%ienia
wiele niedo*i1gni4O za/waony*h przed -itw1 k/rsk1R niedo?wiad*zenie partyzant9w,
-rak szkolenia w prowadzeni/ rozpoznania, niedostate*zna d-ao?O o prawidowe
dok/%enty, -rak nadajnik9w radiowy*h oraz -rak Kwa?*iwej koordyna*jiL %i4dzy
partyzanta%i a wywiadow*z1 dziaalno?*i1 front9wI Rozkaz na*zelnego wodza z
! kwietnia !CB rok/ KO poprawie pra*y wywiadow*zej oddzia9w
partyzan*ki*hL podkre?la konie*zno?O lepszej koordyna*ji i staranniejszego prze#
szkolenia dow9d*9w oddzia9w partyzan*ki*h przez spe*jalist9w .$W6 i GR'
7F7)
I
AHC
Pierwsz1 przeprowadzon1 na wielk1 skale ofensyw1 partyzan*k1 na nie%ie*ki*h
tya*h, skoordynowan1 z dziaania%i Ar%ii Czerwonej na fron*ie, -ya K-itwa o
szynyL &rielsowaja wojna), kt9rej *ele% -yo przerwanie linii ko%/nika*yjny*h
Wehr%a*ht/ w *zasie -itwy pod $/rskie%I ,rz/*ono w9w*zas partyzanto% na
spado*hrona*h spore zapasy %ateria9w wy-/*howy*h, ale opera*ja zako+*zya
si4 tylko *z4?*iowy% powodzenie%I Wysadzono wprawdzie tysi1*e ad/nk9w, ale
linie kolejowe, kt9ry%i szy nie%ie*kie transporty, nie zostay *akowi*ie przerwane
l F
I
(porz1dzona niedawno sowie*ka o*ena partyzan*ki*h dziaa+ wywiadow*zy*h w
Wojnie Oj*zyQnianej wy%ienia jako sz*zeg9lny s/k*es pra*4 -rygady par#
tyzan*kiej przed i w trak*ie ofensywy, kt9ra w sty*zni/ !CC rok/ doprowadzia do
przerwania trwaj1*ego MME dni o-l4enia 0eningrad/I 6ow9dztwo -rygady
dostar*zao drog1 radiow1 o-szerne raporty o r/*ha*h nie%ie*ki*h wojsk na
droga*h i linia*h kolejowy*hR
.a po*z1tk/ ofensywyfIII\ zwiadow*y -rygady /stalili ilo?O i roz%iesz*zenie posz#
*zeg9lny*h jednostek i nazwiska i*h dow9d*9wI Odnotowali r/*hy szta-9w i jednostek z
A nieprzyja*ielski*h dywizji i -rygad oraz podali przyp/sz*zalne siedzi-y szta-9w
PPP3777 $orp/s/ ar%ijnego oraz M ar%ii, jak r9wnie lokaliza*j4 C lotniskI Wraz z
rozpo*z4*ie% ofensywy wojsk sowie*ki*hfIII\ zwiadow*y prowadzili *z4sto *zoowe
oddziay wok9 pozy*ji nie%ie*ki*h l/- na i*h tyy
FA
I
A-wehra -ya dosownie przyto*zona ilo?*i1 partyzant9w oper/j1*y*h na
tya*h nie%ie*kiego front/I 0ate% !CC rok/ kontrwywiad nie%ie*ki zidentyfikowa AE
EEE sowie*ki*h agent9w i sza*owa, e i*h li*z-a zwi4ksza si4 kwartalnie o l O
tysi4*y
lFB
I .ajtr/dniejszy%i do wykry*ia -yli tak zwani -iezprizorniki, kilk/nastoletni
*hop*y i dziew*z4ta przeszkoleni w dziaalno?*i wywiadow*zej i sa-otaowejI .awet
Wehr%a*ht darzy sza*/nkie% i*h odwag4I Raport jednego z oddzia9w
nie%ie*ki*h wspo%ina o Kledwie wyro?ni4ty%L *hop*/, kt9rego zapano na
notowani/ sy%-oli przejedaj1*y*h pojazd9wI Pod*zas przes/*hania zde*ydo#
wanie od%awia podania, kto pole*i %/ ?ledziO nie%ie*kie oddziay i Kopowiada
nie/dolne ka%stwaLI Ch*1* *hop*a z%/siO do %9wienia, zaprowadzono go na
%iejs*e kaQni, gdzie w jego o-e*no?*i rozstrzelano sied%i/ dorosy*h wi4Qni9wI
.ast4pnie kazano %/ przygotowaO si4 do egzek/*jiI W ostatni% %o%en*ie, gdy
pl/ton egzek/*yjny j/ wy%ierzy -ro+, powiedziano *hop*/, e /rat/je y*ie,
je?li powie prawd4R
'?%ie*hn1 si4 przekornie, %9wi1*, e do-rze wie, i je?li nawet powie prawd4, to i tak
zginieI $iedy przes/*h/j1*y zapewnia go, e dotrzy%a sowa i wyp/?*i go, je?li
powie, kto kaza %/ ?ledziO .ie%*9w, *hopie* odparR K6oskonale wie%, e zastrzeli*ie
%nie, nawet je?li powie% prawd4I Wi4* powie% wa% prawd4R (ka%ae% wa% sze?O
razy i ska%i4 po raz si9d%yL
78
I
Raport nie wspo%ina, jaki los spotka *hop*aI ,apewne zosta rozstrzelanyI
AHF
[ [ [
W trak*ie Wojny Oj*zyQnianej sowie*k1 polityk4 ksztatoway nie tylko dane
wywiad/ wojskowego i polity*znego, ale r9wnie na/kowegoI .ajwaniejsze
doniesienia wi1zay si4 z -adania%i nad -o%-1 ato%ow1I Pierwsz1 wiado%o?O o
angielsko#a%eryka+skiej de*yzji skontr/owania -o%-y ato%owej nadesa zapewne
Gohn Cairn*rossI W paQdziernik/ !CE rok/ kwesti4 t4 o%awiano -owie%
o-szernie pod*zas posiedzenia 6orad*zego $o%itet/ .a/kowego, kt9re%/ prze#
wodni*zy 9w*zesny pryn*ypa Cairn*rossa, lord 5ankeyI Wr9*ono do dysk/sji
late% !C rok/, kiedy tajna ko%isja o kryptoni%ie 8a/d &*hodzi o ko%isj4
8IAI'I6I # 8inistry of Air*raft 'rani/% 6eTelop%ent, *zyli progra% -adaw*zy
nad /rane%, prowadzony przez -rytyjskie %inisterstwo prze%ys/ lotni*zego #
$rzy $; t>um;= /znaa, z-yt opty%isty*znie, e K-ardzo pot4na -ro+ wojennaL
oparta na izotopie /ran/#ABF %oe zostaO skonstr/owana przed ko+*e% !CB rok/I
6orad*zy $o%itet .a/kowy /zna, w ?lad za ko%isj1 K8a/dL, e prod/k*ja
-o%-y ato%owej &/kryta pod kryptoni%e% Projekt (top9w R/rowy*h) -4dzie
wy%agaa zaangaowania tak wielki*h ?rodk9w te*hni*zny*h, e nie o-4dzie si4
-ez tajnej wsp9pra*y ze (tana%i ,jedno*zony%iI Po/fne kontakty j/ nawi1zano, a
5ankey zosta *zonkie% /tworzonego jesieni1 !C rok/ $o%itet/ $ons/lta*yjnego
K(top9w R/rowy*hL, kt9ry %ia doradzaO w kwestia*h polity*zny*h
lFF
I .ie /lega
wi4* w1tpliwo?*i, e oso-isty sekretarz lorda 5ankeya, Cairn*ross, naty*h%iast
zawiado%i o ty*h plana*h swoi*h %o*odaw*9w z %oskiewskiej CentraliI
W kwietni/ !CA rok/ wi*epre%ier i ko%isarz prze%ys/ *he%i*znego, 8IGI
Pierw/*hin, otrzy%a z pole*enia (talina gr/-1 te*zk4 raport9w .$W6 i GR' o
post4pa*h zagrani*zny*h -ada+ nad -roni1 ato%ow1I Pierw/*hin pole*i za#
znajo%iO z ty% raporte% naj-ardziej /tyt/owany*h fizyk9w, kt9rzy %og1 o*eniO
wag4 ze-rany*h infor%a*ji
7F+
I :y%*zase% w %aj/, %ody fizyk GI.I 2liorow,
kt9ry s/y w wojsk/ jako por/*znik lotni*twa, napisa do (talina list, alar%/j1*R
K.ie wolno zwlekaO ani *hwili z -/dow1 -o%-y /ranowejLI 2liorow przegl1da
a%eryka+skie oraz -rytyjskie *zasopis%a na/kowe i odkry, e od d/szego *zas/
nie pojawiaj1 si4 na i*h a%a*h p/-lika*je doty*z1*e reak*ji rozsz*zepienia j1dra
ato%owegoI ,a%ikli te *zoowi na/kow*y z tej dziedzinyI 2liorow s/sznie
wyded/kowa, e ?wiad*zy to o /tajnieni/ -ada+ z fizyki j1drowej, a zate%, e
(tany ,jedno*zone i Wielka Brytania -/d/j1 -o%-4 ato%ow1I (talin -y o-/rzony, e
zagroenie -ezpie*ze+stwa pa+stwa wykry prze-ywaj1*y na fron*ie por/*znik
lotni*twa, a nie za/waya go Akade%ia .a/k ,(RRI
W ko+*/ !CA rok/ $o%itet O-rony Pa+stwa pod przewodni*twe% (talina
wyda dekret powo/j1*y w Akade%ii .a/k ,(RR la-oratori/% zaj%/j1*e si4
prod/k*j1 -o%-y ato%owejI 6e*yzj4 podj4to w kryty*zny% %o%en*ie wojny,
w-rew opinio% wiel/ *zoowy*h fizyk9w sowie*ki*h, kt9rzy arg/%entowali, e
skonstr/owanie -o%-y ato%owej zaj%ie kilkana?*ie latI Wojna z .ie%*a%i sko+*zy
si4, zani% -o%-a -4dzie gotowa # twierdzili # a zate% nie naley %arnowaO
?rodk9w %aterialny*h i l/dzki*h potrze-ny*h w inny*h -adania*h na/kowy*h dla
wysik/ wojennegoI
AHJ
Podej%/j1* de*yzje o /r/*ho%ieni/ progra%/ -/dowy -o%-y ato%owej w
?rodk/ -itwy pod (talingrade%, (talin nie %y?la j/ o potrze-a*h Wojny
Oj*zyQnianej, le*z o -ilansie si po wojnieI O*enia, e (tany ,jedno*zone i
Wielka Brytania -4d1 %iay -o%-4, a wi4* ,(RR winien dotrzy%aO i% krok/I
Pod konie* !CA rok/ (talin %9g te -raO pod /wag4 syt/a*j4, e wojna nie
zako+*zy si4 znisz*zenie% pa+stwa nie%ie*kiego, a w taki% przypadk/ istniaa
%oliwo?O, e po zako+*zeni/ wojny Rosja stanie r9wnie w o-li*z/ .ie%ie*
/z-rojony*h w -ro+ n/klearn1I
6o de*yzji o rozpo*z4*i/ -ada+ przekonay jednak (talina przede wszystki%
doniesienia wywiadow*ze, kt9re ?wiad*zyy o szy-ki% post4pie pra* -rytyjski*h i
a%eryka+ski*hI ,aawansowanie ekspery%ent9w skonio (talina do podj4*ia
pr9-y z-/dowania wasnej -o%-y ato%owej
FH
I
Pierwszy% i prawdopodo-nie najwaniejszy% Kszpiegie% ato%owy%L, kt9ry
przekaza najwi4*ej infor%a*ji o post4pie angielsko#a%eryka+ski*h -ada+, -y
$la/s 2/*hsI Gego po*z1tkowe doniesienia znalazy si4 zapewne w te*z*e %ateria9w,
kt9re w kwietni/ !CA rok/ (talin pole*i przekazaO Pierw/*hinowi, a pote%
otrzy%ali je do o*eny sowie**y fizy*yI
2/*hs /rodzi si4 w rodzinie, okre?lanej przez nie%ie*k1 pras4 jako K*zerwone
lisy z $iloniiL &2/*hs ozna*za po nie%ie*k/ lis), ze wzgl4d/ na kolor wos9w i
przekona+ polity*zny*hI Oj*e% $la/sa 2/*hsa -y powsze*hnie szanowany
*zonek sekty kwakr9w, poto%ek d/giej linii protestan*ki*h pastor9wI W wiek/ A
lat, pod*zas st/di9w na /niwersyte*ie w $ilonii, 2/*hs zapisa si4 w !BB rok/ do
$o%/nisty*znej Partii .ie%ie* i zosta lidere% st/den*kiej gr/py partyjnejI
6oj?*ie 5itlera do wadzy z%/sio go do /*ie*zki z .ie%ie*I We wrze?ni/ !BB
rok/ wyl1dowa z gr/p1 /*iekinier9w w Wielkiej Brytanii i wkr9t*e do1*zy do
dziaaj1*ej w podzie%i/ e%igra*yjnej organiza*ji $P6I Peni w niej r9ne dro-ne
f/nk*je, g9wnie nat/ry propagandowejI W !BC rok/ 2/*hs rozpo*z1 st/dia
doktoran*kie z fizyki na /niwersyte*ie w Bristol/, kt9re /ko+*zy dwa lata p9QniejI
Pod*zas st/di9w /dziela si4 w :owarzystwie Wsp9pra*y $/lt/ralnej z ,(RRI W
wystawiany*h przez :owarzystwo /dra%atyzowany*h ins*eniza*ja*h %oskiewski*h
pro*es9w pokazowy*h, gra rol4 prok/ratora Wyszy+skiego z taki% /*z/*ie%, e
przyszy no-lista, sir .eTill 8ott, zanotowaR KOskara pods1dny*h z zi%ny%
jade%, kt9rego nie spodziewae% si4 po ty% *i*hy% i /nikaj1*y% towarzystwa
%ody% *zowiek/LI
W !BH rok/ 2/*hs podj1 pra*4 w la-oratoria*h 8a^a Borna na /niwersyte*ie w
"dyn-/rg/I Pra*owa w ni*h a do !CE rok/, kiedy po /padk/ 2ran*ji zosta
internowany na fali dopatrywania si4 we wszystki*h */dzozie%*a*h agent9w 3
$ol/%nyI (p4dzi kilka %iesi4*y w o-oza*h dla internowany*h na wyspie 8a+ i w
$anadzieI ,wolniono go pod konie* rok/I W %aj/ !C rok/ inny /*iekinier z
.ie%ie*, R/dolf Peierls &za osi1gni4*ia na/kowe otrzy%a p9Qniej tyt/ ry*erski),
zaprosi 2/*hsa do wsp9pra*y w Kwojennej ro-o*ieL na /niwersyte*ie Bir%ingha%I
K.ie %oge% %/ powiedzieO, *zego doty*z1 nasze -adania, ale okre?lie%, jak1
teori4 /si/je%y spoytkowaO, i zgodzi si4 do nas przy1*zyOL # pisa Peierls
FP
I
AHH
Po pewnej zwo*e, spowodowanej opora%i kontrwywiad/ 87#F, 2/*hs zosta
zaangaowany do pra*y w ?*i?le tajny% KProjek*ie (top9w R/rowy*hLI W ko+*/
!C rok/, w kryty*znej fazie Opera*ji Bar-arossa, kiedy wydawao si4, e oddziay
Wehr%a*ht/ wkro*z1 do 8oskwy, 2/*hs postanowi zgosiO si4 na sowie*kiego
szpiegaI Poje*ha z Bir%ingha% do 0ondyn/, nawi1za kontakt z lidere% podzie%nej
$P6 w Wielkiej Brytanii, G/ergene% $/*zy+ski% i poprosi go o po%o* w
przekazani/ Rosjano% wiado%o?*i o plana*h -/dowy -o%-y ato%owejI $/*zy+#ski
zaaranowa spotkanie z ofi*ere% GR', (zy%one% 6awidowi*ze% $re%ere%
&2/*hs zna go jako KAleksandraL), kt9ry -y zatr/dniony jako sekretarz personalny
ataszat/ wojskowego londy+skiej a%-asadyI O-awiaj1* si4 wido*znie prowoka*ji,
pierwsze spotkanie $re%er zorganizowa w -/dynk/ a%-asadyI Podej%owane
p9Qniej przez $re%era pr9-y przekonania 2/*hsa do przyj4*ia ortodoksyjny*h
zasad -ezpie*ze+stwa sowie*kiego rze%iosa agent/ralnego spotkay si4 z %ieszan1
reak*j1I Przes/*hiwany przez 2B7 2/*hs zezna do protoko/R
Aleksander s/gerowa %/, e-y za*howywa ostrono?O i sprawdza, *zy nie jest
?ledzony, e-y korzysta z taks9wek i *ofa si4 t1 sa%1 drog1 dla zg/-ienia ewent/alnej
o-serwa*jiI 2/*hs /waa to jednak za z-yt kosztown1 i %ao sk/te*zn1 %etod4I Wola
spotykaO si4 w t/%ny*h %iejs*a*h, na przykad na sta*ja*h londy+skiego %etra,
posiadaj1*y*h windy i s*hody
lw
I
0ate% !CA rok/, 2/*hs zosta przekazany inne%/ ofi*erowi prowadz1*e%/
GR'I Bya ni% (onia, siostra G/ergena $/*zy+skiego, o *zy% 2/*hs nie %ia
naj%niejszego poj4*iaI (potykali si4 zwykle w Ban-/ry, nie%al w poowie drogi
%i4dzy Bir%ingha% a O^forde%, gdzie %ieszkaa (onia, podaj1*a si4 za pani1
Brewer, Nyd9wk4, kt9rej /dao si4 /*ie* z nazistowski*h .ie%ie*
lfi
LI 2/*hs zezna, e
nie wie, *zy pra*/je dla .$W6, *zy GR', i dopiero po aresztowani/ dowiedzia si4 o
istnieni/ dw9*h sowie*ki*h s/- wywiadow*zy*h
lfil
I Bior1* pod /wag4
zaa-sor-owanie pra*1 na/kow1, w po1*zeni/ z radykaliz%e% pogl1d9w, do#
trynerski% idealiz%e% i naiwno?*i1, t/%a*zenie to wydaje si4 *akie% wiarygodneI
Warto?O po*z1tkowy*h doniesie+ 2/*hsa leaa nie tyle w sz*zeg9a*h te*h#
ni*zny*h, *o w /jawnieni/, jak daleko pos/n4li si4 w -adania*h /*zeni -rytyjs*y i
a%eryka+s*y
lfgA
I .a po*z1tk/ !CA rok/ 2/*hs /zyska dost4p do tajny*h raport9w o
rez/ltata*h a%eryka+ski*h -ada+ n/klearny*hI Peiers i 2/*hs przygotowali
r9wnie o*en4 zaawansowania nie%ie*ki*h -ada+ j1drowy*h na podstawie dost4pnej
literat/ry na/kowej i %ateria9w wywiadow*zy*h (7(I W /ko+*zony% w l/ty%
!CA rok/ st/di/% doszli do wniosk/, e Qr9da nie%ie*kie Knie daj1 nowy*h
dowod9w pra*y l/- zainteresowania w dziedzinie Y(top9w R/rowy*hZL
JB
I .ato%iast
przesane do 8oskwy dowody szy-ki*h post4p9w -ada+ angielsko#a%eryka+#ski*h
odegray prawdopodo-nie kl/*zow1 rol4 w podj4*i/ przez (talina de*yzji
do1*zenia do n/klearnego wy?*ig/ z-roje+I
W gr/dni/ !CB rok/ 2/*hs popyn1 na dr/g1 stron4 Atlantyk/ jako *zonek
%isji na/kowej K(top9w R/rowy*hL, wsp9pra*/j1*ej z a%eryka+ski% KProjekte%
8anhattanL, zaj%/j1*y% si4 prod/k*j1 -o%-y ato%owejI Przed op/sz*zenie%
AHM
Wielkiej Brytanii, (onia daa %/ instr/k*j4, jak %a w '(A podj1O kontakt z nowy%
ofi*ere% prowadz1*y*h # KRay%onde%LI 2/*hs nie wiedzia, e za jego ple*a%i
na*i?ni4to w 8oskwie na GR', e-y oddao go do dyspozy*ji .$GBI
KRay%ondL, *zyli 5arry Gold, -y BB#letni% spe*jalist1 z dziedziny *he%ii
prze%ysowejI 'rodzony w (zwaj*arii z rosyjski*h rodzi*9w, przy-y do (tan9w
,jedno*zony*h w wiek/ trze*h lat, a od !BJ rok/ pra*owa dla .$W6 jako szpieg
prze%ysowy i k/rier
JC
I Pod*zas przes/*ha+ przez 2B7, 2/*hs zezna, e pierwsze
spotkanie z KRay%onde%L zostao wyzna*zone na po*z1tek !CC rok/, w nowojorskiej
"ast (ideI 8ia na nie przyj?O z pik1 tenisow1 w doni i rozgl1daO si4 za %4*zyzn1 w
r4kawi*zka*h, trzy%aj1*y% w r4k/ dr/g1 par4 r4kawi*zek
lJF
I Przes/*hiwany Gold
/z/peni, e kazano %/ r9wnie nie?O oprawion1 na zielono ksi1k4
Jfi
I
2/*hs opowiada, e pod*zas spotka+ YRay%ondZ za*howywa si4 zawsze jak-y -y
ki%? gorszy%L
lJH
I Gold potwierdzi to, %9wi1*, e *z/ si4 przyto*zony przeraaj1*y%
poten*jae% %ateria/ wywiadow*zego, kt9ry przekazywa 2/*hsI By przekonany, e
,wi1zek (owie*ki %a prawo do ty*h infor%a*ji, ale przekazywanie wie?*i o -o%-ie
ato%owej K-yo tak przeraaj1*e, e jedyn1 rze*z1, jak1 %oge% zro-iO, to zep*hn1O je
w jaki? zak1tek pa%i4*i i naty*h%iast o ni*h zapo%nieOL
t<9
;
W sierpni/ !CC rok/ 2/*hs zosta przeniesiony do ?*i?le tajnego la-oratori/%
na/kowego, w kt9ry% pra*owao A la/reat9w .o-laI Byo to la-oratori/% w 0os
Ala%os, w po-li/ %iasta (anta 2e, gdzie skadano -o%-4 ato%ow1I '*zestni*z1*y w
progra%ie /*zeni -rytyjs*y, kt9rzy pra*owali w r9ny*h dziaa*h la-oratori/%,
%ieli lepszy o-raz *ao?*i progra%/ -ada+ ato%owy*h, ni i*h a%eryka+s*y
koledzy, posiadaj1*y ograni*zony dost4p tylko do swojej sek*jiI ,godnie z
raporte% ofi*era -ezpie*ze+stwa w la-oratori/% w 0os Ala%os, sporz1dzony% we
wrze?ni/ !CF rok/, %iesi1* po zrz/*eni/ -o%- na 5iroszi%4 i .agasaki,
na/kow*y %isji -rytyjskiej Kdysponowali o-szern1 wiedz1L o %onta/ zapalnika,
i%plozyjny% %onta/ %ateria/ rozsz*zepialnego, o plana*h -o%-y, kier/nka*h
rozwoj/ -roni n/klearnej, w1*znie ze sz*zeg9a%i -/dowy -o%-y wodorowejI
Przyp/sz*za jednak, e %ieli K%ini%alne rozeznanie w sz*zeg9a*h te*hni*zny*hLI
2/*hs przekaza .$GB wszystko, *zego dowiedzia si4 i *o %iao jak1kolwiek
warto?O
7&W
, ale nie kada infor%a*ja -ya przydatna dla sowie*ki*h na/kow*9wI
.iekt9re z w*zesny*h -ada+ "dwarda :ellera nad reak*j1 ter%on/klearn1, kt9re
2/*hs wykrad w !CC rok/, zawieray powane -4dy, kt9re zdezorientoway
sowie*ki*h fizyk9w, gdy rozpo*z4li pra*4 nad -o%-1 wodorow1
H&g
I
2/*hs nie wiedzia, e nie jest jedyny% sowie*ki% szpiegie% w 0os Ala%osI
.ie %ia poj4*ia, e kilka dni przed jego przyjazde% przy-y do o?rodka 6aTid
Greenglass, AA#letni onierz o ko%/nisty*zny*h pogl1da*h, kt9ry pra*owa w 0os
Ala%os jako %e*hanik konserw/j1*y /rz1dzenia do prod/k*ji -o%-y ato%owejI
KBye% %ody, g/pi i niedojrzay, ale -ye% do-ry% ko%/nist1L # wspo%ina
GrennglassI W lista*h do ony R/th zapewnia, e (talin i sowie*kie kierowni*two
to Kprawdziwi geni/szeI Geden w dr/giego jest geni/sze%L, a do
AH!
siy /*iekaj1 si4 Kz wielki% -9le% ser*aLI K.ie*h zwy*i4a $raj Rad, a y*ie jego
l/d/ nie*h -4dzie owo*ne i pene do-ro-yt/VL # pisa w rodzinnej koresponden*jiI
Greenglass t/%a*zy, e wiel-i i /siowa na?ladowaO swego szwagra, G/li/sa
Rosen-erga, kt9ry nalea do nowojorskiej siatki .$GBI 6latego te *h4tnie
zawierza Rosen-ergowi taje%ni*e 0os Ala%osI K$o*hanie, z d/1 rado?*i1 przy#
st4p/j4 do wsp9lnoty, kt9r1 G/li/s tworzy wraz z przyja*i9%i XRosjana%i\L # pisa do
ony w listopadzie !CC rok/I
B4d1* w sty*zni/ !CF rok/ na /rlopie w .owy% Gork/, Greenglass przekaza
Rosen-ergowi plik notatek i rys/nk9wI (zwagier da %/ w za%ian przedarte na
p9 opakowanie */kiere*zk9w Gelly#O z instr/k*j1, e k/rier skontakt/je si4 z ni% w
0os Ala%os i okae dr/g1 po9wk4 opakowaniaI $iedy 5arry Gold poje*ha w
*zerw*/ na spotkanie z 2/*hse%, odwiedzi r9wnie GreenglassaI Ode-ra od
niego now1 por*j4 notatek i wr4*zy %/ zapie*z4towan1 kopert4 z FEE dolara%iI
,atr/dniony w nowojorski% kons/la*ie sowie*ki% ofi*er .$GB, Anatolij Gakow#
lew, kt9ry prowadzi Golda, wyraa si4 ent/zjasty*znie o inteligen*ji Greenglassa,
o*eniaj1* go jako agenta Kwyj1tkowo do-rego i -ardzo warto?*iowegoLI
.ast4pn1 parti4 %ateria9w Greenglass przekaza Rosen-ergowi w .owy%
Gork/, pod*zas kolejnego /rlop/ we wrze?ni/I Otrzy%a w9w*zas dr/g1 kopert4, w
kt9rej -yo AEE dolar9w
H
I 7nfor%a*je Greenglassa %iay spor1 warto?O dla
.$GBI Potwierdzay waniejsze dane na/kowe, dostar*zane przez 2/*hsa, a ponadto
inynierski% spojrzenie% Greenglassa wypeniay l/k4 w rela*ja*h 2/*hsa, kt9ry
nie zna si4 na sprawa*h te*hni*zny*hI
6o wiosny !CF rok/ sowie*ki wywiad zyska kolejny*h dw9*h Kato%owy*hL
agent9wI :y% raze% w angielsko#kanadyjski% zespole -ada+ n/klearny*h, kiero#
wany% przez profesora Gohna Co*k*rofta, dyrektora Wydzia/ "nergii Ato%owej
kanadyjskiej $rajowej Rady Badaw*zej w 8ontreal/I Pierwszy% z ni*h -y -rytyjski
/*zony, Allan ./nn 8ayI By on tajny% *zonkie% partii ko%/nisty*znej i
koleg1 z /niwersyte*kiej awy 6onalda 8a*leana, z kt9ry% raze% st/diowali w
Ca%-ridge w kolegi/% :r9j*y ;wi4tejI Pra*4 w KProgra%ie (top9w R/rowy*hL 8ay
rozpo*z1 w !CA rok/ i wkr9t*e pote% nawi1za kontakt z GR'
lHA
I
O-ra*aj1* si4 w tajny% ?wie*ie, peny% nie-ezpie*ze+stw i fasz/, 8ay nie
od*z/wa %iego dresz*zyk/ e%o*ji, tak jak Phil-y l/- Bl/ntI KAfera ta -ya dla
%nie -ardzo -olesna i wzi1e% si4 za to tylko dlatego, e *z/e%, i wnosz4 w ten
spos9- jaki? wkad w -ezpie*ze+stwo l/dzko?*iL # twierdzi 8ay, do*hodz1*
podo-nie jak 8a*lean do wniosk/, e szpiegostwo jest %ao przyje%ny% pro*e#
dere%, z kt9ry% Kjest tak sa%o, jak z zawode% -a-*i klozetowej # */*hnie, ale
kto? to %/si ro-iOL
HB
I
8ay do1*zy do %ontrealskiej gr/py -adaw*zej Co*krofta w sty*zni/ !CB
rok/I , -liej nie znany*h powod9w lokalna pla*9wka GR' przez d/szy *zas nie
do*eniaa jego zna*zeniaI 6opiero w ko+*/ !CC rok/ wyzna*zono %/ ofi*era
prowadz1*ego, kt9ry% zosta por/*znik Pawe Angieow z rezydent/ry GR' w
OttawieI W pierwszej poowie !CF rok/ Angieow poprosi 8aya, e-y dostar*zy
pr9-k4 /ran/I ,adanie to kanadyjski agent GR', 7srael 5alperin, /zna za
Ka-sol/tnie nie%oliweL, ale 8ay zdo-y 1dan1 pr9-k4I :rzy dni po zrz/*eni/
AME
-o%-y na 5iroszi%4, ! sierpnia !CF rok/, odda raport o zaawansowani/ -ada+,
sz*zeg9y te*hni*zne -o%-y zrz/*onej na 5iroszi%4 oraz dwie pr9-ki /ran/R
wz-oga*ony /ran '#ABF w szklanej fiol*e oraz *ienk1 warstewk4 izotop/ '#ABB na
kawak/ platynowej -laszki
%
I 0egalny rezydent GR' w Ottawie, p/kownik .ikoaj
Na-otin, /zna przesyk4 8aya za tak wan1, e wysa z ni1 naty*h%iast do 8oskwy
swego zast4p*4, podp/kownika 8otinowaI ,a operatywno?O i szy-ko?O dziaania
Na-otin dosta wkr9t*e Order Czerwonego (ztandar/ oraz Order Czerwonej Gwiazdy
lHF
,
za? 8ay dosta od Angieowa w prezen*ie -/telk4 whisky i kopert4 z AEE kanadyjski%i
dolara%iI
Allan ./nn 8ay nalea do kanadyjskiej siatki GR', li*z1*ej *o naj%niej !
agent9w
7H&(
I Wykradaa ona taje%ni*e wojskowe i na/kowe, kt9re kanadyjska ko%isja
kr9lewska o*enia pote% jako Kinfor%a*je o najwyszej wadzeLI Byy to wiado%o?*i o
radarze &dr/gi% po -o%-ie ato%owej najwaniejszy% wynalazk/ wojenny%,
opra*owany% przez narody angloj4zy*zne), o asdi*/, %ateriaa*h wy-/*howy*h,
?rodka*h p4dny*h oraz zapalnika*h
lHH
I ]r9da Na-otina rekr/toway si4 z k9
polity*zny*h, na/kowy*h i wojskowy*hI 6o naj*enniejszy*h nalea (a% Carr
&oryginalne nazwisko $ogan, /rodzony z ydowski*h rodzi*9w na 'krainie), od !BH
rok/ sekretarz do spraw organiza*yjny*h $o%/nisty*znej Partii $anadyI Carr wer-owa
i prowadzi agent9w dla Na-otinaI
6r/gi% -ardzo *enny% agente% -y 2red Ros4 &prawdziwe nazwisko Rosen#-erg,
/rodzony w Pols*e, w rodzinie rosyjski*h Nyd9w), dziaa*z partyjny z prowin*ji =/e-e*,
kt9ry -y pose% i dostar*za infor%a*je z tajny*h posiedze+ parla%ent/ $anady
7H(
I
Wi4kszo?O kanadyjskiej siatki GR' zostaa zaaresztowana po dezer*ji 7gora
G/zenki, szyfranta a%-asady w Ottawie, kt9ry wy-ra wolno?O we wrze?ni/ !CF rok/I
,ostaa jednak prawie nienar/szona siatka agent/ralna .$GBI .alea do niej dr/gi
*enny agent zwi1zany z progra%e% -ada+ n/klearny*h, e%igrant z Wo*h, doskonay
fizyk Br/no Ponte*orToI W prze*iwie+stwie do *i*hego i za%kni4tego w so-ie 8aya,
Ponte*orTo, na kt9rego wszys*y woali Br/no l/- Ponto, -y znany% w?r9d znajo%y*h
ekstrawertykie%I ,a-9j*zo przystojny, nosi przezwisko Ra%on .aTarroI 'rodzony w
!B rok/ w ydowskiej rodzinie, Ponte*orTo op/?*i Wo*hy w *zasie antyse%i*kiej
nagonki prowadzonej przez faszyst9w w !BJ rok/I 6o angielsko#kanadyjskiego
zespo/ -adaw*zego w 8ontreal/ do1*zy w !CB rok/I W *i1g/ nast4pny*h dw9*h lat,
dokadnie kiedy, nie wiado%o, napisa list do sowie*kiej a%-asady, zapewne w Ottawie,
ofer/j1* /s/gi wywiadow*zeI 0ist wyl1dowa nie w GR', jak w przypadk/ ./nna 8aya,
le*z / Ks1siad9wL, w .$GBI Rezydent .$GB odoy list na -ok, podejrzewaj1*, e jest
to faszywka l/- prowoka*jaI Brak odpowiedzi z%o-ilizowa Ponte*orTo, kt9ry zapakowa
plik tajny*h dok/%ent9w wraz z o-li*zenia%i i dostar*zy pakiet do sowie*kiej a%-asadyI
.ikt w rezydent/rze .$GB nie poj1 zna*zenia przesyki, ale przekazano j1 r/tynowo
po*zt1 dyplo%aty*zn1 do Centrali i zdziwiono si4 -ardzo, gdy nadesza -yskawi*zna
depesza nakaz/j1*a naty*h%iast nawi1zaO kontakt opera*yjny z na/kow*e%, kt9ry
dostar*zy dok/%entyI
Ponte*orTo pra*owa w $anadzie w podw9jnej roli fizyka j1drowego i sowie*kiego
szpiega a do po*z1tk9w !C! rok/, kiedy przeni9s si4 do -rytyjskiego o?rodka -ada+
AM
j1drowy*h w 5arwellI W roz%owie z Gordijewski%, znaj1*y spraw4 ofi*erowie $GB
o*eniali jego pra*4 nie%al r9wnie wysoko, *o dziaalno?O wywiadow*z1 2/*hsa
lWl)
I
6o lata !CC rok/ wiado%o?*i o post4pie -ada+ ato%owy*h dostar*za r9wnie
6onald 8a*lean z KPi4*i/ Wspaniay*hL, kt9ry /z/penia ni%i nadsyane raporty
polity*zneI W lata*h trzydziesty*h 8a*lean -y najlepszy% agente% KPiatiorkiL,
ale jego kariera w 2oreign Offi*e i w .$W6 K/grz4zaL w %iejs*/ zaraz na
po*z1tk/ wojnyI
We wrze?ni/ !BM rok/ 8a*lean przy-y do a%-asady -rytyjskiej w Pary/ z
opini1 ws*hodz1*ej gwiazdy dyplo%a*ji o wielki*h walora*h towarzyski*h
l^o
I
,%4*zenie spowodowane stay% dostar*zanie% wiado%o?*i .$W6 po podpisani/
pakt/ Ri--entrop#8ootow, a zwasz*za po nie%ie*ki% atak/ na 2ran*j4 w %aj/
!CE rok/, przy*zynio si4 do zaszargania tej doskonaej rep/ta*jiI Przynaj%niej w
o*za*h sir Ronalda Ca%p-ella, kt9ry zaraz po wy-/*h/ wojny %ianowany
zosta a%-asadore% w Pary/I ,godnie ze ?wiade*twe% innego wysokiego dyp#
lo%aty -rytyjskiego, po kapit/la*ji 2ran*ji Ca%p-ell Knegatywnie o*eni nieo*ze#
kiwan1 opieszao?O 8a*leana oraz zanied-ywanie si4 w o-owi1zka*h w kryty*z#
ny*h, ostatni*h dnia*h dziaalno?*i pla*9wkiI (1dzi, -yO %oe z-yt s/rowo, e
8a*lean jest %i4*zakie%L
757
I
, tak1 opini1 awansowano wprawdzie 8a*leana po ewak/a*ji z 2ran*ji na
dr/giego sekretarza, ale skierowano go do %ao prestiowej pra*y w ?wieo
/tworzony% wydziale og9lny% 2oreign Offi*e, zaj%/j1*y% si4 wsp9pra*1 z %inis#
terstwa%i egl/gi, dostaw oraz wojny gospodar*zejI A/-rey Wolton z tego sa%ego
wydzia/ /waa 8a*leana za Kza%kni4tego w so-ie sa%otnikaLI Po*z/*ie osa%ot#
nienia wz%agaa w ni% nieo-e*no?O po?l/-ionej w Pary/ a%eryka+skiej ony
8elindy, kt9ra a do jesieni !C rok/ prze-ywaa w (tana*h ,jedno*zony*h,
do*hodz1* do sie-ie po tragedii, jak1 -y por9d %artwego dzie*ka kr9tko przed
?wi4ta%i Boego .arodzenia !CE rok/I
.ie%ie*ka inwazja na ,(RR po-/dzia 8a*leana do dziaaniaI :ak jak reszta
*zonk9w KPi1tki z Ca%-ridgeL po*z/, e jego pra*a wywiadow*za na-iera
wi4kszego zna*zeniaI Wydzia og9lny, w kt9ry% pra*owa, zaj%owa si4 r9wnie
sprawa%i sta*jon/j1*y*h w Wielkiej Brytanii wojsk soj/szni*zy*hI A do przyjazd/
A%erykan9w w !CB rok/, najli*zniejsze oddziay naleay do ar%ii polskiej i
fran*/skiej, a pro-le%y ty*h wojsk ywo interesoway prowadz1*ego 8a*leana
Anatolija G9rskiego oraz Central4 .$W6I (talin podpisa wprawdzie /kad woj#
skowy z kierowany% przez generaa (ikorskiego polski% rz1de% na wy*hodQstwie w
0ondynie, ale nadal -y -ardzo nie/fny wo-e* Polak9wI 8a*lean %9g %/
donosiO, e Pola*y trakt/j1 go z r9wn1 podejrzliwo?*i1I ,wasz*za od *zas/, gdy w
kwietni/ !CB rok/ .ie%*y odkryli w lesie pod $atynie% ?lady %asakry
polski*h ofi*er9w przez .$W6I Rz1d polski zwr9*i si4 w9w*zas do 8i4dzyna#
rodowego Czerwonego $rzya o przeprowadzenie do*hodzeniaI W odpowiedzi
8oskwa zrz/*ia odpowiedzialno?O za %asakr4 na .ie%*9w i zerwaa stos/nki z
rz1de% (ikorskiego, nazywaj1* polski ga-inet Kfaszystowski%i kola-oranta%iLI
Gako agent organiza*ji, kt9ra dokonaa %asakry w lesie katy+ski%, 8a*lean nie
*z/ si4 %ile, z-ieraj1* dla 2oreign Offi*e reak*je strony polskiej
7(A
I I
AMA
$ariera 8a*0eana w -rytyjski% %inisterstwie spraw zagrani*zny*h i w
.$GBD.$W6 zaczB>a si4 rozwijaO wiosn1 !CC rok/, wraz z wysanie% go na
pla*9wk4 do Waszyngton/, gdzie szy-ko awansowa na pierwszego sekretarza
a%-asadyI Wkr9t*e po przyjeQdzie 8a*0ean oraz r9wnolegy %/ rang1 pierwszy
sekretarz Roddie Bar*lay zostali powoani do angielsko#a%eryka+skiego ko%itet/,
kt9ry %ia opra*owaO war/nki traktat/ pokojowego z Wo*ha%iI Pra*/j1* wsp9lnie,
Bar*lay -y pod wraenie% zdolno?*i 8a*0Oeana do K/%iej4tnego szki*owania
projekt9w dok/%ent9w oraz szy-kiego rozwi1zywania sko%plikowany*h pro#
-le%9wLI Ro-ert Ce*il, kt9ry pozna 8a*0eana w Waszyngtonie, wspo%inaR
.ie -yo dla niego z-yt tr/dny*h zada+, ani z-yt d/gi*h godzin pra*yI ,yska so-ie
opini4 *zowieka zawsze gotowego wzi1O sko%plikowan1 spraw4 od kolegi, kt9ry
za*horowa, idzie na /rlop l/- po prost/ nie daje so-ie radyI
.ajdelikatniejszy% i z p/nkt/ widzenia .$W6 naj*enniejszy% o-szare%
zaj4O 8a*leana na po*z1tk/ !CF rok/ -ya koordyna*ja -rytyjskiego KProgra%/
(top9w R/rowy*hL z a%eryka+ski% KProjekte% 8anhattanLI Rosn1*a wiedza o
pro-le%a*h -ada+ j1drowy*h sprawia, e w l/ty% !CH rok/ 8a*0ean %ianowany
zosta wsp9sekretarze% %ieszanego ko%itet/, kt9ry koordynowa angielsko#
a%eryka+sko#kanadyjsk1 polityk4 n/klearn1
lsB
I
Przez *ay *zas po-yt/ w Waszyngtonie, 8a*0ean wykazywa wyj1tkow1
d-ao?O o -ezpie*ze+stwo a%-asadyI W *zasie kiedy peni o-owi1zki szefa kan#
*elarii, wiosn1 !CJ rok/, wezwa attache prasowego Willia%a Clarka i zro-i %/
wykad z o-owi1z/j1*y*h zasad -ezpie*ze+stwa pla*9wki dyplo%aty*znejI K.igdy nie
*z/e% takiego zdenerwowania od *zas/, jak z t/zin lat w*ze?niej wy*howaw*a w
szkole zro-i %i r9wnie sp9Qnion1 pogadank4 z o-owi1zkowego wy*howania
seks/alnegoL # wspo%ina ClarkI 8a*0ean zwr9*i %/ /wag4, e nie podpisa
doty*h*zas o?wiad*zenia o zapoznani/ si4 z przepisa%i o o*hronie taje%ni*y
pa+stwowejI .ast4pnie pole*i %/ podpisaO wy%agany papierek i kontyn/owaR
O*zywi?*ie %oe pan roz%awiaO z do-ry%i dziennikarza%iI .i%i si4 nie zaj%/je%yI
,aj%/je%y si4 l/dQ%i, kt9rzy %og1 wykorzystaO infor%a*jeI .a przykad # t/ wyj1 ostronie
wty*zk4 telefon/ z gniazdka # zawsze wy1*za% telefon, gdy roz%awia% z -iznes%ena%i,
poniewa nasze telefony pods/*hiwane s1 przez rz1d a%eryka+ski, a nie %a%y o*hoty, e-y
poznali nasze plany handloweI 7 ostatnia rze*z, Willia%, nigdy nie przekaz/j adny*h
sekret9w 2ran*/zo%I Ciekn1 jak sitoI .o, do widzenia i -1dQ dyskretny
liVC
I
8iar1 wagi, jak1 .$GB przywi1zywa do pozy*ji 8a*0eana w Waszyngtonie,
-ya de*yzja wysania w ?lad za ni% do '(A, w lip*/ !CC rok/, Anatolija
G9rskiego, kt9ry prowadzi w 0ondynie wszystki*h KPi4*i/ Wspaniay*hL
lMF
I W
paQdziernik/ !CC rok/ G9rski przej1 te od A*h%erowa "liza-eth Bentley oraz
otrzy%a pole*enie zrefor%owania, przy jej po%o*y, siatki agent/ralnej, kt9r1 do
?%ier*i w ko+*/ !CB rok/ prowadzi Ga*o- GolosI :ak jak A*h%erow, G9rski
AMB
zorientowa si4 szy-ko w nie-ezpie*ze+stwa*h, jaki%i grozi a%atorski styl pra*y
Golosa
MJ
I G9rski powiedzia Bentley, kt9ra znaa go jedynie z pse/doni%/ Al, e
o-e*na str/kt/ra siatki jest Kpena dzi/r i z-yt nie-ezpie*znaI O-awia% si4, e nasz
przyja*iel Golos nie -y przesadnie ostronyI 7stnieje ryzyko, e ze wzgl4d/ na
-liskie z ni% kontakty, r9wnie i ty %oesz zagraaO *aej siat*eLI Bentley otrzy%aa
wi4* pole*enie przekazania agent9w i wy*ofania si4 na p9 rok/ Kdo lod9wkiL, a-y
sprawdziO, *zy nie jest inwigilowana przez 2B7I W ty% *zasie .$GB za%ierzao
przyjrzeO si4 z -liska prowadzony% przez ni1 agento% i zade*ydowaO, kt9rego z
ni*h zatrzy%aOI G9rski nalega take, e-y przyj4a pieni1dze i daa %/ pokwitowanieI
K.ie -aw%y si4 w g/potyI 8a% przy so-ie w kieszeni AEEE dolar9wI :o *z4?O
twojego wynagrodzeniaI 8/sisz je wzi1OI Ge?li nie weQ%iesz, to -4d4 z%/szony doj?O
do nie/*hronnego wniosk/, e nas zdradzaszVL LL $iedy Bentley z opora%i
przyj%owaa pieni1dze, -ya j/ rze*zywi?*ie Kzdraj*zyni1LI Od listopada !CF rok/
pra*owaa jako podw9jny agent dla 2B7
7P(
I Caa siatka, kt9r1 znaa, wpada i tylko
prowadzony oddzielnie 8a*0ean nie zosta wykrytyI
Penetr/j1* w *zasie Wojny Oj*zyQnianej angielsko#a%eryka+sk1 spoe*zno?O
wywiadow*z1, .$W6D.$GB /trzy%ywaa z ni1, o ironio, ofi*jalne stos/nki
wsp9pra*yI By to jedyny wypadek w historii $GB wy%iany ofi*er9w 1*z#
nikowy*h z li*z1*1 si4 za*hodni1 s/-1 wywiad/I W sierpni/ !C rok/ przy-y
do 8oskwy p/kownik &p9Qniej -rygadier) GIAI 5ill &nosz1*y w9w*zas pse/doni%
6ale), kt9ry o-j1 kierowni*two K%isji (A8L, *zyli zespo/ 1*znikowego (pe*ial
Operations "^e*/tiTe # (O"
l^y
I 5ill -y nie*o dziwny% wy-ore% na to stanowiskoI Gak
opisywa Phil-y, kt9ry pra*owa z ni% kr9tko w (O", K-y to jedyny znany %i
Anglik zaj%/j1*y si4 rze*zywi?*ie wsypywanie% piask/ do s%arowni* wagon9wI
.ie-ywale otyy, przypo%ina kr9la z -ajek (ogowa, z ys1 epetyn1 za%iast
koronyLI 6ziesi4O lat w*ze?niej 5ill op/-likowa peny prze*hwaek opis swoi*h
przyg9d w rewol/*yjnej Rosji, kiedy to najpierw ponoO po%aga z-/dowaO rey%
-olszewi*ki, a pote% go o-aliOI 8i%o ty*h rzeko%y*h do?wiad*ze+, nie po*zyna
so-ie najlepiej z .$W6I $iedy po d/gi% *zasie postanowi sprawdziO pok9j
konferen*yjny K%isji (A8L, to, jak rado?nie odnotowa Phil-y, K/jawniono straszliw1
ilo?O prze*iek9wL
!&)
I Partner 5illa w 8oskwie, p/kownik &pote% genera) AIPI
Osipow, ekspert .$W6 w dziedzinie dywersji poza linia%i front/, ze wzgl4d/ na
/dz1*e podo-ie+stwo kojarzy si4 przy-yszo% z ,a*hod/ ze znany% aktore%
Boryse% $arloffe%I
Wsp9pra*a (O"D.$W6 rozwijaa si4 o*i4ale, ale wresz*ie Osipow pozwoli
5illowi towarzyszyO oddziaowi .$W6 na tyy nie%ie*kiego front/I 5ill przysta i
w l/ty% oraz %ar*/ !CA rok/ st/diowa Kz pierwszej r4kiL sowie*kie do?wiad#
*zenia wojny partyzan*kiejI P9Qniej *hwali si4, e po powro*ie do 8oskwy
po%aga Osipowowi pisaO ofi*jalny poradnik partyzanta
!
I :wierdzenie to naley
traktowaO ostronieI W karierze pisarskiej 5ill /trzy%ywa j/, e zaoy Ksek*j4
-olszewi*kiego kontrwywiad/L w !M rok/
!A
I
AMC
Pene przyg9d y*ie za ws*hodni% fronte% skonio 5illa do przedstawienia
projekt/ zrz/*enia agent9w .$W6 za lini4 front/ na za*hodzie "/ropy oraz na
Bliski% Ws*hodzieI 0ate% !CA rok/ poje*ha do 7sta%-// i $air/ przedy#
sk/towaO po%ys wsp9lny*h %isji (O"D.$W6I .ast4pnie /da si4 do 0ondyn/,
przywo1* ze so-1 agenta .$W6, kt9rego %iano zrz/*iO do BelgiiI Po*z1tkowy
ent/zjaz% 5illa wygasa jednak powoliI Przygotow/j1* agenta do zrz/t/ na tery#
tori/% ok/powanej Belgii, zapisa w dziennik/R K.ie jeste% z tego *akie%
zadowolonyLI 6ow9dztwa (O" w 0ondynie i $airze sprze*iwiy si4 projektowi
wsp9lnej opera*ji z .$W6 w :/r*jiI W dok/%enta*h (O" za*howay si4 infor#
%a*je o Kniewielkiej li*z-ieL agent9w .$W6, zrz/*ony*h przez Brytyj*zyk9w do
za*hodniej "/ropy, g9wnie w !CB rok/
lyB
I 7*h skok odra*zany -y kilkakrotnie z
powod/ zy*h war/nk9w at%osfery*zny*h i tr/dno?*i opera*yjny*hI .$W6
ostro protestowao, podejrzewaj1* Brytyj*zyk9w o -r/dne knowaniaI W at%osferze
wzaje%ny*h podejrze+, (O" /dost4pnio .$W6 pewne wiado%o?*i o ad/nka*h
wy-/*howy*h, ale w rewan/ dostao tyle *o ni*
l!C
I
(zefe% %isji .$W6 w 0ondynie -y 7wan Andrejewi*z Czi*zajewI Przy-y on
wkr9t*e po zainstalowani/ si4 5illa w 8oskwie i peni r9wnie o-owi1zki rad*y
do spraw soj/szni*zy*h rz1d9w e%igra*yjny*hI Pot4ny, prza?ny, zdolny i
towarzyski -y jak na stos/nki .$W6 rzadki% wyj1tkie%, gdy prawie z/penie nie
piI Po*z1tkowo Czi*zajew 1*zy f/nk*je 1*znikowe z o-owi1zka%i legalnego
rezydenta .$W6 0ondynie
7yF
I Rosn1*e zna*zenie -rytyjskiej siatki agent/ralnej
skonio jednak w !CB rok/ Central4 do przysania jesz*ze wyszego rang1
ofi*eraI By ni% $onstantin 8i*hajowi*z $/kin, kt9ry przej1 od Czi*zajewa
f/nk*j4 rezydenta pod oson1 i%%/nitet/ dyplo%aty*znegoI Po wojnie spady na
$/kina okr/*hy sawy KPi4*i/ Wspaniay*hLI 6o*zeka si4 nawet portret/ w iz-ie
pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego, 1*znie z la/rk1, w kt9rej *hwalono go jako wyr9#
niaj1*ego si4 ofi*era wywiad/ lat *zterdziesty*h i pi4Odziesi1ty*hI
Od *zas/, kiedy $/kin przej1 prowadzenie -rytyjskiej siatki, Czi*zajew %9g si4
skon*entrowaO na rz1da*h e%igra*yjny*h
le
I 7% -liej -yo do zwy*i4stwa nad
.ie%*a%i, ty% -ardziej wz%agay si4 na*iski Czi*zajewaI (zef wywiad/ e%i#
gra*yjnego rz1d/ Cze*hosowa*ji, genera 2rantisek 8oraTe*, po*z1tko /waa go za
*zowieka przyja*ielskiego i zgodnego, aleR
Po (talingradzie /?%ie*hy (owiet9w znikn4yI R9wno*ze?nie z popraw1 syt/a*ji %ili#
tarnej Rosji, z%ieniao si4 *akowi*ie za*howanie Czi*zajewaI Przedte% za*hodzi do
%nie kadego dnia, dzi4k/j1* %i wylewnie za *okolwiek, *o dla niego zro-ie%, teraz
krytykowa, ponagla, a nawet groziI
Czi*zajew 1da -ezpo?redniego dost4p/ do *ze*hosowa*kiego podzie%ia,
krytykowa infor%a*je, jakie otrzy%ywa, i do%aga si4 %ateria9w wywiadow#
*zy*h, kt9re 8oraTe* o*enia jako nie%oliwe do /zyskaniaI ,a*z1 te z-ieraO
infor%a*je o *ze*hosowa*ki% ?rodowisk/ na wy*hodQstwie i sporz1dzaO list4
dziaa*zy Kniezaleny*hLI Pod konie* wojny Czi*zajew za1da infor%a*ji wywia#
dow*zy*h o -rytyjski*h s/-a*h spe*jalny*h oraz o "dwardzie Benes/, kt9ry -y
AMF
prezydente%, a zaraze% pre%iere% rz1d/ e%igra*yjnego w 0ondynieI N1dania te
z%/siy generaa 8oraT*a do zerwania kontakt9w z Czi*zajewe%
l!H
I
Po%i%o %ao za*h4*aj1*y*h do?wiad*ze+ -rytyjskiego (O" we wsp9pra*y z
.$GBD.$W6, szef a%eryka+skiego O((, genera 6onoTan, podj1 w ko+*/
!CB rok/, w ?lad za konferen*j1 Wielkiej :r9jki &RooseTelt, (talin i Ch/r*hill) w
:eheranie, pr9-4 nawi1zania szerokiej koopera*ji wywiadow*zej z Rosjana%iI W
Boe .arodzenie !CB rok/ 6onoTan i a%eryka+ski a%-asador ATerell 5arri%an
konferowali w 8oskwie z ko%isarze% spraw zagrani*zny*h 8ootowe%I 6wa dni
p9Qniej 6onoTan spotka si4 z szefe% 7.', 2itine% oraz z Osipowe%, eksperte%
.$W6 do spraw dywersji na tya*h wrogaI ,godnie z a%eryka+ski% sprawo#
zdanie% z roz%9w, 2itin Ks/*ha z najwysz1 /wag1L, jak 6onoTan infor%owa go
o organiza*ji O(( i prowadzony*h opera*ja*h, a nast4pnie odpowiada na
pytania doty*z1*e Kwszelki*h dost4pny*h %etodL wprowadzania wasny*h l/dzi na
tereny zaj4te przez prze*iwnika oraz na inne te%aty te*hni*zneI KGenera
Osipow wydawa si4 sz*zeg9lnie zainteresowany %oliwo?*ia%i %ateria9w wy#
-/*howy*h, po*hodny*h plastik/I Genera 6onoTan przyrzek przysaO generaowi
2itinowiXIII\ radio %aego typ/, stanowi1*e standardowe wyposaenie agent9w
O((LI
8y?l1*, e w ten spos9- po-/dzi apetyt sowie*ki*h gospodarzy, 6onoTan
zaproponowa /tworzenie %isji O(( w 8oskwie oraz %isji .$W6 w Waszyng#
tonieI O-ie %isje %iay wy%ieniaO %ateriay wywiadow*ze &w opinii 6onoTana,
kada ze stron dyspon/je Kd/ej warto?*iL infor%a*ja%i o prze*iwnik/, kt9re
%og1 -yO przydatne dla soj/sznika), koordynowaO opera*j4, e-y zapo-iegaO
Kkrzyowani/ si4L agent9w, oraz infor%owaO si4 wzaje%nie o planowany*h %isja*h
sa-otaowy*hI Propozy*ja 6onoTana zostaa przyj4ta z o*hot1 zdarzaj1*1 si4
nie-ywale rzadko w stos/nka*h a%eryka+sko#sowie*ki*hI 2itin *h*iwie prosi o
infor%a*je o opera*ja*h O(( w kraja*h "/ropy Ws*hodniej i na Bakana*h oraz o
dost4p do /z-rojenia i te*hnologii /ywany*h przez O((I .ato%iast 7.' powitao z
zadowolenie% %oliwo?O rozszerzenia rezydent/ry w WaszyngtonieI Po ?%ier*i
Golosa i z zawieszon1 w dziaania*h "liza-eth Bentley, siatka waszyngto+ska
wy%agaa ko%pletnej prze-/dowy, a oferta 6onoTana /%oliwiaa wysanie do
ofi*jalnie akredytowanej %isji l/dzi, kt9rzy %ogli peniO jedno*ze?nie o-owi1zki
ofi*era 1*znikowego i opera*yjnegoI 2itin o?wiad*zy wi4* 6onoTanowi, e Kz
*aego ser*a witaL jego propozy*j4I Pewne sz*zeg9y podlegaO -4d1 o*zywi?*ie
apro-a*ie wyszy*h sz*ze-li, ale %ona /waaO, e o-e*no?O ofi*era O(( w 8oskwie
Kzostaa postanowionaL, a wy%iana pewny*h %ateria9w wywiadow*zy*h
Kpowinna si4 za*z1O od zarazL
A 5
; A%-asador (tan9w ,jedno*zony*h 5arri%an -y
r9wnie rozent/zjaz%owany *o 2itin i pisa naiwnie do RooseTeltaR
Przez dwa i p9 rok/ -ezsk/te*znie pr9-owali?%y spenetrowaO sowie*kie Qr9da infor#
%a*ji i otrzy%aO dane na zasadzie penego za/fania i wy%ianyI :eraz /dao na% si4 po
raz pierwszy dotrzeO do jednej ze s/- wywiadow*zy*h sowie*kiego rz1d/ i je?li /da
na% si4 j1 przekonaO, to jeste% przekonany, e /*hyli to drzwi do wi4kszego
z-lienia w inny*h dziedzina*h i instyt/*ja*h SLI
AMJ
Waszyngton zareagowa zna*znie -ojaQliwiejI 'nikaj1* kontrowersji w rok/
wy-or*zy%, RooseTelt /gi1 si4 pod presj1 dyrektora 2B7 GI "dgara 5ooTera, kt9ry nie
y*zy so-ie adnej %isji .$W6 w WaszyngtonieI W kwietni/ !CC rok/ szef
a%eryka+skiej %isji wojskowej w 8oskwie, genera 6eane, poinfor%owa 2itina i
Osipowa, e for%alna wy%iana %isji wywiadow*zy*h zostaa Kodro*zonaL
A&)l)
I O-aj
Rosjanie -yli Kroz*zarowaniL, ale gotowi nadal wy%ieniaO %ateriay wywiadow*ze z
O(( za po?redni*twe% -i/ra generaa 6eanaI W sierpni/ %isja O(( w 0ondynie za*z4a
te wy%ieniaO infor%a*je z Czi*zajewe%
AE
I .$W6 dostar*zaa wprawdzie do?O
infor%a*ji, e-y podtrzy%aO wy%ian4 z O((, kt9re eks*ytowao sa%o nowatorstwo
posiadania sowie*ki*h %ateria9w wywiadow*zy*h, ale z -iegie% *zas/ wsp9pra*a
stawaa si4 *oraz -ardziej jednostronna # O(( dostar*zao wi4*ej ni otrzy%ywao w
za%ian
AEA
I Od *zas/ do *zas/ 2itin dostar*za jednak stos/nkowo pre*yzyjne i o-fite
wiado%o?*i, zwasz*za je?li leao to w jego interesieI We wrze?ni/ na przykad poda
-ardzo dokadn1 lokaliza*j4 o?%i/ nie%ie*ki*h lotnisk w Pols*e i ws*hodni*h
.ie%*ze*h wido*znie z nadziej1, e zostan1 z-o%-ardowane przez a%eryka+skie
lotni*two
AEB
I 2itin pospieszy te na rat/nek, kiedy AF wrze?nia dow9dztwo sowie*kie
wydalio z B/garii wszystki*h ofi*er9w O(( i (O"I 6wa dni p9Qniej 2itin
zako%/nikowa, e /dao %/ si4 zaatwiO zezwolenie na i*h powr9t, ale pod war/nkie%,
e 6onoTan przekae %/ list4 personel/ i wsp9pra*ownik9w O(( nie tylko w B/garii,
ale r9wnie w R/%/nii, Cze*hosowa*ji, G/gosawii i na wszystki*h terena*h
zaj%owany*h przez Ar%i4 Czerwon1I 6onoTan zgodzi si4, a ty% sa%y% nazwiska
l/dzi podzie%ia "/ropy Ws*hodniej i Bakan9w, kt9rzy %ieli kontakt z ofi*era%i O((
znalazy si4 na *zarny*h lista*h .$W6I Ofi*erowie O(( %ogli tylko przygl1daO si4
-ezsilnie jak i*h koledzy z .$W6 t/%i1 wszelki op9r prze*iwko ko%/nisty*znej
do%ina*ji na o-szara*h wyzwalany*h przez Ar%i4 Czerwon1
AEC
I
.awi1zanie wsp9pra*y, pierwsze wy%iany %ateria9w i nadzieje na szerokie
wsp9dziaanie O((D.$W6 skoniy -rygadiera 5illa do -ezsk/te*znej pr9-y oywienia
kontakt9w (O" z Rosjana%iI W kwietni/ !CC rok/ (O" wyposayo %ajora .$W6
.I.I $rasowskiego w nadajnik i zrz/*io go na spado*hronie do G/gosawii, gdzie %ia
dotrzeO do dow9dztwa partyzant9w :itoI (ta*ja (O" w Bari we Wosze*h telegrafowaa
do 0ondyn/R K$rasowski z/penie nie do*enia stara+ jakie dla niego podej%/je%yLI W
*zerw*/ Czi*zajew infor%owa (O", e $rasowski zosta odwoany do 8oskwy, Kgdy
nie powiody si4 starania nawi1zania wsp9pra*y z (O"LI Brygadier 2itzroy 8a*0ean,
ofi*er 1*znikowy Ch/r*hilla przy :ito, twierdzi *o? wr4*z prze*iwnego, e stos/nki
%iedzy %isj1 (O" a $rasowski% -yy wr4*z kordialneI KByO %oe to $rasowski si4 nie
nadawaL # wyja?ni w9w*zas 5illowi OsipowI 5ill przysta na to t/%a*zenie i zaprosi
Osipowa do odwiedzenia 0ondyn/ dla przedysk/towania %oliwo?*i dalszej wsp9pra*yI
Osipow nie odpowiedzia
AEF
I
[ [
R9wnolegle do z-ierania ol-rzy%i*h ilo?*i infor%a*ji o wojenny*h soj/sznika*h
Rosji, .$W6 prowadzio na i*h terytori/% oywione Kdziaania aktywneL, *zyli
AMH
opera*je o-li*zone na %anip/lowanie za*hodni1 opini1 p/-li*znaI W trak*ie pra*y
nad tajn1 histori1 ofi*jaln1 7 ,arz1d/ G9wnego, Gordijewski doszed do wniosk/, e
najsk/te*zniejszy% Kdziaanie% aktywny%L .$W6 -y s/k*es agenta Petera
(%olletta, kt9ry zosta szefe% angielsko#sowie*kiej sek*ji 1*znikowej -rytyjskiego
%inisterstwa infor%a*jiI 'rodzony w Wiedni/ w !A rok/ jako 5IPI (%9ka,
(%ollett po*hodzi z rodziny a/stria*ki*h Nyd9w, kt9ra w okresie %i4dzywojenny%
z-ia fort/n4 na prod/k*ji pierwszy*h rozpinaj1*y*h si4 przy /padk/ wi1za+ do
nartI (%olka#(%ollett przy-y do 0ondyn/ w !BB rok/
A
L
J
, ?*i1gni4ty prawdopo#
do-nie przez 8aegoI By w9w*zas %ody%, nastawiony% idealisty*znie nielegae%
.$W6, pra*/j1*y% pod oson1 stat/s/ korespondenta jednej z wiede+ski*h gazetI W
lata*h !BC#!BF przez kr9tki *zas wsp9pra*owa z Phil-y%, z kt9ry% podj1
nie/dan1 pr9-4 zaoenia wasnej agen*ji prasowej
A&)H
I
(%9ka wy-i si4 w Wielkiej Brytanii seri1 ywy*h, do-rze napisany*h reportay z
podr9y po sowie*kiej Arkty*e late% !BJ rok/, kt9re op/-likowa londy+ski
K:i%esLI Rok p9Qniej, w opar*i/ o te reportae, (%9ka napisa ksi1k4 CzterdzieQci
tysiBcy $rzeci/o Ar/tyce: 0osy!s/ie im$erium $olarne, kt9ra %iaa trzy wydania w
*i1g/ jednego rok/I 8ierz1* w 9w*zesny*h standarda*h, ksi1ka (%9ki -ya
przykade% /%iej4tny*h Kdziaa+ aktywny*hL .$W6I :eorety*znie napisano j1 z
nieko%/nisty*znej perspektywy a/tora zainteresowanego jedynie /*z*iwy%
Krozdawanie% po*hwa ta%, gdzie si4 nale1L, nie ogl1daj1* si4 na Kstare ale i
zarz/tyLI KWsp9*zesna Rosja jest jak do% w -/dowieL # pisa (%9kaI # K.ie
%ona /kryO -r/d9w, -aagan/ i at%osfery i%prowiza*ji, kt9ra ota*za kady teren
-/dowyLI (%9ka kad jednak na*isk na spektak/larne osi1gni4*ia kolejny*h
plan9w pi4*ioletni*h, *zego przykade% -y oszaa%iaj1*y pod-9j %roQny*h p/sta*i
ArktykiI 6/%ni z osi1gni4O -/downi*twa so*jalisty*znego, zaj4*i Kwalk1 z nat/r1L i
pozyskiwanie% -oga*tw nat/ralny*h, l/dzie sowie**y przestali interesowaO si4
Kide1 niesienia po*hodni rewol/*ji poza grani*e kraj/LI .ajsprytniej sfa-rykowan1
*z4?*i1 ksi1ki (%9ki -ya prezenta*ja okropnej -r/talno?*i g/ag9w z lat Kwiel#
kiego terror/L, jako idealisty*znego ekspery%ent/ refor% spoe*zny*hI Opis/j1*
stos/nki %i4dzy stranika%i a wi4Qnia%i, (%9ka stwierdzaR KCo za/waye%
nowego, to g4-okie i /*z*iwe przekonanie %ody*h Yad%inistrator9wZ X.$W6\, e
s1 oni prawdziwy%i pioniera%i wyszy*h /*z/O w dzi*zy /%ys9w ty*h -r/tali
Xwi4Qni9w\LI ,reso*jalizowani -r/tale z g/ag9w -/dowali wi4zienne osady, kt9re
pod przewode% idealist9w z .$W6 %og1 pewnego dnia staO si4 r9wnie wolne i
pr4ne, jak A/stralia wyrosa z -yej kolonii karnej
A&)M
I
,adziwiaj1*e, ale podo-ne %anip/la*je nie podwayy za/fania jaki% darzy
(%9k4 K:i%esL oraz wydzia prasowy -rytyjskiego %inisterstwa spraw zagrani*z#
ny*h, kt9ry -y wyraQnie pod wraenie% jego Kszerokiej rep/ta*ji pisarza zaj#
%/j1*ego si4 sprawa%i %i4dzynarodowy%iLI $r9tko po Ans*hl/ssie A/strii przez 777
Rzesz4, w %ar*/ !BM rok/, (%9ka nat/ralizowa si4 jako o-ywatel -rytyjski i
przyj1 nazwisko 5I Peter (%ollett &po*z1tkowo pisa si4 (%olka#(%ollett)I $ilka
%iesi4*y p9Qniej podj1 pra*4 w fir%ie "^*hange :elegraph Co%pany jako szef
nowo /tworzonego dzia/ zagrani*znegoI W listopadzie !BM rok/ otrzy%a -ardzo
*iepy list pole*aj1*y wydzia/ prasowego 2oreign Offi*e do a%-asad -rytyjski*h
AMM
w Pradze, Warszawie, B/dapesz*ie, B/karesz*ie, Belgradzie i Bernie, gdzie pro#
szono o Kstworzenie %/ %oliwo?*i przedysk/towaniaXIII\ syt/a*ji lokalnej prasy, a
zwasz*za kwestii, jak %aj1 si4 prawdziwe wiado%o?*i o ty% kraj/ w stos/nk/ do
-r/dnej propagandy agend ofi*jalny*h i p9ofi*jalny*hLI :alent (%olletta do
prod/kowania ?wietnej K-r/dnejL propagandy .$W6 dodawa sz*zeg9lnej ironii
ty% dysk/sjo% w -rytyjski*h a%-asada*hI 6o Pragi podr9/j1*y z on1 (%9ka
zaje*ha w trak*ie zaj%owania %iasta przez .ie%*9w w %ar*/ !B! rok/ i zani%
zdoa wyje*haO do 0ondyn/, %/sia sz/kaO s*hronienia w -/dynk/ -rytyjskiej
a%-asady
A&W
I
Po wy-/*h/ wojny (%ollett -ezsk/te*znie /siowa dostaO si4 do s/- wywia#
dow*zy*h
A
L

I ,nalaz jednak pra*4 w powoany% na *zas wojny %inisterstwie

infor%a*ji, gdzie /atwiaa %/ karier4 znajo%o?O z %ody% i dyna%i*zny% Bren#dane%
Bra*kene%, kt9rego Ch/r*hill %ianowa w *zerw*/ !C rok/ szefe% resort/
A
LI We
wrze?ni/ Ch/r*hill pole*i Bra*kenowi K/staliO, jakie dziaania naley podj1O w *el/
prze*iwdziaania o-e*nej skonno?*i -rytyjskiej opinii p/-li*znej do zapo%inania o
nie-ezpie*ze+stwa*h ko%/niz%/ i jej ent/zjaz%owi dla opor/ RosjiL wo-e*
.ie%*9w
A7A
I .ie*o p9Qniej (%ollett zosta %ianowany szefe% /tworzonego wa?nie
wydzia/ rosyjskiego
AB
I (zy-ko i sprawnie przero-i wyty*zne Ch/r*hillaI Odwo/j1* si4
do radiowego prze%9wienia pre%iera z AA *zerw*a, w kt9ry% wezwa on do K/dzielenia
wszelkiej po%o*y Rosji i narodowi rosyjskie%/L, (%ollett wyty*zy nowe priorytetyR
&a) ,wal*zaO antysowie*kie nastroje w Wielkiej Brytanii, kt9re %og1 podwayO realiza*j4
polityki nakre?lonej przez pre%iera w dni/ AA *zerw*aI Prze*iwdziaaO wrogi% pr9-o%
roz-i*ia narodowej jedno?*i w sprawie angielsko#sowie*kiego soj/sz/I
&-) Podj1O pr9-4 ograni*zenia o-fitej prosowie*kiej propagandy na lewi*y, kt9ra %oe
-yO -ardzo niewygodna dla rz1d/ Gej $r9lewskiej 8o?*iI PrzewidywaO inspirowany
przez ko%/nist9w kryty*yz% i zapo-iegaO przej4*i/ ini*jatywy przez parti4 ko%/ni#
sty*zn1I
.ajlepszy% sposo-e% na Kograni*zenie o-fitej prosowie*kiej propagandyL #
zale*a (%ollett # jest K/kradzenie gro%9w propagandy radykalnej lewi*y drog1
rozpowsze*hniania jesz*ze silniej prosowie*ki*h tre?*i, ale /trzy%ywania i*h w
ra%a*h, kt9re /zna%y za naj-ardziej odpowiadaj1*eL
A
S
C
I :o Kkradzenie gro%9w
radykalnej lewi*yL okazao si4 w prakty*e wy*hwalanie% zwy*i4stw Ar%ii Czer#
wonej w spos9-, kt9ry stawia znak r9wno?*i %i4dzy rosyjski% narode% a sowie*ki%
rey%e%I
(%ollett okre?la swe o-owi1zki jako Kog9lne kierowanie dziae%L oraz
/trzy%ywanie kontakt9w z 2oreign Offi*e, sowie*k1 a%-asad1 oraz $ierowni*twe%
Walki Polity*znej
AF
I A%-asador ,(RR 7wan 8ajski zapewnia listownie Brendana
Bra*kena w listopadzie !C rok/, e K/*zynione zostanie wszystko *o %oliwe,
e-y pan (%ollett %9g /trzy%ywaO -liskie kontakty z nasz1 a%-asad1L
A
L

I .aj-li#
szy% i najwaniejszy% kontakte% (%olletta na terenie a%-asady -y jego ofi*er

AM!
'AB 9 KGB
prowadz1*y .$W6, Anatolij G9rskiI 7*h spotkania %ogy od-ywaO si4 teraz
-ez ko%plika*ji towarzysz1*y*h kontakto% G9rskiego z KPi4*io%a Wspania#
y%iL
AH
I
2oreign Offi*e nigdy nie podejrzewao, e (%ollett %oe -yO sowie*ki%
agente%, ale zaniepokojono si4 nie*o jego *oraz -liszy%i wi4za%i z sowie*k1
a%-asad1I W !CA rok/ pr9-owano K/z%ysowiO (%ollettowi konie*zno?O za*ho#
wywania %aksy%alnej dyskre*ji w pos/giwani/ si4 posiadany%i infor%a*ja%iL
AR
I
(pory% s/k*ese% (%olletta -yo przekonanie dyrektora wydzia/ p/-lika*ji
wewn1trzkrajowy*h, RI5I Parkera, e %inisterstwo infor%a*ji powinno /nikaO
wykorzystywania Kzaraze% -iay*h Rosjan i *zerwony*h Anglik9wL jako a/tor9w
p/-lika*ji na te%aty sowie*kie
A!
I , pozor/ -ya to propozy*ja z%ierzaj1*a do
/trzy%ania r9wnowagi i za*howania ne/tralno?*i, ale w rze*zywisto?*i odpowiadaa
intereso% .$W6I Biali Rosjanie -yli dla .$W6 niedop/sz*zalni, a *zerwoni
Angli*y niewygodniI .$W6 wolao, e-y o sowie*ki*h sprawa*h pisali pozornie
-ezstronni Brytyj*zy*y, -ez wido*zny*h powi1za+ z parti1 ko%/nisty*zn1I Goto#
wo?O sowie*kiej a%-asady do dystansowania si4 od otwar*ie dziaaj1*y*h gr/p
proko%/nisty*zny*h (%ollett prezentowa przeoony% jako powane /st4pstwo
%oskiewskiej dyplo%a*jiR
(zef wydzia/ Xprasowego a%-asady\ poprosi %nie, e-y% stwierdzi otwar*ie, *zy
rz1d Gego $r9lewskiej 8o?*i /waa za niewygodne pewne organiza*je prorosyjskie,
dziaaj1*e w naszy% kraj/I Odpowiedziae% r9wnie otwar*ie, e jako instyt/*ja rz1dowa,
woli%y %ieO do *zynienia tylko z ofi*jalny%i organiza*ja%i rosyjski%i i %9j roz%9w*a
naty*h%iast o?wiad*zy, zezwalaj1* na to, e-y -yO *ytowany%, i a%-asada jest
gotowa zdystansowaO si4 ko%pletnie od taki*h organiza*ji, jakR :owarzystwo 6zisiejsza
Rosja, Przyja*iele ,wi1zk/ (owie*kiego oraz gazeta KRosja 6zisiajLI
(%ollett /zyska zgod4 Parkera na propozy*j4 wyst1pienia do a%-asady o Kspro#
wadzenie z Rosji kilk/ spe*jalnie przeszkolony*h %9w*9w, kt9rzy wyst4powali-y na
spotkania*h zgodnie z lini1 /stalon1 wsp9lnie przez rz1d Gego $r9leskiej 8o?*i i
a%-asad4 ,(RRL
AA&l
I
Realiza*ja polityki Kwykradania gro%9w radykalnej lewi*yL doprowadzia do
szerzenia sowie*kiej propagandy na ogro%n1 skal4I W l/ty% !CB rok/ w londy+#
ski% Al-ert 5ali od-ya si4 wielka gala z okazji AF#le*ia Ar%ii CzerwonejI
;piewa pot4ny *h9r, wyst4powali aktorzy tej %iary, *o Gohn Gielg/d i 0a/ren*e
OliTier, o-e*ni -yli *zoowi polity*y wszystki*h partiiI Ofi*jalne plakaty propagan#
dowe stale podkre?lay wkad rosyjskiego onierza i spoe*ze+stwa we wsp9lny
wysiek wojennyI Po *aej Wielkiej Brytanii kr1yy niezli*zone sowie*kie wystawy
o-jazdoweI 2il% K,(RR w wojnieL o-ejrzao w zakada*h pra*y ponad l %ilion
AFE tysi4*y Brytyj*zyk9wI :ylko we wrze?ni/ !CB rok/ %inisterstwo infor%a*ji
zorganizowao pogadanki na te%at ,wi1zk/ (owie*kiego w BC %iejs*a*h p/-li*z#
ny*h, BF fa-ryka*h, EE towarzystwa*h i stowarzyszenia*h, AM gr/pa*h o-rony
*ywilnej, ! szkoa*h, a nawet w jedny% wi4zieni/I BBC w ty% *zasie nadaa BE
progra%9w, w kt9ry*h %9wiono o-szernie o ,(RR
AA
I
A!E
Geden z wpywowy*h pos9w partii konserwatywnej skary si4 w 7z-ie G%in, e
Kfil%y pokazywane przez %inisterstwo infor%a*ji /kaz/j1 -arwnyo-raz y*ia w
sowie*kiej Rosji, s/1* w ten spos9- z%ianie spoe*znego postrzegania ko%/niz%/L
AAA
I
(%ollettowi /dawao si4 r9wnie ograni*zaO sk/te*znie nieprzy*hylne gosy na
te%at stalinowski*h prze?ladowa+I 8inisterstwo infor%a*ji wy%ogo nawet na
wydaw*a*h GeorgeSa Orwella wstrzy%anie p/-lika*ji jego wspaniaego dziea
satyry*znego Farma 3ierz4tR;
(%ollett wsp9pra*owa te ?*i?le z BBC, ,,*enz/r/j1*XIII\ doty*z1*e Rosji
teksty przezna*zone do a/dy*ji nadawany*h w progra%ie krajowy%L
AAC
I 8aj1*
jedno*ze?nie G/ySa B/rgessa jako wpywowego a/tora ko%entarzy, .$W6
dysponowao w lata*h !CE#!CC nie -yle jaki%i %oliwo?*ia%i progra%owy%i
wewn1trz BBCI W lip*/ !C rok/, %iesi1* po rozpo*z4*i/ Opera*ji Ba#
r-arossa, B/rgess rozesa ok9lnik zatyt/owany 5stB$ne ytyczne do /omen-
tarzy na temat 0os!i, o-ej%/j1*y zagadnienia literat/ry, na/ki, k/lt/ry, pla#
nowania gospodar*zego &K,wi1zek (owie*ki jest pioniere% w tej dziedzinieL),
federalnego syste%/ pa+stwowego ,(RR &Kdokonano w ni% pewny*h inte#
res/j1*y*h ekspery%ent9wL) oraz sowie*kiej polityki zagrani*znej &Ktraktowana z
ostrono?*i1, %oe -yO te%ate% o-iektywnego ko%entarzaL)I , perspektywy
*zas/, s/gestie G/ySa B/rgessa, doty*z1*e a/dy*ji na te%aty k/lt/ralne, pene s1
ironii, kt9rej wojenne kierowni*two BBC nie %ogo si4 dopatrzyOR
6r $l/g*nder i dr Bl/nt %og1 -yO ewent/alny%i roz%9w*a%i w sprawa*h szt/ki #
aden z ni*h nie jest ko%/nist1I Christopher 5ill &pra*ownik na/kowy z kolegi/%
Wszystki*h ;wi4ty*h) jest ko%/nist1, ale to prawdopodo-nie najwi4kszy a/torytet w
rosyjski*h st/dia*h history*zny*h
AAF
I
, p/nkt/ widzenia interes9w .$W6, najwi4kszy% s/k*ese%, jaki B/rgess
odni9s w BBC, -yo zorganizowanie w sty*zni/ !CA rok/ serii a/dy*ji o syt/a*ji na
fron*ie ws*hodni%, w kt9ry*h wyst1pi sowie*ki nielega, "rnst 5enri, ten sa%, kt9ry
swy%i artyk/a%i w-/dzi w !BB rok/ ent/zjaz% B/rgessa i skoni go do
/tworzenia Kpi1tkiL w Ca%-ridgeI 5enri, kt9ry nadal dziaa w 0ondynie pod
przykrywk1 dziennikarza, opowiada s/*ha*zo%, e Ar%ia Czerwona zwy*i4y,
gdy Kwal*zy za nar9d, za oj*zyzn4 i za wadz4 l/dow1LI W swe ko%entarze
5enri wpl9t te spe*jalne przesanie dla szpieg9wI ,wi1zek (owie*ki, zapewnia na
fala*h eter/, %a Knajlepsz1 na ?wie*ie s/-4 wywiadow*z1LI Gestapo &i przez
i%plika*j4 87#F) jest wo-e* niej -ezsilne
AAJ
I (owie**y agen*i, kt9rzy s/*hali
niezwyky*h a/dy*ji 5enri, %/sieli w g4-i ser*a podziwiaO /%iej4tno?O .$W6 w
rekla%owani/ swoi*h s/k*es9w na fala*h BBCI
(tary% przyja*iele% G/ySa B/rgessa, jesz*ze z *zas9w wsp9lnego %ieszkania w
Ca%-ridge, -y dyrektor redak*ji p/-li*ystyki progra%/ krajowego BBC, George
Barnes &otrzy%a p9Qniej tyt/ ry*erski)I Barnes energi*znie -roni swego personel/
przed Kzarz/ta%i, e nasze progra%y wykaz/j1 tenden*je lewi*oweL, *ho*ia
przyznawa, e wi4kszo?O a/tor9w a/dy*ji jest Kl/dQ%i %ody%i, a dla %ody*h
l/dzi jest rze*z1 nat/raln1 prze-ywaO w post4powy*h kr4ga*h spoe*ze+stwaLI
A!
.ato%iast .$W6 -yo zdziwione, dla*zego -ardziej o-iektywna redak*ja wiado#
%o?*i krajowy*h BBC nie pod1a ?lade% redak*ji p/-li*ystykiI Wiosn1 !CB rok/
sowie*ka a%-asada wysaa do Brendana Bra*kena ostry protest w sprawie sposo-/
traktowania wiado%o?*i o ,(RR przez redak*je dziennik9w BBCI Bra*ken prze#
kaza protest dyrektorowi generalne%/ BBC, a odpieraj1* zarz/ty a%-asady,
/spokaja, e BBC zostaa odpowiednio skar*ona
AAH
I
Po%agaj1* w prowadzeni/ sowie*ki*h Kaktywny*h dziaa+L w 0ondynie w lata*h
!MA#!MF &a jedno*ze?nie infor%/j1* o ni*h wywiad -rytyjski), Oleg Gor#
dijewski rozwaa *z4sto przypadek tande%/ (%ollett#B/rgess z lat 77 wojny
?wiatowejI Wspaniae zgranie Kaktywny*h dziaa+L tej dw9jki przynioso w s/%ie
%niejsze efekty, ni spodziewao si4 $GBI W opinii wi4kszo?*i Brytyj*zyk9w
s/k*esy Ar%ii Czerwonej %9wiy sa%e za sie-ieI ,wi1zek (owie*ki stra*i wi4*ej
onierzy pod (talingrade% i w zi%ie !CBD!CC, ni Wielka Brytania l/- (tany
,jedno*zone w *aej wojnieI Wydzia %inisterstwa infor%a*ji, zaj%/j1*y si4
nastroja%i opinii p/-li*znej w kraj/, o*enia !CB rok nast4p/j1*oR
Bez wzgl4d/ na to, jak wane, l/- nawet sensa*yjne s1 wiado%o?*i o s/k*esa*h w
inny*h *z4?*ia*h ?wiata, o*zy i ser*a wi4kszo?*i zwra*aj1 si4 k/ Knasze%/ wielkie%/
soj/sznikowiLI ,wy*i4stwo pod (talingrade% wz-/dzio wi4*ej, jak to si4 %9wi Kg4#
-okiego podziw/, ni jakiekolwiek inne osi1gni4*ie RosjanL, i wydaje si4, e podziw i
wdzi4*zno?O wi4kszo?*i nigdy jesz*ze nie -yy wi4ksze
AAM
I
Po -itwie stalingradzkiej nawet 2oreign Offi*e wolao przy%kn1O o*zy na
dowody %asakry .$W6 w lesie katy+ski%I 6yrygowana przez (%olletta ka%pania
Kdziaa+ aktywny*hL w %inisterstwie infor%a*ji po%agaa zatrzeO grani*4 %i4dzy
-ohaterstwe% rosyjskiego narod/ a stalinowski% rey%e%, ale s/k*esy te -yy
nike, w por9wnani/ z wraenie%, jakie na -rytyjskiej opinii p/-li*znej wywary
zwy*i4stwa i ofiary Ar%ii CzerwonejI
.aj-ardziej zaskak/j1*y% i prawdopodo-nie naj-ardziej sk/te*zny% Kaktywny%
dziaanie%L -yo nage rozwi1zanie $o%intern/ w %aj/ !CB rok/I G9wny% *ele%
tego nieo*zekiwanego i dra%aty*znego gest/ -ya *h4O wz%o*nienia z%ieniaj1*ego
si4 na lepsze o-raz/ ,wi1zk/ (owie*kiego na ,a*hodzieI ,(RR za*zyna si4 jawiO nie
jako %o*arstwo zainteresowane eksporte% rewol/*ji poprzez zdo%inowane przez
sie-ie partie ko%/nisty*zne w inny*h kraja*h, le*z jako soj/sznik wojennyI O-raz
ten 8oskwa *h*iaa roz*i1gn1O na okres powojennyI W wywiadzie dla kierownika
%oskiewskiego -i/ra agen*ji Re/tera, (talin poda dwie przy*zyny rozwi1zania
$o%intern/R
&a) O-nay to ka%stwo hitlerow*9w, kt9rzy twierdz1, e K8oskwaL za%ierza rzeko%o
wtr1*aO si4 w y*ie inny*h narod9w i Kz-olszewizowaOL jeI $a%stwo% ty% pooono
teraz kresI
&-) O-naa to kal/%nie prze*iwnik9w ko%/niz%/ w r/*h/ ro-otni*zy%, w %y?l kt9ry*h
partie ko%/nisty*zne w r9ny*h kraja*h nie dziaaj1 w interesa*h wasny*h narod9w, le*z
otrzy%/j1 rozkazy z zewn1trzI :y% kal/%nio% r9wnie pooono teraz kresI
A!A
Polityka sowie*ka, twierdzi (talin, opowiada si4 za zwi1zkie% wszystki*h
Kpost4powy*h siXIII\ -ez wzgl4d/ na przynaleno?O partyjn1 l/- wyznawan1
religi4L oraz za Kprzysz1 organiza*j1 wsp9pra*y narod9w, opart1 na zasadzie
r9wno?*iL
AAy
I (%ollett ty%*zase% wpaja BBC i pozostay% %edio% -rytyjski%, e
Kpod kierowni*twe% (talina za*hodziXIII\ -ardzo powana z%iana kier/nk/XIII\
sowie*kiej politykiLR
Polityka tro*kist9w %iaa prowadziO do wz%o*nienia -ezpie*ze+stwa sa-ego ,(RR
poprzez znajd/j1*e si4 pod kontrol1 $o%intern/ r/*hy wywrotowe w inny*h kraja*hI
Polityk1 (talina -yo i jest w dalszy% *i1g/ /trzy%ywanie silnej Rosji drog1 za*howania
przyja*ielski*h stos/nk9w dyplo%aty*zny*h z inny%i rz1da%ifIII\I R9wnolegle z roz#
woje% tej kon*ep*ji w polity*e sowie*kiej, prowadzone s1 z%iany personalne w apara*ie
wadzy ,(RRI 7deolog9w i doktrynerski*h rewol/*jonist9w interna*jonalny*h zast4p/j1
*oraz szerzej l/dzie o *harakterze %enaderski% i te*hnokraty*zny%, kt9rzy przej%/j1*
stanowiska w sektorze wojskowy% i *ywilny% s1 zainteresowani przede wszystki%
/zyskiwanie% wynik9w prakty*zny*h
Hm
;
W rze*zywisto?*i 8oskwa pole*ia zagrani*zny% ko%/nisto% przekszta*iO
si4 w na*jonalist9w i w ten spos9- zwi4kszyO szans4 na przej4*ie wadzy po
wojnieI Rozwi1z/j1* $o%intern, (talin w*ale nie %ia za%iar/ zwalniaO o-*y*h
partii ko%/nisty*zny*h z trady*yjnego o-owi1zk/ s/*hania si4 8oskwyI 6okadnie w
ty% sa%y% *zasie, kiedy (talin pot4pia jako Kkal/%nieL zarz/ty ingerowania w
sprawy wewn4trzne inny*h kraj9w, penetra*ja aparat/ wadzy w 0ondynie i
Waszyngtonie przez .$W6 osi1gn4a rekordowy pozio%I :rze-a jednak przyznaO, e
rozwi1zanie $o%intern/ -yo propagandowy% s/k*ese%I Przewodni*z1*y sena*kiej
ko%isji spraw zagrani*zny*h, senator :o% Connally, interpretowa t4 de*yzj4 jako
oznak4, e rosyjski ko%/niz% nie za%ierza d/ej ingerowaO w sprawy inny*h
pa+stwI Wpywowa K.ew Uork 5erald :ri-/neL pisaa za?, e rozwi1zanie
$o%intern/ ozna*za transfor%a*j4 doty*h*zasowego *entr/% ?wiatowego ko%/niz%/
w narodowe pa+stwo, rz1dz1*e si4 wed/g ko%/nisty*zny*h zasad
AB
I
[ [ i
,ainteresowanie (talina ksztate% o-raz/ ,(RR w o*za*h za*hodniej opinii
p/-li*znej w !CB rok/ wynikao *z4?*iowo z *h4*i rozproszenia o-aw soj/sznik9w o
rozszerzanie si4 wpyw9w 8oskwy w "/ropie ;rodkowej i Ws*hodniejI ,-liay si4
-owie% nego*ja*je nad ksztate% powojennego ?wiata i $re%l *h*ia /kryO swoje
apetytyI Agent/ra .$W6D.$GB dawaa %/ zna*z1*1 przewag4 nad soj/sznika%iI
(/-y wywiadow*ze Wielkiej Brytanii i (tan9w ,jedno*zony*h dziaay sk/te*zniej
prze*iwko prze*iwniko%I .ato%iast s/-y sowie*kie prze*iwko soj/szniko%I W
z%agania*h z .ie%*a%i, Rosjanie nie odnie?li s/k*es/ tej %iary, *o za%anie
taje%ni*y %aszyn szyfr/j1*y*h "nig%a i Gehei%s*hrei-erI Wywiad sowie*ki
kierowa w *zasie wojny ogro%ne ?rodki na spenetrowanie soj/sznik9wI Byy one
zna*znie wi4ksze ni nakady soj/sznik9w na spenetrowanie ,(RR,
A!B
*ho*ia po wojnie $GB rozpowsze*hniao %it o rozpo*z4*i/ zi%nej wojny na
d/go przed kapit/la*j1 .ie%ie*I
Pod*zas pierwszej konferen*ji Wielkiej :r9jki w :eheranie, w listopadzie !CB
rok/, (talin dysponowa niepropor*jonalnie wi4ksz1 ilo?*i1 %ateria/ wywiadow#
*zego o swy*h roz%9w*a*h, ni Ch/r*hill i RooseTeltI .$GB %iao w 0ondynie i
Waszyngtonie *ae siatki do-rze /plasowany*h agent9w, nato%iast (7( i O(( nie
%iay ani jednego agenta w 8oskwieI
$orzystaj1* z do?wiad*ze+ zdo-yty*h po sk/te*zny% zainstalowani/ *aego
sko%plikowanego syste%/ pods/*h9w w -/dynk/ a%eryka+skiej a%-asady w 8o#
skwie, w .$GB opra*owano prost1, ale r9wnie sk/te*zn1, %etod4 pods/*hiwania
RooseTelta i jego ekipyI Po przyjeQdzie prezydenta do :eheran/, 8ootow za*z1
%gli?*ie napo%inaO o ze-rany*h przez wywiad sowie*ki wiado%o?*ia*h, jako-y
.ie%*y szykowali za%a*hI :wierdzi, e poselstwo a%eryka+skie, oddalone prawie o
dwa kilo%etry od stoj1*y*h koo sie-ie a%-asad ,(RR i Wielkiej Brytanii, nie jest
*akowi*ie -ezpie*zneI Ch/r*hill zaproponowa, e-y prezydent przeni9s si4 do
-/dynk/ a%-asady -rytyjskiej, ale RooseTelt od%9wi, nie *h*1* -/dziO podejrze+, e
szyk/je si4 jaki? angielsko#a%eryka+ski spisekI (korzysta nato%iast naiwnie z
zaproszenia (talina, kt9ry oferowa %/ na*halnie -/dynek stoj1*y na terenie
a%-asady ,(RRI (zef wojskowego sekretariat/ -rytyjskiego ga-inet/
wojennego, genera 7s%ay, zanotowa arto-liwie w swoi*h wspo%nienia*hR KCiekawi
%nie, *zy /przednio zainstalowano ta% %ikrofonyVL
ABA
.ie /lega w1tpliwo?*i, e takI
8ieszkaj1*a w sowie*kiej nier/*ho%o?*i, o-s/giwana przez l/dzi .$W6,
pods/*hiwana przez gospodarzy, delega*ja a%eryka+ska nie %iaa innego wyj?*ia, jak
prowadziO z/penie jawn1 dyplo%a*j4 pod*zas pierwszego spotkania na sz*zy*ie z
przyw9d*1 ,(RRI
Przewaga (talina nie ko+*zya si4 na poz-awieni/ partner9w szansy dyskretnego
naradzenia si4 na oso-no?*iI .aj-liszy% dorad*1 RooseTelta w :eheranie -y
5arry 5opkins, kt9rego .$W6 /waao za swojego agentaI O*ena 5opkinsa -ya
z/penie od%iennaI 'waa si4 za a%eryka+skiego patriot4, kt9ry nie %ia naj#
%niejszej *h4*i wprowadzenia sowie*kiego syste%/ w (tana*h ,jedno*zony*hI
,gadza si4 jednak przyj%owaO przekazywane %/ przez A*h%erowa tajne posania
,,od towarzysza (talinaL oraz wyraa, p/-li*znie i prywatnie, przekonanie, e
Kskoro Rosja jest de*yd/j1*y% *zynnikie% w wojnie, to winna otrzy%aO wszelk1
po%o* i nie naley sz*z4dziO wysik9w dla zdo-y*ia jej przyjaQniL
ABB
I W prze*i#
wie+stwie do RooseTelta i departa%ent/ stan/, 5opkins jesz*ze przed konferen*j1 w
:eheranie doszed do wniosk/, e (tany ,jedno*zone %/sz1 si4 pogodziO z
fakte%, i ,wi1zek (owie*ki -4dzie ,,niew1tpliwieXIII\ do%inowa w "/ropie po
przegranej .ie%ie*L, za? przyjaQ+ sowie*ko#a%eryka+ska jest kl/*ze% do powojennego
porz1dk/ na ?wie*ieI Przekonywa wi4* RooseTelta, e %oe /zyskaO powodzenie
ta%, gdzie nie /dao si4 Ch/r*hillowi, i zdo-yO oso-ist1 przyjaQ+ (talinaI ,godnie
z przekaze% sekretarza stan/ Cordella 5/lla, kt9ry nie zosta zaproszony do
:eheran/, Kprezydent %ia nadziej4, e w oso-isty*h spotkania*h ze (taline% /da
%/ si4 rozwi1zaO pro-le%y narose %i4dzy Rosj1 z jednej strony, a prakty*znie reszt1
.arod9w ,jedno*zony*h z dr/giejL
ABC
I
A!C
5opkins /waa r9wnie, e w syt/a*ji, gdy wojska a%eryka+skie znajdoway si4
j/ w "/ropie, a wi4kszo?O %ateria/ wojennego po*hodzia z fa-ryk a%eryka+ski*h,
nadszed *zas, e-y (tany ,jedno*zone za*z4y graO rol4 starszego partnera w
angielsko#a%eryka+ski% soj/sz/I :/ przed rozpo*z4*ie% roz%9w w :eheranie
wypowiedzia on zowr9-ne sowa do lekarza Ch/r*hilla, lorda 8oranaR KPrawd1
jest, e przygotow/je%y si4 do -itwy pod :eherane%I ,o-a*zy*ie nas stoj1*y*h w
jedny% szyk/ z Rosjana%iL
ABF
I Charles KChipL Bohlen, kt9ry peni f/nk*j4
t/%a*za delega*ji a%eryka+skiej, o*enia, e 5opkins %ia KkapitalnyL wpyw na
RooseTelta, za? reszta dorad*9w do spraw zagrani*zny*h trzy%ana -ya na dystans
ABfi
I A%eryka+ski dyplo%ata Ro-ert 8/rphy skary si4 sekretarzowi stan/, e s/-a
zagrani*zna nie -ya infor%owana o /stalenia*h /zgodniony*h pod*zas tajny*h
roz%9w RooseTelta ze (taline%I W odpowiedzi Cordell 5/ll /ala si4, e sa% -y-y
wdzi4*zny za jak1kolwiek wiado%o?O z :eheran/
ABH
I
Ch/r*hill twierdzi p9Qniej, e to wa?nie w :eheranie przekona si4 po raz
pierwszy, jak %ay% kraje% jest Wielka BrytaniaR K(iedziae% ta% z wy*i1gaj1*y%
apy, wielki% rosyjski% niedQwiedzie% z jednej strony i pot4ny% a%eryka+ski%
-izone% z dr/giej, a %i4dzy ni%i -y %ay, -iedny angielski osioekXIII\L
AB(
I
Po dr/giej sesji roz%9w, A! listopada, 5opkins odsz/ka Ch/r*hilla w a%#
-asadzie -rytyjskiej i powiedzia %/, e (talin i RooseTelt s1 zde*ydowani zarz1dziO
Opera*j4 OTerlord, *zyli angielsko#a%eryka+skie l1dowanie w p9no*nej 2ran*ji, w
%aj/ !CC rok/, a zate% wszelkie opory Wielkiej Brytanii %/sz1 si4 zako+*zyOI
Ch/r*hill zgodzi si4 pos/sznie
A8
I &Opera*ja OTerlord rozpo*z4a si4 %iesi1*
p9Qniej, J *zerw*a !CC rok/)I
.ajwaniejszy% /st4pstwe% polity*zny% wo-e* (talina -ya angielsko#a%e#
ryka+ska zgoda na powojenne grani*e Rosji, kt9re %iay prze-iegaO wed/g linii z
!C rok/I :y% sa%y% Rosja odzyskiwaa terytoria zagarni4te z %o*y traktat/
Ri--entrop#8ootowR ws*hodni1 Polsk4, kraje -aty*kie i Besara-i4I Polska %iaa
otrzy%aO reko%pensat4 terytorialn1 na za*hodzie, koszte% .ie%ie*I Podej%/j1* te
de*yzje, nie kons/ltowano si4 z polski% rz1de% w 0ondynie, kierowany% od lip*a
przez (tanisawa 8ikoaj*zykaI $iedy (talin rz/*a kal/%nie na rz1d 8ikoaj#*zyka
&KPolski rz1d i jego przyja*iele w Pols*e wsp9pra*/j1 z .ie%*a%iI 8ord/j1
partyzant9wL), prezydent i pre%ier /znali, e roztropniej -4dzie nie prze*zyO
AC
kI
Ani RooseTelt, ani Ch/r*hill nie *h*ieli wywoywaO dyshar%onii przypo%inanie%
%asakry w $atyni/I Przy*zyn1 wyprzeday Polak9w -yo nie tylko /dzenie si4
powojenn1 przyjaQni1 (talina &wi4ksze w przypadk/ 5opkinsa, ni RooseTelta i
Ch/r*hilla), ale r9wnie g4-okie po*z/*ie zad/enia ,a*hod/ wo-e* ,wi1zk/
(owie*kiego, w *zasie kiedy Ar%ia Czerwona nadal ponosia g9wny *i4ar wojny z
.ie%*a%iI
(talin wr9*i z :eheran/ we wspaniay% nastroj/I .ie*o p9Qniej a%-asada
a%eryka+ska odnotowaa Knie%al rewol/*yjn1 z%ian4L w stos/nk/ sowie*kiej
prasy do (tan9w ,jedno*zony*h i Wielkiej BrytaniiI Caa pot4na sowie*ka %a*hina
propagandowa nastawiona -ya na wy*hwalanie soj/szni*zej jedno?*i oraz Khisto#
ry*zny*h de*yzjiL konferen*ji w :eheranie
AC
I W przekonani/ (owiet9w, za*hodni
A!F
soj/szni*y /znali, jak si4 wydawao, to, *o pewnien rosyjski dyplo%ata okre?li
prywatnie jako Kprawo Rosji do zainstalowania przyjazny*h rz1d9w w kraja*h
o?*ienny*hLI "%igra*yjny rz1d Cze*hosowa*ji szy-ko zorientowa si4, sk1d tehe#
ra+ski wiatr wieje i A gr/dnia !CB rok/ prezydent Bene? podpisa w 8oskwie
traktat o przyjaQni i wsp9pra*y ze ,wi1zkie% (owie*ki%I Benes %y?la naiwnie, e
/trzy%/j1* do-re stos/nki ze (taline%, pozostanie d/ej / wadzyI Powiedzia
nawet prze-ywaj1*y% w 8oskwie przyw9d*o% *zeski*h ko%/nist9w, e spodziewa
si4, i po wojnie i*h partia -4dzie najsilniejszy% /gr/powanie% polity*zny% w
kraj/
ACA
I
.ast4pna konferen*ja Wielkiej :r9jki od-ya si4 w Ga*ie, nad 8orze% Czarny%,
w l/ty% !CF rok/I Bya to ostatnia konferen*ja, w kt9rej /*zestni*zy z%ary w
kwietni/ prezydent RooseTelt i -y to kolejny try/%f (talinaI ,n9w trzy%a w r4k/
wi4kszo?O at/t9w %ilitarny*hI Ar%ia Czerwona kontrolowaa nie%al *a1 Polsk4,
Cze*hosowa*j4 i pa+stwa -aty*kie oraz spory k4s .ie%ie*, a alian*i za*hodni,
%i%o s/k*es/ Opera*ji OTerlord, nie zdoali jesz*ze przekro*zyO Ren/I (talin %ia te
przygniataj1*1 przewag4 na fron*ie wywiadow*zy%I .$W6 dysponowao dwo%a
zdolny%i agenta%i /plasowany%i znako%i*ie w -rytyjskiej s/-ie dyplo%aty*znejI
6onald 8a*0ean donosi z a%-asady w Waszyngtonie o angielsko#a%eryka+ski*h
przygotowania*h do konferen*ji w Ga*ie, nato%iast w 0ondynie G/y B/rgess
przeni9s si4 w !CC rok/ z BBC do wydzia/ infor%a*ji 2oreign Offi*eI G9wny%
Qr9de% .$GB po a%eryka+skiej stronie -y Alger 5iss z departa%ent/ stan/, kt9ry
zosta *zonkie% delega*ji wyjedaj1*ej do GatyI Peni1* od ko+*a !CC rok/
f/nk*j4 zast4p*y dyrektora -i/ra spe*jalny*h spraw polity*zny*h, 5iss aktywnie
/*zestni*zy w przygotowania*h do konferen*ji Wielkiej :r9jki
ACB
I $/ zadowoleni/
.$GB, 5arry 5opkins, kt9ry w *i1g/ !CC rok/ stra*i nie*o ze swy*h wpyw9w w
Biay% 6o%/, zosta %i%o *horo-y powoany g9wny% dorad*1 wyraQnie *oraz
sa-szego RooseTelta
ACC
I
W Ga*ie delega*j4 a%eryka+sk1 /%iesz*zono w -yy% letni% paa*yk/ *ara w
0iwadii, za? delega*j4 -rytyjsk1 w odlegy% o AE %in/t paa*/ Woron*owa, kt9ry
Angli*y nazwali Krodzaje% goty*kiego Bal%oral &rezyden*ja %onar*h9w
-rytyjski*h w (zko*ji - $rzy $; t>um;=S
HF7
; W o-/ -/dynka*h zainstalowano sko%#
plikowane pods/*hyI A%erykanie, jak si4 wydaje, nie podj4li powaniejszy*h
?rodk9w ostrono?*iI .$GB starao si4, nie -ez powodzenia, -a*zn1 i rozrz/tn1
go?*inno?*i1 od*i1gn1O /wag4 od prowadzonej stale o-serwa*jiI :rosz*zy si4 o to
oso-i?*ie pierwszy zast4p*a ko%isarza, genera (iergiej .ikiforowi*z $r/gow,
kt9ry na sekretar*e -rytyjskiego ga-inet/ wojennego, Goan Bright, wywar wraenie
Knajpot4niejszego %4*zyzny, jakiego w y*i/ widziaa%, z szeroki%i -ara%i,
twarz1, do+%i i stopa%iLI W przeddzie+ rozpo*z4*ia o-rad, $r/gow zwierzy si4
pannie Bright, e -rytyjska delega*ja zapisana jest / niego w *zarnej ksi4dzeI
KA%erykanie przekazali na% wiele y*ze+ i stara%y sieje zaspokoiO, a od Brytyj#
*zyk9w ni* a ni*XIII\L # skary si4, rozkadaj1* swe ol-rzy%ie r4*eI Panna Bright
staraa si4 go /spokoiO, wr4*zaj1* d/g1 list4 zle*e+
ACj
m
(arah Ch/r*hill, kt9ra towarzyszya oj*/ w Ga*ie, pisaa do %atkiR K.ie -rak t/
na% nawet ptasiego %lekaI O*hVL Ponad tysi1* rosyjski*h onierzy naprawio
A!J
przed konferen*j1 drogi, prze-/dowao i od%alowao do%y i przekopao ogr9dkiI ;*iany
o-wieszono przywieziony%i z %oskiewski*h galerii o-raza%i %istrz9w, na ko%inka*h
trzaskay kody drewna, podogi pokryte -yy perski%i dywana%i, a stoy
wykro*h%alowany%i, nieskazitelnie -iay%i o-r/sa%i< kady maitre d8hotel /-rany -y
we frak z -ia1 %/szk1, a pokoj9wki nosiy *zarne s/kienki z -iay%i fart/szka%iI W
opinii panny Bright, podawane jedzenie -yo K-aje*znie s%a*zneLI $iedy pod*zas
l/n*h/ wspo%niaa %i%o*hode%, e nigdy nie jada k/r*zaka po kijowsk/, podano jej
za godzin4 wspaniae danie, a serw/j1*y je lokaj patrzy jak je Kz wyraQn1 d/%1 na
twarzyLI $iedy (arah Ch/r*hill wspo%niaa, e kawior s%ak/je doskonale z odro-ink1
*ytrynowego sok/, w oranerii paa*/ Woron*owa pojawio si4, jak za dotkni4*ie%
*zarodziejskiej r9dki, pot4ne *ytrynowe drzewo o-sypane owo*a%iI Podo-ne drzewo
pojawio si4 / A%erykan9w w paa*/ 0iTadiaI (praw*a ty*h dro-ny*h */d9w, genera
$r/gow, odzna*zony zosta na kolejnej konferen*ji alian*kiej w Po*zda%ie ko%andori1
Order/ Brytyjskiego 7%peri/%, staj1* si4 w ten spos9- jedyny% ofi*ere% $GB, kt9ry
otrzy%a honorowy tyt/ ry*erski
HFT
;
Rokowania ekono%i*zne w Ga*ie to*zyy si4 wok9 repara*ji wojenny*hI
.ego*jatoro% sowie*ki% po%aga za k/lisa%i 5arry 6e^ter White, jeden z kilk/
agent9w .$W6 w a%eryka+ski% departa%en*ie skar-/
AC
[I Od !CA rok/ -y on
naj-liszy% dorad*1 sekretarza skar-/, 8orgentha/a, i odgrywa wiod1*1 rol4 w
ksztatowani/ polityki a%eryka+skiej wo-e* plan9w /nor%owania porz1dk/
finansowego w powojenny% ?wie*ieI Wsp9lnie z lorde% $eynese% -y do%in/j1*1
oso-isto?*i1 na konferen*ji w Bretton Woods, w lip*/ !CC rok/, na kt9rej pooono
podwaliny pod 8i4dzynarodowy 2/nd/sz Wal/towy oraz 8i4dzynarodowy Bank
Od-/dowy i Rozwoj/I W sty*zni/ !CF rok/ agent .$W6 5I6I White zosta
%ianowany zast4p*1 a%eryka+skiego sekretarza skar-/
AC!
I
.ego*ja*je w sprawie repara*ji wojenny*h rozpo*z4y si4 w Ga*ie F l/tegoI
8ootow do%aga si4 d/goter%inowy*h kredyt9w a%eryka+ski*h oraz ol-rzy%i*h
repara*ji od .ie%ie*I 8ajski, w9w*zas zast4p*a ko%isarza spraw zagrani*zny*h,
wzywa do deind/strializa*ji .ie%ie*, sprowadzaj1*ej si4 do fizy*znego roz%ontowania
i /s/ni4*ia *aego nie%ie*kiego prze%ys/ z-rojeniowego oraz ME pro*ent pozostaego
prze%ys/ *i4kiegoI (konfiskowane zakady prze%ysowe %iay zostaO wli*zone do
repara*ji wojenny*h, osza*owany*h na AE %iliard9w dolar9wI Poow4 tej s/%y %ia
otrzy%aO ,wi1zek (owie*kiI White nie /*zestni*zy w rokowania*h jata+ski*h, ale j/
w*ze?niej /dziela popar*ia sowie*kie%/ stanowisk/I W sty*zni/ !CF rok/ sporz1dzi
projekty dw9*h dok/%ent9w, kt9re 8orgentha/ przedstawi RooseTeltowiI Pierwsze
%e%orand/% proponowao poy*zyO ,(RR na dwa pro*ent E %iliard9w dolar9w na
BF lat, przy %oliwo?*i spaty *z4?*i kredyt/ s/row*a%i strategi*zny%iI 6r/gie
/znawao za Knader waneL roz%ontowanie i /s/ni4*ie *ao?*i nie%ie*kiego prze%ys/
*he%i*znego, %etal/rgi*znego i elektry*znego, tak e-y /nie%oliwiO przysze agresjeR
Rze*zywisty% %otywe% dziaania prze*iwnik9w sa-y*h .ie%ie* jestfIII\ o-awa przez
Rosja, i ko%/niz%e%I Gest to powra*aj1*a od AE lat kon*ep*ja Kzapory prze*iwko
A!H
ko%/niz%owiL # jeden z *zynnik9w, kt9ry przyni9s na% o-e*n1 wojn4fIII\I .ie
potrafi4 so-ie wyo-raziO ni*zego, *o w o-e*nej syt/a*ji %ogo-y silniej wpyn1O na
za/fanie l/- -rak za/fania w stos/nka*h %iedzy (tana%i ,jedno*zony%i a Rosj1, ni
stanowisko rz1d/ w kwestii nie%ie*kiejI
Arg/%enty WhiteSa nie przea%ay sprze*iw/ departa%ent/ stan/ wo-e* E#
%iliardowej poy*zki dla Rosji oraz kon*ep*ji roz%ontowania nie%ie*kiego
prze%ys/I W prze*iwie+stwie do Ch/r*hilla, RooseTelt zaak*eptowa jako Kpod#
staw4 do dysk/sjiL podan1 przez Rosjan li*z-4 AE %iliard9w dolar9w, okre?laj1*1
wielko?O repara*ji wojenny*hI $westi4 t4 przekazano do rozpatrzenia tr9jstronnej
$o%isji Repara*yjnej, kt9ra %iaa ze-raO si4 w 8oskwie
AFE
I 8i%o poraki, White
zdoa w /kryty spos9- zapewniO a%eryka+skie s/-sydia dla ,(RRI W !CC rok/
(ilTer%aster otrzy%a od niego, z pole*enie% przekazania .$W6, pr9-ki wy#
dr/kowany*h na pole*enie departa%ent/ skar-/ -anknot9w ok/pa*yjnej wal/ty,
kt9ra %iaa o-owi1zywaO w .ie%*ze*hI Przesyka sprowokowaa 1danie Rosjan
/dost4pnienia i% %atry*, far-y i papier/ w *el/ wydr/kowania -anknot9w dla
sowie*kiego sektora ok/pa*yjnegoI 6yrektor -i/ra nadzor/j1*ego dr/k papier9w
warto?*iowy*h s/sznie protestowa, e Kzezwolenie rosyjskie%/ rz1dowi na dr/#
kowanie wal/ty identy*znej do wyprod/kowanej w naszy% kraj/ /nie%oliwi
dokonanie jakiegokolwiek o-ra*h/nk/LI White arg/%entowa w odpowiedzi, e
Rosjanie zintepret/j1 od%ow4 jako dow9d -rak/ za/fania do i*h /*z*iwo?*iI
K.aley i% dawaO dowody za/fania takie sa%e, jak pozostay% soj/szniko%L #
pisa i w tydzie+ p9Qniej Rosjanie otrzy%ali %atry*eI W !FB rok/, pod*zas
sena*kiego przes/*hania stwierdzono, e Knie %a sposo-/ okre?lenia, w jaki%
roz%iarze Rosjanie wykorzystali przekazane i% %atry*eLI $oszty poniesione
przez podatnik9w a%eryka+ski*h %ogy osi1gn1O %iliony dolar9w
AF
I
W Ga*ie dysk/towano g9wnie pro-le%y polity*zne i najwi4*ej *zas/ po#
?wi4*ono przyszo?*i PolskiI (ir Ale^ander Cadogan, 9w*zesny stay podsekretarz
stan/ w 2oreign Offi*e, wyja?nia onie przed konferen*j1, e K-4dzie to najwa#
niejsza sprawaXIII\ poniewa je?li nie /da na% si4 osi1gn1O przyzwoi*ie
wygl1daj1*ego rozwi1zania dla Polski, to stra*1 sens nasze -o%-asty*zne plany
?wiatowy*h organiza*ji i r9ny*h taki*h inny*hL
AFA
I
W :eheranie Ch/r*hill i RooseTelt przystali na rosyjsk1 do%ina*j4 w Pols*e
oraz na rosyjski do-9r grani*I :eraz w Ga*ie /siowali, z-yt p9Qno, pogodziO jako? te
/st4pstwa z zasada%i $arty Atlanty*kiej, do%agaj1* si4 gwaran*ji dla de%okra*ji w
Pols*e, *o z/penie nie pasowao do pryn*ypi9w staliniz%/I Polska, twierdzi
poety*znie Ch/r*hill, powinna -yO Kpani1 we wasny% do%/ i kapitane% wasnej
d/szyLI (penienie ty*h war/nk9w wy%agao zast1pienia zainstalowanego przez
Rosjan %arionetkowego, ty%*zasowego rz1d/ l/-elskiego oraz gwaran*ji wolny*h
wy-or9wI (talin nego*jowa znako%i*ie graj1* najpierw na *zas, pote% /st4p/j1* w
dro-ny*h sprawa*h, kt9re w*ze?niej rozdy%a do wagi pro-le%/ pierwszej
rangiI Ch*ia otrzy%aO przyzwolenie soj/sznik9w na do%ina*j4 w Pols*e, kt9ra
-ya kl/*ze% do narz/*enia stalinowskiego porz1dk/ *aej "/ropie Ws*hodniejI
(/rowy o-serwator Cadogan pisa do onyR
A!M
.igdy jesz*ze Rosjanie nie -yli tak %ili i zgodniI ,wasz*za G9zek, kt9ry -y w wyj1tkowo
do-rej for%ieI :o wielki *zowiek i prezent/je si4 nadzwy*zaj pozytywnie na tle dw9*h
starzej1*y*h si4 %49w stan/I ,wasz*za prezydent jest -ardzo sfla*zay i *hwiej#
ny
A
L
'gaskani przez (talina, Ch/r*hill i RooseTelt zasiedli do wypra*owania
for%/y, kt9ra pozwolia-y i% za*howaO twarzI :y%*zasowy rz1d l/-elski nie
%ia -yO rozwi1zany, a jedynie poszerzony o niekt9ry*h Kprzyw9d*9w de%o#
kraty*zny*hLI Powojenne wy-ory w Pols*e za%iast -yO o-serwowane przez
(przy%ierzony*h, w *el/ zapewnienia i*h prawidowo?*i, zostay powierzone
rz1dowi ty%*zasowe%/, kt9ry sfaszowa wyniki z po%o*1 do?wiad*zony*h spe#
*jalist9w .$W6I
Pod*zas o-rad konferen*ji jata+skiej nie %iano jesz*ze pewno?*i &o *zy%
(talin doskonale wiedzia z raport9w .$GB), *zy powiedzie si4 KProjekt 8anhattanL
i wyprod/kowana zostanie -o%-a ato%owa, kt9ra z%/si :okio do kapit/la*ji i
osz*z4dzi A%erykano% nieprawdopodo-nie kosztownej inwazji wysp %a*ierzysty*h
GaponiiI (talin da si4 wi4* na%9wiO na wypowiedzenie wojny Gaponii w *i1g/
trze*h %iesi4*y od pokonania .ie%ie*, ale za *en4 przyznania %/ po/dniowego
(a*halin/ i Wysp $/rylski*h, koszte% Gaponii, oraz kontroli nad 8and/ri1 i
8ongoli1 ,ewn4trzn1, koszte% ChinI Po po*z1tkowy*h opora*h, (talin zgodzi si4
r9wnie zezwoliO 2ran*ji na posiadanie strefy ok/pa*yjnej w .ie%*ze*h, kt9ra %iaa
-yO wykrojona ze stref angielskiej i a%eryka+skiej, oraz na o-e*no?O Parya w
(oj/szni*zej $o%isji $ontrolnejI Po kolejnej de%onstra*ji nie*h4*i przysta
r9wnie na a%eryka+sk1 for%/4 gosowania w Radzie Bezpie*ze+stwa, *o
/torowao drog4 do /tworzenia .arod9w ,jedno*zony*hI Pod*zas ostatniej sesji
roz%9w, 5opkins poda RooseTeltowi li?*ik za*zynaj1*y si4 od s9wR KRosjanie
zgodzili si4 pod*zas tej konferen*ji na tyle rze*zy, e nie %oe%y i*h zawie?OL
AFC
I
.otatka doty*zya repara*ji wojenny*h, ale do-rze pods/%ow/je pogl1dy 5opkinsa na
*ao?O konferen*jiI 5opkins op/sz*za Gat4 peen e/fory*znego opty%iz%/ i
podziw/ dla geni/sz/ (talinaR
W g4-i naszy*h ser* /waa%y, e -ya to j/trzenka nowy*h *zas9w, o kt9re wszys*y
%odli%y si4 od dawna i o kt9ry*h %9wi%y od tyl/ latXIII\I Rosjanie /dowodnili, e
potrafi1 -yO rozs1dni i dalekowzro*zni, a w /%y?le prezydenta i nas wszystki*h nie -yo
naj%niejszej w1tpliwo?*i, e potrafi%y /oyO si4 z ni%i pokojowo na tak d/gi okres, jak
to tylko potrafi%y so-ie wyo-raziOI 8/sz4 jednak po*zyniO pewn1 poprawk4 #
%y?l4, e wszys*y zastanawia%y si4, nie znaj1* odpowiedzi, *o -4dzie, je?li stanie si4
*o? (talinowiI Geste?%y pewni, e %oe%y li*zyO na jego rozs1dek, wraliwo?O i
zroz/%ienie, ale nigdy nie -4dzie%y pewni kto, al-o *o %oe na niego *zekaO, kiedy
wr9*i na $re%l
AF
m
W?r9d ty*h, *o podzielali e/fori4 5opkinsa, -y Alger 5issI Po zako+*zeni/
konferen*ji napisa list do sekretarza stan/, "dwarda (tetini/sa, grat/l/j1* %/
znako%itego osi1gni4*ia, *ho*ia (tetini/s nie -y ar*hitekte% a%eryka+skiej
polityki i peni w Ga*ie rol4 fig/ranta
AFfi
I Wydawao si4 j/, e kariera 5issa
A!!
otwiera przed .$GB wspaniae %oliwo?*i w tworzonej Organiza*ji .arod9w
,jedno*zony*hI W kwietni/ !CF rok/ 5iss zosta ty%*zasowy% sekretarze%
generalny% Kzaoy*ielskiej konferen*jiL .arod9w ,jedno*zony*h w (an 2ran*is*oI
.ie dziwi wi4*, e Gro%yko wyraa K-ardzo wysokie /znanie dla Algera 5issa, a
zwasz*za dla jego rzetelno?*i i -ezstronno?*iLI W roz%owie ze (tetini/se%
Gro%yko o?wiad*zy, e -y-y zadowolony, gdy-y 5iss zosta ty%*zasowy%
sekretarze% generalny% zaoy*ielskiego zgro%adzenia .arod9w ,jedno*zony*h,
*zyli o-j1 pozy*j4, kt9ra dawaa d/e szans4 pozostania pierwszy% stay%
sekretarze% generalny% O.,
AFH
I
(talin ko+*zy konferen*j4 jata+sk1 w doskonay% nastroj/I Pod*zas ostatniego
pozowania do z-iorowej fotografii stara si4 -awiO angloj4zy*zny*h partner9w
jowialny% powtarzanie% *ztere*h znany*h %/ sfor%/owa+ angielski*hR K:o? ty
powiedziaVL K.o i *oWL KCo t/ si4 do *holery dziejeWL oraz K:oaleta jest ta%L
AFM
I
Gedny% ze Qr9de nego*ja*yjny*h s/k*es9w (talina -yy doskonae infor%a*je
wywiadow*ze, dostar*zane przez agent9w penetra*yjny*h i ?rodki te*hni*zneI
(talin -y prawdopodo-nie zna*znie lepiej poinfor%owany, ni Ch/r*hill i (tetini/s, o
ty%, jakie terytoria odst1pi %/ RooseTelt w za%ian za wypowiedzenie wojny
GaponiiI RooseTelt nato%iast nie zorientowa si4, e (talin -y w gr/n*ie rze*zy
*h4tny do rozpo*z4*ia wojny z Gaponi1 zaraz po zwy*i4stwie nad .ie%*a%iI (talin nie
wykorzysta jednak w peni przewagi, jak1 da %/ wywiadI Przeszkodzia w ty%
jego niezwyka podejrzliwo?O, grani*z1*a *hwila%i z paranoj1I 8edytowa d/go i
*i4ko nad przy*zyna%i opor/ Ch/r*hilla i RooseTelta w sprawa*h Polski,
prze*iwstawiania si4 w Ga*ie /zgodnienio% przyj4ty% w zasadzie ponad rok
w*ze?niej, w :eheranieI Poniewa nie %9g poj1O, e nieporadne w gr/n*ie rze*zy
o-iek*je przyw9d*9w ,a*hod/ wynikaj1 z rze*zywistej woli poszanowania praw
*zowieka, dosz/kiwa si4 w ni*h -ardziej zowiesz*zego /zasadnienia, -/d/j1*
przy okazji now1 teori4 spiskow1I W lip*/ !FA rok/ (talin zapewnia woskiego
so*jalist4, Pi4tro .enni, e Kprze-rany kardyna (pell%ann -y *zonkie% delega*ji
a%eryka+skiej w Ga*ie i to on na%awia Y%ego przyja*iela[ RooseTelta prze*iwko
%nie # twierdzi (talinLI .enni nie w1tpi w sz*zero?O (talinaI $/riozaln1 teori4
t/%a*zy so-ie nawrote% o-sesji %ontowany*h przez Watykan spisk9w, na kt9r1
*ierpia sowie*ki przyw9d*a
AF
SSI W1t1 podstaw1 stalinowskiej teorii watyka+ski*h
knowa+ w Ga*ie -ya niepas/j1*a do standardowego protoko/ o-e*no?O w delega*ji
a%eryka+skiej lidera partii de%okraty*znej z Bron^, "da 2lynna, kt9ry w drodze
powrotnej z $ry%/ zatrzy%a si4 w Rzy%ie
AJ
LI W penej spisk9w i%agina*ji
(talina /r9s on do roli prze-ranego kardynaa (pell%anaI $o%ent/j1* rzeko%e
sprzysi4enie ze (pell%ane% w roli g9wnej, -rytyjski dyplo%ata RIAI (ykes
*elnie okre?li postrzeganie ?wiata przez (talina jako Koso-liw1 %ieszanin4 prze#
-iego?*i i a-s/rd/L
Afil
I :o spe*yfi*zne po1*zenie *e*h *harakteryzowao w *zasa*h
Wojny Oj*zyQnianej stos/nek (talina do otrzy%ywany*h %ateria9w wywiadow#
*zy*h oraz za*howania sowie*kiego przyw9d*y w lata*h zi%nej wojnyI
0ozdzia> U
Ok)3a01a E)ro3y Ws0&o*nie1
!CC#!CM
W o*za*h (talina wojenny rozrost ol-rzy%iego i%peri/% organ9w -ezpie*ze+stwa
/*zyni Beri4 *zowiekie% z-yt pot4ny%I .a po*z1tk/ !CJ rok/ towarzysz
>awrentij Beria zosta wie* peny% *zonkie% polit-i/ra oraz zast4p*1 prezesa
rady %inistr9w, ale o-ej%/j1* te f/nk*je, %/sia zrezygnowaO z kierowania .$W6I
Gego %iejs*e zaj1 pierwszy zast4p*a Berii, pot4ny, przypo%inaj1*y -izona (iergiej
$r/gow, posiada*z honorowego tyt// ry*erskiego, nadanego %/ w /znani/
stara+ o -ezpie*ze+stwo i wygod4 delega*ji -rytyjskiej na konferen*je Wielkiej
:r9jkiI W %ar*/ !CJ rok/ .$W6 i .$GB podniesione zostay z ko%isariat9w do
rangi %inisterstw, staj1* si4 %inisterstwe% spraw wewn4trzny*h 8W6 &8ini#
stierstwo Wn/trienny*h 6ie) oraz %inisterstwe% -ezpie*ze+stwa pa+stwowego
8GB &8inistierstwo Gos/darstwiennoj Biezopastnosti)I $r9tko po tej refor%ie,
protegowany Berii, 8ierk/ow, przesta -yO szefe% 8GB, a zast1pi go Wiktor
(ie%ionowi*z A-ak/%ow, kt9ry tak jak $r/gow nie nalea do ka/kaskiej %afii
BeriiI (talin zawi9d si4 jednak, s1dz1*, e A-ak/%ow ograni*zy wpywy Berii w
organa*h -ezpie*ze+stwaI Ge?li wierzyO rela*jo% Chr/sz*zowa, A-ak/%ow
szy-ko sta si4 K*zowiekie% Berii i nikogo nigdy nie infor%owa o ni*zy% -ez
w*ze?niejszego poroz/%ienia si4 z Beri1L SI
Wprowadzony przez A-ak/%owa styl kierowania 8GB opiera si4 na -r/tal#
no?*i i kor/p*ji, ale %ia swoje pl/sy dla naj-liszy*h towarzyszyI A-ak/%ow nie
l/-i sy%-oli trady*ji Cze$a i to prawdopodo-nie on nakaza /s/n1O z honorowego
%iejs*a w kl/-ie ofi*erski% 8GB naj?wi4tsze relikwieR %ask4 po?%iertn1, k/k4 i
k/rtk4 %/nd/row1 6ziery+skiegoI A-ak/%ow -y stay% no*ny% go?*ie%
kl/-/I Gra ta% w -ilard z *zonka%i swojej kliki oraz kop/lowa z nie ko+*z1*y% si4
szn/re% ko*hanek w prywatny% pokoik/, do-rze zaopatrzony% w rozli*zne
zagrani*zne alkohole i fran*/skie perf/%yI Prze-ywaj1*y na pla*9wka*h ofi*erowie
8GB wiedzieli, e aska A-ak/%owa zaley od przywoony*h z ,a*hod/ prezent9w
dewizowy*hI '*iekinier z 8GB, Piotr 6ieria-in, wspo%ina, jak k/powa dla szefa
w Wiedni/ w9zek i /-ranka dzie*inne o 1*znej warto?*i EEEEE r/-liI
K.ie%oralno?OL i kor/p*ja zostay zreszt1 podane jako ofi*jalne powody aresz#
towania A-ak/%owa w !F rok/ i jego egzek/*ji w !FC rok/
A
I
(w1 pozy*j4 w resor*ie -ezpie*ze+stwa pa+stwowego A-ak/%ow zawdzi4*za
wojenny% osi1gni4*io% na stanowisk/ szefa (%iersz, organiza*ji powstaej w kwietni/
!CB rok/, po reorganiza*ji spe*jalny*h wydzia9w .$W6, odpowiedzialny*h za pra*4
kontrwywiadow*z1 w szerega*h ar%iiI .aradzie, na kt9rej powoano (%iersz,
BE
przewodni*zy sa% (talinI ,godnie z ofi*jalny% sprawozdanie% z o-rad, nowej
organiza*ji proponowano nadaO nazw4 Smierniesz, *o -yo skr9te% od pop/larnego
wojennego hasa K(%iertS .ie%ie*ki% (zpiona%VL (talin sprze*iwi si4, %9wi1*R
6la*zego %a%y %9wiO tylko o nie%ie*ki*h szpiega*hW Czy inne s/-y wywiadow*ze
nie szkodz1 nasze%/ krajowiW .azwij%y to (%iertS (zpiona%, *zyli w skr9*ie (%iersz
B
I
G9wny% zadanie% organiza*ji (%iersz -yo jednak nie tyle tropienie o-*y*h
szpieg9w, *o wykrywanie poprzez szerok1 sieO infor%ator9w o-jaw9w nieza#
dowolenia i Kt*h9rzostwaL w szerega*h wasnej ar%ii
C
I (talin przywi1zywa
d/1 wag4 do dziaalno?*i (%iersz, *zego dowode% -yo wyj4*ie organiza*ji
spod kontroli .$W6 i podporz1dkowanie jej zaj%owany% przez sie-ie sta#
nowisko% przewodni*z1*ego $o%itet/ Bezpie*ze+stwa Pa+stwa i wojennego
ko%isarza o-rony
F
I
W %iar4 jak Ar%ia Czerwona odzyskiwaa terytoria ok/powane przez Wehr#
%a*ht, nowa organiza*ja za*zynaa polowanie na oso-y podejrzane o kola-ora*j4 z
wrogie% oraz na zwi1zane z r/*ha%i na*jonalisty*zny%iI Pod konie* wojny
(%iersz -y r9wnie odpowiedzialny za sprawdzenie ponad F %ilion9w os9-
repatriowany*h z teren9w zaj4ty*h przez .ie%*9w, g9wnie wywieziony*h je+*9w
wojenny*hI W nad%iernej gotowo?*i do wypeniania soj/szni*zy*h zo-owi1za+
wo-e* (talina rz1dy Wielkiej Brytanii i (tan9w ,jedno*zony*h wsp9pra*oway w
tej %o%enta%i -ar-arzy+skiej wr4*z repatria*ji
J
I Wiel/ z dw9*h %ilion9w
o-ywateli sowie*ki*h, wysany*h w ten spos9- do do%/, *z4sto w-rew swojej
woli, z%ienio po prost/ prze?ladow*4 z 5itlera na (talinaI Ofi*jalna historiografia
sowie*ka wspo%ina e/fe%isty*znie, e (%iersz sprawdza KpodejrzliwieL ponad
%ilion rosyjski*h je+*9w wojenny*h, kt9rzy przeyli groz4 nie%ie*ki*h o-oz9w
pra*y
H
I .ie%al wszystki*h potraktowano jako do%nie%any*h dezerter9wI W *zerw*/
!CF rok/ a%eryka+ski a%-asador w 8oskwie, ATerell 5arri%an, infor%owa
departa%ent stan/R
A%-asada zna tylko jeden przypadek, w kt9ry% repatriowany jenie* wr9*i do swego
do%/ i rodziny w 8oskwiefIII\I Po*i1gi zaadowane rapatriowany%i przejedaj1 przez
8oskw4 i jad1 dalej na ws*h9dI $o%/nika*ja z pasaera%i po*i1g9w w trak*ie i*h
postoj/ na -o*zni*y w 8oskwie jest nie%oliwaI
.iekt9rzy z je+*9w -yli po przes/*hani/ przez Smiersz z %iejs*a rozstrzeliwaniI
Wi4kszo?O trafia do o-oz9w pra*y za koe% polarny%, gdzie wiel/ z ni*h z%aroI
.aj*i4szy los *zeka onierzy Rosyjskiej Wyzwole+*zej Ar%ii &ROA) generaa
Andrieja Wasowa, kt9rzy zostali repatriowani przez A%erykan9wI Wasow, jeden z
-ohater9w -itwy pod 8oskw1, trafi do nie%ie*kiej niewoli w !CA rok/, a
pote% pot4pi sowie*ki rey% i pen1 tyranii perwersj4 rewol/*ji paQdziernikowejI
(tworzona przez niego ar%ia o*hotni*za rekr/towaa si4 z je+*9w wojenny*hI W
%ar*/ !CF rok/ wal*zya przez pewien *zas / -ok/ .ie%*9w na fron*ie
ws*hodni%I Oddziay a%eryka+skie, kt9re repatrioway wojska Wasowa, %/siay
BEA
/yO gaz/ zawi1*ego w *el/ o-ezwadnienia opieraj1*y*h si4 i zaadowania i*h do
wagon9wI 8i%o to, onierzy ROA zdoao popeniO sa%o-9jstwo, wieszaj1* si4
l/- prze-ijaj1* -agnete%
^
I W4gierski polityk .i*holas .yaradi, kt9ry prze-ywa w
8oskwie w *zasie repatria*ji generaa Wasowa, wspo%inaR
W *el/ okazania *aej jego perfidii, 8W6 stort/rowao go na ?%ierO w naj-ardziej
okropny spos9- i pozwolio, e-y *aa Rosja dowiedziaa si4, jak d/go Wasow *ierpia w
%4*zarnia*h, i jak wresz*ie z%arI Ofi*erowie i onierze ar%ii Wasowa zostali
wyt4pieni w r9wnie -r/talny spos9-fIII\
!
I
W %ar*/ !CJ rok/ (%iersz zosta for%alnie rozwi1zany, a jego o-owi1zki
przej1 777 ,arz1d 8GB SLI Gedny% z zada+ (%iersz, a take .$W6D.$GB pod
konie* wojny, -yo # /ywaj1* j4zyka ofi*jalnej historiografii sowie*kiej # Kdo#
po%oenie narodo% wyzwalany*h kraj9w w /stanowieni/ i /trwaleni/ wolny*h,
wasny*h for% rz1dzeniaLI 7na*zej %9wi1*, w za-ezpie*zeni/ powstania Kde%okra*ji
l/dowy*hL w kraja*h le1*y*h wzd/ za*hodniej grani*y ,(RRLI Pod rz1da%i
A-ak/%owa -yo to r9wnie jedno z g9wny*h zada+ 8GBI W roz%owie z
j/gosowia+ski% ko%/nist1, 8iloTane% 6ilase%, w !CC rok/, (talin strawes#
towa szesnastowie*zn1 %aksy%4 cuius regio eius religio, kt9ra pozwalaa wad*y
okre?laO religi4 swoi*h poddany*hR
:a wojna r9ni si4 od %iniony*hI $to ok/p/je jaki? kraj, narz/*a r9wnie sw9j syste%
spoe*znyI $ady narz/*a sw9j syste% tak dale*e, jak pozwala %/ wasna ar%iaI 7 ni*
%oe -yO ina*zej
A
I
$rajo% "/ropy Ws*hodniej narz/*ono Kl/dow1 de%okra*j4L, ko%-ina*j1
podst4p/ i siyI W dziele ty% .$GBD8GB odgryway kl/*zow1 rol4I Wiel/ l/dzi
po%agao w przekszta*ani/ swy*h oj*zyzn w Kde%okra*je l/doweLI Byli to
karierowi*ze, oport/ni?*i l/- l/dzie, kt9rzy z opore% zgodzili si4, e nie %a innej
%oliwo?*i, jak wsp9pra*a z wadz1 sowie*k1I W kady% kraj/ "/ropy Ws*hodniej
-ya jednak gr/pa &na og9 nieli*zna) ko%/nist9w l/- sy%patyk9w ko%/niz%/, pena
wizjonerskiej wiary w -/downi*two so*jaliz%/, podo-nej do tej, kt9ra
inspirowaa pierwsze pokolenie rewol/*yjny*h -olszewik9w i %ody*h sowie*ki*h
idealist9w realiz/j1*y*h sz*zytne zaoenia pierwszej piatiletkiI 6la w4gierskiego
ko%/nisty George 5odosa, kt9ry pad p9Qniej ofiar1 stalinowski*h pro*es9w
pokazowy*hR
Rado?*i1 -yo *z/O si4 ko%/nist1, s/yO sprawie l/dzko?*i, -yO przy narodzina*h
lepszej przyszo?*iI Po kosz%ara*h 77 wojny ?wiatowej tworzy si4 nowy porz1dekI 7
jaki wspaniay %ia to -yO porz1dekfIII\I B/dowali?%y so*jalisty*zne W4gry pod
sztandara%i ko%/nisty*znej partii
lB
I
Gak ws*hodnia "/ropa d/ga i szeroka, wiara w -/dow4 so*jalisty*znej przy#
szo?*i -ya nierozerwalnie zwi1zana z k/lte% (talinaI Wyznaw*o% ko%/niz%/
BEB
na *ay% ?wie*ie prawd4 o -r/talny% i *horo-liwie podejrzliwy% despo*ie zast1pi
heroi*zny %it, kt9ry personifikowa wizj4 lepszego ?wiataI Pod konie* wojny
nawet 6ilas i pozostali ko%/ni?*i j/gosowia+s*y, kt9ry*h nie-awe% okrzykni4to
heretyka%i, /waali si4 za lojalny*h stalinist9wR
(talin -y nie tylko niepodwaalny% przyw9d*1 peny% geni/sz/, ale r9wnie w*iele#
nie% sa%ej idei i %arzenia o nowy% spoe*ze+stwieI :o /-9stwienie oso-y (talina, jak
r9wnie wszystkiego, *o kojarzyo si4 ze ,wi1zkie% (owie*ki%, na-ierao irra*jonalny*h
ksztat9w i propor*jiXIII\I Byli w?r9d nas, ko%/nist9w, l/dzie o rozwini4ty% po*z/*i/
estetyki, d/y% znawstwie literat/ry, filozofii, a %i%o to wiel-ili?%y ent/zjasty*znie nie
tylko pogl1dy (talina, ale r9wnie Kdoskonao?OL i*h for%/owaniaI (a% odwoywae%
si4 wielokrotnie w dysk/sja*h do krysztaowej jasno?*i jego styl/, przenikliwo?*i jego
logiki i trafno?*i jego ko%entarzy, tak jak-y -yy to ?wiade*twa najwyszej %1dro?*i
/
I
W Pols*e, gdzie polity*zna transfor%a*ja doprowadzia najszy-*iej do roz#
dQwi4k/ %iedzy (taline% a jego soj/sznika%i, przykady takiego ent/zjaz%/ -yy
ra*zej rzadkieI K$o%/niz% nie pas/je do Polak9wI (1 z-yt wielki%i indywid/alista%i
i na*jonalista%iL # za/way w !CC rok/ (talin
F
I $o%/nisty*zna Partia Polski
-ya w lata*h %i4dzywojenny*h jedn1 z naj%niej l/-iany*h w "/ropie # zar9wno
w 8oskwie, jak w?r9d rodak9wI W Pols*e %/siaa dziaaO w podzie%i/, a wiel/ jej
dziaa*zy prze-ywao w wi4zienia*hI :y%, kt9rzy /*iekli do 8oskwy, powiodo si4
jesz*ze gorzejI .ie%al wszys*y zostali rozstrzelani w lata*h Kwielkiego terror/L
Vf
W
Gedyny%i dziaa*za%i $PP, kt9ry% /dao si4 przeyO, -yli *i, kt9rzy tak jak
przyszy pierwszy sekretarz partii, Wadysaw Go%/ka, prze-ywali przed wojn1 w
stos/nkowo -ezpie*zny% %iejs*/, *zyli polski% wi4zieni/, oraz *i, kt9rzy
wsp9pra*owali z .$W6 przy likwida*ji wsp9towarzyszyI 2or%alnie
$o%/nisty*zna Partia Polski przestaa istnieO w !BM rok/, po rozwi1zani/ jej
przez $o%internI
R/*h opor/ w ok/powanej Pols*e prowadzony -y przez Ar%i4 $rajow1, kt9ra
-ya zde*ydowanie antyko%/nisty*zna i nienawidzia Rosjan za i*h /dzia w roz-iorze
Polski z !B! rok/ oraz za p9Qniejsze stalinowskie prze?ladowania l/dno?*i
polskiejI Po nie%ie*ki% atak/ na Rosj4 (talin doszed do wniosk/, e nadszed *zas na
z%artwy*hwstanie polskiego ko%/niz%/I W gr/dni/ !C rok/ gr/pa polski*h
agent9w .$W6, pod wodz1 8ar*elego .owotki, Bolesawa 8ooj*a i Pawa
2indera, zostaa zrz/*ona na spado*hrona*h, e-y od-/dowaO przedwojenne str/kt/ry
partyjne pod now1 nazw1 Polskiej Partii Ro-otni*zejI 2inder nawi1za kontakt z
Wadysawe% Go%/ka i zro-i go sekretarze% warszawskiego ko%itet/ partyjnegoI
.owot*e powierzono nato%iast tajn1 %isj4 desta-iliza*ji Ar%ii $rajowejI
$ier/j1* si4 instr/k*ja%i .$W6, zaden/n*jowa wiel/ *zonk9w A$ gestapoI .ie
wiedz1*, e kontakty .owotki z gestapo s1 *z4?*i1 plan/ .$W6, 8ooje* zastrzeli go
jako zdraj*4 i sa% zosta za to skazany na ?%ierO przez partyjny try-/naI
BEC
'j4*ie i za%ordowanie 2indera przez gestapo otworzyo Go%/*e drog4 do o-j4*ia
f/nk*ji sekretarza generalnego PPRI .ie -y on kandydate% (talina, ale 1*zno?O
radiowa z 8oskw1 -ya w9w*zas przerwana i nie -yo %oliwo?*i poproszenia o
instr/k*jeI Go%/ka zorganizowa Gwardi4 0/dow1 jako rodzaj podzie%nej
ko%/nisty*znej %ili*ji, kt9ra %iaa w za%iarze rywalizowaO z Ar%i1 $rajow1I
$ierowni*two PPR zdawao so-ie jednak jasno spraw4, e ewent/alne przej4*ie
wadzy zaleeO -4dzie -ardziej od sowie*kiego ni spoe*znego popar*ia
n
I Czoowy
ideolog PPR, Alfred 0a%p4, pisa kr9tko przed ?%ier*i1 w !CB rok/R KCzy jest jaka?
Polska, kt9ra nie jest antysowie*kaWL
ls
AB lip*a !CC rok/ (talin /stanowi Polski $o%itet Wyzwolenia .arodowego z
siedzi-1 w 0/-linie, kt9ry %ia -yO zal1kie% przyszego %arionetkowego rz1d/I
$iedy Ar%ia Czerwona pod*hodzia pod Warszaw4, sowie*kie rozgo?nie radiowe
wezway jej l/dno?O do -roniR K.ie wolno tra*iO ani sek/ndyVXIII\I 0/d/ Warszawy, do
-roniV ,rz/O jarz%o ger%a+skiego najeQdQ*y i zdo-1dQ wolno?OVL l sierpnia
dow9dztwo Ar%ii $rajowej w Warszawie ogosio powstanieI Przez dwa %iesi1*e
%ieszka+*y Warszawy wal*zyli despera*ko kiedy Ar%ia Czerwona przygl1daa si4
-ez*zynnie po dr/giej stronie WisyI ,agad4 OwierO %iliona Polak9w, (talin
skwitowa ze wzgard1, jako dzieo Kgarstki 1dny*h wadzy kry%inalist9wLI Przez
ponad %iesi1* (talin nie zezwala na l1dowanie, tankowanie i po%o* %edy*zn1 po
rosyjskiej stronie front/ sa%oloto% -rytyjski% i a%eryka+ski%, dostar*zaj1*y% z
Wo*h zaopatrzenie powsta+*o%I (t/%ienie Powstania Warszawskiego poz-awio
Ar%i4 $rajow1 %oliwo?*i sk/te*znego prze*iwstawienia si4 ko%/nisto%
l!
I
W ?lad za pos/waj1*1 si4 przez r/iny Polski Ar%i1 Czerwon1, szy silne oddziay
.$W6, kt9re wyapyway resztki onierzy A$ i zakaday organa ko%/nisty*znej
wadzyI 6owodzi ni%i przyszy szef $GB i GR', genera 7wan Aleksandrowi*z
(ierow # niski, kr4py i -r/talny rosyjski na*jonalista, kt9ry nadzorowa w*ze?niej
%asow1 wyw9zk4 l/dno?*i $a/kaz/
AE
I (ierow likwidowa Ar%i4 $rajow1 r9ny%i
%etoda%iI Od infiltra*ji przez *zonk9w PPR, po prze#*hwytywanie i odszyfrowywanie
koresponden*ji nadawanej drog1 radiow1
A
I W sty*zni/ !CF rok/, kiedy to l/-elski
P$W. sa% si4 przekszta*i w rz1d ty%*zasowy, Ar%ia $rajowa zostaa for%alnie
rozwi1zanaI Cz4?O jej *zonk9w /tworzya antyko%/nisty*zne podzie%ie, *z4?O
przy1*zya si4 do ko%/nist9w, a wi4kszo?O zaprzestaa walki i wr9*ia do do%9w,
sz*z4?liwa, e /dao si4 jej przeyO
AA
I
R9wnolegle z likwida*j1 antyko%/nisty*znej opozy*ji, .$W6 organizowao sw1
polsk1 kopi4, kt9r1 po jaki%? *zasie nazwano 'rz4de% Bezpie*ze+stwaI Pierwszy%
szefe% 'B, po*z1tkowo jako dyrektor departa%ent/ w $o%ite*ie 0/-elski%, a pote%
do !FC rok/ jako %inister -ezpie*ze+stwa p/-li*znego, -y (tanisaw Radkiewi*zI
Przedwojenny dziaa*z ko%/nisty*zny, /rodzony na Biaor/si, tak jak Go%/ka,
zawdzi4*za y*ie faktowi, e wy-/*h wojny zasta go w polski% wi4zieni/I
Radkiewi*z 1*zy -r/talno?O z /rokie% oso-isty% i zdolno?*i1 przekonywaniaI
Pierwszy a%-asador (tan9w ,jedno*zony*h w powojennej Warszawie, Arth/r Bliss
0ane, zanotowa po spotkani/ z ni% w !CF rok/R

BEF
AE @ $GB
(yszeli?%y, e zwyk wz-/dzaO stra*h w ser*a*h odwiedzaj1*y*h go l/dzi, ale w stos/nk/
do nas -y niezwykle przyja*ielski i k/lt/ralnyI Przystojny %4*zyzna, podo-no
rosyjsko#se%i*kiego po*hodzenia, z pie*zoowi*ie za*zesany%i, wy-rylantynowany%i,
*zarny%i wosa%i i przej4t1, r/*hliw1 i estety*zn1 twarz1I Rozpo*z1 roz%ow4 przypo%i#
naj1*, ze zroz/%ia1 logik1, e Polska zostaa tak zdezorganizowana przez nazist9w, i
nowe wadze z%/szone -yy poprosiO jednego ze swy*h soj/sznik9w o po%o* w od-/dowie
kraj/I (tany ,jedno*zone i Wielka Brytania -yy dalekoI Rosja jest naj-liszy%
s1siade% PolskifIII\I Przyzna otwar*ie, e Rosjanie oddali %/ dw/st/ instr/ktor9w
.$W6, kt9rzy organiz/j1 polskie siy -ezpie*ze+stwa wedle sowie*kiego wzor/
AB
I
.aty*h%iast po /tworzeni/ $o%itet/ 0/-elskiego Radkiewi*z zosta wezwany do
8oskwy, gdzie otrzy%a instr/k*je od BeriiI Powr9*i do Polski z dwo%a
dorad*a%i .$W6D.$GB wysokiego sz*ze-laI Byli ni%i generaowie (ieliwa#
nowski i 8ielnikow, kt9rzy nadzorowali tworzenie 'B pod og9lny% zwierz*h#
ni*twe% (ierowa
AC
I 'B rodzio si4 z tr/de%I 6o gr/dnia !CC rok/ znalazo
tylko A,F tysi1*a rekr/t9wI Radkiewi*z skary si4 na posiedzeni/ polit-i/ra
PPR, e s1 to l/dzie %odzi i niedo?wiad*zeni, a i*h zwierz*hni*y s1 Kdow9d*a%i
%arnej jako?*iLI ,ast4p*a Radkiewi*za, weteran agent/ry .$W6, Ro%an Ro%#
kowski, zapewnia nato%iast o s/k*esa*h odnoszony*h w likwida*ji Ar%ii $ra#
jowejR K'derzyli?%y w i*h kierowni*two we wszystki*h wojew9dztwa*hLI Po#
lit-i/ro zostao r9wnie po/fnie poinfor%owane, e war/nki s1 Ktr/dneL, po#
niewa KAr%ia Czerwona nisz*zy i ra-/jeL, a take # *ho*ia stenogra% jest
z-yt pr/deryjny, e-y to nazwaO po i%ieni/ # gwa*i dziew*z4ta i ko-iety na
%asow1 skal4
AF
I :error nazistowski zosta zast1piony przez terror sowie*kiI
Genera ,yg%/nt Berling, -yy dow9d*a 7 Ar%ii Wojska Polskiego i *zonek
$o%itet/ 0/-elskiego, pisa p9Qniej do Go%/kiR
0okaje Berii z .$W6 znisz*zyli *ay krajI $ry%inalny ele%ent z aparat/ Radkiewi*za
po%aga i% -ez adny*h opor9wI Pod*zas legalny*h i nielegalny*h rewizji ra-owano
do-ytek l/dno?*i i *akie% niewinni l/dzie -yli deportowani l/- wtr1*ani do wi4zie+I
6o l/dzi strzelano jak do ps9wfIII\I .ikt nie wiedzia, o *o jest oskarany, przez kogo
zosta aresztowany, oraz *o si4 z ni% stanie
AJ
I
.a plenarny% posiedzeni/ $o%itet/ Centralnego PPR w %aj/ !CF rok/,
Go%/ka przyzna, e 'B, podo-nie jak .$W6, wy%kn4o si4 spod kontroliR
O*zywi?*ie aparat -ezpie*ze+stwa nigdy nie jest l/-iany, ale wydaje si4, e rozr9s si4 jak
pa+stwo w pa+stwieI $ier/je si4 wasn1 polityk1 i niko%/ nie pozwala si4 wtr1*aOfIII\I
Wi4Qniowie w naszy*h wi4zienia*h traktowani s1 jak zwierz4taI Czonkowie naszego
aparat/ -ezpie*ze+stwa de%oraliz/j1 si4 i od*hodz1XIII\I (taje%y si4 w rez/lta*ie
najgorsz1 organiza*j1 %ask/j1*1 .$W6I
Radkiewi*z /derzy w r9wnie pesy%isty*zny tonR
7stniej1 oznaki kryzys/ w Bezpie*ze+stwie, kt9re li*zy tysi4*y l/dzi, ale zapenia
tylko AF pro*ent posiadany*h etat9wXIII\I 7stnieje wiele o-*y*h naro?li i sporo wrogiego
BEJ
ele%ent/XIII\I :r/dno powiedzieO, *zy Xsowie**y\ dorad*y *zyni1 wi4*ej do-ra, *zy zaI :o
si4 ostatnio z%ienio, tak wi4* na razie nie trze-a si4 i*h poz-ywaO
AH
I
6e*yzja, *zy dorad*y .$W6 pozostan1, *zy te zostan1 odwoani, nie leaa
jednak w gestii wadz polski*h, le*z 8oskwy i (talin nie %ia naj%niejszego
za%iar/ i*h wy*ofywaOI W *aej "/ropie Ws*hodniej siy -ezpie*ze+stwa w kraja*h
rz1dzony*h przez ko%/nist9w, z wyj1tkie% G/gosawii i Al-anii, nadzorowane
-yy przez sowie*ki*h Kdorad*9wL, kt9rzy odgrywali kl/*zow1 rol4 w /trwalani/
/stroj/ Kde%okra*ji l/dowejLI Rozw9j polity*zny w wi4kszo?*i pa+stw ws*hodnio#
e/ropejski*h opiera si4 na ty% sa%y% wzor*/I ,araz po wyzwoleni/ organizowano
%niej l/- -ardziej wiarygodne koali*je, w kt9ry*h antyfaszystowskie partie otrzy#
%yway spor1 reprezenta*j4, ale siy -ezpie*ze+stwa i pozostae g9wne dQwignie
wadzy pozostaway w ko%/nisty*zny*h r4ka*hI .ast4pnie, po d/szy% l/-
kr9tszy% *zasie, rz1dy te zast4powaa kierowana przez ko%/nist9w koali*ja Kna
pokazL, kt9ra torowaa drog4 jednopartyjne%/ pa+stw/ kier/j1*e%/ si4 wyty*zny%i
8oskwy
AM
I :ylko w Pols*e rz1d j/ od sa%ego po*z1tk/ -y koali*yjny wy1*znie z
nazwyI $o%itet 0/-elski, /znany zosta wprawdzie przez ,(RR jako polski rz1d
ty%*zasowy w sty*zni/ !CF rok/, ale za*hodni (przy%ierzeni od%9wili jego
/znania, /waaj1* go s/sznie za niereprezentatywny rey% %arionetkowyI
,niewolenie Polski stao si4 g9wn1 przy*zyn1 pierwszego powanego zgrzyt/ w
stos/nka*h %i4dzy $re%le% a nast4p*1 RooseTelta, prezydente% 5arry (I
:r/%ane%I W Waszyngtonie nie poj%owano jesz*ze w peni stopnia tego zniewo#
lenia, ale pod*zas pierwszego spotkania z 8ootowe%, AB kwietnia !CF rok/,
nowy i niedo?wiad*zony jesz*ze prezydent o?wiad*zy otwar*ie, e stos/nki a%e#
ryka+sko#sowie*kie Knie %og1 d/ej przypo%inaO /li*y jednokier/nkowejLI W
przyszo?*i Rosja -4dzie %/siaa przestrzegaO zawarty*h poroz/%ie+I KGak
d/go yj4, nikt w ten spos9- do %nie nie %9wiL # wy-ekota w odpowiedzi
-lady jak ?*iana 8ootowI :r/%an, kt9ry opisywa t4 s*en4, %ia odwarkn1OR
KPrzestrzegaj*ie poroz/%ie+, a nie -4dzie si4 tak do was %9wioL
A!
I
(*horowany 5opkins od ?%ier*i RooseTelta prowadzi y*ie sa%otnika, nie
op/sz*zaj1* prakty*znie 9ka i nie wy*hodz1* z do%/ w Georgetown pod Waszyng#
tone%
BE
I 8ia przeyO prezydenta tylko o dziewi4O %iesi4*y, ale A*h%erow,
twierdz1* jak zwykle, e przekaz/je sowa (talina, przekona go, e raz jesz*ze
%a do odegrania de*yd/j1*1 rol4 w kryty*znej fazie stos/nk9w a%eryka+sko##
sowie*ki*h
B
I
W poowie %aja a%eryka+ski a%-asador w 8oskwie ATerell 5arri%an oraz
Charles KChipL Bohlen wsp9lnie wpadli na po%ys, e :r/%an powinien wysaO do
8oskwy 5opkinsa, e-y ten wyja?ni wszystkie pro-le%y -ezpo?rednio ze
(taline%I $iedy przedstawiono %/ ten po%ys, K5opkins nie posiada si4 z zado#
woleniaI Wydawao si4 wprawdzie, e jest tak sa-y, i nie wstanie z 9ka i nie
przejdzie na dr/g1 stron4 /li*y, ale na sa%1 wz%iank4 o podr9y do 8oskwy
wst1pia w niego energia, jak w star1 kawaleryjsk1 szkap4, kt9ra /syszy dQwi4k
tr1-kiL
BA
I
BEH
6eparta%ent stan/ i nowy sekretarz stan/ Ga%es 2I Byrnes protestowa, o-a#
wiaj1* si4, e 5opkins -4dzie z-yt podatny na radzie*k1 retoryk4, ale :r/%an -y
prze*iwnego zdania
BB
I Reak*ja 8oskwy na propozy*j4 wizyty 5opkinsa -ya
szy-ka i ent/zjasty*zna
BC
I
Pod*zas pierwszego spotkania ze (taline%, AJ %aja, 5opkins podkre?li wag4
przetrwania K*aej str/kt/ry wsp9pra*y ?wiatowej oraz stos/nk9w ze ,wi1zkie%
(owie*ki%, kt9re prezydent RooseTelt i 8arshall -/dowali w taki% tr/dzieLI
G9wn1 przy*zyn1 /traty za/fania do ,(RR przez a%eryka+sk1 opini4 p/-li*zn1
-ya, w opinii 5opkinsa, Knasza niezdolno?O do wprowadzenia w y*ie /stale+
poroz/%ienia jata+skiego w sprawie PolskiL
BF
I
Wiel/ historyk9w, *hoO nie?wiado%y*h fakt/, e .$W6D.$GB /waay
5opkinsa za swojego agenta, -yo zasko*zony*h jego prosowie*ki% podej?*ie%
do prowadzony*h nego*ja*jiI Uojte*h 8astny za/wayR
5opkins pot4pi niedawny nieprzy*hylny dla 8oskwy zwrot nastroj9w a%eryka+skiej
opinii p/-li*znej i wyraQnie /nikah powi1zania ty*h nastroj9w z jaki%ikolwiek dziaania%i
8oskwyI Chwal1* (talina za wspar*ie wysik9w RooseTelta w tworzeni/ Kstr/kt/r
wsp9pra*y ?wiatowejL, dawa po?rednio do zroz/%ienia, e wina nie ley po stronie
rosyjskiego przyw9d*yI "li%in/j1* z roz%owy nieo-e*ny*h Brytyj*zyk9w, 5opkins
*zyni i*h odpowiedzialny%i, *o (talin naty*h%iast wykorzysta zrz/*aj1* *a1 win4 na
Wielk1 Brytani4
BJ
I
(talin stwierdzi, e -rytyjs*y konserwaty?*i, w1*znie z Ch/r*hille%, prze*iw#
stawili si4 sowie*ki% plano% wolnej Polski, *h*1* od-/dowaO nieprzyjazny kordon
sanitarny wok9 grani* ,(RRI ,a%iast podj1O pole%ik4 z t1 o-/dn1 interpreta*j1
polityki -rytyjskiej, 5opkins podkre?li dw/krotnie, e a%eryka+ska polityka jest
z/penie od%iennaI (tany ,jedno*zone pragn1 widzieO / grani* ,wi1zk/ (owie*#
kiego kraje przyjazne 8oskwieI
W taki% razie, stwierdzi (talin, poroz/%ienie w sprawie Polski jest atwe do
osi1gni4*iaI 5opkins odpar, e %io %/ to syszeO
BH
I
K,aak*ept/je%y w Pols*e kady rz1d, kt9ry -4dzie po %y?li Polak9w, a zaraze%
-4dzie przy*hylny rz1dowi sowie*kie%/L # o?wiad*zy 5opkins nast4pnego dnia
pod*zas dr/giej r/ndy roz%9wI Ani on, ani :r/%an nie potrafili nawet przez *hwil4
poj1O, e aden polski rz1d nie %oe speniaO o-/ ty*h war/nk9wI Profesor 8astny
doszed do s/sznego wniosk/, zn9w nie wiedz1*, jak .$W6 postrzegao wysannika
:r/%ana, e K5opkins zgodzi si4 w ko+*/ na sowie*k1 for%/4XIII\I $westia
Polski zostaa zaatwiona %i4dzy 5opkinse% a (taline%, -ez /dzia/ Brytyj*zyk9wLI
,do%inowany przez ko%/nist9w polski rz1d ty%*zasowy zosta poszerzony o
sy%-oli*zn1 reprezenta*j4 e%igrant9w z 0ondyn/, z 8ikoaj*zykie% na pres#
tiowy%, ale poz-awiony% wadzy, stanowisk/ wi*epre%ieraI .ierozwi1zywalny
pro-le% organiza*ji wolny*h wy-or9w w *el/ /tworzenia staego rz1d/ zosta
ods/ni4ty na p9Qniej
BP
I
Cho*ia 5opkins wykro*zy poza otrzy%ane instr/k*je, :r/%an -y zadowolony z
zawartego poroz/%ienia, kt9re atao jako? soj/sz z lat wojny
B!
I .$GB /waao
BEM
ty%*zase%, e z po%o*1 5opkinsa zatry/%fowao nad i%perializ%e% a%eryka+#
ski%
CE
I 7stnieje jednak d/e prawdopodo-ie+stwo, e wprawdzie wpyw 5opkinsa na
RooseTelta oraz w po*z1tkowej fazie rz1d9w na :r/%ana s/y intereso%
sowie*ki%, to jednak 5opkins nie -y ?wiado%y% agente% 8oskwyI Poprzez
A*h%erowa .$GB raz jesz*ze zagrao na jego po*z/*i/ odpowiedzialno?*i za
%isj4 za-ezpie*zenia stos/nk9w a%eryka+sko#sowie*ki*h i w naiwno?*i swej
wierzy, e (talin podziela jego wizj4 nowego porz1dk/ ?wiatowegoI
$o%pro%isowa for%/a, /zgodniona przez (talina i 5opkinsa, przetrwaa
ostatni1 konferen*j4 Wielkiej :r9jki w lip*/ i sierpni/ !CF rok/ w Po*zda%ieI
(*horowany 5opkins j/ w niej nie /*zestni*zyI (owie*kie nar/szenia praw
*zowieka w "/ropie Ws*hodniej -yy w9w*zas tak jawne, e nie dao si4 d/ej i*h
ignorowaOI .awet 5opkins za*z1 tra*iO wiar4 w har%onijne rozwijanie stos/nk9w z
$re%le%I 0edwie -owie% op/?*i 8oskw4, a za*z1 si4 w niej pro*es
pokazowy J przyw9d*9w Polski Podzie%nejI 5opkins -ezsk/te*znie za-iega o
i*h /askawienie
C
I ,%ar w sty*zni/ !CJ rok/, roz*zarowany *z4?*iowo do
swy*h wielki*h wizjiI
A%eryka+ski a%-asador w Warszawie, Arth/r Bliss 0ane, pon/ro konkl/dowa, e
K.$W6 i 'B dzier+4 tak %o*no */gle wadzy, i adna de%okra*ja w naszy%
roz/%ieni/ tego sowa nie -4dzie w Pols*e %oliwa przez d/gie lataL
CA
I (owie*ka
kontrola nad 'B -ya najsilniejsza w lata*h !CC#!CH, kiedy sowie**y dorad*y
%ieli gos ostate*zny w podej%owani/ wszelki*h de*yzji przez wszystkie pla*9wki
'rz4d/ Bezpie*ze+stwa
CB
I 7nstr/ktorzy w pierwszej szkole 'B %/sieli przedstawiaO
konspekty wykad9w dorad*o%, kt9rzy %ieli prawo wprowadzania dowolny*h
poprawekI W lata*h !CH#!C! wy*ofano sowie*ki*h dorad*9w z powiatowy*h
pla*9wek 'B, a do ?%ier*i (talina w !FB rok/ ograni*zono do dw9*h li*z-4
dorad*9w na sz*ze-l/ wojew9dzki%I W niekt9ry*h opera*ja*h, przede wszystki%
wy-or*zy*h, 'B -yo jednak %ao poj4tny% /*znie%I W Ga*ie 8ootow de#
klarowa, e na przygotowanie wy-or9w w Pols*e wystar*zy %/ jeden %iesi1*I W
rze*zywisto?*i 'B okazao si4 tak nie/dolne w podporz1dkowani/ so-ie *zoowy*h
partii opozy*yjny*h, P(0 i (tronni*twa Pra*y, e wy-ory trze-a -yo odro*zyO
a do sty*znia !CH rok/I :er%in wy-rano spe*jalnie, ze wzgl4d/ na spodziewane
o-fite opady ?nieg/
CC
I Gednak %i%o dw9*h lat przygotowa+, dowody ordynarnego
sfaszowania wynik9w gosowania -yy tak o*zywiste, e wprawiy w zakopotanie
nawet sowie*ki*h dorad*9w 'BI W rok po wy-ora*h partie opozy*yjne zostay
sk/te*znie roz%ontowane, ale w *el/ /nikni4*ia powt9rnej ko%pro%ita*ji pod*zas
nast4pny*h wy-or9w, w !FA rok/, oraz a-y zagwarantowaO %asowe popar*ie dla
kandydat9w zdo%inowanej przez ko%/nist9w Polskiej ,jedno*zonej Partii
Ro-otni*zej, powstaej z po1*zenia z so*jalista%i w !CM rok/, radzie**y dorad*y
zorganizowali dla towarzyszy z 'B trzy%iesi4*zne szkolenie spe*jalneI
Prowadzia je pani $onopko, kt9ra podawaa sz*zeg9owe instr/k*je faszowania
oraz wyja?niaa %etody potrze-ne do /zyskania z g9ry zaplanowany*h wynik9w
wy-or9wI
Wpywy $o?*ioa $atoli*kiego w Pols*e stwarzay dla 'B pro-le%y, na kt9re
sowie**y dorad*y nie znajdywali atwy*h sposo-9w rozwi1zaniaI 'B zdo-ywao
BE!
si4 jednak na wasne po%ysyI Gedn1 z -ardziej *yni*zny*h innowa*ji -yo wy#
szkolenie podp/kownika G/rka >a-anowskiego do penienia za%iennie f/nk*ji
katoli*kiego ksi4dza, protestan*kiego pastora i ydowskiego ra--iI >a-anowski -y
wzywany, je?li skazany na ?%ierO *h*ia skorzystaO z przys/g/j1*ego %/ prawa do
o-e*no?*i kapana przy egzek/*ji
CF
I
Wiosn1 !CF rok/, kiedy przej%owanie przez ko%/nist9w kontroli nad Polsk1
prze-iegao zgodnie z plane%, przyszy przewodni*z1*y $GB, genera (ierow,
przeniesiony zosta do .ie%ie*, -y o-j1O kierowni*two Kwewn4trznejL
&.$W6D.$GB) sek*ji w (owie*kiej Ad%inistra*ji Wojskowej &(8A)I 6owodzona
przez %arszaka N/kowa ad%inistra*ja %ie?*ia si4 na -erli+ski% przed%ie?*i/
$arlshorst, w ol-rzy%i% ko%pleksie oto*zony% szta*heta%i, dr/te% kol*zasty% i
wiea%i wartowni*zy%i, %i4dzy kt9ry%i kr1yy poli*yjne patrole z psa%iI
Wewn1trz tego ko%pleks/ (ierow stworzy enklaw4 .$GB &p9Qniej 8GB), z wasny%
dow9dztwe% w -/dynk/ -yego szpitala, adny%i willa%i dla starszy*h rang1 ofi*er9w
oraz spory% parkie% sa%o*hodowy%I Prawo wst4p/ do tej enklawy %ia tylko
personel .$GBD8GB, kt9ry z -iegie% *zas/ rozr9s si4 do ponad dw9*h tysi4*y
os9-
CJ
I W sowie*kiej onie ok/pa*yjnej (ierow zorganizowa szerok1 sieO
.$GBD8GB, kierowan1 przez generaa#%ajora 8ielnikowa, -yego dorad*4 ra*z#
k/j1*ego polskiego 'BI Nona podzielona -ya na regiony &Bezirke), a w kady% z
ni*h %ie?*ia si4 lokalna ko%enda .$GBD8GB, kt9rej podlegay Kgr/py opera*yjneL
w powiata*h &$reis)I
(zeroko roz-/dowany aparat nadzorowa i inwigilowa partie polity*zne, ko?*ioy
i zwi1zki zawodowe oraz kierowa pro*ese% sowietyza*jiI $arlshorst sta si4 te
najwi4ksz1 -az1 sowie*kiego wywiad/ poza grani*a%i ,(RR, z kt9rej prowadzono
opera*je szpiegowskie prze*iwko ,a*hodowiI $olejna -aza .$GBD8GB, ale
opiek/j1*a si4 nielegaa%i, %ie?*ia si4 w 0ipsk/
CH
I
K.akaniaO .ie%*a do ko%/niz%/, to jak siodaO krow4L # skary si4 (talin
C(
I
$ierowni*two $o%/nisty*znej Partii .ie%ie* &$P6) wr9*io z %oskiewskiego
wygnania BE kwietnia !CF rok/, w dni/ sa%o-9jstwa 5itlera w -/nkrze pod
$an*elari1 RzeszyI .ajwaniejszy%i posta*ia%i we wadza*h $P6 -yli J!#letni
Wilhel% Pie*k &p9Qniejszy pierwszy prezydent .ie%ie*kiej Rep/-liki 6e%okraty*znej)
oraz FA#letni Walter 'l-ri*ht &p9Qniejszy 7 sekretarz $o%itet/ Centralnego ("6)I
O-aj -yli weterana%i podzie%ia $o%intern/ i d/goletni%i p/pila%i .$W6
C!
I
Po*z1tkowo (ierow wraz z kierowni*twe% $P6 drepta nie*o w %iejs*/, nie
wiedz1*, jak do-raO %e*haniz% przej%owania wadzy przez ko%/nist9wI K:o %/si
wygl1daO na de%okra*j4, ale %y %a%y wszystko kontrolowaOL # zwierza si4 'l-ri*ht
naj-liszy% towarzyszo% po powro*ie z 8oskwy
FE
I 0ate% !CF rok/ 'l-ri*ht
wykona pierwszy r/*h takty*znyI ,a%ierza po1*zyO Kniefor%aln1 antynazistowsk1
koali*j1L $P6 oraz trzy inne partie, kt9ry% zezwolia f/nk*jonowaO (owie*ka
Ad%inistra*ja Wojskowa # (8AI ,organizowane w9w*zas
BE
wolne wy-ory w sowie*kiej onie day-y zapewne wi4kszo?O so*jalde%okraty*znej
(P6, ale ko%/ni?*i %ieli szans4 wyj?O z ni*h jako li*z1*a si4 siaI Orgia gwat9w i
ra-/nk9w, jak1 niekt9re jednostki Ar%ii Czerwonej /*z*iy zwy*i4stwo, prze#
kre?liy nadzieje $P6 na zdo-y*ie wy-or*9w -ez opar*ia si4 na apara*ie przy%/s/
(8A oraz .$GBD8GBI
^
;wiado% zna*znie wi4kszej pop/larno?*i so*jalde%okrat9w ni ko%/nist9w,
sowie*ki wi*ekr9l w .ie%*ze*h, %arszaek N/k9w, za*z1 na*iskaO na kierowni*two
(P6, e-y po1*zyo si4 z $P6I Brytyjskie wadze ok/pa*yjne otrzy%ay skargi
od dw9*h znany*h so*jalde%okrat9w, kt9ry% ofi*erowie .$GB nakazali Kpod
groQ-1 areszt/ agitowaO za zjedno*zenie%I .iekt9rzy z ty*h, *o od%9wili, zostali
/%iesz*zeni w wi4zieni/ (a*hsenha/senL # gdzie jesz*ze niedawno %ie?*i si4
hitlerowski o-9z kon*entra*yjny
F
I Przewodni*z1*y za*hodnionie%ie*kiej (P6 "ri*h
Ollenha/er sza*owa p9Qniej, e od gr/dnia !CF rok/ do kwietnia !CJ rok/ *o
naj%niej AE tysi4*y ws*hodnionie%ie*ki*h so*jalde%okrat9w -yo prze?ladowany*h,
wi4ziony*h, a nawet zostao za-ity*hI Rez/ltate% tej ka%panii %asowego
zastraszania -ya f/zja $P6 i (P6 w .ie%ie*k1 (o*jalisty*zn1 Parti4 Gedno?*i #
("6 &(ozialistis*he "inheitspartei 6e/ts*hlands), dokonana AA kwietnia
!CJ rok/, w ro*zni*4 /rodzin 0enina, oraz p9Qniejsza, stopniowa likwida*ja
so*jalde%okraty*znej %y?li we ws*hodni*h .ie%*ze*h
FA
I Gednak %i%o zastraszania w
pierwszy*h po wojnie wy-ora*h %/ni*ypalny*h i regionalny*h, jesieni1 !CJ rok/,
("6 zdo-ya zaledwie FE pro*ent gos9wI Protest ten nie zaha%owa jednak pro*es/
tworzenia %onopartyjnego pa+stwa
FB
I
Rozkaze% n/%er AE (owie*ka Ad%inistra*ja Wojskowa /tworzya w sierpni/
!CH rok/ ws*hodnionie%ie*k1 s/-4 -ezpie*ze+stwaI $o%issariat F &$#F), nad#
zorowany przez 8GB, -y poprzednikie% Pa+stwowej Poli*ji Bezpie*ze+stwa
&((6), kt9r1 powoano po /tworzeni/ .ie%ie*kiej Rep/-liki 6e%okraty*znej w
paQdziernik/ !C! rok/
FC
I (zefe% $#F, a pote% ((6, zosta Wilhe%l ,aisser, stary
agent GR', kt9ry jako genera Go%ez dowodzi Xli -rygad1 %i4dzynarodow1 w
hiszpa+skiej wojnie do%owejI Gedny% z jego *zoowy*h wsp9pra*ownik9w -y inny
wieloletni agent GR', R/dolf 5errnstadt, kt9rego najwi4kszy% znany%
osi1gni4*ie% -yo zwer-owanie nie%ie*kiego dyplo%aty R/dolfa Ton (*helihy
FF
I
7nstr/kta /dzielany f/nk*jonari/szo% $#F przez dorad*9w 8GB o-ej%owa, tak
jak w Pols*e, te*hniki faszowania wy-or9w
FJ
I .a/ka nie posza w lasI Pierwsze w
.R6 wy-ory powsze*hne w !FE rok/ day ("6 wi4kszo?O !!,H pro*enta
gos9w, dwa razy wi4*ej ni w wy-ora*h lokalny*h w !CJ rok/I
[ [ [
W .ie%*ze*h lat %i4dzywojenny*h, a do *hwili doj?*ia 5itlera do wadzy,
$o%/nisty*zna Partia .ie%ie* -ya /gr/powanie% %asowy%I Prze*iwnie w R/#
%/nii, gdzie r/*h ko%/nisty*zny w okresie %i4dzywojenny% -y nie%al tak sa-y
jak w Pols*e, a wi4kszo?O *zonk9w rekr/towaa si4 z %niejszo?*i narodowy*hI W
ostatni*h lata*h wojny trze-a wi4* -yo rekonstr/owaO parti4 nie%al z ni*zegoI W
%ar*/ !CC rok/ .$GB wysao do R/%/nii trzyoso-ow1 gr/p4 ini*jatywn1,
B
pod wodz1 swego r/%/+skiego agenta "%ila BodnarasaI 8iaa ona przygotowaO
kierowni*two partyjne na wkro*zenie Ar%ii CzerwonejI Bodnarasowi /dao si4
spotkaO potaje%nie z prze-ywaj1*y%i w szpital/ wi4zienny% lidera%i partii z Ghe#
orghe Gheorghi/#6ejSe%I Pod*zas spotkania, Gheorghi/#6ej zaden/n*jowa /rz4#
d/j1*ego przewodni*z1*ego partii (tefana 2orisa jako infor%atora poli*jiI By to
jego pierwszy *hytry %anewr w wal*e o wadz4 z e%igra*yjny% Bi/re% R/%/+#
ski*h $o%/nist9w w 8oskwie, kt9ry% kierowali agen*i .$GB Ana Pa/ker i
Uasile 0/*aI $iedy Ar%ia Czerwona ok/powaa R/%/ni4 w sierpni/ !CC rok/,
Gheorghi/#6ej wyszed z wi4zienia, za? (tefan 2oris trafi za kratyI 6wa lata
p9Qniej zosta -ez s1d/ powieszony z pole*enia Gheorghi/#6eja
FH
I
,i%1 !CC#!CF, szkolona przez Bodnarasa i .$GB KGwardia Patrioty*znej
O-ronyL przej%owaa stopniowo kl/*zowe stanowiska w poli*ji i sia*h -ez#
pie*ze+stwaI W %ar*/ !CF rok/, po sied%i/ %iesi1*a*h rz1d9w szerokiej koali*ji,
kr9l 8i*ha podda si4 /lti%at/% 8oskwy, kt9ra za1daa sfor%owania zdo%ino#
wanego przez ko%/nist9w rz1d/ Kde%okra*ji l/dowejLI Pre%iere% %ia zostaO
sy%patyk ko%/niz%/, Petr/ GrozaI (faszowane wy-ory w listopadzie !CJ rok/
day ekipie Grozy przygniataj1*1 wi4kszo?OI W !C! rok/ g9wne partie opozy*yjne
zostay rozwi1zane, a *zoowy% przyw9d*o% opozy*ji /rz1dzono pro*esy poka#
zowe, oskaraj1* i*h o spiskowanie prze*iwko -ezpie*ze+stw/ pa+stwaI $r9l
8i*ha zosta z%/szony do a-dyka*ji B gr/dnia !CH rok/ i prokla%owano
w9w*zas R/%/+sk1 Rep/-lik4 0/dow1I
(er*e% l/dowej rep/-liki -y 6yrektoriat Generalny Bezpie*ze+stwa 0/dowego
6G(P &6ire*torat/l General al (ig/rantei Poporol/i) oraz jego radzie**y dorad*y
F(
I
.ast4p*a Gheorghi/#6eja, kt9ry przewysza go %egalo%ani1, .i*oale Cea/ses*/
wspo%nia pewnego raz/, e Kw przeszo?*iL, *zyli w lata*h rz1d9w Gheorghi/##
6eja, wewn4trzne sprawy partii Ktrafiay do organ9w -ezpie*ze+stwa, stwarzaj1* w
ten spos9- war/nki do ingeren*ji w y*ie partii, *o powanie nar/szao jej
a/torytet i kierowni*z1 rol4L
F!
I 6G(P /ywane -yo nie tylko do narz/*ania linii
ortodoksyjnego staliniz%/, ale r9wnie do zaspokajania oso-isty*h a%-i*ji Gheor#
ghi/#6ejaI 6awa on jednak w*i1 dowody lojalno?*i wo-e* $re%la, w wo-e*
tego radzie**y dorad*y 6G(P pozwalali %/ rz1dziOI
G9wny dorad*a .$GBD8GB w R/%/nii w lata*h !CC#!CH, 6%itrij Gieor#
gijewi*z 2iedi*zkin, -y tak jak (ierow, kt9ry dziaa w Pols*e i we ws*hodni*h
.ie%*ze*h, a%-itny% ofi*ere% organ9w -ezpie*ze+stwaI 'rodzony w !EB rok/,
zdo-y do?wiad*zenie na Bakana*h w lata*h trzydziesty*hI W powojenny% B/#
karesz*ie za*howywa si4 jak wi*ekr9l, kt9rego instr/k*ji %/sia *z4sto s/*haO
nawet Gheorghi/#6ej
Jj)
I 2otografia 2iedi*zkina, kwadratowego %4*zyzny w ok/lara*h
przesaniaj1*y*h kr1g1 twarz, zdo-i ?*ian4 iz-y pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego $GBI
'%iesz*zona pod ni1 la/rka wy%ienia zas/giR f/nk*j4 Kdorad*yL .$GBD8GB w
B/karesz*ie oraz /dzia w Kdziaania*h aktywny*hL prze*iwko ,a*hodowiI
(ierow, kt9ry -y -ardziej pro%inentny% dorad*1, a pote% pierwszy%
przewodni*z1*y% $GB, nie do*zeka si4 wizer/nk/ w iz-ie pa%i4*iI ,dyskwali#
fikowa go /dzia w stalinowski*h z-rodnia*h oraz sa%o-9jstwo popenione w !JA
rok/
J
I
BA
[ [ [
Przeje*ie przez ko%/nist9w wadzy w B/garii nast1pio jesz*ze szy-*iej ni w
R/%/niiI Wspieraj1*y si4 na sowianofilski% -raterstwie z (owie*k1 Rosj1
ko%/niz% -y w spoe*ze+stwie -/garski% zakorzeniony silniej ni w Pols*e *zy
R/%/niiI 8i4dzywojenna B/garia -ya jedny% z naj-ardziej za*ofany*h kraj9w
"/ropy, ale daa $o%internowi najlepszy*h -olszewik9w
JA
I Pena powodzenia
o-rona przed s1de% w 0ipsk/ prze*iwko nazistowskie%/ oskareni/ o podpalenie
Rei*hstag/, /*zynia w !BB rok/ *haryz%aty*znego ko%/nist4 Georgi 6y%itrowa
-ohatere% r/*h/ antyfaszystowskiegoI W lata*h !BF#!CB -y on ostatni% sek#
retarze% generalny% $o%intern/I
Podsk9rny ko%/niz% -y w B/garii tak silny, e kiedy Ar%ia Czerwona
przekro*zya grani*4 we wrze?ni/ !CC rok/, opanowany przez ko%/nist9w 2ront
Oj*zyQniany dokona za%a*h/ stan/I W *i1g/ trze*h %iesi4*y li*z-a *zonk9w
partii ko%/nisty*znej wzrosa z F do HFE tysi4*yI Rozpo*z1 si4 terror nad#
zorowanej przez dorad*9w .$GB
JB
ko%/nisty*znej 8ili*ji 0/dowej, kt9ra za#
st1pia star1 poli*j4, oraz s/-y -ezpie*ze+stwaI .ikt nie -y poza podejrzenie%I
.awet przyw9d*a partiiI (zpiegowa go W/lko Czerwienkow, o*hroniarz i szwagier,
kt9ry da si4 zwer-owaO tajnej poli*ji nie -a*z1*, e 6y%itrow /*hroni go przed
egzek/*j1 w lata*h Kwielkiego terror/L w Rosji
JC
I
Po *ztere*h %iesi1*a*h rz1d9w koali*yjny*h, w sty*zni/ !CF rok/ wadz4
przej4a podejrzana /nia ko%/nist9w i sy%patyk9w ko%/niz%/I (faszowane
wy-ory w listopadzie !CF rok/ day MM#pro*entow1 wi4kszo?O 2rontowi Oj*zyQ#
niane%/I Resztki opozy*ji /sioway jesz*ze odwanie wal*zyO o za*howanie
de%okra*ji, ale w gr/dni/ !CH rok/ B/garia staa si4 kolejn1 rep/-lik1 l/dow1
JF
I
Przez *ae nast4pne pokolenia -ya naj-ardziej lojalny% satelit1 8oskwyI
[ [ [
Wielopartyjny syste% na W4grze*h i w Cze*hosowa*ji okaza si4 naj-ardziej
oporny na ko%/nisty*zn1 do%ina*j4I Przeprowadzone w listopadzie !CF rok/
wy-ory powsze*hne na W4grze*h zako+*zyy si4 zde*ydowany% zwy*i4stwe%
Partii 6ro-ny*h Posiada*zy, kt9ra /zyskaa FH pro*ent gos9wI (o*jali?*i i ko%/ni?*i
zdo-yli tylko po H pro*entI Prezydente% prokla%owanej l l/tego !CJ rok/
W4gierskiej Rep/-liki zosta dr ,oltan :ildy, a pre%iere% rz1d/ koali*yjnego dr
2eren* .agy, o-aj z Partii 6ro-ny*h Posiada*zyI O-e*no?O sowie*ki*h wojsk
ok/pa*yjny*h wr9ya jednak, e pry%at tego /gr/powania -4dzie kr9tkotrwayI
.aj-ardziej wpywowy% *zonkie% rz1d/ 2eren*a .agya -y ko%/nisty*zny
wi*epre%ier 8atyas Rakosi &prawdziwe nazwisko Roth)I 8inister finans9w w ty%
rz1dzie, .i*holas .yaradi z Partii 6ro-ny*h Posiada*zy, /waa, e Rakosi jestR
XIII\naj-ardziej sprawny% ko%/nist1 na W4grze*hI Wyszkolony w 8oskwie w dziedzinie
propagandy, sa-ota/, psy*hologii t/%/ i dywersji polity*znej, Rakosi -y jedny%
BB
z nasprytniejszy*h polityk9w r9ny*h przekona+, jaki*h spotkae%I 8ia ol-rzy%ie
wy*z/*ie *zas/, kt9re *zyni %istrz9w z aktor9w, akro-at9w trapezowy*h i polityk9wI
Ode-rane w Rosji przeszkolenie na/*zyo go, *o ro-iO, instynkt podpowiada %/ kiedyS[I
.ajpot4niejsz1 dQwigni1 wadzy, jak1 dysponowali ko%/ni?*i, -ya kon#
trolowana przez ni*h s/-a -ezpie*ze+stwa, nadzorowana przez dorad*9w sowie*ki*hI
Ozna*zano j1 skr9te% A3O &Alla%Tedel%i Osztaly), z%ieniony% p9Qniej na A35
&Alla%Tedel%i 5atosag)I Po*z1tkowo A3O f/nk*jonowao jako prywatna ar%ia
ko%/nist9wI Rakosi przyzna p9Qniej, e A3O -yo jedyn1 organiza*j1, w kt9rej
Kpartia zawarowaa so-ie wy1*zno?O kierowni*twa i nie tolerowaa adny*h
podzia9w Xwadzy\, ani nie szanowaa koali*yjny*h propor*jiXIII\I 6zieryli?%y te
instyt/*j4 w naszy*h r4ka*h od sa%y*h jej narodzin i dopilnowali?%y, e-y -ya
ostry% or4e%, na kt9ry% %ona polegaO w wal*e o de%okra*je l/dow1L
JH
I
(zefe% A3O -y dro-nej -/dowy ydowski krawie* z w1sikie% a la Adolf
5itlerI Ga-or Peter &prawdziwe nazwisko Beno A/spitz) pra*owa w*ze?niej dla
.$W6I W po*z1tkowy% okresie powojennej koali*ji Peter -ardzo d-a, e-y nie
wz-/dzaO podejrze+ nieko%/nisty*zny*h %inistr9wI .yaradi /waa go za Kz/pe#
nego dw/p*iow*aLR
:rzepo*ze r4ka%i, drep*ze, sepleni, nagrastki %a %i4kkie, a donie roz-ieganeI $iedy
roz%awia si4 z ni% nieofi*jalnie, *ay *zas %a si4 wraenie, e zaraz rozwinie %iar4,
wy*i1gnie kawaek kredy i za*znie zaznaczaC na garnit/rze %iejs*a poprawekXIII\I 7nn1
jego *e*h1fIII\ jest /podo-anie do kwiat9wI W okna*h g%a*h/ przy Andrassy 't JE
Xsiedzi-a A3O\ wisiay skrzynki pene -ratk9w i okrytego p1ka%i -l/sz*z/I (one*zny,
niewielki ga-inet Petera przypo%ina altan4 :ytaniiI Wsz4dzie roso r9owe, *zerwone i
-iae gerani/%, a jego lekko siar*zany zapa*h nieo%al dawiI Roz%owa z Petere%
przypo%inaa konwersa*j4 z kr4*1*1 si4 star1 pann1, kt9ra do*zekaa si4 wresz*ie
wasnego ogr9dkaI Roz%awia z sekatore% w r4k/, kr4*1* si4 %i4dzy kratka%i z lis#
tewek, doni*zka%i, kosza%i i wazona%iI KAh, panie %inistrzeVL # i *ia*h po )elar-
gonium; KAle drogi doktorze .yaradiVL @ i sk/-ni4*ie s/*hego listka na Yiola tricolor
hortensis; K(k1de znow/, panie %inistrzeVL # i %yk sekatore% po .edera heli*; Byo to
?%ieszne i nie do /wierzenia, e takiego *zowieka %og1 si4 -aO *ae W4gry
JM
I
Wi4kszo?*i odwiedzaj1*y*h jego ga-inet, Peter dawa si4 poznaO z z/penie
innej stronyI K0epiej zdaj*ie so-ie spraw4, e na nikogo nie %oe*ie li*zyOI .ikt
wa% nie po%oe i nikt nie wstawi si4 za wa%iI Partia oddaa was w nasze r4*eI
Roz/%ie*ieWL # zwyk %9wiO przes/*hiwany%I Ch*1* skoniO l/dzi do %9wienia,
Peter rozpo*zyna zwykle od KelowaniaL, praktyki zapoy*zonej od przedwojennej
poli*ji w4gierskiej, polegaj1*ej na -i*i/ wi4Qnia kije% l/- g/%ow1 pak1 w -ose
stopyI Gdy KelowanieL nie przynosio sk/tk/, prze*hodzono do -ardziej -olesny*h
tort/rI Radzie**y dorad*y /*zestni*zyli *zase% w przes/*hania*h, ale tort/rowanie
zostawiali f/nk*jonari/szo% A3O
m
;
Rz1dy koali*yjne /trzy%ay si4 tylko do !CM rok/, a pote% W4gry zostay
kolejny% kraje% Kde%okra*ji l/dowejLI Rakosi *hwali si4, e KzaatwiL nieko#
BC
%/nisty*zne partie koali*ji Kjak sala%i, plasterek po plasterk/LI .oe%, kt9ry
kraja plasterki polity*znego sala%i -yo A3OI
Pierwszy% plasterkie% -yo rzeko%e Kprawi*owe skrzydoL Partii 6ro-ny*h
Posiada*zyI Po pretekste% wykorzenienia z partii Kele%ent9w faszystowski*hL,
A3O aresztowao ty*h dziaa*zy, kt9rzy protestowali najgo?niej prze*iwko nad/#
ywani/ wadzy przez ko%/nist9wI
.ast4pny plasterek stanowio Kprawe skrzydoL so*jalde%okrat9w, kt9re
wyeli%inowano pod pretekste% rzeko%ej kola-ora*ji z faszysta%i w *zasie
wojnyI .ajwi4kszy kawaek sala%i stanowio *entr/% Partii 6ro-ny*h Posiada*zyI
:/ A3O okazao si4 za sa-e i potrze-a -yo -ezpo?redniej interwen*ji
sowie*kiejI A3O sfa-rykowao spisek, w kt9ry% %ia ponoO /*zestni*zyO sek#
retarz generalny Partii 6ro-ny*h Posiada*zy Bela $oTa*s, ale ,gro%adzenie
.arodowe nie zgodzio si4 /*hyliO jego i%%/nitet/ poselskiegoI W9w*zas aresz#
towaa $oTa*sa radzie*ka andar%eria wojskowa pod zarz/te% prowadzenia
dziaalno?*i wywrotowej prze*iwko sowie*ki% sio% ok/pa*yjny%I W %aj/ !CH
rok/, prze-ywaj1*y na /rlopie w (zwaj*arii pre%ier 2eren* .agy z Partii 6ro-#
ny*h Posiada*zy otrzy%a do-r1 rad4, e-y nie wra*a do kraj/, gdy *zeka go
aresztowanie
H&l
I
'%iej4tne Kkrajanie sala%iL i faszerstwa wy-or*ze nie przyniosy jednak
ko%/nisto% a/to%aty*znie wi4kszo?*i w parla%en*ieI , przeprowadzony*h w sier#
pni/ !CH rok/ wy-or9w powsze*hny*h ko%/ni?*i po raz pierwszy wyszli jako
najsilniejsza partia, ale zdo-yli zaledwie AC pro*ent gos9wI ;wiadkowie opowiadali, e
w dow9dztwie A3O panowa pon/ry nastr9j porakiI (z/kano -4d9w w /yty*h
%etoda*h faszowania wy-or9w, kt9ry% zaradziy p9Qniej instr/k*je 8GB
H
I
$ierowana przez ko%/nist9w koali*ja /zyskaa %i%o wszystko dwa razy tyle
gos9w, *o opozy*jaI .aj%niejsza z trze*h partii koali*yjny*h, .arodowa Partia
Chopska, kt9ra /zyskaa ! pro*ent gos9w, kierowana -ya przy ty% przez /taj#
nionego ko%/nist4 2eren*a "rdeiI
,i%1 !CH#!CM, Rakosi przekszta*i rz1d w faszywy ga-inet koali*yjny, w
kt9ry% kilk/ nieko%/nisty*zny*h %inistr9w %askowao ko%/nisty*zne rz1dyI
Pro*es sk/te*znego tworzenia jednopartyjnego pa+stwa zosta de facto zako+*zonyI
'sank*jonowaa go /*hwalona rok p9Qniej konstyt/*jaI Antyse%ita Beria szyder*zo
nazywa Rakosiego Kydowski% kr9le% W4gierL
HA
I
[ [ [
Pa%i4O zdrady zawinionej przez ,a*h9d w 8ona*hi/% sprawia, e w prze*i#
wie+stwie do inny*h kraj9w "/ropy Ws*hodniej, w powojennej Cze*hosowa*ji
ko%/ni?*i -yli najpop/larniejszy% /gr/powanie% polity*zny%I W wy-ora*h !CJ
rok/ /zyskali BM pro*ent gos9w, dwa razy wi4*ej ni jakakolwiek inna partiaI
$o%/nisto% /dao si4 te -ez tr/dno?*i infiltrowaO pozostae partie rz1dz1*ej
koali*jiI Przykadowo, genera 0/dTik (To-oda, %inister o-rony w lata*h !CF#
!FE, a p9Qniej prezydent, ofi*jalnie wyst4powa jako -ezpartyjny i dopiero po
d/gi*h lata*h przyzna si4, e -y zawsze Kwierny% i zdys*yplinowany%L
BF
ko%/nist1, kt9re%/ partia kazaa za*howaO *zonkostwo w taje%ni*y, e-y atwiej
przej1O wadz4 w kraj/
HB
I
W Cze*hosowa*ji, podo-nie jak w pozostay*h kraja*h "/ropy Ws*hodniej,
ko%/ni?*i nie%al od sa%ego po*z1tk/ kontrolowali %inisterstwo spraw wewn4t#
rzny*h, poli*je oraz s/-4 -ezpie*ze+stwa (tB &(tatni Bezpe*nost)I Poniewa kraj
nie -y ok/powany przez Ar%i4 Czerwon1, rola (tB w przej4*i/ wadzy przez
ko%/nist9w -ya zna*znie wi4ksza ni na przykad A3O na W4grze*hI .a 1danie
prezydenta Benesa, departa%ent , w %inisterstwie spraw wewn4trzny*h, kt9ry
nadzorowa dziaalno?O (tB, kierowany -y po*z1tkowo przez so*jalde%okrat4
Gosefa BartikaI :rwao to jednak kr9tkoI $o%/ni?*i w (tB szy-ko wykorzystali
-yego kap/sia gestapo, sfa-rykowali zarz/ty i oskaryli Bartika o kola-ora*j4 z
.ie%*a%i, z%/szaj1* go do rezygna*jiI .a %iejs*e Bartika przyszed jego
zast4p*a, Bedrzi*h Pokorny, kt9ry szy-ko /st1pi, kiedy wyszo na jaw, e wyko#
rzysta sfaszowane %ateriay dla zdyskredytowania sekretarza generalnego partii
.arodowo#(o*jalisty*znej &nie %yliO z .(6AP, z kt9r1 %i%o podo-ie+stwa nazwy
partia ta nie %iaa ni* wsp9lnego)I Bartika zast1pi -ezpartyjny genera 2ranti?ek
Ganda, kt9ry -y %arionetk1 ko%/nist9wI Pozwoli on skwapliwie, e-y opera*yjne
kierowni*two departa%ent/ , przej1 ko%/nisty*zny zast4p*a Gindrzi*h Uesely
HC
I
2/nk*jonowanie (tB nadzorowali dwaj dorad*y .$W6D.$GB pos/g/j1*y si4
nazwiska%i K:i*honowL i KChazjanowL, kt9rzy wsp9lnie prowadzili *o naj%niej
kilk/dziesi4*i/ agent9w *ze*hosowa*ki*hI K:i*honowe%L -y 7wan Czi*zajew, w
lata*h wojny rezydent .$W6D.$GB w 0ondynieI
Czeski historyk, $are $apan, po wnikliwej analizie ar*hiw9w partyjny*h i
pa+stwowy*h doszed w ko+*/ lat sze?Odziesi1ty*h do wniosk/, e sieO sowie*ki*h
agent9w w szerega*h $o%/nisty*znej Partii Cze*hosowa*ji -ya Kog9lnie rze*z
-ior1* -ardzo g4staLI By w?r9d ni*h, na przykad, (tepan Pla*ek, kt9ry peni
kolejno f/nk*jeR w lata*h !CF#!CH szefa prowin*jonalnego wydzia/ -ezpie*ze+#
stwa, za? w lata*h !CH#!CM dow9d*y Wywiad/ $rajowegoI Agente% -y te
dow9d*a wywiad/ o-ronnego Bedri*h Rei*in oraz $are ;Ta-, szef wydzia/
rejestra*ji $o%itet/ Centralnego $PCz, kt9ry z-iera infor%a*je o inny*h partia*h i
$o?*ieleI W?r9d agent9w .$GBD8GB, dziaaj1*y*h w inny*h partia*h, -yli
%i4dzy inny%i Gan ;eT*ik z partii 6e%okrat9w i Uojte*h "r-an z partii (o*jal#
de%okraty*znej
HF
I
,i%1 z !CH na !CM rok, (tB i sowie*ki*h dorad*9w zaniepokoi alar%/j1*y
spadek pop/larno?*i partii ko%/nisty*znejI W sty*zni/ !CM rok/ praski instyt/t
opinii p/-li*znej prognozowa, e w wiosenny*h wy-ora*h ko%/ni?*i /zyskaj1
%niej, -o tylko AM pro*ent gos9w
HJ
I Ods/ni4*ie od wadzy w !CH rok/ dw9*h
najwaniejszy*h partii ko%/nisty*zny*h na ,a*hodzie, fran*/skiej i woskiej,
wz%ogo pon/ry nastr9j w kierowni*twie $PCzI Czi*zajew i KChazjanowL sali do
8oskwy pesy%isty*zne sprawozdaniaI (zef Wywiad/ $rajowego (tepan Pla*ka
sporz1dzi alar%/j1*y raport o rzeko%y*h przygotowania*h do za%a*h/ stan/,
prowadzony*h przez partie nieko%/nisty*zneI KChazjanowL zapewnia Pla*ka, e
jego raport *hwali sa% (talinI 8oskiewska Centrala pole*ia Pla*kowi oraz pozo#
stay*h agento% sporz1dziO list4 *zoowy*h prze*iwnik9w partii ko%/nisty*znej,
BJ
kt9ra %iaa -yO *z4?*i1 plan/ K?*i4*ia gowy opozy*jiLI R9wno*ze?nie (tB za*z4a
zarz/*aO kierowni*tw/ $PCz K*a*kanie si4 z reak*j1L i 1daa przyspieszenia
te%pa wprowadzania de%okra*ji l/dowej
HH
I
Pod pretekste% zapewnienia -ezpie*ze+stwa oso-istego *zonko% rz1d/,
wszys*y %inistrowie otrzy%ali o*hroniarzy (tB, kt9ry*h g9wny% zadanie% -yo
szpiegowanie podopie*zny*hI Pewien nieko%/nisty*zny %inister skary si4 w
sty*zni/ !CM rok/, e ofi*erowie (tB %ieli prawo Kw*hodziO w dowolnej
*hwili do ga-inet/, e-y sprawdziO %inisterialne -i/rka, interesowali si4, gdzie
stoi telefon w %ieszkani/, z ki% roz%awia%y przez telefon, z ki% si4 kontak#
t/je%y itdIL Wydzia 2, nielegalna ko%9rka (tB, kt9r1 kierowa $are ;Ta-,
spe*jalizowaa si4 w z-ierani/ %ateria9w ko%pro%it/j1*y*h polityk9w nie
-4d1*y*h ko%/nista%i oraz /%iesz*zanie% agent9w w partia*h .arodowo##
(o*jalisty*znej i 0/dowejI Wewn1trz tego wydzia/ dziaaa sek*ja zwana $o%isj1
RR organiz/j1*a prowoka*je polity*zneI Od wykrzykiwania wywrotowy*h hase
na nieko%/nisty*zny*h wie*a*h, *o dawao podstaw4 do i*h rozwi1zania, po
fa-rykowanie Kantypa+stwowy*h spisk9wL na (owa*jiI $are $apan konkl/d/je,
opieraj1* si4 na tajny*h ar*hiwa*h *ze*hosowa*ki*h, e dorad*y 8GB, Czi*zajew i
KChazjanowL, odgrywali Krosn1*1 *oraz -ardziej kierowni*z1 rol4L w dziaania*h
Wydzia/ , i $o%isji RR prowadzony*h Kza ple*a%i *zoowy*h polityk9w
ko%/nisty*zny*hL
HM
I
Przewodni*z1*y $PCz $le%ent Gottwald, a od lip*a !CJ rok/ pre%ier, nie
dawa wiary alar%isty*zny% raporto% (tB o z-liaj1*y% si4 przewro*ie z /dziae%
ar%ii, %ontowany% rzeko%o przez nieko%/nisty*zne partie polity*zneI W za%a*h
stan/ nie wierzya r9wnie wi4kszo?O kierowni*twa $PCz, ale *z/a, e trze-a
/przedziO prze*iwnik9w polity*zny*h, kt9rzy pr9-/j1 wy%anewrowaO ko%/nist9w od
wadzyI .a po*z1tk/ !CM rok/, Prokop 6rtina, %inister sprawiedliwo?*i z partii
.arodowo#(o*jalisty*znej podj1 wraz z inny%i nieko%/nisty*zny%i %inistra%i
-ezsk/te*zn1 pr9-4 powoania ko%isji w *el/ z-adania nar/sze+ prawa przez
(tBI .ie*o p9Qniej, ! l/tego, do Pragi przy-y sowie*ki wi*e%inister spraw
zagrani*zny*h WIAI ,orin, do niedawna a%-asador w Cze*hosowa*ji, kt9ry
wezwa Gottwalda do zde*ydowanej konfronta*ji z prze*iwnika%i ko%/nist9wI
Gottwald zgodzi si4, ale zrezygnowa z propozy*ji na*iskaj1*ego na+ ,orina, e-y
poprosiO o po%o* ar%i4 radzie*k1I KBy to jedyny przypadek w jego y*i/L, e-y
Gottwald nie wykona sowie*kiej instr/k*ji # pisa $apan
H!
I
Cakie% nie*h*1*y opozy*ja posza Gottwaldowi na r4k4I AE l/tego katoli*y,
de%okra*i i narodowi so*jali?*i /st1pili z rz1d/, li*z1*, e sprowok/j1 dy%isj4
ga-inet/ i rozpisanie nowy*h wy-or9wI Przeli*zyli si4I W rz1dzie pozostali so*jal#
de%okra*iI Gottwald, za%iast rozwi1zywaO parla%ent, /tworzy A! l/tego nowy
rz1d 2ront/ .arodowego, zoony wy1*znie z ko%/nist9w i sy%patyk9w ko%/niz%/I
W *ay% kraj/ za*z4y powstawaO Kko%itety dziaaniaL 2ront/ .arodowego, kt9re
pod przyzwalaj1*y% okie% poli*ji i (tB /z/rpoway so-ie rol4 parla%ent/ i
przyj4y *akowit1 na*jonaliza*j4I Prezydent Benes podda si4 presji ko%/nist9w i
/st1piI (faszowane wy-ory w %aj/ dopeniy ko%/nisty*znego pod-oj/I W *zerw*/
Gottwald zast1pi Bene?a na stanowisk/ prezydentaI ,%ar kilka lat p9Qniej,
BH
w !FB rok/, jak na porz1dnego ko%/nist4 przystao # na zapalenie p/*, kt9rego
si4 na-awi pod*zas pogrze-/ (talina
ME
I
[ [ [
G/gosawia -ya jedyny% kraje% w powojennej "/ropie Ws*hodniej, w kt9ry%
ko%/ni?*i zerwali z 8oskw1I Gej ?lade% posza dopiero w !JM rok/ Al-aniaI
,araz po zako+*zeni/ dziaa+ wojenny*h ni* jednak nie wskazywao, e przyw9d*a
$o%/nisty*znej Partii G/gosawii, pre%ier, %arszaek :ito stanie si4 g9wny%
o-iekte% wrogi*h ak*ji 8GBI :ito &prawdziwe nazwisko Gosip Broz) -y jedny% z
garstki *zoowy*h ko%/nist9w j/gosowia+ski*h, kt9ry% pod*zas po-yt/ w ,wi1zk/
Radzie*ki% /dao si4 wyj?O *ao z Kwielkiego terror/LI (ekretarze% generalny% partii
ko%/nisty*znej zosta w !BH rok/, jako protegowany kandydat .$W6I W
ta%ty*h *zasa*h, pisa przyszy krytyk :ito # 8iloTan 6jilas, kontakty z .$W6 nie
-yy dla ko%/nisty ni*zy% poniaj1*y%R
3a+yszy na nielegalny stat/s partii, powi1zania z sowie*ki% wywiade% -yy konie*zne ze
wzgl4d9w organiza*yjny*hI 2akt posiadania powi1za+ z wywiade% /waany -y przez
posz*zeg9lny*h *zonk9w partii za wyr9nienie, swoiste /honorowanie, kt9re
/%a*niao prestiI
:ito odra-ia ko%/nisty*zn1 pa+sz*zyzn4I W lata*h Kwielkiego terror/L pot4pia
dotkni4ty*h *zystk1 towarzyszy w partyjny% organie KProleterL, w zwyky*h
stalinowski*h inwektywa*hR tro*ki?*i, zdraj*y, frak*joni?*i, szpiedzy, ele%enty
antypartyjne
5l
I $iedy :ito zosta przyw9d*1 ko%/nisty*zny*h partyzant9w, agent
.$W6 Gosip $opiniO, o kryptoni%ie KWozd/*hL, zapewnia %/ kontakt radiowy z
8oskw1I Pod konie* wojny, pisa 6jilas, Ksowie*ki wywiad zwra*a spe*jaln1
/wag4 na :itoL
MA
I
$iedy /stay dziaania wojenne, nadal ni* nie zwiastowao gwatownej kon#
fronta*ji %i4dzy (taline% a :ito, do jakiej %iao doj?O w *i1g/ trze*h latI Po%i%o
p9Qniejszej g4-okiej nie*h4*i do staliniz%/, wspo%inaj1* lata powojenne, 6jilas
/*z*iwie podkre?laR
2akte% jest, e nikt z kierowni*twa partii nie %ia antysowie*ki*h pogl1d9wI Ani przed
wojn1, ani w *zasie wojny, ani po wojniefIII\I Przyw9d*y i szeregowi *zonkowie partii nie
-yli-y tak zjedno*zeni, ani tak przesi1kni4*i ideologi1, gdy-y nie wierzyli w Kkierowni*z1
si4 so*jaliz%/LI (talin i ,wi1zek (owie*ki -yli naszy% ka%ienie% w4gielny% i
p/nkte% d/*howy*h narodzinfIII\I
(pory oda% prasy za*hodniej okre?la G/gosawi4 jako Ksowie*kiego satelit4
n/%er lLI (talin te l/-i *hwaliO :itoI $iedy po powro*ie z pogrze-/ przewod#
ni*z1*ego Rady .ajwyszej, $alinina, w !CJ rok/, K*zoowi towarzyszeL wspo#
%inali przyj4*ie zgotowane w 8oskwie :ito, K-yli w ekstazie, peni oszoo%ienia,
BM
z paaj1*y%i o*zy%a i /?%ie*he% od /*ha do /*haI .awet :ito kra?nia z d/%y w
Yskro%nejZ *iszy i opanowani/L
(B
I
(talina i .$GB niepokoia jednak pewno?O sie-ie :ito oraz jego skonno?O do
sa%odzielny*h s1d9wI W prze*iwie+stwie do reszty powstaj1*y*h de%okra*ji
l/dowy*h, j/gosowia+s*y partyzan*i sa%i oswo-odzili kraj od .ie%*9w i Wo*h9wI
$r9tko po kapit/la*ji .ie%ie*, :ito zadeklarowa wyraQnieR K.igdy j/ nie da%y si4
/zaleniO od nikogoLI Pod konie* wojny, nie *h*1* zaogniaO stos/nk9w z za*hodni%i
soj/sznika%i, (talin wola, e-y w G/gosawii powsta rz1d koali*yjny, zoony z
*zonk9w $o%itet/ .arodowego :ito oraz prze-ywaj1*ego w 0ondynie kr9lewskiego
rz1d/ na wy*hodQstwie 7Tana (/-asi*aI :ito nie podj1 jednak adnej powanej pr9-y
wykonania zo-owi1za+ poroz/%ienia zawartego w !CC rok/ z rz1de% na
wy*hodQstwieI (/-asiO otrzy%a wprawdzie stanowisko %inistra spraw zagrani*z#
ny*h, ale zrezygnowa z niego w paQdziernik/ !CF rok/, w prote?*ie prze*iwko
nar/szenio% poroz/%ienia przez :itoI 8iesi1* p9Qniej rz1d :ito odni9s przygniataj1*e
zwy*i4stwo w sfaszowany*h wy-ora*hI Wiel/ zagrani*zny*h o-serwator9w, w ty%
reprezentan*i Wielkiej Brytanii i (tan9w ,jedno*zony*h, -yli przekonani, e gdy-y
wy-ory -yy rze*zywi?*ie wolne, to ko%/ni?*i odnie?li-y sro%otn1 porak4
8
I
Przy*zyn1 pierwszej, nie rozgaszanej jesz*ze, k9tni j/gosowia+sko#sowie*kiej
-yo %ieszanie si4 .$GB w sprawy wewn4trzne G/gosawiiI W*ze?niej j/ do#
*hodzio do awant/r %i4dzy dorad*1 .$GB w Belgradzie, podp/kownikie%
:i%ofiejewe%, a szefe% s/-y -ezpie*ze+stwa :ito, Aleksandre%#0eka Ran#
koTi*ie%I RankoTiO nie -y *zowiekie%, kt9rego %ona -yo atwo nastraszyOI
By wi4ziony i -r/talnie -ity w lata*h trzydziesty*h, w !C rok/ zapao go i
stort/rowao gestapo i tylko ?%iay atak partyzant9w na wi4zienie /ratowa %/
y*ieI Pod konie* wojny zosta dyrektore% Bi/ra 0/dowej O*hrony &O,.A) w
%inisterstwie si z-rojny*h :itoI W l/ty% !CJ rok/ zosta %inistre% spraw
wewn4trzny*h, zatrzy%/j1* nadal kontrol4 nad O,.A, kt9re %iesi1* p9Qniej
zostao prze%ianowane na 'rz1d Bezpie*ze+stwa Pa+stwowego &'6BA), *ho*ia
pop/larnie nadal nazywano t4 instyt/*j4 O,.AI W opinii 6jilasa, adwesarz Ran#
koTi*ia, sowie*ki dorad*a :i%ofiejew Knie okazywa tak *harakterysty*zny*h dla
Rosjan nagy*h przejaw9w przyjaQniLI
:i%ofiejew potrafi przyj?O do -i/ra RankoTiOa wygl1daj1* powanie i pon/roI Wy*hodzi
al-o ?wiey i peen energii, al-o z ogone% %i4dzy noga%i, w zaleno?*i od tego, *zy
o%awiano sprawy wzaje%nej wsp9pra*y, *zy RankowiO przedstawi %/ niepodwaalne
fakty wer-owania przez (owiet9w o-ywateli G/gosawiiI ,awsze potrafili si4
poroz/%ieO, *ho*ia RankoTiO ledwie d/ka po rosyjsk/, a :i%ofiejew zna ser-ski
jesz*ze gorzejI 7 -yo do-rze, a wy*hodzia na jaw kolejna afera wer-/nk/ i RankoTiO
znow/ -eszta :i%ofiejewa, a on zn9w t/%a*zy si4 w ten sa% spos9-, e -ya to nie
/zgodniona dziaalno?O jednego agenta i nie jest to adna ofi*jalna polityka 8oskwy, a
w adny% wypadk/ nie jego
MF
I
Prawda wygl1daa ina*zejI Wer-owanie agent9w w powojennej G/gosawii
-yo priorytetowy% zadanie% .$GBD8GBI .awet w rz1dzie :ito zwer-owano
B!
dw9*h agent9wI Pierwszy% -y %inister prze%ys/ Andrija 5e-rang, -yy dow9d*a
oddzia9w partyzan*ki*h w Chorwa*jiI ,godzi si4 na wsp9pra*4 zaszantaowany
przez .$GB, kt9re wyszperao, e tort/rowany przez gestapo zdradzi kilk/
towarzyszyI 6r/gi% infor%atore% sowie*kiego wywiad/ wewn1trz rz1d/ -y
%inister finans9w (treten N/joTiOI
W !CF rok/ :ito nie wiedzia jesz*ze o o-e*no?*i sowie*ki*h agent9w we
wasny% rz1dzie, ale wpad w f/ri4, kiedy dowiedzia si4, e ofi*er .$GB /siowa
/wie?O i zwer-owaO *zoowego kryptologa, 6/si*4 PeroTiOI K(zpiegostwa nie
-4dzie%y tolerowaOV :rze-a i% to zaraz powiedzieOL # krzy*za do Rankowi*ia,
kt9ry przyni9s wiado%o?OI Wz-/rzony knowania%i .$GB, :ito kaza wezwaO
a%-asadora ,(RR i szefa sowie*kiej %isji wojskowej, i zaprotestowa oso-i?*ie
prze*iwko taki% praktyko%
(fi
I
Ostry sprze*iw wo-e* %etod .$GB nie ozna*za, e :ito nie korzysta z sowie*ki*h
wzor*9wI W *i1g/ *ztere*h lat wojny partyzan*kiej zgin1 *o dziesi1ty z F
%ilion9w %ieszka+*9w G/gosawiiI :ito i ko%/ni?*i odnie?li zwy*i4stwo nie tylko
nad .ie%*a%i i Wo*ha%i, ale r9wnie w wyj1tkowo -r/talnej wojnie do%owejI
.ato%iast po zwy*i4stwie, rz1dy terror/ kontyn/owao O,.A, likwid/j1* *zetnik9w
8i*hajowi*za oraz *zonk9w inny*h /gr/powa+ opozy*yjny*hI 6oktor 8i*ha Grol,
-yy *zonek kr9lewskiego rz1d/ na wy*hodQstwie, -4d1* j/ wi*epre%iere% o?wiad*zy
late% !CF rok/, e G/gosawia Kto nie pa+stwo, to rzeQniaLI ,dradzony
8i*hajowi*z zosta /j4ty w !CJ rok/ i stra*ony po pro*esie pokazowy%I W p/apk4
ko%/nist9w zwa-i go wasny dow9d*a zwer-owany przez O,.A
(H
I K$ontrola, jak1
tajna poli*ja sprawowaa nad *ay%i o-szara%i y*ia spoe*znego, przenikaa do y*ia
rodzinnego i prywatnego, a nawet zatr/waa y*ie wewn4trzne partiiL # o*enia p9Qniej
8iloTan 6jilas
M(
I Brytyjski ?wiadek wydarze+, 2rank Wadda%s, pisa w !CJ rok/R
O,.A %a *akowit1 kontrol4 nad y*ie%, wolno?*i1 i wasno?*i1 wszystki*h o-ywateliI
8oe aresztowaO, posaO do wi4zienia -ez s1d/, deportowaO l/- KlikwidowaOL kogo
*h*eI .a ni* zdaj1 si4 protesty i pytania o pow9dI 6latego te *ae spoe*ze+stwo yje w
taki% stra*h/I
Pro*esy pokazowe !CH rok/ zde%askoway wiel/ Kszpieg9w w s/-ie o-*y*h
i%perialist9wL w?r9d -yy*h *zetnik9w, Kkapitalisty*zny*h sz/%owinL, $o?*ioa
$atoli*kiego oraz inny*h prze*iwnik9w rey%/
5!
I
W pierwszy*h lata*h powojenny*h w kierowni*twie $o%/nisty*znej Partii
G/gosawii po*z/*ie wsp9lnoty ze ,wi1zkie% (owie*ki% oraz powstaj1*y%i kraja%i
de%okra*ji l/dowej przewaao w*i1 nad iryta*j1 wywoywan1 przez %a*hina*je
8GBI Gesz*ze na po*z1tk/ !CM rok/ nie widaO -yo zwiast/n9w ostrej konfronta*ji,
jaka %iaa nast1piO za kilka %iesi4*yI We wrze?ni/ !CH rok/, pod*zas pierwszego
spotkania $o%infor%/, powojennego nast4p*y $o%intern/, G/gosawi4 podawano za
przykad %niej zde*ydowany% partio%I Belgrad otrzy%a te %iejs*e w przyszy%
sekretaria*ie $o%infor%/I
$opoty za*z4y si4 na po*z1tk/ !CM rok/, po j/gosowia+skiej stronie, gdzie
wykryto podj4t1 przez sowie*ki*h dorad*9w pr9-4 podwaenia lojalno?*i na*zel#
BAE
nego dow9dztwa ar%iiI Ae^ Be-ler, przyszy przedstawi*iel G/gosawii w O.,,
rela*jonowa, e Kz pole*enia (talina, Rosjanie penetrowali *oraz g4-iej i g4-iej
organiza*j4 naszej ar%ii i to -yo przy*zyn1 pro-le%9wLI RozdQwi4k zosta spro#
wokowany przez stron4 rosyjsk1I (talin *z/ si4 *oraz -ardziej zaniepokojony rosn1*1
niezaleno?*i1 :ito, a zaalar%owa go przedstawiony przez j/gosowia+skiego
przyw9d*4 plan federa*ji -aka+skiejI (talin zinterpretowa t4 propozy*j4 jako
poten*jalne zagroenie dla sowie*kiej hege%oniiI W %ar*/ !CM rok/ 8oskwa odwoaa
*ywilny*h i wojskowy*h dorad*9w i z wyraQn1 zo?*i1 pot4pia $o%/nisty*zn1 Parti4
G/gosawii za tolerowanie w swy*h szerega*h ideologi*zny*h od#sz*zepie+*9w i
-rytyjski*h szpieg9wI W ?lad za t1 krytyk1, $o%infor% wykl/*zy AM *zerw*a
G/gosawi4 i zaapelowa do Kzdrowy*h ele%ent9wL w partii o o-alenie kierowni*twa
yj)
I
(talin powanie prze*eni swoje %oliwo?*iI Chwali si4, jak opisywa Chr/#
sz*zow, e Kwystar*zy %i tylko kiwn1O %ay% pal*e%, a :ito zniknieLI $iedy %/ si4
nie /dao, Kkiwa, *zy% %iaL, ale :ito nadal %ia w r4k/ parti4, ar%i4 i aparat
pa+stwowy, i dziery wadz4 tak silnie, jak aden przyw9d*a l/dowej de%okra*jiI
'6BA i 8GB rozpo*z4y %order*z1 wojn4 s/- wywiadow*zy*hI 5e-rang i
N/joTiO, dwaj radzie**y agen*i w rz1dzie :ito, zostali naty*h%iast aresztowaniI
:rze*h zwer-owany*h przez sowie*ki wywiad wyszy*h ofi*er9w ar%ii
j/gosowia+ski*h zostao zapany*h, kiedy /siowali przekra?O si4 do R/%/niiI 7nny*h
agent9w wykryto nawet w o-stawie :itoI 6jilas pisa, e 8GB opra*owao plan
Kwy%ie*enia *aego polit-i/ra z pistolet9w %aszynowy*h, kiedy z-ierze si4 w willi
:ito na partyjk4 -ilardaLI '6BA r9wnie odwoywao si4 do terror/ nie sz*z4dz1*
Kzdraj*9wL $o%infor%/, *ho*ia nie -y to Kwielki terrorL .$W6 z lat trzydziesty*hI
0ate% !CM rok/ 6jilas zwierza si4 RankoTi*iowiR K:rakt/je%y teraz sy%patyk9w
(talina, tak jak on traktowa swoi*h wrog9wLI Przeraony RankoTiO prosiR K.ie %9w
takV .ajlepiej %il*z o ty%VL RankoTiO przyzna p9Qniej, e do o-oz/ kon*entra*yjnego
na wyspie Goli Otok wysano A tysi4*y sy%patyk9w (talina i $o%infor%/ &wiel/ z
ni*h -yo zapewne wyi%aginowany%i sy%patyka%i)I Prawdziwa li*z-a zesany*h
-ya prawdopodo-nie zna*znie wi4kszaI Wedle 6jilasa, Kzo i /pokorzenie # zo nie do
por9wnania, nieko+*z1*e si4 /pokorzenie # *zekao wi4Qni9w zesany*h do o-oz/LI
Wi4Qniowie adowani na statek pyn1*y na Goli Otok zrz/*ani -yli do adowni gow1
w d9I Ge?li przeyli, to po przy-y*i/ na %iejs*e *zekaa i*h d/ga K?*ieka zdrowiaL,
zoona z poli*jant9w i pozostay*h wi4Qni9wI 'wi4zieni poniani -yli na kady%
krok/, a zwyk1 kar1 za od%ow4 pot4pienia wasny*h, prawdziwy*h l/-
wyi%aginowany*h, win i pokajania si4 -yo zan/rzenie gowy w wiadrze z
ekskre%enta%i

LI
Pierwszy% d/y% s/k*ese% 8GB w tajnej wojnie z '6BA -yo zorganizo#
wanie przewrot/ w Al-anii, w kt9ry% ods/ni4to od wadzy zwolennik9w :itoI A
do zerwania z :ito, (talin -y zadowolony, e Al-ania jest pa+stwe% sateli*ki%

BA
+- 9 KGB
G/gosawiiI Pod*zas wojny j/gosowia+s*y Kdorad*yL zreorganizowali $o%/ni#
sty*zn1 Partie Al-anii, kt9rej sekretarze% generalny% -y "nTer 5o^ha, a jego
praw1 r4k1 $o*i Po^e, przyszy %inister spraw wewn4trzny*h w kontrolowany%
przez ko%/nist9w rz1dzieI KBez walki narod9w G/gosawii, stawianie opor/ przez
%ay nar9d al-a+ski -yo-y nie do po%y?leniaL # %9wi 5o^ha zaraz po zako+#
*zeni/ wojnyI
Pod na*iskie% j/gosowia+skiego O,.A, al-a+ska partia o*zy?*ia si4 z
Kod*hyle+*9wL i Ktro*kist9wL, w?r9d kt9ry*h znaleQli si4R rozstrzelany za
Klewi*owe od*hylenieL przyw9d*a organiza*ji %ody*h ko%/nist9w Anastas 0/do,
*zonek -i/ra polity*znego, 8/stafa Gjinishi, zlikwidowany za tworzenie jedno#
litego front/ antyfaszystowskiego z gr/pa%i K-/r/azyjny%iL, oraz 0azar 2/ndo,
jeden z zaoy*ieli $o%/nisty*znej Partii Al-anii, kt9ry w !CC rok/ powr9*i
roz*zarowany z Ksowie*kiego raj/L i zosta zat/*zony na ?%ierO na o*za*h
przeraony*h *zonk9w -rytyjskiej %isji wojskowejI
Prawd4 %9wi1*, $o%/nisty*zna Partia Al-anii wysza z wojny jako etni*zna
filia $o%/nisty*znej Partii G/gosawiiI Al-a+ska s/-a -ezpie*ze+stwa, (ig/ri%i,
znajdowaa si4 pod -a*zn1 kontrol1 O,.A, tak jak pozostae ws*hodnioe/ropejskie
s/-y -yy pod nadzore% .$GBI ,aleno?O ta oraz za/fanie, jaki% :ito o-darza
nadzor/j1*ego (ig/ri%i %inistra spraw wewn4trzny*h Po^e, sprawiaa, e "nTer
5o^ha *z/ si4 *oraz -ardziej zagroonyI W %aj/ !CH rok/ Po^e, zorganizowa
pro*es pokazowy ! nastawiony*h wrogo do G/gosawii *zonk9w 0/dowego $on#
gres/, kt9ry% wy%ierzono kary d/goletniego wi4zienia za Kdziaalno?O wywrotow1LI
Pod*zas zaoy*ielskiego zjazd/ $o%infor%/, w sierpni/ !CH rok/, ko%/nist9w
al-a+ski*h reprezentowaa delega*ja $o%/nisty*znej Partii G/gosawiiI Cztery
%iesi1*e p9Qniej (talin radzi 6jilasowiR KPowini?*ie pokn1O Al-ani4I 7% szy-*iej,
ty% lepiejVL
!A
(owie*ko#j/gosowia+ski konflikt otworzy w !CM rok/ 5o^hy %oliwo?O
rozprawienia si4 z *oraz silniejszy% Po^eI W *zasie, gdy sowie**y dorad*y
odwoywani -yli z Belgrad/, li*zni ofi*erowie 8GB przy-ywali do :iranyI Po
zerwani/ stos/nk9w %i4dzy :ito a 8oskw1, 5o^ha kaza wydaliO naty*h%iast
wszystki*h dorad*9w i spe*jalist9w j/gosowia+ski*h, i za-ra si4 do rywalaI Po^a
-ezsk/te*znie /siowa ratowaO si4 gesta%i lojalno?*i wo-e* ,wi1zk/ (owie*kiegoI
,osta aresztowany wraz z naj-liszy%i sy%patyka%i i zdj4ty ze stanowiska
%inistra spraw wewn4trzny*hI .owy% szefe% resort/ zosta 8eh%et (heh/, kt9ry
wezwa dorad*9w 8GB do po%o*y w przeprowadzeni/ *zystki i reorganiza*ji
(ig/ri%iI Po pi4*i/ %iesi1*a*h nadzorowany*h przez ofi*er9w 8GB przes/*ha+ i
tort/r w *ela*h (ig/ri%i, Po^e i jego wsp9pra*owni*y zoyli sz*zeg9owe
zeznaniaI Po^e przyzna si4, e w lata*h wojny zosta zwer-owany przez wywiad
-rytyjski i a%eryka+ski, e szef -rytyjskiej %isji wojskowej poinfor%owa go w
!CB rok/, i :ito jest -rytyjski% agente% oraz, e /*zestni*zy w przygotowywany%
wsp9lnie przez :ito i (e*ret 7ntelligen*e (erTi*e spisk/, kt9rego *ele% -yo
w*honi4*ie Al-anii przez G/gosawi4I ,a te wyi%aginowane przest4pstwa zosta
rozstrzelany w lip*/ !C! rok/
!B
I
BAA
Pro*es i egzek/*ja Po^e stanowiy prel/di/% do *aej serii pro*es9w pokazo#
wy*h, prawdziwy*h, le*z jesz*ze *z4?*iej wyi%aginowany*h, zwolennik9w :ito,
kt9re 8GB fa-rykowao wzd/ i wszerz "/ropy Ws*hodniejI A do ?%ier*i
(talina w !FB rok/, :ito przej1 po :ro*ki% rol4 wielkiego heretyka ko%/niz%/I W
prze*iwie+stwie do :ro*kiego, :ito wyszed z pi4*ioletniej konfronta*ji z pot4g1
8GB *ao, a nawet zwy*i4skoI W ty% sa%y% *zasie 8GB odnioso wiele spek#
tak/larny*h s/k*es9w w z%agania*h z wywiada%i za*hodni%i, ale podo-nie jak w
lata*h trzydziesty*h, sporo energii 8GB tra*io nie na walk4 z realny%, *o z
wyi%aginowany% prze*iwnikie%I
0ozdzia> TZ
Cimna wo1na D Eaza sta'inowska
!CF#!FB
Od zako+*zenia 77 wojny ?wiatowej (tany ,jedno*zone staj1 si4 w no%en#
klat/rze sowie*kiej Kg9wny% prze*iwnikie%L, a w koresponden*ji .$GBD8GB,
doty*z1*ej '(A, *oraz *z4?*iej pojawia si4 okre?lenie g>any! $rotini/; Czter#
dzie?*i lat p9Qniej, kiedy Gordijewski peni o-owi1zki rezydenta $GB w 0ondynie,
ter%in ten stosowano powsze*hnie dla okre?lenia (tan9w ,jedno*zony*hI Wielka
Brytania, kt9r1 .$W6 /waao za g9wnego prze*iwnika przed wojn1, po !CF
rok/ zesza na dr/gi plan, stosownie do jej z%niejszaj1*ej si4 roli w powojenny%
?wie*ie

I
Pod*zas 77 wojny ?wiatowej, kiedy Brytyj*zy*y i A%erykanie kon*entrowali
sw9j wysiek na wal*e z wrogie% w "/ropie i na Pa*yfik/ &a nie na przygotowy#
wani/ zi%nej wojny, jak twierdzili Rosjanie), wywiad rosyjski %ia swo-od4
dziaania, jaka j/ %/ si4 nigdy wi4*ej nie trafiaI $apit/la*ja .ie%ie* i Gaponii
stworzyy %oskiewskiej Centrali nowe pro-le%yI Pierwszy%, paradoksalnie, -ya
de%o-iliza*ja li*zny*h wojenny*h s/- wywiadow*zy*h Wielkiej Brytanii i '(AI
Podj4ta we wrze?ni/ !CF de*yzja prezydenta :r/%ana o rozwi1zani/ O(( po#
z-awia za jedny% za%a*he% .$GB kilk/nast/ agent9w penetra*yjny*h, /plaso#
wany*h w s/-ie wywiadow*zej gtanogo $rotini/a; $iedy w !CH rok/ powoano
Centraln1 Agen*j4 Wywiadow*z1 C7A, sowie*ki wywiad %/sia za*zynaO od nowa i
nigdy %/ si4 nie /dao tak silnie spenetrowaO C7A, jak to osi1gn1 w O((I &$si1ka
zostaa napisana przed zde%askownie% Aldri*ha KRi*kL A%esa w !!C rok/,
d/goletniego agenta $GB w ser*/ C7A, kt9ry %IinI zdradzi Gordijewskiego - $rzy
$; t>um;=;
W Wielkiej Brytanii de%o-iliza*yjna likwida*ja %inisterstwa infor%a*ji i (O"
poz-awia Petera (%olletta i Ga%esa $l/g%anna dost4p/ do jaki*hkolwiek taje%ni*I
(%ollett wr9*i do nazwiska (%9ka, przeni9s si4 do Wiednia i zn9w za*z1
pra*owaO jako dziennikarzI ,de%o-ilizowany $l/g%ann zosta na powr9t dziaa#
*ze% partii ko%/nisty*znej i w ko+*/ ofi*jalny% historykie% $o%/nisty*znej
Partii Wielkiej BrytaniiI
6e%o-iliza*ja poz-awia r9wnie Central4 jedynego agenta w 87#FI Anthony
Bl/nt op/?*i kontrwywiad z peny% -ogosawie+stwe% .$GBI Prowadz1*y go w
*zasie wojny Anatolij G9rski od dawna sygnalizowa, e Bl/nt jest wy*zerpany
napi4*ie% i z%4*zony dostar*zanie% *zasa%i nawet tysi1*a dok/%ent9w %iesi4*znieI
Potwierdza to Borys $rotow, kt9ry przej1 prowadzenie Bl/nta od G9rskiego late%
!CC rok/I Pod konie* rok/ 8oskwa dosza do wniosk/, e dalsza pra*a
BAC
Bl/nta w 87#F stwarza powane ryzyko opera*yjneI (zef 7.', 2itin, zanotowa w
te*z*e Bl/nta w !CF rok/R
Agent wykona tak ol-rzy%i1, wr4*z tytani*zn1, pra*4 dla nas w *zasie wojny, e %/si
-yO wy*zerpanyI Powinni?%y zostawiO go w spokoj/ przez okres od F do E lat
A
I
Bl/nt -y rze*zywi?*ie wy*zerpanyI $r9tko przed odej?*ie% z 87#F, w listo#
padzie !CF rok/, i powrote% do ?wiata szt/ki, gdzie o-j1 stanowisko k/stosza
o-raz9w kr9lewski*h, a od !CH rok/ dyrektora 7nstyt/t/ Co/rta/ld, doszo do
groQnego in*ydent/ potwierdzaj1*ego o*en4 2itina i ?wiad*z1*ego, jak dale*e
z%4*zyo go podw9jne y*ie agentaI Pewnego dnia roz%awiaj1* z koleg1 p/kow#
nikie% K:arL Ro-insone%, Bl/nt stwierdzi nagleR KWiesz, %a% wielk1 frajd4 z
tego, e przekazae% Rosjano% nazwiska wszystki*h ofi*er9w 87#FVL
B
Gak si4 wydaje, 2itin %ia nadziej4, e o-owi1zki Bl/nta zdoa przej1O prowa#
dzony przez niego jako s/-agent 0eo 0ong, kt9ry nadal pra*owa w (/-ie
Bezpie*ze+stwaI Po zako+*zeni/ wojny 0ong przeszed z 87#C w %inisterstwie
wojny do Brytyjskiej $o%isji $ontrolnej w ok/powany*h .ie%*ze*h, gdzie awan#
sowa z *zase% na zast4p*4 dyrektora wywiad/I W !CJ rok/ Bl/nt reko%endowa go
na kierowni*ze stanowisko w 87#FI $o%isja personalna wy-raa jednak innego
kandydata, *ho*ia, jak %9wiono, s/-agentowi Bl/nta niewiele za-rako
C
I Po tej
pora*e 0ong stra*i apetyt na pra*4 wywiadow*z1I Od%awia /trzy%ywania
reg/larny*h kontakt9w z ofi*ere% prowadz1*y%I Gego nie*h4O Centrala t/%a*zya
odej?*ie% Bl/nta, kt9ry po?redni*zy doty*h*zas w wy%ianie %ateria9w oraz
z%ian1 syt/a*ji rodzinnejI 0ong rozwi9d si4 z on1, kt9ra %iaa ko%/nisty*zne
przekonania i za>o+yA nor%aln1 rodzin4 z inn1 ko-iet1I 'sy*haj1*y kontakt pod#
trzy%ywa Bl/nt, kt9ry podej%/j1* si4 okazjonalnie dro-ny*h pra* dla Centrali,
odwiedzi dwa l/- trzy razy .ie%*y od-iera %ateriay wywiadow*ze od 0onga
F
I
Podo-nie jak wi4kszo?O z%o-ilizowany*h w *zasie wojny pra*ownik9w s/-
wywiadow*zy*h, Gohn Cairn*ross r9wnie odszed Kdo *ywilaL po kapit/la*ji
.ie%ie*I .ie potrafi, tak jak Phil-y, nawi1zaO do-ry*h kontakt9w z kolega%i w
londy+ski% dow9dztwie (7(, w Broadway B/ildings, gdzie przeszed w !CB rok/
z o?rodka radiowywiad/ w Blet*hley ParkI (zef wywiad/ polity*znego (7(, 6aTid
2oot%an, kt9ry -y zwierz*hnikie% Cairn*rossa, /waa go za Kk9tliwego
dziwakaL
J
I W prze*iwie+stwie do Bl/nta nie odszed jednak z sowie*kiego wywiad/ na
/rlopI Wr9*i po wojnie do %inisterstwa skar-/ i nadal *o %iesi1* przekazywa
%ateriay wywiadow*ze, kt9re od-iera jego ofi*er prowadz1*y Borys $rotowI
$olejni dwaj *zonkowie KPi4*i/ Wspaniay*hL, G/y B/rgess i 6onald 8a*lean,
zaj%owali w dalszy% *i1g/ wpywowe stanowiska w naj-ardziej prestiowy%
resor*ie # 8inisterstwie (praw ,agrani*zny*hI W !CJ rok/ B/rgess zosta oso-isty%
asystente% 5e*tora 8*.eil, %inistra stan/ w 2oreign Offi*e w *zasa*h
powojennego rz1d/ Partii Pra*yI 8a*lean w ty% *zasie potwierdzi swoj1 rep/ta*j4
a%-itnego %odego dyplo%aty w waszyngto+skiej a%-asadzie
H
I 8i%o to sowie*ka
penetra*ja angielsko#a%eryka+skiej spoe*zno?*i wywiadow*zej zostaa drasty*znie
ograni*zonaI Rozwi1zanie O(( pozostawio, jak si4 wydaje, Central4 -ez adnego
BAF
wysoko /plasowanego agenta w WaszyngtonieI 0ikwida*ja (O", w po1*zeni/ z
odej?*ie% Bl/nta z 87#F i Cairn*rossa z (7(, pozostawia Centrali tylko jednego
agenta w -rytyjski*h s/-a*h wywiadow*zy*h, ale -y to najlepszy agent spo?r9d
wszystki*h KPi4*i/ Wspaniay*hL, a -yO %oe najlepszy agent penetra*yjny w historii
$GBI $i% Phil-y -y jedyny% z%o-ilizowany% w *zasie wojny pra*ownikie% (7(,
kt9ry zosta /dekorowany po kapital/a*ji .ie%ie*I .iekt9rzy z koleg9w
widzieli j/ w ni% przyszego KCL # szefa (e*ret 7ntelligen*e (erTi*eI
.a do%iar de%o-iliza*yjny*h strat, poniesiony*h przez wojenne agent/ry w
s/-a*h wywiadow*zy*h (tan9w ,jedno*zony*h i Wielkiej Brytanii, .$GB
stan4o zaraz po wojnie w o-li*z/ dw9*h powany*h dezer*ji w A%ery*e P9no*nej i
r9wnie groQniej pr9-y dezer*ji w :/r*jiI W listopadzie !CF rok/ "liza-eth
Bentley za*z4a /jawniaO 2B7 swoj1 ol-rzy%i1 wiedz4 o opera*ja*h .$GB w (tana*h
,jedno*zony*hI Gej dezer*ja skonia wresz*ie 2B7 do powanego przest/diowania
dowod9w przedwojennej dziaalno?*i szpiegowskiej 8oskwy, kt9re przedstawi
zna*znie w*ze?niej Whittaker Cha%-ersI Wprawdzie w stos/nk/ do wi4kszo?*i
sowie*ki*h agent9w, zidentyfikowany*h przez Bentley i Cha%-ersa, 2B7 nie
zdo-yo dowod9w, kt9re %ona -yo-y przedstawiO w s1dzie i /zyskaO skaz/j1*y
wyrok, ale %iao wystar*zaj1*o d/o infor%a*ji, e-y i*h zne/tralizowaOI 7*h
/yte*zno?O dla .$GB spada nie%al do zeraI 8oskwa o-awiaa si4 nie na arty, e
2B7 ze-rao dowody, kt9re pozwol1 /rz1dziO wielki pro*es *aej siat*e, o-#
s/giwanej niegdy? przez "liza-eth BentleyI O-awy te rozwia dopiero Phil-y,
kt9ry przy-y do Waszyngton/ w !C! rok/ i szy-ko zorientowa si4 w syt/a*jiI
, *zw9rki najwaniejszy*h agent9w, kt9ry*h /jawnili "liza-eth Bentley i Whit#
taker Cha%-ers, tylko Alger 5iss stan1 przed s1de%I .a po*z1tk/ !CH rok/
op/?*i on departa%ent stan/ i zosta prezese% f/nda*ji CarnegieI W !FE rok/
skazano go za krzywoprzysi4stwo na F lat wi4zieniaI 5arry 6e^ter White, kt9ry po
odej?*i/ z departa%ent/ skar-/ zosta w !CF rok/ pierwszy% dyrektore%
8i4dzynarodowego 2/nd/sz/ Wal/towego, %ia atak ser*a i z%ar late% !CM
rok/ kr9tko po zoeni/ zezna+ przed $o%itete% 7z-y Reprezentant9w do (praw
6ziaalno?*i .iegodnej A%erykaninaI 6/n*an CI 0ee, -yy asystent szefa O((,
generaa 6onoTana, oraz 0a/*hlin C/rrie, -yy asystent prezydenta RooseTelta,
wyje*hali na e%igra*j4
5
I
6ezer*ja szyfranta 7gora G/zenki w Ottawie we wrze?ni/ !CF rok/ wywoaa w
sowie*ki% wywiadzie r9wnie silny wstrz1s, *o dwa %iesi1*e p9Qniej dezer*ja
"liza-eth BentleyI 8ao jednak -rakowao, a /*ie*zka G/zenki zako+*zya-y si4
niepowodzenie%I $iedy wie*zore% F wrze?nia zwr9*i si4 on o po%o* najpierw do
redak*ji KOttawa Go/rnalL, a p9Qniej w 8inisterstwie (prawiedliwo?*i, powiedziano
%/, e-y zgosi si4 nast4pnego dnia w godzina*h /rz4dowaniaI .ast4pnego dnia te
nikt si4 ni% nie zainteresowaI G/zenko sp4dzi no* z on1 i dzie*kie% /kryty /
s1siad9w, sysz1* jak .$GB wywala drzwi do jego %ieszkaniaI 6o*hodzia p9no*,
kiedy lokalna poli*ja przy-ya %/ na po%o*I Pre%ier $anady od !BF
BAJ
rok/, 8a*kenzie $ing, -y jesz*ze -ardziej naiwny ni prezydent RooseTeltI .ie
wierzy w sowie*k1 agent/r4 w Ottawie i po*z1tkowo nie dawa wiary rewela*jo%
G/zenkiI $iedy wresz*ie przekona si4, e dezerter %9wi prawd4, os/pia na
%y?l, e ,wi1zek (owie*ki %oe szpiegowaO wojennego soj/sznikaI .ie %og1*
przyj?O do sie-ie, notowa w dziennik/R
$iedy dykt/j4 t4 notatk4, w*i1 %y?l4, e kilka do%9w dalej %ie?*i si4 *entr/% intryg #
a%-asada sowie*kaI W *zasie wojny, kiedy $anada po%agala Rosji i starali?%y si4
/*zyniO wszystko dla roz-/dzenia kanadyjsko#rosyjskiej przyjaQni, jedna z odn9g rosyjskiej
s/-y szpiegowaa nasXIIIjI ,adziwiaj1*e, jak wiele kontakt9w nawi1zano z powodzenie%
w?r9d l/dzi na kl/*zowy*h stanowiska*h w rz1dzie i kr4ga*h prze%ysowy*h
!
I
G/zenko zdradzi nie tylko szerok1 sieO GR' w sa%ej $anadzie, ale r9wnie
/dzieli wiel/ infor%a*ji o sowie*ki% syste%ie szyfr9w, przedstawi dodatkowe
dowody szpiegostwa Algera 5issa i 5arry 6e^tera WhiteSaSk, dowody, kt9re
doprowadziy do skazania w !CJ rok/ -rytyjskiego szpiega ato%owego Allana
./nna 8aya, oraz wiado%o?O o istnieni/ w -rytyjski% wywiadzie sowie*kiego
agenta o krytoni%ie "lliI :aje%ni*y agenta "lli nie /dawao si4 odkryO przez
kikadziesi1t lat, a Gordijewski /zyska dost4p do jego te*zki personalnej w
ar*hiwa*h $GB i /stali w !M rok/, e "lli to 0eo 0ong LI
Pr9-a dezer*ji podj4ta w 7sta%-/le spowodowaa nieo%al takie sa%e straty dla
.$GB, *o przej?*ie na dr/g1 stron4 "liza-eth Bentley w (tana*h ,jedno*zony*hI AH
sierpnia !CF rok/, pra*/j1*y pod pasz*zykie% wi*ekons/la zast4p*a rezydenta
.$GB w :/r*ji, $onstantin Wok9w, napisa list do -rytyjskiego wi*ekons/la w
7sta%-/le, CI5I PageSa prosz1* go o pilne spotkanieI $iedy Page nie odpowiedzia,
C wrze?nia Wok9w pojawi si4 / niego oso-i?*ie, prosz1* o azyl dyplo%aty*zny
dla sie-ie i onyI W za%ian za azyl oraz FE tysi4*y f/nt9w szterling9w &okoo %iliona
f/nt9w z !!E rok/) o-ie*a dostar*zyO wane %ateriay, dok/%enty i infor%a*je, kt9re
ze-ra w Centrali pra*/j1* w -rytyjskiej sek*ji 7.'I 'wiarygad#niaj1* ofert4,
Wok9w powiedzia, e do naj*enniejszy*h agent9w sowie*ki*h z okres/ 77
wojny ?wiatowej naleao dw9*h pra*/j1*y*h w 2oreign Offi*e oraz sied%i/
Kwewn1trz syste%/ wywiad/ -rytyjskiegoL, z kt9ry*h Kjeden peni f/nk*j4 szefa
sek*ji kontrwywiad/ -rytyjskiego w 0ondynieLI Wok9w nalega, e-y
infor%a*je, kt9re przekaza wysane zostay do 0ondyn/ po*zt1 dyplo%aty*zn1, a
nie telegrafi*znie, gdy %a pewno?O, e *aa koresponden*ja szyfrowa %i4dzy
0ondyne% a a%-asad1 -rytyjsk1 w 8oskwie jest od dw9*h i p9 rok/ od*zytywana
przez sowie*kie s/-y dekrypta/
lA
I
$i% Phil-y -y zasko*zony, kiedy ! wrze?nia otrzy%a po*zt1 dyplo%aty*zn1 z
7sta%-// raport o pr9-ie dezer*ji WokowaI O-awia si4, e wz%ianka o Kszefie
wydzia/ kontrwywiadow*zegoL, *ho*ia %ao pre*yzyjna, wskazywaa, najpraw#
dopodo-niej s/sznie, na niegoI K:ego wie*zora pra*owae% do p9Qna w no*yI
Wydawao si4, e syt/a*ja wy%aga pilnego dziaania i /y*ia nadzwy*zajny*h
%etodL # pisa we wspo%nienia*h
B
I :y% Kpilny% dziaanie%L -yo -ez w1tpienia
alar%owe spotkanie z ofi*ere% prowadz1*y%, Boryse% $rotowe%I By to jeden
BAH
z naj-ardziej nie-ezpie*zny*h %o%ent9w w karierze $i%a Phil-ySegoI W Ottawie
niewiele -rakowao, a G/zen*e nie /dao-y si4 /*ie*I :eraz w 7sta%-/le niewiele
-rakowao, e-y Wok9w /jawni, ki% jest Phil-y, i zde%askowa wszystki*h
KPi4*i/ Wspaniay*hLI Wok9w %ia jednak niesa%owitego pe*haI A%-asador
Wielkiej Brytanii w :/r*ji -y na /rlopie, a charge d8affaires paa tak1 nie*h4*i1 do
szpiegostwa i wywiad/, e nawet nie powiado%i szefa pla*9wki (7(, Cyrila
8a*hray o propozy*ji WokowaI 8a*hray nie%al na pewno poj1-y w %ig wag4
otrzy%any*h infor%a*ji i sprawnie zaaranowa /*ie*zk4 WokowaS
C
I
.aty*h%iast po alar%owy% spotkani/ z Phil-yS%, wie*zore% ! wrze?nia,
$rotow ostrzeg Central4 przed spodziewan1 dezer*j1 WokowaI A wrze?nia
t/re*ki kons/lat w 8oskwie wyda wizy dwo% siepa*zo% .$GB, poz/j1*y% na
k/rier9w dyplo%aty*zny*hI .ast4pnego dnia postanowiono w 0ondynie, e Phil-y
/da si4 do :/r*ji, e-y zaj1O si4 spraw1 WokowaI R9ne op9Qnienia sprawiy, e
dotar do 7sta%-// dopiero AJ wrze?niaI ,godnie z nieprawdziw1 wersj1 likwida*ji
Wokowa, sfa-rykowan1 p9Qniej przez Phil-ySego i $GB na /ytek ,a*hod/,
Wok9w ewak/owany zosta z 7sta%-// Kkilka tygodni p9QniejL
F
I W rze*zywi#
sto?*i na dwa dni przed przy-y*ie% Phil-ySego, /?piono Wokowa wraz on1
jaki%? narkotykie%, wniesiono na nosza*h do sowie*kiego sa%olot/ i wywieziono
pod eskort1 dw9*h opiek/n9w .$GB
J
I
We wspo%nienia*h Phil-y opis/je, jak pod*zas powrotnej podr9y do 0ondyn/
spokojnie szki*owa raport s/ger/j1*y r9ne op*je niepowodzenia dezer*ji Wo#
kowaR pija+stwo, niedyskre*j4, pods/*h .$GB w jego %ieszkani/, l/- %oliwo?O
z%iany plan9w w ostatniej *hwiliI K7nna teoria, e Rosjanie zostali /przedzeni o
nawi1zani/ przez Wokowa kontakt/ z Brytyj*zyka%i, nie %a solidny*h podstaw, a
zate% nie -ya warta rozpatrywania w %oi% rapor*ieL # pisa we wspo%nienia*h
Phi-y
lH
I W rze*zywisto?*i Phil-y napisa z/penie inny raport i wr9*i do 0ondyn/
d/o -ardziej przej4ty, ni przyznaje si4 do tego w swy*h %e%/ara*hI 6r/ga
pr9-a dezer*ji, zaraz po /*ie*z*e G/zenki, zaalar%owaa goI Ba si4, e zostanie
zde%askowany i niepokoi si4, *zy przypadkie% z-yt silnie nie dyskredytowa
Wokowa w swoi% rapor*ieI .iepok9j ten podzielaa Centrala, kt9rej Phil-y nie
o%ieszka przekazaO kopii swojego raport/
M
I
W sprawozdani/ dla -rytyjski*h przeoony*h Phil-y /zasadnia *h4O dezer*ji
Wokowa fakte%, e -y on Kzdraj*1L, kt9rego KprzeniewierstwoL zostao wykryte
przez .$GBI Okre?lenia Kzdraj*aL i KprzeniewierstwoL nie pas/j1 do sporz1dza#
nego przez ofi*era (7( opis/ *zowieka, kt9ry pragnie przej?O na dr/g1 stron4I
Ch*1* za wszelk1 *en4 zdyskredytowaO wskaz/j1*e na niego infor%a*je Wokowa o
sowie*kiej penetra*ji, Phil-y za*z1 przesadnie podwaaO wiarygodno?O %ateria9w
wywiadow*zy*h, kt9re Wok9w o-ie*a przekazaOI O*enia dla przykad/ jako
podejrzany fakt, e Wok9w z jednej strony zapewnia o wielki% s/k*esie sowie*ki*h
kryptolog9w, kt9rzy od ponad dw9*h lat %ieli od*zytywaO -rytyjskie szyfry, a z
dr/giej strony nie przedstawi infor%a*ji kryptografi*znej
!
I .ieporadna pr9-a
zdyskredytowania Wokowa podj4ta przez Phil-ySego w rapor*ie z podr9y do
7sta%-// kontrast/je ze zna*znie -ardziej przekonywaj1*1 wersj1 sfa-rykowan1 na
/ytek pisany*h w 8oskwie pa%i4tnik9wI W o-li*z/ pierwszego realnego
BAM
zagroenia zde%askowanie%, Phil-y zatrz1s portka%iI .a razie -y w (7( poza
wszelki%i podejrzenia%i i epizod Wokowa w ni*zy% %/ nie zagroziI ,a*z4to go
podejrzewaO dopiero, kiedy /*iekli B/rgess i 8a*leanI Otwarto w9w*zas te*zk4
sprawy Wokowa i niezr4*zne /siowania zdyskredytowania niedoszego dezertera
stay si4 wany% ele%ente% do*hodzenia prze*iwko Phil-ySe%/I
[ [ [
.ajwi4kszy% zagroenie% dla powojenny*h opera*ji Centrali na ,a*hodzie
-yy jednak nie dezer*je, le*z nar/szenie -ezpie*ze+stwa 1*zno?*i szyfrowej pod
sa% konie* wojnyI W !CC rok/ O(( /zyskao przej4te przez 2in9w FEE stron
ksi1ki kod9w .$W6D.$GBI Orygina tego %ateria/ zosta na pole*enie
RooseTelta zwr9*ony, ale 6onoTan zatrzy%a kopi4
A
LI (a%a w so-ie ksi1ka
kod9w nie -ya wielk1 po%o*1 dla za*hodni*h kryptoanalityk9wI Pierwszy etap
szyfrowania koresponden*ji .$W6D.$GB polega na zast1pieni/ *ay*h s9w &a
*zasa%i liter) pi4*io*yfrow1 li*z-1 za*zerpni4t1 z ksi1ki kod9wI .ast4pnie
szyfrant rezydent/ry .$GB dodawa do kadej gr/py *yfr inn1 pi4*io*yfrow1
li*z-4 za*zerpni4t1 z do-ieranego na zasadzie przypadk/ zestaw/, kt9rego jedyna
kopia znajdowaa si4 w %oskiewskiej CentraliI Przepisy Centrali nakazyway
kategory*znie do-ieraO tylko raz pi4*io*yfrow1 li*z-4 z przypadkowego zestaw/I
Przestrzeganie tego kanon/ *zynio zaszyfrowan1 wiado%o?O prakty*znie nie do
od*zytaniaI Gednake w ostatni% rok/ wojny li*z-a %ateria9w wywiadow*zy*h
przekazywany*h przez rezydent/ry w (tana*h ,jedno*zony*h i Wielkiej Brytanii
-ya tak d/a, e Centrala nie nad1aa z dosyanie% nowy*h zestaw9w do-rany*h
przypadkowo *yfrI Wysyano w9w*zas powt9rnie /yty j/ raz zestawI Ofi*er
dzia/ szyfr9w, kt9ry dop/?*i si4 tego zanied-ania, zosta, jak si4 przyp/sz*za,
rozstrzelany
A
I .ie -y to jedyny przypadek nar/szenia skr/p/latnie na og9 prze#
strzeganej dys*ypliny szyfrowejI Pod konie* wojny 2B7 /dao si4 prze*hwy*iO
nie*o K*zysty*hL wersji szyfrogra%9w .$GB, nadany*h w !CC rok/ z .owego
Gork/ do 8oskwyI Wiele infor%a*ji doty*z1*y*h pro*ed/r szyfrowy*h .$GB i
GR' dostar*zy te G/zenko po dezer*ji we wrze?ni/ !CF rok/
AA
I
Wszystkie te dane wykorzysta 8eredith Gardner znako%ity kryptoanalityk
Agen*ji Bezpie*ze+stwa Ar%ii, '( Ar%y (e*/rity Agen*y # A(A, kt9ra w !C!
rok/ zostaa w1*zona do Agen*ji Bezpie*ze+stwa (i ,-rojny*h A2(A &Ar%ed
2or*es (e*/rity Agen*y), z kt9rej z kolei wywodzi si4 powstaa w !FA rok/ i
dziaaj1*a do dzisiaj s/-a radiowywiad/ .ational (e*/rity Agen*y # .(AI
Gardner -y znako%ity% lingwist1I 89wiono, e w *zasie wojny na/*zy si4
japo+skiego w trzy %iesi1*e, e-y %9* sprawnie i szy-ko a%aO japo+skie szyfryI W
!CM rok/ odni9s pierwszy s/k*es w od*zytywani/ koresponden*ji .$GBI Byy
to frag%enty depesz przekazywany*h do i z Centrali w ostatni% rok/ wojnyI
Po pierwszy% spotkani/ z Gardnere%, Ro-ert 0a%phere z 2B7 opisa go jako
Kwysokiego, *h/dego jak tyka %4*zyzn4, pow?*i1gliwego, o rz/*aj1*ej si4 w o*zy
inteligen*ji i nie-ywale nie*h4tnego do dzielenia si4 /waga%i o swej pra*y i *zy
/dao %/ si4 od*zytaO *o? wi4*ej, ni pierwsze frag%enty, kt9re otrzy%ao 2B7L
AB
I
BA!
Pierwszy s/k*es rozwin1 si4 w Opera*j4 UenonaI W *i1g/ kilk/ lat od*zytano w
*ao?*i l/- we frag%enta*h kilkana?*ie tysi4*y depesz .$GBI (ekret Opera*ji
Uenona oraz te*hnik4 dekrypta/ stosowan1 przez Gardnera zdradzi Rosjano% w
!CM rok/ szyfrant A(A Willia% Weis-and, kt9rego 8GB zwer-owao dwa lata
w*ze?niejI ,drada Weis-anda zostaa odkryta w !FE rok/I Wsadzono go jednak do
wi4zienia tylko na jeden rok za niestawienie si4 na wezwanie s1d/I .ie oskarono go o
szpiegostwo, gdy A(A oraz -rytyjska s/-a radiowywiad/ i dekrypta/ GC5=
wsp9lnie /znay, e taje%ni*a Opera*ji Uenona jest waniejsza, ni skazanie jednego
szpiega, i nie powinna -yO /jawniana nawet pod*zas za%kni4tej rozprawy sadowej
AC
I
Otrzy%ane ostrzeenie /z%ysowio Centrali, e Opera*ja Uenona jest tykaj1*1
-o%-1 zegarow1, stwarzaj1*1 ol-rzy%ie zagroenie dla sie*i agent/ralnejI Poniewa nie
%ona -yo przewidzieO, kt9re z powojenny*h depesz .$GB zostan1 od*zytane, nie
spos9- -yo przewidzieO, kto i kiedy -4dzie zagroonyI .ie*o ?wiata rz/*iy
doniesienia $i%a Phil-ySego, kt9ry w paQdziernik/ !C! rok/ zosta wysany do
Waszyngton/ w *harakterze ofi*era 1*znikowego (7(I 8eredith Gardner wspo%ina
p9Qniej pon/ro, jak Phil-y sta nad ni% i pykaj1* fajk4 zagl1da %/ przez ra%i4,
podziwiaj1* sprawno?O, z jak1 od*zytywa rosyjsk1 koresponden*j4
AF
I A do od#
woania z Waszyngton/ w lip*/ !F rok/, dost4p, jaki %ia Phil-y do %ateria9w
Opera*ji Uenona, pozwala %/ ostrzegaO na *zas 8oskw4, e sieO za*ie?nia si4
*oraz -ardziej wok9 jej agent9w w (tana*h ,jedno*zony*h l/- Wielkiej BrytaniiI
Opera*ja Uenona wyrz1dzia sowie*kie%/ wywiadowi szkody nawet w tak
odlegy*h kraja*h jak A/straliaI 6o *zas/ /stanowienia pierwszej sowie*kiej
pla*9wki dyplo%aty*znej w Can-errze w !CB rok/, A/stralia z rzadka tylko
pojawiaa si4 jako *el dziaa+ wywiadow*zy*h %oskiewskiej CentraliI P9Qniej
jednak rezydent/r4 .$GB w Can-errze o-j1 (ie%ion 8akarow &!CB#!C!),
kt9ry szy-ko spenetrowa 8inisterstwo (praw ,agrani*zny*hI Byo ono od tego
*zas/ *enny% Qr9de% tajny*h dok/%ent9w -rytyjski*h i a/stralijski*h, %i4dzy
inny%i raport9w spe*jalnego zespo/ planisty*znego -rytyjski*h szef9w szta-/,
kt9ry przygotowywa progra%y na okres powojennyI 6zi4ki Opera*ji Uenona
zde%askowano dw9*h najwaniejszy*h agent9w penetra*yjny*h 8akarowa w 8i#
nisterstwie (praw ,agrani*zny*hI
.a po*z1tk/ !CM rok/ zesp9 87#F, kierowany przez dyrektora generalnego
sir Per*y (illitoe, w skad kt9rego w*hodzi przyszy dyrektor generalny Roger
5ollis, odwiedzi A/strali4, -adaj1* zasi4g sowie*ki*h penetra*jiI 6la zaka%/f#
lowania prawdziwego Qr9da infor%a*ji, *zonkowie %isji /%y?lnie dawali w Can#
-errze do zroz/%ienia, e wiado%o?*i po*hodz1 nie z dekrypta/, le*z od -rytyj#
skiego agenta w sowie*ki% wywiadzieI Pierwszy% zidentyfikowany% agente%
sowie*ki% w a/stralijski% 8inisterstwie (praw ,agrani*zny*h -y -rat znanego
prawnika o ko%/nisty*zny*h przekonania*h, Gi% 5ill, kt9ry w depesza*h Opera*ji
Uenona fig/rowa pod kryptoni%e% :/rystaI 6zi4ki po*hodz1*y% z dekrypta/
%ateriao% /dao si4 zidentyfikowaO n/%er dyplo%aty*znego telegra%/, kt9ry
5ill przekaza Rosjano% i w ten spos9- /dowodniO jego win4I 7nne ?lady zawarte w
prze*hwy*onej koresponden*ji szy-ko doprowadziy do identyfika*ji kolejnego
BBE
agenta sowie*kiego o kryptoni%ie B/rI By ni% dyplo%ata o ko%/nisty*zny*h
pogl1da*h, an 8ilner, kt9ry przeni9s si4 z 8inisterstwa (praw ,agrani*zny*h do
pra*y w nowojorskiej siedzi-ie .arod9w ,jedno*zony*h, a pote% /*iek do PragiI Po
pora*e poniesionej w wynik/ Opera*ji Uenona wywiadowi sowie*kie%/ nie /dao
si4 j/ w lata*h zi%nej wojny spenetrowaO dr/gi raz a/straliskiej ad%inistra*ji
pa+stwowej i s/-y dyplo%aty*znejI $iedy w !FC rok/ zdezerterowa rezydent
$GB Wadi%ir Pietrow, potwierdzi, e prowadzonej przez niego rezydent/rze /dao
si4 osi1gn1O tylko niewielkie s/k*esy
AJ
I
(zkody, jakie wywiad sowie*ki poni9s na ,a*hodzie w wynik/ de%o-iliza*ji,
dezer*ji oraz Opera*ji Uenona, doty*zyy przede wszystki% dw9*h o-szar9wI
Pierwszy% -ya penetra*ja najwyszy*h sz*ze-li wadzy Kg9wnego prze*iwnikaLI
Wiara w radzie*k1 j/trzenk4, kt9ra inspirowaa tysi1*e %ody*h, /talentowany*h
idealist9w a%eryka+ski*h w lata*h wielkiej depresji i 77 wojny ?wiatowej rozwiaa
si4 wraz z nastanie% zi%nej wojnyI O ile wiado%o, w powojenny% Waszyngtonie
/daway si4 sowie*kie%/ wywiadowi ograni*zone penetra*je niskiego i ?redniego
sz*ze-la wadzy, ale nie /dao si4 zwer-owaO agent9w tego kali-r/, *o Alger 5iss w
departa%en*ie stan/, 5arry 6e^ter White w departa%en*ie skar-/, 6/n*an CI 0ee
w ?rodowisk/ wywiadow*zy%, *zy 0a/*hlin C/rrie w Biay% 6o%/I .ie znalaz
si4 r9wnie dr/gi nie?wiado%y agent tej %iary, *o 5arry 5opkinsI
Gedno*ze?nie a%eryka+skie ?rodowisko wywiadow*ze podej%owao ?rodki
o-ronneI Gesz*ze przez powoanie% Centralnej Agen*ji Wywiadow*zej C7A &Central
7ntelligen*e Agen*y), w lip*/ !CH rok/, wprowadzono nowe pro*ed/ry spraw#
dzania personel/, kt9re /nie%oliwiay powt9rzenie si4 h/rtowej penetra*ji, jak w
przypadk/ O((I Po*z1wszy od przypadk/ Willia%a Weis-anda, wi4kszo?O
sowie*ki*h penetra*ji zdarzaa si4 ra*zej w?r9d personel/ radiowywiad/ ni w ?ro#
dowisk/ wywiad/ trady*yjnegoI &$si1ka pisana -ya przed zde%askowanie%
Aldri*ha KRi*kL A%esa w !!C rok/ # $rzy$; ttum;=; Brak s/k*es9w w wer-owani/ -y
te rez/ltate% fatalnej powojennej o-sady waszyngto+skiej rezydent/ryI W !CJ rok/
rezydente% w a%eryka+skiej stoli*y zosta Grigorij Grigorijewi*z 6ol-in, kt9rego
nieko%peten*ja -/dzia podejrzenie, zani% jesz*ze nie stwierdzono / niego
pierwszy*h przejaw9w o-1kania wywoanego, jak przyp/sz*zano w Centrali,
wrodzony% syfilise%I 6ol-ina odwoano w !CM rok/I .a jego %iejs*e przyszed
Georgij Aleksandrowi*z (oko9w, kt9ry -y rezydente% w Rio de Ganeiro a do
zerwania radzie*ko#-razylijski*h stos/nk9w dyplo%aty*zny*h w ko+*/ !CHI Wy#
jedaj1*ego z Rio (okoowa t/% o-rz/*i jaja%i i inny%i po*iska%iI W Waszyn#
gtonie te %/ si4 nie wiodoI Centrala napo%inaa go za -rak rez/ltat9w, a
wresz*ie odwoano go w !C! rok/
AH
I
6r/gi% o-szare%, gdzie wywiad sowie*ki zosta -ole?nie dotkni4ty przez
Opera*j4 Uenona, -yy doniesienia na/kowe o post4pie progra%/ -ada+ n/klear#
ny*hI Wykorzystanie -roni j1drowej prze*iwko Gaponii w sierpni/ !CF rok/
wywoao w sowie*ki*h koa*h wojskowy*h po*z/*ie niszo?*i wo-e* Kg9wnego
BB
prze*iwnikaLI 6latego te zdo-y*i/ sekret/ -o%-y ato%owej i z-/dowani/ wasnej
nadano w 8oskwie najwyszy priorytetI ,araz po z-o%-ardowani/ 5iroszi%y,
(talin wezwa na $re%l ko%isarza zaopatrzenia, Borysa 0wowi*za Wannikowa,
oraz jego zast4p*9wI W naradzie /*zestni*zy r9wnie 7gor Wasiliewi*z $/r*zatow,
fizyk odpowiedzialny za na/kow1 stron4 progra%/ ato%owegoI KWy%aga% od
was jednego, towaryszeL # ogosi (talinI # KGak najszy-*iej daj*ie na% -o%-4
ato%ow1V Wie*ie, e 5iroszi%a wstrz1sn4a ?wiate%I R9wnowaga Xsi\ zostaa
za*hwianaVL :ak d/go, jak ,wi1zek Radzie*ki nie -4dzie %ia wasnej -roni
n/klearnej, -4dzie Ksilnie zagroonyL przez ,a*h9d
AM
I
6oty*h*zas progra% -/dowy -o%-y ato%owej podlega 8ootowowi, ale kilka
%iesi4*y w*ze?niej $/r*zatow napisa do Berii list, w kt9ry% krytykowa 8ootowa za
opieszao?O i prosi Beri4 o po%o*I $/r*zatow pisa odr4*znie, -oj1* si4
dyktowaO %aszynist*e, ale jak si4 wydaje, list zadziaaI Po atak/ na 5iroszi%4
(talin przekaza nadz9r nad projekte% BeriiI
,%iana kierowni*twa przyniosa naty*h%iastowe sk/tkiI ,godnie ze ?wiade*#
twe% asystenta $/r*zatowa, profesora 7gora Goowina, Kzdolno?*i ad%inistra*yjne
Berii -yy na% doskonale znaneI By *zowiekie% nadzwy*zaj energi*zny%I ' niego
narady nie *i1gn4y si4 godzina%i, a de*yzje zapaday szy-koLI Pod okie% Berii
*aa sia ro-o*za, konie*zna do realiza*ji progra%/ -/dowy -o%-y ato%owej,
*zerpana -ya z g/ag9wI Gak twierdzi Goowin, na/kow*y nie przej%owali si4
taki%i dro-iazga%iI
8y?leli?%y w9w*zas tylko o jednej rzeczy: *o zro-iO, e-y jak najszy-*iej sko+*zyO
pra*4 # zani% a%eryka+ska -o%-a nie spadnie na nasI (tra*h przed now1 ato%ow1
wojn1 przesania wszelkie inne wzgl4dyI $ady, kto y w ty*h *zasa*h, %oe to
potwierdziO
A!
I
.iekt9rzy na/kow*y -yli jednak -ardziej kryty*zni wo-e* %etod zarz1dzania
Berii ni GoowinI Wielki rosyjski fizyk, Piotr $api*a, p9Qniejszy la/reat .agrody
.o-la, pisa do (talina AF listopada !CF rok/, prosz1* o zwolnienie go ze
stanowiska zaj%owanego w progra%ie ato%owy%R
X:owarzysz Beria\ dziery -at/t4 dyrygenta w doni, to rze*z niepodwaalnaI 7 -ardzo
do-rze, ale na/kowie* powinien graO pierwsze skrzyp*eI Poniewa to skrzyp*e nadaj1 ton
orkiestrzeI Podstawowy% -4de% towarzysza Berii jest to, e dyrygent powinien nie tylko
wy%a*hiwaO -at/t1, ale r9wnie roz/%ieO partyt/r4I A w ty% towarzysz Beria jest
sa-yI
Beria, pisa $api*a, za%ierza tylko i%itowaO a%eryka+sk1 konstr/k*j4 -o%-yI
.ato%iast /*zeni radzie**y powinni opra*owaO wasn1, ta+sz1 i szy-sz1 %etod4
prod/k*ji # arg/%entowa -ezsk/te*znie $api*a
B
LI
$api*a skary si4 r9wnie, e Beria *ierpi na o-sesj4 kopiowania A%erykan9wI
Gesieni1 !CF rok/ wi4kszo?O taje%ni* prod/k*ji -o%-, kt9re znisz*zyy 5iroszi%4 i
.agasaki, znajdowaa si4 j/ w r4ka*h (talinaI Beria *h*ia jednak jesz*ze wi4*ej
BBA
i fr/strowao go wysy*hanie pyn1*ego z ,a*hod/ str/%ienia na/kowy*h %ateria9w
wywiadow*zy*hI 6ezer*ja G/zenki we wrze?ni/ !CF rok/ doprowadzia do
wykry*ia Allana ./nna 8aya i za*ie?nienia pier?*ienia -ezpie*ze+stwa wok9
-ada+ n/klearny*hI 6e%o-iliza*ja 6aTida Greenglassa w l/ty% /s/n4a jednego z
dw9*h sowie*ki*h agent9w prze-ywaj1*y*h w 0os Ala%osI 6r/gi, $la/s 2/*hs
op/?*i 0os Ala%os w *zerw*/ !CJ rok/ przeniesiony do nowego -rytyjskiego
o?rodka j1drowego w 5arwellI Pra*owa on dla Rosjan a do !C! rok/, ale jego
/yte*zno?O -ya teraz %o*no ograni*zonaI 'stawa 8*8ahona, z sierpnia !CJ
rok/, powo/j1*a a%eryka+sk1 $o%isj4 "nergii Ato%owej &A"C), prakty*znie
od*i4a infor%a*je o -ie1*y*h -adania*h j1drowy*h, kt9re przekazywano doty*h*zas
Wielkiej BrytaniiI Poz-awiony wynik9w a%eryka+ski*h -ada+, -rytyjski rz1d Partii
Pra*y postanowi w sty*zni/ !CH rok/ z-/dowaO wasn1 -o%-4 ato%ow1, ale
pra*e nad ni1 trway dwa lata d/ej ni w RosjiI
Po%i%o ograni*ze+ naoony*h przez /staw4 8*8ahona, 6onald 8a*lean
%ia nadal dost4p do *z4?*i infor%a*ji a%eryka+ski*hI Ograni*zenia nie doty*zyy
-owie% wiado%o?*i na te%at s/row*9w oraz kwestii odtajniania %ateria9w z lat 77
wojny ?wiatowejI Gako ofi*jalny przedstawi*iel a%-asady -rytyjskiej, zaj%/j1*y si4
polity*zny%i aspekta%i -ada+ j1drowy*h, 8a*lean otrzy%a te przep/stk4
/powaniaj1*1 do wej?*ia -ez eskorty do o-iekt9w $o%isji "nergii Ato%owej
B
I
6opiero p9Qniej wyszo na jaw, e od lata !CH rok/ a do wyjazd/ w Waszyngton/
odwiedzi on o-iekty A"C A razy, *zasa%i nawet w no*yI Wed/g o*en A"C,
8a*lean %ia dost4p do sza*/nk9w zaso-9w r/dy /ranowej oraz prognoz zapo#
trze-owania na r/d4 w lata*h !CM#!FA, kt9re okazay si4 zreszt1 -4dne
BA
I
.iezadowolony z rosn1*ego defi*yt/ *enny*h %ateria9w wywiadow*zy*h Beria
pole*i $/r*zatowowi napisaO list do d/+skiego fizyka .ielsa Bohra i poprosiO o
sz*zeg9owe wyniki ostatni*h -ada+ a%eryka+ski*h, kt9re %ia okazj4 o-serwowaO w
'(AI 0ist zawi9z k/rier 8GB, kt9ry otrzy%a od Bohra odpowiedQ, e A%erykanie
od%9wili r9wnie je%/ /dzielenia infor%a*ji interes/j1*y*h $/r*zatowa
BB
I
6o pierwszej pr9-nej eksplozji (talin i Beria yli w stra*h/, e sowie*ki%
agento% nie /dao si4 zdo-yO jakiej? dro-nej, ale wanej taje%ni*y, i -ez niej *aa
pra*a p9jdzie na %arneI Ch*1* rozwiaO wszelkie w1tpliwo?*i, $/r*zatow przywi9z na
$re%l do ga-inet/ (talina *ay ad/nek pierwszej sowie*kiej -o%-y # pokryt1
nikle% k/l4 pl/ton/ o ?redni*y okoo E *enty%etr9wI
KA sk1d wiado%o, e to jest pl/ton, a nie -ysz*z1*y kawaek elazaWL # do#
pytywa si4 (talinI # K6la*zego to si4 tak ?wie*iW :o tak na pokazWL
K>ad/nek zosta pokryty nikle%, e-y %ona go -yo dokn1O r4k1I Pl/ton jest
-ardzo tr/j1*y, ale pokryty nikle% jest *akie% -ezpie*znyL # t/%a*zy $/r*zatowI #
KA je?li *h*e*ie si4 przekonaO, e to nie jest kawaek +elaza, to rozka*ie, ko%/
*h*e*ie, dotn1O tej k/li r4k1I Okae si4, e jest *iepa, a elazo -yo-y prze*ie
zi%neLI
(talin wy*i1gn1 r4k4 i dotkn1 k/liI KGest *iepaI 3asze jest taka *iepaWL
K,awsze, Gosifie Wissarionowi*z/I Wewn1trz niej za*hodzi nie/stannie reak*ja
n/klearna i wydziela si4 si4 pro%ieniowanie alfaI :o j1 ogrzewaI Ale %y /wolni%y w
niej pot4n1 reak*j4 rozsz*zepieniaI :o -4dzie eksplozja ol-rzy%iej siyLI
BBB
Cz4?*iowo przekonany (talin pole*i przeprowadziO pierwsz1 pr9-n1 eksplozj4I
Beria do ostatniego %o%ent/ -a si4, e %i%o osi1gni4O /*zony*h, %i%o s/k*es9w
szpieg9w, *o? nie wyjdzie, gdy wszystki% /%kn1 jaki? sekret ato%owej -o%-yI
6ziesi4O %in/t przed detona*j1 ad/nk/ na poligonie w $aza*hstanie, AF wrze?nia
!C! rok/, Beria wr9y pesy%isty*znie $/r*zatowowiR K.i* z tego nie -4dzieV
,o-a*zy*ieLI
$iedy ad/nek eksplodowa, rozradowany Beria /?*iska i /*aowa penego
/lgi $/r*zatowaI ,araz jednak zn9w ogarn4y go w1tpliwo?*i, *zy eksplozja, kt9r1
o-serwowa -ya na pewno wy-/*he% -o%-y ato%owejW ,atelefonowa do rosyj#
skiego o-serwatora a%eryka+skiej pr9-y j1drowej na atol/ Bikini, pytaj1*, *zy
grzy- z a%eryka+skiej -o%-y -y taki sa%, jak ten nad $aza*hstane%I 'pewniony, e
tak, zatelefonowa wresz*ie do (talinaI Odpowiedzia %/ sekretarz (talina,
Poskre-yszew, kt9ry powedzia, e (talin ?piI Beria kaza go o-/dziOI Po kilk/
%in/ta*h (talin podni9s s/*hawk4I KGosif, wszystko w porz1dk/I Wy-/*h -y
taki sa%, jak / A%erykan9wVL # woa BeriaI
KG/ wie%L # odpar (talin i odoy s/*hawk4I
W?*ieky, e kto? go /przedzi, Beria za*isn1 pi4?*i i wykrzykn1R K$ady z
was tylko patrzy, kiedy %i wetkn1O kij w szpry*hy, zdraj*yV ,etr4 was w pro*hVL
BC
I
.ie%al w ty% sa%y% *zasie, kiedy eksplodowaa pierwsza radzie*ka -o%-a
ato%owa, 8eridith Gardner odszyfrowa depesz4 .$GB z !CC rok/, zawieraj1*1
wskaz9wki pozwalaj1*e zidentyfikowaO najwaniejszego z ato%owy*h szpieg9w,
$la/sa 2/*hsaI 2/*hs prze-ywa w9w*zas w -rytyjski% o?rodk/ -adaw*zy%
5arwell, gdzie awansowa na zast4p*4 kierownika na/kowego
BF
I 2/*hs przyzna si4
w sty*zni/ !FE rok/ i w kwietni/ !F rok/ skazany zosta na C lat wi4zieniaI (w1
pra*4 dla Rosjan przedstawi w sowa*h, kt9re do-rze il/str/j1 stan /%ys9w wiel/
sowie*ki*h agent9w na ,a*hodzieR
Wykorzystae% filozofi4 %arksiz%/ do z-/dowania w %ojej ?wiado%o?*i dw9*h z/penie
odizolowany*h przedzia9wI W kady% z ni*h pozwalae% so-ie na zawieranie przyjaQni i
nawi1zywanie kontakt9w oso-isty*hXIII\I 8oge% -yO swo-odny, %iy i zadowolony,
prze-ywaj1* z inny%i l/dQ%i -ez o-awy zde%askowania, gdy wiedziae%, e w *hwili
zagroenia /r/*ho%iony zostanie dr/gi przedziafIII\I Wydawao %i si4 w9w*zas, e
stae% si4 *zowiekie% wolny%, poniewa w ty% dr/gi% przedziale potrafie% /stanowiO si4
*akowi*ie niezaleny% od ota*zaj1*y*h %nie si spoe*zny*hI Patrz1* z perspektywy,
najlepsz1 defini*j1 tego stan/ %oe -yO kontrolowana s*hizofrenia
BJ
I
$iedy aresztowano 2/*hsa, w 5arwell pra*owa r9wnie dr/gi szpieg ato%owy
Br/no Ponte*orToI ;ledztwo i sprawdzanie personel/ zarz1dzone po wykry*i/
agent/ralnej dziaalno?*i 2/*hsa /jawnio, e wiel/ krewny*h Ponte*orTo %iao
ko%/nisty*zne przekonaniaI .ie stwierdzono jednak adny*h dowod9w szpiego#
stwa
BH
I Aresztowania ato%owy*h szpieg9w w (tana*h ,jedno*zony*h late% !FE
rok/ przekonay Central4, e nie %ona d/ej ryzykowaO i naley ewak/owaO
Ponte*orTo wraz z rodzin1 do 8oskwyI Przewieziono go wypr9-owany% szlakie%
przez 2inlandi4I
BBC
W nast4pny*h lata*h Ponte*orTo zro-i karier4 w sowie*kiej fizy*e j1drowej,
otrzy%/j1* dwa Ordery 0enina oraz szereg dro-niejszy*h odzna*ze+I 6o ko+*a
konsekwentnie zaprze*za, jako-y -y zaangaowany w ato%owe szpiegostwo
B
LI
6ekryptaowa Opera*ja Uenona doprowadzia nie tylko do aresztowania 2/*hsa, ale
r9wnie daa kl/*z do zidentyfikowania i aresztowania pary a%eryka+ski*h szpieg9w
ato%owy*h, G/li/sa i "thel Rosen-erg9wI W l/ty% !FE rok/ ?wieo odszyfrowana
depesza .$GB z !CC rok/ wspo%inaa o agen*ie zatr/dniony% na niski%
stanowisk/ w 0os Ala%osI 7nne wskaz9wki pozwoliy zidentyfikowaO go jako 6aTida
Greenglassa, -rata "thel Rosen-ergI Greenglass przyzna si4 w *zerw*/ !FE rok/ i
po?rednio wskaza na G/li/sa Rosen-ergaI 'jawni %i4dzy inny%i pod*zas
przes/*hania, *ho*ia nigdy tego nie podano p/-li*znie, e Rosen-erg *hwali si4
przed ni%, i kier/je *a1 radzie*k1 siatk1 szpiegowsk1, kt9ra dostar*za nie tylko
taje%ni*e -ada+ j1drowy*h, ale r9wnie inne sekrety na/kowe i te*hnologi*zne, w
ty% wyniki pierwszy*h st/di9w nad szt/*zny%i satelita%i
B!
I
W prze*iwie+stwie do -rytyjski*h szpieg9w ato%owy*h, ./nna 8aya i 2/*hsa,
Rosen-ergowie /%iej4tnie i dra%aty*znie /trzy%ywali do sa%ego ko+*a, i s1
niewinniI W kwietni/ !F rok/, jako jedyni radzie**y szpiedzy zapani na ,a#
*hodzie, zostali skazani na kar4 ?%ier*iI Po dw9*h lata*h -ezsk/te*zny*h apela*ji
wyrok wykonanoI "gzek/*j4 przeprowadzono na ty% sa%y% krze?le elektry*zny% w
nowojorski% wi4zieni/ (ing (ing, wie*zore% ! *zerw*a !FB rok/I Ostatni list "thel
Rosen-erg do adwokata ko+*zy si4 sowa%iR KGeste?%y pierwszy%i ofiara%i
a%eryka+skiego faszyz%/I Negnaj, "thelLI
Odwaga, z jak1 Rosen-ergowie szli na krzeso elektry*zne, i*h wzaje%na %io?O i
oddanie dw9% syno% oraz %aka-ry*zne ponienie i*h egzek/*ji wz-/dziy podejrzenia
sporego oda%/ opinii p/-li*znej, e zostali skazani nies/sznieI Przy kolejny*h
egzek/*ja*h CE reporter9w, /rz4dnik9w wi4zienny*h i pozostay*h ?wiadk9w
dostawao %do?*i od s%rod/ palonego *iaa, /ryny i fekaliiI Po pierwszy% /derzeni/
pr1de% o napi4*i/ AEEE wolt9w "thel Rosen-erg w*i1 dawaa znaki y*ia, a wi4*
/derzenie powt9rzono dw/krotnie, a z jej gowy za*z1 le*ieO dy%
CE
I
Rosen-ergowie -yli egze%plifika*j1 idealisty*znej wiary, e radzie*ka Rosja jest
nadziej1 l/dzko?*iI :en rozpowsze*hniany przez radzie*k1 propagand4 %it w*i1
inspirowa naiwny*h wyznaw*9w ko%/niz%/ na ,a*hodzie, %i%o potworno?*i
staliniz%/I G/li/s i "thel -yli zde*ydowany%i na wszystko, odwany%i agenta%i
sowie*ki%i, kt9rzy wierzyli, e najlepiej przys/1 si4 sprawie, gosz1* do ko+*a sw1
niewinno?OI $orzysta z tego $GB, kt9re od *zas/ egzek/*ji Rosen-erg9w w*i1
wykorzyst/je w K?rodka*h aktywny*hL %nie%anie, e -yli niewinny%i ofiara%i
antyko%/nisty*znego polowania na *zarowni*eI
Nadne ka%pania Kaktywny*h ?rodk9wL $GB w (tana*h ,jedno*zony*h nie
przys/ya si4 jednak tak do-rze rozpowsze*hnieni/ %it/ o niewinno?*i Rosen#
-erg9w, *o dziaania lidera polowa+ na *zarowni*e, senatora Gosepha 8*CarthySegoI Od
kiedy 8*Carthy ogosi ! l/tego !FE rok/, e posiada list4 AEF &w wi4kszo?*i
wyi%aginowany*h) ko%/nist9w w departa%en*ie stan/, jego kr/*jata prze*iwko
K*zerwone%/ zagroeni/L po%agaa w rozpowsze*hniani/ si4 po ?wie*ie li-eralnej
BBF
postawy traktowania z d/y% s*epty*yz%e% wiado%o?*i o sowie*kiej ofensywie
wywiadow*zej prze*iwko Kg9wne%/ prze*iwnikowiLI
Pow1tpiewanie w win4 Rosen-erg9w -yo te rez/ltate% konsekwentnej od#
%owy przedstawienia w s1da*h po o-/ strona*h Atlantyk/ jakiejkolwiek wz%ianki o
Opera*ji UenonaI :roska o -ezpie*ze+stwo te*hnik depryta/ sprawia, e sekret
opera*ji prze*iek do prasy dopiero w lata*h osie%dziesi1ty*h, a do dzisiaj nie
zosta ofi*jalnie potwierdzony przez wadze (tan9w ,jedno*zony*h i Wielkiej
BrytaniiI .ie /lega jednak w1tpliwo?*i, e lata*h zi%nej wojny Opera*ja Uenona
przy*zynia si4 do zak9*enia sowie*ki*h dziaa+ wywiadow*zy*h na *ay% ?wie*ieI
$opoty pierwszy*h lat powojenny*h oraz pro-le%y spowodowane przez Opera*j4
Uenona z-iegy si4 z za%ieszanie% organiza*yjny% w sowie*ki*h ko%9rka*h
nadzor/j1*y*h opera*je wywiadow*ze poza grani*a%i kraj/I Byy one spowodo#
wane walk1 o wadz4 na $re%l/ oraz powstanie% w lip*/ !CH rok/ Centralnej
Agen*ji Wywiadow*zejI Raporty o /tworzeni/ C7A, nadsyane przez rezydenta
8GB w Waszyngtonie, Grigorija Grigorijewi*za 6ol-ina, oraz sowie*kiego a%#
-asadora, Aleksandra (ie%ionowi*za Pani/szkina, -yy /wanie st/diowane przez
(talina i o*eniane na posiedzenia*h -i/ra polity*znego
C
I
,adanie% C7A, zapisany% w /stawie o -ezpie*ze+stwie narodowy% przed#
stawionej w $ongresie w l/ty% !CH rok/, -yo koordynowanie i ewal/a*ja
napywaj1*y*h ze wszystki*h Qr9de %ateria9w wywiadow*zy*h o pa+stwa*h
o-*y*hI Cel ten nie zosta nigdy osi1gni4ty, ale 8ootow przekonywaj1*o ar#
g/%entowa, e powstanie jednej organiza*ji wywiadow*zej, k/%/l/j1*ej infor%a*je
*ywilne i wojskowe, da '(A zde*ydowan1 przewag4 nad podzielony% syste%e%
sowie*ki%I Gedyny% wyj?*ie%, twierdzi 8ootow, -yo po1*zenie zarz1d9w
wywiadow*zy*h 8GB i GR' w jedn1 *ao?OI
Propozy*ja 8ootowa -ya z p/nkt/ widzenia (talina korzystna, gdy osa-iaa
wpywy >awrientija Berii, kt9rego protegowany A-ak/%ow kierowa 8GBI Gesieni1
!CH rok/ zarz4dy wywiad/ zagrani*znego 8GB i GR' zostay po1*zone w now1
instyt/*j4, kt9r1 nazwano $o%itete% 7nfor%a*ji # $7 &$o%itiet 7nfor%a*ji)I
2or%alnie $7 podlega Radzie 8inistr9w, ale %ianowanie 8ootowa jego
przewodni*z1*y% wpisywao now1 instyt/*j4 w sfer4 8inisterstwa (praw ,a#
grani*zny*h, *o po raz pierwszy dawao resortowi tak d/y wpyw na dziaania
wywiadow*zeI 8ootow stara si4 jesz*ze -ardziej /%o*niO t4 kontrol4, /znaj1*
a%-asador9w w wi4kszy*h stoli*a*h za Kg9wnego legalnego rezydentaL, kt9re%/
podlegali rezyden*i *ywilni &-yego 8GB) oraz wojskowi &-yego GR')
CA
I W zo?liwej
opinii dezertera, 7lji 6irkwieowa, Kspowodowao to ogro%ny -aaganI
Rezyden*i i zawodowi ofi*erowie wywiad/ /*iekali si4 do wszelki*h kr/*zk9w,
e-y nie infor%owaO a%-asador9w o tajnika*h swej pra*y, poniewa dyplo%a*i
%ieli tylko a%atorskie wyo-raenie o pra*y i %etoda*h dziaania wywiad/XIII\L
CB
I
.iekt9rzy dyplo%a*i traktowali jednak serio przyznane i% /prawnienia i przej#
%owali oso-ist1 kontrol4 nad opera*ja%i wywiadow*zy%iI Pierwszy% w?r9d
BBJ
energi*zny*h -y Aleksander Pani/szkin, a%-asador w Waszyngtonie w lata*h
!CH#!F, kt9ry zaangaowa si4 aktywnie w tajn1 wojn4 prze*iwko Kg9wne%/
prze*iwnikowiLI Po za%ieszani/ spowodowany% odwoanie% o-1kanego Grigorija
6ol-ina, rezydenta w lata*h !CJ#!CM, oraz jego nie/dolnego, nast4p*y Georgija
(okoowa, kt9ry /trzy%a si4 w Waszyngtonie tylko przez rok, Pani/szkin przej1
-ezpo?redni1 kontrol4 opera*yjn1 nad rezydent/r1I 6opiero w !FE rok/ przysano z
8oskwy kolejnego rezydentaI By ni% .ikoaj Aleksiejewi*z Wadykin, kt9ry
/nika wszelki*h zatarg9w z Pani/szkine% i Central1I Wadykin prze-ywa w Wa#
szyngtonie do !FC rok/, nato%iast Pani/szkin zosta p9Qniej szefe% 7 3arz4du
G9wnego $GB odpowiedzialnego za wywiad zagrani*zny
CC
I
Od !CH rok/ do !C!, zast4p*1 przewodni*z1*ego $7, odpowiedzialny% za
prowadzenie -ie1*ej dziaalno?*i $o%itet/, -y Piotr Wasiljiewi*z 2iedotow,
kt9ry zaraz po zako+*zeni/ wojny zast1pi 2itina na stanowisk/ szefa 7.'I Podo-nie
jak 2itin, 2iedotow *ieszy si4 w Centrali opini1 intelekt/alistyI 6irkwieow
opowiadaR KW?r9d /rz4dnik9w $GB wysokiego sz*ze-la wyr9nia si4 ty%, e
nie lek*eway opinii inny*hI Geeli kto? si4 z ni% nie zgadaza, to nie wydawa
rozkaz9w, le*z stara si4 roz%9w*4 przekonaOL
CF
I 7nny dezerter z $GB, G/rij
.osenko, /waa nato%iast, e rzeko%a elasty*zno?O 2iedotowa -raa si4, przynaj#
%niej *z4?*iowo, z jego niezde*ydowaniaI Gak twierdzi .osenko, 2iedotow %ia
zwy*zaj trzy%aO te*zki spraw na swoi% -i/rk/ po dwa, trzy %iesi1*e, zani%
podj1 jak1? de*yzj4
CJ
I
$o%itet 7nfor%a*ji stara si4 r9wnie po1*zyO dziaania s/- radiowywiad/ i
dekrypta/I ,agrani*zna sek*ja 3 ,arz1d/ 8GB &szyfry) zostaa po1*zona z
odpowiedni1 sek*j1 GR' w 377 wydzia $7, kt9ry% kierowa -yy szef 8GB,
p/kownik Aleksiej (z*zekodinI
8i%o ty*h s*aleniowy*h ekspery%ent9w, $o%itet 7nfor%a*ji od sa%ego po#
*z1tk/ -y instyt/*j1 sa-1 i *hwiejn1I .ie%al wszystkie wydziay zostay o-sadzone
przez l/dzi -yego 7.', *o wywoao skargi szta-/ generalnego, kt9ry twierdzi, e
interesy wywiad/ wojskowego zostay zep*hni4te na %arginesI 0ate% !CM rok/
%inister o-rony %arszaek .ikoaj Aleksandrowi*z B/ganin, po d/gi*h spora*h
z 8ootowe%, wy*ofa *ay wojskowy personel wywiadow*zy z $7 i przeni9s go z
powrote% do GR'I R9wno*ze?nie przewodni*z1*y 8GB A-ak/%ow,
prawdopodo-nie z po%o*1 Berii, rozpo*z1 d/gotrwae starania o przej4*ie kontroli
nad resztka%i $7I Pod konie* !CM rok/ wydzia dorad*9w dla kraj9w de%okra*ji
l/dowej zosta wydzielony z $7 i powr9*i do 8GBI Wr9*ili r9wnie z $7 wszys*y
ofi*erowie zaj%/j1*y si4 sprawa%i rosyjskiej e%igra*ji &linia "8) oraz sowie*ki%i
spoe*zno?*ia%i za grani*1 &linia ($ # jak (owietskaja $oonija)I $o%itet 7nfor#
%a*ji /trzy%a jednak nadal kontrol4 nad wi4kszo?*i1 dziaa+ trady*yjnego wy#
wiad/ oraz nad z-ieranie% i analiz1 infor%a*ji radiowywiad/, a do rozwi1zania tej
instyt/*ji w !F rok/ i w*honi4*ia jej przez 8GB
CH
I
W !C! rok/ 8ootow wypad z ask (talina i na stanowiska*h %inistra spraw
zagrani*zny*h oraz przewodni*z1*ego $7 zast1pi go Andriej Wyszy+ski, synny z
-r/talno?*i prok/rator w pro*esa*h pokazowy*h lat trzydziesty*h, kt9ry zosta
pierwszy% zast4p*1 8ootowa w !CB rok/I Wyszy+ski hodowa zasadzie, jak

BBH
AA @ $GB
sa% %9wi, Ktrzy%ania l/dzi pod *i?nienie%LI Przyszy szef resort/ spraw za#
grani*zny*h, Andriej Gro%yko, opowiadaR
$iedy wzywa asystenta, rozpo*zyna roz%ow4 od ostry*h oskare+, a nawet wy%ys9wI W
ten spos9- roz%awia nawet z a%-asadora%i i posa%iI Wydawao %/ si4, e
na?lad/je spos9- rz1dzenia BeriiI
, do?wiad*ze+ lat trzydziesty*h Wyszy+ski wyni9s s/al*ze /wiel-ienie dla
BeriiI Gro%yko twierdzi, e Kgdy tylko w s/*haw*e telefon/ za-rz%ia gos
Berii, Wyszy+ski zrywa si4 peen sza*/nk/ z fotelaI Prze-ieg roz%owy telefoni*znej
-y nie*odzienny% widokie% Wyszy+skiego pasz*z1*ego si4 jak s/ga przed
pane%L
CM
I
W *zasa*h rz1d9w Wyszy+skiego, kontrola Berii nad $7 zwi4kszya si4
gwatownieI ,atopiony w roz%y?lania*h, *zasa%i niezde*ydowany 2iedotow,
kt9re%/ 8ootow powierzy prowadzenie -ie1*y*h opera*ji $7, pozosta na
swoi% stanowisk/ zast4p*y przewodni*z1*egoI .a jego zast4p*4 przyszed jednak
protegowany Berii, -r/talny i zde*ydowany (iergiej Ro%anowi*z (aw*zenko,
kt9ry w *zasie wojny -y szefe% .$W6 na 'krainie i piastowa to sa%o
stanowisko w *zasa*h 8GB, od !CJ do !C! rok/I (aw*zenko, jak si4 wydaje,
s/*ha przede wszystki% pole*e+ Berii, a nie %inistra spraw zagrani*zny*hI
Wyszy+ski nie interesowa si4 zreszt1 sprawa%i $7, przekaz/j1* przewodni*two
dw9% wysoki% /rz4dniko% 8inisterstwa (praw ,agrani*zny*hI .ajpierw otrzy%a
je Gak9w Aleksandrowi*z 8alik, a p9Qniej Walerian ,orinI .ie %a dowod9w, e-y
kt9rykolwiek z ni*h odegra wi4ksz1 rol4 jako przewodni*z1*y $o%itet/
7nfor%a*ji
C!
I
,ak9*enia w f/nk*jonowani/ siatek agent/ralny*h oraz pro-le%y ad%inis#
tra*yjne w %oskiewskiej Centrali nie z%ieniy zasadni*zo /kad/ si w wywiadow#
*zy*h z%agania*h Ws*h9d#,a*h9dI W pierwszy*h lata*h zi%nej wojny 8oskwa
za*howaa doty*h*zasow1 przewag4I 'trzy%aa li*z1*e si4 aktywa agent/ralne na
,a*hodzie, a ,a*h9d nadal nie %ia ani jednego agenta w 8oskwieI Ch*1* z-/#
dowaO wasne siatki w ,wi1zk/ Radzie*ki%, (7(, a pote% C7A kon*entroway si4 na
penetra*ja*h organizowany*h wzd/ sowie*ki*h grani*, wykorzyst/j1* w ty% *el/
gr/py opieraj1*e si4 w*i1 stalinowski% rz1do%I .ie%al wszystkie pr9-y
penetra*ji, od ok/powany*h pa+stw -aty*ki*h, po :/r*j4, pady ofiar1 prowoka*ji i
opera*ji dezinfor%a*yjny*h, wzorowany*h ?wiado%ie przez Central4 na Opera*ji
:r/st, kt9ra przyniosa tak znako%ite wyniki w lata*h dw/dziesty*hI $iedy G/rij
.osenko zosta w !FB rok/ przyj4ty do 77 3arz4du G9wnego 8GB &kontrwywiad),
kt9ry prowadzi opera*je dezinfor%a*yjne, pierwsze kroki skierowa do iz-y pa%i4*i
*zekist9w, gdzie w ga-lo*ie, t/ pod portrete% 2eliksa 6ziery+skiego, rozoono
eksponaty zwi1zane z Opera*j1 :r/stI O-ok, w spos9- przypo%inaj1*y sakra%en#
taln1 ofiar4 skadan1 KNelazne%/ 2eliksowiL, wystawione s1 nadajniki oraz inny
BBM
sprz4t /ywany przez agent9w (7( i C7A, kt9rzy /siowali infiltrowaO przez kraje
-aty*kie, Polsk4, 'krain4 oraz inne rejony grani*zne
F&)
I
Powojenny kontroler p9no*nego o-szar/ (7(, 5arry Carr, -yy ko%endant
pla*9wki w przedwojenny*h 5elsinka*h, kt9ry wojn4 sp4dzi g9wnie w (ztokhol%ie,
/waa, e najlepszy% terene% ewent/alnej penetra*ji -4d1 -ye pa+stwa
-aty*kieI Panowa w ni*h terror .$GBD8GB, przywra*aj1*ego wadz4 sowie*k1 po
przerwie spowodowanej nie%ie*k1 inwazj1 w !C rok/I $r9tko przed kapit/la*j1
.ie%ie*, Carr przekaza radiosta*je dw9% e%isari/szo% wysany% na >otw4 przez
organiza*j4 e%igra*yjn1, z za%iare% nawi1zania kontakt/ z oddziaa%i
otewskiej partyzantkiI W ra%a*h /%owy organiza*ja otewski*h e%igrant9w
%iaa dzieliO si4 z (7( %ateriaa%i nadsyany%i przez e%isari/szyI W no*y z C na
F paQdziernika !CF rok/ %otor9wka (7(, wioz1*a kolejn1 gr/p4 *ztere*h
otewski*h *i*ho*ie%ny*h, wywr9*ia si4 przy pod*hodzeni/ do -rzeg9w $/rlandiiI
Wysanniko% /dao si4 dotrzeO na -rzeg, ale nast4pnego dnia %orze wyrz/*io
wi4kszo?O i*h wyposaenia, *o zaalar%owao wojska o*hrony pograni*zaI W *i1g/
kilk/ tygodni *i*ho*ie%ni zostali wyapani przez .$GB, ale radiooperator zd1y
zawiado%iO (7( o przy-y*i/ na >otw4I Wiedz1* o ty%, otewskie .$GB za#
proponowao podj4*ie dezinfor%a*yjnej gryI W *zasie wojny .$GB, podo-nie jak
s/-y -rytyjskie, wykorzystywao /j4ty*h agent9w nie%ie*ki*h do przekazywania
drog1 radiow1 sfa-rykowany*h wiado%o?*iI 8ajor Ganis 0/kaseTi*s, BF#letni
ofi*er 77 ,arz1d/ otewskiego .$GB, zaproponowa wykorzystanie zapany*h
e%isari/szy organiza*ji e%igra*yjnej do przeprowadzenia podo-nej opera*ji dez#
infor%a*yjnejI .iestety, zani% rozpatrzono propozy*j4 0/kaseTi*sa, e%isari/sze
zostali tak stort/rowani przez prowadz1*y*h ?ledztwo f/nk*jonari/szy .$GB, e nie
nadawali si4 do opera*yjnego /ytk/I Ponadto nage odezwanie si4 nadajnika po
d/giej *iszy w eterze %ogo wz-/dziO podejrzenia (7(I 0/kaseTi*s otrzy%a
jednak zgod4 na wykorzystanie partyzan*kiego radiooperatora, A/g/st/sa Berg#
%anisa, kt9rego w za%ian za wsp9pra*4 zwolniono z wi4zieniaI Wykorzyst/j1*
odnaleziony nadajnik (7( oraz ksi1k4 kodow1, Berg%anis rozpo*z1 w %ar*/
!CJ rok/ nadawanie pod okie% o-e*nego przy ni% 0/kaseTi*saI Podawa si4 za
otewskiego partyzanta, kt9re%/ przysany e%isari/sz zd1y przed aresztowanie%
przekazaO nadajnik i kodyI (7( -yo nie/fne, ale Berg%anis zdoa po d/szy%
*zasie /staliO swoj1 wiarygodno?OI Gego trans%isje radiowe zapo*z1tkoway gr4
dezinfor%a*yjn1, dzi4ki kt9rej /dare%niono *ao?O opera*ji (7( w pa+stwa*h
-aty*ki*h
F
I
2iaskie% zako+*zya si4 te kolejna ak*ja penetra*yjna (7( na >otwie, przep#
rowadzona w ko+*/ !CJ rok/I Wysadzony w sierpni/ na -rzeg agent (7( Rihards
,ande, %ia awari4 nadajnika i pla*9wka (7( w (ztokhol%ie pole*ia %/ w lis#
topadzie skontaktowaO si4 z Berg%anise%I K(potkanie doszo do sk/tk/I Geste%
pewien, e Berg%anis nie znajd/je si4 pod kontrol1 8GBL # infor%owa ,ande
"riksa :o%sonsa, z kt9ry% raze% przy-y na >otw4I
Przeoeni 0/kaseTi*sa nie %ieli do?O *ierpliwo?*i, e-y podj1O sko%plikowan1
gr4 dezinfor%a*yjn1I Bali si4, e zostawieni na wolno?*i dwaj agen*i (7(, 3ande i
:o%sons, wy%kn1 si4 spod kontroli, a w9w*zas -rytyjska siatka -4dzie si4
BB!
rozrastaOI W %ar*/ !CH rok/ Berg%anis telegrafowa do 0ondyn/ pod dyktando
0/kaseTi*saR KWielka wpadkaI ,ande i :o%sons aresztowaniI '*ieke%, ale -oj4 si4
przes/*haniaI ,andeI Caa dziaalno?O wstrzy%anaI .ast4pny kontakt, jak -4d4
-ezpie*znyL
FA
I
$ilka %iesi4*y p9Qniej 0/kaseTi*s wznowi opera*j4 dezinfor%/j1*1, wer-/j1*
otewskiego na*jonalist4 3idT/dsa (Tei*sa, kt9ry %ia przenikn1O do antysowie*kiej
partyzantkiI W paQdziernik/ !CM rok/ (Tei*s Kz-iegL na szwedzk1 wysp4 Got#
landi4, /daj1* otewskiego partyzanta, i do1*zy do szkolonej przez (7( i (zwed9w
gr/py e%igra*yjnej, kt9ra %iaa prowadziO dziaalno?O wywiadow*z1 w pa+stwa*h
-aty*ki*hI W %aj/ !C! rok/ wysadzono go z odzi na -rzeg na pograni*z/
litewsko#otewski% wraz z pi4*io%a prawdziwy%i agenta%i (7(, kt9ry*h zd1y
j/ zdradziO 8GBI :rze*h z ni*h zgin4o w wal*e zaraz po wyl1dowani/I (Tei*s
przey i kontyn/owa penetra*j4 otewskiego r/*h/ opor/I 6onosi r9wnie 8GB o
powi1zania*h partyzant9w z (7(I
P9 rok/ p9Qniej na otewski% wy-rze/ wyl1dowao dw9*h dalszy*h agent9w
(7(, Uitolds Berkis i Andrei GaldinsI .o*ne l1dowanie B paQdziernika nie zostao
za/waone przez pograni*znik9w, ale o-aj agen*i zde%askowali si4 naty*h%iast,
podej%/j1* kontakt z Berg%anise%, kt9ry /%ie?*i i*h w K-ezpie*zny%L %iesz#
kani/ /y*zony% przez 8GBI Berkis i Galdins /jawnili, e nale1 do nowej gr/py
e%isari/szy, kt9rzy %aj1 dotrzeO do przyw9d*9w oddzia9w partyzan*ki*hI $olejni
wysanni*y l1dowali w odst4pa*h sze?*io%iesi4*zny*h, podpywaj1* pod -rzeg
po*hodz1*y% z *zas9w wojny nie%ie*ki% ?*iga*ze% pod dow9dztwe% nie%ie*#
kiego kapitanaI ;*iga*z %9g rozwin1O CF w4z9w, a pywa z papiera%i Ry-a*kiej
(/-y O*hrony, podlegej Brytyjskiej $o%isji $ontrolnejI
0/kaseTi*s przekonywa, e nadszed *zas na /tworzenie fik*yjnego podzie%ia
wed/g %odel/ Opera*ji :r/stI :y% raze%, po dw9*h lata*h na*isk9w, przeoeni
zgodzili si4I ,i%1 !C!#!FE /tworzono pod *z/jny% nadzore% 0/kaseTi*sa
fik*yjn1 gr/p4 partyzan*k1 o kryptoni%ie 8a^is, kt9r1 dowodzi %ajor Al-ert
B/nd/lis z 8GBI Gr/pa szkolia si4 w lasa*h $/rze%eI W %aj/ !FE rok/ Berkis i
Galdins trafili do o-ozowiska tej gr/pyI
8niej wi4*ej w ty% sa%y% *zasie nast4pny agent (7(, Gonas 6eksnys, zgodzi si4
wsp9pra*owaO z 8GB, za? agent 0/kaseTi*sa, Gan "rglis, wyr/szy do 0ondyn/
o%9wiO przysze opera*jeI W !FE rok/ kontakt z (7( nawi1za dr/gi fik*yjny
oddzia partyzan*ki o kryptoni%ie Ro-ertsI Agen*i C7A przedostawali si4 na teren
pa+stw -aty*ki*h na spado*hrona*h, ale tak sa%o jak -rytyjs*y padali ofiar1
opera*ji dezinfor%a*yjny*h
FB
I
Radzie*kie s/-y spe*jalne nie wykorzystay w peni %oliwo?*i, jakie day
i% fik*yjne oddziay partyzan*kie 8a^is i Ro-ertsI Pod*zas 77 wojny ?wiatowej
wywiad -rytyjski wykorzystywa syste% PP &6o/-le Cross), *zyli sieO Ko-r9*o#
ny*hL agent9w A-wehry do strategi*zny*h opera*ji pozora*yjny*h, na przykad do
pods/wania faszywy*h infor%a*ji doty*z1*y*h l1dowania w .or%andii, kt9re w
de*yd/j1*y% %o%en*ie skoniy 5itlera i na*zelne dow9dztwo Wehr%a*ht/ do
r/*h9w wojsk, sprzyjaj1*y*h intereso% Aliant9wI 8oskiewska Centrala nie podej#
%owaa gry na wielk1 skal4I Wr4*z prze*iwnie, nie zezwalaa ekipie 0/kaseTi*sa
BCE
na pods/wanie (7( inny*h infor%a*ji ni te, kt9re i tak podaa prasaI 0/kaseTi*s
nie dosta nawet zezwolenia na przygotowanie faszywy*h infor%a*ji o pozornie
sporej warto?*i wywiadow*zejI Centrala o-awiaa si4, e (7( 1daO -4dzie wi4*ej i
w ko+*/ zacznie %ieO podejrzeniaI (k/tkie% tej polityki -yo generalne roz#
*zarowanie 0ondyn/ do infor%a*ji napywaj1*y*h z rejon/ Batyk/ i w konsek#
wen*ji z%niejszenie zainteresowania *a1 opera*j1I .aga-ywane o nadsyanie
wi4kszej li*z-y %ateria9w wywiadow*zy*h, gr/py 8a^is i Ro-erts odpowiaday
dokadnie tak sa%o, jak przed laty *zonkowie organiza*ji :r/st, e s1 -ojownika%i o
wolno?O, a nie szpiega%i
FC
I
Rosn1*e podejrzenia 0ondyn/, kt9ry zaczai pow1tpiewaO w wiarygodno?O gr/p
8a^is i Ro-erts, wz%ogy si4 gwatownie w !FC rok/, gdy sek*ja na/kowa (7(
poprosia o przysanie pr9-ki wody z rosyjskiej rzeki, nad kt9r1, jak podejrzewano,
zlokalizowano elektrowni4 j1drow1I Przekazana pr9-ka okazaa si4 tak radioak#
tywna, jak-y j1 po-rano z /kad/ *hodzenia reaktoraI Pierwsz1 reak*j1 (7( -yo
os/pienie, a pote% pow1tpiewanie, *zy rze*zywi?*ie a/torzy opera*ji dezinfor#
%a*yjnej 8GB %ogli popeniO tak kapitalny -1dI Po g4-szej analizie /znano, e
-y to jednak -1dI
Podo-na analiza, przeprowadzona po sowie*kiej stronie wykrya jesz*ze wi4*ej
-4d9wI .a przykad trasa, kt9r1 rzeko%o prze-y agent nios1*y pr9-k4 wody,
wioda koo d/ego lotniska wojskowegoI Agent %/sia widzieO to lotnisko, ale nie
wspo%nia o ni% w za1*zony% do pr9-ki rapor*ieI ;ledztwo wykazao r9wnie, e
kilk/ agent9w penetra*yjny*h $GB spo?r9d partyzant9w, kt9rzy odwiedzili 0ondyn,
/jawnio dezinfor%a*j4 (7(
FF
I :ak wi4* $GB wynioso z dezinfor%a*ji korzy?*i
propagandowe, ale niewiele wi4*ejI "%igra*yjni e%isari/sze, kt9rzy wyl1dowali na
-rzega*h rep/-lik -aty*ki*h &prawdopodo-nie w s/%ie okoo AF od !C! do !FC
rok/) i tak nie %ieli adny*h szans zak9*enia stalinowski*h rz1d9wI $GB przezna*zya
wi4*ej ?rodk9w na prowadzenie nie wykorzystanej w peni dezinfor%a*ji, ni (7(
wyoya na nie/dane opera*je w pa+stwa*h -aty*ki*hI
Baty*ka dezinfor%a*ja wyniosa nato%iast 0/kaseTi*sa &l/- >/kaszewi*za,
gdy takiego nazwiska /ywa po przeniesieni/ si4 do %oskiewskiej Centrali)I
,ro-i on w $GB karier4 i zosta nawet generae%I ,godnie z jego o*enz/rowany%
y*ioryse%, przygotowany% w !MM rok/ na /ytek ,a*hod/, zosta on w lata*h
siede%dziesi1ty*h wysany do 0ondyn/, gdzie peni o-owi1zki szefa Kopera*ji
kontrwywiadow*zy*hL w sowie*kiej a%-asadzie
Ffi
I W rze*zywisto?*i -y w lata*h
!HA#!ME rezydente% $GB w 0ondynie, pos/g/j1* si4 faszywy% nazwiskie%
Gak9w $onstantynowi*z B/kaszewI .ie odni9s wi4kszy*h s/k*es9w i po o?%i/
lata*h po-yt/ w Wielkiej Brytanii wr9*i na >otw4, e-y dotrwaO do e%eryt/ry na
stanowisk/ przynaleny% %ajorowi &ale z generalsk1 ga1) w otewski% 8inister#
stwie (zkolni*twaI W listopadzie !MH rok/ pojawi si4 w otewskiej telewizji
raze% ze starzej1*y% si4 $i%e% Phil-y%, e-y przy okazji HE ro*zni*y rewol/*ji
-olszewi*kiej, zaka%ywaO histori4 i twierdziO, w-rew posiadany% wiado%o?*io%, e
patrioty*zne de%onstra*je w pa+stwa*h -aty*ki*h -yy inspirowane przez (7(
FH
I
Rozpo*z4te w !CJ i rozszerzone w !C! rok/ opera*je dezinfor%a*yjne w
pa+stwa*h -aty*ki*h stay si4 wzore% dla *aej serii podo-ny*h pozora*ji,
BC
prowadzony*h przez 8GB wzd/ sowie*ki*h grani*I .ajwi4ksz1 zorganizowano w
Pols*eI W !CH rok/, 8GB przy wsp9pra*y 'B, zlikwidowao ostatni oddzia
Ar%ii $rajowej dziaaj1*ej teraz pod nazw1 Wolno?O i .iepodlego?O # Wi.I Rok
p9Qniej, kier/j1* si4 instr/k*ja%i sowie*ki*h dorad*9w, 'B /r/*ho%io faszywe
Wi., a w !C! rok/ wysao r9wnie faszywego e%isari/sza, kt9ry zapewni
londy+skie gr/py wspieraj1*e niegdy? Wi., e organiza*ja ta dziaa nadalI Po#
*z1wszy od !FE rok/, C7A, kt9ra prowadzia j/ w9w*zas polityk4 aktywnego
wspierania antysowie*kiego podzie%ia w "/ropie Ws*hodniej, po*z4a zaopatrywaO
faszywe Wi. w -ro+, nadajniki i zote %onetyI Cae zaopatrzenie przekazywano
drog1 zrz/t9w lotni*zy*hI Podo-nie jak w kraja*h -aty*ki*h, rozwijaj1*a si4
po%y?lnie dezinfor%a*ja Wi. nie zostaa spoytkowana jako kana przekazywania
faszywy*h infor%a*ji wywiadow*zy*hI :wierdzenia, e Wi. przesya na ,a*h9d
dra%aty*zne fotografie fik*yjny*h atak9w partyzan*ki*h na poster/nki 8ili*ji
O-ywatelskiej i sowie*kie *zogi, %ona /znaO za %ao prawdopodo-neI Ofi*erowie
'B, kt9rzy prowadzili opera*j4, twierdzili p9Qniej, zapewne s/sznie, e raporty
Wi., kt9re fa-rykowali, K%ogy -yO z r9wny% sk/tkie% napisane w 0ondynie l/-
Pary/ na podstawie warszawski*h gazetI 6entel%eni z tajny*h s/- a%eryka+ski*h
nie otrzy%ali od nas nawet taki*h dany*h doty*z1*y*h *odzienny*h spraw, jak *eny
towar9w w sklepa*h, al-o stan zaopatrzenia wy-rany*h o?rodk9w w do-ra
powsze*hnego /ytk/, *ho*ia -ardzo i% zaleao na taki*h infor%a*ja*hLI 2rank
Wisner, szef Bi/ra $oordyna*ji Polityki, kt9re nadzorowao tajne opera*je C7A, da
si4 atwo przekonaO, e Wi. stanowi powane zagroenie dla ko%/nisty*znego
rey%/I :wierdzi podo-no, e Wi. potrze-/je tylko -roni prze*iwpan*ernej,
e-y K/s/n1O Ar%i4 Czerwon1 z WarszawyLI
Wy%agania Wi. rosy stopniowo, a # -ez powodzenia # za1dano przysania
drog1 lotni*z1 a%eryka+skiego generaa, kt9ry %ia po%9* w zorganizowani/
%asowego podzie%ia w Pols*eI Wresz*ie w gr/dni/ !FA rok/ 8GB postanowio
zwin1O opera*j4I W z%anip/lowanej, dw/godzinnej a/dy*ji Polskiego Radia /jaw#
niono, e ponad %ilion dolar9w wysany*h przez C7A dla Wi. trafio do pa+#
stwowej kasyI Wyst4p/j1*y w a/dy*ji rzeko%i przyw9d*y Wi., a w rze*zywisto?*i
ofi*erowie 'B, Kprzyznali si4L, e j/ od dw9*h lat -yli ?wiado%i, i %og1 li*zyO na
popar*ie jedynie Kl/dzi o zerowej warto?*i %oralnejL, za? Kagen*i przysyani do
nas z zagrani*y, to awant/rni*y, o-oj4tni na los narod/ *yni*zni naje%ni*y,
zainteresowani jedynie osi1gni4*ie% prywatny*h korzy?*iLI Poniewa zdawali
so-ie spraw4 z -ezsens/ walki z Kl/dow1 wadz1XIII\ gdy walka ta jest sprze*zna z
interesa%i narod/ polskiegoL, rzeko%i przyw9d*y Wi. postanowili ponoO nie
Krekr/towaO zdeprawowanej %odziey dla potrze- tajny*h s/- '(AXIII\I W ostatni%
etapie naszej dziaalno?*i /siowali?%y paraliowaO wysiki A%erykan9w i i*h
e%igra*yjny*h naj%it9w prowadz1*e do z-/dowania w Pols*e siatki szpiegow#sko#
dywersyjnejLR
.ie -yo po wojnie w Pols*e dziaalno?*i przest4p*zej, w kt9rej wywiad a%eryka+ski
nie %a*za swoi*h pal*9w i dolar9wI Od /dzia/ a%eryka+skiego a%-asadora w an#
typolski*h %a*hina*ja*h Watykan/ i reak*yjnej *z4?*i kler/ l/- syste%aty*znego
BCA
podegania przez t/ziny radiowy*h sz*zeka*zek kontrolowany*h przez '(A, po wer#
-owanie przest4p*9w do nik*ze%nej i zdradzie*kiej ro-otyI 8onopole z Wall (treet nie
po%in4y adnej okazji, e-y zaszkodziO naszej oj*zyQnieI
Opera*ja dezinfor%a*yjna Wi. /%oliwia w s/%ie 8GB nie tylko o?%ieszyO
C7A, ale r9wnie wywa-iO resztki opozy*ji i zade%onstrowaO -eznadziej4 opor/
prze*iwko Kwadzy l/dowejL
FM
I
G9wny% o?rodkie% opor/ prze*iwko rz1do% stalinowski% w ,(RR -ya
'krainaI W !CH rok/ Organiza*ja 'krai+ski*h .a*jonalist9w &O'.) twierdzia,
prawdopodo-nie przesadzaj1*, e %a pod -roni1 EE tysi4*y partyzant9w
F!
I $iedy
jednak (7( i C7A zde*ydoway si4 w !C! rok/ podj1O jakie? dziaania na 'krainie,
zorganizowany op9r na szersz1 skal4 zosta j/ zdawionyI O'. i rywaliz/j1*y z
ni% .arodowy (oj/sz Pra*y &.:(), so*jalde%okraty*zna organiza*ja e%igra*yjna
faworyzowana przez C7A, zostay j/ spenetrowane przez 8GBI Pierwsi agen*i
(7( zrz/*eni w !C! rok/ na 'krain4 *ele% nawi1zania kontakt/ z podzie%ie%
O'. zostali naty*h%iast /j4*i przez 8GBI Podo-ny los spotka dwie kolejne
gr/py zrz/*one w nast4pny% rok/
J&)
I Pla*9w*e 8GB w $arlshorst na przed%ie?*ia*h
Berlina /dao si4 r9wnie spenetrowaO o?rodki .:( w .ie%*ze*hI Gedny% z
najlepszy*h agent9w -y ofi*er sowie*kiej ar%ii, kt9ry /*iek na ,a*h9d w lis#
topadzie !C! rok/, poniewa nie *h*ia si4 rozstaO z nie%ie*k1 ko*hank1I 8GB
wytropio go w .ie%*ze*h ,a*hodni*h i z%/sio do wsp9pra*y, gro1* konsek#
wen*ja%i wo-e* pozostawionej w ,(RR rodzinyI Ofi*er 9w wst1pi na pole*enie
8GB do .:(, gdzie szy-ko awansowa na instr/ktora w prowadzonej przez
organiza*j4 szkole e%isari/szy wy-ieraj1*y*h si4 na 'krain4I By te kons/ltante%
wywiad/ a%eryka+skiegoI ,de%askowano go dopiero, kiedy %oskiewskie radio
podao w %aj/ !FB rok/ wiado%o?O o egzek/*ji *ztere*h zdradzony*h przez
niego e%isari/szy .:(
J
I
Podo-nie jak w przypadk/ Polski i kraj9w -aty*ki*h, /krai+ska opera*ja
dezinfor%a*yjna 8GB nie rozwin4a si4 do wy%iar9w strategi*zny*hI 8oskiewska
Centrala od%9wia zgody na wykorzystanie pozora*ji jako kana/ przekazywania za
,a*h9d zna*z1*ej li*z-y faszywy*h %ateria9w wywiadow*zy*h
JA
I
Agente%, kt9ry na ,a*hodzie przy*zyni si4 naj-ardziej do s/k*es9w opera*ji
dezinfor%a*yjny*h wzd/ grani*y ,(RR -y $i% Phil-yI $ier/j1* pla*9wk1 (7( w
:/r*ji od !CH do !C! rok/, %ia %oliwo?O zdradzaC e%isari/szy prze#
kra*zaj1*y*h grani*4 oraz podawaO infor%a*je o i*h kontakta*h i rodzina*h %iesz#
kaj1*y*h w ,(RR
JB
I P9Qniej, w lata*h !C!#!F, -4d1* przedstawi*iele% (7( w
Waszyngtonie, %ia z tyt// swego stanowiska ofi*era 1*znikowego dost4p do
wiel/ sz*zeg99w opera*ji a%eryka+ski*h i -rytyjski*hI 8i4dzy inny%i zaalar%owa
8GBD$7 o pierwszy% zorganizowany% przez (7( l1dowani/ od strony %orza w
Al-anii w paQdziernik/ !C! rok/I 0ate% !FE rok/ ostrzeg o plana*h inflitra*ji przez
grani*4 l1dow1, a w listopadzie !FE rok/ o pierwszy% projektowany% zrz/*ie
C7A do Al-anii
JC
I (po?r9d wiel/ angielsko#a%eryka+ski*h konferen*ji, w kt9ry*h
/*zestni*zy Phil-y, -ya te narada zorganizowana w l/ty% !F rok/I
'*zestni*zy w niej 5arry Carr, kt9ry prze-ywa z pierwsz1 wizyt1 w '(A,
BCB
a o%awiano plany wsp9lny*h opera*ji (7( i C7A w kraja*h -aty*ki*hI Phil-y pisa
p9Qniej we wspo%nienia*h, e wizyta Carra Kzako+*zya si4 katastrofalnie, gdy
Carr i jego partnerzy z C7A oskarali si4 wzaje%nie i to nie -ez podstaw, o -ez#
*zelne osz/kiwanie przy konferen*yjny% stoleL
fiF
I Opinia ta jest *z4sto *ytowana,
*ho*ia jest to typowa dla Phil-ySego dezinfor%a*jaI B4d1* j/ na e%eryt/rze,
Carr napisa do ofi*era C7A, kt9ry /*zestni*zy w pa%i4tnej konferen*ji prosz1* go
o zaopiniowanie wersji podanej przez $i%a Phil-ySegoI O-aj -yli zgodni, e
at%osfera spotkania -ya w gr/n*ie rzeczy wyj1tkowo przyjazna
JJ
I W swoi*h
pa%i4tnika*h Phil-y nie potrafi si4 *zasa%i oprzeO zadowoleni/ z los/, jaki
spotka setki zdradzony*h przez niego agent9w i e%isari/szyI Wiosn1 !F rok/,
kr9tko przed wyjazde% z Waszyngton/, poda on na przykad swe%/ ofi*erowi
prowadz1*e%/ Kpre*yzyjne infor%a*jeL o trze*h gr/pa*h li*z1*y*h po sze?*i/
agent9w, kt9re %iay -yO zrz/*one przez (7( na spado*hrona*h na 'krain4I Pisz1* o
ni*h we wspo%nienia*h, Phil-y sili si4 na %aka-ry*zn1 ironi4R K.ie wie%, jaki los
i*h spotka, ale %og4 przyp/sz*zaO, i to z d/1 doz1 prawdopodo-ie+stwaL
JH
I
Po%i%o powojenny*h pro-le%9w, kt9re trapiy oper/j1*e na ,a*hodzie siatki
agent/ralne, do %oskiewskiej Centrali pyn1 nieprzerwanie str/%ie+ *enny*h
infor%a*jiI Cztere*h agent9w spo?r9d KPi4*i/ Wspaniay*hL # Phil-y, 8a*lean,
B/rgess i Cairn*ross # -yo aktywny*h do !F rok/I Od ko+*a !CC rok/ do !CH
i*h ofi*ere% prowadz1*y% w Wielkiej Brytanii -y Borys 8i*hajowi*z $rotow
&prawdziwe nazwisko $roetens*hild), tytan pra*y o niespoytej energii i wielkiej
sk/te*zno?*i dziaaniaI Nydowskie po*hodzenie za-lokowao %/ drog4 do awans/, na
kt9ry swoi%i /%iej4tno?*ia%i zas/yI Rezydente% londy+ski% -y w lata*h
!CB#!CH $onstantyn 8i*hajowi*z $/kin, na kt9rego spyn4a *z4?O *hway
nalenej $rotowowi za znako%ite prowadzenie siatki agent/ralnejI :rze-a jednak
przyznaO, e $/kin kierowa inteligentnie rezydent/r1, *o Centrala potrafia do*eniOI
$iedy jesieni1 !CH rok/ powoano $o%itet 7nfor%a*ji, $/kin zosta awansowany na
szefa 7 ,arz1d/, zaj%/j1*ego si4 o-szare% angielsko#a%eryka+ski%I Gego
portret wisi w?r9d inny*h na ?*ianie 7z-y Pa%i4*i 7 ,arz1d/ G9wnego $GB, a
napis pod ni% gosi, e -y wyr9niaj1*y% si4 ofi*ere% wywiad/ lat *zterdziesty*h
i pi4Odziesi1ty*h
J5
I Portret/ jego nast4p*y -rakI .ikoaj Borysowi*z Rodin
&pse/doni% $orowin) -y londy+ski% rezydente% od !CH do !FE rok/ i p9Qniej od
!FJ do !J rok/I :ypowy, arogan*ki aparat*zyk, traktowa podwadny*h z
pogard1, wiedz1*, e ni* %/ nie zagraa, gdy podlegli %/ agen*i *iesz1 si4
znako%it1 rep/ta*j1 w CentraliI
Prowadzenie KPiatiorkiL oraz reszty naj*enniejszy*h agent9w, przej1 od $ro#
towa G/rij 7wanowi*z 8odin, ofi*er wywiad/ polity*znego &PR), kt9ry prze-ywa na
pla*9w*e w 0ondynie od !CH do !FB rok/ i p9Qniej od !FF do !FM rok/I
8odin, kt9rego agen*i KPi1tkiL znali pod pse/doni%e% Peter, -y jedny% z naj#
lepszy*h ofi*er9w prowadz1*y*h w historii $GBI B4d1* p9Qniej dziekane% Wy#
dzia/ Pierwszego &wywiad polity*zny) 7nstyt/t/ Andropowa, *zyli /*zelni 7 ,a#
BCC
rz1d/ G9wnego $GB, 8odin o*enia w lata*h osie%dziesi1ty*h Rodina jako
aroganta i pretensjonalne zero
J!
I
Przez kilka powojenny*h lat B/rgess, 8a*lean i Phil-y %ieli od *zas/ do *zas/
%oliwo?O przekazywania %ateria9w nie tylko -rytyjski*h, ale r9wnie a%eryka+#
ski*hI ,godnie z o*en1 szk9d, sporz1dzon1 przez a%eryka+skie $olegi/% (zef9w
(zta-9w po /*ie*z*e G/ya B/rgessa i 6onalda 8a*leana w !F rok/R
W sferze a%eryka+sko#-rytyjsko#kanadyjski*h progra%9w j1drowy*h, angielsko#a%e#
ryka+skiego planowania syt/a*ji powojennej oraz syt/a*ji polity*znej w "/ropie, wszystkie
%ateriay sprzed daty dezer*ji naley /waaO za przekazane -ez naj%niejszy*h
w1tpliwo?*i w r4*e sowie*kiejII\I Wszystkie -rytyjskie i prawdopodo-nie *z4?O a%e#
ryka+ski*h kod9w i szyfr9w, kt9re -yy w /y*i/ przed F %aja !F rok/, naley
/znaO za znajd/j1*e si4 w posiadani/ (owiet9w, a zate% za -ez/yte*zneI
O*ena ta -ya przesadnie alar%isty*znaI .ie -raa na przykad pod /wag4 fakt/, e
wiele kod9w -yo szyfrowany*h dodatkowo przy po%o*y jednorazowy*h zestaw9w
przypadkowy*h li*z- &one#ti%e pads syste%), a tylko kilka z ni*h B/rgess i 8a*lean
%ieli szans4 zdradziO 8oskwie
H
LI .ie /lega jednak w1tpliwo?*i, e B/rgess i 8a*lean
przekazywali ol-rzy%ie ilo?*i -ardzo *enny*h %ateria9wI Pietrow, kt9ry zdezerterowa
z $GB w !FC rok/, dowiedzia si4 od 2ilipa Wasiliewi*za $isli*yna, e kiedy
$isli*yn pra*owa jako szyfrant w 0ondynie w lata*h !CF#!CM, to B/rgess przeka#
zywa K*ae te*zki pene dok/%ent9w 2oreign Offi*e, kt9re fotografowano w a%-asadzie
i %/ zwra*anoLI Borys $rotow, ofi*er prowadz1*y G/ya B/rgessa do !CH rok/,
od-iera od niego tajne %ateriay tor-a%iI (potykali si4 na wsi poza 0ondyne% i
$rotow wra*a *zase% z ty*h wypraw *ay za-o*onyI $isli*yn przetelegrafowywa
tre?O naj*enniejszy*h dok/%ent9w wprost do 8oskwy i przygotowywa reszt4 do
wysyki po*zt1 dyplo%aty*zn1I W !C! rok/ zosta w Centrali szefe% jednooso-owej
sek*ji, kt9ra zaj%owaa si4 %ateriaa%i przekazany%i przez G/ya B/rgessa i 6onalda
8a*leanaI Byo tego tak d/o, e wiele dok/%ent9w w*i1 *zekao na t/%a*zenieI
O-owi1zkie% $isli*yna -yo wysz/kiwanie odpowiedni*h te*zek l/- dok/%ent9w dla
wysoki*h rang1 ofi*er9w, kt9rzy odwiedzali sek*j4, posz/k/j1* wany*h infor%a*ji
H
I
(/k*esy %iay jednak swoj1 *en4I B/rgess i 8a*lean za*z4li kr/szyO si4 pod
*i4are% stress/ podw9jnego y*iaI W lata*h zi%nej wojny -y on -ardziej dot#
kliwy, ni w *zasa*h, gdy Wielka Brytania i ,(RR -yy wojenny%i soj/sznika%iI
$iedy George Carey#2oster, szef zal1kowej jesz*ze sek*ji -ezpie*ze+stwa we#
wn4trznego 2oreign Offi*e, zo-a*zy po raz pierwszy G/ya B/rgessa w !CH rok/,
-y zasko*zony jego Krozkot/niony% i nie ogolony% wygl1de%I Ge*hao on niego
tak pot4nie alkohole%, e za*z1e% si4 rozpytywaO, ki% on jest i *o ro-iLI
Goronwy Rees pisa r9wnie, e B/rgess sta si4 leko%ane%R
Bra teraz stale ?rodki /spokajaj1*e, e-y /*iszyO skoatane nerwy, a zaraz pote%
sty%/lanty, e-y poz-yO si4 ospao?*i, a poniewa wszystko w y*i/ ro-i z przesad1,
/ ta-letki jedna po dr/giej, *okolwiek %/ si4 nawin4o pod r4k4, tak jak dzie*ko, kt9re
wyjada landrynki, a si4 nie sko+*z1I
BCF
, -iegie% *zas/ Carey#2oster otrzy%ywa *oraz wi4*ej skarg na Krozwi1ze
za*howanieL G/ya B/rgessaI 2red Warner, kt9ry pra*owa z ni% w -i/rze
5e*tora 8*.eil, %inistra stan/ w 2oreign Offi*e, wspo%ina, jak pewnego dnia o
?wi*ie ewak/owa G/ya B/rgessa z no*nego kl/-/ w (oho, gdzie znalaz go
nieprzyto%nego na pododze, z twarz1 i gow1 /n/rzan1 w krzepn1*ej krwiI
Warner %ia j/ do?O wie*zny*h narzeka+ 8*.eila i pyta+R KCo zro-iO z ty%
G/ye%WL
HA
Od *zas/ do *zas/ -/dzi si4 jednak stary B/rgess, peen szar%/ intelekt/alista, jak
w lata*h st/di9w na Ca%-ridgeI W ko+*/ !CH rok/ # prawdopodo-nie, e-y go si4
poz-yO # 8*.eil zareko%endowa G/ya B/rgessa parla%entarne%/ pod#
sekretarzowi w 2oreign Offi*e, Christopherowi 8ayhew, kt9ry organizowa Wydzia
(t/di9w 7nfor%a*yjny*h &7R6)I .owa pla*9wka %iaa prze*iwdziaaO sowie*kiej
Kwojnie psy*hologi*znejLI (z/kaj1* dla niej do?wiad*zonego personel/, 8ayhew
popeni, jak sa% pote% przyzna, Kkadynalny -1dLI K(potkae% si4 z G/ye%
B/rgesse%I Wykaza oszaa%iaj1*1 wr4*z znajo%o?O ko%/nisty*zny*h %etod
wywrotowego dziaania, a wi4* z *h4*i1 wzi1e% go do %ego wydzia/L
HB
I
W nowej pra*y B/rgess wy-ra si4 w r/nd4 po -rytyjski*h a%-asada*h, za#
*hwalaj1* /s/gi i %ateriay 7R6, kt9re jedno*ze?nie zdradza wraz z plana%i
swojej pla*9wki prowadz1*e%/ go od ko+*a !CH rok/ 8odinowiI Podr9y G/ya
B/rgessa towarzyszy *h9r protest9w i skarg na jego niedyplo%aty*zne za*howanieI
A%-asady, kt9re odwiedzi, -yy tak zgorszone, e 8ayhew nie %ia innego
wyj?*ia, jako wyrz/*iO go z 7R6
HC
I
W?r9d przyja*i9, kt9rzy %/ jesz*ze pozostali, -y 6aTid 2oot%an, szef wy#
wiad/ polity*znego (7(I $r9tko po zerwani/ %arszaka :ito z 8oskw1 w !CM
rok/ jeden z pra*ownik9w 2oot%ana wpad na po%ys sporz1dzenia listy pyta+
doty*z1*y*h dziaalno?*i $o%infor%/ i przekazania jej :ito za po?redni*twe%
-rytyjskiego a%-asadora w BelgradzieI KWspaniaa %y?lL # orzek 2oot%anI #
K7dQ i pogadaj z G/ye%LI
B/rgess i ofi*er (7( przygotowali list4, kt9ra %iaa -yO wysana do Belgrad/I
Otrzy%ana od :ito odpowiedQ zaintrygowaa %oskiewsk1 Central4 i %/siaa
/radowaO 2oot%ana
HF
I
Gesieni1 !CM rok/ B/rgess zosta przeniesiony do departa%ent/ daleko#
ws*hodniegoI Pra*owa ta% a do oddelegowania go do Waszyngton/, gdzie w
sierpni/ !FE rok/ o-j1 stanowisko dr/giego sekretarza a%-asadyI Peni1* t4
f/nk*j4, %9g infor%owaO 8oskw4 o sz*zeg9a*h -rytyjskiej polityki wo-e*
/tworzonej w !C! rok/ Chi+skiej Rep/-liki 0/dowej oraz wo-e* $orei, gdzie
z-liaa si4 wielki%i kroka%i wojna !FE rok/I B/rgess -y wprawdzie /rz4dnikie%
stos/nkowo niskiego sz*ze-la, ale %ia reg/larny dost4p do o*en Po1*zonego
$o%itet/ Wywiadow*zego, %inisterstwa wojny i %iesz*z1*ego si4 w :okio na*zelnego
dow9dztwa soj/szni*zego generaa 6o/glasa 8a*Arth/raI W 8oskwie *zytano
zapewne z d/1 /wag1 sz*zeg9ow1 analiz4 wywiad/ wojskowego z kwietnia !FE
rok/, doty*z1*1 Krosyjskiej po%o*y dla si z-rojny*h ko%/nisty*zny*h ChinLI .a
dwa %iesi1*e przed wy-/*he% wojny w $orei /jawniaa ona nie%al wszystkie
infor%a*je, kt9re zdoay na ten te%at zdo-yO wywiady za*hodnieI
BCJ
B/rgess napisa przy tej okazji d/g1, odr4*zn1 notatk4 /l/-iony% przez sie-ie
jaskrawonie-ieski% atra%ente%, zaskak/j1*o porz1dny% i r9wny% pis%e%
HJ
I
Byy to jednak ostatnie dni G/ya B/rgessa w 2oreign Offi*eI Podr9 do
Gi-raltar/ i :anger/, w kt9r1 wysano go jesieni1 !C! rok/ przypie*z4towaa
konie* jego karieryI Bya to, jak pisa Goronwy Rees, Kdzika odyseja niedyskre*jiLI
B/rgess nie pa*i ra*h/nk9w, zdradza tosa%o?O ofi*er9w 87#F i (7( w %iejs*a*h
p/-li*zny*h i pijany w sztok wy?piewywa go?no w knajpa*hR K8odzi *hop*y
-yli dzisiaj tani jesz*ze ta+si ni w*zorajLI Po powro*ie do 0ondyn/ B/rgess
dziwi si4, e nie wylano go zaraz po przyjeQdzie
HH
I
W Centrali /znano, prawdopodo-nie s/sznie, e B/rgess zaa%a si4 jesieni1,
gdy nie wytrzy%a penego napi4*ia o*zekiwania na kolejne rez/ltaty Opera*ji
UenonaI Phil-y zosta Kwtaje%ni*zonyL w prze-ieg opera*ji we wrze?ni/ !C!
rok/, t/ przed oddelegowanie% do Waszyngton/, gdzie o-j1 stanowisko ofi*era
1*znikowego (7(I $orzystaj1* z okazji, naty*h%iast przekaza ostrzeenie koledzeI
Wprawdzie zani% B/rgess nie /*iek w !F rok/, Opera*ja Uenona nie zdradzia
adnej o-*i1aj1*ej go poszlaki, to jednak jesieni1 !C! rok/ %ia on pene prawo
przyp/sz*zaO, e lada dzie+ zostanie zde%askowanyI
W r9wnie fatalny% stanie psy*hi*zny% -y 6onald 8a*leanI W jego przypadk/
zde%askowanie -yo d/o -ardziej prawdopodo-neI W trak*ie Kwtaje%ni*zaniaL,
Phil-y szy-ko zda so-ie spraw4, e nie zidentyfikowany jesz*ze agent sowie*ki o
kryptoni%ie 5o%er, o kt9ry% wspo%inano w kilk/ odszyfrowany*h depesza*h, to
na pewno 8a*lean
H5
I
W paQdziernik/ !CM rok/ 8a*lean wysany zosta do $air/ jako rad*a kan#
*elarii a%-asadyI 6la *zowieka w wiek/ BF lat -y to po*z1tek drogi prowadz1*ej na
sz*zyty hierar*hii s/-y dyplo%aty*znejI 6latego te wiado%o?O, e kadego dnia
%oe zostaO zde%askowany, zaa%aa goI W pra*y -y nadal profesjonalist1 w
kady% *al/, ale po pra*y pi -ez adny*h ograni*ze+I (tary przyja*iel i ko%pan od
kieliszka, Philip :oyn-ee, widywa go w $airze, Kjak wpada w sza i %order*zy
nastr9j, kiedy, jak to si4 %9wi, przepeni si4 dz-an t/%ionej zo?*iLI W lip*/
!FE rok/ o-aj panowie, pijani w sztok, wa%ali si4 do %ieszkania dw9*h dziew*z1t
pra*/j1*y*h w a%-asadzie '(AI ,de%olowali i% sypialni4, podarli -ielizn4, a
nast4pnie zwr9*ili /wag4 na azienk4I :a%, wspo%ina :oyn-ee, K6onald /ni9s nad
gow4 d/e l/stro i wyrn1 ni% o wann4I $/ %oje%/ zd/%ieni/ i rado?*i, wanna
p4ka na p9, a l/stro zostao *aeLI
$ilka dni p9Qniej 8al*ean zosta odesany do 0ondyn/, gdzie 2oreign Offi*e
wysao go na letni /rlop i zapa*io za le*zenie / psy*hiatry, kt9ry stwierdzi
wy*zerpanie spowodowane przepra*owanie%, kopota%i rodzinny%i i t/%ion1
pederasti1I Gesieni1 8a*lean powr9*i w lepszy% stanie do pra*y w a%eryka+skiej
sek*ji 2oreign Offi*eI :a%, %i%o pija*ki*h orgii w kl/-ie Gargoyle i podawani/ si4
w ko%pletny% za%ro*zeni/ za Kangielskiego 5issaL, w pra*y -y wyj1tkowo
skr/p/latny i sprawny
H!
I
8ateriay, kt9re przekazywali B/rgess i 8a*lean wywary najwi4kszy wpyw
na polityk4 8oskwy t/ przed wy-/*he% wojny korea+skiej w *zerw*/ !FE
rok/I ,ast4p*a 8a*leana w sek*ji a%eryka+skiej, Ro-ert Ce*il, /waa, e $re%l
BCH
%/sia o*eniO %ateriay dostar*zane przez jego zwierz*hnika za K-ez*enne w do#
radzani/ Chi+*zyko% i p9no*ny% $orea+*zyko% w sprawa*h strategii i stanowiska w
nego*ja*ja*hL
m
;
Przekaz/j1* tajne dok/%enty, 8a*lean i B/rgess doprawiali je wasny% an#
tya%eryka+ski% Ksose%L, zwi4kszaj1* w ten spos9- o-awy 8oskwy, e A%ery#
kanie pragn1 eskalowaO lokalny konflikt korea+ski do wy%iar/ wojny ?wiatowejI
8a*lean nawet w 2oreign Offi*e otwar*ie krytykowa polityk4 a%eryka+sk1,
okre?laj1* j1 w ko+*/ !FE rok/ jako Kpen1 l4k9w, /part1 i nie-ezpie*zn1LI
W9w*zas te, po raz pierwszy w dyplo%aty*znej karierze pozwoli so-ie na
okazanie prywatny*h sy%patii w ofi*jalnej notat*e s/-owejI Odwo/j1* si4 do
trywialnej stalinowskiej analizy o nieod%iennie agresywny% *harakterze a%eryka+#
skiego kapita/, stwierdzi, e Kjest pewna s/szno?OL w twierdzeni/, i dla gos#
podarki a%eryka+skiej, nastawionej na prod/k*j4 %ilitarn1, otwarta wojna %oe
-yO korzystniejsza, ni re*esja -4d1*a sk/tkie% de%o-iliza*ji
M
I
:akie stalinowskie nonsensy nie znajdyway wiel/ zwolennik9w w -rytyjski*h
sfera*h rz1dowy*h, kt9re w ko+*/ !FE rok/ powanie niepokoia polityka (tan9w
,jedno*zony*hI W gr/dni/ prezydent :r/%an /dzieli nie prze%y?lanej odpowiedzi na
pytanie o ewent/alne /y*ie -o%-y ato%owej w $orei, %9wi1*R KRozwaania nad
wykorzystanie% -roni s1 zawsze f/nk*j1 posiadania tej -roniLI Po tej niepotrze-nej
wypowiedzi pre%ier Atlee pod1y po?piesznie do Waszyngton/, e-y o%9wiO z
prezydente% zaoenia wojennej strategii polity*znejI 8a*lean %ia w ty% *zasie
%oliwo?O dostar*zyO 8odinowi nie tylko raporty przygotowane dla pre%iera przed
podr91 do Waszyngton/, ale r9wnie sprawozdania z posiedze+ ga-inet/, na
kt9ry*h o%awiano wyniki roz%9w

[
A
I :rafiay one do przekonania (talina, kt9re%/
*horo-liwie podejrzliwa nat/ra nakazywaa nie lek*ewayO agresywny*h plan9w
i%perialist9w za*hodni*hI Pod konie* !FE rok/ (talin -y j/ g4-oko przekonany
o -liski% po*z1tk/ trze*iej wojny ?wiatowej
5B
I
Przy*zyn1 wojny korea+skiej -yy przede wszystki% terytorialne a%-i*je P9#
no*nej $orei, a nie ,wi1zk/ (owie*kiegoI ,a*hodnia nieznajo%o?O *el9w polityki
sowie*kiej oraz niezdolno?O angielsko#a%eryka+skiej spoe*zno?*i wywiadow*zej do
/%iesz*zenia *hoO jednego agenta w 8oskwie, doprowadzia do nie/zasadniony*h
o-aw, e wojna -ya *z4?*i1 wielkiego plan/ sowie*kiej ekspansjiI ,i%1 !FE#!F
rok/ o-awiano si4 powsze*hnie, e wojna w $orei %oe -yO prel/di/% do sowie*kiej
ofensywy w .ie%*ze*hI 8inisterstwo Wojny ostrzegao ga-inet -rytyjski w
l/ty% !F rok/R KWojna %oliwa w !F rok/, prawdopodo-na w !FAL
8
I
Realne, *hoO niepotrze-ne, o-awy ,a*hod/, przed sowie*ki% atakie%, po
przekazani/ i*h do 8oskwy -yy nie%al na pewno interpretowane przez (talina jako
przykrywka dla wasny*h agresywny*h plan9wI 8ateriay wywiadow*ze, kt9re
dostar*zali B/rgess i 8a*lean, podsy*ay sowie*kie podejrzeniaI 8a*lean z
pewno?*i1 przekaza 8odinowi, i to zapewne w ostrzejszy*h sowa*h, niepok9j, jaki
zawar w notat*e s/-owej z %ar*a !F rok/, e a%eryka+skie Kzianie ognie%
na 6aleki% Ws*hodzie %oe nas niepotrze-nie wp4dziO w wojn4L
sF
I 8oskwa
%/siaa wi4* odet*hn1O z /lg1 w kwietni/, gdy prezydent :r/%an zdj1 g9wnego
rze*znika atak/ na Chiny, generaa 6o/glasa 8a*Arth/ra, ze stanowiska
BCM
g9wnodowodz1*ego wojska%i w $oreiI $iedy na 6aleki% Ws*hodzie dy%i#
sjonowano 8a*Arth/ra, do-iegaa te ko+*a szpiegowska kariera 6onalda 8a*leanaI
W o*enie 7 ,arz1d/ G9wnego, zde%askowanie 8a*leana -yo najwi4ksz1
szkod1 wyrz1dzon1 $GB przez Opera*j4 UenonaI 6ekrypta serii depesz zawie#
raj1*y*h wz%ianki o 8a*leanie i w rez/lta*ie jego identyfika*ja spowodoway
raptowny konie* agent/ralnej kariery najlepszej siatki szpiegowskiej w historii
$GB # KPi1tki z Ca%-ridgeLI
W ko+*/ paQdziernika !C! rok/ Phil-y poeglowa do Waszyngton/, gdzie
zosta wysany jako reprezentant (7(I ,najo%o?O k/*hni sowie*ki*h opera*ji
pozwolia %/ zorientowaO si4 szy-*iej ni inny%, e agent o kryptoni%ie 5o%er, to
8a*leanI We wspo%nienia*h Phil-y podaje %yl1*o, e tropienie 8a*leana
trwao o p9tora rok/ za d/go, poniewa -rytyjski ?wiatek wywiadow*zy nie %9g
/wierzyO w o-e*no?O zdraj*y we wasny*h szerega*h
M(
I
Rze*zywisto?O -ya nie*o innaI Pierwsze wz%ianki o K5o%erzeL -yy wyj1t#
kowo og9lnikoweI .ie %ona -yo nawet do*ie* na i*h podstawie, *zy K5o%erL to
A%erykanin, *zy Brytyj*zykI Wst4pna lista podejrzany*h o-ej%owaa, jak
twierdzi 5arold 8a*%illan &-yy -rytyjski %inister spraw zagrani*zny*h - $rzy $;
t>um;=, kilka tysi4*y os9-I Prakty*znie kadego, kto %ia dost4p do tajnej kores#
ponden*ji transatlanty*kiej
(H
I $iedy Phil-y przy-y do Waszyngton/, zapewniono go,
e K2B7 przysya na% *ae ryzy papier/ o a%-asadzki*h pos/ga*zka*h i ?ledztwo w
sprawie naszy*h pra*ownik9w fizy*zny*h *i1gnie si4 -ez ko+*aL
MP
I
Phil-y nie kry we wspo%nienia*h, e -y Kg4-oko zaniepokojonyL rez/ltata%i
opera*ji KUenonaL, ale po przy-y*i/ do Waszyngton/ zorientowa si4, e 8a*#
leanowi ni* jesz*ze nie groziI Ofi*er prowadz1*y powiedzia %/, e de*yzj1
8oskwy K8a*lean pozostanie na stanowisk/, jak d/go si4 daL, ale przygotowano
j/ plan ewak/a*ji, Kzani% sieO go oto*zyL
M!
I
Potrzask za*z1 za%ykaO si4 zi%1 !FE#!F rok/I Pod konie* !FE rok/ lista
podejrzany*h skr9*ia si4 do BF nazwiskI .a po*z1tk/ kwietnia !F rok/ j/
tylko do dziewi4*i/
!&)
I Phil-y /siowa de%onstra*yjnie po%9* w polowani/ na
K5o%eraL zwra*aj1* /wag4 na zoone w !CE rok/ zeznania $rywi*kiego, kt9ry po
zdezerterowani/ z .$W6 wspo%ina o sowie*ki% agen*ie w 2oreign Offi*eI 8ia
on po*hodziO z do-rej rodziny, /*zyO si4 w "ton i st/diowaO w O^fordzie
&8a*lean /*z4sz*za do innej znanej szkoy prywatnej i sko+*zy Ca%-ridge)I W
pa%i4tnika*h Phil-y napisa, e ofi*er -ezpie*ze+stwa a%-asady w Waszyngtonie,
Bo--y 8a*kenzie, *h*ia si4 zaoyO, e K5o%ere%L jest Pa/l Gore#Booth, przyszy
podsekretarz stan/ w 2oreign Offi*e, kt9ry *hodzi do "ton i st/diowa w
O^fordzieI Poniewa Gore#Booth -y zaraze% znany% znaw*1 historii staroytnej,
kryptoni% 5o%er pasowa do niego jak /laI Co wi4*ej, rosyjska pisowania Go%ier
-ya podo-na do nazwiska Gore
!
I
W poowie kwietnia !F rok/ dekrypta kolejny*h depesz o*zy?*i *akowi*ie
Gore#Bootha i rozwi1za zagadk4 K5o%eraLI 'jawni -owie%, e w !CC rok/
BC!
K5o%erL spotyka si4 z ofi*ere% prowadz1*y% w .owy% Gork/, dok1d jeQdzi
dwa razy w tygodni/ z Waszyngton/, pod pretekste% odwiedzania ony -4d1*ej w
*i1yI :ylko jeden podejrzany odpowiada te%/ opisowi # 8a*leanI
8i%o zde%askowania, 8a*lean %ia jesz*ze kilka tygodni na przygotowanie
/*ie*zkiI :rze-a -yo -owie% zdo-yO dowody zdatne do przedstawienia w s1dzieI
Opera*ja Uenona -ya nadal oto*zona najwi4ksz1 taje%ni*1 i %owy nie -yo, e-y
po*hodz1*e z dekrypta/ teksty %ona -yo pokazaO s4dzie%/I 87#F wzi1 wi4*
8a*leana pod o-serwa*j4I
Po kons/lta*ji z ofi*ere% prowadz1*y%, Phil-y postanowi wykorzystaO G/ya
B/rgessa do przekazania ostrzeenia 8a*leanowiI $iedy w *zerw*/ !FE rok/
B/rgess przy-y do Waszyngton/ jako dr/gi sekretarz a%-asady, -yo j/ wiado%o, e
dano %/ ostatni1 szans4I ,aprzepa?*i j1 szy-koI W kwietni/ !F rok/ odesano go
ze wstyde% do 0ondyn/ po serii eskapad &z pewno?*i1 nie planowany*h), kt9re
wz-/dziy kolektywne i *akie% nie/krywane niezadowolenie poli*ji stan/ Wirginia,
departa%ent/ stan/ i -rytyjskiego a%-asadoraI
W przeddzie+ odpyni4*ia liniow*e% K=/een 8aryL z .owego Gork/ B/rgess
spotka si4 z Phil-y% na kola*ji w *hi+skiej resta/ra*ji, gdzie dQwi4kliwa %/zyka
Ws*hod/ t/%ia wszelki pods/*hI :a% o%9wili plan /*ie*zki 8a*leana
!B
I
Wypeniaj1* /%ow4 z Phil-y%, B/rgess zaraz po dopyni4*i/ H %aja do Anglii
spotka si4 z ofi*ere% prowadz1*y% KPi4*i/ Wspaniay*hL, G/rije% 8odine%, i
przekaza %/ naj?wiesze infor%a*je i /staleniaI 8odin -y odpowiedzialny za
realiza*j4 opra*owanego plan/ /*ie*zkiI W lata*h osie%dziesi1ty*h, -4d1* kierow#
nikie% Wydzia/ Pierwszego &wywiad polity*zny) w 7nstyt/*ie Andropowa $GB,
8odin l/-i opowiadaO st/dento%, jak przygotowa ewak/a*j4 8a*leanaI (/*haj1*
ty*h opowie?*i, Gordijewski za/way, e 8odin nigdy nie wspo%ina o /dziale
arogan*kiego i niel/-ianego .ikoaja Rodina, 9w*zesnego rezydenta w 0ondynie
!C
I
Gdzie? w poowie kwietnia 8a*lean za/way, e nie otrzy%/je j/ na -i/rko
tajny*h %ateria9wI ,roz/%ia, e jest pod o-serwa*j1I ,aoy, z/penie s/sznie, e
jego telefon jest na pods/*h/ i nie odway si4 kontaktowaO z 8odine%I .a
rat/nek przy-y %/ jak z nie-a B/rgessI .aty*h%iast po powro*ie do Wielkiej
Brytanii i wizy*ie w 2oreign Offi*e, gdzie %/ powiedziano, e wypada, a-y zoy
rezygna*j4, B/rgess zdoa podrz/*iO /kradkie% 8a*leanowi li?*ik, w kt9ry%
podawa ter%in i %iejs*e spotkania /r/*ha%iaj1*ego pro*ed/r4 ewak/a*ji
8
I
,araz po przyjeQdzie do 0ondyn/, B/rgess otrzy%a ekspresowy list lotni*zy, w
kt9ry% Phil-y, pisz1* pozornie o sa%o*hodzie pozostawiony% na parking/
a%-asady w Waszyngtonie, ostrzega w ostatni% zdani/ otwarty% nie%al tekste%R
KRo-i si4 t/taj -ardzo gor1*oLI B/rgess po*z/, e nogi si4 pod ni% /ginaj1I
Phil-y pisa p9Qniej przepraszaj1*oR
By na kraw4dzi totalnego zaa%ania nerwowegoI Bliszy dna, ni ktokolwiek z nas
przyp/sz*zaI Gego kariera w Wielkiej Brytanii -ya sko+*zona, dla $GB przesta -yO
/yte*znyI Wszys*y %artwili?%y si4 o 8a*leana i przez to nie za/wayli?%y, *o dzieje si4
z G/ye% B/rgesse%S
^
m
BFE
Geden 8odin po%y?laI B/rgess tak -a si4 inwigila*ji, e nie ryzykowa
spotkania z 8odine%, ale poprosi Bl/nta, e-y przekaza jego o-awy ofi*erowi
prowadz1*e%/ KPiatiork4LI ,aniepokojony stane% nerw9w podopie*znego i -oj1*
si4, e nie wytrzy%a przes/*hania i sypnie, 8odin na*isn1 na G/ya B/rgessa,
e-y /*ieka raze% z 8a*leane%
yH
I
5istoria wsp9lnej /*ie*zki G/ya B/rgessa, i 6onalda 8a*leana zostaa za#
g%atwana przez rozli*z4 -estsellery, pene atrak*yjny*h teorii spiskowy*hI Cz4sto na
przykad twierdzono, e pi1tkowego ranka AF %aja %inister spraw zagrani*zny*h
5er-ert 8orrison przewodni*zy naradzie, na kt9rej postanowiono rozpo*z1O prze#
s/*hanie 8a*leana w poniedziaek AM %ajaI Powsze*hnie zakadano, e B/rgess
zosta o ty% nie%al naty*h%iast powiado%iony przez nie zidentyfikowanego
agenta, pop/larnie zwanego Pi1ty% Czowiekie%I Ostrzeony B/rgess %ia jesz*ze
tego sa%ego wie*zora zorganizowaO /*ie*zk4 z 8a*leane%I W rze*zywisto?*i nie
-yo adnej narady AF %aja, ani adnego ostrzeenia KPi1tego CzowiekaLI 8orrison
podpisa pole*enie przes/*hania 8a*leana na podstawie pise%nej notatki jego
przeoony*h, ale nie wyzna*zy datyI B4dy i -rak personel/ -yy przy*zyn1, e
87#F oraz (pe*jalny Wydzia (*otland Uard/ nie wzi4y pod o-serwa*j4 wiejskiego
do%/ 8a*leana w :atsfield, na pograni*z/ hra-stw $ent i (/rrey, dzi4ki *ze%/
8a*lean %9g wyje*haO nie za/waony

; Gdy-y jednak 87#F /dao si4 /dare%niO

/*ie*zk4, to i tak 8a*lean %ia d/e szans4 pozostaO na wolno?*i, gdy nie -yo
dowod9w pozwalaj1*y*h wyto*zyO %/ spraw4I Blokada wiado%o?*i /zyskany*h w
drodze Opera*ji Uenona pozostawiaa kontrwywiadowi tylko jedn1 drog4 # li*zyO na
przyznanie si4 do winy pod*zas przes/*haniaI :e*hnika ta zadziaa w przypadk/
2/*hsaI 8a*lean -y jednak tward1 szt/k1 i tak jak p9Qniej Phil-y, %9g wzi1O
-yka za rogi i przetrwaOI Centrala i 8odin woleli jednak nie ryzykowaOI
$l/*zowe ostrzeenie 8a*lean otrzy%a od Phil-ySego poprzez 8odina i G/ya
B/rgessaI Phil-y zawiado%i ofi*era prowadz1*ego w Waszyngtonie, e ofi*er
1*znikowy 87#F w (tana*h ,jedno*zony*h Geoffrey Patterson zosta wezwany do
0ondyn/, gdzie do ?rody AB %aja %ia dowieQO doty*h*zasowe wyniki do*hodzenia w
sprawie K5o%eraLI Phil-y wyli*zy, e przes/*hanie 8a*leana rozpo*znie si4 w
poniedziaek AM %ajaI 8odin naty*h%iast /r/*ho%i ewak/a*j4LI Bilety na pro%
do 2ran*ji zostay zak/pione AC %ajaI Wie*zore% AF %aja, B/rgess podje*ha
wynaj4ty% sa%o*hode% pod d/y wiktoria+ski do% 8a*leana w %o%en*ie, gdy
zasiada on do /ro*zystego o-iad/ przygotowanego przez on4, dla /*z*zenia BM
/rodzinI 8elinda 8a*lean -ya w?*ieka, gdy B/rgess, przedstawiaj1* si4 jako
Roger (tyles z 2oreign Offi*e, oznaj%i, e %/si niezwo*znie za'raC mB+a;
8a*lean po-ieg na pi4tro /*aowaO na poegnanie syn9w, wy-ekota jakie? %ao
wiarygodne t/%a*zenie onie i odje*haI Prowadz1* na z%ian4, 8a*lean i B/rgess
doje*hali do port/ w (o/tha%pton, gdzie zd1yli jesz*ze z>a$aC pyn1*y do (t
8ao pro% K2alaiseL We 2ran*ji lokalna rezydent/ra 8GBD$7 zaopatrzya i*h w
faszywe dok/%enty, z kt9ry%i poje*hali do Wiednia, a sta%t1d do 8oskwy L
P)
I
Wykadaj1* trzydzie?*i lat p9Qniej na 7nstyt/*ie Andropowa, G/rij 8odin
wspo%ina, e organiz/j1* /*ie*zk4, zwra*a /wag4 na stress, w jaki% znajdowali
si4 w %aj/ !F rok/ B/rgess i 8a*leanI Por9wnywa i*h z Bl/nte%, kt9rego
BF
za*howanie -yo z/penie inneI Gednake $rotow o-serwowa w !CF rok/ / Bl/nta
podo-ny stan stres/, jaki 8odin widzia / G/ya B/rgessa w !F rok/I (ze?O lat
okazjonalny*h kontakt9w z 8GBD$7, w po1*zeni/ z akade%i*ki% sza*/nkie% i
kr9lewski% patronate%, doprowadzio jednak Bl/nta do nor%alnego stan/I 8odin
za/way / niego pewne o-jawy zaa%ania zaraz po /*ie*z*e G/ya B/rgessa do
8oskwy, ale podziwia *hodny profesjonaliz%, z jaki% Bl/nt potrafi wzi1O si4 w
gar?O w kryty*zny% %o%en*ieI ,wierza si4 p9Qniej Gordijewskie%/, e %ia
Kwielki honorL prowadziO Bl/ntaS
E
I
$iedy B/rgess i 8a*lean /*iekli, Bl/nt *ieszy si4 nadal peny% za/fanie%
-yy*h przyja*i9 z 87#FI $ontrwywiad *h*ia /nikn1O przedw*zesnej wrzawy w
prasie i nie *h*ia 1daO przeprowadzenia rewizji w %ieszkani/ G/ya B/rgessa zaraz
po jego znikni4*i/I ,wr9*ono si4 o po%o* do Bl/nta, a ten zgodzi si4 poprosiO
Ga*ka 5ewita, ko*hanka G/ya B/rgessa, o kl/*ze do %ieszkaniaI 5ewit odda
kl/*ze, ale zani% Bl/nt przekaza je 87#F, wy-ra si4 na kilka godzin, zapewne
za porad1 8odina, do %ieszkania kolegi /s/n1O z niego ko%pro%it/j1*e notatki i
przed%iotyI W *haoty*zny*h z-iora*h list9w od ko*hank9w i inny*h
%e%ora-ilii, po/py*hany*h w sz/flada*h i p/deka*h po -/ta*h, znalaz kilka
nie-ezpie*zny*h dok/%ent9w, w ty% list od $i%a Phil-ySego, ostrzegaj1*y, e
ro-i si4 -ardzo gor1*oL
l&)A
I
Ostatni *zonek KPi4*i/ Wspaniay*hL, Gohn Cairn*ross, nie -ra adnego
/dzia/ w przygotowania*h /*ie*zki koleg9wI Od zako+*zenia wojny pra*owa w
wydziaa*h do spraw wojskowy*h &zaopatrzenia oraz oso-owy%) 8inisterstwa
(kar-/ i nie /trzy%ywa adnego kontakt/ z pozosta1 *zw9rk1I Cairn*ross nadal
zaskakiwa $rotowa i 8odina ilo?*i1 %ateria/ dostar*zanego pod*zas *o%iesi4*zny*h
spotka+
&)B
I :o prawdopodo-nie on poinfor%owa $rotowa o de*yzji z-/dowania
-rytyjskiej -o%-y ato%owejI 8ia te zapewne dost4p do dany*h o -/de*ie progra%/
n/klearnego oraz do dany*h o inny*h nakada*h na o-ron4I W !CH rok/ Cairn*ross
/*zestni*zy w pra*a*h nad /staw1 o %ateriaa*h radioaktywny*hI 6wa lata p9Qniej
przewodni*zy podko%isji zaj%/j1*ej si4 finansowy%i aspekta%i powoywania
.A:O i Kpro-le%a%i f/ndowaniaL pakt/
#9
; 6raliwa oso-owo?O /tr/dniaa %/
awansowanieI 6opiero w wiek/ BH lat, w !FE rok/, do*zeka si4 rangi na*zelnikaI
Rok p9Qniej, w %aj/ !F rok/, gapiostwo Bl/nta doprowadzio do raptownego
ko+*a jego kariery sowie*kiego szpiegaI K(prz1taj1*L w %ieszkani/ G/ya B/rgessa,
Bl/nt nie za/way plik/ nie podpisany*h notatek, zawieraj1*y*h sprawozdania z
po/fny*h narad rz1dowy*h t/ przed wy-/*he% i w pierwszy*h dnia*h 77 wojny
?wiatowejI (ir Gohn ColTille, jeden z /rz4dnik9w wy%ieniony*h w sprawozdania*h,
przypo%nia so-ie, e *zowiekie%, kt9ry notowa, -y Gohn Cairn*rossI 87#F
rozpo*z4o inwigila*j4 i zatrzy%ano Cairn*rossa, jak *zeka na /%9wionego w
try-ie alar%owy% ofi*era prowadz1*egoI 8odin nie stawi si4 jednak na
spotkanieI
Pod*zas przes/*hania Cairn*ross przyzna si4 do przekazania Rosjano% zna#
leziony*h przez 87#F po/fny*h notatek, ale nie do reg/larnego szpiegostwaI
Poniewa inny*h dowod9w prze*iwko nie%/ nie znaleziono, pozosta na wolno?*iI
,rezygnowa z pra*y w 8inisterstwie (kar-/, przeni9s si4 na kilka lat do A%eryki
BFA
P9no*nej, a pote% podj1 pra*4 w rzy%skiej siedzi-ie Organiza*ji Wyywienia i
Rolni*twa .arod9w ,jedno*zony*h # 2AOI
Cairn*ross przyzna si4 w ko+*/ do wszystkiego pod*zas dr/giego przes/*hania w
!JC rok/I Gego kariera agenta sowie*kiego wywiad/ sko+*zya si4 jednak
definitywnie trzyna?*ie lat w*ze?niej, kiedy Bl/nt przegapi kilka zapisany*h
kartek papier/ w %ieszkani/ G/ya B/rgessa
lj)F
I
(a% Bl/nt, po p/-li*zny% zde%askowani/ w !H! rok/, przyzna, e 8odin
Kna*iskaL na niego w !F rok/, e-y tak jak 8a*lean i B/rgessa /*iek do
8oskwy
7Eft
I Bl/nt nie zidentyfikowa 8odina, ale wyja?ni, e od%9wi ewak/a*jiI
Wido*znie nie /?%ie*haa %/ si4 za%iana akade%i*kiego oto*zenia prestiowego
7nstyt/t/ Co/rta/ld na szary so*realiz% stalinowskiej RosjiI 87#F wyd/sia z Bl/nta
zeznania dopiero po B lata*h, w !JC rok/I .awet w9w*zas nie %ona %/ -yo
jednak ni*zego /dowodniO i trze-a -yo z ni% do-iO targ/ # infor%a*je w za%ian za
-ezkarno?OI
Bl/nt pozosta w *ieni/, ale Phil-y nieI Podejrzenie pado na niego naty*h%iast po
/*ie*z*e 6onalda 8a*leana i G/ya B/rgessaI Wprawdzie w 0ondynie i w Wa#
szyngtonie %ia nadal wiel/ przyja*i9, ale jego -liskie kontakty z G/ye% B/rges#
se% wyday si4 niekt9ry% warte sprawdzeniaI W trak*ie po-yt/ na pla*9w*e w
Waszyngtonie B/rgess do%aga si4, e-y pozwolono %/ %ieszkaO raze% z $i#%e%
Phil-y% i jego on1I :o zaskak/j1*e rozwi1zanie Phil-y /zna za niewygodne, ale w
ko+*/ do przyj4*iaI 7*h $rzy!a?@ nie -ya dla nikogo taje%ni*1, a wi4*
dystansowanie si4 nie zwi4kszao -ezpie*ze+stwaI Phil-y %ia r9wnie nadziej4, e
%aj1* koleg4 na ok/ w ty% sa%y% %ieszkani/, -4dzie %9g ha%owaO jego
Koso-iste wyskoki o spektak/larny% wy%iarzeLI $iedy *aa seria taki*h Koso-isty*h
wyskok9wL spowodowaa karne odesanie G/ya B/rgessa do Anglii, Phil-y nie
podejrzewa, e *z%y*hnie on raze% z 8a*leane% do 8oswyI O /*ie*z*e tej
Phil-y dowiedzia si4 od ofi*era 1*znikowego 87#F w Waszyngtonie, Geoffreya
PattersonaR
By *ay poszarzayI K$i%L # wyszepta # Kptaszek wyfr/n1LI (tarae% si4 wygl1daO na
przeraonegoI KCo za ptaszekW Chy-a nie 8a*leanWL # zapytae%I # K:akL # odparI #
KAle to nie wszystkofIII\I G/y B/rgess /*iek raze% z ni%LI :y% raze% %oja
konsterna*ja nie -ya /dawanaI
Gesz*ze tego sa%ego dnia Phil-y poje*ha za %iasto, w g1- stan/ Wirginia, i
zakopa w lesie dostar*zony przez Central4 sprz4t fotografi*zny, s/1*y do
kopiowania tajny*h dok/%ent9wI By to jeden z ele%ent9w pro*ed/ry alar%owej,
kt9r1 Phil-y wielokrotnie przera-ia w pa%i4*i w dni/ przyjazd/ do Waszyngton/I
Centrala opra*owaa te dla niego plan ewak/a*ji, ale Phil-y prze%y?la go wie#
*zore% i postanowi pozostaOI ,a%ierza wzi1O -yka za rogi
l&)H
I
6o spodziewanej konfronta*ji nie doszo jednak w WaszyngtonieI (zef C7A,
genera Walter Bedell (%ith, zawiado%i (7(, e Phil-y nie %oe pozostaO d/ej
ofi*ere% 1*znikowy%I Odwoano go wi4* do 0ondyn/I W o-/ stoli*a*h %ia
jednak nadal wiel/ wpywowy*h przyja*i9 w*i1 wierz1*y*h w jego niewinno?OI

BFB
AB @ $GB
By w?r9d ni*h Ga%es Ges/s Angleton, szef kontrwywiad/ C7A, kt9ry po lata*h
/trzy%ywa, e tak jak Bedell (%ithS, od raz/ przejrza, ki% jest Phil-yI W rze#
*zywisto?*i jesz*ze rok po odwoani/ Phil-ySego, jak rela*jonowa Ga%es 8a*Car#gar
z C7A, Angleton zwierza si4 %/R K.adal %y?l4, e pewnego dnia $i% -4dzie
szefe% (7(L
&)5
I $iedy Angleton poj1 wresz*ie, e Phil-y zdradzi, roz*zarowanie
-yo g4-okie i -olesneI
.aj-ardziej trwa1 szkod1, jak1, KPi4*i/ Wspaniay*hL wyrz1dzio angielsko##
a%eryka+skiej wsp9lno*ie wywiadow*zej, -yo zap4dzenie Angletona z C7A,
Petera Wrighta z 87#F oraz inny*h ofi*er9w kontrwywiad/ po o-/ strona*h
Atlantyk/ na Kp/styni4 l/sterL, gdzie -ezsk/te*znie ?*igali %irae rozrastaj1*ej si4
w*i1 wielopi4trowo, wyi%aginowanej sowie*kiej dezinfor%a*jiI
Po powro*ie z Waszyngton/ Phil-y zrezygnowa ofi*jalnie z pra*y w (7(I .a
poegnanie otrzy%a Kzoty /?*isk doniL w posta*i CEEE f/nt9w odprawyI 6wa
tysi1*e wypa*ono %/ na r4k4, a reszt4 %ia dostaO w rata*h w *i1g/ trze*h latI
6e*yzja nie wypa*ania *aej s/%y od raz/, jak s/sznie do%y?li si4 Phil-y,
wynikaa z przekonania zwierz*hnik9w, e K/da si4 wsadziO %nie w *i1g/ trze*h lat
za kratyL i zaosz*z4dziO wydatk9w (7(I
W gr/dni/ !F rok/ Phil-y wezwany zosta na Kprawne przes/*hanieL do
siedzi-y 87#F przy C/rzon (treet, w dzielni*y 8ayfairI (tao si4 ono niefor%aln1
rozpraw1, kt9r1 Phil-y opisa we wspo%nienia*h w z/penie faszywy spos9-
7&W
I
,godnie ze ?wiade*twe% jednego z ofi*er9w 87#FR KW?r9d o-e*ny*h na prze#
s/*hani/ nie znalaz si4 nikt, kto po jego zako+*zeni/ nie -y-y przekonany o
winie $i%a Phil-yegoLLLI (a% Phil-y stara si4 po /*ie*z*e do 8oskwy
stworzyO wraenie, e wiel/ jego -yy*h koleg9w z (7( /waaa go nadal za
niewinnegoI .ie -ya to prawdaI .ie zosta aresztowany tylko dlatego, e /*zestni*y
Kprawnego przes/*haniaL doszli do wniosk/, e nigdy nie /da si4 ze-raO dowod9w
%og1*y*h doprowadziO do skazania przez s1dI ,ostaa jednak gr/pa wyj1tkowo
lojalny*h przyja*i9 w (7(, kt9ry*h Phil-y potrafi przekonaO, i pad ofiar1
polowania na *zarowni*e w styl/ senatora 8a*Carthyego LSI
[ [ [
6alszy *i1g szpiegowskiej kariery $i%a Phil-yego, a do jego /*ie*zki z Bejr/t/ do
8oskwy w !JB rok/, poz-awiony -y w zasadzie wszelki*h e%o*jiI Wielkie dni
KPi4*i/ Wspaniay*hL zako+*zyy si4 w !F rok/, wraz z ewak/a*j1 G/ya
B/rgessa i 6onalda 8a*leana, zde%askowanie% Gohna Cairn*rossa i odej?*ie%
$i%a Phil-yego z (7(I $iedy KPiatiorkaL rozpo*zynaa karier4 w lata*h trzydziesty*h,
%oskiewska Centrala wer-owaa agent9w z pograni*za wpyw9w za*hodni*h partii
ko%/nisty*zny*h i 8i4dzynarod9wki $o%/nisty*znejI .owe pokolenie agent9w
penetra*yjny*h z *zas9w zi%nej wojny zostao zwer-owane w od%ienny*h
?rodowiska*hI Powojenne kopoty polity*zne spowodowane ogoszony%i p/-li*znie
rewela*ja%i 7gora G/zenki, "liza-eth Bentley, Whittakera Cha%-ersa oraz po#
%niejszy*h agent9w, kt9rzy /jawnili stopie+ powi1zania %i4dzynarodowego r/*h/
ko%/nisty*znego z sowie*ki% wywiade%, z%/siy Central4 do wydania rezyden#
BFC
t/ro% zakaz/ wer-owania agent9w spo?r9d *zonk9w partii ko%/nisty*zny*hI
,adeklarowany% ofi*jalnie ko%/nisto% zle*enia wywiadow*ze %ona -yo po#
wierzaO tylko w wyj1tkowy*h przypadka*h L
A
I
$iedy przygasa -lask KPi4*i/ Wspaniay*hL, kariera innego agenta, zwer-o#
wanego w lata*h trzydziesty*h w Ca%-ridge, osi1gaa wa?nie sz*zytI Alister
Watson, -yy sekretarz kl/-/ Aposto9w, kt9ry nawr9*i Bl/nta na %arksiz%, -y
zapewne jedny% z pierwszy*h *zonk9w Kpi1tkiL zorganizowanej na /niwersyte*ie
przez G/ya B/rgessaI W *zasie sze?*i/ lat st/di9w podyplo%owy*h w $olegi/%
$r9lewski% &!BB#!B!), agent/ralna dziaalno?O Watsona nie wykra*zaa poza
wskazywanie /talentowany*h %ody*h l/dzi, warty*h zwer-owaniaI Gednake po
wy-/*h/ wojny, Watson zosta ty%*zasowo z%o-ilizowany, przeszed do Ad#
%irali*ji, gdzie skierowano go do pra* nad radare% i konstr/k*ja%i nowy*h -roniI
Gego przydatno?O dla sowie*kiego wywiad/ wzrosa niepo%iernie po wojnie, gdy w
!FB rok/ zosta na*zelnikie% w la-oratoria*h -adaw*zy*h Ad%irali*ji w :ed#
dingtonI .adzorowa ta% interes/j1*e nie-ywale dla 8GB tajne -adania nad
wykrywanie% sowie*ki*h okr4t9w podwodny*h przy po%o*y dQwi4k9w o niskiej
*z4stotliwo?*iI Przez dwa lata dzieli %ieszkanie z -rate% Petera Wrighta z 87#F
&p9Qniejszego a/tora 1ocy sz$iegE - $rzy$; t>um;=, kt9ry po*z/ do Watsona
g4-ok1 nie*h4O, zani% jesz*ze 87#F zaj4o si4 ni% z /rz4d/R KBy wysoki, *h/dy, ze
sz*z/p1 kozi1 twarz1 w szpi* i dziwa*zny%, afektowany% sposo-ie *hodzenia z
pal*9wLI 7nni znajo%i Watsona -yli %/ -ardziej przy*hylni i /waali go ra*zej za
interes/j1*ego, *hoO eks*entry*znego gaw4dziarzaI .awet po siede%dziesi1t*e
potrafi powitaO rado?nie stary*h przyja*i9 i Kw szy-ki% te%pie /ra*zyO i*h
projekte% z dziedziny geo%etrii *zterowy%iarowej, rozwaania%i na str/kt/r1
0a!u utraconego oraz %initraktate% na te%at j4zyk9w "gipt/LI B4d1* kierownikie%
(ek*ji Podwodnego Wykrywania w la-oratoria*h -adaw*zy*h Ad%irali*ji, Watson
%ia, zdanie% Wrighta, Knaj-ardziej tajn1 i wan1 pra*4 w *ay% ?wie*ie -ada+
o-ronny*hLI $GB podzielao t4 opini4I W lata*h *zterdziesty*h i pi4Odziesi1ty*h
Watsona prowadzia ta sa%a gr/pa do-orowy*h ofi*er9w, *o KPi4*i/ Wspaniay*hLR
G9rski, $rotow i 8odinI $iedy 8odin prze-ywa w 8oskwie w lata*h !FB#!FF,
Watson znie*h4*i si4 do jego nast4p*y (iergieja Aleksandrowi*za $ondraszewa
&awansowa p9Qniej na zast4p*4 szefa 7 ,arz1d/ G9wnego)I Watson skary si4 w
roz%owie z Petere% Wrighte%, e $ondraszew jest Kz-yt -/r/azyjnyfIII\
*hodzi we flanelowy*h spodnia*h, granatowej %arynar*e i prowadzi p/dla na
s%y*zyLI $olejny% ofi*ere% prowadz1*y% Watsona -y Rodin, a po ni% zapewne
zn9w 8odin i wresz*ie .ikoaj Prokofiewi*z $arpekow, kt9ry od !FM do !JB
rok/ -y g9wny% eksperte% wywiad/ na/kowego i te*hni*znego w londy+skiej
rezydent/rzeI Po przeprowadzony% przez 87#F do*hodzeni/, Watson zosta w !JH
rok/ przeniesiony do pra*y w 7nstyt/*ie O*eanografii, gdzie nie %ia j/ dost4p/ do
adny*h taje%ni* L
B
I
Opra*owana w !ME rok/ tajna historia 7 ,arz1d/ G9wnego $GB wy%ienia
w?r9d powojenny*h s/k*es9w reg/larne /zyskiwanie *oraz wi4kszy*h ilo?*i na/#
kowy*h i te*hni*zny*h %ateria9w wywiadow*zy*h z teren/ Wielkiej BrytaniiI
O-ok dotar*zony*h przez Watsona infor%a*ji o syste%a*h wykrywania okr4t9w
BFF
podwodny*h, londy+ska rezydent/ra zdo-ywaa r9wnie dane z r9ny*h dziedzin
-ada+ nad wykorzystanie% energii j1drowej, dane o te*hnologia*h wojskowy*h
oraz syste%a*h nawiga*yjny*hI 6o naj-ardziej aktywny*h ofi*er9w wywiad/
na/kowo#te*hni*znego w lata*h pi4Odziesi1ty*h nalea 0eonid (iergiejewi*z ,aj#
*ew, kt9ry pra*owa w9w*zas w sek*ji wywiad/ polity*znegoI P9Qniej zosta
szefe% nowego ,arz1d/ :, spe*jaliz/j1*ego si4 w wywiadzie na/kowy%, kt9ry w
lata*h sze?Odziesi1ty*h za*z1 na-ieraO *oraz wi4kszego zna*zeniaL
C
I
W po*z1tka*h lat pi4Odziesi1ty*h Centrala odniosa nowy s/k*es w penetra*ji
spoe*zno?*i -rytyjskiego wywiad/I ,aledwie kilka %iesi4*y po odej?*i/ $i%a
Phil-yego w *zerw*/ !F rok/, 8GB za*z4o wer-/nek nowego ofi*era (7(,
A!#letniego GeorgeSa BlakeaI Blake, kt9rego prawdziwe nazwisko -rz%iao Behar,
/rodzi si4 w Rotterda%ieI Gego oj*e% -y Nyd z $air/, kt9ry drog1 nat/raliza*ji
/zyska o-ywatelstwo -rytyjskie, a %atk1 o-ywatelka holenderskaI .adano %/
i%i4 George, na *ze?O kr9la Gerzego 3I Pod*zas 77 wojny ?wiatowej Blake wal*zy
po*z1tkowo w podzie%i/ holenderski%, a pote% s/y w Royal .aTy, gdzie jako
ofi*er wywiad/ %orskiego dotrwa do kapit/la*ji 777 RzeszyI 0ata !CH#!CM
sp4dzi w kolegi/% 6owning w Ca%-ridge, /*z1* si4 rosyjskiego, a nast4pnie
zosta przyj4ty do (7(I (prawdzaj1* nowego kandydata, (7( przeo*zya jednak, e
wielki wpyw na BlakeSa %ia jego k/zyn 5enri C/riel, wpywowy *zonek $o#
%/nisty*znej Partii "gipt/, z kt9ry% Blake spotyka si4 wielokrotnie, -4d1* kil#
k/nastoletni% *hop*e%I W !C! rok/ Blake wysany zosta przez (7( do $orei
Po/dniowej, gdzie pra*owa pod oson1 i%%/nitet/ dyplo%aty*znego wi*ekons/la w
(e/l/I Rok p9Qniej, kr9tko po rozpo*z4*i/ dziaa+ wojenny*h, zosta internowany przez
p9no*nokorea+skie oddziay inwazyjneL
F
I
(zans4 zwer-owania BlakeSa %oskiewska Centrala zawdzi4*za Chi+*zyko%,
kt9ry*h Ko*hotni*zeL siy wal*zyy po stronie $orei P9no*nejI
,araz po /tworzeni/ Chi+skiej Rep/-liki 0/dowej w paQdziernik/ !C! rok/,
8GB zaproponowao Pekinowi wysanie d/ej gr/py dorad*9w do Chin i zaprosio do
8oskwy na szkolenie ofi*er9w wywiad/ *hi+skiegoI 8ao :se#t/ng przyj1 o-ie
propozy*jeI Chi+*zy*y zastrzegli jednak j/ na sa%y% po*z1tk/, e w prze*iwie+stwie
do ws*hodnioe/ropejski*h Kde%okra*ji l/dowy*hL nie podporz1dk/j1 swy*h s/-
wywiadow*zy*h 8GBI Ch*ieli /*zyO si4 radzie*ki*h te*hnik i %etod, ale odrz/*ili
instr/k*je 8GB jako nieodpowiednie dla war/nk9w *hi+ski*hI Od%iennie, ni w
kraja*h "/ropy Ws*hodniej, ofi*erowie 8GB nie %ieli te prawa /*zestni*zyO w
opera*ja*h prowadzony*h przez *hi+ski wywiadI 8ieli nato%iast dost4p do
wi4kszo?*i %ateria9w o a%eryka+ski*h te*hnologia*h %ilitarny*h, zdo-yty*h
pod*zas dziaa+ w $oreiI Chi+ski wywiad zezwoli te 8GB na /tworzenie na
terytori/% Chin -azy, w kt9rej Rosjanie %ogli trenowaO etni*zny*h Chi+*zyk9w do
niegalnej pra*y prze*iwko Kg9wne%/ prze*iwnikowiL i inny% %o*arstwo%
za*hodni%I 8GB %iao r9wnie nieograni*zony dost4p do je+*9w wojenny*h
trzy%any*h w o-oza*h *hi+ski*h i korea+ski*hI Gedny% z ni*h -y George Blake L
J
I
Wer-/nek BlakeSa rozpo*z1 si4, prawdopodo-nie, jesieni1 !F rok/I Grigorij
$/Q%i*z, pierwszy ofi*er 8GB, kt9ry go przes/*hiwa, stwierdzi, e Blake
szy-ko przyzna si4 do roz*zarowania polityk1 ,a*hod/ w og9lno?*i, a angielsko#
BFJ
#a%eryka+sk1 interwen*j1 w $orei w sz*zeg9lno?*iI Po*z1tkowo jednak nie zdradza
taje%ni* (7(I ,ani% jednak zosta wraz inny%i je+*a%i zwolniony z o-oz/ wiosn1
!FB rok/, -y j/ sowie*ki% agente% pen1 g4-1I 6o ko+*a lat pi4Odziesi1ty*h
%ia zdradzaO Rosjano% agent9w i tajne opera*je (7( z r9wn1 o*hot1, *o $i%
Phil-y, *ho*ia nie tak sk/te*znie S
n
I
[ [
W po*z1tkowy*h lata*h zi%nej wojny wywiad sowie*ki odnosi d/e s/k*esy w
penetra*ji wi4kszo?*i pa+stw kontynentalnej "/ropyI W sa%ej Centrali najwi4ksz1
wag4 przywi1zywano do penetra*ji agent/ralnej 2ran*ji i .ie%ie* ,a*hodni*hI
Penetra*j4 -i/rokra*ji fran*/skiej /atwia fakt, e 2ran*/ska Partia $o%/nisty*zna
*ieszya si4 zaraz po wojnie rekordow1 pop/larno?*i1 i przez ponad dziesi4O lat
zdo-ywaa w wy-ora*h okoo jednej *zwartej gos9wI Ponadto a do !CH rok/ w
kolejny*h rz1da*h koali*yjny*h zasiadali ko%/ni?*iI Gewdokia i Wadi%ir Piet#
rowowie opowiadali po dezer*ji z sowie*kiego wywiad/ w !FC rok/, e 8GB i
$7 K/waay dziaalno?O wywiadow*z1 we 2ran*ji za wyj1tkowo atw1XIII\I
2ran*/ska sek*ja opera*yjna $7 -ya dosownie zasana papiera%i wygl1daj1*y%i
jak fotostatowe kopie oryginalny*h fran*/ski*h dok/%ent9w ofi*jalny*hL

L[I
Paryski% rezydente% 8GBD$7 w Pary/ w lata*h !CH#!C! -y 7wan 7wa#
nowi*z Agajan* &alias Awaow), Or%ianin pod *zterdziestk4, kt9ry %9wi pynnie
po fran*/sk/, angielsk/ i persk/I Gewdokia Pi4trowa zapa%i4taa go jako najsy%#
paty*zniejszego z -yy*h koleg9wR K*zar/j1*y, -ardzo k/lt/ralny, k/rt/azyjny,
%iyXIII\ inteligentny i sprawny ofi*er wywiad/LI (/k*esy Agajan*a w Pary/
zostay nagrodzone awanse% w !C! rok/ na szefa 77 ,arz1d/ $7, kt9ry o-ej%owa
swy% zasi4gie% *a1 "/rop4, z wyj1tkie% Wielkiej BrytaniiI
.ast4p*1 Agajan*a na stanowisk/ rezydenta w Pary/ w lata*h !FE#!FC -y
Aleksiej Aleksiejewi*z $ro*hin, kt9ry wyraQnie *ieszy si4 po-yte% we 2ran*jiI
,danie% Pietrow9w, K-y zawsze /?%ie*hni4ty, t/?*i/tki i zadowolony z y*iaLI
$ro*hin wr9*i po raz dr/gi do Parya w lata*h !JJ#!HA, *o jest wido%y%
znakie%, e jego pierwsza kaden*ja rezydenta /wie+*zona -ya s/k*esa%i L
!
I
Gak si4 wydaje, nigdy nie /j4to, a przynajniej nie /jawniono p/-li*znie fran#
*/ski*h agent9w penetra*yjny*h, kt9rzy dostar*zyli wiele, je?li nie wi4kszo?O
ofi*jalny*h dok/%ent9w, kt9re Pietrowowie widzieli rozrz/*one w Centrali w *zasa*h
rezydent/ry Agajan*a i $ro*hina
7A&)
I .ajwaniejszy% szpiegie% okres/ zi%nej wojny,
kt9ry zosta we 2ran*ji skazany, -y Georges Pa1/esI 'j4to go dopiero po
dw/dziest/ lata*h nieprzerwanej pra*y dla RosjanI Pa1/es, po ?wietnie zapowia#
daj1*ej si4 akade%i*kiej karierze znaw*y j4zyka woskiego, zosta zwer-owany
przez ofi*era .$GB Aleksandra G/zowskiego, w !CB rok/ w Algierze, gdzie
pra*owa jako szef dzia/ polity*znego rozgo?ni radiowej rz1d/ ty%*zasowego
generaa de Ga/lleSaI W powojenny*h lata*h 73 Rep/-liki Pa1/es pra*owa jako
szef ga-inet/ l/- dorad*a wiel/ %inistr9w, a prowadzi go nadal G/zowski, kt9ry
zosta wysany w ?lad za *enny% agente% do ParyaI Podo-nie jak wiel/ inny*h
agent9w sowie*ki*h okres/ zi%nej wojny Pa1/es pra*owa dla 8oskwy, kier/j1*
BFH
si4 *h4*i1 dowarto?*iowania, a nie przekonania%i ideologi*zny%i, kt9re inspiroway
KPi4*i/ Wspaniay*hL oraz inny*h agent9w starszego pokoleniaI Pa1/es *h*ia
odgrywaO wielk1 zak/lisow1 rol4 w ksztatowani/ stos/nk9w %i4dzynarodowy*h i
na sw9j spos9- przywr9*iO r9wnowag4 si %i4dzy ,(RR a z-yt pot4ny%i, jak
s1dzi, (tana%i ,jedno*zony%iI Ofi*erowie prowadz1*y grali na tej sa-o?*i,
podsy*aj1* jego %io?O wasn1 zapewnienia%i, e na wasne o*zy widzieli kiero#
wane do niego listy grat/la*yjne (talina &a p9Qniej Chr/sz*zowa)I .aj-ardziej
prod/ktywny okres dw/dziestoletniej dziaalno?*i Pa1/esa przypad po powro*ie
generaa de Ga/leSa do wadzy w !FM rok/, kiedy otrzy%a dost4p do najwyszy*h
taje%ni* wojskowy*h
A
I
Podzia .ie%ie* oraz napyw /*hodQ*9w ze Ws*hod/ /*zyniy powsta1 w !C!
rok/ Rep/-lik4 2ederaln1 .ie%ie* terene% atwiejszy% do penetra*ji ni inne
kraje "/ropy ,a*hodniejI Pierwszy% *ele% wyzna*zony% przez %oskiewsk1
Central4 -y p9ofi*jalny nie%ie*ki wywiad zagrani*zny, zwany Organiza*j1 Geh#
lenaI W !CJ Gehlen Org zostaa do1*zona ofi*jalnie do $an*elarii 2ederalnej
jako B/ndesna*hri*htendienst # B.6I Penetra*ja B.6 rozpo*z4a si4 w !C!
rok/, wraz ze zwer-owanie% przez ws*hodnionie%ie*ki o?rodek 8GB w $arlshorst
-ezro-otnego, -yego kapitana (( 5ansa Cle%ensaI W !F rok/ Cle%ens dosta si4
do Gehlen Org i w*i1gn1 -yego koleg4 z ((, 5einza 2elfe, kt9rego w*ze?niej
zwer-owa do 8GBI 6zi4ki aktywnej po%o*y o?rodka $arlshorst 2elfe szy-ko
zyska rep/ta*j4 najlepszego agenta zi%nej wojnyI W !FB rok/ zasko*zy koleg9w z
Gehlen Org o?wiad*zaj1*, e zaoy siatk4 szpiegowsk1 w 8oskwie, kt9r1
kier/je p/kownik Ar%ii CzerwonejI Wi4kszo?O przekazywany*h przez t4 siatk4
%ateria9w -ya fa-rykowan1 przez Central4 %ieszanin1 fakt9w i fik*ji, ale /waano je
po dr/giej stronie >a-y za wiado%o?*i warte przekazywania rezyd/j1*e%/ w
Bonn kan*lerzowi Rep/-liki 2ederalnej $onradowi Adena/erowiI $arlshorst
/wiarygadniaa 2elfe, przekaz/j1* %/ stenogra%y z posiedze+ rz1d/ .R6 oraz
/dzielaj1* wskaz9wek, kt9re doprowadziy do /j4*ia niepotrze-ny*h j/ 8GB
agent9w nie%ie*ki*hI
2elfe osi1gn1 sz*zyt kariery %niej wi4*ej w ty% sa%y% *zasie, *o Georges
Pa1/esI W !FM rok/ /waano go za nie%ie*kiego $i%a Phil-yego, gdy tak jak
Phil-y w !CC rok/, zosta szefe% antysowie*kiej ko%9rki kontrwywiad/I 8otywy,
kt9ry%i kierowa si4 2elfe, -yy jednak -lisze fran*/skie%/ agentowi, ni -rytyj#
skie%/I 2elfe w%9wi so-ie, e jest szpiegie%#profesjonalist1 najwyszej klasy,
/waany% powsze*hnie za ws*hodz1*1 gwiazd4 B.6, a jedno*ze?nie zdolny%
osz/kiwaO to sa%o B.6I Podw9jna gra w-ijaa go w d/%4, kt9r1 w $arlshorst
troskliwie podsy*ano, stwarzaj1* wraenie, e jego osi1gni4*ia przewyszaj1 s/k*esy
legendarnego Ri*harda (orgegoI KCh*iae%, e-y Rosjanie /waali %nie za naj#
lepszegoL # wyzna kiedy? 2elfe
AA
I
[ [ [
W *zasa*h zi%nej wojny, podo-niej jak w lata*h w*ze?niejszy*h, *haraktery#
sty*zn1 *e*h1 sowie*kiego wywiad/ -yo prowadzenie szeroko zakrojony*h opera*ji
BFM
prze*iwko wyi%aginowany% wrogo%I $opi1 polowa+ na rze*zywisty*h, a jesz*ze
*z4?*iej il/zory*zny*h tro*kist9w lat trzydziesty*h, -ya w sz*zy*ie zi%nej wojny
gonitwa za z/penie wyd/%any%i konspiratora%i spod znak/ titoiz%/ i syjoniz%/I
;lade% (talina, Beria i A-ak/%ow interpretowali zerwanie Gosipa Broz :ito z
8oskw1 w !CM rok/ jako frag%ent zna*znie szerszego spisk/ i%perialist9w,
kt9rego *ele% -yo roz-i*ie sowie*kiego -lok/I Protegowany (talina, Ndanow,
powiedzia w lip*/, na posiedzeni/ $o%infor%/, e 8GB %a dowody wsp9pra*y
:ito z agen*ja%i wywiadow*zy%i kraj9w i%perialisty*zny*h w *el/ o-alenia
/stroj/ de%okra*ji l/dowejI ,arz/t wsp9pra*y z wywiada%i za*hodni%i posta#
wiono *z4?*iowo po to, a-y zdyskredytowaO :ito, a *z4?*iowo -y to wytw9r
paranoi (talina, kt9ra /dzielia si4 r9wnie CentraliI O-ie strony kar%iy si4
nawzaje% swoi%i l4ka%i, kt9re sploty si4 w w4ze nie do rozs/paniaI
.ajgroQniejszy%, wyi%aginowany% s/perszpiegie% ,a*hod/, kt9ry kierowa
spiskie% i%perialist9w i titoist9w, okaza si4 wytropiony przez 8GBD$7 w "/ropie
Ws*hodniej .oel 5aTiland 2ield, eks*entry*zny A%erykanin peen do-ry*h inten*jiI
Byy dyplo%ata i dziaa*z *harytatywny zde%askowany zosta w !C! rok/ przez
%oskiewsk1 Central4 jako Kagent a%eryka+skiej organiza*ji wywiadow*zej, kt9ry
wprowadza jej szpieg9w na najwysze stanowiska w partia*h ko%/nisty*zny*h w
*el/ o-alenia syste%/ so*jalisty*znego oraz przys/enia si4 i%perialisto% i :itoL
AB
I
W rze*zywisto?*i 2ield -y ro%anty*zny% %arzy*iele% ko%/nisty*zny%,
kt9rego -ezgrani*zna naiwno?O wz-/dzia podejrzenia %oskiewski*h tw9r*9w
teorii spiskowy*hI .$W6 zwer-owao 2ielda w !BC rok/, kiedy pra*owa w 6e#
parta%en*ie (tan/I .ie -y on jednak agente% taki% jak inniI Przekazywa infor#
%a*je, ale od%awia dostar*zenia dok/%ent9wI W !BJ rok/ przeni9s si4 z Wa#
szyngton/ do sekretariat/ roz-rojeniowego 0igi .arod9w w Genewie, przekonany, e
Kjako /rz4dnik %i4dzynarodowy nie -4dzie %ia nikogo do zdradzenia, je?li
-4dzie dziaa na -ok/ jako sowie*ki agentLI :ak przynaj%niej twierdzi 2lora
0ewis w jego -iografiiI
Wsp9pra*4 2ielda z .$W6 pe*h prze?ladowa od sa%ego po*z1tk/I Gego
pierwszy% ofi*ere% prowadz1*y% w Genewie -y lgn1* Pore*ki &alias 0/dwig,
alias Reiss), kt9ry zdezerterowa, a pote% zosta zastrzelony przez .$W6I .a#
st4pny% kontakte% -y Walter $rywi*ki, kt9ry zdezerterowa rok p9Qniej ni
Pore*ki i zosta okrzy*zany w 8oskwie tro*kist1I Gesieni1 !BH rok/ 2ield poje*ha z
on1 do 8oskwy, *h*1* nawi1zaO zerwane kontakty z .$W6I :a%, w hotelowy%
aparta%en*ie, pojawili si4 niespodziewanie jego prowadz1*y z *zas9w waszyng#
to+ski*h # Pa/l i 5ede 8assingI Roz*zarowani do ko%/niz%/ zatelefonowali do
.$W6, 1daj1* wydania paszport9w i zgody na wyjazd za grani*4, -o jak nie, to
p9jd1 z pa+stwe% 2ield sz/kaO po%o*y w a%-asadzie '(AI Po takiej aferze
.$W6 nie -ardzo %iao *h4O na dalsz1 wsp9pra*4 z 2ielde%
AC
I
.iespodziewane przypadki nie za*hwiay ro%anty*znej, neostalinowskiej wiary
2ieldaI K(talin wie, *o ro-iL # t/%a*zy przyja*ioo%I On sa% skon*entrowa si4 na
dziaalno?*i *harytatywnejI W *zasie wojny organizowa wspar*ie z ra%ienia
'nitaria+skiej $o%isji Po%o*y # '(CI .ajpierw we 2ran*ji, a od !CA rok/
BF!
w Genewie, a zosta e/ropejski% dyrektore% '(CI W (zwaj*arii /dziela po%o*y
wiel/ ko%/nisto% z-iegy% z .ie%ie* i W4gier, ale wz-/dzi nowe podejrzenia
.$W6 spotkania%i z szefe% O(( w (zwaj*arii Allene% 6/llese%I Przyszy szef
C7A &!FB#!J) -y koleg1 z *zas9w wsp9lnej pra*y w 6eparta%en*ie (tan/, a
2ield proponowa %/ /tworzenie antyhitlerowskiego podzie%ia w 777 Rzeszy w
opar*i/ o resztki nie%ie*ki*h ko%/nist9wI 6/lles zapali si4 do projekt/, ale
napotka na sprze*iw kierowni*twa O(( w Waszyngtonie
AF
I
W !CH rok/ powtarzaj1*e si4 skargi na proko%/nisty*zne sy%patie 2ielda
oraz -/rzliw1 aktywno?O poza%ae+sk1 z%/siy kierowni*two 'nitarian do wy#
rz/*enia go z '(CI .ie z%ienio to stanowiska Centrali, kt9ra nadal -ya nie/fnaI
:y% -ardziej e 2ield wy-ra si4 w podr9 po kraja*h "/ropy Ws*hodniej, /si/j1*
zro-iO karier4 jako dziennikarz l/- na/kowie*I W 8oskwie podejrzewano, e o-a te
zawody s1 po prost/ ka%/flae% dziaalno?*i agent/ralnejI W paranoidalnej
at%osferze, po zerwani/ %iedzy :ito a (taline%, podejrzenia te /rastay do pew#
no?*iI 2ield /trzy%ywa -owie% w *zasie wojny -liskie kontakty z ko%/nista%i
j/gosowia+ski%i, prze-ywaj1*y% w (zwaj*arii, i na%awia Allena 6/llesa do
opowiedzenia si4 po stronie partyzant9w :itoI W lata*h !CC#!CF po%aga
w4gierski% ko%/nisto% oraz e%igranto% inny*h przekona+ powr9*iO na W4gry,
wysyaj1* i*h, z po%o*1 O((, przez G/gosawi4, w j/gosowia+ski*h %/nd/ra*h
7Afi
I W
!CM rok/ wiede+ska rezydent/ra $7 zdo-ya kopi4 list/ napisanego przez
2ielda do 6/llesa pod konie* wojnyI .ie -yo w ni% ni*zego, *o pa*hniao-y
pra*1 wywiadow*z1, ale tw9r*y teorii spiskowy*h w Centrali odkryli w ni% nie
istniej1*e ozna*zenia kodowe i szyfrowane infor%a*je szpiegowskie
lAH
I
8aj1* takie KdowodyL w r4k/, pozostao tylko znale?C wsp9pra*ownik9w
agenta 2ielda w "/ropie Ws*hodniejI 0ate% !CM rok/ pierwszy sekretarz W4gierskiej
Partii $o%/nisty*znej 8atyas Rakosi wezwany zosta do 8oskwy, gdzie %/
powiedziano, e g9wny% podejrzany% jest 0aszlo Rajk, %inister spraw wewn4t#
rzny*h i najpop/larniejszy polityk w kierowni*twie partii
A(
I .awet w stalinowskiej
wersji Kspisk/ RajkaL przyznano z niejaki% s%/tkie%, e %ia on Kol-rzy%i /rok
fizy*znyLI KPodo-a si4 ko-ieto%, a %4*zyzn po*i1gaa sia jego oso-owo?*iL
A!
I
0ojalny stalinista, Rajk -y jedyny% *zonkie% pi4*iooso-owego, w1skiego
kierowni*twa partii, kt9ry nie sp4dzi lat wojny w 8oskwie pod opiek1 .$W6I
Wal*zy w hiszpa+skiej wojnie do%owej i po kl4s*e rep/-likan9w sp4dzi trzy lata we
fran*/ski% o-ozie dla internowany*hI W !C rok/ /dao %/ si4 powr9*iO na
W4gry, gdzie zosta sekretarze% podzie%nego $o%itet/ Centralnego oraz jedny% z
przyw9d*9w ko%/nisty*znego r/*h/ opor/I Aresztowany przez gestapo w lis#
topadzie !CC rok/, sp4dzi ostatnie p9 rok/ wojny w nie%ie*ki% o-ozie kon*en#
tra*yjny%I 6o B/dapeszt/ wr9*i w %aj/ !CF rok/I
.a swoje niesz*z4?*ie Rajk %ia wojenny d/g wdzi4*zno?*i wo-e* 2ieldaI
(potkali si4 w *zasie wojny do%owej w 5iszpanii, a pote% 2ield wydo-y Rajka z
fran*/skiego o-oz/ i po%9g %/ przedostaO si4 na W4gry
B&)
I 6la *hory*h
/%ys9w w %oskiewskiej Centrali -y to koronny dow9d spisk/, kt9rego *ele%
-ya inflitra*ja agenta penetra*yjnego Rajka do kierowni*twa $o%/nisty*znej
Partii W4gierI 0os Rajka przypie*z4toway jednak powi1zania z G/gosawi1I Przed
BJE
por9nienie% si4 :ito z 8oskw1, Rajk zd1y nawi1zaO, jak wspo%ina 6jilas,
Kwyj1tkowo silneL wi4zy przyjaQni z %inistre% spraw wewn4trzny*h G/gosawii,
RankoTi*ie%
B
I
$iedy Rakosi powr9*i z %oskiewskiego instr/kta/ late% !CM rok/, zwoa *ae
w1skie kierowni*two, z wyj1tkie% Rajka, i przedstawi wsp9towarzyszo% ze-rane
przez Central4 KdowodyL, e Rajk pra*/je dla a%eryka+skiego wywiad/I Wezwany na
spotkanie Ganos $adar &w lata*h !FJ#!MM pierwszy sekretarz partii) zosta
poinfor%owany, e ze wzgl4d/ na wag4 zarz/t9w stawiany*h Rajkowi, Knawet je?li nie
%ona i*h do ko+*a /dowodniOL, nie %oe on d/ej peniO f/nk*ji %inistra spraw
wewn4trzny*h, kt9re%/ podlega tajna poli*ja A3OI :ak wi4* $adar przej%ie resort
spraw wewn4trzny*h, za? Rajk o-ej%ie, ty%*zasowo, tek4 %inistra spraw
zagrani*zny*h
lBA
I Wewn1trz A3O powoano ?*i?le zakonspirowan1 sek*j4, kierowan1
przez szefa tajnej poli*ji Ga-ora Petera oraz jego dw9*h naj-liszy*h
wsp9pra*ownik9w, p/kownik9wR "rno (z/*sa i Gy/l4 6e*siI 8iaa ona przygotowaO
spraw4 prze*iwko Rajkowi oraz pozostay% wyi%aginowany% spiskow*o%I
7ni*jatyw4 w sprawie Rajka przej4o jednak 8GBI Genera 2iodor Biekin,
zwierz*hnik sowie*ki*h Kdorad*9wL w po/dniowo#ws*hodniej "/ropie, wysa do
B/dapeszt/ dw9*h genera9w 8GB, 0i*ha*zowa i 8akarowa, kt9rzy %ieli nadzo#
rowaO do*hodzenie, aresztowania oraz pro*es pokazowyI ,esp9 dorad*9w 8GB
rozr9s si4 wkr9t*e do okoo CE os9-I
W %aj/ !C! rok/, na pro?-4 A3O, .oel 5aTiland 2ield zosta zwa-iony do Pragi
ofert1 otrzy%ania stanowiska wykadow*y na %iejs*owy% /niwersyte*ieI (zef
*ze*hosowa*kiego (tB, Gindrzi*h Uesely, traktowa po*z1tkowo s*epty*znie teori4 o
spisk/ kierowany% przez 2ielda i opiera si4 na*isko% A3O, kt9re do%agao si4 jego
aresztowaniaI W9w*zas interweniowa oso-i?*ie genera BiekinI Uesely twierdzi, e
sa% prezydent Gottwald powiedzia %/R KGe?li spraw4 popiera genera BiekinXIII\ to
/dziel*ie i% wszelkiej po%o*y i zr9-*ie, o *o prosz1LI 2ield zosta aresztowany w
Pradze %ajaI .ast4pnego dnia przewieziono go do B/dapeszt/ na przes/*hanie
przez 8GB i AUOI .a H %aja Peter zwoa narad4 wyszy*h ofi*er9w AUO i ogosi
wykry*ie szerokiego spisk/, opartego na powi1zania*h z za*hodni%i s/-a%i
wywiadow*zy%i i Kpse% a+*/*howy% i%perializ%/L # Gosipe% Broz :itoI Przy okazji
starano si4 /?piO *z/jno?O RajkaI Pierwszy sekretarz partii Rakosi zaprosi go z on1 do
do%/ na o-iad w niedziel4 A! %ajaI .ast4pnego dnia Rajk zosta aresztowany
lBB
I
$o%itet Centralny zosta poinfor%owany o prze-ieg/ ?ledztwa *zerw*a przez
$adara, nowego %inistra odpowiedzialnego za AUOI KO*zywi?*ie -yli w?r9d nas i
ta*y, kt9rzy nie wierzyli, e Rajk jest winny, ale wi4kszo?O z ni*h -ya sparaliowana
stra*he%L # wspo%ina p9Qniej $adarI Wed/g niego, infor%a*j4, kt9r1 przedstawi na
plen/%, przygotowa oso-i?*ie Rakosi
BC
I
Przes/*hania Rajka nadzorowa genera Biekin, a prowadzili je wsp9lnie
ofi*erowie AUO i sowie**y dorad*yI Bela (zasz, jeden z rzeko%y*h wsp9lnik9w
Rajka, za/way, e pod*zas przes/*ha+ KW4grzy ?%iali si4 przypo*hle-ny%,
serwilisty*zny% ?%ie*he% za kady% raze%, kiedy Rosjanie askawie do ni*h
BJ
prze%9wili, oraz go?ny%, ent/zjasty*zny% re*hote% reagowali na najg/psze
nawet dow*ipy ofi*er9w 8GBLI Pod*zas przes/*hania, Biekin O%i -ez/stannie
a%eryka+skie papierosy %arki Old Gold, kt9re trzy%a w sk9rzanej papiero?ni*yI
>atwo go -yo wyprowadziO z r9wnowagiI $iedy (zasz nie *h*ia o-*i1yO RajkaR
Biekin podsko*zy ze zo?*i, rz/*i na podog4 gar?O trzy%any*h w r4k/ papier9w,
porwa le1*1 przede %n1 sk9rzan1 papiero?ni*4 pen1 papieros9w Old Gold i przez
p9torej %in/ty wykrzykiwa po rosyjsk/XIII\I K:o nie jest adna tro*kistowska %as9wka, t/
nie %a %iejs*a na prowoka*jeVL
Biekin i dorad*y 8GB -ardzo *z4sto nakazywali -iO l/- tort/rowaO wi4Qni9w, ale
nigdy nie ro-ili tego oso-i?*ieI Od -r/dnej ro-oty -yli l/dzie A3O
BF
I G9wny
opraw*a, Wadi%ir 2arkas, t/%a*zy si4 p9Qniej, e tylko wykonywa pole*enia
wydawane w 8oskwie
RBfi
I
(zef A3O, Ga-or Peter, skary si4, e -i*ie i tort/ry nie z%/siy Rajka do
przyznania si4 do nie popeniony*h winI $adar %ia %/ w9w*zas wyja?niO, e
Knawet poli*ja 5orthySego nie potrafia za%aO RajkaI Bi*ie% ni*zego nie osi1g#
nie*ieI 6latego te zrezygnowano z dalszego stosowania siyL
BH
I , wasn1 oso-1
Rajk si4 nie li*zy, ale o-awia si4 o los rodzinyI Wydaje si4 jednak, e postanowi
zoyO zeznania g9wnie ze stalinowskiego po*z/*ia o-owi1zk/ wo-e* partiiI
$adar odwiedzi Rajka w *eli i poprosi go, e-y w interesie partii zoy przed
s1de% zeznania de%ask/j1*e :ito jako agenta i%perializ%/I Cae -i/ro polity*zne,
zapewnia $adar, jest prze?wiad*zone, e Rajk jest niewinny i dlatego prosz1 go,
e-y po?wi4*i si4 dla do-ra partiiI Wyrok, jaki otrzy%a, o ile zostanie skazany,
-4dzie tylko pozornyI Po pro*esie, o-ie*ywa $adar, wyjedzie z rodzin1 pod inny%
nazwiskie% do ,wi1zk/ (owie*kiego, gdzie rozpo*znie nowe y*ieI Roz%owa
%i4dzy Rajkie% a $adare% zostaa potaje%nie nagrana -ez wiedzy %inistra spraw
wewn4trzny*hI 8sz*z1* si4 na $adarze, Rakosi odtworzy ta?%4 pod*zas plen/%
$C, kr9tko przed zdj4*ie% go ze stanowiska w !FJ rok/
F(
I
Pro*es pokazowy Rajka oraz sied%i/ jego rzeko%y*h wsp9lnik9w rozpo*z1 si4
przez :ry-/nae% 0/dowy% w B/dapesz*ie we wrze?ni/ !C! rok/I Przedstawiono
na ni% powi1zania wielkiej konspira*ji 1*z1*ej :ito z wywrotowy%i plana%i
za*hodni*h s/- wywiadow*zy*hI 6r/gorz4dne role w ty% spektakl/ odgrywaliR
szef departa%ent/ kadr $C :i-or (zonyi, kt9ry %ia -yO najwaniejszy% 1*znikie%
%i4dzy Rajkie% a C7A, 0azar Brankow, -yy ofi*er 1*znikowy j/gosowia+skiego
wywiad/ w B/dapesz*ie, *zyli rzeko%y po%ost %i4dzy Rajkie% a :ito, oraz
genera#p/kownik Gyorgi Palffy, kt9ry przyzna si4 do przygotowywania przewrot/
wojskowegoI W ko+*owy% prze%9wieni/ prok/rator oskaraR
:en pro*es %a %i4dzynarodowe zna*zeniefIII\I .ie tylko Rajk i jego wsp9lni*y zasiadaj1 na
awie oskarony*h, ale wraz z ni%i siedz1 i*h zagrani*zni %o*odaw*y, i%perialisty#*zni
podega*ze z Belgrad/ i Waszyngton/fIII\I , przedstawiony*h w pro*esie dowod9w jasno
wynika, e nawet pod*zas wojny prze*iwko 5itlerowi, a%eryka+skie s/-y
wywiadow*ze -yy gotowe wal*zyO z sia%i so*jaliz%/ i de%okra*jiI ,a RankoTi*ie%
BJA
sn/y si4 *ienie 2ielda i 6/llesaXIII\I (pisek planowany na W4grze*h przez :ito i jego
klik4, kt9ry %iaa przeprowadziO siatka Rajka, nie %oe -yO zroz/%iay w peni poza
kontekste% %i4dzynarodowy*h plan9w i%perialist9w a%eryka+ski*hI
Rajk i *ztere*h oskarony*h skazany*h zostao na kar4 ?%ier*i
lB!
I 6orad*y
8GB, tak jak ofi*erowie A3O, doskonale wiedzieli, e wi4kszo?O dowod9w
potrze-ny*h do odegrania %oralizatorskiego dra%at/ w s1dzie -ya sfa-rykowanaI
8GB dokadnie na/*zyo A3O szt/ki Owi*zenia oskarony*h tak, e-y i*h przy#
znanie si4 do winy nie odeszo ani na jot4 od s*enari/sza
Cjl
I Wi4kszo?O ofi*er9w
8GB nie w1tpia jednak w istnienie pot4nego, wsp9lnego spisk/ C7A i :itoI
'waali, e %aj1 prawo wykorzystaO dra%aty*zn1 s*eneri4 pro*es/ pokazowego do
zde%askowania wrogi*h knowa+I Geden z dorad*9w 8GB na pro*esie, Walery
Aleksandrowi*z $rotow, kt9ry -y r9wnie ?wiadkie% egzek/*ji Rajka, pra*owa
p9Qniej z Gordijewski% w ,arz1dzie ( &o-s/ga nielega9w) 7 ,arz1d/ G9wnegoI
Pro*es, t/%a*zy Gordijewskie%/, -y Kpolity*zn1 konie*zno?*i1LI 'tkwia %/
zwasz*za w pa%i4*i egzek/*ja Rajka, kt9rego ostatnie sowa -rz%iayR K.ie*h
yje ko%/niz%VL
'l
Czystki dalszy*h wyi%aginowany*h *zonk9w spisk/ titoist9w i i%perialist9w
trway na W4grze*h a do ?%ier*i (talina, *hoO prowadzono je na %niejsz1 skal4I
.ast4p*a Rajka na stanowisk/ %inistra spraw wewn4trzny*h, Ganos $adar, te
do1*zy do grona podejrzany*hI ,dj4to go w !FE, a /wi4ziono i stort/rowano w
!F rok/I 'dao %/ si4 przeyO i zosta zreha-ilitowany w rok po ?%ier*i
(talinaI
.ast4p*a $adara, ;andor ,9eld, za-i on4, dzie*i, te?*iow1 a pote% popeni
sa%o-9jstwo, kiedy dowiedzia si4, e lada *hwila padnie ofiar1 *zystkiI W !FA
rok/ zast4p*a szefa A35 &prze%ianowane A3O), "rno (z/*s odwiedzi %oskiewsk1
Central4 i zostawi raport dla (talina, w kt9ry% zwra*a /wag4, e *zystka
wy%kn4a si4 spod kontroli i kontyn/owanie jej grozi znisz*zenie% partiiI Po
powro*ie do B/dapeszt/ zosta aresztowany, przes/*hany przez ko%-inowany
zesp9 do*hodzeniowy 8GBDAU5 i powieszony za szpiegostwo
CA
I
7nspirowane przez 8GB tropienie wywrotowy*h spisk9w, organizowany*h
rzeko%o przez :ito i za*hodnie s/-y wywiadow*ze, rozszerzyo si4 na *ay -lok
sowie*ki, a nawet dalej, na ko%/nisty*zne partie na ,a*hodzieI .aj-ardziej dra#
%aty*zny pro*es pokazowy od-y si4 w PradzeI Pod*zas narady w B/dapesz*ie,
t/ przed pro*ese% Rajka, Biekin i Rakosi na*iskali na *ze*hosowa*kiego wi*e#
%inistra spraw wewn4trzny*h i szefa s/-y -ezpie*ze+stwa $arela (Ta-a, e-y
naty*h%iast rozpo*zynali aresztowania i przes/*haniaI :ydzie+ p9Qniej prezydent
Gottwald i sekretarz generalny $o%/nisty*znej Partii Cze*hosowa*ji R/dolf
(lansky poprosili 8GB o przysanie do?wiad*zony*h dorad*9w, wtaje%ni*zony*h w
spraw4 RajkaI Wkr9t*e generaowie 0i*ha*zow i 8akarow przy-yli z B/dapeszt/ do
Pragi i ?ledztwo na-rao te%paI Rozpo*z4o si4 Kzwariowane polowanie na
BJB
*ze*hosowa*kiego RajkaZL, jak to okre?lia spe*jalna ko%isja do*hodzeniowa,
powoana w trak*ie Praskiej Wiosny !JM rok/I
0i*ha*zow i 8akarow pot4pili *ze*hosowa*k1 s/-4 -ezpie*ze+stwa za sa#
-o?O, -rak zde*ydowania oraz Kagodno?OL wo-e* wrog9w klasowy*hI W odpo#
wiedzi na krytyk4 (lansky /tworzy nowy departa%ent -ezpie*ze+stwa, niezaleny od
%inistra spraw wewn4trzny*h, wyzna*zony Kdo prowadzenia do*hodze+ w partii i
tropienia przest4pstw polity*zny*hLI
Po*z1tkowo wydawao si4, e K*ze*hosowa*ki% Rajkie%L zostanie (owak,
%inister spraw zagrani*zny*h Uladi%ir Cle%entis, kt9rego zdj4to ze stanowiska w
%ar*/ !FE rok/I Wiosn1 napi4tnowano te p/-li*znie jako wrog9w klasowy*h *a1
gr/p4 K-/r/azyjny*h na*jonalist9wL &w1*znie z przyszy% sekretarze%
generalny% partii G/staTe% 5/sakie%) i wydawao si4, e szyk/je si4 d/y pro*es
pokazowy
CB
I Gednake late% !FE rok/ 0i*ha*zow i 8akarow zostali zast1pieni
przez nowy zesp9 dorad*9w 8GB pod wodz1 Wadi%ira Bojarskiego i ?ledztwo
poto*zyo si4 szy-ko w z/penie inny% kier/nk/I ;*iganie titoisty*zny*h odsz*ze#
pie+*9w zeszo na dr/gi plan, za? g9wny% zadanie% stao si4 tropienie syjonist9w,
zaangaowany*h w wywrotowe knowania za*hodni*h s/- wywiadow*zy*h
lCC
I
Antyse%i*kie polowanie na *zarowni*e, za%askowane nie/dolnie jako o-rona
przed syjonisty*zn1 dywersj1, -yo e*he% dra%aty*znego zwrot/ w sowie*kiej
polity*e wo-e* nowego pa+stwa 7zraelI Pod*zas de-aty w Organiza*ji .arod9w
,jedno*zony*h w !CH rok/, 8oskwa popieraa podzia Palestyny i /tworzenie
ydowskiego pa+stwaI K6e*yzja ta /wzgl4dnia /zasadnione 1dania narod/ ydow#
skiego, kt9rego setki tysi4*y przedstawi*ieli pozostaje nadal -ez wasnej zie%i i
wasnego do%/L # twierdzi Andriej Gro%yko na for/% ,gro%adzenia Og9lnego
.arod9w ,jedno*zony*hI 'tworzenie pa+stwa 7zrael postrzegano na $re%l/ jako
*ios zadany -liskows*hodni% intereso% -rytyjskiego i%perializ%/ przez pos#
t4powy*h Nyd9w po*hodzenia rosyjskiego i polskiegoI Ara-skie ataki na syjonist9w
/waano za despera*k1 pr9-4 powstrzy%ania pro*es/ powstawania nowego, po#
st4powego pa+stwa podj4t1 przez reak*yjny*h wad*9w fe/dalny*hI (owie*kie
wspar*ie dyplo%aty*zne oraz *ze*hosowa*ka -ro+ dostar*zana syjonisto% z -o#
gosawie+stwe% 8oskwy %iay kl/*zowe zna*zenie dla powstania 7zraela i zwy#
*i4stwa w pierwszej wojnie z Ara-a%iI W %aj/ !CM rok/ ,wi1zek (owie*ki -y
pierwszy% pa+stwe%, kt9ry /zna de iure 7zraelI 8oskwa li*zya na wdzi4*zno?O
syjonist9w, w za%ian za po%o* w tworzeni/ pa+stwa 7zrael i do%in/j1*y /dzia
Ar%ii Czerwonej w zwy*i4stwie nad 5itlere%I $re%l wierzy, e 7zraelowi prze#
zna*zone jest staO si4 awangard1 antyi%perialisty*znej rewol/*ji na Bliski% Ws*hodzie,
a zate% ,wi1zek (owie*ki /zyska przy*z9ek nad 8orze% ;r9dzie%ny%I
Wewn1trz 7zraela lewi*owa partia 8apa% twierdzia, e jest Knieod1*zn1 *z4?*i1
?wiatowego o-oz/ rewol/*yjnego ze ,wi1zkie% (owie*ki% na *zeleLI
W ko+*/ !CH rok/ p/kownik Andriej 8i*hajowi*z Otrasz*zenko, szef -lisko#i
dalekows*hodniego departa%ent/ $7 &a p9Qniej na*zelnik podo-nego wydzia/ w 7
,arz1dzie G9wny% $GB), zwoa narad4 opera*yjn1, na kt9rej ogosi, e (talin
oso-i?*ie wyzna*zy $7 zadanie /%o*nienia soj/sz/ 7zraela ze ,wi1zkie%
(owie*ki%I "%igra*ja rosyjski*h Nyd9w do 7zraela dawaa idealn1 szans4 wysania
BJC
sowie*ki*h agent9w wyzna*zony*h do pra*y wewn1trz nowego pa+stwa i prze*iwko
*elo% za*hodni%I $ierowni*two opera*ji o-j1 na*zelnik zarz1d/ $7, zaj%/j1*ego
si4 sprawa%i nielega9w &p9Qniej szef podo-nej ko%9rki w 7 ,arz1dzie G9wny%
$GB), wysoki, atlety*znie z-/dowany p/kownik Aleksander 8i*hajowi*z K(aszaL
$orotkow, kt9ry %ia on4 Nyd9wk4I Pole*ono %/ do-raO odpowiedni*h l/dzi
spo?r9d /daj1*y*h si4 do 7zraela e%igrant9w i przeszkoliO i*h na sowie*ki*h
nielega9wI
Praw1 r4k1 $orotkowa -y podp/kownik Wadi%ir Wertiporo*h, znany pow#
sze*hnie jako 6iadia Woodia, kt9ry w !CM rok/ %ianowany zosta pierwszy%
rezydente% $7D8GB w 7zrael/I ,a s/k*esy odniesione w opera*ji wprowadzania
sowie*ki*h nielega9w do 7zraela, Wertiporo*h i $orotkow zostali odzna*zeni oraz
otrzy%ali szlify generalskie
lCF
I
.a dra%aty*zny zwrot w proizraelskiej polity*e 8oskwy zoyy si4 dwie
przy*zynyI Pierwsz1 -y ent/zjaz% rosyjski*h Nyd9w dla nowego pa+stwaI $iedy
Golda 8eir i *zonkowie nowej %isji dyplo%aty*znej odwiedzili C paQdziernika
!CM rok/ %oskiewsk1 synagog4, e-y wzi1O /dzia w %oda*h z okazji ydow#
skiego nowego rok/ Rosh 5ashanah, *zekao na ni*h ponad BE tysi4*y rosyjski*h
Nyd9wI .ie -ya to de%onstra*ja organizowana, le*z spontani*zna i na jej sk/tki nie
trze-a -yo d/go *zekaOI Powoany w lata*h wojny w *el/ %o-ilizowania %as do
walki z hitleryz%e%, Nydowski $o%itet Antyfaszystowski otrzy%a pole*enie
wydania deklara*jiR K.ieV .igdy, w adny*h war/nka*h sowie**y Nydzi nie za#
%ieni1 so*jalisty*znej oj*zyzny na inny krajL, a nast4pnie zosta szy-ko rozwi1zanyI
Byy przewodni*z1*y $o%itet/, (alo%on 8i*hajowi*z 8i*hoels, jak twierdzi
Chr/sz*zow, zosta wep*hni4ty przez f/nk*jonari/sza 8GB pod *i4ar9wk4 i z%arI
,i%1 !CM#!C! rok/ ydowskie teatry w 8oskwie i inny*h %iasta*h zostay
za%kni4teI Aresztowano wszystki*h pisarzy tworz1*y*h w j4zyk/ jidysz i wszystki*h
ydowski*h artyst9wI .awet ona 8ootowa, Nyd9wka Ne%*z/ina, kt9ra
kierowaa pa+stwowy% zjedno*zenie% prod/k*ji kos%etyk9w, prod/k/j1*y% %i4dzy
inny%i perf/%y zwane pop/larnie Kodde*he% (talinaL, zostaa w !C! rok/
aresztowana i zesana na wewn4trzne wygnanieI Chr/sz*zow rela*jonowa, e
(talin Kdosta f/riiL na wiado%o?O, e 8ootow powstrzy%a si4 od gos/, kiedy
/s/wano Ne%*z/in4 ze skad/ pra*ownik9w $o%itet/ CentralnegoI (a% 8ootow
/trzy%a si4 w polit-i/rze, ale stra*i stanowisko %inistra spraw zagrani*zny*h
7Cfi
I
8i%o krytyki syjoniz%/ wewn1trz ,(RR, na zewn1trz 8oskwa jesz*ze przez
prawie rok popieraa interesy pa+stwa 7zraelI 6opiero dowody /%a*niaj1*y*h si4
stale powi1za+ 7zraela z ,a*hode%, przede wszystki% ze (tana%i ,jedno*zony%i,
skoniy $re%l do z%iany front/ i popar*ia Ara-9w # g9wny*h prze*iwnik9w
7zraelaI Od tego *zas/ syjoniz% -y interpretowany ofi*jalnie jako wy%ierzony w
-lok sowie*ki giganty*zny spisek i%perialist9w %anip/l/j1*y*h l/dno?*i1 po#
*hodzenia ydowskiegoI
Wiara w istnienie syjonisty*znego zagroenia roz-/dzia drze%i1*y w (talinie
antyse%ityz%I W wypowiedzia*h p/-li*zny*h i w artyk/a*h stroni on nadal od
tra*1*y*h antyse%ityz%e% sfor%/owa+, ale prywatnie -awi podliz/j1*y*h si4
towarzyszy parodiowanie% ydowskiego ak*ent/ i %anierI Chr/sz*zow wspo%ina,
BJF
jak po otrzy%ani/ raport9w 8GB i partii o niepokoja*h w fa-ry*e lotni*zej, (talin
orzekR KPorz1dny% ro-otniko% tej fa-ryki winno si4 wydaO paki, tak e-y na
konie* dnia %ogli /yO so-ie do woli na Nyda*hVL
CH
Ogoszenie nowej, antysyjonisty*znej linii spowodowao po*z1tkowo pewne
kopoty w CentraliI $iedy p/kownik Otrasz*zenko instr/owa na naradzie w $7
personel departa%ent/ Bliskiego i 6alekiego Ws*hod/, e syjoniz% 1*zy si4 z
i%perializ%e%, niekt9rzy ofi*erowie wyraQnie nie roz/%ieli, o *o *hodziI 6ezerter z
$GB 7lja 6irkwieow -y jedny% z pierwszy*h, kt9ry znalaz wa?*iwy kl/*zR
KByo *akie% jasne, e ten Yiz%Z nie pas/je do %arksiz%/#leniniz%/, *zyli %/si
-yO -liski tro*kiz%/, a w kady% razie na pewno jest wrogiL
CM
I
:erene% pierwszej poza grani*a%i Rosji ofensywy 8GB prze*iwko wyi%agi#
nowany% spisko% syjonisty*zny% -ya Cze*hosowa*jaI G9wny dorad*a 8GB w
Pradze, Wadi%ir Bojarski, otrzy%a late% !FE rok/ od kierowni*twa $PCz
pen1 swo-od4 w de%askowani/ Ksyjonisty*znej konspira*jiLI Bojarski zapowie#
dzia, e Knaszy% najwi4kszy% wrogie% jest %i4dzynarodowy syjoniz%, kt9ry %a do
dyspozy*ji najlepsz1 sieO szpiegowsk1L i energi*znie przyst1pi do polowania na
agent9w syjoniz%/
C
S
G
I 0ist4 ofiar zapo*z1tkowa pierwszy sekretarz regionalnego
ko%itet/ partyjnego w Brnie, Nyd, Otto (ling, kt9rego aresztowano w paQdziernik/
!FE rok/
7F
kI $olejne aresztowania, ty% raze% na szersz1 skal4, przeprowadzono
zi%1 !FE#!F rok/I W l/ty% !F rok/, prawdopodo-nie z ini*jatywy Bojar#
skiego, dyrektore% wydzia/ (tB do spraw ?*igania wrog9w pa+stwa zosta jawny
antyse%ita Andriej $eppert, kt9ry naty*h%iast /tworzy spe*jaln1 sek*j4 walki z
syjoniz%e%I $eppert zwyk rozpowiadaO kolego%, e ile razy zo-a*zy ha*zy#
kowany nos, to al-o zakada now1 te*zk4, al-o wypis/je nakaz aresztowania
F
I
Bojarski *oraz *z4?*iej arg/%entowa, e syjonisty*zn1 konspira*j1 w Cze*ho#
sowa*ji %/si kierowaO kto? stoj1*y zna*znie wyej ni (lingI 0ate% !F rok/
zidentyfikowa g9wnego spiskow*a, kt9ry% -y w jego opinii sekretarz generalny
$PCz, R/dolf (lansky, w rze*zywisto?*i lojalny stalinistaI Wed/g szefa wydzia/
?led*zego (tB, podp/kownika Boh/%ila 6o/-ka, Bojarski i dorad*y 8GB *ay
*zas podkre?lali Krosn1*e wpywy j/daiz%/ na %i4dzynarodowej arenie polity*znejI
Wskazywali przy ty% na przykad Ro*kefellera, Rots*hild9w i inny*h, 1*z1* i*h z
(lanskyS%, kt9ry dziaa w?r9d nas, podsz*z/wany*h przez Nyd9wLI W *zerw*/
!F rok/ 6o/-ek wraz z zast4p*1 opra*owali o-szerny raport po?wi4*ony szpie#
gostw/ i dywersji Kydowski*h na*jonalist9w -//azyjny*hLI Gako g9wny*h
winowaj*9w wy%ieni w ni% (lanskySego oraz Bendrzi*ha Ge%indera, Nyda,
kt9ry kierowa wydziae% %i4dzynarodowy% sekretariat/ $C $PCzI Po poprawka*h
wprowadzony*h przez Bojarskiego i dorad*9w 8GB, raport otrzy%ali prezydent
Gottwald oraz %inister -ezpie*ze+stwa pa+stwowego 0adislaT $opriTa
7FA
I (talin
/zna jednak raport za z-yt sa-y, e-y na jego podstawie wyto*zyO wiarygodny,
antysyjonisty*zny pro*es pokazowyI W li?*ie do Gottwalda z AE lip*a, (talin
podkre?la, e ze-rane dowody nie wystar*zaj1 do postawienia wiarygodny*h
oskare+ (lanskySe%/ i Ge%inderowiI 7nfor%owa r9wnie, e prowadz1*y
doty*h*zas do*hodzenie Bojarski okaza si4 *zowiekie% nieodpowiedni% i trze-a go
-yo odwoaOI Cztery dni p9Qniej, w kolejny% prywatny% li?*ie
BJJ
(talin zawiada%ia, e Bojarski zostanie zast1piony przez Ksilniejszego, -ardziej
do?wiad*zonego *zowiekaL, oraz, e raporty dorad*9w 8GB, kt9re nadeszy w
ostatni*h dnia*h ?wiad*z1 do-itnie, e (lansky %/si zostaO /s/ni4ty ze stanowiska
sekretarza generalnego partii
lFB
I
Przej4*ie przez (talina oso-istego nadzor/ nad spraw1 (lanskySego odzwier#
*iedla narastaj1*1 w ni% o-sesj4 syjonisty*znego zagroenia oraz -rak za/fania do
A-ak/%owa jako szefa 8GBI Gesieni1 !F rok/ A-ak/%ow zosta aresztowanyI
Chr/sz*zow, kt9ry -y w9w*zas pierwszy% sekretarze% %oskiewskiego ko%itet/
partyjnego, przyszed do ofi*erskiego kl/-/ 8GB wyja?niO to aresztowania
A-ak/%owaI Poda dwa powodyI Po pierwsze, nad/y*ie wadzy, *o zroz/%ieli
wszys*y zgro%adzeni, gdy A-ak/%ow znany -y w szerega*h 8GB z
/trzy%ywania li*zny*h prywatny*h -/rdelik9w oraz i%portowania z ,a*hod/
drogi*h, l/s/sowy*h d9-rI 6r/g1 przy*zyn1 podan1 przez Chr/sz*zowa -ya
rzeko%a opieszao?O w wykry*i/ Kleningradzkiego spisk/L, w kt9ry za%ieszani
-yli *zoowi protegowani Andrieja Ndanowa rozstrzelanego niedawno za K*i4kieL,
ale -liej nie spre*yzowane Kprzest4pstwa wo-e* pa+stwaL
lFC
I &$iedy
A-ak/%ow -y s1dzony i zosta stra*ony w !FC rok/, na rok przed ?%ier*i1
(talina, w pro*esie zarz/*ono %/ *o? wr4*z prze*iwnego, *zyli fa-rykowanie
dowod9w prze*iwko skazany% w leningradzkiej sprawie)I G9wn1 przy*zyn1
/s/ni4*ia A-ak/%owa -yo jednak na pewno d1enie (talina do ograni*zenia
wpyw9w Berii, kt9ry przez /legego so-ie szefa 8GB kontrolowa nadal aparat
-ezpie*ze+stwa pa+stwowegoI
.ast4p*1 A-ak/%owa zosta (ie%ion 6enisowi*z 7gnatiew, aparat*zyk partyjny z
$o%itet/ Centralnego, kt9ry ni* nie zawdzi4*za Berii, a wr4*z prze*iwnie,
nadzorowa *zystk4 w gr/zi+ski% o-wodzie 8ingrelia, sk1d po*hodzi Beria
lFF
I
,araz po %ianowani/ 7gniatiew odzyska dla 8GB ostatnie ko%9rki, kt9re -yy
jesz*ze podlege $7I
Pod kierowni*twe% 7gnatiewa i z pole*enia (talina, 8GB rozpo*z4o najsil#
niejsz1 antyse%i*k1 nagonk4 w historii sowie*ki*h s/- wywiadow*zy*hI .a
po*z1tk/ listopada !F rok/ do Pragi przy-y genera Aleksiej 6y%itriewi*z
Biesz*zastnow, kt9ry zast1pi Bojarskiego na stanowisk/ g9wnego dorad*y 8GBI
G/ listopada (talin, zapewne zadowolony, e zapewni wa?*iwy %ateria
dowodowy do przeprowadzenia pro*es/ pokazowego, de%ask/j1*ego syjonisty*zn1
konspira*j4, wysa do Pragi *zonka -i/ra polity*znego, Anastasa 8ikojana, kt9ry
zawi9z oso-iste posanie do prezydenta GottwaldaI (talin 1da w ni% naty*h#
%iastowego aresztowania (lanskySegoI Gottwald opiera si4I 8ikojan poje*ha do
sowie*kiej a%-asady zatelefonowaO do 8oskwy i powr9*i z wiado%o?*i1, e
(talin nalegaI Gottwald /gi1 si4 i (lansky zosta AC listopada aresztowany
7Ffi
I
Przes/*hania (lanskySego oraz jego wyi%aginowany*h wsp9lnik9w nadzorowa
oso-i?*ie Biesz*zastnow wraz z dwo%a zast4p*a%iR Gesikowe% i Galkine%I ,a#
rz1dzane przez ni*h -i*ia i tort/ry w *el/ wy%/szenia zezna+ wykonywali jednak
l/dzie (tBI :rzej kolejni dorad*y 8GBR GI Gro%9w, GI 8orozow oraz GI Czernow
zostali przysani z 8oskwy do nadzorowania trwaj1*y*h rok przygotowa+ do
pro*es/ pokazowegoI
BJH
KPro*es kierowni*twa o?rodka antypa+stwowej konspira*ji kierowanej przez
R/dolfa (lanskySegoL rozpo*z1 si4 AE listopada !FA rok/I Po wygoszeni/ wst4pnej
ora*ji, prok/rator od*zyta list4 C oskarony*hI W jedenast/ przypadka*h, 1*znie ze
(lanskyS%, dodawa przy nazwisk/ sowa Kpo*hodzenia ydowskiegoL, dw9*h z oskar#
ony*h okre?li jako Cze*h9w, a jednego poda jako (owakaI 6orad*y 8GB
proponowali po*z1tkowo, e-y przy nazwiska*h podawaO Knarodowo?*i ydowskiejL,
al-o kr9tko KNydL, ale po sprze*iwa*h Gottwalda i -i/ra polity*znego $C $PCz
przyj4to nie*o sa-sze okre?lenieI 8i%o to, sowa Kpo*hodzenia ydowskiegoL -yy
-ezpre*endesow1 nowo?*i1 w stalinowski*h pro*esa*h pokazowy*hI W lata*h trzy#
dziesty*h nie *zyniono adny*h al/zji do ydowskiego po*hodzenia :ro*kiego,
,inowjewa, $a%ieniewa, Radka oraz %n9stwa inny*h ofiar Kwielkiego terror/LI
Pod*zas pro*es/ Rajka w B/dapesz*ie, nikt nie wspo%ina ani o jego ydowski%
po*hodzeni/, ani o ydowski*h korzenia*h trze*h z sied%i/ pozostay*h oskarony*hI
Prze*iwnie w pro*esie (lanskySego, gdzie ydowskie po*hodzenie i wy*howanie /yte
zostay jako ?wiade*twa zdradyI 6o-rze po/*zony ?wiadek zeznawaR
Wsp9ln1 *e*h1 wszystki*h oskarony*h jest i*h -/r/azyjno#ydowskie po*hodzenieI
.awet po wst1pieni/ do $o%/nisty*znej Partii Cze*hosowa*ji i wyniesieni/ na *zoowe
stanowiska w kierowni*twie partyjny%, pozostali -/r/azyjny%i na*jonalista%i i pod#
ega*za%iI 7*h *ele% -yo o-alenie -olszewi*kiego kierowni*twa naszej partii i znisz#
*zenie rz1d9w l/dowej de%okra*jiI Ch*1* osi1gn1O sw9j *el, sk/%ali si4 z organiza*ja%i
syjonisty*zny%i i przedstawi*iela%i izraelskiego rz1d/, kt9rzy s1 w rze*zywisto?*i
agenta%i a%eryka+skiego i%perializ%/I
Gedenast/ oskarony*h, w ty% (lansky, skazany*h zostao na kar4 ?%ier*i, a
trze*h na doywotnie wi4zienie
lFH
I
W ?lad za zlikwidowanie% do%nie%anego spisk/ syjonisty*znego wewn1trz
$o%/nisty*znej Partii Cze*hosowa*ji, intensywn1 ka%pani4 antysyjonisty*zn1
rozp4tano w ,(RR oraz w pozostay*h kraja*h -lok/ sowie*kiegoI W %oskiewskiej
Centrali antysyjonisty*zna paranoja osi1gn4a taki pozio%, e za szpieg9w pod#
s/ni4ty*h przez za*hodnie s/-y wywiadow*ze za*z4o /waaO najlepszy*h wasny*h
agent9w po*hodzenia ydowskiegoI Przykade% -y (%olkaD(%ollett, w lata*h wojny
szef rosyjskiej sek*ji -rytyjskiego %inisterstwa infor%a*ji, kt9ry po*zas pro*es/
(lanskySego -y a-s/rdalnie oskarany p/-li*znie jako Ki%perialisty*zny agentLI
Opra*owano nawet w Centrali plan porwania (%olletta z A/strii, gdzie %ieszka,
*ierpi1* na w*zesne stadi/% sderosis multi$le*, i przewiezienia go do 8oskwyI
(%ollett %ia wyt/%a*zyO si4 z zarz/t/, e pod*zas wojny zwer-owa dla
-rytyjskiej (7( innego Nyda, sowie*kiego a%-asadora w 0ondynie, 7wana
8ajskiegoI Plan/ nie wprowadzono jednak w y*ie
F(
I
$a%pani4 o*zysz*zania sowie*kiej no%enklat/ry z Nyd9w, kt9rej sz*zyt przypad
w !FA rok/, najenergi*zniej przeprowadzono w CentraliI Wiosn1 !FB rok/ w
8GB nie -yo j/ ani jednego Nyda, z wyj1tkie% tak zwany*h Nyd9w /kryty*h, *zyli
os9- %aj1*y*h nie*o krwi ydowskiej, ale podaj1*y*h si4 ofi*jalnie za
przedstawi*ieli inny*h narodowo?*i
F!
I
BJM
$/l/%ina*j1 antysyjonisty*znej nagonki 8GB -y tak zwany spisek ydow#
ski*h lekarzyI W ko+*/ !FA rok/, zatr/dniona na $re%l/ %oda lekarka 0idia
:i%asz/k napisaa list do (talina, oskaraj1* przeoony*h, w wi4kszo?*i
ydowskiego po*hodzenia, o spisek, kt9rego *ele% %iao -yO skr9*enie y*ia
przyw9d*9w sowie*ki*h drog1 sa-otowania i*h k/ra*ji %edy*zny*hI W nagrod4 za
zde%askowanie nie istniej1*ego sprzysi4enia :i%asz/k otrzy%aa Order 0eninaI
Rzeko%y spisek wywoa ostre reak*je KPrawdyLI B sty*znia !FB rok/
dziennik rozp4ta p/-li*zn1 ka%pani4 prze*iwko Kpotworo% i %order*o%, kt9rzy
dep*z1 ?wi4ty sztandar na/ki i kryj1 si4 pod pasz*zykie% szanowanego i szla*hetnego
zawod/ lekarza i -ada*zaLI KPotworyL te, t/%a*zya KPrawdaL, -yy agenta%i
-rytyjskiego i a%eryka+skiego wywiad/ dziaaj1*y%i poprzez Kskor/%powane
ydowskie organiza*je na*jonalisty*zo#-/r/azyjneLI $o%/nisty*zny organ gani
s/-y -ezpie*ze+stwa za to, e w*ze?niej nie wykryy spisk/I .a wie?O o lekarski%
sprzysi4eni/, jak pisa Chr/sz*zow, K(talin szala z w?*ieko?*i, krzy*z1* na
7gnatiewa, gro1* %/ i 1daj1*, e-y zak/ lekarzy w kajdany, st/k i*h na %iazg4 i
star na pro*hLI Prowadzenie ?ledztwa (talin powierzy 8I6I Ri/%inowi, zast4p*y
7gnatiewa, kt9ry -y od niego d/o -ardziej -r/talnyI K.ikogo nie zdziwio, e
nie%al wszys*y lekarze przyznali si4 do winyL # pisa Chr/sz*zow
7J&l
I
W?r9d naj%niej prawdopodo-ny*h agent9w syjoniz%/ wykryty*h przez Ri/#
%ina znalaz si4 r9wnie genera Biekin z 8GB, organizator pro*es/ RajkaI (talin
oso-i?*ie zatelefonowa do Rakosiego infor%/j1* e Biekin zezna w ?ledztwie, i
zwer-owa szefa A35, Ga-ora Petera, kt9ry -y Nyde%, do -rytyjskiego i syjonis#
ty*znego wywiad/I Po aresztowani/ Petera, f/nk*jonari/sze A35 -ardzo szy-ko
zde%askowali na W4grze*h rzeko%y spisek lekarzy, podo-ny do wykrytego w
,wi1zk/ (owie*ki%
lfil
I W *aej "/ropie prasa ko%/nisty*zna i pozostaj1*a pod
wpywe% $o%infor%/ okre?laa pro*es (lanskySego oraz spisek lekarzy, jako
Kogniwa tego sa%ego a+*/*ha, o-jaw z-rodni*zej dziaalno?*i angielsko#a%eryka+#
ski*h i%perialist9w oraz i*h lokai, kt9rzy *h*1 rozp4taO now1 wojn4 ?wiatow1L
JA
I
Wiele wskaz/je na to, e pod konie* y*ia (talin przygotowywa now1, straszliw1
*zystk4I Pod*zas P7P ,jazd/ partii w paQdziernik/ !FA rok/, pierwszego od
trzynast/ lat, li*z1*e dziesi4*i/ *zonk9w -i/ro polity*zne zostao zast1pione przez
nowe prezydi/% $o%itet/ Centralnego, li*z1*e BJ *zonk9wI Chr/sz*zow o-awia
si4, e jest to wst4p do plan/ Kprzyszego wynisz*zenia *zonk9w dawnego -i/ra
polity*znegoLI (talina wyraQnie gn4-io, e j/ niko%/ nie %oe /faOI KGeste%
sko+*zonyI .iko%/ j/ nie wierz4, nawet sa%e%/ so-ieL # %r/kn1 pewnego dnia do
sie-ie, *o pods/*ha Chr/sz*zowI
W gr/dni/ !FA rok/ (talin zdy%isjonowa Aleksandra Poskre-yszewa, kt9ry
przez OwierO wiek/ wiernie kierowa jego sekretariate%I Poskre-yszew, kt9rego
t/%a*z Ch/r*hilla opisa jako niskiego, po*hylonego %4*zyzn4 o szeroki*h
-arka*h, wielkiej gowie, pot4nej sz*z4*e, d/gi% zakrzywiony% nosie i o*za*h
drapienego ptaka, /s/ni4ty zosta pod a-s/rdalny% zarz/te% /dost4pniania tajny*h
dok/%ent9w niepowoany% oso-o%I .ie*o p9Qniej (talin kaza aresztowaO generaa
8GB .ikoaja Wasika, kt9ry od lat kierowa jego o*hron1 oso-ist1I Od *zas/,

BJ!
AC @ $GB
kiedy oso-isty lekarz dr Winogradow przyzna si4 do /dzia/ w nie istniej1*y%
spisk/, (talin -a si4 korzystaO z po%o*y %edy*znejI .awet s/k*esy sowie*kiego
wywiad/ w penetra*ji aparat/ wadzy kraj9w za*hodni*h jawiy si4 %/ ele%enta%i
jakiego? sko%plikowanego spisk/I (traszyo go wid%o podo-nego, a %oe nawet
wi4kszego, s/k*es/ za*hodni*h wywiad9w, kt9ry% powiodo si4 wprowadzenie
swoi*h l/dzi na $re%lI 8arszaka Woroszyowa podejrzewa, e jest szpiegie%
-rytyjski%, a 8ootowa o wsp9pra*4 z C7A
lfiB
I
7stniej1 dowody wskaz/j1*e na to, e zi%1 !FA#!FB Beria odkry, i (talin
za%ierza go /s/n1OI K(t1d wzi4a si4 nie/krywana nienawi?O Berii do (talina,
kt9ra /jawnia si4 w ostatniej fazie jego *horo-yL # pisa niedawno historyk
sowie*ki
lJC
I W no*y z l na A %ar*a !FB rok/ (talin dosta apopleksjiI Beria
naty*h%iast za*z1 przygotowywaO si4 do przej4*ia wadzyI Chr/sz*zow, kt9ry
pozostawa nadal pod prze%ony% wpywe% oso-owo?*i (talina, /zna za*howanie
Berii za Kpo prost/ nie do wytrzy%aniaLR
Gak pojawiy si4 na twarzy (talinafIII\ oznaki, e odzysk/je przyto%no?O i %oe przyj?O do
sie-ie, Beria rz/*i si4 na kolana, s*hwy*i do+ (talina i za*z1 okrywaO j1 po*a/nka%iI
$iedy (talin zn9w stra*i przyto%no?O i za%kn1h o*zy, Beria zaraz poderwa si4 i
spl/n1I
$iedy (talin z%ar F %ar*a !FB rok/, Beri4 ogarn1 sza rado?*iI K89wi1*
-r/talnie, /rz1dzi parapet9w4, zani% jesz*ze tr/p (talina znalaz> si4 w tr/%nieL #
skary si4 Chr/sz*zow
lfiF
I W *i1g/ AC godzin Beria po1*zy 8GB i 8W6 w
jedno rozszerzone %inisterstwo spraw wewn4trzny*h, pod wasn1 kontrol1I
Wyrz/*i 7gnatiewa, aresztowa Ri/%ina, zwolni z wi4zienia A-ak/%owa, a jego
zwolennik9w roz%ie?*i na kl/*zowy*h stanowiska*h w *ay% apara*ie -ezpie#
*ze+stwa
7Jfi
I
W poroz/%ieni/ z dwo%a g9wny%i pretendenta%i do s*hedy po (talinie,
Chr/sz*zowe% i 8alenkowe%, Beria zako+*zy antyse%i*k1 nagonk4I W wydani/ z
C kwietnia KPrawdaL pot4pia wysiki Kprowokator9wL w -yy% 8GB, kt9rzy
/siowali Krozp4taO wa?nie narodowe i podwayO jedno?O sowie*kiego spoe*ze+#
stwa, s*alonego ide1 interna*jonaliz%/LI Ogoszono, e wszys*y aresztowani w
sty*zni/ lekarze -yli niewinni, a wo-e* os9- odpowiedzialny*h za i*h skazanie
wy*i1gni4te zostan1 konsekwen*jeI Wep*hni4ty pod *i4ar9wk4 z rozkaz/ 8GB
przewodni*z1*y Nydowskiego $o%itet/ Antyfaszystowskiego, 8i*hoels, zosta
po?%iertnie zreha-ilitowany i ogoszony Kwy-itny% artyst1 sowie*ki%LI W?r9d
pierwszy*h z dziesi1tk9w tysi4*y Nyd9w wra*aj1*y*h z g/ag9w i zsyki znalaza si4
ona 8ootowa, Ne%*z/ina
lJH
I
.a*halny antyse%ityz% ostatni*h lat rz1d9w (talina sko+*zy si4 wraz z jego
?%ier*i1, ale przekonanie o istnieni/ syjonisty*znej konspira*ji pozostaoI 8W6, a
pote% $GB, nie przyj4o ofi*er9w ydowskiego po*hodzenia, /s/ni4ty*h w *zasie
*zystek z po*z1tk9w lat pi4Odziesi1ty*hI 'trzy%ano r9wnie *akowity zakaz
przyj%owania pra*ownik9w po*hodzenia ydowskiegoI Przez *ay *zas kariery
Gordijewskiego w $GB, syjoniz% /waany -y za jedn1, je?li nie g9wn1 platfor%4
BHE
Kideologi*znej dywersjiL w ,wi1zk/ (owie*ki%I $r9tko po przy-y*i/ Gordijew#
skiego do 0ondyn/ w lip*/ !MA rok/, rezydent/ra $GB otrzy%aa KPlan dziaa+
prze*iwko syjoniz%owi na okres !MA#!MJL, kt9ry -y ?wiade*twe% nie/stannej
o-sesji %oskiewskiej Centrali, gdzie wierzono we Kwszelkie sposo-y opera*ji
dywersyjny*hL, prowadzony*h przez %i4dzynarodowy syjoniz% prze*iwko krajo%
-lok/ sowie*kiegoI W londy+skiej rezydent/rze sek*je PR &wywiad polity*zny)
oraz $R &kontrwywiad) %iay o-owi1zek skadaO *o rok/ sprawozdanie z opera*ji
przeprowadzony*h prze*iwko *elo% syjonisty*zny% oraz plan taki*h opera*ji na
rok nast4pnyI Gordijewski wiedzia, e w wiel/ rezydent/ra*h na ,a*hodzie,
w1*znie z pla*9wka%i w (tana*h ,jedno*zony*h, $anadzie, 2ran*ji, Gre*ji, we
Wosze*h i na Cyprze, dziaalno?*i prze*iwko organiza*jo% ydowski% nadawano
wi4kszy priorytet ni pla*9w*e w Wielkiej BrytaniiI .awet najinteligentniejsi i
naj-ardziej zr9wnowaeni koledzy Gordijewskiego wierzyli w teori4 o ydowskiej
kontroli nad za*hodni% kapitaliz%e%
lJM
I Antyse%i*ka paranoja ostatni*h lat y*ia
(talina pozostawia trway ?lad w psy*hi*e l/dzi $GB, kt9ry %ona -yo o-ser#
wowaO jesz*ze w pierwszy*h lata*h ery Gor-a*zowaI
0ozdzia> TT
Cimna wo1na 3o Sta'inie
!FB#!JB
$iedy *zonkowie prezydi/% stali ze zwieszony%i gowa%i wok9 %ar (talina,
wi4kszo?O z ni*h gn4-ia %y?l, *zy i kiedy Beria zaj%ie %iejs*e z%arego, korzy#
staj1* z ol-rzy%iej wadzy, jak1 daje panowanie nad organa%i -ezpie*ze+stwa
pa+stwowegoI Wiedzieli, e Beria trzy%a i*h pod o-serwa*j1 i -ali si4 wyst1piO
prze*iwko nie%/I $ady z *zonk9w prezydi/% -y ?wiado%, e Beria %a na
niego poten*jalnie dr/zgo*1*1 te*zk4 SI
(a% Beria nie zwleka z /%o*nienie% kontroli nad zagrani*zny% i wewn4trzny%
sektore% i%peri/% -ezpie*ze+stwaI .a stanowisk/ na*zelnika ,arz1d/ ,a#
grani*znego
A
/%ie?*i naty*h%iast lojalnego siepa*za z 8W6, generaa#lejtnanta
Wasyla (tiepanowi*za RiasnojaI .ie %ia on adnego do?wiad*zenia w pra*y
wywiad/ zagrani*znego, ale jak twierdzi dezerter z $GB, Piotr 6ieria-in, Knie
odway si4 podej%owaO de*yzji -ez poroz/%ienia z BeriaLI .a 1danie Berii
Riasnoj zwoa wi4kszo?O rezydent9w na narad4 do CentraliI 6e*yzja ta -ya
p9Qniej ostro krytykowana, gdy jedno*zesny odlot do 8oskwy tyl/ dyplo%at9w
r9ny*h sz*ze-li /atwi za*hodni% s/-o% identyfika*j4 rezydent9wI
Beria zarz1dzi te generalny przegl1d kadr pot4nego aparat/ wywiadow*zego
8W6 w .ie%*ze*h Ws*hodni*hI 6ieria-in, kt9ry pra*owa w9w*zas w sek*ji
a/stria*ko#nie%ie*kiej ,arz1d/ ,agrani*znego, o*enia, e z .R6 odwoano okoo
MEE f/nk*jonari/szy 8W6I 0edwie to /*zyniono, a H *zerw*a !FB rok/ wy-/*ha w
Berlinie Ws*hodni% spontani*zna rewolta ro-otni*za, kt9ra -ya pierwszy% w
"/ropie Ws*hodniej li*z1*y% si4 proteste% prze*iwko ko%/nisty*znej wadzyI
B/nt /?%ierzyo dopiero wprowadzenie do ak*ji dw9*h sowie*ki*h dywizji pan#
*erny*h oraz ?%ierO A de%onstrant9wI
W Centrali oraz zapewne na posiedzenia*h prezydi/% fakt, e nie /dao si4
zd/siO rewolty w zarodk/, przypisywano *haosowi spowodowane%/ przez reorgani#
za*j4 BeriiI W a/stro#nie%ie*kiej sek*ji 6ieria-ina, genera 2adejkin, kt9re%/ Beria
powierzy kierowni*two o?rodka w $arlshorst, %ia te opini4 z/penego niezg/y
B
I
$iedy wiado%o?O o -erli+ski% powstani/ dotara do Centrali, Beria naty*h%iast
pole*ia do Berlina przeprowadziO do*hodzenieI Przez *ay *zas po-yt/ w .ie%#
*ze*h o-serwowa jednak -a*znie za*howanie rywali w 8oskwieI Gdy tylko si4
dowiedzia, e posiedzenie prezydi/% wyzna*zono na inn1 ni zwykle por4, zatele#
fonowa zaraz do sekretariat/ prezydi/%, 1daj1* wyja?nie+I 'spokajano go, e
porz1dek o-rad nie przewid/je adnej kwestii, kt9ra wy%aga jego o-e*no?*i, ale
%i%o to niezwo*znie powr9*i do 8oskwy
C
I
BHA
Pod*zas posiedzenia prezydi/% Beria przedstawi *yni*znie dokadn1 o*en4
war/nk9w pan/j1*y*h w .R6I P9Qniejszy %inister spraw zagrani*zny*h Andriej
Gro%yko, kt9ry zosta zaproszony na posiedzenie jako o-serwator, zapa%i4ta, e
Beria prze%awia Klek*ewa1*y% tone% i z pogard1 na twarzyLR
.R6W Co to jest .R6W Prze*ie to nie jest nor%alne pa+stwoI :rzy%a si4 tylko dzi4ki
sowie*ki% wojsko%, nawet je?li nazywa%y je .ie%ie*k1 Rep/-lik1 6e%okraty*zn1I
:ego -yo j/ za wieleI KProtest/j4 prze*iwko takie%/ traktowani/ zaprzyjaQ#
nionego kraj/L # wykrzykn1 o-/rzony 8ootowI 7nni %9w*y -yli podo-nego
zdaniaI Wed/g Gro%ykiR KWszys*y -yli?%y zaszokowani taki% polity*zny%
*ha%stwe%L
F
I
Beria nie zdawa so-ie sprawy, jak szy-ko z-lia si4 dzie+ ze%styI (piskie%,
kt9ry %ia go o-aliO, kierowa .ikita Chr/sz*zow, a jego pierwszy%i soj/sznika%i
-yli %inister o-rony .ikoaj B/ganin oraz jego zast4p*a %arszaek N/k9w, kt9ry
gwarantowa popar*ie oddzia9w wojskowy*hI .ie wszys*y de*ydowali si4 tak
szy-koI 6opiero w %aj/ l/- w *zerw*/ /dao si4 Chr/sz*zowowi prze*i1gn1O na
stron4 spiskow*9w Georgija 8alenkowa, kt9ry przej1 po (talinie stanowisko pierw#
szego sekretarza partii i pre%iera
J
I $l/*zowe zna*zenie %iao te popar*ie zast4p*y
Berii, (iergieja $r/gowa, tego sa%ego, kt9ry za wojenne zas/gi dla /*zestnik9w
konferen*ji Wielkiej :r9jki otrzy%a od wadz -rytyjski*h honorowy tyt/ ry*erski
H
I
.adzwy*zajne posiedzenie prezydi/% wyzna*zono na AJ *zerw*aI Chr/sz*zow
przyszed na nie z pistolete% w kieszeniI Wed/g jego nie grzesz1*ej skro%no?*i1
rela*jiR
Beria rozsiad si4, wy*i1gn1 i zapytaR K.o i jaki ta% %a%y porz1dek dnia na dzisiajW Po
*o si4 tak niespodziewanie z-iera%yWL :r1*ie% nog1 8alenkowa i wyszeptae%R
KOtwieraj o-rady i /dziel %i gos/LI 8alenkow -y -lady jak ?*ianaI Widziae%, e nie
%oe wykrzt/siO sowaI Poderwae% si4 wi4* i powiedziae%R KGest tylko jeden p/nkt
porz1dk/ dziennegoR antypartyjna, prowadz1*a do podzia9w dziaalno?O i%perialis#
ty*znego agenta BeriiI Gest propozy*ja /s/ni4*ia go z prezydi/% i $o%itet/ Centralnego,
wykl/*zenia z partii i oddania pod s1d wojennyI $to jest zaWL
M
8ootow, B/ganin i pozostali %9w*y kolejno pot4piali Beri4I ,ani% przys#
t1piono do for%alnego gosowania nad wnioskie% Chr/sz*zowa, 8alenkow nad/si
/kryty przy*iskI 6o sali wkro*zy N/k9w na *zele gr/py /z-rojony*h ofi*er9wI
Beria zosta aresztowany i wyprowadzonyI W jego te*z*e znaleziono kartk4 papier/ z
wypisany% na *zerwono sowe% KAlar%LI Wido*znie %ia nadziej4, e otrzy%a
jak1? po%o*I
Boj1* si4 pr9-y od-i*ia aresztowanego zwierz*hnika przez jednostki 8W6,
N/k9w wezwa do 8oskwy dywizj4 pan*ern1 i dywizj4 pie*hoty z%otoryzowanejI W
razie potrze-y %ogy one atwo zne/tralizowaO dyspon/j1*e tylko lekki%
/z-rojenie% oddziay 8W6
!
I Ofi*ero% 8W6 wiado%o?O o aresztowani/ Berii
podano ofi*jalnie dopiero po kilk/ dnia*hI 6la wi4kszo?*i, sygnae%, e zosta
BHB
/s/ni4ty, -yo znikni4*ie jego portret9wI .a po*z1tk/ lip*a, prze-ywaj1*y na
waka*ja*h *zternastoletni Gordijewski otrzy%a list od oj*a, p/kownika w ,arz1dzie
Wyszkolenia 8W6, infor%/j1*y goR K' nas -ya w*zoraj sensa*jaI ,dj4to ze ?*ian
portrety szefaLI Po kilk/ dnia*h nadszed nast4pny listR K(zef zosta aresztowany i
siedzi w wi4ziennej *eliL SLI
Aresztowanie Berii zostao ogoszone p/-li*znie dopiero E lip*aI Przyw9d*a
p/*z/, Chr/sz*zow, wyszed z tej pr9-y si jako do%in/j1*a postaO w teorety*znie
kolektywny% kierowni*twie i we wrze?ni/ zast1pi 8alenkowa na stanowisk/
pierwszego sekretarza partiiI Po przeszo p9 rok/, AC gr/dnia, ogoszono, e Beria
oraz sze?*i/ wsp9spiskow*9w &w?r9d ni*h -yy szef .$GB 8ierk/ow i -yy
na*zelnik 7.' 6iekanozow) zostali /znani for%alnie przez (1d .ajwyszy winny%i
pr9-y Kod-/dowy kapitaliz%/ i przywr9*enia rz1d9w -/r/azjiLI O najstraszliw#
szy% przest4pstwie Berii # odpowiedzialno?*i za %asowe %ordy # nawet nie
wspo%niano, z o-awy przed zdyskredytowanie% syste%/I W ko%/nika*ie o wy#
konani/ wyrok/ znalazy si4 jednak sowa o Kprzest4pstwa*h ?wiad*z1*y*h o %oralnej
degrada*jiLI Byo do odniesienie do frag%ent/ tajnej rozprawy przed (1de%
.ajwyszy%, kiedy %9wiono o pewny% onierz/ z o*hrony Berii, / kt9rego
znaleziono karte*zk4 papier/ z nazwiska%i i n/%era%i telefon9w *ztere*h z setek
%ody*h ko-iet sprowadzany*h si1 do %ieszkania przy /li*y Wsp9lnyj Pierie/ok,
e-y Beria %9g je zgwa*iOI Gedna z wy%ienionej *zw9rki %iaa zaledwie J latI
.aj-ardziej nieprawdopodo-n1 z win, za kt9re stra*ono Beri4, -ya wsp9pra*a z
-rytyjski% wywiade%I Gedyny% dowode% przedstawiony% w trak*ie pro*es/ -y
dok/%ent z jego prywatnego ar*hiw/%, wskaz/j1*y rzeko%o, e w !! rok/, w
*zasie wojny do%owej, pra*owa dla -rytyjski*h s/- spe*jalny*hI Beria pra*owa
w9w*zas w Bak/, w kontrwywiadzie 8/ssawat/ &na*jonalisty*zne wadze
,aka/kazia), a o-szar ten znajdowa si4 przez jaki? *zas pod kontrol1 -rytyjsk1I
Gednak nawet jeden ze ?led*zy*h, kt9rzy prowadzili do*hodzenie, przyzna p9Qniej, e
z dok/%ent/ nie wynikao Kjakie zadania otrzy%ywa Beria i jak si4 z ni*h
wywi1zywaLI 8i%o to, w ofi*jalny% /zasadnieni/ wyrok/ stwierdzono, e po#
*z1wszy od !! rok/ Ka do *hwili aresztowania, Beria kontyn/owa i rozszerza
potaje%ne powi1zania z zagrani*zny% wywiade%LI :ak wi4* Beria -y trze*i%, po
Gagodzie i Geowie w lata*h trzydziesty*h, szefe% $GB, kt9rego skazano na
?%ierO, zarz/*aj1* %/ %i4dzy inny%i wyi%aginowan1 s/-4 w -rytyjski% wy#
wiadzie LI
Po aresztowani/ Berii, AJ *zerw*a, jego stanowisko %inistra spraw wewn4trz#
ny*h o-j1 wi*e%inister resort/, (iergiej $r/gow, kt9ry w odpowiedni% %o%en*ie
sprzy%ierzy si4 ze spiskow*a%iI Przez jaki? *zas 8GB pozostawao w1*zone do
8W6I Riasnoj, %arionetka, kt9r1 Beria postawi na *zele 3arz4du ,agrani*znego,
zosta zdy%isjonowany i znikn1 gdzie? w *ieni/, *ho*ia nie trafi ani na zsyk4,
ani do g/ag/I ,ast1pi go dyplo%ata Aleksander (ie%ionowi*z Pani/szkinI Bya to
prawdodpodo-nie s/gestia personalna 8ootowa, kt9ry po ?%ier*i (talina odzyska
tek4 %inistra spraw zagrani*zny*h i *h*ia przywr9*iO kontrol4 swojego resort/
nad zagrani*zny%i opera*ja%i wywiadow*zy%i, otrzy%an1 po /tworzeni/ $7I W
lata*h !CH#!FA Pani/szkin -y a%-asadore% w Waszyngtonie, a w*ze?niej
BHC
i p9Qniej w Pekinie
A
I Po /tworzeni/ $7 -y z /rz4d/ g9wny% legalny% rezydente%
w Waszyngtonie, a po odwoani/ legalnego rezydenta, Georgija (okoowa, w
!C! rok/ kierowa -ezpo?rednio opera*ja%i wywiadow*zy%i
B
I Geden z dezerter9w
zapa%i4ta Pani/szkina z !FB rok/ jako wysokiego, sz*z/pego i zgar-ionego
%4*zyzn4 w szary% garnit/rze i o szarej *erze &Ktakiej, jak1 %aj1 g9rni*y kopalni
oowi/ l/- ro-otni*y pra*/j1*y przy oowi/L), ale prosto i -ezpretensjonalnie
za*how/j1*ego si4
lC
I Przedstawiono go personelowi ,arz1d/ ,agrani*znego w sali
konferen*yjnej kl/-/ ofi*erskiegoI Piotr 6ieria-in, jako jeden z sekretarzy or#
ganiza*ji partyjnej, *zeka na niego przy drzwia*h kl/-/ i wprowadzi go na
podi/%, gdzie siedzieli j/ $r/gow, jego zast4p*a 7wan (ierow oraz inni sekretarze
partyjniI $r/gow ogosi %ianowanie Pani/szkina, a on przedstawi w skr9*ie
swoj1 doty*h*zasow1 karier4 i poprosi o pytaniaI O-e*ni na sali os/pieli z wraenia po
takiej de%onstra*ji -ezpo?rednio?*iI ,apanowaa g/*ha *isza i ze-ranie trze-a -yo
zako+*zyO S
F
I
6yplo%aty*zne do?wiad*zenie Pani/szkina nie ozna*zao zagodzenia opera*yj#
ny*h %etod 8W6I Gedn1 z pierwszy*h ak*ji nadzorowany*h oso-i?*ie przez
Pani/szkina -ya Opera*ja Ren, pr9-a za%ordowania dziaaj1*ego w .ie%*ze*h
e%igra*yjnego przyw9d*y /krai+skiegoI Pokolenie w*ze?niej dezinfor%a*j4 K:r/stL
zako+*zyy porwania i za%a*hy na dw9*h lider9w Biaej Gwardii, genera9w
$/tepowa i 8illera, kt9ry*h nie /dao si4 zwa-iO do RosjiI Podo-nie teraz, po
/dany*h dezinfor%a*ja*h wzd/ grani* ,(RR na po*z1tk/ zi%nej wojny, przyszed
*zas na likwida*j4 naj-ardziej wpywowy*h e%igrant9wI .a *zele listy znaleQli si4
dziaa*ze .arodowego ,wi1zk/ Pra*y .:( w .ie%*ze*hI 0ikwida*ja pierwszej
wyzna*zonej ofiary, Gieorgija (iergiejewi*za Okoowi*za, zostaa zaapro-owana
przez prezydi/% partii, zgodnie z przyj4t1 w*ze?niej zasad1, e de*yzje o za-9j#
stwa*h za grani*1 podej%/j1 najwysze wadzeI Pani/szkin nadzorowa oso-i?*ie
szkolenie kataI By ni% dow9d*a zespo/ za%a*how*9w 8W6, .ikoaj Cho*howI
W?r9d instr/ktor9w Cho*howa -yli %i4dzy inny%i 8i*hai R/-ak, %istrz ,(RR w
j/do, oraz podp/kownik Godlewski pi4*iokrotny zwy*i4z*a wsze*hzwi1zkowy*h
%istrzostw w strzelani/ z pistolet/I Cho*how %ia zastrzeliO Okoowi*za od#
palany% elektry*znie %iota*ze%, /kryty% w p/dek/ papieros9wI ,aopatrzona w
t/%ik -ro+ wystrzeliwaa niewielkie po*iski zatr/te *yjankie%I Wykonano j1 w
tajny*h la-oratoria*h r/sznikarski*h 8W6D8GBI
W por9wnani/ z opraw*a%i *zas9w stalinowski*h, Cho*how okaza si4 %i4#
*zakie%I G/ w okresie przygotowa+ do za%a*h/ znalaz /podo-anie w p/-lika*ja*h
.:(, kt9re otrzy%a w ra%a*h szkoleniaI Przeo% nast1pi po przyjeQdzie do
2rankf/rt/, gdzie M l/tego !FC rok/ Cho*how pojawi si4 na prog/ %ieszkania
Okoowi*zaI Przedstawi si4 w nie*odzienny spos9-R KGrigorij/ (iergiejewi*z/,
przyje*hae% do was z 8oskwyI $o%itet Centralny $o%/nisty*znej Partii ,wi1zk/
Radzie*kiego nakaza wasz1 likwida*j4I Wykonanie za%a*h/ powierzono %ojej
gr/pieL # za*z1 Cho*how, a nast4pnie o?wiad*zy os/piae%/ Okoowi*zowi, e
nie za%ierza wykonaO rozkaz/I ,a%iast wykonaO wyrok $C, poprosi o azylI
(*epty*zna po*z1tkowo C7A zgodzia si4 ni% zaopiekowaOI 6wa dni p9Qniej
Cho*how wyst1pi na sensa*yjnej konferen*ji prasowej, na kt9rej /jawni plan
BHF
za%ordowania Okoowi*za i zade%onstrowa %order*z1 -ro+
l+
I Bya to pierwsza w
zi%nej wojnie tak spektak/larna dezer*ja z szereg9w sowie*ki*h s/- wywia#
dow*zy*h, ale na po*z1tk/ !FC rok/ -yo i*h w s/%ie pi4OI W sty*zni/ G/rij
Rastworow /*iek z tokijskiej rezydent/ry do C7A, r9wnie do C7A z-ieg w Wiedni/
w l/ty%, Piotr 6ieria-in
lH
, w kwietni/ Wadi%ir i Gewdokia Pietrowowie
wy-rali wolno?O w Can-erzeI
W %ar*/ !FC rok/ sowie*kie organa -ezpie*ze+stwa pa+stwowego przeszy
ostatni1 powojenn1 reorganiza*j4I $olejny raz wy1*zono 8GB z %inisterstwa
spraw wewn4trzny*h 8W6 i zdegradowano do sz*ze-la sa%odzielnego ko%itet/I
Powsta $o%itiet Goss/darstwiennoj Biezopastnosti # $GBI .ow1 instyt/*j4
podporz1dkowano for%alnie radzie %inistr9w, e-y nie wy%kn4a si4 spod poli#
ty*znej kontroliI Pierwszy% przewodni*z1*y% $GB zosta zast4p*a $r/gowa,
C!#letni genera 7wan Aleksandrowi*z (ierow, znany z -r/talnej sk/te*zno?*i, z
jak1 przeprowadzi w *zasie wojny deporta*j4 narod9w $a/kaz/ oraz skr/szy
wszelk1 antyko%/nisty*zn1 opozy*j4 w kraja*h -aty*ki*h i "/ropie Ws*hodniejI
Chr/sz*zow, kt9ry popiera kandydat/r4 (ierowa, pisa o ni%R
8ao znae% $r/gowa, ale do-rze (ierowa, kt9re%/ /fae%XIII\I Ge?li -yo w ni% *o?
podejrzanego, jak to jest w przypadk/ kadego *zekisty, to powiedz%y so-ie, e pad on
ofiar1 og9lnej polityki (talina
M
I
6o?wiad*zenie zdo-yte w dawieni/ opor/ narod9w przydao si4 -ardzo (ie#
rowowi w naj-ardziej kryty*znej fazie jego pi4*ioletni*h rz1d9w w $GB # w trak*ie
w4gierskiej rewol/*ji !FJ rok/I ,dawienie tej rewol/*ji przysporzyo te pierw#
szy*h la/r9w nowej genera*ji lider9w $GBI W !FC rok/ CE#etni, sz*z/py, peen
ogady, elegan*ki, w do-rze skrojony*h, drogi*h garnit/ra*h przyszy przewod#
ni*z1*y $GB, G/rij Wadi%irowi*z Andropow, zosta a%-asadore% w B/dapesz*ie
!
I
W !FF rok/ przyszy przewodni*z1*y $GB, B#letni Wadi%ir Aleksandrowi*z
$ri/*zkow, przy-y do B/dapeszt/ jako jeden z trze*h sekretarzy And#ropowaI
'dzia w t/%ieni/ w4gierskiej rewol/*ji !FJ rok/ -y po lata*h wstydliwy%
p/nkte% w y*iorysie $ri/*zkowaI Gego ofi*jalna nota -iografi*zna dep/towanego
do Rady .ajwyszej z !MC rok/ sowe% nie wspo%ina o po-y*ie w
B/dapesz*ie
A
LI 6opiero kiedy zosta przewodni*z1*y% $GB, w !MM rok/,
$ri/*zkow przyzna, e Kstan1 twarz1 w twarzL z, jak to e/fe%isty*znie okre?li,
Krozwoje% syt/a*jiL na W4grze*h w !FJ rok/I KPatrz1* na to z perspektywy
*zas/, widz4 teraz r9ne sprawy w z/penie inny% ?wietleI Ale jest to w ko+*/
nat/ralneL
A
I Wsp9*zesny $ri/*zkow deklar/je nawet g4-ok1 %io?O do literat/ry
w4gierskiej, *ho*ia t/%a*zy si4, e nawa pra*y nie pozwala %/ jej *zytaO
AA
I
W poowie lat pi4Odziesi1ty*h Andropow i zapewne $ri/*zkow zorientowali
si4 szy-ko, e neostaliniz% w wydani/ Rakosiego staje si4 powany% *i4are%
polity*zny% dla ko%/nisty*zny*h rz1d9w na W4grze*h
AB
I Po synny% Ktajny%
prze%9wieni/L Chr/sz*zowa na PP ,jeQdzie partii w l/ty% !FJ rok/ *i4ar ten
-y wr4*z ko%pro%it/j1*yI Op/-likowane po *ztere*h %iesi1*a*h na ,a*hodzie
wyst1pienie Chr/sz*zowa pot4piao stalinowski Kk/lt jednostkiL oraz wywodz1*e
BHJ
si4 z niego K*oraz powaniejsze i *i4sze nar/szanie zasad partyjny*h, de%okra*ji
partyjnej i rewol/*yjnej praworz1dno?*iLI W ?lad za ty% wyst1pienie%, H lip*a
!FJ rok/, 8ikojan pole*ia do B/dapeszt/ na%awiaO Rakosiego, e-y /st1pi ze
stanowiska pierwszego sekretarza pod pozore% zego stan/ zdrowia i przyje*ha
sp4dziO e%eryt/r4 w ,wi1zk/ Radzie*ki%I
.ast4p*1 Rakosiego zosta niestety przedstawi*iel twardego skrzyda "rno
Gero, a nie pop/larny i post4powy 7%re .agyI Odej?*ie Rakosiego oraz wiado%o?*i o
refor%a*h za*hodz1*y*h w Pols*e zaostrzyy apetyt w4gierskiego spoe*ze+stwa na
realne z%iany polity*zne, podo-nie jak dokonana J paQdziernika /ro*zysta
eksh/%a*ja zwok i po?%iertna reha-ilita*ja 0aszlo Rajka
AC
I
PaQdziernikowe pog4-ianie si4 kryzys/ w4gierskiego sprawio, e g9wny
dorad*a $GB w B/dapesz*ie, genera Ge%ielianow, zosta odwoany do 8oskwyI
.a jego %iejs*e przyle*ia sa% genera (ierowI By to pierwszy przypadek, e-y
przewodni*z1*y $GB oso-i?*ie nadzorowa d/1 opera*j4 poza grani*a%i RosjiI
(t/den*ka de%onstra*ja AB paQdziernika zgro%adzia na /li*a*h B/dapeszt/
OwierO %iliona l/dzi do%agaj1*y*h si4 go?no wolny*h wy-or9w, powrot/ 7%re
.agya oraz wy*ofania wojsk sowie*ki*h z W4gierI $r9tko po godzinie A ofi*e#
rowie A35 zastrzelili kilkana?*ie os9- z nie/z-rojonego t/%/ %anifest/j1*ego
przed g%a*he% radiaI $iedy przy-yy posiki A35, za%askowane w karetka*h
pogotowia rat/nkowego, t/% roz-roi f/nk*jonari/szyI W *i1g/ kilk/ godzin
powsta+*y zdo-yli -ro+ od sy%patyz/j1*y%i z ni%i poli*jant9w i onierzy oraz z
opanowany*h %agazyn9w wojskowy*hI B/dapeszte+s*y h/tni*y o-alili pot4ny
po%nik (talinaI Rozpo*z4a si4 rewol/*ja
AF
I
.a alar%owej naradzie w %inisterstwie spraw wewn4trzny*h, (ierow zosta
przedstawiony jako nowy dorad*a sowie*ki, ale nie podano jego nazwiskaI Pod#
kre?laj1* kade sowo, (ierow powiedzia zgro%adzony%R K2aszy?*i i i%periali?*i
wyprowadzili oddziay szt/r%owe na /li*e B/dapeszt/, a %i%o to s1 jesz*ze w
waszy*h sia*h z-rojny*h towarzysze, kt9rzy o*i1gaj1 si4 z /y*ie% -roniVL
$o%endant poli*ji w B/dapesz*ie, (andor $opa*si, kt9ry %ia nie-awe% przej?O na
stron4 partyzant9w, odpowiedzia ze wzgard1R KGak widaO, towarzysz dorad*a z
8oskwy nie %ia *zas/ zapoznaO si4 z syt/a*j1 w naszy% kraj/I 8/si%y go
zate% o?wie*iO, e organizatora%i de%onstra*ji nie s1 adni Yfaszy?*iZ l/- Yi%#
periali?*iZI Oni przyszli z /niwersytet9w, to pie*zoowi*ie wy-rani synowie i *9rki
*hop9w i ro-otnik9w, kwiat inteligen*ji naszego kraj/, kt9ry do%aga si4 prze#
strzegania prawa i *h*e okazaO sy%pati4 Polako%LI Gesz*ze OwierO wiek/ p9Qniej
$opa*si nadal *z/ na so-ie d/gie lodowate spojrzenie stalowonie-ie*ki*h o*z/
(ierowa
AJ
I
:ego sa%ego wie*zora, AB paQdziernika, Gero, za apro-at1 8oskwy, powoa
7%re .agySa na stanowisko pre%ieraI R9wno*ze?nie jednak poprosi sta*jon/j1*e na
W4grze*h wojska sowie*kie o K-ratersk1 po%o*L w wal*e z Kkontrrewol/*yjny%L
zagroenie%I .ast4pnego ranka, opieraj1* si4 na %ylny% zaoeni/, e ro-otni*y
nie popr1 st/dent9w, Ar%ia Czerwona podj4a z po%o*1 A35 pierwsz1 pr9-4
zdawienia -/nt/I $ilka dni walk /li*zny*h /dowodnio 8oskwie, gdzie le1
BHH
ro-otni*ze sy%patieI AF paQdziernika Ganos $adar zast1pi Gero na stanowisk/
pierwszego sekretarza partiiI Wsp9lnie z .agySe% ogosi, e rokowania w sprawie
wyprowadzenia z W4gier wojsk sowie*ki*h rozpo*zn1 si4, gdy tylko zostanie
przywr9*ony spok9jI
Chr/sz*zow przyzna, e przez kilka dni wahano si4 na $re%l/, *o zro-iOR *zy
K/yO si z-rojny*hL, *zy te Kwy*ofaO si4 z W4gierLI K.ie wie% j/, ile razy
z%ieniali?%y de*yzj4L # pisa we wspo%nienia*h
AH
I Podejrzewaj1* spisek i%#
perialist9w, (ierow nakaza przyje*haO na W4gry dziesi1tko% %ieszkaj1*y*h na
,a*hodzie nielega9wI Przy-yli pod faszywy%i nazwiska%i i z faszywy%i dok/#
%enta%i, gotowi infor%owaO o nastroja*h w?r9d l/dzi, a je?li -4dzie trze-a,
zorganizowaO prowoka*j4 /zasadniaj1*1 interwen*j4 wojskow1I :aktyk4 t4 pow#
t9rzono w !JM rok/ w Pradze
AM
I
Wypadki w B/dapesz*ie to*zyy si4 *oraz szy-*iejI A! paQdziernika rozwi1zano
znienawidzone A35, kt9rego f/nk*jonari/sze zd4+yli zastrzeliO setki de%onstrant9wI W
odwe*ie, t/% zlin*zowa kilk/nast/ ofi*er9w A35I BE paQdziernika e%isari/sze
$re%la, 8ikojan i (/sow, zgodzili si4 na ewak/a*j4 wojsk sowie*ki*h i wy*ofanie si4
W4gier z 'kad/ WarszawskiegoI W*zesny% popo/dnie% 7%re .agy prze%9wi do
narod/, ogaszaj1* /tworzenie nowego, wielopartyjnego rz1d/R KW interesie
dalszej de%okratyza*ji y*ia w naszy% kraj/, rada %inistr9w likwid/je syste%
jednopartyjny i tworzyO -4dzie rz1d na zasadzie de%okraty*znej wsp9pra*y %i4dzy
partia%i koali*yjny%i, kt9re dziaay w !CF rok/LI :ego j/ -yo za wieleI .agy
rezygnowa z pry%at/ ko%/nist9wI 6o BE paQdziernika 8oskwa traktowaa .agya
jakojedynego polityka, kt9ry dawa nadzieje na st/%ienie w4gierskiej kontrrewol/*jiI
Od tego prze%9wienia rozpo*z4to potaje%ne przygotowania do poz-y*ia si4 go
A!
I
$l/*zow1 rol4 w osz/kani/ 7%re .agySa odegra G/rij AndropowI Podziwiaj1*y go
%ody sowie*ki dyplo%ata rela*jonowa p9Qniej, e Andropow -y pierwszy%, kt9ry
KprzejrzaL .agySa i jedyny%, kt9ry przez *ay *zas kryzys/ za*howa zi%n1 krewI
KBy a-sol/tnie spokojny, nawet gdy latay k/le, a wszys*y w a%-asadzie *z/li si4
jak w o-l4onej forte*yL
B&)
I
l listopada .agya o-/dzia wiado%o?O, e jednostki Ar%ii Czerwonej prze#
kra*zaj1 grani*e W4gier, *ho*ia r9wno*ze?nie oddziay sowie*kie wy*of/j1 si4 z
B/dapeszt/I ,a1da wyja?nie+ i Andropow zapewnia go wielokrotnie, e
ewak/a*ja prze-iega zgodnie z plane%I Oddziay, kt9re przekra*zaj1 grani*4, %aj1
osaniaO jednostki wy*of/j1*e si4 z W4gier
B
I
7%re .agy ogosi wy*ofanie si4 W4gier z 'kad/ Warszawskiego, prokla%owa
ne/tralno?O kraj/ oraz poprosi o wpisanie kwestii w4gierskiej do porz1dk/ o-rad
,gro%adzenia Og9lnego .arod9w ,jedno*zony*hI .ast4pnego dnia, A listopada,
rz1d w4gierski zaprotestowa for%alnie prze*iwko wkra*zani/ jednostek sowie*ki*h i
zawiado%i o ty% O.,
BA
I Andropow w*i1 zapewnia .agya, e ewak/a*ja
wojsk sowie*ki*h trwa nadal, ale jedno*ze?nie za*z1 /%awiaO si4 $adare%, jak
poz-yO si4 niewygodnego pre%iera i o-aliO jego rz1dI .ie /lega w1tpliwo?*i, e
$adar dziaa po siln1 presj1, a wpyw na jego de*yzje %iay wspo%nienia wi4zienia i
tort/r, jakie przeszed w lata*h !F#!FC oraz groQ-a Andropowa, e sprowadzi
Rakosiego, je?li $adar nie -4dzie z ni% wsp9pra*owa
BB
I
BHM
Wie*zore% B listopada Pal 8aleter, %inister o-rony w rz1dzie 7%re .agya,
zosta zaproszony do sowie*kiego dow9dztwa w *el/ o%9wienia ostatni*h sz*ze#
g99w ewak/a*ji Ar%ii CzerwonejI O p9no*y, gdy wzniesiono toasty, do sali
o-rad wtargn1 wy%a*h/j1*y %a/sere% (ierow, na *zele gr/py /z-rojony*h ofi#
*er9w $GBI 6elega*ja w4gierska zostaa aresztowana i roz%iesz*zona w oddziel#
ny*h *ela*hI .ad rane% zains*enizowano seri4 egzek/*ji i 8aleter oraz kady z
jego koleg9w -y przekonany, e z wyj1tkie% niego reszt4 rozstrzelano
BC
I :/ przed
?wite% C listopada Ar%ia Czerwona rozpo*z4a atakI Ch*1* %aksy%alnie op9QniO
rozkaz do opor/, Andropow zwodzi do ostatkaI $iedy g9wnodowodz1*y wojsk
w4gierski*h zatelefonowa do 7%re .agya, infor%/j1*, e Rosjanie atak/j1, pre%ier
/spokajaR K(iedzi t/ ze %n1 a%-asador Andropow i zapewnia, e to po%yka, a
rz1d sowie*ki nie wyda rozkaz/ inwazji W4gierI A%-asador i ja /si/je%y
po1*zyO si4 z 8oskw1L
BF
I Rankie% tego sa%ego dnia .agy wygosi ostatnie
prze%9wienie radioweR
6zisiaj we w*zesny*h godzina*h ranny*h wojska sowie*kie zaatakoway nasz1 stoli*4 z
jasny% za%iare% o-alenia legalnego i de%okraty*znego rz1d/ W4gierI .asi onierze
wal*z1I Rz1d trwa na poster/nk/I ,wra*a% na to /wag4 narodowi w4gierskie%/ i
*ae%/ ?wiat/I
Po po/dni/ 7%re .agy wraz z kilko%a %inistra%i poprosi o azyl w a%-asadzie
G/gosawiiI (ierow nadzorowa aresztowanie wi4kszo?*i li*z1*y*h si4 Kkontrrewo#
l/*jonist9wL, kt9ry% nie /dao si4 s*hroniO za grani*4 l/- /zyskaO azyl/ w pla*9w#
ka*h dyplo%aty*zny*hI W?r9d aresztowany*h przez niego oso-i?*ie -y ko%endant
-/dapeszte+skiej poli*ji, (andor $opa*siI 6opiero w9w*zas (ierow /jawni %/, e
jest przewodni*z1*y% $GB i przypo%nia %/ roz%ow4 z AB paQdziernika,
o-ie*/j1*, jak si4 okazao -4dnieR K$a4 *i4 powiesiO na najwyszy% drzewie w
B/dapesz*ieLI
Popierany przez Rosjan nowy rz1d w4gierski, z Ganose% $adare% na *zele,
/dzieli A listopada 7%re .agyowi oraz jego %inistro% gwaran*ji -ezpie*znego
wyjazd/ z a%-asady G/gosawiiI $iedy jednak nast4pnego dnia azylan*i weszli j/ do
odwo1*ego i*h a/to-/s/, pojazd zatrzy%anoI 0/dzie $GB wywlekli pasaer9w,
aresztowali i*h i wywieQli do R/%/nii
BJ
I
Przes/*hania%i .agya i jego koleg9w kierowa Borys (z/%ilin, g9wny
dorad*a $GB Kdo spraw kontrrewol/*jiL
BH
I Ofi*jalnie W4grzy do tego si4 nie
%ieszaliI $adar o?wiad*zy AJ listopada w radio B/dapesztR KO-ie*ali?%y nie
s1dziO 7%re .agya i jego koleg9w za popenione w przeszo?*i przest4pstwa, nawet
je?li si4 do ni*h przyznaj1LI W l/ty% !FH rok/ w4gierskie 8inisterstwo (praw
,agrani*zny*h potwierdzio, e Knie %a za%iar/ stawiaO 7%re .agya przed s1de%LI
$iedy jednak .agy w dalszy% *i1g/ opiera si4 wszelki% staranio% $GB i A35,
e-y wyd/siO z niego przyznanie si4 do niepopeniony*h win, 8oskwa zade*ydowaa
ina*zejI , gr/py sze?*i/ aresztowany*h pod a%-asad1 G/gosawii, jeden z%ar w
trak*ie tort/r w r4ka*h opraw*9w, a dr/gi zosta /d/szony w *zasie strajk/
godowegoI .agy i trze*h pozostay*h stan4o przed tajny% s1de% w l/ty%
BH!
!FM rok/I Prze-ieg rozprawy wido*znie nie zadowoli dorad*9w $GB, kt9rzy nie
%ieli do?wiad*zenia w pro*esa*h polity*zny*h, w kt9ry*h oskareni nie przyznaj1
si4 do winyI Pro*es zosta zawieszonyI Wznowiono go w *zerw*/ !FM rok/I
:rze*h z *ztere*h g9wny*h oskarony*h nadal -ronio swej niewinno?*iI Wszystki*h
/znano winny%i, skazano na kar4 ?%ier*i, dokonano egzek/*ji i po*howano w
anoni%owy*h gro-a*hI Pi4*i/ pozostay*h otrzy%ao kary wi4zienia
BM
I
(z/%ilin i jego po%o*ni*y z A35 %ieli d/e tr/dno?*i ze sfa-rykowanie%
sprawy K7%re .agya i jego -andy zdraj*9wLI Wi4ksze, ni w jaki%kolwiek inny%
pro*esie polity*zny% w "/ropie Ws*hodniejI Po?%iertna reha-ilita*ja 0aszlo
Rajka oraz prze%9wienie Chr/sz*zowa na PP ,jeQdzie $P,R podwayy wiary#
godno?O roz-/dowany*h teorii spiskowy*h z *zas9w stalinowski*h pro*es9w po#
kazowy*hI W por9wnani/ z przygotowany%i, do-rze przeOwi*zony%i s1dowy%i
spektakla%i sprzed AE lat, ofi*jalne sprawozdanie z K$onrrewol/*yjnego spisk/
7%re .agya i jego wsp9lnik9wL -yo podejrzanie sa-e i /trzy%ane nie%al w defen#
sywny% tonieI Owsze%, pot4piano i%perializ% jako Kg9wnego organizatora kontr#
rewol/*jiL i de%askowano .agya jako jego s/g/sa, ale /yte arg/%enty -yy
*ieni/tkie, a retoryka jak-y za%glonaI Rozgo?ni4 Wolna "/ropa /znano za Kzag#
rani*zne wojskowo#polity*zne dow9dztwo kontrrewol/*jiL, za? nadsyane przez
Czerwony $rzy pa*zki z po%o*1, za podstawowy spos9- prze%y*ania i%perialis#
ty*znej -roni przez grani*4 W4gierI Brytyjski atta*he wojskowy na W4grze*h,
p/kownik Ga%es Cowley, %ia -raO K-ezpo?redni /dzia w wojskowy% dowodzeni/
powstanie%L, a za*hodnionie%ie*ki parla%entarzysta, ksi14 5/-ert/s Ton 0oe#
wenstein, zosta zidentyfikowany jako 1*znik z Kwielkokapitalisty*zny%i i%#
perialista%i w .ie%*ze*h ,a*hodni*hLI W zasadzie na ty% si4 ko+*zyoI Pro*es
.agya, nawet w podanej do wiado%o?*i p/-li*znej, o*enz/rowanej wersji, -y
/waany w $GB za propagandow1 katastrof4 i to na d/go przed er1 Gor-a*zowaI
By to ostatni pro*es polity*zny w -lok/ sowie*ki%, w kt9ry% wydano kar4
?%ier*i
By
I
[ [ [
:rzy lata rz1d9w Aleksandra (ie%ionowi*za Pani/szkina w 7 ,arz1dzie G9w#
ny% nie wy*isn4y swego pi4tna na pra*y %oskiewskiej Centrali $GBI (tan jego
zdrowia stale si4 pogarszaI Geden z ofi*er9w -y zasko*zony widokie% Pani/szkina,
kt9ry na pierwsze spotkanie Kwl9k si4 zgar-iony, jak-y nie %ia siy /trzy%aO si4
prostoLI W przestronny% ga-ine*ie Pani/szkina stay dwa g4-okie foteleI Geden za
-i/rkie%, a dr/gi pod okne%I Pani/szkin siada raz w jedny%, raz w dr/gi%, ale w
o-/ Kton1 -ezwadnie, a -4d1* wysokiego wzrost/, k/li si4 dziwnie i k/r*zyL
CE
I
Pani/szkin nie doro-i si4 portret/ w 7z-ie Pa%i4*iI W !FJ rok/ odszed i
jego %iejs*e zaj1 doty*h*zasowy zast4p*a Aleksander 8i*hajowi*z (a*harowski,
kt9ry kierowa 7 ,arz1de% G9wny% przez rekordowo d/gi okres F latI By on
pierwszy% od *zas9w 2itina szefe% P,G, kt9ry zas/y na wizer/nek w 7z-ie
Pa%i4*iI W ,arz1dzie /waano go za energi*znego i sprawnego organizatoraI Gego
BME
wad1 -y -rak do?wiad*zenia w pra*y na ,a*hodzie, gdzie nigdy w*ze?niej nie
-yI Po wst1pieni/ w wiek/ BE lat do .$W6, w !B! rok/, s/y po wojnie jako
dorad*a 8GB w kraja*h "/ropy Ws*hodniej, przede wszystki% w R/%/nii
C
I
.o%ina*ja (a*harowskiego z-iega si4 z najwi4kszy% s/k*ese% 7 ,arz1d/
G9wnegoI :ak przynaj%niej Centrala o*eniaa zwer-owanie najwyszego rang1
agenta polity*znego okres/ zi%nej wojny @ dziaa*za fi+skiej partii agrarnej, 'rho
$aleTa $ekkonenaI Przez *a1 zi%n1 wojn4 i d/go po jej zako+*zeni/, 'rho
$ekkonen spotyka si4 reg/larnie z ofi*ere% prowadz1*y%I Caa Centrala *hodzia
podnie*ona, kiedy w !FJ rok/ wy-rany zosta prezydente%I 2inlandii i o-ej%owa
stanowisko, kt9re piastowa przez OwierO wiek/
CA
I
,godnie z infor%a*ja%i Anatolija Goli*yna, kt9ry zdezerterowa z rezydent/ry w
5elsinka*h w !J rok/, $GB zwer-owao r9wnie innego fi+skiego polityka
wysokiego sz*ze-la, kt9re%/ nadano kryptoni% :i%oI Pod konie* at pi4Odziesi1ty*h
K:i%oL sta si4 przed%iote% nie%al otwartej wojny %i4dzy rezydente%
Neni*howe% a a%-asadore% ,a*harowe%I O-aj *h*ieli prowadziO K:i%oL i Centrala
%/siaa wezwaO o-/ do 8oskwy, gdzie $o%itet Centralny $P,R /dzieli i% naganyI
'zgodniono w9w*zas, e rezydent $GB -4dzie /trzy%ywa kontakt z K:i%oL, ale
a%-asador -4dzie %ia prawo -yO kons/ltowany% przed podej%owanie% de*yzji
CB
I
6wadzie?*ia lat p9Qniej doszo do podo-nej awant/ry %i4dzy rezydente% Wiktore%
8i*hajowi*ze% Wadi%irowe% a a%-asadore% Wadi%ire% (o-olo#we%, ale ty%
raze% o prowadzenie $ekkonenaI
W opinii Gordijewskiego Wadi%irow pod wzgl4de% wygl1d/ -y naj-liszy
stereotyp/ angielskiego dentel%ana, na kt9ry% l/-ili si4 wzorowaO ofi*erowie
$GBI 8ia r9wno przystrzyone i zad-ane w1sy, nosi angielskie garnit/ry, krawaty,
-/ty i pasz*ze, i wygl1da jak do-rze /trzy%any ofi*er gwardii, kt9ry przeszed na
e%eryt/r4, e-y zaj1O si4 prowadzenie% rodzinnego %aj1tk/ zie%skiegoI W poowie
lat siede%dziesi1ty*h Wadi%irow kierowa ,arz1de% R:, kt9ry zaj%owa si4
%i4dzy inny%i wer-owanie% o-*okrajow*9w odwiedzaj1*y*h Rosj4 oraz
opera*ja%i prze*iwko zagrani*zny% pla*9wko% w ,(RRI
6o rezydent/ry w 5elsinka*h Wadi%irow zosta wysany po raz pierwszy w
!HE rok/I (p4dzi w 2inlandii tylko rok, ale powr9*i w !HH rok/ j/ jako
rezydentI Presti, jaki dawao prowadzenie tak *ennego agenta jak $ekkonen,
po%9g %/ /zyskaO stopie+ generaa $GB
CC
I
Radzie*ki %inister spraw zagrani*zny*h w lata*h !FH#!MF, Andriej Gro%yko,
wy*hwala w swy*h wspo%nienia*h $ekkonena jako Kinspir/j1*1 postaO nie tylko w
fi+ski% y*i/ polity*zny%, ale r9wnie na arenie %i4dzynarodowejLI Pisa o
ni% lepiej ni o inny*h polityk*h za*hodni*hR ,,$ekkonenXIII\ wni9s oso-isty
wkad w dzieo przyjaQni sowie*ko#fi+skiejXIII\I Prowadzona przez niego polityka
zagrani*zna zyskaa 2inlandii /znanie *aego ?wiataL
CF
I
Prywatnie i p/-li*znie $ekkonen prezentowa si4 zawsze jako wypr9-owany
przyja*iel ,(RR, na kt9ry% 8oskwa %oe polegaOI ,gadza si4 *zase% w1*zyO do
swoi*h prze%9wie+ KtezyL przygotowane przez wydzia zagrani*zny $o%itet/
Centralnego $P,R i przekazane %/ przez rezydentaI ,a kady% raze%, kiedy
$ekkonen za-rz%ia gose% 8oskwy, rezydent/ra w 5elsinka*h telegrafowaa
BM
try/%falnie do CentraliR KPrzeprowadzono dziaania ?rodka%i aktywny%i wyso#
kiego sz*ze-laLI .ato%iast Centrala d/%nie zawiada%iaa o ty% polit-i/roI
8i%o tej d/%y i try/%f9w K?rodk9w aktywny*hL, $GB nigdy nie %iao w
2inlandii *akowitej swo-odyI 2i+ska s/-a -ezpie*ze+stwa -ya wprawdzie
nieli*zna, ale /%iaa przywoaO agent9w $GB i GR' do porz1dk/, a prezydent
$ekkonen nigdy w taki*h przypadka*h nie interweniowaI Poty*zki i poraki nie
przeszkodziy jednak $GB posiadaO w 2inlandii wi4*ej agent9w i Ktajny*h wsp9#
pra*ownik9wL, ni we wszystki*h pozostay*h kraja*h nadzorowany*h przez trze*i
wydzia 7 3arz4du G9wnego, *zyli Wielkiej Brytanii, 7rlandii, A/stralazji i resz*ie
pa+stw skandynawski*hI 5elsinki /dzielay te go?*iny *zoowy% sowie*ki%
organiza*jo%#parawano%I :/ na przykad znalaz>a w !JM rok/ s*hronienie ;wiatowa
Rada Pokoj/, /s/ni4ta z Wiednia i Parya za Kdziaalno?O wywrotow1L
Cfi
I
G9wny% *ele% polityki sowie*kiej w 2inlandii -yo /trzy%anie $ekkonena na
stanowisk/ prezydentaI W !JA rok/ 8oskwa wywara siln1 presj4 na kandydata
so*jalde%okrat9w, 5onk4, wy%/szaj1* na ni% wy*ofanie si4 z prezyden*kiego
wy?*ig/, dzi4ki *ze%/ $ekkonen zosta gadko wy-rany na nast4pn1 kaden*j4I
Centrala nie potrafia jednak zroz/%ieO podej?*ia $ekkonena do stos/nk9w z 8oskw1
oraz jego d/gofalowej strategiiI 8isj1, jak1 wyzna*zy so-ie $ekkonen, -yo
/trzy%anie niepodlego?*i 2inlandiiI 6o?wiad*zenia 77 wojny ?wiatowej na/*zyy
go, e jedyny% sposo-e% spenienia tej %isji jest -/dowanie %ost9wI .ie li*z1*
sowie*kiej strefy ok/pa*yjnej w A/strii, 2inlandia -ya jedyny% kraje% po-ity%
przez Ar%i4 Czerwon1, kt9ry nie zosta w1*zony do sowie*kiego o-oz/ so*jaliz%/I
Poprzednik $ekkonena, prezydent G/ho PaasikiTi, kt9ry rz1dzi w lata*h !CJ#!FJ,
zorientowa si4 szy-ko, e w o-li*z/ zde*ydowany*h 1da+ 8oskwy, 2inlandia nie
%oe li*zyO na realn1 po%o* ,a*hod/I Ponadto 2inlandia %/siaa pa*iO ,(RR
ol-rzy%ie repara*je wojenne &pi4O razy wi4ksze ni Wo*hy), a *o wi4*ej $re%l,
z%/si 5elsinki do zrezygnowania z po%o*y oferowanej przez Plan 8arshallaI
$ontyn/ator polityki Paasikiyi, $ekkonen, po*hodzi z rodziny *hopskiej, kt9r1
d/gie, history*zne do?wiad*zenia z kontakt9w z *arski%i rz1da%i na/*zyy, e
Rosjanie nie s1 najprzyje%niejszy% z s1siad9w, ale trze-a si4 z ni%i jako? /oyOI
Wsp9pra*a %iaa jednak swoje grani*e, zgodnie ze stary% fi+ski% przysowie%R
K.awet /gotowany w %a?le Rosjanin zawsze pozostanie Rosjanine%LI
$ekkonen nalea do ty*h polityk9w fi+ski*h, kt9rzy prywatne kontakty z Ros#
jana%i /waali za roztropne /z/penienie karieryI $ontakty takie okre?lano sowe%
$otiryssa, *o w dosowny% t/%a*zeni/ ozna*za KRosjanin do%owyL, i wywodzio si4
ze sowa $otikissa # kotI $ier/j1* si4 polityk1 nie dranienia Rosjan, $ekkonen
traktowa rezydenta $GB jako swojego $otiryssa, staraj1* si4 przy ty% nie nara+aC
niezaleno?*i 2inlandiiI $ady polityk l/- /rz4dnik pa+stwowy, kt9ry przekro*zy t4
delikatn1 lini4 rozgrani*zaj1*1 interes 2inlandii od szpiegostwa, -y spokojnie
ods/wany w *ie+ przy pierwszej nadarzaj1*ej si4 okazjiI Ogaszaj1* d/%nie *zonko%
polit-i/ra, e $ekkonen jest zwer-owany% agente%, ani 7 ,arz1d G9wny, ani
rezydent/ra w 5elsinka*h nie potrafiy zroz/%ieO, e prezydent 2inlandii -y w
rze*zywisto?*i tylko i wy1*znie fi+ski% patriot1
CH
I
BMA
O-ej%/j1* 7 ,arz1d G9wny w !FJ rok/, (a*harowski odziedzi*zy znako%it1
stajnie dziaaj1*y*h w "/ropie ,a*hodniej agent9w penetra*yjny*hI :ylko najsyn#
niejszy z ni*h, $i% Phil-y, -y *ienie% %inionej wielko?*iI Ofi*er prowadz1*y
G/rij 8odin przez trzy lata -a si4 podj1O z ni% -ezpo?redni kontakt, podejrzewaj1*, e
Phil-y jest w*i1 inwigilowany przez 87#FI 6opiero w !FC rok/ odway si4
skontaktowaO z Phil-y%, wy-ieraj1* Knaj-ardziej po%ysow1 drog4L
CM
, kt9r1
okaza si4 Anthony Bl/ntI Pewnego wie*zor/ po wykadzie w 7nstyt/*ie Co/rta/ld,
8odin podszed do Bl/nta, witaj1* si4 z ni% prawdopodo-nie po raz pierwszy od
trze*h latI Wr4*zy %/ kartk4 po*ztow1 z reprod/k*j1 o-raz/, pytaj1*, *o s1dzi o
ty% dzieleI .a dr/giej stronie kartki widniaa, kr9tka, odr4*zna notatka napisana r4k1
G/ya B/rgessa, z pro?-1, o spotkanie nast4pnego wie*zora w piwiarni KPod
Anioe%L na Caledonian RoadI
KPod Anioe%L 8odin poprosi Bl/nta o zorganizowanie spotkania z Phil-y%
C!
I
:rzydzie?*i lat p9Qniej, pod*zas wykad/ w 7nstyt/*ie Andropowa, 8odin *hwali
Bl/nta za profesjonalne wykonanie zadania
FE
I G9wny% *ele% spotkania po lata*h
-yo zapewnienie weterana, e nie zosta zapo%niany, *o, jak przyzna p9Qniej
Phil-y, Knapenio %nie nowy% d/*he%L
F
I
Phil-y potrze-owa zastrzyk/ opty%iz%/ po dezer*ji rezydenta $GB w A/#
stralii, Wadi%ira Pi4trowa oraz jego ony GewdokiiI O-oje dostar*zyli nie*o
infor%a*ji o G/y/ B/rgeessie i 6onaldzie 8a*leanie, a przede wszystki% pewn1
wiado%o?O, e o-aj prze-ywaj1 w 8oskwie, *o doty*h*zas tylko podejrzewano na
podstawie po?redni*h dowod9w i pogosek
FA
I 8odin zapewni te Phil-ySego, e
Pietrowowie ni* o ni% nie wiedz1I 'z-rojony w t4 wiado%o?O, Phil-y odpar z
zi%n1 krwi1 przedstawione w !FF rok/ w 7z-ie G%in twierdzenie posa 8ar*/sa
0iptona, kt9ry zainspirowany prze*iekie% z 2B7 dowodzi, e Phil-y jest K:rze*ie%
Czowiekie%L z KPi1tki z Ca%-ridgeLI Phil-y arg/%entowa po lata*h, e oskar#
enie 0iptona wyrz1dzio %/ wi4*ej poytk/, ni szkodyI Rz1d nie za%ierza
o*zysz*zaO go z zarz/t9w, ale z /wagi na -rak dowod9w prze*iwko Phil-ySe%/,
%inister spraw zagrani*zny*h 5arold 8a*%illan %/sia odrz/*iO oskarenia 0iptonaI
:ry/%f/j1*y Phil-y zwoa w salonie %atki konferen*j4 prasow1 i o?wiad*zy
ze-rany% dziennikarzo%R KOstatni raz roz%awiae% ze znany% so-ie ko%/nist1 w
!BC rok/L
FB
I
P/-li*zna o-rona Phil-ySego z%o-ilizowaa jego przyja*i9 w (7(, kt9rzy
nadal /waali, e zosta niesprawiedliwie /karanyI W !FJ rok/ zaatwili %/ pra*4
-ejr/*kiego korespondenta wsp9pra*/j1*ego z tygodnika%i KO-serTerL i K"*ono#
%istLI Po /*ie*z*e do 8oskwy Phil-y podsy*a pogoski, e jego dziennikarska
pra*a -ya tylko przykrywk1 dla prawdziwej f/nk*ji Kagenta (7( w Bejr/*ieL
FC
I
Podo-nie jak wi4kszo?O -yy*h pra*ownik9w (7(, Phil-y -y za*h4*any do /trzy#
%ywania kontakt/ ze star1 fir%1 i przekazywania /yte*zny*h infor%a*ji, je?li
takie wpadn1 %/ w r4*eI 6ost4p do taje%ni* (7( %ia jednak ograni*zony wy1*znie
do roz%9w z -yy%i kolega%iI Przez *ay *zas po-yt/ Phil-ySego w Bejr/*ie
szefe% lokalnej pla*9wki (7( -y jego zagorzay wr9g, sir 6i*k White, -yy
BMB
dyrektor generalny 87#FI White od !F rok/ nie %ia naj%niejszy*h w1tpliwo?*i, e
Phil-y jest winnyI
W 0ondynie do te*zki Phil-ySego wr9*ono po dezer*ji ofi*era $GB, Anatolija
Goli*yna, w gr/dni/ !J rok/I Goli*yn %ia tro*h4 infor%a*ji o KPi4*i/ Wspa#
niay*hL
FF
I Wystar*zaj1*o d/o, e-y G/rij 8odin, kt9ry op/?*i 0ondyn w !FM
rok/, /da si4 do Bejr/t/ i ostrzeg Phil-ySego, e powr9t do Wielkiej Brytanii
grozi aresztowanie%I 8odin zawiado%i r9wnie, e trwaj1 przygotowania do jego
ewak/a*ji do 8oskwy
FJ
I
.iez-ity dow9d prze*iwko Phil-ySe%/ pojawi si4 dopiero w !JA rok/I Byo to
zeznanie przedwojennej przyja*i9ki, 2lory (olo%on, kt9ra z d/y% op9Qnienie%
opowiedziaa, jak Phil-y /siowa zwer-owaO j1 do pra*y dla sowie*kiego wywiad/I
Badaj1* to zeznanie, (7( doszo do wniosk/, e -ez potwierdzenia Phil-ySego nie
/da si4 /zyskaO skaz/j1*ego wyrok/ w s1dzieI Poniewa przyp/sz*zano, e pr9-a
zwa-ienia go do 0ondyn/ zako+*zy si4 naty*h%iastow1 /*ie*zk1, postanowiono
przes/*haO go w Bejr/*ie
FH
I
6wa ostatnie lata sp4dzone w 0i-anie do-iy Phil-ySegoI Coraz *z4?*iej pogr1a si4
w pija*ki*h depresja*hI Przyja*iele przyzwy*zaili si4, e na przyj4*ia*h /pija si4
do nieprzyto%no?*i i trze-a go -yo wynosiO do taks9wki, e-y zawieQO do
do%/I :rze*ia ona, "leanor, opowiadaa przyja*i9ko%, e $i%a trapi1 straszliwe
kosz%ary senne i -/dzi si4 w ?rodk/ no*y, krzy*z1* *o? niezroz/%ialeI
W sty*zni/ !JB rok/ jeden z jego naj-liszy*h kiedy? koleg9w, -yy szef
pla*9wki (7( w 0i-anie, .i*holas "lliot, spotka si4 w Phil-y% w Bejr/*ieI Phil-y
otworzy %/ drzwi z gow1 w -andaa*h, gdy przewr9*i si4 po pijane%/ na
radiator *entralnego ogrzewaniaI "lliot rela*jonowa p9Qniej, e wyr1-a Phil-ySe%/
prawd4 w o*zyR KOsz/kiwae? %nie przez *ae lataI :eraz wydo-4d4 z *ie-ie
prawd4, *hoO-y% nawet %ia wy*i1gaO j1 z gardaI $iedy? *i4 podziwiae%, ale
teraz, na Boga, gardz4 to-1I 8a% nadziej4, e %asz w so-ie do?O przyzwoito?*i i
roz/%iesz, dla*zegoLI Phil-y przyzna si4, e -y sowie*ki% agente%I Poda nie*o
sz*zeg99w, rozwaa przez kilka dni przedoon1 przez "lliota ofert4 nietykalno?*i w
za%ian za zoenie wy*zerp/j1*y*h zezna+, a pote% /*iekI ,araz po przy-y*i/ do
8oskwy sfa-rykowa wersj4 wydarze+, kt9ra n/rtowaa lata%i niekt9ry*h
za*hodni*h dziennikarzyI W %y?l tej opowie?*i, powode% przyjazd/ "lliota do
Bejr/t/ nie -ya *h4O /zyskania zezna@, ale z%/szenie go do /*ie*zki, kt9ra %iaa
-yO frag%ente% nieprawdopodo-nej opera*ji ratowania opinii -rytyjskiego rz1d/
Fii
I
6wana?*ie lat, kt9re /pyn4y od odwoania z Waszyngton/ do /*ie*zki z Bejr/t/,
-yy *i1gn1*y% si4 d/go epilogie% wspaniaej kariery agenta penetra*yjnegoI
.ajlepszy okres KPi4*i/ Wspaniay*hL sko+*zy si4 w !F rok/ wraz z /*ie*zk1
G/ya B/rgessa i 6onalda 8a*leana, wykry*ie% Gohna Cairn*rossa oraz /s/ni4*ie%
$i%a Phil-ySego z (7(I
W lata*h pi4Odziesi1ty*h $GB %iao j/ inn1 wty*zk4 w (7(I W !FB rok/, z
jenie*kiego o-oz/ w $orei P9no*nej powr9*i do pra*y w (7( George BlakeI
Po*z1tkowo prowadzi go G/rij 8odin, a kiedy wyje*ha z 0ondyn/ w !FC rok/,
przej1 go (ergiej Aleksandrowi*z $ondraszewI 8odin, jak si4 wydaje, wr9*i do
o-owi1zk9w ofi*era prowadz1*ego BlakeSa w !FF rok/
F!
I
BMC
:ro*ki z on1 .atali1 (iedowa i A-raha%e% (o-oleTi*i/se% w pierwszy*h lata*h wygnania w :/r*ji
&!A!#!BA)I (o-oleTi*i/s zosta p9Qniej zde%askowany jako agent OGP', wysany z %isj1 przedostania
si4 do oto*zenia :ro*kiegoI .a zdj4*i/ (iedowa pokre?lia twarz (o-oleTi*i/sa i napisaa pod spode%
KprowokatorL
0ew (iedow ze swoi% oj*e%, 0we% :ro*ki%
8ark ,-orowski &alias
"tienne), agent .$W6,
kt9ry wkrad si4 w aski
0wa (iedowa, syna :ro*#
kiego i organizatora r/*h/
tro*kist9w w "/ropieI
,-orowski nie%al na
pewno /*zestni*zy w
przygotowani/ za-9jstwa
(iedowa w !BM rok/
G/ na po*z1tk/ kariery Blake zdradzi Rosjano% Opera*je ,oto, kt9ra -ya
niejako kontyn/a*j1 Opera*ji (re-ro, *zyli zaoenia pods/*h/ na sowie*kie linie
telefoni*zne w Wiedni/I Opera*j4 ,oto zaplanowano z roz%a*he%I ,a%ierzano
wykopaO d/gi na FEE %etr9w t/nel do Berlina Ws*hodniego i zaoyO pods/*h na
linie telefoni*zne prowadz1*e z sowie*kiego o?rodka wojskowo#wywiadow*zego w
$arlshorstI (z*zeg9y -/dowy t/nel/ /zgodniono wiosn1 !FC rok/ w 0ondynie, na
wsp9lnej konferen*ji (7( i C7A, kt9rej przewodni*zy zast4p*a szefa (7(,
George Uo/ngI ,espoe% a%eryka+ski% kierowa szef -erli+skiej pla*9wki C7A,
Bili 5arTey, kt9ry zgodzi si4 /dost4pniO /rz1dzenia pods/*howe i pokryO lwi1
*z4?O koszt9w -/dowy t/nel/I .ato%iast Brytyj*zy*y %ieli zaj1O si4 dr1enie%
korytarzaI Po zako+*zeni/ o-rad, Blake, jako naj%odszy w?r9d o-e*ny*h na sali
ofi*er9w (7(, otrzy%a pole*enie zoenia do sejf/ dok/%ent9w konferen*ji
Jj)
I
Blake wysany zosta do Berlina w kwietni/ !FF rok/, dwa %iesi1*e po
/r/*ho%ieni/ pods/*h/I ,ani% $GB zorganizowaa KprzypadkoweL wykry*ie
t/nel/ w kwietni/ !FJ rok/, ze-rano tyle %ateria/ wywiadow*zego, e jego
pene posortowanie i opra*owanie zaj4o ponad dwa lataI W jednej z pods/*hany*h
wiado%o?*i znaleziono wz%iank4, e sowie*ki agent pra*/je w -erli+skiej pla*9w*e
-rytyjskiego wywiad/, ale dopiero w !J rok/ infor%a*je po*hodz1*ego od
kolejnego dezertera pozwoliy /staliO, e jest ni% George Blake
J
I
Pod*zas *zteroletniego po-yt/ w Berlinie Blake zdradzi wiel/ -rytyjski*h i
a%eryka+ski*h agent9wI ,nalaz si4 w?r9d ni*h genera por/*znik Pa+stwowej
(/-y Bezpie*ze+stwa .R6 &(tats (i*herheist 6ienst) Ro-ert Biaek, kt9ry wy-ra
wolno?O w !FB rok/ i pod przy-rany% nazwiskie% %ieszka w za*hodni%
BerlinieI Pewnego wie*zor/ w l/ty% !FJ rok/ Biaek zosta pod*zas spa*er/ z
pse% porwany, wrz/*ony do sa%o*hod/ i przewieziony do dow9dztwa ((6 we
ws*hodniej *z4?*i %iasta, gdzie dokonano egzek/*jiI
Blake zdradzi r9wnie podp/kownika GR' Piotra Popowa, kt9ry od !FB
rok/ -y pierwsze% *enny% agente% C7A w sowie*ki% wywiadzie wojskowy%I W
!F! rok/, kilka %iesi4*y po powro*ie BlakeSa do 0ondyn/, Pop9w zosta /j4ty przez
$GB
JA
I :ajny pro*es Popowa od-y si4 w !JB rok/, w g9wnej sali kl/-/
ofi*erskiego $GBI 6o-rze wyreyserowana i przeOwi*zona rozprawa trwaa nie*ae
dwie godzinyI Pop9w zosta skazany na kar4 ?%ier*i i stan1 przed pl/tone%
egzek/*yjny%
JB
I
$iedy .ikoaj Borysowi*z Rodin wr9*i late% !FJ rok/ do 0ondyn/ na dr/g4
t/r4 kierowania rezydent/r1, przej1 oso-i?*ie prowadzenie BlakeSaI Rodin, pos#
/g/j1* si4 nadal pse/doni%e% $orowin, spotyka si4 ze swoi% agente% w 5olandii,
dok1d Blake jeQdzi pod pretekste% odwiedzania krewny*h
JC
I 0ondy+ska
rezydent/r1 %iaa o-e*nie rekordow1 li*z-4 JE ofi*er9w, wi4* pra*owano w wyj1t#
kowej *iasno*ieI Rodin, kt9ry powr9*i w randze generaa $GB, *o -yo w9w*zas w
7 ,arz1dzie G9wny% wielk1 rzadko?*i1, sta si4 jesz*ze -ardziej po%paty*zny i
-o%-asty*zny, ni w *zasie pierwszej t/ryI (zy-ko te sta si4 wyj1tkowo
niepop/larny w?r9d podlegego %/ personel/I A%-asador kadego ranka zasiada za
-i/rkie% p/nkt/alnie o MIBE rano, Rodin nie pojawia si4 przed l/n*he%I
Przywozi go opera*yjny kierow*a $GB, z kt9rego Rodin zro-i so-ie prywatnego

BMF
AF @ $GB
szoferaI ,aj%owa w a%-asadzie kli%atyzowany ga-inet, o-s/giwany przez pod#
liz/j1*y si4 personel, i traktowa podlegy*h %/ ofi*er9w wyszy*h stopni z des#
poty*zn1 askawo?*i1I W !FM rok/ doszo do gwatownej awant/ry %i4dzy ni% a
zast4p*1 rezydenta, szefe% sek*ji PR &wywiad polity*zny), G/rije% 8odine%,
synny% z prowadzenia najlepszy*h agent9wR KPi4*i/ Wspaniay*hL, GeorgeSa
BlakeSa oraz kilk/ inny*hI 8odin zosta po niej odwoany i za*howa g4-ok1
/raz4 do RodinaI WidaO to -yo wyraQnie jesz*ze w lata*h osie%dziesi1ty*h, kiedy na
wykada*h w 7nstyt/*ie Andropowa podawa za przykad Rodina, %9wi1*, jak nie
naley prowadziO rezydent/ry
JF
I
8i%o wad, Rodin /%iej4tnie prowadzi agent9wI Przez *ztery lata oso-i?*ie
kierowa pra*1 szpiega w Ad%irali*ji, Gohna UassallaI Uassall -y klasy*zny%
przykade% pr9nego pra*ownika niszego sz*ze-la, kt9ry %a dost4p do wany*h
taje%ni* pa+stwowy*h
JJ
I We wspo%nienia*h Uassall wyraa nawet zdziwienie, e
Ktak o*zywistego ho%oseks/alistyL jak on nie /znano za zagroenie -ezpie*ze+stwa,
tylko wysano w !FC rok/ do 8oskwy, gdzie -y -i/ralist1 w atasza*ie
%orski%I W !FF rok/ $GB z%/sio go szantae% do wsp9pra*yI Pokazano %/
zdj4*ia z ho%oseks/alnej orgii, zaaranowanej przez 77 3arz4d G9wnyR
W stosowny% %o%en*ie pokazano %i p/deko zdj4O wykonany*h pod*zas tego wie#
*zor/fIII\I 8iae% do?O po trze*iej fotografiiI 8ogy wywoaO torsjeI ,apali %nie z
ka%er1, jak oddawae% si4 wszelki% seks/alny% /*ie*ho%XIII\ seks oralny, analny,
sko%plikowane pozy*je w r9ny*h od%iana*h i z r9ny%i %4*zyzna%iI
$r9tko przed powrote% do Wielkiej Brytanii w !FH rok/, Uassall otrzy%a
%iniat/rowy aparat fotografi*zny 8ino^, kt9ry %ie?*i si4 w p/dek/ papieros9w, i
na/*zono go, jak si4 ni% pos/giwaOI Rodin przyle*ia do 8oskwy, gdzie przedstawi
si4 Uassallowi jako KGregoryL, i /%9wi spotkanie w 0ondynie na sta*ji %etra
2in*hley RoadI Uassall /waa Rodina za K*zowieka z d/y% do?wiad*zenie%, o
wad*zej oso-owo?*iLR
Gedn1 z rzeczy, kt9ra go szokowaa, al-o tak /dawa na %9j /ytek, -yy /wagi, e
nasza dziaalno?O jest szpiegostwe%XIII\I W%awia we %nie, e infor%a*je, kt9re prze#
kaz/j4, s1 istotne dla sprawy pokoj/ i nie %a ni* zego w ty%, *o ro-i4I
Po powro*ie do 0ondyn/, Uassall s/y kolejno w wydziale wywiad/ %or#
skiego, w -i/rze *ywilnego lorda Ad%irali*ji, oraz w wydziale wojskowy% Ad#
%irali*jiI (potykaj1* si4 z Rodine% przez prawie *ztery lata, Uassall przekaza %/
tysi1*e ?*i?le tajny*h dok/%ent9w doty*z1*y*h %orskiej polityki o-ronnej Wielkiej
Brytanii i .A:O oraz rozwoj/ nowy*h -roniI Rodin gardzi Uassalle%, ale stara
si4 -ardzo -yO dla niego Knaprawd4 sy%paty*znyLI .aiwny Uassall s1dzi, e
Rodin jest K*zowiekie% ?wiatowy%, kt9ry roz/%ie i szan/je %oje /*z/*iaI 8ieli?%y
wiele wsp9lnego i %9wili?%y o podr9a*h, %alarstwie, %/zy*e i l/dzkiej
nat/rzeLI Rodinowi /dao si4 na%9wiO Uassalla na prowadzenie Kwiel/ interes/#
j1*y*h roz%9wL w drogi*h resta/ra*ja*hI .ie zapo%nia r9wnie /zaleniO go
BMJ
finansowo, przekaz/j1* f/nd/sze, kt9re pozwalay %/ yO ponad stan w l/ks/sowy%
aparta%en*ie na 6olphin (1/are
fiH
I
6r/ga t/ra po-yt/ Rodina w 0ondynie zako+*zya si4 raptownie, kiedy polski
dezerter 8i*ha Goleniewski przekaza (7( i 87#F infor%a*je doty*z1*e GeorgeSa
BlakeSaI W kwietni/ !J rok/ Blake zosta odwoany z k/rs/ j4zyka ara-skiego w
Bejr/*ie i zaraz po przylo*ie aresztowanyI .ie *zekaj1* na rez/ltat ?ledztwa,
Rodin odle*ia do 8oskwy i nigdy j/ nie wr9*i
JM
I Blake otrzy%a rekordowy
wyrok CA lat wi4zienia, ale z-ieg po sze?*i/ lata*h z po%o*1 terrorysty 7rlandzkiej
Ar%ii Rep/-lika+skiej i dw9*h pa*yfist9w z r/*h/ antyn/klearnegoI Uassall zosta
/j4ty w !JA rok/ i skazany na M lat wi4zienia, z kt9ry*h odsiedzia dziesi4OI W
jego %ieszkani/ 87#F znalazo %iniat/rowy aparat Prakti*a do kopiowania
dok/%ent9w, aparat 8ino^, oraz s*howane w skryt*e fotografie HJ tajny*h
dok/%ent9w na BF#%ili%etrowy% fil%ie
J!
I
$aden*ja legalnego rezydenta Rodina z-iega si4 w *zasie z o-e*no?*i1 w Wielkiej
Brytanii jednego z najlepszy*h nielegalny*h rezydent9w $GB, $onona :rofi#
%owi*za 8oody, kt9ry dziaa z/penie niezalenie od legalnej rezydent/ry
H
LI
'rodzony w 8oskwie w !AA rok/, 8oody -y syne% znanego rosyjskiego
na/kow*aI $iedy sko+*zy siede% lat, %atka wysaa go do *iotki do Berkeley w
$alifornii i szko4 sko+*zy w (tana*h ,jedno*zony*hI W !BM rok/ za%iast
poprosiO o o-ywatelstwo a%eryka+skie powr9*i do ,(RR i w *zasie wojny wst1pi do
.$W6I W !FC rok/ 8oody wje*ha na faszywy% paszpor*ie do $anadyI 'dao
%/ si4 /zyskaO %etryk4 z%arego $anadyj*zyka fi+skiego po*hodzenia, Gordona
Arnolda 0onsdale i podszy si4 pod jego nazwiskoI W !FF rok/, z now1
tosa%o?*i1, 8oody#0onsdale przyje*ha do 0ondyn/ i zapisa si4 na k/rs j4zyka
*hi+skiego w (zkole (t/di9w Orientalny*h i Afrykanisty*zny*h (OA( &(*hool of
Oriental and Afri*an (t/dies)I R9wno*ze?nie, korzystaj1* z f/nd/szy $GB, zosta
dyrektore% kilk/ fir% wypoy*zaj1*y*h szafy graj1*e, Kjednor4ki*h -andyt9wL oraz
a/to%aty sprzedaj1*e r9ne dro-iazgi
H
I 6ziewi4O lat p9Qniej, po powro*ie do
8oskwy, 8oody opowiada Gordijewskie%/, e k/rs j4zykowy w (OA( nie -y
tr/dny, gdy /kry przed wykadow*a%i i kolega%i, e zna pynnie *hi+skiI 8oody
zapisa si4 na ten k/rs, poniewa wiel/ st/dent9w -yo ofi*era%i za*hodni*h s/-
spe*jalny*h i %ia nadziej4 nawi1zaO z ni%i kontaktI 0/-i opowiadaO w Centrali, jak
pewnego dnia jeden ze st/dent9w zwierzy %/ si4 na korytarz/R K(/*haj,
Gordon, ty i ja jeste?%y t/taj *hy-a jedyny%i l/dQ%i, kt9rzy nie s1 szpiega%iVL
8oody -y r9wnie d/%ny z s/k*es9w prowadzony*h fir%I Pokazywa Gordijew#
skie%/ zdj4*ie elektroni*znego za%ka, prod/kowanego przez jeden z zakad9w,
kt9ry /zyska w !JE rok/ zoty %edal na %i4dzynarodowej wystawie wynalazk9w w
Br/kseliI 6zi4ki energi*zne%/ kierowni*tw/, 8oody potrafi /*zyniO sw1
szpiegowsk1 opera*j4 sa%ofinans/j1*1 si4, po%i%o wypa*ania s/ty*h honorari9w
agento%I , *zase% fir%y, kt9re %iay -yO przykrywk1 dla agent/ry, za*z4y
przynosiO w*ale spory do*h9d $GB
HA
I 8oody opowiada p9Qniej sowie*kie%/
dziennikarzowiR KProsz4 pa%i4taO, e *ay kapita o-rotowy i zyski z %oi*h *ztere*h
fir% &%iliony f/nt9w szterling9w), kt9re rosy z rok/ na rok -ez %ojego wi4kszego
/dzia/, -yy Yso*jalisty*zn1 wasno?*i1ZI 6ziwne, ale prawdziweVL
HB
BMH
8oody %ia *yni*znie profesjonalny stos/nek do zwer-owany*h przez sie-ie
-rytyjski*h agent9w, kt9ry odzwier*iedla ortodoksj4 rze%iosa $GB z lat zi%nej
wojnyR
$iedy rezydent, o kt9ry% zawsze %9wi si4 Kszef, wer-/je agenta, *zyli KasystentaL, to
%/si /dawaO, e nikogo nie wer-/je, tylko po prost/ k/p/je potrze-ne infor%a*jedII\I
A kiedy /da %/ si4 j/ w*zepiO w agenta paz/ry, to j/ ni* go z ni*h nie wyrwieI
6o-ry% agente% jest ten, kto posiada nast4p/j1*e *e*hyR pra*/je, na przykad, w sektorze
wojskowy%, jest na ?redni% stanowisk/, ale kl/*zowa f/nk*ja daje %/ dost4p do
taje%ni*, nie %a a%-i*ji awansowaO, %a opini4 safand/y i przegranego &na przykad
*horo-a nie pozwolia %/ sko+*zyO st/di9w na akade%ii szta-/ generalnego), pije &to
kosztowne przyzwy*zajenie), %a pewne /podo-ania seks/alne &i*h zaspokojenie te
drogo koszt/je), jest kryty*zny wo-e* wasnego rz1d/ i lojalny wo-e* rz1d/ rezydentaI
8oody twierdzi, e najlepsi s1 agen*i o Kzde*ydowanej -azie ideologi*znejLI
.iestety, dodawa ze s%/tkie%, ideologi*znie %otywowani agen*i w rodzaj/
KPi4*i/ Wspaniay*hL l/- GeorgeSa BlakeSa stali si4 w powojennej Wielkiej
Brytanii Kniezwykle rzadki% gat/nkie%LI
Prze*i4tny Anglik jest apolity*zny i indyferrentnyI ,/penie go nie o-*hodzi, kto ni%
rz4dzi, gdzie kraj z%ierza oraz *zy Wsp9lny Rynek jest rze*z1 do-r1, *zy z1I Gedyne, *o
go interes/je, to wysoko?O wypaty, pra*a oraz zadowolenie onyI
R9wnie *yni*znie 8oody %9wi o spotykanej w y*i/ nielegaa potrze-ie
zast4powania %io?*i przypadkowy% sekse%R
Ofi*er wywiad/ nie %oe o-ej?O si4 -ez ko-iety, ale jesz*ze tr/dniej jest pra*owaO
%aj1* j1V Geden z %oi*h *ierpi1*y*h z tego powod/ koleg9w -ardzo so-ie *hwali
instyt/*j4 przyjedaj1*y*h z 2ran*ji %ody*h au $alr, kt9re *h*iay podszlifowaO
angielskiXIII\I , p/nkt/ widzenia %ojego kolegi, zalet1 au $air -y fakt, e przy-ywaa
do ,jedno*zonego $r9lestwa na stos/nkowo kr9tkoI ,wyk on pojawiaO si4 na r9ny*h
i%preza*h *oraz to z inn1 pi4kn1 dziew*zyn1 na hol/, a kiedy ko+*zya si4 trzy%iesi4*zna
wiza, %9wi i%R KPa, pa ko*hanieVL K6o widzenia, %9j panieL i panienka odjedaa,
?*iskaj1* pa%i1tk4 %ile sp4dzony*h *hwil w posta*i f/terka l/- pier?*ionka
HC
I
(tos/nek do ko-iet, jaki de%onstrowa 8oody, -y *harakterysty*zny dla
$GB z okres/ rz1d9w (ierowaI By on -owie% -ezlito?nie prze*iwny opera*yjnej
pra*y ko-iet, poza jedyny% przypadkie% # wykorzystywania i*h jako seks/alnej
przyn4tyI .ie *h*ia si4 zgadzaO nawet na wer-/nek ko-ietI By r9wnie /przedzony do
ko-iet#ofi*er9w zatr/dniony*h przy pra*a*h -i/rowy*h, *ho*ia wa?nie za jego
*zas9w Ry-kina i garstka inny*h ko-iet zaj%owaa wysokie stanowiska w 7 ,a#
rz1dzie G9wny%I 8i%o tego /st4pstwa, (ierow naoy a-sol/tny zakaz wer#
-owania ko-iet do opera*yjnej pra*y $GB i zakaz ten przetrwa a do po*z1tk9w
ery Gor-a*zowa
HF
I
BMM
Gak wi4kszo?O koleg9w z $GB, 8oody -y nie tylko /przedzony do ko-iet,
ale r9wnie do Nyd9wI $r9tko po powro*ie do 8oskwy, w !JC rok/, 8oody
dosta od Gordijewskiego, kt9ry w wydziale ( &do spraw nielega9w) -y od#
powiedzialny za organizowanie i%prez k/lt/ralny*h, -ilety na wyst4p *yga+skiego
teatr/ KRo%anyLI $ilka dni p9Qniej 8oody za*zepi na korytarz/ Gordijewskiego, a
skar1* si4 arto-liwieR KPo *o? %i to zro-iV 89wie?, e to -4dzie teatr
*yga+ski, to -yy sa%e NydyVL
HJ
Gak na ironi4 los/, przez sze?O lat sp4dzony*h w
0ondynie, 8oody otrzy%ywa te*hni*zne wspar*ie od pary a%eryka+ski*h
Nyd9w, 8orrisa i 0ony Cohen9wI Pos/giwali si4 oni faszywy%i nazwiska%i
Petera oraz 5elen $roger i niegdy? naleeli do a%eryka+skiej siatki Rosen-ergaI
,aoyli antykwariat i nieQle prosperowali dzi4ki sprzeday ksi1ekI $iedy f/nk#
*jonari/sze 87#F i Wydzia/ (pe*jalnego (*otland Uard/ wdarli si4 w !J rok/ do
%ieszkania Cohen9w w R/islip na przed%ie?*ia*h 0ondyn/, znaleQli w skryt*e pod
k/*henn1 podog1 nadajnik do szy-kiej trans%isji dany*h, wystar*zaj1*o silny,
e-y dosi4gn1O 8oskwy, oraz radio kr9tkofalowe, na kt9ry% %ona -yo od-ieraO
rozgo?ni4 %oskiewsk1 na wysoki*h *z4stotliwo?*ia*hI Ponadto szyfry w latar*e i
zapalni*z*e, *zytnik %ikropis9w /kryty w p/dee*zk/ z p/dre%, /rz1dzenia do
prod/k*ji %ikropis9w oraz soik peen atwego do na%agnetyzowania tlenk/ +elaza,
/ywanego do dr/kowania na ta?%ie alfa-ete% 8orseSa depesz przezna*zony*h
do szy-kiej trans%isjiI W r9ny*h %iejs*a*h znaleziono te tysi1*e f/nt9w, dolar9w,
pliki *zek9w podr9ny*h oraz siede% paszport9w
HH
I
:ylko dw9*h -rytyjski*h agent9w, kt9ry*h prowadzi 8oody z te*hni*zn1
po%o*1 Cohen9w, zostao skazany*hI By to 5arry 5o/ghton oraz jego ko*hanka
"thel GeeI 5o/ghton, kt9ry %ia pse/doni% (za*h, przypo%ina stereoptyp zwer#
-owanego Brytyj*zyka, o kt9ry% tak *yni*znie %9wi 8oody po powro*ie do
8oskwyI K(za*hL, pra*owa w zakada*h -roni podwodny*h w Portland, w hra-#
stwie 6orset, gdzie z po%o*1 "thel Gee, kt9ra -ya zatr/dniona jako ar*hiwistka,
%ia atwy dost4p do ?*i?le tajny*h infor%a*ji o zwal*zani/ okr4t9w podwodny*h i
podwodny*h okr4ta*h o nap4dzie n/klearny%I .a trop 5o/ghtona naprowadziy
infor%a*je przekazane C7A przez jej wty*zk4 w polski% 'B, 8i*haa Goleniew#
skiegoI .ato%iast 8oody zosta zidentyfikowany przez l/dzi 87#F, o-serw/j1*y*h
5o/ghtona
HM
I
Wspo%nienia 5o/ghtona, op/-likowane dziesi4O lat p9Qniej, j/ po jego wyj?*i/ na
wolno?O, s1 wy%owny% ?wiade*twe%, jak sk/te*znie 8oody osz/kiwa swego
agentaI W trak*ie od*zyt9w w 8oskwie 8oody nie /krywa pogardliwego stos/nk/ do
agent9w pokroj/ 5o/ghtona, kt9ry*h /waa za %oralny*h inwalid9wI .ato%iast
5o/ghton -y w swej aosnej naiwno?*i przekonany, tak jak Uassall, e Kistniej1
silne wi4zy g4-okiej przyjaQniL %i4dzy ni% a ofi*ere% prowadz1*y%I 5o/ghton
zapewnia wprawdzie, e a/je /dzia/ w szpiegowskiej aferze, ale jedno*ze?nie
przyzna, e to, *o za*z4o si4 pod przy%/se%, za%ienio si4 w gor1*1 $rzy!a?@ z
8oody% oraz dziaalno?O sprawiaj1*1 wiele przyje%no?*iR KBy %i4dzy na%i
/kad prawdziwie k/%pelskiLI 8oody %ia taki wpyw na agenta, e *ho*ia -y
seks/alny% %ooj*e% i %ia wiele ko*hanek, potrafi przekonaO 5o/ghtona, i
Kod-y*ie stos/nk/ p*iowego z kt9r1kolwiek z ni*h jest a-sol/tnie wykl/*zoneL
Hy
I
BM!
8oody stan1 przed s1de% w !J rok/ i zosta skazany na AF lat wiezieniaI
Cohenowie dostali po dwadzie?*ia lat, 5o/ghton i Gee po pi4tna?*ieI 8oody
zosta wy%ieniony w !JC rok/I Reszty $GB nie pr9-owao ratowaOI
.iekt9rzy z agent9w, kt9ry*h prowadzi 8oody, nigdy nie zostali wykry*iI
Wspo%ina on p9Qniej w pa%i4tnika*h, prawdopodo-nie zgodnie z prawd1, e
otrzy%ywa infor%a*je z la-oratori9w %ikro-iologi*zny*h w Porton 6own, *zyli,
jak to okre?la, z K*entr/% wojny -akteriologi*znejLI (preparowan1 wersj4 jego
wspo%nie+ po%aga przygotowywaO do dr/k/ $i% Phil-yI Gej wydanie nadzorowaa
(/-a A z wydzia/ Kdziaa+ aktywny*hL 7 3arz4du G9wnegoI W wersji tej
znalazo si4 na przykad a-s/rdalne twierdzenie, e g9wny% zadanie%, jakie
otrzy%a 8oody, -yo /dare%nienie w Porton 6own -ada+ prowadzony*h przez
niezr9wnowaonego psy*hi*znie nazistowskiego przest4p*4 wojennegoI Planowa on
ponoO rozprowadziO po ,jedno*zony% $r9lestwie -akterie nowego sz*zep/
d/%y, a nast4pnie *a1 win4 zrzuciC na $GBR KCzy %oe -yO *o? -ardziej
szla*hetnego, jak /dare%nienie z-rodni*zy*h plan9w %aniaka wy%y?laj1*ego
?%ier*iono?ne tr/*izny i za-9j*ze -akterie nisz*z1*e istoty l/dzkieWL
M&)
Pewn1 wskaz9wk1, jak *enne %ateriay dostar*za 8oody, %oe -yO fakt, e w
lata*h pra*y Gordijewskiego dla 7 3arz4du G9wnego nie -yo dr/giego powojennego
nielegaa, kt9rego wy-rano do panteon/ heros9w wywiad/, *zyli 7z-y Pa%i4*iI 8oody
z%ar w !HE rok/, %aj1* zaledwie CM lat, wsk/tek nad/y*ia alkohol/ na
wy*ie*z*e, w /palny letni dzie+I Gego *iao wystawiono na katafalk/ w kl/-ie
ofi*erski% $GBI .a pl/szowy*h pod/szka*h koledzy rozoyli li*zne odzna*zeniaI
Cze?O odda %/ nawet sa% przewodni*z1*y $GB, G/rij AndropowI (awa, kt9r1
ota*za si4 8oody, -/dzia sporo zazdro?*i inny*h nielega9wI Geden z jego
r9wnolatk9w, kt9ry przez F lat dziaa w .ie%*ze*h ,a*hodni*h, skary si4
gorzko Gordijewskie%/R
8oody -y f/jar1I Pooy *a1 opera*j4 i jego wydo-y*ie z p/da sporo kosztowaoI Ga
s/ye% przez F lat i nikt %nie nie zapa, nikt nawet o %nie nie wiedziaV
M
We 2ran*ji zapano wprawdzie %niej agent9w $GB ni w Wielkiej Brytanii, ale
nie oznacza to, e penetra*ja sowie*kiego wywiad/ -ya sa-szaI 6o !JJ rok/ Pary
-y na *zele listy zada+ %oskiewskiej Centrali, gdy %ie?*io si4 ta% dow9dztwo
(oj/sz/ Atlanty*kiegoI Agente%, kt9ry spenetrowa .A:O -y Georges Pa1/es,
zwer-owany po*z1tkowo w Algierze w !CC rok/
MA
I Pa1/es pra*owa jako szef
ga-inet/ wiel/ %inistr9w powojennej 73 Rep/-liki, a w ko+*/ !FM rok/, t/ przed
prokla%owanie% 3 Rep/-liki, z generae% de Ga/lle% jako pierwszy%
prezydente%, za*z1 spe*jalizowaO si4 w pro-le%a*h o-ronny*hI Przez nast4pne
*ztery lata %ia nieprzerwany dost4p do tajny*h %ateria9w wojskowy*h, pra*/j1*
kolejno w szta-ie generalny%, 7nstyt/*ie Wyszy*h (t/di9w O-rony .arodowej
oraz kwaterze g9wnej .A:OI , dwo%a ofi*era%i, kt9rzy go w ty% *zasie
prowadzili, .ikoaje% >ysenko i Wasyle% Wasowe%, spotyka si4 *o dwa tygodnie
B!E
w lesie 8e/don oraz inny*h %iejs*a*h pod Parye%, przekaz/j1* i% *ae nar4*za
dok/%ent9wI 6ostar*zy %i4dzy inny%i przygotowany przez .A:O ko%pletny
plan o-rony "/ropy ,a*hodniejI >ysenko i Wasow zapewniali go nie/stannie, e
%a -ezpo?redni wpyw na polityk4 8oskwy, a Pa1/es -y tak pr9ny, e atwo w
to wierzyI :wierdzi nawet p9Qniej, e tylko dzi4ki nie%/ rozwi1zany zosta
pokojowo kryzys -erli+ski !J rok/, kt9ry zako+*zy si4 z-/dowanie% %/r/R
A/tostrady -yy za-lokowane, ko%/nika*ja lotni*za zagroona, a Chr/sz*zow testowa
gotowo?O -ojow1 soj/sz/ .A:OI W ty% wa?nie %o%en*ie od-ye% roz%ow4 z rad*1
a%-asady Xofi*ere% prowadz1*y% $GB\, z kt9ry% spotykae% si4 *o pewien *zasI
Powiedzia %i, e jego rz1d jest zde*ydowany przeprowadziO swe za%iary a do ko+*aI
Odpare%, e strona soj/szni*za jest r9wnie zdeter%inowanaI ,apyta, *zy %og4 %/
przedstawiO jaki? dow9d tego zde*ydowaniaI Przekazae% %/ stosowne dok/%enty
Xplan o-rony Berlina ,a*hodniego\I Po dw9*h tygodnia*h zawiado%i %nie, e wy*ofanie si4
Chr/sz*zowa -yo sk/tkie% infor%a*ji, kt9re %/ przekazae%I ,ro-ie% to dla
za*howania pokoj/ i dzi4ki %nie pok9j zosta /trzy%anyI
Pa1/es twierdzi nawet, e pokazano %/ oso-isty list z podzi4kowania%i
Chr/sz*zowa
MB
I
Przekonany o swojej wyj1tkowej roli, Pa1/es nie za/way nawet, e $GB %a j/
w dow9dztwie .A:O innego agentaI By ni% 5/gh 5a%-leton, dw/j4zy*zny
kanadyjski ekono%ista, o kt9rego 8GB trosz*zyo od !F rok/I Pod*zas od-y#
waj1*y*h si4 *o dwa tygodnie spotka+ z ofi*ere% prowadz1*y%, Aleksieje%
2iodorowi*ze% :riszyne%, 5a%-leton przekaza w lata*h !FH#!J tyle dok/#
%ent9w .A:O, po*z1wszy od plan9w %ilitarny*h, po prognozy ekono%i*zne, e w
rezydent/rze $GB /tworzono spe*jaln1 sek*j4 do i*h sortowaniaI Powoa j1
paryski rezydent 8i*hai (tiepanowi*z Cy%-a &alias Rog9w), kt9ry prze-ywa we
2ran*ji od !FC do !F! rok/I 'trzy%a j1 r9wnie jego nast4p*a, Anatolij 7wa#
nowi*z >azariewI Gad1*e%/ na spotkania z 5a%-letone% :riszynowi towarzyszya
*zase% d/a *zarna f/rgonetka, w kt9rej zainstalowano %o-ilne la-oratori/%
fotografi*zneI Parkowaa gdzie? w po-li/ i kopiowano w niej na %iejs*/ przynie#
sione przez 5a%-letona tajne dok/%enty .A:O
MC
I
Podo-nie jak Pa1/es, 5a%-leton pra*owa przez ponad AE lat dla $GB -ardziej z
potrze-y zaspokojenia wasnej pr9no?*i i dla e%o*ji, ni z przekona+ ideo#
logi*zny*hI :riszyn d-a, e-y po-/dzaO w ni% d/%4, zapewnia go wi4* *o jaki?
*zas, e wynoszone przez niego dok/%enty .A:O to K*zyste zotoL %aj1*e
Knazwy*zajn1 warto?OL, *zego dowode% jest fakt, i K*zytaj1 je *zonkowie
polit-i/raLI ,/dzenie wielkiej warto?*i o-/dzio te w 5a%-letonie zaproszenie do
8oskwy na prywatny o-iad i roz%ow4 o pro-le%a*h ?wiata z przewodni*z1*y%
$GB, G/rije% Andropowe%
MF
I
.ajwi4kszy% s/k*ese% $GB odniesiony% we 2ran*ji w *zasie zi%nej wojny
-ya penetra*ja kontrwywiad/ (6"C" &(erTi*e de 6o*/%entation "^terie/re et de
Contre#"spionage)I Anatolij Goli*yn zapewnia po przej?*i/ na dr/g1 stron4, e
$GB posiada w (6"C" siatk4 agent/raln1 o kryptoni%ie KPier?*ie+ z szafire%LI
B!
6zi4ki niej szef 7 ,arz1d/ G9wnego Aleksander (a*harowski otrzy%a w !F!
rok/ ko%pletny plan reorganiza*ji (6"C", opra*owany przez dyrektora tej in#
styt/*ji, generaa Pa/la GrossinI 6ostawa te reg/larnie kopie raport9w (6"C"I
:wierdzenia Goli*yna na-ray wiarygodno?*i, kiedy podane przez niego infor%a*je
/%oliwiy w !JB rok/ /j4*ie i skazanie Georgesa Pa1/esaI Goli*yn /jawni
r9wnie, e $GB wiedziao o plana*h /tworzenia przez (6"C" spe*jalnej sek*ji,
kt9ra %iaa z-ieraO infor%a*je na/kowe na terenie (tan9w ,jedno*zony*hI :aka
wa?nie sek*ja rozpo*z4a dziaalno?O opera*yjn1 late% !JA rok/I .iestety, wiedza
Goli*yna o opera*ja*h $GB we 2ran*ji -ya jedynie frag%entary*zna, a wi4kszo?O
podany*h przez niego infor%a*ji -ardzo og9lnikowaI .awet trop, kt9ry doprowadzi do
aresztowania Georgesa Pa1/esa zaw4zi tylko kr1g podejrzany*h do sied%i/ os9-I
6opiero inwigila*ja tej si9de%ki /%oliwia identyfika*j4I
Wiado%o?O o rewela*ja*h Goli*yna rozesza si4 szy-ko po (6"C", /nie%o#
liwiaj1* inwigila*j4 podo-n1 do zorganizowanej w sprawie Georgesa Pa1/esaI
;ledztwo /tr/dniay te teorie spiskowe, %no1*e si4 po zeznania*h Goli*ynaI W
(tana*h ,jedno*zony*h Ga%es Angleton za*z1 podejrzewaO o pra*4 dla Rosjan szefa
wydzia/ do spraw -lok/ sowie*kiego, 6aTida 8/rphySegoI W Wielkiej Brytanii,
Peter Wright i jego koledzy %ieli podo-ne podejrzenia w stos/nk/ do dyrektora
generalnego 87#F, sir Rogera 5ollisaI We 2ran*ji, Wielkiej Brytanii i w (tana*h
,jedno*zony*h zwolenni*y teorii spiskowy*h przeprowadzili *a1 seri4
faszywy*h identyfika*jiI Gedno ze Qr9de w (6"C" zapewniao, e /dao si4
zlikwidowaO *z4?O KszafirowejL siatki, ale Knajwaniejszy zwiaLI Nadna jednak
sprawa nie trafia do s1d/
(J
I
Brak p/-li*znego /jawnienia sowie*kiej agent/ry we 2ran*ji, w r9wnie sen#
sa*yjny spos9- *o w Wielkiej Brytanii l/- (tana*h ,jedno*zony*h, jest nie tyle
?wiade*twe% sowie*ki*h poraek, *o -rak/ sk/te*zno?*i fran*/skiego prze*iw#
dziaaniaI 2ran*/zi nie %ieli swojej Opera*ji Uenona, dzi4ki kt9rej roz-ito KPi4*i/
Wspaniay*hL oraz wykryto ato%owy*h szpieg9wI Po aresztowani/ Georgesa
Pa1/esa, odk/rzono w Wielkiej Brytanii i w '(A po*hodz1*e z dekrypta/ %ateriay
Opera*ji Uenona i prze*zytano je ponownie pod k1te% sowie*kiej dziaalno?*i we
2ran*jiI Rez/ltaty przekazano w poowie lat sze?Odziesi1ty*h fran*/skiej s/-ie
-ezpie*ze+stwa 6(: &6ire*tion de la (/rTeillan*e d/ :erritoir)I 'jawniy one
o-e*no?O gr/py sowie*ki*h agent9w w przedwojenny% %inisterstwie lotni*twaI
,ostali zwer-owani w poowie lat trzydziesty*h i a do kapit/la*ji 2ran*ji prowadzi
i*h nielega GR', 5enry Ro-insonI .ale1*y do tej gr/py na/kowie* Andre
0a-arthe &pse/doni% Gero%e) op/?*i 8inisterstwo 0otni*twa w !BM rok/ i stan1 na
*zele zespo/ pa+stwowy*h la-oratori9w -adaw*zy*hI W *zerw*/ !CE rok/
nalea do niewielkiej gr/py pierwszy*h Wolny*h 2ran*/z9w, kt9rzy sk/pili si4 w
0ondynie wok9 generaa de Ga/lle
MH
I Przez kilka %iesi4*y 0a-arthe peni / de
Ga/lleSa f/nk*j4 dyrektora do spraw /z-rojenia, ale pok9*i si4 z ekip1 generaaI
Ods/n1 si4 na -ok, tworz1* p/-likowany w 0ondynie %iesi4*znik Wolny*h
2ran*/z9w K0a 2ran*e 0i-r4L i po?wi4*aj1* si4 redagowani/ w BBC progra%9w
radiowy*h, nadawany*h do ok/powanej 2ran*jiI Przez *ay ten *zas 0a-arthe
przekazywa polity*zne i wojskowe infor%a*je sowie*kie%/ ofi*erowi prowadz1#
B!A
*e%/, kt9rego zna pod pse/doni%e% Al-ertI W !CB rok/ 0a-arthe zosta %inistre%
infor%a*ji w /tworzony% w Algierze rz1dzie ty%*zasowy% Wolny*h 2ran*/z9w
MM
I
W?r9d pra*ownik9w jego resort/ -y Georges Pa1/es, w9w*zas szef spraw
polity*zny*h w s/-ie radiowej Wolny*h 2ran*/z9w
M!
I Po zako+*zeni/ wojny
0a-arthe zara-ia na y*ie dziennikarstwe%, redag/j1* %agazyny il/strowane
KConstellationL oraz K(*ien*e et 3ieLI
.aj*enniejszy% szpiegie% sowie*ki% w przedwojenny% fran*/ski% %inisterstwie
lotni*twa -y wed/g dekryptay Opera*ji Uenona, Pierre Cot, sze?*iokrotny %inister
lotni*twa i dw/krotny %inister handl/ w z%ieniaj1*y*h si4 szy-ko %i4dzywojenny*h
ga-ineta*h 777 Rep/-liki
!E
I Ge?li nie li*zyO ko%/nist9w, radykalny polityk lat
trzydziesty*h, Pierre Cot -y zapewne najwi4kszy% or4downikie% soj/sz/
wojskowego 2ran*ji z ,(RRI W lata*h wojny do%owej w 5iszpanii prasa oskaraa
go, prawdopodo-nie s/sznie, o potaje%ne przekazywanie Rosjano% sekret9w
te*hnologi*zny*h i z-rojeniowy*h fran*/skiego lotni*twa
!
I R9wnie $ry wieki po
dezer*ji w !BH rok/ identyfikowa Cota jako sowie*kiego agentaI $ry wieki
p/-likowa jednak swoje rewela*je w (tana*h ,jedno*zony*h, a wi4* nie wywoay
one szerszego e*ha we 2ran*ji
yA
I Podo-nie jak wiel/ inny*h dziaa*zy fran*/skiej
lewi*y, Pierre Cot -y oszoo%iony zawar*ie% pakt/ Ri--entrop#8o#otow w
sierpni/ !B! rok/I Pot4pia ten /kad, ale nadal /waa, e pewnego dnia 2ran*ja i
,(RR %/sz1 zostaO soj/sznika%i
!B
I Odtr1*ony przez de Ga/lleSa po kapit/la*ji
2ran*ji w !CE rok/ przeni9s si4 do (tan9w ,jedno*zony*h, gdzie dzieli *zas
%i4dzy pra*4 na/kow1 a dziaalno?O propagandow1 na rze*z zwy*i4stwa Aliant9wI
8ateriay Opera*ji Uenona /jawniy, e w !CA rok/ Pierre Cot zosta ponownie
zwer-owany przez rezydenta .$W6D.$GB w Waszyngtonie, Wasylego ,/-ilina
&alias ,ar/-in) i przez dwa lata /trzy%ywa kontakt al-o z ni%, al-o z inny%i
ofi*era%i prowadz1*y%i
!C
I W ko+*/ !CB rok/ Cot /da si4 do Algier/, gdzie
do1*zy do ,gro%adzenia $ons/lta*yjnego Wolny*h 2ran*/z9wI , ra%ienia rz1d/
ty%*zasowego wysany zosta w %ar*/ !CC rok/ w trzy%iesi4*zn1 %isj4 st/dyjn1
do ,(RRI Powr9*i peen po*hwa dla stalinowskiej wiary w warto?O oso-y
l/dzkiejI Gego zdanie%, ten Kodnowiony k/lt h/%aniz%/L -ardziej ni %ilitarna
pot4ga Ar%ii Czerwonej pozwoli Rosji i?O od zwy*i4stwa do zwy*i4stwaI W
konkl/zji raport/ sporz1dzonego na zako+*zenie %isji podkre?li, e Kw kapitaliz%ie
swo-ody stale /legaj1 ograni*zeni/, nato%iast pod rz1da%i so*jalisty*zny%i
rozszerzaj1 si4 nie/stannieL
!F
I Po wojnie Pierre Cot zdo-y jedno*ze?nie rep/ta*j4
najlepszego %9w*y w ,gro%adzeni/ .arodowy% oraz Knaj-ardziej zdolnego
sy%patyka 8oskwy w "/ropieL, kt9ry zasiada w prezydia*h rozli*zny*h or#
ganiza*ji#parawan9w, za *o przyznano %/ w !FB rok/ .agrod4 (talina
!J
I
'zyskane w Opera*ji Uenona infor%a*je o dziaalno?*i 0a-artheSa, Cota i pozo#
stay*h agent9w przyszy z-yt p9Qno, e-y %ona je -yo wykorzystaO opera*yjnieI
5istory*zne j/ tylko zna*zenie %iay te infor%a*je /zyskane pod*zas przes/*ha+I
Przes/*hiwany przez 6(: 0a-arthe przyzna si4 do wszystkiegoI Pierre Cot -y
posta*i1 polity*zn1, a poza ty% -y j/ w podeszy% wiek/, a wi4* pozwolono %/
/%rzeO w spokoj/
!H
I (z*zeg9owa historia sowie*kiej agent/ry penetra*yjnej we
2ran*ji w*i1 jesz*ze nie zostaa napisanaI
B!B
[ [ [
, pa+stw za*hodnioe/ropejski*h naj-ardziej podatn1 na radzie*k1 penetra*j4
-ya .ie%ie*ka Rep/-lika 2ederalnaI Pewien epizod -/dzi nadal spory i nie zosta do
ko+*a wyja?nionyI W lip*/ !FC rok/ Otto Gohn, szef za*hodnionie%ie*kiej
s/-y -ezpie*ze+stwa Bf3 &B/ndesa%t f/r Uerfass/ngs*h/tz), znikn1 z Berlina
,a*hodniego i pojawi si4 po kilk/ dnia*h na konferen*ji prasowej we ws*hodniej
*z4?*i %iasta, na kt9rej pot4pi odradzanie si4 naziz%/ w Rep/-li*e 2ederalnejI W
gr/dni/ !FF rok/ Otto Gohn pojawi si4 na ,a*hodzie twierdz1*, e zosta
ot/%aniony narkotyka%i przez Wolfganga Wohlge%/th, lekarza pra*/j1*ego dla
$GBI (1d .ajwyszy R2. -y s*epty*znyI 7stniay dowody, e Gohn, kt9ry l/-i
ostro wypiO, da si4 na%9wiO na dezer*j4I Wohlge%/th spoi go whisky, a pote%
zagra na jego rze*zywisty*h o-awa*h przed powrote% naziz%/I W gr/dni/ !FJ
rok/ Otto Gohn skazany zosta na C lata wi4zienia
CG(
I
.aj-ardziej energi*zn1 wty*zk1 $GB w za*hodnionie%ie*ki*h s/-a*h spe*#
jalny*h -y 5einz 2elfe, kt9ry w !FM rok/ stan1 na *zele antysowie*kiej sek*ji
kontrywiad/ B.6 &B/ndes .a*hrit*hten 6ienst)I Gego rep/ta*ja -ya nie do pod#
waenia, gdy $GB z-/dowao dla niego *a1 wyi%aginowan1 sieO agent/raln1 w
8oskwie oraz po%agao na kady% krok/I (zef B.6, Reinhard Gehlen, z d/%1
prowadzi wane oso-isto?*i do ga-inet/ 2elfego, gdzie %ona -yo podziwiaO
wielokolorowy, giganty*znej wielko?*i plan o?rodka w $arlshorst, na kt9ry%
zazna*zony -y kady sz*zeg9 za%kni4tej ony $GB, w1*znie z i%ienny%i
%iejs*a%i na parking/ oraz adnota*ja%i, z kt9rej toalety korzystaj1 posz*zeg9lni
ofi*erowieI Plone% Opera*ji 6iagra% odtworzenia o?rodka w $arlshorst -yo
r9wnie pi4O opasy*h to%9w, peny*h plan9w posz*zeg9lny*h pokoi i -i/r, notek
-iografi*zny*h, opis9w oso-owo?*i oraz spis9w telefon9w wewn4trzny*hI 8iesz#
*z1*e si4 w P/lla*h koo 8ona*hi/% dow9dztwo B.6 stale otrzy%ywao pytania od
C7A i inny*h za*hodni*h s/- wywiadow*zy*h doty*z1*e $arlshorstI Pytania te,
*hwali si4 p9Qniej 2elfe, K/jawniay spe*yfik4 zainteresowa+ posz*zeg9lny*h
pla*9wek C7A w "/ropieL, a wo-e* tego daway %oskiewskiej Centrali do-r1
orienta*j4 w za%iara*h C7AI 2elfe %9g r9wno*ze?nie przedstawiaO B.6 i jej
soj/szniko% K*akowi*ie zniekszta*ony o-raz $arlshorstLI (/-a A, kt9ra w 7 ,a#
rz1dzie G9wny% nadzorowaa p/-lika*j4 wspo%nie+ 5einza 2elfego, w1*zya do
ni*h kilka po*hwa wasny*h zas/g, w rodzaj/R K6alekowzro*zno?O penetra*yjny*h
plan9w $GB potwierdzia sw1 s/szno?O j/ w -ardzo kr9tki% *zasieLI
2elfe dostar*za r9wnie %o*odaw*o% w $arlshorst kopie nie%al kadego
waniejszego dok/%ent/, kt9ry znajdowa si4 w ar*hiwa*h B.6I Pilne doniesienia
przekazywane -yy drog1 radiow1I Reszta # w podw9jny*h dna*h walizek, na
fil%a*h /kryty*h w p/szka*h z odywka%i dla nie%owl1t, przez skrzynki kontak#
towe al-o dostar*za je k/rier B.6, "rwin :ie-el, kt9ry r9wnie pra*owa dla
$GBI 6wa lata przed wzniesienie% %/r/ -erli+skiego, w !J rok/, kiedy, jak
twierdzi 2elfe, C7A i B.6 prowadziy Ksa-ota polity*znego i gospodar*zego
rozwoj/ .R6L, Kpodegay wojn4 psy*hologi*zn1L oraz Kwa-iy na swoj1 stron4
si4 ro-o*z1LR
B!C
Ga podej%owae% ryzyko, kt9re nie zawsze %ona -yo wyli*zyOXIII\I (potkanie gonio
spotkanie, trans%isje radiowe pilny*h dany*h nast4poway jedna za dr/g1I Wszystko
podporz1dkowane -yo /dzielani/ ,(RR infor%a*ji stanowi1*y*h podstaw4 podej#
%owania de*yzjiI , g9ry zaoye%, e w *i1g/ ty*h dw9*h lat da% wrogie%/ kontr#
wywiadowi wystar*zaj1*o d/o wskaz9wek, e-y %ia nad *zy% pra*owaOI 8oje
aresztowanie -yo tego potwierdzenie%I
Podo-nie jak Pa1/es i 5a%-leton, 2elfe kierowa si4 ra*zej pr9no?*i1 ni
przesanka%i ideologi*zny%iI Pawi si4 w glorii grat/la*ji od genera9w $GB, a
w jedny% przypadk/ nawet od sa%ego przewodni*z1*ego $o%itet/LI Ofi*er
C7A, kt9ry s/y w .ie%*ze*h w lata*h pi4Odziesi1ty*h, sko%entowa aresztowanie
2elfego w !J rok/ w nast4p/j1*y spos9-R
O*ena strat B.6 li*zy zapewne dziesi1tki tysi4*y stronI ,de%askowane zostay nie
tylko nazwiska i adresy agent9wI :rze-a r9wnie przejrzeO wszystkie raporty agent/ralne za
%inione dziesi4O lat i podzieliO na te, kt9re zostay sfa-rykowane przez prze*iwnika, s1
tylko nie*o pod-arwione oraz na po*hodz1*e z z/penie wyi%aginowany*h Qr9de L
^l
I
$GB korzystao te z plon9w szerokiej ka%panii penetra*yjnej, zorganizowanej
przez wywiad ws*hodnionie%ie*ki, kt9ry powsta w !FA rok/ wewn1trz %inisterstwa
-ezpie*ze+stwa pa+stwowegoI P3 ,arz1d G9wny &5a/ptTerwalt/ng P3) zosta w
!FJ rok/ prze%ianowany na 3arz4d G9wny Wywiad/ &5a/ptTerwalt/ng A/fklar/ng),
*zyli w skr9*ie 53AI Od sa%ego po*z1tk/ ,arz1de% kierowa 8ark/sa Gohannes
K8iszaL Wolf, syn znanego pisarza#ko%/nisty, kt9ry z-ieg do 8oskwy po doj?*i/
5itlera do wadzyI Wolf przez pokolenia -y tw9r*1 opera*ji penetra*yjny*hI $iedy
od*hodzi na e%eryt/r4 w !MH rok/, -y /waany za najsprawniejszego i
najzdolniejszego szefa wywiad/ w -lok/ ws*hodni%, nie %9wi1* j/ o ty%, e
najd/ej sta na *zele ko%/nisty*znej s/-y wywiadow*zej LLI
.ajlepszy% agente% Wolfa -y Giinter G/illa/%e, syn e%erytowanego lekarza z
.ie%ie* Ws*hodni*h, / kt9rego /krywa si4 i le*zy ?*igany przez gestapo
so*jalisty*zny polityk Willy BrandtI W !FF rok/, na pole*enie 53A, dr G/illa/%e
napisa do Brandta, w9w*zas nad-/r%istrza Berlina ,a*hodniego, prosz1* go o po%o*
dla dyskry%inowanego przez ko%/nist9w synaI G/ pod*zas pierwszego spotkania
Brandt pol/-i Giintera i po*z/ si4 za niego odpowiedzialny%I W !FJ rok/ Giinter
G/illa/%e oraz jego ona, o-oje ofi*erowie 53A, zostali /znani przez wadze R2. za
/*hodQ*9w polity*zny*hI Po kilk/ lata*h pra*owali j/ na peny*h etata*h w partyjnej
str/kt/rze so*jalde%okraty*znej (P6I $iedy kierowana przez (P6 koali*ja przej4a w
!J! rok/ wadz4, przed G/illa/%eSe% otworzya si4 najwi4ksza szansa, jak1 %ia we
wsp9*zesny*h *zasa*h jakikolwiek agent penetra*yjnyI Willy Brandt zosta kan*lerze%
federalny%, a G/illa/%e jego za/fany% towarzysze% i sekretarze% rz1dz1*y%
kan*lerski% -i/re% w BonnI W?r9d %asy %ateria9w dostar*zany*h przez G/illa/%eSa
dla 53A, a poprzez 53A # $GB, -yy sz*zeg9owe /stalenia nowej Ostpolitik
Rep/-liki 2ederalnej, kt9re
B!F
%iay doprowadziO do nawi1zania for%alny*h wi4z9w z .R6 i pozostay%i pa+#
stwa%i "/ropy Ws*hodniejI Wstrz1s wywoany zde%askowanie% G/illa/%eSa w
!HC rok/ -y tak silny, e Brandt %/sia podaO si4 do dy%isji
&)A
I
G/illa/%e -y wyr9niaj1*y% si4, ale nie jedyny%, agente% penetra*yjny%
53A w .ie%*ze*h ,a*hodni*hI Penetra*j4 podj4to na %asow1 skal4I 0i*z-4
aktywny*h agent9w pewien dezerter z 53A sza*owa w !FM rok/ na dwa do
trze*h tysi4*y, przy *zy% zna*znie wi4*ej *zekao w /?pieni/ na sygna do dziaania
7&)B
I .aj-ardziej sk/te*zn1 taktyk1 Wolfa -ya Kofensywa sekretarskaL, oparta na
/wodzeni/ sa%otny*h ko-iet w ?redni% wiek/, pra*/j1*y*h na stanowiska*h
rz1dowy*h, /%oliwiaj1*y*h dost4p do taje%ni* pa+stwowy*hI W poowie lat
pi4Odziesi1ty*h ofiar1 tej ofensywy pada 7r%gard Roe%er, CC#letnia sekretarka w
-o+ski% 8inisterstwie (praw ,agrani*zny*h, kt9ra prowadzia koresponden*j4 z
a%-asada%iI 'wiedziona przez nielegaa 53A Carla 5el%ersa, wynosia dla
niego stosy kopii depesz i raport9wI Po aresztowani/ 5el%ersa w !FM rok/
nie%ie*ka prasa o*hrz*ia go %iane% KCzerwonego CasanoTyLI .ad*hodz1*e
dw/dziestole*ie %iao /dowodniO, e 8ark/s Wolf wysa do R2. *ae regi%enty
r9wnie sk/te*zny*h K*zerwony*h ko*hank9wL
EC
I
[ [ [
W *zasie zi%nej wojny, podo-nie jak w przeszo?*i, wi4kszo?O naj-ardziej
wiarygodny*h infor%a*ji, kt9re otrzy%ywa $re%l, po*hodzia od radiowywiad/I W
!F rok/ 377 ,arz1d $7 &szyfry i kryptoanaliza) zosta ponownie w1*zony do 3
3arz4du 8GB, dowodzonego przez generaa#lejtnanta (zewieljowaI Po /tworzeni/
$GB w !FC rok/, szyfry, 1*zno?O i kryptoanaliz4 przypisano do 3777 ,arz1d/
G9wnego, kt9ry% nadal kierowa (zewieliow L
)F
I $ryptoanalityko% $GB i GR'
-rakowao ko%p/ter9w nowy*h genera*ji, kt9ry%i dysponowali i*h prze*iwni*y w
a%eryka+ski*h i -rytyjski*h s/-a*h radiowywiad/I 6la przykad/, a%eryka+ska
$rajowa (/-a Bezpie*ze+stwa .(A &.ational (e*/rity Agen*y) j/ od dnia
/tworzenia w !FA rok/ dysponowaa najwi4kszy% zestawe% najpot4niejszy*h
ko%p/ter9w na ?wie*ieI
Braki te*hnologi*zne sowie*ki radiowywiad ko%pensowa przewag1 w dw9*h
o-szara*hI Po pierwsze, %ia ni*zy% nieograni*zony dost4p do najlepszy*h w ,(RR
%ate%atyk9w i infor%atyk9w, z kt9ry*h wiel/ oddelegowywano do pra*y w $GB
l/- GR'I A%eryka+ska .(A i -rytyjska GC5= nigdy nie %iaa w *zasa*h
pokojowy*h taki*h %oliwo?*i skaniania l/dzi do wsp9pra*yI
Po dr/gie, sowie*ki radiowywiad otrzy%ywa, i zapewne otrzy%/je nadal,
d/o wi4ksz1 po%o* od trady*yjny*h ko%9rek wywiadow*zy*h, ni za*hodnie
ko%9rki kryptologi*zneI Agen*i wywiad/ trady*yjnego stale z-ierali %ateriay o
zagrani*zny*h syste%a*h szyfrowy*h, kt9re stanowi1 podstaw4 naj*enniejszy*h
s/k*es9w kryptoanality*zny*hI W lata*h zi%nej wojny najo-fitszy% Qr9de% ty*h
%ateria9w -yy spenetrowane a%-asady
l&)fi
I
.ajwaniejszy% o-iekte% penetra*ji -ya o*zywi?*ie %oskiewska a%-asada
Kg9wnego prze*iwnikaLI Wprawdzie a%eryka+s*y dyplo%a*i nie -yli j/ tak
B!J
naiwni, jak i*h poprzedni*y, ale nawet w sz*zy*ie zi%nej wojny wykazywali nadal
niewielk1 znajo%o?O podstawowy*h kanon9w -ezpie*ze+stwa pla*9wki dyplo%a#
ty*znejI $iedy George $ennan przy-y w !FA rok/ do 8oskwy, -y o-j1O stanowisko
a%-asadora, odkry, e jego ofi*jaln1 rezyden*j1 Krz1dzi niewidzialna r4ka, wo-e*
kt9rej ja oraz reszta z nas jest w rze*zywisto?*i -ezsilnaLI :1 niewidzialn1 r4k1 -y
KB/ro-inL, agen*ja zatr/dniaj1*a personel po%o*ni*zy zagrani*zny*h pla*9wek
dyplo%aty*zny*hI Gej wa?*i*iele% -y zaj%/j1*y si4 kontrwywiade% 77 ,arz1d
G9wny 8GBI Personel KB/ro-in/L pojawia si4 w pra*y o najdziwniejszy*h
godzina*h dnia i no*yI $ennan przekona si4 o ty% kilka %iesi4*y po
przyjeQdzie, kiedy wraz z on1 /syszeli w ?rodk/ no*y delikatny haas do*hodz1*y z
korytarza przy sypialniI Po otwar*i/ drzwi $ennan stan1R
XIII\ twarz1 w twarz ze zjaw1, kt9r1 potrafie% zidentyfikowaO jako postaO pot4nej
ko-ietyI 7 w isto*ie ni1 -yaI K$i% pani jestWL # zapytae%I KGeste% nowy% str9e%
no*ny%L # odpara
lEH
I
Od !CC rok/, kiedy wykryto w a%-asadzie kilkana?*ie pods/*h9wSLL, okre#
sowe kontrole g%a*h/ nie /jawniay nowy*h %ikrofon9wI (*epty*zny $ennan
za*z1 wi4* podejrzewaO, e jest to ra*zej sk/tek post4p/ te*hnologi*znego 8GB,
ni efekt poprawy -ezpie*ze+stwa a%-asadyI We wrze?ni/ !FA rok/ przyje*hao z
Waszyngton/ dw9*h ekspert9w i za*z4o sprawdzaO *enty%etr po *enty%etrze *ay
-/dynek a%-asady oraz rezyden*j4 a%-asadoraI .a pro?-4 te*hnik9w $ennan zasiad
za -i/rkie% w ga-ine*ie i za*z1 dyktowaO tekst starej depeszy dyplo%aty*znej, %aj1*
nadziej4, e jego gos /aktywni /kryt1 gdzie? Kpl/skw4LI .agle jeden z te*hnik9w
za*z1 od-ijaO tynk ze ?*iany za drewniany% her-e% (tan9w ,jedno*zony*hI
$iedy ni* nie znalaz, r1-n1 *i4ki% %ote% w drewniany her-I Prysy drzazgi i
za *hwil4 de%onstrowa try/%falnie podo-ny do o9wka aparat pods/*howy,
zdolny trans%itowaO kade sowo $ennana do od-iornika znajd/j1*ego si4 poza
-/dynkie% a%-asadyI
.ast4pnego ranka $ennan za/way Kpon/ry nastr9jL / piln/j1*y*h g%a*h/
wartownik9w 8GB oraz *aego rosyjskiego personel/I KAt%osfera -ya tak g4sta od
zo?*i i nie*h4*i, e powietrze %ona -yo krajaO noe%LI Wy%ogi o*hrony
-ezpie*ze+stwa a%-asady -yy jednak tak odlege od trady*ji departa%ent/ stan/, e
$ennan zastanawia si4, *zy na pewno %a prawo podej%owaO tak drasty*zne
dziaania, jak posz/kiwanie pods/*h9wI Pisz1* wspo%nienia po dw/dziest/ lata*h,
jesz*ze nie -y pewienR
Czy /*zestni*two w takiej ko%edii godne -yo a%-asadoraW Gednak z dr/giej strony,
%oe -y-y% w o*za*h %ojego rz1d/ opieszay, gdy-y% od%9wi /dzia/ w tej
za-awieW .awet dzisiaj nie wie%, jak odpowiedzieO na te pytania
E!
I
,e wzgl4d/ na o-iek*je departa%ent/ stan/, C7A a do !FB rok/ nie %iaa
prawa wysyaO swego personel/ do 8oskwyI 6e-i/t pla*9wki te -y pe*howy,
gdy jej pierwszy szef, "dward "llis (%ith, szy-ko /leg wdzi4ko% pokoj9wki
B!H
podstawionej przez $GBI Przyzna si4 p9Qniej nast4p*y $ennana, kt9ry% -y
KChipL Bohlen, i zosta naty*h%iast odesany w niesawie do Waszyngton/I Gak
twierdzi ofi*er opera*yjny wydzia/ ws*hodniego C7A, Peer de (ilTa, %eld/nki
(%itha K-yy nie tylko -ezwarto?*iowe, ale r9wnie w d/ej %ierze sfa-rykowaneL
LLI
(zef pla*9wki C7A -y jedny% z A pra*ownik9w a%-asady, kt9rzy w *zasa*h
Bohlena przyznali si4 do /trzy%ywania stos/nk9w seks/alny*h z Kjask9e*zka%iL
8GBD$GBI Wszystki% pokazano p9Qniej fotografie i*h wy*zyn9w, z za%iare%
zwer-owania do wsp9pra*yI Bohlen wspo%ina, e Kl/dzie *i -yli odsyani do
kraj/ w *i1g/ AC godzinL

, ale nie %a adnego dowod/, e wszys*y /wiedzeni

przyznali si4I
W !FB rok/ rozpo*z4y si4 pra*e przy -/dowie nowego g%a*h/ a%-asady
przy /li*y CzajkowskiegoI A%eryka+s*y f/n*jonari/sze -ezpie*ze+stwa przez *ay
dzie+ pilnowali, *zy nikt nie instal/je pods/*h9w na dw9*h najwyszy*h pi4tra*hI
C9 z tego, skoro wie*zore% /dawali si4 na do-rze zas/ony odpo*zynekI Win4 za
t4 g/pot4 Bohlen zrz/*a we wspo%nienia*h na Knieostrono?OL &zapewne
wasn1) oraz *h4O Kpo*zynienia osz*z4dno?*iLL
A
I
W !JC rok/, kier/j1* si4 wskaz9wka%i /*iekiniera z $GB, G/rija .osenki,
znaleziono w a%-asadzie ponad CE pods/*h9w /kryty*h w pr4ta*h -a%-/sowy*h,
w%/rowany*h w ?*iany za grzejnika%i *entralnego ogrzewania w *el/ o*hrony
przed wy%a*anie% wykrywa*za%i %etal/ L
B
I Bohlen ao?nie /siowa /sprawiedliwiO
jako? w pa%i4tnika*h te powane zanied-ania wy%og9w -ezpie*ze+stwaI 7stnienie
pods/*h9w na dw9*h pi4tra*h, kt9re %iay -yO Knaj-ezpie*zniejszy%i w
8oskwieL, w*ale nie ozna*zao # arg/%entowa # e KRosjanie /zyskali jakie?
wane taje%ni*eLL
C
I :r/dno si4 z ty% zgodziO, skoro %ie?*iy si4 ta%R -i/ro
a%-asadora, pokoje szyfrant9w oraz pla*9wka C7AI Retrospektywna opinia Bohlena
jest e*he% w*ze?niejszego, nieostronego opty%iz%/, kt9ry kaza %/ wy*ofaO dla
osz*z4dno?*i no*ny*h wartownik9wI
Prawd1 jest, e personel a%-asady sta si4 -ardziej ?wiado%y zagroe+ stwa#
rzany*h przez elekroni*zn1 inwigila*j4, a nawet za*z1 si4 przed ni1 -roniOI .ie
z%ienia to jednak fakt/, e w *i1g/ *zteroletniej kaden*ji Bohlena trze-a -yo
odesaO do kraj/ A os9- sko%pro%itowany*h fotografia%i wykonany%i w trak*ie
igraszek seks/alny*h z partnera%i podstawiony%i przez $GB, a to nie ?wiad*zy
do-rze o pan/j1*ej na pla*9w*e dys*yplinie przestrzegania zasad -ezpie*ze+stwaI
.iewiele lepsza syt/a*ja panowaa w pozostay*h a%-asada*h kraj9w za*hod#
ni*hI .ie tylko dyplo%a*i a%eryka+s*y dawali si4 ko%pro%itowaOI W trak*ie
o?%ioletniej kaden*ji fran*/skiego a%-asadora 8a/ri*e 6ejean, o-ej%/j1*ej lata
!FJ#!JC, zar9wno on, jak i jego atta*he wojskowy, p/kownik 0o/is G/i-a/d,
dali si4 /wie?O Kjask9e*zko%L $GBI (ko%plikowan1 opera*j4 nadzorowa oso-i?*ie
szef 77 3arz4du G9wnego, genera Oleg 8i*hajowi*z Gri-anowI 6ejean zosta
nawet po-ity przez ofi*era $GB, /daj1*ego zdradzonego %4a Kjask9e*zkiL, kt9rej
wdzi4ki pod-iy fran*/skiego a%-asadoraI .ato%iast G/i-a/d trady*yjnie
pokazano fotografieI :y% raze% jednak Gri-anow %ia pe*haI G/i-a/d popeni
sa%o-9jstwo, za? wsp9pra*ownik $GB, kt9ry po%aga w zwa-ieni/ 6ejeana,
B!M
/*iek na ,a*h9d i zdradzi *a1 opera*j4, zani% $GB zd1yo przyst1piO do
powaniejszego szanta/ L
F
I
W sz*zytowy% okresie zi%nej wojny pods/*hiwane -yy wszystkie %isje
dyplo%aty*zne w 8oskwieI Bya w?r9d ni*h a%-asada R2.I G/rij .osenko opo#
wiada, e nie%ie*ki a%-asador, szyk/j1* zapewne przysze pa%i4tniki, dyktowa w
ko+*/ lat pi4Odziesi1ty*h o-szerne pods/%owania dnia, *yt/j1* frag%enty
koresponden*ji z Bonn oraz rela*jon/j1* roz%owy z inny%i a%-asadora%i kraj9w
.A:OI .ie wiedzia, e jego gos wyap/j1 *z/e %ikrofony i *o *iekawsze wyj1tki
wspo%nie+ trafiaj1 na -i/rko Chr/sz*zowa dwie godziny po i*h podyktowani/I
Penetra*ja pla*9wek dyplo%aty*zny*h przez 8GBD$GB nie ograni*zaa si4 do
8oskwyI 7nne stoli*e -lok/ ws*hodniego r9wnie %iay swoje do-re strony, kt9re
naleao wykorzystaO w wal*e z Kg9wny% prze*iwnikie%L i jego soj/sznika%iI 6la
przykad/, przy po%o*y A35, $GB sk/te*znie spenetrowaa a%-asad4 a%eryka+sk1
w B/dapesz*ieS S
J
I
W wiel/ przypadka*h ofi*ero% 8GBD$GB /dawao si4 /zyskaO fizy*zny dost4p
do pla*9wki dyplo%aty*znejI ,godnie z infor%a*ja%i .osenki, plan kadego wa%ania
do a%-asady %/sia /zyskaO apro-at4 Chr/sz*zowa, kt9ry nie z%ieni prag%atyki
/stalonej przez (talinaI .ajwi4kszy plon dao zapewne wej?*ie do a%-asady
japo+skiej, w kt9rej szyfrant /%oliwi 8GB dostanie si4 nie tylko do sejf/
a%-asady, ale r9wnie do japo+ski*h szyfr9w dylo%aty*zny*h L
H
I ,e wszystki*h
kraj9w za*hodni*h, szyfry japo+skie -yy naj*z4?*iej a%ane przez rosyjski*h
kryptoanalityk9w L
M
I :rady*ja ta si4gaa lat dw/dziesty*h, a p9 wiek/ p9Qniej $GB
zwer-owaa szyfranta japo+skiego 8inisterstwa (praw ,agrani*zny*h, kt9ry -y
r9wnie skonny do wsp9pra*y, *o jego kolega z %oskiewskiej a%-asady w *zasa*h
Chr/sz*zowa
!
I W podo-ny spos9- $GB /zyskaa dost4p do sejf9w i szyfr9w
a%-asady (zwe*jiI .o*ny stranik -y zaj4ty testowanie% wdzi4k9w podstawionej
Kjask9e*zkiL, za? jego psa przek/piono spory%i kawaka%i %i4sa
A7)
I 6ezerter z $GB,
7lja 6irkwieow, /*zestni*zy na po*z1tk/ lat pi4Odziesi1ty*h we wa%ania*h do
a%-asad :/r*ji, "gipt/, (yrii, 7ran/ oraz inny*h pa+stw -liskows*hodni*hI
K.agradzano nas za to zegarka%i z dedyka*j1 oraz tyt/e% 5onorowego CzekistyL
A
I
ByO %oe kiedy?, gdy /jawnione zostan1 wresz*ie sekrety r9ny*h ar*hiw9w,
sporz1dzone zostanie wnikliwe st/di/% %ilion9w depesz dyplo%aty*zny*h, odszyf#
rowany*h przez kryptoanalityk9w dzi4ki ol-rzy%iej po%o*y l/dzi zaangaowany*h w
opera*je $GB i GR'I Opra*owanie takie rz/*i zapewne wiele ?wiata na pro*es
ksztatowania si4 polityki zagrani*znej 8oskwy w trak*ie i po zako+*zeni/ zi%nej
wojnyI ,ani% jednak ar*hiwa nie zostan1 otwarte, pre*yzyjne osza*owanie zna#
*zenia ol-rzy%i*h ilo?*i infor%a*ji dostar*zany*h przez radiowywiad $GB i GR' jest
po prost/ nie%oliweI Gak si4 wydaje, wewn1trz $GB tylko przewodni*z1*y oraz
szefowie P,G &wywiad zagrani*zny) i 3777 ,G &szyfry) %ieli nieograni*zony dost4p
do %ateria9w po*hodz1*y*h z dekrypta/I W !J! rok/ kryptoanality*zne o-owi1zki
3777 3arz4du przej1 nowy ,arz1d P37I Naden z /*iekinier9w $GB, kt9ry dotar na
,a*h9d w lata*h zi%nej wojny, nie %ia g4-szej znajo%o?*i pra*y
B!!
radiowywiad/I Wszys*y %ieli tylko -ardzo frag%entary*zny dost4p do %ateria9w z
dekrypta/I :e*zki ar*hiwalne, kt9re ogl1da Gordijewski, zawieray niewiele
wi4*ej infor%a*jiI ,awarte w ni*h wiado%o?*i z pewno?*i1 po*hodziy *z4sto z
odszyfrowanej koresponden*ji, ale oryginalne teksty od*zytany*h depesz trzy%ane -yy
w ar*hiwa*h radiowywiad/, do kt9ry*h aden ofi*er 7 ,arz1d/ G9wnego nie %ia
dost4p/I :ylko najwysi stopnie% ofi*erowie $GB %ieli prawo o-ejrzeO
oryginalne depesze i to tylko w przypadka*h, kt9re /znano za niez-4dne dla
poprawnego wykonania zada+ opera*yjny*hI
W lata*h zi%nej wojny %ateriay z dekrypta/ pisano na *ieni/tki% papierze i
wpinano do pot4ny*h *zerwony*h ksi1gI Piotr 6ieria-in, kt9ry z-ieg z 7 3arz4du
G9wnego w !FC rok/, pa%i4ta, jak pokazywano %/ wy-rane depesze z *zerwonej
ksi4gi %niej wi4*ej dwa razy w tygodni/, tylko w -i/rze na*zelnika wydzia/I G/rij
.oseko, kt9ry /*iek dziesi4O lat p9Qniej z 77 3arz4du G9wnego, rela*jonowa, e
*zerwon1 ksi4g4 przynosi %/ k/rier, kt9ry sta nad ni% i pilnowa, e-y prze*zyta
wy1*znie strony, z kt9ry%i %ia si4 zapoznaOI .ie wolno %/ -yo przy ty% ro-iO
adny*h notatekI 6ieria-in i .osenko widzieli %ateriay z dekrypta/ tajnej kore#
sponden*ji kilk/ pa+stw za*hodni*hI Cz4?O %ateria9w po*hodzia z pods/*h9w
zaoony*h przez $GB w a%-asada*h
AA
I
A%erykanie i Brytyj*zy*y /waali, e najgorsza dys*yplina pan/je we fran*/skiej
sie*i tajnej 1*zno?*i
AB
I Peter Wright wspo%ina, jak w !JE rok/, /daj1* te*hnika
od telefon9w, oso-i?*ie zaoy pods/*h w a%-asadzie fran*/skiej w 0ondynie, dzi4ki
*ze%/ w GC5= odszyfrowywano depesze nadawane szyfre% dyplo%aty*zny%
wysokiego sz*ze-la /tajnienia
AC
I 2ran*/ska a%-asada w 8oskwie -ya sk/te*znie
pods/*hiwana przez $GB jesz*ze pod konie* ery Breniewa
lAF
I 6ieria-in
zapa%i4ta, e w *zerwonej ksi4dze widywa odszyfrowane depesze
za*hodnionie%ie*kie, woskie i -elgijskieI G/rij Rastworow, kt9ry z-ieg w !FC
rok/, oraz .osenko przypo%inali so-ie d/e ilo?*i po*hodz1*ego z dekrypta/
%ateria/ japo+skiego
7Afi
I 8ateria9w Kg9wnego prze*iwnikaL -yo zna*znie %niej, ale
niewykl/*zone, e dost4p do ni*h -y -ardziej ograni*zonyI Prawdopodo-nie w gr4
w*hodziy o-ydwa *zynnikiI .osen*e a%eryka+skie %ateriay pokazywano z rzadka,
6ieria-in nie widzia i*h w*aleI .osenko przypo%ina so-ie, e odniesiono Kpewne
s/k*esyL w dekrypta/ tajnej koresponden*ji -rytyjskiej, ale nie potrafi podaO
adnego konkretnego przykad/
7AW
I .ie /lega jednak w1tpliwo?*i, e %ateriay, do
kt9ry*h %ieli dost4p zi%nowojenni /*iekinierzy z $GB, stanowiy zaledwie *z/-ek
ol-rzy%iej g9ry lodowej radiowywiad/I
[ [ [
W !FM rok/ wieloletniego przewodni*z1*ego $GB zaatakowali dwaj a%-itni
polity*y %odszego pokolenia, kt9rzy *ieszyli si4 wzgl4da%i Chr/sz*zowaI Byli to
Aleksander .ikoajewi*z (zelepin, pierwszy sekretarz $o%itet/ Centralnego $o%#
so%o/, kt9ry z%o-ilizowa kilkaset tysi4*y %ody*h l/dzi do /%iowanego przez
Chr/sz*zowa progra%/ zagospodarowywania odog9w, oraz .ikoaj Ro%anowi*z
8ironow, szef leningradzkiego $GBI O-aj przedstawili Chr/sz*zowowi progra%
CEE
/*zynienia $o%itet/ organiza*j1 -ardziej elasty*zn1 i nowo*zesn1I Progra% spo#
do-a si4I (zelepin i 8ironow otrzy%ali wysokie stanowiska w apara*ie partyjny%,
nato%iast (ierow, ze sw1 rep/ta*j1 rzeQnika, -y *oraz wi4kszy% dyplo%aty*zny%
*i4are%I $iedy przyje*ha wiosn1 !FJ rok/ do 0ondyn/, e-y o%9wiO pro-le%y
-ezpie*ze+stwa, zwi1zane z wizyt1 pa+stwow1 Chr/sz*zowa i B/ganina, w prasie
podniosa si4 wrzawa i %/sia szy-ko wyjedaOI Pogoski o jego /dziale w zda#
wieni/ powstania na W4grze*h, kt9re rozeszy si4 jesieni1, potwierdziy kr11*1 na
,a*hodzie opini4, e jest on sy%-ole% neostalinowski*h represjiI W $GB nikt j/
nie %ia w1tpliwo?*i, e je?li $o%itet *h*e poprawiO sw9j o-raz, to najpierw %/si
poz-yO si4 przewodni*z1*egoI Gesieni1 !FM rok/ prezydi/% przest/diowao
kryty*zne /wagi (zelepina do raport/ (ierowa o pra*y $GB w kraj/ i za grani*1I
(zelepin *hwali sk/te*zno?O $GB w de%askowani/ i trzy%ani/ w ryza*h Kwrog9w
l/d/L oraz w zdo-ywani/ taje%ni* i%perialisty*zny*h %o*arstwI :y% nie%niej
jednak sta si4 instyt/*j1 pasywn1, nie speniaj1*1 swej roli w strategi*znej i ideo#
logi*znej wal*e z ,a*hode%I Prezydi/% przy*hylio si4 do opinii (zelepinaI
W gr/dni/ !FM rok/ (zelepin zosta nowy% przewodni*z1*y% $GBI W /z#
nani/ swy*h przeszy*h zas/g (ierow nie zosta zwolniony, le*z przeszed na
%niej eksponowane %iejs*e przewodni*z1*ego GR'
lAM
I
:ak jak Berii przed ni% i Andropowa po ni% a%-i*je (zelepina si4gay wyej
ni stanowisko przewodni*z1*ego $GBI 5istoryk R9j 8iedwiediew wyszpera, e
dw/dziestoletniego st/denta /niwersytet/ zapyta kto?, ki% *h*e zostaO w y*i/I
KWodze%VL # odpar podo-no naty*h%iastI 8aj1* takie a%-i*je, (zelepin pos#
trzega $GB jako sz*ze-el w karierze, kt9ry %ia %/ po%9* w doj?*i/ na sz*zyt i
o-j4*i/ f/nk*ji pierwszego sekretarza partiiI W gr/dni/ !J rok/ zrezygnowa z
przewodni*zenia $GB, ale nie z kontroli nad t1 pot4n1 instyt/*j1I O-j1 kierow#
ni*two wpywowego ko%itet/ kontroli partii i pa+stwa, za? $GB powierzy %od#
sze%/ protegowane%/, BH#letnie%/ Wadi%irowi Gefi%owi*zowi (ie%i*zastne%/,
kt9ry pra*owa / niego w $o%so%ole
A!
I
Przej4*ie rz1d9w przez (zelepina zapo*z1tkowao nowy styl pra*y $o%itet/I
Pewien ofi*er wywiad/ jednego z pa+stw skandynawski*h, kt9ry prowadzi analiz4
nas/*h/ roz%9w radiotelefoni*zny*h prowadzony*h przez personel $GB, zwr9*i
/wag4, e /ywane doty*h*zas sowo K1danieL, kt9re ozna*zao rozkazy przewodni#
*z1*ego, /st1pio nagle %iejs*e okre?leni/ Kpro?-aLI $ilka dni p9Qniej odkry, e
(ierow zosta zast1piony przez (zelepina
7B&)
I .a niszy*h sz*ze-la*h star1 gwardi4
za*z4li zast4powaO %odzi a-solwen*i /niwersytet9w, z kt9ry*h wiel/ pra*owao z
(zelepine% w $o%so%oleI Wy%iana personel/ wido*zna -ya zwasz*za w 77
,arz1dzie G9wny%, w kt9ry% -yo zna*znie wi4*ej l/dzi -ez wykszta*enia ni w 7
,arz1dzieI $iedy G/rij .osenko pra*owa w lata*h !FB#!FF w 7 wydziale
&a%eryka+ski%) 77 ,arz1d/ G9wnego, tylko dw9*h na JE ofi*er9w %iao wykszta*enie
wyszeI .iekt9rzy nie %ieli nawet %at/ry, a tylko niewiel/ znao angielskiI $iedy
.osenko wr9*i do tego wydzia/ w sty*zni/ !JE rok/, okoo ME pro*ent pra*ownik9w
%iao /ko+*zone st/dia, a okoo HE pro*ent %9wio pynnie po angielsk/
B
SI
R9wnolegle z zastrzykie% ?wieej krwi z $o%so%o/ i /niwersytet9w $GB
podj4o pr9-4 stworzenia swojego nowego wizer/nk/I KPogwa*enia so*jalisty*znej

CE
Afi @ $GB
praworz1dno?*i zostay *akowi*ie wyeli%inowanejII\I Czeki?*i %og1 teraz z *zysty%
s/%ienie% patrzeO partii i l/dzio% sowie*ki% prosto w o*zyL # zapewnia
(zelepin w !J rok/I Po dw/dziest/ lata*h zapo%nienia reani%owano k/lt 6zier#
y+skiegoI KNelazny 2eliksL zn9w -y wzore% *zekisty o *hodny% /%y?le i go#
r1*y% ser*/, kt9ry nie -a*z1* na sie-ie *hroni nar9d sowie*ki przed zak/sa%i
i%perialisty*zny*h podega*zy wojenny*h
lBA
I
We wst4pnej analizie zagrani*zny*h opera*ji wywiadow*zy*h $GB, kt9r1
(zelepin sporz1dzi zi%1 !FM#!F! rok/, podkre?li on osi1gni4*ia radiowywiad/ i
kryptoanalityk9w 3777 ,arz1d/ G9wnegoI (/k*esy te /%oliwiy penetra*je
za*hodni*h a%-asad w kraja*h de%okra*ji l/dowej oraz wer-owanie szyfrant9w i
dyplo%at9w o-*y*h pa+stw w 8oskwie i za grani*1I 8i%o do-ry*h wynik9w
(zelepin /waa, e opera*je 7 i 3777 3arz4du G9wnego nie s1 najlepiej koor#
dynowaneI Pole*i wie* zorganizowaO w 7 3arz4dzie G9wny% K(ek*je (pe*jaln1L,
pod -ezpo?redni% dow9dztwe% szefa zarz1d/ Aleksandra (a*harowskiegoI .owa
ko%9rka %iaa koordynowaO wspieraj1*e radiowywiad opera*je prowadzone przez 7 i
77 3arz4d G9wny oraz /trzy%ywaO stay kontakt z 3777 ,arz1de%I Podstawowy%
*ele% dziaa+ (ek*ji (pe*jalnej -yy o*zywi?*ie pla*9wki Kg9wnego prze*iwnikaL,
*zyli (tan9w ,jedno*zony*hI (zef a%eryka+skiej sek*ji 3777 ,arz1d/ G9wnego,
Aleksander (ielezniow, pole*i (ek*ji (pe*jalnej z'ieraC infor%a*je o syste%a*h
szyfrowy*h, nad kt9ry%i pra*owali wa?nie kryptoanality*y
lBB
I
.aj-ardziej a%-itny% zadanie% (ek*ji (pe*jalnej -yo podje*ie pr9-y penet#
ra*ji a%eryka+skiej $rajowej Agen*ji Bezpie*ze+stwa .(A &.ational (e*/rity
Agen*y)I Radiowywiad -y najwi4ksz1 a%eryka+sk1 s/-1 wywiadow*z1, o naj#
wi4kszy% -/de*ieI Gego *entrala %ie?*ia si4 w 2ort 8eade pod Waszyngtone%I
Wszys*y A%erykanie, kt9rzy ogl1dali telewizj4 l/- *zytali gazety wiedzieli o C7A,
ale tylko niewielki /a%ek sysza *o? o .(A i orientowa si4, e (tany ,jedno*zone
posiadaj1 oso-n1 s/-4 radiowywiad/I 6latego te %9wiono arto-liwie w Wa#
szyngtonie, e skr9t .(A po*hodzi od s9w K.o (/*h Agen*yL # nie %a takiej
agen*jiI
W agen*ji, kt9rej nie -yo, wywiad sowie*ki /zyska do !JE rok/ trze*h
agent9w w *entrali .(A w 2ort 8eadeI (/k*es ten osi1gni4to jednak nie tyle
dzi4ki skr/p/latne%/ planowani/ (ek*ji (pe*jalnej (a*harowskiego, ile sz*z4?*i/ i
fatalnej dys*yplinie -ezpie*ze+stwa .(AI Wszys*y trzej agen*i -yli -owie% tak
zwany%i przy*hodnia%iI W gr/dni/ !F! rok/ dwaj kryptoanality*y .(A, BE#letni
Bernon 2I 8it*hell oraz A!#letni Willia% 5I 8artin, pole*ieli nieza/waenie na
$/-4, gdzie wedle wszelkiego prawdopodo-ie+stwa zoyli o-szerne zeznania
$GB oraz otrzy%ali za%9wienie na pozyskanie dalszy*h sekret9w radiowywiad/I
,astanawia -eztroska, z jak1 przyj4to 8it*hella do pra*y w .(A, *ho*ia przyzna
si4, e za %od/ przez sze?O lat Kekspery%entowa seks/alnieL z k/r*zaka%i i
psa%iI $iedy sprawdzano 8artina, znajo%i opisywali go jako nieodpowiedzialnego i
niezno?nego sa%ol/-aI Gednak przy wy-orze kandydat9w znako%ite talenty
%ate%aty*zne przewayy nad -4da%i oso-owo?*i 8artina i do?wiad*zenia%i
seks/alny%i z far%erskiego podw9rza 8it*hellaI B1d ten ze%?*i si4I .a po*z1tk/
!F! rok/ o-aj za%ali o-owi1z/j1*1 w .(A zasad4 dyskre*ji i zoyli skarg4
CEA
/ senatora WayneSa 5aysa na pogwa*enia przestrzeni powietrznej ,(RR przez
sa%oloty -ior1*e /dzia w %isja*h wywiad/ elektroni*znegoI (enator 5ays, po#
dejrzewaj1*, e 8artin i 8it*hell zostali nasani przez C7A w *el/ z-adania, *zy
potrafi trzy%aO j4zyk za z4-a%i, zignorowa skargiI
Polity*znie naiwni, a towarzysko zlewi*owani, 8artin i 8it*hell /wierzyli w
rozpowsze*hniany przez radzie*k1 propagand4 %it o %i/j1*y% pok9j ,(RR,
pa+stwie tak prze*iwny% wojnie, e nigdy nie odwayo-y si4 nar/szyO przestrzeni
powietrznej innego kraj/I Wierzyli w opowie?*i z rozsyany*h dar%o %agazyn9w,
wed/g kt9ry*h syste% spoe*zny ,(RR -y tak post4powy, e nawet oni %ogli-y w
ni% znaleQO po*z/*ie oso-istej satysfak*ji, kt9rej -rakowao i% tak -ardzo w
(tana*h ,jedno*zony*hI
Rozpo*zynaj1* trzytygodniowy /rlop, 8artin i 8it*hell pole*ieli AF *zerw*a
!JE rok/ do 8e^i*o CityI .ast4pnego dnia pole*ieli do 5awany, a ta% wsiedli na
sowie*ki fra*htowie* i przekazali %oskiewskiej Centrali odpowiedzi na list4 pyta+
$GBI 6opiero osie% dni po spodziewany% powro*ie .(A rozpo*z4a
posz/kiwania dezerter9wI W do%/ 8it*hella ofi*erowie -ezpie*ze+stwa .(A
znaleQli w wido*zny% %iejs*/ kl/*zyk do prywatnego s*howka w skar-*/ pewnego
-ank/ w stanie 8arylandI W s*howk/ leaa zapie*z4towana koperta, a w niej
podpisane przez 8artina i 8it*hella 1danie op/-likowania za1*zonego %e%oria/
pot4piaj1*ego rz1d (tan9w ,jedno*zony*h, e Kjest tak poz-awiony skr/p/9w,
jak oskara o to rz1d ,wi1zk/ Radzie*kiegoLI 6ok/%ent wy*hwala r9wnie nie*o
dziwa*znie ,(RR jako kraj, w kt9ry% Ktalenty ko-iet s1 rozwijane i wykorzys#
tywane w d/o wi4kszy% stopni/XIII\ ni w (tana*h ,jedno*zony*hL, przez *o
sowie*kie ko-iety staj1 si4 Kpartnerka%i godniejszy%i po1daniaLI
O-aj /*iekinierzy wyst1pili J wrze?nia !JE rok/ na konferen*ji prasowej w
%oskiewski% 6o%/ 6ziennikarzaI Bya to naj-ardziej ko%pro%it/j1*a kon#
feren*ja prasowa w historii a%eryka+skiej spoe*zno?*i wywiadow*zejI 8artin i
8it*hell /jawnili, e .(A prowadzi dekrypta tajnej koresponden*ji niekt9ry*h
soj/sznik9wI W?r9d ni*h 8it*hell wy%ieni KWo*hy, :/r*j4, 2ran*j4, G/gosawi4,
,jedno*zon1 Rep/-lik4 Ara-sk1, 7ndonezj4, 'r/gwaj # i %y?l4, e daje to wystar#
*zaj1*y o-raz og9lnyLI Pod*zas konferen*ji prasowej 8it*hell i 8artin nie powie#
dzieli, e -yli do-rze poinfor%owani o lota*h rozpoznaw*zy*h sa%olot9w '#A
nad ,(RR i dysponowali wiedz1, kt9r1 %ogli przekazaO $GB, o plana*h tragi*znego
lot/ Gary PowersaI (a%olot '#A Powersa zosta zestrzelony l %aja !JE rok/, *o
8oskwa przekszta*ia w wielki try/%f propagandowy
BC
I
8artin i 8it*hell nie %ieli nato%iast poj4*ia, e poza ni%i dziaa w .(A
jesz*ze *enniejszy agent sowie*ki, BA#letni sierant szta-owy Ga*k "I 6/nlap,
zatr/dniony w *entrali 2ort 8eadeI W *zasie wojny korea+skiej 6/nlap odzna*zony
zosta P/rp/rowy% (er*e% i Br1zow1 Gwiazd1 za Kza*howanie spokoj/ pod
ognie% nieprzyja*iela i /*z*iwe oddanie o-owi1zko% onierzaLI .ie -y jednak
ideae%I $o*ha ko-iety, %ia sied%ioro dzie*i i -rakowao %/ pieni4dzyI W !FM
rok/ zosta kierow*1 generaa#%ajora Garrisona BI CoTerdale, szefa szta-/ w 2ort
8eade, i wykorzystywano go jako k/riera przewo1*ego ?*i?le tajne dok/%enty
po%i4dzy r9ny%i o?rodka%i .(AI B4d1* szofere% sa%o*hod/ szefa szta-/,
CEB
6/nlap %ia rzadki przywilej op/sz*zania 2ort 8eade -ez rewizji pojazd/I Wywi9z w
ten spos9- %aszyny do pisania i dro-ne %e-le -i/rowe sze?*i/ pra*owniko%, kt9rzy
s/-owy% sprz4te% /z/peniali -raki w prywatny*h %ieszkania*hI 6zi4ki tej
/*zynno?*i 6/nlap rozszerzy so-ie dost4p do tajny*h sektor9w kwatery g9wnej .(A
BF
I
Przyp/sz*za si4, e gdzie? wiosn1 l/- na po*z1tk/ lata !JE rok/, 6/nlap zaszed
do sowie*kiej a%-asady w Waszyngtonie i w za%ian za pieni1dze zaoferowa
dok/%enty .(AI Przeprowadzone p9Qniej do*hodzenie wskazywao, e od tej *hwili
prowadzony -y ra*zej przez ofi*era GR' ni $GB
BJ
I Przypadek 6/nlapa -y tak
*enny, e nie%al na pewno jego ofi*er prowadz1*y nie zaj%owa si4 ni*zy% inny%I
6/nlap -y w stanie dostar*zaO instr/k*je o-s/gi, poradniki te*hni*zne, ksi1ki
napraw, %odele %ate%aty*zne i plany konstr/k*yjne naj-ardziej tajny*h a%eryka+ski*h
%aszyn szyfr/j1*y*hI 8ia r9wnie dost4p do sporz1dzany*h przez C7A o*en
roz%iesz*zenia sowie*ki*h wojsk i po*isk9w rakietowy*h w "/ropie Ws*hodniej,
przede wszystki% w .R6I
0ate% !JE rok/ 6/nlap zro-i si4 niespodziewanie za%onyI Cho*ia zara-ia
tylko EE dolar9w tygodniowo, /trzy%ywa li*zn1 rodzin4 i na -ok/ ko*hank4, k/pi
Gag/ara, dwa sa%o*hody typ/ Cadilla* oraz ?wietnie wyposaony, BE#stopowy ja*ht
ka-inowyI :o nage -oga*two, kt9re /zasadnia w r9ny spos9-, nie wz-/dzio adny*h
podejrze+, nawet w9w*zas, gdy .(A wysao po niego wasny a%-/lans, kiedy /leg
wypadkowi w trak*ie regat organizowany*h przez elegan*ki ja*htkl/-I 8i%o to
wiosn1 !JB rok/ napi4*ie i psy*hi*zne o-*i1enie podw9jny% y*ie% okazao si4
z-yt wy*zerp/j1*eI Pod*zas %ar*owy*h -ada+ wykrywa*ze% ka%stwa, przyzna si4 do
Kdro-ny*h kradzieyL oraz Knie%oralnego prowadzeniaLI W %aj/ zosta przeniesiony
do pra*y w sek*ji ordynansow 2ort 8eadeI AA lip*a prze*i1gn1 szla/*h od r/ry
wyde*howej sa%o*hod/ do prawego okienka i w1*zy silnikI Po trze*h dnia*h, tak
sa%o jak prezydent Gohn $ennedy *ztery %iesi1*e p9Qniej, zosta po*howany z
honora%i wojskowy%i na .arodowy% C%entarz/ ArlingtonI Gego zdrada -yO %oe
nigdy nie wyszaa-y na jaw, gdy-y owdowiaa pani 6/nlap nie znalaza w do%/,
%iesi1* po pogrze-ie, skrytki penej ?*i?le tajny*h dok/%ent9w, kt9ry*h nie dor4*zy
j/ ofi*erowi prowadz1*e%/I Przeprowadzone przez .(A do*hodzenie /stalio, e
waga dok/%ent9w wyniesiony*h przez sieranta szta-owego przekra*zaa wszystkie
taje%ni*e, kt9re przekazali wsp9lnie krypto#anality*y 8artin i 8it*hell
lBH
I
6okadnie w dni/, kiedy 6/nlap targn1 si4 na y*ie, inny -yy ofi*er .(A, 3i*tor
.orris 5a%ilton, nat/ralizowany o-ywatel a%eryka+ski po*hodzenia ara-skiego,
/jawni nowe taje%ni*e Agen*ji na pierwszej stronie %oskiewski*h K7z#wiestiiLI
Podo-nie jak 8artin i 8it*hell, 5a%ilton -y dziwakie% o od*hylenia*h
oso-owo?*iowy*h, kt9re%/ /dao si4 przedostaO przez sito test9w -ezpie*ze+stwa
.(AI ,atr/dniono go w !FH rok/ w sek*ji -liskows*hodniej KBi/ra Prod/k*yjnegoL
&PRO6), gdzie analizowa %ateriay ara-skieI Psy*hiatrzy .(A /znali go w l/ty%
!F! rok/ za K/%ysowo *horegoL, ale PRO6 trzy%a go nadal, z -rak/ spe*jalist9w
znaj1*y*h pynnie ara-skiI ,%/szono go w ko+*/ do rezygna*ji w *zerw*/, kiedy
lekarze postawili diagnoz4, e Kz-lia si4 do s*hizofreni*znego
CEC
zaa%aniaLI Cztery lata p9Qniej 5a%ilton pojawi si4 w 8oskwie i w spos9-
wyso*e ko%pro%it/j1*y .(A p/-li*znie /jawni s/k*esy PRO6 na Bliski%
Ws*hodzieI
.aley podkre?liO, e waszyngto+skie wadze wykorzyst/j1 fakt, i siedzi-a .arod9w
,jedno*zony*h %ie?*i si4 na a%eryka+skiej zie%iXIII\I ,aszyfrowane instr/k*je ,jed#
no*zonej Rep/-liki Ara-skiej X"gipt/ i (yrii\, 7rak/, Gordanii, 0i-an/, :/r*ji i Gre*ji,
przesyane i*h delega*jo% przy ,gro%adzeni/ Og9lny% .arod9w ,jedno*zony*h,
dostaj1 si4 w r4*e departa%ent/ stan/, zani% trafi1 do wa?*iwego adresata
B(
I
W *zasie kiedy 6/nlap wynosi dok/%enty z 2ort 8eade i dostar*za je
ofi*erowi prowadz1*e%/ GR', $GB /dao si4 dokonaO poza grani*a%i '(A
przynaj%niej jednej powanej penetra*ji a%eryka+ski*h taje%ni* kryptografi*zny*hI
.ieo*zekiwany% agente% penetra*yjny% okaza si4 roz*zarowany sierant ar%ii
l1dowej i pok1tny s/tener, Ro-ert 0ee GohnsonI W trak*ie s/-y w Berlinie
,a*hodni% przeszed on w !JB rok/ do ws*hodniego sektora i poprosi o azyl
polity*zny dla sie-ie i prostyt/tki 5edy, kt9r1 okre?li jako swoj1 narze*zon1I
$GB przekonao go jednak, e lepiej -4dzie, je?li wr9*i na ,a*h9d i poli*zy si4 z
ar%i1 a%eryka+sk1, a jedno*ze?nie zaro-i *o? na -ok/, wsp9pra*/j1* z sowie*ki%
wywiade%I Gohnson szy-ko zwer-owa koleg4I (ierant Ga%es Allen 8intken-a/gh
-y ho%oseks/alist1 i Gohnson pole*i %/ wypatrzeO inny*h pederast9w w a%ery#
ka+ski% garnizonie, kt9rzy %ogli-y pra*owaO dla $GBI 8i%o po*z1tkowy*h
s/k*es9w, Gohnson okaza si4 tr/dny% agente% i przez kilka lat dostar*za tylko
%aowarto?*iowy %ateriaI W !FJ rok/ zerwa kontakt z $GB, wy*ofa si4 z
ar%ii i poje*ha z 5edy do 0as Uegas, gdzie za%ierza z-iO fort/n4 w kasyna*h i
zro-iO karier4 jako a/tor znany*h ksi1ekI .ie /dao %/ si4 tego dokonaO, wi4*
sz/ka /kojenia w -/tel*e, wypy*haj1* ponownie 5edy na /li*4I Pod konie* !FJ
rok/ 5edy roz*horowaa si4, nie %oga zara-iaO i Gohnson -y zr/jnowanyI
.iespodziewanie, w sty*zni/ !FH rok/, w przy*zepie ke%pingowej Gohnsona
pojawi si4 8intken-a/gh, przywo1* FEE dolar9w w prezen*ie od $GB oraz
propozy*j4 powrot/ do pra*yI $GB *h*iao, e-y Gohnson za*i1gn1 si4 do lo#
tni*twa i z-iera infor%a*je wywiadow*ze o roz%iesz*zeni/ po*isk9w rakieto#
wy*hI 0otni*two odrz/*io kandydat/r4 Gohnsona, ale ar%ia przyj4a go na powr9t,
ni* wido*znie nie wiedz1* o nad/ywani/ przez niego alkohol/, zaangaowani/ w
prostyt/*j4, hazardzie i o*zywi?*ie szpiegostwieI ,osta wartownikie% na sta#
nowiska*h wyrz/tni rakietowy*h w $alifornii i :eksasieI Przez dwa lata Gohnson
dostar*za fotografie, plany i dok/%enty, kt9re od-iera 8intken-a/ghI Pewnego
raz/ dostar*zy nawet pr9-k4 paliwa rakietowego, kt9re po-ra pos/g/j1* si4
instr/k*j1 przysan1 przez $GBI Ode-rane %ateriay 8intken-a/gh przekazywa
ofi*erowi prowadz1*e%/ $GB, Piotrowi .ikoajewi*zowi GelisiejewowiI (potyka
si4 z ni% w Waszyngtonie, w dzielni*y striptizowy*h teatrzyk9w, do kt9ry*h
Gelisiejew %ia ponoO wielkie /podo-anieI W ko+*/ !F! rok/ Gohnson prze#
niesiony zosta z :eksas/ do -azy ar%ii a%eryka+skiej we 2ran*jiI Wkr9t*e po
jego przy-y*i/, skontaktowa si4 z ni% w Pary/ nowy ofi*er prowadz1*y
CEF
Witalij (iergiejewi*z 'r/%ow, kt9ry przedstawi si4 jako KWiktorL i wr4*zy FEE
dolar9w, s*howany*h w pa*z*e papieros9wI K:o prezent gwiadkowyL # wyja?ni
rado?nie 'r/%owI
5edy %iaa powane za-/rzenia psy*hi*zne i Gohnson nie -y atwy% agente% do
prowadzeniaI Cierpliwo?O 'r/%owa, tro*h4 po*hle-stw oraz dolarowe -anknoty
stopniowo przynosiy rez/ltatyI W ko+*/ !J rok/ Gohnson zosta wartownikie% w
Centr/% $/rierski% (i ,-rojny*h na lotnisk/ Ory, w kt9ry% sortowano tajne
dok/%enty, syste%y szyfrowe i sprz4t kryptografi*zny przywoony z Waszyngton/
dla .A:O, a%eryka+ski*h dow9dztw w "/ropie oraz dla 37 2lotyI
W *i1g/ nast4pnego rok/, pod *ierpliw1 opiek1 KWiktoraL, Gohnson /zyska
stopniowo dost4p do za%ykanego na trzy za%ki skar-*a, w kt9ry% prze*howywano
tajne przesykiI Po dr/giej pr9-ie /dao %/ si4 zro-iO woskowy od*isk kl/*za do
skar-*aI Pote% znalaz na skrawk/ papier/, w kosz/ na ?%ie*i, ko%-ina*j4 *yfr
otwieraj1*1 dr/gi za%ek, wresz*ie z po%o*1 dostar*zonego przez $GB przeno?nego
aparat/ rentgenowskiego odkry ko%-ina*j4 otwieraj1*1 trze*i za%ekI O ?wi*ie
F gr/dnia !J rok/ Gohnson po raz pierwszy wszed do skar-*a i nap*ha tor-4
lotni*z1 Air 2ran*e worka%i zawieraj1*y%i %ateria kryptografi*zny i ?*i?le tajne
dok/%entyI Wyni9s tor-4 i przekaza j1 *zekaj1*e%/ ofi*erowi $GB, kt9ry
po%aga 'r/%owowiI 2eliks Aleksandrowi*z 7wan9w przewi9z j1 do paryskiej
rezydent/ry $GB, %iesz*z1*ej si4 w -/dynk/ a%-asadyI :a% *zeka j/ zesp9
te*hnik9w, kt9rzy sprawnie zdj4li pie*z4*ie z work9w, przefotografowali dok/%enty i
naoyli pie*z4*ie z powrote%I Opera*ja trwaa nie*o ponad godzin4I :or-4
lotni*z1 szy-ko odwieziono i na d/go jesz*ze przed ko+*e% no*nej z%iany
Gohnson odni9s jej zawarto?O do skar-*aI
,godnie z infor%a*ja%i przekazany%i przez G/rija .osenk4, zgod4 na przep#
rowadzenie opera*ji na lotnisk/ Ory wyda oso-i?*ie Chr/sz*zowI Ge%/ te oraz
pozostay% *zonko% polit-i/ra zawieziono naty*h%iast pr9-ki pierwszego /p/
wy*i1gni4tego ze skar-*aI
Wykradane i%perialisto% taje%ni*e fas*ynoway Chr/sz*zowa, *ho*ia pod*zas
wizyty w (tana*h ,jedno*zony*h, w !F! rok/, proponowa arte%, e '(A i
,(RR %og1 zaosz*z4dziO %n9stwo pieni4dzy, je?li po1*z1 swe s/-y wywiadow*zeI
;wiade*twe% tej fas*yna*ji -yo zainteresowanie opera*ja%i na lotnisk/ OryI W
dr/gi dzie+ ?wi1t Boego .arodzenia !JA rok/ Gohnson otrzy%a grat/la*je od
towarzysza Chr/sz*zowa i rady %inistr9w ,(RR oraz zawiado%ienie, e zosta
awansowany do rangi %ajora Ar%ii CzerwonejI 6osta te prezent w posta*i dw9*h
tysi4*y dolar9w na /rlopowy wyjazd do 8onte CarloI 6o ko+*a kwietnia !JB rok/
Gohnson dostar*zy H tore- lotni*zy*h, wyp*hany*h tajny%i dok/%enta%iI Byy
w?r9d ni*h sz*zeg9y a%eryka+ski*h syste%9w szyfrowy*h, plany rozlokowania
a%eryka+ski*h gowi* n/klearny*h na terenie "/ropy oraz plany o-ronne .A:O i
(tan9w ,jedno*zony*hI >atwo?O, z jak1 /dawao si4 wykradaO taje%ni*e, /*zynia
Gohnsona nieostrony%, $GB zawiesio opera*j4 z o-awy, e zostanie wykrytaI
$iedy $GB -yo gotowe do wznowienia dziaa+, Gohnsona przeniesionoI ,osta
/j4ty w !JC rok/ na podstawie infor%a*ji /zyskany*h od G/rija .osenki
B!
I
CEJ
O-j4*ie stanowiska przewodni*z1*ego $GB przez (zelepina nadao nowy i%pet
nie tylko opera*jo% zdo-ywania %ateria9w kryptologi*zny*hI (zelepin
przywi1zywa d/e zna*zenie i przezna*za spore ?rodki na rozwijanie Kdziaa+
aktywny*hL, o-li*zony*h na wprowadzanie w -1d rz1d9w i opinii p/-li*znej kraj9w
za*hodni*hI W sty*zni/ !F! rok/ powoa w 7 ,arz1dzie G9wny% now1 sek*j4
dezinfor%a*ji, wydzia 6 &prze%ianowany pote% na (/-4 A), kt9rego personel
li*zy po*z1tkowo FE ofi*er9wI (zefe% wydzia/ 6 zosta genera 7wan 7wanowi*z
Agajan*, wysoki Or%ianin o niedQwiedziowaty% wygl1dzie i spory% /rok/
oso-isty%
7C&l
I '*iekinierka z $GB, Gewdokija Pi4trowa, wspo%inaa go z d/o
wi4ksz1 sy%pati1, ni reszt4 koleg9w, /waaj1*, e -y K*zar/j1*y, -ardzo
k/lt/ralny, /przej%y i %iyLI 89wi pynnie po angielsk/, fran*/sk/ i persk/I W
lata*h !C#!CB -y rezydente% w :eheranie, pote% w lata*h !CJ#!C!, pod
nazwiskie% Awaow, -y rezydente% w Pary/ i wresz*ie o-j1 kierowni*two
wydzia/ za*honioe/ropejskiego, kolejno w $7, 8GB i wresz*ie $GBI ,%ar w !JM
rok/
C
I
Powode% wy-or/ Agajan*a na szefa nowego wydzia/ 6 -yy jego s/k*esy w
p/-likowani/ faszywy*h pa%i4tnik9w i wspo%nie+I , jego ini*jatywy spreparowano
Kwspo%nieniaL generaa Wasowa, zatyt/owane D Chose the (allos, r9wnie
faszywe pa%i4tniki 7wana $ryowa 9y Career in the Soviet .igh Command oraz
rzeko%1 koresponden*j4 %i4dzy (taline% a :itoI 0isty te op/-likowa tygodnik
KCarrefo/rL i :ito przyznawa si4 w ni*h do tro*kistowski*h sy%patiiI Prawdziwy%
a/tore% wi4kszo?*i ty*h pra* -y prawdopodo-nie Grigorij Biesiedowski, -yy
sowie*ki dyplo%ata, kt9ry osiad w Pary/ w lata*h %i4dzywojenny*h, a pote%
kola-orowa z .$W6I 2aszerstwa Biesiedowskiego, w?r9d kt9ry*h znalazy si4
dwie ksi1ki o (talinie, napisane rzeko%o przez nie istniej1*ego siostrze+*a, -yy tak
do-rze podro-ione, e wprowadziy w -1d nawet znanego sowietologa "I5I Carra,
kt9ry w !FF rok/ napisa przed%ow4 do Notes for 6ournal, wspo%nie+ przypisany*h
-ye%/ ko%isarzowi spraw zagrani*zny*h, 8aksy%owi 0itwinowo#wi
CA
I W
por9wnani/ z pra*a%i Biesiedowskiego, niekt9re faszerstwa i spreparowane
infor%a*je rozpowsze*hniane przez (/-4 A w lata*h siede%dziesi1ty*h i
osie%dziesi1ty*h -yy, zdanie% Gordijewskiego, zwyky% parta*twe%I
Gedny% z pierwszy*h zada+, jakie w !F! rok/ otrzy%a wydzia 6 Agajan*a,
-yo zaprezentowanie .ie%ie* ,a*hodni*h jako kraj/ penego neonazist9wI Ch*1*
wypr9-owaO dziaanie K?rodk9w aktywny*hL przed zastosowanie% i*h w .ie%*ze*h,
Agajan* wysa gr/p4 ofi*er9w do wsi odlegej okoo HE kilo%etr9w od 8oskwy, z
pole*enie% wy%alowania no*1 na %/ra*h swastyk i antyse%i*ki*h hase oraz
wywr9*enia kilk/ pyt nagro-kowy*h na *%entarz/I 7nfor%atorzy $GB w %iaste*zk/
opisali p9Qniej, e wi4kszo?O %ieszka+*9w -ya zaniepokojona in*ydente%, ale %aa
gr/pa o pogl1da*h antyse%i*ki*h posza za sprowokowany% przykade% i za*z4a
podej%owaO antyydowskie dziaania na wasn1 r4k4I
:4 sa%1 %etod4 Agajan* wykorzysta z ol-rzy%i% powodzenie% zi%1 !F!#
!JE rok/ w Rep/-li*e 2ederalnej .ie%ie*I Wysa ws*hodnionie%ie*ki*h agent9w
na ,a*h9d, e-y -ez*ze?*ili ydowskie po%niki, synagogi i %alowali antyse%i*kie
hasa na %/ra*h ydowski*h sklep9wI ,a*h4*eni przykade%, lokalni
CEH
*h/ligani i neonazi?*i kontyn/owali spontani*znie ka%pani4 $GBI Od Wigilii
!F! rok/ do poowy gr/dnia !JE rok/ wadze R2. zanotoway MBB antyse%i*kie
aktyI $a%pania sko+*zya si4 r9wnie nagle, jak wy-/*ha, ale %i4dzynarodowa
rep/ta*ja Rep/-liki 2ederalnej .ie%ie* zostaa powanie nadszarpni4taI ,a*hod#
nionie%ie**y polity*y i przyw9d*y religijni p/-li*znie sp/sz*zali gowy ze wstyde% i
-ili si4 w piersiI A%eryka+ski dziennik K.ew Uork 5erald :ri-/neL najkr9*ej
pods/%owa w tyt/le reak*je wi4kszo?*i prasy ?wiatowejR KBonn nie potrafi
/s/n1O nazistowskiej tr/*iznyL
CB
I
W %aj/ !F! rok/ (zelepin zorganizowa w 8oskwie najwi4ksz1 od *zas/
/tworzenia Cze$a narad4 po?wi4*on1 przegl1dowi priorytet9w $GBI ,je*hao si4 na
ni 1 dwa tysi1*e ofi*er9wI Aleksiej 7arionowi*z $iri*zenko reprezentowa
prezydi/% partii, przy-yli *zonkowie $o%itet/ Centralnego oraz %inistrowie
spraw wewn4trzny*h i o-ronyI (zelepin przedstawi d/goter%inowy plan %o-iliza*ji
s/- spe*jalny*h wszystki*h kraj9w -lok/ ws*hodniego w *el/ osi1gni4*ia
d/gofalowy*h zada+ strategi*zny*h polityki sowie*kiej oraz /s/ni4*ia zagroenia ze
strony (tan9w ,jedno*zony*h, i*h soj/sznik9w z .A:O oraz GaponiiI ,godnie z
ty% plane%, wydzia 6 %ia koordynowaO progra% Kdziaa+ aktywny*hL, opra#
*owany wsp9lnie z wydziae% zagrani*zny% $o%itet/ Centralnego i aparate%
rz1dowy%
lCC
I
Roz-/dow/j1* *oraz -ardziej po%ysowe Kdziaania aktywneL, (zelepin nie
zapo%ina o -ardziej -ezpo?redni*h for%a*h Kak*ji spe*jalny*hL za grani*1I ,a
rz1d9w (ierowa, odpowiedzialny za K%okr1 ro-ot4L wydzia trzynasty 7 ,arz1d/
G9wnego poni9s kilka poraek i sta si4 przy*zyn1 dyplo%aty*zny*h kopot9wI W
!FC rok/ kat $GB, .ikoaj Cho*how, nie tylko, e nie zlikwidowa we
2rankf/r*ie przyw9d*y e%igra*yjnego .arodowego ,wi1zk/ Pra*y &.:(), Georgija
Okoowi*za, ale sa% zdezerterowa na ,a*h9dI Rok p9Qniej wydzia B wynaj1 w
.ie%*ze*h patnego za-9j*4 Wolfganga Wildpretta, e-y /s/n1 prezesa .:(,
Wadi%ira Pore%skiegoI .iestety, Wildprett, tak jak Cho*how, roz%y?li si4 i
zawiado%i za*honionie%ie*k1 poli*j4
lCJ
I W paQdziernik/ !FH rok/ wydzia B
/siowa otr/O Cho*howa radioaktywny% tale%, wy-rany% w przekonani/, e nie
zostawi on adny*h ?lad9wI Pr9-a nie powioda si4I Byy jednak i s/k*esyI W
paQdziernik/ !FH rok/ /dao si4 za%ordowaO g9wnego ideologa .:(, 'krai+*a 0wa
Re-eta, za? w paQdziernik/ !F! rok/ przyw9d*4 Organiza*ji 'krai+ski*h
.a*jonalist9w &O'.) (tepana Bander4I 0ikwida*je te przekonay Chr/sz*zowa,
kt9ry apro-owa je oso-i?*ie, oraz (zelepina, e za%a*hy na wy-rane oso-y
powinny -yO nadal /waane za sk/te*zn1 for%4 zagrani*zny*h opera*ji $GBI
O-a za%a*hy wydzia/ B na /krai+ski*h lider9w przeprowadzi Bogdan (ta#
szy+ski, kt9ry %ord/j1* Re-eta %ia zaledwie AF latI (taszy+ski dziaa z o?rodka
$GB w $arlshorstI Broni1 -y rozpyla*z skonstr/owany w la-oratoria*h r/sznikar#
ski*h $GB Neleznogo Choziajstwa, kt9ry wystrzeliwa *ienki str/%ie+ tr/j1*ego
gaz/ z %iadonej a%p/ki *yjankaliI Gaz powodowa zatrzy%anie pra*y ser*a
ofiary i, jak s/sznie zakada wydzia B, nie podejrzewaj1*y ni*zego lekarz
powinien /znaO za przy*zyn4 zgon/ zwyky zawaI (taszy+ski wypr9-owa -ro+ w
lesie nie opodal $arlshorstI Przywi1za do drzewa psa i wystrzeliI Pies skona
CEM
w konw/lsja*h w prze*i1g/ kilk/ sek/ndI Przekonany o sk/te*zno?*i nowej -roni,
(taszy+ski za%ordowa Re-eta i Bander4, *zekaj1* na ni*h na %ro*zny*h klatka*h
s*hodowy*hI
W gr/dni/ !F! rok/ (taszy+ski wezwany zosta do 8oskwyI .a /ro*zysto?*i w
Centrali, (zelepin przypi1 %/ oso-i?*ie Order Czerwonego (ztandar/ i od*zyta
go?no /zasadnienie, w kt9ry% *hwalono za%a*how*a za Kwykonanie -ardzo
wanego zadania rz1dowegoLI (taszy+skie%/ powiedziano, e zostanie wysany na
k/rsy j4zykowe, e-y podszlifowa nie%ie*ki i na/*zy si4 angielskiego, a pote%
przerz/*ony zostanie na B do F lat na ,a*h9d, gdzie -4dzie wykonywa zadania
podo-ne do tego, kt9re dao %/ Order Czerwonego (ztandar/I :o, *zego si4 od was
o*zek/je, jest zadanie% Ktr/dny%, ale honorowy%L # zako+*zy (zelepin
lCH
I
Podo-nie jak poprzedni*y, Cho*how Wildprett, (taszy+ski za*z1 %ieO wahaniaI
6o porz/*enia zawod/ za%a*how*a na%awiaa go gor1*o antyko%/nis#ty*znie
nastawiona 7nge Pohl, .ie%ka z .R6, z kt9r1 oeni si4 w !JE rok/I W sierpni/
!J rok/, dzie+ przed postawienie% %/r/ -erli+skiego, o-oje z-iegli na ,a*h9dI
(taszy+ski przyzna si4 do za%ordowania Re-eta i BanderyI W paQdziernik/ !JA
rok/ stan1 przed s1de% w $arlsr/he i zosta skazany na M lat wi4zienia za wsp9/dzia
w %orderstwieI (4dzia orzek, e g9wny% winowaj*1 jest rz1d sowie*ki, kt9ry
zinstyt/*jonalizowa %orderstwo polity*zneI
Po dezer*ji (taszy+skiego w $GB szy-ko posypay si4 gowyI Anatolij Goli*yn,
kt9ry /*iek *ztery %iesi1*e po (taszy+ski%, opowiada, e *o naj%niej H ofi*er9w
$GB zostao /s/ni4ty*h l/- zdegradowany*h
7C(
I Co *iekawsze, /*ie*zki Cho*howa i
(taszy+skiego skoniy polit-i/ro i kierowni*two $GB do rozwaenia *elowo?*i
odwoywania si4 do K%okrej ro-otyLI Pro*es (taszy+skiego -y tak szeroko rela*#
jonowany i ko%entowany przez ?wiatow1 pras4, e polit-i/ro zrezygnowao z za#
%a*h9w jako opera*yjnego narz4dzia nor%alnej dziaalno?*i $GB poza grani*a%i
-lok/ ws*hodniegoI 6o likwida*ji /*iekano si4 tylko w wyj1tkowy*h przypadka*h, jak
na przykad za-9jstwo prezydenta Afganistan/ 5afiz/llaha A%ina w gr/dni/ !H!
rok/
C!
I
[ [
.a po*z1tk/ i pod konie* zi%nej wojny najwaniejszy% o-iekte% zagrani*zny*h
opera*ji $GB -y Kg9wny prze*iwnikLI .a po*z1tk/ lat sze?Odziesi1ty*h $GB
/dao si4 wresz*ie zaoyO d/1 -az4 opera*yjn1 Kna podw9rk/L (tan9w ,jed#
no*zony*h, w A%ery*e >a*i+skiejI (zansa pojawia si4 w sty*zni/ !F! rok/,
wraz z o-alenie% dyktat/ry Batisty na $/-ie przez partyzant9w 2idela CastroI 6o
zwy*i4stwa Castro $re%l z wielki% pesy%iz%e% traktowa %oliwo?O dokonania
rewol/*ji w A%ery*e >a*i+skiej, /waaj1*, e a%eryka+skie wpywy w ty%
rejonie ?wiata s1 z-yt silne, e-y ko%/ni?*i %ogli pok/siO si4 o przej4*ie wadzy
7F7)
I
(a% Castro wyr9s prze*ie z warstwy /przywilejowanej, nawet jak na war/nki
latynoski*h wa?*i*ieli zie%ski*h, a polity*zn1 inspira*j4 *zerpa po*z1tkowo z
Partii Ortodoksyjnej i dzie jej tw9r*y, anty%arksisty "d/ardo Chi-asaI 6latego
CE!
te a do !FM rok/ (o*jalisty*zna Partia 0/dowa P(P twierdzia, za apro-at1
8oskwy, e Batist4 %oe o-ali jedynie rewolta k/-a+skiej klasy ro-otni*zej pod
przewodni*twe% ko%/nist9w
F
I
6r/gi &latynoa%eryka+ski) wydzia 7 ,arz1d/ G9wnego spostrzeg poten*ja,
jaki stwarza Castro na d/go przed 8inisterstwe% (praw ,agrani*zny*h i wydziae%
zagrani*zny% $o%itet/ CentralnegoI Gesz*ze w poowie lat pi4Odziesi1ty*h zwr9*i
na niego /wag4 %ody, %9wi1*y po hiszpa+sk/ ofi*er $GB z rezydent/ry w 8e^i*o
City .ikoaj (iergiejewi*z 0eon9wI Castro przyje*ha w9w*zas na rok do 8e^i*o
City po /wolnieni/ go w !FF rok/ z wi4zienia, gdzie przesiedzia dwa lata za
zorganizowanie z-rojnego atak/ na wojskowe koszaryI ,wr9*i si4 w9w*zas do
sowie*kiej a%-asady o dostar*zenie -roni dla organiza*ji partyzan*kiej zwal#
*zaj1*ej Batist4I Pro?-a zostaa odrz/*ona, ale 0eon9w za/way, e Castro zapo#
wiada si4 na *haryz%aty*znego przyw9d*4 partyzantkiI ,a*z1 widywaO si4 z ni%
reg/larnie i oferowa %/ ent/zjazty*zne popar*ie %oralneI Polity*zne pogl1dy
Castro 0eon9w /waa za niedojrzae i %ao z-orne, ale z /znanie% odnotowywa
deter%ina*j4 %odego przyw9d*y do przej4*ia *akowitego, oso-istego kierowni*twa
nad KR/*he% AJ 0ip*aL oraz jego gotowo?O do nadania przyszy% rz1do%
so*jalisty*znego za-arwieniaI 0eon9w zwr9*i r9wnie /wag4, e dwaj naj-lisi
wsp9pra*owni*y Castro # -rat Ra/l oraz pierwszy zast4p*a Che G/eTara # /waaj1 si4
za %arksist9wI Po*z1tkowe, opty%isty*zne o*eny ka%panii partyzan*kiej, kt9re
0eon9w wysya do Centrali po powro*ie 2idela Castro na $/-4 w !FJ rok/, nie
spotkay si4 z przy*hylny% odzewe% w 8oskwieI Ale kiedy partyzan*i Castro
przej4li wadz4, dalekowzro*zno?O 0eonowa oraz jego -liskie kontakty z
przyw9d*1 k/-a+skiej rewol/*ji zapewniy %/ szy-kie wspinanie si4 po sz*ze-la*h
kariery, a w !MB rok/ zosta zast4p*1 szefa 7 ,arz1d/ G9wnego, od#
powiedzialny% za opera*je $GB w o-/ A%eryka*hR P9no*nej i >a*i+skiej
lFA
I
$iedy Castro zdo-ywa wadz4 w sty*zni/ !F! rok/, 8oskwa nadal w1tpia,
*zy /da %/ si4 oprzeO na*isko% (tan9w ,jedno*zony*hI $o%/ni?*i z P(P /waali
soj/sz z ni% za pos/ni4*ie takty*zne, podo-ne do popar*ia, jakiego /dzieli Bali?*ie w
pierwszej fazie jego rz1d9wI Castro zasko*zy jednak wadze (o*jalisty*znej
Partii 0/dowejI Przeprowdzi g4-ok1 *zystk4 starego kierowni*twa i wykorzysta
parti4 jako narz4dzie do szy-kiego przej4*ia kontroli nad kraje%I .ast4pnie zwr9*i si4
do 8oskwy o -ro+ i /dzielenie po%o*y w konsolida*ji zdo-y*zy rewol/*ji oraz
realiza*ji prywatnego %arzenia zostania BoliTare% $arai-9wI
W lip*/ !F! rok/ szef s/-y wywiadow*zej Castro, %ajor Ra%iro Ualdes,
rozpo*z1 w 8e^i*o City potaje%ne roz%owy z a%-asadore% ,(RR oraz rezyden#
t/r1 $GBI W i*h wynik/ $GB wysaa na $/-4 ponad st/ dorad*9w, kt9rzy %ieli
z%odernizowaO wywiad i s/-4 -ezpie*ze+stwa rey%/ CastroI Wiel/ z ty*h
dorad*9w wzi4to z szereg9w tak zwany*h los ninos, *zyli dzie*i hiszpa+ski*h
ko%/nist9w, kt9rzy z-iegli do ,(RR po przegranej wojnie do%owejI Weteran
hiszpa+skiej rewol/*ji, "nri1/e 0ister 2arjan, zorganizowa na $/-ie $o%itety
O-rony Rewol/*ji, s1siedzk1 %ili*j4 tropi1*1 wszelkie przejawy kontrrewol/*yjnej
dywersjiI 7nny weteran wojny do%owej, genera Al-erto Baja, /tworzy sieO
partyzan*ki*h o-oz9w szkoleniowy*h
FB
I 8i%o tej po%o*y, $re%l nadal o-awia
CE
si4 otwar*ie zaangaowaO w /dzielanie %ilitarnego popar*ia dla rey%/ Castro,
kt9ry -y nadal z-yt daleki od ortodoksyjnego %arksiz%/I Wykorzystano wi4*
Cze*h9wI Gesieni1 przyle*iaa do Pragi delega*ja k/-a+ska pod przewodni*twe%
Ra/la Castro na roz%owy o wojskowej po%o*y Cze*hosowa*jiI Po%i%o przy#
zwy*zajenia do spania w -/ta*h oraz o-sesyjnego /podo-ania do prostyt/tek o
-lond wosa*h, ent/zjasty*znie %arksistowskie pogl1dy Ra/la zro-iy do-re
wraenie na gospodarza*hI (o*jalisty*zna Partia 0/dowa, t/%a*zy szef wydzia/
propagandy, 0/is 8as 8artin, wykorzyst/je Ra/la do wpywania na 2idelaR
KOso-i?*ie s1dz4, e 2idel jest anar*hist1, ale jego wrogo?O do (tan9w ,jed#
no*zony*h odda go w r4*e partii, zwasz*za je?li A%erykanie nadal -4d1 tak
g/pio reagowaOLI Pod*zas po-yt/ w Pradze Ra/l Castro otrzy%a od Chr/sz*zowa
zaproszenie do odwiedzenia 8oskwy
FC
I
$iedy Ra/l prze-ywa w Pradze, w paQdziernik/ !F! rok/, do 5awany
prze-ya radzie*ka Kdelega*ja k/lt/ralnaL pod przewodni*twe% -yego rezydenta
$GB w B/enos Aires, Aleksandra 7wanowi*za (zytowa, kt9ry pos/giwa si4
r9wnie nazwiskie% AleksiejewI Gego zadanie% -yo przygotowanie gr/nt/ do
nawi1zania stos/nk9w dyplo%aty*zny*hI (zytow podarowa Castro -/telk4 w9dki,
kilka soi*zk9w kawior/, al-/% fotografii z 8oskwy oraz zapewni, e narody
,wi1zk/ (owie*kiego *z/j1 Kg4-oki podziwL dla k/-a+skiej rewol/*ji i oso-i?*ie
2idela CastroI
Castro wprawnie otworzy -/telk4, rozkaza przynie?O -iskwity do kawior/,
nala, wypi, zak1siR
# KC9 za do-ra w9dka, jaki wspaniay kawiorVL # o?wiad*zy przyja*ielskoI
K(1dz4, e opa*a si4 nawi1zaO stos/nki handlowe ze ,wi1zkie% Radzie*ki%LI
# K,nako%i*ie, 2idel, ale *o z najwaniejszy%, ze stos/nka%i dyplo%aty*z#
ny%iWL # zapyta (zytowI
$iedy 8oskwa /znaa wresz*ie ofi*jalnie rey% Castro, w %aj/ !JE rok/,
(zitow powr9*i do 5awany no%inalnie jako rad*a k/lt/ralny i reprezentant
agen*ji :AA(, a w rze*zywisto?*i jako rezydent $GB
lFF
I Po po*z1tkowy*h wa#
hania*h, Chr/sz*zow /dziela teraz penego i p/-li*znie ent/zjasty*znego popar*ia
nowy% k/-a+ski% wadzo%, *ho*ia nie oso-ie 2idela CastroI W wygoszony% !
lip*a wojowni*zy% prze%9wienie o silny*h ak*enta*h antya%eryka+ski*h, Chr/sz*zow
zadeklarowaR K'*zyni%y wszystko dla popar*ia $/-y w jej wal*eXIII\I :eraz (tany
,jedno*zone nie s1 j/ poza zasi4gie%, tak jak -yo doty*h*zasLI .ast4pnego dnia
Che G/eTara *hwali si4, e $/-a jest -roniona przez Knajpot4niejsz1 si4
%ilitarn1 w historiiLI Castro i jego towarzysze za*z4li podkre?laO w swy*h prze#
%9wienia*h, e rewol/*ja k/-a+ska Kjest tylko pierwszy% krokie% do wyzwolenia
A%eryki >a*i+skiejL
FJ
I
Po%i%o drze%i1*y*h w*i1 skr/p/9w wo-e* ideologi*znej *zysto?*i Castro, w
8oskwie podziwiano jego s/k*esy w /trzy%ywani/ si4 / wadzy, *o z%ienio
z/penie strategi4 $GB i $re%la wo-e* A%eryki >a*i+skiejI :rady*yjna polityka
opierania si4 na sprawdzony*h ideologi*znie partia*h ko%/nisty*zny*h zostaa
zast1piona przez strategi4 /dzielania popar*ia doraQny% soj/szo% z najsilniejszy%i
r/*ha%i wyzwolenia narodowegoI 2iasko przygotowanego przez C7A w kwietni/
C
!J rok/ l1dowania w ,ato*e ;wi+, kt9re nie doprowadzio do planowanego
o-alenia Castro, skonio 8oskw4 do dalszego zrewidowania o*eny zna*zenia i
siy (tan9w ,jedno*zony*hI Okazao si4, e wsze*hpot4na A%eryka jest sa-a
nawet na wasny% podw9rk/
FH
I
2idel Castro r9nie reagowa na RosjanI A%-asador (iergiej $/driaw*ew nie
*ieszy si4 jego sy%pati1I Prawd4 %9wi1*, Castro go nie l/-iI Co innego rezydent
$GB Aleksander (zytow, z kt9ry% -lisko si4 przyjaQniI W %ar*/ !JA rok/ Castro
wyst1pi w telewizji i ogosi rozwi1zanie starej, twardogowej (o*jalisty*znej Partii
0/dowej, z kt9r1 /tosa%ia si4 $/driaw*ewI .a jej %iejs*e powoa $o%/nisty*zn1
Parti4 $/-y, a $/driaw*ewowi powiedzia, e-y si4 wynosiI 8oskw4 poprosi, e-y
a%-asadore% zosta (zitow, kt9ry w 5awanie wyst4powa pod nazwiskie% Aleksie#
jewI 8oskwa zgodzia si4
F(
I P9 rok/ p9Qniej narastaj1*a o-e*no?O radzie*ka na
$/-ie doprowadzia do naj-ardziej nie-ezpie*znego kryzys/ po 77 wojnie ?wiatowejI
Od po*z1tk/ !JA rok/ (tany ,jedno*zone zde*ydowanie prowadziy w j1d#
rowy% wy?*ig/ z-roje+I .a terenie '(A roz%iesz*zono j/ %i4dzy kontynentalne
po*iski -alisty*zne K8in/te%anL, za? w Wielkiej Brytanii i :/r*ji /r/*ho%iono
stanowiska rakiet ?redniego zasi4g/I Chr/sz*zow wykalk/lowa, e jedny% r/*he%
%oe prze*hyliO szal4 na swoj1 korzy?O, je?li zainstal/je sowie*kie wyrz/tnie na
$/-ie, odlegej od terytori/% '(A o nie*ae FE kilo%etr9wI Byo to hazardowe
po*i1gni4*ie, oparte nie tyle na o*ena*h wywiad/, ile na wasny% wy*z/*i/
Chr/sz*zowa, kt9ry generalnie nie do*enia (tan9w ,jedno*zony*h, a przede
wszystki% %odego prezydenta Gohna 2I $ennedySegoI ,a*hodnie de%okra*je s1
Kz-yt li-eralne, e-y wal*zyOL # t/%a*zy Chr/sz*zow w roz%owie z a%eryka+#
ski% poet1 Ro-erte% 2roste%
F!
I Brak zde*ydowania $ennedySego pod*zas nie#
/danej inwazji w ,ato*e ;wi+ przekona Chr/sz*zowa, e %ody prezydent jest
-ez-arwnyR KWie% na pewno, e $ennedy jest poz-awiony kr4gos/pa i og9lnie
%9wi1*, nie %a do?O odwagi, e-y odpowiedzieO na powaniejsze wyzwanieLI
Roz%iesz*zaj1* potaje%nie wasne po*iski rakietowe na $/-ie, ,(RR %ogo
postawiO prezydenta '(A wo-e* fakt/ dokonanego, na kt9ry, *hoO-y z opora%i, ale
-4dzie %/sia przystaO
7J&)
I 0ate% !JA rok/ te*hni*y sowie**y za*z4li wznosiO na
$/-ie wyrz/tnie rakiet z gowi*a%i n/klearny%i o zasi4g/ ponad B tysi4*y
kilo%etr9w i zdolno?*i osi1gni4*ia w *i1g/ kilk/ %in/t waniejszy*h %iast ws*hod#
niego wy-rzea (tan9w ,jedno*zony*hI
We wszystki*h wi4kszy*h kryzysa*h zi%nej wojny ,(RR dysponowa lepszy%i,
*zase% wr4*z o nie-o lepszy%i, infor%a*ja%i wywiadow*zy%i ni kraje ,a*hod/I W
trak*ie k/-a+skiego kryzys/ rakietowego, w paQdziernik/ !JA rok/, wywiad
a%eryka+ski po raz pierwszy dostar*za r9wnie do-re, a %oe nawet lepsze dane,
ni posiada $re%lI Byo to *z4?*iowo spowodowane fakte%, e ognisko kryzys/
znajdowao si4 zaledwie o FE kilo%etr9w od (tan9w ,jedno*zony*h, ale d/1
rol4 odegra te ol-rzy%i skok te*hnologi*zny a%eryka+skiego syste%/ z-ierania
infor%a*ji wywiadow*zy*hI Przede wszystki% w rozpoznani/ lotni*zy%I
W !FF rok/ prezydent "isenhower zaproponowa ,(RR wprowadzenie polityki
Kotwartego nie-aL, *o ozna*zao, e o-ie strony zezwol1 na o-serwa*j4 instala*ji
C A
%ilitarny*h z powietrzaI 8oskwa od%9wiaI (tany ,jedno*zone ogosiy j1 jedno#
stronnie i za*z4y wysyaO nad sowie*kie terytori/% rozpoznaw*ze sa%oloty '#A,
oper/j1*e na p/apie HE EEE st9pI ,estrzelenie takiego sa%olot/ i %oskiewski pro*es
pilota Gary Powersa w !JE rok/, nie powstrzy%a te%pa z%ianI W *i1g/ kilk/
%iesi4*y '(A wystrzeliy pierwszego satelit4 szpiegowskiegoI Wprawdzie
po*z1tkowo fotografie z satelit9w nie %iay tej ostro?*i, *o zdj4*ia zro-ione z
sa%olot9w '#A, ale za to satelita -y poza zasi4gie% o-rony prze*iwlotni*zejI 6o !JB
rok/ $re%l przysta dyskretnie na stosowanie satelit9w w rozpoznani/ lotni*zy% i
radiowywiadzieI
Od poowy lat pi4Odziesi1ty*h za*z4a si4 te poprawiaO, *hoO nie tak raptownie,
syt/a*ja ,a*hod/ w dziedzinie wywiad/ trady*yjnegoI Wiosn1 !J rok/ (7( /dao
si4 zwer-owaO najlepszego za*hodniego agenta okres/ zi%nej wojnyI P/kownik Oleg
Pie+kowski -y ofi*ere% GR', oddelegowany% do pra*y w Pa+stwowy% $o%ite*ie
.a/ki i :e*hnikiI PrzyjaQni si4 z szefe% GR', generae% 7wane% Aleksandrowi*ze%
(ierowe%, oraz dow9d*1 wojsk rakietowy*h i artylerii l1dowej, %arszakie%
(iergieje% (iergiejewi*ze% Waren*owe%I 8ateria dostar*zony przez Pie+kowskiego
# nie%al FFEE zj4O wykonany*h aparate% 8ino^ w *i1g/ M %iesi4*y # -y po prost/
-ez*ennyI O-ej%owa akt/alne zestawienia %i4dzy kontynentalny*h po*isk9w
-alisty*zny*h &,(RR posiada i*h o kilka tysi4*y %niej, ni przyp/sz*za wywiad
a%eryka+ski), pro*ed/ry alar%/ rakietowego, pro*ed/ry sprawdzania i odpalania
po*isk9w (trategi*zny*h (i Rakietowy*h oraz dane statysty*zne doty*z1*e *elno?*i
rakiet i /sterek wykrywany*h pod*zas strzela+ pr9-ny*hI 8ateriay Pie+kowskiego
wskazyway, e Ar%ia Czerwona *oraz -ardziej polega na po*iska*h i szeroko
zakrojony% progra%ie wojny *he%i*znej, *o z%/sio .A:O do rewizji wasnej
strategiiI W sz*zytowy% okresie dziaania, dok/%enty dostar*zane przez
Pie+kowskiego st/diowao AE analityk9w a%eryka+ski*h oraz E -rytyjski*h, -owie%
tak *enny agent prowadzony -y wsp9lnie przez C7A i (7(
J
I
6o-ra orienta*ja wywiadow*za ,a*hod/ %iaa de*yd/j1*e zna*zenie dla po#
kojowego rozwi1zania kryzys/ k/-a+skiego, zani% jesz*ze po*iski rakietowe zostay
zainstalowane na wyrz/tnia*hI Pierwsze zdj4*ia -/dowany*h stanowisk po*isk9w
-alisty*zny*h zostay wykonane C paQdziernika przez le*1*y nad $/-1 sa%olot
zwiadow*zy '#AI Anality*y C7A %ogli zidentyfikowaO *harakter taje%ni*zy*h
konstr/k*ji, poniewa Pie+kowski dostar*zy w*ze?niej ?*i?le tajne plany
posz*zeg9lny*h faz -/dowy stanowisk rakietowy*hI Przefotografowa je w dow9dztwie
wojsk rakietowy*h i artylerii l1dowej, gdzie /zyska do ni*h niefor%alny dost4p,
powo/j1* si4 na przyjaQ+ z %arszakie% Waren*owe%
lJA
I
,ro-ione nad $/-1 fotografie prezydent $ennedy otrzy%a J paQdziernikaI
.aty*h%iast powoa ?*i?le tajn1 gr/p4 dowodzenia zwan1 "^Co% # $o%itet
Wykonaw*zy .arodowej Rady Bezpie*ze+stwa &"^e*/tiTe Co%%ittee of the .ational
(e*/rity Co/n*il), kt9ra przez B dni kryzys/ ?ledzia rozw9j syt/a*ji z %in/ty na
%in/t4I 6o ! paQdziernika kolejne loty rozpoznaw*ze sa%olot9w '#A dostar*zyy
"^Co% dowody wznoszenia ! stanowisk po*isk9w -alisty*zny*hI :rzy dni p9Qniej, AA
paQdziernika, prezydent $ennedy ogosi -lokad4 %orsk1 $/-y
CB
w *el/ wy%/szenia K?*isej kwarantanny na wszelkie -ronie ofensywne, transpor#
towane na $/-4LI Przez nie%al tydzie+ ?wiat y w *ieni/ n/klearnej zagady
lfiB
I
Waszyngto+ska rezydent/ra $GB odegraa aktywn1 rol4 zar9wno w stworzeni/,
jak i w zaagodzeni/ kryzys/ k/-a+skiegoI O-ok z-ierania infor%a*ji wypeniaa
r9wnie dwa inne zadaniaR zapewniaa prywatny kana ko%/nika*ji z Biay%
6o%e% oraz rozsiewaa dezinfor%a*j4 na te%at sowie*ki*h stanowisk rakietowy*h na
$/-ieI Osi1 o-/ ty*h opera*ji -y Gieorgij .ikitowi*z Boszakow, ofi*er $GB
pra*/j1*y w Waszyngtonie jako dziennikarz
JC
I Przez ponad rok przed kryzyse%
rakietowy% Boszakow dziaa jako Kgor1*a liniaL oraz Ktajny kana ko%/nika*ji
%i4dzy Gohne% $ennedy% a .ikit1 Chr/sz*zowe%LI
W %aj/ !J rok/ pewien a%eryka+ski dziennikarz przedstawi Boszakowa
-rat/ prezydenta, Ro-ertowi $ennedySe%/, kt9ry -y jedny% z naj-liszy*h wsp9#
pra*ownik9w GohnaI Od tego *zas/ o-aj panowie spotykali si4 *o dwa tygodnie
7fiF
I Gak
si4 wydaje, Ro-ert $ennedy nigdy nie przyp/sz*za, e Boszakow, kt9rego
K/*z*iwo?OL wywara na ni% ol-rzy%ie wraenie, -y ofi*ere% $GBI ,godnie z
opini1 $ennedySegoR
Byh on przedstawi*iele% Chr/sz*zowaXIII\I ,a kady% raze%, kiedy %ia jak1? wiado#
%o?O do przekazania prezydentowi &a %oe ra*zej kiedy Chr/sz*zow %ia), al-o kiedy
prezydent %ia jak1? wiado%o?O dla Chr/sz*zowa, sza ona przez Georgija Boszako#
waXIII\I (potykae% si4 z ni% w -ardzo r9ny*h sprawa*h
lJJ
I
Boszakow przekona Ro-erta $ennedySego, e potrafi skr9*iO drog4 i wy%in1O
nad4ty protok9 ofi*jalnej dylo%a*jiI ,apewni, e zna spos9- %y?lenia Chr/sz#
*zowa oraz K%9wi prosto i otwar*ie, -ez -awienia si4 w politykierstwo i *hwyty
propagandoweLI ,godnie z ty%, *o %9wi Boszakow, Ko-ie strony skorzystayL z
tajnego kana/ ko%/nika*ji, jaki i% zaoferowaR K8/sz4 przyznaO, e dialog
Chr/sz*zow#$ennedy na-iera otwarto?*i i -ezpo?rednio?*i dosownie z przesania na
przesanieL
JH
I
W okresie narastania kryzys/ rakietowego g9wn1 f/nk*j1 prowadzonej przez
$GB Kgor1*ej liniiL -ya po%o* w ka%/flowani/ o-e*no?*i sowie*ki*h po*isk9w
?redniego zasi4g/ na $/-ie, zani% nie zostan1 one zainstalowane i Waszyngton
stanie przed fakte% dokonany%I J paQdziernika !JA rok/ Boszakow spotka si4 z
Ro-erte% $ennedy% przynosz1* posanie od Chr/sz*zowaI ,azwy*zaj $ennedy
traktowa te spotkania niefor%alnie, przyj%owa go?*ia -ez %arynarki, z rozpi4ty%
konierzykie% i pol/zowany% krawate%I :y% raze% jednak at%osfera -ya z/penie
innaR
W prze*iwie+stwie do doty*h*zasowy*h spotka+, gospodarz -y w *ie%ny% garnit/rze, a
jego rozwi*hrzone zwykle wosy -yy gadko /*zesane, z wyraQny% przedziakie%I
:warz %ia %artw1 i -ez wyraz/XIII\I Ro-ert -y s/*hy i ofi*jalnyI Wszystko to zdawao
si4 podkre?laO ofi*jalny *harakter naszego spotkaniaI
.ast4pnie Boszakow przekaza przesanieR
CC
Pre%ier Chr/sz*zow jest zaniepokojony syt/a*j1 stwarzan1 wok9 $/-y przez (tany
,jedno*zoneI Powtarza%y, e ,wi1zek Radzie*ki dostar*za $/-ie wy1*znie /z-rojenie o
*harakterze o-ronny%, z za%iare% o*hrony zdo-y*zy k/-a+skiej rewol/*jifIII\I
Ro-ert $ennedy poprosi Boszakowa, e-y powoli powt9rzy przesanie, za#
notowa je i odda sekretar*e do przepisaniaI K.o do-raI Przeka4 przesanie
pre%iera Chr/sz*zowa prezydentowi, a on, je?li /zna to za wskazane, /dzieli
odpowiedzi za %oi% po?redni*twe%LI
.ast4pnego dnia Boszakow zosta zaproszony na l/n*h przez zaprzyjaQnionego z
prezydente% dziennikarza, Charlesa BartlettaI Bartlett powiedzia, e Gohn $ennedy
*h*e otrzy%aO przesanie Chr/sz*zowa Ksz*zeg9owo na pi?%ie, a nie w notatka*h
-rataLI Boszakow powt9rzy sowo w sowo to, *o powiedzia Ro-ertowi
$ennedySe%/I Bartlett zapisa tekst przesania i odda je prezydentowi
lJM
I 6ziewi4O dni
p9Qniej Gohn $ennedy otrzy%a wykonane z sa%olot/ '#A fotografie -/dowany*h na
$/-ie sowie*ki*h stanowisk rakietowy*hI 6orad*a prezydenta, :heodore (orensen,
wspo%inaR
Prezydent $ennedy przyzwy*zai si4 polegaO na Boszakowie jako kanale -ezpo?redniej,
prywatnej ko%/nika*ji z Chr/sz*zowe% i *z/ si4 oso-i?*ie osz/kany%I By prywatnie
osz/kany%
Jj)
I
Bartlett zaprosi AC paQdziernika Boszakowa do $rajowego $l/-/ Prasy w Wa#
szyngtonie i pokaza %/ AE fotografii zro-iony*h z '#A, przedstawiaj1*y*h wy#
rz/tnie rakietoweI ,dj4*ia w*i1 %iay w prawy% g9rny% rog/ napis K:ylko do
wiado%o?*i prezydentaLI Bartlett zapyta BoszakowaR
K.o i *o na to powiesz, GeorgijW ,ao4 si4, e wiedziae? o ty%, e %a*ie
rakiety na $/-ieLI
Wedle rela*ji Boszakowa %ia on odpowiedzieOR
K.igdy nie widziae% taki*h fotografii i nie %a% poj4*ia, *o na ni*h jestI
8oe to -oiska do -ase-all/WL
.ast4pnego dnia fotografie zostay op/-likowaneI Bartlett zn9w zatelefonowa
do BoszakowaI Wed/g s9w Boszakowa, roz%owa prze-iegaa w nast4p/j1*y
spos9-R
K(/*haj, Georgij, %a*ie rakiety na $/-ie, *zy nie %a*ieWL
K.ie %a%yLI
KO$, Bo--y prosi, e-y *i przekazaO, e %a*ieI Chr/sz*zow to dzisiaj po#
twierdziI Prezydent wa?nie dosta od niego telegra% z 8oskwyLI
Wiado%o?O ta Kspada na %nie jak gro% z jasnego nie-aL # wspo%ina Bo#
szakow
H&
I
6yskredyta*ja Boszakowa z%/sia 8oskw4 do sz/kania nowego Kpo/fnego
kana/ 1*zno?*iL z Biay% 6o%e%I .ast4p*1 Boszakowa zosta rezydent $GB w
Waszyngtonie, Aleksander (ie%ionowi*z 2eklisow, kt9ry zaro-i na do-r1
opini4 Centrali odnosz1* s/k*esy w ko+*/ lat *zterdziesty*h w 0ondynie, gdzie
-y ofi*ere% sek*ji PR # wywiad/ polity*znegoI B4d1* w lata*h !JE#!JC
CF
rezydente% w Waszyngtonie, /ywa nazwiska 2o%in
H
I Okoo godziny AIBE nad
rane%, AJ paQdziernika, zatelefonowa on do korespondenta dyplo%aty*znego
sie*i A%eri*an Broad*asting Corporation, Gohna (*ali, o kt9ry% wiedzia, e %a
dost4p do Biaego 6o%/I 2eklisow wydawa si4 podesk*ytowanyI Poprosi (*ali,
e-y spotka si4 z ni% za E %in/t w resta/ra*ji O**idental przy PennsylTania
ATen/eI W resta/ra*ji o?wiad*zy, e %a wan1 wiado%o?O do przekazaniaI Czy w
za%ian za wy*ofanie rakiet z $/-y (tany ,jedno*zone -4d1 gotowe p/-li*znie
zoyO o-ietni*4, e nigdy nie dokonaj1 inwazji na $/-4W KCzy %9g-y pan to
sprawdziO / swoi*h wysoko postawiony*h Qr9de w departa%en*ie stan/WL # prosi
2eklisowI O-aj panowie spotkali si4 ponownie o HIBF wie*zore%, w kawiarni
hotel/ (tadtler 5iltonI (*ali o?wiad*zy, e kons/ltowa si4 z sekretarze% stan/
6eane% R/skie%, kt9ry jest zainteresowany s/gesti1 2eklisowaI 6o tego *zas/ z
8oskwy nadesza d/ga i -ardzo e%o*jonalna depesza od Chr/sz*zowa, zawieraj1*a
%niej wi4*ej t4 sa%1 propozy*j4
%
I 2or%alnie poroz/%ienia nie zawarto, ale
propozy*ja zoona przez 2eklisowa staa si4 podstaw1 rozwi1zania kryzys/I
Chr/sz*zow zapowiedzia AM paQdziernika, e sowie*kie stanowiska rakietowe na
$/-ie zostan1 roz%ontowaneI W za%ian (tany ,jedno*zone zagwarantoway, e nie
zaatak/j1 $/-y, a roz%iesz*zone w :/r*ji rakiety typ/ G/piter, kt9ry*h warto?O
opera*yjna ko+*zya si4, zostan1 wy*ofaneI Po%i%o ty*h kon*esji, pokerowe
zagranie Chr/sz*zowa zako+*zyo si4 spektak/larny% fiaskie%I
G9wny% kopote% Chr/sz*zowa zaraz po zaagodzeni/ kryzys/ rakietowego
-yo spa*yfikowanie 2idela Castro, kt9ry szala ze zo?*i, widz1*, jak 8oskwa
rozgrywa parti4 poza jego ple*a%iI ,adanie /spokojenia k/-a+skiego przyw9d*y
spado na rezydenta#a%-asadora Aleksandra (zitowa, kt9ry nadal *ieszy si4 przyjaQni1
CastroI (zytow *hwali si4 p9Qniej w %oskiewskiej Centrali, e w *zasie kryzys/
rakietowego -y g9wny% dorad*1 CastroI 2idel traktowa ponoO a%-asad4 jak sw9j
dr/gi do% i raze% z (zitowe% gotowali *zase% posiki w a%-asadzkiej k/*hni
%
I
Oleg Pie+kowski, kt9rego infor%a*je odegray tak d/1 rol4 w k/-a+ski%
kryzysie, zosta aresztowany, kiedy sp9r osi1gn1 sz*zytI ;lade%, kt9ry doprowadzi 77
,arz1d G9wny na trop Pie+kowskiego, -y dro-ny epizod, kt9ry zdarzy si4 na
po*z1tk/ !JA rok/, pod*zas o-serwa*ji a%-asady -rytyjskiej w 8oskwieI 6o
!F! rok/ $GB -yo przekonane, e powaniejsze wywiady za*hodnie nie ryzyk/j1
kontakt9w z rosyjski%i agenta%i na terenie ,(RR i korzystaj1 najwyej z %artwy*h
skrzynek kontaktowy*hI Gednake w paQdziernik/ !F! rok/ aresztowano ofi*era
GR', podp/kownika Piotra Popowa, kt9rego C7A zwer-owaa sze?O lat w*ze?niej w
Wiedni/I Od tego *zas/ Pop9w przekazywa %ateriay ofi*erowi prowadz1*e%/ w
8oskwie pod*zas K%ijanekL, na przykad prze*hodz1* o-ok niego na /li*yI
Wykry*ie te*hniki /ywanej przez Popowa skonio w !JE rok/ szefa 77 ,arz1d/
G9wnego, generaa Olega 8i*hajowi*za Gri-anowa, do zarz1dzenia totalnej
inwigila*ji wszystki*h pra*ownik9w a%-asad Wielkiej Brytanii i (tan9w ,jed#
no*zony*hI Ak*je trway kilka tygodni i od-yway si4 dwa razy do rok/I :a
giganty*zna opera*ja o-ej%owaa r9wnie rodziny dyplo%at9w, korespondent9w
prasowy*h i prze-ywaj1*y*h na stae -iznes%en9wI 7nwigil/j1*y personel dostar*za
CJ
g9wnie 377 3arz4d $GB &o-serwa*ja), dziaaj1* na zle*enie 77 3arz4du G9wnegoI
.a po*z1tk/ !JA rok/ jedna z o-serw/j1*y*h ekip ?ledzia on4 ofi*era (7(, kt9ry
prowadzi Pie+kowskiegoI Pani Ganet Chishol% wysza z a%-asady, e-y ode-raO od
niego kolejn1 przesyk4I W rejonie Ar-at/ f/nk*jonari/sze 377 ,arz1d/ dostrzegli
K%ijank4L pani Chishol% z nie zidentyfikowany% Rosjanine%I 6w9*h inwigil/#
j1*y*h poszo za pani1 Chishol%, kt9ra wr9*ia do a%-asadyI .ie %aj1* instr/k*ji, nie
*h*ieli jej zatrzy%ywaO i 1daO oddania pa*z/szki, kt9r1 przed *hwil1 otrzy%aaI
$olejna dw9jka o-serwator9w /daa si4 za Rosjanine%, ale w *i1g/ AE %in/t
stra*ia go z o*z/I Od tej *hwili 77 3arz4d G9wny wiedzia j/, e (7( %a w
8oskwie agentaI Podejrzewano nawet, e -yO %oe jest to szeroka siatka
agent/ralna, ale nadal nie posiadano adny*h wskaz9wek, kt9re -yy-y po%o*ne w
identyfika*ji nieznanego RosjaninaI
Pewno?O sie-ie Pie+kowskiego doprowadzia wkr9t*e do wpadkiI Wszys*y
ofi*erowie GR' i $GB, kt9rzy odwiedzali za*hodnie a%-asady, %/sieli otrzy%aO
w*ze?niej r/tynow1 zgod4 77 3arz4du G9wnego $GBI Pie+kowski przyszed na
przyj4*ie w a%-asadzie -rytyjskiej nie pytaj1* o tak1 zgod4I $iedy 77 3arz4d
G9wny wyst1pi ze skarg1, szef GR' i ko%pan od kieliszka Pie+kowskiego,
genera (ierow napisa /spokajaj1*y list w jego o-ronieI (zef 77 3arz4du G9wnego,
genera Gri-anow, ofi*jalnie przyj1 wyja?nienie, ale swoi% l/dzio% nakaza
wzi1O Pie+kowskiego pod -a*zn1 o-serwa*j4 w do%/ i w pra*yI ,dalnie sterowana
ka%era, wy*elowana w jego okna z s1siedniego %ieszkania, za/waya, jak /wanie
nastraja radio, *zego? s/*ha z napi4*ie% i *o? not/jeI
$olejny -1d Pie+kowski popeni w lip*/ !JA rok/, kiedy do 8oskwy przy#
je*ha -rytyjski -iznes%an GreTille Wynne, kt9rego (7( /ywaa *zasa%i w *harak#
terze k/rieraI Pie+kowski odwiedzi go w aparta%en*ie hotel/ 'krainaI G/ tylko ten
fakt %9g wywoaO podejrzenia 77 ,arz1d/ G9wnegoI .a do%iar zego, po
wej?*i/ do aparta%ent/ otworzy go?no radio i odkr4*i krany w azien*e, a-y
za%askowaO gosI :e*hniko% Gri-anowa /dao si4 jednak odszyfrowaO /rywki
roz%owy, kt9re -yy p9Qniej koronny% dowode% szpiegostwa Pie+kowskiegoI
8aj1* takie poszlaki, 77 ,arz1d G9wny wysa na waka*je nad 8orze Czarne
rodzin4 %ieszkaj1*1 nad Pie+kowski%I W %ieszkani/ /%iesz*zono ekip4 te*h#
nik9w, kt9rzy wywier*ili %a1 dzi/rk4 w s/fi*ie i wp/?*ili o-iektyw %iniat/rowej
ka%ery, kt9ra KdojrzaaL, jak Pie+kowski ro-i zdj4*ia aparate% 8ino^, pos/g/je
si4 ksi1k1 kodow1 i zestawa%i jednorazowy*h kl/*zyI Pozostao tylko dokonaO
gr/ntownej rewizji %ieszkania, ale trze-a -yo w ty% *el/ /s/n1O Pie+kowskiego na
kilka dni z 8oskwyI .a pro?-4 77 ,arz1d/ G9wnego toksykolodzy $GB
pos%arowali krzeso Pie+kowskiego tr/j1*1 s/-stan*j1, kt9ra wywoaa kr9tk1,
le*z gwatown1 *horo-4I 0ekarze GR', zapewne poinfor%owani, o *o *hodzi,
wyja?nili Pie+kowskie%/, e %/si sp4dziO kilka dni w szpital/I W *i1g/ ty*h kilk/
dni 77 3arz4d G9wny znalaz w jego %ieszkani/ typowy zestaw szpiegowski*h
narz4dziI .ie aresztowano go jednak, sadz1*, e je?li pozostanie na wolno?*i,
naprowadzi na ?lad pozostay*h szpieg9w szerszej siatki agent/ralnej
HC
I
Radiowywiad, kt9ry skorzysta na podj4ty*h przez $GB penetra*ja*h .(A i
a%-asady (tan9w ,jedno*zony*h, -y prawdopodo-nie dla $re%la g9wny%

CH
AH @ $GB
Qr9de% infor%a*ji pod*zas kryzys/ k/-a+skiegoI Po zako+*zeni/ kryzys/ Chr/sz#
*zow %ia Kpo*hwaliO GR' za dostar*zanie %/ infor%a*ji po*hodz1*y*h z roz%9w
telefoni*zny*h w Waszyngtonie, kt9re wyja?niy %/ syt/a*j4 i zapoznay z prze#
-iegie% dysk/sji w a%eryka+ski*h koa*h ofi*jalny*h, *o po%ogo w ostate*zny%
rozwi1zani/ kryzys/L
lHF
I , /wagi na szy-ko?O, z jak1 rozwija si4 kryzys, oraz
dyskre*j4, jak1 oto*zono spotkania "^Co%, nas/*h i radiowywiad %9g przekazaO
-ardzo ograni*zony o-raz pro*es/ podej%owania de*yzji przez prezydenta oraz
%a1 gr/p4 jego naj-liszy*h dorad*9wI 8oskiewska Centrala pilnie %onitowaa
waszyngto+skiego rezydenta 2eklisowa, e-y dostar*zy wresz*ie jakie? wiarygodne
infor%a*je wywiadow*zeI G9wne Qr9do 2eklisowa w Waszyngtonie -yo podo-ne do
Pie+kowskiegoI By ni% ofi*er a%eryka+skiego wywiad/ wojskowego o kryptoni%ie
(asza, zwer-owany przez 8i*haia Aleksandrowi*za (zaliapina w !F! rok/,
kiedy sta*jonowa w a%eryka+ski% garnizonie w .ie%*ze*hI K(aszaL -y
naje%nikie%, kt9ry szpiegowa za pieni1dze, gdy ro%ans z kosztown1 nie%ie*k1
ko*hank1 wp4dzi go w d/giI W za%ian za pieni1dze $GB za*z1 po*z1tkowo
dostar*zaO, jak to okre?li G/rij .osenko, K*ae ad/nkiL dok/%ent9w wywiad/
wojskowegoI W trak*ie kryzys/ k/-a+skiego K(aszaL prze-ywa w Waszyngtonie,
ale nie %ia dost4p/ do %ateria9w "^Co% i %9g najwyej dostar*zaO %ateriay
niskiego sz*ze-la /tajnienia
7Hfi
I
K(aszaL przey k/-a+ski kryzysI Pie+kowski nieI Wa?nie nadszed sz*zyt
kryzys/, kiedy ka%era w s/fi*ie pokazaa, jak ogl1da faszywy paszportI O-awiaj1*
si4, e ptaszek %oe wyfr/n1O, Gri-anow wyda rozkaz naty*h%iatowego aresz#
towaniaI (7( i C7A zorientoway si4, e i*h agent zosta aresztowany, dopiero A
listopadaI :ego dnia na s/pie la%py pojawi si4 znak infor%/j1*y %oskiewsk1
pla*9wk4 C7A, e Pie+kowski zostawi %ateria do od-ior/ w %artwej skrzyn*e
kontaktowejI Gednake ofi*er C7A, kt9ry poje*ha ode-raO %ateria, zosta naty*h#
%iast zatrzy%any przez $GB i %/sia odwoaO si4 do i%%/nitet/ dyplo%aty*znegoI
Gego aresztowanie wywoao ko%i*zn1 rywaliza*j4 -i/rokraty*zn1 wewn1trz 77
,arz1d/ G9wnegoI 6o %o%ent/ zatrzy%ania ofi*era C7A w $GB s1dzono, e
Pie+kowski jest prowadzony wy1*znie przez (7(I Gego spraw4 prowadzi wi4*
dr/gi wydzia &Wielka Brytania, $anada, A/stralazja) 77 ,arz1d/ G9wnego, kt9ry nie
wtaje%ni*za w swoje dziaania pierwszego wydzia/, zaj%/j1*ego si4 sprawa%i
a%eryka+ski%iI 2/nk*jonari/sz dr/giego wydzia/, kt9ry aresztowa ofi*era C7A,
nie *h*ia po*z1tkowo /wierzyO, e %a do *zynienia z A%erykanine% i w%awia w
niego, e jest Brytyj*zykie%I $iedy oszoo%iony ofi*er C7A /dowodni, e jest
A%erykanine%, dr/gi wydzia, k/ nie /krywane%/ niezadowoleni/, %/sia po#
dzieliO si4 saw1 sprawy Pie+kowskiego z rywala%i z pierwszego wydzia/I
Pie+kowski -y -r/talnie tort/rowany pod*zas d/gi*h przes/*ha+I W %aj/ !JB
rok/ zosta skazany na ?%ierO w pro*esie pokazowy% i rozstrzelany
lHH
I Wykry*ie
Pie+kowskiego okryo niesaw1 jego towarzysza wsp9lny*h pija+stw, generaa (iero#wa,
-yego przewodni*z1*ego $GBI Wkr9t*e po aresztowani/ Pie+kowskiego, (ierow zosta
zdj4ty z kierowni*twa GR'I .ie*o p9Qniej, po wielkiej pijaty*e, strzeli so-ie w gow4
w -o*znej /li*z*e %oskiewskiego Ar-at/I Gedyny% ?lade% jego ?%ier*i -y %ay
nekrolog w prasie, podpisany przez anoni%ow1 gr/p4 -yy*h towarzyszy
H$
I
0ozdzia> TH
Era Bre6niewaF Ws0&*/ Trze0i Gwiat i Ca0&*
!JC#!HAD!HB
Chr/sz*zow zrazi so-ie nie%al wszystki*h *zonk9w kierowni*twa partiiI
$/-a+ski kryzys rakietowy postrzegany -y jako /pokorzenie ,(RRI 6oszy do
tego fatalne z-iory w !JB rok/, po kt9ry*h Chr/sz*zow z%/szony -y nar/szyO
zapasy zota i dewiz, e-y zak/piO z-oe na ,a*hodzieI Rosja po raz pierwszy
%iaa /je%ny -ilans patni*zy w handl/ zagrani*zny%, a $GB otrzy%ao nowe
zadanie # o-serwowaO r/*h *en na %i4dzynarodowy% rynk/ z-9SI G9wny%
Qr9de% niezadowolenia -ya nie/staj1*a reorganiza*ja partii i aparat/ pa+stwa, *o
wywoywao zaniepokojenie tysi4*y aparat*zyk9w, stale zagroony*h /trat1 stano#
wiskaI
W?r9d naj-ardziej aktywny*h spiskow*9w, wspo%agaj1*y*h wrog9w Chr/sz#
*zowa w prezydi/% -yli (zelepin i jego protegowany (ie%i*zastny, kt9ry kaza
zaoyO pods/*h na prywatne linie telefoni*zne pierwszego sekretarzaI (yn Chr/sz#
*zowa, (iergiej, skary si4 nawetR K6oty*h*zas zawsze %y?lae%, e $GB oraz
inne s/-y spe*jalne s1 po to, e-y na% po%agaOI .aglefIII\ znikn1 gdzie? wielki
protektor, a pojawi si4 wielki *ie+ ?ledz1*y kady nasz r/*hLI
, po%o*1 $GB spiskow*y zdoali osi1gn1O zasko*zenieI Gesieni1 !JC rok/,
wyjedaj1*ego na waka*je nad 8orze Czarne Chr/sz*zowa egna t/% /?%ie*h#
ni4ty*h towarzyszy, ale B paQdziernika wezwano go nagle do 8oskwy na nad#
zwy*zajne posiedzenie prezydi/%I $iedy wyl1dowa, na lotnisk/, za%iast gr/pki
naj-liszy*h wsp9pra*ownik9w *zeka tylko (ie%isz*zastny oraz starszy ofi*er
-ezpie*ze+stwa z $GBI ,godnie z rela*j1 syna Chr/sz*zowa, (e%isz*zastny -y
zdenerwowanyI Po*hyli si4 do Chr/sz*zowa i szepn1R KWszys*y ze-rali si4 na
$re%l/ i *zekaj1 na WasLI K.o to jedzie%yVL # odpar Chr/sz*zow
A
I
(ie%i*zastny twierdzi p9Qniej, e kilk/ koleg9w Chr/sz*zowa s/gerowao,
e-y go aresztowaO, ale prezydi/% -yo te%/ prze*iwneI Postanowiono, e je?li
-4dzie si4 opiera, to pokae %/ si4 dowody jego dziaalno?*i z lat stalinowski*h
*zystek na 'krainieI 7nny spiskowie*, G/rij Andropow, wyja?nia pewne%/ *zon#
kowi $CR KGe?li Chr/sz*zow -4dzie si4 /piera, to -4dzie%y z%/szeni pokazaO %/
dok/%enty z jego podpise%, doty*z1*e aresztowa+ z lat !BF#!BHL
B
I
Chr/sz*zow nie trzy%a si4 k/r*zowo wadzy i szy-ko pogodzi si4 z nie/nik#
niony%I W za%ian za *i*he odej?*ie i po%o* w naj-ardziej pynny% przekazani/
wadzy od *zas9w rewol/*ji zezwolono %/ na zatrzy%anie %ieszkania na 0enino#
wski*h Wzg9rza*h, da*zy, sa%o*hod/ s/-owego oraz wyzna*zono e%eryt/r4 w
wysoko?*i FEE r/-li %iesi4*znieI KRezygna*j4L Chr/sz*zowa /%otywowano
C!
w prasie Kzaawansowany% wiekie% i zy% stane% zdrowiaLI ,araz po rezygna*ji
prasa o ni% za%ika, tak jak-y przesta istnieOI 6opiero w !HE rok/ KPrawdaL
wspo%niaa o ni% za%iesz*zaj1* kr9tk1 wiado%o?O o ?%ier*i e%eryta .I(I Chr/sz#
*zowa
C
I
,a sprawne przygotowanie odej?*ia Chr/sz*zowa (zelepin i (ie%i*zastny
zostali nagrodzeni awansa%i w hierar*hii partyjnejI (zelepin zosta od raz/ peny%
*zonkie% prezydi/%I .ie %/sia od-ywaO sta/ zast4p*y *zonka -ez prawa
gos/I .ato%iast (ie%isz*zastny zosta dokooptowany jako peny *zonek do
$o%itet/ CentralnegoI Prawdziwy% zwy*i4z*1 okaza si4 jednak nast4p*a Chr/sz#
*zowa na stanowisk/ pierwszego sekretarza # 0eonid 7lji*z BrzeniewI
Wi4kszo?O *zonk9w prezydi/% traktowaa prawdopodo-nie Breniewa jako
lidera przej?*iowego, a okazao si4, e -y on, po (talinie, najd/ej rz1dz1*y%
przyw9d*1 -olszewi*ki%I Wprawdzie w lata*h Gor-a*zowa rz1dy Breniewa
krytykowano jako Ker4 stagna*jiL, to jednak w poowie lat sze?dziesi1ty*h polityka
Breniewa spotykaa si4 z pen1 apro-at1 konserwatywnej wi4kszo?*i aparat/
partyjnego, kt9ry widzia w niej er4 sta-iliza*ji po nieprzewidywalny*h ekspery%enta*h
Chr/sz*zowa i *zasa*h wie*zny*h o-aw o wasne stanowiskoI W lata*h !FJ#
!J Chr/sz*zow wy%ieni ponad dwie trze*ie sekretarzy na sz*ze-l/ o-asti oraz
poow4 *zonk9w $o%itet/ CentralnegoI Breniew rz/*i haso Ksta-iliza*ji kadrL,
*o ozna*zao gwaran*j4 stanowisk dla f/nk*jonari/szy partyjny*hI "ra
sta-iliza*ji lat sze?Odziesi1ty*h staa si4 w lata*h siede%dziesi1ty*h er1 geronto#
kra*jiI 8i4dzy rokie% !JJ, kiedy prezydi/% prze%ianowano z powrote% na
-i/ro polity*zne, a ?%ier*i1 Breniewa w !MA rok/, ?rednia wiek/ *zonk9w
polit-i/ra wzrosa z FJ do JM latI W sa%y% apara*ie panowaa zasada nie od-ierania
przywilej9wI 's/wani z wysoki*h stanowisk w partii -yli przes/wani na %niej
prestiowe sz*ze-le no%enklat/ry, ale zatrzy%ywali prawo do da*zy, sa%o*hod/ i
inny*h przywilej9w
F
I
Wraz z ods/ni4*ie% Chr/sz*zowa wstrzy%ana zostaa destaliniza*ja, a sa%
(talin zosta *z4?*iowo zreha-ilitowanyI .ato%iast z po%o*1 (zelepina, (ie%i*zastny
do-ra si4 do dysydent9w, w kt9ry*h o-aj widzieli narz4dzie inspirowanego przez
,a*h9d plan/ Kideologi*znego sa-ota/LI W ?rodowisk/ rosyjski*h intelekt/alist9w
(ie%i*zastny zasyn1 pot4pienie% Borysa PasternakaI Op/-likowanie %o/tora
Oyago na ,a*hodzie w !FM rok/ sko%entowa -owie% kr9tki%R K.awet ?winia nie
sra ta%, gdzie jeLI
.ie*h4O (ie%i*zastnego do intelekt/alist9w od*z/li dwaj pisarze, kt9rzy w !JE
rok/ nie?li tr/%n4 Borysa Pasternaka i tak jak on wayli si4 p/-likowaO na
,a*hodzie Kwywrotow1L tw9r*zo?OI Andriej (iniawski i G/lij 6aniel zostali aresz#
towani we wrze?ni/ !JF rok/, na rozkaz przewodni*z1*ego $GBI W pro*esie
pokazowy% w l/ty% !JJ rok/ (iniawski zosta skazany na H lat agra, a 6aniel na
F lat za rozsiewanie Kantyradziekiej propagandyLI Prze-ieg pro*es/ -y tak
ko%pro%it/j1*y dla wadz, e nie op/-likowano stenogra%/ zezna@;
(ie%isz*zastny grozi ponoO, e za%ierza aresztowaO tysi1* intelekt/alist9w,
e-y daO przykad i znie*h4*iO reszt4
J
I ;lady o-aw przed *zystk1 %ona znale?C /
Aleksandra (oeni*yna, kt9ry -yO %oe przesadnie, ale dokadnie odda nastr9j
CAE
swojego ?rodowiska w ta%ty*h *zasa*hR K.ie%al z *akowit1 pewno?*i1 %oe%y
twierdziO, e planowano szy-ki powr9t do staliniz%/ z YNelazny% (z/rk1Z (ze#
lepine% na *zeleL
H
I
6ni (zelepina i (ie%i*zastnego -yy jednak poli*zoneI .ie /krywane a%-i*je
(zelepina w po1*zeni/ z jego wpywowy% stanowiskie% sekretarza $C, odpo#
wiedzialnego za Korgana kontroliL niepokoiy Breniewa i wi4kszo?O polit-i/raI
:y% -ardziej e na *zele $GB sta protegowany (zelepina # (ie%i*zastnyI .ie#
prawdopodo-n1 przy*zyn1 ods/ni4*ia (ie%i*zastnego staa si4 jednak *9rka (talina,
;wietlana Allil/jewa, kt9rej zezwolono w ko+*/ !JJ rok/ wyje*haO z kraj/ na
pogrze- trze*iego %4a, hind/skiego ko%/nistyI ;wietlana wyje*haa i wy-raa
wolno?OI Wewn1trz sowie*kiego kierowni*twa win1 za jej /*ie*zk4 o-*i1ono
(ie%i*zastnegoI Po*z1tkowy -1d w o*enie za%iar9w dezerterki powi4kszy on
jesz*ze -ardziej, nakaz/j1* wykonanie fatalnie przygotowanego plan/ /prowadzeniaI
,a%iast przywieQO ;wietlane z powrote% do Rosji, zde%askowano tylko porywa*za
$GB, Wasyla 2iodorowi*za (ank4 wysanego do .owego Gork/, e-y j1 wytropiI
:rzyna?*ie lat w*ze?niej (anko, z r9wny% niepowodzenie%, /siowa wep*hn1O do
le*1*ego do ,(RR sa%olot/ Gewdokj4 Pi4trow1, kt9ra wraz %4e% wy-raa
wolno?O w A/stralii
M
I
,%ian4 na stanowisk/ przewodni*z1*ego $GB zaproponowano po raz pierwszy w
%ar*/ !JH rok/I (zelepin zdoa w9w*zas wy-roniO (ie%i*zastnegoI $westia
stan4a ponownie na porz1dk/ o-rad poli-i/ra w %aj/, kiedy (zelepin prze*hodzi w
szpital/ nag1 opera*j4 wyrostka ro-a*zkowegoI :y% raze% Breniew do-rze
przygotowa gr/ntI Wed/g (I (okoowa, kt9rego wezwano na posiedzenie, e-y
poinfor%owaO go o Kzwolnieni/ (ie%i*zastnego ze stanowiskaLR K.ie podj4to
adnej dysk/sjiXIII\I Breniew zwr9*i si4 tylko do pozostay*h *zonk9w polit-i/ra,
%9wi1*R Y.ie %a potrze-y dysk/sji, nie %a potrze-y dysk/sjiZ LI
,godnie z wprowadzon1 przez Breniewa praktyk1 rozdawania nagr9d po*ie#
szenia przy /s/wani/ ze stanowisk waniejszy*h *zonk9w no%enklat/ry, (ie%i#
*zastny zosta zwekslowany na 'krain4, gdzie zosta zast4p*1 przewodni*z1*ego
rady %inistr9w do spraw sport/I Po powro*ie w *zerw*/ ze szpitala, (zelepin
stwierdzi, e stra*i stanowisko sekretarza $C odpowiedzialnego za organa kontroli &w
ty% r9wnie $GB), i jest przewodni*z1*y% Wsze*hzwi1zkowej Centralnej Rady
,wi1zk9w ,awodowy*h
!
I O-ej%/j1* przestronny ga-inet po Wiktorze Gri#szynie,
(zelepin odkry, e jego poprzednik %ia s1siad/j1*y z ga-inete%, Kspe*jalnie
wyposaony pok9j do %asa/L, jak to okre?li e/fe%isty*znie Nores 8ied#wiediewI
(zelepin nie /krywa rozdranienia, e po%i%o dogadzania swoi% *h/*io% w
godzina*h pra*y, Griszin zosta awansowany na pierwszego sekretarza
%oskiewskiego ko%itet/ partiiI Rozgasza wi4*, gdzie %9g, plotki o Griszynie,
ale jak pisa 8iedwiediewR KBreniew -y w ty*h sprawa*h toleran*yjny, pod
war/nkie%, e winowaj*a -y w stos/nk/ do niego lojalnyL
E
I
.a degrada*ji (zelepina i ods/ni4*i/ (ie%i*zastnego najwi4*ej skorzysta G/rij
Andropow, kt9ry zosta nowy% przewodni*z1*y% $GBI 6w9*h protegowany*h
Breniewa, (ie%ion $onstantynowi*z Cwig/n oraz Wiktor 8i*hajowi*z Cze-rikow
&przyszy przewodni*z1*y $GB) zostali zast4p*a%i AndropowaI Gak (oko9w,
CA
Breniew nakaza Andropowowi Kprzy-liyO $GB do $o%itet/ Central#
negoL LI
Od wyjazd/ z B/dapeszt/ w !FH rok/ Andropow peni f/nk*j4 szefa wydzia/
$C do spraw kontakt9w z partia%i ko%/nisty*zny%i i ro-otni*zy%i kraj9w so*#
jalisty*zny*hI By wi4* pierwszy% wysoki% /rz4dnikie% partyjny%, kt9ry o-j1
kierowni*two $GB, a zaraze% pierwszy% od *zas9w Berii przewodni*z1*y%
$GB, kt9ry zasiada w -i/rze polity*zny% # po*z1tkowo w *harakterze zast4p*y
*zonka, a od !HB rok/ penego *zonkaI 8ianowanie Andropowa /waane -yo za
Kzako+*zenie zapo*z1tkowanego po ?%ier*i (talina ewol/*yjnego pro*es/
z-liania si4 partii i $GB do stopnia, w kt9ry% o-ie instyt/*je za*zynay f/nk#
*jonowaO jak dwie agendy tej sa%ej organiza*jiLI ,realizowanie postawionego
przez Breniewa zadania sk/te*znego zdo%inowania $GB przez parti4 %iao
swoj1 *en4, od-yo si4 Kkoszte% przej4*ia na sie-ie wi4kszo?*i o-raz/ $GB w
o*za*h opinii ?wiatowejL
A
I $aden*ja Andropowa okazaa si4 najd/sz1 w historii
$GB, a on sa% najpot4niejszy% polity*znie, *o pozwolio %/ /koronowaO
pi4tnastoletnie przewodni*zenie przej4*ie% s/k*esji po Breniewie i zostanie w
!MA rok/ sekretarze% generalny% $C $P,RI
Pierwszy powany pro-le%, przed kt9ry% stan1 G/rij Andropow w nowej roli
przewodni*z1*ego $GB, -ya Kpraska wiosnaL w Cze*hosowa*jiI ,i4O Chr/sz#
*zowa, Aleksiej Ad/-ej, kt9ry podziwia Andropowa za /%iej4tne zdawienie
rewol/*ji w4gierskiej !FJ rok/, nie /krywa, e sprawno?O ta Kpozostawia zna%i4
-r/talno?*i w postrzegani/ go w "/ropie Ws*hodniejL
B
I 6o?wiad*zenie zdo-yte w
B/dapesz*ie oraz o-serwa*ja, jak Kg/laszowy staliniz%L Rakosiego sprowokowa
rewol/*j4, przekonaa Andropowa do potrze-y elasty*znego podej?*iaI Gordijew#
skie%/ opowiadano, e wkr9t*e po przej?*i/ do %oskiewskiej Centrali, Andropow
zapowiedzia kadrze 7 ,arz1d/ G9wnegoR K:ylko elasty*zne podej?*ie pozwoli
na% /nikn1O powt9rzenia syt/a*ji z !FJ rok/LI Chr/sz*zow wy*i1gn1 jak widaO
takie sa%e wnioski, gdy nakaza traktowaO z d/o wi4kszy% poszanowanie%
narodow1 d/%4 kraj9w de%okra*ji l/dowejI ,akaza te $GB prowadzenia opera*ji
szpiegowski*h w "/ropie Ws*hodniej i pole*i /trzy%ywaO kontakty wsp9pra*y, a
nie podporz1dkowywaO so-ie lokalne s/-y wywiad/ i -ezpie*ze+stwaI
W poowie lat sze?Odziesi1ty*h wydawao si4, e nowa, -ardziej elasty*zna
polityka wo-e* -lok/ ws*hodniego przynosi pozytywne rez/ltatyI Wprowadzony
po rewol/*ji !FJ rok/ przyw9d*a w4gierskiej partii ko%/nisty*znej, Ganos $adar,
*ieszy si4 *oraz lepsz1 rep/ta*j1 w Centrali i stale zapewnia 8oskw4 o sta-ilno?*i
swego rey%/I Przekonywa r9wnie, e wprowadzane przez niego refor%y gos#
podar*ze w ni*zy% nie nar/szaj1 pryn*ypi9w so*jaliz%/I $adar popierany -y
przez A35 oraz %ody*h karierowi*z9w z W4gierskiej (o*jalisty*znej Partii
Ro-otni*zej, kt9rzy /wierzyli, e da si4 yO w ra%a*h syste%/I
8oskiewska Centrala niepokoia si4 tylko syt/a*j1 pan/j1*1 w R/%/niiI Rz1dzi
ni1 Gheorghe Gheorghi/#6ej, sekretarz generalny R/%/+skiej Partii Ro-otni*zej
CAA
od !CC rok/, kt9ry zosta przeszkolony jako agent .$W6 w lata*h trzydziesty*hI
G9wny dorad*a 8GB w B/karesz*ie w lata*h !C!#!FB, Aleksander (a*harow#ski,
*hwali energi4 i zde*ydowanie Gheorghi/#6eja w wykorzeniani/ przejaw9w
titoiz%/ i syjoniz%/I B4d1* jednak po lata*h szefe% 7 ,arz1d/ G9wnego, (a*ha#
rowski -y zna*znie %niej zadowolony z na*jonalisty*zny*h tenden*ji nast4p*y
Gheorghi/#6eja, .i*olae Cea/ses*/I Podo-nie jak wiel/ aparat*zyk9w zaj%/j1*y*h si4
"/rop1 Ws*hodni1, (a*harowski krytykowa Chr/sz*zowa za wy*ofanie wojsk
sowie*ki*h z R/%/nii w !FM rok/, widz1* w ty% powany -1d w o*enie syt/a*jiI
Gak na ironi4, zna*znie %niej o-awiano si4 o Cze*hosowa*j4I (tary znaw*a
*ze*hosowa*ki*h pro-le%9w, Anatolij Aleksandrowi*z R/sakow, opowiada Gor#
dijewskie%/, e w !FJ rok/ kilk/ analityk9w 7 ,arz1d/ G9wnego przewidziao, e
w *i1g/ par/ lat Praga p9jdzie kontrrewol/*yjny% ?lade% B/dapeszt/I $iedy to nie
nast1pio i Cze*hosowa*ja za*z4a *akie% nieQle prosperowaO, jak na war/nki
-lok/ ws*hodniego, Centrala przestaa zwra*aO na ni1 /wag4, /?piona faszywy%
po*z/*ie% -ezpie*ze+stwaI ,%iana na stanowisk/ pierwszego sekretarza
$o%/nisty*znej Partii Cze*hosowa*ji w sty*zni/ !JM rok/ zostaa na $re%l/ i w
Centrali powitana z zadowolenie%I (tarzej1*ego si4 stalinist4 Antonina .oTot#nego
zast4powa -owie% energi*zny, CJ#letni Ale^ander 6/-OekI 6/-Oek sp4dzi
wi4kszo?O dzie*i+stwa w ,(RR i w !FM rok/ /ko+*zy z wyr9nienie% %oskiewsk1
Wysz1 (zko4 Partyjn1I W $GB nazywano go Knaszy% (asz1LI $iedy 6/-Oek
za*z1 wprowadzaO sw9j progra% refor%, w P7 wydziale &ws*hodnioe/ropejski%) 7
,arz1d/ G9wnego s1dzono po*z1tkowo, e Knasz (aszaL jest sprytnie %anip/lowany
przez Kele%enty -/r/azyjneL w $PCzI $iedy jednak okazao si4, e to 6/-Oek jest
g9wn1 spr4yn1 Kpraskiej wiosnyL, na $re%l/ i w Centrali zapanowao /*z/*ie
oso-istego zawod/, a nawet zdrady
C
I Geden ze ?wiadk9w spotkania Breniewa z
6/-Oekie% po sowie*kiej inwazji Cze*hosowa*ji w sierpni/ !JM rok/ wspo%inaR
KOd sa%ego po*z1tk/ *h*iae% *i po%9* w twej wal*e z .owotny%L # powiedzia
6/-Oekowi BreniewfIII\I KWierzye% w *ie-ie, -ronie% *i4L # wypo%ina 6/-OekowiI
K89wie%, e nasz (asza to do-ry towarzyszI A ty nas tak strasznie zawiode?VL
89wi1* to, Breniewowi gos si4 trz1s z al/ i zaa%aniaI Wydawao si4, e zaraz
zaleje si4 za%i
F
I
W prze*iwie+stwie do 7%re .agya w !FJ rok/ 6/-Oek od sa%ego po*z1tk/
deklarowa, e jego rz1d nie %a za%iar/ wyst1piO z 'kad/ Warszawskiego, ani
porz/*aO so*jaliz%/I 8oskwa wykalk/lowaa jednak, -ez w1tpienia s/sznie, e
szerzony w Pradze Kso*jaliz% z l/dzk1 twarz1L nie/*hronnie podway kierowni*z1
rol4 partii ko%/nisty*znejI
Pierwszy% li*z1*y% si4 sk/tkie% Kpraskiej wiosnyL -yo zawieszenie przez
Central4 zakaz/ prowadzenia dziaalno?*i wywiadow*zej w kraja*h de%okra*ji
l/dowej
lfi
I G9wny dorad*a $GB w Pradze, genera $ot9w, otrzy%a od twardo#
gowego szefa (tB, Gosefa 5o/ska, %ikrofil%y te*zek oso-owy*h wszystki*h
jego podwadny*hI 8inister spraw wewn4trzny*h, genera Gosef PaTel, nalea
CAB
do skrzyda refor%ator9w i -y /waany przez $GB za K*zarn1 ow*4L, ale jego
zast4p*a, Wilia% (algoTi*, zosta zwer-owany przez $GBI W trak*ie Kpraskiej
wiosnyL, (algoTi* %ieszka w willi 5o/ska, dzi4ki *ze%/ %9g si4 spotykaO
reg/larnie z ofi*era%i $GB, -ez zwra*ania /wagi Klojalny*h d/-*zekist9wL z 8i#
nisterstwa (praw Wewn4trzny*hI Wysoki /rz4dnik resort/, Gan Bokr, r9wnie
zwer-owany przez $GB, /%oliwia %oskiewski% %o*odaw*o% zaoenie pods/*h/
na %inisterialne linie telefoni*zneI 'rz1dzenia pods/*howe zainstalowano te w
do%a*h *zoowy*h refor%ator9wI ,e-rane w ten spos9- dane wywiadow*ze zostay
wykorzystane po inwazji wojsk 'kad/ Warszawskiego do szy-kiego
aresztowania lojalny*h wo-e* 6/-Oeka ofi*er9w (tB oraz inny*h zwolennik9w
Kpraskiej wiosnyL S
H
I
Centrala wysaa te do Cze*hosowa*ji okoo trzydziest/ %ieszkaj1*y*h na
,a*hodzie nielega9wI 8ieli oni /dawaO za*hodni*h t/ryst9w i zdo-ywaO infor#
%a*je w r9ny*h ?rodowiska*hI By w?r9d ni*h -rat Gordijewskiego, Wasylko
Antonowi*z Gordijewski, kt9ry podr9owa z paszporte% za*hodnionie%ie*ki%I
Centrala zakadaa, e *ze*hosowa**y Kkontrrewol/*joni?*iL szy-*iej zdradz4
wywrotowe plany l/dzio% przy-yy% z ,a*hod/, ni z s1siedni*h kraj9w "/ropy
Ws*hodniejI Ci1gy str/%ie+ infor%a*ji pyn1 r9wnie od kryptoanalityk9w
3777 ,arz1d/, kt9rzy prowadzili stay dekrypta *ze*hosowa*kiej koresponden*ji
dyplo%aty*znej S
M
I
:ak jak to si4 *z4sto zdarzao w przeszo?*i, s/k*es odniesiony przez $GB w
z-ierani/ infor%a*ji zosta zaprzepasz*zony w trak*ie analizyI 7deologi*zne klapki
nie pozwoliy Centrali zinterpretowaO *ze*hosowa*kiej opozy*ji ina*zej, ni w
kategoria*h spisk9w i konspira*ji, za? za wszystki%i sprzysi4enia%i w "/ropie
Ws*hodniej, prawdziwy%i l/- wyi%aginowany%i, %/siaa kryO si4 r4ka ,a*hod/, a
przede wszystki% za*hodni*h s/- wywiadow*zy*h
l!
I Centrala -ya przekonana,
e za*hodnie wywiady raz jesz*ze wykorzyst/j1 agent9w syjoniz%/, a wi4* pole*ono
wty*zko% $GB w *ze*hosowa*ki% resor*ie spraw wewn4trzny*h donosiO o
wszystki*h /rz4dnika*h partyjny*h i pa+stwowy*h po*hodzenia ydowskiego
AE
I $GB
doskonale wiedziao, e wi4kszo?O zaprezentowany*h p/-li*znie dowod9w
za*hodniego spisk/ zostaa sfa-rykowana, ale %i%o to nie %iano adny*h w1tpliwo?*i,
e spisek istnia w rze*zywisto?*iI
W rez/lta*ie, tak jak w poprzedni*h kryzysa*h, odrz/*ano wszystkie %ateriay
wywiadow*ze, kt9re nie potwierdzay spiskowej teoriiI .iekt9re z najistotniejszy*h
doniesie+ napyn4y z Waszyngton/, gdzie w *zasie Kpraskiej wiosnyL dziaa
dyna%i*zny, BC#letni szef sek*ji $R &kontrwywiad/), Oleg 6aniowi*z $a/ginI
,do-y on dost4p do, jak twierdzi, Ka-sol/tnie wiarygodny*h dok/%ent9wL, kt9re
?wiad*zyy, e ani C7A, ani adna inna instyt/*ja a%eryka+ska, nie ini*jowaa
polity*zny*h z%ian w Cze*hosowa*jiI Wr4*z prze*iwnie, donosi $a/gin, Waszyngton
zosta zasko*zony roz%a*he% Kpraskiej wiosnyLI
(/k*esy $a/gina w (tana*h ,jedno*zony*h /*zyniy go sze?O lat p9Qniej
naj%odszy% generae% w 7 ,arz1dzie G9wny%, ale w !JM rok/ jego raporty
odoono na p9k4I Po powro*ie do 8oskwy, $a/gin -y KzdziwionyL, e Centrala
pole*ia Kznisz*zyO %oje %eld/nki, nie pokaz/j1* i*h w*ze?niej niko%/LI ,a%iast
CAC
tego K$GB roz-/dzio histery*zny stra*h, e Cze*hosowa*ja padnie ofiar1 agresji
.A:O l/- wewn4trznego przewrot/L
A
I
8i%o wykszta*enia i ogady, Andropow, tak jak jego poprzedni*y, l/-owa si4
w teoria*h spiskowy*hI 6wa %iesi1*e po inwazji na Cze*hosowa*j4, w paQ#
dziernik/ !JM rok/, t/%a*zy *zonko% organiza*ji ko%so%olskiej w $GB, e
Kprzes/ni4*ie w korela*ji si na korzy?O so*jaliz%/L prowadzi nie/*hronnie do
za*hodni*h pr9- podwaenia ty*h osi1gni4OR
.ieprzyja*iel /dziela -ezpo?redniego i po?redniego popar*ia ele%ento% kontrrewol/*yjny%,
prowadzi ideologi*zn1 dywersj4, zakada wszelkiego rodzaj/ antyso*jalisty*zne,
antysowie*kie i inne wrogie organiza*je oraz /si/je rozd%/*haO po%ie+ na*jonaliz%/I
.ao*zny% potwierdzenie% tego -yy wypadki w Cze*hosowa*ji, gdzie klasa ro-otni*za,
wsparta przez -ratersk1 po%o* l/d9w pa+stw wsp9lnoty so*jalisty*znej, z odwag1 i
zde*ydowanie% zd/sia w zarodk/ podj4t1 przez kontrrewol/*jonist9w pr9-4 za#
wr9*enia Cze*hosowa*ji z drogi so*jaliz%/
HH
;
6owody /wanego ?ledzenia pro*es/ refor% w Cze*hosowa*ji przez wywiady
pa+stw za*hodni*h Andropow interpretowa jako ?wiade*two i*h roli w rozd%/*hani/
Kpraskiej wiosnyLI 8oskiewska KPrawdaL op/-likowaa ! lip*a wyj1tki z
opra*owanego rzeko%o przez C7A progra%/ Kideologi*znego sa-ota/L kt9ry %ia
-yO prel/di/% do Kwyzwolenia .ie%ie* Ws*hodni*h i Cze*hosowa*jiLI
Progra% ten ka?O %ia sz*zeg9lny na*isk na Kpenetra*je *ze*hosowa*ki*h str/kt/r
-ezpie*ze+stwa pa+stwa, wywiad/ wojskowego i s/- kontrwywiad/LI Wprawdzie
progra% ten zosta sfa-rykowany przez (/-4 A &odpowiedzialn1 za Kdziaania
aktywneL) 7 3arz4du G9wnego, to jednak o-awy Centrali przed szkodliwy%
wpywe% Kpraskiej wiosnyL na %orale (tB i jej kontakty z $GB -yy *akowi*ie
prawdziweI W *zerw*/ %inister spraw wewn4trzny*h PaTel rozpo*z1 *zystk4 w
(tB i prosowie*kiego 5o/ska wy%ieni na lojalnego d/-*zekist4I 8iesi1* p9Qniej PaTel
/jawni p/-li*znie, e w jego -i/rze jest sze?*i/ ofi*er9w 1*znikowy*h $GBI .ie
/legao w1tpliwo?*i, e je?li Kpraska wiosnaL -4dzie si4 nadal rozwijaO, to i*h dni s1
poli*zone
AB
I R9wno*ze?nie /kazaa si4 w prasie seria artyk/9w pi9ra $arela $apana,
g9wnego -ada*za ofi*jalnej ko%isji Pillera, kt9ra prowadzia do*hodzenia w sprawie
pro*es9w polity*zny*h lat pi4Odziesi1ty*hI $apan /jawni, e Kdorad*yL $GB dziaali
pod*zas ty*h pro*es9w z/penie niezalenie od wadz Cze*hosowa*jiI Piller ostrzeg
ponoO kierowni*two $PCz, e raport ko%isji zawieraO -4dzie Ktak szok/j1*e fakty,
e jego rozpowsze*hnienie %oe silnie wstrz1sn1O a/torytete% partii i niekt9ry*h
jej *zoowy*h przedstawi*ieliLI P/-lika*ja raport/ zostaa wi4* odoona, ale ekipa
6/-Oeka podo-no przyj4a w zasadzie zale*enia ko%isji, prowadz1*e do
rozwi1zania poli*ji polity*znejI :akie infor%a*je wywoyway w Centrali dresz*z
niepokoj/I Pre%ier Cze*hosowa*ji Oldrzi*h Czernik twierdzi p9Qniej, e Kkropl1,
kt9re przepenia kieli*hL, -y podsy*any przez alar%isty*zne raporty sowie*ki*h
dorad*9w stra*h 8oskwy przed k/r*zenie% si4 wpyw/ $PCz na siy z-rojne i
organa -ezpie*ze+stwa
AC
I
CAF
.ie wydaje si4, e-y Andropow nalea do w1skiego kr4g/ prawdopodo-nie
pi4*i/ *zonk9w polit-i/ra &Breniew, $osygin, Podg9rny, (/sow, (zelest), kt9rzy
podej%owali najwaniesze de*yzjeI Alar%isty*zne o*eny wywiadow*ze, dostar#
*zane przez $GB, odgryway jednak istotn1 rol4 w for%owani/ si4 opinii tego
szta-/ kryzysowegoI Po*z1tkowo -y on podzielony i niepewnyI $osygin i (/sow
zale*ali ostrono?O, (zelest zapewne najw*ze?niej proponowa interwen*je z-rojn1,
nato%iast Breniew opowiada si4 zazwy*zaj za wi4kszo?*i1
AF
I Ostrzeenia An#
dropowa przed szy-ki% rozwijanie% si4 szeroko zakrojonego i%perialisty*znego
spisk/, kt9rego *ele% -yo osa-ienie kontroli partii nad sia%i -ezpie*ze+stwa,
%iay jednak pewien wpyw na ostate*zn1 de*yzj4 odwoania si4 do siy, a nie do
-ardziej agodny*h %etod zniewalaniaI Gro%yko a do ?%ier*i twierdziR KO*zywi?*ie
po%o* z zewn1trz /dzielana -ya r9wnie wrogo% nowej Xko%/nisty*znej\
Cze*hosowa*ji w ty% sa%y% wy%iarze, jak to %iao %iejs*e na W4grze*h w
!FJ rok/LI Powtarza to jesz*ze w !M! rok/, ostatni% rok/ swego y*ia, kiedy
'kad Warszawski przeprosi w ko+*/ narody Cze*hosowa*ji za inwazj4I We
wspo%nienia*h Gro%yki %ona znale?C dziwne sz*zeg9y rzeko%y*h przygotowa+ do
za%a*h/ stan/, kt9re %ogy -yO wzi4te z alar%isty*zny*h raport9w wywiad/ z
!JM rok/R
O /stalony*h pora*h, przede wszystki% no*1, zostay z%ienione n/%ery do%9w i w nie#
kt9ry*h przypadka*h r9wnie nazy /li*I By to dow9d, e wrogowie nowej Cze*ho#
sowa*ji przygotowywali si4 zaw*zas/ i dro-iazgowo
AJ
I
.iewykl/*zone, e istotny wpyw na de*yzj4 przeprowadzenia inwazji %iay
opty%isty*zne %eld/nki $GB o sile $o%/nisty*znej Partii Cze*hosowa*ji i zasi4g/
popar*ia klasy ro-otni*zej dla kon*ep*ji z%iany ekipy 6/-OekaI $GB sfa-rykowao
r9wnie wi4kszo?O dowod9w i%perialisty*zny*h ingeren*ji, kt9re pote% /yto
jako pretekst dla /zasadnienia inwazjiI Ponad trzydziest/ nielega9w $GB, /daj1#
*y*h t/ryst9w z ,a*hod/, otrzy%ao pole*enia rozklejania prowoka*yjny*h plakat9w
i %alowania na %/ra*h hase wzywaj1*y*h do o-alenia ko%/niz%/ i wy*ofania si4 z
'kad/ WarszawskiegoI Brat Gordijewskiego opowiada, e to $GB najpierw po
*i*h/ podoyo, a pote% z wrzaw1 odkryo -ro+ w tajny*h skrytka*h, *o
KPrawdaL naty*h%iast rozd%/*haa jako dow9d przygotowa+ do z-rojnego po#
wstania s/de*ki*h rewanyst9wI Ws*hodnionie%ie*ki organ partyjny K.e/es 6e/t#
s*hlandL poszed jesz*ze dalej p/-lik/j1* fotografie a%eryka+ski*h onierzy i
*zog9w sta*jon/j1y*h j/ rzeko%o na terytori/% Cze*hosowa*jiI ,dj4*ia te
po*hodziy, o *zy% prasa .R6 nie pisaa, z plan/ kr4*onego w Cze*hosowa*ji
a%eryka+skiego fil%/ wojennegoI 2il% prod/kowano we wsp9pra*y z ar%i1
*ze*hosowa*k1, kt9ra zaro-ia tro*h4 dewiz, wynaj%/j1* onierzy jako statyst9w
prze-rany*h w a%eryka+skie %/nd/ry z !CF rok/, oraz stare *zogi, na kt9ry*h
wy%alowano a%eryka+skie ozna*zeniaI 6o?wiad*zony ekspert $GB w sprawa*h
*ze*hosowa*ki*h, Anatolij R/sakow, opowiada, e on i pozostali dorad*y $GB,
kt9rzy w !JM rok/ -yli na %iejs*/ w Pradze, %ieli powane zastrzeenia do
prowoka*ji planowany*h w CentraliI O-awiali si4 ryzyka zde%askowania, kt9re
CAJ
-yo i*h zdanie% -ardzo d/eI Brat Gordijewskiego patrzy r9wnie kryty*zny%
okie% na prowoka*je powierzone nielegao% $GB
AH
I
:er%in rozpo*z4*ia inwazji Ar%ii Czerwonej, wspartej kontyngenta%i z inny*h
kraj9w 'kad/ Warszawskiego, wy-rano na no* z AE na A sierpnia !JM rok/,
poniewa *h*iano /przedziO zapowiedziany na wrzesie+ zjazd $PCzI W opinii
8oskwy istniao powane nie-iezpie*ze+stwo tak g4-okiej de%okratyza*ji *ze*ho#
sowa*kiego ko%/niz%/, e nie da si4 go pote% przestawiO na stare toryI :/
przed inwazj1 Centrala dowiedziaa si4, e w Wielkiej Brytanii st/di/je *9rka
Uasila Bilaka, jednego z garstki twardogowy*h w kierowni*twie $PCz, na kt9rego
li*zono plan/j1* /s/ni4*ie 6/-*ekaI Wysano wi4* pilny szyfrogra% do londy+#
skiego rezydenta, G/rija .ikoajewi*za Woronina, prosz1*, e-y odsz/ka dziew#
*zyn4 i przekona do powrot/ do kraj/I Panna Bilak zd1ya wr9*iO przez wkro#
*zenie% wojsk 'kad/ Warszawskiego
A
LI
G9wne %ilitarne *ele inwazji zostay osi1gni4te w nie*a1 do-4I Po*zynaj1* od
godziny ABIEE, we wtorek AE sierpnia, jednostki AC :akty*znej Ar%ii Powietrznej
przej4y kontrol4 nad najwaniejszy%i lotniska%i Cze*hosowa*ji i rozpo*z4y
naprowadzanie i przyj%owanie setek sa%olot9w transportowy*h typ/ Antonow,
wioz1*y*h onierzy i pojazdy pan*erneI Gedno*ze?nie wojska sowie*kie i pa+stw
'kad/ Warszawskiego przekro*zyy grani*4 Cze*hosowa*k1 od p9no*y, ws*hod/ i
po/dnia oraz o-sadziy grani*4 z .ie%*a%i za*hodni%iI Rankie%, w ?rod4 A
sierpnia, ar%ia *ze*hosowa*ka, kt9ra nie stawiaa zorganizowanego opor/, zostaa
zne/tralizowana, a syste% ko%/nika*yjny kraj/ oraz 1*zno?O znalazy si4 pod
sowie*k1 kontrol1I 6/-Oek oraz wi4kszo?O *zoowy*h refor%ator9w w kierowni*twie
partyjny% zostali aresztowani przez spe*jalne gr/py ofi*er9w (tB i $GB,
dowodzone przez podp/kownika Boh/%ila 8olnaraI Przewieziono i*h przez
grani*4 do ,(RR i /%iesz*zono w koszara*h wojsk $GB w $arpata*hI Agent
$GB Gosef 5o/ska zosta niezwo*znie przywr9*ony na stanowisko szefa (tB
Ay
I
Pod*zas opera*ji inwazyjnej oddziay $GB sprawoway si4 gorzej ni jednostki
Ar%ii CzerwonejI Okazao si4, e towarzysz1*e reg/larnej ar%ii oddziay $GB,
wyzna*zone do prowadzenia dziaa+ w styl/ (%iersz, to zna*zy wykrywania i
likwidowania kontrrewol/*yjnej opozy*ji, -yy %arnie wyszkolone i wykonyway swe
zadania fatalnie
BE
I Nonierze Ar%ii Czerwonej, kt9ry% powiedziano, e l/d
Cze*hosowa*ji prosi i*h o -ratersk1 po%o*, -yli zasko*zeni, kiedy l/dno?O z-ieraa
si4 t/%nie wok9 *zog9w, t/%a*z1* i%, e s1 niepotrze-ni i lepiej zro-i1, jak
wr9*1 do sie-ieI Przez kilkana?*ie dni siy inwazyjne nie %ogy te zlikwidowaO
podzie%ny*h sta*ji radiowy*h, kt9re nadaway progra%y pot4piaj1*e interwen*j4I AA
sierpnia w *aej Cze*hosowa*ji od-y si4 jednogodzinny strajk generalny,
kt9re%/ towarzyszyy w wi4kszo?*i przypadk9w pokojowe de%onstra*jeI
.ajwi4kszy% -4de% popeniony% przez $GB oraz sowie*kiego a%-asadora w
Pradze, (tiepana Wasiljewi*za Czernowienk4, -yo przesadnie opty%isty*zne
osza*owanie poten*jalnego popar*ia dla interwen*ji ze strony *zonk9w $PCz i
klasy ro-otni*zejI B1d ten zrodzi si4 *z4?*iowo z trady*yjnej niezdolno?*i
ko%/nist9w do zroz/%ienia opozy*ji klasy ro-otni*zej w stos/nk/ do -olszewi*#
kiego rey%/, *z4?*iowo, za? -y sk/tkie% apeli Bilaka oraz inny*h twardogowy*h,
CAH
kt9rzy wiedzieli, e -ez sowie*kiej interwen*ji szy-ko do-iegn1 ko+*a i*h wasne
kariery polity*zneI Radzie*kie polit-i/ro zde*ydowao si4 na z-rojn1 ingeren*j4 w
przekonani/, e zostanie ona naty*h%iast /prawo%o*niona piln1 pro?-1 wi4kszo?*i
kierowni*twa $PCz o K-ratersk1 po%o*L w zdawieni/ kontrrewol/*jiI 0i*zono,
e powstanie zaraz nowy rz1d ro-otni*zo#*hopski, kt9ry przeprowadzi *zystk4
zwolennik9w Kpraskiej wiosnyLI :y%*zase% podj4ta przez twardogowy*h pr9-a
/zyskania popar*ia kierowni*twa $PCz nie powioda si4 i nie /dao si4
/tworzyO rz1d/ kola-orant9wI
.ieo*zekiwany -rak *ze*hosowa*kiego odpowiednika $adara z%/si sowie*kie
polit-i/ro do z%iany taktykiI P9Qny% wie*zore% AA sierpnia /stalono, e z -rak/
alternatywy naley rozpo*z1O nego*ja*je z istniej1*y% kierowni*twe% $PCz
B
I Po
roz%owa*h w 8oskwie 6/-Oek i pozostali refor%atorzy otrzy%ali zezwolenie na
powr9t do Pragi, ale dopiero w9w*zas, gdy zgodzili si4 Kznor%alizowaOL syt/a*j4
zgodnie z wy%agania%i $re%laI W paQdziernik/ 6/-Oek zn9w zosta wezwany do
8oskwy, e-y podpisa traktat zezwalaj1*y na sta*jonowanie wojsk sowie*ki*h na
terytori/% Cze*hosowa*jiI 8iay one strze* kraj/ przed rzeko%y% Knara#
staj1*y% rewanyz%e% %ilitarysty*zny*h si za*hodnionie%ie*ki*hL
BA
I ,ast1pienie
6/-Oeka na stanowisk/ pierwszego sekretarza $C $PCz przez kr4ta*za i kariero#
wi*za G/staTa 5/saka w kwietni/ !J! rok/, zwiastowao konie* Kpraskiej wiosnyL i
po*z1tek narz/*onej przez ,wi1zek (owie*ki zi%y, kt9ra %iaa trzy%aO jesz*ze
przez dwadzie?*ia latI
Gedn1 z przy*zyn zaniepokojenia $GB Kprask1 wiosn1L -yo popar*ie, jakiego
/dzieli jej Andriej (a*harow oraz inni radzie**y intelekt/ali?*iI .a Pla*/ Czer#
wony% od-ya si4 nawet niewielka, le*z -ezpre*edensowa, de%onstra*ja protes#
ta*yjna prze*iwko sowie*kiej interwen*ji, kt9r1 szy-ko rozproszya jednostka
$GBI 6wa dni po rozpo*z4*i/ inwazji, Aleksander (oeni*yn o*enia jako K%aj1*e
dla %nie de*yd/j1*e zna*zenieLR
W ty*h dw9*h dnia*h zn9w wy-ierae% swoje przezna*zenieI 8oje ser*e pragn4o
pisaO *o? kr9tkiegoI Waria*j4 na te%at znany*h s9w 5erzenaR Wstyd %i, e jeste%
*zowiekie% sowie*ki%V
BB
Przez pierwsze tygodnie i %iesi1*e po atak/ na Cze*hosowa*j4 Kswoje przezna#
*zenieL wy-iera r9wnie GordijewskiI Przekona si4, e sowie*ki %odel pa+stwa
jednopartyjnego jest z zasady prze*iwny l/dzki% swo-odo%I Przez kilka nast4pny*h lat
zastanawia si4, jak on sa% %oe w najlepszy spos9- przy*zyniO si4 do zwy*i4stwa
de%okra*jiI 0ate% !JM rok/ tylko niewiel/ sowie*ki*h intelekt/alist9w opowiedziao si4
jawnie za Kprask1 wiosn1L, ale $GB i aparat partyjny i tak -yy zaniepokojone
pozio%e% *i*hej sy%patiiI 6opiero po %iesi1*/ K(owietskaja $/lt/raL zdoaa
znale?C sied%i/ zas/ony*h Artyst9w 0/dowy*h ,wi1zk/ (owie*kiego, gotowy*h
podpisaO list pot4piaj1*y jeden z naj-ardziej radykalny*h %anifest9w Kpraskiej
wiosnyL, op/-likowane w *zerw*/ !JM rok/ HZZZ S>E 0/dTika Ua*/likaI O-serw/j1*
te tr/dno?*i, wydzia propagandy $C $P,R wyda w lip*/ wyty*zne podkre?laj1*e piln1
potrze-4 szerzenia Kideologi*znej ?wiado%o?*i w?r9d sowie*kiej inteligen*jiL
BC
I
CAM
Andropow Knigdy nie poddawa si4 nastrojowi paniki, ani te nie szerzy
panikiI A jednakXIII\ /waa, e nie %ona si4 *ieszyO, kiedy -eko*z1 ideologi*zne
/staI 89wi ostro o wiel/ pisarza*h, aktora*h i reysera*hL @ wspo%ina Aleksiej
Ad/-ej
BF
I Opowie?*i rozpowsze*hniane przez $GB w?r9d zagrani*zny*h dzien#
nikarzy tworzyy stopniowo o-raz Andropowa, przezna*zony wy1*znie na /ytek
za*hodniej opinii p/-li*znejI W a%eryka+ski% %agazynie K:i%eL %ona -yo
prze*zytaO, e jest on K/kryty% li-erae%L, kt9ry K%9wi do-rze po angielsk/L,
wolny *zas sp4dza Kna z-ierani/ pyt z %/zyk1 rozrywkow1 oraz *zytani/ a%e#
ryka+ski*h powie?*iL oraz Kstara si4 nawi1zaO przyja*ielsk1 dysk/sj4 z protes#
t/j1*y%i dysydenta%iL
Bfi
I
Charakterysty*zn1 *e*h1 Andropowa -ya jednak nie tyle sy%patia dla
dysydent9w, *o wi4kszy spryt w i*h zwal*zani/I Baz/j1* na do?wiad*zenia*h
ze-rany*h w *zasie Kpraskiej wiosnyL, powoa on nowy 3 ,arz1d, kt9rego
zadanie% -yo st/diowanie i likwidowanie wszelki*h o-jaw9w od%ienny*h
przekona+I (pe*jalisty*zne wydziay nowego zarz1d/ zaj%oway si4 inwigila*j1
intelekt/alist9w, st/dent9w, dziaa*zy narodowy*h posz*zeg9lny*h %niejszo?*i
etni*zny*h, wyznaw*9w r9ny*h religii i Nyd9w
BH
I ,a%iast ryzykowaO ko%#
pro%it/j1*e pro*esy pokazowe w rodzaj/ 6aniela i (iniawskiego, dysyden*i
wysyani -yli teraz do szpitali psy*hiatry*zny*h, gdzie Kopiek4L nad ni%i
przej%owali psy*hiatrzy 3 ,arz1d/I Wyr9nia si4 w?r9d ni*h niesawny dr 6IRI
>/n* z %oskiewskiego 7nstyt/t/ Psy*hiatrii (1dowej i%ienia (er-skiego, kt9ry
diagnozowa Kpezaj1*1 s*hizofreni4L *zy Kparanoidalne o%a%y refor%isty*zneLI ,
*hwil1, kiedy dysydent zosta /znany za wariata, tra*i resztki praw o-ywatelski*h
i %ona %/ -yo aplikowaO dowolne ?rodki, kt9re przepisa 0/nts al-o kt9ry? z
jego koleg9wI .ad/y*ie psy*hiatrii do zwal*zania opozy*ji wynikao ra*zej z
przekonania, ni z sa%ej wygodyI 8onopartyjne pa+stwo sowie*kie wyro-io
prze?wiad*zenie, e jedyny /prawniony syste% warto?*i %oe po*hodziO od partii, a
zate% odst4pstwo od ty*h zasad ?wiad*zy, o Kanor%alnej psy*hi*eL, kt9r1 naley
poddaO Kreed/ka*jiLI :ak przynaj%niej /waa nast4p*a Andropowa na stanowisk/
przewodni*z1*ego $GB, Witalij 2iedor*z/kI Ch*1* jednak /nikn1O
%i4dzynarodowego pot4pienia za dekretowanie wariata%i, tak znany*h na ,a#
*hodzie intelekt/alist9w, jak Aleksander (oeni*yn, naj-ardziej znany*h dysydent9w
z%/szano do e%igra*ji
B(
I
(zok Kpraskiej wiosnyL na dwadzie?*ia lat /ksztatowa polityk4 $re%la i $GB
wo-e* kraj9w "/ropy Ws*hodniejI W tak zwanej doktrynie Breniewa, z wrze?nia
!JM rok/, ograni*zono po raz pierwszy for%alnie s/werenno?O pa+stw de%okra*ji
l/dowejI (twierdzono w niej, e *ho*ia kade z pa+stw %a prawo kro*zyO
Kwasn1 drog1 do so*jaliz%/L, to jednak przyj4ta polityka Knie %oe szkodziO
so*jaliz%owi w i*h kraj/, ani te f/nda%entalny% intereso% pozostay*h kraj9w
so*jalisty*zny*h l/- wal*z1*e%/ o so*jaliz% ?wiatowe%/ r/*howi ro-otni*ze%/LI
Ge?li w kraj/ de%okra*ji l/dowej pojawi1 si4 jakie? KszkodyL, to doktryna dawaa
jasno do zroz/%ienia, e pozostae pa+stwa so*jalisty*zne pod wodz1 ,wi1zk/
Radzie*kiego %aj1 Kinterna*jonalisty*zny o-owi1zekL, tak jak w Cze*hosowa*ji,
Kprze*iwstawiO si4 zde*ydowanie antyso*jalisty*zny% sio%LI
CA!
W pierwszy*h tygodnia*h po interwen*ji, (tB staraa si4 od-/dowaO sw1
rep/ta*j4 w 8oskwie, prowadz1* we wsp9pra*y z ofi*era%i 1*znikowy%i $GB
energi*zn1 *zystk4 Ksi anty so*jalisty*zny*hLI Przeprowadzono weryfika*j4 p9tora
%iliona *zonk9w $PCz, kt9ry*h pytano, *o ro-ili w *zasie Kpraskiej wiosnyLI W
rez/lta*ie kontroli, jedna trze*ia *zonk9w zostaa z partii /s/ni4ta l/- sa%a
z>o+y>a legity%a*jeI Podo-ne *zystki przeprowadzono na /niwersyteta*h, w ?rod#
ka*h %asowego przekaz/ i ?rodowiska*h tw9r*zy*hI Organiza*je najsilniej zwi1zane z
Kprask1 wiosn1L, takie jak ,wi1zek Pisarzy l/- 7nstyt/t 2ilozofii Akade%ii .a/k
zostay rozwi1zane l/- po1*zone z -ardziej ortodoksyjny%i instyt/*ja%iI 8i%o to
w 8oskwie pozostao /*z/*ie podsk9rnego niepokoj/I (z*zeg9owa analiza
Kpraskiej wiosnyL, sporz1dzona przez P7 wydzia &-lok ws*hodni) 7 ,arz1d/
G9wnego, zawieraa konkl/zje, e prze%9wienia wygoszone w ty% okresie przez
G/stawa 5/saka i prezydenta 0/dTika (To-od4 Knie -yy zgodneL z deklarowan1
p9Qniej ideologi*zn1 ortodoksj1I 0/-o%ir (tro/gal, kt9ry w sty*zni/ !HE rok/
zosta pre%iere%, /waany -y za nawr9*onego d/-*zekist4, kt9re%/ /dao si4
za*howaO stanowiskoI ,a%iast G/stawa 5/saka, 8oskwa wolaa %ieO na stanowisk/
pierwszego sekretarza partii Uasila Bilaka, al-o dr/giego twardogowego, Aloisa
7ndr4I 6osza jednak do wniosk/, e o-aj s1 tak niepop/larni, i powierzenie i%
kierowni*twa parti1 jest -ardzo ryzykowne polity*znie
B!
I
K,dradaL popeniona w !JM rok/ przez Knaszego (asz4L Ale^andra 6/-*eka,
podo-nie jak w*ze?niejsze KzdradyL Gosipa Broz :ito, 7%re .agya, 8ao :se#t/nga,
"nTera 5ody &kt9ry sprzy%ierzy si4 z 8ao) oraz wiel/ zagrani*zny*h przyw9d*9w
ko%/nisty*zny*h, pozostawia na $re%l/ i w %oskiewskiej Centrali osad
nie/fno?*i i pewnego zagroenia ze strony "/ropy Ws*hodniejI W ko+*/ lat
sze?Odziesi1ty*h ws*hodnioe/ropejs*y przyw9d*y -yli w Centrali dzieleni na pi4O
kategoriiR Kna*jonalist9wL, *zyli ty*h, kt9rzy nie poj%/j1 w peni interna*jonali#
sty*zny*h o-owi1zk9w< Krewizjonist9wL o /kryty*h tenden*ja*h proza*hodni*h<
Knieprzewidywalny*hL, kt9rzy os*ylowali %i4dzy lojaliz%e% dla 8oskwy a flirte% z
,a*hode%< prosowie*ki*h, ale niesk/te*zny*h oraz prosowie*ki*h i sk/te*zny*h, le*z
poz-awiony*h popar*ia wewn1trz kraj/I .awet po*zas ery Breniewa Gordi#jewski
sysza w Centrali i rezydent/ra*h $GB prywatne ko%entarze w rodzaj/R KPod
sk9r1 to oni zawsze -4d1 antysowie**y, s1 kosztowni i nie %ona na ni*h polegaOI
.ajlepiej -y -yo poz-yO si4 i*h wszystki*hL
CE
I W *zasa*h Breniewa nigdy nie
/waano takiego rozwi1zania za realisty*zne, nawet je?li wyraano je w
roz%owa*h prywatny*hI .arastaj1*e roz*zarowanie do "/ropy Ws*hodniej -yo
jednak jedn1 z d/gofalowy*h przy*zyn rezygna*ji w !M! rok/ z /stalonej w !JM
rok/ Kdoktryny BreniewaLI
$raje% ko%/nisty*zny%, kt9ry w lata*h ery Breniewa stale sp4dza sen z
powiek przyw9d*o% $re%la i $GB, -ya Chi+ska Rep/-lika 0/dowaI $iedy
Chr/sz*zow w !JE rok/ odwoa z Chin tysi1*e sowie*ki*h dorad*9w, wyje*haa z
ni%i wi4kszo?O ekspert9w $GB, i w Pekinie pozostaa tylko nieli*zna rezydent/raI
CBE
Przez nast4pne kilka lat spe*jali?*i od spraw *hi+ski*h w %inisterstwie spraw
zagrani*zny*h i $GB sz/kali gor1*zkowo innej pra*y, s1dz1*, e opinia sinologa
%oe i% pops/O karier4I
Po*z1tkowo ,(RR i ChR0 z%agay si4 ideologi*znie przez po?rednik9wI
8oskwa pot4piaa al-a+ski*h twardogowy*h, Pekin atakowa j/gosowia+ski*h
rewizjonist9wI Wresz*ie w !JC rok/, kiedy Chiny przeprowadziy pierwsz1
pr9-n1 eksplozj4 j1drow1, konflikt sta si4 jawnyI Wprawdzie wi4kszo?O partii
ko%/nisty*zny*h na ?wie*ie opowiedziaa si4 za 8oskw1, to jednak w Azji
wi4kszo?O partii pozostaa przy China*hI W poowie lat sze?Odziesi1ty*h ChR0
-ya j/ Qr9de% najwi4kszy*h niepokoj9w $GBI (inologowie, kt9rzy /*iekali ze
stanowisk, teraz wra*ali do askI Przyj%owano do pra*y nowy*h znaw*9w pro-#
le%9w *hi+ski*h, a w Pekinie stworzono pot4n1 rezydent/r4
C
I
Wy-/*h Krewol/*ji k/lt/ralnejL w !JJ rok/, zwanej ofi*jalnie Wielk1 Re#
wol/*j1 'stanowienia $/lt/ry $lasy Ro-otni*zej, zwi4kszy zapotrze-owanie na
%ateriay wywiadow*ze z ChinI W niezwykej pr9-ie prze%odelowania spoe*ze+#
stwa *hi+skiego na /topijnie rewol/*yjny wz9r 8ao :se#t/ng rozp4ta powsze*hny
terrorI Wezwa %iliony %ody*h *zonk9w Czerwonej Gwardii do wykorzeniania
tenden*ji -/r/azyjny*h i rewizjonisty*zny*hI $re%l zosta pot4piony, jako Knaj#
wi4ksi zdraj*y i renega*i w historiiLI
:ak jak w *zasie Kwielkiego terror/L lat trzydziesty*h w ,wi1zk/ (owie*ki%, tak
i teraz w China*h, wi4kszo?O wrog9w l/d/ zde%askowany*h przez Czerwon1
Gwardi4, karana -ya za *akowi*ie wyi%aginowane przest4pstwaI :ak jak w sta#
linowskiej Rosji rozlewowi krwi towarzyszya wstr4tna for%a -awo*hwalstwaI
8ao zosta powsze*hnie o-woany KWielki% (ternikie%L oraz K.aj*zerwie+szy%
Czerwony% (o+*e% .aszy*h (er*LI 6zie+ rozpo*zynano od Kta+*a wierno?*iLI
KPo9 r4k4 na gowie, po9 r4k4 na ser*/ i o-r9O si4 # poka, e twoje ser*e i
%y?li wypenia -ezgrani*zna %io?O do Przewodni*z1*ego 8aoL # wspo%ina
jeden z dziaa*zy partyjny*h
CA
I Rywaliz/j1*e ze so-1 koterie prze?*igay si4 w
terroryzowani/ rzeko%y*h wrog9w KWielkiego (ternikaL, twierdz1*, e to
wa?nie one s1 -ardziej %aoistowskie od resztyI
,-ieranie wiado%o?*i w *haosie *hi+skiej Krewol/*ji k/lt/ralnejL -yo dla
$GB zadanie% tr/dny% i wyj1tkowo nie-ezpie*zny%I 6ekrypta *hi+skiej kores#
ponden*ji /tajnionej nie pozwala zorientowaO si4 w prze-ieg/ i kier/nka*h re#
wol/*jiI .iepodo-ie+stwe% -yo zwer-owaO *hi+skiego agentaI $ontakty Chi+#
*zyk9w z o-*okrajow*a%i -yy %ini%alne i od-yway si4 pod -a*zn1 o-serwa*j1I
(zpiego%ania i ksenofo-ia Czerwonej Gwardii /tr/dniaa dyplo%ato% por/szanie si4
po PekinieI Posiada*zy zagrani*zny*h ksi1ek z%/szano do *zogania si4 ze
wstyd/ na kolana*hI Wtr1*ano do wi4zie+ l/dzi s/*haj1*y*h o-*oj4zy*zny*h
sta*ji radiowy*hI (porz1dzony po rewol/*ji ofi*jalny dok/%ent *hi+ski stwierdzaR
K'%iej4tno?O pos/giwania si4 j4zykie% o-*y% l/- fakt odwiedzenia innego kraj/
-yy Ydowode%Z, e kto? jest Ytajny% agente%Z danego pa+stwaL
CB
I 'li*a prowa#
dz1*a do o-l4onej przez t/% a%-asady sowie*kiej zostaa prze%ianowana na
Alej4 Antyrewizjonisty*zn1I W !JH rok/ pot/r-owano na lotnisk/ op/sz*zaj1*e
Pekin rodziny sowie*ki*h dyplo%at9w i ofi*er9w $GBI
CB
.ajlepsze doniesienia z pierwszej r4ki, kt9re trafiay do 8oskwy z Pekin/,
-yy z-ierane przez ofi*er9w $GB, po*hodz1*y*h z 8ongolii i Azji ;rodkowejI
Odpowiednio /-rani, %ogli -owie% /j?O w t/%ie za Chi+*zyk9wI Wywoono i*h po
z%rok/ w -aganika*h sa%o*hod9w dyplo%aty*zny*h za %iasto i wyp/sz*zano w
jaki%? p/sty% %iejs*/I P9Qniej %/sieli so-ie radziO sa%iI ,%ieszani z wielo#
%ilionowy% t/%e% w4drowali /li*a%i o-wieszonego transparenta%i i slogana%i
%iastaI Czytali ?*ienne Kgazety wielki*h hieroglif9wL oraz K%ae gazetkiL, *zyli
/lotki z wiado%o?*ia%i z (zanghaj/, Cz/ng*ing/ i (in*iang/I '*zestni*zyli w poli#
ty*zny*h %anifesta*ja*hI 7nfiltrowano te przez grani*4 spor1 li*z-4 nielega9w
po*hodzenia %ongolskiego l/- azjaty*kiego, przeszkolony*h w o?rodka*h $GB w
A%a A*ie, 7rk/*k/ i Cha-arowsk/I Nadne%/ z ni*h nie /dao si4 /zyskaO
dost4p/ do Qr9de daj1*y*h wgl1d w to, *o dzieje si4 na sz*ze-l/ de*yzyjny%
CC
, ale
ze-rane w?r9d spoe*ze+stwa wiado%o?*i daway og9lny o-raz kraj/ pogr1aj1*ego
si4 w *haosie i terrorzeI
(tarsi wiekie% ro-otni*y, *zasa%i wstydz1* si4 wystawiO swe pis%o na widok
p/-li*zny w kraj/, gdzie *eni si4 /%iej4tno?O kaligrafii, siadali nad p/sty%i
kartka%i papier/ i wpatrywali si4 w nie, a wok9 ze-ra si4 t/%, a pote%
niewprawn1 r4k1 opisywali lokalne krzywdy i niesprawiedliwo?*iI .ie wszystkie
gazetki ?*ienne powstaway w tak spontani*zny spos9-I Wiele ka%panii plakatowy*h
-yo skr/p/latnie przygotowany*hI W ko+*/ !JH rok/ pojawiy si4 pierwsze plakaty
atak/j1*e gow4 pa+stwa 0i/ (iao#tsiI Rok p9Qniej zosta on /wi4ziony, a wraz z
ni% aresztowano AA tysi4*e jego rzeko%y*h sy%patyk9wI Pewien *zy?*i*iel
szalet9w, kt9re%/ zro-iono zdj4*ie, jak 0i/ grat/l/je %/ osi1gni4O pod*zas
konferen*ji przodownik9w pra*y, -y tak d/go prowadzany /li*a%i, z zawieszon1 na
szyi ta-li*1, i %altretowany, a oszalaI
Pojawiy si4 te plakaty wzywaj1*e do spalenia yw*e% pre%iera Czo/ "n#laja
&*ho*ia p/-li*znie pot4pi 0i/ jako Krenegata, zdraj*4 i str/paL), ale zostay
szy-ko zaklejone inny%iI Opieraj1* si4 na zaoeni/, e Kdzie*i Yrewol/*jonist9wZ s1
herosa%i, za? dzie*i Yreak*jonist9wZ wstr4tny%i wsza%iL, Czerwona Gwardia
za%ordowaa jednego z syn9w 0i/, kad1* go w poprzek tor9w kolejowy*hI
(ekretarz generalny $o%/nisty*znej Partii Chin, 6eng (iao#ping, /znany zosta za
Kdr/g1 oso-4 we wadza*h, kro*z1*1 drog1 k/ kapitaliz%owiL i wysany do o-oz/
pra*y, ale # prawdopodo-nie na pole*enie 8ao # osz*z4dzono %/ y*ieI .ajstarszy syn
6enga, st/dent fizyki 6eng P/fang, wyrz/*ony zosta z okna dr/giego pi4tra
/niwersytet/ peki+skiego i nie znalaz si4 w t/%ie nikt, kto %ia-y odwag4
/dzieliO %/ po%o*yI .ie znalaz si4 te lekarz, kt9ry -y *h*ia go operowaO i w
rez/lta*ie 6eng P/fang zosta sparaliowany od pasa w d9I
Br/talno?O Krewol/*ji k/lt/ralnejL szokowaa nawet ofi*er9w $GB, kt9rzy
pra*owali w g/aga*h pod*zas 77 wojny ?wiatowejI Czerwona Gwardia 8ongolii
Wewn4trznej, zapewne r9wnie -r/talna, *o w inny*h prowin*ja*h, stosowaa HH
rodzaj9w tort/r, a kadej z ni*h nadano od%ienn1 nazw4I (kazany% na ?%ierO
Kodsz*zepie+*o%L, kt9ry*h podejrzewano, e %og1 wykrzykiwaO -/ntowni*ze
hasa, prze*inano t*hawi*4 i wstawiano %etalow1 r/rk4I 8ogli oddy*haO, ale nie
%ogli wydaO gos/, kiedy prowadzono i*h na %iejs*e kaQniI (za*/je si4, e
CBA
w *zasie Krewol/*ji k/lt/ralnejL okoo BE %ilion9w Chi+*zyk9w *ierpiao prze#
?ladowania, a okoo %iliona zostao za-ity*hI ,na*znie %niej ni w *zasie Kwiel#
kiego terror/L rozp4tanego przez (talina
CF
I
G9wny znaw*a pro-le%atyki *hi+skiej w %oskiewskiej Centrali, genera 8i#
*hai 8arkowi*z :/r*zak, rezydent w Pekinie w lata*h !HJ#!M, opowiada
Gordijewskie%/, e w *zasie Krewol/*ji k/lt/ralnejL $GB dostar*zao $re%lowi
wi4*ej i lepszy*h %ateria9w wywiadow*zy*h ni %inisterstwo spraw zagranicz-
nych; Pyn1*y z rezydent/ry w Pekinie o-fity str/%ie+ %eld/nk9w o *haosie i
z-rodnia*h, przy r9wno*zesny% -rak/ infor%a*ji z wyszy*h sz*ze-li *hi+skiej
hierar*hii partyjnej, -y jednak Qr9de% -4dny*h interpreta*ji CentraliI KRewol/*j4
k/lt/raln1L postrzegano jako spe*yfi*znie *hi+sk1 po*hodn1 krwawego -ar-arzy+stwa
orientalnego, a niejako konw/lsje %onopartyjnego pa+stwa ko%/nisty*znego, kt9re
%i%o przeraaj1*ej -r/talno?*i, przyniosy w s/%ie %niej ?%iertelny*h ofiar ni
terror stalinowskiI 7 ,arz1d G9wny o*enia, e herety*ki rey% 8ao zdegene#r/je
si4 do agresywnej tyranii azjaty*kiej i za+4da oddania ol-rzy%i*h terytori9w,
zagarni4ty*h przez *arsk1 Rosj4 na %o*y Knier9wnoprawny*h traktat9wL zawarty*h w
P7P wiek/I
(tar*ia grani*zne w Azji ;rodkowej i na Wyspie :a%a+skiej w %ar*/ i sierpni/
!J! rok/ zdaway si4 potwierdzaO prognozy $GB i zwiastowaO jesz*ze groQniejsz1
faz4 konflikt/ *hi+sko#sowie*kiegoI .iepokoi zwasz*za fakt, e l/dno?O Chin
si4gaa %iliarda, a kraje% rz1dzi rey%, kt9ry z jednej strony dysponowa -roni1
j1drow1 i rakieta%i zdolny%i si4gn1O 8oskwy, a z dr/giej zdawa si4 gardziO
y*ie% l/dzki%I G/ w lata*h pi4Odziesi1ty*h 8ao zwierzy si4 .ehr/, e wojna
ato%owa nie jest w*ale taki% wielki% ze%I .awet je?li poowa l/dzko?*i zginie, to
dr/ga poowa przetrwa, a i%perializ% zostanie starty z powierz*hni zie%iI
We wrze?ni/ !J! rok/ Chiny przeprowdziy dwie pr9-y n/klearne na poligonie w
PinjiangI , satelitarnego rozpoznania 8oskwa wiedziaa te, e Chiny za%ierzaj1
wystrzeliO wasnego satelit4, *o /*zyniy w !HE rok/I Gak zwykle w *hwila*h
napi4*ia, w Centrali rodziy si4 kaway pene *zarnego h/%or/I :y% raze% para#
frazowano "ri*ha 8ari4 Re%arc/eSa, twierdz1*, e powstaje nowe dzieo K.a
fron*ie *hi+sko#fi+ski% -ez z%ianL
CJ
I
Gesieni1 !J! rok/ o wiele -ardziej zowiesz*zy wydQwi4k %iay delikatne
s/gestie zawarte w artyk/a*h pisany*h dla za*hodniej prasy przez wsp9pra*/j1*ego z
$GB dziennikarza Ui*tora 0o/isa &prawdziwe nazwisko Witalij Gewgieniewi*z
0/i)I (/gerowa on, e ,wi1zek (owie*ki rozwaa %oliwo?O prewen*yjnego
/derzenia n/klearnego na Chiny, zani% kraj ten /zyska poten*ja j1drowy, zdolny
zagroziO 8oskwie
CH
I Podo-ne pogoski za*z4y rozpowsze*hniaO rezydent/ry $GB w
"/ropie i A%ery*e P9no*nejI Gordijewski /stali, e nawet ofi*erowie $GB,
kt9rzy rogaszali te plotki, nie wiedzieli, *zy s1 to Kdziaania aktywneL, o-li*zone na
zdenerowanie Pekin/, *zy te ostrzeenie ,a*hod/, e sowie*ki szta- generalny
rze*zywi?*ie rozwaa tak1 op*j4
CM
I , perspektywy *zas/ wydaje si4, e pogoski
-yy Kdziaania%i aktywny%iL, opra*owany%i przez (/-4 A, w*hodz1*1 w skad 7
,arz1d/ G9wnegoI .a kr9tk1 %et4 ka%pania ta po%oga wywrzeO na*isk na
Chiny, wy*hodz1*e wa?nie z *haos/ Krewol/*ji k/lt/ralnejL, i z%/siO Pekin do

CBB
+H 9 KGB
rozpo*z4*ia nego*ja*ji w sprawie konflikt9w grani*zny*hI .a d/g1 %et4 -y to
-1dI (tra*h przed prewen*yjny% /derzenie% sowie*ki% -y, jak si4 wydaje,
jedny% z podstawowy*h *zynnik9w, kt9re skoniy kierowni*two *hi+skie do
rozpo*z4*ia tajny*h roz%9w ze (tana%i ,jedno*zony%iI (k/tkie% ty*h kontakt9w
-ya wizyta prezydenta Ri*harda .i^ona w Pekinie w !HA rok/ oraz z-lienie
*hi+sko#a%eryka+skie
C!
I
.a po*z1tk/ lat siede%dziesi1ty*h w Centrali prowadzono d/gie dysk/sje, *zy
Chiny kwalifik/j1 si4 do okre?lenia Kg9wny prze*iwnikL, stosowanego doty*h*zas
wy1*znie w stos/nk/ do (tan9w ,jedno*zony*hI 'stalono w ko+*/, e w argonie
$GB pojawi si4 nowa kategoria Kpowanego prze*iwnikaL, a '(A za*howaj1
sw9j wyj1tkowy stat/s Kprze*iwnika g9wnegoLI (k/tkie% -rak/ jasno?*i w inter#
pretowani/ polityki Chin, -yy te li*zne instr/k*je, kt9ry%i zasypywano rezyden#
t/ry $GBI Wysyano i*h wi4*ej ni w przypadk/ inny*h kraj9w i *zyniono to
jesz*ze po !MF rok/, gdy Gordijewski poegna si4 z $GB
F7)
I
$opoty $re%la z /trzy%anie% pry%at/ w ?wie*ie ko%/nisty*zny%, w Pradze i
Pekinie, wynagradzay s/k*esy odnoszone w lata*h sze?Odziesi1ty*h na o-szarze tak
zwanego :rze*iego ;wiataI .ajwi4ksze wpywy dyplo%a*ja radzie*ka i $GB
/zyskiway na Bliski% Ws*hodzie, gdzie powojenna erozja i%perialnej pot4gi
Wielkiej Brytanii i 2ran*ji zostawia po so-ie p/stk4, kt9r1 tr/dno -yo wypeniO
sprzy%ierzony% z 7zraele% (tano% ,jedno*zony%I 6la 8oskwy szansa zostania
rze*znikie% interes9w ara-ski*h pojawia si4 w !FC rok/, kiedy wadz4 w "gip*ie
przej1 BJ#letni Ga%al A-del .asserI By on pierwszy% narodowy% lidere%
"gipt/ od *zas9w, gdy najeQdQ*y pers*y o-alili ostatniego faraona w FAF rok/
przed Chryst/se%I KB4d1* %ay% *hop*e%, za kady% raze%, gdy /jrzae% na
nie-ie sa%oloty, go?no woae%R Boe Wsze*h%og1*y, nie*h pieko po*honie
Anglik9wVL # opowiada .asser
F
I
7nspir/j1*y na*jonaliz% .assera oraz jego pop/larno?O w %asa*h nie %iaa
so-ie r9wny*h w?r9d wsp9*zesny*h przyw9d*9w ?wiata ara-skiegoI W lata*h
sze?Odziesi1ty*h pad on j/ ofiar1 wasnej wy-/jaej retoryki oraz -ohaterskiego
o-raz/, kt9ry sa% so-ie stworzy, ale na po*z1tk/ kariery przyw9d*a "gipt/ -y
rze*zywi?*ie heroi*znyI Wkr9t*e po o-j4*i/ wadzy, w !FC rok/, przey pr9-4
za%a*h/I Ostrzelano go w %iejs*/ p/-li*zny% i *ho*ia dwie stoj1*e o-ok oso-y
zostay trafione, a wszys*y na podi/% padli pla*kie%, .asser sta i kontyn/owa
prze%9wienieI K.ie*h za-ij1 .asseraV On jest jedny% z wiel/ i *zy /%rze, *zy
-4dzie y, to nie gra roli, gdy rewol/*ja -4dzie to*zyO si4 nadalVL # woaI
W !FF rok/ .asser zaszokowa *ay ?wiat, ogaszaj1* zawar*ie poroz/%ienia,
na %o*y kt9rego "gipt k/pi za po?redni*twe% Cze*hosowa*ji ol-rzy%ie ilo?*i
sowie*kiego /z-rojeniaI .ego*ja*je prowadzono w takiej taje%ni*y, e nie wiedzia
o ni*h nawet egipski a%-asador w 8oskwieI ,a jedny% po*i1gni4*ie% pi9ra
za%any zosta za*hodni %onopol na dostawy -roni dla pa+stw -lisko#
ws*hodni*hI
CBC
W lip*/ !FJ rok/ .asser zna*jonalizowa $ana (/eski, na kt9ry %iaa
doty*h*zas kon*esj4 sp9ka (/ez Canal Co%pany z siedzi-1 w Pary/I W o*za*h
Ara-9w sp9ka ta -ya sy%-ole% za*hodniego wyzysk/, a fakt, e .asser zdoa w
listopadzie odeprzeO, podj4t1 we wsp9pra*y z 7zraele% angielsko#fran*/sk1
pr9-4 odzyskania kana/ si1, /*zyni z niego -ohatera wi4kszo?*i ?wiata ara-skiegoI
Wido*zny% wyj1tkie% -yli tylko trady*yjni wad*yI
Gak -ohatera witano te .assera w 8oskwie, dok1d przy-y w !FM rok/ z
trzytygodniow1 wizyt1 ofi*jaln1I Cae sowie*kie kierowni*two wyszo na lotniskoI By
te go?*ie% honorowy% na try-/nie leninowskiego %a/zole/%, sk1d pozdrawia
po*h9d pierwszo%ajowy na Pla*/ Czerwony%I Po powro*ie do $air/, .asser
opowiada wielkie%/ t/%owi, e ,wi1zek Radzie*ki Kjest kraje% zap#
rzyjaQniony%, kt9ry nie %a adny*h /kryty*h za%iar9wL oraz K-ardzo szan/jeL
nar9d ara-ski
FA
I
Przyjazne stos/nki %i4dzy .assere% a $re%le% nie -yy wolne od napi4OI
:ar*ia wywoay zarz1dzone przez .assera prze?ladowania ko%/nist9w w "gip*ie i
(yrii &w lata*h !FM#!J, kiedy o-a kraje 1*zya /nia) oraz ostra krytyka
ko%/nist9w w 7rak/I $GB nie%al na pewno dowiedziao si4 te, e po p/-li*zny%
skrytykowani/ polityki sowie*kiej w !F! rok/, z .assere% skontaktowaa si4
C7A, propon/j1* po%o* a%eryka+sk1
FB
I 8i%o napi4O, w po*z1tka*h lat sze?O#
dziesi1ty*h Chr/sz*zow i Centrala, *ho*ia nie wszys*y *zonkowie prezydi/%,
-yli przekonani, e na Bliski% Ws*hodzie istnieje nowa Kkorela*ja siL, kt9ra
%oe -yO wykorzystana w wal*e z Kg9wny% prze*iwnikie%LI (yria, 7rak i "gipt
zwr9*iy si4 prze*iwko (tano% ,jedno*zony%I W !JA rok/ Ben Bella poprowadzi
Algieri4 k/ niepodlego?*i i w1*zy ko%/nist9w do rz1d/I 'pokorzony w kryzysie
k/-a+ski% Chr/sz*zow zde*ydowany -y pokonaO (tany ,jedno*zone w wal*e o
wpywy na Bliski% Ws*hodzieI ,wy*i4stwo 2idela Castro na $/-ie za*h4*ao do
z%iany strategii polity*znejI ,a%iast trady*yjny% zwy*zaje% opieraO si4 na
ortodoksyjny*h partia*h ko%/nisty*zny*h, gotowy*h pod1aO ?lade% 8oskwy,
za*z4to tworzyO soj/sze z antyi%perialisty*zny%i, *hoO niepewny%i ideologi*znie
r/*ha%i na*jonalisty*zny%i w :rze*i% ;wie*ie
FC
I
'zasadniaj1* now1 lini4, ideologowie sowie**y wy%y?lili okre?lenia Knieka#
pitalisty*zna drogaL oraz Kde%okra*ja rewol/*yjnaL, kt9re definioway po?rednie
etapy %i4dzy kapitaliz%e% a so*jaliz%e%, przez kt9re prze*hodziy pa+stwa
:rze*iego ;wiataI Podj4ta w !J rok/ przez .assera de*yzja zna*jonalizowania
wi4kszo?*i egipskiego prze%ys/ -ya za*h4*aj1*y% ?wiade*twe% kro*zenia Knie#
kapitalisty*zn1 drog1LI W lata*h sze?Odziesi1ty*h $re%l wi1za z ni% wi4*ej
nadziei ni z inny%i przyw9d*a%i kraj9w Azji l/- AfrykiI "gipt po*hon1 CB
pro*ent po%o*y dla :rze*iego ;wiata, /dzielonej przez 8oskw4 w lata*h !FC#
!HI W !JF rok/ egipska partia ko%/nisty*zna rozwi1zaa si4, a jej
*zonkowie wst1pili do rz1dz1*ego w kraj/ Ara-skiego ,wi1zk/ (o*jalisty*znego
FF
I
"nt/zjaz%, z jaki% $GB traktowao rozw9j kontakt9w z .assere%, -ra si4
*z4?*iowo z s/k*es9w w wer-owani/ agent9w z oto*zenia egipskiego prezydentaI
.aj*enniejszy% -y (a%i (zaraf, %4*zyzna o pot4ny% -rz/*h/ i o-wisy*h
w1sa*h, pos/g/j1*y si4 pretensjonalny% kryptoni%e% Asad &0ew)I W !F! rok/
CBF
zosta on dyrektore% Prezyden*kiego Bi/ra 7nfor%a*yjnegoI Pod t1 %yl1*1 nazw1
kry si4 egipski wywiad, a (zaraf -y jedny% z naj-liszy*h dorad*9w .assera
FJ
I
Ofi*ere% prowadz1*y% K0waL -y Wadi% Wasiljewi*z $irpi*zenko, kt9ry p9Qniej, w
lata*h !HE#!HC, -y rezydente% w $airzeI '%iej4tne prowadzenie agent9w
zyskao %/ /znanie Centrali, gdzie awansowa szy-ko i zosta nawet pierwszy%
zast4p*1 na*zelnika 7 ,arz1d/ G9wnego
FH
I (zaraf -y odpowiedzialny za spraw#
dzanie przeszo?*i egipski*h /rz4dnik9w rz1dowy*h i %9g zaoyO pods/*h na
kady telefon, r9wnie na pro?-4 $GB
FM
I 's/gi K0waL na ty% si4 jednak nie
ko+*zyyI '%oliwia $GB wer-owanie agent9w w "gip*ie, wysyaj1* na szkolenia do
8oskwy ofi*er9w egipskiego wywiad/I
.asser wiedzia doskonale o prosowie*ki*h sy%patia*h niekt9ry*h %inistr9w,
zwasz*za Ali (a-ri, kt9ry w r9ny*h okresa*h peni f/nk*j4 pre%iera, przewod#
ni*z1*ego Ara-skiego ,wi1zk/ (o*jalisty*znego oraz wi*eprezydentaI Ge?li *hodzi o
(zarafa, to wydaje si4,S e .asser widzia w ni% przede wszystki% po%iennego
na*jonalist4 ara-skiego, gotowego /zyskaO jak nawi4*ej sowie*kiej po%o*y -ez
naraania s/werenno?*i "gipt/I $irpi*zenko gra na pr9no?*i (zarafa, zapewniaj1* go
nie/stannie, jak *enne s1 przekazywane przez niego infor%a*je i jak wielk1 wag4
przywi1z/j1 do ni*h najpierw Chr/sz*zow, a pote% BreniewI $iedy (zaraf spotka
si4 wresz*ie z Breniewe% rok po ?%ier*i .assera, pod*zas PP73 3!azdu $P,R w
!H rok/, nie aowa s9w podzi4kowania i wyraz9w przyjaQniR
8/sz4 wa% podzi4kowaO, towarzysz/ Breniew, za danie %i sposo-no?*i zo-a*zenia
si4 z wa%i, %i%o i wie%, e jeste?*ie -ardzo zapra*owaniI Geste% pewienfIII\ e jest to
spe*jalny gest pod %oi% oso-isty% adrese%I Wierz4, e stos/nki %i4dzy na%i -4d1
trwae i nieprzerwane oraz, e nad*hodz1*e dni i stanowiska, jakie zaj%ie%y, -4d1
wido%y% ?wiade*twe% przyjaQni, jaka istnieje %i4dzy ,jedno*zon1 Rep/-lik1 Ara-sk1
X"gipte%\ a ,wi1zkie% (owie*ki%, %i4dzy partia%i, naroda%i i rz1da%ifIII\I Geste%
przekonanyXIII\ e skoro (a%i (zafar jest syne% wielkiego przyw9d*y Ga%ala A-dela
.assera, zaj%/je on spe*jalne %iejs*e w stos/nka*h z jego sowie*ki%i przyja*i9%i
w
I
Po%i%o p/-li*zny*h po*hwa, nie sz*z4dzony*h .asserowi, przesadna gloria, z
jak1 prezentowa si4 jako niepokonany heros ?wiata ara-skiego, -ya w poowie lat
sze?Odziesi1ty*h przed%iote% wiel/ /sz*zypliwy*h art9w kr11*y*h po %os#
kiewskiej Centrali i daleko poza ni1I Pod*zas posiedzenia prezydi/%, na kt9ry%
z%/szono Chr/sz*zowa do odej?*ia na e%eryt/r4, zarz/*ono %/, e w !JC rok/
nada .asserowi tyt/ Bohatera ,wi1zk/ (owie*kiego, zasz*zyt, kt9rego doty*h*zas nie
dost1pi aden */dzozie%ie*
J&)
I .adanie tego tyt// -yo Qr9de% wiel/ zo?liwy*h
ko%entarzy, kawa9w i piosenek, kt9re o-iegy *a1 Central4
J
I
8i%o powodzenia antynasserowski*h zo?*iwo?*i, w Centrali panowao w po#
owie lat sze?Odziesi1ty*h przesadne wr4*z po*z/*ie pewno?*i sie-ieI Wraz z roz#
szerzanie% si4 sowie*ki*h wpyw9w na Bliski% Ws*hodzie, Kkorela*ja siL wyda#
waa si4 /kadaO prze*iwko ,a*hodowiI 6wa naj-ardziej proza*hodnie rey%y #
Gordanii i Ara-ii (a/dyjskiej # trzesz*zay pod na*iskie% antyza*hodniego
ara-skiego na*jonaliz%/I .a $re%l/, w Centrali i w szta-ie generalny% przewaao
CBJ
przekonanie, e egipskie siy z-rojne zostay j/ z%odernizowane i prze-/dowane
dzi4ki dostawo% sowie*kiego sprz4t/ i przeszkoleni/ *z4?*i ofi*er9w przez sowie*ki*h
instr/ktor9wI O*zekiwano, e wspierany przez Gordani4 i (yri4 "gipt pok/si si4 o
zdo-y*ze w wojnie z 7zraele%I 6a si4 jednak syszeO gos sprze*iw/I W
kwietni/ !JH rok/ .ikoaj Grigoriewi*z Gegory*zew wizytowa "gipt i za%eldowa,
e wojska egipskie i syryjskie wy%agaj1 zna*znie wi4kszej po%o*y sowie*kiej, je?li
%aj1 z%ierzyO si4 z ar%i1 izraelsk1I Raport Gegory*zowa zignorowanoI $iedy
wiosn1 !JH rok/ za*z4o wzrastaO napi4*ie w stos/nka*h %i4dzy "gipte% a
7zraele%, przekazywane .asserowi przez (zarafa o*eny syt/a*ji odzwier*iedlay
opty%isty*zne analizy o Kkorela*ji siL, sporz1dzane w %oskiewskiej Centrali
JA
I
:rze*ia wojna ara-sko#izraelska trwaa tylko sze?O dniI Rozpo*z1 j1 nieo*ze#
kiwany atak w poniedziaek, F *zerw*a !JH rok/, o godzinie MICF rano *zas/
kairskiegoI O rez/lta*ie wojny zade*ydoway pierwsze trzy godzinyI 0otni*two
izraelskie znisz*zyo w9w*zas na zie%i AMJ z BCE egipski*h sa%olot9w -ojowy*hI
Ar%ia egipska, kt9r1 *zekay walki na synajskiej p/styni, poz-awiona zostaa
o*hrony z powietrzaI 6opiero o JIEE generaowie odwayli si4 powiedzieO .a#
sserowi, e stra*i *ae lotni*twoI $iedy powiedziano %/ to wresz*ie, -y g4-oko
przekonany, e 7zrael*zyko% po%agay siy powietrzne (tan9w ,jedno*zony*h i
Wielkiej BrytaniiI
W walka*h na p/styni (ynaj "gipt %ia tyle sa%o *zog9w i wi4*ej pie*hoty, ni
7zrael, ale -ez osony z powietrza stra*i w *i1g/ *ztere*h dni HEE *zog9w i H
EEE onierzy, za-ity*h l/- wzi4ty*h do niewoliI .asser poda si4 do dy%isji, ale do
pozostania przekonay go de%onstra*je %ilion9w "gip*jan, dla kt9ry*h -y w*i1
/oso-ienie% ara-skiego na*jonaliz%/I
Po wojnie sze?*iodniowej %ilitarny poten*ja "gipt/ i (yrii -y powsze*hnie
wy?%iewany, na zewn1trz ?wiata ara-skiego, *o /%iej4tnie podsy*aa izraelska
propagandaI Wojska egipskie przedstawiano jako -ezadn1 -and4 t*h9rzyI Rozpow#
sze*hniano fotografie roze-rany*h do -ielizny egipski*h je+*9w wojenny*h o-ok
nie/szkodzony*h *zog9w prod/k*ji sowie*kiej oraz w inny*h poza*h %aj1*y*h
?wiad*zyO o i*h -ojaQliwo?*i
JB
I P/-li*znie $re%l opowiada si4 po stronie Ara-9wI
Pot4pi i%perialisty*zn1 agresj4 i &a/j1* tego p9Qniej) zerwa stos/nki dyplo%aty*zne
z 7zraele%I Prywatnie jednak ostro krytykowano nie/dolno?O wojsk ara-ski*h i nie
/krywano niezadowolenia, e tyle sowie*kiego sprz4t/ wpado w izraelskie r4*eI
Gordijewski za/way w Centrali, e po%i%o nie wygasaj1*y*h teorii o syjonisty*zny%
zagroeni/, na kady% krok/ %ona si4 -yo spotkaO z nie*h4ty% podziwe% dla
izraelskiego zwy*i4stwa i grani*z1*y%i z rasiz%e% /waga%i, e Ara-owie nigdy nie
dor9wnaj1 -ojowy% /%iej4tno?*io% i odwadze ar%ii izraelskiej
9
;
$atastrofa sze?*iodniowej wojny postawia $re%l przed wy-ore%R al-o ogra#
ni*zy straty i porz/*i Ara-9w, al-o od-/d/je i*h siy z-rojneI Wy-rano dr/g1
op*j4I 8arszaek 8atwiej ,a*harow, szef sowie*kiego szta-/ generalnego, poje*ha
do "gipt/ z przewodni*z1*y% Prezydi/% Rady .ajwyszej, .ikoaje% Podg9rny%, i
pozosta j/ ta% jako dorad*a odpowiedzialny za reorganiza*j4 oraz /z/penienie
wyposaenia ar%ii egipskiejI , -iegie% *zas/ li*z-a sowie*ki*h dorad*9w wzrosa do
AE tysi4*yI
CBH
Ch*1* za wszelk1 *en4 od-/dowaO sw9j presti i wizer/nek herosa ?wiata
ara-skiego, .asser got9w -y po*zyniO wo-e* 8oskwy wi4ksze /st4pstwa, ni przed
wojn1I $re%l z%ieni polityk4 i w za%ian za po%o* %ilitarn1 1da teraz -az
wojskowy*h w "gip*ie oraz w %niejszy% stopni/ w (yrii, 7rak/ i AlgieriiI .asser
zgodzi si4I O-e*no?O sowie*kiej %arynarki wojennej na 8orz/ ;r9dzie%ny%
zwi4kszya si4 nie-ezpie*znie dzi4ki -azo% re%ontowy% i zaopatrzeniowy% w egip#
ski*h porta*h Aleksandria, Port (aid, 8ersa 8atr/h i (oll/%, a take w ira*ki%
por*ie '% $asr oraz w Adenie w 0/dowo#6e%okraty*znej Rep/-li*e Ge%en/
XGe%en Po/dniowy\I .a pro?-4 .assera, w !HE rok/ /tworzono w "gip*ie sowie*kie
-azy lotni*ze, -ronione przez rakiety (A8#B i sa%oloty z sowie*ki%i zaoga%i,
kt9ry*h zadanie% -yo wz%a*nianie egipskiego syste%/ o-rony powietrznej
JF
I
Czoowy ara-ista 7 3arz4du G9wnego, Borys Bo*zarow, ofi*er sek*ji .
&o-s/ga nielega9w) w $airze, opowiada Gordijewskie%/, e %/sia si4 przenie?O do
sek*ji PR &wywiad/ polity*znego), poniewa prowadzi Kniezwykle *ennego
agenta z egipskiej -i/rokra*ji, kt9ry wola roz%awiaO wy1*znie po ara-sk/LI
Wer-/nek ten, dokonany pod okie% (iergieja 8i*hajowi*za Go/-iewa, kairskiego
rezydenta od !JJ do !HE rok/, zagwarantowa Bo*zarowowi szy-ki awans po
powro*ie do 8oskwyI W Centrali za? %9wiono o "gipskiej Rep/-li*e (owie*kiej, *o
odzwier*iedlao osi1gni4*ia $GB w penetrowani/ egipskiej -i/rokra*ji
JJ
I
Ol-rzy%ia sowie*ka inwesty*ja %ilitarna w "gip*ie oparta -ya na kr/*hej
podstawieI .apyw sowie*ki*h instr/ktor9w podkre?la jedynie -arier4 dziel1*1
spoe*ze+stwa ,(RR i "gipt/I Rosjanie i "gip*janie tylko z rzadka odwiedzali si4 w
do%a*hI (po?r9d prawie F tysi4*y Ara-9w, kt9rzy st/diowali w lata*h pi4O#
dziesi1ty*h i sze?Odziesi1ty*h w (tana*h ,jedno*zony*h, nie%al poowa oenia
si4 z A%erykanka%iI 8ae+stwa %i4dzy dorad*a%i sowie*ki%i a Ara-ka%i -yy
wa?*iwie nie spotykane
JH
I
Po nagej ?%ier*i .assera we wrze?ni/ !HE rok/ pot4ny g%a*h sowie*ki*h
wpyw9w za*z1 si4 *hyliO k/ /padkowiI Gesz*ze po dw/dziest/ prawie lata*h
sowie*ki %inister spraw zagrani*zny*h, Andriej Gro%yko, wzdy*ha, e Kgdy-y
X.asser\ y kilka lat d/ej, syt/a*ja w regionie %oga-y -yO dzisiaj z/penie
innaL
J(
I (owie*ki pre%ier Aleksiej $osygin powiedzia nast4p*y .assera, An#
warowi el#(adatowiR K.igdy przed ni% ni*zego nie /krywali?%y, a on przed na%i
nie %ia adny*h taje%ni*L
J!
I Pierwsza poowa o?wiad*zenia $osygina -ya wier/tn1
-zd/r1, dr/ga, dzi4ki (zarafowi i je%/ podo-ny%, -ya -ardzo -liska prawdyI
(adat star si4 z (zarafe% j/ pierwszego dnia rz1d9wI ,godnie z rela*j1 (adataR
Przyni9s %i plik papier9wI KCo to jestWL # zapytae%I K:o zapisy pods/*hany*h
roz%9w telefoni*zny*h %i4dzy pewny%i oso-a%i, kt9re poddaje%y o-serwa*jiLI KPrze#
prasza%L, powiedziae%, Knie *zyta% taki*h ?%ie*ifIII\ a swoj1 drog1, kto pozwoli
pan/ na zaoenie ty% oso-o% telefoni*znego pods/*h/W Prosz4 za-raO te papieryLI 7
z%iote% je z -i/rka
HE
I
,darzay si4 jednak okazje, e (adat -y ywo zainteresowany Ktaki%i ?%ie#
*ia%iLI .a przykad %aja !H rok/, kiedy nieznany (zarafowi %ody ofi*er
CBM
poli*ji przyni9s (adatowi ta?%4 %agnetofonow1I (adat zarzeka si4, e ofi*er K-y %i
nieznanyLI :a?%a %iaa podo-no zawieraO dowody ?wiad*z1*e, e Ali (a-ri, na
kt9rego $GB opty%isty*znie li*zyo, przej%ie s*hed4 po .asserze, oraz e inni
prosowie**y polity*y Kspisk/j1 nad o-alenie% %nie i %ojego rz1d/LI Pi4O dni
p9Qniej (adat rozkaza aresztowaO (zarafa, (a-riego oraz pozostay*h lider9w
prosowie*kiej frak*ji wewn1trz Ara-skiego ,wi1zk/ (o*jalisty*znegoI
8in4o zaledwie jedena?*ie dni, a (adat podpisywa w $airze z przewod#
ni*z1*y% Prezydni/% Rady .ajwyszej, Podg9rny%, sowie*ko#egipski /kad o
przyjaQni i po%o*y wzaje%nejI :/%a*zy p9Qniej, e *h*ia w ten spos9-
KrozwiaO o-awy przyw9d*9w sowie*ki*hL i przekonaO i*h, e aresztowania -yy
przejawe% wewn4trznej walki o wadz4, a nie reorienta*ji egipskiej polityki za#
grani*znejI Negnaj1* Podg9rnego na lotnisk/, (adat prosi go, e-y przekaza
pozostay% *zonko% polit-i/ra przesanieR KProsz4, %iej*ie do nas za/fanieV
8iej*ie za/fanieV ,a/fanieVL
H
O za/fanie do (adata -yo jednak w Centrali -ardzo
tr/dnoI Po aresztowani/ gr/py Alego (a-ri, wiel/ agent9w $GB za*z4o dystan#
sowaO si4 od ofi*er9w prowadz1*y*hI
Po ?%ier*i .assera Centrala sz/kaa szans poprawy swy*h notowa+ w ?wie*ie
ara-ski% w ko%/nisty*zny% za%a*h/ stan/ w (/danieI Przyw9d*y $o%/nisty*znej
Partii (/dan/ /waani -yli przez $GB za naj-ardziej lojalny*h i peny*h po#
?wi4*enia na *ay% Bliski% Ws*hodzie
HA
I Gednake pr9-a przewrot/, podj4ta w
lip*/ !H rok/ przez gr/p4 ofi*er9w ar%ii s/da+skiej, wspierany*h przez
ko%/nist9w, zostaa -r/talnie zdawiona przy walnej po%o*y (adataI W?r9d
rozstrzelany*h -y sekretarz generalny $P (/dan/ A-del 8ahgo/- oraz la/reat
.agrody 0enina Ah%ed "l#(heikhI .ie%al r9wno*ze?nie Centrala odkrya, e
sowie*ki dyplo%ata na Bliski% Ws*hodzie, dokooptowany do $GB, Wadi%ir
.ikoajewi*z (a*harow, pra*/je dla C7AI ,aalar%owany /zgodniony% w*ze?niej
sygnae%, -/kiete% kwiat9w na tylny% siedzeni/ Uolkswagena, (a*harow zdoa w
ostatniej *hwili /*ie*I W?r9d taje%ni*, kt9re zdradzi A%erykano%, -ya te
wiado%o?O, e (zaraf jest agente% $GB
HB
I
Pod konie* !H rok/ w Centrali i %oskiewski% apara*ie partyjny% %9wio
si4 j/ otwar*ie, e (adat jest zdraj*1I Wiedziano, e dyrektor egipskiego wywiad/,
genera Ah%ed 7s%ail, kontakt/je si4 z C7AI W !HA rok/ (adat pole*i sowie*ki%
dorad*o% op/?*iO "giptI W *i1g/ tygodnia odle*iao i*h okoo A tysi4*yI Przez
pewien *zas 8oskwa nie %oga si4 zde*ydowaO na po?wi4*enie z tr/de% zdo-ytej
pozy*ji na Bliski% Ws*hodzie otwar*ie zrywaj1* z (adate%I Breniew doszed do
wniosk/, e ,wi1zek (owie*ki nie %a wy-or/ i %/si kontyn/owaO polity*zno##
%ilitarn1 po%o* dla (adata, gdy ina*zej przejdzie on naty*h%iast do o-oz/
A%erykan9w
HC
I
$raje% :rze*iego ;wiata, kt9ry kosztowa $GB najwi4*ej wysik9w, -yy
7ndieI ,a rz1d9w (talina, 7ndie postrzegane -yy jako i%perialisty*zna %arionetkaI
5iel/a Ency/lo$edia 0adziec/a okre?laa lek*ewa1*o 8ahat%4 Ghandiego,
CB!
*zowieka, kt9ry poprowadzi 7ndie do niepodlego?*i, jakoR KReak*jonist4, kt9#
ryXIII\ zdradzi nar9d i w-rew intereso% l/d/ po%aga i%perialisto%< %apowa
as*et9w< w de%agogi*zny spos9- /trzy%ywa, e popiera niepodlego?O 7ndii i jest
wrogie% Brytyj*zyk9w< szeroko wykorzystywa przes1dy religijneLI
:ak jak w *zasa*h ad%inistra*ji -rytyjskiej instr/k*je wysyane z 8oskwy dla
wadz $o%/nisty*znej Partii 7ndii prze*hwytywane -yy *z4sto przez %iesz*z1*y si4
w 6elhi Wydzia Wywiadow*zy 7B &7ntelligen*e Bran*h)I Wed/g BI.I 8/llika, szefa
7B przez H lat pre%ierowania Gawaharlala .ehr/ &!CH#!JC), a do po*z1tk9w
lat pi4Odziesi1ty*h Kkada wydana w 8oskwie instr/k*ja podkre?laa konie*zno?O
i wag4 podstawowego zadania, jaki% -yo o-alenie przez $o%/nisty*zn1 Parti4
7ndii Yreak*yjnegoZ rz1d/ .ehr/L
HF
I .a po*z1tk/ !F rok/ 8/llik da .ehr/ kopi4
naj?wieszej instr/k*ji 8oskwy dla hind/ski*h ko%/nist9w, w kt9rej ostrzegano,
e dok/%ent ten w adny% wypadk/ nie %oe wpa?O w r4*e rz1d/I .ehr/
Kroze?%ia si4 go?no i stwierdzi, e 8oskwa nie zdaje so-ie widaO sprawy, jak
sprytny jest nasz wywiadL
HJ
I
Chr/sz*zow postrzega r/*h kraj9w niezaangaowany*h :rze*iego ;wiata, kt9ry
za*z1 si4 for%owaO na konferen*ji w Band/ng/ w !FF rok/, jako poten*jalnego
soj/sznika w wal*e z ,a*hode%I .asser, :ito &z kt9ry% Chr/sz*zow *z4?*iowo si4
pojedna) oraz .ehr/ wyaniali si4 jako liderzy r/*h/ niezaangaowany*hI :ry/%falna
podr9 po 7ndia*h Chr/sz*zowa i B/ganina w !FF rok/ rozpo*z4a now1 er4 w
stos/nka*h sowie*ko#hind/ski*hI ,wi1zanie si4 (tan9w ,jedno*zony*h z Pakistane%,
/waany% przez Waszyngton za prze*iwag4 sowie*ki*h wpyw9w w Azji,
za*h4*ao 7ndie do -liszy*h kontakt9w z ,(RRI W lata*h sze?Odziesi1ty*h o-a
kraje znalazy wsp9lnego wroga w posta*i %aoistowski*h ChinI 8oskwa do*eniaa
popar*ie 7ndii w .aroda*h ,jedno*zony*h, gdzie pod*zas gosowa+ w ,gro%adzeni/
Og9lny%, kraje :rze*iego ;wiata *oraz *z4?*iej -ray stron4 -lok/ ws*hodniego, a nie
,a*hod/I W !FJ rok/ .ehr/ zadeklarowa, e nie spotka si4 nigdy Kz
przypadkie% -ardziej jawnej agresjiL, ni angielsko#fran*/ska interwen*ja w
"gip*ieI Gedno*ze?nie 7ndie gosoway w O., prze*iwko wnioskowi wzywaj1*e%/ do
wy*ofania wojsk sowie*ki*h z W4gier i przeprowadzenia ta% wolny*h wy-or9w
pod a/spi*ja%i .arod9w ,jedno*zony*hI Po%i%o do?wiad*ze+ staliniz%/, .ehr/
trzy%a si4 nadal, /for%owanego, kiedy li*zy niespena BE lat, przekonania, e
Krewol/*ja -olszewi*ka pop*hn4a do wielkiego skok/ spoe*zno?O l/dzk1 i zapalia
jasny po%ie+, kt9rego nie %ona /gasiOL
HH
I
W sponsorowany*h przez $GB p/-lika*ja*h .ehr/ przedstawiany -y jako
Kgeni/sz polity*znyL, Kgardz1*y nie-ezpie*ze+stwe%L *zowiek, kt9rego Kpolityka,
h/%aniz% i zasady %oralneXIII\ trafiaj1 do *aej l/dzko?*i i staj1 si4 zjawiskie% o
wy%iarze og9lno?wiatowy%LI Gesz*ze w !M! rok/ -rosz/ra wydana przez
narz4dzie $GB i przykrywk4 dla dziaalno?*i ofi*er9w wywiad/ za grani*1, agen*j4
prasow1 K.owostiL, nadal a-s/rdalnie *ytowaa naiwne o*eny .ehr/, kt9ry po#
wiedzia kiedy?, e Krozwi1zanie przez ,(RR pro-le%9w %niejszo?*i etni*zny*hL
jest dowode% s/k*es/ sowie*kiej Kpolityki narodowo?*iowejL
H
[I
$ilka lat po ?%ier*i .ehr/ i ods/ni4*i/ Chr/sz*zowa od wadzy $re%l przyj1
-ardziej zr9wnowaon1 polityk4 w stos/nk/ do 7ndii i Pakistan/I 8oskwa %iaa
CCE
nadzieje, e wy/ska Pakistan z or-ity Waszyngton/ i Pekin/I .iekt9rzy polity*y
sowie**y krytykowali Chr/sz*zowa za to, e w regionie, gdzie atwo o konflikty,
faworyzowa z-ytnio 7ndieI .ato%iast rze*znikie% prohind/skiej polityki -y 7
,arz1d G9wny $GB oraz rezyden*i w 6elhi, Rado%ir Georgiewi*z Bogdan9w
&!FH#!JH) oraz jego nast4p*a 6y%itr Aleksandrowi*z Gero*hin &l !JH#!HE)
H!
I
"nt/zjaz%, z jaki% $GB roz-/dowywao powi1zania z 7ndia%i, -ra si4 *z4?*iowo z
rozli*zny*h %oliwo?*i opera*yjny*h, jakie dawaa najwi4ksza na ?wie*ie wielo#
partyjna de%okra*ja posiadaj1*a angloj4zy*zn1 pras4I
6ziaaj1* w poroz/%ieni/ z wydziae% 6, kierowny% przez eksperta w dzie#
dzinie dezinfor%a*ji 7wana Agajan*a, Bogdan9w po%9g zaoyO na po*z1tk/ lat
sze?Odziesi1ty*h hind/sk1 gazet4, kt9ra -ya p9Qniej szeroko wykorzystywana w
sowie*ki*h Kdziaania*h aktywny*hL
Mj)
I W dziaania*h ty*h party*ypoway, ni* o ty%
nie wiedz1*, r9wnie inne gazety hind/skieI Przed i w trak*ie ka%panii
wy-or*zej !JH rok/, niezwykle aktywny% ofi*ere% $GB, spe*jaliz/j1*y% si4 w
pods/wani/ sfa-rykowany*h dok/%ent9w hind/skiej prasie, -y G/rij 8odin, -yy
ofi*er prowadz1*y KPi1tk4 z Ca%-ridgeLI 'si/j1* zdyskredytowaO antyko#
%/nisty*znego kandydata (I$I Pada, kt9ry /-iega si4 o %andat w Bo%-aj/,
8odin p/?*i w o-ieg sfaszowany list od a%eryka+skiego kons/la generalnego w
Bo%-aj/ do a%-asadora '(A w 6elhiI 8ilton CI Rewinkel pisa rzeko%o do
Chestera BowlesaR
(1dz4, e -yo-y rozs1dne, a-y taktownie Pan/ zas/gerowaO, e XPatii\ powinien
wstrzy%aO, przynaj%niej na *zas ka%panii wy-or*zej, swe polity*zne intrygi z Pakista+#
*zyka%i oraz powinien ograni*zyO sw9j apetyt, zadowalaj1* si4 na razie po%o*1 od nas,
kt9ra z *zysty% s/%ienie% %/ wystar*zyI 89wi1* o ty%, warto pa%i4taO, e w Bo%-aj/
%9wi si4, i otrzy%a on od nas na swoj1 ka%pani4 wy-or*z1 ponad p9 %iliona r/piiI
8odin rozesa r9wnie telegra%, kt9ry Wysoki $o%isarz Brytyjski Ksir Gohn
2ree%anL %ia wysaO do 2oreign Offi*e w 0ondynie, donosz1*, e A%erykanie
wpa*aj1 znaczne s/%y na f/nd/sze wy-or*ze prawi*owy*h partii i polityk9wI
8odin przedo-rzy, gdy prawdziwy Wysoki $o%isarz 2ree%an %ia dopiero
dostaO tyt/ ry*erskiI $o%pro%it/j1*y -1d zde%askowa dezinfor%a*j4 i -y
prawdopodo-nie przy*zyn1 szy-kiego wyjazd/ 8odina w kwietni/ !JH rok/, w
niespena dziewi4O %iesi4*y po przy-y*i/ na pla*9wk4 w 7ndia*h
M
I
6ezinfor%a*j1, kt9ra przyniosa o*zekiwane sk/tki w *zasie rezydent/ry Gero#
*hina w ko+*/ lat sze?Odziesi1ty*h, -yo rozpowsze*hnienie sfaszowanego list/,
kt9ry po*hodzi rzeko%o od Gordona Goldsteina z a%eryka+skiego Bi/ra Bada+
8orski*hI 0ist /jawnia o-e*no?O &w rze*zywisto?*i nie istniej1*y*h) zapas9w
a%eryka+ski*h -roni -akteriologi*zny*h w Wietna%ie i :ajlandiiI Op/-likowany
przez K2ree Press Go/rnalL w Bo%-aj/ list zosta odnotowany H %ar*a !JM rok/ w
londy+ski% K:he :i%esL, a nast4pnie nago?niony przez nadawany na Azj4
progra% Radia 8oskwa, jako dow9d, e (tany ,jedno*zone rozsiewaj1 epide%ie
po Wietna%ieI 5ind/ski tygodnik KBlitzL o%9wi list pod zna%ienny% tyt/e%
&SA $rzyzna!e siB do 'roni 'a/teriologiczne! i nu/learne!;
CC
Analiza op/-likowanej od-itki list/ wykazaa, e nag9wek i podpis Goldsteina
zostay skopiowane z zaproszenia na %i4dzynarodowe sy%pozj/% na/kowe, kt9re
organizowa rok w*ze?niej
MA
I A%eryka+skie -adania nad -ronia%i -akteriologi*zny%i
-yy powtarzaj1*y% si4 te%ate% sowie*ki*h Kdziaa+ aktywny*hL od *zas/, kiedy
pod*zas wojny korea+skiej na dezinfor%a*je o Kwojnie -akteryjnejL dao si4 na-raO
kilk/nast/ za*hodni*h na/kow*9w
MB
I
Czoow1 posta*i1 w sponsorowany*h przez ,(RR organiza*ja*h#parawana*h -y
w lata*h rz1d9w Breniewa hind/ski ko%/nista Ro%esh ChandraI Gego podziw i
ent/zjaz% dla ,wi1zk/ (owie*kiego datowa si4 z *zas9w st/di9w na Ca%-ridge
przed 77 wojn1 ?wiatow1I W !JJ rok/ Chandra zosta przewodni*z1*y% ;wiatowej
Rady Pokoj/ WPC &World Pea*e Co/n*il), najwaniejszego powojennego parawan/
sowie*kiego, wzorowanego na Kkl/-a*h niewini1tekL 8/enzen-ergaI (iedzi-a
WPC %ie?*ia si4 po*z1tkowo w Pary/, ale Rada zostaa sta%t1d /s/ni4ta w !F rI za
Kdziaalno?O z-lion1 do 3 kol/%nyLI , Parya przeniosa si4 do Pragi, p9Qniej do
Wiednia, gdzie w !FH rok/ zn9w zostaa zakazana, Kza dziaalno?O wy%ierzon1 w
interesy pa+stwa a/stria*kiegoLI W rze*zywisto?*i WPC dziaaa nadal w Wiedni/,
pod przykrywk1 8i4dzynarodowego 7nstyt/t/ Pokoj/, a przeniosa si4 we
wrze?ni/ !JM rok/ do 5elsinekL
C
I
Wy-ranie Chandry przewodni*z1*y% przed/yo ywot ;wiatowej Rady Po#
koj/, gdy poszerzy on jej dziaalno?O o pro-le%atyk4 pa+stw :rze*iego ;wiataI W
pods/%owani/ lat sze?Odziesi1ty*h, przedstawiony% w !H rok/ na spon#
sorowany% przez WPC ;wiatowy% $ongresie Pokoj/, Chandra pot4pi Kzdo%i#
nowany przez (tany ,jedno*zone soj/sz .A:OL jako Knajwi4ksze zagroenie dla
pokoj/L nie tylko w "/ropie, ale r9wnie na *ay% ?wie*ieR
Gadowite 1do .A:O daje si4 od*z/O r9wnie w Afry*e i AzjifIII\I (iy i%perializ%/ i
wyzysk/, zwasz*za .A:OXIII\ ponosz1 odpowiedzialno?O za g9d i n4dz4 setek
%ilion9w l/dzi na *ay% ?wie*ie
"
;
s
;wiatowa Rada Pokoj/ zapewniaa, e jej f/nd/sze po*hodz1 ze skadek wspie#
raj1*y*h j1 Kko%itet9w pokoj/L, dziaaj1*y*h nie%al w kady% kraj/I W rze*zywis#
to?*i f/nd/sze po*hodziy w ol-rzy%iej wi4kszo?*i ze ,wi1zk/ (owie*kiego,
kt9ry w ko+*/ lat siede%dziesi1ty*h oy na ni1 prawie FE %ilion9w dolar9w
ro*znieI WPC lansowaa wiernie lini4 polity*zn1 wyty*zon1 przez wydzia za#
grani*zny $C $P,R, kt9ry koordynowa dziaalno?O wszystki*h organiza*ji#para#
wan9wI
;wiatowa Rada Pokoj/ /siowaa prezentowaO si4 jako r/*h niezaleny, powo#
/j1* si4 na otrzy%an1 od O., akredyta*j4, kt9ra pozwalaa WPC /trzy%ywaO
przedstawi*ieli w nowojorskiej i genewskiej siedzi-ie .arod9w ,jedno*zony*h
oraz przy siedzi-ie '."(CO w Pary/I 0egity%iza*ji WPC s/yli r9wnie jej
wi*eprzewodni*z1*y, kt9ry*h do-ierano spo?r9d aktywny*h dziaa*zy pokojowy*hI
By ni% na przykad pose -rytyjskiej Partii Pra*y, Ga%es 0a%ond, kt9ry tak jak
Kniewini1tkaL zwa-ione przez 8/enzen-erga, nie zdawa so-ie sprawy, e peni
CCA
rol4 listka figowego dla sowie*kiej organiza*ji#parawan/I Rol1 $GB -yo potaje%ne
rozwoenie s/-sydi9w przydzielany*h posz*zeg9lny% parawano% przez wydzia
zagrani*zny $CI
$a%panie pokojowe, organizowane przez WPC po o-j4*i/ przewodni*twa
przez Chandr4 w !HH rok/, wy%ierzone -yy wy1*znie w ,a*h9d, gdy jak
Chandra wielokrotnie o?wiad*za, ,wi1zek (owie*ki nie stanowi zagroenia dla
pokoj/R
Cele% polityki zagrani*znej ,(RRXIII\ jest /stanowienie trwaego pokoj/ i war/nk9w
pokojowej koegzysten*ji pa+stw o odr4-ny*h syste%a*h spoe*zny*hXIII\I Polityka
%ilitarna ,wi1zk/ (owie*kiego jest w peni zgodna z ty%i *ela%iI 8a ona *zysto
o-ronny *harakterI
W kwestia*h polity*zny*h inne organiza*je#parawany -ray przykad ze ;wiatowej
Rady Pokoj/
Mfi
I
.a przeo%ie lat sze?Odziesi1ty*h i siede%dziesi1ty*h WPC kon*entrowaa swoje
ka%panie na wojnie wietna%skiejI By to r9wnie te%at tajny*h Kdziaa+ aktywny*hL
$GBI 8oskiewska Centrala s/sznie /waaa, e a%eryka+skie zaangaowanie w
wojn4 daje jej wyj1tkow1 %oliwo?O rozszerzenia sowie*ki*h wpyw9w w :rze*i%
;wie*ieI 6ywanowe -o%-ardowania %aego kraj/ rozwijaj1*ego si4 oraz wysanie
prze*iwko nie%/ nie%al p9%ilionowej ar%ii a%eryka+skiej antagonizowao
?wiatow1 opini4 p/-li*zn1 i dzielio nar9d a%eryka+skiI Chandra i WPC otrzy%ali
pole*enie sterowania ty%i pro*esa%iI ,organizowano w ty% *el/ sztokhol%sk1
konferen*j4 w sprawie Wietna%/, kt9ra od-ywaa si4 *oro*znie w lata*h !JH#!HA,
koordyn/j1* sprze*iw wo-e* polityki (tan9w ,jedno*zony*hI .a spotkani/ w !J!
rok/ /*zestni*y konferen*ji postanowili prowadziO Kdziaalno?O z%ierzaj1*1 do
izolowania przedstawi*ieli rz1d/ '(A oraz poddawania i*h staej kryty*e i
protesto%LI Postanowiono te po%agaO Kprze-ywaj1*y% za grani*1 A%erykano%,
kt9rzy *h*1 /*hyliO si4 od powoania, /*ie* z si z-rojny*h (tan9w ,jedno*zony*h
l/- prowadziO propagand4 w szerega*h ar%iiL oraz KrozszerzyO dziaalno?O
prze*iwko prod/kto% a%eryka+ski%, taki% jak -enzyna, a take fir%o%
dosta*zaj1*y% prod/kty, -ro+ l/- ?wiad*z1*y% /s/gi na rze*z wojny w Wietna%ie,
taki% jak na przykad Pan#A% i prze*iwko niea%eryka+ski% fir%o%, kt9ry*h dostawy
podsy*aj1 wojn4L
MH
I
W /znani/ s/k*es9w odniesiony*h w %o-iliza*ji ?wiatowej opinii p/-li*znej
prze*iwko wojnie w Wietna%ie stat/s sek*ji K?rodk9w aktywny*hL 7 ,arz1d/
G9wnego zosta podniesiony na po*z1tk/ lat siede%dziesi1ty*h z wydzia/ do
(/-y AI Gordijewski stwierdzi jednak wielokrotnie, e Centrala przypisywaa z-yt
wiele *hway swoi% Kdziaanio% aktywny%L
MM
I Po%i%o niew1tpliwego wpyw/, jaki
wywary w :rze*i% ;wie*ie inspirowane przez $GB fa-ryka*je doty*z1*e
a%eryka+ski*h -roni -akteriologi*zny*h, adna sowie*ka ka%pania dezinfor%a*yjna
nie przyniosa taki*h sk/tk9w, jak zdj4*ia poparzony*h napal%e% dzie*i i inne
okropie+stwa wojny, pokazywane w telewizja*h ?wiatowy*h przez a%eryka+ski*h
reporter9wI Podo-nie de*yzja prezydenta 0yndona BI Gohnsona
CCB
nie/-iegania si4 o reelek*j4 w !JM rok/ %iaa d/o %niej wsp9lnego z anty#
wojenny%i protesta%i organizowany%i przez Chandr4 i WPC, ni z przes/*hania%i
sena*kiego ko%itet/ stos/nk9w %i4dzynarowy*h, kt9ry przedstawi dowody, e
prezydent osz/ka $ongres, podaj1* nieprawdziwe dane o *harakterze wojny i
roz%iara*h a%eryka+skiego zaangaowaniaI
Rosn1*e zagroenie ze strony Chin skonio w !J! rok/ Breniewa do nawi1#
zania spe*jalny*h stos/nk9w z 7ndia%i, kt9re -yy f/nda%ente% po/dniowoazja#
ty*kiej polityki 8oskwyI C9rka .ehr/, pani 7ndira Ghandi &pre%ier 7ndii w lata*h
!JH#!HH oraz !ME#!MC), -ya gotowa podpisaO traktat hind/sko#sowie*ki, ale jej
%niejszo?*iowy rz1d nie -y wystar*zaj1*o silny, e-y pokonaO opory opozy*ji,
arg/%ent/j1*ej, e 7ndie stra*1 w taki% przypadk/ stat/s pa+stwa niezaangaowa#
negoI (yt/a*ja z%ienia si4 po dr/zgo*1*y% zwy*i4stwie pani Ghandi w !H
rok/, dzi4ki *ze%/ 7ndie podpisay ze ,wi1zkie% (owie*ki% /kad o pokoj/,
przyjaQni i wsp9pra*y
M!
I ,godnie z rela*j1 staego sekretarza w %inisterstwie
spraw zagrani*zny*h 7ndii, :I.I $a/laR K.ie %a wiel/ przypadk9w r9wnie tajny*h
nego*ja*ji prowadzony*h przez 7ndieI Po naszej stronie wiedziao o ni*h najwyej
p9 t/zina os9-, wli*zaj1* pre%iera i %inistra spraw zagrani*zny*hI 8edia ni*zego
nie zw4szyyL
!E
I Pod*zas /ro*zysto?*i podpisania /kad/ w sierpni/ !H rok/,
Andriej Gro%yko podkre?liR K.ie %ona prze*eniO zna*zenia tego /kad/LI ,wi1zek
(owie*ki otrzy%a popar*ie *zoowego kraj/ r/*h/ pa+stw niezaangaowany*hI O-a
pa+stwa wyday naty*h%iast wsp9lny ko%/nikat, w kt9ry% do%agay si4
wy*ofania wojsk a%eryka+ski*h z Wietna%/I 7ndie %ogy od teraz li*zyO na
sowie*kie popar*ie dyplo%aty*zne oraz dostawy -roni potrze-ne w z-liaj1*ej si4
wielki%i kroka%i wojnie z Pakistane%
!
I
W *zternastodniowej wojnie, kt9ra wy-/*ha w gr/dni/, Pakistan poni9s
dr/zgo*1*1 kl4sk4, %i%o dyplo%aty*znego popar*ia (tan9w ,jedno*zony*h i ChinI
Ws*hodni Pakistan /zyska niepodlego?O jako BangladeszI Pakistan zosta zred/#
kowany do kraj/ o FF %iliona*h l/dno?*i, kt9ry nie %9g j/ -yO wiarygodny%
wyzwanie% dla 7ndiiI W opinii wi4kszo?*i 5ind/s9w -y to dzie+ *hway pani
7ndiry GhandiI (owie*ki dyplo%ata w O.,, nie %og1* poha%owaO rado?*i,
wykrzykn1R KPo raz pierwszy w historii (tany ,jedno*zone i Chiny pokonane
zostay r9wno*ze?nieVL
!A
W %oskiewskiej Centrali z-lienie z 7ndia%i /waane -yo r9wnie za try/%f
$GBI Wysany do 6elhi w ko+*/ lat sze?Odziesi1ty*h rezydent 6y%itr Gero*hin
wr9*i w !HE rok/ do 8oskwy jako naj%odszy genera#%ajor $GB
!B
I Rezydent/r4 w
6elhi nagrodzono awanse% do stat/s/ Kg9wnej rezydent/ryL, a nast4p*a Gero*hi#na,
Gak9w Prokofiewi*z 8edianik, zosta g9wny% rezydente%I W g9wnej rezyden#t/rze
szefowie sek*ji PR &wywiad/ polity*znego), $R &kontrwywiad/) i P &wywiad/
na/kowo#te*hni*znego) %ieli stat/s rezydent9w, a nie jak gdzie indziej, zast4p*9w
rezydentaI 8iedianik sprawowa te generalny nadz9r na trze%a rezydent/ra%i
$GB, zlokalizowany%i w sowie*ki*h kons/lata*h w Bo%-aj/, $alk/*ie i 8adrasieI
$ada z ni*h /trzy%ywaa wszake z Central1 niezalen1 1*zno?O szyfrow1 i s1dz1* z
do?wiad*ze+ Gordijewskiego, w *odziennej pra*y -ya zazwy*zaj kierowana
-ezpo?rednio z Centrali, a nie przez g9wn1 rezydent/r4 w 6elhiI
CCC
Po podpisani/ /kad/ o przyjaQni w !H rok/ o-e*no?O $GB w 7ndia*h szy-ko
rosa i rezydent/ra w 6elhi staa si4 nie-awe% najwi4ksz1 na ?wie*ie, poza
o-szare% -lok/ ws*hodniegoI , okoo BEE os9- sowie*kiego Kpersonel/ dyplo%aty#
*znego i opera*yjnegoL w 7ndia*h &nie li*z1* kierow*9w, te*hnik9w i po%o*ni*zy*h
pra*ownik9w ad%inistra*yjny*h), poow4 stanowili ofi*erowie $GB i GR'I :ak
wielki roz%iar opera*ji $GB -y *z4?*iowo sk/tkie% priorytetowej roli, jak1 7ndie
odgryway w sowie*kiej polity*e zagrani*znej, a *z4?*iowo sprzyjaj1*y*h war/nk9w
opera*yjny*hI Gordijewski o-serwowa generaln1 tenden*j4 do roz-/dowywania
pla*9wek 7 3arz4du G9wnego, ale w 7ndia*h lokalne wadze nie %iay za%iar/
ograni*zaO wielko?*i rezydent/ry $GBI ,a rz1d9w 7ndiry Ghandi i jej syna Rajiwa,
7ndie nie /stalay p/ap/ li*z-owego sowie*ki*h dyplo%at9w i przedstawi*ieli
handlowy*h, *o pozwalao $GB i GR' przysyaO dowoln1 li*z-4 ofi*er9wI W prze#
*iwie+stwie do inny*h rz1d9w, 7ndie nie ro-iy te tr/dno?*i z akredytowanie%
sowie*ki*h Kdyplo%at9wL, /s/ni4ty*h przez %niej go?*inne kraje
!C
I
$oledzy Gordijewskiego, kt9rzy s/yli w 7ndia*h, *hwalili si4, e nie tr/dno i%
-yo znaleQO dziennikarzy l/- polityk9w skonny*h przyj1O pieni1dzeI ,godnie z
opini1 (I .ihala (ingha, redaktora K:he (tates%anL, a pote% K:he 7ndian
"^pressLR
5ind/ska elita %iaa nie*o z-lazowany stos/nek do napyw/ sowie*ki*h pieni4dzyI
.iekt9rzy przedstawi*iele podej%/j1*ej de*yzje elity s/gerowali, e sowie*kie pieni1dze,
zwasz*za przekazywane partio% polity*zny% i na finansowanie ka%panii posz*zeg9l#
ny*h polityk9w, ne/traliz/j1 w pewny% sensie pieni1dze a%eryka+skie i pieni1dze
po*hodz1*e z inny*h Qr9de antyko%/nisty*zny*h
!F
I
W !HC rok/, po serii prze%9wie+ 7ndiry Ghandi, pot4piaj1*y*h wsze*ho-e*ne
zagroenie dywersj1 C7A, a%eryka+ski a%-asador w 6elhi, 6aniel Patri*k 8oy#
nihan, nakaza przeprowadziO do*hodzenie, kt9re wykryo, e w lata*h rz1d9w
.ehr/ C7A w dw9*h przypadka*h wspara finansowo prze*iwnik9w ko%/nist9w w
wy-ora*h do wadz stanowy*hI Raz w stanie $erala i dr/gi raz w Bengal/
,a*hodni%I Wed/g 8oynihanaR
W o-/ przypadka*h pieni1dze otrzy%aa Partia $ongres/, kt9ra o nie poprosiaI Raz
przekazano je oso-i?*ie pani Ghandi, kt9ra -ya w9w*zas dziaa*ze% partyjny%I ,wa#
ywszy, +e !e! nie daje%y j/ pieni4dzy, staje si4 zroz/%iae, i zastanawia si4 ona teraz
ko%/ da!emy pieni1dzeI .ie jest to %etoda, kt9r1 warto pole*aO
!J
I
Wprawdzie ilo?*i1 ofi*er9w sta*jonowany*h w 7ndia*h oraz roz%iare% prowa#
dzony*h opera*ji $GB przerastao s/-y inny*h pa+stw, sowie*ki wywiad nie -y
jedyny%, kt9ry wykorzystywa sprzyjaj1*e war/nki pra*yI W !MF rok/ w 6elhi
wy-/*h powany skandal, w kt9ry za%ieszane -yy s/-y nie tylko ,(RR, ale
r9wnie 2ran*ji, Polski i .R6I 2ran*/zi, kt9ry% /znano za persona non grata
a%-asadora i atta*he wojskowego, skaryli si4, e wy-rano i*h na koz9w ofiarny*h,
e-y ograni*zyO ko%pro%ita*j4 wywiad9w -lok/ ws*hodniego
!H
I
CCF
G9wny% zadanie% rezydent/r $GB w 7ndia*h -yo nie tyle wywieranie
wpyw/ na polityk4 zagrani*zn1 6elhi, gdy ta za rz1d9w 7ndiry i RajiTa Ghandi
/waana -ya za prosowie*k1, le*z wykorzystanie 7ndii jako -azy dla opera*ji
prze*iwko ,a*hodowi i krajo% :rze*iego ;wiataI W lata*h siede%dziesi1ty*h
6elhi -yo najwi4kszy% o?rodkie% Kdziaa+ aktywny*hL $GB %a ?wie*ieI G9wny
rezydent 8iedianik oraz jego nast4p*y posiadali Kspe*jalnego asystenta do spraw
dziaa+ aktywny*hL w randze p/kownika l/- podp/kownikaI Wraz z rozszerza#
nie% si4 opera*yjnego zakres/ wywiad/ na/kowo#te*hni*znego 7ndie staway si4 te
*oraz waniejszy% kanae%, przez kt9ry ,(RR zdo-ywa dost4p do o-j4ty*h
e%-argo za*hodni*h te*hnologiiI Gordijewski wspo%ina s*en4 z poowy lat siede%#
dziesi1ty*h, kiedy na*zelnik 3arz4du :, 0eonid (iergiejewi*z ,aj*ew, zirytowany
nie/dolno?*i1 ofi*er9w sek*ji P w (tana*h ,jedno*zony*h, "/ropie ,a*hodniej i
Gaponii, kt9rzy nie potrafili zdo-yO jakiego? /rz1dzenia, zakl1 so*zy?*ie i o?wiad*zyR
KW taki% razie %/sz4 to zdo-yO przez nasze kontakty w 7ndia*hI Wie%, e oni
%nie nie zawiod1VL

S
M
Po ?%ier*i Ga%ala A-dela .assera, dr/g1 o-ok 7ndii -az1 $GB w kraja*h
:rze*iego ;wiata -ya $/-aI $iedy wiosn1 !JB rok/ 2idel Castro przy-y # witany
jak -ohater # z pierwsz1 wizyt1 do ,(RR, wszystkie tar*ia z *zas9w kryzys/
rakietowego zostay dawno zapo%nianeI :/%a*ze% Castro -y %odszy od niego o
trzy lata BF#letni .ikoaj 0eon9w, ws*hodz1*a gwiazda 7 ,arz1d/ G9wnegoI :o
wa?nie on, pod*zas po-yt/ w rezydent/rze w 8e^i*o City w poowie lat pi4O#
dziesi1ty*h, pierwszy zwr9*i /wag4 na poten*ja rewol/*yjnego przyw9d*y, drze#
%i1*y w %ody% 2idel/I Odwoany spe*jalnie z tr/giej t/ry s/-y w 8e^i*o City,
0eon9w przez CE dni towarzyszy 2idelowi Castro w jego try/%falnej podr9y po
,wi1zk/ (owie*ki% # od 0eningrad/ po (y-eri4I '-rany w oliwkowy %/nd/r,
kiedy tylko pogoda pozwalaa, *haryz%aty*zny lider $/-y prze%awia do *ieka#
wy*h i ent/zjaty*znie nastawiony*h t/%9w na stadiona*h sportowy*h, w fa-ryka*h,
kl/-a*h i na %asowy% wie*/ na Pla*/ Czerwony%I Castro wizytowa r9wnie
-azy rakietowe 2loty P9no*nej, o-serwowa z %/r9w kre%lowski*h po*h9d
pierwszo%ajowy oraz otrzy%a tyt/ Bohatera ,wi1zk/ (owie*kiego i Order 0enina ze
,ot1 Gwiazd1I $iedy wizyta do-iega ko+*a, 0eon9w *hwali si4 w Centrali, e
jest zaprzyjaQniony z Castro do ko+*a y*iaLI
Wkr9t*e po wizy*ie 2idela, przy-ya do Centrali na szkolenie pierwsza gr/pa
ofi*er9w k/-a+skiego wywiad/ 6G7 &6ire**ion General de 7nteligen*ja)I W 5a#
wanie naj-liszy% sowie*ki% towarzysze% Castro -y prze%ianowany na a%#
-asadora rezydent $GB Aleksander (zytow &alias Alieksiejew), kt9ry twierdzi, e
2idel nadal trakt/je a%-asad4 ,(RR jako dr/gi do% i w dalszy% *i1g/ pi*h*1 *o?
raze% w a%-asadzkiej k/*hniI 6r/gi% wany% kontakte% (zytowa -y Che
G/eTara, z kt9ry% selek*jonowali i szkolili agent9w latynoa%eryka+ski*h L
)&)
I
8i%o przyjaQni, jak1 Castro darzy 0eonowa i (zytowa, 8oskwa przekonaa
si4, e jest tr/dny% i nieprzewidywalny% soj/sznikie%I 6/%ny z fakt/, e opa#
CCJ
nowa 5awan4 sa%odzielnie s*hodz1* z -az partyzan*ki*h w g9ra*h (ierra 8aestra,
Castro opowiada si4 ra*zej za wasn1 via armada, ni preferowan1 przez 8oskw4
via $acifica, jako sposo-e% zdo-ywania wadzy przez latynoa%eryka+skie partie
ko%/nisty*zneI W !JJ rok/ szerzy nawet herezj4, e to 5awana, a nie 8oskwa,
zna spos9- na wyzwolenie narodowe i zwy*i4stwo nad i%perializ%e%I W ty%
sa%y% rok/, pod*zas PP777 ,jazd/ $P,R, delega*ja k/-a+ska odwaya si4
nawet skrytykowaO $re%l za nie/dzielanie wystar*zaj1*ej po%o*y Wietna%owi
P9no*ne%/I Castro %ia nawet *zelno?O o?wiad*zyO r9wno*ze?nie, e dzi4ki jego
wojnie z K-i/rokra*j1L i za*h4ta%i %aterialny%i, $/-a pos/wa si4 szy-*iej k/
ko%/niz%owi ni ,wi1zek (owie*kiI
W poowie lat sze?Odziesi1ty*h rze*zywiste osi1gni4*ia rewol/*ji k/-a+skiej #
refor%a o?wiaty i s/-y zdrowia oraz walka z gangsteryz%e% # /st1piy %iejs*a
*oraz -ardziej p/stej retory*e, kt9ra nie %iaa wiele wsp9lnego z -aagane% w
zarz1dzani/ gospodark1 i *oraz %niejsz1 toleran*j1 dla krytykiI .awet Castro
przyznawa w !JF rok/, e trzy%a AE tysi4*y wi4Qni9w polity*zny*hI
7stnienie wi4Qni9w polity*zny*h nie wzr/szao $re%la, ale patrzy on przera#
ony, jak k/-a+s*y soj/szni*y %arnotrawi1 ol-rzy%i1 po%o* gospodar*z1 na takie
a-s/rdy, jak na przykad giganty*zne *entr/% kons/%p*ji lod9w CoppeliaI 8i%o to,
g9wnie dzi4ki ywe%/ w*i1 %itowi odzianego w %/nd/r polowy, -rodatego
6awida, izolowanego na swej wyspie przez a%eryka+skiego Goliata, Castro nadal
*ieszy si4 wi4ksz1 pop/larno?*i1 w?r9d %ody*h radyka9w na ,a*hodzie i w :rze*i%
;wie*ie, ni -i/rokraty*zny Breniew w wy%i4ty% garnit/rzeI C7A po%agaa w
podtrzy%ani/ -ohaterskiej rep/ta*ji Castro, plan/j1*, po*z1tkowo z -ogosawie+stwe%
Biaego 6o%/, seri4 nigdy nie przeprowadzony*h za%a*h9wI .a Castro spyn4a
te *z4?O *hway ostatni*h dni Che G/eTary, kt9ry zosta w !JH rok/ s*hwytany
z oddziae% -oliwijski*h partyzant9w i zgadzonyI Okoli*zno?*i jego ?%ier*i
sprawiy, e twarz Che G/eTary zostaa /nie?%iertelniona na setka*h tysi4*y
kosz/lek sprzedawany*h na *ay% ?wie*ie LLI
$ryzys w stos/nka*h sowie*ko#k/-a+ski*h osi1gn1 apoge/% w sty*zni/ !JM
rok/I Rozpo*z1 si4 w9w*zas pro*es BF *zonk9w pro%oskiewskiej K%ikrofrak*jiL,
kt9rzy zostali skazani na wieloletnie wyroki wi4zienia za Kpodzie%n1 propagand4
prze*iwko linii partiiL oraz inne przest4pstwa ideologi*zneI R/dolf Pietrowi*z
(zliapnikow, g9wny dorad*a $GB w k/-a+ski% %inisterstwie spraw wewn4trz#
ny*h, zosta oskarony o rzeko%e spiskowanie z *zonka%i K%ikrofrak*jiL i %/sia
wr9*iO do 8oskwy late% !JH rok/I
K.a $/-ie pan/j1 o-e*nie war/nki gro1*e nowy%i W4gra%iXIII\I .iezadowolenie
wewn4trzne jest ogro%neL # o*enia (zliapnikow, w kt9rego opinii w k/-a+ski%
apara*ie -ezpie*ze+stwa -yo z-yt wiel/ Kdro-no%iesz*zanL, e-y potrafiono si4
/poraO z narastaj1*y% -/nte%
&A
I Cz4?O odpowiedzialno?*i spadaa te na
(zitowa, kt9ry zdanie% Centrali z-yt %o*no pop/?*i */gli swe%/ przyja*ielowi
2idelowi CastroI W 8oskwie oskarono (zitowa, e za*z1 /tosa%iaO si4 z inte#
resa%i k/-a+ski%i, i odwoano go na le*zenieI Gego %iejs*e zaj1 zawodowy
dyplo%ata Aleksander (odatow, kt9ry jesz*ze niedawno -y a%-asadore% w 0ondynie
&)B
I
CCH
W prze*iwie+stwie do innego przyja*iela 2idela, 0eonowa, kt9ry zosta w ko+*/
zast4p*1 na*zelnika 7 ,arz1d/ G9wnego, (zytow nie podni9s si4 j/ z /padk/I
Przeszed na e%eryt/r4 w !ME rok/, po sze?*ioletniej kaden*ji a%-asadora na
8adagaskarzeI (yn (zytowa, Aleksiej Aleksandrowi*z, kt9ry /waa fakt narodzenia si4
w dni/ atak/ na Pearl 5ar-or za zapowiedQ powodzenia w wal*e z Kg9wny%
prze*iwnikie%L, ro-i r9wnie karier4 latynoa%eryka+skiego eksperta w 7 ,arz1dzie
G9wny%I $iedy Gordijewski sysza o ni% po raz ostatni w poowie lat osie%#
dziesi1ty*h, -y rezydente% $GB w stoli*y Boliwii, 0a PaQ, i /ywa starego
pse/doni%/ oj*a # Aleksiejew L
)C
I
KRe-eli4L 2idela zlikwidowaa groQ-a katastrofy gospodar*zej oraz ostrzeenia
-rata # Ra/la CastroI (zlapnikow %9wi przyw9d*y K%ikrofrak*jiL, e trzytygod#
niowe op9Qnienie w dostawa*h sowie*kiej ropy naftowej z p9l Bak/ %oe rozoyO
*a1 gospodark4 $/-yI .a po*z1tk/ !JM rok/ ,wi1zek (owie*ki, wywieraj1*
presj4 na 5awan4, wstrzy%a dostawy, i k/-a+skie */krownie oraz zakady prze%y#
sowe stan4yI W sierpni/ Castro -y j/ got9w p/-li*znie sprzedaO wasn1 d/sz4I
6wa dni po sowie*kiej interwen*ji w Cze*hosowa*ji *zes*y dorad*y te*hni*zni i
i*h k/-a+s*y znajo%i przeszli /li*a%i 5awany, nios1* transparentyR KRosjanie,
wyno?*ie si4 z Cze*hosowa*jiLI Wie*zore% AB *zerw*a w radio i telewizji wyst1pi
2idel CastroI K.ie wszystko, *o teraz powie%, -4dzie zgodne z od*z/*ia%i wiel/ z
wasL # ostrzegaI KCze*hosowa*ja sta*zaa si4 w kontrrewol/*j4, sza k/ kapitaliz%owi,
oddawaa si4 w r4*e i%perializ%/LI $ierowni*two Cze*hosowa*ji -yo Kklik1
agent9w Gankes9wL oraz Kszpieg9w .ie%ie* ,a*hodni*h, wszelki*h faszyst9w i
reak*yjnej z-ieraninyLI Castro opowiedzia si4 zde*ydowanie za Kdoktryn1
BreniewaLR KO-9z so*jalisty*zny %a prawo zapo-iegaO Xkontrrewol/*ji\ w dowolny
spos9-XIII\I 'waa%y t4 przesank4 za niezwykle istotn1LI
'dzielaj1* popar*ia sowie*kiej inwazji w *hwili, kiedy t/ziny partii ko%/nis#
ty*zny*h opowiaday si4 po stronie Cze*h9w i (owak9w, Castro poprawi wasne
notowania w 8oskwieI W za%ian za lojalno?O, ,wi1zek (owie*ki /ratowa k/-a+sk1
gospodark4I 6o ko+*a !J! rok/ $/-a -ya j/ winna ,(RR *ztery %iliardy
dolar9w
ll)F
I
Wraz ze z-lienie% gospodar*zy% post4powaa wsp9pra*a s/- wywiadow#
*zy*hI W !HE rok/ 6G7 zostaa o*zysz*zona z ofi*er9w /waany*h przez $GB za
antysowie*ki*hI ,esp9 dorad*9w $GB kierowany przez generaa Wiktora
(ie%ionowa zainstalowa si4 w pokoja*h t/ o-ok ga-inet/ szefa 6G7, 8an/ela
Pineiro 0osado, zwanego R/do-rody%I Wsparta s/-sydia%i $GB 6G7 za*z4a
szy-ko rozszerzaO opera*je zagrani*zneI W !H rok/, sied%i/ na dziesi4*i/
Kdyplo%at9wL k/-a+ski*h w londy+skiej a%-asadzie -yo f/nk*jonari/sza%i
6G7I Po %asowy% /s/ni4*i/ ofi*er9w sowie*kiego wywiad/ z 0ondyn/ we
wrze?ni/ !H rok/, $/-a+*zy*y, podo-nie jak pozostae s/-y kraj9w -lok/
ws*hodniego, po%agali nadro-iO wywiadow*ze -rakiI Gednak na sz*ze-l/ lokalny%, to
zna*zy w 0ondynie, ofi*erowie $GB i 6G7 nie kontaktowali si4 ze so-1I
(ie%ionow nalega, e-y dziaania o-/ wywiad9w koordynowano na sz*ze-l/
8oskwy i 5awany, kt9re oso-no nadzoroway wasne pla*9wkiI
CCM
Pineiro, kt9ry nalea do zaoy*ieli R/*h/ AJ 0ip*a 2idela Castro, -y *oraz
-ardziej prze*iwny rosn1*y% wpywo% $GBI 7rytowao go, e $GB za*zyna
kierowaO opera*ja%i 6G7I W !HC rok/ Pineiro op/?*i 6G7 i zosta szefe% 6A
&6eparta%ento A%eri*ano), organiza*ji, kt9rej zadanie% -yo wspieranie r/*h9w
rewol/*yjny*h w A%ery*e >a*i+skiejI Gego stanowisko szefa 6G7 zaj1 -ardziej
spolegliwy i prosowie*ki 8endez Co%in*hes L
)J
I
B4d1* na $/-ie, %ona -yo zao-serwowaO, e rewol/*ja *oraz -ardziej si4
starzejeI Gesieni1 !JM rok/, -rodaty Castro /zna d/gie wosy za dow9d degrada*ji
%oralnej, kt9ra wiedzie do sa-ota/ polity*znego i gospodar*zegoI W tros*e o
%oralno?O p/-li*zn1 organizowano %asowe strzyenie oporny*hI W dr/giej fazie
walki o %oralno?O *hodz1*e w %inisp9dni*zka*h dziew*z4ta wysano na
reed/ka*j4 do o-oz9w pra*y na wie?, poniewa, jak stwierdzono, Koddaway si4
na%i4tnej %io?*i w %/nd/rka*h szkolny*hL
&)H
I Poza grani*a%i $/-y rewol/*ja
postrzegana -ya nadal jako pena wigor/, a kiedy prezydente% Chile wy-rany
zosta w !HE rok/ %arksista (alTador Allende, Castro zyska pierwszego w A%ery*e
>a*i+skiej soj/sznikaI Allende oso-i?*ie przyj1 propozy*j4, e-y 6G7 wyko#
rzystywao Chile jako -az4 przerz/tow1 -roni dla latynoa%eryka+ski*h r/*h9w
rewol/*yjny*h oraz %iejs*e dla o-oz9w szkoleniowy*hI Przyw9d*y r9ny*h
organiza*ji rewol/*yjny*h przyjedali do a%-asady k/-a+skiej w (antiago
wyposaeni w przygotowane przez 6G7 faszywe dok/%entyI 6G7 nie dawaa i%
pieni4dzyI O*zekiwano, e finansowaO si4 -4d1 sa%i, z napad9w na -anki i
ok/p9w L
)(
I
8i4dzynarodowa rep/ta*ja Allende, podo-nie jak Castro, -ya rez/ltate% his#
tery*znej reak*ji Waszyngton/I W *i1g/ trze*h lat poprzedzaj1*y*h o-alenie
Allende i jego ?%ierO pod*zas p/*z/ wojskowego w !HB rok/, C7A wydaa M
%ilion9w dolar9w na pr9-y desta-iliza*ji jego rz1d/I W sa% p/*z C7A nie -ya
zaangaowana, ale jak si4 wydaje, wiedziaa o ni% w*ze?niej, i jak %ona si4
atwo do%y?leO, zostaa oskarona o jego zorganizowanie
7Ey
I $GB nie przej%owao si4
Allende tak -ardzo jak C7AI $iedy pod konie* !HA rok/ /padaa *hilijska
gospodarka, $GB pesy%isty*znie o*eniao szans4 AllendeLLI Podo-nie $re%lI W
*zasie kiedy $/-a otrzy%ywaa pot4ne kredyty, Allende zosta z-yty jedynie
gesta%i po%o*y oraz .agrod1 0eninowsk1 Kza /trwalanie pokoj/ %i4dzy na#
roda%iL SLI
:ragi*zna ?%ierO Allende we wrze?ni/ !HB, rok/ w trak*ie p/*z/ wojskowego
&*zy -yo to %orderstwo, *zy sa%o-9jstwo, nadal nie wiado%o), przywr9*ia %/
do-r1 rep/ta*j4 w o*za*h 8oskwyL
A
I 0ider nie%al z-ankr/towanego rey%/
przekszta*i si4 w %4*zennika walki z i%perializ%e%I 8ona te -yo wyro-iO
C7A opini4 instyt/*ji, kt9ra desta-iliz/je rz1dy i nastaje na y*ie post4powy*h
przyw9d*9wI , %a1 po%o*1 Centrali %it ten %9g zakorzeniO si4 w ?wiado%o?*i
%ieszka+*9w :rze*iego ;wiata i przetrwaO a do ko+*a st/le*iaL
B
I
We w*zesny*h lata*h siede%dziesi1ty*h Castro za*z1 si4 przygotowywaO do
roli przyw9d*y :rze*iego ;wiataI W %aj/ !HA rok/ odle*ia z 5awany swy%
7lj/szyne%#JA w dw/%iesi4*zn1 podr9 po E kraja*h dw9*h kontynent9w, kt9r1
wie+*zya pierwsza od o?%i/ lat wizyta w ,wi1zk/ (owie*ki%L
C
I Rok p9Qniej

CC!
+I 9 KGB
Castro -y gwiazd1 *zwartej konferen*ji r/*h/ kraj9w niezaangaowany*h w Al#
gierze, gdzie prezentowa lini4 8oskwy -ardziej wy%ownie, ni najlepszy rze*znik
sowie*kiI Algieria, kt9ra opowiadaa si4 za trady*yjny% %odele% niezaangaowa#
nia, *zyli /trzy%ywanie% r9wnego dystans/ od Ws*hod/ i ,a*hod/, -ya rze*z#
nikie% teorii Kdw9*h i%perializ%9wL, kapitalisty*znego i ko%/nisty*znegoI Castro
arg/%entowa, e kraje so*jalisty*zne s1 nat/ralny% i niez-4dny% soj/sznikie%
pa+stw niezaangaowany*hR
Gak %ona ,wi1zek (owie*ki nazywaO pa+stwe% i%perialisty*zny%W Czy s4 w ni%
%onopolisty*zne sp9kiW Gdzie s1 jego kon*erny ponadnarodoweW Czy posiada jakie?
fa-ryki, kopalnie l/- pola naftowe w kraja*h rozwijaj1*y*h si4W Czy jest jaki? ro-otnik w
kraja*h Azji, Afryki l/- A%eryki >a*i+skiej, kt9ry jest eksploatowany przez sowie*ki
kapitaW XIII\ :ylko ?*isy soj/sz wszystki*h post4powy*h /gr/powa+ na ?wie*ie zapewni
na% %o* potrze-n1 do przezwy*i4enia w*i1 jesz*ze pot4ny*h sil i%perializ%/,
kolonializ%/, neokolonializ%/ i rasiz%/ oraz /%oliwi prowadzenie zwy*i4skiej walki o
pokojowe i sprawiedliwe d1enia l/d9w *aego ?wiataL
F
I
W ko%/nika*ie ko+*owy% konferen*ji w Algierze -lok ko%/nisty*zny nie
zosta okre?lony jako i%perialisty*zny, nato%iast konferen*ja pot4pia Kagresywny
i%perializ%L ,a*hod/ jako Knajwi4ksz1 przeszkod4 na drodze do e%an*ypa*ji i
post4p/ kraj9w rozwijaj1*y*h si4LI W lata*h siede%dziesi1ty*h $/-a %iaa nie
tylko odgrywaO rol4 naj-ardziej elokwentnego rze*znika ,wi1zk/ (owie*kiego w
:rze*i% ;wie*ie, ale r9wnie %iaa si4 staO wan1 platfor%1 dla sowie*ki*h
opera*ji wywiadow*zy*h i wojskowy*hL
J
I
6o po*z1tk9w ery Breniewa sowie*ka penetra*ja wysoki*h sz*ze-li wadzy
pa+stwowej, s/- wywiadow*zy*h i si z-rojny*h ograni*zaa si4 ra*zej do pa+stw
:rze*iego ;wiata ni kraj9w za*hodni*hI Wyj1tkie% -ya Rep/-lika 2ederalna
.ie%ie*I By to rez/ltat sz*zeg9lnie dogodny*h war/nk9w, powstay*h wsk/tek
podzia/ .ie%ie*, wykorzystywany*h przez $GB, a jesz*ze sk/te*zniej przez
ws*hodnionie%ie*k1 s/-4 53A, kt9r1 kierowa 8ark/s WolfI
M paQdziernika !JM rok/ za*hodnionie%ie*ki kontrad%ira 5er%ann 0/edke,
zast4p*a szefa wydzia/ logistyki .A:O, kt9ry z ra*ji zaj%owanego stanowiska
zna roz%iesz*zenie tysi4*y takty*zny*h gowi* n/klearny*h, popeni sa%o-9jstwo,
gdy znaleziono zro-ione przez niego aparate% 8ino^ fotografie ?*i?le tajny*h
dok/%ent9w .A:OI :ego sa%ego dnia zastrzeli si4 przyja*iel kontrad%iraa,
genera#%ajor 5orst Wendland, zast4p*a szefa wywiad/ B.6 &B/ndesna*hriten#
dienst)L
H
I Ofi*jalnie ogoszon1 przy*zyn1 sa%o-9jstwa Wendlanda -yy Kpro-le%y
oso-isteLI 6ezerter z *zeskiego wywiad/ /jawni p9Qniej, e Wendland pra*owa
dla (tBI
:aje%ni*ze sa%o-9jstwa trway przez dwa tygodnieI Ode-rali so-ie y*ieR
p/kownik Gohann 5enk, dyrektor departa%ent/ %o-iliza*yjnego w -o+ski% %inis#
CFE
terstwie o-rony, oraz 5ans (*henk, wyszy /rz4dnik w %inisterstwie gospodarki
L
^
I Gedno*ze?nie z-iego na Ws*h9d kilk/ po*hodz1*y*h z .R6, wysoko
postawiony*h na/kow*9w i fizyk9w, kt9rzy, jak si4 okazao, prowadzili wywiad
na/kowo#te*hni*znyI Geden nie zd1y i zosta aresztowanyI By ni% dr 5arold
Gottfried z o?rodka j1drowego w $arlsr/heI 8ia przy so-ie ponad MEE stron
tajny*h dok/%ent9wI
8ark/s Wolf kontyn/owa te nieprzerwanie Kofensyw4 sekretarsk1LI W !JH
rok/ skazano 0eonore (/tterlein, sekretark4 w -o+ski% %inisterstwie spraw za#
grani*zny*h, kt9ra za po?redni*twe% %4a 5einza przekazaa $GB BFEE tajny*h
dok/%ent9wI $iedy dotaro do niej, e %1 jest agente% $GB i oeni si4 z ni1
tylko po to, e-y j1 zwer-owaO, popenia w *eli sa%o-9jstwo
nv
;
7nny%i skazany%i za szpiegostwo na rze*z 53A sekretarka%i -yy aresz#
towana w !HE rok/ 7ren4 (*h/lz z %inisterstwa na/ki i zatrzy%ana w !HB rok/
Gerda (*hroeter z a%-asady R2. w WarszawieI
Polity*zne penetra*je zdarzay si4 r9wnie na d/o wyszy*h sz*ze-la*hI
.iejeden wysoki polityk (P6 %ia reg/larne spotkania z ofi*ere% $GB, dziaaj1*y%
pod oson1 i%%/nitet/ dyplo%aty*znego, kt9ry przekonywa go, e %oe
/torowaO drog4 OstpolitikI
.aj*enniejszy% agente% 53A w Rep/-li*e 2ederalnej -y G/nther G/illa/%e,
oso-isty dorad*a kan*lerza Willy Brandta w lata*h !HE#!HCI G/illa/%e -y w
stanie info%owaO 8ark/sa Wolfa, a za jego po?redni*twe% %oskiewsk1 Central4, o
planowany*h kier/nka*h rozwoj/ Ostpolitik oraz stos/nka*h %i4dzy Bonn a Wa#
szyngtone%I 89g te /dzielaO wiel/ *enny*h infor%a*ji na te%at .A:O i za*hod#
nionie%ie*kiej s/-y -ezpie*ze+stwa B/ndesa%t f/r Uerfass/ngs*h/tz
7A
kI
' Kg9wnego prze*iwnikaL, *zyli w (tana*h ,jedno*zony*h oraz w Wielkiej
Brytanii, $GB tr/dno -yo znaleQO w lata*h ery Breniewa, l/dzi pokroj/ kontr#
ad%iraa 0/edkego, generaa Wendlanda, *zy G/nthera G/illa/%eI Rezydent/ry
$GB w o-/ kraja*h %/siay polegaO na agenta*h penetra*yjny*h niskiego l/-
?redniego sz*ze-la, kt9rzy %ieli dost4p do wany*h taje%ni* pa+stwowy*hI W Wielkiej
Brytanii Centrala opra*owaa w lata*h sze?Odziesi1ty*h prost1 %etod4 poprawy
war/nk9w opera*yjny*hI Pod rz1da%i *ztere*h kolejny*h rezydent9wR .ikoaja
Grigoriewi*za Bagri*zewa &!JC#!JC), 8i*haia :i%ofiejewi*za Czyowa
&!JC#!JJ), 8i*haia 7wanowi*za >opatina &pIoI rezydenta !JJ#!JH) oraz
G/rija .ikoajewi*za Woronina &!JH#!H), londy+sk1 rezydent/r4 stale roz#
-/dowywano li*ze-nieI W lata*h !JE#!HE personel $GB i GR' w 0ondynie
zwi4kszy si4 z okoo FE do ponad AE os9-, *zyli -y li*zniejszy ni w (tana*h
,jedno*zony*h &-ez siedzi-y O.,) oraz w inny*h kraja*h za*hodni*hI R9wnie
szy-ko rozrastay si4 pla*9wki pozostay*h kraj9w -lok/ ws*hodniegoI Cel tej
opera*ji -y jasnyI Planowano roz*i1gn1O niewielkie siy 87#F, tak e-y -rytyjski
kontrwywiad nie %9g sk/te*znie inwigilowaO ofi*er9w wywiad/ prze*iwnika
lA
I
$iedy ofi*er (tB Gosef 2rolik zosta w !JC rok/ oddelegowany do 0ondyn/,
CF
powiedziano %/R KBrytyjski kontrwywiad %a tak %ao l/dzi i pieni4dzy, e nie
-4dzie tr/dno wy%kn1O %/ si4 spod kontroliL
AA
I
War/nki opera*yjne poprawiy si4 zwasz*za zaraz po o-j4*i/ rezydent/ry
$rzez Woronina w !JH rok/, gdy jeden z jego ofi*er9w, Wadysaw (awin,
zwer-owa /rz4dnika wydzia/ ko%/nika*ji rady %iejskiej wielkiego 0ondyn/,
(irioj 5/seina A-dool*adera, kt9ry %ia dost4p#do n/%er9w rejestra*yjny*h przy#
znawany*h sa%o*hodo% kontrywiad/ 87#F oraz (pe*jalnego Wydzia/ (*otland
Uard/I ,najo%o?O n/%er9w sa%o*hod9w o-serwa*ji /%oliwia ofi*ero% $GB
sk/te*znie zne/tralizowaO kilka koronkowo zaplanowany*h opera*ji 87#F
lAB
I
.ajwi4*ej agent9w zwer-owany*h i prowadzony*h w lata*h ery Breniewa
przez rezydent/r4 w 0ondynie zaj%owao si4 wywiade% na/kowo#te*hni*zny%,
zwasz*za w sektorze o-ronny%I G9wny ekspert rezydent/ry w tej dziedzinie,
8i*hai 7wanowi*z >opatin, zakada w !JH rok/ nowy ,arz1d :, spe*jaliz/j1*y si4
w z-ierani/ infor%a*ji na/kowy*h i te*hnologi*zny*h oraz kierowa tworzony%i w
rezydent/ra*h sek*ja%i PI (zefe% sek*ji P w 0ondynie od !JM rok/ a do
wydalenia late% !H rok/, -y 0ew .ikoiajewi*z (zerstniew, twardy, ale przyja#
*ielski inynier, kt9ry %9wi prawie nienaganny% angielski% z kanadyjski%
ak*ente% i ko*ha si4 w za*hodni% sprz4*ie stereofoni*zny%I 6o z-ierania infor#
%a*ji na/kowo#te*hni*zny*h w Wielkiej Brytanii, ,arz1d : oraz GR' wykorzys#
tyway nie tylko etatowy personel rezydent/r $GB i GR' w 0ondynie, ale r9wnie
ofi*er9w wysyany*h do ,jedno*zonego $r9lestwa pod przykrywk1 *zonk9w
sowie*ki*h delega*ji handlowy*hI Wykorzystywano te somyie*ki*h st/dent9w
/*z1*y*h si4 na -rytyjski*h /niwersyteta*hI :ajna historia ,arz1d/ : wy%ienia
powane s/k*esy, jakie odniesiono w lata*h sze?Odziesi1ty*h w kilk/ dziedzina*h
prze%ys/ i te*hnologii o-ronny*h, zwasz*za w zaawansowanej elektroni*e, ko%#
p/tera*h, sko%plikowanej *he%ii oraz prze%y?le lotni*zy% i kos%i*zny%
lAC
I
Wysiki 87#F, kt9re starao si4 ograni*zyO roz%iary kradziey taje%ni* te*h#
nologi*zny*h, ha%owa nie tylko -rak l/dzi i ?rodk9w, ale r9wnie tr/dno?*i z
doprowadzenie% agenta przed s1dI .ie rozpisywano si4 o ty%, ale je?li nie /dao si4
skoniO agenta do przyznania si4 do winy, al-o nie zosta on s*hwytany na
gor1*y% /*zynk/ # przekazywani/ wiado%o?*i # szans4 skazania go przez s1d
-yy -ardzo nikeI Wyo-raenie tr/dno?*i prawny*h dal pro*es dr Gi/seppe 8ar#
tellego z !JB rok/I 0i*z1*y B! lat woski fizyk pra*owa w la-oratoria*h C/lha%,
nale1*y*h do 'rz4d/ "nergii Ato%owej A"A &Ato%ie "nergy A/thority)I Aresz#
towano go na podstawie infor%a*ji, /dzielony*h przez dezertera z $GBI ,naleziono /
niego zapiski ze spotkania z .ikoaje% $arpekowe% i dr/gi% ofi*ere% $GB, a
take *z4?*iowo wykorzystany zestaw kl/*zy jednorazowy*h do koresponden*ji
szyfrowej, /kryty sprytnie w papiero?ni*y, oraz instr/k*j4 fotografowania dok/%ent9wI
8i%o to okazao si4, e posiadanie szpiegowskiego wyposaenia nie jest
przest4pstwe%, a8artelli nie %ia ofi*jalnie adnego dost4p/ do tajny*h infor%a*ji,
*ho*ia kontaktowa si4 z l/dQ%i, kt9rzy taki dost4p irIieliI 8artelli przyzna si4 do
spotka+ z $arpekowe%, ale zezna w s1dzie, e -ra /dzia w po%ysowy% planie
ze%sz*zenia si4 na (owieta*h za pr9-4 szanta/I (1d da %/ wiar4 i zosta
/niewinniony
CFA
AF
'niewinnienie% zako+*zya si4 r9wnie kolejna sprawa o szpiegostwo te*h#
nologi*zne z !JF rok/I Alfred Ro-erts, pra*ownik zakad9w $odaka w Wealds#
tone, zosta oskarony wraz z koleg1, Geoffreye% Conwaye%, kt9rego podo-no
zwer-owa, o sprzedanie 53A taje%ni* prod/k*ji powok antystaty*zny*h oraz
inny*h te*hnologii fotografi*zny*hI Poniewa w gr4 nie w*hodziy taje%ni*e
pa+stwowe, o-aj zostali oskareni o kor/p*j4I W trak*ie pro*es/ g9wny ?wiadek, dr
Gean#Pa/l (o/pert, *he%ik prze%ysowy i podw9jny, a -yO %oe nawet potr9jny
agent, pra*/j1*y r9wno*ze?nie dla 53A, $GB i -elgijskiej (/rete de P"tat, kt9ry
twierdzi, e wsp9pra*owa z Ro-ertse%, tak zapl1ta si4 w zeznania*h przepyty#
wany przez sprytnego adwokata, e sprawa /pada
AJ
I
8ona zaoyO, e wi4kszo?O prowadzony*h przez 87#F spraw o szpiegostwo
na/kowo#te*hni*zne nigdy nie trafia do s1d/ z /wagi na kopoty z /zyskanie%
niepodwaalny*h dowod9wI W wi4kszo?*i przypadk9w infor%a*je od /*iekinier9w ze
s/- spe*jalny*h prze*iwnika traktowane -yy przez s1d jako pogoski o %aej
wiarygodno?*i prawnejI :ajna historia ,arz1d/ : -ardzo rzadko identyfikowaa
agent9w z nazwiska, a wo-e* tego sprawy zako+*zone skazanie% %ona /znaO
jedynie za *z/-ek g9ry lodowej
AW
I
W trze*h przypadka*h zako+*zony*h skazanie% we w*zesny*h lata*h ery
Breniewa oskarony%i -yli l/dzie znajd/j1*y si4 w tarapata*h finansowy*hI
$ierowali si4 %otywe% korzy?*i %aterialny*h i wykorzystali l/ki w syste%ie
o*hrony taje%ni* pa+stwowy*hI W !JF rok/ 2rank Brossard, FA#letni projektant w
%inisterstwie lotni*twa, zosta skazany na A lat wi4zienia za przekazywanie GR'
taje%ni* nowy*h rozwi1za+ -roni zdalnie sterowany*hI Bossard przyzna si4, e zosta
zwer-owany *ztery lata przed aresztowanie%, przez ofi*era prowadz1*ego,
pos/g/j1*ego si4 nazwiskie% GordonI Poznali si4 w piwiarni KPod Czerwony%
0we%L, na 6/ke (treet w *entr/% 0ondyn/I Gordon nawi1za znajo%o?O pod
pretekste% wsp9lnego zainteresowania n/%iz%atyk1, a w kilka dni po poznani/,
da Brossardowi AEE f/nt9wI Wydaje si4 jednak -ardziej prawdopodo-ne, e to
Brossard zaoferowa swoje /s/gi kilka %iesi4*y w*ze?niejI
,e swoi% ofi*ere% prowadz1*y%, 7wane% Piotrowi*ze% Gazkowe%, Brossard
spotyka si4 -ardzo rzadkoI Co dwa %iesi1*e zostawia fil% ze zdj4*ia%i tajny*h
dok/%ent9w w jednej z dziesi4*i/ %artwy*h skrzynek kontaktowy*h i od-iera
r9ne s/%y pieni4dzy, w jedny% przypadk/ nawet AEEE f/nt9w, w /ywany*h
-anknota*hI Wy-9r skrzynki kontaktowej sygnalizoway /%9wione %elodie, na
przykad K:anie* z sza-la%iL l/- KPod%oskiewskie wie*zoryL, nadawane w pier#
wszy wtorek i ?rod4 kadego %iesi1*a w progra%ie radia 8oskwa po angielsk/I W
syt/a*ja*h alar%owy*h nadawano piosenk4 KB/ra*yL, *o sygnalizowao, e
kontakt zosta *zasowo zawieszonyI
Przeprowadzone po aresztowani/ Brossarda ?ledztwo /jawnio, e -y on
karany, *zego nikt w*ze?niej nie sprawdziI W !BC rok/ skazano go na p9 rok/
*i4ki*h ro-9t za wystawienie *zek9w -ez pokry*ia na k/pno zegark9w, kt9re
p9Qniej sprzedawa w lo%-ardzie
7A(
I
:rzy lata po skazani/ Brossarda, w !JM rok/, stan1 przed s1de% 6o/glas
Britten, te*hnik RA2 &Royal Air 2or*e) i te otrzy%a wyrok A lat wi4zieniaI
CFB
Britten przez sze?O lat dostar*za ?*i?le po/fne %ateriay doty*z1*e tajny*h jednostek
1*zno?*i RA2 na Cyprze i w hra-stwie 0in*olnshireI ,wer-owa go ofi*er $GB o
i%ieni/ G/rij, kt9ry podszed do niego w %/ze/% na/ki w londy+skiej dzielni*y
$ensingtonI G/rij poda si4 za kr9tkofalow*a i zagadn1 Brittena jego sygnae%
wywoaw*zy% GB $20I Po dw9*h %iesi1*a*h Britten zosta przeniesiony na Cypr i
za*z1 przekazywaO %ateriay wywiadow*ze lokalne%/ ofi*erowi prowadz1*e%/I
$iedy Britten /siowa zerwaO kontakt z $GB, ofi*er prowadz1*y pokaza %/
fotografie, jak -ierze pieni1dze, i z%/si szantae% do kontyn/owania wsp9pra*yI W
!JJ rok/ Britten zosta przeniesiony do -azy RA2 w 6ig-y, w hra-stwie
0in*olnshireI Gego nowy% ofi*ere% prowadz1*y% $GB zosta Aleksander 7wano#
wi*z BondarenkoI
s
;ledztwo ko%isji -ezpie*ze+stwa, przeprowadzone po skazani/ Brittena w !JM
rok/, wykryo d/g1 list4 kopot9w finansowy*hI $iedy s/y na Cyprze, przep#
rowadzono nawet kr9tkie do*hodzenie, gdy -y zad/ony w kantynieI Gego ona
skarya si4 r9wnie, e %ia ro%ans z tan*erk1 ka-aretow1I Po powro*ie do 6ig-y,
wpad w powaniejsze tarapaty, gdy zapa*i *zeka%i -ez pokry*ia w kasynie
podofi*erski% oraz w lokalny% warszta*ie sa%o*hodowy%I $o%isja stwierdzia, e
Britten -y Kdo-ry% aktore% i sprytny% ka%*1I $iedy taki *zowiek de*yd/je si4
zdradziO oj*zyzn4, jego wykry*ie jest -ardzo powany% pro-le%e% dla s/-
-ezpie*ze+stwaL
TH[[
;
.a A lat wi4zienia, tak jak Brossarda i Brittena, skazano r9wnie w !HA rok/
podpor/*znika 6aTida Bingha%aI Przez dwa lata fotografowa on dla GR' tajne
dok/%enty w -azie %orskiej w Ports%o/thI $opoty finansowe Bingha%a spowodowaa
g9wnie ona, kt9ra *hroni1* si4 przed wierzy*iela%i w !J! rok/, /*ieka z do%/
oddaj1* dzie*i do siero*i+*aI .a po*z1tk/ !HE rok/ pani Bingha% odwiedzia sowie*k1
a%-asad4I Wkr9t*e 0I:I $/Q%in zwer-owa Bingha%a i da %/ JEE f/nt9w %9wi1*, e
*z4?O ty*h pieni4dzy jest dla jego onyI ,godnie z otrzy%an1 instr/k*j1, Bingha% k/pi
aparat fotografi*zny i ?wiato%ierzI .ast4pnie spotka si4 przed katedr1 w G/ildford ze
swy% ofi*ere% prowadz1*y%, kt9ry wyja?ni, jak %a korzystaO z %artwej skrzynki
kontaktowej w okoli*a*h G/ildford oraz na/*zy ro-iO zdj4*ia dok/%ent9wI W !HA
rok/, nie %og1* j/ d/ej znie?O pra*y dla GR' i napast/j1*y*h go wierzy*ieli,
Bingha% przyzna si4 do szpiegostwa swe%/ dow9d*y
B7)
I
We wszystki*h stoli*a*h za*hodni*h dziaania $GB wspo%agane -yy przez
s/-y wywiadow*ze pozostay*h kraj9w -lok/ ws*hodniegoI Przez d/gie lata
najsk/te*zniejsz1 -ya *ze*hosowa*ka (tB, a jej sieO zagrani*zn1 rozerway
dezer*je po zdawieni/ Kpraskiej wiosnyLI W dziedzinie wywiad/ na/kowo#te*h#
ni*znego naj*enniejszy% agente% (tB -y 8i*holas Prager, syn /rz4dnika -rytyj#
skiego kons/lat/ w PradzeI W !CM rok/ nat/ralizowa si4 jako o-ywatel -rytyjski, a
rok p9Qniej, %aj1* /ko+*zone A lat, wst1pi do RA2, twierdz1* faszywie, e jest
Brytyj*zykie% z /rodzenia i *ae y*ie sp4dzi w AngliiI W !FJ rok/ -y j/
CFC
zdolny% operatore% radar/, z dost4pe% do ?*i?le tajny*h %ateria9wI :rzy lata
p9Qniej odwiedzi Cze*hosowa*j4I
,godnie z rela*j1 /*iekiniera z (tB, Gosefa 2rolika, s/-y spe*jalne *zekay na
przyjazd PrageraI Wykorzyst/j1* jego ko%/nisty*zne sy%patie i *h*iwo?O, (tB
zwer-owao go i otrzy%a kryptoni% 8ar*oniI W !J rok/ agent K8ar*o%L
dostar*zy pene opisy te*hni*zne /rz1dze+ do zak9*ania radar9w Bl/e 6iTer oraz
Red (teer, w kt9re wyposaone -yy -rytyjskie -o%-ow*e 3 /derzeniowy*h si
n/klearny*hI ChoO zazwy*zaj wstrze%i4Qliwa, ty% raze% %oskiewska Centrala
o-sypaa (tB po*hwaa%i, twierdz1*, e -y to najlepszy %ateria wywiadow*zy,
jaki kiedykolwiek otrzy%aa od *ze*hosowa*kiego wywiad/I
Pra*/j1* przez dziesi4O lat w zakada*h "nglish "le*tri*, Prager dostar*za
sz*zeg9owe infor%a*je o prod/kowany% w ni*h tajny% sprz4*ie elektroni*zny%I
,de%askowano go w !H rok/, dzi4ki infor%a*jo% przekazany% przez /*ieki#
nier9w z (tB, Gosefa 2rolika i 2rantiska A/g/staI ,osta skazany na A lat wi4zieniaI
Wyrok -y-y wyszy, ale w s1dzie %ona -yo /yO dowod9w doty*z1*y*h spraw
sprzed E lat, a wi4* %o*no j/ przedawniony*h
lB
SI
$GB l/-io wsp9pra*owaO z (tB na terenie Wielkiej BrytaniiI Cze*ho% i
(owako% atwiej -yo nawi1zaO kontakt z polityka%i i dziaa*za%i zwi1zkowy%i, ni
Rosjano%I 8iano wo-e* ni*h %niej podejrze+ i *h4tniej roz%awiano z przed#
stawi*iela%i narod/ zdradzonego przez ,a*h9d w 8ona*hi/% w !BM rok/I
Reko%endowan1 na szkolenia*h (tB te*hnik1 wer-owania pos9w do 7z-y G%in
-yo pozowanie na trady*yjnego dyplo%at4, a nast4pnie /alanie si4 na -rak
za/fania w stos/nka*h %i4dzy 0ondyne% a Prag1R
W1tpi4, *zy wi4kszo?O rz1dz1*y*h w Pradze zdaje so-ie w peni spraw4, e dla Brytyj#
*zyk9w zi%na wojna j/ si4 sko+*zyaI Gdy-y tylko %ona -yo znaleQO kogo?, kto
potrafi-y przekonaO naszy*h l/dzi, nawet listownie, e Brytyj*zy*y rze*zywi?*ie *h*1
polepszyO swoje stos/nki z dawny%i soj/sznika%i z *zas9w 77 wojny ?wiatowejI
$ady pose, kt9rego /dao si4 na%9wiO na napisanie %e%oria/ na te%at
%oliwo?*i polepszenia stos/nk9w %i4dzy 0ondyne% a Prag1, otrzy%ywa p9Qniej
honorari/% ze sowa%iR KAle nie %oe%y pozwoliO, e-y pra*owa pan za
dar%oLI Ge?li pose przyj1, otrzy%ywa za%9wienie na kolejny raport i wpada w
p/apk4I W lata*h sze?Odziesi1ty*h londy+ska rezydent/ra (tB prowadzia trze*h
pos9w Partii Pra*yI .ajpodniejszy% agente% z tej tr9jki -y pose z okr4g/
8orpeth, Will Owen, zwer-owany, kr9tko po swy% wy-orze w !FC rok/, przez
Gana Pa*lika &alias .oTak), ofi*era (tB, pra*/j1*ego pod przykrywk1 dr/giego
sekretarza a%-asadyI Ofi*jalny pse/doni% Owena -rz%ia 0ee, ale wewn1trz
londy+skiej rezydent/ry %9wiono o ni% KCh*iwy (/kinsynLI Gosef 2rolik, kt9ry
prze-ywa na londy+skiej pla*9w*e w poowie lat sze?Odziesi1ty*h i widzia
niekt9re %ateriay dostar*zane przez Owena, twierdzi po /*ie*z*e z (tB, eR
K0eeL -y zainteresowany wy1*znie w p/nkt/alny% otrzy%ywani/ FEE f/nt9w %iesi4*znie,
kt9re %/ przy znali?%y XIII\I Po%i%o ryzyka, do%agal si4 dar%owy*h waka*ji
CFF
w Cze*hosowa*ji, tak e-y nie %/sia ni* wydawaO na /rlop, a kiedy przy*hodzi na
przyj4*ia w a%-asadzie, napy*ha so-ie kieszenie *ygara%iI
Przez prawie F lat Owen spotyka si4 z ofi*ere% prowadz1*y% w londy+ski%
park/, gdzie *o rano wyprowadza psa na spa*erI By %ao wido*zny% pose%,
ale zasiada w parla%entarnej ko%isji zaj%/j1*ej si4 planowanie% o-ronny%, i jak
opisywa 2rolik, dostar*za K?*i?le tajny %ateria najwyszej warto?*iL, doty*z1*y
-rytyjskiej Ar%ii Ren/ oraz -rytyjskiego /dzia/ w .A:O
lBA
I
Owen zosta zde%askowany po /*ie*z*e 2rolika oraz 2ranti?ka A/g/sta, kt9ry
r9wnie wiedzia o jego szpiegowskiej dziaalno?*iI .a jego konta*h -ankowy*h
znaleziono spore s/%y, kt9ry*h nigdy nie zadeklarowa w zeznania*h podatkowy*hI
Owen zrezygnowa z %andat/ poselskiego w !HE rok/I 8iesi1* p9Qniej stan1
przed s1de%, ale nie %ona %/ -yo /dowodniO, e zdradza taje%ni*e pa+stwoweI
2rolik i A/g/st nie -yli jego ofi*era%i prowadz1*y%i i s1d stan1 na stanowisk/, e
i*h zeznania s1 tylko powtarzanie% pogosek, a wo-e* tego nie %og1 -yO
/znane za wiarygodny dow9dI
Po /niewinnieni/ przez s1d, Owen zgodzi si4 wyznaO wszystko 87#F w za%ian za
gwaran*j4 nietykalno?*iI 7nny pose Partii Pra*y i prawnik, 0eo A-se, kt9ry -y
?wiadkie% rela*ji agenta K0eeL, napisaR KOwen z pewno?*i1 /*zyni wszystko, *o
potrafi, e-y skrzywdziO oj*zyzn4L
BB
I
2rolik i A/g/st /jawnili, e najwyszy% rang1 pose%, kt9ry wsp9pra*owa z
(tB, -y Gohn (toneho/seI Piastowa on kolejno f/nk*je parla%entarnego sek#
retarza w %inisterstwie lotni*twa, parla%entarnego podsekretarza stan/ do spraw
kolonii, %inistra lotni*twa, %inistra stan/ do spraw te*hnologii, po*z%istrza generalnego
oraz %inistra po*zty i teleko%/nika*ji w rz1dzie pre%iera Wilsona w lata*h !JC#
!HEI (toneho/se zosta ponoO zaszantaowany przez (tB po zastawieni/ na niego
p/apki seks/alnej pod*zas wizyty w Cze*hosowa*ji w ko+*/ lat pi4O#
dziesi1ty*hI 2rolik twierdzi r9wnie, e (toneho/se -ra pieni1dze od (tBR KCho#
*iaXIII\ nie zasiada w ga-ine*ie, to jednak %ia wystar*zaj1*o wysok1 pozy*j4,
e-y przekazywaO na% wiele infor%a*ji o -rytyjski*h opera*ja*h %ilitarny*h i
kontrwywiadow*zy*hL
BC
I .ie -yo nato%iast niez-itego dowod/, e (toneho/se
reg/larnie kontaktowa si4 z (tBI $ilka %iesi4*y po odej?*i/ Wilsona od wadzy w
!HE rok/, (toneho/se zosta zapoznany w o-e*no?*i pre%iera z zeznania%i
2rolika i A/g/staI ,aprze*zy wszystkie%/I 87#F nie potrafio znale?C dowod9w na
popar*ie zarz/t9w o-/ /*iekinier9w i sprawa /*i*ha
lBF
I
P9Qniejsze za*howanie eks#%inistra nie /wiarygodnio jego zaprze*ze+I 8aj1*
kopoty finansowe, (toneho/se sfingowa w !HC rok/ sa%o-9jstwo i /*iek z
ko*hank1 do A/straliiI Wytropiono go i sprowadzono do Anglii, gdzie w !HJ
rok/ zosta skazany na J lat wi4zienia za zodziejstwo i osz/stwoI Po wyj?*i/
napisa powie?O, kt9rej -ohater # wysoki /rz4dnik pa+stwowy w $o%isji "/ropej#
skiej, Ralph "d%onds # pada ofiar1 seks/alnej p/apki zastawionej przez wywiad
.R6I 'wodzi*ielska 0otte &Kjedna z naszy*h najlepszy*h agentek< to, *o ro-i,
naley do jej o-owi1zk9wL # /?wiada%ia Ralpha jego ofi*er prowadz1*y)I (twarza
Ralphowi wie*z9r z -ajki # K/*z/*ie rozkoszy przepeniao kade w9kienko %ego
CFJ
%9zg/LI .ast4pnie, po ostatni% Kwspaniay% p*hni4*i/L, na %o%ent zani% zapad w
sen, KRalph za/way od-i*ie i*h sple*iony*h *ia w wielki%, owalny% l/strze na
s/fi*ieLI "fekte% wie*zor/ -ya pa*zka pa%i1tkowy*h fotografii, wykonany*h
poprzez l/stro, i propozy*ja wsp9pra*y, na kt9r1 Ralph si4 zgodziI (tyl powie?*i
(toneho/seSa nie jest -yO %oe najlepszy, ale losy Ralpha %og1 -yO e*he%
do?wiad*ze+ a/tora, wyniesiony*h z kontakt9w z (tB
7Bft
I
(prawa kolejnego wsp9pra*ownika (tB w -rytyjskiej 7z-ie G%in jest tak
popl1tana, e /%yka rze*zowej analizieI 'stalono, e K$rokodyle%L, -y :o%
6ri-erg, kt9ry przez AM lat -y pose% Partii Pra*y, a pote% zasiada z jej
ra%ienia w 7z-ie 0ord9wI Przez d/gie lata -y *zonkie% $rajowej "gzek/tywy
Partii Pra*y, a w pewny% okresie nawet przewodni*z1*y% 0a-o/r PartyI 6ri-erg
-y *zowiekie% o -ardzo d/y% /rok/ oso-isty% i -yskotliwy% politykie%,
targany% przez niewyt/%a*zalne wewn4trzne sprze*zno?*iI 8ia naogowe
/podo-anie do akt9w ho%oseks/alny*h w toaleta*h %iejski*hI ,%ar w !HJ
rok/I
Pod*zas wizyty w 8oskwie w !FJ rok/ 6ri-erg odwiedzi starego przyja*iela
G/ySa B/rgessa, o kt9ry% napisa -iografi*zn1 ksi1k4 /dowadniaj1*, e nigdy nie -y
szpiegie%I Pod*zas po-yt/ w 8oskwie 6ri-erg otrzy%a te propozy*j4 wsp9pra*y ze
strony $GBI ,godzi si4 dostar*zaO po/fne infor%a*je o prywatny% y*i/ polityk9w
z kierowni*twa Partii Pra*y oraz o pro-le%a*h wewn1trzpartyjny*hI Opowiada
p9Qniej 87#F, e $GB dao %/ dwie identy*zne te*zkiI W jednej zostawia sw9j
raport, w dr/giej otrzy%ywa od ofi*era prowadz1*ego wypat4I 6ri-erg przyzna
si4 r9wnie do pra*y dla (tB, ale #jak rzeko%o powiedzia 87#F # -yy to
K-ezwarto?*iowe ?%ie*ieLI 2rolik zezna, e $GB ostrzego (tB, e 6ri-erg to
Ki*h *zowiekLI Gak si4 wydaje, 87#F r9wnie wykorzystywao 6ri-erga jako
podw9jnego, je?li nie potr9jnego, agentaI .iewykl/*zone, e 6ri-erg przesta si4 w
ko+*/ orientowaO, dla kogo wa?*iwie pra*/je
lBH
I
$to -y *zwarty% agente% (tB w 7z-ie G%in, kt9ry w lata*h sze?Odziesi1ty*h
dziaa pod kryptoni%e% G/staw, nie /dao si4 /staliOI 2rolik twierdzi, e KG/stawL
pra*owa dla pieni4dzy, a zwer-owa go w poowie lat pi4Odziesi1ty*h 3a*laT
:a-orskiR
KG/stawL nie -yh tak *enny% agente% jak K0eeL, ale zaj%owa stanowisko, kt9re
pozwalao %/ zaopatrywaO nas w interes/j1*e infor%a*je o wewn4trznej i zagrani*znej
polity*e Partii Pra*y w lata*h, kiedy znajdowaa si4 w opozy*ji, a kiedy wadz4 o-j1
rz1d Wilsona, r9wnie o pro-le%a*h o-ronny*h
lBM
I
2akt, e sir Barnett (tross, pose Partii Pra*y z okr4g/ (toke, /rodzi si4 w
Cze*hosowa*ji, %9wi pynnie po *zesk/ i z%ar w !JH rok/, a wi4* nie %9g
zaskaryO do s1d/ o zniesawienie, sprawi, e niekt9rzy a/torzy, spe*jaliz/j1*y si4 w
pro-le%a*h walki wywiad9w, identyfikowali go po?%iertnie jako KG/stawaLI
:wierdzenia te s1 jednak wyso*e niewiarygodneI
(tB i $GB s1dziy, e pos9w konserwatywny*h -4dzie r9wnie atwo zwer#
-owaO, *o parla%entarzyst9w Partii Pra*yI Wydaje si4 jednak, e za-ieray si4 do
CFH
wer-/nk/ niezwykle nie/dolnieI 0ondy+ska rezydent/ra (tB przygotowaa dziwa*zny
plan zwa-ienia lidera konserwatyst9w, "dwarda 5eatha, wykorzyst/j1* jego pasj4
do gry na organa*hI Ch*iano go poprosiO, e-y zagra w jedny% z praski*h
ko?*io9w, a nast4pnie sko%pro%itowaO i zwer-owaOI Plan nie powi9d si4, gdy
5eath od%9wi wyjazd/ do PragiI
8i*hai Pietrowi*z 0/-i%ow, inteligentny i /talentowany, ale przesadnie a%#
-itny ofi*er sek*ji PR londy+skiej rezydent/ry $GB, zwer-owa w po*z1tka*h lat
sze?Odziesi1ty*h oso-istego sekretarza jednego z pos9w konserwatywny*hI Opo#
wiada pote% Gordijewskie%/, e za*h4*ony s/k*ese%, postanowi zwer-owaO
znanego konserwatywnego dziennikarza Peregrine Worsthorne oraz ws*hodz1*1
gwiazd4 %ody*h konserwatyst9w, posa .i*holasa (*ottaI W o-/ przypadka*h
wer-/nek nie powi9d si4, a 0/-i%ow zosta wydalony z Wielkiej Brytanii w !JF
rok/, po pr9-ie zwer-owania pewnego szyfrantaI
[ [ [
(tay rozw9j opera*yjnej dziaalno?*i $GB i (tB w Wielkiej Brytanii przerway trzy
dezer*jeI 2rolik i A/g/st, kt9rzy wy-rali wolno?O late% !J! rok/, pra*owali przez
pewien *zas w 0ondynie i jak si4 wydaje, zidentyfikowali wi4kszo?O agent9w (tB w
AngliiI Gesz*ze wi4ksze szkody ponioso $GB, gdy we wrze?ni/ !H rok/ z-ieg z
londy+skiej rezydent/ry Oleg Adolfowi*z 0ialinI 0ialin -y znaw*1 walki wr4*z,
znako%ity% strzel*e% wy-orowy% i spado*hroniarze%I (/y w /tworzony% w !J!
rok/ 3 wydziale
B!
3arz4du G9wnego, kt9ry zast1pi P777 wydzia K%okrej ro-otyL,
sko%pro%itowany ostate*znie dezer*ja%i Cho*howa i (taszi+skie#goI ,akres zada+ 3
wydzia/ -y zna*znie szerszy ni jego poprzednikaI 8ia on przygotowywaO plany
sa-otay s/- ko%/nalny*h prze*iwnika, transport/, 1*zno?*i i o?rodk9w kierowania
pa+stwe%I 6ziaania dywersyjne %iay -yO przeprowadzone w dni/ wy-/*h/ wojny
l/- # w przypadk/ kryzys/ # na pograni*z/ otwartej wojnyI
Wiosn1 !H rok/, p9 rok/ przed /*ie*zk1, 0ialin zosta zwer-owany przez 87#
FI Przekaza w9w*zas gotowe plany ak*ji sa-otaowy*h w 0ondynie, Waszyngtonie,
Pary/, Bonn, Rzy%ie i inny*h stoli*a*h za*hodni*hI 'jawni te, e wysani do
kadej stoli*y ofi*erowie 3 wydzia/ otrzy%ali pole*enie skr/p/latnego o-serwowania
*zoowy*h posta*i w pa+stwie, *ele% dokonania na ni*h za%a*h/ w *hwili
wy-/*h/ kryzys/I 6elega*i 3 wydzia/ wer-owali r9wnie lokalny*h agent9w do
po%o*y w wykonani/ planowany*h ak*ji sa-otaowy*h oraz /dzielali logisty*znej
po%o*y nielegao% 3 wydzia/I Plan ak*ji sa-otaowy*h w Wielkiej Brytanii
przewidywa %i4dzy inny%i zalanie t/neli londy+skiego %etra, wysadzenie w powietrze
sta*ji w*zesnego ostrzegania antyrakietowego w 2ylingdale w hra-stwie .orth
Uorkshire, znisz*zenie na zie%i -o%-ow*9w 3 z n/klearny*h si /derzeniowy*h
oraz ataki na inne o-iekty wojskoweI G9wny% zadanie% 0ialina -yo rozpoznanie
najwaniejszy*h o-iekt9w, kt9re %iay znisz*zyO l/- zne/tralizowaO oddziay
dywersyjne (pe*naz/I
.iekt9re po%ysy 3 wydzia/ -yy r9wnie nieprawdopodo-ne, *o opra*owane
przez C7A projekty zgadzenia 2idela CastroI Geden z /jawniony*h przez 0ialina
CFM
plan9w przewidywa, na przykad, e w przeddzie+ wy-/*h/ wojny, prze-rani za
posa+*9w i dostaw*9w dywersan*i radzie**y rozsypi1 na korytarza*h -rytyjski*h
%inisterstw -ez-arwne kaps/ki pene tr/*izny, kt9re za-ij1 kadego, kto na nie
nadepnieI
Rz1d -rytyjski /jawni -ardzo niewiele sz*zeg99w dezer*ji 0ialina, ale prok/rator
generalny o?wiad*zy w 7z-ie G%in, e zosta on oskarony o Korganizowanie
sa-ota/ na terytori/% Wielkiej BrytaniiL oraz o przygotowywanie Keli%ina*ji os9-
/znany*h za wrogie ,wi1zkowi (owie*kie%/LI '*ie*zka 0ialina spowodowaa
powany kryzys w %oskiewskiej CentraliI Wydaje si4, e na pole*enie polit-i/ra,
odwoano z rezydent/r ofi*er9w 3 wydzia/, a sa% wydzia rozwi1zano
lC
LI
$r9tko po dezer*ji 0ialina 87#F przekonao rz1d pre%iera 5eatha o konie*zno?*i
%asowego wydalenia sowie*kiego personel/ wywiadow*zegoI ,a jedny% za%a#
*he% /s/ni4to z Wielkiej Brytanii !E ofi*er9w $GB i GR', a F prze-ywaj1*y% na
/rlopa*h w ,(RR *ofni4to wizyI W s/%ie wydalono jednego dnia EF os9- i
Centrala os/piaa z wraeniaI
8asowe wydalenie -yo p/nkte% zwrotny% w historii opera*ji $GB w Wielkiej
BrytaniiI Gesz*ze w poowie lat osie%dziesi1ty*h opera*je na -rytyjski% terytori/% z
*zas9w przed wydalenie% podawano za %odelowe przykady %ody% ofi*ero%
szkolony% w 7nstyt/*ie AndropowaI :rzy g9wne fak/ltety tej /*zelni 7 ,arz1d/
G9wnego o-sadzone -yy przez ofi*er9w, kt9rzy zdo-yli KostrogiL i rep/ta*j4 w
londy+skiej rezydent/rze przed !H rokie%I G/rij 8odin, kt9ry kierowa na/k1
wywiad/ ofensywnego, -y ofi*ere% prowadz1*y% KPi4*i/ Wspaniay*hLI 7wan
(zyszkin, szef szkolenia kontrwywiadow*zego, w lata*h !JJ#!HE kierowa w
londy+skiej rezydent/rze sek*j1 $R i -y w opinii Gordijewskiego najlepszy% w
$GB znaw*1 -rytyjski*h s/- wywiadow*zy*hI $ier/j1*y na/k1 rozpoznania
na/kowo#te*hni*znego Wadi%ir Barkowski spe*jalizowa si4 w tej spe*yfi*znej
pra*y w 0ondynie w lata*h !C#!CJI
W !H rok/ zote *zasy $GB w Wielkiej Brytanii raptownie si4 sko+*zyy i
londy+ska rezydent/ra j/ nie podniosa si4 z /padk/I W prasie pojawiay si4
p9Qniej dra%aty*zne Krewela*jeL o sowie*ki*h agenta*h, ale wiado%o, e przez
*zterna?*ie lat, *zyli do /*ie*zki Gordijewskiego, 0ondyn -y dla $GB jedn1 z
najtr/dniejszy*h opera*yjnie stoli* za*hodni*hI
(ilnie zred/kowany personel pla*9wek $GB i GR' si1 rzeczy znalaz si4 pod
-a*zniejsz1 o-serwa*j1 -rytyjskiego kontrwywiad/I W dni/ %asowego wydalenia,
londy+ski rezydent G/rij Woronin prze-ywa na /rlopie w ,wi1zk/ (owie*ki%I
.ie pozwolono %/ wr9*iOI Rz1d -rytyjski przyj1 przy ty% -ardzo sk/te*zn1, jak
si4 okazao, zasad4 niewydawania wiz zidentyfikowany% ofi*ero% wywiad/I
Centrala nie %oga wi4* skierowaO do 0ondyn/ adnego z ofi*er9w wytypowany*h na
%iejs*e WoroninaI W rez/lta*ie o-owi1zki rezydenta przej1 %ody ofi*er sek*ji
$R, Gewgienij 7wanowi*z >azie-ny, kt9ry pra*owa jako ofi*er -ezpie*ze+stwa w
-i/rze rad*y handlowego i wyraQnie zosta przeo*zony przez 87#FI .ie *h*1* teraz
zwr9*iO na sie-ie /wagi, >azie-ny przez *zterna?*ie %iesi4*y sprawowania f/nk*ji
rezydenta pra*owa nadal w przedstawi*ielstwie handlowy% i wpada do a%-adsady
tylko po to, e-y zaatwiO najwaniejsze sprawy rezydent/ryI
CF!
>azie-ny nie nadawa si4 na rezydenta i pod konie* !HA rok/ zast1pi go Gak9w
$onstantynowi*z 0/kaseTi*s &alias B/kaszew), kt9ry zawdzi4*za sw1 rep/ta*j4
%odzie+*zy% s/k*eso% w powojenny*h opera*ja*h pozora*yjny*h na >otwieI
0/kaseTi*s nie %ia tego polot/, *o %inione pokolenie rezydent9wI Gor#dijewskie%/
przypo%ina %ao%iaste*zkowego poli*janta z g4-okiej prowin*ji, o %ay%
wykszta*eni/ i w1ski*h horyzonta*h %y?lowy*hI 8oskwa -ya jednak z niego
zadowolona, gdy w *i1g/ M lat jego kierowania rezydent/r1 nie zdarzyo si4 ani jedno
wydalenieI $iedy jednak zro-iono pods/%owanie, okazao si4, e -rak wydale+ -y
przede wszystki% sk/tkie% %aej aktywno?*i w resta/rowani/ opera*yjnej warto?*i
pla*9wkiI W konsekwen*ji, po powro*ie z 0ondyn/ 0/kaseTi*s zosta odesany na
>otw4, gdzie dotrwa do e%eryt/ry na jakiej? podrz4dnej posadzie
C
I
W lata*h ery Breniewa najg4-sz1 penetra*j4 w '(A i Wielkiej Brytanii $GB
osi1gn4o w dziedzinie radiowywiad/I ,adziwiaj1*y przypadek sprawi, e dwaj
naj*enniejsi agen*i zostali zwer-owani w odst4pie kilk/ dniI O-aj -yli tak zwany%i
przy*hodnia%iI
.a po*z1tk/ sty*znia !JM rok/ kapral Geoffrey Arth/r Pri%e wra*a ze
?wi1te*znego /rlop/ do o?rodka radio1*zno?*i RA2 w Gatow w Berlinie ,a*hod#
ni%I Prze*hodz1* przez sowie*ki p/nkt kontroli dok/%ent9w, wr4*zy ofi*erowi
li?*ik, w kt9ry% prosi o kontakt z reprezentante% wywiad/
CA
I
$ilka dni p9Qniej *hor1y Gohn Anthony Walker, szef z%iany personel/ 1*z#
no?*i w szta-ie dow9d*y okr4t9w podwodny*h na Atlantyk/ &CO8('B0A.:),
poje*ha z -azy w .orfolk w stanie Uirginia do Waszyngton/I ,aparkowa sa%o#
*h9d w *entr/%, zajrza do -/dki telefoni*znej, znalaz adres sowie*kiej a%-asady,
zapa taks9wk4 i wysiad o kwarta do%9w dalejI Przespa*erowa si4 kilkaset
%etr9w, wszed do -/dynk/ i poprosi Kkogo? z -ezpie*ze+stwaLI Przyni9s ze
so-1 kl/*z /stawiania %aszyn szyfr/j1*y*h $0#CH na -ie1*y %iesi1*
lCB
I
Cho*ia Pri%e i Walker odgrywali podo-n1 rol4 wewn1trz sie*i agent/ralnej
$GB, %ieli z/penie r9ne oso-owo?*iI Pri%e -y seks/alny% i towarzyski%
nie/da*znikie%, wagarowi*ze% w szkole i sa%otnikie% w RA2I .ie -y w stanie
/trzy%ywaO nor%alny*h stos/nk9w seks/alny*hI W !JA rok/ za*z1 wykonywaO
nieprzyzwoite telefony do nieznajo%y*h l/dziI W !J! rok/, nie%al naty*h%iast po
?l/-ie, za*z4y si4 kopoty %ae+skie, kt9re wynagradza so-ie o-s*eni*zny%i
telefona%i do %ay*h dziew*zynekI Pro-le%y do%owe i -rak awans9w w pra*y
Pri%e skada na kar- niedostatk9w kapitalisty*znego syste%/I Po*i1gaa go nato#
%iast propagandowa wizja ,wi1zk/ (owie*kiego i kraj9w de%okra*ji l/dowej,
prezentowana na a%a*h K(oTiet WeeklyL oraz w progra%a*h rosyjski*h i ws*hod#
nionie%ie*ki*h rozgo?ni, kt9ry*h na%i4tnie s/*haI Po aresztowani/ w !MA rok/
przyzna, e wsp9pra*4 z $GB rozpo*z1 K*z4?*iowo wsk/tek Qle roz/%ianego,
idealisty*znego o-raz/ rosyjskiego ko%/niz%/, kt9ry -y f/nk*j1 jego wasny*h
podstawowy*h pro-le%9w psy*hologi*zny*hL
CC
I
CJE
.otatka, kt9r1 Pri%e zostawi na -erli+ski% p/nk*ie kontrolny%, nie trafia do
ofi*er9w 7 ,arz1d/ G9wnego, le*z do stos/nkowo %ao wanego 777 3arz4du;
Podstawowy% zadanie% tego zarz1d/ -yo nadzorowanie -ezpie*ze+stwa i in#
wigila*ja onierzy sowie*ki*h si z-rojny*hI ,darzao si4 jednak *zasa%i, e
prowadzi on dro-ny*h agent9w zwer-owany*h spo?r9d sta*jon/j1*y*h w .ie%#
*ze*h onierzy ar%ii .A:OI Cz/j1* trafiaj1*1 si4 okazj4, "l 3arz4d nie %ia
naj%niejszego za%iar/ dzieliO si4 saw1 z -ardziej prestiowy% 7 ,arz1de% G9wny%
CF
I W przekazanej not*e kapral Pri%e prosi ofi*era sowie*kiego wywiad/ o
spotkanie w resta/ra*ji na 0ei-nitzstrasseI W odpowiedzi znalaz> na kla%*e
sa%o*hod/ przy*zepion1 na %ay %agnesik r/rk4, a w niej ter%in spotkania na
sta*ji szy-kiej kolei (#Bahn 2riedri*hstrasse w Berlinie Ws*hodni%I
Pod*zas kilk/ spotka+ z dwo%a ofi*era%i prowadz1*y%i 777 ,arz1d/, kt9rzy
przedstawili si4 jako K7gorL i KWaliaL
CJ
, Pri%e -y sz*zeg9owo pytany o prze-ieg
s/-y oraz zakres jego o-owi1zk9w w o?rodk/ radio1*zno?*i w GatowI Cho*ia
twierdzi, e %otywy jego wsp9pra*y s1 ?*i?le ideologi*zne, otrzy%ywa po
kady% spotkani/ BE#CE f/nt9w honorari/%I Gego kontrakt z RA2 ko+*zy si4 w
sierpni/, ale w /zgodnieni/ w K7gore%L i KWali1L zoy podanie o pra*4 w
sek*ji przetwarzania rosyjski*h nas/*h9w i dekryptay w -rytyjski% radiowy#
wiadzie GC5= &GoTern%ent Co%%/ni*ations 5ead1/aters)I ,osta przyj4tyI ,ani%
o-j1 nowe stanowisko w ko+*/ wrze?nia, sp4dzi tydzie+ w %ieszkani/ za%kni4tego
o?rodka Ar%ii Czerwonej w $arlshorst, gdzie przeszkolono go w pos/giwani/ si4
nadajnikie%, szyfra%i, %ikropisa%i, fotografowani/ %iniat/rowy% aparate%
8ino^ oraz /ywani/ %artwy*h skrzynek kontaktowy*hI Po zako+*zeni/ *ao#
dziennego szkolenia, Pri%e -y dla -ezpie*ze+stwa za%ykany na trzy sp/styI Przed
sa%y% odlote% do Wielkiej Brytanii, w trak*ie przesiadania si4 na lotnisk/ w
5a%-/rg/, nadano %/ pse/doni% Rowlands oraz otrzy%a te*zk4, w kt9rej -y
zestaw jednorazowy*h kl/*zy szyfrowy*h, %ateria do sporz1dzania %ikropis9w i
CEE f/nt9w w -anknota*h, s*howany*h w spe*jalnej skryt*eI
Przez sze?O i p9 rok/ Pri%e pra*owa w 0ondy+skiej Gr/pie Przetwarzania
0PG &0ondon Pro*essing Gro/p), spe*jalisty*znej ko%9r*e GC5=, %iesz*z1*ej si4
na (t 6/nstanSs 5ill, gdzie zaj%owano si4 sortowanie% i t/%a*zenie% %ateria9w
radiowywiad/I Gesieni1 !J! rok/ Pri%e zako+*zy szkolenie wst4pne, zda
konk/rsowy egza%in z j4zyka i rozpo*z1 pra*4 jako t/%a*zI 8oskiews*y %o*o#
daw*y poinfor%owali go przez radio, gdzie %a znale?C %artw1 skrzynk4 kontaktow1 w
po-li/ "sher, w hra-stwie (/rreyI ,nalaz w niej list grat/la*yjny od Centrali oraz
CEE f/nt9wI
Pri%e nie %ia znajo%y*h w GC5= i -y powsze*hnie /waany za %ao
towarzyskiego %r/kaI , dw9*h powod9w nie -/dzi jednak podejrze+I KPo pierwszeL
# stwierdza roz-rajaj1*o, sporz1dzony p9Qniej raport ko%isji do*hodzeniowej #
Kdlatego, e *harakter pra*y w GC5= i konie*zno?O wtaje%ni*zania personel/
tylko w okre?lone dziedziny przy*i1ga l/dzi dziwny*h i eks*entry*zny*hLI Po
dr/gie, jego zrz4dzenie i pon/ry wygl1d kadziono na kar- nie/danego %ae+stwa i
wie*zny*h pretensji o faworyzowanie w awansa*h %niej sprawny*h t/%a*zy,
tylko dlatego, e nie %a wyszego wykszta*enia
lCH
I
CJ
Pri%e -y sa%otnikie%, nato%iast Walker d/sz1 kadego towarzystwaI W
portowy*h -ara*h wzd/ i wszerz ?wiata l/-i woaO od prog/R KBar%an, nalej %i
szklank4 szko*kiego napoj/ nazwanego na %oj1 *ze?O # Gohnnie WalkerL
7C
YI
$arier4 przest4p*z1 Gohn Walker za*z1 -ardzo w*ze?nieI Rz/*i szkol4 i za*i1gn1
si4 do %arynarki, %aj1* kilkana?*ie lat, gdy -ya to jedyna szansa wy%igania si4 od
wyrok/ za *ztery powane wa%aniaI $iedy wpad w d/gi, gdy nie wiodo %/ si4 w
interesa*h, pr9-owa si1 z%/siO on4 do prostyt/*jiI W pra*4 dla $GB Walker
w*i1gn1 *a1 rodzin4I C9rk4, kt9ra zasza w *i14, z%/sza do a-or*ji, gdy narodziny
dzie*ka groziy sko%plikowanie% szpiegowski*h pro*ed/rI Po%i%o odraaj1*ego
wygl1d/, nawet w kosztownej per/*e, Walker /%ia %anip/lowaO l/dQ%i i osz/kiwaO
rodzin4, przyja*i9, ko*hanki, koleg9w i przeoony*hI Opinia, kt9r1 dow9d*a wyda
%/ w !HA rok/, ko+*zya si4 konkl/zj1R
CWO#A Walker jest wyso*e lojalny, jest d/%ny z sie-ie i s/-y w %arynar*e, arliwie
popiera jej zasady i trady*j4I Posiada wyro-ione po*z/*ie oso-istego honor/ i wiarygod#
no?*i, po1*zone z wielki% po*z/*ie% h/%or/I Gest przyja*ielski, inteligentny i posiada
zdolno?O do har%onijnej wsp9pra*y z l/dQ%i
#\U
;
W *zasie gdy powstaa ta la/rka, Walker od *ztere*h lat -y j/ agente% $GBI
$iedy wszed do sowie*kiej a%-asady w Waszyngtonie i zaprezentowa pr9-ki
swojego towar/, poinfor%owa, e %a ni*zy% nie skr4powany dost4p do %aszyn
szyfr/j1*y*h i kl/*zy oraz poprosi o honorari/% tysi1* dolar9w %iesi4*znieI
6osta na %iejs*/ zali*zk4 w wysoko?*i A l/- B tysi4*y &nie pa%i4ta dokadnie,
ile) oraz propozy*j4 nast4pnego spotkania za kilka tygodni w do%/ towarowy% w
Ale^andrii pod Waszyngtone%I .ast4pnie /-rano go w o-szerny, *zarny pasz*z i
kapel/sz, wyprowadzono tylny%i drzwia%i a%-asady i wywieziono za -ra%4,
sk/lonego na tylny% siedzeni/ %i4dzy dwo%a spe*jalnie do-rany%i pot4ny%i
Rosjana%iI
Pod*zas spotkania w l/ty% w Ale^andrii, Walker odda seri4 kart z kl/*za%i
szyfr9w i dosta F tysi4*y dolar9w, s/%4 jak na 9w*zesne stos/nki w $GB wr4*z
niewiarygodn1, *o -yo jasn1 wskaz9wk1, jak wysoko o*eniono dostar*zony przez
niego %ateriaI Powiedziano %/ r9wnie, e jest to ostatnie -ezpo?rednie spotkanieI ,e
wzgl4d/ na -ezpie*ze+stwo, dalsza 1*zno?O %iaa od-ywaO si4 wy1*znie
poprzez %artwe skrzynki kontaktoweI $ontakt -ezpo?redni dop/sz*zalny -y tylko w
przypadka*h alar%owy*hI Otrzy%a aparat fotografi*zny 8ino^ oraz sz*zeg9owe
instr/k*je, %apy i fotografie %iejs*, gdzie %a zostawiaO przygotowany %ateriaI
2otografowanie ?*i?le tajny*h depesz i szyfr9w w *entr/% 1*zno?*i CO8('B#
0A.: Walker /zna za *o? tak prostego i atwego, e %9wi pogardliwieR K$ 8art
&tani s/per%arket # $rzy$; ttum;= %a lepszy*h stranik9w ni %arynarkaLI $atowana
przez Walkera ona wiedziaa, e jest agente%I Gesz*ze przed rozwode% w !HJ
rok/ dw/krotnie *h*iaa zawiado%iO 2B7I Wykr4*aa nawet n/%er telefon/, ale
odwaga op/sz*zaa j1 w ostatni% %o%en*ie i odkadaa s/*hawk4I , rozpa*zy i
fr/stra*ji za*z4a piO
F
kI
CJA
W ko+*/ lat sze?Odziesi1ty*h szefe% sek*ji $R w Waszyngtonie, do kt9rej
zada+ naleaa r9wnie penetra*ja a%eryka+skiego ?rodowiska wywiadow*zego,
-y Oleg $a/ginI 2akt, e Walker wyr9s na naj*enniejszego agenta penetra*yjnego
$GB w (tana*h ,jedno*zony*h, %ia zapewne nie%ay wpyw na -yskawi*zn1
karier4 $a/ginaI W !HC rok/ zosta naj%odszy% generae% $GB
F
I
.iekt9rzy starsi rang1 ofi*erowie Centrali twierdzili, e poten*ja w*ze?niejszy*h
penetra*ji a%eryka+skiego i -rytyjskiego radiowywiad/ nie zosta w peni wykorzy#
stany, gdy agen*i -yli fatalnie prowadzeniI Ga*k 6/nlap z .(A popeni w !JB
rok/ sa%o-9jstwo, gdy nie wytrzy%a presji psy*hi*znejI 6o/glas Britten, wty*zka
$GB w radiowywiadzie RA2, zosta zidentyfikowany przez 87#F pod*zas r/tynowej
o-serwa*ji sowie*kiego kons/lat/ w 0ondynie, gdzie przyszed spotkaO si4 z ofi#
*ere% prowadz1*y%
lFA
I Walkera prowadzono wie* od%iennieI
R9wno*zesne zwer-owanie Pri%eSa i Walkera zapo*z1tkowao g4-ok1 reor#
ganiza*j4 radiowywiad/ $GBI 6oty*h*zasowy 3777 ,arz1d zaj%owa si4 radiowy#
wiade% oraz -ezpie*ze+stwe% wasny*h szyfr9w i sie*i 1*zno?*i $GBI W !J!
rok/ /tworzono nowy P37 ,arz1d, spe*jaliz/j1*y si4 w radiowywiadzie i kryp#
toanalizieI Gego pierwszy% dow9d*1 zosta .ikoaj .ikoajewi*z Andriejew, kt9rego
zast1pi w !HB rok/ genera#%ajor 7gor Wasiliewi*z 8asowI .owy zarz1d wsp9#
pra*owa ?*i?le z P37 wydziae% 7 ,arz1d/ G9wnego, kt9ry przej1 od tego *zas/
kontrol4 nad wszystki%i opera*ja%i pozyskiwania o-*y*h kod9w i szyfr9w oraz
penetrowania agen*ji radiowywiad/I ,e wzgl4d/ na wyj1tkowy *harakter ty*h
opera*ji, kady ofi*er P37 wydzia/ prowadzi tylko jednego agenta, kt9rego
sprawa -ya *akowi*ie odizolowana od reszty dziaa+ rezydent/ry
lFB
I .awet w
Centrali ofi*erowie P37 wydzia/ za*howywali wyj1tkow1 dyskre*j4I Witalij
(iergiejewi*z G/r*zenko, kt9ry w lata*h !HF#!ME -y ofi*ere% -ezpie*ze+stwa
rezydent/ry w Waszyngtonie, nie %ia nawet poj4*ia o istnieni/ Walkera, kt9ry
-y w9w*zas naj*enniejszy% agente% pla*9wki
lFC
I
;*i?le przestrzegan1 zasad1 P37 wydzia/ -y zakaz organizowania spotka+ z
agenta%i w kraj/ agentaI 'l/-iony%i %iejs*a%i kontakt9w -ezpo?redni*h -yy
Wiede+, 5elsinki i 6elhi, trzy d/e stoli*e poza -lokie% ws*hodni%, w kt9ry*h
wywiad sowie*ki %ia najwi4ksz1 swo-od4
lFF
I
Walker zosta przej4ty przez ofi*era prowadz1*ego P37 wydzia/ 7 ,arz1d/
G9wnego, ale Pri%e -y nadal prowadzony przez 777 ,arz1d, kt9ry od%9wi
oddania naj*enniejszego agenta rywalo%I Pri%e otrzy%a propozy*j4 spotka+ w
5elsinka*h i Wiedni/I ,apewne z /wagi na znajo%o?O nie%ie*kiego, wy-ra
Wiede+, gdzie odt1d spotyka si4 z ofi*ere% prowadz1*y%I (potykali si4 te
prawdopodo-nie w !HE rok/ w Rep/-li*e 7rlandii, w !H rok/ w Rzy%ie oraz w
!HA rok/ na Cyprze, gdzie Pri%e jeQdzi na waka*jeI Wi4kszo?O kontakt9w z
$GB /trzy%ywa jednak poprzez %artwe skrzynki kontaktowe, listy pisane
atra%ente% sy%paty*zny% oraz kodowane trans%isje radia 8oskwa
lFJ
I
>1*zno?O Walkera z P37 wydziae% -ya jesz*ze -ardziej dyskretnaI Po spot#
kani/ w do%/ towarowy% w Ale^andrii, w l/ty% !JM rok/, nikt z $GB nie
kontaktowa si4 z ni% -ezpo?rednio, a do sierpnia !HH rok/, gdy Walker spotka
si4 z ofi*ere% prowadz1*y% w Casa-lan*eI Poniewa rok w*ze?niej Walker odszed
CJB
z %arynarki wojennej na e%eryt/r4, powierzaj1* szpiegowskie o-owi1zki sa%o#
dzielnie zwer-owane%/ koledze &Gerry Alfred Whithworth), P37 wydzia /zna, e
%ona si4 z ni% spotykaO dwa razy do rok/I 6ano %/ do wy-or/ 7ndie i A/stri4I
Wy-ra Wiede+I Walker ignorowa *zase% do-re rady ofi*era prowadz1*ego, P37
wydzia powtarza %/ staleR KGe?li *o? nie jest *akie% -ezpie*zne, to nie r9- tegoLI
$ierowane do o-/ agent9w ideologi*zne przesanie $GB -yo prosteI (/yli
sprawie pokoj/I K8y *h*e%y pokoj/, to i%periali?*i *h*1 wojnyL # %9wiono i%I
Walker nie zwra*a na takie slogany /wagi, ale Pri%e -ra je prawdopodo-nie na serio
lFH
I
Wprawdzie styl, w jaki% 777 ,arz1d prowadzi Pri%eSa, nie -y tak wytrawny, *o
spos9- prowadzenia Walkera przez P37 wydzia, to jednak ofi*erowie 777 ,arz1d/
-yli nie %niej dyskretniI Przez siede% i p9 rok/ pra*y w 0ondy+skiej Gr/pie
Przetwarzania &od wrze?nia !JM do %ar*a !HJ) oraz przez M %iesi4*y w *entrali
GC5= w Cheltenha% &%arze* !HJ#wrzesie+ !HH), nikt Pri%eSa o ni* nie
podejrzewaI $iedy op/?*i GC5=, zosta taks9wkarze%, a pote% sprzedaw*1 win i
na trzy lata zerwa kontakt z $GBI W !ME rok/ podj4to z ni% kontakt ponownie i
na%9wiono go na spotkanie z dawny% ofi*ere% prowadz1*y% w Wiedni/I Poje*ha i
odda ponad F rolek fil%9w &wi4kszo?*i z ni*h nie /dao si4 j/ porz1dnie wywoaO)
oraz tro*h4 fotokopii i notatek, kt9re zro-i na od*hodny% z GC5=I Ofi*er
prowadz1*y nie krytykowa go za rezygna*j4 z pra*y w radiowywiadzie, ani za
zerwanie kontakt/I ,a*h4*a go ra*zej, -ezsk/te*znie, do powrot/ do GC5= i na
poegnanie wr4*zy JEE f/nt9w honorari/%I W !M rok/ Pri%e poje*ha jesz*ze do
Po*zda%/, poniewa proszono go o dodatkowe wyja?nienia zwi1zane z oddany%i
rok w*ze?niej %ateriaa%iI :y% raze% starano si4 go przekonaO, e-y postara si4 o
etat na/*zy*iela rosyjskiego w kr9lewski% korp/sie szkoleniowy% ar%ii l1dowej w
Bea*onsfield i wysz/kiwa dla $GB kandydat9w do wer-/nk/I Ponownie od%9wi i
otrzy%a na poegnanie C tysi1*e f/nt9w pre%ii
iFP
I
6ziaalno?*i szpiegowskiej Pri%eSa nie wykryo ani 87#F, ani GC5=, a zosta
aresztowany za seks/alne %olestowanie %ay*h dziew*zynek late% !MA rok/I
Opera*je 777 ,arz1d/ -yy tak do-rze odseparowane od reszty 7 3arz4du G9wnego, e
Gordijewski, kt9ry od !M rok/ pra*owa w -rytyjskiej sek*ji %oskiewskiej Centrali
i przy-y do londy+skiej rezydent/ry w *zerw*/ !MA rok/, dowiedzia si4 o
istnieni/ Pri%eSa dopiero po jego aresztowani/
7Fy
I
Przygotowana przez Pentagon o*ena szk9d wyli*zaa na %iliard dolar9w 1*zne
koszty radiowywiad9w '(A i Wielkiej Brytanii, spowodowane zdrad1 Pri%eSaI Przez
prawie E lat swojej dziaalno?*i agent/ralnej Pri%e przekaza $GB szerok1 wiedz4 o
opera*yjny*h pro*ed/ra*h GC5= oraz o jej personel/ w kraj/ i za grani*1I W trak*ie
rok/ sp4dzonego w Cheltenha% &!HJ#!HH) %ia dost4p do %ateria9w wysokiego
sz*ze-la /tajnienia, doty*z1*y*h s/k*es9w i poraek krypto#analityk9w GC5=,
odnoszony*h w dekrypta/ sowie*kiej koresponden*ji oraz do sz*zeg9owy*h dany*h
o dw9*h ?*i?le tajny*h a%eryka+ski*h satelita*h szpiegowski*hR Big Bird oraz
RhyoliteI
CJC
.aj*enniejsze infor%a*je o satelita*h szpiegowski*h dostar*zyli jednak $GB
dwaj inni Kprzy*hodnieL a%eryka+s*yI Od kwietnia !HF rok/ do ko+*a !HJ rok/
a%eryka+ski handlarz narkotyk9w, Andrew 6a/lton 0ee, dostar*zy rezydent/rze
$GB w 8e^i*o City instr/k*je opera*yjne syste%/ wywiad/ satelitarnego Rhyolite
oraz sz*zeg9owe dane te*hni*zne o inny*h syste%a*h satelitarny*hI 8ateriay te
otrzy%ywa do sprzeday od przyja*iela, Christophera Boy*e, kt9ry pra*owa w
kalifornijski*h zakada*h :RW Corporation, gdzie prod/kowano syste% RhyoliteI
.a po*z1tk/ !HM rok/ dr/gi Kprzy*hodzie+L Willia% $a%piles, kt9ry -y
przez kr9tki *zas zatr/dniony w g9wnej kwaterze C7A, poje*ha do Gre*ji, przyszed
do a%-asady sowie*kiej w Atena*h i odda w rezydent/rze instr/k*j4 opera*yjn1
syste%/ $5# &$eyhole), najnowo*ze?niejszego w9w*zas a%eryka+skiego satelity
szpiegowskiego
J&)
I
.ie /lega w1tpliwo?*i, e Pri%e -y naj*enniejszy% agente%, jakiego $GB
%iao w -rytyjski% radiowywiadzie od *zas9w Cairn*rossa w lata*h !CA#!CBI
7stnienie sp9ki 0eeDBoy*e oraz sa%otnika $a%piles s/ger/je, e osza*owana
przez Pentagon na %iliard dolar9w s/%a strat spowodowany*h tylko dziaalno?*i1
-rytyjskiego agenta jest %i%o wszystko przesadzonaI
Po aresztowani/ Pri%eSa w Centrali krytykowano 777 3arz4d za nie/dolne
poprowadzenie tak *ennego agentaI ,arz/*ano, e 777 3arz4d nie /trzy%a staego
kontakt/ z agente%, tak jak P37 wydzia ro-i to z Walkere%I ,wra*ano /wag4, e
wa?nie wtedy, kiedy pra*owa w GC5=, i %ia dost4p do naj*enniejszy*h
%ateria9w, 1*zno?O radiowa zaczB>a zawodziO, kodowane wiado%o?*i 777 3arz4du
stay si4 niezroz/%iae i kontakt z agente% zosta przerwanyI W efek*ie wi4kszo?O
infor%a*ji, jakie Pri%e ze-ra w GC5=, przekaza ofi*erowi prowadz1*e%/ z d/y%
op9Qnienie%, dopiero pod*zas spotkania w Wiedni/ w !ME rok/
lfil
I
Prowadzenie Walkera przez P37 wydzia od-ywao si4 -ez pro-le%9wI Gohn
Walker pra*owa dla $GB przez H lat, a %altretowana przez niego ona zdo-ya si4
wresz*ie na odwag4 i zaden/n*jowaa go do 2B7 w !MF rok/I Walker przez ! lat
sa%odzielnie prowadzi s/-agenta, kt9ry% -y Gerry Whitworth, a ponadto w1*zy do
pra*y wywiadow*zej syna i starszego -rataI 'siowa te przekonaO do szpiegostwa
*9rk4, ale -ez rez/ltat/I (iatka Walkera dostar*zaa o-szerne infor%a*je oraz
instr/k*je te*hni*zne, /ywane nie tylko przez a%eryka+sk1 %arynark4 wojenn1, ale
r9wnie przez inne rodzaje wojsk, departa%ent stan/, C7A i 2B7I Poniewa do
dekrypta/ tajnej koresponden*ji P37 wydzia potrze-owa dzienny*h kl/*zy %aszyn
szyfr/j1*y*h, siatka Walkera dostar*zaa je w taki*h ilo?*ia*h, e wed/g sporz1dzonej
po aresztowani/ Walkera o*eny szk9d, kryptoanality*y sowie**y od*zytali
zapewne %ilion tajny*h depesz a%eryka+ski*hI :heodore (ha*kley, szef pla*9wki
C7A w (ajgonie w lata*h !JM#!HB odnotowa w finalnej fazie wojny wietna%skiejR
,awsze -yli /przedzeni o nalota*h -o%-ow*9w strategi*zny*h B#FAI .awet je?li ze wzgl4d/ na
z1 pogod4, B#FA kieroway si4 nad *el zapasowy, wiedzieli, *o -4dzie o-iekte% nalot/I
O*zywi?*ie sk/te*zno?O nalot/ z%niejszaa si4 w taki*h war/nka*h, poniewa prze*iwnik
zd1y si4 przygotowaOI :o -yo niesa%owiteI .igdy nie doszli?%y, *o si4 dziaoI

CJF
BE @ $GB
,apewne jest to %o*no przesadzona o*ena, ale ?wiad*zy to o ty%, jak dale*e
negatywny efekt psy*hologi*zny wywiera ?wiado%o?O, e plany opera*yjne zostay
zdradzone prze*iwnikowiI A%eryka+ska %arynarka wojenna *z4sto stwierdzaa, e w
po-li/ %iejs*a planowany*h jako ?*i?le tajne Owi*ze+ *zekaj1 j/ okr4ty
sowie*kieI K:o jest tak, jak-y znali nasze plany opera*yjneL # skary si4 pewien
ad%ira
lJA
I 8ona zaoyO, e *zasa%i %oskiewska Centrala rze*zywi?*ie wiedziaa o
wszystki% w*ze?niejI Pod*zas jednego ze spotka+ z Walkere% jego ofi*er
prowadz1*y poinfor%owa go /ro*zysty% tone%, e w /znani/ jego nadzwy*zajny*h
zas/g dla pokoj/ na ?wie*ie, zosta %/ nadany stopie+ ad%iraa sowie*kiej
%arynarki wojennejI KPowiedz i% Pan, e -ardzo za to dzi4k/j4L # odpar Wal#
ker
lfiB
I
Przypadki Pri%eSa i Walkera o-raz/j1 pro-le%y i %oliwo?*i opera*yjne, jakie
$GB %iao w Wielkiej Brytanii i w (tana*h ,jedno*zony*h w okresie tak zwanej
ery BreniewaI Pod konie* 77 wojny ?wiatowej pokolenie naj*enniejszy*h agent9w
penetra*yjny*h # KPi4*i/ Wspaniay*hL w Wielkiej Brytanii, a White, 5iss, 0ee i
C/rrie w '(A # skadao si4 z wykszta*ony*h i a%-itny*h l/dzi, %otywowany*h
ideologi*znie, kt9rzy %ieli szans4 na karier4 prowadz1*1 na sa% sz*zyt s/-y
pa+stwowejI W *zasa*h Breniewa %in4a j/ zota era /talentowany*h agent9w,
pra*/j1*y*h z po-/dek ideologi*zny*hI W lata*h siede%dziesi1ty*h naj*enniejszy%i
agenta%i penetra*yjny%i w Wielkiej Brytanii i '(A -yli dwaj sprytni, dro-ni
kry%inali?*iI Geden wa%ywa*z, a dr/gi z-o*zenie* seks/alnyI Naden z ni*h nie
-y spe*jalnie /talentowanyI O-aj zaj%owali stos/nkowo niskie stanowiska, ale
%ieli dost4p do najwaniejszy*h taje%ni* -rytyjskiego i a%eryka+skiego radiowy
wiad/I
0ozdzia> TI
Cmierz0& i konie0 e3oki o*3r=6enia
!HA#!MC
AE *zerw*a !HA rok/ 7 ,arz1d G9wny przeni9s si4 do nowej siedzi-yI
,aprojektowany przez fi+skiego ar*hitekta zesp9 %ie?*i si4 w Gaseniewie, na
po/dniowy ws*h9d od 8oskwy, nie*ay kilo%etr od zewn4trznej o-wodni*yI
B/dynek projektowany -y dla wydzia/ zagrani*znego $o%itet/ Centralnego
$P,R, ale w trak*ie -/dowy w $C /znano, e znajd/je si4 za daleko od ?r9d%ie?*ia i
oddano go $GBI G9wny g%a*h, w kszta*ie litery KUL, %a po jednej stronie
-/dynek %iesz*z1*y sal4 konferen*yjn1 i -i-liotek4, a po dr/giej poliklinik4, sale
sportowe i -asenI :eren o?rodka 7 ,arz1d/ G9wnego ota*za podw9jny pot z dr/t/
kol*zastego, %i4dzy kt9ry% -iegaj1 psyI Cao?O ogrodzenia patrol/j1 /z-rojeni
wartowni*yI Wewn1trz, /stawiona na granitowy% -lok/, pot4na gowa 0enina
spogl1da na zad-any stawI 6la /*z*zenia JE ro*zni*y $GB, AE gr/dnia !HH rok/, w
o?rodk/ w Gaseniewie odsoni4te dr/gi po%nik # Knieznanego ofi*era wywiad/LI ,
okien -i/row*a rozta*za si4 widok na po-liskie pag9rki pokryte -rzozowy%i
laska%i, zielony%i pastwiska%i< a late% na pola*h zo*i si4 pszeni*a i ytoI
$adego dnia kol/%ny a/to-/s9w dowo1 pra*ownik9w z r9ny*h p/nkt9w
8oskwyI Przyjedaj1 do Gaseniewa %i4dzy MIAE a MIFE ranoI 'przywilejowana
%niejszo?O &w poowie lat osie%dziesi1ty*h w*i1 tylko okoo F pro*ent) zajeda do
pra*y wasny%i sa%o*hoda%iI 8i%o to o-szerny parking w Gaseniewie naley do
naj-ardziej zato*zony*h w ,wi1zk/ (owie*ki%I
6zie+ pra*y rozpo*zyna si4 o !IEEI Po przyjeQdzie pra*owni*y 7 ,arz1d/
G9wnego prze*hodz1 przez trzy kontrole dok/%ent9wI Pierwsza w -ra%ie zew#
n4trznej, dr/ga w g9wnej -ra%ie ogrodzenia i trze*ia przy wej?*i/ do -/dynk/I
$olejne kontrole *zekaj1 na przej?*ia*h z sektora do sektoraI ,wyka przep/stka
pra*ownika $GB, na kt9rej jest tylko nazwisko, stopie+ i fotografia posiada*za,
jest w Gaseniewie niewanaI $ady ofi*er 7 ,arz1d/ G9wnego %a dodatkow1,
now1, plastikow1 kart4, na kt9rej widnieje fotografia oraz n/%er identyfika*yjny -ez
nazwiskaI Po jednej stronie przep/stki s1 r/-ryki z dzi/rka%i wskaz/j1*y%i, do
jaki*h sektor9w -/dynk/ posiada*z nie %a wst4p/I Przep/stek nie wolno
wywoziO za grani*4I :rze-a je zdaO przed wyjazde% do sejf/ w %a*ierzysty%
wydzialeI W 7 ,arz1dzie G9wny% go?*ie zdarzaj1 si4 -ardzo rzadko, ale je?li j/, to
tylko -ardzo wysokiego sz*ze-laI $iedy ofi*erowie 7 ,arz1d/ G9wnego %/sz1 *o?
o%9wiO z kolega%i z inny*h zarz1d9w, al-o z ki%? z partii l/- rz1d/, to
/%awiaj1 si4 w ?r9d%ie?*i/ 8oskwyI Pra*a ko+*zy si4 o MIEEI A/to-/sy odjedaj1
p/nkt/alnie o MIF, a ta-li*zki, dok1d jad1, /s/wa si4, kiedy wsi1d1 wszys*y
CJH
pasaerowieI Gdy a/to-/sy gotowe s1 do odjazd/, %ili*ja za%yka r/*h na o-wodni*y
i kawalkada r/sza do 8oskwyI
Po%i%o sko%plikowany*h syste%9w -ezpie*ze+stwa jednego pro-le%/ nie
/dao si4 nigdy, przynaj%niej w *zasa*h Gordijewskiego, rozwi1zaO # kwestii
personel/ sto9wkiI Po*hodzi z wiosek ota*zaj1*y*h Gaseniewo i zasko*zony
ilo?*i1 oraz jako?*i1 podawany*h prod/kt9w, za*z1 je na r9ne sposo-y wynosiOI
$iedy zarz1dzono rewizje, nikt nie pojawi si4 w pra*y i nikogo nie %ona -yo w
okoli*y zwa-iOI :rze-a -yo rewizje wstrzy%aOI 8ona s1dziO, e i dzisiaj
sto9wka 7 ,arz1d/ G9wnego jest Qr9de% /z/peniaj1*y% %onotonn1 diet4 %iesz#
ka+*9w okoli*zny*h wsiSI
8niej wi4*ej rok przed przeprowadzk1 do Gaseniewa, Aleksander (a*ha#
rowski odszed na e%eryt/r4, po rekordowy*h F lata*h rz1dzenia 7 ,arz1de%
G9wny%I Gego %iejs*e zaj1 FB#letni zast4p*a, 2iodor $onstantynowi*z 8ortin,
ofi*er kt9ry *ae y*ie sp4dzi w $GB i pi1 si4 po sz*ze-la*h jako lojalny
protegowany (a*harowskiegoI 8ortin nie %ia do?wiad*zenia w pra*y na
,a*hodzie, ani nie roz/%ia ,a*hod/, gdzie -ywa tylko przypadkowo w kr9tki*h
podr9a*h s/-owy*h l/- interweni/j1* w jaki*h? sprawa*h w rezy#dent/ra*hI
W nowy% ko%pleksie w Gaseniewie rz1dzi jednak z roz%a*he%I $adego ranka
on oraz reszta najwyszy*h stopnie% f/nk*jonari/szy zajedaa przed g%a*h w
prowadzony*h przez kierow*9w *zarny*h zia*h l/- woga*h i w*hodzia do
-/dynk/ odr4-ny% wej?*ie% z prywatn1 wind1I 8ortin %ia na dr/gi% pi4trze
o-szerne -i/ro, a z ga-inete% s1siadowaa sypialnia i azienkaI 8ortin -y
?wietny% i sk/te*zny% zast4p*1 na*zelnika 7 3arz4du G9wnego, ale nie
nal*zelnikie%, i wkr9t*e rozeszy si4 po Centrali plotki, e Andropow /zna go
za z-yt %iakiego, jak na *zasy -/dowania wasnej ekipy polity*znej, z kt9r1
*h*ia si4gn1O po wysz1 wadz4I W !HC rok/ 8ortin przes/ni4ty zosta na
stanowisko na*zelnika zarz1d/ wsp9pra*y na/#kowo#te*hni*znej w
Pa+stwowy% $o%ite*ie .a/ki i :e*hniki ,(RR, kl/*zow1 f/nk*j4 w wywiadzie
te*hnologi*zny%, zaj%owan1 zazwy*zaj przez wysokiego ofi*era $GB
A
I
.ast4p*1 8ortina w Gaseniewie zosta jeden z najtwardszy*h protegowany*h
Andropowa, FE#letni Wadi%ir Aleksandrowi*z $ri/*zkow, kt9ry na stanowisk/
na*zelnika 7 ,arz1d/ G9wnego prawie dogoni stae% (a*harowskiegoI Po C
lata*h kierowania zarz1de% zosta w !MM rok/ przewodni*z1*y% $GBI .a ofi#
*jalny*h fotografia*h widaO $ri/*zkowa, jak k1*iki jego /st /kadaj1 si4 zde*ydo#
wanie w d9, /kaz/j1* poz-awion1 /?%ie*h/, tatarsk1 twarz, pod kt9r1 kryje si4
twarde, poz-awione serde*zno?*i wn4trzeI Przez wszystkie lata sp4dzone w 7 ,a#
rz1dzie G9wny%, $ri/*zkow wykaza si4 niespoyt1 energi1, kon*entra*j1 i pew#
no?*i1 sie-ie, po1*zona z /%iej4tno?*ia%i ad%inistra*yjny%i i polity*zny% polote%I
By r9wnie wyprany% z po*z/*ia h/%or/ tytane% pra*yI Gordijewski
stwierdzi, e nigdy nie od-iega w prze%9wienia*h ani na jot4 od napisanego
tekst/ i nie /siowa dodaO jakiego? -arwnego powiedzonka l/- dow*ip/
B
I W trak*ie
/dzielanego w !M! rok/ wywiad/ zapytano go, *zy znane jest %/ poj4*ie K*zas
wolnyWL KO-awia% si4, e nieL # odpar -ez /?%ie*h/
C
I
CJM
$ri/*zkow l/-i podkre?laO ro-otni*ze po*hodzenie i przypo%ina, e za*zyna
y*ie jako fa-ry*zny ro-otnikI 'ko+*zy 7nstyt/t Prawa ,(RR na k/rsa*h wie*zo#
rowy*h i koresponden*yjny*h, a pote% przez kilka lat pra*owa jako ofi*er ?led*zy i
prok/ratorI .ast4pnie przysza, jak %9wi, Ky*iowa od%ianaL, *zyli pi4O lat
&!FC#!F!) na/ki w Wyszej (zkole 6yplo%a*ji %inisterstwa spraw zagrani*z#
ny*h, a pote% pra*a w a%-asadzie sowie*kiej w B/dapesz*ie, gdzie zwr9*i na
niego /wag4 a%-asador G/rij AndropowI W lata*h !F!#!JH pra*owa, po*z1t#
kowo pod zwierz*hni*twe% Andropowa, w wydziale stos/nk9w z kraja%i so*jali#
sty*zny%i $o%itet/ Centralnego $P,R, gdzie zaj%owa si4 pa+stwa%i 'kad/
Warszawskiego oraz inny%i kraja%i, w kt9ry*h wadz4 dzieryy partie ko%/ni#
sty*zneI Wspo%inaj1* ten okres, podkre?laR
Gest o-e*nie w K%odzieL krytykowaO aparat partyjnyI A jednak *h*ia-y% powiedzieO, e
na/*zye% si4 w9w*zas wiele i spotkae% wiel/ wspaniay*h, oddany*h l/dzi,
o*zywi?*ie %i%o nie%iy*h wyj1tk9w, kt9re zdarzaj1 si4 w kadej pra*y
F
I
$ri/*zkow na-y w ta%ty*h lata*h ol-rzy%i1 wiedz4 w zakresie ni/ans9w
polityki wewn4trznej $o%itet/ Centralnego i szeroko rozga4ziony*h intryg per#
sonalny*hI $iedy w !JH rok/ Andropow zosta przewodni*z1*y% $GB, ?*i1gn1
$ri/*zkowa na szefa sekretariat/ i powiernika najwi4kszy*h taje%ni* $GBI Okoo
!H rok/ zosta zast4p*1 na*zelnika 7 3arz4du G9wnego i zaj%owa si4 nadzore%
nad opera*ja%i prowadzony%i na terenie "/ropyI :rzy lata p9Qniej zast1pi 8or#
tina
J
I
$ri/*zkow -y z jednej strony fanatykie% pra*y, a z dr/giej zapalony% %io?#
nikie% Owi*ze+ fizy*zny*hI 8ia denerw/j1*y zwy*zaj -awiO si4 w trak*ie roz%owy z
ofi*era%i $GB hantla%i, al-o ?*iskaO w doni pik4 tenisow1, e-y wyra-iaO
so-ie stawyI W nowej siedzi-ie 7 ,arz1d/ G9wnego kaza /rz1dziO siowni4 i
prywatny ga-inet odnowy, 1*znie ze stoe% do %asa/I O-ok %ie?*ia si4
oso-ista sa/na, w kt9rej prowadzi *zasa%i roz%owy z generaa%i $GBI :ylko
naj-lisi i najwysi stopnie% %ogli dost1piO zasz*zyt/ odwiedzenia $ri/*zkowa w
sa/nie, ale Gordijewski widzia j1 wprowadzony /kradkie% pod*zas no*nego
dy/r/ przez koleg4 z sekretariat/ na*zelnikaI Bya to naj-ardziej l/ks/sowa
sa/na, jak1 widzia w y*i/I Byo w niej wszystko, *o najlepsze i %oliwe do
k/pienia za dewizyR spe*jalne rodzaje i%portowanego z 2inlandii drewna za%iast
rosyjskiej sosny, elegan*kie, spe*jalnie projektowane szwedzkie wyko+*zenie i
o?wietlenie, ko%plety %i4kki*h r4*znik9w i pasz*zy k1pielowy*hI O-ok sa/ny i
siowni znajdowaa si4 jadalnia, w kt9rej nie -yo -ark/I $ri/*zkow -y -owie%
a-stynente% i wz-/dzi g4-okie niezadowolenie l/-i1*ego popiO personel/, zaka#
z/j1* wyprawiania poegnalny*h przyj4O przed wyjazda%i na pla*9wkiI
Podstawow1 sa-o?*i1 $ri/*zkowa w *hwili o-ej%owania stanowiska na*zelnika 7
,arz1d/ G9wnego -y -rak do?wiad*zenia w prowadzeni/ opera*ji wywiadow*zy*h
i znajo%o?*i y*ia na ,a*hodzieI Gordijewski spotka si4 z ni% po raz pierwszy
w !HA rok/, kr9tko przed swoi% wyjazde% do $openhagi, gdzie %ia zostaO
ofi*ere% sek*ji PRI $ri/*zkow, kt9ry -y w9w*zas zast4p*1 8ortina,
CJ!
naty*h%iast zapytaR KPowiedz %i, jak za%ierzasz nawi1zaO pierwsze kontakty po
przy-y*i/ do 6aniiLI Gordijewski, kt9rego wa?nie przeniesiono z wydzia/ ( &o-#
s/gi nielega9w), /dzieli odpowiedzi, kt9ra po lata*h wydaa %/ si4 ao?nie
naiwnaI 0edwie jednak powiedzia kilka zda+, $ri/*zkow przerwa %/ i wygosi
d/gi %onolog, kt9ry trwa a do ko+*a spotkaniaI $/ zd/%ieni/ Gordijewskiego,
opinie $ri/*zkowa -yy jesz*ze -ardziej naiwne, ni jego wasne, przede wszystki%
dlatego, e nie %ia on poj4*ia, jak wygl1da y*ie *odzienne na ,a*hodzieI
Pogl1dy $ri/*zkowa opieray si4 na serii sztywny*h ideologi*zny*h stereotyp9w i
teorii spiskowy*h, kt9re za*z4y %i4kn1O dopiero pod konie* lat osie%dziesi1ty*hI
$ri/*zkow nie znosi te sprze*iw9wI 6w9*h naj-ardziej inteligentny*h i rozs1d#
ny*h analityk9w polityki a%eryka+skiej i -rytyjskiej, Oleg $a/gin i 8i*hai
0/-i%ow, zostao /s/ni4ty*h z Centrali w !ME rok/, poniewa nie zgadzali si4 z
teoria%i spiskowy%i $ri/*zkowaI Gako szef 7 3arz4du G9wnego, $ri/*zkow
zaczai z -iegie% *zas/ *oraz -ardziej polegaO na po*hle-*a*h, kt9rzy grali na jego
%io?*i wasnej
H
I
[ [ [
Przeprowadzka do Gaseniewa i przyj?*ie $ri/*zkowa z-iegy si4 z okrese%
najwi4kszego radzie*ko#a%eryka+skiego odpr4enia %i4dzy lata%i zi%nej wojny a
nastanie% Gor-a*zowaI W %aj/ !HA rok/ Ri*hard .i^on, jako pierwszy pre#
zydent (tan9w ,jedno*zony*h, odwiedzi 8oskw4I Breniew poje*ha do '(A w
*zerw*/ !HB rok/, a rok p9Qniej .i^on przy-y do 8oskwy po raz dr/giI W
*i1g/ ty*h dw9*h lat podpisano wi4*ej sowie*ko#a%eryka+ski*h /kad9w i po#
roz/%ie+, ni przez *ay *zas od nawi1zania stos/nk9w dyplo%aty*zny*hI 6o
najwaniejszy*h nalea /kad o ograni*zeni/ anty-alisty*zny*h syste%9w rakie#
towy*h oraz pierwszy traktat o ograni*zeni/ z-roje+ strategi*zny*h, zwany poto*znie
(A0:# &(trategie Ar%s 0i%itation :reaty)I O-a zostay podpisane pod*zas
pierwszej wizyty .i^ona w 8oskwieI KPrzyszli history*y -4d1 pisaO o !HA
rok/XIII\ e -y to rok, kiedy A%eryka po%oga wyprowadziO ?wiat z dolin nie#
/staj1*ej wojny na wyyn4 pokoj/L # przepowiada .i^on
M
I
Rywaliza*ja o-/ s/per%o*arstw trwaa wprawdzie nadal, ale jak si4 wydaje, o-a
%iay *h4O i %oliwo?*i po1*zenia si dla zapo-ieenia n/klearnej katastrofieI
Gordijewski zapa%i4ta pan/j1*e w Centrali zadowolenie, e (tany ,jedno*zone
za*z4y wresz*ie traktowaO ,wi1zek (owie*ki jak r9wnorz4dnego partneraI 6latego
tak wielkie zdziwienie i podejrzenia wz-/dzia w sierpni/ !HC rok/ wiado%o?O o
rezygna*ji .i^ona, pod groQ-1 wsz*z4*ia pro*ed/ry /s/ni4*ia go z Biaego 6o%/, w
wynik/ skandal/ WatergateI 6y%itr 7wanowi*z Gak/szkin, kt9ry zosta w !HF rok/
g9wny% rezydente% w Waszyngtonie, -y przekonany, e /padek .i^ona jest w
wi4kszej %ierze rez/ltate% spisk/, ni presji o-/rzonej afer1 Watergate opinii
p/-li*znejI Gak/szkin podejrzewa, e s1 to knowania wrog9w odpr4eniaI Przede
wszystki% syjonist9w, kt9ry*h %a*hina*je, prowadzone przez ydowskie lo--y,
szkodziy .i^onowi, oraz Kko%pleks/ %ilitarno#prze%ysowego (tan9w ,jedno*zo#
ny*hL, kt9ry *h*ia zapo-ie* ograni*zeni/ nakad9w na z-rojenia
!
I
CHE
Pod -4dn1 interpreta*j1 przez Gak/szkina istoty kryzys/ Watergate kryo si4
powsze*hne w Centrali i na $re%l/ f/nda%entalne niezroz/%ienie syste%/ poli#
ty*znego (tan9w ,jedno*zony*h i a%eryka+skiego styl/ y*iaI :ak jak w prze#
szo?*i, ideologi*zne klapki ograni*zay horyzontI Wi4kszo?O ofi*er9w $GB i so#
wie*ki*h dyplo%at9w, przyzwy*zajona do silnej wadzy *entralnej i gospodarki
nakazowej, nie potrafia zg4-iO i poj1O, jak (tany ,jedno*zone %og1 osi1gaO
wysoki pozio% prod/k*ji, sk/te*zno?O i szy-ki rozw9j te*hnologi*zny przy wido*zny%
-rak/ o?rodk9w kontroliI 0/k4 w sowie*ki% roz/%ieni/ %e*haniz%9w
dziaania (tan9w ,jedno*zony*h wypeniay teorie o konspira*yjny% o?rodk/
kontroliI 6yplo%ata Arkadij .ikoajewi*z (zew*zenko, kt9ry zaj%owa stanowisko
zast4p*y sekretarza generalnego O., i z-ieg w !HM rok/, tak ko%entowa
za*howanie swoi*h koleg9wR
Wiel/ z ni*h skania si4 k/ fantasty*znej kon*ep*ji, e gdzie? w (tana*h ,jedno*zony*h
%/si istnieO tajny, *entralny o?rodek kierowni*zyI (1 w ko+*/ przyzwy*zajeni do
syste%/ rz1dzonego przez %a1 gr/pk4 pra*/j1*1 w jedny% %iejs*/ w g4-okiej taje%ni*yI
Co wi4*ej, (owie*i nadal prze/waj1 dog%at 0enina, kt9ry gosi, e rz1dy
-//azyjne s1 tylko Ks/g/sa%iL %onopolisty*znego kapita/I MCzy+ nie jest to tajne
*entr/% kontroliWL # arg/%ent/j1SLI
Okres a%eryka+sko#sowie*kiego odpr4enia w sa%y% ?rodk/ ery BreQniewa
-y *z4?*iowo %oliwy dzi4ki o-e*no?*i w Waszyngtonie wyj1tkowo /zdolnionego
sowie*kiego dyplo%aty # Anatolija 2iodorowi*za 6o-rynina, kt9ry -y a%-asadore%
od %ar*a !JB rok/ do %ar*a !MJ rok/I Po/fne roz%owy 6o-rynina z 5enry
$issingere%, dorad*1 do spraw -ezpie*ze+stwa narodowego prezydenta .i^ona, a
pote% sekretarza stan/, tworzyy to, *o Centrala nazywaa Kzak/lisowy% kanae%
1*zno?*iL %i4dzy 8oskw1 a Waszyngtone% i /toroway drog4 polity*e odpr4eniaI
$issinger wy*hwala p9Qniej Kol-rzy%i wkadL 6o-rynina w popraw4 stos/nk9w
wzaje%ny*h oraz Kdoskonae /%iej4tno?*iL dyplo%aty*zne a%-asadoraI Gednak
nawet zdolno?*i 6o-rynina %iay swoje grani*e, gdy przy*hodzio do przezwy*i4#
enia pop/larny*h w 8oskwie teorii spiskowy*hI Gego prze*iwni*y w %inisterstwie
spraw zagrani*zny*h i $o%ite*ie Centralny% $P,R oskarali go *zase%, e da
si4 Kza%erykanizowaOLI ,%/szony do o-rony, 6o-rynin przysta przynaj%niej na
niekt9re %oskiewskie przes1dyI (zew*zenko zao-serwowa, eR
Cho*ia roz/%ia doskonale a%eryka+ski %odel wadzy, nawet 6o-rynin nie %ia do?O
odwagi, e-y w aspek*ie za%4t/ Watergate, przedstawiO dokadn1 analiz4 podzia/
wadzy w (tana*h ,jedno*zony*h na wykonaw*z1 i /stawodaw*z1 LI
Polityka odpr4enia przetrwaa, przynaj%niej w retory*e, odej?*ie .i^onaI
Przyj4ty w 5elsinka*h, w sierpni/ !HF rok/, akt ko+*owy, kt9ry wie+*zy ne#
go*ja*je $onferen*ji Bezpie*ze+stwa i Wsp9pra*y w "/ropie, gosi Knienar/#
szalno?OL e/ropejski*h grani* i zo-owi1zywa najwaniejsze pa+stwa Ws*hod/ i
,a*hod/ do przestrzegania o?wie*ony*h zasad stos/nk9w %i4dzynarodowy*h
CH
oraz podstawowy*h praw *zowiekaI 8i%o to powstae w ,wi1zk/ (owie*ki%
Kko%itety helsi+skieL, %onitor/j1*e przestrzeganie zagwarantowany*h praw l/dz#
ki*h, zostay stopniowo zlikwidowane przez $GB, kt9re aresztowao l/- wysao na
wewn4trzn1 -ani*j4 wi4kszo?O i*h *zonk9wI
.ast4p*a .i^ona, wi*eprezydent Gerald 2ord, postrzegany -y w Centrali z
/%iarkowan1 pogard1I Andriej Gro%yko, kt9ry podo-nie jak Andropow zosta w
!HB rok/ peny% *zonkie% polit-i/ra, napisa o ni% askawieR
3darza si4, e *zowiek o-ej%/je wysokie stanowisko pa+stwowe, a %i%o to %9wi si4 i
pisze o ni% tylko %i%o*hode%I Gerald 2ord, kt9ry -y prezydente% przez zaledwie dwa
lata, naley wa?nie do takiej kategorii
n
;
0ek*ewaenie 8oskwy nie z%niejszao apetyt/ 2orda na wygranie wy-or9w w
!HJ rok/I Wrodzony konserwatyz% $re%la przedkada sa-ego, ale znanego j/
2orda, nad nieprzewidywalnego kandydata 6e%okrat9w, Gi%%y CarteraI 'waano, e
pod rz1da%i 2orda -4dzie nadal f/nk*jonowa Kzak/lisowy kana 1*zno?*iL,
prowadzony przez 6o-rynina i $issingeraI Wraz ze z-lianie% si4 daty
wy-or9w, a%-asada i rezydent/ra w Waszyngtonie -o%-ardowane -yy *oraz
pilniejszy%i 1dania%i prognozy, kto wygraI KCentrala %onit/je Waszyngton od
%iesi4*yL
B
# skary si4 6o-rynin (zew*zen*e, ale jak si4 wydaje, a%-asada i
rezydent/ra nie day si4 z%/siO do postawienia na jednego kandydataI
O-ej%/j1* /rz1d w !HH rok/, Gi%%y Carter -y wprawdzie najlepiej wy ed/#
kowany% prezydente% (tan9w ,jedno*zony*h po 5 wojnie ?wiatowej, ale -y te
prowin*j/sze% i nie zna si4 z/penie na dyplo%a*jiI Gro%yko o*enia go z jesz*ze
wi4ksz1 wzgard1, ni 2ordaR
B4d1* staranny% *zowiekie%, Carter ro-i *o %9g, ale kiedy /siowa wy%9wiO
nazwy %iast i region9w w ,wi1zk/ (owie*ki%, wydawa z sie-ie serie z/penie
niezroz/%iay*h dQwi4k9wI Co gorsza, szy-ko zorientowali?%y si4, e %a tr/dno?*i w
poj%owani/ *hoO-y naj-ardziej ele%entarny*h *e*h stos/nk9w wzaje%ny*h %i4dzy
,wi1zkie% (owie*ki% a (tana%i ,jedno*zony%i
lC
I
Po wietna%ski% kosz%arze i skandal/ Watergate Carter postawi so-ie za *el
od-/dow4 a%eryka+skiej polityki zagrani*znej na f/nda%en*ie zasad %oralny*h i
praw *zowiekaI $r9tko po ina/g/ra*ji, napisa do niego list akade%ik Andriej
(a*harow, dysydent, la/reat pokojowej nagrody .o-la z !HF rok/, prosz1* Cartera o
za*howanie popar*ia dla prowadzonej w ,wi1zk/ (owie*ki% walki o prawa
l/dzkie i o-ywatelskieI $/ g4-okie%/ niezadowoleni/ $re%la i $GB, Carter nie
tylko potwierdzi p/-li*znie otrzy%anie list/, ale r9wnie na+ odpowiedziaI Co
wi4*ej, przyj1 wkr9t*e w Biay% 6o%/ innego dysydenta, Wadi%ira B/kowskiegoI
Gak/szkin i Centrala %ylnie interpretoway prowadzon1 przez Cartera ka%pani4
o-rony praw l/dzki*h jako dQwigni4 na*isk/ w *el/ osi1gni4*ia lepszej pozy*ji
przetargowej w kolejnej r/ndzie strategi*zny*h roz%9w roz-rojeniowy*h, prowa#
dzony*h przed wyga?ni4*ie% w paQdziernik/ !HH rok/ /kad/ ( A0:#
lF
I
CHA
(/-a A, zaj%/j1*a si4 Kdziaania%i aktywny%iL, przywi1zywaa wyj1tkowe
zna*zenie do prowadzonej przez Cartera ka%panii o-rony praw *zowiekaI (taraa si4
atakowaO na ty% pol/ (tany ,jedno*zoneI W !HH rok/ przygotowano seri4 list9w
do ony prezydenta, Rosalynn Carter, z protesta%i prze*iwko Knar/szani/ praw
*zowiekaL w '(AI $iedy Gordijewski prze-ywa na pla*9w*e w $openhadze,
rezydent/rze /dao si4 na%9wiO znan1 w ?wie*ie polity*zny% da%4 o li-eralny*h
przekonania*h, e-y wysaa jeden z taki*h list9w do pani CarterI W rezydent/rze
panowao wielkie podnie*enie i wysano ofi*era sek*ji PR do do%/ tej da%y, z
pro?-1 o kopi4 jej list/I Ch*iano j1 por9wnaO z oryginae% przygotowany% przez
(/-4 AI $iedy okazao si4, e o-a teksty s1 identy*zne, wysano try/%falny
raport do Centrali
lfi
I
Pro*esy o-ro+*9w praw *zowieka w ,wi1zk/ (owie*ki% w !HM rok/ spo#
wodoway dalsz1 ofi*jaln1 krytyk4 ze strony (tan9w ,jedno*zony*hI $GB od#
powiedziao trywialn1 pr9-1 podwi1zania ydowskiego dysydenta, Anatolija (z*za#
ra+skiego, pod kontakty z C7AI (kazano go na E lat wi4zienia na podstawie
sfa-rykowany*h przez $GB oskare+ o przekazywanie po/fny*h infor%a*ji dzien#
nikarzowi a%eryka+skie%/
H
I W Centrali wiedziano doskonale, e dowody s1
sfingowane, ale %i%o to $GB w%9wio w sie-ie, e C7A i Biay 6o% wykorzyst/j1
do wasny*h *el9w ka%pani4 walki o prawa *zowieka w ,wi1zk/ (owie*ki%I
Gesz*ze w *zasa*h glasnosti Gro%yko /trzy%ywa, e ka%pania ta -ya nieod1*z#
ny% ele%ente% a%eryka+skiej Kdywersji ideologi*znej wy%ierzonej w ,(RRL
oraz, e KCarter oso-i?*ie %a*za pal*e w tej ka%panii prowoka*jiL
lM
I
Odpr4enie lat siede%dziesi1ty*h -yo -ardzo delikatny% pro*ese%I Breniew
l/-i powtarzaO, e odpr4enie nie z%ienia Kpraw walki klasowejL i nawet w sz*zy*ie
tak zwanej detente, w lata*h !HA#!HC, (tany ,jedno*zone nie przestay -yO dla
$GB Kg9wny% prze*iwnikie%LI Pierwszy wydzia, zaj%/j1*y si4 (tana%i
,jedno*zony%i i $anad1, stale si4 rozrastaI Pod konie* lat sze?Odziesi1ty*h -y w
ni% tylko jeden zast4p*a na*zelnika, w lata*h siede%dziedziesi1ty*h przy-yo
dw9*h dalszy*hI By to jedyny wydzia w 7 ,arz1dzie G9wny%, kt9ry kierowa
dwo%a g9wny%i rezydent/ra%i, w Waszyngtonie i .owy% Gork/, gdzie rezydenta%i
-yli generaowie $GB, oraz trze*i1, zwyk1 rezydent/r1 w (an 2ran*is*oI
O-e*no?O $GB w '(A i przy .aroda*h ,jedno*zony*h wzrosa w okresie od#
pr4enia szy-*iej ni kiedykolwiekR ze AE ofi*er9w w !HE rok/ do AAE w rok/
!HFI W *zasa*h, gdy rezydent/r1 w 0ondynie zostaa drasty*znie ograni*zona, za
o*eane% zwi4kszya si4 nie%al dw/krotnie
7!
I
Waszyngton -y g9wny% *entr/% wywiad/ polity*znegoI 'rz4d/j1*y w ni% od
!HF do !MA rok/ g9wny rezydent Gak/szkin d/%ny -y z rewol/*yjnego
po*hodzenia od jednego z deka-ryst9w MAF rok/I .apawaa go te z pewno?*i1
zadowolenie% o*ena dziennika KWashington PostL, kt9ry pisa w !MA rok/, e
jest Knajpot4niejszy% ofi*ere% $GB poza grani*a%i ,wi1zk/ Radzie*kiegoL
A
LI
Cie+ na jego kaden*j4 w Waszyngtonie rz/*aa jednak powana po%ykaI Pewnego
CHB
dnia prze*hodzie+ wrz/*i dziwne zawini1tko na teren a%-asady stoj1*ej przy
J[ (treet, nie opodal Biaego 6o%/I W pa*z/sz*e -yy papiery wygl1daj1*e na
tajne dok/%enty, a take karte*zka z i%ienie% i nazwiskie% nadaw*y oraz ofert1
przekazania dalszy*h %ateria9w wywiadow*zy*hI Gak/szkin zlek*eway dziwn1
przesyk4, /znaj1*, e jest to prowoka*ja i kaza oddaO wszystko poli*jiI Okazao si4
jednak, e dok/%enty -yy a/tenty*zne, a nadaw*4 aresztowanoI
Po%i%o tego niesz*z4?liwego przypadk/, Gak/szkin zosta po powro*ie do
Centrali w !MA rok/ szefe% 7 wydzia/I Odwiedzaj1* koleg9w Gordijewski
stwierdzi, e wraz z przyj?*ie% Gak/szkina at%osfera w wydziale z%ienia si4 i
-ya -ardziej napi4ta ni w pozostay*h ko%9rka*h CentraliI Byo to *z4?*iowo
rez/ltate% do%in/j1*ego za*howania Gak/szkina, z/penie od%iennego od ?wiato#
wy*h, dyplo%aty*zny*h %anier, z kt9ry*h da si4 poznaO pod*zas niezli*zony*h
koktajli w WaszyngtonieI W Gaseniewie, ry*za zirytowany w telefon gose% o
sporo de*y-eli silniejszy%, ni ktokolwiek z *aej CentraliI .api4ta at%ofera -ya
te sk/tkie% wysokiego presti/ wydzia/I $ady *h*ia si4 do niego dostaO, a o
awans to*zono prawdziwe -ojeI (t1d w 7 wydziale -yo wi4*ej intryg ni w
inny*h departa%enta*h 7 ,arz1d/ G9wnego
A
I
O-ej%/j1* kierowni*two 7 3arz4du G9wnego, $ri/*zkow szy-ko wprowadzi
seri4 z%ian organiza*yjny*h, pozwalaj1*y*h wykorzystaO w z%agania*h z Kg9wny%
prze*iwnikie%L nowe %oliwo?*i stwarzane przez polityk4 odpr4eniaI Wewn1trz 7
wydzia/ powoa Gr/p4 P9no*n1, kt9ra koordynowaa antya%eryka+skie opera*je
wywiadow*ze w inny*h rejona*h ?wiataI Pierwszy% szefe% tej ko%9rki zosta
Wadi% $irpi*zenko, -yy rezydent w $airze, kt9ry zwer-owa dyrektora
nasserowskiego wywiad/, (a%i (zarafaI R9wno*ze?nie wszystki% rezydent/ro% na
,a*hodzie i w pa+stwa*h :rze*iego ;wiata pole*ono /tworzyO / sie-ie Kgr/py
g9wnego prze*iwnikaL, kt9re %iay prowadziO dziaania antya%eryka+skieI Gr/py
takie skaday si4 zazwy*zaj z jednego l/- dw9*h ofi*er9w wywiad/ polity*znego
&PR) i kontrwywiad/ &$R) oraz jednego ofi*era wywiad/ na/kowo#te*hni*znego
&P)I Pra*o% gr/p przewodni*zy szef sek*ji PRI Ofi*erowie Gr/py P9no*nej
przyjedali *zase% do rezydent/r na inspek*j4, sprawdzaj1*, jak pra*/j1 Kgr/py
g9wnego prze*iwnikaLI Gordijewski odni9s wraenie, e %i4dzywydziaowa
rywaliza*ja przynaj%niej *z4?*iowo paraliowaa te pr9-y koordyna*ji dziaa+I
(zy-ki rozw9j rozli*zny*h kontakt9w z ,a*hode% w sz*zytowej fazie polityki
odpr4enia sprawi, e $ri/*zkow za*z1 sz/kaO nowy*h %etod z-ierania %ateria9w
wywiadow*zy*hI (tr/%ie+ prze*iek9w a%eryka+ski*h taje%ni* pa+stwowy*h
pod*zas afery Watergate oraz sensa*yjne rewela*je, p/-likowane przez reporter9w,
przekonay go, e trady*yjne %etody wer-owania agent9w j/ si4 przeyyI Wy#
dawao si4, e taje%ni*e pa+stwowe le1 na /li*yI
B/dz1* zgroz4 weteran9w Centrali, zaraz po o-j4*i/ kierowni*twa 7 ,arz1d/
G9wnego, $ri/*zkow pole*i w !HC rok/ rezydent/ro% skon*entrowaO si4 na
tworzeni/ szerokiego kr4g/ jawny*h kontakt9w, gotowy*h roz%awiaO w otwarty
spos9- o taje%ni*a*h pa+stwaI ,-ierane w ten spos9- infor%a*je %iay zast1piO
powolne, kosztowne i %/dne %etody oswajania i wer-owania tajny*h agent9wI
$ilka fatalny*h ko%pro%ita*ji ofi*er9w $GB, /si/j1*y*h w za*hodni*h resta/ra*#
CHC
ja*h graO role Bo-a Woodwarda i Carla Bernsteina z KWashington PostL &para
reporter9w, kt9ra /jawnia afer4 Watergate # $rzy$; t>um;= szy-ko skonio $ri/*z#
kowa do porz/*enia ekspery%ent/I Od tego *zas/ kad on wi4kszy ni kierowni*y
wydzia9w na*isk na potrze-4 wer-owania nowego pokolenia agent9w penetra*yj#
ny*h na ,a*hodzie
AA
I
Rozkwit odpr4enia w po*z1tka*h lat siede%dziesi1ty*h owo*owa pr9-a%i
wykorzystania zanied-ywany*h doty*h*zas talent9w $i%a Phil-yegoI 6o?wiad#
*zony agent /sy*ha / -ok/ R/fy, z kt9r1 oeni si4 w !H rok/I Pierwszy
odnowi kontakt 0/-i%ow, *zoowy znaw*a pro-le%atyki -rytyjskiej, /waany
przez Gordijewskiego za naj-ardziej /talentowanego i %iego ofi*era 7 3arz4du
G9wnegoI 0/-i%ow posiada ol-rzy%i1 wiedz4 nie tylko o sprawa*h zawodowy*h,
ale -y take wytrawny% znaw*1 literat/ry angielskiej i prawdziwej szko*kiej
sodowej whiskyI (/y w londy+skiej rezydent/rze przez *ztery lata, zani% nie
wydalono go w !JC rok/ za pr9-4 zwer-owania szyfrantaI $iedy wr9*i do
8oskwy, przez dwa lata po%aga wydo-yO z $i%a Phil-yego wszystkie infor%a*je i
/porz1dkowaO jego zeznaniaI .a po*z1tk/ lat siede%dziesi1ty*h 0/-i%ow za*z1
pisaO rozpraw4 pod tyt/e% S$ec!alne cechy 'ryty!s/iego chara/teru narodoego i
mo+lioQci ich y/orzystania $racy o$eracy!ne!; O%awia j1 d/go z $i%e%
Pili-y%, a jej o-rona w 7nstyt/*ie Andropowa w !HC rok/ -ya wielki% wyda#
rzenie% i s/k*ese%I 0/-i%ow /y jej za podstaw4 tajnego skrypt/ 7 ,arz1d/
G9wnego, po?wi4*onego pra*y w Wielkiej Brytanii, kt9ry jesz*ze w poowie lat
osie%dziesi1ty*h -y /ywany w szkoleni/ %odego nary-k/ $GBI Poniewa raz
zosta /znany za $ersona non grata i nie %9g wr9*iO do 0ondyn/, 0i/-i%ow
zosta w !HF rok/ rezydente% w $openhadzeI
6r/gi% patrone% $i%a Phil-yego -y Oleg 6aniowi*z $a/gin, %ody i dy#
na%i*zny na*zelnik 3arz4du $, odpowiedzialnego za kontrwywiad i penetra*j4
wrogi*h s/- wywiadow*zy*hI Pod*zas reg/larny*h wizyt w %ieszkani/ $i%a
Phil-yego, $a/gin sz/ka / niego rady w sprawa*h strategii dziaania prze*iwko
Wielkiej BrytaniiI Phil-y arg/%entowa przekonywaj1*o, e skoro 2oreign Offi*e
*oraz *z4?*iej przyj%/je do s/-y zagrani*znej kandydat9w z do-ry*h /niwer#
sytet9w prowin*jonalny*h, a nie tylko z O^ford/ i Ca%-ridge, to (e*ret 7ntelligen*e
(erTi*e post4p/je zapewne tak sa%oI 6latego $GB powinno zwr9*iO -a*zniejsz1
/wag4 na /niwersytety w Bradfordzie, Bristol/, Bir%ingha%, "dyn-/rg/, "sse^,
5/ll, (alfordzie, (/rrey, (/sse^ i 0ondynie, wli*zaj1* w to 0ondon (*hool of
"*ono%i*s i (zko4 (t/di9w Orientalny*h i Afryka+ski*hI Phil-y s/gerowa te
rozszerzenie wy%iany st/dent9w z ty*h /niwersytet9w, zwra*aj1* /wag4, e i*h
po-yt w ,wi1zk/ (owie*ki% stwarza sprzyjaj1*e war/nki dla wer-/nk/
AB
I
, do?wia*ze+ $i%a Phil-yego korzystaa take (/-a A, odpowiedzialna za
%anip/lowanie za*hodni%i rz1da%i i opini1 p/-li*zn1I $ons/ltowano z ni% spre#
parowane dok/%enty, kt9ry*h Qr9de% %iaa -yO C7A, departa%ent stan/ l/- inne
agendy i%perializ%/I Gordijewski podziwia K?rodki aktywneL, kt9re Phil-y przy#
gotowywa w swoi% %ieszkani/, *ho*ia o resz*ie prod/kt9w (/-y A %ia
zna*znie %niej po*hle-ne zdanieI W zi%owy*h %iesi1*a*h, od paQdziernika do
kwietnia Phil-y prowadzi w -ezpie*zny% lokal/ $GB przy /li*y Gorkiego w1skie
CHF
se%inaria dla wysyany*h na pla*9wki %ody*h ofi*er9w 777 wydzia/, kt9rego
zakres terytorialny o-ej%owa Wielk1 Brytani4, 7rlandi4, (kandynawi4, 8alt4 i
A/stralazj4I W trak*ie ty*h se%inari9w kaza st/dento% rozwi1zywaO r9ne
zadania i organizowa gry opera*yjne, prezent/j1* si4 kolejno w roli polityka,
/rz4dnika pa+stwowego, ofi*era wywiad/ -1dQ -iznes%ana, kt9rego st/dent %ia
zwer-owaOI .a konie* serii se%inari9w Phil-y pisa o*eny st/dent9wI .iekt9re
-yy zadziwiaj1*o trafneI Walery Aleksandrowi*z $isow, kt9ry %ia zasiliO rezy#
dent/r4 w $openhadze, zosta przez niego okre?lony jako K*zowiek o tr/dny% do
przewidzenia za*howani/, podatny na /*z/*ia, kt9ry% %oe daO si4 ponie?OLI Po
przyjeQdzie do 6anii, $isow zako*ha si4 w %4at*e, jeQdzi za ni1 wsz4dzie
sa%o*hode% a%-asady i rezydent %/sia go w ko+*/ odesaO ze wstyde% do
8oskwy, gdy wystawa zgn4-iony godzina%i przed wiejski% do%e% pani swego
ser*aI
Gedn1 z najgorszy*h o*en otrzy%a od $i%a Phil-yego otrzy%a Wiktor 7wa#
nowi*z 8/zaliow, kt9ry /*z4sz*za na zi%owe se%inaria dw/krotnie i jak twierdzi
Phil-y, ni*zego si4 nie na/*zyI 8/zaliow pra*owa w londy+skiej rezydent/rze w
lata*h !MB#!MF i Gordijewski zgodzi si4 w peni z opini1 do?wiad*zonego
agentaI 8/zaliow zosta wydalony po dezer*ji Gordijewskiego, *ho*ia z p/nkt/
widzenia interes9w -rytyjski*h, -yo-y pewnie lepiej, gdy-y pozostaI
, kons/lta*ji $i%a Phil-yego korzysta te *zasa%i w sprawa*h opera*yjny*h 777
wydzia, *ho*ia weteranowi nie /fano do ko+*aI , przynoszony*h %/ do do%/ te*zek
wyj%owano naj-ardziej po/fne %ateriayI $ri/*zkow traktowa podejrzliwie niekt9re,
*o -ardziej nieortodoksyjne po%ysy $i%a Phil-yego oraz dw9*h jego patron9wR
0/-i%owa i $a/ginaI ByO %oe dlatego, e kady z ni*h odnosi si4 z
lek*ewaenie% do o-owi1z/j1*y*h w Centrali teorii spiskowy*h i /prosz*zonego
poj%owania ,a*hod/I W !ME rok/, po k9tni z $ri/*zkowe%, $a/gin zosta
skierowany na stanowisko zast4p*y szefa $GB w 0eningradzieI 8niej wi4*ej w
ty% sa%y% *zasie wykorzystano rozw9d 0/-i%owa, e-y oskaryO go o Knie#
%oralneL za*howanie i pod ty% pretekste% zwolniO z CentraliI Phil-y pogr1y si4
ty%*zase% w kolejnej g4-okiej depresji
AC
I
[ [ [
Przez *a1 er4 Breniewa, a nawet p9Qniej, Centrala traktowaa odpr4enie jako
pro*es prowad1*y nie tyle do zako+*zenia konk/ren*ji %i4dzy Ws*hode% a ,a#
*hode%, ile za zagodzon1 for%4 rywaliza*jiI Centrala postrzegaa -lok ws*hodni
jako wysp4 so*jaliz%/, oto*zon1 %orze% za*hodniego i%perializ%/ i wsp9#
pra*/j1*y%i z ni% China%iI Ch*1* przerwaO ten pier?*ie+ okr1enia, ,wi1zek
(owie*ki %/sia zwi4kszyO swoje wpywy w :rze*i% ;wie*ie oraz /%o*niO
powi1zania z r/*he% pa+stw niezaangaowany*hI W "gip*ie, kt9ry w lata*h
sze?Odziesi1ty*h -y f/nda%ente% sowie*ki*h wpyw9w na Bliski% Ws*hodzie, na
po*z1tk/ lat siede%dziesi1ty*h 8oskwa prakty*znie likwidowaa dziaalno?OI
Ara-sko#izraelska wojna KUo% $ipp/rL z !HB rok/ za*z4a si4 po%y?lnie dla
"gipt/, ale zako+*zya kopota%iI Centrala do-rze wiedziaa, e "gipt i (yria
CHJ
/ratowane zostay od poraki nie dzi4ki dostawo% sprz4t/ sowie*kiego, ale w wy#
nik/ presji (tan9w ,jedno*zony*h, kt9re z%/siy 7zrael do przerwania walkI
Gordijewski o-serwowa, e w 7 ,arz1dzie G9wny% panowao og9lne przekonanie, i
kolejne wojny na Bliski% Ws*hodzie nie -4d1 korzystne dla interes9w ,wi1zk/
(owie*kiegoI
W Centrali narastay podejrzenia, e Anwar (adat zwr9*i si4 ra*zej do ,a*hod/
ni do Ws*hod/ o po%o* w rozwi1zani/ konflikt/ ara-sko#izraelskiego i egipski*h
pro-le%9w gospodar*zy*hI Gednostronne wy%9wienie przez (adata sowie*ko##
egipskiego traktat/ o przyjaQni w %ar*/ !HJ rok/ wywoao %niejsze zasko*zenie w
Centrali, ni na $re%l/
AF
I 8in4y zaledwie trzy tygodnie od wanego prze%9wienia
0eonida Breniewa, w kt9ry% okre?li traktat jako Kd/gotrway f/nda%ent
stos/nk9w wzaje%ny*h, zgodny*h z interesa%i nie tylko o-/ kraj9w, ale r9wnie
*aego ?wiata ara-skiegoL
Afi
I
W listopadzie !HJ rok/ Centrala opa*owaa sz*zeg9owe %e%orand/% &zapiska)
trafnie przewid/j1*e, e (adat -4dzie /%a*nia powi1zania z ,a*hode%, a
zwasz*za ze (tana%i ,jedno*zony%iI 6ok/%ent *ytowa -yego pre%iera
"gipt/ Aziza (id1i, kt9ry twierdzi, e wyraana przez (adata gotowo?O do pojed#
nania ze ,wi1zkie% (owie*ki% jest tylko Kzwyky% %anewre%LI :y%*zase%
aktywa $GB w "gip*ie k/r*zyy si4 szy-koI Wiel/ agent9w, zwer-owany*h za
*zas9w .assera zrywao kontaktyI , /wagi na zaostrzaj1*1 si4 inwigila*j4 egipskiej
s/-y -ezpie*ze+stwa, spotkania z ty%i, kt9rzy jesz*ze wsp9pra*owali, trze-a
-yo organizowaO na Cyprze, w Bejr/*ie l/- inny*h %iejs*a*h poza grani*a%i
"gipt/
AH
I
l paQdziernika !HH rok/ ,wi1zek (owie*ki i (tany ,jedno*zone podpisay
wsp9lne o?wiad*zenie o konie*zno?*i rozwi1zania konflikt/ ara-sko#izraelskiegoI
Breniew s1dzi, e /dao %/ si4 wresz*ie nakoniO (tany ,jedno*zone do /znania
roli ,wi1zk/ (owie*kiego w -liskows*hodni*h nego*ja*ja*h pokojowy*hI Gednak
nie%al naty*h%iast, jak stwierdza ofi*jalna historia sowie*kiej polityki zagrani*znej,
Kpod presj1 7zraela ad%inistra*ja Cartera pogwa*ia poroz/%ienieL
A
[I
(iede% tygodni po podpisani/ poroz/%ienia (adat pole*ia do Gerozoli%y
rozpo*z1O dialog z 7zraele%I Gego wizyta -ya jedny% z naj-ardziej oszaa%iaj1#
*y*h, polity*zny*h cou$ de theatre wsp9*zesny*h *zas9wI $iedy wie*zore% AE
listopada (adat wysiada z sa%olot/ na lotnisk/ w :el ATiwie, reporter izraelskiego
radia ze ?*i?ni4ty% wzr/szenie% garde% %9wiR KPrezydent (adat dokon/je teraz
przegl1d/ izraelskiej ko%panii honorowejI Widz4 to na wasne o*zy, ale nie %og4
/wierzyOVL Byy pre%ier 7zraela pani Golda 8eir powiedziaa na konie* wizyty o
prezyden*ie (ada*ie i izraelski% pre%ierze 8ena*he%ie BeginieR K2/rda pokojowa
nagroda .o-laV 7% trze-a daO po Os*arzeVL
8aj1* przyzwy*zajenie do teorii spiskowy*h, nie %9wi1* j/ o trady*yjny%
stos/nk/ do syjoniz%/ i ydowskiego lo--y w (tana*h ,jedno*zony*h, Centrala
postrzegaa wizyt4 (adata -ardziej w kategoria*h knowa+ ni polity*znego teatr/I
'waano, e Waszyngton wiedzia o tej podr9y, kiedy podpisywa wsp9lne
o?wiad*zenie z 8oskw1I Gesz*ze po dziesi4*i/ lata*h, pisz1* o (ada*ie, Gro%yko z
tr/de% powstrzy%ywa /*z/*ie krzywdyR
CHH
.azywano go Kegipskie *ie%no?*iL na wz9r najwi4kszej *h%/ry k/rz/ w l/dzkiej
historii, kt9ra osiada na "gipt przed BFEE laty, kiedy wy-/*h w/lkan na wysep*e
(antorinifIII\I Przez *ae y*ie *ierpia na %egalo%anie, ale osi1gn4a ona patologi*zny
wy%iar, gdy zosta prezydente%
8
I
Wewn1trz Centrali Gordijewski spotyka si4 z opinia%i o-/rzony*h ofi*er9w
$GB, kt9rzy twierdzili, e (adata powinno si4 wyko+*zyOI 7 *ho*ia nie %a
adnego dowod/ planowania za%a*h/, to jednak egipski prezydent sta si4 jedny% z
g9wny*h o-iekt9w Kaktywny*h ?rodk9wL $GBI 6o wszystki*h li*z1*y*h si4
rezydent/r rozesano ok9lnik (/-y A, pole*aj1*y rozsiewaO pogoski, e (adat
jest -yy% nazist1, e testa%ent .assera okre?la go jako psy*hi*znie niezr9w#
nowaonego i pantoflarza, kt9ry we wszystki% /lega onie, e %ia o*hroniarza
przysanego przez C7A, oraz e jest agente% C7A, kt9re%/ *entrala w 0angley
o-ie*aa will4 w 8ontrea/^ z *aodo-ow1 o*hron1, je?li -4dzie %/sia /*iekaO z
"gipt/
BE
I $a%pania zo?liwy*h Kaktywny*h ?rodk9wL przy-raa na sile po
podpisani/ w Ca%p 6aTid 0amoego $orozumienia s$raie $o/o!u na Blis/im
5schodzie, kt9re osi1gn4li we wrze?ni/ !HM rok/ Anwar (adat, 8ena*he% Begin i
Gi%%i CarterI KPrawdaL naty*h%iast o*enia poroz/%ienie jako Kwyprzeda
/zgodnion1 za ple*a%i narod/ ara-skiego, kt9ra s/y intereso% 7zreala, A%eryki,
i%perializ%/ i reak*jonist9w ara-ski*hL
B
I Gordijewski %9g stwierdziO, e Centrala jest
przekonana, i Carter i C7A w*i1gn4y (adata w a%eryka+sko#syjonisty*zn1
p/apk4, e-y wy%anewrowaO ,wi1zek (owie*ki z Bliskiego Ws*hod/I 7zraelsko#
egipski traktat pokojowy zosta zawarty w %ar*/ !HJ rok/, ale zna*znie szerszy
plan z Ca%p 6aTid, przewid/j1*y ko%pleksowe rozwi1zanie konflikt/ izraelsko##
ara-skiego, zosta zapo%nianyI ,a%ordowanie (adata przez %/z/%a+ski*h fa#
natyk9w w paQdziernik/ !M powitane zostao w Centrali okrzyka%i rado?*i i
g4-oki% zadowolenie%
BA
I
$onsekwen*j1 dystansowania si4 $re%la i prezydenta (adata -yo rosn1*e
popar*ie dla Organiza*ji Wyzwolenia PalestynyI , jej lidere%, Gassere% Arafate%, j/
od pewnego *zas/ stara si4 nawi1zaO przyjaQ+ ofi*er $GB, Wasyl 2iodorowi*z
(a%ojlenkoI (a%ojlenko s/y w A/strii w ko+*/ lat *zterdziesty*h, a do poowy lat
pi4Odziesi4ty*h -y w .ie%*ze*h Ws*hodni*h, gdzie w wiek/ *zterdziest/ lat
dos/y si4 stopnia podp/kownika $GBI $iedy delega*ja OWP odwiedzia ,wi1zek
(owie*ki late% !HC rok/, Arafat zosta sfotografowany z (a%ojlenk1 pod*zas
*ere%onii skadania wie+*a w 8oskwieI Ofi*jalny ko%/nikat z wizyty okre?la
OWP jako Kjedynego penoprawnego reprezentanta ara-skiego narod/ PalestynyL
BB
I Od
tego *zas/ $GB szkolio partyzant9w OWP w szkole wojsk spe*jalny*h w
Baaszy*ha, na ws*h9d od 8oskwy, oraz zaopatrywao i*h w -ro+ /ywan1
p9Qniej w ataka*h na o-iekty wojskowe w 7zrael/I Ofi*erowie wywiad/ OWP
prze*hodzili te ro*zne szkolenie w 7nstyt/*ie Andropowa, gdzie niekt9rzy z ni*h
-yli wer-owani na agent9w $GB
BC
I
W lata*h sze?Odziesi1ty*h Arafat -y te przed%iote% za-ieg9w ze strony
kairskiego rezydenta r/%/+skiego 6eparta%ent/ 7nfor%a*ji ,ewn4trznej 67"
&6eparta%ent/l de 7nfor%atii "^terne), $onstantina 8/ntean/, kt9ry zaprosi go
CHM
do B/kareszt/ w ko+*/ !HE rok/, e-y spotka si4 z .i*olae Cea/ses*/I 6waj
polity*y przypadli so-ie do g/st/ i stali si4 przyja*i9%iI &Warto t/taj dodaO, e w
lata*h siede%dziesi1ty*h .i*olae Cea/ses*/ -y r9wnie do-rze przyj%owany w
Biay% 6o%/ i paa*/ B/*kingha%)I W ko+*/ !HA rok/ 67" zawaro poroz/%ienie
z OWP, dostar*zaj1* Palesty+*zyko% -lankiety paszport9w, /rz1dzenia
pods/*howe oraz spe*jalisty*zn1 -ro+I K8oskwa po%aga OWP wyro-iO so-ie
%i4?nie, a %y rozwija%y i*h %9zgL # %9wi Cea/ses*/ do ona Pa*epy, kt9ry
peni w9w*zas o-owi1zki szefa 67", a pote% z-ieg na ,a*h9dI
W !HF rok/ Arafat i Cea/ses*/ wsp9lnie zastawili -ardzo sprytn1 p/apk4 na
kr9la Gordanii, 5/sajnaI Cea/ses*/ zawi9z do A%%an/ wywiadow*ze dossier o
Organiza*ji Wyzwolenia PalestynyI $r9l 5/sajn nie wiedzia, e przygotowane
zostao jako przyn4ta przez szefa wywiad/ Arafata, 5ani 5assana, kt9rego lider
Palesty+*zyk9w nazywa Ksprytny% lise%LI Gorda+ski %onar*ha, przekonany, e
dostaje %ateria r/%/+ski, zrewanowa si4 Cea/ses*/ podo-ny% %ateriae% o
OWP, przygotowany% przez wasne s/-y, przy *zy% zdradzi nie-a*znie
jorda+skie Qr9da w palesty+skiej organiza*jiI Wed/g Pa*epy 5assan zosta Kfor#
%alnie zwer-owanyL w !HJ rok/ przez 67" jako agent o pse/doni%ie Annette i
otrzy%ywa periody*znie honorari/% w dewiza*h, w wysoko?*i od AFEE do l O
EEE dolar9w
BF
I
8oskwa -ya -ardziej zaniepokojona terroryz%e% palesty+ski% ni Cea/ses*/I
Wiedziano, e *z4?O ak*ji prowadzona jest przez gr/py -4d1*e w opozy*ji do
Arafata, ale *z4?O atak9w od-ywa si4 za jego *i*hy% przyzwolenie%I W erze
Breniewa ,wi1zek (owie*ki nie -y Koj*e% *hrzestny%L %i4dzynarodowego
terroryz%/, *ho*ia -y tak przedstawiany przez alar%isty*zny*h analityk9w za*ho#
dni*hI $re%l wr4*z przesadnie -a si4, e sa% stanie si4 o-iekte% za%a*h9w
terrorysty*zny*hI W !J! rok/ psy*hi*znie *hory por/*znik Ar%ii Czerwonej zdoa
wej?O do $re%la i ostrzela sa%o*h9d, w kt9ry% #jak przyp/sz*za # znajdowa si4
BreniewI Rok p9Qniej gr/pa Nyd9w, kt9ry% od%awiano wiz e%igra*yjny*h,
podj4a pr9-4 /prowadzenia sa%olot/ i skierowania go do 7zraelaI Przez *ae lata
siede%dziesi1te notowano, skrz4tnie zatajane i na og9 nie/dane, pr9-y porwa+
sa%olot9wI Przypadkie%, kt9ry sz*zeg9lnie zaalar%owa $GB, -y za%a*h -o%-owy
na %oskiewskie %etro, przeprowadzony w !HH rok/ przez or%ia+ski*h separatyst9wI
:rze*h Or%ian zostao zastrzelony*hI Po Centrali kr1yy pogoski, e $GB i %ili*ja
nie zdoay zapaO prawdziwy*h za%a*how*9w, a wo-e* tego wy-rano na koz9w
ofiarny*h trze*h znany*h separatyst9w or%ia+ski*h i zastrzelono i*h, e-y
zade%onstrowaO wsze% wo-e*, e terrory?*i zawsze zostan1 /j4*i i /karani
BJ
I
Cho*ia $GB nie -yo Koj*e% *hrzestny%L -liskows*hodniego terroryz%/, to
jednak nie -yo -ez grze*h/I Centrala nie apro-owaa atak9w na *ele *ywilne, ale
doskonale wiedziaa, e *z4?O -ojownik9w o wolno?O, szkol1*y*h si4 w o?rodk/ w
Baaszy*ha, to akt/alni l/- poten*jalni terrory?*iI Wiedziano r9wnie od pale#
sty+ski*h agent9w, e niekt9re opera*je terrorysty*zne prowadzone s1 z po%o*1
-i/r 1*znikowy*h OWP oraz a%-asad (yrii, 0i-ii oraz inny*h kraj9w ara-ski*h w
8oskwie i pozostay*h stoli*a*h "/ropy Ws*hodniej
BH
I
CH!
W?r9d szkol1*y*h si4 w sowie*ki*h i k/-a+ski*h o?rodka*h wojsk spe*jalny*h
-y 7lji*z Ra%irez (an*hez, alias Carlos, syn %ilionera z Wenez/eli, kt9ry sta si4
naj-ardziej posz/kiwany% terroryst1 przeo%/ lat siede%dziesi1ty*h i osie%dzie#
si1ty*hI Carlos pra*owa dla gr/py, kt9ra oderwaa si4 od OWP, oraz dla li-ijskiego
przyw9d*y 8/a%%ara $addafiegoI W !HF rok/ kierowa on gr/p1 palesty+ski*h i
nie%ie*ki*h terroryst9w, kt9ra /prowadzia o-rad/j1*y*h w Wiedni/ %inistr9w do
spraw ropy naftowej kraj9w OP"C i wy%/sia ol-rzy%ie ok/py od 7ran/ i Ara-ii
(a/dyjskiej
B(
I
Carlos -ardzo si4 r9ni od typowy*h partyzant9w z kraj9w :rze*iego ;wiata,
kt9rzy szkolili si4 w sowie*ki*h o-oza*hI Po*hodz1*y z !M rok/ raport o prze#
-ieg/ szkolenia gr/py !C ofi*er9w z E r9ny*h frak*ji OWP s/ger/je, e
sowie*kie szkolenie i palesty+s*y st/den*i nie -yli poz-awieni wadI $o%endant
jednostki szkolnej OWP, p/kownik Rashad Ah%ed, odnotowaR
'*zestni*y k/rs/ nie do ko+*a zroz/%ieli polity*zne aspekty wysyania delega*ji
wojskowej za grani*4I W rez/lta*ie g9rna warstwa delega*ji, zwasz*za /*zestni*y
szkolenia dla dow9d*9w -atalion9w, od%awiali na/ki i 1dali odesania do do%/ pod
r9ny%i, *zase% z/penie nielogi*zny%i, preteksta%iI
Ah%ed infor%owa, e %/sia /s/n1O z k/rs/ B ofi*er9w za przewinienia,
kt9re o-ej%oway pi*ie alkohol/, handlowanie faszywy%i pieni4dz%i oraz Kper#
wersjeL seks/alneI ,wra*a przy ty% /wag4, e gdy-y ze*h*ia dokadnie przest#
rzegaO dys*ypliny, to -y-y z%/szony odesaO do do%9w ponad poow4 szkol1*y*h
si4 ofi*er9wI Apelowa wi4* o przysyanie w przyszo?*i do ,wi1zk/ (owie*kiego
-ardziej zdys*yplinowany*h k/rsant9w
B!
I
W prywatny*h roz%owa*h z kierowni*twe% OWP 8oskwa wyraaa *zasa%i
zaniepokojenie palesty+ski%i ak*ja%i terrorysty*zny%i, ale p/-li*znie zawsze
zapewniaa, e OWP jest prze*iwna terroryz%owiI Radio 8oskwa deklarowao w
!HF rok/R
6ow9dztwo OWP podj4o ostatnio zde*ydowane kroki w wal*e z terroryz%e%XIII\I
OWP prowadzi sw1 sprawiedliw1 walk4 z pozy*ji penej dojrzao?*i i realiz%/I 6o-rze
wiado%o, e ak*je terrorysty*zne nie nale1 do z%aga+ rewol/*yjny*h, a wr4*z prze*iwnie
wyrz1dzaj1 takiej wal*e powan1 szkod4
CE
I
Po syryjskiej inwazji na 0i-an w !HJ rok/ Centrala o-awiaa si4, e -4d1*
g9wny% dostaw*1 -roni dla 6a%aszk/, ,wi1zek (owie*ki %oe staO si4 o-iekte%
za%a*h9w terrorysty*zny*h dysydent9w z OWPI Rezydent/ryI $GB otrzy%ay
*zerw*a ostrzeenie, e K-/r/azyjna propagandaL przekonaa niekt9ry*h Pales#
ty+*zyk9w o popar*i/ 8oskwy dla syryjskiej inwazjiI 7stnieje zate% poten*jalna
groQ-a za%a*h9w na prze-ywaj1*y*h za grani*1 przedstawi*ieli ,(RRI Rezyden#
t/ro% pole*ono podj1O spe*jalne ?rodki -ezpie*ze+stwaI Ch*1* rozadowaO spo#
dziewane niezadowolenie Palesty+*zyk9w, w 8oskwie otworzono pospiesznie
-i/ro 1*znikowe OWP, kt9rego /r/*ho%ienie /zgodniono w zasadzie dwa lata
CME
w*ze?niej, pod*zas wizyty Gassera ArafataI Centrala zarz1dzia r9wnie ka%pani4
K?rodk9w aktywny*hL podkre?laj1*y*h dystans dziel1*y 8oskw4 od syryjskiej
inwazjiI $a%pania ta odniosa pewne s/k*esy
C
I Radio kairskie podao F lip*a,
powo/j1* si4 na Kwiarygodne ara-skie Qr9da dyplo%aty*zneL w Bejr/*ie, wia#
do%o?O o nie istniej1*y% sowie*ki% e%-argo na dostawy -roni dla (yriiI :ydzie+
p9Qniej, AA lip*a, londy+ski K6aily :elegraphL poda r9wnie %yln1 infor%a*j4 o
rzeko%y% sowie*ki% /lti%at/% wo-e* (yriiI
8oskwa popieraa nasilaj1*e si4 starania Arafata o zdo-y*ie wiarygodno?*i na
arenie %i4dzynarodowejI W !H! rok/ lider OWP zosta zaproszony na wiede+sk1
konferen*j4 8i4dzynarod9wki (o*jalisty*znej, gdzie rozpo*z1 zako+*zon1 powo#
dzenie% e/ropejsk1 ofensyw4 dyplo%aty*zn1I 6o rok/ !ME kraje Wsp9lnoty
"/ropejskiej, ale nie (tany ,jedno*zone, zgodziy si4, e OWP powinna /*zest#
ni*zyO w -liskows*hodni*h rokowania*h pokojowy*hI Brytyjski %inister spraw
zagrani*zny*h lord Carrington o?wiad*zyR KOrganiza*ja Wyzwolenia Palestyny
nie jest jako taka /gr/powanie% terrorysty*zny%LI (/k*es, jaki% -yo w-i*ie
klina %i4dzy (tany ,jedno*zone a i*h e/ropejski*h soj/sznik9w, zna*znie poprawi
notowania Arafata w 8oskwieI W !M rok/ Breniew for%alnie /zna OWPI
$iedy jednak w !MA rok/ 7zrael zaatakowa -azy OWP w 0i-anie, 8oskwa
zostaa skrytykowana przez Palesty+*zyk9w za /*hylanie si4 od /dzielenia i%
po%o*yI
8oskiewsk1 Central4 trapiy ty%*zase% powtarzaj1*e si4 doniesienia wywia#
dow*ze o potaje%ny*h spotkania*h przyw9d*9w palesty+ski*h z /rz4dnika%i
ad%inistra*ji a%eryka+skiejI Podejrzewano, e Arafat poddaje si4 na*isko% ,a#
*hod/, kt9ry k/ niezadowoleni/ 8oskwy pragnie wyeli%inowaO ,wi1zek (owie*ki z
-liskows*hodniego pro*es/ pokojowegoI Gordijewskiego /derzyo, e z ofi*jalny*h
ko%/nikat9w sowie*ki*h znikn4o sowo KtowarzyszL, kt9re poprzedzao
doty*h*zas nazwisko ArafataI Bya to klarowna wskaz9wka degrada*ji palesty+#
skiego przyw9d*y ze stat/s/ so*jalisty*znego soj/sznika do rangi -/r/azyjnego
na*jonalistyI (zef -liskows*hodniego departa%ent/ w %inisterstwie spraw zag#
rani*zny*h, Oleg Aleksiejewi*z Griniewski, powiedzia w !MB rok/ sowie*ki%
dyplo%ato% i ofi*ero% $GB na spotkani/ w londy+skiej a%-asadzie, w kt9ry%
/*zestni*zy Gordijewski, e 8oskwa nie %a j/ do Arafata za/faniaI 8iano
wszake nadziej4, e na d/sz1 %et4 %arksistowskie i Kpost4poweL ele%enty w
OWP przej%1 kierowni*two r/*h/ palesty+skiegoI .a razie jednak Arafat jest
jedyny% *zowiekie%, kt9ry potrafi /trzy%aO jedno?O OWP, tak wi4* *hoO -ez
ent/zjaz%/, ,wi1zek (owie*ki %/si %/ nadal /dzielaO p/-li*znego popar*ia
CA
I
Cele% sowie*kiej polityki -liskows*hodniej w *zasa*h Breniewa -yo stwo#
rzenie Kantyi%perialisty*znegoL -lok/ wy%ierzonego prze*iwko 7zraelowi i jego
protektorowi, *zyli (tano% ,jedno*zony%I .ie%al przez *ae lata siede%dziesi1te
8oskwa /trzy%ywaa -ardzo ?*ise kontakty z 7rakie%, z kt9ry% w !HA rok/
podpisaa traktat o przyjaQniI .ie*o p9Qniej $GB zawaro poroz/%ienie o wsp9#
pra*y z ira*ki% wywiade%I W !HH rok/ wsp9pra*a staa si4 tak -liska, e 7rak
-y jedyny% pa+stwe% nieko%/nisty*zny%, w kt9ry% przerwano dziaalno?O
szpiegowsk1 $GB, a Centrala wydaa rezydent/ro% -ezpre*edensowy rozkaz
B @ $GB CM
wstrzy%ania opera*ji wywiadow*zy*h prze*iwko o-iekto% ira*ki%I Rezydent/ry,
kt9re prowadziy ira*ki*h agent9w, otrzy%ay pole*enie zdegradowania i*h do
stat/s/ Kkontakt/ ofi*jalnegoL, kt9ry %oe -yO reaktywowany, je?li stos/nki
radzie*ko#ira*kie /legn1 pogorszeni/I
(pe*jalne stos/nki z ira*ki% wywiade% zostay naraone na *i4k1 pr9-4 w
kwietni/ !H! rok/, kiedy dyktator genera (adda% 5/ssein za*z1 aresztowaO i
rozstrzeliwaO ira*ki*h ko%/nist9wI Rezydent/ry $GB otrzy%ay naty*h%iast
pole*enie reaktywowania ira*kiej agent/ryI (tos/nki dw/stronne sko%plikoway
si4 jesz*ze -ardziej, gdy (adda% 5/ssein zaatakowa we wrze?ni/ !ME rok/ 7ran i
nad ,atok1 Persk1 rozpo*z4a si4 wojnaI 8oskwa po na%y?le /dzielia potaje%nego
popar*ia 7rakowiI Czoowy ekspert w dziedzinie polityki zagrani*znej sekretariat/
$o%itet/ Centralnego i p9Qniejszy dorad*a Gor-a*zowa, .ikoaj Wadi#%irowi*z
(zyszlin, zapewnia Gordijewskiego, e droga, jak1 wy-rano, a-y dostar*zaO -ro+ do
7rak/, zostaa tak starannie przygotowana, e w zasadzie jest nie%oliwa do
wy?ledzenia
CB
I
6o %ontowanego na Bliski% Ws*hodzie -lok/ antyi%perialisty*znego 8oskwa
staraa si4 w1*zyO s1siada i rywala 7rak/ @ (yri4I 6a%aszek otrzy%ywa wi4*ej
sowie*kiego /z-rojenia ni BagdadI Gro%yko wy*hwala we wspo%nienia*h syryj#
skiego prezydenta 5afeza Asada, /waaj1* go zaR
XIII\ pot4nego i dalekowzro*znego przyw9d*4, szanowanego w ?wie*ie ara-ski% i poza
ni%, kt9ry zawsze roz/%ia wag4 przyjaQni radzie*ko#syryjskiejfIII\I "legan*ko /-rany, z
pojawiaj1*y% si4 *zase% lekki% /?%ie*he%, %oe -yO -rany za nie*o niesk/te*znego, ale
w rze*zywisto?*i jest nie-ywale zwarty w so-ie, peen wewn4trznej energii, przy#
po%inaj1*ej silnie napi4t1 spr4yn4
CC
I
Prywatnie Gordijewski sysza o Asadzie z/penie od%ienne opinieI W Centrali i w
wydziale zagrani*zny% $C $P,R krytykowano go jako dro-no%iesz*za+#skiego,
szowinisty*znego sa%ol/-aI Centrala -ardziej /faa szefowi syryjskiego wywiad/,
z kt9ry% nawi1zaa wsp9pra*4, o*enian1 w lata*h siede%dziesi1ty*h jako
/yte*zn1I
W !H! rok/ powoano w 7 ,arz1dzie G9wny% nowy PP wydzia, kt9ry %ia
nadzorowaO kontakty wywiadow*ze z Kpost4powy%iL kraja%i spoza -lok/ ws*hod#
niego, taki%i jak na przykad (yriaI W sowie*kiej a%-asadzie w 6a%aszk/
pojawi si4 ofi*er 1*znikowy $GB, kt9ry kontaktowa si4 z wywiade% syryjski%, na
przykad w sprawa*h szkolenia ofi*er9w w 8oskwieI Przedstawi*iel PP wydzia/
dziaa ofi*jalnie, w odr9nieni/ od rezydenta $GB w 6a%aszk/, kt9rego
tosa%o?O /krywano przed syryjski% rz1de%I Wsp9pra*a /kadaa si4, *ho*ia
adna ze stron nie dzielia si4 naj-ardziej *enny%i %ateriaa%iI Wywiad syryjski
przekaza $GB kilka o-ie*/j1*y*h przypadk9w o-ywateli za*hodni*hI Asad ze#
zwoli r9wnie P37 ,arz1dowi $GB zaoyO na terytori/% (yrii jedena?*ie sta*ji
radiowywiad/
CF
I
.aj-liszy% ideologi*znie soj/sznikie% ,(RR w ?wie*ie ara-ski% -ya dek#
lar/j1*a otwar*ie %arksiz% 0/dowo#6e%okraty*zna Rep/-lika Ge%en/, /tworzona
CMA
po wy*ofani/ si4 Brytyj*zyk9w z Aden/ w !JM rok/I , do?wiad*ze+ Gordijew#
skiego wynikao jednak, e Centrala trakt/je je%e+skiego soj/sznika jako nie/staj1*y
kopotI G9wny% zadanie% pot4nej rezydent/ry w Adenie -yo ?ledzenie
zawikany*h intryg i walk o wadz4 wewn1trz rz1dz1*ej (o*jalisty*znej Partii
Ge%en/, na kt9r1 $GB prakty*znie nie %iao wpyw/I W !MF rok/ prezydent Ali
.asser 8/ha%%ad wysa o*hroniarza do sali o-rad rz1d/, e-y wystrzela z pis#
tolet/ %aszynowego *ae polit-i/roI Centrala o-awiaa si4 w*i1, e Ara-ia (a/dyjska
zorganiz/je za swoje ol-rzy%ie pieni1dze za%a*h stan/, kt9ry o-ali %arksistowski
rey%I Gednake g9wne zagroenie dla istnienia 06RG stanowio jej wasne,
krwioer*ze, ale nieko%petentne kierowni*two
CJ
I
Przez kilka lat 8oskwa nie wiedziaa, jak traktowaO p/kownika 8/a%%ara
$addafiego, kt9ry przej1 wadz4 w 0i-ii w wynik/ wojskowego przewrot/ w !J!
rok/I Centrali -yo -ardzo tr/dno rozgryQO prezentowan1 przez niego swoist1
%ieszank4 isla%/, so*jaliz%/ i k/lt/ jednostkiI ,aalar%oway j1 w*zesne pr9-y
k/pienia -o%-y ato%owej od Chi+*zyk9wI $GB odnotowywaa / $addafiego
pewne oznaki poten*jalnego -rak/ r9wnowagi psy*hi*znej, ale widziaa w ni%
przede wszystki% skrzyowanie polity*znej naiwno?*i z prze-iego?*i1 i dzie*i4*1
pr9no?*i1I Przejawe% tej ostatniej *e*hy -yy ekstrawagan*kie stroje, kt9re z%ienia
kilka razy dziennie, prze-ieraj1* si4 w %/nd/r %arynarki wojennej ze zoty%i
epoleta%i i rz4da%i %edali, a pote% w ara-ski -/rn/s z egzoty*zny% -ed/i+ski%
nakry*ie% gowy, a wresz*ie w pasz*z ze zotogowi/, narz/*ony na *zerwon1,
jedwa-n1 kosz/l4I 6o pozytywny*h *e*h $addafiego Centrala zali*zaa jego
o-sesyjne tropienie syjonisty*zny*h spisk9w oraz spryt przejawiany w nego*ja*ja*h z
za*hodni%i kon*erna%i naftowy%i, kt9ry kontrastowa z niewysz/kany% poj#
%owanie% tajnik9w polityki %i4dzynarodowejI
8oskwa -ya r9wnie pod wraenie% po*hodz1*ego z ropy ol-rzy%iego -oga*twa
0i-ii, kt9re $addafi wydawa na zak/p sowie*kiego /z-rojenia
CH
I Przeo% w
stos/nka*h radzie*ko#li-ijski*h nast1pi w !HC rok/, po %oskiewskiej wizy*ie
%ajora A-d/la (ala%a Gallo/da, g9wnego wsp9pra*ownika $addafiego, kt9rego
8oskwa /znaa &i /znaje) za -ardziej zr9wnowaonego i prag%aty*znego, ni
li-ijski przyw9d*aI $o%/nikat ogoszony na zako+*zenie wizyty potwierdza
Kidenty*zno?O -1dQ z-ieno?O stanowisk ,wi1zk/ Radzie*kiego i 0i-ijskiej Rep/-liki
Ara-skiej w wi4kszo?*i wany*h pro-le%a*h %i4dzynarodowy*hLI W ?lad za t1
z-ieno?*i1 zawarto seri4 kontrakt9w z-rojeniowy*h, kt9re pozwoliy w *i1g/
dziesi4*i/ lat zaro-iO ,(RR AE %iliard9w dolar9w w twardy*h wal/ta*hI A/tor
op/-likowanej niedawno -iografii $addafiego podkre?li, e li-ijski przyw9d*a
Kkolek*jonowa -ro+, jak %ay *hopie* z-iera zna*zki, a kontrakty z-rojeniowe
stay si4 *i4are% nawet dla nap4dzanej rop1 li-ijskiej gospodarkiLI .owe *zogi
stay nie/ywane w %agazyna*h w :rypolisie, a sowie*kie %y?liw*e odrz/towe
nadal spowija o*hronny -rezent, gdy -rak/je pilot9w, kt9rzy potrafi1 ni%i lataO i
te*hnik9w, kt9rzy /%iej1 przygotowaO je do lot/
CM
I
Okoo !H! rok/ zawarto tajne radzie*ko#li-ijskie poroz/%ienie o wsp9pra*y
wywiad9w i si -ezpie*ze+stwa, na %o*y kt9rego do a%-asady w :rypolisie
przy-y ofi*er PP wydzia/I W ra%a*h wsp9pra*y $GB szkolio ofi*er9w
CMB
li-ijskiego wywiad/ w 7nstyt/*ie Andropowa, doradzao w sprawa*h -ezpie*ze+stwa i
inwigila*ji wewn1trz 0i-ii oraz /dost4pniao infor%a*je o a%eryka+skiej
dziaalno?*i w rejonie 8orza ;r9dzie%negoI W za%ian 0i-ia /dost4pniaa %ateriay
wywiadow*ze na te%at "gipt/, 7zraela i pa+stw Afryki P9no*nej oraz po%agaa
$GB w opera*ja*h prze*iwko za*hodni% dyplo%ato% w :rypolisieI W po*z1tka*h lat
osie%dziesi1ty*h wsp9pra*a za*z4a K/sy*haOL, gdy spada stale presti
$addafiegoI Gego pierwsza wizyta w 8oskwie w !M rok/ pozostawia jak
najgorsze wraenieI W Centrali %9wiono, e jest nad4ty% *hystkie% &*hysz*z),
kt9rego pozerstwo i ekstrawagan*kie /nifor%y zostay /%y?lnie zaprojektowane,
e-y podkre?liO kontrast po%i4dzy jego ywotno?*i1 a zgrzy-iao?*i1 BreniewaI
Pod konie* ery Breniewa wpywy ,wi1zk/ (owie*kiego na Bliski% Ws*hodzie
poz-awione zostay -ezpie*znej -azyI Arafatowi i (adda%owi 5/sseinowi nie
wierzonoI Podejrzenia w stos/nk/ do Asada osi1gn4y w !MB rok/ taki p/nkt, e
dyrektor -liskows*hodniego departa%ent/ w %inisterstwie spraw zagrani*zny*h,
Oleg Griniewski, powanie -ra pod /wag4 niepotwierdzone doniesienia wywiad/ o
potaje%ny% /kadzie syryjsko#izraelski% w sprawie 0i-an/I Powany niepok9j
$re%la wywoyway infor%a*je ?wiad*z1*e, e $addafi staje si4 %4e% opatrz#
no?*iowy% %i4dzynarodowego terroryz%/I ,a*z4to si4 od niego dystansowaO,
/nikaj1* wprawdzie otwartego zerwaniaI Pod*zas prywatnego spotkania infor#
%a*yjnego dla sowie*ki*h dyplo%at9w i ofi*er9w $GB w !MC rok/ w 0ondynie,
*zoowy ko%entator polity*zny K7zwiestiiL, Aleksandr Bowin, pot4pia $addafiego
jako Kkry%inalist4 i faszyst4LI Okazywao si4, e naj-ardziej trwae spe*jalne
zwi1zki, kt9re ,wi1zek (owie*ki nawi1za ze ?wiate% ara-ski%, to kontakty $GBI
Ofi*erowie 1*znikowi PP wydzia/ nadal pra*owali aktywnie w (yrii, 7rak/, 0i-ii i
0/dowo#6e%okraty*znej Rep/-li*e Ge%en/
C!
I
G9wny% *ele% dalekows*hodniej polityki sowie*kiej lat siede%dziesi1ty*h
-yo nadal ograni*zanie wpyw9w Chi+skiej Rep/-liki 0/dowejI (tae%/ zwi4k#
szani/ si wzd/ d/giej, p9no*nej grani*y Chin oraz roz-/dowie floty Pa*yfik/,
towarzyszyo tworzenie pier?*ienia pa+stw prosowie*ki*h, ota*zaj1*ego Chiny od
po/dniaI 6latego te Centrala z d/y% niepokoje% ?ledzia pojawiaj1*e si4 na
po*z1tk/ lat siede%dziesi1ty*h oznaki rosn1*ego z-lienia Pekin/ z neostalinow#
ski% rey%e% $i% 7r (ena w $orei P9no*nejI W !HB rok/ ,wi1zek (owie*ki
wstrzy%a dostawy -roni dla $i% 7r (ena i Chiny stay si4 g9wny% Qr9de%
sprz4t/ wojskowego dla $orea+skiej Rep/-liki 0/dowo#6e%okraty*znejI .ie*h4O do
,(RR -ya w p9no*nokorea+skiej ar%ii tak wielka, e jak donosio GR',
prze%alowano ozna*zenia na sowie*ki% sprz4*ie tak, e-y /dawa wyprod/kowany w
korea+ski*h zakada*hI
Coraz -ardziej a-s/rdalne a%-i*je $i% 7r (ena traktowane -yy wewn1trz
$GB z %ieszanin1 zniewagi i pogardyI Bezgrani*znie n/dne ko%/nay jego filozofii
d/*ze, opartej na wierze we wasne siy, *ytowane -yy wy1*znie w h/%ory#
sty*zny% kontek?*ieI Przed%iote% sz*zeg9lnie zo?liwy*h kpin -y pie*zoowi*ie
k/ltywowany %it Kzawsze zwy*i4skiego, znako%itego dow9d*y o elaznej woli,
towarzysza $i% 7r (enaLI ,godnie z a/toryzowan1 -iografi1 $i%a, kt9rej *zoo-itne
CMC
sowni*two przerastao serwiliz%e% nawet historiografie (talina, korea+ski przy#
w9d*a j/ w wiek/ B lat opra*owa plan wyzwolenia kraj/I Rok p9Qniej /tworzy
Kpierwsz1 rewol/*yjn1 organiza*je ko%/nisty*zn1L, a %aj1* AE lat -y Klegendar#
ny%, %ody% generae%L, kier/j1*y% wojn1 partyzan*k1 z Gapo+*zyka%i w 8an#
d/riiI Wresz*ie w sierpni/ !CF rok/ po-i Gapo+*zyk9w w -itwie dowodzonej z
niespotykany% ponoO k/nszte%R
)oiedzcie zaie!e, /tEre icher gna $rzez rEniny 9and+urii,
)oiedzcie noce g>B'o/ich lasach, gdzie /rElu!e ciemnoQC,
"to !est $artyzantem o nie'osiB+nych czynach K
"to !est $atriot4 o iecznotra>e! chaleK
,a/ drogie !est naszym sercom !ego iel/ie generals/ie imiB,
Nasz u/ochany "im #r Sen o/ryty nieQmierteln4 s>a4;
]r9de% pogardy, z jak1 *ytowano w Centrali wyj1tki z )ieQni o generale "im #r
Senie -ya ?wiado%o?O, e w sierpni/ !CF rok/ $i% 7r (ena w og9le w $orei nie
-yoI $iedy onierze radzie**y wyzwalali $ore4, $i% 7r (en s/y w Rosji jako
por/*znik Ar%ii Czerwonej i agent .$W6I :o 8GB, znaj1* jego wywiadow*z1
dziaalno?O, zro-io z niego w !CJ rok/ przewodni*z1*ego tworzonego wa?nie
:y%*zasowego $o%itet/ 0/dowego $orei P9no*nej, kt9re%/ p9Qniej dow9dztwo
sowie*ki*h si ok/pa*yjny*h przekazao ad%inistra*j4 kraje%I
W lata*h siede%dziesi1ty*h $i% 7r (en ogosi ka%pani4 Krozd%/*hania
rewol/*yjnego po%ienia antyi%perialisty*znej i antya%eryka+skiej walki wszystki*h
l/d9w ?wiataLI W i%i4 tej walki wysa wojskowe %isje szkoleniowe do ponad
trzydziest/ pa+stwI $i% -y gor1*y% rze*znikie% %i4dzynarodowego terroryz%/I
Centrala otrzy%ywaa li*zne doniesienia, e P9no*na $orea szkoli terroryst9w
w tak odlegy*h kraja*h, jak 8eksyk i Rep/-lika 2ederalna .ie%ie*I '*zono i*h
atakowania lotnisk, sa%olot9w, po*i1g9w oraz inny*h o-iekt9wI 6o wasny*h
opera*ji rekr/towano terroryst9w spo?r9d korea+skiej spoe*zno?*i za%ieszkaej w
GaponiiI
G9wny% *ele% terrorysty*zny*h opera*ji Phenian/ -ya desta-iliza*ja $orei
Po/dniowejI $ada %etoda -ya do-ra, w1*znie z za%a*ha%i na kierowni*two
polity*zne kraj/I $i% i jego %egalo%a+ski nast4p*a tron/, KWielki Przyw9d*aL
$i% Gong 77, apro-owali kilka pr9- za%a*h/ na po/dniowokorea+skiego prezydentaI
W !JM rok/ wywiad p9no*nokorea+ski zorganizowa atak na paa* prezyden*ki w
(e/l/I (ze?O lat p9Qniej, /rodzony w Gaponii $orea+*zyk /siowa za%ordowaO
prezydenta $orei Po/dniowej, ale za-i tylko jego on4I W !MB rok/ siede%na?*ie
os9- z po/dniowokorea+skiej delega*ji rz1dowej zgin4o w Rang/nie, w wynik/
eksplozji detonowanej zdalnie -o%-yI Prezydent i ty% raze% o*alaI
, /wagi na wyj1tkow1 dys*yplin4 -ezpie*ze+stwa w poli*yjny% pa+stwie $i% 7r
(ena rezydent/ra w Phenianie %iaa d/e kopoty ze zdo-ywanie% infor%a*jiI
Wi4kszo?O opera*ji prowadzono wi4* w stoli*a*h, gdzie $orea P9no*na %iaa
swoje %isje dyplo%aty*zneI .a za*hodzie "/ropy g9wny% terene% -ya (kan#
dynawia, -owie% Phenian %ia a%-asady we wszystki*h stoli*a*h region/I &Poza
CMF
(kandynawi1 $orea P9no*na /trzy%ywaa stos/nki dyplo%aty*zne tylko z Pot/r#
gali1 i A/stri1)I .ajwi4ksze s/k*esy odnosia rezydent/ra w $openhadzeI 't#
rzy%ywaa ona do-re kontakty z zaoony% w !HJ rok/ :owarzystwe% PrzyjaQni
6/+sko#P9no*nokorea+ski% oraz z d/+sk1 (o*jalisty*zn1 Parti1 0/dow1, kt9ra
od1*zya si4 od partii ko%/nity*znej i w !HJ rok/ nawi1zaa kontakty z Phenia#
ne%I Rezydent/ra w $openhadze odkrya na przykad, e p9no*nokorea+ski%
pla*9wko% dyplo%aty*zny% w (kandynawii wstrzy%ano f/nd/sze dewizowe i
pole*ono /trzy%aO si4 ze sprzeday na *zarny% rynk/ narkotyk9w oraz towar9w z
dyplo%aty*znej strefy wolno*owejI W gr/dni/ !HH rok/ Centrala grat/lowaa
rezydentowi 8i*haiowi Piotrowi*zowi 0i/-i%owowi jako?*i H opra*owa+ doty#
*z1*y*h $orei P9no*nej, kt9re nadesano z $openhagiI :rzy z ty*h raport9w
przedstawiono *zonko% polit-i/raI
Pod konie* lat siede%dziesi1ty*h niepokoje 8oskwy opadyI Chi+ski atak na
Wietna% na po*z1tk/ !H! rok/ sposzy Phenian, kt9ry przerazi si4 *hi+ski*h
a%-i*ji zdo%inowania azjaty*ki*h s1siad9wI $i% 7r (en niezwo*znie zdystansowa si4
od Pekin/ i sz/ka z-lienia z 8oskw1I W odpowiedzi ,wi1zek (owie*ki
wznowi dostawy sprz4t/ wojskowegoI
Centrala te %iaa sw9j /dzia w o*iepleni/ stos/nk9w z Pheniane%I Prywatnie
nadal kpiono z $i% 7r (ena i $i% Gong 7la, ale ofi*jalnie $GB przy*hylio si4 w
!H! rok/ do pro?-y p9no*nokorea+skiego wywiad/ i dostar*zyo nowo*zesn1
aparat/r4 pods/*how1, spe*jalisty*zn1 -ro+ i a%/ni*j4 oraz zatrzask/j1*e si4
szy-ko kajdankiI $iedy Chi+*zy*y -ojkotowali 6zie+ Ar%ii Czerwonej w l/ty%
!ME rok/, Phenian *z*i /ro*zy?*ie K-ojow1 przyjaQ+L %i4dzy ar%ia%i ,wi1zk/
(owie*kiego i $orea+skiej Rep/-liki 0/dowo#6e%okraty*znej
F&)
I
[ [ [
O-szare%, gdzie w lata*h siede%dziesi1ty*h otworzyy si4 dla ,wi1zk/ (owie*#
kiego nowe %oliwo?*i, -ya AfrykaI Rozpad port/galskiego i%peri/% oraz o-alenie
*esarza 5aile (elassie przyniosy wadz4 %arksistowsko#leninowski% rz1do% w
trze*h wany*h pa+stwa*h kontynent/R Angoli, 8oza%-ik/ i "tiopiiI W Angoli,
naj-ogatszej kolonii port/galskiej, wy*ofywani/ si4 %etropolii towarzyszya wojna
do%owa, w kt9rej wal*zyy o wadz4 8arksistowski 0/dowy 2ront Wyzwolenia
Angoli &8P0A) oraz .arodowy 2ront Wyzwolenia Angoli &2.0A) i 3i4ze/
Cakowitego Wyzwolenia Angoli &'.7:A)I
Po przeprowadzony*h w sierpni/ !H rok/ roz%owa*h %i4dzy lidere% 8P0A
Agostinho .eto a rezydent/ra $GB w 0/sa*e, 0/dowy 2ront Wyzwolenia za*z1
otrzy%ywaO d/e dostawy sowie*kiej -roni poprzez port w BrazaTille
F
I 6e*yd/#
j1*y% *zynnikie% w wal*e o wadz4 -yo jednak przy-y*ie late% !HF rok/
kontyngent/ wojsk k/-a+ski*hI W l/ty% !HJ rok/ ad%inistra*ja 8P0A /znana
zostaa przez Organiza*j4 Gedno?*i Afryka+skiej za legalny rz1d AngoliI
8oskwa popieraa interwen*j4 k/-a+sk1, dostar*zaj1* transport/ lotni*zego i
-roni, ale ini*jatywa /dzielenia *zynnej po%o*y 8P0A wysza z 5awanyI 2idel
Castro postrzega Angol4 jako platfor%4 dla wasny*h a%-i*ji zostania wielki%
CMJ
przyw9d*1 rewol/*yjny% w skali ?wiatowej, a jedno*ze?nie *h*ia roz-/dziO w
kraj/ /?pionego d/*ha rewol/*yjnego
FA
I Po dr/giej stronie -arykady C7A
po%agaa finansowo '.7:A, ale po do?wiad*zenia*h wojny wietna%skiej, Wa#
szyngton nie %ia odwagi rz/*iO wyzwania k/-a+skiej o-e*no?*i w AngoliI
(po?r9d ofi*er9w wywiad/ 8P0A, kt9rzy przyje*hali na ro*zne k/rsy do
7nstyt/t/ Andropowa, kilk/nast/ zostao zwer-owany*h przez $GBI .ato%iast
Agostinho .eto, kt9ry kilkakrotnie przyjeda do 8oskwy na le*zenie, /znany
zosta przez Central4 za niezr9wnowaonego psy*hi*znie i niezdolnego do s*alenia
rozdzieranego walka%i frak*yjny%i 8P0AI .ie znaleziono jednak adnego alter#
natywnego polityka i rezydent/ry $GB w Czarnej Afry*e otrzy%ay instr/k*j4
/wanego ?ledzenia rywaliza*ji wewn1trz 8P0A i wykrywania ewent/alny*h
zagroe+ dla przyw9dztwa .eto
FB
I
Po*z1tkowy idealiz%, roz-/dzony przez /zyskanie niepodlego?*i, rozwia si4 w
rez/lta*ie walk frak*yjny*h, fatalnego zarz1dzania gospodark1 i protest9w
spoe*zny*hI W !HH rok/ .eto zlikwidowa pr9-4 za%a*h/ stan/I Rok p9Qniej
zdy%isjonowa pre%iera i trze*h wi*epre%ier9wI 6o po%o*y w wal*e z opozy*j1
wysano %/ spe*jalist9w ws*hodnionie%ie*kiej s/-y -ezpie*ze+stwa ((6, kt9rzy
zorganizowali 6yrek*j4 7nfor%a*ji i Bezpie*ze+stwa Angoli 67(A &6ira*ao de
7nfor%a*ao a (eg/ran*a de Angola), dowodzon1 oso-i?*ie przez prezydenta .eto
FC
I
.a pro?-4 Angoli ?wieo /tworzony PP wydzia Centrali wysa w !H! rok/ do
a%-asady sowie*kiej w 0/andzie ofi*era 1*znikowegoI By ni% kolega Gor#
dijewskiego z rezydent/ry w $openhadze, Wadi% 7wanowi*z Czerny, kt9ry %ia
doradzaO 67(A w kwestia*h -ezpie*ze+stwaI Czerny l/-i wypiO i nie %ia do#
?wiad*zenia w sprawa*h -ezpie*ze+stwa, wi4* nie -y najlepszy% kandydate%I
(kr9*ono %/ zreszt1 kaden*j4, kiedy po wielki% pija+stwie przewr9*i si4 i za%a
r4k4I Opowiada pote% Gordijewskie%/, e %i%o ko%pro%it/j1*ej przygody,
wadze 8P0A /dekoroway go %edale%I W opinii Gordijewskiego, Czerny -y
typowy% przykade% ofi*era $GB, wysyanego w *harakterze dorad*y Kpost4po#
wy*hL rz1d9w, do kt9ry*h 8oskwa stra*ia j/ za/fanieI
(yt/a*ja w Angoli sko%plikowaa si4 jesz*ze -ardziej, kiedy Agonstinho .eto
z%ar na raka w %oskiewski% szpital/ w !H! rok/I $orzystaj1* z po/dniowoaf#
ryka+skiej po%o*y, '.7:A opanowaa po/dnie kraj/, tworz1* ta% solidn1 -az4
wypadow1I Raporty $GB pyn1*e z 0/andy na po*z1tk/ !ME rok/ o*eniay
kierowni*two 8P0A jako -eznadziejnie sk9*one, a syt/a*j4 gospodar*z1 za
katastrofaln1I Opinie wydzia/ zagrani*znego $C $P,R -yy r9wnie pesy%isty*zneI
Czoowy ekspert wydzia/ .I3I (zyszlin przewidywa prywatnie, e tr/dno?*i,
przed jaki%i stoi 8P0A, z%/sz1 w ko+*/ 0/dowy 2ront Wyzwolenia do sz/kania
poroz/%ienia z Rep/-lik1 Po/dniowej Afryki
FF
I
(owie*ka polityka w -yej ws*hodnioafryka+skiej kolonii port/galskiej # 8o#
za%-ik/ przypo%inaa %odel Angoli, ale -ez k/-a+skiej interwen*ji %ilitarnejI
8oskwa dostar*zaa -roni 8arksistowskie%/ 2rontowi Wyzwolenia 8oza%-ik/
&2R"078O), kt9ry pod przewodni*twe% prezydenta (a%ory 8a*hela o-j1 wadz4
late% !HF rok/I 2R"078O, tak jak 8P0A, wysyao *o rok/ kontyngent ofi*er9w
wywiad/ na k/rs do 7nstyt/t/ Andropowa
FJ
I Wewn1trz 8oza%-ik/, podo-nie jak
CMH
w Angoli, dorad*y ws*hodnionie%ie*kiej ((6 po%agali w zorganizowani/ s/-y
-ezpie*ze+stwa (.A(P &(erTi*o .a*ional de (eg/ran*a Pop/lar), kt9ra wysyaa
dysydent9w do o-oz9w pra*y, nazywany*h ofi*jalnie o?rodka%i dekoloniza*ji
/%ysowej
FH
I :ak jak w 0/andzie, PP wydzia %ia swojego ofi*era 1*znikowego w
sowie*kiej a%-asadzie w 8ap/toI
Po*z1tkowo Centrala %iaa wi4*ej za/fania do (a%ory 8a*hela, ni do
Agostinho .etoI W *zasie walki o wyzwolenie da si4 poznaO jako sprytny
przyw9d*a partyzantki i *haryz%aty*zny polityk, ale na po*z1tk/ lat osie%#
dziesi1ty*h nad*hodz1*e z 8oza%-ik/ raporty $GB i s/-y dyplo%aty*znej
-yy jesz*ze -ardziej pon/re, ni te wysyane z Angoli
FM
I W !M rok/ (a%ora
8a*hel ogosi Kka%pani4 praworz1dno?*iL dla ograni*zenie kor/p*ji i stosowania
tort/r przez (.A(PI Rok p9Qniej zwolni ze s/-y CJJ ofi*er9w (.A(P
F!
I .a
Centrali nie zro-io to adnego wraeniaI (porz1dzony w !MC rok/ okresowy raport
a%-asady w 8ap/to, kt9ry szeroko rozpowsze*hniono w inny*h a%-asada*h
,(RR i rezydent/ra*h, -y wyj1tkowo ostry w sfor%/owania*hI Gordi#jewski nie
widzia -ardziej kryty*znego raport/ o zaprzyjaQniony% rz1dzie :rze*iego ;wiataI
$ierowni*two 2R"078O zostao pot4pione za k9tnie, nieko%peten*j4 i
kor/p*j4I Raport podkre?la, e gospodarka 8oza%-ik/ znajd/je si4 w r/inie,
ad%inistra*ja lokalna prakty*znie nie istnieje, a syste% prawny rozpada si4I
6eklara*je 2R"078O o jego so*jalisty*zny% *harakterze /znano za p/stosowieI
W tej syt/a*ji zyskiwa na pop/larno?*i rywaliz/j1*y z 2R"078O, a popierany
przez Rep/-lik4 Po/dniowej Afryki, 8oza%-i*ki .arodowy R/*h Opor/ #
R".A8OI
8i%o tej pesy%isty*znej prognozy, Centrala zostaa zasko*zona, kiedy przy#
w9d*a 2R"078O .ko%ati zawar w %ar*/ !MC rok/ poroz/%ienie o nieagresji z
Rep/-lik1 Po/dniowej AfrykiI 8oskwa nie prze*iwstawiaa si4I O-awiano si4, e
koszty powstrzy%ywania 8oza%-ik/ przed zdryfowanie% k/ ,a*hodowi %og1
wykro*zyO poza %oliwo?*i ,wi1zk/ (owie*kiego
J&)
I
:rze-a jednak przyznaO, e %arksistowsko#leninowskie rz1dy afryka+skie nie
%iay %onopol/ na fatalne zarz1dzanie gospodark1I W s1siad/j1*y% z Angol1
,airze, legendarnie nie/*z*iwy prezydent 8o-/t/ otrzy%ywa setki %ilion9w
dolar9w a%eryka+skiej po%o*y tylko dlatego, e w*i1 deklarowa sw9j antyko#
%/niz%I 89wio si4, e 8o-/t/ z-i prywatn1 fort/n4 r9wn1 zad/eni/ ,air/,
przy *zy% l/dno?O pa+stwa, niezwykle -ogatego w s/row*e %ineralne, ya w r9wniej
-iedzie, *o %ieszka+*y Angoli l/- 8oza%-ik/I
W anglofo+skiej Afry*e najistotniejsza wojna wyzwole+*za to*zya si4 w lata*h
siede%dziesi1ty*h w RodezjiI Czarna partyzantka wal*zya z rey%e% lana (%itha,
kt9ry w !JF rok/ ogosi niezaleno?O od Wielkiej BrytaniiI 8oskwa popara w
tej wojnie niewa?*iw1 frak*j4I Ro-ert 8/ga-e, zdolny przyw9d*a %arksistowski
Afryka+skiego ,wi1zk/ .arodowego ,i%-a-we &,A.'), kt9ry w !ME rok/
zosta pierwszy% pre%iere% niepodlegego ,i%-a-we, popeni niewy-a*zalny
grze*h ideologi*znyI Okre?li si4 jako K%arksista#leninista %aoistowskiej %y?liLI Po
taki% o?wiad*zeni/, $re%l popar K-/r/azyjnego na*jonalist4L Gosh/4 .ko%o oraz
jego 0/dowo Afryka+ski#,wi1zek ,i%-a-we &,AP')
J
I
CMM
W pewnej fazie d/giej wojny partyzan*kiej sowie*kie dostawy *i4kiego
/z-rojenia, kierowane do -az ,AP' w ,a%-ii, -yy tak o-fite, e za%-ijski
prezydent $enneth $a/nda poprosi 8oskw4 o *zasowe wstrzy%anie transport9wI
Wszystkie %agazyny w kraj/ pene -yy -owie% sowie*kiego sprz4t/
JA
I
Wi4kszo?O nego*ja*ji w sprawie dostaw -roni Gosh/a .ko%o prowadzi w 0/#
sa*e z a%-asadore% Wasyli% Grigorijewi*zej (oodownikowe%, o kt9ry% po#
wsze*hnie s1dzono, e jest Kzwi1zany z $GBLI (oodownikow -y jedny% z *zo#
owy*h sowie*ki*h afrykanist9w, a/tore% kilk/nast/ ksi1ek o pro-le%a*h Afryki i
$GB prosio go *zasa%i o po%o*R
By to sy%paty*zny go?O i prywatne kontakty z ni% -yy -ardzo %ieI Co wi4*ej, w
pra*y -y profesjonalist1 w kady% *al/ i je?li *o? si4 z ni% o%awiao, to %ona -yo
-yO pewny%, e sprawa -4dzie rozpatrywana przez wa?*iw1 ko%isj4 w 8oskwie, a
de*yzja nadejdzie -ez niepotrze-nej zwokiI
.ko%o prowadzi, jak to okre?li, Kszerok1 koresponden*j4L z Andropowe% i
spotka si4 z ni% *o naj%niej raz w 8oskwie, e-y /staliO zakres Kszkolenia
dziaa*zy -ezpie*ze+stwaL
fiB
I $/-a+ska 6G7 r9wnie przysaa ,AP' dorad*9w do
spraw wywiad/I Po /zyskani/ przez ,i%-a-we niepodlego?*i, Centrala o-awiaa si4,
e nowy pre%ier Ro-ert 8/ga-e -4dzie nosi w ser*/ al z powod/ po%o*y
/dzielanej rywalowiI Rozesano nawet ok9lnik do rezydent/r w Afry*e, 0ondynie i
inny*h stoli*a*h, prosz1* o sz*zeg9owe %ateriay doty*z1*e polityki 8/ga-e
wo-e* ,wi1zk/ (owie*kiego
JC
I
W *i1g/ pi4*i/ lat, od sty*znia !HJ do gr/dnia !ME rok/, ,wi1zek (owie*ki
wysa do Czarnej Afryki -ro+ warto?*i C %iliard9w dolar9w, dziesi4O razy przewy#
szaj1*ej warto?O dostaw a%eryka+ski*h
JF
I Pod konie* lat siede%dziesi1ty*h, roz#
*zarowana do 8P0A i 2R"078O oraz niezadowolona z postawienia na zego
konia w ,i%-a-we, 8oskwa za*z4a wi1zaO nadzieje z "tiopi1, gdzie w !HC rok/
przej4a wadz4 ni-y#%arksistowska j/nta wojskowa # 6erg, a stanowisko gowy
pa+stwa i g9wnodowodz1*ego sia%i z-rojny%i o-j1 podp/kownik 8engist/
5aile 8aria%I
W sz*zy*ie sowie*ki*h dostaw dla "tiopii, zi%1 !HH#!HM, kiedy wojna z
(o%ali1 osi1gn4a p/nkt kryty*zny, sa%oloty transportowe z sowie*ki% sprz4te%
wojskowy% l1doway podo-no *o AE %in/tI 8ost powietrzny /trzy%ywano trzy
%iesi1*eI O*eniano, e w opera*ji -rao /dzia AAF sa%olot9w, kt9ry*h r/*h
koordynowano z sowie*ki*h satelit9w rozpoznaw*zy*hI R9wno*ze?nie z Angoli
przerz/*ono drog1 lotni*z1 do "tiopii H EEE $/-a+*zyk9w, kt9rzy do1*zyli do
EEE dorad*9w sowie*ki*h i CEE ws*hodnionie%ie*ki*h zaangaowany*h w
tworzenie i szkolenie wywiad/ oraz jednostek si -ezpie*ze+stwa
JJ
I
,e wzgl4d/ na skal4 sowie*kiego zaangaowania wojskowego GR' odgrywao w
"tiopii wi4ksz1 rol4 ni $GBI 8i%o to w !H! rok/ w Addis A-e-ie pojawi si4
ofi*er 1*znikowy PP wydzia/, a gr/py ofi*er9w etiopskiego wywiad/ przyje*hay
na ro*zne szkolenie w 7nstyt/*ie Andropowa
JH
I
CM!
8engist/ 5aile 8aria% okaza si4 taki% sa%y% roz*zarowanie% jak Agostinho
.eto *zy (a%ora 8a*helI Po dziesi4*i/ lata*h jego rz1d9w gospodarka etiopska
znalaza si4 na kraw4dzi katastrofy, %iliono% l/dzi grozi g9d i nie -yo widaO
ko+*a walk z so%alijski%i i etiopski%i separatysta%iI
Pod konie* ery Breniewa, na *zarny% kontynen*ie Centrala pokadaa j/
tylko nadziej4 w Afryka+ski% $ongresie .arodowy% A.C &Afri*an .ational
Congress), kt9ry kierowa walk1 z apartheide% i rz1de% -iay*h w Rep/-li*e
Po/dniowej AfrykiI ,delegalizowany w RPA i nie %aj1*y %oliwo?*i k/pienia
-roni na ,a*hodzie, A.C zwr9*i si4 o po%o* do 8oskwyI $re%l patrzy na A.C
przy*hylny% okie%I O*enia -owie%, e g9wn1 przy*zyn1 poraki w Angoli,
8oza%-ik/ i "tiopii -y -rak w ty*h kraja*h zdys*yplinowanej partii ko%/nis#
ty*znej
J
[I .ato%iast $o%/nisty*zna Partia Po/dniowej Afryki (ACP &(o/th
Afri*a Co%%/nist Party) -ya solidnie prosowie*ka i odgrywaa kl/*zow1 rol4 w
e%igra*yjny% kierowni*twie A.CI W po*z1tka*h lat osie%dziesi1ty*h praw#
dopodo-nie sied%i/ z AA *zonk9w $rajowego $o%itet/ Wykonaw*zego A.C
naleao do (ACPI Wi*eprzewodni*z1*y% A.C -y dr U/sef 6adoo, kt9ry -y
przewodni*z1*y% (ACP, a zast4p*1 szefa wojskowego skrzyda A.C -y Goe
(loTo, wieloletni sekretarz generalny po/dniowoafryka+skiej partii ko%/nisty*znej
J!
I
Wzaje%ne powi1zania A.C z parti1 ko%/nisty*zn1 sprawiay nie*o kopot9w
$GB, kt9re %iao za zadanie tworzyO agent/r4 wewn1trz A.C, ale nie wolno %/
-yo wer-owaO *zonk9w (ACP, gdy /trzy%ywanie stos/nk9w z parti1 ko%/ni#
sty*zn1 leao w gestii wydzia/ zagrani*znego $o%itet/ Centralnego $P,RI .a
$GB spo*zywa tylko o-owi1zek potaje%nego przekazywania f/nd/szy dla Af#
ryka+skiego $ongres/ .arodowego i dla partii ko%/nisty*znejI
Od poowy !MA rok/ do sty*znia !MB rok/ Gordijewski przekaza oso-i?*ie
U/sefowi 6adoo FC tysi1*e f/nt9w szterling9w dla (ACP oraz M tysi4*y dla
A.CI $iedy przysyano transport got9wki do londy+skiej rezydent/ry, Gordijewski
wkada g/%owe r4kawi*zki, /s/wa -anderole %oskiewskiego -ank/ i li*zy
-anknotyI 6adoo przy*hodzi do g%a*h/ a%-asady przy $ensington Park Gardens M
witany przez sekretarza organiza*ji partyjnej $P,R Aleksandra 2iodorowi*za
Geki%ienk4, kt9ry -y zaraze% wsp9pra*ownikie% $GBI .ast4pnie prowadzono go
do Gordijewskiego, kt9ry odli*za got9wk4, a 6adoo podpisywa pokwitowaniaI
$witowa oso-no w i%ieni/ (ACP i oso-no A.CI ,a%iast woyO -anknoty do
te*zki l/- tor-y, 6adoo /py*ha je po kieszenia*h %arynarki i pasz*za, *o zawsze
-awio Gordijewskiego, kt9ry o-serwowa jak p4*znieje dro-na fig/ra przewod#
ni*z1*ego partiiI 6adoo wy*hodzi z a%-asady pie*hot1 sprawiaj1* wraenie, e
nie -ierze pod /wag4 %oliwo?*i napad/ l/- ryzyka spotkania si4 z kieszonkow*e%I
.aiwne poj%owanie sowie*kiego syste%/ przez 6adoo napawao Gordijew#
skiego s%/tkie%, ale nigdy nie stra*i sza*/nk/ dla przyw9d*y po/dniowoaf#
ryka+ski*h ko%/nist9wI Naden z -anknot9w, tak -ez*ere%onialnie /py*hany*h po
kieszenia*h, nie zosta wydany na oso-iste potrze-y 6adooI Prowadzi on y*ie
as*ety, po?wi4*aj1* *ae swe siy wal*e wyzwole+*zej l/d9w RPAI
C!E
Po ?%ier*i 6adoo w !MB rok/, londy+ska rezydent/ra przestaa przekazywaO
pieni1dze dla A.C i (ACPI P/nkt *i4ko?*i wzaje%ny*h kontakt9w przeni9s si4 do
0/saki, gdzie sowie*ki a%-asador w ,a%-ii poow4 *zas/ przezna*za na
kontakty z e%igra*yjny% kierowni*twe% A.CI :ajne transporty -roni dla
Afryka+skiego $ongres/ .arodowego szy przez ,a%-i4, Angol4 i :anzani4I W
"/ropie ,a*hodniej g9wny% o?rodkie% kontaktowy% $GB z afryka+ski%i
agenta%i -y (ztokhol%, gdzie A.C %iao najwi4ksze -i/ro poza Afryk1, *ieszyo
si4 spoe*zny% popar*ie% i korzystao ze sz*zodry*h dota*ji szwedzkiej so*jal#
de%okra*ji, kt9ra aktywnie wspieraa walk4 z apartheide%
H&)
I
8oskiewska Centrala nie %iaa wi4kszy*h nadziei na to, e ko%/ni?*i, %i%o
zaj%owania kl/*zowy*h pozy*ji w kierowni*twie A.C, przej%1 kiedy? *ay Afry#
ka+ski $ongres .arodowyI Wr4*z odwrotnieI O-awiano si4 stale, e A.C zwr9*i si4 k/
,a*hodowi, je?li tylko nasili si4 ta% krytyka apartheid/I .a po*z1tk/ lat osie%#
dziesi1ty*h rezydent/ry w (ztokhol%ie, 0ondynie, .owy% Gork/, Pary/, Rzy%ie i
stoli*a*h afryka+ski*h, gdzie A.C %iao swoje -i/ra, -yy reg/larnie i /por*zywie
/po%inane o konie*zno?*i ?ledzenia zagroe+ dla a/torytet/ (ACP oraz w4szenia za
powi1zania%i kierowni*twa A.C z ,a*hode%I Przy kadej, -ahej nawet ozna*e
z%iany r9wnowagi ideologi*znej, Centrala zaraz podnosia alar%I $r9tko po przyjeQdzie
Gordijewskiego do 0ondyn/ w !MA rok/, %iejs*owe -i/ro A.C za*z4o
krytykowaO n/dne artyk/y ofi*era $GB, pra*/j1*ego pod pasz*zykie% korespon#
denta agen*ji K.owostiL, kt9re przezna*zono do p/-lika*ji w prasie afryka+skiejI
.ie*h4O do i*h za%iesz*zania -raa si4 zapewne z %arnej jako?*i dostar*zany*h
%ateria9w, ale Centrala zaniepokoia si4 i wezwaa rezydent/r4 do podwojenia
wysik9w w *el/ wykry*ia Qr9da rosn1*y*h wpyw9w ,a*hod/ w A.C
H
I
Brak stos/nk9w dyplo%aty*zny*h z Pretori1, a *o za ty% idzie -rak legalnej
rezydent/ry $GB, /tr/dnia Centrali o*en4 sk/te*zno?*i dziaa+ A.C wewn1trz
Rep/-liki Po/dniowej AfrykiI Centrala pod*hodzia s*epty*znie do dany*h Af#
ryka+skiego $ongres/ .arodowego o sile jego oddzia9w wojskowy*h i zdolno?*i do
prowadzenia walki z-rojnejI W 8oskwie wiedziano r9wnie, e wpywy partii
ko%/nisty*znej w ple%ieni/ Phosa, z kt9rego rekr/towaa si4 wi4kszo?O oddzia9w
z-rojny*h A.C, s1 zna*znie %niejsze ni w kierowni*twie Afryka+skiego $ongres/
.arodowegoI W opartej na do?wiad*zeni/ opinii Gordijewskiego $ongres -y
nie%al *akowi*ie /zaleniony od dostaw sowie*kiej -roni oraz *z4?*iowo /zale#
niony od sowie*ki*h f/nd/szy, ale 8oskwa %iaa tylko ograni*zony wpyw na
polityk4 A.C
HA
I .awet neostalinowska i pro%oskiewska stara gwardia (ACP -ya nie
najlepsz1 inwesty*j1I (ekretarz generalny Goe (loTo dopiero w sty*zni/ !!E rok/
pogodzi si4 z refor%a%i Gor-a*zowa i przyzna, e (ACP kro*zya doty*h*zas
K-4dn1L drog1I
:o paradoks, ale w lata*h osie%dziesi1ty*h zakres sowie*ki*h wpyw9w w Af#
ry*e zalea -ardziej od rasistowskiego rz1d/ w Pretorii i ty*h k9 na ,a*hodzie,
kt9re gotowe -yy wesprzeO -iay*h w RPA, ni od pod/padaj1*y*h rz1d9w
%arksistowsko#leninowski*h w Angoli, 8oza%-ik/ i "tiopiiI 8i%o swoi*h stara+,
$GB /*zynio %niej dla interes9w ,(RR ni po/dniowoafryka+ski prezydent
PIWI Botha i jego rz1d narodowyI
C!
Przez *ay *zas konflikt/ 8oskwa /trzy%ywaa ?*i?le tajne kontakty z Pretori1,
/stalaj1* z ni1 zasady reg/l/j1*e rynki zota, dia%ent9w, platyny i inny*h *enny*h
%inera9w, na kt9ry*h wydo-y*ie ,wi1zek Radzie*ki i Rep/-lika Po/dniowej
Afryki %iay w zasadzie %onopolI ,e wzgl4d/ na nie-ywa1 po/fno?O ty*h rokowa+
oraz skal4 protest9w, jakie wstrz1sn4y-y Afryk1, gdy-y je /jawniono, kontakty
8oskwa#Pretoria prowadzono przy /dziale $GBI W !MC rok/ $re%l postanowi
rozszerzyO zakres roz%9w z Rep/-lik1 Po/dniowej Afryki i podzieliO %i4dzy#
narodowy rynekI $rokie% wst4pny% -ya instr/k*ja dla rezydent/r $GB w (tana*h
,jedno*zony*h, Wielkiej Brytanii, Rep/-li*e 2ederalnej .ie%ie*, 2ran*ji i (zwaj#
*arii, pole*aj1*a ze-raO niezwo*znie %aksy%aln1 ilo?O infor%a*ji o wy-rany*h
po/dniowoafryka+ski*h fir%a*h, przedsi4-iorstwa*h oraz instyt/*ja*h finanso#
wy*h
HB
I
[ [ [
.iepowodzenia i roz*zarowania w Afry*e oraz na Bliski% i 6aleki% Ws*hodzie
skoniy $GB na po*z1tk/ lat osie%dziesi1ty*h do ponownego skon*entrowania
si4 na A%ery*e >a*i+skiejI W !H! rok/ $ri/*zkow zwoa w Centrali narad4
wyszy*h ofi*er9w w *el/ pods/%owania opera*ji z ostatni*h lat i wyty*zenia
priorytet9w na przysze dziesi4*iole*ieI Referat wprowadzaj1*y do dysk/sji wygosi
.ikoaj 0eon9w, szef (/-y 7 &analizy), kt9ry przed dw/dziest/ laty pierwszy
dojrza talenty rewol/*yjnego przyw9d*y, drze%i1*e w 2idel/ CastroI .akre?li on
perspektywy rozszerzenia dziaa+ $GB w lata*h osie%dziesi1ty*h oraz wykorzy#
stania sa-o?*i Kg9wnego prze*iwnikaL w A%ery*e >a*i+skiejI O*en4 0eonowa
popar energi*zne rezydent z Wenez/eliI O-aj apelowali o popar*ie nieko%/nis#
ty*zny*h r/*h9w wyzwole+*zy*h, kt9re tak jak Castro, %og1 przej1O wadz4 w
swoi*h kraja*h i staO si4 wpywowy%i soj/sznika%i ,wi1zk/ (owie*kiego
HC
I
W stos/nka*h %i4dzy Central1 a Castro %ia jednak %iejs*e w !H! rok/
nie%iy in*ydent, o kt9ry% nie %9wiono wieleI 6G7 na%ierzya na $/-ie agenta
$GB, kt9ry nadawa do 8oskwy kodowane depesze drog1 radiow1I Byo to jawne
pogwa*enie for%alnego k/-a+sko#sowie*kiego poroz/%ienia wywiadow*zego,
kt9re zakazywao szpiegostwa na terytori/% soj/sznikaI ,akopotana Centrala
zostaa z%/szona do przeprosin
HF
I
P/-li*znie jednak 2idel Castro nadal wiernie i elokwentnie popiera sowie*k1
polityk4 zagrani*zn1, nawet w przypadk/ inwazji Afganistan/, staj1* si4 jed#
no*ze?nie *oraz -ardziej do%in/j1*1 posta*i1 w?r9d polityk9w :rze*iego ;wiataI W
!H! rok/ 5awana -ya gospodarze% konferen*ji na sz*zy*ie kraj9w niezaan#
gaowany*hI Przyje*hao na ni1 !A prezydent9w i pre%ier9w, ale telewizyjne
j/pitery skierowane -yy przez *ay *zas na 2idelaI W 5awanie Castro wy-rany
zosta na trzyletni1 kaden*j4 przewodni*z1*y% R/*h/ $raj9w .iezaangaowany*hI W
paQdziernik/ !H! rok/, wioz1* pot4ny transport r/%/ i ho%ar9w, wyje*ha do
.owego Gork/, gdzie wyda ogro%ne przyj4*ie w dw/nastopi4trowej siedzi-ie
k/-a+skiej %isji przy O.,I &8isja k/-a+ska jest trze*i1 *o do wielko?*i, po
a%eryka+skiej i sowie*kiejI Gest te g9wn1 -az1 dziaa+ 6G7 w (tana*h ,jed#
C!A
no*zony*h)I ,araz po -ankie*ie 2idel wygosi trwaj1*e dwie godziny, po%ienne
prze%9wienie w ,gro%adzeni/ Og9lny%, 1daj1* od K-ogaty*h i%perialist9wL,
e-y w naj-liszy% dziesi4*iole*i/ oddali BEE %ilion9w dolar9w na rozw9j pa+stw
:rze*iego ;wiata
HJ
I
Bieg wypadk9w polity*zny*h w A%ery*e ;rodkowej zdawa si4 sprzyjaO
plano% 5awanyI W %ar*/ !H! rok/, na %aej karai-skiej wyspie Grenadzie,
przej1 wadz4 prok/-a+ski rz1d, kierowany przez prawnika 8a/ri*eSa Bishopa,
kt9ry /waa si4 za %arksist4#leninist4I :ajne dok/%enty jego partii, kt9re znale#
ziono pod*zas a%eryka+skiego desant/ na Grenad4 w !MB rok/, /jawniy, e
%arksiz% Bishopa %ia do?O spe*yfi*zny *harakterI On sa% %9wiR
Rozwa*ie to, towarzyszeXIII\, jak to l/dzie s1 aresztowani w naszy% kraj/I .ie idzie
si4 nigdzie i nie gos/je, ani s1dziI $to? zostaje aresztowany, kiedy ja podpisz4 nakaz
po skons/ltowani/ si4 z partyjny% $o%itete% Bezpie*ze+stwa .arodowego al-o z wy#
szy%i wadza%i partiiI A kiedy j/ podpisz4 nakaz, to podo-a to si4, *zy nie # kto? jest w
p/dleI
Po wst4pny% wahani/, przekonana przez $/-4, 8oskwa otworzya Grenadzie
Kk/rekL z po%o*1 wojskow1I Genera 5/dson A/stin pisa na po*z1tk/ !MA rok/ do
G/rija Andropowa, dzi4k/j1* %/ Kponownie za wspania1 po%o*, jak1 nasze siy
z-rojne otrzy%/j1 od Waszej partii i rz1d/L oraz prosz1* o zorganizowanie
szkolenia dla *ztere*h ofi*er9w wywiad/ Grenady
HH
I
6/o wi4ksze zna*zenie, ni przej4*ie wadzy przez Bishopa na %aej Grena#
dzie, %iao o-alenie w lip*/ !H! rok/ -r/talnej i skor/%powanej dyktat/ry
(o%ozy w .ikarag/i przez 2ront Wyzwolenia i%ienia (andinoI 8i%o na*isk9w
$/-y i gor1*zkowy*h za-ieg9w 0eonowa, $re%l nie spieszy si4 z /dzielenie%
po%o*y sandinisto%I W 8oskwie do-rze przyj4to popar*ie nowy*h wadz dla
sowie*kiej interwen*ji w AfganistanieI >askawy% okie% patrzono te na nowy
hy%n .ikarag/i, kt9rego tekst nazywa jankes9w Kwroga%i l/dzko?*iL, ale $re%l
przez dwa lata ywi nadziej4, e %oe jednak %aa, ale ortodoksyjna Partia
$o%/nisty*zna .ikarag/i zast1pi li*zny*h, le*z nieortodoksyjny*h sandinist9w i
-4dzie de*ydowaO o losie kraj/I 6opiero pod konie* !M rok/ 2idel Castro i
raporty $GB przekonay polit-i/ro, e sandini?*i s1 prawdziwy%i, godny%i
za/fania rewol/*jonista%i, kt9rzy pod1aO -4d1 ?lade% $/-y i stan1 si4 lojalny%
soj/sznikie% 8oskwyI , k/-a+sk1 i sowie*k1 po%o*1 (andini?*i zwi4kszyli w
*i1g/ sze?*i/ lat szeregi nikarag/a+ski*h si z-rojny*h z F do ! tysi4*y
onierzy i ofi*er9w, *zyni1* z ni*h najpot4niejsz1 ar%i4 w historii A%eryki
;rodkowejI &Po%i%o a%eryka+skiego popar*ia nieporadni partyzan*i Contras
wal*z1*y z sandinista%i, nigdy, nawet w naj-ardziej opty%isty*zny*h sza*/nka*h,
nie li*zyli wi4*ej ni AE tysi4*y l/dzi)I
Centrala nie zwlekaa z zawar*ie% poroz/%ienia wywiadow*zego i wkr9t*e do
8anag/i odle*ia ofi*er 1*znikowy PP wydzia/, e-y nawi1zaO wsp9pra*4 z
Knaszy%i nikarag/a+ski%i przyja*i9%iL, *o w argonie $GB ozna*zao wsp9#
pra*/j1*1 s/-4 wywiadow*z1
H
LI ,godnie z infor%a*ja%i, kt9re przekaza dezerter
C!B
z wywiad/ .ikarag/i, 8ig/el Bolanos 5/nter, dyrektore% s/-y -y ofi*er
k/-a+skiej 6G7, pos/g/j1*y si4 nazwiskie% Renan 8onteroI Centrala wysaa do
.ikarag/i HE dorad*9w oraz po%oga zorganizowaO szko4 -ezpie*ze+stwa pa+#
stwowego
H!
I W za%ian .ikarag/a /dost4pnia ,wi1zkowi (owie*kie%/ siedzi-y dla
*ztere*h o?rodk9w radiowywiad/
(&)
I
Bezprod/ktywna f/ria ad%inistra*ji Reagana -ya na r4k4 sandinisto% i %os#
kiewskiej CentraliI A%eryka+ska po%o* /dzielana partyzanto% Contras, a p9Qniej
/jawnienie w !MC rok/ zaanagaowania C7A w opera*j4 za%inowania nikarag/a+#
ski*h port9w i znisz*zenie z-iornik9w z rop1 naftow1 w Corinto zep*hn4y na
dr/gi plan przypadki nar/szania praw *zowieka przez sandinist9w oraz i*h fatalne
zarz1dzanie gospodark1I Roz-/dziy te fal4 anty %ery ka+ ski*h nastroj9w na po/dni/
kontynent/ i na *ay% ?wie*ieI ,a*z4to /dzielaO %i4dzynarodowego popar*ia
sandinisto% w i*h wal*e z a%eryka+ski% i%perializ%e%I Po%i%o d/ej w*i1
pop/larno?*i, Reagan nie zdoa przekonaO $ongres/ i a%eryka+skiej opinii p/-#
li*znej o potrze-ie wyoenia p/-li*zny*h pieni4dzy na po%o* dla Contras
M
I
Ofi*jalna po%o* dla partyzant9w wygasa w !MC rok/I Pr9-y kontyn/owania jej w
nieofi*jalny spos9- /wikay Biay 6o%, k/ rado?*i Centrali, w d/gotrwa1
*zarn1 ko%edi4 skandal/ 7ran#ContrasI
:y%*zase% w 8oskwie .ikoaj 0eon9w *hodzi po Centrali w *hwale swy*h
latynoa%eryka+ski*h s/k*es9wI ,a trafne wyty*zenie region/, kt9ry -y naj-ardziej
o-ie*/j1*y% o-szare% dziaa+ opera*yjny*h $GB oraz za/waenie 2idela Castro
OwierO wiek/ w*ze?niej, awansowano go w !MB rok/ na zast4p*4 szefa 7 ,arz1d/
G9wnego, odpowiedzialnego za *ao?O dziaa+ $GB w o-/ A%eryka*h # P9no*nej i
Po/dniowej
MA
I
$/-a+sko#sowie*ka wsp9pra*a wywiadow*za o-ej%owaa r9wnie radiowy#
wiadI W lata*h siede%dziesi1ty*h zna*znie roz-/dowano wsp9lny o?rodek $GB#
GR' w 0o/rdes na $/-ie, odlegy zaledwie o FE kilo%etr9w od -rzeg9w (tan9w
,jedno*zony*hI Prezydent Ronald Reagan opisa w !MB rok/ instala*je w 0o/rdes
jako Knajwi4kszy tego rodzaj/ o?rodek na ?wie*ieL, gdzie *i1gn1 si4 Khektary za
hektara%i p9l antenowy*h i wywiadow*zy*h od-iornik9wLI Wed/g sporz1dzonego
dwa lata p9Qniej wsp9lnego raport/ departa%ent9w stan/ i o-rony, w 0o/rdes
zatr/dniony*h -yo AEE te*hnik9w sowie*ki*hR
, tego wanego o?rodka nas/*howego (owie*i %onitor/j1 a%eryka+skie satelity ko%er#
*yjne, a%eryka+sk1 1*zno?O wojskow1 i floty handlowej oraz progra% kos%i*zny
.A(A na przyl1dk/ Cap CanaTeralI O?rodek w 0o/rdes pozwala r9wnie (owieto%
pods/*hiwaO roz%owy telefoni*zne, prowadzone na terenie (tan9w ,jedno*zony*h
MB
I
[ [ [
W poowie lat siede%dziesi1ty*h w "/ropie ,a*hodniej pojawiy si4 dwa nowe
ogniska kopot9w $GBI Pierwszy% -ya Wsp9lnota "/ropejskaI 6o rok/ !HJ
rezyden*i w "/ropie ,a*hodniej -yli infor%owani, e Wsp9lnota nie jest przed#
%iote% zainteresowania Centrali i %aj1 z-ieraO infor%a*je tylko o wany*h poli#
C!C
ty*znie instyt/*ja*hI (yt/a*ja z%ienia si4 po rapor*ie pre%iera Belgii, 0eo :in#
de%ansa, kt9ry w gr/dni/ !HF rok/ wezwa rad4 %inistr9w Wsp9lnoty "/ropejskiej
do zlikwidowania Ks*hizofreni*znejL sprze*zno?*i %i4dzy integra*j1 gospodar*z1
"WG a jej polity*zny% podziae%I :inde%ans arg/%entowa, e Wsp9lnota
"/ropejska potrze-/je wsp9lnej polityki zagrani*znej i o-ronnejI Gego
wyst1pienie przyj4to w Centrali z ty% wi4ksz1 /wag1, e pojawiy si4 oznaki
*hi+skiego zainteresowania sprawa%i Wsp9lnoty "/ropejskiejI We wrze?ni/ !HF
rok/ przy Wsp9lno*ie akredytowany zosta a%-asador Chin, kt9ry naty*h%iast
rozpo*z1 nego*ja*je handlowe
sC
I
0ate% !HJ rok/ $ri/*zkow doszed do wniosk/, e raport :inde%ansa oraz
*hi+ska o-e*no?O w Br/kseli s1 ?wiade*twe% nie-ezpie*znego antysowie*kiego
spisk/I W lip*/ rozesano ok9lnik z jego podpise% &-ya to oznaka d/ej wano?*i),
nakaz/j1*y rezydento% pilne K/r/*ho%ienie wszystki*h %oliwo?*i opera*yjny*hL w
*el/ ze-rania %aksy%alnej ilo?*i infor%a*ji o polity*e Wsp9lnoty "/ropejskiejI
7stnieje -owie% powane nie-ezpie*ze+stwo, gosi ok9lnik, e Wsp9lnota "/ro#
pejska przekszta*i si4 w %ilitarno#polity*zny -lok, kierowany przez Kagresywne
siy rewanyz%/LI Co wi4*ej, Wsp9lnota i Chiny j/ zwieraj1 szeregi w anty#
sowie*ki% soj/sz/I
8iesi1* p9Qniej Centrala rozesaa -ardziej sz*zeg9ow1 o*en4 narastaj1*ego
zagroenia ze strony Wsp9lnoty, w kt9rej zna*znie prze*eniaa spodziewane te%po
polity*znej i %ilitarnej integra*ji pa+stw "WGI Raport :inde%ansa -y w dalszy%
*i1g/ postrzegany przez 7 3arz4d G9wny jako %aj1*y nie-ezpie*zne zna*zenie i
*ytowano z niego konkl/zj4, e K-ez wsp9lnej polityki o-ronnej Wsp9lnota
"/ropejska -4dzie instyt/*j1 *hwiejn1LI $olejny ok9lnik z sierpnia !HJ rok/
zwra*a /wag4, e g9wny% *ele% Wsp9lnoty jest o-e*nie Ksa-otowanie polityki
zagrani*znej pa+stw so*jalisty*zny*hL oraz e Kkierowni*ze koa "WGL sz/kaj1
sposo-9w prowadzenia dziaalno?*i wywrotowej wewn1trz o-oz/ pa+stw de%o#
kra*ji l/dowejI
A%eryka+skie popar*ie dla integra*ji e/ropejskiej -yo dla Centrali kolejny%
dowode%, e *ay pro*es wy%ierzony jest w ,wi1zek (owie*kiI Przez nast4pny*h
kilka lat Centrala reg/larnie wra*aa do w1tk/ e/ropejskiego spisk/I Ok9lnik z
wiosny !HH rok/ interpretowa jako zagroenie dla ,(RR zaplanowane na !HM rok
-ezpo?rednie wy-ory do Parla%ent/ "/ropejskiego, widz1* w ni*h przejaw
przyspieszania pro*es/ integra*ji polity*znejI Wsp9lnota "/ropejska, podkre?la
ok9lnik, za%ienia si4 w Kskoordynowany o?rodek kolektywny*h dziaa+ ekono%i*z#
ny*h, polity*zny*h i ideologi*zny*h, kt9ry*h *ele% jest /sz*z/plenie %i4dzynaro#
dowego presti/ ,wi1zk/ (owie*kiego oraz pozostay*h kraj9w o-oz/ so*jaliz%/LI
Ch*1* odkryO prawdziwy *harakter antysowie*ki*h plan9w Wsp9lnoty "/ropej#
skiej, 8oskwa potrze-owaa pilnie dost4p/ do tajny*h dok/%ent9w "WGI Byo to
%oliwe wy1*znie poprzez roz-/dowanie Ksolidnej -azy agent/ralnejL w g9wny*h
instyt/*ja*h Wsp9lnotyI Rezyden*i w kraja*h *zonkowski*h "WG otrzy%ali wi4*
pole*enie oddelegowania wyszego ofi*era $GB, na og9 w randze zast4p*y
rezydenta, odpowiedzialnego za wywiad polity*zny, do koordynowania opera*ji
wywiadow*zy*h prze*iwko Wsp9lno*ieI Gako %iejs*e ewent/alny*h wer-/nk9w
C!F
Centrala reko%endowaa $olegi/% "/ropejskie w Br/gii, 'niwersytet "/ropejski we
2loren*ji oraz 7nstyt/t "/ropejski w A%sterda%ieI ,wer-owani st/den*i ty*h
/*zelni %ieli, zdanie% 7 3arz4du G9wnego, najwi4ksze szans4 zostania *enny%i
agenta%i penetra*yjny%i w Br/kseliI Ofi*erowie#koordynatorzy otrzy%ali te
-ardziej pra*o*honne zadanieI $ada rezydent/ra %iaa w reg/larny*h odst4pa*h
*zas/ przesyaO Centrali akt/alne ksi1ki telefon9w wewn4trzny*h wsp9lnoryn#
kowy*h instyt/*ji, listy dyplo%at9w i dziennikarzy akredytowany*h przy Wsp9l#
no*ie "/ropejskiej oraz wszelkie sz*zeg9y o wszystki*h /rz4dnika*h "WG, /da#
j1*y*h si4 do ,wi1zk/ (owie*kiegoI Centrala podkre?laa r9wnie potrze-4 stoso#
wania K?rodk9w aktywny*hL w *el/ zapo-ieenia integra*ji e/ropejskiej, w ty% dla
powstrzy%ania -ezpo?redni*h wy-or9w do Parla%ent/ "/ropejskiegoI Rezydento%
pole*ono inspirowaO w %edia*h artyk/y podkre?laj1*e spory %i4dzy po#
sz*zeg9lny%i pa+stwa%i *zonkowski%i Wsp9lnoty, jak r9wnie %i4dzy "WG a
(tana%i ,jedno*zony%i i Gaponi1I 7nny ok9lnik wra*a do zagroenia, jakie
stwarza dla ,wi1zk/ (owie*kiego for%owanie si4 wrogiego -lok/ Chin i Wsp9lnoty
"/ropejskiejI
.iepokoj9w Centrali nie /?%ierzyy nawet wy-/*haj1*e *o pewien *zas spory
wewn1trz Wsp9lnoty oraz ods/ni4*ie wizji wsp9lnej polityki o-ronnej :inde%ansaI
$westia zagroenia integra*j1 e/ropejsk1 wra*aa w ok9lnika*h a do poegnania si4
Gordijewskiego z $GB i prawdopodo-nie d/o d/ejI Pis%o zast4p*y szefa 7
,arz1d/ G9wnego do spraw "/ropy ,a*hodniej, Wiktora Gr/szki, z wiosny
!MC rok/, powtarzao kon*ep*j4 antysowie*kiego spisk/ z !HJ rok/, dodaj1* do
niej akt/alne ak*entyI Rosn1*a wsp9pra*a %i4dzy China%i a Wsp9lnot1 "/ropejsk1,
pisa Gr/szko, spowodowaa Kalar%L w CentraliI "WG tworzy dalekosi4ne plany
podwaenia %i4dzynarodowego presti/ i jedno?*i polity*znej -lok/ ws*hodniegoI
Plany Kreak*yjny*h gr/pL, d11*y*h do e/ropejskiej integra*ji %ilitarnej, stanowi1
Kspe*jalne zagroenieL dla rodziny kraj9w so*jalisty*zny*hI We wszystki*h
aspekta*h, konkl/dowa Gr/szko Kintegra*ja "/ropy ,a*hodniej jest sprze*zna z
interesa%i ,wi1zk/ (owie*kiegoLI 6latego te 7nstan*ja, *o ozna*zao w argonie
$GB -i/ro polity*zne $C $P,R, przyj4a Wsp9lnot4 "/ropejsk1 za jeden z Kg9w#
ny*h o-iekt9w penetra*ji wywiadow*zejL
MF
I
Pis%o Gr/szki -yo ironi*zny% hode% zoony% pro*esowi integra*ji e/ropej#
skiej, to*z1*e%/ si4 z wolna od podpisania :raktat/ Rzy%skiego w !FH rok/I
nwierO wiek/ p9Qniej Wsp9lnota "/ropejska do*zekaa si4 prakty*znie tego sa%ego
stat/s/, *o Kg9wny prze*iwnikL # (tany ,jedno*zone, .A:O i ChinyI Po%i%o
ol-rzy%iej ilo?*i ze-rany*h w 8oskwie infor%a*ji, gdy Wsp9lnota "/ropejska
%a %niej sekret9w ni kade pa+stwo z oso-na, Centrala w*i1 nie -ya zadowolona z
jako?*i nadsyany*h %ateria9w wywiadow*zy*hI .apo%inano 0ondyn i zapewni4
r9wnie inne rezydent/ry e/ropejskie, e jako?O dziaa+ opera*yjny*h prze*iwko
"WG jest KniskaLI Wszystkie rezydent/ry otrzy%ay pole*enie, a-y Kzgodnie z
instr/k*ja%i towarzysza $ri/*zkowaL zintensyfikowaO penetra*j4 agent/raln1 oraz
inne for%y z-ierania %ateria9w wywiadow*zy*h o Wsp9lno*ieI ]r9de%
narzeka+ Centrali -ya jednak nie tyle %aa ilo?O otrzy%ywany*h infor%a*ji, ile
-rak wiado%o?*i potwierdzaj1*y*h wykon*ypowany*h w 8oskwie teorii spis#
C!J
kowy*hI $iedy do Centrali nie do*ieray sz*zeg9y -r/kselski*h plan9w pod-/rzenia
spoe*ze+stw "/ropy Ws*hodniej, to niko%/ w 8oskwie nie przy*hodzio do gowy, e
takie plany %og1 po prost/ nie istnieOI Winne -yy rezydent/ry, kt9re nie potrafiy i*h
/zyskaOI $ri/*zkow w*i1 te do%aga si4 Kwi4kszej ini*jatywyL w K?rodka*h
aktywny*hL, kt9re -yy-y w stanie powstrzy%aO integra*j4 e/ropejsk1
MJ
I

$olejny% po Wsp9lno*ie "/ropejskiej z%artwienie% Centrali w poowie lat
siede%dziesi1ty*h -ya flanka arkty*zna, a konkretnie ar*hipelag (Tal-ard, kt9ry
o-ej%/je (pitz-ergen oraz rejon 8orza BarentsaI Wprawdzie ar*hipelag (Tal-ard
znajd/je si4 pod s/werenny%i rz1da%i .orwegii, to jednak B! sygnatari/szy
traktat/ w sprawie ar*hipelag/, z !AE rok/ za*how/je prawo do eksploata*ji
znajd/j1*y*h si4 na ni% s/row*9w %ineralny*hI Wynike z energety*znego kryzys/ lat
!HB#!HC zainteresowanie ,a*hod/ zoa%i ropy i gaz/ zie%nego w rejonie
(pitz-ergen/ jawio si4 Centrali jako powane zagroenie strategi*zneI Wid%o
pywaj1*y*h platfor% wiertni*zy*h wok9 ar*hipelag/ (Tal-ard i na 8orz/ Barentsa, z
kt9ry*h kada %oga %ieO zainstalowane *z/jniki do wykrywania okr4t9w
podwodny*h i %onitorowania jednostek nawodny*h sowie*kiej 2loty P9no*nej
-yo dla Centrali nie do zniesieniaI ,i%1 !HF#!HJ /tworzono %i4dzyresortow1
ko%isj4 do spraw Arktyki, z pierwszy% wi*epre%iere% .IAI :i*honowe% na
*zele i $ri/*zkowe% w skadzie, kt9ra %iaa prowadziO z .orwegi1 roz%owy na
te%at rozgrani*zenia w9d w rejonie 8orza BarentsaI Pro-le% /znano za tak
wany, e nadz9r nad z-ieranie% %ateria9w wywiadow*zy*h o .orwegii i Arkty*e
przej1 oso-i?*ie G/rij Andropow
sH
I
W trak*ie for%owania ko%isji %i4dzyresortowej $GB dysponowao w .orwegii
par1 agent9wI Agentka z-liaa si4 do e%eryt/ry, po d/giej i owo*nej karierze, a
kariera agenta wa?nie osi1gaa sz*zytI Agentk1 -ya G/nTor Galt/ng 5aaTik,
starsza wiekie% sekretarka w norweski% %inisterstwie spraw zagrani*zny*h, kt9ra w
lata*h wojny zako*haa si4 w rosyjski% je+*/ wojenny% Wadi%irze $ozowieI
0e*zya go w szpital/ pod nie%ie*k1 ok/pa*j1, a kiedy wyzdrowia, po%oga %/
/*ie* do (zwe*jiI W !CH rok/ pani 5aaTik zostaa wysana do pra*y w %oskiew#
skiej a%-asadzie i wznowia ro%ans z $ozowe%I By on j/ wprawdzie onaty, ale
8GB podstawio go jako przyn4t4I ,aszantaowano j1 r/tynowo w !FE rok/ i
zgodzia si4 wsp9pra*owaO, przyj%/j1* kryptoni% 3ikaI W !FJ rok/ wr9*ia do
.orwegii z nowy% kryptoni%e% Greta i nadal dostawaa listy od $ozowa oraz
pieni1dze od ofi*era prowadz1*egoI Przez AH lat pra*y jako agentka sowie*kiego
wywiad/ %iaa ponad AFE spotka+ z o?%io%a ofi*era%i prowadz1*y%i, kt9ry%
przekazaa tysi1*e tajny*h dok/%ent9w
ss
I Gordijewski dowiedzia si4 ojej istnieni/ w
poowie lat siede%dziesi1ty*h, pod*zas po-yt/ w rezydent/rze w $openhadze, i
ostrzeg (7(
^y
I
.orweska s/-a -ezpie*ze+stwa aresztowaa pani1 5aaTik wie*zore% AH
sty*znia !HH rok/, kiedy w *ie%nej, -o*znej /li*z*e na przed%ie?*ia*h Oslo

[ [ [
C!H
BA @ $GB
ofi*er prowadz1*y, Aleksander $iryowi*z Prin*ypaow, od-iera od niej kolejn1
por*je dok/%ent9wI Prin*ypaow /siowa si4 wyrwaO, a kiedy op9r /dare%niono
zasoni si4 i%%/nitete% dyplo%aty*zny% i zosta zwolnionyI ,naleziono / niego
w kieszeni kopert4 z dwo%a tysi1*a%i koron, w st/koronowy*h -anknota*h, kt9re
za%ierza prawdopodo-nie oddaO pani 5aaTikI Przez kilka godzin wst4pnego
przes/*hania 5aaTik przyznawaa si4 tylko do %io?*i do $ozowa i t/%a*zya, e
spotykaa si4 z sowie*ki%i dyplo%ata%i poniewa oddawali jej listy od
/ko*hanegoI W pewny% %o%en*ie przerwaa i po d/szej *hwili %il*zenia
podniosa gow4, o?wiad*zaj1*R K:eraz powie% wa% prawd4I Od prawie trzy#
dziest/ lat jeste% rosyjski% szpiegie%LI G/nTor 5aaTik z%ara w wi4zieni/ na
atak ser*a p9 rok/ po aresztowani/, zani% jesz*ze zd1y rozpo*z1O si4 jej
pro*es
y
LI
W !HM rok/ Phil-y otrzy%a w Centrali od 777 wydzia/ o*enz/rowan1 wersj4
sprawy 5aaTik, z kt9rej /s/ni4to nie tylko nazwisko agentki, ale nawet jej naro#
dowo?OI Poproszono starego wyjada*za o ko%entarz i Phil-y doszed do wniosk/, e
jedyny% wyt/%a*zenie% aresztowania agentki jest o-e*no?O za*hodniej wty*zki w
$GBI Po prze*zytani/ raport/ $i%a Phil-ySego, na*zelnik 777 wydzia/, Wiktor
2iodorowi*z Gr/szko, o?wiad*zy na naradzie personel/R KGeeli Phil-y %a ra*j4, to
gdzie? w naszy% wydziale jest szpiegVL (z*z4?liwie, Gr/szko nie wsz*zyna
do*hodzeniaI Gedny% z o-e*ny*h na naradzie -y Oleg Gordijewski, kt9rego po
raz pierwszy od *zas9w dzie*i+stwa ogarn1 stra*h, e si4 zar/%ieniI :rze-a -yo
pot4nej siy woli, e-y r/%ienie* nie przeszed z kark/ na twarzI :ylko wos
dzieli $i%a Phil-ySego od raptownego przerwania kariery Gordijewskiego
!
SI
Przes/*h/j1*y pani1 5aaTik ofi*erowie norweskiego kontrwywiad/ doszli do
wniosk/, e w ostatni*h %iesi1*a*h przed jej aresztowanie% $GB nie wykorzys#
tywao w peni jej %oliwo?*iI 8ogo to ozna*zaO, e wywiad sowie*ki %a w
%inisterstwie spraw zagrani*zny*h innego, jesz*ze *enniejszego agentaI $ontr#
wywiad dysponowa te dr/g1 wskaz9wk1I Pods/*hano, jak ona %odego ofi*era
$GB z pla*9wki w Oslo, Wadi%ira 7wanowi*za Nyyna, zapytaa go zaraz po
aresztowani/ G/nTor 5aaTik, *zy stao si4 *o? zegoI K8ogo -yO gorzejVL # od#
powiedzia arto-liwie
!A
I .a odpowiedQ, *o %ogo -yO gorzej, trze-a -yo *zekaO
kilka latI
.aj*enniejszy% agente% Centrali w .orwegii -y Arne :reholtI 'lepiony z
tej sa%ej gliny, *o Georges Pa1/es i 5/gh 5a%-leton, pad ofiar1 wasnej
pr9no?*i i spryt/ $GBI W *hwili aresztowania pani 5aaTik %ia prawie BF latI
Przystojny -londyn, zapatrzony w sie-ie, oeniony, po raz dr/gi z pop/larn1
dziennikark1 telewizji, /waany -y za ws*hodz1*1 gwiazd4 norweskiej Partii
Pra*yI $iedy na /niwersyte*ie st/diowa na/ki polity*zne, stwarza wraenie, e
kier/je si4 zagorzay% antya%erykaniz%e%I W ko+*/ lat sze?Odziesi1ty*h
po%aga organizowaO w .orwegii ka%pani4 protest/ prze*iwko rz1do% j/nty
wojskowej w Gre*ji, przekonany, e p/kowni*y przej4li wadz4 z popar*ie%
(tan9w ,jedno*zony*hI Pote% zosta asystente% synnego spe*jalisty w dziedzinie
prawa %i4dzynarodowego, Gensa "Tensena, kt9ry prowadzi spraw4 prze*iwko
gre*kiej j/n*ie w :ry-/nale "/ropejski%I
C!M
Rezydent/ra w Oslo wypatrzya :reholta i za*z4a go Kpiel4gnowaOLI :reholt
pro%ieniaI K8ieli?%y wspaniae l/n*heI 6ysk/towali?%y o polity*e .orwegii i
sprawa*h %i4dzynarodowy*hL # wspo%inaI Pierwszy% ofi*ere% prowadz1*y%
:reholta -y Gewgienij Bieajew, kt9ry KopiekowaL si4 ni% od !JM do !H rok/ i
stopniowo przekona go do -rania pieni4dzy za przekazywane infor%a*jeI Po#
*z1tkowo -yy to %ao istotne pro?-yI :/ przed wyjazde% z Oslo, Bieajew
zaprosi :reholta na poegnalny l/n*h do resta/ra*ji Coc dSOr i przedstawi
nowe%/ ofi*erowi prowadz1*e%/I By ni% Giennadij 2iodorowi*z :itow &pse/#
doni% $rokodyl), rezydent w .orwegii w lata*h !HA#!HHI :itow nie *ieszy si4
sy%pati1 koleg9w, a w podwadny*h -/dzi stra*hI 0/-ili go tylko przeoeni oraz
%aa gr/pka protegowany*hI Gordijewski zapa%i4ta K$rokodylaL jako naj-ardziej
nieprzyje%nego i poz-awionego skr/p/9w ofi*era $GB, jakiego spotkaI
:itow po*hodzi z sowie*kiej $areliiI 'rodzi si4 w !BA rok/I $iedy %ia pi4O
l/- sze?O lat, w sz*zytowej fazie Kwielkiego terror/L .$W6 zastrzelio %/ oj*aI
Wy*howa si4 w na wp9 kry%inalny% ?rodowisk/ i /li*zne *wania*two pozwolio
%/ przeyO ostatnie lata staliniz%/I 8i%o takiej przeszo?*i zosta k/ swoje%/
zasko*zeni/ przyj4ty w !FF rok/ do 0eningradzkiego 7nstyt/t/ Wojskowego
$GBI Od tego *zas/ -raki wy*howania i wykszta*enia nadra-ia de%onstra*yjny%
po?wi4*enie% w s/-ie ofi*era $GBI Odzna*za si4 wy-itny% talente% w s*hle#
-iani/ przeoony% i agento%, *o po%ogo %/ w kontakta*h z :reholte% i $ri/*z#
kowe%I :reholt /waa, e :itow jest Kfas*yn/j1*y% i eks*yt/j1*y% *zowiekie%L,
do-rze poinfor%owany%, towarzyski%, gotowy% opowiadaO kaway i anegdotki o
przyw9d*a*h ,(RRI By te do-ry% s/*ha*ze%I Wys/*hiwa, jak :reholt
przedstawia swe pogl1dy na wojn4 w Wietna%ie, Gre*j4, .A:O, (tany ,jed#
no*zone i r/*h pokojowyI ,dawa si4 -yO pod wraenie% wyn/rze+ .orwegaI
:/%a*zy %/, e %a do spenienia %isj4 pooenia %ost/ %i4dzy Ws*hode% a
,a*hode% w spos9-, kt9ry jest poza zasi4gie% r/tynowej, z-i/rokratyzowanej
dyplo%a*jiI
:reholt dziaa *z4?*iowo jako sowie*ki agent wpyw9wI Po%aga na przykad w
!HA rok/ organizowaO zako+*zon1 s/k*ese% ka%pani4 lewego skrzyda Partii
Pra*y prze*iwko *zonkostw/ .orwegii we Wsp9lno*ie "/ropejskiejI G9wn1 jego
rol1 -yo jednak dostar*zanie tajny*h infor%a*ji o polity*e .orwegii i (oj/sz/
Atlanty*kiegoI Rola ta na-raa wano?*i, gdy jego -yy %entor, Gens "Tensen,
o-j1 przewodni*two norweskiej delega*ji na rokowania $onferen*ji Prawa 8orza i
zaproponowa, e-y :reholt zosta jej podsekretarze%I Od tego *zas/ :reholt -y
najwaniejszy% Qr9de% infor%a*ji dla %i4dzyresortowej ko%isji wi*epre%iera
:i*honowa, zaj%/j1*ej si4 sprawa%i ar*hipelag/ (Tal-ard i 8orza BarentsaI W
trak*ie norwesko#sowie*ki*h rokowa+ w !HH rok/ nad rozgrani*zenie% w9d
8orza Barentsa nie tylko zdradza sowie*ki% %o*odaw*o% nego*ja*yjn1 taktyk4
Oslo, ale r9wnie dziaa jako agent wpyw9w 8oskwy wewn1trz norweskiej
delega*jiI Podpisane w lip*a !HH rok/ poroz/%ienie krytykowane -yo powsze#
*hnie w .orwegii jako faworyz/j1*e ,wi1zek (owie*ki
!B
I
:itow /s/ni4ty zosta z .orwegii w !HH rok/, po aresztowani/ G/nTor
5aaTikI Przez nast4pne dwa lata pra*owa w Centrali, gdzie -y spe*jalny%
C!!
asystente% $ri/*zkowa i s*hle-ia %/ r9wnie sprawnie jak :reholtowiI W lata*h
!H!#!MC kierowa 777 wydziae%, o-ej%/j1*y% o-szar Wielkiej Brytanii, 7rlandii,
(kandynawii i A/stralazjiI ;wiado%, e :reholt jest kl/*ze% do jego kariery, :itow
przekona $ri/*zkowa, e powinien go nadal prowadziO
!C
I $ontaktowa si4 z ni% od
*zas/ do *zas/ w 5elsinka*h l/- Wiedni/, /l/-iony*h %iejs*a*h spotka+ $GB w
"/ropieI Codzienne prowadzenie pozostawi jednak ofi*ero% rezydent/ry w OsloR
Wadi%irowi Nyynowi i Aleksandrowi >opatinowiI
W ko+*/ !HM rok/ :reholt zosta %ianowany *zonkie% norweskiej %isji przy
.aroda*h ,jedno*zony*hI .o%ina*ja ta przypada sz*z4?liwie dla $GB, gdy
.orwegia zasiadaa wa?nie w Radzie Bezpie*ze+stwaI $r9tko przed odlote% do
(tan9w ,jedno*zony*h, :itow spotka si4 z :reholte% w 5elsinka*h i przedstawi
%/ Nyyna, kt9ry %ia -yO jego ofi*ere% prowadz1*y% w .owy% Gork/I 'zgod#
niono, e -4d1 si4 spotykaO w resta/ra*ja*h i zostawiaO so-ie wiado%o?*i wewn1trz
gazet w hall/ dla delegat9w do O.,I Ge?li nie li*zyO po*z1tkowy*h narzeka+
:reholta na jako?O resta/ra*ji wy-ierany*h przez Nyyna /zgodniony syste%
kontakowania si4 dziaa znako%i*ieI
Przyje%no?*i dyplo%aty*znego y*ia w .owy% Gork/ /*zyniy :reholta nie#
ostrony%I ,a*z1 spek/lowaO na giedzie zota i sre-ra oraz k/pi konia, kt9rego
wystawia w wy?*iga*h k/sak9wI W !MA rok/ rozpo*z1 ro*zne st/dia w norweski%
$olegi/% O-rony, gdzie otrzy%a dost4p do Kkos%i*znie ?*i?le tajny*hL
%ateria9w .A:OI Pod*zas p9Qniejszego pro*es/ prok/rator por9wnywa dziaalno?O
:reholta w $olegi/% O-rony do za*howania lisa w k/rnik/
!F
I W strategii .A:O
.orwegia -ya Kkl/*ze% do P9no*yLR
P9wysep $ola, gdzie .orwegia grani*zy ze ,wi1zkie% Radzie*ki%, a%eryka+ski
sekretarz %arynarki wojennej okre?li jako Knaj*enniejszy kawaek gr/nt/ na zie%iLI Po
rosyjskiej stronie %iesz*z1 si4 ol-rzy%ie instala*je wojskowe wok9 8/r%a+skaI W
.A:O powtarza si4 tr/iz%, e K-itwa o Atlantyk rozegra si4 na 8orz/ .orweski%L oraz
e (owie*i -4d1 /siowali zaj1O .orwegi4 i operowaO swoi%i okr4ta%i podwodny%i z
norweski*h fiord9w
e
I
Cz4?*iowo dzi4ki wskaz9wko% dostar*zony% przez Gordijewskiego :reholt
zosta w .owy% Gork/ wzi4ty pod o-serwa*j4 przez 2B7I Prosia o to norweska
s/-a -ezpie*ze+stwaI .ie %iaa do?O dowod9w, e-y nie dop/?*iO do skierowania
:reholta na k/rs w $olegi/% O-rony, ale inwigilowaa go sk/te*znie p9Qniej,
kiedy spotka si4 w 5elsinka*h i Wiedni/ z :itowe%I W Wiedni/ sfotografowano
id1*y*h raze% :reholta i :itowa aparate% /kryty% w dzie*inny% w9zk/I :itow,
niski i kr4py, wy%a*h/j1*y energi*znie r4ka%i, a :reholt wyszy, sz*z/plejszy,
dzi4ki treningo% przed nowojorski% %aratone%, /?%ie*haj1*y si4 przyjaQnie
!H
I
.a po*z1tk/ !MC rok/ :itow osi1gn1 sz*zyt swoi*h a%-i*jiI ,osta generae%
$GBI Awans zawdzi4*za -ardziej :reholtowi ni so-ie
!
LI R9wno*ze?nie norweskie
%inisterstwo spraw zagrani*zny*h powoao :reholta na rze*znika prasowego
pod*zas wizyty a%eryka+skiego sekretarza stan/, George (*h/ltza, w OsloI Przed
po/dnie%, w pi1tek AE sty*znia, kr9tko po odlo*ie (*h/ltza, :reholt przy-y na
FEE
lotnisko w Oslo, e-y zd1yO na odlat/j1*y o AICF sa%olot do Wiednia, gdzie
%ia si4 spotkaO z :itowe%I .i9s w r4*e te*zk4 zawieraj1*1 JJ tajny*h dok/%ent9w
%inisterstwa spraw zagrani*zny*hI Czeka w sali odlot9w na ko%/nikat
zapraszaj1*y do sa%olot/I $iedy szed do wyj?*ia, aresztowa go Orn/lf :ofte,
zast4p*a na*zelnika norweskiej s/-y -ezpie*ze+stwaI W-rew doniesienio% prasy,
aresztowanie %iao spokojny prze-iegI Wed/g :ofteSaR
:reholt -y spokojny i %il*zaI .ie potrze-owali?%y kajdank9w, ani adnej for%y
o-ezwadnianiaI Wyprowadzili?%y go przez -o*zne drzwi, wprost do *zekaj1*ego
sa%o*hod/, i zawieQli?%y na ko%end4 poli*jiLI
Pod*zas pro*es/ w !MF rok/ :reholt t/%a*zy, e nie ro-i ni* zegoI 'siowa
tylko z-/dowaO %ost poroz/%ienia %i4dzy Ws*hode% a ,a*hode%I (1d doszed
do wniosk/, e :reholt wykaz/je Ktak przesadny pozio% wasnej warto?*i, e a
tr/dno /wierzyOLI Pra*owi*ie roz-/dzane przez :itowa wysokie %nie%anie o so-ie
stao si4, w przypadk/ :reholta, wr4*z groteskoweI .iewykl/*zone, e y w ?wie*ie
wasny*h fantazji, w%awiaj1* w sie-ie, e spenia wyj1tkow1 %isj4 z-aw*y Ws*hod/ i
,a*hod/I
W swoi% podopie*zny% :itow roz-/dza te w/lgarn1 *h*iwo?OI (1d skonfis#
kowa ponad %ilion norweski*h koron, kt9re, jak o-li*zono, :reholt zaro-i na
szpiegostwieI By to sza*/nek zanionyI O-ok honorari9w od $GB, otrzy%a on
r9wnie FE tysi4*y dolar9w za /s/gi wy?wiad*zone wywiadowi ira*kie%/I
:itow %ia sz*z4?*ieI Gordijewski doszed do wniosk/, e gdy-y :reholta
aresztowano tydzie+ w*ze?niej, to generalskie szlify przeszy-y %/ koo nosaI
$r9tko po aresztowani/, $ri/*zkow wysa :itowa do Berlina ,a*hodniego, na
stanowisko zast4p*y szefa o?rodka $GB w $arlshorstI Raze% z ni% trafili do
$arlshorst o-aj ofi*erowie prowadz1*y :reholta, Wadi%ir Nyyn i Aleksander
>opatin
7&P)
I Rok p9Qniej i*h agent skazany zosta na AE lat wi4zieniaI
W !M rok/ Centrala stra*ia te *zowieka, kt9rego /waaa za naj*enniejszego
agenta w (kandynawiiI Prezydent 2inlandii, 'rho $ekkonen, wy*ofa si4 z y*ia
polity*znego ze wzgl4d/ na pogarszaj1*y si4 stan zdrowiaL

SI $GB %iao jednak w

2inlandii okoo JE zwer-owany*h penoetatowe agent9w oraz wiel/ Ktajny*h
wsp9pra*ownik9wLI Wi4*ej ni we wszystki*h raze% wzi4ty*h pozostay*h kra#
ja*h, nadzorowany*h przez 777 wydziaI Rezydent w 5elsinka*h, Wiktor Wadi%i#
row, oraz jego rywal, a%-asador Wadi%ir (o-olew, przewidywali pewni sie-ie, e
na %iejs*e $ekkonena przyjdzie Ahti $arjalainen, jego kolega z Partii Centr/%, *zyli
dawnej Partii AgrarnejI W jego przypadk/ rezydent/ra nie popenia j/ -4d/,
tak jak z $ekkonene%, i nie przedstawiaa go Centrali jako zwer-owanego agentaI
$arjalainena klasyfikowano jako Kkontakt po/fnyL, ale %niej ofi*jalnie o
spodziewany% przezyden*ie %9wiono awanse%R Knasz *zowiek $arjalainenL l/-
K*zowiek, kt9rego %a%y w kieszeniLI
.ajlepszy fi+ski ekspert w 7 ,arz1dzie G9wny%, Al-ert Pietrowi*z Ak/ow,
kt9rego Gordijewski /waa za naj-ardziej inteligentnego analityka w ,arz1dzie,
przepowiada, e opinia pijaka, jak1 %ia $arjalainen, -4dzie go kosztowaO
FE
no%ina*je wasnej partiiI Wadi%irow zlek*eway jego ostrzeeniaI (potka si4 z
przewodni*z1*y% Partii Centr/%, %inistre% spraw zagrani*zny*h, PaaTo 3ay#
rynene%, i zapewni go po/fnie o sowie*ki% popar*i/ dla $arjalainena oraz
sprze*iwie wo-e* rywaliz/j1*ego z ni% so*jalde%okraty*znego pre%iera, 8a/no
$oiTisto
&)A
I (a% $arjalainen rela*jonowaR
Wadi%irow powiedzia Uayrynenowi, e /yje swoi*h wpyw9w w partii ko%/nisty*znej
oraz inny*h /gr/powania*h, e-y %oja kandydat/ra otrzy%aa popar*ieI ,apyta
otwar*ie Uayrynena, *o jesz*ze ,wi1zek Radzie*ki %oe zro-iO, e-y zagwarantowaO
%9j wy-9rfIII\I Wadi%irow przedstawi po%ys takiego zaaranowania wsp9pra*y
gospodar*zej, e-y powstaa syt/a*ja faworyz/j1*a %oj1 kandydat/r4
&n
I
.iestety, tak jak przewidzia Ak/ow, %i%o Kaktywny*h dziaa+L Wadi%irowa,
$arjalainen nie /zyska no%ina*ji wasnej partiiI Wy-ory prezyden*kie !MA rok/
wygra gadko so*jalde%okrata, 8a/no $oiTisto, prze*iwko kt9re%/ gra Wadi#
%irow
lEC
I
(zwedzki% politykie%, z kt9ry% Centrala wi1zaa w lata*h siede%dziesi1ty*h
najwi4ksze nadzieje, -y so*jalde%okrata Olof Pal%4I ,ani% Pal%4 zosta pre%iere%
w !J! rok/, w 8oskwie nie zwra*ano na niego /wagiI P9Qniejsza, nie prze-ieraj1*a
w sowa*h krytyka wojny wietna%skiej, apele do ,a*hod/, e-y wydawa %niej na
z-rojenia, oraz popar*ie /dzielane post4powy% a%-i*jo% :rze*iego ;wiata,
wz-/dziy zainteresowanie CentraliI O-%y?lono plan zwer-owania Olofa Pal%4 jako
agenta, podsyaj1* %9wi1*ego po szwedzk/ agenta $GB, >otysza .I3I .eylanda,
kt9ry w !HA rok/ o-j1 -i/ro agen*ji K.owostiL w (ztokhol%ieI .eyland po*hodzi
z ty*h sa%y*h stron >otwy, *o %atka Pal%4, a wi4* szy-ko nawi1za z ni% $rzy!a?@,
graj1* na wsp9lny*h korzenia*h, a nawet aran/j1* dla szwedzkiego pre%iera kr9tk1,
wspo%nieniow1 podr9 na >otw4I 'dao %/ si4 r9wnie zaatwiO so-ie reg/larne
spotkania z *zoowy% dorad*1 Pal%4 w Partii (o*jalde%okraty*znejI Centrala -ardzo
si4 staraa dostar*zaO .eylan#dowi for%/y polity*zne, kt9re Pal%4 %9g-y /znaO za
*iekaweI ,wasz*za kiedy w !HJ rok/ stra*i wadz4 i przeszed do opozy*jiI
Wydawao si4, e w kwestia*h pokoj/ i roz-rojenia Pal%4 preferowa stanowisko
sowie*kie, a nie a%eryka+skieI .a przykad powoana w !ME rok/ $o%isja Pal%4,
rozpatr/j1*a pro-le%y roz-rojenia, -ya w 8oskwie -ardzo *eniona za jej kryty*yz%
wo-e* (tan9w ,jedno*zony*hI
W wysyany*h do Centrali raporta*h, .eyland /siowa przypisaO so-ie wi4k#
szo?O prosowie*ki*h sy%patii polity*zny*h Olofa Pal%4I $ri/*zkow, ze swej strony,
%eldowa Andropowowi i *zonko% polit-i/ra, e *ho*ia Pal%4 nie jest agente%, to
jednak $GB %a nad ni% kontrol4I 7 ty% raze% jednak 7 3arz4d G9wny %o*no
przesadziI Wprawdzie reg/larne spotkania z .eylande% ?wiad*z1 o zadziwiaj1*ej
naiwno?*i polity*znej szwedzkiego polityka, j/ sa% fakt, e roz%awia z
korepondente% agen*ji K.owostiL, powinien %/ /z%ysowiO, z ki% %a do *zynienia
i wz-/dziO podejrzenie o powi1zania z $GB, to jednak nie %a adnego dowod/, e-y
.eyland w jakikolwiek spos9- wpyn1 na de*yzje polity*zne
FEA
Olofa Pal%4I Wszelki wpyw, je?li -y, sko+*zy si4 z *hwil1 wyjazd/ .eylanda ze
(ztokhol%/ w !ME rok/I Gego nast4p*a nie zdo-y za/fania Olofa Pal%4 i $GB
stra*io z ni% kontaktI 6wa lata p9Qniej Centrala witaa z zadowolenie% jego powr9t na
stanowisko pre%ieraI , /znanie% traktowano poz-awione zastrzee+ popar*ie, jakiego
/dziela sowie*kiej polity*e roz-rojenia, ale w o*ena*h sporz1dzony*h w Centrali po
jego za-9jstwie w !MJ rok/ /znano Olofa Pal%4 za z gr/nt/ za*hodniego przyw9d*4
polity*znego, kier/j1*ego si4 za*hodni% syste%e% warto?*i
5lF
I
:o, *o jesz*ze zostao z odpr4enia %i4dzy Ws*hode% a ,a*hode% lat siede%#
dziesi1ty*h, rozwiao si4 w ostatni% tygodni/ dziesi4*iole*ia, kiedy sowie*kie
*zogi przekro*zyy grani*4 Afganistan/I
W !HM rok/ ko%/nisty*zny za%a*h stan/ o-ali rep/-lika+ski rz1d 8oha%#
%eda 6ao/daI ,a%ordowano go, a przy okazji r9wnie *a1 jego rodzin4I .ast4p*1
6ao/da %9g zostaO al-o Ba-rak $ar%al, kt9ry w $o%/nisty*znej Partii Afgani#
stan/ kierowa frak*j1 Par*ha%, al-o jego rywal .oor 8oha%%ed :araki, lider
frak*ji $hal1I Centrala popara $ar%ala, kt9ry -y d/goletni% agente% $GBI
Gednake :araki zdoa zapewniO so-ie wi4kszo?O w kraj/ oraz popar*ie Breniewa, na
kt9ry% zro-i do-re wraenie pod*zas jakiego? kr9tkiego spotkaniaI Walk4 o
wadz4 wygra wi4* :araki, a $ar%al /*iek do Cze*hosowa*ji
&)fi
I
We wrze?ni/ !H! rok/ :araki zosta za%ordowany przez wasnego wi*e#
pre%iera 5afiz/llaha A%inaI 8oskwa przy%kn4a o*zy na %orderstwo, pograt/#
lowaa A%inowi Kwy-or/L na stanowisko szefa rz1d/ i wyrazia Kprzekonanie, e
r9wnie w przyszo?*i -raterskie stos/nki %i4dzy ,wi1zkie% (owie*ki% a re#
wol/*yjny% Afganistane% -4d1 rozwijaO si4 w opar*i/ o traktat przyjaQni i do-#
ros1siedzkiej wsp9pra*yL L
)H
I Centrala wietrzya jednak katastrof4I Raporty pyn1*e z
rezydent/ry w $a-/l/ %9wiy o ostrej opozy*ji wo-e* A%ina ze strony przyw9d*9w
isla%/, groQ-ie -/nt/ w ar%ii oraz -liskiej zapa?*i gospodar*zej L
)(
I
0ikwida*j4 A%ina przedysk/towano i zadekretowano na posiedzeni/ polit-i/ra,
podo-nie jak wszystkie opera*je $GB, wy%ierzone -ezpo?rednio prze*iwko zagrani#
*zny% przyw9d*o% polity*zny%I Po dezer*ji Olega 0ialina w !H rok/, zreorganizo#
wano sko%pro%itowany 3 wydzia i o-e*nie K%okra ro-otaL oraz inne Kdziaania
spe*jalneL leay w gestii niedawno /tworzonego 3777 wydzia/ w ,arz1dzie (,
zaj%/j1*y% si4 nielegaa%iI 3777 wydzia wy-ra na za%a*how*a podp/kownika
8i*haia :ale-owa, Azera, kt9ry sp4dzi wiele lat w $a-/l/ i %9g /*hodziO za
AfganaI P9Qn1 jesieni1 !H! rok/ :ale-ow przy-y do $a-/l/ wyposaony w tr/*izn4,
dostar*zon1 przez 3777 wydziaI 'daj1* afga+skiego k/*harza dosta pra*4 w k/*hni
prezyden*kiego paa*/I Okazja si4 jednak nie trafia, gdy jak opowiada Wadi%ir
$/zi*zkin, kt9ry /*iek z 3arz4du S na ,a*h9d kilka lat p9Qniej, KA%in -y ostrony jak
BorgiaI ,%ienia poywienie i napoje, tak jak-y spodziewa si4 tr/*iznyL
E!
I
W *zasie gdy A%in wy%igiwa si4 tr/t*e :ale-owa, syt/a*ja w Afganistanie
pogarszaa si4 z dnia na dzie+I .apywaj1*e do Centrali doniesienia z $a-/l/,
FEB
gdzie lokalna rezydent/ra %iaa *a1 sieO agent9w, do-rze /%iesz*zony*h w eli*ie
wadzy, ?wiad*zyy, e je?li A%in nie zostanie szy-ko /s/ni4ty, to rz1dy ko%/nist9w
zast1pi antysowie*ka rep/-lika isla%skaI G9wny% inspiratore% interwen*ji
wojskowej -y wydzia zagrani*zny $C $P,R, kt9ry z na*iskie% arg/%entowa, e
,wi1zek (owie*ki nie %oe pozwoliO na o-alenie so*jaliz%/ w grani*z1*y% z ni%
kraj/I W Centrali i w %inisterstwie spraw zagrani*zny*h, kt9re -yy lepiej
poinfor%owane o opinia*h ,a*hod/ i :rze*iego ;wiata, ni wydzia zagrani*zny,
prze*iwstawiano si4 inwazji, z o-awy przed konsekwen*ja%i %i4dzynarodowy%iI
Andropow, tak jak 7 3arz4d G9wny, po*z1tkowo prze*iwstawia si4 wysani/
Ar%ii Czerwonej, ale kiedy po przewro*ie A%ina syt/a*ja w Afganistanie za*z4a
si4 gwatownie pogarszaO, jego op9r osa-LLI ,godnie z sowie*ki% st/di/%,
op/-likowany% w !M! rok/, Andropow por9wnywa syt/a*j4 w Afganistanie do
wasny*h do?wiad*ze+ z W4gier !FJ rok/, gdy sowie*kie *zogi zd/siy Kkontr#
rewol/*j4L i przywr9*iy sta-ilny rz1d ko%/nisty*zny LSI
Ostate*zna de*yzja o interwen*ji zapada, jak si4 /waa, -ez powany*h roz#
-ieno?*i w polit-i/rze L
A
I Wed/g $/zi*zkina, de*yd/j1*y% arg/%ente% -yo
przekonanie, e -ez interwen*ji z-rojnej isla%ski f/nda%entaliz% zatry/%f/je w
Afganistanie nad so*jaliz%e%, tak jak rok w*ze?niej o-ali sza*ha w 7ranieI
KReperk/sje takiego nadwer4enia naszego presti/ %og1 -yO nieo-li*zalneI ,wi1zek
(owie*ki nie %oe podej%owaO takiego ryzykaLL
B
I ,ast4p*y *zonk9w -i/ra
polity*znego nie -yli kons/ltowaniI 6e*yzj4 interwen*ji podj1 wewn4trzny kr1g
?*isego kierowni*twa partyjnegoI "d/ard (zewardnadze twierdzi przez *ay *zas, e
on oraz 8i*hai Gor-a*zow, kt9rzy w listopadzie !H! rok/ zostali zast4p*a%i
*zonk9w polit-i/ra, dowiedzieli si4 o inwazji z radia i gazetL
C
I
O z%rok/, w dzie+ Boego .arodzenia !H! rok/, sowie*kie sa%oloty trans#
portowe za*z4y l1dowaO na lotnisk/ %i4dzynarodowy% w $a-/l/I By to pot4ny
%ost powietrznyI 8aszyny l1doway i startoway w odst4pa*h trzy%in/towy*hI
6alsze jednostki sowie*kie wkro*zyy do Afganistan/ drog1 l1dow1I Wie*zore%, AH
gr/dnia, radzie*ka kol/%na pan*erna op/?*ia lotnisko i r/szya w kier/nk/
paa*/ prezyden*kiegoI .a jej *zele je*haa gr/pa spe*jalnie przeszkolony*h
ko%andos9w $GB, dowodzona przez p/kownika Bojarinowa, dow9d*4 spe*jalnego
o?rodka szkoleniowego 3777 wydzia/ w BaaszykaI Wszys*y /-rani -yli w afga+#
skie %/nd/ry, a i*h pojazdy nosiy oznakowania ar%ii Afganistan/I ,atrzy%ani po
drodze przez oddzia afga+ski, ko%andosi stan4li, a kiedy onierze oto*zyli i*h
pojazdy, podniosy si4 klapy i Afga+*zyk9w skosi ogie+ -roni %aszynowejI
P/kownik Bojarinow oso-i?*ie dowodzi szt/r%e% na paa* prezyden*kiI
Prezydent A%in wraz z ko*hank1 zostali odsz/kani w -arze na najwyszy% pi4trze i
zastrzeleni na %iejs*/I Bojarinow rozkaza, e nikt w paa*/ nie %oe przeyOI
;wiadkowie nie -yli potrze-niI W trak*ie opera*ji Bojarinow, w*i1 w %/nd/rze
afga+ski%, zosta wzi4ty za *zonka stray paa*owej i o%ykowo zastrzelony
przez wasny*h onierzy L
F
I W *aej opera*ji zgin4o okoo t/zina ko%andos9w
$GB i onierzy inny*h for%a*ji sowie*ki*hL
J
I
0edwie zako+*zy si4 szt/r% na paa*, gdy prze-ywaj1*y na e%igra*ji stary
agent $GB, Ba-rak $ar%al, kt9rego 8oskwa wy-raa na stanowisko po A%inie,
FEC
wyst1pi z prze%9wienie% radiowy% i o?wiad*zy, e przej%/je wadz4 oraz prosi
ar%i4 radzie*k1 o /dzielenie interna*jonalisty*znej po%o*yI Wygl1dao, jak-y
prze%9wienie zostao nadane z $a-/l/, ale w rze*zywisto?*i trans%itowano je z
nadajnik9w w ,wi1zk/ (owie*ki%I Rozgo?nia w $a-/l/ nadawaa w ty% *zasie
nor%alny progra%I ,ostaa opanowana przez oddziay sowie*kie dopiero o ?wi*ie
AM gr/dnia i w9w*zas nadano wiado%o?O o Kegzek/*jiL prezydenta A%ina z wyrok/
try-/na/ rewol/*yjnego L
H
I
W 8oskwie A%in zosta po?%iertnie zdegradowany z Ktowarzysza A%inaL na
Kkrwioer*zego agenta a%eryka+skiego i%perializ%/LL
M
I Ba-rak $ar%al pot4pi
poprzednika, zarz/*aj1* %/ pra*4 dla C7A, i za1da # j/ z/penie a-s/rdalnie #
od wadz a%eryka+ski*h, e-y wyday wszystkie dok/%enty ?wiad*z1*e o wsp9pra*y
agent/ralnej A%inaL
!
I W1tek szpiegowski podj4a Centrala, kt9ra rozpowsze*hniaa
pogoski, jako-y A%in zosta zwer-owany przez C7A pod*zas st/di9w na
/niwersyte*ie Col/%-ia
7A&l
I Byli jednak w Centrali i ta*y, kt9rzy dawali wiar4
wasnej propagandzieI (owie*ki historyk pisa dziesi4O lat po interwen*jiR K2akt, e
A%in st/diowa w %odo?*i na /niwersyte*ie Col/%-ia w .owy% Gork/
po-/dza nasz1 -estialsk1 szpiego%ani4L
A
I .awet $i% Phil-y, w wywiadzie
/dzielony% na kilka %iesi4*y przez ?%ier*i1 w !MM rok/ twierdziR KByo w ty%
*o? wi4*ej, ni tylko podejrzenie A%ina o flirtowanie z A%erykana%iL
AA
I
Centrala od po*z1tk/ arg/%entowaa prze*iwko inwazji, le*z nie przewidziaa, e
jej konsekwen*je -4d1 a tak fatalneI W opinii $/zi*zkinaR KPopenili?%y dwa
-4dyR prze*enili?%y *h4O do walki ar%ii afga+skiej i nie do*enili?%y woli opor/
afga+skiego narod/LI Wiosn1 !ME rok/ potrze-a j/ -yo ME EEE onierzy sowie*ki*h
&pote% i*h li*z-a wzrosa do ponad EE EEE), e-y /trzy%aO g9wne %iasta i
wesprzeO ar%i4 afga+sk1 rozpraszaj1*1 si4 pod ataka%i partyzant9wI Wed/g
o-li*ze+ '.7C"2 w poowie lat osie%dziesi1ty*h l/dno?O Afganistan/ z%niejszya si4
o poow4I Afga+*zy*y tworzyli jedn1 *zwart1 pop/la*ji /*hodQ*9w na ?wie*ieI
Pewnego dnia nad rane%, na po*z1tk/ lat osie%dziesi1ty*h, pewien genera $GB
powiedzia $/zi*zkinowi *o?, *zego p/-li*znie nie %9wio si4 w Centrali, ale *o
widaO kr1yo po ga-ineta*hR
Afganistan jest naszy% Wietna%e%XIII\I 'grz4Qli?%y w tej wojnie, kt9rej nie %oe%y
wygraO i kt9rej nie %oe%y zostawiOI :o g/pieI $o%pletny -ajzelI Gdy-y nie Breniew i
jego klika, nie trze-a -y si4 -yo w to pakowaO V
AB
,araz po inwazji rezydent/ra w $a-/l/ zostaa podniesiona do rangi g9wnej
rezydent/ry, kt9rej podporz1dkowano osie% -i/r $GB w g9wny*h %iasta*h
Afganistan/I W s/%ie pra*owao w ni*h okoo BEE ofi*er9w $GB pl/s EE os9-
personel/ te*hni*znegoI Wysani do Afganistan/ spali z pistoleta%i i kara-inka%i
a/to%aty*zny%i przy 9k/I 8ody szyfrant, kt9ry sp4dzi siede% %iesi4*y w pro#
win*jonalnej rezydent/rze, odtworzy Gordijewskie%/ nagranie, zro-ione pod*zas
no*nego atak/ partyzant9wI Odgoso% strzelaniny towarzyszy -arwny ko%entarz
szyfranta, o -r/talno?*i i n/dzie wojnyI G9wnego rezydenta $GB w $a-/l/,
generaa Borysa (ie%ionowi*za 7wanowa, %ianowanego zaraz po rozpo*z4*i/
FEF
inwazji, trze-a -yo wy*ofaO okoo !MA rok/, gdy -y ko%pletnie wy*zerpany
fizy*znie i psy*hi*znieI 8i%o taki*h do?wiad*ze+, w $GB nie -rakowao *h4tny*h do
s/-y w AfganistanieI 0i*z-a poda+ przekra*zaa li*z-4 wolny*h %iejs*I 8odzi i
a%-itni ofi*erowie z Centrali postrzegali wojn4 jako okazj4 do zaro-ienia na do-r1
opini4 i awansI W s/%ie Centrala otrzy%ywaa z Afganistan/ okoo EE
sz*zeg9owy*h sprawozda+ %iesi4*znieI W opinii Gordijewskiego -yy one rze*zowe i
d/o lepsze ni raporty a%-asady, gdy $GB %iao zna*znie szersz1 sieO agent/ry i
kontakt9wI Raporty GR' kon*entroway si4, jak zwykle, na o*ena*h wojskowy*h
AC
I
,araz po wkro*zeni/, $GB postawio -r/talnego, energi*znego, BA#letniego
8oha%%eda .aji-/llaha na *zele nowej s/-y -ezpie*ze+stwa $5A6 &$hede%ate
"telaSat#e 6awlati), powoanej w sty*zni/ !ME rok/ w %iejs*e krwawej tajnej poli*ji
A%ina
AF
I Wstydz1* si4, e nosi i%i4 Alla*ha, .aji-/llah prosi, e-y zwra*aO si4 do
niego Ktowarzysz .aji-LI Prezydent $ar%al ogosi, e w prze*iwie+stwie do poli*ji
A%ina, $5A6 nie -4dzie Kd/si, na*iska i tort/rowa l/dziLR
Wr4*z prze*iwnie, zostanie powoany w ra%a*h rz1dowej s/-y wywiad/ dla o*hrony
swo-9d de%okraty*zny*h, niezaleno?*i narodowej i s/werenno?*i< w interesie rewol/*ji,
l/d/ i pa+stwa, jak r9wnie dla likwidowania pod kierowni*twe% P6PA Xko%/nist9w\
spisk9w zawi1zany*h przez zewn4trzny*h wrog9w Afganistan/
u
8W
$5A6 zosta zorganizowany i przeszkolony przez ofi*er9w $GBI W -r/talny*h
war/nka*h partyzan*kiej wojny nie do wygrania, $GB wr9*io na afga+skiej zie%i do
przeraaj1*y*h z-rodni stalinowskiej przeszo?*iI A%nesty 7nternational ze-raa
?wiade*twa Kszerokiego i syste%aty*znego tort/rowania %4*zyzn, ko-iet i dzie*iL w
o?rodka*h przes/*ha+ $5A6I W raporta*h A%nesty 7nternational powtarzay si4
infor%a*je o o-e*no?*i sowie*ki*h dorad*9w w trak*ie przes/*ha+, tak jak to %iao
%iejs*e w "/ropie Ws*hodniej, pokolenie w*ze?niej, w stalinowski*h *zasa*hI ,-iega
do Pakistan/ na/*zy*ielka z $a-/l/, %iaa odwag4 protestowaO w $5A6, e
przes/*h/j1*y j1 ofi*er sowie*ki Knie %a prawa indagowaO Afga+*zyka w Af#
ganistanieI Rozo?*ili si4, zwi1zali %i r4*e i przypalili wargi papierose%LI (owie*ki
?led*zy pole*i opraw*o% $5A6 z-iO j1 do nieprzyto%no?*iI $iedy o*kn4a si4,
tkwia zakopana po szyj4 w ?nieg/I Pod*zas kolejny*h przes/*ha+ w-ijano jej w
*iao naelektryzowane igy oraz -ya poddawana inny% straszny% tort/ro% z
/y*ie% pr1d/ elektry*znegoI 6orad*y sowie**y -yli zazwy*zaj o-e*ni przy
tort/rowani/I Przeya */de%, ale wiel/ nie %iao takiego sz*z4?*ia
lAH
I
"%erytowany genera $GB p/-li*znie o?wiad*zy w *zasa*h glasnosti, w !M!
rok/, e /dzia $GB w wojnie afga+skiej Kw*i1 *zeka na /*z*iw1 rela*j4L
Aii
I
.aji-/llah /koronowa karier4 szefa $5A6 zast4p/j1* %niej zde*ydowanego
Ba-raka $ar%ala najpierw, w !MJ rok/, na stanowisk/ sekretarza generalnego partii, a
rok p9Qniej na stanowisk/ prezydentaI Paradoksalnie, wy*ofanie si4 ar%ii sowie*kiej z
Afganistan/ w !MM rok/ przed/yo ywot zdyskredytowanego rey%/
.aji-/llahaI $iedy za-rako Rosjan, sk9*ony% for%a*jo% %/jaheddin9w -yo
jesz*ze tr/dniej przezwy*i4yO g4-okie podziay wewn4trzne w?r9d partyzant9wI
FEJ
.ie tylko op9r Afga+*zyk9w -y silniejszy, ni przewidywaa CentralaI R9wnie
reak*je opinii ?wiatowej wykro*zyy poza prognozy $GBI $alk/lowano, e tak jak w
przypadk/ W4gier w !FJ rok/ i Cze*hosowa*ji w !JM rok/, y*ie wr9*i do
nor%y po kr9tki% okresie protest9w
78
I $raje :rze*iego ;wiata i ,a*hod/ oddzieliy
jednak wyraQnie sowie*kie interwen*je w "/ropie Ws*hodniej od inwazji Afgani#
stan/I :y% raze% Ar%ia Czerwona po raz pierwszy wkro*zya do kraj/ :rze*iego
;wiataI
Wypadki w Pols*e jesz*ze -ardziej zwi4kszyy napi4*ie w stos/nka*h
Ws*h9d#,a*h9d, wywoane inwazj1 Afganistan/I $ilka znany*h rewol/*ji, w ty%
paryska z HM! rok/ i piotrogrodzka z l/tego !H rok/, rozpo*z4o si4 od za%ieszek
godowy*hI W Pols*e podwyszenie *en %i4sa late% !ME rok/ sprowokowao
fal4 strajk9w, kt9re doprowadziy do narodzin niezalenego zwi1zk/ zawodowego
K(olidarno?OL, pod *haryz%aty*zny% przyw9dztwe% nie znanego doty*h*zas
0e*ha Wa4sy, BH#letniego -ezro-otnego elektryka, kt9ry kady dzie+ rozpo*zyna od
%szy ?wi4tejI Pod konie* sierpnia wi*epre%ier 8ie*zysaw Gagielski poje*ha do
(to*zni Gda+skiej na nego*ja*je z Wa4s1 i przyw9d*a%i strajk/I Poroz/%ienie
gda+skie, kt9re zako+*zyo fal4 niepokoj9w, *zynio -ezpre*edensowe /st4pstwa
polity*zne, rozpo*zynaj1*e si4 na prawie do strajk/, a ko+*z1*e na o-ietni*y
trans%itowania niedzielnej %szy w pa+stwowy% radioI
8oskiewska Centrala -ya przeraona ty% /sz*zer-kie% w Kkierowni*zej roliL
P,PR i dyskredyta*j1 polskiej partii ko%/nisty*znejI Wszystki*h %9wi1*y*h po
polsk/ ofi*er9w $GB wysano do rezydent/ry i -i/ra 1*znikowego w Warszawie
oraz do sowie*ki*h kons/lat9w w Gda+sk/, $rakowie, Poznani/ i (z*ze*inieI
Podo-nie jak pod*zas rewol/*ji na W4grze*h w !FJ rok/ i Kpraskiej wiosnyL
!JM rok/ wiel/ %ieszkaj1*y% na ,a*hodzie nielegao% $GB pole*ono przyje*haO do
PolskiI 8ieli /dawaO t/ryst9w i z-ieraO infor%a*jeI Centrala przyp/sz*zaa, e
kontrrewol/*joni?*i szy-*iej wygadaj1 si4 przy-yszo% z ,a*hod/, ni Rosjano%I
2or%alnie Centrala nie %iaa nadal prawa wer-owania polski*h o-ywateli na
agent9w, ale twardogowi w P,PR i polskiej (/-ie Bezpie*ze+stwa &nast4p*zyni
'B) zalewali $GB alar%/j1*y%i, *zase% wr4*z histery*zny%i, raporta%i o kontr#
rewol/*yjnej dywersjiI (a%1 o-j4to?*i1 raporty $GB o polski% kryzysie przewy#
szay zna*znie to, *o do*hodzio do 8oskwy kanae% partyjny% l/- przez a%#
-asad4I (zef polskiej sek*ji 7 ,arz1d/ G9wnego, .inel Andriejewi*z :arnawski,
sporz1dzi jesieni1 !ME rok/ d/g1 i pesy%isty*zn1 analiz4, w kt9rej przewidywa
krwaw1 aQni4 jako prawdopodo-ny rez/ltat rozwoj/ syt/a*ji w Pols*e
B&)
I
W !M rok/ zna*zenie K(olidarno?*iL nadal rosoI Osi1gaj1* E %ilion9w
*zonk9w, zwi1zek reprezentowa nie%al kad1 rodzin4 w Pols*eI , raport9w
$GB wynikao, e /dao %/ si4 spenetrowaO nawet (B i poli*j4, a lojalni *zon#
kowie P,PR terroryzowani s1 przez aktywist9w zwi1zkowy*hI Gordijewskiego
/derzy Qle %askowany antyse%ityz% sporz1dzany*h w Centrali raport9w o Pols*e,
w kt9ry*h podkre?lano pro%inentn1 rol4, jak1 odgrywaj1 w K(olidarno?*iL
FEH
ydows*y Kinterna*jonali?*iL, ta*y jak Ga*ek $/ro+, Ada% 8i*hnik *zy 8ojesz
2inkelsztein &wszys*y -yli dziaa*za%i $o%itet/ O-rony Ro-otnik9w # $OR)I
Widziano w ty% dow9d syjonisty*znej konspira*ji
lB
SI :e%at ten zosta podniesiony
p/-li*znie w %edia*h s1siad9w PolskiI Rela*jon/j1* warszawskie spotkanie
antyse%i*kiego (towarzyszenia Patrioty*znego KGr/nwaldL, telewizja w Pradze z
/znanie% odnotowaa, e %9w*y pot4piali Kzdradzie*k1 dziaalno?O syjonist9wL i
/jawnia, e Kprawdziwe nazwiskoL 8i*hnika -rz%i (ze*hter
%
I
Centrala przewidywaa, e 7P ,jazd P,PR, kt9ry %ia si4 ze-raO w lip*/ !M
rok/, doprowadzi najprawdopodo-niej do konsolida*ji wpyw9w K(olidarno?*iL w
partiiI (/gerowaa wo-e* tego wywar*ie %aksy%alnego na*isk/ na (tanisawa
$anie, kt9ry po Poroz/%ienia*h Gda+ski*h zosta pierwszy% sekretarze% P,PR,
e-y z%/siO go do odro*zenia zjazd/I (*horowany Breniew, kt9re%/ zostao
jesz*ze osie%na?*ie %iesi4*y y*ia, wyraQnie nie *h*ia -yO niepokojony zy%i
wiado%o?*ia%iI .ato%iast Andropow nie za%ierza naraaO swy*h szans, wpro#
wadzaj1* kontrowersyjny te%at pod o-rady polit-i/raI
$/ wielkie%/ zaniepokojeni/ Centrali, nikt nie wywar na*isk/ na $ani4 i
7P ,jazd od-y si4 w planowany% ter%inieI Gego rez/ltaty speniy najgorsze
przewidywania $GBI W tajny% gosowani/ /s/ni4to HM *zonk9w starego $o%itet/
CentralnegoI Centrala o-li*zaa, e AE pro*ent nowego $C popiera otwar*ie K(o#
lidarno?OL, za? nast4pne FE pro*ent jest *i*hy%i sy%patyka%i niezalenego zwi1zk/I
Po zako+*zeni/ zjazd/, wezwano $ri/*zkowa i szefa $GB w Pols*e, generaa
Wadi%a Pawiowa, na $re%l, -y zoyli sprawozdanie na posiedzeni/ polit-i/raI
O-aj stwierdzili, e $ania stra*i kontrol4I :akie sa%o zdanie %ia AndropowI
,ani% nie zostanie wy-rany -ardziej pewny $o%itet Centralny, ni ten wyoniony
przez 7P ,jazd, syste%owi so*jalisty*zne%/ w Pols*e -4dzie groziO katastrofaI
Centrala /tra*ia za/fanie nie%al do *aego kierowni*twa P,PRI Nadna z *ywilny*h
alternatyw dla $ani nie /zyskaa wi4kszego popar*ia
%
I
Wewn1trz polit-i/ra, podo-nie jak wewn1trz Centrali, zgodzono si4, e w osta#
te*zno?*i %/siaa -4dzie interweniowaO Ar%ia Czerwona, ale 8oskwa -ya zna*znie
%niej *h4tna do wysyania onierzy ni s1dzi ,a*h9dI ,najo%i Gordijewskiego w
$o%ite*ie Centralny% %9wili %/, e w $C $P,R panowao og9lne przekonanie, i
interwen*ja w Pols*e zaraz po inwazji Afganistan/ znisz*zy na lata perspektyw4
odpr4enia i ograni*zenia wy?*ig/ z-roje+I Centrala przewidywaa r9wnie powane
tr/dno?*i, kt9re %og1 napotkaO sowie*kie siy ok/pa*yjneI 'waano, e za*hodnie
s/-y wywiadow*ze przygotow/j1 wsp9lnie z K(olidarno?*i1L do-rze /z-rojony i
zaopatrzony podzie%ny r/*h opor/, wyszkolony do partyzan*kiej walki z Ar%i1
Czerwon1I Gedyny% wyj?*ie% pozostao zorganizowanie za%a*h/ stan/ przez
polskie siy z-rojne # konkl/dowaa CentralaI
$GB pokadaa zna*znie wi4*ej za/fania w kierowni*twie wojska ni w kierowni*twie
partiiI Wi4kszo?O polski*h ofi*er9w -ya wyszkolona w sowie*ki*h akade%ia*h
wojskowy*h, a wiel/ wyszy*h stopnie% -yo weterana%i polski*h jednostek, /two#
rzony*h w *zasie wojny w ,wi1zk/ Radzie*ki%I Centrala li*zya, e kiedy ar%ia
przywr9*i porz1dek i skr/szy K(olidarno?OL, %oliwe -4dzie dokonanie *zystki w partii i
wy-ranie $o%itet/ Centralnego, na kt9ry% 8oskwa -4dzie %oga polegaO
lBC
I
FEM
$andydate% $GB na przyw9d*4 p/*z/ -yt genera Woj*ie*h Gar/zelski, *zonek
-i/ra polity*znego P,PR i d/goletni %inister o-ronyI W l/ty% !M rok/ Gar/zelski
zosta pre%iere%I (z*z/py, wyprostowany, nosz1*y stale *ie%ne ok/lary, o wy#
gl1dzie twardego *zowieka, Gar/zelski -y dla wi4kszo?*i Polak9w zagadk1I
Po*z1tkowo zro-i do-re wraenie, do-ieraj1* na wi*epre%iera odpowiedzialnego za
kontakty ze zwi1zka%i zawodowy%i 8ie*zysawa Rakowskiego, kt9ry %ia
opini4 Kli-eraaLI Rakowski opowiedzia si4 za stworzenie% Ksyste%/ partnerstwaL z
K(olidarno?*i1LI W paQdziernik/ !M rok/, po d/gi*h sowie*ki*h za-iega*h,
Gar/zelski zast1pi zdyskredytowanego $ani4 na stanowisk/ pierwszego sekretarza
partii i wezwa do nowej Kzgody narodowejL i /tworzenia Kfront/ jedno?*iL z
K(olidarno?*i1L i $o?*ioe%I .a po*z1tk/ listopada spotka si4 na roz%owa*h w
Warszawie z Wa4s1 i ar*y-isk/pe% Gle%pe%
lBF
I
Gar/zelski prowadzi jednak podw9jn1 gr4I W Centrali /waano, e zani%
zosta pierwszy% sekretarze% partii, /%9wi si4 w*ze?niej z 8oskw1, e prze#
prowadzi wojskowy za%a*h stan/ i rozpo*z1 do niego przygotowaniaI Ostate*zne
plany p/*z/ zostay /zgodnione pod*zas dw9*h sesji tajny*h roz%9w w Warszawie,
kt9re przeprowadzili genera $ri/*zkow oraz dow9d*a si 'kad/ Warszawskiego,
%arszaek Wiktor $/lik9wI
Aparat $C $P,R %ia do Gar/zelskiego %niej za/fania ni 7 ,arz1d G9wnyI
Wysoki /rz4dnik partyjny, zast4p*a szefa wydzia/ infor%a*ji %i4dzynarodowej,
Walentin 8i*hajowi*z 2alin, powiedzia na naradzie ofi*er9w $GB, e nie wia#
do%o, *zy Gar/zelskie%/ /da si4 opanowaO syt/a*j4I Prowadzone s1 tajne roz%owy,
t/%a*zy 2alin, e-y przekonaO Gar/zelskiego do odro*zenia po-or/ nast4pnego
ro*znika z o-awy, e napyw sy%patyk9w K(olidarno?*iL %oe osa-iO dys*yplin4
wojskow1I Okazao si4, e po-9r prze-iega -ez powaniejszy*h zak9*e+I
$oledzy Gordijewskiego z sekretariat/ $ri/*zkowa i polskiej sek*ji 7 ,arz1d/
G9wnego powiedzieli %/, e przed wprowadzenie% stan/ wojennego Gar/zelski
dw/krotnie prosi 8oskw4 o sygna do rozpo*z4*ia dziaa+I Gednake s*horowany
Breniew odkada podj4*ie tak wanej de*yzjiI Andropow i koledzy z polit-i/ra
przekonali go wresz*ie, e nie %ona d/ej zwlekaO
Bft
I
Wprowadzenie stan/ wojennego w Pols*e B gr/dnia !M rok/ zostao zna#
ko%i*ie zaplanowane i przeprowadzoneI W Centrali zapanowaa powsze*hna /lga i
nie sz*z4dzono po*hwa dla /%iej4tno?*i Gar/zelskiego, dow9dztwa polskiej
ar%ii i (B
lBH
I Pan/j1*e od kilk/ dni g4ste za*h%/rzenie /nie%oliwio a%eryka+ski%
satelito% szpiegowski% zao-serwowanie przygotowa+ wojska i %ili*ji
lBM
I 0/dno?O
Polski zostaa r9wnie zasko*zonaI Wi4kszo?O dziaa*zy K(olidarno?*iL s*hwytano
w 9ka*hI Pola*y o-/dzili si4 rankie% B gr/dnia, widz1* poster/nki wojskowe na
skrzyowania*h dr9g i plakaty z prokla%a*j1 stan/ wojennego na %/ra*hI (a%
Gar/zelski prawdopodo-nie wierzy, e /ratowa Polsk4 przed sowie*k1 inwazj1I
Wiele strajk9w protesta*yjny*h zostao szy-ko i sprawnie zlikwidowany*h
przez r/*ho%e oddziay para%ilitarnej poli*ji ,O8OI 6o ko+*a rok/ ar%ia w wi#
do*zny spos9- kontrolowaa j/ syt/a*j4I .apisy na %/ra*h polski*h do%9w
gosiy opty%isty*znieR K,i%a wasza, wiosna naszaVL, ale KwiosnaL %iaa przyj?O
FE!
dopiero w !M! rok/, wraz z /tworzenie% solidarno?*iowego rz1d/ :ade/sza
8azowie*kiego i rozpade% %onopartyjnego pa+stwa ko%/nisty*znegoI
Po*z1tek lat osie%dziesi1ty*h -y widowni1 najgroQniejszego napi4*ia w stos/nka*h
Ws*h9d#,a*h9d od *zas/ k/-a+skiego kryzys/ rakietowegoI 8oskwa spodziewaa
si4, e w trak*ie a%eryka+skiej ka%panii prezyden*kiej !ME rok/ kandydat
rep/-likan9w Ronald Reagan nie -4dzie aowa antysowie*kiej retoryki, ale
o*zekiwano, e po wy-orze zagodzi sowni*two, tak jak /*zyni to dziesi4O lat
w*ze?niej Ri*hard .i^onI .a $re%l/ zorientowano si4, e Reagan rze*zywi?*ie
%y?li, to *o %9wi, dopiero gdy nowy prezydent wprowadzi si4 do Biaego 6o%/
7By
I .a pierwszej konferen*ji prasowej Reagan pot4pi sowie*kie kierowni*two za
trzy%anie si4 K?wiatowej rewol/*ji oraz %onopartyjnego pa+stwa so*jalisty*znego
l/- ko%/nisty*znegoLI
Ch*1 to osi1gn1O, rezerw/j1* so-ie prawo do popeniania przest4pstw, do ka%stwa i
osz/stwaXIII\I .a razie odpr4enie jest /li*1 jednokier/nkow1, kt9r1 ,wi1zek (owie*ki
/ywa do wasny*h *el9wI
Pierwszy sekretarz stan/ Reagana, Ale^ander 5aig &w *zerw*/ !MA rok/
zast1pi go George (*h/ltz) -y zde*ydowany /z%ysowiO 8oskwie, e w stos/n#
ka*h a%eryka+sko#sowie*ki*h rozpo*z4a si4 nowa fazaI
O porank/ nowej ad%inistra*ji powietrze jest ?wiee i jesz*ze spokojneI W9w*zas
przyja*iele i prze*iwni*y *z/jnie o-serw/j1I Gest to -owie% najlepszy *zas wysyania
sygna9wI .aszy% sygnae% dla (owiet9w %/si -yO jasne ostrzeenie, e sko+*zy si4
*zas ni*zy% nie skr4powanego awant/rni*twa w :rze*i% ;wie*ie, e A%eryka nie
-4dzie d/ej tolerowaO psot s/-styt/t9w 8oskwy w rodzaj/ $/-y *zy 0i-iiI
K$ady /rz4dnik departa%ent/ stan/ przy okazji spotkania z /rz4dnikie%
sowie*ki%L otrzy%a pole*enie powtarzania tego sygna/
7C&)
I
Ad%inistra*ja Reagana -ya przekonana, e Ka%eryka+ska zdolno?O odstraszania
stan4a po znakie% zapytaniaL wsk/tek wzrost/ sowie*kiej pot4gi %ilitarnej w %i#
niony% dziesi4*iole*i/I B/det o-rony zwi4kszono wi4* realnie o E pro*ent, *zyli
dw/krotnie wi4*ej, ni o-ie*ywa to Reagan w ka%panii wy-or*zejI Reagan -y
r9wnie -ardziej sztywny ni Carter w roz%owa*h roz-rojeniowy*hI P/-li*znie
skrytykowa traktaty (A0: i nie spieszy si4 z powrote% do sto/ rokowa+, a
a%eryka+skie siy /derzeniowe nie zostan1 odpowiednio wz%o*nioneI Carter
zawiesi progra% -/dowy po*isk9w 8P i -o%-ow*9w B#lI Reagan wznowi
o-a
C
I W swy% /prosz*zony% nie*o pot4pieni/ ,wi1zk/ (owie*kiego jako Ki%#
peri/% zaL, Reagan przeo*zy jednak wan1 sowie*k1 wad4 # skonno?O do
paranoidalnego interpretowania po*zyna+ ,a*hod/I Andropow postrzega polityk4
ad%inistra*ji Reagana jako z%ierzaj1*1 do osi1gni4*ia przewagi pozwalaj1*ej na
FE
sk/te*zne zadanie pierwszego *ios/ ato%owegoI W po*z1tka*h lat osie%dziesi1ty*h
retoryka Reagana, w po1*zeni/ z paranoj1 8oskwy, daa poten*jalnie za-9j*z1
ko%-ina*j4I
.a tajnej naradzie $GB w %aj/ !M rok/ Breniew pot4pi polityk4 ReaganaI
Gesz*ze -ardziej dra%aty*zne -yo wyst1pienie AndropowaI .owa ad%inistra*ja
a%eryka+ska przygotow/je si4 aktywnie do wojny j1drowej # stwierdziI 7stnieje
o-e*nie %oliwo?O, e (tany ,jedno*zone zde*yd/j1 si4 na zadanie pierwszego
/derzenia n/klearnegoI $ier/j1* si4 t1 o*en1, -i/ro polity*zne /znao, e najwyszy%
priorytete% sowie*kiego wywiad/ zagrani*znego %/si -yO z-ieranie woj#skowo#
strategi*zny*h infor%a*ji o zagroeni/ j1drowy% ze strony (tan9w ,jedno*zony*h i
.A:OI $/ zasko*zeni/ wi4kszo?*i o-e*ny*h na sali, Andropow ogosi, e $GB i
GR' -4d1 po raz pierwszy wsp9lnie /*zestni*zyO w og9lno?wiatowej opera*ji o
kryptoni%ie RGA., -4d1*y% skr9te% od Atak Rakietowo#G1drowy &Rakietno#
Gadiernoje .apadienije)I
(for%/owana przez Andropowa apokalipty*zna wizja n/klearnego zagroenia
zostaa skwapliwie poparta przez $ri/*zkowa, ale najlepsi znaw*y pro-le%atyki
a%eryka+skiej w Centrali /znali j1 za z-yt alar%isty*zn1I .ie w1tpili, e Andropow jest
rze*zywi?*ie zaniepokojony polityk1 Reagana, ale s1dzili, e Opera*ja RGA. zostaa na
ni% wy%/szona przez dow9dztwo Ar%ii CzerwonejI G9wny% jej rze*znikie% w
polit-i/rze -y -owie% %inister o-rony %arszaek 6%itrij 2iodo#rowi*z 'stinow,
-4d1*y ko%isarze% /z-rojenia jesz*ze w *zasa*h (talina, w !C rok/I Okazao si4, e
-y r9wnie jedny% z g9wny*h pople*znik9w Andropowa w wal*e o s/k*esj4 po
Breniewie
lCA
I
Planowanie Opera*ji RGA. $ri/*zkow powierzy 7nstyt/towi Pro-le%9w Wywiad/
7 ,arz1d/ G9wnego, pla*9w*e zaoonej w lata*h !HM#!H! w *el/
Kprzygotowywania nowy*h kon*ep*ji pra*y wywiadow*zejLI Pierwsze instr/k*je
idywid/alne rozesano w listopadzie !M rok/ do rezydent/r we wszystki*h kraja*h
za*hodni*h, Gaponii oraz w wy-rany*h pa+stwa*h :rze*iego ;wiataI .iekt9re z ni*h
-yy -ardzo kr9tkieI Rezydent/rze w 5elsinka*h pole*ono na przykad wypatrywaO
ewak/a*ji a%-asady '(A, za%ykania a%eryka+ski*h przedsi4-iorstw i instyt/*ji,
sowe% o*zywisty*h oznak z-liaj1*ego si4 kryzys/I Bardziej sz*zeg9owe instr/k*je
otrzy%ay rezydent/ry w pa+stwa*h .A:OI Od ni*h wy%agano o-serwowania
wszelki*h polity*zny*h, %ilitarny*h i wywiadow*zy*h o-jaw9w, kt9re %og1
wskazywaO na przygotowania do %o-iliza*jiI O*zekiwano, e rezydent/ry nadadz1
Opera*ji RGA. a-sol/tny priorytet w Kplana*h pra*y na rok !MAL, kt9re naleao
zoyO w Centrali w gr/dni/ !M rok/I $olejne wskaz9wki Centrala nadesaa w
sty*zni/ !MA rok/I Gordijewskiego /derzyo, e z-ierani/ %ateria9w
wywiadow*zy*h o nowy*h te*hnologia*h rakietowy*h ,a*hod/ nadano w tej opera*ji
stos/nkowo nisk1 rang4I 6/o wi4ksz1 wag4 przywi1zywano do wykry*ia
przygotowa+ do zaskak/j1*ego /derzenia j1drowegoI W %ar*/ !MA rok/ Wasylij
Gosifowi*z $riwo*hia, ofi*er z 7 wydzia/ &p9no*noa%eryka+skiego), odpowie#
dzialnego w Centrali za koordyna*j4 Opera*ji RGA., zosta wysany do Waszyngton/,
e-y o-j1O oso-ist1 kontrol4 nad z-ieranie% wiado%o?*i wywiadow*zy*h na terenie
(tan9w ,jedno*zony*h
lCB
I
F
W %aj/ !MA rok/ Andropow op/?*i $GB, prze*hodz1* na stanowisko sek#
retarza $o%itet/ Centralnego $P,R, sk1d atwiej %/ -yo konsolidowaO pozy*j4
Knast4p*y tron/L po *oraz -ardziej zgrzy-iay% BreniewieI (zy-ko okazao si4, e
zdystansowa g9wnego rywala, $onstantina Czernienk4 i sta si4 de facto
dr/gi% sekretarze% po BreniewieI .ie -y jednak wystar*zaj1*o silny, e-y
%ianowaO swojego *zowieka na szefa $GBI .owy% przewodni*z1*y% zosta
JC#letni, lojalny wo-e* Breniewa, Witalij Wasiljewi*z 2iedor*z/k, kt9ry od !HE
rok/ -y szefe% $GB na 'krainieI Gego no%ina*ja nie wywoaa zadowolenia w
Centrali, gdzie powsze*hnie /waano go za prze*i4tniaka, kt9rego trze-a -4dzie
wy%ieniO, gdy tylko Andropow zostanie sekretarze% generalny% $P,RI &:ak si4
zreszt1 stao)I 2iedor*z/k *ieszy si4 jednak za/fanie% %arszaka 'stinowa i k9
wojskowy*h, -owie% do rok/ !HE pra*owa w kontrwywiadzie wojskowy%, a
w p9Qny*h lata*h sze?Odziesi1ty*h -y na*zelnikie% 777 ,arz1d/ $GB &kontr#
wywiad wojskowy)I .i* wi4* dziwnego, e da si4 atwo przekonaO do nadania
najwyszego priorytet/ Opera*ji RGA.
CC
I
Przed wyjazde% do 0ondyn/, gdzie w *zerw*/ !MA rok/ %ia o-j1O stanowisko
ofi*era sek*ji PR &wywiad polity*zny), Gordijewski zosta poinstr/owany o zada#
nia*h Opera*ji RGA. w Wielkiej Brytanii przez jednego z *zoowy*h ekspert9w 7
,arz1d/ G9wnego, od polity*znej i %ilitarnej pro-le%atyki .A:OI Wyja?ni on
Gordijewskie%/, e najlepszy% sposo-e% /zyskania wiarygodnego ostrzeenia
przed rakietowy% atakie% n/klearny% jest posiadanie do-rego agenta we wa?#
*iwy% %iejs*/I R9wnie wane i poyte*zne s1 inne sygnay nad*hodz1*ego kry#
zys/, takie jak li*z-a o?wietlony*h okien w -/dynka*h rz1dowy*h i instyt/*ja*h
wojskowy*h, r/*hy kl/*zowego personel/ oraz spotkania r9ny*h ko%itet9w i ko#
%isji, zwi1zany*h z pro-le%atyk1 o-ronn1I
Po przyjeQdzie do 0ondyn/ w *zerw*/ !MA, Gordijewski stwierdzi, e koledzy z
sek*ji PR trakt/j1 Opera*j4 RGA. z d/y% s*epty*yz%e%I .ie -yli tak przej4*i
wizj1 n/klearnej wojny, jak l/dzie w CentraliI .ikt w rezydent/rze nie za%ierza
jednak ryzykowaO kariery, krytyk/j1* p/-li*znie o*eny kierowni*twa 7 3arz4du
G9wnegoI RGA. tworzy wi4* -4dne koo z-ierania i o*eniania infor%a*ji wy#
wiadow*zy*hI Od rezydent/r wy%agano z-ierania alar%/j1*y*h wie?*i, nawet
je?li nie widziay w ty% wi4kszego sens/I Wo-e* tego wysyay je dla ?wi4tego
spokoj/, a zaniepokojona ty%i doniesienia%i Centrala 1daa wi4*ejI
Wysyanie skr/p/latny*h i wiarygodny*h raport9w z 0ondyn/ ko%plikowaa
zdziwa*zaa oso-owo?O Arkadija Wasiljewi*za G/ka, kt9ry w !ME rok/ zast1pi
>/kaseTi*sa na stanowisk/ rezydentaI G/k -y najgorszy% rezydente% w Wielkiej
Brytanii od *zas9w 77 wojny ?wiatowejI (tanowisko zawdzi4*za przede wszystki%
wprowadzonej w !H rok/ -rytyjskiej polity*e od%awiania wiz rozpoznany%
ofi*ero% $GBI :ak jak 0/*aseTi*s, G/k zdo-y do-r1 rep/ta*j4 w $GB likwid/j1*
zaraz po wojnie narodow1 opozy*j4 w pa+stwa*h -aty*ki*hI Pote% przeniesiono go
do 77 ,arz1d/ G9wnego w 8oskwie, a przed przyjazde% do 0ondyn/ s/y w
sek*ji $R w g9wnej rezydent/rze w .owy% Gork/I
G/k wspo%ina nostalgi*znie lata sp4dzone w rep/-lika*h -aty*ki*h narzekaj1*, e
ostatni%i *zasy Centrala i $re%l zro-iy si4 %i4kkie wo-e* zdraj*9wI Pod*zas
FA
po-yt/ w .owy% Gork/ wytropi -owie% dezertera z $GB .ikoaja Cho*howa,
kt9re%/ /dao si4 /nikn1O za%a*h/ w !HF rok/, i zaproponowa jego likwida*jeI
Centrala od%9wia zgody, arg/%ent/j1*, e s1 waniejsi dezerterzy do zlikwidowania,
Goli*yn oraz .osenko, i tak d/go, jak i*h sprawy nie zostan1 do ko+*a zaatwione, nie
-4dzie si4 apro-owaO kolejny*h K%okry*h ro-9tL w (tana*h ,jedno*zony*hI G/k
proponowa r9wnie zlikwidowanie *9rki (talina, ;wietlany, oraz przewodni*z1*ego
0igi O-rony Nyd9wI Centrala i ty% raze% od%9wiaI (fr/strowany likwidator -y
r9wnie arliwy% wyznaw*1 spiskowy*h teorii o ,a*hodzie kn/j1*y% sa-ota i
destr/k*j4 sowie*kiego syste%/I G/k nie d-a wprawdzie o sz*zeg9y raport9w Opera*ji
RGA., ale nigdy nie podwaa jej podstawowy*h zaoe+
lCF
I
$iedy Gordijewski przyje*ha do 0ondyn/, ona G/ka staraa si4 na wszelkie
sposo-y ograni*zyO %4owi wysok1 nor%4 dziennego spoy*ia alkohol/I Wo-e* tego
G/k wy*hyla szklani*4 w9dki przed wyj?*ie% z pra*yI Alkohol *zyni go gadatliwy% i
skory% do prze*hwalania si4I W lip*/ !MA rok/ zro-i wykad ?wieo przy-ye%/
rad*y a%-asady 0wowi Parszynowi o %asowy*h de%onstra*ja*h w 0ondynie
prze*iwko roz%iesz*zeni/ po*isk9w Cr/iseI Cho*ia kilk/ agent9w i tajny*h
wsp9pra*ownik9w $GB przy1*zyo si4 do de%onstra*ji, to jednak rezydent/ra nie
%iaa w niej adnego /dzia/, gdy protest przygotowaa w *ao?*i $a%pania na Rze*z
Roz-rojenia ./klearnego C.6 &Ca%paign for ./*lear 6isar%a%ent)I 8i%o to, G/k
zapewnia ParszynaR K:o %y, rezydent/ra $GB, wyprowadzili?%y na /li*e OwierO
%iliona l/dziVL Parszyn /przej%ie kiwa gow1 z /dawany% podziwe%, a kiedy G/k
wyszed z pokoj/, o-r9*i si4 do Gordijewskiego i zapytaR K(yszae? kiedy? takie
-zd/ryWL
G/k *zyni ostre wy%9wki dyplo%ato% sowie*ki%, e zdradzaj1 taje%ni*e
pa+stwowe dysk/t/j1* sprawy s/-owe w do%a*h, gdzie z pewno?*i1 s1 pods/*hy
zaoone przez 87#FI Gednake po wypi*i/ kilk/ kieliszk9w, w ty% sa%y% %ieszkani/
go?no rozpowiada o swoi*h s/k*esa*h opera*yjny*h w 0ondynieI K8asz swojego
G/kaL # powita pewnego ranka Gordijewskiego zaprzyjaQniony dyplo%ata #
Kw*zorajszego wie*zora spi si4 w naszy% %ieszkani/ i wygada, na% a pewnie i
Brytyj*zyko%, wszystkie wasze sekretyVL
CJ
Rozpowiadanie o wasny*h s/k*esa*h nie /*hronio G/ka przed niezadowolenie%
Centrali, kt9rej nie zawiado%i o gotowo?*i Wielkiej Brytanii do rozpo*z4*ia z
Argentyn1 wojny o 2alklandyI Pierwszy szyfrogra% na te%at 2alkland9w &al-o ra*zej
8alwin9w, gdy tej nazwy /ywa) G/k wysa do Centrali C kwietnia !MA rok/, dwa
dni po argenty+ski% l1dowani/I 'siowa nadro-iO -1d, wysyaj1* p9Qniej po dwa
%eld/nki dziennie, g9wnie w opar*i/ o doniesiania -rytyjskiej prasy, pod*zas gdy
a%-asada wysyaa jeden l/- dwa tygodniowoI
G/k o*zekiwa, e peni arogan*ji Brytyj*zy*y Kdostan1 lek*j4L, ale kiedy k/ jego i
Centrali zasko*zeni/ wygrali, w *harakterysty*znie konspira*yjny spos9- znalaz
wyt/%a*zenie, twierdz1*, e -ya to K-rytyjska wojna kolonialna prze*iwko
2alklando%LI 8argaret :hat*her i konserwatywny rz1d wykorzysta %oliwo?O
odniesienia szy-kiego zwy*i4stwa nad sa-szy% prze*iwnikie% w *el/ zaha%owania
spadk/ pop/larno?*i w spoe*ze+stwieI .ato%iast .A:O z zadowolenie%

FB
KGB
powitao szans4 wypr9-owania nowego /z-rojenia i taktyki prowadzenia walkiI
(porz1dzona przez a%-asad4 analiza wojny na 2alklanda*h opieraa si4 na
og9lny*h zaoenia*h rezydent/ryI G/k wy%y?li r9wnie teori4 wyja?niaj1*1
powstanie i po*z1tkowy s/k*es Partii (o*jalde%okrady*znej &(6P), *o -yo
g9wny% wydarzenie% -rytyjskiego y*ia polity*znego na po*z1tk/ lat osie%#
dziesi1ty*hI By to jego zdanie% spisek C7A i a%-asady a%eryka+skiej w *el/
sprowokowania podzia/ w -rytyjskiej Partii Pra*y a-y zagwarantowaO d/sze
rz1dy konserwatysto%
lCH
I
BE wrze?nia !MA rok/ 7 ,arz1d G9wny wysa szyfrogra% ok9lny do rezydent/r w
(tana*h ,jedno*zony*h i gdzie indziej, zawieraj1*y generaln1 o*en4 polityki
a%eryka+skiejI 6owodzono w ni%, e wy%/szaj1* na pa+stwa*h 'kad/ War#
szawskiego zwi4kszenie -/det9w o-ronny*h do tego sa%ego parytet/, *o Waszyn#
gton, ad%inistra*ja Reagana *h*e zasiaO niezgod4 w o-ozie so*jalisty*zny%,
op9QniO rozw9j pa+stw de%okra*ji l/dowej oraz osa-iO i*h zwi1zki z post4powy%i
kraja%i :rze*iego ;wiata, taki%i jak .ikarag/a l/- 8oza%-ikI Centrala zwra*a
wi4* /wag4 na piln1 potrze-4 prze*iwdziaania K?rodka%i aktywny%iL, dyskredy#
t/j1*y%i polityk4 (tan9w ,jedno*zony*hI
W ko+*/ paQdziernika g9wna rezydent/ra w Waszyngtonie /r/*ho%ia Opera*j4
Golf, polegaj1*1 na pods/ni4*i/ a%eryka+skie%/ korespondentowi londy+skiego
tygodnika K.ew (tates%anL sfa-rykowany*h %ateria9w, dyskredyt/j1*y*h a%e#
ryka+skiego przedstawi*iela w .aroda*h ,jedno*zony*h pani1 Geane $irkpatri*kI F
listopada K.ew (tates%anL op/-likowa artyk/ Na!le$szy $rzy!aciel dzieczyny
opis/j1*y K*z4sto tajne stos/nkiL pani Geane $irkpatri*k z wadza%i Rep/-liki
Po/dniowej AfrykiI Artyk/ il/strowaa fotokopia sfaszowanego list/ do pani
$irkpatri*k, napisanego rzeko%o przez rad*4 po/dniowoafryka+skiej a%-asady,
kt9ry przekazywa Knajlepsze pozdrowienia i wyrazy wdzi4*zno?*iL od szefa
wywiad/ wojskowego RPAI 6o list/ %ia -yO do1*zony prezent /rodzinowy
Kjako wyraz /znania %ojego rz1d/LI O-e*no?O w tek?*ie ortografi*znego -4d/
?wiad*zya o ty%, e (/-a A, jak to jej si4 *zase% z faszerstwa%i zdarzao,
zapo%niaa sprawdziO angielsk1 pisowni4I
Opera*ji Golf towarzyszya Opera*ja (yrena 77, w kt9rej r9wnie wykorzystano
podro-iony przez (/-4 A dok/%ent, kt9ry %ia -yO dowode% a%eryka+skiej
ingeren*ji w wewn4trzne sprawy PolskiI Podo-nie jak wiele inny*h Kdziaa+
aktywny*hL, podej%owany*h na ,a*hodzie przez (/-4 A, faszerstwo -yo z-yt
pry%itywne, e-y stao si4 wiarygodneI Generalnie zreszt1 (/-a A odnosia d/o
wi4ksze s/k*esy w kraja*h :rze*iego ;wiataI
G9wny% *ele% podej%owany*h w !MB rok/ w "/ropie ,a*hodniej Kdziaa+
aktywny*hL -yo zapo-ieenie roz%iesz*zeni/ po*isk9w Cr/ise i PershingI "/ropejskie
r/*hy pa*yfisty*zne nie potrze-oway sowie*kiej za*h4ty do organizowania
ka%panii protest/, a wi4* %ona zaoyO, e ol-rzy%i nakad si i ?rodk9w Centrali na
ty% pol/ nie %ia wi4kszego realnego zna*zeniaI G/k nie -y jednak jedyny%
rezydente% przypis/j1*y% so-ie zas/gi za zorganizowanie antyn/klearny*h de%on#
stra*ji, na kt9re %ia tylko %arginalny wpyw
lCM
I
FC
* * *
W ostatni% prze%9wieni/ wygoszony% AH paQdziernika !MA rok/ na $re%l/ do
gr/py wyszy*h wojskowy*h i /rz4dnik9w %inisterstwa o-rony, 0eonid Bre#niew
przedstawi g4-oko pesy%isty*zn1 o*en4 stos/nk9w Ws*h9d#,a*h9dI (krytykowa
polityk4 ad%inistra*ji Reagana i o?wiad*zy, e /trzy%anie pokoj/ -4dzie wy%agao
Kpodwojenia, a nawet potrojenia naszy*h wysik9wL
lC!
I ,ani% Breniew z%ar dwa
tygodnie p9Qniej, E listopada, sprawa s/k*esji zostaa przes1dzonaI Andropow
zosta Kjedno%y?lnieL wy-rany sekretarze% generalny%I Wprawdzie kierowni*two
$P,R nie*h4tnie %y?lao o powany*h refor%a*h, to jednak *h*iao j/ zerwaO ze
stagna*j1 i kor/p*j1 ery BreniewaI
W zwrotny% p/nk*ie historii partii Andropow wydawa si4 posta*i1 -/dz1*1
za/fanie i za*h4*aj1*1 do *zyn/I Gego stos/nek do dysydent9w, kiedy -y przewod#
ni*z1*y% $GB, gwarantoway, e nie -4dzie po-aa Kideologi*znej dywersjiLI
.ato%iast fakt, e kierowa antykor/p*yjn1 ka%pani1 $GB, kt9ra dotara a do
dynastii Breniewa, zapowiada walk4 o ekono%i*zn1 wydolno?O syste%/I Gak si4
wydaje, Andropow wierzy, e zaostrzenie dys*ypliny pra*y i eli%ina*ja kor/p*ji
wystar*z1 do odresta/rowania sowie*kiej gospodarkiI .a spotkani/ z ro-otnika%i
%oskiewski*h zakad9w narz4dziowy*h, w sty*zni/ !MB rok/, twierdziR KWpro#
wadzenie porz1dk/ nie wy%aga inwesty*ji kapitaowy*h, ale %oe przynie?O
do-re rez/ltatyLI
.owa %iota Andropowa zro-ia tylko tro*h4 k/rz/, ale nie przyniosa trway*h
refor%I W *i1g/ kilk/nast/ %iesi4*y /s/n1 *o pi1tego sekretarza regionalnego
&o-asti), -ardzo *z4sto za kor/p*j4, ale w s/%ie ?rednia wiek/ aparat/ nie*o si4
podniosa a nie z%alaa
Fj)
I
0edwie Andropow zosta sekretarze% generalny%, gdy przysza j/ do niego
delega*ja $olegi/% $GB &wysze *iao rz1dz1*e $o%itete%) z zast4p*1 przewod#
ni*z1*ego 2ilipe% 6enisowi*ze% Bo-kowe% na *zeleI Byli w niej szefowie
g9wny*h zarz1d9w i prowin*jonalny*h -i/r $GBI Wszys*y skaryli si4, e nad4ta
arogan*ja 2iedor*z/ka /nie%oliwia wszelk1 wsp9pra*4 i zagrozili podanie% si4 do
dy%isji, je?li nie zostanie /s/ni4tyI 2iedor*z/ka p*hni4to wi4* szy-ko w g9r4 na
stanowisko %inistra spraw wewn4trzny*h i awansowano do stopnia generaa
ar%iiI .owy% przewodni*z1*y% $GB %ianowano jego zast4p*4, F!#letniego
Wiktora 8i*hajowi*za Cze-rikowa, kt9ry w prze*iwie+stwie do 2iedor*z/ka -y w
$GB powsze*hnie szanowany jako zdolny ad%inistratorI Cze-rikow rozpo*z1
karier4 w apara*ie partyjny%, sk1d przyszed do $GB w !JH rok/ na na*zelnika
,arz1d/ PersonalnegoI Od !JM rok/ -y zast4p*1 przewodni*z1*ego
lF
SI
Wy-ranie Andropowa na stanowisko sekretarza generalnego $P,R nadao
nowy i%pet Opera*ji RGA.I .a po*z1tk/ !MB rok/ do1*zyy do niej niekt9re
s/-y wywiadow*ze pozostay*h kraj9w -lok/ ws*hodniegoI W 0ondynie po%o*1
s/ya przede wszystki% *ze*hosowa*ka (tB, kt9rej rezydent opowiada koledze z
$GB, e jest to pierwszy przypadek, e-y jego s/-a zaj%owaa si4 pro-le%atyk1
wojskow1I W l/ty% rezyden*i w stoli*a*h kraj9w .A:O otrzy%ali K?*i?le oso-isteL
dyrektywy, kt9re %ieli trzy%aO we wasny*h ar*hiwa*hI ,awieray one dalsze
FF
instr/k*je na te%at za*hodniego zagroenia n/klearnego oraz wyty*zne o-ser#
wowania za*hodni*h przygotowa+ do atak/I Centrala twierdzia %ylnie, e roz#
%iesz*zenie pod konie* rok/ po*isk9w Pershing 77 w .ie%*ze*h ,a*hodni*h
sprawi, i sowie*kie *ele znajd1 si4 w zasi4g/ C do J %in/t lot/I .ie pozwoli to
kierowni*tw/ $re%la na zej?*ie do s*hron9wI &W adny% szyfrogra%ie nie wspo#
%niano o wy*elowany*h w "/rop4 ,a*hodni1 sowie*ki*h po*iska*h ((#AE)I
Przysana G/kowi wersja l/towej dyrektywy zawieraa frag%enty, kt9re nieza#
%ierzenie przypo%inay *zarn1 ko%edi4 i /jawniay przeraaj1*e l/ki w roz/%ieni/
zasad f/nk*jonowania spoe*ze+stwa za*hodniego, a zwasz*za -rytyjskiegoI Centrala
o?wie*aa G/ka, e Kwan1 oznak1L -rytyjski*h przygotowa+ do wojny j1drowej
-4dzie prawdopodo-nie Kwzrost zak/p9w krwi oraz wzrost *en pa*ony*h za krewL w
o?rodka*h krwiodawstwaI .akazywano zate% /wanie ?ledziO r/*h *en i
naty*h%iast %eldowaO o z%iana*hI Wido*znie w 7 3arz4dzie G9wny% nie
wiedziano, e w Wielkiej Brytanii o-owi1z/je o*hotni*zy, a nie patny syste%
krwiodawstwaI
Centrala %iaa r9wnie wyraQnie skrzywiony o-raz spoe*ze+stwa -rytyjskiegoI W
jej konspira*yjny% roz/%ieni/ rz4dzi>a ni% elita skadaj1*a si4 %i4dzy inny%i z
d/*howie+stwa oraz -ankier9w i dlatego instr/owano G/ka, e-y sz/ka %o#
liwo?*i otrzy%ania ostrzeenia przed z-liaj1*1 si4 n/klearn1 zagad1 w koa*h
ko?*ielny*h i finansowy*hI 7nne frag%enty instr/k*ji -yy %niej eks*entry*zneI
,awieray dokadne sz*zeg9y faz pogotowia w sia*h z-rojny*h (tan9w ,jed#
no*zony*h i .A:O stosowane jako wyzna*zniki pro*ed/r %o-iliza*yjny*h
FA
I
O-*i1enie spowodowane prowadzenie% Opera*ji RGA. przyta*zao rezyden#
t/ry w kraja*h .A:OI Rezydent/ra w 0ondynie, a prawdopodo-nie te inne
rezydent/ry w "/ropie ,a*hodniej i w (tana*h ,jedno*zony*h, otrzy%aa pole*enie
reg/larnego li*zenia ?wiate w okna*h i sa%o*hod9w stoj1*y*h na parkinga*h
-/dynk9w rz1dowy*h i instyt/*ji wojskowy*h, zwi1zany*h z prowadzenie% wojny
n/klearnejI 8iano to ro-iO w godzina*h oraz poza godzina%i pra*y i naty*h%iast
%eldowaO o wszelki*h od*hylenia*h od nor%yI .aleao te /staliO drogi, kier/nki i
%etody ewak/a*ji /rz4dnik9w pa+stwowy*h i i*h rodzin oraz opra*owaO plany
o-serwowania przygotowa+ do ewent/alnej ewak/*jiI 3adania te przewyszay
%oliwo?*i G/kaI Chwal1* nierealisty*zne zale*enia i wy%agania Centrali, zrz/*i
wszystkie %4*z1*e o-owi1zki sz*zeg9owej o-serwa*ji na %odszego ar*hiwist4I
Ofi*er ten nie %ia prawa korzystaO ze s/-owego sa%o*hod/, nie %9wi1* j/ o
ty%, e gdy-y nawet %ia, to i tak nie %9g-y wyje*haO poza 0ondyn -ez
zezwolenia -rytyjskiego %inisterstwa spraw zagrani*zny*hI By to istotny sz*zeg9,
przeo*zony w instr/k*ji CentraliI Pod *z4sto zalkoholizowany% kierowni*twe%
G/ka zdarzay si4 wi4* %o%enty, gdy -rytyjski od*inek Opera*ji RGA., przypo#
%ina -ardziej fars4, ni wojenny dra%at
lFB
I
G/ AF l/tego !MB rok/ Centrala pole*ia trze% rezydent/ro% w (tana*h
,jedno*zony*h rozpo*z1O planowanie K?rodk9w aktywny*hL jakie naleao podj1O,
e-y nie dop/?*iO do ponownego wygrania przez Reagana wy-or9w w listopadzie
!MC rok/I W 8oskwie panowao przekonanie, e Reagan rozwaa niespodziewane
/derzenie n/klearne jako powan1 op*j4 strategi*zn1I W Genewie to*zyy si4
FJ
wprawdzie roz%owy roz-rojeniowe, ale Centrala nie widziaa %oliwo?*i zawar*ia
poroz/%ieniaI $ady wi4* kandydat na prezydenta Krep/-likanin -1dQ de%okrata, -y
dla niej lepszy ni ReaganI Rezydent/ro% w '(A pole*ono /zyskaO kontakty w
-i/ra*h wszystki*h kandydat9w oraz w szta-a*h wy-or*zy*h o-/ partiiI Rezyden*i
poza grani*a%i (tan9w ,jedno*zony*h %ieli %eldowaO o nadarzaj1*y*h si4
sposo-no?*ia*h wysania agent9w, kt9rzy %ogli przydaO si4 w antyreaganowskiej
opera*jiI
Cele% tej ka%panii -yo zdo-y*ie %aksy%alnej ilo?*i infor%a*ji i kontakt9w,
kt9re %ogy-y po%9* w sfor%/owani/ i rozpowsze*hnieni/ wiado%o?*i dys#
kredyt/j1*y*h ReaganaI R9wno*ze?nie rezydent/ro% w kraja*h .A:O i wiel/
inny*h pa+stwa*h ?wiata zale*ono rozpowsze*hnianie hasa KReagan to wojnaVL
&KReaganR eto wojnaVL)
Centrala ogosia pi4O Ktez ?rodk9w aktywny*hL, kt9re %iay -yO zastosowane w
dyskredytowani/ polityki zagrani*znej ReaganaR jego %ilitarysty*zne awant/r#
ni*two, jego oso-ista odpowiedzialno?O za przyspieszanie wy?*ig/ z-roje+, jego
popar*ie dla represyjny*h rey%9w na *ay% ?wie*ie, podej%owane przez jego
ad%inistra*j4 pr9-y zdawienia r/*h9w narodowowyzwole+*zy*h oraz jego odpo#
wiedzialno?O za napi4*ia w stos/nka*h %i4dzy partnera%i .A:OI K:ezy ?rodk9w
aktywny*hL, doty*z1*e a%eryka+skiej polityki wewn4trznej, o-ej%oway rzeko%1
dyskry%ina*j4 %niejszo?*i etni*zny*h, kor/p*j4 ad%inistra*ji Reagana oraz jego
podporz1dkowanie si4 dyktatowi ko%pleks/ %ilitarno#prze%ysowego
FC
I
Rezydento% atwo -yo wypinaO pier? pod ordery za *z4sto z/penie nieza#
s/one dziaania, gdy prasa %i4dzynarodowa pena -ya antyreagonowski*h
artyk/9wI Ograni*zone %oliwo?*i oddziaywania rezydent/r na opini4 p/-li*zn1 w
kraja*h .A:O de%askowa jednak fakt, e nie /dao si4 spop/laryzowaO hasa
KReagan to wojnaVL, do kt9rego Centrala przywi1zywaa kapitalne zna*zenieI
W trak*ie, kiedy 7 3arz4d G9wny /siowa potaje%nie i niesk/te*znie zaaran-
+oaC polity*zny /padek Reagana, sa% prezydent p/-li*znie wzywa A%erykan9w
do K%odlitwy za /ratowanie ty*h, *o yj1 w totalitarny*h *ie%no?*ia*h &,(RR)LI
(owie*kie kierowni*two, t/%a*zy M %ar*a, na doro*znej konwen*ji $rajowego
(towarzyszenia "wangelist9w w Orlando na 2lorydzie, jest Kogniskie% wszelkiego za
wsp9*zesnego ?wiataL
lFF
I (/*haj1* tego %ona -yo odnie?O wraenie, e %9wi z
g4-i ser*aI
6wa tygodnie p9Qniej n/klearne zagroenie ze strony (tan9w ,jedno*zony*h
na-rao nowego wy%iar/, gdy Reagan ogosi (trategi*zn1 7ni*jatyw4 O-ronn1
(67 &(trategie 6efen*e 7nitiatiTe), pop/larnie zwan1 Gwiezdny%i Wojna%iI 8iaa to
-yO tar*za o*hronna w kos%osie, kt9ra wykorzyst/j1* te*hnologi4 laser9w %iaa
strze* A%eryk4 przed sowie*ki%i po*iska%i, nisz*z1* je, zani% osi1gn1 *ele po
dr/giej stronie o*ean/I Ch*1* przekonaO sk1py $ongres do wyoenia ol-rzy%i*h
s/% na (67, ad%inistra*ja przeprowadzia ka%pani4 rekla%ow1 w telewizji, w kt9rej
a%eryka+skie &ale j/ nie za*hodnioe/ropejskie) dzie*i spay spokojnie pod
kop/1 o-ronn1, przypo%inaj1*1 -ardziej s*eny z fil%9w fantasty*zny*h ni powane
-adania na/koweI Po*z1tkowo KGwiezdne WojnyL wygl1day na z-yt odlege od
y*iowej praktyki, e-y %ogy -yO powany% zagroenie%, i dopiero p9Qniej
FH
Centrala z%ienia zdanieI Gednake retoryka (67 od sa%ego po*z1tk/ /%a*niaa w
8oskwie przekonanie, e Reagan *oraz powaniej %y?li o %oliwo?*i wygrania
przez (tany ,jedno*zone wojny j1drowej
7F+
I
Centrala /siowaa r9wnie podwayO szans4 wy-or*ze g9wnego soj/sznika
Reagana, pani 8argaret :hat*herI Od kiedy Oelazna %ama zostaa pre%iere% w
!H! rok/, $GB prowadzio prze*iwko niej ka%pani4 K?rodk9w aktywny*hL
wewn1trz i na zewn1trz ,jedno*zonego $r9lestwaI Wi4kszo?O z ni*h -ya jednak
z-yt niedopra*owana, e-y odnie?O jakiekolwiek sk/tkiI Gordijewski -y oso-i?*ie
zaangaowany w opera*je z /dziae% Arne 5erloTa Petersena, d/+skiego dzien#
nikarza zwer-owanego w !HB rok/ przez 0eonida 8akarowa, p9Qniejszego rezy#
denta $GB w OsloI Petersen -y naiwny% lewi*owy% intelekt/alist1, kt9ry dawa
si4 ponie?O ent/zjaz%owi dla tak nieprawdopodo-ny*h -ohater9w walki z i%#
perializ%e%, jak $i% 7r (en, Poi Pot *zy 8/a%%ar $addafiI W lata*h !HB#!M,
gdy prowadzili go kolejno 8akarow, (tanisaw Cze-otok, Wadi% Czerny i Wa#
di%ir 8ierk/ow, Petersen zgadza si4 nie tylko pisaO artyk/y wed/g s/gerowanej
%/ linii, ale r9wnie p/-likowaO pod wasny% nazwiskie% okazjonalne artyk/y i
-rosz/ry napisane dla niego po angielsk/ przez (/-4 AI 7*h litera*ka warto?O
-ya r9wnie %aa, *o %erytory*znaI
Pierwszy% z dzie w koprod/k*ji $GBDPetersen -ya atak/j1*a 8argaret :hat*her
-rosz/rka zatyt/owana 3imni o!onicy, op/-likowana w !H! rok/I Pani pre%ier
wyzna*zono w niej *hl/-ne %iejs*e w szereg/ *zoowy*h antysowie*ki*h polityk9w
"/ropyI Centrala -ya zapewne d/%na ze swojego propagandowego pod/,
*ho*ia -rosz/rka zawieraa ewidentne -4dyI Byy konserwatywny %inister Reginald
8a/dling zosta w niej okre?lony jako Kpolityk prawego skrzyda Partii Pra*yLI
.ato%iast pani :hat*her %iaa Kskonno?O do rasiz%/L, *h*iaa propagowaO
Kkapitalisty*zne wpywyL oraz prowadziO Kwojn4 z -rytyjsk1 klas1 ro-otni*z1LI
W?r9d pozostay*h Kzi%ny*h wojownik9wL, /waany*h przez (/-4 A za *zarne
ow*e ?wiatowej polityki, -yliR lord Chalfont &okre?lany w kilk/ %iejs*a*h jako
K%inister roz-rojeniaL, senator 5enry K(*oopL Ga*kson, senator Barry Goldwater,
Goseph 0/ns, A^el (pringer i 2ranz#Goseph (tra/ssI
$olejna -rosz/rka sp9ki a/torskiej, op/-likowana w !ME rok/, atakowaa
wy1*znie 8argaret :hat*herI ,/penie niepotrze-nie sko%ponowano j1 w satyry*znej
konwen*ji, kt9ra nigdy nie -ya %o*n1 stron1 K?rodk9w aktywny*hL $GBI G/ sa%
tyt/ -rz%ia dziwnieR )radziie nie'iescy: ,hatcher, /tEra nie umie na$raiC
>asnego dachu; "le%ent satyry /st4powa szy-ko frontalne%/ atakowiI 6otkni4ta
notory*zny% K-rakie% ko%pten*ji potrze-ny*h do prowadzenia spraw pa+stwaL,
8argaret :hat*her /trzy%ywaa si4 rzeko%o / wadzy jedynie dzi4ki Koso-isty%
powi1zanio% z wielki% -iznese%L oraz Kinteresa%i wielki*h %onopoliLI .ie
-rakowao te ko%pro%it/j1y*h liter9wekR K:hat*her wi-rala ?*ierzk4 wojenno%LI
)radziie nie'iescy -yli a-4dzi% ?piewe% sp9ki $GBDPetersenI Petersen
zosta aresztowany w listopadzie !M rok/ i oskarony o wsp9pra*4 z $GBI Rok
p9Qniej d/+ski %inister sprawiedliwo?*i, wykorzyst/j1* fakt, e g9wni winowaj*y,
*zyli ofi*erowie $GB, op/?*ili kraj, wy*ofa oskarenie wo-e* PetersenaI $/
zasko*zeni/ d/+skiej s/-y -ezpie*ze+stwa, zwolniono go z areszt/
lFH
I
FM
:y%*zase% w 0ondynie a%-asador Wiktor 7wanowi*z Pop9w zwoa J %aja
!MB rok/ narad4 wyszy*h dyplo%at9w oraz ofi*er9w $GB i GR' po?wi4*on1
o%9wieni/ *zerw*owy*h wy-or9w parla%entarny*h w Wielkiej BrytaniiI ,godzono
si4, e pani :hat*her i konserwaty?*i wygraj1 wy-ory, za? ani a%-asada, ani $GB w
aden spos9- nie %oe te%/ przeszkodziOI .a $re%l/ wiedziano jednak lepiejI AB
l/- AC %aja a%-asada otrzy%aa tekst sowie*kiej odpowiedzi na w*ze?niejszy list
Partii Pra*y, doty*z1*y roz-rojeniaI W 8oskwie przyp/sz*zano, e %oe on
po%9* la-o/rzysto% w ka%panii wy-or*zejI $iedy jednak pokazano list nieofi#
*jalnie w siedzi-ie kierowni*twa Partii Pra*y, ta% odoono jego przyj4*ie a do
*zas/ po wy-ora*hI
AB %aja rezydent/ra otrzy%aa zawiado%ienie o ry*hy% nadej?*i/ szyfrogra%/
wskaz/j1*ego KtezyL, kt9re w trak*ie ka%panii wy-or*zej winny -yO w1*zone do
prze%9wie+ polityk9w Partii Pra*yI :re?O telegra%/ skadaa si4 z dziwa*znej
%ieszaniny frag%ent9w po angielsk/ i rosyjsk/, a odszyfrowywanie zako+*zono
dopiero AH %ajaI ,awarte w ni% s/gestie sposo-9w wpywania na ka%pani4
wy-or*z1 Partii Pra*y /znano w rezydent/rze za nieprakty*zneI .ie podj4to wi4*
adnego dziaania
7FP
I ,a kilka dni, ! *zerw*a, pani :hat*her odniosa lawinowe
zwy*i4stwoI
$r9tko po wy-ora*h, londy+ska rezydent/ra otrzy%aa kolejny szyfrogra% z
Centrali, przypo%inaj1*y, e ad%inistra*ja Reagana kontyn//je przygotowania do
wojny j1drowej, a wo-e* tego konie*zna jest intensyfika*ja Opera*ji RGA.I .ikt z
ofi*er9w sek*ji PR nie wierzy w n/klearny atak ,a*hod/, z wyj1tkie% jakiego?
wyj1tkowego kryzys/ w stos/nka*h Ws*h9d#,a*h9dI Gordijewski z koleg1 /siowali
przekonaO G/ka o -ezsensowno?*i wykonywania instr/k*ji Centrali i z-ierania
wiado%o?*i o przygotowania*h do atak/ j1drowegoI Wysanie taki*h infor%a*ji do
8oskwy prowokowao tylko dalsze pytania Centrali, *o tworzyo -4dny kr1g
prowadz1*y do nie-ezpie*znego wzrost/ napi4*ia w 8oskwieI Centrala po*hwalia,
na przykad, raport z 0ondyn/ o rz1dowej ka%panii honorowego krwiodawstwaI
:ej nor%alnej, organizowanej *o jaki? *zas ka%panii, -4d1*e stay% ele%ente%
-rytyjskiego y*ia, nadano w 8oskwie zowiesz*ze zna*zenie przygotowa+ do
n/klearnej zagady
F!
I
$olejna instr/k*ja w sprawie Opera*ji RGA., ty% raze% z podpise% sa%ego
$ri/*zkowa, nadesza A sierpnia !MB rok/I (kierowana do rezydent/r w kraja*h
.A:O, zawieraa list4 dziaa+ za*hodni*h s/- wywiadow*zy*h, kt9re %ogy
zwiastowaO przygotowania do zaskak/j1*ego /derzenia j1drowegoI 6ok/%ent
Centrali -y w zasadzie l/strzany% od-i*ie% alar%owy*h plan9w $GB i GR' na
wypadek wojny j1drowej z ,a*hode%I W?r9d wskaz9wek znalazy si4 %i4dzy
inny%iR Kwz%oenie opera*ji dezinfor%a*yjny*hL, wy%ierzony*h w ,wi1zek
(owie*ki i jego soj/sznik9w, Kpotaje%na infiltra*ja gr/p sa-otaowy*h wyposa#
ony*h w -ro+ j1drow1, -akteriologi*zn1 i *he%i*zn1L na terytori/% pa+stw
'kad/ Warszawskiego, Krozszerzenie sie*i o?rodk9w szkoleniowy*h dla dywer#
sant9wL, kt9re %iay wykorzystywaO w pierwszy% rz4dzie %ody*h e%igrant9w z
kraj9w "/ropy Ws*hodniej oraz nasilenie K?rodk9w represji przez wadze karneL
prze*iwko organiza*jo% i oso-o% o post4powy*h pogl1da*h
7J&)
I
F!
.aj-ardziej dra%aty*zny% %o%ente% w stos/nka*h Ws*h9d#,a*h9d od *zas/
wy-or/ Reagana na prezydenta -yo zestrzelenie sa%olot/ po/dniowokorea+ski*h
linii lotni*zy*h $A> EEH nad 8orze% Gapo+ski% o ?wi*ie l wrze?nia !MB rok/I
(a%olot le*ia z An*horange na Alas*e do (e/l/ i z-o*zy daleko z k/rs/ w sowie*k1
przestrze+ powietrzn1I (ta*ja nas/*howa japo+skiego radiowywiad/ w 8isawa, FME
kilo%etr9w na p9no* od :okio, zarejestrowaa, jak pilot sowie*kiego %y?liw*a
prze*hwyt/j1*ego wystrzeli dwie rakiety i o BIAJ *zas/ tokijskiego za%eldowaR
KCel znisz*zonyLI Po*z1tkowo w sta*ji 8isawa zastanawiano si4, *zy nie *hodzi o
Owi*zenia sowie*kiego lotni*twa z sy%/lowany% strzelanie% rakiet, jednak
kilka godzin p9Qniej wiedziano j/, e -yy to ostatnie *hwile lot/ $A> EEHI
,gin4o AJ! pasaer9w i zaoga
J
I
s
]r9de% tragedii lot/ $A> EEH -ya nieko%peten*ja sowie*kiego lotni*twa i
$orean Air 0ines oraz nor%alna w ,(RR pogarda dla l/dzkiego y*iaI Pi4O lat
w*ze?niej inny Boeing HCH tej sa%ej linii, lot $A> !EA, z-o*zy z k/rs/ le*1* z
Parya do (e/l/ i przekro*zy sowie*k1 grani*4 w rejonie 8/r%a+skaI (owie*ka
o-rona przestrzeni powietrznej stra*ia go z radar9w nad silnie /fortyfikowany%
przyl1dkie% $olaI Odnaleziono go w ko+*/, ostrzelano i z%/szono do l1dowania na
za%arzni4ty% jeziorze CFE kilo%etr9w na po/dnie od 8/r%a+skaI W wynik/
trafienia sa%onaprowadzaj1*1 si4 na *el rakiet1 kierowan1 pod*zerwieni1 zgin4o
dw9*h pasaer9w, a B zostao ranny*hI
(owie*ka o-rona prze*iwlotni*za nazywana -ya *zasa%i, nie -ez ra*ji, Krolni#
*zy% sektore% sowie*ki*h si z-rojny*hL
JA
I W !MH rok/ staa si4 przed%iote%
%i4dzynarodowy*h szyderstw, gdy %ody .ie%ie* z R2., 8athias R/st, wyl1dowa
niespodziewanie %a1 Cessna w ser*/ 8oskwy, na ?rodk/ Pla*/ CzerwonegoI W
no*y z B sierpnia na l wrze?nia !MB rok/, zgodnie z rela*j1 londy+skiego
rezydenta Arkadija G/ka, kt9ry -y w9w*zas na /rlopie w Rosji, osie% z jedenast/
sta*ji radarowy*h na $a%*zat*e nie dziaao prawidowoI Chaos zwi4kszyy niedawne
z%iany ad%inistra*yjne, po kt9ry*h rozwi1zano niezalene doty*h*zas Kwojskowe
okr4gi o-rony powietrznejL i w1*zono je do nor%alnej str/kt/ry dow9dztw wojsko#
wy*hI Regionalne dow9dztwo nie %iao do?wiad*zenia i nie wiedziao, *o ro-iO w
przypadk/ powanego nar/szenia przestrzeni powietrznejI W rez/lta*ie zareagowao
-aagane% i -r/talno?*i1
lJB
I $iedy odkryto wresz*ie lot $A> EEH w sowie*kiej
przestrzeni powietrznej, dow9dztwo lotni*twa w Cha-arowsk/ pr9-owao kilkakrotnie
/zyskaO jakie? instr/k*je z 8oskwyI Po penej zakopotania wy%ianie depesz
&rejestrowany*h przez radiowywiady '(A i Gaponii), Cha-arowsk przypo%nia
dow9dztw/ na (a*halinie, e reg/la%in prze*hwy*enia wy%aga identyfika*ji wzro#
kowej sa%olot/, kt9ry wtargn1 w przestrze+ powietrzn1, zani% podej%ie si4 pr9-4
zestrzeleniaI (a*halin zignorowa reg/la%inI $A> EEH zosta znisz*zony dwo%a
rakieta%i przez pilota %y?liw*a, kt9ry nie zidentyfikowa o-iekt/, do kt9rego strzelaI
W r9ny*h faza*h kryzys/, na r9ny*h sz*ze-la*h dowodzenia nie -rakowao
s/gestii, e nie jest to *ywilny Boeing HCH, le*z wojskowy a%eryka+ski sa%olot
rozpoznania lotni*zego RC BF
lJC
I G/k jednak o-stawa, e w %o%en*ie, kiedy
strzelano do korea+skiego sa%olot/, dow9dztwo w Cha-arowsk/ wiedziao j/, e
jest to *ywilna %aszyna pasaerska
lJF
I
FAE
Pierwsz1 sowie*k1 reak*j1 na tragedi4 -yo zaprze*zenie, jako-y kto? do kogo?
strzelaI (owie*kie %y?liw*e, wyja?niaa agen*ja :AA(, tylko K/sioway /dzieliO
po%o*y i skierowaO sa%olot na naj-lisze lotniskoLI Baagan, jaki wy-/*h w 8oskwie,
-y tak pot4ny, e londy+ska a%-asada i rezydent/ra przez trzy dni nie otrzy%ay
instr/k*ji, *o %9wiO i jaki*h wyja?nie+ /dzielaOI Podo-na syt/a*ja panowaa zapewne
r9wnie w inny*h stoli*a*hI 6opiero C wrze?nia przyszy do rezydent/ry jedna po
dr/giej trzy %onie, *zyli -yskawi*zne iskr9wki z CentraliI .ie%al r9wno*ze?nie
a%-asada dostaa podo-nie pilne instr/k*je z %inisterstwa spraw zagrani*zny*hI
Pierwsza iskr9wka twierdzia, e tragedia $A> EEH zostaa wykorzystana przez
ad%inistra*j4 Reagana do podsy*enia antysowie*kiej histerii na ?wie*ieI $a%pania ta
staa si4 tak gwatowna, e pole*a si4 rezydent/rze skoordynowaO wysiki z
a%-asadore%, GR' i sekretarze% partii w *el/ zapewnienia o*hrony sowie*ki%
o-ywatelo%, -/dynko%, statko% i sa%oloto%I 6r/gi i trze*i szyfrogra% zawiera Ktezy
dziaa+ aktywny*hL, kt9re naleao podj1O, e-y o-ar*zyO odpowiedzialno?*i1
A%erykan9w i $orea+*zyk9wI Centrala podkre?laa ?*ise zwi1zki wsp9pra*y
wojskowej i wywiadow*zej %i4dzy (tana%i ,jedno*zony%i a korea+ski%i linia%i
lotni*zy%iI 8ona wi4* -yo zaoyO, e $A> EEH wypenia %isj4 wywiadow*z1,
kiedy z-o*zy w sowie*k1 przestrze+ powietrzn1 i przelatywa nad sowie*ki%
terytori/%
7Wg
I :ez4 t4 /-arwiono p9Qniej sfa-rykowany% doniesienie%, jako-y
kapitan korea+skiego sa%olot/ Ch/n By/ng#7n *hwali si4 dokonany%i lota%i
wywiadow*zy%i i pokazywa znajo%y% szpiegowskie wyposaenie sa%olot/
JH
I
Naden z pilny*h telegra%9w przysany*h C wrze?nia nie stwierdza, e sowie*ki
%y?liwie* prze*hwyt/j1*y zestrzeli korea+ski sa%olot pasaerski, ale po?rednio -yo
to potwierdzenieI Waniejszy -y jednak fakt, e Centrala nie wyja?niaa, *zy lotni*two
sowie*kie wiedziao, *zy nie wiedziao, e atak/je *ywilny sa%olotI
6wa l/- trzy dni p9Qniej Centrala przysaa dwa kolejne szyfrogra%y z Kteza%i
dziaa+ aktywny*hL, twierdz1*e, e A%erykanie i Gapo+*zy*y -yli przez *ay *zas w
kontak*ie radiowy% z $A> EEH i znali dokadnie jego pozy*j4, kiedy z-o*zy on w
sowie*k1 przestrze+ powietrzn1I W pewny% %o%en*ie, twierdzia ka%liwie Centrala,
pilot %ia zawiado%iOR K0e*i%y nad $a%*zatk1LI Ch*1* rozwin1O t4 teori4 spiskow1,
Centrala prosia rezydent/ry o z-ieranie infor%a*ji o pasaera*h sa%olot/I (z/kano
gor1*zkowo powi1za+ pasaer9w z za*hodni%i s/-a%i wywiadow*zy%i, *o
pozwolio-y /wiarygodniO sowie*k1 wersj4 wydarze+I
Pod*zas trwaj1*ej dwie godziny konferen*ji prasowej w 8oskwie, ! wrze?nia, szef
szta-/ sowie*ki*h si z-rojny*h %arszaek .ikoaj Ogarkow ogosi ko%/nikat ko%isji
pa+stwowej, kt9ra Kniez-i*ie dowioda, e wtargni4*ie sa%olot/ po/#
dniowokorea+ski*h linii lotni*zy*h w sowie*k1 przestrze+ powietrzn1 -yo akte%
za%ierzony%, dokadnie zaplanowan1 opera*j1 wywiadow*z1I Bya ona kierowana z
okre?lony*h o?rodk9w na terytori/% (tan9w ,jedno*zony*h i GaponiiLI
Wszys*y sowie**y dyplo%a*i i ofi*erowie $GB, z kt9ry%i Gordijewski roz%awia
o tragedii $A> EEH, -yli zdziwieni roz%iare% szk9d wyrz1dzony*h %i4dzynarodowej
rep/ta*ji ,wi1zk/ (owie*kiegoI :ylko kilk/ wierzyo w ofi*jalne wyja?nienia 8oskwyI
Wiel/ /waao, e s1 one ?%ie*h/ warte
J$
I
FA
Centrala -ya o-/rzona wywiade%, jakiego /dzieli BBC pod*zas wizyty w 0on#
dynie M wrze?nia redaktor na*zelny KPrawdyL, WIGI AfanasjewI Pow1tpiewa on
-owie% w ofi*jaln1 wersj4 zestrzeleniaI K.ie powiedzia-y%, e -ye% -ardzo
zadowolony z naszy*h pierwszy*h doniesie+L # stwierdzi AfanasjewI K8y?l4, e to
nasi wojskowi ponosz1 win4I Prawdopodo-nie *zego? nied opatrzy i, a -yO %oe nie
wiedzieli dokadnie, *o si4 staofIII\ L
J!
I 0ondy+ska rezydent/ra naty*h%iast
otrzy%aa %oni4 z Centrali, z 1danie% przysania penego tekst/ wywiad/ Afana#
sjewaI 8aszynistka $GB siada do spisywania wywiad/ nagranego przez dy/rnego
a%-asady, ale nie dosza do ko+*a, kiedy %in4y godziny jej pra*yI .ast4pnego
ranka nadesza kolejna %onia, do%agaj1*a si4 niezwo*znego przysania 1danego
tekst/I 8aszynistka naty*h%iast za*z4a ko+*zyO pra*4
7H&l
I
,araz po zestrzeleni/ sa%olot/, ad%inistra*ja Reagana -ya Kzadowolona z
wasnej prawo?*iL, jak to okre?li zast4p*a sekretarza o-rony, 5enry "I Catto jrI
K7%peri/% zaL pokazao, *o potrafiI WyraQnie rozzosz*zony sekretarz stan/
George (h/ltz wy%a*hiwa trzy%any%i w r4k/ tajny%i raporta%i wywiad/ i pod#
kre?la l wrze?nia, e nie %a naj%niejszy*h w1tpliwo?*i, i sowie*ki pilot ziden#
tyfikowa $A> EEH jako *ywilny sa%olot pasaerski i zestrzeli go z zi%n1 krwi1I
Prezydent Reagan podj1 -ezpre*edensow1 de*yzj4 zezwalaj1* na odtworzenie w
dra%aty*zny% progra%ie telewizyjny% ta?% nagrany*h przez radiowywiad, na
kt9ry*h zarejestrowano roz%ow4 sowie*kiego pilota z kontrol1 lot9wI 8iao to
/dowodniO e Knie %a %oliwo?*i, e-y pilot %9g wzi1O o-iekt za *o? innego ni
sa%olot pasaerskiLI
A%-asador '(A przy O.,, Geane $irkpatri*k, zade%onstrowaa inny zestaw
nagra+ radiowywiad/ pod*zas a/diowiz/alnej prezenta*ji w siedzi-ie .arod9w
,jedno*zony*hI Pokaz -y niesy*hanie pr/deryjny i dra%aty*znyI Rosyjskie prze#
kle+stwa zostay /s/ni4te z tekst/ t/%a*zenia przezna*zonego dla ,gro%adzenia
Og9lnegoI Okrzyk sowie*kiego pilota wydany t/ przed odpalenie% rakietR , joki
p9kiVL, *o %ona przet/%a*zyO jako Kjasny gwintL, zosta -ezsensownie zago#
dzony doR Ks%y*zkiVL
,adanie% tego i?*ie teatralnego pokaz/ -yo zade%onstrowanie, /ywaj1*
s9w pani Geane $irkpatri*k, Kfakt/, e prze%o* i ka%stwo s1 zwyky%i ins#
tr/%enta%i polityki sowie*kiejLI .ie -y to ostatni przypadek, kiedy ad%inistra*ja
Reagana przedo-rzya i zeps/a okazj4I Pod*zas za%kni4tego przes/*hania na
for/% sena*kiego ko%itet/ spraw zagrani*zny*h stwierdzano, e zdanie% analityk9w
.(A, sowie*ki pilot nie wiedzia, e *ele%, do kt9rego strzela, jest sa%olot
pasaerskiI Ci4ar de-aty za*z1 si4 wi4* przes/waO z sowie*kiej odpowiedzialno?*i za
?%ierO AJ! pasaer9w i zaogi sa%olot/ na wiarygodno?O a%eryka+ski*h za#
rz/t9wI Ad%inistra*ja -ronia energi*znie pierwotnego oskarenia o dokonanie z
zi%n1 krwi1 %orderstwa z pre%edyta*j1, ale arg/%enta*ja j4zyka ofi*jalnego
rze*znika stawaa si4 *oraz sa-sza
H
I
W ostatni*h %iesi1*a*h !MB rok/ rezydent/ro% pole*ono rozpowsze*hniaO
postawion1 w 8oskwie tez4, e lot $A> EEH -y szpiegowsk1 %isj1 C7AI W spra#
wozdani/ za rok !MB rezydent/ra londy+ska po*hwalia si4 wi4* swoi%i s/k*esa%iR
K'dao na% si4 zainspirowaO wiele prze%9wie+ i p/-lika*ji na ten te%at, kt9re
FAA
-yy dla nas przy*hylneI 6zi4ki wysiko% rezydent/ry, zosta nadany w telewizji
spe*jalny progra% de%ask/j1*y ka%liwe za%iary ad%inistra*ji a%eryka+skiejXIII\LI
Centrala grat/lowaa 0ondynowi osi1gni4O, podkre?laj1*R KWysiki personel/ sek*ji PR
w prze*iwdziaani/ antysowie*kiej ka%panii doty*z1*ej po/dniowokorea+#skiego
sa%olot/ pasaerskiego zas/g/j1 na spe*jaln1 /wag4L
HA
I Gak to si4 jednak *z4sto
zdarzao $GB, przynaj%niej na ,a*hodzie, prze*eniano s/k*esy wasny*h Kdziaa+
aktywny*hLI
W1tpliwo?*i za*hodniej opinii p/-li*znej wo-e* oryginalnej wersji wydarze+,
podanej przez ad%inistra*j4 Reagana, sprzyjay na r9wni podejrzenio% C7A i so#
wie*kiej propagandzieI W Wielkiej Brytanii naj-ardziej wnikliwy% krytykie% -y
politolog z O^ford/, RIWI Gohnson, kt9rego o*ena nie %iaa ni* wsp9lnego z so#
wie*k1 inspira*j1I 8i%o to Gohnson /waa< KW po*z1tkowej fazie -ye% -ardzo
niezadowolony z Yofi*jalnejZ wersji wypadk9w, przedstawionej przez ad%inistra*j4
Reagana, kt9ra jak si4 wydawao, %iaa wiele niejasno?*iL
HB
I $iedy jednak K0i#
terat/rnaja GazietaL op/-likowaa przeredagowan1 wersj4 jego artyk// z YG/ar#
dianaZ, Gohnson ogosi Kw?*ieky protestLI Radzie*kie Kdziaanie aktywneL przynioso
szkod4, za%iast poytk/I O *o 8oskwie *hodzio, wyja?ni -r/talnie wi*e%inister
spraw zagrani*zny*h, Georgij $ornienkoI Roz%awiaj1* z zaproszony% do 8oskwy
la/reate% dziennikarskiej nagrody P/litzera, (ey%o/re% 5ershe%, powiedzia %/
wprostR KWaszy% zadanie% jest stwierdziO, e Xten sa%olot\ do nas wtargn1L
HC
I
.ajgroQniejszy% sk/tkie% tragedii $A> EEH -yy reak*je 8oskwyI W Centrali i
na $re%l/ zrodzio si4 przekonanie, e -y to zaledwie frag%ent dalekosi4nego
antysowie*kiego plan/, opra*owanego przez ad%inistra*j4 ReaganaI Wiedz1*
doskonale o groteskowy*h -4da*h sowie*kiej o-rony prze*iwlotni*zej, wi4kszo?O
kierowni*twa, a zapewne r9wnie Andropow, Ogarkow i $ri/*zkow, w%9wia w
sie-ie, e $A> EEH rze*zywi?*ie peni %isj4 szpiegowsk1I Gro%yko twierdzi tak
nawet jesz*ze w *zasa*h Gor-a*zowa, pisz1*, e jasne jest dla Kkadego, kto %a
odro-in4 roz/%/XIII\ e Waszyngton w gr/n*ie rze*zy -roni wasnego sa%olot/, tyle
e z po/dniowokorea+ski% oznakowanie%LI Gednak nawet s*epty*znie nastawieni do
teorii spiskowy*h /waali za wyj1tkowo prowoka*yjny spos9-, w jaki Waszyngton
traktowa kryzys, zwi4kszaj1* z pre%edyta*j1 napi4*ie w stos/nka*h Ws*h9d#,a*h9dI
Powo/j1* si4 na antysowie*k1 histeri4, kt9ra grozi przerodzenie% si4 w fizy*zne
zagroenie, 8oskwa wy*ofaa z '(A wszystki*h sowie*ki*h st/dent9wI Witano i*h w
kraj/ jak /*iekinier9w ze strefy frontowejI
(owie*ko#a%eryka+ski sp9r doprowadzi do fiaska roz%9w %inistr9w spraw
zagrani*zny*h, kt9rzy spotkali si4 M wrze?nia w 8adry*ie, e-y przedysk/towaO
kwestie -ezpie*ze+stwa e/ropejskiegoI K(yt/a*ja na ?wie*ie sta*za si4 w -ardzo
nie-ezpie*zn1 przepa?OfIII\I ;wiatowy% pro-le%e% n/%er jeden jest /nikni4*ie
wojny j1drowejL # twierdzi Gro%yko, kt9ry po lata*h tak o*enia spotkanie z
(h/ltze%R KBya to prawdopodo-nie naj-ardziej ostra wy%iana zda+, jak1 kie#
dykolwiek %iae% z a%eryka+ski% sekretarze% stan/, a konferowae% z
*zterna#
sto%a

L HF
FAB
$r9tko przed zestrzelenie% po/dniowokorea+skiego sa%olot/, *i4ko *hory
Andropow przesta pokazywaO si4 p/-li*znieI Wyda jednak z 9ka, AM wrze?nia,
o?wiad*zenie pot4piaj1*e ostro polityk4 a%eryka+sk1I Gego apokalipty*zny j4zyk
przypo%ina najgorsze *zasy zi%nej wojnyI (tany ,jedno*zone, twierdzi An#
dropow, s1 Kkraje%, kt9re%/ narz/*ono odraaj1*1 psy*hoz4 %ilitarysty*zn1LI
Reagan ponosi win4 za Kwyj1tkowe awant/rni*twoXIII\I Ge?li kto? %ia jesz*ze
nadziej4 na %oliwo?O z%ian na lepsze w polity*e o-e*nej ad%inistra*ji a%eryka+#
skiej, to niedawne wypadki rozwiay j1 raz na zawszeLI
Andropow nie tylko przekre?la %oliwo?O /oenia so-ie stos/nk9w z Reaga#
ne%, ale s/gerowa zowr9e-nie, e z-lia si4 powany kryzys %i4dzynarodowyR
K7%perialne a%-i*je ad%inistra*ji Reagana si4gaj1 tak daleko, e %ona w1tpiO,
*zy Waszyngton %a ha%/l*e zdolne zatrzy%aO go przed lini1, kt9rej nikt o zdro#
wy*h z%ysa*h nie way si4 przekra*zaOL
HJ
I Plone% tragedii $A> EEH -yo
przypo%nienie Centrali o najwyszy% prioryte*ie, nadany% Opera*ji RGA.I Ostatnie
pi4O %iesi4*y y*ia Andropow sp4dzi jak *horo-liwie podejrzliwy inwalida,
%edyt/j1*y nad z-lianie% si4 n/klearnej zagadyI
W sz*zytowej fazie kryzys/, *hoO z przy*zyn nie zwi1zany*h z lote% $A>
EEH, londy+ski rezydent Arkadij G/k sta si4 po?%iewiskie% %oskiewskiej CentraliI W
.iedziel4 Wielkano*n1, prawie p9 rok/ w*ze?niej, 8i*hael Bettaney, zraony do
y*ia alkoholik pra*/j1*y w 87#F, wep*hn1 do skrzynki po*ztowej w %ieszkani/ G/ka
przy 5olland Park kopert4 z opise% wykry*ia trze*h ofi*er9w sowie*kiego
wywiad/, wydalony*h przed kilko%a tygodnia%i z Wielkiej BrytaniiI Bettaney
zaoferowa dalsze infor%a*je oraz zostawi instr/k*j4 nawi1zania kontakt/I G/k
%ia szans4 dokonania pierwszego od OwierO wiek/ wer-/nk/ ofi*era -rytyjski*h
s/- wywiadow*zy*h, ale podejrzliwo?O kazaa %/ zajrzeO Kdarowane%/ koniowi w
z4-yLI Wietrzy prowoka*j4I (zef sek*ji $R, 0eonid Gefre%owi*z .ikitienko,
zgodzi si4 z ni%, gdy nie *h*ia spieraO si4 z gniewliwy% G/kie%I Gordijewski
nie wyraa opinii, tylko po *i*h/ zawiado%i 87#FI
W *zerw*/ i lip*/ Bettaney dw/krotnie wrz/*a do skrzynki G/ka koperty
wyp*hane tajny%i %ateriaa%i, *o w przekonani/ rezydenta -yo najlepszy%
dowode%, e %a do *zynienia z prowoka*j1 -rytyjskiego kontrwywiad/I Brak
odzew/ ze strony rezydent/ry w 0ondynie skoni Bettaneya do sz/kania sz*z4?*ia w
Wiedni/, ale zosta aresztowany J wrze?nia, na kilka dni przed planowany%
odlote% do A/striiI Wiosn1 skazano go na AB lata wi4zieniaI .ie*o p9Qniej G/k
zosta /znany za $ersona non grata, *o -yo h/%orysty*zny% zako+*zenie%
*ztere*h lat niepowanej kariery rezydenta $GB w 0ondynie
lHH
I
G/k przetrwa w Anglii naj-ardziej nie-ezpie*zn1 faz4 Opera*ji RGA.I Po
zestrzeleni/ sa%olot/ $A> EEH, napi4*ie roso w dalszy% *i1g/I J paQdziernika
pokojow1 nagrod4 .o-la otrzy%a 0e*h Wa4sa, kt9rego Centrala /waaa za
wan1 fig/r4 w za*hodnio#syjonisty*zny% sprzysi4eni/ w *el/ desta-iliza*ji
"/ropy Ws*hodniejI AF paQdziernika rze*znik Biaego 6o%/, 0arry (peakes,
o?wiad*zy dziennikarzo%, e s/gestie, jako-y (tany ,jedno*zone Da%ierzay
zaatakowaO Grenad4, s1 Kniedorze*zneL
H(
I .ast4pnego dnia oddziay a%eryka+ski*h
%arines wyl1doway na Grenadzie, o-alaj1* %arksistowsko#leninowski rz1d
FAC
8a/ri*eSa BishopaI W .ikarag/i sandini?*i po*z/li, e s1 nast4pni w kolej*e, a
Centrala podzielaa i*h o-awyI
Paranoja Centrali si4gn4a zenit/ pod*zas Owi*ze+ szta-owy*h .A:O pod
kryptoni%e% ,dolny >/*znik SMB, prowadzony*h od A do listopadaI 7*h zadanie%
-yo wypr9-owanie pro*ed/r wystrzeliwania po*isk9w z gowi*a%i j1drowy%iI
Pro-le% w ty%, e sowie*kie plany atak/ ato%owego z zasko*zenia
przewidyway wykonanie /derzenia pod pozore% prowadzenia Owi*ze+I Central4
prze?ladowaa wizja, e ,a*h9d %oe %ieO dokadnie taki sa% planI
6wa %o%enty Owi*ze+ K,dolny >/*znik SMBL wywoay sz*zeg9lny alar% w
8oskwieI Pierwszy% -yy odst4pstwa od doty*h*zasowy*h pro*ed/r i for%at/
sygna9w stosowany*h w syste%ie prze*hodzenia z trady*yjnego do j1drowego
pola walkiI Byy one *akie% inne ni w poprzedni*h Owi*zenia*h .A:OI 6r/gi%
-yo prze*hodzenie pozorowany*h si .A:O przez wszystkie fazy alar%/, od
pogotowia do alar%/ generalnegoI Cho*ia Owi*zenia od-yway si4 g9wnie w eterze,
a w jednostka*h .A:O panowa spok9j, panikarze z $GB przekonali Central4, e jest
z/penie ina*zejI ,espoy o-serw/j1*e -azy a%eryka+skie w "/ropie infor%oway o
z%iana*h w r/tynowy*h o-owi1zka*h ofi*er9w oraz o zarz1dzonej w niekt9ry*h
-aza*h jednogodzinnej *iszy radiowej od MIEE do !IEE *zas/ %oskiewskiegoI
W napi4tej at%osferze, wywoanej kryzyse% polity*zny% i ostr1 retoryk1
ostatni*h %iesi4*y, $GB doszo do wniosk/, e wojska a%eryka+skie zostay
rze*zywi?*ie postawione w stan gotowo?*i, a -yO %oe, rozpo*z4y nawet odli*zanie
przed atakie% j1drowy%
lH!
I
J listopada Centrala przysaa rezydent/rze w 0ondynie sz*zeg9ow1 list4
oznak, kt9re wskaz/j1 na przygotowania do zaskak/j1*ego atak/ j1drowegoI Po raz
pierwszy /jawniono w9w*zas opra*owany w Centrali har%onogra% /derzenia,
kt9rego ,a*h9d w rze*zywisto?*i nawet nie planowaI K8ona zaoyO, e *zas,
jaki /pynie od podj4*ia wst4pnej de*yzji RGA. do %o%ent/ wykonania /derzenia
-4dzie -ardzo kr9tki, prawdopodo-nie H do E dniLI W ty% o*zekiwani/ na
zagad4, Kprzygotowania do zaskak/j1*ego atak/ %/sz1 znaleQO od-i*ie w dziaa#
nia*h stron zaangaowany*h w przygotowaniaLI Centrala dostar*zya list4 os9-,
kt9re ze strony -rytyjskiej powinny prowadziO nego*ja*je z A%erykana%i przed
wykonanie% pierwszego /derzenia j1drowegoI Przekazano te list4 najwaniejszy*h
o-iekt9w -rytyjskiego %inisterstwa o-rony, podzie%ny*h -/nkr9w dowodzenia
oraz s*hron9w wadz *entralny*h i lokalny*h, a take spis instyt/*ji .A:O w Wielkiej
Brytanii, -rytyjski*h i a%eryka+ski*h -az lotni*zy*h, gdzie sta*jonoway
-p%-ow*e przenosz1*e ad/nki j1drowe, -az okr4t9w podwodny*h o nap4dzie
n/klearny%, -az re%ontowy*h, %agazyn9w a%/ni*ji, o?rodk9w 1*zno?*i i te*h#
ni*znego zaple*za wywiad/I Wszystkie te o-iekty naleao wed/g Centrali wzi1O
pod o-serwa*j4 i %eldowaO o oznaka*h Kodst4pstw od nor%yL, na przykad w
powi1zani/ ze wstrzy%anie% przep/stek l/- /rlop9wI Centrala spodziewaa si4
r9wnie, e atak j1drowy poprzedzony zostanie Knie*odzienn1 aktywno?*i1L w sie#
dzi-ie pre%iera przy 6owning (treet E, pojawienie% si4 na /li*a*h 0ondyn/
FAF
wi4kszej li*z-y /z-rojony*h poli*jant9w i onierzy, zwalnianie% kana9w infor#
%a*yjny*h dla p9Qniejszego wykorzystania i*h w *ela*h wojskowy*h oraz ewak/a*j1
%ieszkaj1*y*h w Wielkiej Brytanii rodzin Kpolity*znej, gospodar*zej i wojskowej
elityL (tan9w ,jedno*zony*hI (podziewano si4, e na %iejs*/, w -/nkra*h pod
a%-asad1, pozostanie tylko personel dyplo%aty*zny '(A i pra*owni*y pla*9wki C7A
M
kI
&jorddjewski nie mogl so-ie przypo%nieO dokDadnie *Daty, afe N lu' U listo$ada; do
rezydent/r $GB i GR' w "/ropie ,a*hodniej nadeszy pilne iskr9wki donosz1*e o
/rojony% alar%ie w -aza*h a%eryka+ski*hI Centrala podawaa dwie %oliwe
przy*zyny ogoszenia alar%/R o-awa o -ezpie*ze+stwo o-iekt9w w zwi1zk/ z za#
%a*he% -o%-owy% w Bejr/*ie, w kt9ry% zgin4o ACE a%eryka+ski*h %arines, oraz
zapowiedziane na konie* rok/ %anewry si l1dowy*hI (zyfrogra% Centrali dawa
jednak do zroz/%ienia, e %oe -yO i trze*i pow9d &wyi%aginowanego) alar%/ #
przygotowania do /derzenia j1drowegoI Rezydent/ro% pole*ono infor%owaO pilny%i
depesza%i o wykry*i/ przy*zyn alar%/ oraz o inny*h oznaka*h zwi1zany*h z Opera*j1
RGA. LLI
Wraz z zako+*zenie% Owi*ze+ K,dolny >/*znik SMBL, spado napi4*ie w %o#
skiewskiej CentraliI 8ona zaoyO, e istniaa pewna z-ieno?O %i4dzy ostrzeenia%i
przekazywany%i (7( przez Gordijewskiego, kt9ry infor%owa o pani*e w 8oskwie, a
po?redni%i, /spokajaj1*y%i sygnaa%i ,a*hod/, kt9re pojawiy si4 pod konie*
Owi*ze+I W polity*zny*h stos/nka*h Ws*h9d#,a*h9d napi4*ie jednak nie %alaoI
$iedy AB listopada do Wielkiej Brytanii i Rep/-liki 2ederalnej .ie%ie* przywieziono
pierwsze po*iski Cr/ise i Pershing 77, delega*ja sowie*ka op/?*ia sal4 *i1gn1*y*h si4
w Genewie rokowa+ nad ograni*zenie% si n/klearny*h ?redniego zasi4g/I Centrala
w*i1 do%agaa si4 te %eld/nk9w o prze-ieg/ Opera*ji RGA.I
W sprawozdani/ z pra*y londy+skiej rezydent/ry w !MB rok/, G/k z%/szony -y
przyznaO si4 do Kniedo*i1gni4OL w /zyskiwani/ %ateria9w wywiadow*zy*h o
Kspe*yfi*zny*h plana*h (tan9w ,jedno*zony*h i .A:O, doty*z1*y*h przygotowa+ do
niespodziewanego atak/ rakietowego prze*iwko ,(RRLI W odpowiedzi, Centrala nie
krya swego niezadowolenia
MA
I
Centrala i G/k nie potrafili poj1O, e tr/dno?*i w wykry*i/ Kspe*yfi*zny*h plan9w
(tan9w ,jedno*zony*h i .A:OL s1 po prost/ spowodowane i*h -rakie%I Gdy-y plany
takie istniay, to z pewno?*i1 infor%a*je o ni*h przekaza-y w*ze?niej Arne :reholt,
kt9ry w lata*h !MA#!MB, pod*zas st/di9w w norweski% $olegi/% O-ronny% %ia
dost4p do Kkos%i*znie ?*i?le tajny*hL %ateria9w .A:OI Gednake spiskowe
poj%owanie ,a*hod/ -yo tak zakorzenione, e nawet -rak dowod9w l/- *zyste
nieprawdopodo-ie+stwo nie potrafio z%ieniO sposo-/ %y?lenia CentraliI
.a po*z1tk/ !MC rok/ Centrala pole*ia rezydent/rze w 0ondynie o-serwowaO
kolejne *ztery oznaki Opera*ji RGA.R pr9-y tworzenia Kantysowie*ki*h postawL w?r9d
personel/ s/-y pa+stwowej i si z-rojny*h< przes/ni4*ia !C po*isk9w Cr/ise, kt9re
wed/g Centrali znajdoway si4 w o-l4onej przez de%onstrant9w -azie Greenha%
Co%%on, a take rakiety dostar*zane do -azy w 8olestworth< r/*hy a%eryka+ski*h
jednostek zaple*za front/ &przede wszystki% transportowy*h)
FAJ
i instyt/*ji *ywilny*h %o-ilizowany*h w przypadka*h kryzys/< oraz dziaalno?O
-ank9w, po*zt i rze?ni; Ostatnia kategoria wskazywaa na roz%iar paranoi $GB, kt9ra
/nie%oliwiaa realn1 o*en4 zagroenia ze strony ,a*hod/I 7deologi*zne klapki
Centrali skaniay j1 do przyp/sz*zenia, e pierwsz1 rze*z1, kt9r1 kapitali?*i od-/d/j1
po wojnie j1drowej -4dzie syste% -ankowy, a zate% za-ezpie*zenie go przed zagad1
naleeO -4dzie do priorytet9w pa+stwaI KPersonel -ankowy wszystki*h sz*ze-li -4dzie
w ty*h war/nka*h posiada infor%a*je o dziaania*h, kt9re s1 przed%iote% naszego
zainteresowaniaL # zwra*aa /wag4 CentralaI Podo-ny% zwiast/ne% powinna -yO
%asowa rzeQ kr9w, kt9ry*h t/sze -yy-y p9Qniej skadowane w *hodnia*h
7PB
I
W sty*zni/ !MC rok/ od-ya si4 w Centrali narada po?wi4*ona przegl1dowi
Kwynik9w pra*y za lata !MA#!MBLI Otwieraj1* dysk/sj4, $ri/*zkow potwierdzi, e
Opera*ja RGA. pozostaje nadal priorytete% 7 ,arz1d/ G9wnego i da dra%aty*zny
pokaz wasnej paranoi podsy*anej rzeko%y% zagroenie% ze strony ,a*hod/I Ryzyko
wy-/*h/ wojny n/klearnej osi1gn4o Knie-ezpie*zne propor*jeL # t/%a*zy, a Qr9de%
zagroenia s1 sprze*zno?*i tkwi1*e w kapitalisty*zny% syste%ieR KA%eryka+skie
%onopole -4d1 *h*iay odzyskaO pozy*j4 /tra*on1 w ostatni*h dziesi4*iole*ia*h i
dokonaO nowy*h pod-oj9wL Opra*owane w Pentagonie plany wojny j1drowej oparte s1
na Kfantasty*zny% po%y?le do%ina*ji nad ?wiate%LI Biay 6o% prowadzi
Kpsy*hologi*zne przygotowanie l/dno?*i do wojny n/klearnejLI Pog4-iaj1*y si4
spoe*zno#gospodar*zy kryzys ?wiata kapitalisty*znego, kt9rego przejawa%i s1 re*esja
prze%ysowa i %asowe -ezro-o*ie, skoni i%perialist9w a%eryka+ski*h do
postrzegania wojny jako sposo-/ na /*ie*zk4 z %atni kopot9wI Podj4ta przez
kapitalist9w de*yzja odrz/*enia polityki odpr4enia i rozpo*z4*ia przygotowa+ do
wojny j1drowej jest Kklasow1 reak*j1 na /%a*nianie si4 si so*jaliz%/L, *zego
dowode% jest ?wiatowy rozw9j r/*h9w narodowowyzwole+*zy*h i for%a*ji
post4powy*hI W tej syt/a*ji, kontyn/owa $ri/*zkow, najwaniejszy% zadanie% 7
,arz1d/ G9wnego staje si4 zdo-y*ie kopii tajny*h plan9w wojenny*h (tan9w
,jedno*zony*h i .A:OI
, zewn4trzny% zagroenie% ze strony i%perialist9w wi1za si4 Kwzrost dywer#
syjnej dziaalno?*i organiza*ji e%igran*ki*h, na*jonalisty*zny*h i syjonisty*zny*hL
oraz za*hodni*h s/- wywiadow*zy*hI $opie wyst1pienia $ri/*zkowa zostay
rozesane rezydent/ro% za grani*1L[
C
I
0ondyn nie -y jedyn1 rezydent/r1, w kt9rej niekt9ry*h ofi*er9w $GB za*z4o
-ardziej niepokoiO panikarstwo kierowni*twa Centrali, ni groQ-a nagego atak/
n/klearnego ,a*hod/I Po kilk/ %iesi4*a*h ton Centrali zagodnia i pojawiy si4 %niej
paranoidalne interpreta*je polityki (tan9w ,jedno*zony*h i .A:OI Wi1zano to ze
?%ier*i1 Andropowa, kt9ra nast1pia ! l/tego !MC rok/I Gego nast4p*a, -yy rywal
$onstantin Czernienko, te nie -y najlepszego zdrowia i jak si4 okazao, %ia przed
so-1 tylko nie*o ponad rok y*iaI Czernienko nie -y jednak *horo-liwie podejrzliwy i
nie wietrzy wsz4dzie za*hodni*h spisk9w, tak jak AndropowI Gor#dijewski dowiedzia
si4 w sekretaria*ie $ri/*zkowa, e przewodni*z1*y $GB nie -y zadowolony z wy-or/
Czernienki i o-awia si4, e jako protegowany Andropowa
o o l P(
zostanie /s/ni4ty I
FAH
.iewielki spadek napi4*ia w stos/nka*h Ws*h9d#,a*h9d -y wido*zny nawet
pod*zas pogrze-/ Andropowa, na kt9ry przyje*hali li*zni przyw9d*y za*hodni, w
ty% pani 8argaret :hat*her i wi*eprezydent George B/shI (owie*ki a%-asador w
0ondynie, Wiktor Pop9w, opowiada na wsp9lny% ze-rani/ personel/ a%-asady i
rezydent/ry $GB, e pani :hat*her staraa si4 -ardzo o*zarowaO gospodarzyI
,a*howaa powag4 przy katafalk/ stoj1*y% w Paa*/ ,jazd9w, w prze*iwie+stwie do
reszty za*hodni*h lider9w, kt9rzy gadali przez *ay *zas trwania /ro*zysto?*i
pogrze-owy*h, zako+*zony*h przypadkowy% /p/sz*zenie% tr/%ny z *iae% An#
dropowaI Czernienko roz%awia z 8argaret :hat*her przez CE %in/t, a tylko AF
%in/t po?wi4*i B/showiI Wy*z/*ie syt/a*ji oraz -yskotliwy /%ys polity*zny
pani pre%ier wywar, jak twierdzi Pop9w, g4-okie wraenieI A%-asador podk#
re?la, e 8oskwa nadal z d/1 ostrono?*i1 trakt/je %oliwo?O poprawy w stos/n#
ka*h Ws*h9d#,a*h9d, ale z jego s9w jasno wynikao, e perspektywa nagego
atak/ j1drowego nie -/dzi j/ taki*h o-awI W %ar*/ odwiedzi 0ondyn starszy
spe*jalista spraw zagrani*zny*h sekretariat/ $C $P,R, .IWI (zyszlin, kt9ry
pod*zas spotkania z personele% dyplo%aty*zny% i $GB %9wi o-szernie o ak#
t/alny% stanie stos/nk9w %i4dzynarodowy*h, nie wspo%inaj1* ani raz/ o zag#
roeni/ niespodziewany% atakie% ato%owy%
m
W
Centrala do%agaa si4 jednak w dalszy% *i1g/ od rezydent/r w kraja*h .A:O
nadsyania *o dwa tygodnie raport/ o przygotowania*h do atak/ j1drowego, z za#
le*enie%, e-y waniejsze infor%a*je wysyaO depesza%i pilny%iI 6la 0ondyn/
najwyszy priorytet %iay teraz Owi*zenia polowe z /y*ie% po*isk9w znajd/j1*y*h
si4 w -azie Greenha% Co%%onI Pierwsze takie Owi*zenia od-yy si4 w dni/ !
%ar*a !MC rok/I W ,(RR -y to dzie+ ?wi1te*znyI G/k /sysza zapowiedQ
Owi*ze+ w BBC, wezwa do a%-asady %odszego ofi*era, odpowiedzialnego za
z-ieranie wiado%o?*i zwi1zany*h z Opera*j1 RGA., kt9ry %ia dzie+ wolny, i
zwy%y?la goR KCo si4 t/ dziejeW Wr9g szyk/je si4 do wojny ato%owej, a w re#
zydent/rze nikogo nie %aVL Bardzo w1tpliwe, e-y G/k rze*zywi?*ie wierzy w
wy-/*h 777 wojny ?wiatowej, ale z pewno?*i1 -a si4, e 8oskwa szy-*iej
otrzy%a wiado%o?O o %anewra*h z /dziae% rakiet Cr/ise od agen*ji :AA( ni z
jego rezydent/ryI 8odszy ofi*er szy-ko naszki*owa piln1 iskr9wk4 w opar*i/ o
doniesienia -rytyjskiej prasyI Rozpo*zynaa si4 ona od s9wR
W nawi1zani/ do naszy*h zada+ o-serwowania oznak przygotowa+ prze*iwnika do
nagego rakietowego atak/ j1drowego prze*iwko ,wi1zkowi (owie*kie%/ donosi%y, e !
%ar*a siy z-rojne (tan9w ,jedno*zony*h i Wielkiej Brytanii przeprowadziy pierwsze
Owi*zenia polowe z /dziae% po*isk9w Cr/ise, -azowany*h w Greenha% Co%%onI
6wadzie?*ia dni p9Qniej ten sa% ofi*er /sysza w poranny% dziennik/ BBC
wiado%o?O, e w no*y od-yy si4 w Greenha% Co%%on kolejne Owi*zenia poloweI
Poniewa ko%/nikat o %anewra*h rozpowsze*hniono z-yt p9Qno, jak dla prasy
porannej, ofi*er zastanawia si4, *zy *zekaO, a /kae si4 londy+ska popo/dni9wka
K"Tening (tandardLI 'zna jednak, e lepiej -4dzie nie ryzykowaO sp9Qnienia
wo-e* agen*ji :AA( i nada piln1 %oni4 napisan1 wy1*znie na podstawie
FAM
wiado%o?*i BBCI W ty% oraz w inny*h przypadka*h Centrala nie zdawaa so-ie
sprawy, e pilne %eld/nki z 0ondyn/ nie s1 pisane w opar*i/ o Qr9da wywiadow*ze,
le*z doniesienia -rytyjski*h ?rodk9w %asowego przekaz/ LLI
.apywaj1*e wiosn1 !MC rok/ %ateriay wywiadow*ze .A:O po-/dzay tylko
podejrzenia CentraliI AF kwietnia rozesano ok9lnik -4dnie stwierdzaj1*y, e
$o%isja Wojskowa .A:O instr/k*j1 8CAAF podniosa stan gotowo?*i syste%9w
1*zno?*i do sz*ze-la r9wnego dziaanio% wojenny%I 8oskwa 1daa pilnie dal#
szy*h dany*h wywiadow*zy*h na ten te%atI .ast4p*a wydalonego w %aj/ G/ka,
peni1*y o-owi1zki rezydenta 0eonid .ikitienko, nie potrafi j/ traktowaO powanie
Opera*ji RGA.I Otrzy%a wi4* C lip*a repry%end4 z Centrali, przypo%inaj1*1 o
o-owi1zk/ nadsyania *o dwa tygodnie wa?*iwego sprawozdania, nawet je?li nie %a
ni* wanego do za%eldowaniaR K.ie wypenia*ie tej instr/k*ji i nie wysya*ie
raport9w w ter%inieI Prosi%y o skr/p/latne wypenianie dyrektywy w tej sprawieLI
Prawdopodo-nie nigdy w historii $GB nie -yo tak wanej opera*ji, e-y
wy%agaa wysyania raport9w Knie %a ni* do za%eldowaniaLw przypadk/ -rak/
nowy*h %ateria9w wywiadow*zy*hI 0ondy+ska rezydent/ra /siowaa, -ez wi4k#
szego /zasadnienia, przypisaO so-ie opisywane szeroko protesty prze*iwko po*isko%
Cr/ise, kt9re pod -az1 Greenha% Co%%on organizoway C.6 i ko-ie*e gr/py
pa*yfisty*zneI Po*z1tkowo Centrala zapatrywaa si4 s*epty*znie na %oliwo?O
zorganizowania %asowego protest/ prze*iwko po*isko% Cr/ise w syt/a*ji, gdy w
za*hodnioe/ropejskie *ele wy%ierzony*h -yo BEE sowie*ki*h rakiet ?redniego
zasi4g/, kada o trze*h gowi*a*h j1drowy*hI $iedy jednak, w-rew przewidywanio%
$GB, pod Greenha% Co%%on pojawiy si4 t/%y z%o-ilizowane przez r/*hy
pa*yfisty*zne, Centrala -4dnie zaoya, e jest to w wi4kszo?*i sk/tek jej Kdziaa+
aktywny*hL
lMM
I
Prze-ywaj1*y late% !MC rok/ na /rlopa*h w 8oskwie ofi*erowie $GB odnosili
wraenie, e Opera*ja RGA. tra*i powoli priorytetI Wydawao si4 r9wnie, e
wydzia zagrani*zny $C $P,R oraz %inisterstwo spraw zagrani*zny*h nie podzielaj1
o-sesji $ri/*zkowa i kierowni*twa Centrali, kt9re w*i1 o-awiao si4 zagroenia
nagy% atakie% j1drowy%I ,reszt1 nawet w Centrali stra*h ten wyraQnie si4 z%niejsza
7My
I Po*z1tek ko+*a Opera*ji RGA. zwiastowao znikni4*ie ze s*eny polity*znej w
dr/giej poowie !MC rok/ dw9*h g9wny*h panikarzy wojskowy*hI We wrze?ni/ szef
szta-/ generalnego i wi*e%inister o-rony %arszaek Ogarkow zosta przeniesiony
daleko poza 8oskw4, za rzeko%e Kniepartyjne za*howanieL, za? trzy %iesi1*e
p9Qniej z%ar %inister o-rony %arszaek 'stinowI Gego nast4p*a, %arszaek (iergiej
(oko9w, nie otrzy%a stanowiska penego *zonka -i/ra polity*znegoI
Pod*zas Opera*ji RGA. ?wiat nie znalaz si4 na kraw4dzi n/klearnej zagady,
ale pod*zas Owi*ze+ K,dolny >/*znik SMBL -y od niej przeraaj1*o -liskoI , pew#
no?*i1 zna*znie -liej ni w *zasie k/-a+skiego kryzys/ rakietowego w !JA rok/I
W?r9d *zonk9w polit-i/ra, kt9rzy ?ledzili rozw9j kryzys/ podsy*anego sowie*k1
paranoj1 i a%eryka+sk1 retoryk1, -ya ws*hodz1*a gwiazda, 8i*hai Gor-a*zowI
.ie %9g nie widzieO i nie zroz/%ieO, e odpr4enie w stos/nka*h Ws*h9d#,a*h9d
jest piln1 konie*zno?*i1I W paQdziernik/ !MC rok/ za*hodni koresponden*i do#
nosili, e Gor-a*zow opowiada si4 za Kszy-ki%i ?rodka%i prowadz1*y%i z po#
wrote% do sto/ rokowa+LI

FA!
BC @ $GB
0ozdzia> TF
Era Gor>a0zowa
od !MF
W ostatni*h %iesi1*a*h !MC rok/ dla Gordijewskiego jego i koleg9w z rezyden#
t/ry w 0ondynie stao si4 jasne, e $GB popiera Gor-a*zowa w wal*e o s/k*esj4 po
/%ieraj1*y% Czernien*eI ,ani% Gor-a*zow odwiedzi w gr/dni/ !MC rok/
Wielk1 Brytani4 na *zele sowie*kiej delega*ji parla%entarnej i przeprowadzi
roz%owy z 8argaret :hat*her, Centrala -o%-ardowaa rezydent/r4 1dania%i
%ateria9w infor%a*yjny*hI Rze*z niezwy*zajna # w ?lad za wysany%i raporta%i,
nad*hodziy pytania o sz*zeg9yI .ie /legao w1tpliwo?*i, e Gor-a*zow postawi je
l/dzio% z $GB, kt9rzy przygotowywali go do podr9yI Czy% zako+*zy si4
trwaj1*y od o?%i/ %iesi4*y strajk g9rnik9wW , *zego yj1 g9rni*yW (k1d -ierze
si4 wypa*aj1*y zasiki f/nd/sz strajkowyW 7le wynosi tygodniowy zasiekW Czy
wystar*zy, e-y wyyOW W trak*ie wizyty Gor-a*zowa, Centrala siedziaa jak na
szydle do%agaj1* si4 od Gordijewskiego, e-y *odziennie infor%owa go?*ia
rzetelnie i sz*zeg9owoI Wizyta -ya o*zywisty% s/k*ese%I 8argaret :ha*her
/znaa, e %oe Kro-iO interesyL z Gor-a*zowe%, a on z pewno?*i1 przekona si4, e
pani pre%ier te jest godny% partnere% do interes9wI By to zasadni*zo konie*
Opera*ji RGA.

I
Centrala o-awiaa si4 jednak w dalszy% *i1g/, e (tany ,jedno*zone i .A:O
-4d1 /sioway osi1gn1O jak1? strategi*zn1 korzy?O koszte% ,wi1zk/ (owie*kiegoI W
l/ty% !MF rok/ rezydent/ra w 0ondynie otrzy%aa z Centrali opra*owanie
zatyt/owane Amery/a@s/a $olity/a militaryzac!i /osmosu; Byo to pierwsze %e#
%orand/% na ten te%atI 0ist przewodni na*zelnika 777 wydzia/, .ikoaja Piet#
rowi*za Gri-ina, *ytowa a%eryka+skie plany -ada+ przestrzeni kos%i*znej jako
dow9d Knie/stanny*h stara+ ad%inistra*ji a%eryka+skiej osi1gni4*ia %ilitarnej
przewagi nad ,wi1zkie% (owie*ki%LI (tany ,jedno*zone za%ierzaj1 wyposayO
pro%y kos%i*zne w K-ro+ zdoln1 /nieszkodliwiO nadajniki sowie*ki*h satelit9w
syste%/ nawiga*yjnego al-o wykorzystaO pro%y w *harakterze -o%-ow*9wLI
Progra% KWojen Gwiezdny*hL (67 okre?lany -y teraz jako d/o waniejsze
poten*jalne zagroenie, ni kiedy zosta ogoszony dwa lata w*ze?niejI W kwietni/
!MF rok/ p/kownik AI7I (ayn, szef ataszat/ wojskowego a%-asady w 0ondynie,
powiedzia na spotkani/ dyplo%at9w i ofi*er9w wywiad/, e zdanie% 8oskwy,
syste%y (67 -4d1 w*ze?niej *zy p9Qniej %ogy prze*hwytywaO do !E pro*ent
sowie*ki*h po*isk9w strategi*zny*hI .ie widzia te wi4kszy*h szans, e-y sowie*ki
progra% -ada+ kos%i*zny*h typ/ (67 -y w stanie dotrzy%aO krok/ (tano%
,jedno*zony%
A
I
FBE
' podstaw sowie*ki*h tr/dno?*i opra*owania konk/ren*yjnego progra%/ KWojen
Gwiezdny*hL lea fatalny stan gospodarkiI Gako organiza*ja najlepiej znaj1*a
,a*h9d 7 ,arz1d G9wny wiedzia lepiej ni inne dziay sowie*kiej -i/rokra*ji,
jak1 przewag4 %aj1 pot4ne i rozwijaj1*e si4 gospodarki pa+stw za*hodni*h nad
KG9rn1 Wolt1 z rakieta%iL, jak *oraz *z4?*iej postrzegano ,wi1zek Radzie*ki nie
widz1* w ni% d/ej prawdziwego s/per%o*arstwaI W rez/lta*ie paranoja za#
skak/j1*ego /derzenia n/klearnego /st1pia %iejs*a paranoi za*hodniego spisk/,
wykorzyst/j1*ego niedostatki gospodarki sowie*kiejI Central4 zaalar%owa zwasz*za
/zyskany dok/%ent C7A, wy%ieniaj1*y priorytety wywiad/ ekono%i*znego w
,(RRI Byy w?r9d ni*hR zapotrze-owanie na i%port z-9 i inny*h prod/kt9w
rolni*zy*h, rezerwy wal/t zagrani*zny*h, potrze-y kredytowe, pro*ed/ry i%port/,
prze*howywania i transport/ i%portowany*h ?rodk9w i prod/kt9w rolno#spoy#
w*zy*hI
.a po*z1tk/ !MF rok/ 7 ,arz1d G9wny rozesa do rezydent/r za ,a*hodzie
pilne ostrzeenie przed nie-ezpie*ze+stwe% Kopera*ji dywersyjny*hL, kt9ry*h
*ele% %iao -yO Kwyrz1dzenie powany*h szk9d gospodar*zy*hL pa+stwo% -lok/
sowie*kiegoI .ajwi4kszy% zagroenie% %iaa -yO konie*zno?O i%port/ z-oa
przez ,wi1zek (owie*kiR
Wykorzyst/j1* okre?lone kopoty, kt9re %a%y w sektorze prod/k*ji rolnej, (tany
,jedno*zone /si/j1 prowadziO polityk4 /zalenienia ,(RR od i%port/ z-9I Cele% tej
polityki jest /*zynienie z ywno?*i -roni, dzi4ki kt9rej wywierana -4dzie presja na
,wi1zek (owie*kiI
W *zasie, kiedy ,a*h9d -y przekonany, i ,wi1zek (owie*ki otrzy%/je z-oe i
inne prod/kty rolne za p9 dar%o, Centrala s1dzia, e ,(RR jest wykorzystywanyI
Cytowano wypowiedQ pewnego prezesa fir%y handl/j1*ej z-oe%, kt9ry stwierdziR K,
Rosjana%i atwo si4 pra*/jeI .ie targ/j1 si4 i przepa*aj1 o M dolar9w na tonieLI
6latego te 7 ,arz1d G9wny zale*a Kaktywne /y*ieL infor%ator9w w
sowie*ki*h *entrala*h handl/ zagrani*znego w *el/ wykry*ia, *zy przedstawi*iele
sowie*ki*h przedsi4-iorstw nie -ior1 ap9wek w za%ian za podpisywanie niekorzy#
stny*h kontrakt9wI Podnoszono r9wnie Knierozwi1zany pro-le%L pogarszania si4
jako?*i i%portowny*h pod9w rolny*h w transpor*ie, *o powod/je Kzna*zne szkody
finansoweLI K.ie %ona wykl/*zyO, e s/-y spe*jalne prze*iwnika %og1 /ywaO
fir%y transport/j1*e z-oe do roz%y?lnego zatr/wania i%portowanego przez ,wi1zek
(owie*ki ziarna, nawet pod*zas przead/nk/ w porta*hL # zwra*aa /wag4
Centrala
B
I
Bez z%ian w sowie*ki% kierowni*twie $GB nie widziao j/ %oliwo?*i
pooenia kres/ pro-le%o% gospodar*zy%, ani za*hodni% pr9-o% wykorzystania
ty*h tr/dno?*iI .iezdolne do zroz/%ienia, e Qr9da tr/dno?*i le1 w sowie*ki%
syste%ie, $GB li*zyo na Gor-a*zowa, kt9ry powinien wnie?O dyna%iz% i dys#
*yplin4, potrze-ne do wyrwania ,wi1zk/ (owie*kiego z gospodar*zej stagna*ji i
/stanowienia sta-ilnej Kkorela*ji siL z ,a*hode%I W %iesi1*a*h poprzedzaj1*y*h
d/go o*zekiwan1 ?%ierO Czernienki w %ar*/ !MF rok/ $GB wkadao d/o
FB
stara+ w takie przeszkolenie Gor-a*zowa, e-y wywar on g4-okie wraenie na
pozostay*h *zonka*h -i/ra polity*znego i /dowodni i%, e zna do-rze najwa#
niejsze pro-le%y wewn4trzne ,(RR i zagadnienia polityki ?wiatowejI R9wno*ze?nie
raporty dostar*zane przez $GB na posiedzenia polit-i/ra -yy ?wiado%ie
preparowane w spos9- potwierdzaj1*y arg/%enty Gor-a*zowaI
Wy-9r 8i*haia Gor-a*zowa na sekretarza generalnego $P,R w %ar*/ !MF
rok/ nie -y o*zywi?*ie wy1*znie sk/tkie% popar*ia /dzielonego przez $GB, ale
Centrala widziaa w ni% swoje wielkie zwy*i4stwo
C
I W kwietni/ Cze-rikow,
kt9ry od gr/dnia !MB rok/ -y zast4p*1 *zonka polit-i/ra, zosta peny%
*zonkie%, nato%iast %inister o-rony -y nadal tylko zast4p*1 *zonka, -ez prawa
gos/I
Gor-a*zow szy-ko okaza wewn1trz i na zewn1trz ,(RR swe popar*ie dla
$GBI W przeszo?*i, kiedy pra*owni*y sowie*kiego wywiad/ -yli wydalani z kraj9w
za*hodni*h, 8oskwa odpowiadaa /s/ni4*ie% %niejszej li*z-y za*hodniego
personel/ dyplo%aty*znegoI Brano pod /wag4, e za*hodnie pla*9wki w 8oskwie s1
po prost/ %niej li*zneI $iedy .orwegia w !HH rok/, po sprawie G/nTor
5aaTik, /s/n4a sze?*i/ sowie*ki*h ofi*er9w wywiad/, ,wi1zek (owie*ki wydali
tylko trze*h .orweg9wI W lata*h !MF#!MJ Gor-a*zow wprowadzi jednak ?*is1
zasad4 Koko za okoLI $iedy Wielka Brytania /s/n4a we wrze?ni/ !MF rok/ B
pra*ownik9w sowie*kiego wywiad/, 8oskwa /s/n4a dokadnie tyle sa%o Brytyj#
*zyk9wI $iedy we wrze?ni/ i paQdziernik/ !MJ rok/ (tany ,jedno*zone /znay za
$ersona non grata okoo ME ofi*er9w sowie*kiego wywiad/ z pla*9wek w Wa#
szyngtonie, .owy% Gork/ i (an 2ran*is*o, okazao si4, e jest nie%al nie%oliwe
znaleQO tyle sa%o A%erykan9w na odpowiedni*h stanowiska*h w ,(RRI $GB
zaproponowao w9w*zas, a $re%l si4 zgodzi, ograni*zyO li*z-4 sowie*kiego
personel/ zatr/dnionego w a%-asadzie a%eryka+skiej, *o doprowadzio nawet do
ty%*zasowego zak9*enia pra*y pla*9wkiI :y% szy-ki% i %anifesta*yjny% popar#
*ie% dla $GB, Gor-a*zow /dowodni, e Gro%yko %ia ra*j4, kiedy *harak#
teryzowa go jako *zowieka o K%iy% /?%ie*h/ i z4-a*h ze staliLI
6oj?*ie do wadzy Gor-a*zowa z-iego si4 z ko+*e% trwaj1*ego ponad AE lat
okres/ ekspansji sowie*kiego wywiad/ zagrani*znegoI Bya ona naj-ardziej wido*zna w
rozwoj/ ?wiatowej sie*i radiowywiad/I Wi4kszo?O tej sie*i nas/*hiwaa o-iekty
wojskowe i %orskie, a wi4* na rozwoj/ radiowywiad/ najwi4*ej korzystao GR', ale i
$GB %iao sw9j /dziaI W poowie lat osie%dziesi1ty*h ar%ia sowie*ka posiadaa CE
p/k9w radiowywiad/, HE sa%odzielny*h -atalion9w oraz HEE ko%paniiI
Radiowywiad GR' wyposaony -y w ponad AE r9ny*h typ9w sa%olot9w
przezna*zony*h do nas/*h/ i walki elektroni*znej oraz posiada ponad JE jednostek
nawodny*hI Przez AE lat od wystrzelenia satelity $os%os M! w !JH rok/
,wi1zek (owie*ki wprowadzi na or-it4 ponad BE o-iekt9w, wypeniaj1* zle*enia
zoone przez ,arz1d Wywiad/ $os%i*znego GR', %iesz*z1*y si4 w Wa#t/tinka*h,
FE kilo%etr9w na po/dniowy ws*h9d od 8oskwyI
FBA
Cho*ia %niejszy od pot4nego 37 3arz4d GR', P37 ,arz1d $GB &radiowy#
wiad) rozwija si4 r9wnie szy-koI O-e*nie, poza dow9dztwe% %iesz*z1*y% si4 w
g9wny% g%a*h/ $GB przy Pla*/ 6ziery+skiego, %a on sw9j ko%pleks
ko%p/terowy w *entr/% 8oskwy oraz wielkie la-oratoria -adaw*ze w $/n*ewie, F
kilo%etr9w na p9no*ny za*h9d od Gaseniewa, zaraz za %oskiewsk1 o-wodni*1I P37
3arz4d, podo-nie jak GR', %a swoje pla*9wki w sowie*ki*h %isja*h dyp#
lo%aty*zny*h i handlowy*h w ponad JE kraja*h, a i*h zadanie% jest przede
wszystki% z-ieranie %ateria/ radiowywiadow*zego, kt9rego o-r9-k1, dekryptae% i
analiz1 zaj%/je si4 p9Qniej 8oskwaI $GB i GR' wsp9lnie prowadz1 szereg
sta*ji radiowywiadow*zy*h i nas/*howy*h w kraja*h -lok/ ws*hodniego oraz
kraja*h prosowie*ki*h, przy *zy% najwi4ksze %iesz*z1 si4 w 0o/rdes na $/-ie, w
po-li/ Aden/ w po/dniowy% Ge%enie oraz w zato*e Ca% Ranh w Wietna%ieI
:eorety*znie, GR' zaj%/je si4 w zasadzie wojskowy% r/*he% w eterze i wywiade%
elektroni*zny%, nato%iast P37 3arz4d kon*entr/je si4 na radiowywiadzie
dyplo%aty*zny% i gospodar*zy%, ale w prakty*e wydaje si4, e o-ie s/-y w
d/y% stopni/ d/-l/j1 swoj1 pra*4
F
I
P37 3arz4d w dalszy% *i1g/ zaley w d/ej %ierze od s/k*es9w P37 wydzia/ 7
,arz1d/ G9wnego, kt9ry z-iera %ateriay szyfrowe za po?redni*twe% zagranicznych
agent9wI Ofi*erowie P37 wydzia/ w londy+skiej rezydent/rze powiedzieli
Gordijewskie%/ w !MF rok/, e nie %aj1 adnego -rytyjskiego Qr9da, kt9re
przekaz/je *enny %ateria szyfrowyI P37 wydzia odnosi jednak li*zne s/k*esy w
kraja*h :rze*iego ;wiata, kt9ry*h tajna koresponden*ja -ya prakty*znie otwarta dla
sowie*ki*h kryptoanalityk9wI (pore osi1gni4*ia odnoszono r9wnie w kilk/
pa+stwa*h .A:OI W !MC rok/ Centrala poinfor%owaa londy+sk1 rezydent/r4, e
do londy+skiej a%-asady jednego z pa+stw (oj/sz/ Atlanty*kiego zostanie
przeniesiony szyfrant %inisterstwa spraw zagrani*zny*h wsp9pra*/j1*y z $GB od
ponad E latI Agent ten z%ar jednak nagle t/ przed wyjazde% do 0ondyn/
J
I
(a-a o*hrona a%-asady a%eryka+skiej w 8oskwie zn9w daa o so-ie znaO w
!MJ rok/, kiedy dw9*h %arines przyznao si4 do wp/sz*zania f/nk*jonari/szy
$GB na teren a%-asadyI W !MH rok/ jeden z wartownik9w, sierant Clayton GI
0onetree, kt9ry zosta /wiedziony przez wsp9pra*owni*4 $GB 3iolett4 (ejna,
zosta skazany na BE lat wi4zieniaI Wz%o*nione ?rodki -ezpie*ze+stwa sprawiy
jednak, e najprawdopodo-niej szkody wyrz1dzone przez wsp9pra*4 sieranta
0onetree -yy zna*znie %niejsze ni w przypadk/ personel/ /wiedzionego pokolenie
w*ze?niejI Wydaje si4 ra*zej nie%oliwe, a-y $GB /dao si4 zdo-yO dost4p do
pokoj/ szyfrant9w l/- zaoyO pods/*hy w najwaniejszy*h p/nkta*h a%-asady
H
I
.ajwaniejsz1 penetra*j1 a%eryka+skiego radiowywiad/ w po*z1tka*h lat
osie%dziesi1ty*h -ya zapewne sprawa Ronalda Willia%a Peltona, kt9ry pra*owa w
.(A od !JC do !H! rok/I W sty*zni/ !ME rok/ zaoferowa swe /s/gi
g9wnej rezydent/rze $GB w WaszyngtonieI Przez nie%al sze?O lat, a do aresz#
towania w listopadzie !MF rok/, Pelton przekazywa sz*zeg9owe infor%a*je w
trak*ie d/gi*h roz%9w o s/k*esa*h i pro*ed/ra*h -ezpie*ze+stwa .(A w lata*h
siede%dziesi1ty*hI 7nfor%a*je nie -yy wprawdzie akt/alne, ale P37 wydzia
FBB
traktowa je jako niezwykle *enneI Pelton naszki*owa JE#stronni*owy dok/%ent
zatyt/owany A/ta )arametrE 14cznoQci, w kt9ry% wy%ieni, jaka koresponden*ja
sowie*ka otrzy%/je najwyszy priorytet w .(A, w jaki spos9- jest analizowana i z
jaki% powodzenie%I Pelton zdradzi r9wnie pi4O syste%9w z-ierania %ateria/
radiowywiadow*zego, w ty% Opera*j4 7Ty Bell, pods/*hiwania sowie*kiego
podwodnego ka-la teleko%/nika*yjnego na dnie 8orza O*ho*kiegoI '*iekinier z
$GB Witalij G/r*zenko, kt9ry p9Qniej z powrote% z-ieg do $GB, zde%askowa
Peltona w !MF rok/, ale jak si4 wydaje, nie wiedzia o inny*h penetra*ja*h .(A
przez agent9w $GB
s
I
$iedy Gor-a*zow o-j1 stanowisko sekretarza generalnego, $GB -yo ol-rzy%i%
i%peri/% -ezpie*ze+stwa i wywiad/, li*z1*y% okoo CEE tysi4*y f/nk*jonari/szy
wewn1trz ,wi1zk/ (owie*kiego oraz AEE tysi4*y onierzy wojsk o*hrony pograni*zaI
Posiadao r9wnie szerok1 sieO wsp9pra*ownik9w i infor%ator9wI Po%i%o wielkiego
zna*zenia wykonywanej pra*y, P37 ,arz1d nie doro-i si4 w tej organiza*ji stat/s/
Kg9wnego zarz1d/LI .aj-ardziej prestiowy% sektore% $GB jest nadal trady*yjny
wywiad zagrani*zny, *zyli 7 ,arz1d G9wny, kt9ry %i%o rozwoj/, jest stos/nkowo
nieli*zny, jak na %iar4 instyt/*ji $GBI W !MF rok/ w Gaseniewie oddano do /ytk/,
nowy #kondygna*yjny -/dynek, po1*zony z oryginalny%, zaprojektowany% przez
fi+skiego ar*hitekta g%a*he% dyrek*jiI W poowie lat sze?Odziesi1ty*h 7 ,arz1d
G9wny li*zy okoo trze*h tysi4*y os9- personel/, w poowie lat osie%dziesi1ty*h j/ A
tysi4*yI Rozszerzy si4 te geografi*zny zakres opera*ji, a Gaponia i o-szar Pa*yfik/
awans/j1 szy-ko w hierar*hii priorytet9w CentraliI
Aleksander Aleksandrowi*z (zaposznikow, kt9ry w !MB rok/ zosta rezydente%
w :okio, %a opini4 a%-itnego i %ierz1*ego wysokoI (ieO agent/ralna $GB w
Gaponii, do kt9rej w lata*h siede%dziesi1ty*h zwer-owano kilk/ zna*z1*y*h
polityk9w, dziennikarzy, prze%ysow*9w i /rz4dnik9w pa+stwowy*h zostaa *z4?#
*iowo roz-ita przez dezer*j4 (tanisawa 0ew*zenki, ofi*era tokijskiej rezydent/ry,
kt9ry wy-ra wolno?O w !H! rok/I Gednak za rz1d9w (zaposznikowa, japo+ska
rezydent/ra wydaje si4 wra*aO do dawnej *hwayI W planie pra*y 7 ,arz1d/
G9wnego na lata !MA#!MF o-szar Pa*yfik/ otrzy%a po raz pierwszy wysoki
priorytet, *ho*ia na li?*ie najwaniejszy*h region9w dziaania Gaponia w dalszy%
*i1g/ znajd/je si4 za (tana%i ,jedno*zony%i, China%i, 7ndia%i, Rep/-lik1 2ederaln1
.ie%ie*, Wielk1 Brytani1 i 2ran*j1I A/stralazj1 nie interesowano si4 z-ytnio i do
poowy lat osie%dziesi1ty*h w 777 wydziale zaj%owao si4 ni%i tylko trze*h
ofi*er9w, kt9ry% podlegaa r9wnie 7rlandia i 8altaI
Pod*zas posiedzenia ko%itet/ partyjnego przy 7 ,arz1dzie G9wny% jesieni1
!MC rok/, na kt9ry% o-e*ni -yli wszys*y wysi ofi*erowie, zapytano na*zelnika 777
wydzia/ .ikoaja Gri-ina, dla*zego jego personel nie wykorzyst/je li*znej w
A/stralii *hi+skiej e%igra*ji do z-ierania infor%a*ji o China*hI Odparow/j1*
zarz/t, Gri-in zapyta, *zy pytaj1*y wie, ile os9- li*zy rezydent/ra w A/straliiI
:en przyzna, e nie wieI .ie wiedzieli tego r9wnie inni *zonkowie kierowni*twa 7
,arz1d/ G9wnegoI Gri-in wyja?ni i% w9w*zas, e na *ay kontynent a/stralijski
oddelegowano zaledwie H dziaaj1*y% legalnie ofi*er9w i niewiel/ nielega9wI
'zgodniono w9w*zas, e naley rozszerzyO o-e*no?O $GB w A/straliiI
FBC
6ziaalno?O $GB w A/stralazji oywia si4 w wynik/ przej4*ia wadzy w .owej
,elandii przez Parti4 Pra*yI $ierowana przez 6aTida 0ange partia wygraa wy-ory w
!MC rok/ na fali antyn/klearnego protest/I 6o tego *zas/ o-e*no?O $GB w ty% kraj/
-ya wr4*z zniko%aI $iedy late% !H! rok/ %iejs*owy rezydentI .ikoaj
Aleksandrowi*z (za*ki*h, -y na /rlopie, a dr/giego ofi*era $GB wa?nie /s/ni4to,
a%-asador 3I.I (ofi+ski otrzy%a pole*enie potaje%nego przekazywania f/nd/szy
Partii Gedno?*i (o*jalisty*znej, *zyli przej1 zadanie wykonywane r/tynowo przez
$GBI .ie %ia wprawy, zapano go i zosta /znany za $ersona non grata;
Centrala -ya -ardzo zadowolona, kiedy 6aTid 0ange zosta pre%iere%I 0on#
dy+sk1 rezydent/r4 powiado%iono, e w 8oskwie przywi1z/je si4 Kwielkie zna#
*zenieL do zorganizowania w "/ropie popar*ia dla jego de*yzji nie wp/sz*zania
do nowozelandzki*h port9w a%eryka+ski*h okr4t9w wojenny*h z gowi*a%i j1#
drowy%i na pokadzie oraz og9lnie dla jego antyn/klearnej polityki
!
I
Ge?li nie li*zyO /%iarkowanego zwi4kszenia o-e*no?*i w rejonie Pa*yfik/ oraz
otwar*ia kilk/ nowy*h kons/lat9w w r9ny*h p/nkta*h ?wiata, $GB nie rozszerzaa
swego zasi4g/ na po*z1tk/ ery Gor-a*zowaI Planowaa wprawdzie /*zyniO to po
nawi1zani/ stos/nk9w dyplo%aty*zny*h z 7zraele%, $ore1 Po/dniow1, Chile i
Rep/-lik1 Po/dniowej AfrykiI ,a%ierzano otworzyO ta% rezydent/ry, ale spadek *en
ropy naftowej i generalnie narastaj1*y kryzys gospodar*zy w ,wi1zk/ (owie*ki%
ograni*zy dopyw dewiz potrze-ny*h do ni*zy% nieograni*zonej ekspansji na %iar4
lat sze?Odziesi1ty*h i siede%dziesi1ty*hI
* * *
:r/dno?*i finansowe nie o-niyy presti/ 7 ,arz1d/ G9wnego i jest to nadal
jedn1 z najlepiej f/nk*jon/j1*y*h instyt/*ji w ol-rzy%iej sowie*kiej -i/rokra*jiI
Co rok/ o BEE %iejs* na st/dia*h w 7nstyt/*ie Andropowa /-iega si4 t/% kan#
dydat9wI :rady*yjna droga do 7 3arz4du G9wnego prowadzi przez kt9ry? z re#
no%owany*h %oskiewski*h instyt/t9w, zwasz*za przez 8oskiewski Pa+stwowy
7nstyt/t (tos/nk9w 8i4dzynarodowy*h # 8G78O &8oskowskoj Goss/darstwiennyj
7nstit/t 8ied/narodny*h Otnoszenij), /*zelni4 Gordijewskiego, kt9ry /ko+*zy j1 w
!JA rok/I Rektor 8G78O, 0e-iediew, wykorzystywa otwar*ie fakt, e wiel/
ofi*er9w $GB za-iegao o przyj4*ie i*h syn9w do tej prestiowej /*zelniI Pewnego
rezydenta $GB poprosi o przywiezienie za*hodnionie%ie*kiego katalog/ sprz4t/
%y?liwskiego, a nast4pnie wy-ra so-ie z niego szt/*er z *elownikie% opty*zny%I
Rezydent dostar*zy -ro+ i syn dosta si4 na /*zelni4I 8i%o szeroki*h koneksji w
$GB, po doj?*i/ Gor-a*zowa do wadzy 0e-iediew przetrwa tylko osie%na?*ie
%iesi4*yI 's/ni4to go w ko+*/ !MJ rok/I
W poowie lat osie%dziesi1ty*h za*z4to w 7 ,arz1dzie G9wny% narzekaO, e
*oraz wi4*ej kandydat9w przy*hodz1*y*h z najlepszy*h %oskiewski*h instyt/t9w to
rozp/sz*zone dzie*i /przywilejowany*h rodzi*9w, kt9rzy przez znajo%o?*i
wep*hn4li latoro?le do $GBI Wsk/tek skarg 7nstyt/t Andropowa zwi4kszy propor*j4
kandydat9w przyj%owany*h z prowin*ji, a Centrala za*h4*aa regionalne
pla*9wki $GB do typowania najlepszy*h ofi*er9w jako kandydat9w do pra*y
FBF
w 7 i 77 ,arz1dzie G9wny%I W rez/lta*ie doszo do tego, e niekt9rzy przyj4*i do
wywiad/ zagrani*znego ofi*erowie pierwszy raz w y*i/ zo-a*zyli 8oskw4, gdy
przyje*hali do 7nstyt/t/ AndropowaI
$andyda*i podlegali ostrej selek*ji rasowejI $GB nie przyj%owao Nyd9wI
Gedyny% wyj1tkie% -yli nieli*zni pra*owni*y z %ieszany*h %ae+stw, gdzie
%atka -ya Nyd9wk1, kt9rzy podawali w papiera*h inn1 narodowo?OI Wst4p/ do
$GB nie %ieli r9wnie przedstawi*iele narod9w wywieziony*h w *zasie 77 wojny
?wiatowej na (y-eri4R :atarzy $ry%s*y, $ara*zajowie, $a%ykowie, Cze*zeni i
7ng/szowie, a take Gre*y, .ie%*y, $orea+*zy*y i 2inowieI ,adziwiaj1*e, ale w
instyt/*ji, w kt9rej *odziennie skadano ?wiee kwiaty w ?wi1tyni 2eliksa
6ziery+skiego w Gaseniewie, Pola*y nie %ieli prawa -yO zatr/dnieniI .a 0itwin9w,
>otyszy i "sto+*zyk9w, kt9rzy stanowili kiedy? trzon Cze$a teraz patrzono w Ga#
seniewie z d/1 podejrzliwo?*i1, *hoO nie skre?lano i*h a/to%aty*znie z listy
kandydat9wI , podo-n1 podejrzliwo?*i1 traktowano Or%ian, kt9rzy %ieli wiel/
krewny*h za grani*1I Gedyny% ofi*ere% $GB na 8al*ie w lata*h siede%dziesi1ty*h
-y Or%ianin o nazwisk/ 8rk*zjan, kt9ry pra*owa pod przykrywk1 korespondenta
agen*ji :AA(I $iedy 8rk*zjan zoy podanie o przeniesienie do (tan9w ,jed#
no*zony*h, sprawdzono go i okazao si4, e %a ta% krewny*hI ,osta naty*h%iast
/s/ni4ty z $GBI Pozostae gr/py etni*zne nie -yy w $GB dyskry%inowaneI
Wed/g wewn4trzny*h statystyk Gr/zini, Azerowie, 'z-ekowie oraz przedstawi*iele
inny*h na*ji ?rodkowoazjaty*ki*h -yli -ardziej lojalni ni Rosjanie i 'krai+*yI
7nstyt/t Andropowa w jawny spos9- dyskry%inowa te ko-iety oraz oso-y
wierz1*eI Przyj%owano na st/dia wy1*znie %4*zyznI .iekt9re ony ofi*er9w
$GB kierowano na spe*jalne k/rsy dla onI 0/dzie wierz1*y nie %ieli na /*zelni4
wst4p/, a wykonywanie praktyk religijny*h -yo zakazane LSI
W !!E rok/ 7 ,arz1d G9wny po raz pierwszy w historii wy%ieni kwalifika*je,
jaki*h wy%aga si4 od kandydat9w na st/dia podyplo%owe w 7nstyt/*ie AndropowaR
6o-ry stan zdrowia jest po1dany, jak r9wnie atwo?O /*zenia si4 j4zyk9w o-*y*hI
$ady pra*ownik X7 ,G\ zna dwa j4zyki, a wiel/ trzy i wi4*ejfIII\I Przede wszystki% od
kandydat9w na pra*ownik9w wywiad/ wy%aga si4, -ez naj%niejszy*h wyj1tk9w,
niezawodno?*i w dziaani/ i po?wi4*enia dla sprawyI
,apowiedziano przy okazji, e od kandydat9w do pra*y w 7 ,arz1dzie G9wny%
o*zek/je si4 wykonywania skok9w ze spado*hrone%R K$to si4 -oi, nie jest od#
powiedni% kandydate%L LI
7nstyt/t Andropowa z%ieni si4 zapewne niewiele od poowy lat osie%dziesi1#
ty*hI .adal pewnie prowadzi jedno#, dw/# i trzyletnie k/rsy dostosowane do
poprzedniego wykszta*enia i do?wiad*zenia kandydataI Po przyj4*i/ na /*zelni4,
nowi st/den*i otrzy%ywali faszywe nazwisko oraz Klegend4L, *zyli sfa-rykowany
y*iorys, kt9ry% pos/giwali przez *ay *zas st/di9wI Pozostawiano zwykle st/dento%
i%i4 i pierwsz1 liter4 ot*zestwa, za? faszywe nazwisko za*zynao si4 na t4 sa%1
liter4 *o prawdziweI 0isty przysyane st/dento% przez rodziny dor4*zane i% -yy
oso-i?*ie przez personel /*zelni, tak e-y nie zdradziO prawdziwej tosa%o?*i
FBJ
inny% st/dento%I (t/den*i otrzy%ywali stopie+ wojskowy, ale na zaj4*ia *hodzili po
*ywilne%/I (kierowani na trzyletni k/rs, /*zyli si4 przez J dni w tygodni/I Byy
toR CC godziny zaj4OR C godzin na/ki j4zyk9w o-*y*h, A godzin wywiad/
opera*yjnego, M godzin stos/nk9w %i4dzynarodowy*h i st/di9w wy-ranego o-szar/
geografi*znego, C godziny Kna/kowego so*jaliz%/L, tyle sa%o sport/ i zaj4O
fizy*zny*h oraz A godziny szkolenia wojskowegoI (t/den*i %ieli do dyspozy*ji
dwie -i-liotekiR wypoy*zalni4, w kt9rej %ona -yo dostaO ksi1ki wiel/ a/tor9w
zakazany*h w ,wi1zk/ (owie*ki% oraz *zytelni4 opera*yjn1, w kt9rej korzystano
wy1*znie na %iejs*/ z tajny*h %ateria9w $GB i opra*owa+ w rodzaj/ pra*y
8i*haia 0/-i%owa S$ec!alne cechy 'ryty!s/iego chara/teru narodoego i ich
y/orzystanie $racy o$eracy!ne!
A
I
W poowie lat osie%dziesi1ty*h dziekana%i trze*h g9wny*h wydzia9w 7n#
styt/t/ Andropowa -yli l/dzie, kt9rzy zdo-yli do?wiad*zenie i rep/ta*j4 w rezyden#
t/rze londy+skiej przed wielki% wydalenie% !H rok/I G/rij 8odin kierowa
wydziae% wywiad/ polity*znego, 7wan (zyszkin -y dziekane% wydzia/ kontr
wywiadow*zego, a Wadi%ir Barkowski wydzia/ wywiad/ na/kowo#te*hni*znegoI
Wiele *iesz1*y*h si4 d/y% wzi4*ie% wykad9w wygosili e%erytowani nielega#
owie, kt9rzy dzielili si4 wasny%i do?wiad*zenia%i zdo-yty%i w pra*y na ,a#
*hodzieI $onon 8oody, *zyli Gordon 0onsdale, -y a do ?%ier*i stay% wy#
kadow*1 7nstyt/t/I $i% Phil-y, kt9ry %9g -yO doskonay% wykadow*1, nie
%ia prawa na/*zaOI Podo-nie jak pozostali dezerterzy z ,a*hod/, trzy%any -y
przez 7 ,arz1d G9wny na dystans, *ho*ia korzystano z jego /%iej4tno?*iI
Co p9 rok/ st/den*i sp4dzali tydzie+ w KWilliL, opera*yjny% o?rodk/ szko#
leniowy%, kierowany% przez ko%endanta w randze generaa, gdzie indywid/alnie
l/- w %ay*h gr/pa*h /*zyli si4 wer-owania, organizowania spotka+ z agenta%i,
inwigilowania, o-serwa*ji, K%ijanekL, skadania i od-ierania %ateria9w z %artwy*h
skrzynek kontaktowy*h oraz inny*h arkan9w szpiegowskiego rze%iosaI Gedny% z
najtr/dniejszy*h przed%iot9w -ya na/ka y*ia na ,a*hodzieI 6la wiel/ st/dent9w
sa%o poj4*ia %ieszkaniowego kredyt/ hipote*znego -yo z/penie o-*e i nie#
zroz/%iaeI (zkolenie o-ej%owao r9wnie na/k4 jazdy sa%o*hode%I Brak wprawy i
do?wiad*zenia w prowadzeni/ sa%o*hod/ w zato*zony% %ie?*ie -y, jak /waano,
przy*zyn1 d/ej li*z-y wypadk9w powodowany*h pod*zas pierwszego po-yt/
%odego ofi*era na pla*9w*e zagrani*znej S
B
I
A-solwen*i, kt9rzy ko+*zyli 7nstyt/t Andropowa w poowie lat osie%dziesi1#
ty*h, nie pojawiali si4 w siedzi-ie 7 ,arz1d/ G9wnego w Gaseniewie, a po
otrzy%ani/ dyplo%/ i etat/I Pierwszy tydzie+ towarzyszyli ofi*erowi $GB, kt9rego
pra*4 %ieli przej1OI Przys/*hiwali si4 jego roz%owo% telefoni*zny%, /*zyli si4,
jak wypeniaO for%/larze, otwieraO akta nowy*h spraw, za%awiaO %ateriay z ar#
*hiw/%I Po przej4*i/ zada+ od poprzednika, nowy ofi*er wypenia spe*jalne
o?wiad*zenie, kt9re *zynio go odpowiedzialny% za akta doty*z1*e jego pra*yI
$oresponden*ja z zagrani*zny*h rezydent/r trafiaa najpierw do na*zelnika wy#
dzia/, kt9ry de*ydowa, ko%/ przekazaO %ateria do o*eny l/- podj4*ia de*yzjiI
Przed wyjazde% na pierwsz1 pla*9wk4, %ody ofi*er 7 3arz4du G9wnego
%/sia wykonaO wiele r/*h9wI Ge?li nadal -y tylko kandydate% do partii, %/sia
FBH
zostaO peny% *zonkie% $P,RI 8/sia si4 r9wnie oeniO, gdy 7 ,arz1dy
G9wne nie wysya za grani*4 kawaler9w, w przekonani/, e i*h zwi1zki seks/alne
%og1 -yO ryzykowne dla s/-yI Wytypowani do wyjazd/ ofi*erowie %/sieli si4
przyzwy*zaiO do pra*y, jak1 %ieli ofi*jalnie wykonywaO, na og9 do zawod/
dyplo%aty, dziennikarza, *zonka %isji handlowej l/- przedsi4-iorstwa przewozo#
wegoI $ady ofi*er %/sia wyO si4 w stworzon1 %/ legend4, a spe*jalnie do-rany
advocatus dia'oli przepytywa go intensywnie, staraj1* si4 znaleQO wszelkie %oliwe
dzi/ry w y*iorysieI $iedy j/ kadydat -y wsze*hstronnie przygotowany,
za*zynao si4 sprawdzanie jego prawdziwego y*iorys/I 6o *zas/ /*ie*zki (tani#
sawa 0ew*zenki w !H! rok/, od kandydata wy%agano reko%enda*ji trze*h
inny*h ofi*er9w $GB, p9Qniej j/ pi4*i/
lC
I
Ge?li sprawdzanie wypado pozytywnie, kandydat na pla*9wk4 %/sia przygo#
towaO wasny Kprzedwyjazdowy plan szkoleniowyL i przedstawiO go do apro-aty
przeoony%I Gordijewski wspo%ina przypadek %odego ofi*era wywiad/ polity*znego
z 777 wydzia/ wytypowanego na wyjazd do $openhagiI ,e wzgl4d/ na
spodziewane %oliwo?*i opera*yjne prze*iwko o-iekto% inny% ni d/+skie, sp4dzi on
ponad tydzie+ na odwiedzina*h w 7 wydziale &p9no*noa%eryka+ski%), w sek*ji do
spraw .A:O 3 wydzia/ &.A:O i "/ropa Po/dniowa), oraz w 37 wydziale
&Chiny)I .ast4pnie od-y %iesi4*zn1 praktyk4 w ,arz1dzie 7nfor%a*ji Wywiadow#
*zej, sp4dzi kilka tygodni w ,arz1dzie $ &kontrwywiad), prawie dwa tygodnie w
(/-ie A &dziaania aktywne) oraz tydzie+ w ,arz1dzie O: &opera*yjne wspar*ie
te*hni*zne)I P9Qniej nast4powa kr9tki, repety*yjny k/rs te*hnik opera*yjny*h i
dodatkowe lek*je jazdy sa%o*hode%I Wresz*ie szkolenie w pra*y, kt9ra %iaa
%askowaO rze*zywist1 dziaalno?O, *zyli trzy do *ztere*h %iesi4*y w %inisterstwie
spraw zagrani*zny*h, je?li ofi*er $GB %ia peniO ofi*jalnie o-owi1zki dyplo%aty, l/-
okoo p9 rok/ w agen*ji prasowej K.owostiL, je?li %ia -yO wysany jako
korespondentI
Wiele *zas/ w okresie przed wyjazdowy% zaj%owaa intensywna na/ka j4zyka
kraj/ delegowania oraz *zytanie powie?*i, r9ny*h en*yklopedii, poradnik9w i
przewodnik9wI ,akadano wprawdzie, e wy-ieraj1*y si4 na przykad do Wielkiej
Brytanii ofi*er zna dziea 6i*kensa, ale teraz przy*hodzi *zas na lekt/r4 /z/pe#
niaj1*1I 0ista zale*any*h ksi1ek -ya d/ga, od powie?*i ,om 6ones 2ieldinga po
najnowsze szpiegowskie dresz*zow*e 0e CarreI W?r9d ksi1ek z literat/ry fakt/,
ostatnie wydanie Anatomii 5iel/ie! Brytanii Anthony (a%psona /waane -yo
nie%al za lekt/r4 o-owi1zkow1I Podo-nie tajne opra*owania w rodzaj/ pra*y
8i*haia 0/-i%owa i ksi1ki o Wielkiej Brytanii -yego korespondenta KPrawdyL w
0ondynie Ow*zinnikowa
iF
I
W ty% *zasie ona wysyanego na pla*9wk4 ofi*era powinna raz w tygodni/,
wie*zore%, a *zase% w dzie+, /*z4sz*zaO przez trzy %iesi1*e na k/rs organizowany w
/tworzony% w !ME rok/ spe*jalny% o?rodk/ przy Pla*/ ,/-owskaja w ?r9d#
%ie?*i/ 8oskwyI (/*haa ta% wykad9w o pra*y $GB i kraj/, w kt9ry% %iaa
nie-awe% za%ieszkaO Pogadanki przeplatane -yy po/*zenia%i, e nie powinna
si4 /skaraO, kiedy %1 -4dzie wra*a p9Qno w no*y z pra*yI W sierpni/ !MB
rok/ 7nstyt/t Andropowa /r/*ho%i ro*zne k/rsy dla do-ierany*h pie*zoowi*ie
FBM
on, kt9re zazwy*zaj pod kierowni*twe% %4a %iay pra*owaO w %ae+ski*h
zespoa*h wywiadow*zy*hI
W po*z1tka*h *zas9w Gor-a*zowa na wysoki*h stanowiska*h w 7 ,arz1dzie
G9wny% %niej -yo ko-iet, ni za rz1d9w (talinaI 8oe si4 to wydaO dziwne w
kraj/, w kt9ry% !E pro*ent na/*zy*ieli, ME pro*ent lekarzy i BE pro*ent in#
ynier9w to ko-iety, ale trze-a pa%i4taO, e nie %a ani jednej ko-iety w -i/rze
polity*zny% l/- na wyszy*h stanowiska*h w dyplo%a*jiI W o?rodk/ w Gaseniewie
ko-iety stanowiy okoo E pro*ent personel/, ale nie%al wszystkie wykonyway
pra*e po%o*ni*zneR -yy sekretarka%i, %aszynistka%i, progra%oway ko%p/tery,
pra*oway w sto9wka*h l/- jako sprz1ta*zkiI (potkaO ko-iet4 na korytarz/ kt9rego? z
waniejszy*h wydzia9w -yo nie*odzienny% wydarzenie%I Gedna z nieli*zny*h
ko-iet posiadaj1*y*h stopie+ ofi*erski, zatr/dniona we fran*/skiej sek*ji (/-y
A, -ya przed%iote% nie/staj1*y*h dow*ip9w i %9wiono o niej zwykle jako o
Kda%ie siedz1*ej na 2ran*jiL
l+
I
$iedy w !MM rok/ $GB rozpo*z4o ka%pani4 poprawy swego wizer/nk/ w
o*za*h opinii p/-li*znej, -rak ko-ie*ego personel/ sta si4 do?O niewygodny, ale
niewiele si4 z%ienioI Pod*zas trans%itowanego przez telewizj4 w ko+*/ !H! rok/
progra%/ pyta+ do $GB, prezenter zapyta pi4*i/ wysoki*h ofi*er9w # o*zywi?*ie
%4*zyzn # KCzy ko-iety pra*/j1 w $GB, a je?li tak, to jaki pro*ent zaogi stanowi1
i w jaki*h dziaa*h pra*/j1WL ,asko*zony genera#%ajor Anatolij Piet#rowi*z
Bondariew odpar z zakopotanie%R KO*zywi?*ie, e s1 ko-iety w $GBI W
niekt9ry*h dziaa*h s1 wr4*z niezast1pioneI Ale je?li *hodzi o pro*enty, to
tr/dno %i powiedzieOI .ie spodziewae% si4 takiego pytania i nie przygotowae%
dany*h statysty*zny*hL Naden z siedz1*y*h w st/dio koleg9w Bondariewa nie
potrafi so-ie przypo%nieO li*z-, ani wy%ieniO sektor9w, w kt9ry*h ko-iety -yy
ponoO Kniezast1pioneLI Widz1* zakopotanie roz%9w*9w, prezenter przeszed do
%niej kopotliwego te%at/
lH
I
W r/tynie *odziennej pra*y za grani*1, tak jak w Gaseniewie, niewiele si4
z%ienio od *zas9w Gor-a*zowaI Wi4kszo?O ofi*er9w pra*/je w rezydent/ra*h w
trze*h sek*ja*hR PR # wywiad/ polity*znego, $R # kontrwywiad/ oraz P #
wywiad/ na/kowo#te*hni*znegoI (zef kadej sek*ji %a rang4 zast4p*y
rezydentaI Propor*je ofi*er9w w wiel/ rezydent/ra*h /kadaj1 si4 jakR PR CER $R
BER P BEI
Przed wyjazde% na pla*9wk4, nowi ofi*erowie %/sz1 wys/*haO kilk/ wyk#
ad9w o wsze*ho-e*ny% nie-ezpie*ze+stwie Kprowoka*jiL ze strony za*hodni*h
s/- wywiadow*zy*hI Wsk/tek ty*h wykad9w, *o o-serwowa Gordijewski,
wiel/ ?wiey*h ofi*er9w traktowao z ol-rzy%i1 podejrzliwo?*i1 s1siad9w, %iej#
s*owy*h sklepikarzy, a nawet %ijany*h ogrodnik9w w londy+ski*h parka*h, widz1* w
ni*h wsp9pra*ownik9w wrogi*h s/-, kt9rzy nie/stannie i*h inwigil/j1I Po#
dejrzliwo?O ta na og9 prze*hodzia stopniowo wraz z -liszy% poznanie% y*ia na
,a*hodzieI
FB!
6zie+ pra*y w rezydent/rze rozpo*zyna si4 o MIBEI Ofi*erowie sek*ji PR
siadaj1 po przyj?*i/ do gazetI W 0ondynie o*zekiwano od ni*h *zytania wszystki*h
g9wny*h dziennik9w i gazet niedzielny*h oraz wi4kszo?*i periodyk9wI , tygo#
dnik9w najwi4ksz1 pop/larno?*i1 *ieszyy si4 K"*ono%istL i KPriTate "yeLI
Rozpo*zynaj1* dzie+ pra*owni*y rezydent/ry po-ierali z sejf/ ro-o*ze te*zki,
zwane papkaI (1 one wi4ksze ni zwyke te*zki, %aj1 dwie przegr9dki i za%ykaj1 si4
na za%ek -yskawi*znyI .ajwaniejszy% przed%iote%, s*howany% w pap*e, jest
notatnik ro-o*zy ofi*era # ra-o*zaja tietradSI Prowadzone s1 w ni% notatki ze
spotka+ opera*yjny*h i najwaniejsze wyj1tki z koresponden*ji z Central1I W dr/gi%
zeszy*ie not/je si4 -r/dnopisowe wersje szyfrogra%9w i raport9w wysyany*h do
CentraliI $ady ofi*er %a wasn1 pie*z4O z wyr9niaj1*y% si4 e%-le%ate% i
n/%ere%, kt9r1 przypina zazwy*zaj do k9ka od kl/*zyI Pod konie* dnia pra*y
za%yka wszystkie notatki w te*z*e, za*i1ga za%ek -yskawi*zny, nakada na
konie* kawaek plasteliny i od*iska pie*z4O
$
I
(owie*kie a%-asady wysyaj1 do 8oskwy raporty pisane na zwyky% papierze, ale
rezyden*i $GB przesyaj1 je na BF#%ili%etrowy% fil%ieI :ekst jest wpierw
szyfrowany przez szyfranta $GB, a nast4pnie fotografowany przez te*hnika O:
&zaple*ze opera*yjno#te*hni*zne)I $oresponden*ja z Centrali przysyana jest na
wywoany*h j/ fil%a*h, kt9re wkada si4 do *zytnik9w %ikrofil%owy*hI Po
przyj?*i/ Gor-a*zowa *oraz *z4?*iej dr/k/je si4 z %ikrofil%9w papierowe kopie
wanej koresponden*jiI :elegrafi*zne raporty do Centrali rozpo*zynaj1 si4 stan#
dardow1 for%/1R
K:owarzysz 7WA.`W
#HH#ME!E#!##AJL
Co ozna*zaR
7WA.`W # jest kryptoni%e% wydzia/ w Centrali, do kt9rego adresowana
jest koresponden*jaI W ty% przypadk/ 7 wydzia &p9no*noa%eryka+ski)
7 # wskaz/je, e telegra% doty*zy %ateria9w wywiadow*zy*h, a nie na
przykad Kdziaa+ aktywny*hL l/- opera*yjny*h sz*zeg99w zwi1zany*h z prowa#
dzenie% agentaI
Cyfra H # wskaz/je kto sporz1dzi dok/%entI HH # e rezydent/ra, HM # e
Qr9do, H! ozna*za t/%a*zenie oryginalnego tekst/I
Cyfra M # poprzedza %iesi1* i rok nadania raport/, w ty% przypadk/ paQ#
dziernik !!EI
Cyfra ! # ozna*za rodzaj Qr9daR ! to agent, !A tajny wsp9pra*ownik, !B
o-iekt -liszego rozpoznania &razra-otka), !C kontakt ofi*jalnyI
0i*z-a # o*enia wiarygodno?O Qr9da, Qr9do wiarygodne, A nie
sprawdzone, B niewiarygodneI
0i*z-a A # okre?la zaw9d Qr9da, na przykad A wskaz/je, e Qr9do jest z
k9 rz1dowy*h, AJ, z %inisterstwa spraw zagrani*zny*h, AB z prasy
ly
I
Gordijewski wiedzia z do?wiad*zenia, e wi4kszo?O raport9w $GB -ya zna*znie
%niej pre*yzyjnie opisanaI Rezyden*i tylko z rzadka przekazywali sfa-rykowane dane o
agenta*h l/- infor%a*je rzeko%o od ni*h /zyskaneI .ato%iast do?O *z4sto
wiado%o?*i *zerpane z prasy /-ierali w sowa anoni%owego agenta l/- wy%y?lali
FCE
dro-ne sz*zeg9y, o kt9ry*h wiedzieli, e spodo-aj1 si4 w CentraliI Praktyki takie
-y do?O powsze*hnie stosowane r9wnie w *zasa*h Gor-a*zowaI .a przykad AF
%ar*a !MF rok/ za1dano od londy+skiej rezydent/ry pilnej infor%a*ji o -rytyjski*h
reak*ja*h na spotkanie Gor-a*zowa z $o%isj1 $ons/lta*yjn1 8i4dzynarod9wki
(o*jalisty*znejI .ie %og1* si4 skontaktowaO ze Qr9da%i, kt9re -yy ak/rat
nieosi1galne, sek*ja PR wy%y?lia po prost/ seri4 opinii po*hle-ny*h dla Gor#
-a*zowaI Gako Qr9do, podano kilka z/penie fik*yjny*h kontakt9wI .ast4pnego
dnia rezydent/ra poprosia o pilny raport w sprawie nego*ja*ji prowadzony*h
przez 5iszpani4 i Port/gali4 przed przyst1pienie% do Wsp9lnoty "/ropejskiejI
:y% raze% ofi*er sek*ji PR, WI$I ,a%orin, przejrza po prost/ pras4 i spodzi
raport przypis/j1* infor%a*je tajny% -1dQ po/fny% Qr9do%I .ie*o p9Qniej rezy#
dent/ra znalaza w dodatk/ K"*ono%ist 2oreign ReportL *iekawy artyk/ okre#
?laj1*y o-szary, w kt9ry*h ,wi1zkowi (owie*kie%/ /dao si4 /zyskaO zaawan#
sowane te*hnologie za*hodnie oraz sektory, gdzie opera*ja ta nie powioda si4I
Wiedz1*, e Centrala odrz/*i artyk/ jako dezinfor%a*j4, rezydent/ra nie wysyaa go
do 8oskwyI ,a%iast kopii, przekazano napisany w opar*i/ o artyk/ raport,
twierdz1*, e infor%a*je po*hodz1 ze Qr9de rezydent/ryI Wi4kszo?O ofi*er9w w
Centrali nie do%agaa si4 weryfika*ji Qr9de, gdy dostaa *iekawy, ale nie*o
goosowny raport, gdy w *zasie po-yt/ na pla*9wka*h popenia ten sa% grze*h
A
LI
'trzy%ywanie kontakt/ ze zwer-owany% agente%, *o wszystkie rezydent/ry
/waaj1 za najwaniejsz1 for%4 z-ierania infor%a*ji, jest nie-ywale pra*o*honny%
zaj4*ie%, ze wzgl4d/ na roz-/dowane antyinwigila*yjne pro*ed/ry $GBI Ch*1* si4
spotkaO z agente% o godzinie JIEE, ofi*er prowadz1*y wyr/sza z rezydent/ry okoo
BIEEI .ajpierw je*ha sa%o*hode%, starannie wy-ran1 drog1 na parking, gdzie
jego sa%o*h9d nie powinien -/dziO podejrze+I .a og9 wy-ierano parkingi koo
d/y*h -lok9w %ieszkalny*hI Przed prywatny% do%kie% sa%o*h9d z dyp#
lo%aty*zn1 rejestra*j1 %9g wz-/dzaO zainteresowanie, na patny% parking/ sa%o#
*h9d %oga sprawdziO poli*jaI Po zaparkowani/ sa%o*hod/, ofi*era od-iera z
/%9wionego %iejs*a kolega, kt9ry wozi go przez godzin4, sprawdzaj1*, *zy nie s1
o-serwowaniI W ty% *zasie ofi*er sek*ji $R nas/*hiwa w a%-asadzie *z4s#
totliwo?*i /ywany*h przez ekipy o-serwa*ji lokalnej s/-y -ezpie*ze+stwa,
sprawdzaj1*, *zy ofi*er prowadz1*y l/- agent nie s1 ?ledzeniI .as/*h ten nosi
kryptoni% 7%p/lsI Radio w sa%o*hodzie jad1*y*h ofi*er9w nastrojone -yo na
*z4stotliwo?O nadajnika a%-asady, kt9ry% nadawano ostrzeenie, je?li nas/*h
wykry *o? podejrzanegoI ,azwy*zaj sygnae% alar%owy% -ya powtarzana alfa#
-ete% 8orseSa litera przydzielona kade%/ ofi*erowi oddzielnieI Okoo FIEE,
kiedy nie wykryto KogonaL, ofi*er wysiada z sa%o*hod/ kolegi i pie*hot1 l/-
ko%/nika*j1 %iejsk1 /dawa si4 na /%9wione o JIEE spotkanie z agente%
A
I
Po%i%o wszelki*h z%ian, jakie prze*hodzio $GB w *i1g/ %inionego p9#
wie*za, podstawowe priorytety opera*yjne wywiad/ zagrani*znego nie z%ieniy
si4 od *zas/ zwer-owania KPi4*i/ Wspaniay*hLI W opera*yjnej *z4?*i rozesanego do
rezydent/r plan/ pra*y na rok !MC, szef 7 ,arz1d/ G9wnego, Wadi%ir
$ri/*zkow, powt9rzy trady*yjn1 for%/4R K.aley kon*entrowaO wysiki na pozys#
kiwani/ *enny*h agent9wLI .ast4pnie napo%ina rezydent/ry, e-y sz/kay nowy*h
FC
%oliwo?*i wer-owania agent9w, Kzwasz*za w?r9d l/dzi %ody*h, %aj1*y*h
szans4 penetra*ji interes/j1*y*h nas o-iekt9wL
AA
I .i* nie wskaz/je, e-y $ri/*zkow
z%ieni zapatrywania, zostaj1* przewodni*z1*y% $GB w !MM rok/I
* * *
Od *hwili doj?*ia do wadzy w %ar*/ !MF rok/ 8i*hai Gor-a*zow widzia
dwa g9wne zadania zagrani*zny*h opera*ji $GBI Po pierwsze, -y przekonany, e
dyna%i*zna polityka zagrani*zna wy%aga dyna%i*znej s/-y wywiad/I Bezp#
re*edensowa li*z-a ini*jatyw, jakie podej%owa za grani*1, wy%agaa posiadania
sprawnego wywiad/ polity*znego, kt9ry przedstawi-y peny o-raz reak*ji ,a*hod/I
,wi4kszone wy%agania wo-e* sek*ji PR -yy wido*zne jesz*ze przed /*ie*zk1
Gordijewskiego z Rosji, late% !MF rok/, i zapewne od tego *zas/ jesz*ze si4
zwi4kszyyI G9wne zadanie 7 ,arz1d/ G9wnego w lata*h dziewi4Odziesi1ty*h
egze%plifikowa wy-9r 0eonida Wadi%irowi*za (ze-arszyna, kt9ry zast1pi $ri/#
*zkowa we wrze?ni/ !MM rok/
AB
I Podo-nie jak Aleksander (ie%ionowi*z Pani/sz#kin,
kt9ry kierowa 7 ,arz1de% G9wny% od !FB do !FJ rok/, (ze-arszyn
rozpo*z1 karier4 jako zwyky dyplo%ata, s/1* w Pakistanie od !FM do !JA
rok/ i pote% jesz*ze raz od !JJ do !JM rok/, gdzie nawi1za wsp9pra*4 z
lokaln1 rezydent/r1 $GBI 6opiero po zako+*zeni/ dr/giej t/ry w Pakistanie,
przeni9s si4 do $GB i po przeszkoleni/ w 7nstyt/*ie Andropowa rozpo*z1 pra*4 w
GaseniewieI W !H rok/ wysany zosta do 7ndii, gdzie kierowa sek*j1 PR,
zani% nie zosta g9wny% rezydente% w 6elhi w lata*h !HF#!HHI Po /padk/
(za*ha w !H! rok/ zosta rezydente% w :eheranie, gdzie prze-ywa a do
wydalenia w !MB rok/I $iedy Gordijewski egna si4 z 7 ,arz1de% G9wny%
late% !MF rok/, (ze-arszyn pra*owa %niej wi4*ej od rok/ jako zast4p*a na*zelnika
,arz1d/ R7, gdzie przygotowywano raporty dla najwyszego kierowni*twa
,wi1zk/ (owie*kiego
AC
I 2akt, e (ze-arszyn przesko*zy kilk/ starszy*h stopnie%
kandydat9w i zaj1 %iejs*e $ri/*zkowa w !MM rok/, ?wiad*zy, e sporz1dzane
przez niego raporty ro-iy wraenie na *zonka*h polit-i/raI A je?li tak, to %/siay
-yO po?wi4*one najistotniejszy% te%ato%, w ty% reak*jo% ,a*hod/ na Knowe
%y?lenieL ery Gor-a*zowaI :ak jak Gordijewskie%/ sprawozdania skadane Gor#
-a*zowowi w gr/dni/ !MC rok/ po%ogy zostaO rezydente% w 0ondynie, tak
sa%o awans (ze-arszyna na szefa 7 3arz4du G9wnego -y zapewne od-i*ie%
za/fania, jaki% Gor-a*zow darzy jego o*eny wywiadow*zeI
W lata*h dziewi4Odziesi1ty*h $GB nie przestanie, trady*yjnie j/, fas*ynowaO
sowie*ki*h przyw9d*9w swoi%i ?*i?le tajny%i raporta%iI :ak jak w przeszo?*i,
-4dzie przedstawiaO *z4?O %ateria/ *zerpanego ze Qr9de og9lnodost4pny*h, jako
po*hodz1*e od tajny*h agent9wI (ze-arszyn przyj1, e 7 3arz4d G9wny %a
Kzadanie zapewnienia kierowni*tw/ sowie*kie%/ wiarygodny*h i dokadny*h
infor%a*ji o realny*h plana*h i za%iara*h *zoowy*h pa+stw za*hodni*h wo-e*
naszego kraj/ oraz o najwaniejszy*h pro-le%a*h %i4dzynarodowy*hL
AF
I 3arz4d
G9wny -4dzie wi4* nadal, jak d/go si4 da, kontyn/owa %it, e tylko on naprawd4
roz/%ie ,a*h9dI Gego wpywy -4d1 si4 zwi4kszaO wraz ze wzroste% ilo?*i pro-#
FCA
le%9w wojskowy*h, ideologi*zny*h i ekono%i*zny*h ,wi1zk/ (owie*kiegoI $iedy
wraz z rozpade% 'kad/ Warszawskiego, $re%l -4dzie %/sia wy*ofaO setki
tysi4*y onierzy z kraj9w "/ropy Ws*hodniej, kiedy zaczn4 si4 rozsypywaO
ideologi*zne f/nda%enty pa+stwa sowie*kiego i /padnie presti 8oskwy jako
g9wnego o?rodka ko%/nisty*znej wiary, a kryzys sowie*kiej gospodarki ograni*zy
po%o* dla kraj9w rozwijaj1*y*h si4, w9w*zas wywiad zagrani*zny na-ierze wi4k#
szego zna*zenia, jako jedyny ?rodek za*howania k/r*z1*y*h si4 wpyw9w ,wi1zk/
(owie*kiego w zewn4trzny% ?wie*ieI
6r/gi%, wed/g Gor-a*zowa, g9wny% o-szare% opera*ji sowie*kiego wy#
wiad/ winno -yO szpiegostwo na/kowo#te*hni*zneI Prze%awiaj1* pod*zas prywatnego
spotkania z personele% londy+skiej a%-asady F gr/dnia !MC rok/, *hwali on
osi1gni4*ia ,arz1d/ : oraz prze-ywaj1*y*h za grani*1 ofi*er9w sek*ji PI 6la
Gordijewskiego, kt9ry /*zestni*zy w ty% spotkani/, -yo jasne, e Gor-a*zow
/waa potaje%ne przej%owanie za*hodni*h te*hnologii za wany ele%ent gos#
podar*zej pierestrojki ,(RRI
Przez kilka lat ,arz1d : nalea do odnosz1*y*h najwi4ksze s/k*esy ko%9rek 7
,arz1d/ G9wnegoI Gego dyna%i*zny i a%-itny na*zelnik, 0eonid (iergiejewi*z
,aj*ew, kt9ry w wywiadzie na/kowo#te*hni*zny% za*z1 spe*jalizowaO si4 pod*zas
po-yt/ w londy+skiej rezydent/rze w lata*h sze?Odziesi1ty*h, przez d/gi *zas
stara si4 -ezsk/te*znie od1*zyO ,arz1d : od 7 ,arz1d/ G9wnego i /*zyniO z
niego oso-ny dzia $GBI $ri/*zkow nie zgadza si4 jednak na wy%kni4*ie si4
spod kontroli tak prestiowego o-szar/ swojego i%peri/%I ,aj*ew arg/%entowa, e
,arz1d : jest nie tylko sa%ofinans/j1*y si4, ale na dodatek warto?O zdo-yty*h
przeze+ sekret9w na/kowy*h i te*hnologi*zny*h pokrywa *ae zagrani*zne koszty
opera*yjne $GBI
,arz1dowi : nie /dao si4 wprawdzie /zyskaO sa%odzielno?*i, ale wewn1trz 7
,arz1d/ G9wnego f/nk*jonowa *oraz -ardziej niezalenieI Gego ofi*erowie
szkolili si4 w 7nstyt/*ie Andropowa oddzielnie i %ieli inny progra% na/*zania, ni
reszta st/dent9wI .ie%al wszys*y kandyda*i %ieli tyt/y na/kowe l/- st/dia
inynierskieI W rezydent/ra*h ofi*erowie sek*ji P na og9 trzy%ali si4 na /-o*z/,
*ho*ia ,arz1d : -y nadal tylko *z4?*i1, wprawdzie -ardzo wan1, zna*znie
wi4kszej %a*hiny pozyskiwania taje%ni* na/kowy*h i te*hni*zny*h
AJ
I
,-ieranie infor%a*ji na/kowo#te*hni*zny*h o *harakterze %ilitarny%, a takie
%iay priorytet, koordynowaa w po*z1tka*h lat osie%dziesi1ty*h $o%isja Woj#
skowo#Prze%ysowa WP$ &Wojenno#Pro%yszlennaja $o%issja), podniesiona w
*zasa*h Gor-a*zowa do rangi Pa+stwowej $o%isji $o%pleks/ 8ilitarno#Prze#
%ysowego, kt9ra nadzorowaa prod/k*j4 *ao?*i /z-rojeniaI Przewodni*z1*y
WP$ %ia rang4 wi*epre%iera i podlegao %/ pi4O agen*ji z-ieraj1*y*h infor%a*jeR
GR', ,arz1d : 7 ,arz1d/ G9wnego $GB, Pa+stwowy $o%itet .a/ki i :e*hniki,
tajny wydzia Akade%ii .a/k ,(RR oraz Pa+stwowy $o%itet ,agrani*zny*h
(tos/nk9w Gospodar*zy*hI 6ok/%enty, kt9re na po*z1tk/ lat osie%dziesi1ty*h
FCB
przekaza K2arewellL, fran*/ski agent penetra*yjny w ,arz1dzie :, /jawniy, kto
wydaje pole*enia z-ierania %ateria9w wywiadow*zy*hI W !ME rok/ WP$ przy#
gotowaa list4 BJH na/kowo#te*hni*zny*h Kzada+ pozyskaniaL, z kt9ry*h EMF
zrealizowano w *i1g/ rok/I (korzystao z ni*h BB!J sowie*ki*h progra%9w -adaw#
*zo#rozwojowy*h
AH
I Ol-rzy%ia wi4kszo?O, !E pro*ent %ateria9w, kt9re WP$
o*enia na po*z1tk/ lat osie%dziesi1ty*h jako /yte*zne, zostao ze-rany*h przez
GR' i $GBI Wprawdzie wi4kszo?O ze-rany*h infor%a*ji na/kowo#te*hni*zny*h
po*hodzia z jawny*h Qr9de za*hodni*h, taki*h jak konferen*je na/kowe i -rosz/ry
te*hni*zne, to jednak %ateriay tajne o*eniane -yy jako %aj1*e kl/*zowe zna*zenieI W
!ME rok/, J,F pro*enta infor%a*ji, kt9re otrzy%aa WP$, po*hodzio ze Qr9de
a%eryka+ski*h &nie tylko w (tana*h ,jedno*zony*h), E,F pro*enta z za*hod#
nionie%ie*ki*h, M pro*ent z fran*/ski*h, H,F pro*ent z -rytyjski*h oraz B pro*ent z
japo+ski*hI
Brak/je wprawdzie dany*h z okres/ rz1d9w Gor-a*zowa, ale wszystko wska#
z/je, e skala opera*ji wywiad/ na/kowo#te*hni*znego zwi4kszya si4, a nie
z%niejszyaI 6o najwi4kszy*h s/k*es9w WP$ naleao wyprod/kowanieR sowie*ki*h
kopii a%eryka+ski*h sa%olot9w w*zesnego ostrzegania AWAC(, sowie*kiego
-o%-ow*a KCzarny Piotr/?L, kt9ry -y kopi1 a%eryka+skiego sa%olot/ B l#B,
ko%p/ter9w rodziny R7A6, *zyli plagiat/ %aszyn 7B8 oraz o-wod9w s*alony*h,
wykradziony*h zakado% :e^as 7nstr/%ents
A(
I .ie%al *ay rozw9j sowie*ki*h si
z-rojny*h zalea od taki*h s/k*es9wI O-e*nie przyp/sz*za si4, e okoo FE
sowie*ki*h syste%9w /z-rojenia oparty*h jest na wykradziony*h ,a*hodowi te*h#
nologia*hI
Gednak tylko poowa dziaalno?*i ,arz1d/ : skierowana jest na zaspokajanie
wy%aga+ WPBI , FCFJ Kpr9-ekL &%aszyn, /rz1dze+, ele%ent9w, o-wod9w s*a#
lony*h itpI), ze-rany*h w !ME rok/, CC pro*ent skierowano do prze%ys/ z-roje#
niowego, AM pro*ent otrzy%a prze%ys *ywilny za po?redni*twe% Pa+stwowego
$o%itet/ .a/ki i :e*hniki G$.: &Gos/darstwiennyj $o%itiet po .a/kie i :ie*h#
nikie), za? AM pro*ent zatrzy%ao $GB i inne agen*jeI W ty% sa%y%, -yO %oe
wyj1tkowy% rok/ nie*o ponad poowa %ateria9w wywiadow*zy*h, pozyskany*h
przez ,arz1d :, po*hodzia od soj/szni*zy*h s/- wywiadow*zy*h, przede wszystki%
.R6 i Cze*hosowa*jiI Wywiad na/kowo#te*hni*zny -lok/ sowie*kiego
rozwija si4 do !M! rok/
A!
I Gesz*ze na po*z1tk/ !!E rok/ niekt9re wywiady
zagrani*zne pa+stw "/ropy Ws*hodniej *h*iay ol?niO nowy*h pryn*ypa9w, kon#
*entr/j1* si4 na z-ierani/ na ,a*hodzie taje%ni* te*hnologi*zny*h, potrze-ny*h do
z%odernizowania przestarzaego prze%ys/I 6yrektor C7A Willia% We-ster
twierdzi w l/ty% !!E rok/, e $GB nadal rozwija sw1 dziaalno?O Kzwasz*za w
(tana*h ,jedno*zony*h, gdzie zwi4kszya si4 li*z-a pr9- wer-/nk/ l/dzi o wiedzy
te*hni*znej l/- posiadaj1*y*h dost4p do taje%ni* te*hni*zny*hLI
W?r9d s/k*es9w ,arz1d/ :, odniesiony*h w "/ropie ,a*hodniej, -yo pozys#
kanie we Wosze*h infor%a*ji o elektroni*zny% syste%ie 1*zno?*i polowej Catrin,
kt9ry %ia wej?O do /z-rojenia .A:O w lata*h dziewi4Odziesi1ty*h, oraz wykorzystanie
zespo/ za*hodnionie%ie*ki*h wa%ywa*zy ko%p/terowy*h w *el/ zdo-y*ia dany*h
z ko%p/ter9w Pentagon/ oraz inny*h instyt/*ji wojskowy*h i -adaw*zy*hI
FCC
G9wny% terene% ekspansji sek*ji P na po*z1tk/ lat dziewi4Odziesi1ty*h -ya, jak si4
wydaje, Gaponia i Po/dniowa $orea
BE
I Gednake zastosowanie wykradziony*h
taje%ni* te*hnologi*zny*h przez prze%ys sowie*ki staje si4 pro*ese% *oraz
-ardziej sko%plikowany%I 7%itowanie nowy*h genera*ji a%eryka+ski*h i japo+ski*h
o-wod9w s*alony*h wy%aga zainstalowania setek tysi4*y po1*ze+ i opanowania
*ay*h serii sko%plikowany*h pro*es9w prod/k*yjny*hI .awet najwi4ksza w
historii o-fito?O dany*h na/kowy*h i te*hnologi*zny*h nie jest jednak w stanie
zlikwidowaO przepa?*i te*hnologi*znej %i4dzy ,wi1zkie% (owie*ki% a ,a*ho#
de%, zwasz*za poza prze%yse% z-rojeniowy%I :a pog4-iaj1*a si4 w*i1
ot*ha+ sprawia, e i%itowanie za*hodni*h te*hnologii staje si4 *oraz tr/dniejszeI
$GB dostar*zaa kierowni*tw/ ,(RR nie tylko ol-rzy%i*h ilo?*i polity*zny*h,
na/kowy*h i te*hnologi*zny*h %ateria9w wywiadow*zy*hI W przypadk/ ekipy
Gor-a*zowa daa jej te szerokie podstawy tak zwanego nowego %y?leniaI 6ez#
integra*ja %onopartyjnego syste%/ *z4?*iowo spowodowana zostaa dw/etapowy%
pro*ese% wewn4trznego rozkad/I :ak przynaj%niej twierdzi "rnest GellnerI W
lata*h rz1d9w (talina syste% zasadza si4 na stra*h/ poddany*h i podanej
ofi*jalnie do wierzenia religii, kt9r1 tylko nieli*zni wayli si4 kwestionowaOI ,a
*zas9w Chr/sz*zowa stra*h w d/ej %ierze z%alaI Ci, kt9rzy wierzyli w religi4 i
*i, kt9rzy tylko godzili si4 z ni1, yli wzgl4dnie -ezpie*znie, nie naraeni na
przypadkowy terror ery (talinaI W przypadk/ wi4kszo?*i o-ywateli sowie*ki*h
represje /st1piy %iejs*a stagna*jiI Pod konie* ery Breniewa, po kr9tkiej faszywej
j/trzen*e rz1d9w Andropowa, wiara w syste% zaa%aa si4 raze% ze stra*he%,
kt9ry kiedy? ten syste% wywoywaI :o, *o pozostao, sowie*ki historyk Batkin
nazwa Krz1da%i szaro?*iL, panowanie% -ez-arwnej, p/stej, zastaej i skor/%#
powanej -i/rokra*ji
B
I
:ransfor%a*ja rozkadaj1*ego si4 syste%/ sowie*kiego i przyj4*ie -ardziej
o?wie*onej polityki zagrani*znej -yo %oliwe tylko dzi4ki z%ianie w postrzegani/
?wiata zewn4trznego, a przede wszystki% ,a*hod/, jaka dokonaa si4 w kierowni#
*twie pa+stwaI Naden *zonek -i/ra polity*znego od po*z1tk9w dyktat/ry (talina
do *zas9w Gor-a*zowa w rze*zywisto?*i nie roz/%ia ,a*hod/I 7*h zdolno?O
poj%owania polity*zny*h %ateria9w wywiadow*zy*h, dostar*zany*h przez $GB,
ograni*zay wasne KklapkiL ideologi*zne i nie/le*zalna skonno?O to tworzenia
teorii spiskowy*hI W stos/nka*h z ,a*hode%, -raki roz/%ienia *zonkowie poli#
t-i/ra ko%pensowali takty*zny% spryte%, -ezwzgl4dno?*i1, /por*zywy% d1enie% do
/zyskania przewagi oraz wiedz1 o niekt9ry*h sa-y*h p/nkta*h ,a*hod/, kt9r1
przekazywali i% dyplo%a*i i ofi*erowie wywiad/I W nie/stanny% d1eni/ do
-y*ia glo-alny% s/per%o*arstwe%, a pote% /trzy%ania tego stat/s/, ,wi1zek
(owie*ki roz-/dowywa ol-rzy%i1 ar%i4 dyplo%at9w, ofi*er9w wywiad/, dzien#
nikarzy i na/kow*9w, kt9rzy stopniowo z-ierali kryty*zn1 %as4 infor%a*ji o ,a#
*hodzie, a w ko+*/ rozsadzia ona f/nda%enty rozpadaj1*ego si4 od ?rodka
syste%/I

FCF
BF @ $GB
W oso-ie 8i*haia Gor-a*zowa ,wi1zek Radzie*ki znalaz w ko+*/ przyw9d*4,
kt9ry, *hoO przesi1kni4ty wielo%a stary%i dog%ata%i i -4dny% poj%owanie%
?wiata zewn4trznego, -y %i%o wszystko ?wiado%, e syste% ko%/nisty*zny
przey si4 i got9w -y sz/kaO nowy*h rozwi1za+I .aj-ardziej wpywowy% dorad*1
Gor-a*zowa zaraz po o-j4*i/ wadzy -y na/kowie*, kt9ry zna ,a*h9d z wasnego
do?wiad*zenia, Aleksander .ikoajewi*z Gakowlew, a%-asador w $anadzie w lata*h
!HB#!MB, *zowiek, kt9re%/ ostro?O widzenia przesaniaa tylko lekka %gieka
%arksiz%/#leniniz%/I .owe spojrzenie Gor-a*zowa ksztatoway te w d/ej
%ierze li*zne raporty $GB, kt9re przestay -yO alar%isty*zne wraz z zako+*zenie%
zdyskredytowanej Opera*ji RGA.I
W !MH rok/ te%po i zakres narz/*onego przez Gor-a*zowa nowego %y?lenia
okazay si4 ponad siy Wiktora Cze-rikowaI Wykorzyst/j1* E ro*zni*4 /rodzin
2eliksa 6ziery+skiego, KodgrzaL on star1 teori4 o giganty*zny% spisk/ za#
*hodni*h s/- wywiadow*zy*h, siej1*y*h zapo*z1tkowan1 tro*kiz%e% dywersj4
ideologi*zn1R
G9wny% *ele% dywersyjnej dziaalno?*i si spe*jalny*h kraj9w i%perialisty*zny*h jest w
dalszy% *i1g/ %oralny i polity*zny poten*ja naszego spoe*ze+stwa oraz filozofia
sowie*kaXIII\I 6latego te o?rodki dywersyjne nie a/j1 wysik9w w szerzeni/ ideologi*znego
sa-ota/, w nasilani/ pr9- zdyskredytowania teorii %arksiz%/#leniniz%/ oraz polityki
partii ko%/nisty*znej, a take na wszelkie sposo-y staraj1 si4 szkalowaO history*zn1
drog4 pa+stwa sowie*kiego i osi1gni4*ia -/downi*twa so*jaliz%/I Ch*1* osi1gn1O ten
*el, ideologowie -/r/azyjni reper/j1 sw9j wys/ony -aga i nierzadko wy*i1gaj1 w
swy*h insyn/a*ja*h arg/%enty z arsena/ tro*kiz%/ oraz inny*h opor#t/nisty*zny*h
pr1d9wI
Cze-rikow atakowa przede wszystki% dwie for%y Kideologi*znej dywersjiL,
kt9re, jak twierdzi, -yy stosowane przez i%perialisty*zne agen*je wywiadow*zeI
Pierwsz1 -ya pr9-a Kpodzia/ %onolity*znej jedno?*i partii i narod/ oraz wpro#
wadzenie polity*znego i ideologi*znego pl/raliz%/LI 6r/g1 -yo rozsiewanie
Kwir/sa na*jonaliz%/L, kt9rego dziee% -yy Kniedawne prowoka*yjne wyst1pienia
na*jonalist9w w rep/-lika*h -aty*ki*hL
BA
I Gest *akie% %oliwe, e Cze-rikow
wierzy w wi4kszo?O ty*h nonsens9wI .ato%iast Gor-a*zow -y ni%i z lekka
zawstydzonyI W !MH rok/ -liszy -y %/ -ardziej elasty*zny $ri/*zkow, kt9ry
zroz/%ia, e trady*yjne teorie spiskowe %/sz1 -yO przynaj%niej stonowane, je?li
%aj1 speniaO wy%agania nowego %y?leniaI Gor-a*zow podj1 -ezpre*edensow1
de*yzj4 za-rania ze so-1 $ri/*zkowa incognito w pierwsz1 podr9 do Waszyngton/ w
gr/dni/ !MH rok/, gdzie %ia podpisaO /kad o eli%ina*ji po*isk9w ?redniego i
-liskiego zasi4g/, pierwszy traktat red/k/j1*y n/klearne arsenay o-/ s/per#
%o*arstwI .igdy doty*h*zas przyw9d*y sowie*kie%/ nie towarzyszy w podr9y na
,a*h9d szef 7 ,arz1d/ G9wnego
BB
I
0ate% !MM rok/ Gor-a*zow po*hwali K*elow1 pra*4L kierowni*twa $GB i
GR', kt9rej Kzadanie% jest poprawa dziaalno?*i w war/nka*h o-e*nego etap/
rozwoj/ naszego spoe*ze+stwa i rozwijania si4 pro*es9w de%okra*jiL
BC
I 6ni
FCJ
Cze-rikowa na stanowisk/ przewodni*z1*ego $GB -yy j/ w9w*zas poli*zoneI
$ri/*zkow zast1pi go w paQdziernik/ !MM rok/I Cze-rikow jesz*ze przez
%iesi4*y /trzy%a %iejs*e w -i/rze polity*zny%, ale pote% %/sia je zwolniO dla
$ri/*zkowaI Powoanie po raz pierwszy szefa 7 3arz4du G9wnego na przewod#
ni*z1*ego $GB ?wiad*zyo o presti/ wywiad/ zagrani*znego w erze Gor-a*zowa
oraz o zna*zeni/, jakie generalny sekretarz $P,R przywi1zywa do prezentowany*h
%/ raport9wI
B4d1* jesz*ze szefe% 7 ,arz1d/ G9wnego $ri/*zkow wygosi na naradzie w
%inisterstwie spraw zagrani*zny*h poegnalny referat zatyt/owany O'ie/tyne
s$o!rzenie na Qiat; Bya to zadziwiaj1*a %ieszanina starego i nowego %y?lenia,
stanowi1*a ?wiade*two roz%iar/ z%ian, jakie zaszy w o*enie ,a*hod/ przez 7
3arz4d G9wny od odlegej zaledwie o pi4O lat naj-ardziej alar%isty*znej fazy
Opera*ji RGA.I Generalny wydQwi4k wyst1pienia $ri/*zkowa -y opty%isty*znyI
Post4p w dziedzinie roz-rojenia, a zwasz*za w K/s/wani/ zagroenia powanego
konflikt/ %ilitarnegoL sta si4 *ele% Kw peni %oliwy% do zrealizowaniaLI
8i4dzynarodowy o-raz ,wi1zk/ (owie*kiego zosta z%ieniony dzi4ki pierestroj*eR
KO-raz wrogaL, o-raz ,wi1zk/ (owie*kiego jako pa+stwa KtotalitarnegoL, za%ieszkaego
przez Kna wp9 *ywilizowaneL spoe*ze+stwo, rozwiewa si4, a nasi ideologi*zni i poli#
ty*zni prze*iwni*y za*zynaj1 roz/%ieO g4-oki *harakter naszy*h refor% i i*h pozytywny
wpyw na polityk4 zagrani*zn1I
$ri/*zkow doda te odro-in4 sa%okrytyki, %9wi1* o trady*yjny% sposo-ie
postrzegania ,a*hod/, kt9re nieo-*e jest zar9wno je%/, jak i $GBI 7nterpret/j1*
?wiat interes9w w kraja*h kapitalisty*zny*h, Kzan/rza%y si4 zawsze w sza-lona*h i
stereotypa*hL, i wyja?niaR
.ie jeste?%y do-rzy w rozr9niani/ spoe*zny*h i polity*zny*h warstw wsp9*zesnego
spoe*ze+stwa kapitalisty*znego oraz wiel/ od*ieni i n/rt9w w rozoeni/ si polity*zny*h w
dany% regionie l/- kraj/I 6op9ki nie -4dzie%y %ieli o-iektywnego spojrzenia na
?wiat, dop9ki nie -4dzie%y widzieO go -ez /wiel-ienia, -ez sza-lon9w i stereotyp9w,
dop9ty wszelkie twierdzenia o sk/te*zno?*i naszej polityki zagrani*znej -4d1 tylko
p/stosowie%I
, referat/ $ri/*zkowa wynikao jednak jasno, e nie poz-y si4 jesz*ze *a#
kowi*ie stary*h podejrze+ i spiskowy*h teoriiI .ie wy%ieniaj1* nazwy Opera*ji
RGA., /siowa /sprawiedliwiO j1, %9wi1*R
Wiele z dawny*h o-owi1zk9w X7 ,G\ nie zostao skre?lony*h z listy zada+I .ajwaniej#
szy% z ni*h jest nie przegapiO z-liaj1*ego si4 nie-ezpie*ze+stwa wy-/*h/ konflikt/
n/klearnegoI
$ri/*zkow nie zapo%nia te o trady*yjnej kryty*e za*hodni*h, Ka przede
wszystki% a%eryka+ski*hL s/- wywiadow*zy*hR
547
,a*howay one w peni sw1 rol4 oddzia9w szt/r%owy*h si prawi*owy*h i s1 one
ostrze% i%perialisty*znego K%e*haniz%/ ha%/l*owegoL na drodze do polepszenia
syt/a*ji %i4dzynarodowejI .ie jest dziee% przypadk/, e nie stra*ia i%pet/ prowadzona na
,a*hodzie ka%pania szpiego%anii i -r/talny*h prowoka*ji, wy%ierzony*h w sowie*kie
instyt/*je za grani*1I
Wed/g $ri/*zkowa, tylko w pierwszej poowie !MM rok/ zanotowano ponad
!EE Kprowoka*yjny*h opera*jiL prze*iwko Ksowie*ki% o-ywatelo% i instyt/#
*jo%L
BF
I
$ryty*zne opinie przewodni*z1*ego $GB stonowane zostay jednak, przynaj%niej
p/-li*znie, w zarz1dzonej przez niego -ezpre*edensowej ka%panii tworzenia
nowego wizer/nk/ s/-yI K.ie tylko w kraj/, ale r9wnie zagrani*1, $GB powinien
%ieO o-raz zgodny ze szla*hetny%i *ela%i, w kt9re wierzy%y i do kt9ry*h d1y%y
w naszej pra*yL
BJ
# stwierdzi $ri/*zkow i na po*z1tk/ !M! rok/ -y pierwszy%
przewodni*z1*y% $GB, kt9ry przyj1 a%-asadora (tan9w ,jedno*zony*h w swoi%
ga-ine*ieI Przez kilka nast4pny*h %iesi4*y on oraz pozostali wyso*y ofi*erowie
$GB /dzielali wywiad9w, wyst4powali na konferen*ja*h prasowy*h, a nawet grali w
fil%ie K$GB dzisiajL, zaoferowany% na sprzeda za*hodni% sie*io% telewizyjny%I
$ri/*zkow /dzieli te wiel/ wywiad9w prasie i telewizjo% sowie*ki%, a nawet
pojawi si4 przed zatwierdzaj1*1 ko%isj1 Rady .ajwyszej, gdzie odpowiedzia na
!J pyta+ dep/towany*hI Wi4kszo?*i1 gos9w zosta zatwierdzony na stanowisk/
przewodni*z1*ego $GB, AJ dep/towany*h wstrzy%ao si4 od gos/, a J gosowao
prze*iwkoI
Podstawowe hasa ka%panii rekla%owej $ri/*zkowa nie z%ieniay si4I $GB
K?*i?le przestrzega sowie*kiej praworz1dno?*iL oraz pozostaje pod Kniezwykle
/wan1 kontrol1 partiiLI Ponadto $GB przystao, a nawet sa%o s/gerowao, e-y
jego dziaalno?O nadzorowaa ?wieo /tworzona ko%isja o-rony i -ezpie*ze+stwa
pa+stwowego Rady .ajwyszej, gdy $o%itet *h*e si4 *akowi*ie od*i1O od
okropie+stw stalinowskiej przeszo?*i i propon/je Kz/penie nowy syste% gwaran*jiL,
e nie -4dzie do ni*h powrot/
BH
I W tej profesjonalnej i zde*ydowanej nowej
ka%panii rekla%owej $ri/*zkow przesadzi jednak, twierdz1*, e K$GB nie %a
tajny*h infor%ator9w, a jedynie po%o*nik9wLI Rz/*one %iliono% Rosjan w twarz
zdanie od-io si4 *zkawk1, kiedy Borys Gel*yn powiedzia %/ prosto w o*zyR
Przede wszystki% w wi4kszo?*i d/y*h organiza*ji nie %a jaki*h? po%o*nik9w tylko
do-rze roz-/dowane sie*i agent9w z organ9w -ezpie*ze+stwa pa+stwowego, a to
wyrz1dza ogro%ne szkody %oralne nasze%/ spoe*ze+stw/XIII\I .ie %ona tego d/ej
tolerowaO w okresie de%okratyza*jiI
Po%i%o rozwini4tej przez $GB ka%panii wy%ierzony*h w Gel*yna Kdziaa+
aktywny*hL, zosta on w %aj/ !!E rok/ wy-rany przewodni*z1*y% Rady .aj#
wyszejI ,araz po wy-orze podj1 -ezpre*edensow1 de*yzj4 rezygna*ji z o*hrony
$GBI (woje -ezpie*ze+stwo powierzy /tworzonej wa?nie jednost*e o*hrony
sekretariat/ Rady .ajwyszej
BM
I
548
.ajwi4ksza z%iana, jaka zasza w wywiadzie zagrani*zny% $GB na przeo%ie
lat osie%dziesi1ty*h i dziewi4Odziesi1ty*h doty*zya retoryki i prezenta*ji na
zewn1trzI 0eonid (ze-arszyn -y pierwszy% szefe% 7 ,arz1d/ G9wnego, kt9rego
nazwisko i f/nk*j4 /jawniono p/-li*znieI 6ziennikarz KPrawdyL zosta po raz
pierwszy wp/sz*zony do o?rodka w GaseniewieI ,%ienio si4 te -i/ro szefa 7
3arz4du G9wnegoI Ga-inet (ze-arszyna -y przyt/lniejszy ni $ri/*zkowaI 8a
p9*e staa fotografia %aego wn/ka (ze-arszyna, a w -i-liote*e %ona -yo
zo-a*zyO wydane na ,a*hodzie ksi1ki o $GB oraz dziea (oeni*yna i inny*h
zakazany*h jesz*ze niedawno a/tor9wI KW dzisiejszy*h *zasa*h stara%y si4 wy#
*i1gaO z y*ia polity*znego to, *o najlepsze, sz/kaO pozytyw9w, kt9re pozwol1
poprawiO stos/nki %i4dzynarodowe i osi1gn1O rozwi1zania korzystne dla wszystki*h
stronL @ t/%a*zy (ze-arszyn w wywiadzie dla KPrawdyLI .ie %ia jednak
po-aania dla rewizjonisty*zny*h interpreta*ji historii 7 ,arz1d/ G9wnegoR K$a#
tegory*znie nie %og4 si4 zgodziO z ty%i, kt9rzy win4 za zi%n1 wojn4 /si/j1 teraz
przypisaO ,wi1zkowi (owie*kie%/LI .adal te dostrzega zgroenie ze strony
,a*hod/R KW adny% wypadk/ nie wolno na% przestaO dopatrywaO si4 we wszy#
stki% %oliwo?*i intryg i %a*hina*ji wrogi*h na% siL
8
I
Wprawdzie wi4kszo?O z%ian dokonany*h w *zasie pierwszy*h pi4*i/ lat rz1d9w
Gor-a*zowa %iaa tylko kos%ety*zny *harakter, to jednak przeprowadzono w 7 ,a#
rz1dzie G9wny% dwie refor%y na sz*ze-l/ opera*yjny%I Pierwsza doty*zya
K?rodk9w aktywny*hLI $iedy Gor-a*zow o-ej%owa stanowisko sekretarza general#
nego, pra*owano po stare%/, a on nie /siowa si4 wtr1*aOI W lata*h !HF#!MF
(/-a A rozrosa si4 z FE do ME ofi*er9w w Gaseniewie oraz dodatkowy*h BE l/-
CE w -i/ra*h agen*ji prasowej K.owostiL przy pla*/ P/szkinaI $ri/*zkow -y
ent/zjasty*zny% zwolennikie% Kdziaa+ aktywny*hL i w opinii Gordijewskiego
%ia przesadn1 wiar4 w i*h sk/te*zno?OI 6ysk/towa *z4sto ka%panie K?rodk9w
aktywny*hL z przedstawi*iela%i wydzia/ zagrani*znego $C $P,R, gdzie po#
dzielano jego ent/zjaz%I .a po*z1tk/ !MF rok/ 0I2I (o*kow, pierwszy zast4p*a
na*zelnika (/-y A, powiedzia Gordijewskie%/, e jego ko%9rka kon*entr/je
si4 na trze*h kl/*zowy*h zadania*hR przygotowywani/ %ateria9w o-li*zony*h na
dyskredytowanie polityki (tan9w ,jedno*zony*h, ka%panii podsy*ania konflikt9w
%i4dzy (tana%i ,jedno*zony%i a soj/sznika%i z .A:O oraz na wspierani/
za*hodni*h r/*h9w pokojowy*h i pa*yfisty*zny*hI Gedny% z powod9w do *hway
dla s/-y A w pierwszy*h lata*h rz1d9w Gor-a*zowa -yo zorganizowanie wy#
gwizdania prezydenta Reagana pod*zas prze%9wienia w Parla%en*ie "/ropejski% w
%aj/ !MF rok/I Wyszy ofi*er 7 3arz4du G9wnego, zaj%/j1*y si4 K?rodka%i
aktywny%iL, zapewnia Gordijewskiego, e $GB %iao wpyw nawet na tre?O
hase wykrzykiwany*h $rzez /*zestnik9w protest/I
Ofi*erowie sek*ji PR w rezydent/ra*h jedn1 *zwart1 *zas/ powinni zasadni*zo
przezna*zaO na prowadzenie K?rodk9w aktywny*hLI W prakty*e po?wi4*ali go
zna*znie %niejI Gordijewski zao-serwowa ol-rzy%ie r9ni*e w jako?*i faszerstw i
inny*h %ateria9w przygotowywany*h przez (/-4 A, *o odzwier*iedlao r9ni*e
FC!
w kwalifika*ja*h jej personel/I 8niej wi4*ej poowa ofi*er9w pra*/j1*y*h w (/-ie
A spe*jalizowaa si4 w Kdziaania*h aktywny*hL, za? reszta -ya Kodrz/ta%iL z
inny*h wydzia9wI :ylko niewiel/ zdolny*h i a%-itny*h ?wieo przyj4ty*h do
$GB ofi*er9w *h*iao pra*owaO w (/-ie AI 6awaa ona -owie% nike szans4
wyjazd9w zagrani*zny*h i -ya powsze*hnie /waana za ?lep1 /li*zk4, w kt9rej
ko+*zyo si4 karier4I W rez/lta*ie /*ie*zki Gordijewskiego trze-a -yo wstrzy%aO
kilka przygotowywany*h Kdziaa+ aktywny*hL, %i4dzy inny%i pr9-4 zdyskredy#
towania $eston College, kt9ry o-serwowa -a*znie y*ie religijne w ,wi1zk/
(owie*ki%, oraz preparowanie rzeko%ego list/ 8argaret :hat*her na te%at polityki
o-ronnej, skierowanego do przewodni*z1*ego a%eryka+skiego ko%itet/ szef9w
szta-9w
CE
I
W ko+*/ lat osie%dziesi1ty*h Kdziaania aktywneL na ,a*hodzie -yy j/
%niej agresywneI Wy*ofywano stopniowo artyk/y, -rosz/rki i wyst1pienia atak/j1*e
Ronalda Reagana i 8argaret :hat*her, kt9re (/-a A przygotowaa we
w*zesny*h lata*h osie%dziesi1ty*h dla agent9w na ,a*hodzie, w rodzaj/ Arne
PetersenaI Pojawiy si4 te oznaki narastaj1*ego roz*zarowania *oraz -ardziej
sko%pro%itowany%i organiza*ja%i#parawana%iI W !MJ rok/ wieloletni przewod#
ni*z1*y ;wiatowej Rady Pokoj/ &WPC), Ro%esh Chandra dokona sa%okrytyki,
%9wi1*R K$ryty*yz% skierowany pod adrese% przewodni*z1*ego %/si zostaO
za/waony, a konie*zne korekty dokonaneLI .ajwaniejsz1 Kkorekt1L -yo %ia#
nowanie nowego sekretarza generalnego, kt9ry% w zosta 2in, Gohannes PakaslahtiI
8ia on za%iar zast1piO nie-awe% Chandr4I ,%iany w kierowni*twie nie poprawiy
jednak rep/ta*ji ;wiatowej Rady Pokoj/ i nie zaha%oway spadk/ jej zna*zeniaI W
!MM rok/ przewodni*z1*y sowie*kiego $o%itet/ Pokoj/, szwagier $ri/*zkowa,
Genri*h Borowik, wezwa WPC do Kprzekszta*enia si4 w organiza*j4 -ardziej
pl/ralisty*zn1LI Resztki wiarygodno?*i Rada stra*ia w !M! rok/, kiedy przyznano, e
!E pro*ent jej f/nd/szy po*hodzi ze ,wi1zk/ (owie*kiego
C
I
W lata*h rz1d9w Gor-a*zowa wprowadzono nie*o z%ian do %etod i priorytet9w,
ale Kdziaa+ aktywny*hL nie ograni*zonoI Wydzia zagrani*zny $o%itet/
Centralnego $P,R nadal nadzorowa KszareL, *zyli na wp9 tajne K?rodki aktywneS,S
prowadzone przez organiza*je#parawany i inne kanay o ledwie wido*zny*h po#
wi1zania*h ze ,wi1zkie% (owie*ki%I We wsp9pra*y z wydziae% zagrani*zny%
powstaway te prowadzone przez (/-4 A K*zarneL, *zyli /tajnione Kdziaania
aktywneL, kt9ry*h sowie*kie po*hodzenie -yo skrz4tnie /krywaneI
W opinii wydzia/ zagrani*znego i (/-y A, najwaniejszy% o-szare% od-ior/
Kdziaa+ aktywny*hL -y :rze*i ;wiatI W ko+*/ lat osie%dziesi1ty*h (/-a A
prod/kowaa kilkana?*ie falsyfikat9w ofi*jalny*h dok/%ent9w a%eryka+ski*h
ro*znieI .iekt9re z ni*h -yy tak zwany%i *i*hy%i faszerstwa%i, kt9re pokazywano w
za/fani/ wpywowy% posta*io% :rze*iego ;wiata, e-y ostrze* je przed pla#
nowany%i rzeko%o, wrogi%i opera*ja%i C7A i inny*h agend (tan9w ,jedno*zo#
ny*hI 7nne faszywki wykorzystywane -yy w ka%pania*h prasowy*h, jak na
przykad /yty w !MH rok/ sfaszowany list dyrektora C7A, Willia%a Caseya, o
plana*h podwaenia pozy*ji pre%iera 7ndii RajiTa GhandiI Rok p9Qniej sfa#
szowano instr/k*j4 prezydenta Reagana, kt9ry %ia rzeko%o nakazaO desta-iliza*j4
FFE
Pana%y, a w !M! rok/ spreparowano list po/dniowoafryka+skiego %inistra
spraw zagrani*zny*h KPikaL Bothy, do a%eryka+skiego departa%en/ stan/ na
te%at nie istniej1*ego, tajnego poroz/%ienia o wojskowej, wywiadow*zej i gos#
podar*zej wsp9pra*y RPA ze (tana%i ,jedno*zony%i
CA
I
.aj-ardziej sk/te*zny% w :rze*i% ;wie*ie Kdziaanie% aktywny%L -ya we
w*zesny*h lata*h rz1d9w Gor-a*zowa %ieszana opera*ja jawnej propagandy i
tajny*h dziaa+ (/-y A, o-li*zona na zrz/*enie winy za pojawienie si4 wir/sa
573 i *horo-y A76( na a%eryka+ski progra% wojny -akteriologi*znejI :ez4 t4
/%iesz*zono po raz pierwszy w !MB rok/, w artyk/le op/-likowany% przez
prosowie*k1 gazet4 hind/sk1 KPatriotLI (twierdzono w ni%, e wir/s *horo-y
A76( zosta KwypreparowanyL w trak*ie ekspery%ent9w nad inynieri1 genety*zn1,
prowadzony*h w o?rodk/ 2ort 6etri*k w stanie 8arylandI Po*z1tkowo historia nie
wywara wi4kszego wraeniaI , szerok1 reak*j1 spokaa si4 dopiero dwa lata
p9Qniej, w paQdziernik/ !MF rok/, kiedy odgrzaa j1 sowie*ka K0itierat/rnaja
GazietaLI W o?wieonej for%ie histori4 wir/sa 573 pod-/dowa a/torytete%
/rodzony w Rosji e%erytowany -iofizyk ws*hodnionie%ie*ki profesor Ga*o-
(egal, kt9ry /siowa /dowodniO Kpo?redni%i ?wiade*twa%iL &dokadnie j/
zdyskredytowany%i), e wir/s zosta szt/*znie zsyntetyzowany w 2ort 6etri*k z
dw9*h istniej1*y*h nat/ralnie wir/s9w 37(.A i 5:03#I .asy*ona na/kowy%
argone% fa-ryka*ja przeto*zya si4 jak -/rza przez pras4 :rze*iego ;wiata, a
nawet trafia do za*hodni*h ?rodk9w %asowego przekaz/I 0ondy+ski, konser#
watywny K6aily "^pressL w paQdziernik/ !MJ rok/ po?wi4*i pierwsz1 stron4
wywiadowi z profesore% (egale%I :ylko w pierwszy% p9ro*z/ !MH rok/
sfa-rykowan1 wersj4 historii A76( opisywaa prasa ponad *zterdziest/ kraj9w
:rze*iego ;wiata
CB
I
W sa%y% zeni*ie pop/larno?*i Kdziaania aktywneL w zakresie A76( zostay
sko%pro%itowane przez Knowe %y?lenieL w sowie*kiej polity*e zagrani*znejI W
lip*/ !MH rok/ Gor-a*zow o?wiad*zy na konferen*ji prasowej dla sowie*ki*h
dziennikarzyR K89wi%y prawd4 i tylko prawd4VL Pod*hwy*ono to na ,a*hodzie,
wykorzyst/j1* o-awy Gor-a*zowa i jego dorad*9w, e zde%askowanie dezinfor#
%a*ji A76(, %oe zeszpe*iO tworzony w wielki% tr/dzie nowy wizer/nek ,wi1zk/
(owie*kiegoI ,agroony ofi*jalny% proteste% (tan9w ,jedno*zony*h oraz ko%#
pro%it/j1*y% zde%askowanie% przez %i4dzynarodowe ?rodowisko na/kowe, w
ty% r9wnie przez *zoowego sowie*kiego eksperta Wiktora 8I Ndanowa,
$re%l po*z/ si4 po raz pierwszy zakopotany rozwijaj1*y% si4 wspaniale Kdzia#
anie% aktywny%LI W sierpni/ !MH rok/, prze-ywaj1*y% w 8oskwie /rz4dniko%
a%eryka+ski% powiedziano, e historia A76( zostaa ofi*jalnie zde%entowanaI
(owie*ka prasa za%ilka na ten te%at nie%al *akowi*ie i nie wspo%inano o niej a
do wrze?nia !MM rok/
CC
I Wr9*ia jednak w !!E rok/ nie tylko w ?rodka*h
%asowego przekaz/ :rze*iego ;wiata, ale take w *o -ardziej atwowierny*h
%edia*h za*hodni*hI $olejne wywiady z profesore% (egale% oraz fil%y z 2ort
6etri*k, rzeko%ego do%/ wir/sa A76(, -yy podstaw1 progra%/ za*hodnionie#
%ie*kiej fir%y prod/*en*kiej nadanego w sty*zni/ !!E rok/ przez -rytyjski
progra% telewizyjny KChannel CL oraz K6e/ts*hland R/ndf/nkL W6R z $olonii
CF
I
FF
Ofi*jalne porz/*enie faszywej historii A76( w sierpni/ !MH rok/ nie zako+#
*zyo ordynarnej antya%eryka+skiej ka%panii Kdziaa+ aktywny*hL w :rze*i%
;wie*ieI .iekt9re z Kaktywny*h ?rodk9wL przedostay si4 r9wnie na a%y
za*hodniej prasyI .aj-ardziej sk/te*zny% falsyfikate% -ya historia o Kdzie*i4#
*y*h *z4?*ia*h za%ienny*hLI Bya to %aka-ry*zna opowie?O o latynoa%eryka+#
ski*h dzie*ia*h porywany*h ponoO i %ordowany*h przez A%erykan9w po to,
e-y po-raO z i*h *ia organy potrze-ne do transplanta*jiI W dr/giej fazie
opera*ji, late% !MM rok/, spraw4 podj4a sponsorowana przez ,wi1zek (owie*ki
organiza*ja#parawan, 8i4dzynarodowy ,wi1zek Prawnik9w 6e%okraty*zny*h
7A60 &7nternationa Asso*iation of 6e%o*rati* 0awyers) z siedzi-1 w Br/kseliI
2akt ten doda wiarygodno?*i historii, kt9r1 w r9ny*h wersja*h op/-likowano w
prasie ponad FE kraj9wI Ci1gn1* dezinfor%a*j4 dalej, we wrze?ni/ !MM rok/,
dep/towana do Parla%ent/ "/ropejskiego z ra%ienia 2ran*/skiej Partii
$o%/nisty*znej, 6anielle de 8ar*h, zoya projekt deklara*ji pot4piaj1*ej rze#
ko%y handel Kdzie*i4*y%i *z4?*ia%i za%ienny%iLI Powoywaa si4 w ni% na
raport 7A60I
W?r9d gr/p spoe*zny*h, kt9re day si4 na-raO na %aka-ry*zn1 fa-ryka*j4,
-yy tak odlege od $GB, jak na przykad ;wiadkowie Gehowy, kt9rzy w !M!
rok/ op/-likowali t4 nieprawdziw1 histori4 we wasny% %agazynie KAwakeL
/kaz/j1*y% si4 w FC j4zyka*h i nakadzie przekra*zaj1*y% %ilion9w egze%#
plarzyI .ato%iast gre*ka gazeta doniosa, e l/dzkie ser*e %ona na-yO na *zarny%
rynk/ w (tana*h ,jedno*zony*h za *en4 od EE tysi4*y do %iliona dolar9w
CJ
I
Podo-ny*h fa-ryka*ji rozpowsze*hniany*h w :rze*i% ;wie*ie -yo wieleI W
!!E rok/ sporo sz/%/ /*zynia pogoska o prowadzony*h rzeko%o w (tana*h
,jedno*zony*h pra*a*h nad K-roni1 etni*zn1L, za-ijaj1*1 kolorowy*h, a osz*z4#
dzaj1*1 -iay*hI W !!E rok/ Knowe %y?lenieL Gor-a*zowa ograni*zyo jednak
%o*no pozio% antyza*hodni*h dezinfor%a*ji w sowie*kiej prasieI .ie %iao to
jednak wi4kszego wpyw/ na opera*je (/-y A w :rze*i% ;wie*ieI
* # *
We w*zesny*h lata*h ery Gor-a*zowa $GB z%ienio r9wnie sw9j stos/nek
do terroryz%/I Rosn1*1 nie*h4O 8oskwy do tej for%y konfronta*ji widaO -yo
wyraQnie w jej stos/nk/ do sponsor9w terroryz%/ w :rze*i% ;wie*ie, a zwasz*za w
stos/nk/ do 8/a%%ara $addafiegoI P/nkte% zwrotny% -ya reak*ja $re%la na
zaj?*ia H kwietnia !MC rok/ w 0ondynieI Pod -/dynek li-ijskiej a%-asady przy
(t Ga%esSs (1/are, prze%ianowanej na KBi/ro 0/doweL, przysza tego dnia gr/pa
de%onstrant9w protest/j1*y*h prze*iwko polity*e $addafiegoI Widz1* z-liaj1*y*h
si4 l/dzi, stoj1*y w oknie pierwszego pi4tra ofi*er wywiad/ otworzy ogie+ z
pistolet/ %aszynowego (terling za-ijaj1* -rytyjsk1 poli*jantk4 UTonne 2let*herI
Wielka Brytania zerwaa stos/nki dyplo%aty*zne z 0i-i1 oraz wydalia ponad JE
/rz4dnik9w li-ijski*h i zwolennik9w $addafiegoI
Wypadki w 0ondynie KPrawdaL rela*jonowaa z wyj1tkow1 rzetelno?*i1R
FFA
.agle rozlegy si4 strzayfIII\ i zgin4a -rytyjska poli*jantka, a ranny*h zostao kilkana?*ie
os9-fIII\I Co wi4*ej, Waszyngton rozpowsze*hni wiado%o?O o prze*hwy*eni/ przez
a%eryka+skie satelity zwiadow*ze kodowanej depeszy z :rypolis/ do 0ondyn/, w kt9rej
rozkazano rzeko%o personelowi 0/dowego Bi/ra strzelaO do de%onstrant9wI .ast4pnego
dnia po ogoszeni/ tej wiado%o?*i wadze -rytyjskie podj4y de*yzj4 zerwania stos/nk9w
dyplo%aty*zny*h z 0i-i1I
Wprawdzie op/-likowano r9wnie ofi*jalne li-ijskie zaprze*zenie jako-y :ry#
polis %ia *okolwiek wsp9lnego z ostrzelanie% de%onstrant9w, to jednak *zytelni*y
KPrawdyL nie %ogli %ieO *ienia w1tpliwo?*i, e strzay pady z 0/dowego Bi/raI
$GB wiedziao o za-i*i/ UTonne 2let*her zna*znie wi4*ej, ni /jawnia swy%
*zytelniko% KPrawdaLI 0ondy+ska rezydent/ra otrzy%aa M kwietnia !MC rok/
szyfrogra% infor%/j1*y, e wed/g wiarygodnego Qr9da, kt9re powiado%io Cen#
tral4, rozkaz strzelania wyda oso-i?*ie $addafiI (zyfrogra% /jawnia, e do
0ondyn/ przysano z Berlina ws*hodniego do?wiad*zonego opraw*4, kt9ry %ia
nadzorowaO *a1 opera*j4I Od tego *zas/ Centrala wykazywaa zroz/%ienie dla
sowa K-ar-arzy+*aL, jaki% prezydent Reagan okre?la li-ijskiego przyw9d*4I
:rzygodzinne prze%9wienie $addafiego, wygoszone w $ongresie 0/dowy% w %ar*/
!MF rok/, w kt9ry% wzywa do polowania na K-ezpa+skie psyL, o*eniono w
Centrali jako kolejne ?wiade*two niezr9wnowaenia psy*hi*znego
CH
I K8a%y pene
prawo podej%owaO /zasadnione i ?wi4te dziaania @ *ay l/d likwid/je
prze*iwnik9w w -iay dzie+, w kraj/ i za grani*1L @ grz%ia $addafi ogaszaj1*
/tworzenie jednostki 8/tara--iso/n &,awsze Gotowy*h), zoon1 ze FE ?wietnie
wyszkolony*h terroryst9w, zdolny*h wykonywaO likwida*je na *ay% ?wie*ie
CP
I
$rzywy% okie% Centrala patrzya te na gotowo?O $addafiego do zaopa#
trywania 7rlandzkiej Ar%ii Rep/-lika+skiej w finanse oraz we ws*hodnioe/ropejsk1
-ro+ i %ateriay wy-/*howeI W ko+*/ lat siede%dziesi1ty*h, gdy -rytyjska prasa
poinfor%owaa, e 7RA otrzy%/je sowie*k1 -ro+ zarz1dzono pilne do*hodzenie,
kt9re /jawnio, i -ro+ dostar*zono z 0i-iiI
W ta%ty*h lata*h 8oskwa przyj4a for%alisty*zne stanowisko, e nie ponosi
odpowiedzialno?*i za to, *o $addafi ro-i z zak/piony% w ,(RR pot4ny% ar#
senae%I Gednak w poowie lat osie%dziesi1ty*h z%ienia zdanie i niepokoia j1
za opinia towarzysz1*a /y*i/ sowie*kiej -roni przez terroryst9wI
W lata*h siede%dziesi1ty*h i osie%dziesi1ty*h e%isari/sze 7RA kontaktowali si4
z ofi*era%i $GB w 6/-linie oraz odwiedzaj1*y%i 'lster ofi*era%i rezydent/ry
londy+skiejI O taki% spotkani/ %eldowano naty*h%iast Centrali, kt9ra od%awiaa
zgody na podtrzy%ywanie kontakt/I Rezydent/ra w 6/-linie zazwy*zaj -ardzo
nie*h4tnie kontaktowaa si4 z jaki%kolwiek nielegalny% /gr/powanie%, poniewa
/waano, e w Rep/-li*e 7rlandzkiej ni*zego nie da si4 /trzy%aO w taje%ni*y
Ofi*erowie $GB twierdzili, e wystar*zy p9j?O do kilk/ piwiarni i pos/*haO
/wanie roz%9w sy%patyk9w (inn 2ein, e-y dowiedzieO si4 -ardzo wiele o tej
organiza*ji i jej plana*hI 8i%o atwo?*i z-ierania infor%a*ji Centrala nie -ya
zadowolona z wiado%o?*i otrzy%ywany*h z 7rlandiiI W l/ty% !MF rok/ na*zelnik
777 wydzia/ .ikoaj Gri-in, kt9ry kilka lat w*ze?niej napisa ksi1k4 o 7rlandii
FFB
P9no*nej, odwiedzi rezydent/r4 w 6/-linie, *h*1* oso-ist1 inspek*j1 zaktywizowaO
jej dziaalno?OI Centrala wykorzystywaa w9w*zas 7rlandi4 *oraz szerzej do
szkolenia %ody*h nielega9wI (p4dzaj1* w 7rlandii p9 rok/ al-o d/ej %ogli
przyzwy*zaiO si4 do irlandzkiego i -rytyjskiego styl/ y*ia, zani% nie przeniesiono
i*h w rejony, kt9re $GB /waaa za zna*znie waniejsze
C!
I
.ie*h4O Centrali do angaowania si4 w dziaalno?O gr/p ekstre%isty*zny*h w
lata*h osie%dziesi1ty*h -raa si4 z rosn1*ej przesadnie o-awy, e r9wnie
,wi1zek (owie*ki %oe staO si4 o-iekte% terrorysty*zny*h za%a*h9wI Rozesany
przez Central4 w kwietni/ !MF rok/ ok9lnik z podpise% $ri/*zkowa nawi1zywa do
serii eksplozji -o%- w B/garii, w sierpni/ i wrze?ni/ poprzedniego rok/I
Cho*ia spraw*9w za%a*h9w jesz*ze nie wykryto, $ri/*zkow twierdzi, e jako?O
wykonany*h -o%- wskaz/je na %oliwy /dzia jakiej? za*hodniej Ks/-y spe*jalnejLI
Charakterysty*zna dla $ri/*zkowa skonno?O do tworzenia teorii spiskowy*h kazaa
%/ podejrzewaO ,a*h9d o wykorzystywanie terroryz%/ do desta-iliza*ji -lok/
ws*hodniegoI (korzystanie z /s/g -/garski*h ?rodowisk e%igra*yjny*h do
przeprowadzenia terrorysty*zny*h za%a*h9w %oga, o-awia si4 $ri/*zkow, staO
si4 pre*edense% dla podo-ny*h opera*ji w pozostay*h kraja*h so*jalisty*zny*hI
$ri/*zkow s/gerowa rezydent/ro%, e-y skons/ltoway si4 z lokalny%i poli*ja%i i
podkre?liy potrze-4 %i4dzynarodowej wsp9pra*y w wal*e z terrorysty*zny%
zagroenie%I Prawd4 powiedziawszy, kons/lta*je takie rozpo*z4y si4 w*ze?niejI
Pod*zas *ztere*h lat sp4dzony*h na stanowisk/ rezydenta w 0ondynie w lata*h
!ME#!MC G/k przynaj%niej z t/zin razy prosi poli*j4 o infor%a*je o terrorysta*h,
naj*z4?*iej -liskows*hodni*hI G/k stara si4 zwr9*iO poli*ji /wag4 na zagroenie
pla*9wek sowie*ki*h, ale *zasa%i przekazywa r9wnie infor%a*je o %oliwy*h
ataka*h na o-ywateli inny*h kraj9w
Fj)
I
8niej wi4*ej w ty% sa%y% *zasie *o ok9lnik $ri/*zkowa, Gordijewski otrzy%a
prywatn1 pro?-4 od na*zelnika ,arz1d/ ( &o-s/ga nielega9w oraz opera*je
spe*jalne), G/rija 7wanowi*za 6rozdowaI Byy rezydent w .owy% Gork/ prosi o
dziwa*zn1 kolek*j4 r9ny*h przed%iot9w zwi1zany*h z terroryz%e% i ak*ja%i
spe*jalny%iI .ajdziwniejsz1 pozy*j1 na li?*ie -ya kaseta z fil%e% KWho 6ares
WinsL &Odwany wygrywa), o kt9ry% 6rozd9w s1dzi, e %oe zdradzaC opera*yjne
te*hniki -rytyjskiej (A( &(pe*ial Air (erTi*e # (pe*jalna (/-a Powietrzna,
elitarna jednostka do dziaa+ za lini1 front/ i walki z terroryz%e% # $rzy$; t>um;=;
W?r9d inny*h pozy*ji -yyR %ateriay wywiadow*ze o lewi*owy*h gr/pa*h ter#
rorysty*zny*h oraz -rytyjski*h Kspe*jalny*h jednostka*h wojskowy*hL, o handl/
-roni1 i %orderstwa*h w taje%ni*zy*h l/- niewyja?niony*h okoli*zno?*ia*hI 3arz4d S
prosi r9wnie o infor%a*je o ka%izelka*h k/loodporny*h, wa1*y*h poniej
dw9*h kilogra%9w, kt9re %iay -yO prod/kowane w Wielkiej BrytaniiI 6rozd9w
-y na%i4tny% *zytelnikie% ksi1ek 2rederi*ka 2orsytha i zapewnia Gordijew#
skiego, e dresz*zowie* Czarty $roto/E> jest Klekt/r1 podstawow1LI Wed/g
6rozdowa ksi1ka ta opisywaa najskrytsze %arzenie eksperta ak*ji spe*jalny*h
$GB, odpalenie przez sowie*ki*h agent9w %aego ad/nk/ j1drowego w po-li/
a%eryka+skiej -azy lotni*zej w Wielkiej Brytanii, t/ przed wy-ora%i do 7z-y
FFC
G%in, z za%iare% doprowadzenia do przej4*ia wadzy w kraj/ przez lewi*owy
rz1d opowiadaj1*y si4 za ne/tralno?*i1 ,jedno*zonego $r9lestwaI
0ista 6rozdowa ?wiad*zya, e *h*e -yO do-rze poinfor%owany o opera*ja*h
spe*jalny*h i dziaalno?*i gr/p terrorysty*zny*hI 6la Gordijewskiego -yo r9wnie
*akie% jasne, e 6rozd9w /*zestni*zy w najlepszy% razie tylko w planowani/
spe*jalny*h opera*ji $GB w Wielkiej BrytaniiI 6rozd9w pyta na przykad lon#
dy+sk1 rezydent/r4 o infor%a*je na te%at wynaj%owania p/sty*h %agazyn9w, *o
wywoao w Gordijewski% wraenie, e sz/ka on %iejs*a na z%agazynowanie
-roni i wyposaeniaI 7nne wiado%o?*i, o kt9re prosi, %iay s/yO opra*owani/
ka%/fla/ dla opera*ji $GB
F
I
.ie /lega jednak w1tpliwo?*i, e dla $ri/*zkowa nie-ezpie*ze+stwo rozprzes#
trzenienia si4 terroryz%/ na terytori/% ,wi1zk/ (owie*kiego %iao wysz1 rang4,
ni przygotowane przez 6rozdowa atrak*yjne plany nowej fali poten*jalnie ryzy#
kowny*h Kopera*ji spe*jalny*hL na ,a*hodzieI $iedy $ri/*zkow zast1pi w paQ#
dziernik/ !MM rok/ Cze-rikowa na stanowisk/ przewodni*z1*ego $GB, potrze-a
wsp9pra*y Ws*hod/ z ,a*hode% w wal*e z terroryz%e% staa si4 g9wny%
te%ate% jego li*zny*h, wyst1pie+ i wywiad9wI
Porwanie sa%olot/ transportowego 7li/szyn z $a/kaz/ do 7zraela w gr/dni/
!MM rok/ Kwprowadzio nas na z/penie now1 drog4 pra*yL # stwierdzi $ri/*z#
kow
FA
I W *i1g/ poprzedni*h F lat zanotowano w ,wi1zk/ (owie*ki% FE pr9-
porwa+ sa%olot9w, kt9re /dare%niono z powany%i strata%i w l/dzia*h i o kt9ry*h
p/-li*znie nie wspo%inano
FB
I $iedy or%ia+s*y porywa*ze za1dali skierowania
sa%olot/ do 7zraela w gr/dni/ !MM rok/, $GB, jak twierdzi $ri/*zkow, Kza*h4*a
i*h do tego, wiedz1*, e dogada si4 z 7zrael*zykarniLI W rez/lta*ie, za%iast
kolejnego rozlew/ krwi, Knie odnioso szwank/ ani jedno dzie*ko, ani jeden
ratownik, a r9wnie ani jeden terrorystaL
FC
I (owie*ki %inister spraw zagrani*zny*h
"d/ard (zewardnadze p/-li*znie podzi4kowa 7zrael*zyko% za i*h po%o* w spokojny%
zako+*zeni/ porwania i za odesanie porywa*zy z powrote% do ,(RRI :o sa%o
/*zynio $GBI Genera Witalij Pono%ariow, jeden z zast4p*9w $ri/*zkowa, zwoa
-ezpre*edensow1 konferen*j4 prasow1, na kt9rej przekaza za*hodni%
korespondento% o-szerne sprawozdanie z porwaniaI By to, o?wiad*zy, Kpierwszy
przykad takiej wsp9pra*y %i4dzy ,wi1zkie% (owie*ki% a inny%i kraja%iLI 7nny
zast4p*a $ri/*zkowa, genera Gieni Agiejew, przekaza dalsze sz*zeg9y agen*ji
:AA(, w ty% fakt, e kier/j1*y porwanie% narko%an Pawe Gakszjan* otrzy%a od
$GB narkotyki, Kponiewa s1dzili?%y, e %og1 wpyn1O na niego /spokajaj1*oL
FF
I
W kilk/ prze%9wienia*h wygoszony*h w !M! rok/ $ri/*zkow wzywa C7A
oraz inne za*hodnie s/-y wywiadow*ze do wsp9pra*y z $GB w wal*e z ter#
roryz%e%R
Gedno skrzydo terroryz%/ wy%ierzone jest w (tany ,jedno*zone, a dr/gie w ,wi1zek
(owie*kiI Wszy*y jeste?%y zainteresowani w przezwy*i4eni/ tego naj-ardziej wstr4t#
nego zjawiska naszego st/le*iaI Ge?li podej%ie%y zde*ydowane ?rodki, poz-4dzie%y si4
tego za do?O szy-koI ByO %oe pozostan1 jakie? resztki, terroryz%/, ale -4d1 to tylko
resztki, a nie sa% terroryz%
FJ
I
FFF
W prze%9wieni/ wygoszony% w Radzie .ajwyszej w lip*/, a p9Qniej w wy#
wiadzie prasowy%, $ri/*zkow podkre?la zagroenie terroryz%e% n/klearny% i
/waa je za piln1 przesank4 dla wywiadow*zej wsp9pra*y Ws*hod/ z ,a#
*hode%R
Pod*zas przes/*hania przed ko%isj1 Rady .ajwyszej popenie% -1d, kiedy powie#
dziae%, e na ?wie*ie zagin4o kilka ton wz-oga*onego /ran/I .ie kilka, ale kilkaset
ton, i gdzie wyw4drowao nie wie%y, *ho*ia %oe%y si4 do%y?laOI Gest o-e*nie do?O
wiedzy i %oliwo?*i te*hni*zny*h na ?wie*ie, e-y -ez tr/d/ zoyO ad/nek n/klearny i
/yO go do zaszantaow1nia *aego kraj/, a nie tylko jednego %iastaI .ie %og4 te
wykl/*zyO, e kto? -4dzie *h*ia /yO takiego ad/nk/ j1drowegoI (1 ta*y przest4p*yI
$r9tko %9wi1*, jeste?%y gotowi do wsp9pra*y w wal*e z terroryz%e% i handle%
narkotyka%iLI
W paQdziernik/ !M! rok/ $ri/*zkow ogosi rozwi1zanie 3 ,arz1d/, kt9ry
zaj%owa si4 doty*h*zas o-serwa*j1 dysydent9wI Gego zna*znie ograni*zone za#
dania przej1 77 ,arz1d G9wnyI Poinfor%owa jedno*ze?nie o /tworzeni/ nowego
3arz4du O-rony (owie*kiego Porz1dk/ $onstyt/*yjnego, kt9ry %ia koordynowaO
walk4 prze*iwko Korgii terroryz%/, kt9ra przeta*za si4 przez ?wiat od w*zesny*h
lat siede%dziesi1ty*hLI $ri/*zkow /jawni, e w lata*h siede%dziesi1ty*h $GB
wykryo w ,(RR Kponad FEE oso-nik9w posiadaj1*y*h terrorysty*zne planyL
F
[I W
?lad za ty% ko%/nikate% wysa do $alifornii # na prywatn1 konferen*j4 na te%at
%etod zwal*zania terroryz%/, organizowan1 przez -yy*h wysoki*h ofi*er9w
# C7A dw9*h przeniesiony*h niedawno w stan spo*zynk/ wysoki*h ofi*er9w
$GBR generaa#por/*znika 2iodora (z*zer-aka, -yego zast4p*4 szefa 77 ,arz1d/
G9wnego oraz -yego eksperta do walki z terroryz%e% tego 3arz4du generaa#
#%ajora Walentina ,wiezdienkowa
F!
I
$ri/*zkow /stali grani*e tej proponowanej, -ezpre*edensowej w *zasie pokoj/
wsp9pra*y wywiadow*zejR
6ziaalno?O wywiadow*za jest gr1 -ez reg/I (1 jednak pewne kwestie, kt9re # %/sz4 to
z przykro?*i1 stwierdziO # nie pozwalaj1 na% osi1gn1O z kady% poroz/%ienia o
ty%, jak i zgodnie, z jaki%i przepisa%i powinni?%y prowadziO dziaalno?O wywiadow*z1
prze*iwko so-ieI (1dz4 jednak, e nawet w naszej profesji powinny o-owi1zywaO reg/y
przyzwoito?*i
m
;
Gedny% z rez/ltat9w s/gerowanej przez $ri/*zkowa ograni*zonej wsp9pra*y
-y spadek trady*yjnej de%oniza*ji za*hodni*h s/- wywiadow*zy*hI Gesz*ze
niedawno, w ostatni*h lata*h ery Breniewa, sowie*ka prasa pot4piaa C7A, /y#
waj1* nag%innie sfor%/owa+ w rodzaj/R Kohydne, o-naone ky potwora kar#
%i1*ego si4 pieni4dz%i nie podejrzewaj1*y*h ni*zego podatnik9w, potwora, kt9ry
dep*ze wszelkie nor%y %oralno?*i i o-raa godno?O *aego narod/L
J
I
W?r9d pot4piaj1*y*h neostalinowsk1 trady*j4 szpiego%anii znaleQli si4 dwaj
naj-ardziej inteligentni i radykalni kryty*y $ri/*zkowa, kiedy w lata*h siede%#
dziesi1ty*h kierowa 7 ,arz1de% G9wny%R zdy%isjonowany w !ME rok/ znaw*a
FFJ
zagadnie+ -rytyjski*h 8i*hai 0/-i%ow oraz zesany w ty% sa%y% rok/ przez
$ri/*zkowa do 0eningrad/ ekspert spraw a%eryka+ski*h, -yy naj%odszy genera
$GB Oleg $a/gin
f
S
A
I
6-aj1* o r9wne rozkadanie odpowiedzialno?*i na s/-y wywiadow*ze Ws*hod/ i
,a*hod/, 0/-i%ow nie aowa s9w krytyki trady*yjnej wersji wasnej historii
$GBR
.awet naj%niejsze s/k*esiki odlewano w /ro*zysty% -r1zieI Organa -ezpie*ze+stwa
%ona por9wnaO do -iegaj1*y*h w k9ko zwierz1t i ptak9w z opowie?*i 0ewisa Carrolla,
kt9re na pytanie Kkto wygraWL, odpowiadaj1 *h9re% K%yVL
:ak sa%o jak s/-y na ,a*hodzie $GB propagowao szpiego%ani4, Ksa-otowao
konstr/ktywne wysiki dyplo%aty*zneL oraz Kprzy*zyniao si4 do pogorszenia
syt/a*ji %i4dzynarodowejLI 0/-i%ow /waa, e wywiad satelitarny wywiera
Ksta-iliz/j1*y efektL, daj1* o-/ strono% %oliwo?O wykry*ia niespodziewanego
atak/I W !M! rok/ -y on pierwszy% -yy% rezydente% $GB, kt9ry na a%a*h
sowie*kiej prasy apelowa o zred/kowanie roz%iar9w 7 ,arz1d/ G9wnego, jak
r9wnie ol-rzy%iego aparat/ -ezpie*ze+stwa wewn4trznego $GB
fiB
I W !!E rok/
0/-i%ow op/-likowa 2egendB o legendzie, fars4 wy?%iewaj1*1 nie-ywale kosz#
town1 tajn1 wojn4 %iedzy C7A a $GBI K8os*ow .ewsL s/geroway, e satyr4 t4
%ona przero-iO na Kw*ale do-r1 ko%edi4 %/zy*zn1L
JC
I
Oleg $a/gin za*z1 krytykowaO p/-li*znie dawn1 s/-4 zaraz po /s/ni4*i/ go
ze stanowiska zast4p*y szefa leningradzkiego -i/ra $GB w !MH rok/ za to, e
podj1 pr9-4 wsz*z4*ia ?ledztwa w kilk/ polity*znie -ardzo kopotliwy*h afera*h
ap9wkarski*h
+F
I W !MM rok/ w zawoalowany spos9- zaatakowa pa#ranoidalne
tenden*je w 7 ,arz1dzie G9wny%, kt9ry% $ri/*zkow kierowa przez C latR
Gesz*ze kilka lat te%/, *i ze wspanialej %9wni*y kazali na% wierzyO, e przy*zyn
r9ny*h wypa*ze+ naszego y*ia nie naley /patrywaO w -4da*h syste%/, ale we
wrogi% oto*zeni/, w nasilaj1*ej si4 presji wywieranej na so*jaliz% przez siy i%#
perializ%/I :/%a*zyli na%, e antyspoe*zne za*howanie jednostek i i*h wyst4pki
wo-e* pa+stwa s1 rez/ltate% wrogiej propagandy i prowoka*ji C7AI
,a podo-nie nieortodoksyjne opinie wyraane w !ME rok/ $ri/*zkow wyrz/*i
$a/gina z $GBI $rytyk/j1* tajne opera*je C7A, $a/gin atakowa r9wnie tra#
dy*yjn1 w $GB Kde%oniza*j4L C7AI B4d1* na przeo%ie lat sze?Odziesi1ty*h i
siede%dziesi1ty*h szefe% sek*ji $R w Waszyngtonie, $a/gin -y pod wraenie%
otrzy%ywany*h dany*h wywiadow*zy*h, kt9re ?wiad*zyy, e C7A trafniej i -ardziej
realisty*znie o*eniaa wynik wojny wietna%skiej ni PentagonR
8iae% kilka razy okazj4 spotkaO si4 z pra*ownika%i C7A, *ho*ia nie przedstawiali
%i si4 w ten spos9-I Byli -ardzo wyro-iony%i i wykszta*ony%i roz%9w*a%i, kt9rzy
/nikali kra+*owo?*i w o*ena*hI .ie osz/kiwa %nie i*h przyja*ielski /?%ie*h, ale
FFH
skonny -ye% postrzegaO i*h jako l/dzi, kt9rzy nie s1 o-*i1eni klasow1 nienawi?*i1 do
wszystkiego, *o sowie*kieI
$a/gin *hwali dyrektora C7A, Willia%a We-stera, jako *zowieka, kt9ry Knie
wstydzi si4 pok9*iO z Biay% 6o%e%, kiedy *z/, e -roni s/sznej sprawyL
fifi
I 6la
$ri/*zkowa $a/gin nie znalaz r9wnie *iepy*h s9wI W !!E rok/ wszystkie
refor%y $ri/*zkowa z-y jako za-iegi kos%ety*zneR KR4ka l/- *ie+ $GB jest
a-sol/tnie w kadej sferze naszego y*iaI Wrzawa wok9 nowego wizer/nk/ $GB
nie jest ni*zy% inny% jak ka%/flae%L
JH
I
Cay ?wiat, w1*znie z $GB, nie przewidzia te%pa i daty rozpad/ ko%/nis#
ty*zny*h rz1d9w w "/ropie Ws*hodniejI ,rze'a, jednak oddaO $GB, e -ya
pierwsz1 s/-1 wywiadow*z1, kt9ra zorientowaa si4, e stworzony pod konie* 77
wojny ?wiatowej -lok sowie*ki skazany jest na zagad4I G/ na po*z1tk/ i w poowie
lat osie%dziesi1ty*h w Centrali dao si4 wy*z/O narastaj1*e znie*ierpliwienie
po1*zone z fataliz%e%I .a po*z1tk/ ery Gor-a*zowa Gordijewski *oraz *z4?*iej
sysza narzekania, e na ko%/nisty*zny*h soj/sznika*h nie %ona polegaO, i wy#
-/*hy iryta*ji w rodzaj/R K0epiej poz-yO si4 i*h wszystki*h i z-/dowaO Yforte*4
,(RRVZL .ie za%ierzano tego ro-iO na serio, ale wypowiedzi takie wskazyway,
sk1d wieje wiatrI Byy zapowiedzi1 dokonanej w !M! rok/ za%iany doktryny
Breniewa na h/%orysty*znie zwan1 Kdoktryn4 (inatryL, kt9ra zezwalaa krajo%
"/ropy Ws*hodniej Kro-iO po swoje%/LI
:rzy kraje ws*hodnioe/ropejskie, kady z innego powod/, -/dzi powany
niepok9j Centrali, jesz*ze zani% Gor-a*zow przej1 w %ar*/ !MF rok/ s*hed4 po
Czernien*eI Pierwszy% -ya PolskaI W 7 ,arz1dzie G9wny% pa%i4tano wstrz1s,
jaki% -yo powstanie i -yskawi*zny rozw9j K(olidarno?*iL w lata*h !ME#!MI
Podziwiano wprawdzie sprawno?O, z jak1 Gar/zelski, polskie wojsko oraz (B przepro#
wadziy za%a*h stan/ i skr/szyy K(olidarno?OL w gr/dni/ !M rok/, ale $GB
wiedziao lepiej ni jakokolwiek s/-a za*hodnia, e -y to tylko za-ieg ty%*zasowyI
G9wny% Qr9de% niepokoj9w Centrali -y wido*zny dla wszystki*h fakt, e
a/torytete% %oralny% w Pols*e nie -y polski rz1d, le*z polski papieI 6awno j/
%in4y *zasy, kiedy sowie*ki przyw9d*a %ia *h4O powtarzaO pogardliwie, jak
(talin pod konie* 77 wojny ?wiatowejR K7le dywizji %a papieWL Patrz1* wste*z,
znaw*y spraw polski*h w Centrali zwykli sz/kaO po*z1tk9w kryzys/ w Pols*e w
wy-orze kardynaa $arola Wojtyy na papiea Gana Pawa 77 w paQdziernik/ !HM
rok/
fi^
I $iedy siede% %iesi4*y p9Qniej odwiedzi rodzinny kraj, nie%al jedna *zwarta
Polak9w wysza go witaO, *h*1* go za-a*zyO i /syszeOI .ie%al *aa reszta
?ledzia try/%faln1, dziewi4*iodniow1 pielgrzy%k4 Oj*a ;wi4tego w telewizjiI
$iedy na zako+*zenie papie egna $rak9w # %iasto, w kt9ry% sp4dzi y*ie,
%9wi1*R K$ady ka%ie+ i kada *ega t/taj jest %i drogaL, l/dzie pakali na
/li*a*hI $ontrast %i4dzy polity*zny% -ankr/*twe% rey%/ a %oralny% a/#
torytete% $o?*ioa -y za/waalny dla wszystki*h
J!
I
FFM
,a%a*h na papiea w !M rok/ wywoa w Centrali %ieszane opinieI Okoo
poowa pytany*h przez Gordijewskiego -ya przekonana, e $GB nie odwayo-y si4
na tak1 K%okr1 ro-ot4L, nawet po?rednio przez B/gar9wI Gednake dr/ga
poowa podejrzewaa, e 3777 wydzia ,arz1d/ (, odpowiedzialnego za Kopera*je
spe*jalneL, -y w to jaki? spos9- zaangaowanyI .iekt9rzy wyraali nawet al, e
za%a*h si4 nie powi9dI
Brak a/torytet/ ko%/nisty*znego rz1d/ w Pols*e da si4 atwo za/wayO
pod*zas dr/giej pielgrzy%ki Gana Pawa 77 w !MB rok/, kiedy wzywa on
prze*iwnik9w wadzy do s*hronienia si4 pod opiek4 $o?*ioaI W paQdziernik/
!MC rok/ polski $o?*i9 zyska nowego %4*zennika, kiedy ofi*erowie wydzia/ do
spraw religijny*h (B porwali i za%ordowali prosolidarno?*iowego kapana,
ksi4dza Gerzego Popie/szk4I P9 %iliona l/dzi wzi4o /dzia w jego pogrze-ieI
Wa4sa deklarowa przy gro-ieR K(olidarno?O yje, -o :y oddae? za ni1 y*ieLI
Ch*1* rozpa*zliwie zdystansowaO si4 od %ord/, Gar/zelski na/aza> p/-li*zny
pro*es winny*h, -/dz1* now1 fal4 paniki w 7 ,arz1dzie G9wny%I Wydany przez
Central4 pod konie* !MC rok/ ok9lnik nakazywa podj4*ie w !MF rok/ serii
Kdziaa+ aktywny*hL, o-li*zony*h na zdyskredytowanie Kreak*yjnegoL Gana
Pawa 77
HE
I
,aniepokojenie Centrali syt/a*j1 w .R6 %iao z/penie inne Qr9da ni zain#
teresowanie Polsk1I $GB nie %iao z/dze+ *o do pop/larno?*i ws*hodnionie%ie*#
kiego rey%/, ale nie przyp/sz*zao na po*z1tk/ ery Gor-a*zowa, e istnieje
jakiekolwiek nie-ezpie*ze+stwo /traty kontroliI .iepok9j -/dzio to, *o okre?lano
jako narastaj1*y op9r ws*hodnionie%ie*kiego lidera "ri*ha 5one*kera do pod1ania za
przewodni*twe% 8oskwyI $iedy HM#letni Walter 'l-ri*ht od*hodzi na e%eryt/r4 ze
stanowiska sekretarza generalnego ("6 w !H rok/, 8oskwa wolaa, e-y zast1pi
go Willi (tophI ,a%iast niego wy-rany zosta 5one*ker i rozgory*zony (toph
ostrzeg $re%l, e na*jonaliz% 5one*kera zagra+a przyszy% stos/nko% %i4dzy
,wi1zkie% (owie*ki% a .R6I Okazao si4, e %ia ra*j4I
Panoszenie si4 sowie*ki*h dyplo%at9w i ofi*er9w $GB, kt9re 'l-ri*ht tolerowa,
/roso w *zasa*h 5one*kera do wy%iar/ serii in*ydent9wI Po aresztowani/ w
poowie lat siede%dziesi1ty*h ofi*era $GB z o?rodka w $arlshorst za jazd4
sa%o*hode% po pijane%/, szef $GB w .R6, genera Anatolij 7wanowi*z >azariew,
skary si4 na Kstosowanie faszystowski*h %etod prze*iwko -raterskie%/ %o*ar#
stw/LI 5one*ker poskary si4 w9w*zas jesz*ze ostrzej na >azariewa i ten zosta
odwoany do 8oskwyI (owie*ki a%-asador Piotr Andriejewi*z A-rasi%ow zosta
odwoany i skierowany do pra*y w t/rysty*e w !MB rok/, kiedy 5one*ker poskary si4
na jego %aniery wi*ekr9la .R6I .ato%iast na 5one*kera skaryli si4 w 8oskwie
"ri*h 8ielke, %inister -ezpie*ze+stwa pa+stwowego .R6, oraz 8ark/s Wolf,
d/goletni szef 53A, kt9rzy twierdzili, e sekretarz generalny ("6 ograni*za zayo?O
wsp9pra*y s/- wywiadow*zy*h ,(RR i .R6I (yt/a*j4 ko%plikowa fakt, e
8ielke i Wolf -yli sk9*eni ze so-1I W Centrali Gordijewski /*zestni*zy w kilk/
nie ko+*z1*y*h si4 dysk/sja*h w ga-ine*ie Gr/szki, pod*zas kt9ry*h
zastanawiano si4, jak wz%o*niO pozy*j4 8ielkego i Wolfa wo-e* 5one*kera oraz
jak zapo-ie* star*i/ %i4dzy 8ielke% a Wolfe%I W !MF rok/ nikt jednak nie
FF!
przewidywa, e pierestrojka w ,wi1zk/ (owie*ki% -4dzie dodatkowy% Qr9de%
napi4*ia w stos/nka*h z .ie%ie*k1 Rep/-lik1 6e%okraty*zn1
H
I
$raje% "/ropy Ws*hodniej, o kt9ry% s1dzono w Centrali, e jest naj-ardziej
zagroony /padkie%, -ya R/%/nia rz1dzona przez skor/%powan1 i pen1 %ega#
lo%anii neostalinowsk1 dyktat/r4 .i*olae Cea/ses*/I B/kareszt -y j/ zreszt1 na
wp9 od1*zony od 'kad/ WarszawskiegoI W d/giej o*enie sporz1dzonej w !MB
rok/ przez P7 wydzia &kontakty z "/rop1 Ws*hodni1), stwierdzano, e R/%/nia
znajd/je si4 na kraw4dzi -ankr/*twa i grozi jej w naj-liszy*h lata*h rozpad
gospodar*zyI W taki% przypadk/, przewidywano, /trata kontroli przez rz1d %oe
doprowadziO do zwr9*enia si4 R/%/nii k/ ,a*hodowiI $iedy Gor-a*zow o-ej#
%owa rz1dy po Czernien*e, s*enari/sz taki rozpatrywano j/ na serioI W *i1g/
dw9*h lat penienia f/nk*ji zast4p*y rezydenta i rezydenta w 0ondynie, Gordijewski
otrzy%a kilkana?*ie pr9?- Centrali o %ateriay wywiadow*ze na te%at stos/nk/
,a*hod/ do R/%/nii
HA
I Gak si4 okazao, dyktat/ra Cea/ses*/ okazaa si4 -ardziej
trwaa od ko%/nisty*zny*h rz1d9w w inny*h kraja*h "/ropy Ws*hodniej, kt9re
nie ostay si4 rewol/*yjnej fali !M! rok/I $iedy jednak przyszed jej kres, rozpada
si4 szy-*iej i -ardziej dra%aty*znie, ni pozostae rey%y pa+stw 'kad/ War#
szawskiegoI
Rozpad porz1dk/ ko%/nisty*znego w "/ropie Ws*hodniej nie zasko*zy Centrali,
kt9ra pogodzia si4 j/ z dezintegra*j1 ofi*jalnie zwanej Kso*jalisty*znej
wsp9lnotyLI Rozpad ten grozi jednak paralie% szeroki*h zwi1zk9w wsp9pra*y
s/- wywiadow*zy*h -lok/ sowie*kiego, kt9ra datowaa si4 od po*z1tk9w zi%nej
wojnyI (/-y -ezpie*ze+stwa kadego kraj/ Ws*hodniej "/ropy /ksztatowane
zostay na wz9r $GBI 0/dno?O kadego kraj/ postrzegaa je jako jeden z g9wny*h
instr/%ent9w /*isk/ i dlatego stay si4 naty*h%iast g9wny% *ele% atak9w de%o#
kraty*zny*h refor%ator9wI .a po*z1tk/ lat dziewi4Odziesi1ty*h wi4kszo?O z ni*h
zostaa poz-awiona doty*h*zasowy*h wpyw9wI W wi4kszo?*i kraj9w "/ropy
Ws*hodniej wywiad zagrani*zny, kt9ry tak jak 7 3arz4d G9wny, -y doty*h*zas
integraln1 *z4?*i1 organ9w -ezpie*ze+stwa, przekszta*i si4 w niezalen1 s/-4,
gdy -ya to jedyna droga przetrwaniaI
.a po*z1tk/ lat dziewi4Odziesi1ty*h $GB nie %ogo j/, tak jak w przeszo?*i,
a/to%aty*znie li*zyO na po%o* ws*hodnionie%ie*kiego 53A w opera*ja*h
prze*iwko .A:O i Rep/-li*e 2ederalnej .ie%ie*, na *ze*hosowa*k1 (tB i polsk1
(B w dziaania*h prze*iwko 2ran*ji, al-o -/garsk1 6( prze*iwko G/gosawii,
Gre*ji i :/r*jiI Wywiadow*zy soj/sz z .R6 j/ si4 sko+*zyI W zjedno*zony*h
.ie%*ze*h 53A i ((6 zostay zlikwidowaneI Roz%ontowanie aparat/ $GB w
$arlshorst -4dzie -ardzo tr/dny% zadanie%, gdy jedny% r/*he% $GB /tra*i
najwi4ksz1 -az4 wywiadow*z1 za grani*1I $onie* wsp9pra*y wywiadow*zej
,(RR#.R6 grozi te zde%askowanie% niekt9ry*h opera*ji $GBI Centralny
syste% ewiden*ji nazwisk, znany jako (O'6 &(yste% 6any*h Opera*yjny*h i
7nstyt/*jonalny*h) /ywa ws*hodnie%ie*kiego ko%p/tera, do kt9rego dost4p
%iay doty*h*zas wszystkie s/-y wywiadow*ze pa+stw 'kad/ Warszawskiego
oraz $/-y
HB
I
FJE
6ezintegra*ja -lok/ sowie*kiego zagraaa r9wnie soj/szo% $GB w A%ery*e
>a*i+skiejI 2idel Castro przetrwa wprawdzie d/ej ni "ri*h 5one*ker, ale
okaza si4 r9wnie nieprzy*hylny Knowe%/ %y?leni/L 8i*haia Gor-a*zowaI W
!MH rok/ %isja 1*znikowa $GB w 5awanie skarya si4, e 6G7 dystans/je si4 i
nie *h*e dop/sz*zaO do infor%a*jiI W Centrali syt/a*j4 /znano za tak powan1,
e Cze-rikow oso-i?*ie /da si4 na $/-4, a-y przywr9*iO soj/szni*z1
wsp9pra*4
HC
I .ie wydaje si4 jednak, e-y -ya to trwaa poprawaI Poraka san#
dinist9w, jak si4 wydaje w-rew przewidywanio% $GB, w wy-ora*h w .ikarag/i w
l/ty% !!E rok/ zagrozia przyszo?*i o?rodk9w sowie*kiego radiowywiad/I
.iepewna przyszo?O 2idela Castro po ograni*zeni/ sowie*kiej po%o*y te stawia
pod znakie% zapytania perspektywy wielkiego o?rodka nas/*h/ i radiowywiad/ w
0o/rdes na $/-ieI

.ajwi4kszy% zagroenie% dla przyszo?*i $GB jest jednak jego przeszo?OI ,
g%a*h/ przy skwerze 6ziery+skiego kierowano w *zasa*h (talina najwi4kszy%i
prze?ladowania%i w okresie pokoj/ oraz najwi4ksz1 sie*i1 o-oz9w kon*entra*yj#
ny*h w historii "/ropyI 6ep/towany l/dowy i znany w ,wi1zk/ (owie*ki%
sportowie*, G/rij Wasow, powiedzia na z!e?dzie dep/towany*h l/dowy*h w !M!
rok/R K$GB nie jest s/-1, jest prawdziwy% tajny% i%peri/%, kt9re nie oddao
jesz*ze swoi*h taje%ni*, z wyj1tkie% otwar*ia gro-9wL
HF
I WyraQnie nerwowe
reak*je Centrali na kad1 s/gesti4 /jawnienia zawarto?*i ar*hiw9w dowodz1, e
%a ona pen1 ?wiado%o?O, *o si4 w ni*h kryjeI Przed odzyskanie% niepodlego?*i
przez 0itw4 w !!E rok/ na*zelny% priorytete% w $GB -ya likwida*ja setek
tysi4*y ko%pro%it/j1*y*h te*zekI Rozgo?nia wile+ska infor%owaa, e przewod#
ni*z1*y litewskiego $GB, "d/ardas "is%ontas, wa?*iwie przyzna, e wi4kszo?O
podlegy*h %/ ar*hiw9w znisz*zono na %iejs*/, al-o wywieziono do 8oskwyI
$r9tko po ty% o?wiad*zeni/ "is%ontas poda si4 do dy%isji
Hfi
I
.aj-ardziej ko%pro%it/j1*e dla $GB s1 ar*hiwa doty*z1*e opera*ji zagrani*z#
ny*hI W lata*h osie%dziesi1ty*h /siowano d/go i -eznadziejnie nie dop/?*iO do
przyj4*ia odpowiedzialno?*i za %asakr4 polski*h ofi*er9w przez .$W6 w lesie
katy+ski%I W %ar*/ !M! rok/ ostatni ko%/nisty*zny rz1d Polski ze-ra w so-ie
do?O odwagi, e-y o-*i1yO win1 $GBI Polska prasa op/-likowaa dok/%enty
znalezione w kieszenia*h za%ordowany*h ofi*er9w, ?wiad*z1*e, e w dni/ eg#
zek/*ji -yli wi4Qnia%i .$W6I 8i%o to jesz*ze przez *ay rok -i/ro prasowe
$GB /par*ie twierdzio, e winni %ord/ s1 .ie%*y i wz-raniao si4 Kanty*ypowaOL
op9Qniane w*i1 /stalenia wsp9lnej ko%isji sowie*ko#polskiej
HH
I $iedy K8os*ow
.ewsL wezway $GB, e-y wresz*ie Kpotwierdzio l/- zaprze*zyoL przedstawio#
ny% przez stron4 polsk1 dowodo%, redaktor na*zelny pis%a otrzy%a seri4 po#
gr9ekI Weterani .$W6 posiadaj1*y infor%a*je o katy+skiej %asakrze, zdradzili
redak*ji K8os*ow .ewsL, e $GB kazao i% %il*zeO i nie /jawniaO prawdy
HM
I
6opiero w kwietni/ !!E rok/, kiedy Gor-a*zow wr4*zy Gar/zelskie%/ te*zk4
dok/%ent9w ?wiad*z1*y*h niez-i*ie o roli .$W6 w katy+skiej %asakrze, $GB

* * *
FJ
BJ @ $GB
/gi4o si4 wresz*ie przed nie/nikniony% i wzi4o odpowiedzialno?O na sie-ieI W
*i1g/ nast4pny*h kilk/ %iesi4*y odkryto dalsze %asowe gro-y polski*h ofi*er9wI
(tra*h Centrali przed ko%pro%it/j1*1 zawarto?*i1 te*zki nawet jednego o-*o#
krajow*a, najlepiej il/str/je sprawa szwedzkiego dyplo%aty, Rao/la Wallen-ergaI
Pod*zas po-yt/ na pla*9w*e w B/dapesz*ie w lata*h !CC#!CF /ratowa on
y*ie tysi1*o% Nyd9w, /dzielaj1* i% dyplo%aty*zniej opieki (zwe*jiI ,nikn1
jednak -ez ?lad/, gdy Ar%ia Czerwona zaj4a W4gryI Od tego *zas/ rz1d (zwe*ji,
rodzina Wallen-erga oraz :owarzystwo Ro/la Wallen-erga w*i1 na*iskao na
8oskw4, do%agaj1* si4 wyja?nienia taje%ni*zego znikni4*ia i przekazania wiado#
%o?*i o losie zaginionego dyplo%atyI ,de*ydowana od%owa $GB /jawnienia
jego te*zki prowadzia do powtarzaj1*y*h si4 pogosek, niestety nieprawdziwy*h, e
Wallen-erg yje gdzie? w g/ag/I W !FH rok/ Andriej Gro%yko, w9w*zas
wi*e%inister spraw zagrani*zny*h, dor4*zy a%-asadorowi (zwe*ji w 8oskwie
%e%orand/% stwierdzaj1*e, e Wallen-erg z%ar na atak ser*a w sowie*ki%
wi4zieni/ w !CH rok/I $a%stwo to jest nadal powtarzane przez wadze sowie*kie
jako Kniez-ity faktLI
W paQdziernik/ !M! rok/ podj4to pr9-4 zagodzenia %i4dzynarodowego na*isk/ i
powtarzaj1*y*h si4 1da+ /jawnienia akt sprawy Ro/la Wallen-ergaI $GB
zaprosio do 8oskwy przedstawi*ieli :owarzystwa Ro/la Wallen-erga, w ty%
jego przyrodni1 siostr4 i -rataR .in4 0agergren i G/ya Ton 6ardelaI ,ostali
przyj4*i przez zast4p*4 przewodni*z1*ego $GB Wadi%a Pietrowi*za Pirokowa
oraz wi*e%inistra spraw zagrani*zny*h Walentina 8i*hajowi*za .ikoforowaI
.ikifor9w odda i% paszport Wallen-erga oraz kilka oso-isty*h dro-iazg9w, a
take sfa-rykowane ?wiade*two zgon/ z dat1 H lip*a !CH rok/, podpisane
przez g9wnego lekarza wi4zienia na >/-ian*eI Pirokow i .ikifor9w wyraali
Kg4-oki s%/tekL z powod/ -rak/ %oliwo?*i dostar*zenia wi4kszej ilo?*i dok/#
%ent9w, %i%o K%ozolny*hL posz/kiwa+ w ar*hiwa*h $GB
Hy
I Andriej (a*harow
oraz wiele inny*h os9- pow1tpiewao p/-li*znie, e-y tak wana te*zka, doty*z1*a
sprawy zagrani*znego dyplo%aty, %oga w ar*hiwa*h $GB zagin1OI W rze*zywi#
sto?*i te*zka ta nigdzie si4 nie Kzawier/szyaLI P/-li*zne /jawnienie jej zawarto?*i
/znano po prost/ za z-yt ko%pro%it/j1*eI
W te*z*e Wallen-erga, spo*zywaj1*ej w ar*hiwa*h $GB, znajd/j1 si4 dok/%enty
?wiad*z1*e, e kr9tko po wkro*zeni/ Ar%ii Czerwonej do B/dapeszt/, .$W6
/siowao zwer-owaO go na agentaI Wallen-erg od%9wi, a wi4* .$W6 z o-awy, e
/jawni pr9-4 wer-/nk/, aresztowao go i wywiozo do ,wi1zk/ (owie*kiegoI
Podej%owane w 8oskwie pr9-y nakonienia Wallen-erga do wsp9pra*y r9wnie
zawiodyI Rozstrzelano wi4* go nie p9Qniej ni w !CH rok/
m
;
Ch*1* jesz*ze -ardziej zag%atwaO spraw4 szwedzkiego dyplo%aty, $GB po#
prosio w !M! rok/ o po%o* *zoowego weterana Kdziaa+ aktywny*hL, Rado%ira
Bogdanowa, kt9ry -y w9w*zas zast4p*1 dyrektora 7nstyt/t/ Bada+ nad (tana%i
,jedno*zony%i i $anad1 Akade%ii .a/k ,(RR, a zarazem wi*eprzewodni*z1*y%
sowie*kiego $o%itet/ Pokoj/I B4d1* rezydente% w 6elhi w lata*h !FH#!JH,
Bogdan9w odegra g9wn1 rol4 w przekszta*eni/ 7ndii w podstawowy o?rodek
sowie*ki*h Kdziaa+ aktywny*hL za grani*1
M
I
FJA
Wiosn1 !M! rok/ Bogdan9w za*z1 pods/waO przyjedaj1*y% do 8oskwy
zagrani*zny% go?*io% i dziennikarzo% infor%a*j4, e w !CC rok/ Wallen-erg
po?redni*zy w tajny*h rokowania*h powadzony*h przez >awrentija Beri4 z przy#
w9d*1 (( 5einri*he% 5i%%lere%
MA
I R9wno*ze?nie %oskiewskie K.owe CzasyL,
/ywane *z4sto jako platfor%a Kdziaa+ aktywny*hL, kontyn/oway ka%pani4
o*zerniania Wallen-erga, przedstawiaj1* go jako /tra*j/sza, ko-ie*iarza i przyja*iela
Adolfa "i*h%anna, *zowieka, kt9ry kierowa progra%e% ekster%ina*ji Nyd9w
MB
I
$GB stra*io jednak niepodzielne panowanie nad swoi%i taje%ni*a%iI :ak jak
pod*zas Kpraskiej wiosnyL !JM rok/, w Centrali o-awiano si4, e de%okraty*zne
rewol/*je w kraja*h "/ropy Ws*hodniej doprowadz1 do /jawnienia ko%pro%it/#
j1*y*h %ateria9w z ar*hiw9w -yy*h soj/sznik9wI :e*zka, kt9ra %/siaa prywatnie
niepokoiO $ri/*zkowa, spo*zywaa w ar*hiw/% -/garskiej 6rawnej (ig/rnosti i
doty*zya za%ordowania w paQdziernik/ !HM rok/ prze-ywaj1*ego na e%igra*ji
pisarza Georgi 8arkowaI
$ilka %iesi4*y w*ze?niej sekretarz generalny -/garskiej partii ko%/nisty*znej,
:odor Niwkow, poprosi Central4 o po%o* w /*iszeni/ e%igrant9w, kt9rzy tak jak
-yy protegowany 8ark9w atakowali go personalnie w za*hodni*h %edia*hI Centrala
oddaa do dyspozy*ji Niwkowa i -/garskiej 6( poten*ja ?*i?le tajnego
la-oratori/% $GBI (padko-ier*y stalinowskiej $a%ery ad%inistra*yjnie naleeli do
,arz1d/ O:' &opera*yjno#te*hni*znego), ale podlegali -ezpo?rednio przewod#
ni*z1*e%/ $GBI $ri/*zkow oso-i?*ie zatwierdzi oddelegowanie generaa (iergieja
8i*hajowi*za Go/-iewa z ,arz1d/ $ do wsp9pra*y z 6(I 8ia on koordynowaO
/y*ie tr/*izn wyprod/kowany*h w tajny% la-oratori/% $GB do /*iszenia -/#
garski*h e%igrant9wI &(iede% lat p9Qniej Go/-iew nadzorowa podanie Gordijew#
skie%/ narkortyk/, po*hodz1*ego z tego sa%ego la-oratori/%, w nie/danej pr9-ie
wy*i1gni4*ia z niego zezna+)[
C
I Go/-iew odwiedzi w !HM rok/ (ofi4 trzy l/-
*ztery razy, po%agaj1* w planowani/ opera*jiI
Pierwszy% *ele% do /*iszenia raz na zawsze -y e%igrant za%ieszkay w AngliiI
Pod*zas waka*yjnego po-yt/ na kontynen*ie wys%arowano tr/j1*1 s/-stan*j1
wn4trze i przed%ioty w zaj%owany% przez niego pokoj/I 0a-oratori/% $GB
zapewniao, e tr/*izna, po zaa-sor-owani/ przez sk9r4, za-ija -ez pozostawiania
?lad9wI O-iekt atak/ roz*horowa si4, ale przeyI
,a zgod1 $ri/*zkowa Go/-iew powr9*i do (ofii opra*owaO nowy plan atak/I .a
jego pro?-4, g9wna rezydent/ra $GB w Waszyngtonie zak/pia kilka parasoli i
wysaa je do CentraliI ,arz1d O:' przero-i je na -ro+ wstrzyk/j1*1 ofierze
dro-n1 ?r/*ink4, tro*h4 wi4ksz1 ni epek od szpilki, w kt9rej %ie?*io si4 tro*h4
silnie toksy*znej tr/*izny wytwarzanej z r1*znikaI Go/-iew zawi9z parasole do
(ofii i wyszkoli w i*h /y*i/ za%a*how*a 6(I Pierwsz1 ofiar1 nowej -roni -y
Georgi 8ark9w, kt9ry pra*owa w -/garskiej sek*ji (erwis/ ;wiatowego BBCI
Przed skonanie% w szpital/, 8ark9w zdoa opowiedzieO lekarzo%, e na %o?*ie
West%interski% wpad na niego jaki? nieznajo%y, kt9ry grze*znie go przeprosi za
przypadkowe /derzenie parasole%I We wskazanej g9rnej partii prawego /da
lekarze znaleQli %a1 rank4, a w niej p4kni4t1 k/le*zk4I A/topsja zwok nie
wykazaa jednak ?lad9w tr/*izny, kt9ra zd1ya si4 j/ rozoyOI
FJB
Pr9-4 dr/giego za%a*h/ podj4to tydzie+ p9Qniej w Pary/I :y% raze% o-iekt
atak/, -/garski e%igrant Wadi%ir $ostow, /szed z y*ie%, gdy stalowa k/le*zka
nie rozpada si4I ,doano j1 wydo-yO z *iaa, zani% tr/*izna przedostaa si4 do
organiz%/I
Po aresztowani/ :odora Niwkowa w ko+*/ !M! rok/, wdowa po 8arkowie
poje*haa do (ofii, e-y /staliO, kto jest odpowiedzialny za ?%ierO jej %4aI Ge?li
nawet prze*howywane w ar*hiwa*h 6( %ateriay sprawy 8arkowa zostay znisz#
*zone l/- wywiezione do 8oskwy, to yj1 z pewno?*i1 ofi*erowie znaj1*y prawd4 o
za%a*h/ na londy+ski% %o?*ieI Pewnego dnia de%okratyz/j1*a si4 B/garia
-4dzie -yO %oe %iaa *h4O odkryO prawd4
MF
I
* * *
.iespotykana ka%pania poprawy p/-li*znego wizer/nk/ $GB nie zdoaa
/kryO fakt/, e w rz1dzonej przez Gor-a*zowa Rosji $GB pozostao jedn1 z niewiel/
instyt/*ji, kt9ra opara si4 pierestroj*eI Po%i%o /siowa+ poprawy wizer/nk/,
$ri/*zkow pozosta relikte% zdyskredytowanej przeszo?*iI Gego najwaniejsi
zast4p*yR Wadi%ir Pietrowi*z Pirokow, 2ilip 6enisowi*z Bo-k9w, Giennadij
Gewgieniejewi*z Agiejew i Wadi%ir Gakowlewi*z 0eepiokow piastowali za *zas9w
Breniewa wysokie f/nk*je w $GBI Wsp9*zesne $GB stara si4 dystansowaO
zar9wno od stalinowskiego terror/, jak i od %niej przeraaj1*y*h przest4pstw
Kokres/ stagna*jiLI Wy*hodzi jednak na jaw ogro% okropno?*i, kt9re kryje historia
$GB i o-ywatele ,wi1zk/ Radzie*kiego %/sz1 zadaO so-ie pytanie, *zy tak1
organiza*j4 %ona jesz*ze zrefor%owaOI 8ieszka+*y "/ropy Ws*hodniej pot4pili j/
wasne s/-y -ezpie*ze+stwa, stworzone na o-raz i podo-ie+stwo $GBI
W*ze?niej *zy p9Qniej r9wnie $GB do*zeka si4 pot4pienia przez o-ywateli RosjiI
,organizowane w !M! rok/ *z/wanie ze ?wie*a%i wzd/ %/r9w g%a*h/ $GB,
kt9re %iao /pa%i4tniO %iliony ofiar tej instyt/*ji, ozna*za po*z1tek pot4pienia i
wypar*ia si4 wsze*hwadny*h organ9w -ezpie*ze+stwaI
Rosja, tak jak kade nowo*zesne pa+stwo, potrze-/je instyt/*ji gwarant/j1*ej
-ezpie*ze+stwo wewn1trz kraj/ oraz agendy wywiad/ zagrani*znegoI Ge?li jednak
*h*e posiadaO spoe*zno?O wywiadow*z1, zas/g/j1*1 na sza*/nek o-ywateli, to
%/si najpierw rozwi1zaO $GB i dopiero wtedy rozpo*z1O organizowanie takiej
instyt/*ji od podstawI
rzy3isy
(kr9ty /ywane w odno?nika*hR
AAC # Ar*hiwa A/stralijskie, Can-erra
2B7 # Ar*hiwa 2ederalnego Bi/ra ;led*zego, zwolnione z %o*y /stawy o swo-odzie infor%a*ji
&2reedo% of 7nfor%ation A*t Ar*hiTe, 2ederal B/rea/ of 7nTestigation, Waszyngton
.AW # Ar*hiw/% .arodowe &.ational Ar*hiTes), Waszyngton
PRO # Ar*hiw/% P/-li*zne &P/-li* Re*ord Offi*e), $ew, (/rrey
(WB # BBC Bi/letyn .as/*h/ &(/%%ary of World Broad*ast)
Wst=3 strJ
--D+;
I Christopher A n d r 4 w, Secret Service: ,he 9a/ing ofthe British #ntelligence Community, wydI 7,
0ondonR 5eine%ann, !MF, sI C!!I W !!E rok/ genera#%ajor $GB Oleg 6aniowi*z $ a / g i n,
-yy na*zelnik wydzia/ $ &kontrwywiad) 7 ,arz1d/ G9wnego, po raz pierwszy /jawni p/-li*znie, k/
w?*ieko?*i kierowni*twa $GB, e dezer*je i penetra*je -yy wi4kszy% pro-le%e% dla $GB ni dla
C7AI Wywiad dla K8os*ow .ewsL, !!E, nr AFI
AI Wywiad z $i%e% Phil-y, przeprowadzony przez Phillipa $nightleya dla K(/nday :i%esL, sek*ja C,
AE 8ar*h i E April !MMI Christopher An d r e w, 9orB &nrelia'le 9emoir;i From ,,(eneralS
)hil'y, K6aily :elegraphL, F April !MMI
BI $i% P h i l - y, 9y Silent 5ar, 0ondonR Panther Books, !J!, sI HI
CI 6waj naj-ardziej znani tropi*iele szpieg9w w -rytyjski% ?rodowisk/ litera*ki% lat osie%dziesi1ty*h, to
Chap%an Pin*her i .igel WestI O-aj sz/kali -4dnieI Pierwszy podejrzewa sir Rogera 5ollisa, dr/gi
jego zast4p*4 Graha%a 8it*hellaI O-aj zde%askowali jednak kilk/ prawdziwy*h agent9w
radzie*ki*hI
FI 5ollis -y w rze*zywisto?*i zagorzay% antyko%/nist1, kt9ry jesz*ze w *zasie wojny ostrzega, e nie
%ona /faO (talinowiI Por9wnajR (heila $ e r r, 0oger .ollis and the %angers ofthe Anglo-Soviet
,reaty of TUFH, K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 3 &!!E), nr BI
"oz*zia5 ' Carskie
korzenie K-<8<D
-I-.L strJ +<D;+
I .I 3I R i a s a n o T s k y , A . istoty, of 0ussia, C wydanie, O^ford 'niTersity Press, !MC, sI
CM#FFI Ronald 5 i n g l e y, ,he 0ussian Secret )olice, 0ondon, 5/t*hinson, !HE, sI T-F;
H; Ri*hard Pi pes , 0ussia tinder the Old 0egime, 5ar%ondsworth, Peng/in, !HC, sI A!#BEI
BI Ge?li nie podane ina*zej, Qr9de% historii 777 Wydzia/ jestR (idney 8 o n a s, ,he ,hird Section,
Ca%-ridge, 8assI, 5arTard 'niyersity Press, !J oraz PI (I ( 1 / i r e , ,he ,hird %e$artment,
Ca%-ridge 'niTersity Press, !JMI
FJF
CI Ale^and*r 5 e r z e n, 9y )ast and ,houghts, t/%I Constan*e Garnett 0ondon, Chatto b Wind/s,
!JM, tI 77, sI CC#CCAI
FI P i p e s, 0ussia, sI A!C#A!FI
JI #'id;, sI A!H ffI 5 i n g l e y, Secret )olice, rozdzI BI
HI P i p e s, R/ssia, rozdzI 77I 5 i n g l e y, Secret )olice, rozdzI CI
MI 5 i n g l e y, Secret )olice, sI !A#!BI
!I AI :I 3 a s i l y e T, ,he Ochrana, 0ondon, 5arrap, !BE, rozdzI JI
EI 5ans R o g g e r, 0ussia in the AgB of 9odernisation and 0evolution TNNT-TUTL, 0ondon, 0ong%an,
!MB, sI !!#AEJI 5 i n g l e y, Secret )olice, sI !A#!CI
I Gor di j ews ki I
AI Gor di j e ws ki I
BI 5 i n g l e y, Secret )olice, sI H!I
CI Ri*hard GI G o h n s o n , 3agranichnaya Agentura: ,he ,sarist )olitical )olice in Euro$B, KGo/rnal of
Conte%porary 5istoryL, !HA, nr #AI
FI 2a $olice 0usse en France, A! *zerw*a !C, Ar*hiTes .ationales, Paris, 2H C,JEFI
JI .or%an C o h n, 5arrant for (enocide, 0ondonR "yre b (pottiswoode, !JH, sI HM#H!I 5 i n g 7 e y,
Secret )olice, sI ME#MI
HI G o h n s o n , 3agranichnaya Agentura;
MI 2a $olice russe en France, A! *zerw*a !CI
!I 2es $olices etrangeres en France, ! *zerw*a !C, Ar*hiTes .ationales, Pary, 2l C,JEFI
AEI G o h n s o n , 3agranichnaya agentura;
AI 2a $olice 0usse en France, A! *zerw*a !CI
AAI C o h n, 5arrant for (enocide, sI H!I 5 i n g l e y, Secret )olice, sI MEI
ABI 2a $olice 0usse en France, A! *zerw*a !CI
ACI Cohn, 5arrant for (enocide, sI HJ#MJ, BI
AFI Christopher An d r e w, ,heo$hile %elcasse and the 9a/ing of the Entente Cordiale, 0ondon,
8a*%illan, !JM, sI BE#B, AB!, ACI
AJI Christopher An d r e w, Secret Service: ,he 9a/ing ofthe British #ntelligence Community, 0ondon,
5eine%ann, !MF, sI B, MFffI
AHI 3 a s i 7 y e T, Ochrana, rozdzI FI
AMI 5 i n g l e y, Secret )olice, sI CI
A!I 6aTid $ a h n, ,he Code'rea/ers, .ew Uork, 8a*%illan, !JH, sI JC#JAI
BEI Christopher An d r e w, %echiffrement et di$lomatic: le ca'inet noir du ]uai d8Orsay sous la
,roisleme 0e$u'li4ue, KRelations 7nternationalesL, !HJ, nr FI
BI $ a h n, Code'rea/ers, sI JAI
BAI .ota 5ardingeSa dotR (pring Ri*e do Greya, AM l/ty !EJ, tajna depesza nr F, PRO 2O
BHDABDHJHEI
BBI 5ardinge do (andersona, B *zerw*a !EC, prywatne, 0ansdowne Papers, PRO 2O MEEDFI
FJJ
BCI Odkry*ie 5ardingeSa, wspo%niane w no*ie (pring Ri*eSa do Greya, A kwietnia !EJ, tajna depesza nr
AJB, PRO 2O BHDABDAMHI ,aoy*iel tajnego wydzia/ zosta okre?lony tylko jako K*zowiek, kt9ry
s/y jako szef rosyjskiej poli*ji w Pary/I Gedyn1 oso-1, kt9ra odpowiada te%/ opisowi, jest
Ra*zkowskiI Gego nast4p*a, Ratajew, prze-ywa w Pary/ do !EF rok/I
BFI (pring Ri*e do Greya, AM l/lego !EJ, tajna notatka nr F, PRO 2O BHDABDHJHEI (pring Ri*e do
Greya, A kwietnia !EJ, tajna notatka nr AJB, PRO 2O BHDABDAMHI
BJI Por9wnaj, na przykad, li*zne dekryptae w *ztere*h gr/pa*h rosyjski*h dok/%ent9w w t/%a*zeni/
nie%ie*ki% opra*owany*h przez Otto 5 o e t s * h a, %ie #nternatiimialen Beziechungen im 3eitalter
des #m$erialismus, Berlin, !BB#!CAI .adal -rak/je opra*owania wpyw/ radiowywiad/ na
polityk4 zagrani*zn1 *arskiej RosjiI 6wa znako%ite opra*owania *arskiej polityki zagrani*znejR
Willia% CI 2 / e r Gr, ,he 0ussian Em$ire, patrz odsya*z CA oraz 6I CI BI 0 i e T e n, 0ussia and ihe
Originis of the First 5orld 5ar, 0ondon, 8a*%illan, !MB, nie por/szaj1 kwestii radiowywiad/I
BHI 0a%sdorffdo Ostena (a*kena, nr AH, E sty*znia !EA, *ytowany wyj1tek po*hodzi z nie%ie*kiego
dekrypta/I Ar*hiTes d/ 8inistere des Affaires "trangeres, Pary, te*zka .elidowaI
BMI 6aTid $ a h n, Codehrea/ing in M 5orld 5ar l and #f: ,he 9a!or Successes and Failures, ,heir Causes
and ,heir Effects, XwR\ Christopher An d r e w, 6aTid .I 6i l ks &redI), ,he 9issing %imension:
(mernments and #ntelligence Communities in the ,entieth Century, 0ondon, 8a*%illan, !MC, sI
BM#B!I Cho*ia w okresie przedwojenny% Wielka Brytania nie %iaa radiowywiad/ niewielka
ko%9rka zaj%/j1*a si4 ty%i sprawa%i istniaa przy -rytyjskiej ad%inistra*ji w 7ndia*hI
B!I An d r e w, %echiffrement et di$lomatic, sI FffI
CEI Ostatnia prze*hwy*ona depesza nie%ie*ka, op/-likowana, 5 o e t s * h, %ie #nternationalen Beziehun-
gen, po*hodzi z ^UTH rok/I
CI An d r e w, %echiffrement et di$lomatic, sI FBI 2ran*ja i Rosja potrafiy w *zasie wojny od*zytywaO
nie%ie*k1 koresponden*j4 dyplo%aty*zn1I
CAI Willia% CI 2 / e r Gr, ,he 0ussian Em$ire XwR\ "rnest RI 8 a y &redI), "ring One 8s Enemies,
Prin*eton 'niTersity Press, !MCI
CBI an A r % o / r, Colonel 0edl: Fact and Fantasy, 7ntelligen*e and .ational (e*/rity, tI 77 &!MH), nr lI
CCI $a h n , Code-reakers, sI JAA#JAMI
CFI Christopher An d r e w, France and the (erman 9enace XwR\ 8a y &redI), "noing One 8s Enemies, sI
BBI
CJI AI GI R a f f a l o Ti t *h, 28a'omina'le venalite de la $resse, Pary, !AI Ren4 Gi r a / l t ,
Em$runts russes et imestissements francais en 0ussie TNNL-TUTF, Paris, !HB)I An d r e w, %elcasse, sI
ACF#ACJI
CHI Gak twierdzi Oleg $a/gin, szef ,arz1d/ $ &kontrwywiad), 7 ,arz1d/ G9wnego $GB, przez
wi4kszo?O lat siede%dziesi1ty*h, a p9Qniej zast4p*a szefa leningradzkiego $GB w lata*h !ME#!MH,
$GB wewn1trz ,wi1zk/ Radzie*kiego nadal stos/je instr/k*je prowadzenia agent9w napisane przez
*arsk1 poli*j4I Wywiad XwR\ K$o%so%olskaja PrawdaL, AE *zerw*a !!EI
CMI Ro-ert Chadwell Wi l l i a %s , ,he Other Bolshevi/s, Bloo%ington i 7ndianapolisR 7ndiana 'niTersity
Press, !MJ, sI AE#A, FC#FFI
C!I (tefan :I P o s s o n y, 2enin: ,he Com$uhive 0evolutionary, poprI wydI angI, 0ondon, Allen b
'nwin, !JJ, sI CAI
FEI Bertra% 6I W9 l f e, ,hree 5ho 9adB a 0evolution, 5ar%ondsworth, Peng/in, !JJ, sI FBFJI
FI Analiza kariery 8alinowskiego oparta zostaa na RI CI " l w o o d, 0oman 9alinovs/y: A 2ife ithout a
Cause, .ewtonTille, 8assIR Oriental Resear*h Partners, !HH) oraz W9 l f e, ,hree 5ho 9adB a
0evolution, rozdzI BI
FAI :s/yoshi 5asegawa, ,he Fe'ruary 0evolution: )etrograd, TUTL (eattle, 'niTersity of Washington
Press, !M,sIAEI
FJH
FBI #'id;,s; AEI
FCI 3 a s i l y e T, Ochrana, sI AA!, AC!#AFEI
"oz*zia5 +
CzeKa/ Kontrrewo')01a i 2s3isek Lo0k&arta4
K-I-.D-I+-L
strJ ;MD8<
I Patrz il/stra*jeI .a niekt9ry*h e%-le%ata*h $GB nadal widniej1 tar*za i %ie*zI
AI Gor di j e ws ki I
BI "I 5I Car r , ,he Bolihevi/ 0evolution TUTL-TUHI, 0ondon, 8a*%illan, !FB, tI 777, rozdzI AI
CI 3I 7I 0 e n i n, ,he State and 0evolution, 0ondon, Allen b 'nwin, !!, rozdzI F, *zI A i BI
FI George 0egget t , ,he Che/a: 2enin8s )olitical )olice, O^ford 'niTersity Press, !M, rozdzI I
JI 3I A n d r i a n o T, "night of the 0evolution, KPrawdaL, E wrze?nia !MHI
HI 0e gge t t , Che/a, sI AAffI
MI %zerzhins/y on himselfi y!4t/i z; !ego /ores$ondenc!i, XwR\ AE 0et 3ChkpOGP'#.$36, 8os*ow,
OG7,, !BM, sI AE#ABI An d r i a n o y, "night of the 0evolution;
!I 0e gge t t , Che/a, sI AJ#AHI
EI #'id;, sI AFEff
I 2iodor :i%ofiejewi*z 2 o % i n, 3a$is/i starego che/ista, H wydI, 8oskwa, Politizdat, !JCI
AI Prze%9wienie z A lip*a !AJ, HZ 2et YCh"-O()&-N"Y%, sI ACI
BI KPrawdaL, wrze?niaI !MHI
CI Wywiad Christophera Andrew z dezertere% z $GB Piotre% 6ieria-ine%, AF listopada !MHI
FI ,error to Our Enemies, Clory8 to Our Fatherland, HZ 2et YCh"-O()&-N"Y%;
JI Patrz niej, sI AH!I
HI Gor di j e ws ki I
MI Wyj1tki ze stenogra%9w (ownarko%/, AE gr/dnia !H, HZ 2et YCh"-O()&-N"Y%;
!I CI $I Cwi g / n and other &redI), 5; #; 2enin i 5Cz", S'orni/ do/umiento <TUTL-TUHH gg=,
8oskwa, 7zdatelstwo Politi*zeskoj 0itierat/ry, !HF, zwasz*za nr FAI
AEI 0e gge t t , Che/a, sI FC#FFI
AI f 'id;, sI CI
AAI GakoT $ristoforowi*z Pe t e r s , 5as$ominani!a o ra'ote 5Cz" $ery! god reoliuc!i XwR\
KProletarskaja Rewoli/*jaL, !AC, nr E &BB)I
A
0e gge t t , Che/a, rozdzI AB, sI AFFI
ACI #'id;, sI BC, A!#AAEI
AFI Pet er s, 5os$aminani!a;
AJI 0e gge t t , Che/a, sI AME#AMI
AHI (ergiej ,a*harowi*z Os t r i a k o w, 5o!enny!e cze/isty, 8oskwa, Wojenizdat, !H!, rozdzI I
FJM
AMI "Tan 8a wd s l e y, ,he 0ussian dvii 5ar, 0ondyn, Allen b 'nwin, !MHI
A!I #'id;, sI FBI 0e g ge t t , Che/a, sI EAI
BEI C w i g / n and other &redI), 2enin i 5Cz", nr CMI
BI Os t r i a ko w, 5o!enny!e cze/isty, rozdzI I
BAI Prze%9wienie 0enina, AB gr/dnia !AI C w i g / n and other &redI), 2enin i 5Cz", sI FCB#FCCI
BBI 0e gge t t , Che/a, sI HB, A!BI
BCI #'id;, rozdzI CI
BFI #'id;, Gohn GI 6zi ak, Che/isty, 0e^ington, 8assR 0e^ington Books, !MH, sI BI
BJI C w i g / n and other &redI), 2enin i 5Cz", nr !MI
BHI Christopher A n d r e w, Secret Service: ,he 9a/ing ofthe British #nteligence Community, 0ondon,
5eine%ann, !MF,MIAA#ABI
BMI #'id;, rozdzI A, C i JI
B!I #'id;, sI MB#MCI
CEI Ri*hard 6e a * o n , A .istory of the British Secret Service, 0ondon, 2rederi*k 8/ller, !J!, sI B!#
CA, HFI
CI An d r e w, Secret Service, sI MB#MC, ACI Ro-ert Br/*e 0o * k h a r t , 9emoirs ofa British Agent, A
wydI 0ondonD.ew Uork, P/tna% !BC, sI AHJ#AHHI
CAI O s t r y a k o T, 5o!enny!e cze/isty, wst4p i rozdzI lI 7nny historyk radzie*ki /waa za K%ao
prawdopodo-neL e-y Reilly K/rodzi si4 w Odessie pod nazwiskie% Rosen-l/%LI 2iodor Wo k9w,
Secrets from 5hitehall and %oning Street, 8oskwa, Progress P/-lishers, !MJ, sI BBI
CBI Gor di j ewski I
CCI 0o* kha r t , British Agent, sI BABI
CFI $i% P h i l -y, 9y Silent 5ar, 0ondon, Panther Books, !J!) sI BEI
CJI GI AI 5 i , (o S$y the 2and, 0ondon, Cassell, !BA), *ytat ze sI !BI
CHI GI AI 5 i , :ajny A!#o stronni*owy 0e$ort on 5or/ %one in 0ussia, AJ listopada !M, PRO 2O
BHDBBFEI
CMI 0e gge t t , Che/a, sI C!, odsya*zI ECI
C!I P h i l - y, 8y Silent 5ar, sI BEI
FEI 5 i , (o S$y the 2and, sI !J#!HI
FI Ri*hard $I 6e - o, 2oc/hart )lot or %zerzhins/ii )lotK KGo/rnal of 8odern 5istoryL tI P0777
&!H, sI CAMdBI (I GI Re i l l y, ,he Adventures ofSidney 0eilly, Britains 9aster S$y, 0ondon, "I
8athews b 8arrot, !B, sI AI
FAI Ri*hard 5I ' %a+, Anglo-Soviet 0elations TUTL-TUHT, Prin*eton 'niTersity Press, !J#!HA, tI 7,
rozdzI MI
FBI #'id;, sI AMF#AMJI
FCI 0o * k h a r t , British Agent, sI BC#BF, -4dnie okre?la dat4 spotkania oraz %ylnie s/ger/je, e
o-e*ny na ni% -y ra*zej Berzin ni (progis, patrzR 6 e - o, 2oc/hart )lot or %zerzhins/ii )lotK, sI CBCI
5ill podaje, e pierwsze spotkanie Reilly z 0o*kharte% i otewski%i prowokatora%i w 8oskwie od-yo
FJ!
si4 Kw d%gi% tygodni/ sierpniaL, nie%al na pewno t/ po pierwszy% spotkani/ Berzina i (progisa z
0o*kharte%, 0e$ort on 5or/ %one in 0ussia, te*zkiR BA#BB, PRO 2O BHDBBFEI
FFI 6e -o, 2oc/hart )lot or %zerzhins/ii )lot8, ITI FIH_`IJ; 2oc/hart, British Agent, sI BCI
FJI 5 i , 0e$ort on 5or/ %one in 0ussia, te*zkiI BH#BM, PRO 2O BHDBBFEI 5ill i Reilly wierzyli
o*zywi?*ie, e -ezpie*zne %ieszkanie zaatwili >otyszeI
FHI 0e gge t t , Che/a, sI AMI
FMI #'id;, sI AMAI
F!I 5i l l , 0e$ort on 5or/ %one in 0ussia, te*zkiI BM!, PRO 2O BHDBBFEI
JEI 0egget t , Che/a, rozdzI JI
JI O s t r i a k o T, 5o!enny!e cze/isty, rozdzI 7I
JAI 0o * kh a r t , British Agent, sI BH#B!I
JBI Pe t er s, Yos$ominaniya;
JCI 0o * k h a r t , British Agent;, sI B!#BAEI
JFI #'id;, sI BAEI
JJI (prawozdanie Reilly dla 5illa, 0e$ort on 5or/ %one in 0ussia, te*zkaI C, PRO 2O BHDBBFEI
JHI K:he :i%esL, AC paQdziernika !M, Ri*hard $I 6 e -o, 0evolution and Survival: ,he Foreign
)olicy ofSoviet 0us;ua TUTL-TUTN, 0iTerpool 'niTersity Press, !H!, sI BJI
JMI 5 i , 0e$ort on 5or/ %one in 0ussia, te*zkaI B!, PRO 2O BHDBBFEI
J!I K7zTestjaL B wrze?nia !MI Gane 6e g r a s &redI), %ocuments on Soviet Foreign )olicy, 0ondonR
O^ford 'niTersity Press, !F, tI l, sI !M#!!I
HEI 0o * k h a r t , British Agent, sI BAC#BAJI
HI 0e gge t t , Che/a, sI AMBI
HAI 5 i , 0e$ort on 5or/ %one in 0ussia, te*zkaI BM, PRO 2O BHDBBFEI
HBI 0o * kh a r t , British Agent, sI BAAI 5i l l , Co S$y the 2and, sI ABMI
HCI 5 i , 0e$ort on 5or/ %one in 0ussia, te*zkaI CA, PRO 2O BHDBBFEI
HFI 0o* kha r t , British Agent, rozdzI EI
HJI P e t e r s, Yos$ominaniya;
HHI And r e w, Secret Service, sI AM#A!I 0e gge t t , Che/a, sI AMBI
HMI Os t r i a k o w, 5o!enny!e cze/isty, rozdz; lI
H!I Patrz niej, sI JHffI
MEI C w i g / n and other &redI), 2enin i 5Cz", nr AMJ, A!FI
MI Os t r i a k o w, 5o!enny!e cze/isty, rozdzI lI
MAI 0e gge t t , Che/a, sI BC!I
MBI #'id;, Appendi^ CI
MCI C w i g / n and other &redI), 2enin i 5Cz", sI FCFI
MFI 0e gge t t , Che/a, rozdzI FI A%y WI $n i gh t , ,he "CB: )olice and )olitics in the Soviet
&nion, 0ondon, 'nwin 5y%an, !MM, sI C@FI
570
"oz*zia5 M
Wywia* za(rani0zny i 2aktywne *zia5ania4 w 0zasa0& DzierNy7skie(o
K-I-ID-I+./
strJ 88D-O+
I WI :I An g r e s s , ,he ,a/eover that 0emained in 2im'o: ,he (erman E*$erience TU#N-6UHI, XwR\
:ho%as 5 a % % o n d &redI), ,he Anatomy of Communist ,a/eovers, .ew 5aTen, ConnIR Uale
'niTersity Press, !HF, sI JAI
AI GI PI . e , 0osa 2u*em'urg, A to%y, 0ondon, O^ford 'niTersity Press, !JJI
BI Branko 0a z i t * h , 8ilorad 8I 6r a * h k o T i t * h , 2enin and the Comintern, tI l, (tanfordR
5ooTer 7nstit/tion Press, !HA, sI AC#AFI Aino $/ / s i n e n , Before and After Stalin, 0ondon,
8i*hael Goseph, !HC, sI BF#BJI
CI "I 5I Car r , ,he Bolshevi/ 0evolution TUTL-TUHI, tI 777, 0ondon, 8a*%illan, G!FB, sI AMffI
FI 0 a z i t * h, 6 r a * h k o T i t * h, 2enin and the Comintern, tI l, sI JH#!BI
JI 6a+ .I G a * o-s , Borodin, Ca%-ridge, 8assIR 5arTard 'niTersity Press, !M, sI HFI
HI Christopher A n d r e w, Secret Service: ,he 9a/ing ofthe British #ntelligence Community, 0ondon,
5eine%ann, !MF, sI ACCI
MI >a z i te h, 6r 1 * h ko T i te h, 2enin and the Comintern, tI 7, sI MA#!MI
!I Gane 6e g r a s &redI), ,he Communist #nternational, TUTU-TUFH; %ocuments, tI 7, 0ondon, O^ford
'niTersity Press, !FJ, sI JJ#HAI
EI Geoffrey 5/ s k i n g I D l .istoiy, ofthe Soviet &nion, 0ondon, 2ontana, !MF, sI EI
I 5enry 8I P e i n g, ,he British Communist )arty, A wydI 0ondynR AI b CI Bla*k, !#HF, sI , H#M,
A!I
AI 0azit*h, 6ra*hkoTit*hI 2enin and the Comintern, tI l, sI CI
BI Branko 0 a z i t * h , ,a #nstrumentD of Control 'y the Comintern: ,he Emissaries of the ECCT and
the )arty 0e$resentatives in 9osco XwR\ 8ilorad 8I 6r a * h k o T i t * h , Branko 0 a z i t * h
&redI), ,he Comintern: .istorical .ighlights, .ew Uork, Praeger, !JJ, sI C!I
CI 0a z i t * h , 6r a * h k o T i t * h, 2enin and the Comintern, tI 7, sI FM, CFCI
FI #'id;, rozdzI EI
JI "liza-eth Po r e t s k y, Our On )eo$le, 0ondon, O^ford 'niTersity Press, !J!, sI FBnI
HI $/ / s i n e n , Before and After Stalin, sI AEI
MI 2ran*is 8e y nel l , 9y 2ives, 0ondon, Bodley 5ead, !H, sI AM#BI
!I G a * o- s , Borodin, sI J#JF, M, !HI
AEI 0azit*h, 6r a * h k o T i t * h, 2enin and the Comintern, I, rozdzI 77I Angress, ,a/eover, sI HJ#MAI
AI Pa/l AT r i * h , "ronstadt TUHT, Prin*eton 'niyersity Press, !HI
AAI (I $I C wi g / n and other &redI), 5; #; 2enin, i 5Cz;": S'orni/ do/umiento <#UTL-TUHHgg=,
8oskwa, 7zdatelstwo Politi*zeskoj 0iterat/ry, !HF, nr B!E, sI CCE#CCAI
ABI Ri*hard 5I 'l 7 %a n, Anglo-Soviet 0elations, !H#!A, tI 777, Prin*eton 'niyersity Press, !HA
daje najlepszy opis ty*h nego*ja*jiI
ACI l 'id;, sI !HI
AFI George 0egget t , ,he Che/a: 2enins )olitical )olice, O^ford 'niTersity Press, !M, sI A!M#A!!I
FH
AJI C w i g / n and other &redI), 2enin i 5Cz", nr B!EI
HT; ' % a n, Anglo-Soviet 0elations, tI 777, rozdzI BI
AMI C w i g / n and other &redI), 2enin i 5Cz", nr B!EI
A!I 5/gh Br oga n, ,he 2ife t[f Arthur 0ansome, 0ondon, Gonathan Cape, !MC, sI AAB, !HI
BEI #'id;, sI AB, AFBI
BI #'id;, sI AM, AAI
BAI O kontakta*h Ranso%eSa i sir Basila :ho%sona, patrzR i'id;, sI ABC#ABF, ACCI
BBI PatrzR dziennik Ranso%eSa z dnI A paQdziernika, B listopada !AA, J *zerw*a !AB< Ranso%e
Papers, Brotherton 0i-rary, 'niTersity of 0eedsI
BCI W?r9d kilk/ adres9w i n/%er9w telefon9w zanotowany*h na po*z1tk/ kalendarza Ranso%eSa z
!AC rok/ -y te %oskiewski adres $yszkiI #'id;
BFI C w i g / n and other &redI), 2enin i 5Cz", nr B!EI
BJI B r o g a n, 0ansome, sI JB#JFI
BHI Ranso%e twierdzi p9Qniej, e Knie %ona -raO Pa/la 6/kes tak na serio, e-y go nre l/-iOLI
R/pert 5a r t # 6a T i s &redI), ,he Auto'iogra$hy of Arthur 0ansome, 0ondynR Gonathan Cape,
!HJ, sI AJA#AJBI
BMI C w i g / n i inni &redI), 2enin i 5Cz", nr B!EI
B!I #'id;
CEI #'id;
CI 5a r t # 6a T i s &redI), Auto'iogra$hy of Arthur 0ansome, sI BE!#BI
CAI 6ziennik Ranso%eSa za*zyna si4 zapise% z dat1 M# %aja !ABI W dziennik/ nie %a wpis9w za
okres od F do A %ajaI Ranso%e Papers, Brotherton 0i-rary, 'niTersity of 0eedsI
CBI 5a r t # 6a T i s &redI), Auto'iogra$hy of Arthur 0ansome, sI BE!#BI Ranso%e w notat*e z dnia AB
%aja !AB opis/je spotkanie %i4dzy 5odgsone% i 0itwinowe% jako de*yd/j1*e< Ranso%e
Papers, Brotherton 0i-rary, 'niTersity of 0eedsI
CCI 5 a r t # 6 a T i s &redI), Auto'iogra$hy of Arthur 0ansome, sI BHI P9Qniej, w !AC rok/ Ranso%e w
wywiadzie dla 8an*hester G/ardian powiedzia, e %ia do?O j/ y*ia w "/ropie Ws*hodniej i
wr9*i do AngliiI Przez kilka nast4pny*h lat pra*owa jako korespondent polity*zny i podr9owa po
Bliski% Ws*hodzie i China*hI Po raz ostatni odwiedzi 8oskw4 w !AM rok/I Rok p9Qniej
zrezygnowa z pra*y w K:he G/ardianL, rz/*i dziennikarstwo, przeni9s si4 na p9no* Anglii i
po?wi4*i pisani/ ksi1ek dla dzie*iI
CFI An d r e w, Secret Service, sI AJI
CJI PI Willia% 2 i l - y, Bletchley )ar/ and Ber/eley Street XwR\ K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI
&!MM), nr A, sI AMEI
CHI WI 2I 2 r i e d % a n, Si* 2ectures on Cry$tology, sI M, .AW RGCFH (R5#EECI
CMI 2 i l - y, Bletchley )ar/ and Ber/eley Street, sI AMEI
C!I ' % a n, Anglo-Soviet 0elations, tI 777, $assim, A n d r e w, Secret Service, sI AJJ#AHCI
FEI An d r e w, Secret Semice, sI AHB#A!J, BA, BF#BHI Raskolnikow zgin1 w lata*h Kwielkiego
terror/LI
FI 0egget t , Che/a, sI A!!I
FHA
FAI A n d r e w, Secret Service, sI BEJ#BEHI
FBI Georgi Aga -e ko T, O()&, .owy GorkR BrentanoSs, !B, sI AHI
FCI 0 e g g e , Che/a, sI CFMI Gary RI Wa ^%ons ky, )olice and )olitics in Soviet Society TUHT-TUHN
&nie p/-likowana pra*a doktorska), Prin*eton 'niTersity, !MA, sI BHB#BHCI
FFI Gor di j e wski I
FJI Aga -e ko T, O()&, sI A#BI
FHI $ / / s i n e n, Before and After Stalin, sI CEffI P o r e t s k y, Our On )eo$le, sI FBffI Walter $ r
i T i t s k y, D 5as Stalin8s Agent, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !B!, sI H!ffI
FMI Patrz niej, sI FffI
F!I Ba-ette G r o s s, 5illi 9uenzen'erg: A )olitical Biogm$hy, Ann Ar-or, 8i*hIR 8i*higan 'niTersity
Press, !HC, sI AHI $ r i T i t s k y, Stalin8s Agent, sI H!#MEI
JEI G r o s s, 9uenzen'erg, sI AHI
JI Arth/r $o e s t l e r , ,he #nvisi'le 5riting, 6an/-e wydI 0ondon, 5/t*hinson, !J!, sI AFBI
JAI #'id; G r o s s, 9uenzen'erg, sI AEI
JBI RI .I C a r e w # 5 / n t, 5illi 9uenzen'erg XwR\ 6aTid 2 o o t % a n &redI), #nternational Communism, (t
AntonySs Papers, nr ! 0ondon, Chatto b Wind/s, !JE, sI MHI
JCI W trak*ie rewizji w !B rok/ w -erli+skiej siedzi-ie zaoonej przez 8/enzen-erga w !AH rok/
0igi Prze*iwko 7%perializ%owi znaleziono dok/%enty doty*z1*e siatek szpiegowski*h w kilk/
kraja*hI #'id;, sI HHI
JFI Aga-e koT, O()&, s; AHAI $/ / s i n e n , Before and After Stalin, sI CEI 0egget t , Che/a, sI CFMI
JJI Branko 0 a z i t * h, 8ilorad 8I 6r a * h k o T i t * h , Biogra$hical %ictionary of the Comintern,
wydI /z/pI (tanfordR 5ooTer 7nstit/tion Press, !MJ, hasa Piatni*ki i :rilisserI
JHI $/ / s i n e n , Before and After Stalin, sI J#JAI
JMI A n gr 4 s s, ,a/eover, sI MJI
J!I Boris B a j a n o T, Ba!anov revele Staline: soienirs d8un ancien secretaire de Staline, Paris,
Galli%ard, !H!, sI JA#JCI Baanow -y sekretarze% polit-i/ra w !AB rok/I
HEI #'id;, sI JC#JJI Pewny% potwierdzenie% roli 'nszli*hta w K.ie%ie*ki% PaQdziernik/L jest jego
/dzia wraz z Piatni*ki% i inny%i w !AM w opra*owywani/ poradnika z-rojnego powstania
opartego na sz*zeg9owy*h st/dia*h re-elii w 5a%-/rg/ !AB rok/, w Rewal/ w !AC rok/ i
w China*h w lata*h !AJ#!AHI AI . e / - e r g, Armed #nsurrection, 0ondon, .0B, !HE, sI !, I
HI $/ / s i n e n , Before and After Stalin, sI JAI
HAI #'id;, sI JB#JJI
HBI Angr es s, ,a/eover, sI !EI
HCI Bya jesz*ze inna, na %niejsz1 skal4, pr9-a wywoania rewol/*ji w stoli*y "stonii, Rewl/, l
gr/dnia !AC rok/I 7ni*jatyw4 podj1 ,inowiew &oskarony p9Qniej o pr9-4 wywoania powstania) dla
/%o*nienia swojej pozy*ji w wal*e o wadze po ?%ier*i (talina, kt9rego z-yt opty%isty*znie
nastawieni ko%/ni?*i esto+s*y prze-ywaj1*y w 8oskwie i 0eningradzie przekonali, e klasa
ro-otni*za w i*h kraj/ p9jdzie za przewodni*twe% partii ko%/nisty*znejI "sto+*zy*y tego nie
/*zynili i rewolta zdawiona zostaa w *i1g/ AC godzinI . e / - e r g, Armed #nsurrection, sI #AI
$/ / s i n e n , Before and After Stalin, sI JJI
HFI 0e gge t t , Che/a, sI CCB#CCCI
HJI Gor di j e ws ki I
573
HHI G o r d i j e w s k iI
HMI 0e g ge t t , Che/a, sI A!CI
H!I Go r d i j e ws k iI
MEI Ag a - e k o y , O()&, sI CFI
MI Go r d i j e ws k i I .a te%at roli Birka w Opera*ji :r/st, patrzR .atalie Grant, %ece$tion on a (rand
ScalB XwR\ KGo/rnal of 7ntelligen*e and Co/nterintelligen*eL, tI 7 &!MJ#!MM), nr C, sI MHI
MAI .ota 5odgsona do C/rzona, A! %aja !AA, PRO 2O BHDMAJ .FCA!I
MBI .ota 5odgsona do 0itwinowa, AC i B %aja !AC, PRO 2O BHDEC!F .CMJMDACEDBMI
MCI .ota 5odgsona do 8a*6onalda, AJ %aja i ! *zerw*a !AC, i'id;
MFI .ota 5odgsons do 8a*6onalda, AA sieipnia !AC, *ytowana w %e%orand/% Soviet Es$ionage on
British 9ission in 9osco, l paQdziernika !AC, i'id;
MJI Aga -e koy, O()&, sI BBI Aga-ekow -y szefe% sek*ji, kt9ra %iaa do *zynienia z korespon#
den*j1 ApresowaI
MHI ( t r a n g, stenogra% z AF kwietnia !AH, doty*z1*y noty 0a%psona do 2oreign Offi*e, AA
kwietnia !AH, nr HFJ, PRO 2O BHDAFEE 2B!JHI .ota 0a%psona do 2oreign Offi*e, AM
kwietnia !AH, nr H!J, PRO 2O BHDAFEE 2CBCI
MMI A n d r e w, Secret Service, sI CEA#CE!I
M!I #nstructions for the Enlistment of Secrel Co-5or/ers in Foreign (eneral Consulutes British,
&A%eri*an, Gapanese), C kwietnia !AH, PRO 2O BHDAFE 2JFBAI
!EI Patrz na przykadR Aga - e ko y, O()&, sI BFI
!I 0 e g g e , Che/a, sI ABA, CCJI
!AI Gordon B r o o k # ( h e p h e r d, ,he Storm )etrels, 0ondon, Collins, !HH, sI ECI
!BI A n d r e w, Secret Service, sI CEHI
!CI Patrz niej, sI MA#MBI
!FI $ / / s i n e n, Before and After Stalin, sI HBI
!JI A n d r e w, Secret Service, sI BEAI
!HI $ / / s i n e n, Before and After Stalin, sI HCI
!MI #'id;, sI HJ#HHI
!!I A+ d r 4 w, Secret Service, sI BBFI Po kilk/ spora*h Roy zosta /s/ni4ty z $o%intern/ w !A!
rok/I
EEI $ / / s i n e n, Before and After Stalin, sI H#HAI
EI Andrew, Secret Service, sI BE!#BEI
EAI #'id;, sI BI B!I
EBI $ / / s i n e n, Before and After Stalin, sI FI
ECI Andrew, Secret Service, sI BA#BBI
EFI $/ / s i n e n , Before and After Stalin, sI F#FAI
EJI #'id;
EHI Gor di j ews ki I
FHC
EMI 0eonard 6I G e r s o n, ,he Secret )olice in 2enin8s 0ussia, PhiladelphiaR :e%pie 'niTersity Press,
!HJ, sI ABC#ABFI
E!I (I PI 8 e l g o / n o T, ,he 0ed ,error in 0ussia, 0ondon, 6ent, !AF, sI AFBI
EI C w i g / n and other &redI), 2enin i 5Cz", nr CBHI
IG/r di j e ws ki I
AI 0egget t , Che/a, sI A!FI
BI 6awid G o l i n ko w, ,he Secret 5ar Again;it Soviet 0ussia, 8os*ow, Progress P/-lishers, !M, sI
!E#!I
CI An d r e w, Secret Service, sI AMMI Ro-in Br/*e 0o*khart, Ace of S$ies : A Biogra$hy of Sidney
0eilly, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !JH, sI E#EMI
FI 0e g g e t t , Che/a, sI A!FI
JI #'id, sI A!F#A!JI
l HI Go l i n k o w, Secret 5ar, sI !I
MI A n d r e w, Secret Service, sI A!E#A!I
!I Winston (I C h / r * h i , Creat Contem$oraries, 0ondon, Odha%s, !CH, sI EI
AEI Go l i n k o w, Secret 5ar, sI !#!BI
AI #'id;, sI !BI
AAI A n d r e w , Secret Service, sI BB#BCI 8i*hael $ettle, Sidney 0eilly: ,he ,rue Story, 0ondynR
Corgi, !MB, rozdzI HI
ABI Go l i n k o w , Secret 5ar, sI !B#!JI
ACI Gr a n t, %ece$tion on a (rand ScalB, sI F#F!I (ergiej ,a*harowi*z Os t r i a k o w, 5o!enny!e
cze/isty, 8oskwa, Wojenizdat, !H!, rozdzI A, sek*ja 73I
AFI G r a + t, %ece$tion on a (rand ScalB, sI JCnI ,rest, 8ielg/now 8(( nr EB, gr/ppa M, papka E,
0ondon (*hool of "*ono%i*sI 3I ( i do r o T, Once again a'out ,he ,rust: the role $layed 'y 9; Y;
3a/harchen/o-Schultz, XwR\ KGoos ,ar/-ieaL, !MH, nosI CF#CJI
AJI Go r d i j e ws k i I
AHI G r a n t, %ece$tion on a (rand ScalB, sI FJ#FMI Os t r i a k o w, 5o!enny!e cze/isty, rozdzI A, sek*ja 73I
AMI Go r d i j e ws k i I
A!I Ostriakow, 5o!enny!e cze/isty, rozdzI A, sek*ja 73I
BEI G r a + t, %ece$tion on a (rand ScalB, sI FBI
BI An d r e w, Secret Service, sI AMJI
BAI #'id;
BBI #'id;, sI B#BCI 0o * k h a r t , Ace of S$ies, sI B#BFI $e t t l e , Sidney 0eilly, sI B#BJI
BCI A n d r e w , Secret Service, sI B#BFI (I GI R e i l l y , ,he Adventures of Sidney 0eilly, Britain8s
9aster S$y, 0ondon, "I 8athews b 8arrot, !B, sI ME#MI
BFI Go r d i j e ws k i I
BJI Re i l l y , Adventures of Sidney 0eilly, sI !C#!M &z faksy%ile list/ Reilly z dnia A! wrze?nia !AF)I
BHI G o r d i j e ws k i I 0isty od KCo%%ander "L &"rnest Boy*e) do Pepity Reilly op/-likowane XwR\
Re i l l y, Adventures of Sidney 0eilly, sI M!#!CI
FHF
BMI Gol i nkow, Secret 5ar, sI !J#EI Gor di j e ws ki I
B!I R e i y, Adventures of Sidney 0eilly, sI AE!#ACI GCEI
#hid, sI AC#AFI
CI a'id;, sI AAF#ACHI
CAI Gor di j e ws ki I
CBI Gr a n t, %ece$titm on a (rand ScalB, sI HEI
CCI Re i l l y, Adventures of Sidney 0eilly, sI AFBff, zawiera faksy%ile list/ ,a*har*zenko#(*h/ltzSs
napisanego po fran*/sk/I Angielskie t/%a*zenie list/ %a pewne -4dy, w ty% z1 pisowni4
nazwiska Art/zowI
CFI #'id;, sI AFF#AFJI
CJI G r a n t, %ece$tion on a (rand ScalB, s; JME, HAI
CHI Wywiad -ez %oliwo?*i podania nazwiskaI
CMI Re i l l y , Adventures of Sidney 0eilly, sI AFH#AF!I
C!I KPrawdaL, J lip*a !AHI
FEI O s t r i a k o w, 5o!enny!e cze/isty, rozdzI A, sI 73I
"oz*zia5 ;
Sta'in i sz3ie(omania
K-I+8D-IMHL
strJ -OMD-MI
I 2iodor :i%ofiejewi*z 2 o % i n, 3a$is/i starego cze/ista, A wydI 8oskwa, Politizdat, !JCI
AI Ro-ert 8I ( l / s s e r, Che/ist 2eaders from %z;erz;hins/y to Yezhov: Yariations on a ,heme, referat
wygoszony na MMth Ann/al 8eeting of A%eri*an 5istori*al Asso*iation, kopia w 5ooTer
7nstit/tion, (tanfordI
BI Boris (o/Ta r i ne , Stalin; A Critical Sunrey of Bolshevism, 0ondon, (e*ker b War-/rg, !F!,
sI CAFI
CI Georgi Aga -e ko y, O()&, .ew UorkR BrentanoSs, !B, sI AFJI 2o%i n, 3a$is/i starego
cze/ista, sI AMffI
FI 2o %i n , 3a$is/i starego cze/ista, sI AM ffI
JI 0eon : r o t s k y , 9y 2ife, Glo/*ester, 8assI, PI (%ith, !HE, sI CCM#CFEI
HI 2o %i n , 3a$is/i starego cze/ista, s; AMff, Ag a - e k o T , O()&, sI AFJI (l/sser, Che/ist 2eaders;
:eodor G a d k o w, 8i*hai ( % i r n o w, 9anti@s/i, 8oskwa, 8oodaja Gwardija, !J!I
MI Ag a - e k o T , O()&, s; AFJ#AFHI AI 8I 0a r i n a , ,he &nforgetta'le XwR\ K,na%jaL,
O*to-er !MMI
!I Ale^ander OrloT, ,he Secret .istory of Stalin 8s Crimes, 0ondon, Garrolds, !FC, sI BI Pa%i4tniki
Orowa, podo-nie jak wiele inny*h, zawieraj1 %ieszanin4 wiarygodny*h o-serwa*ji z pierwszej r4ki
oraz zasyszany*h pogosek i rela*ji o r9nej wiarygodno?*iI Opis Gagody z !BJ rok/ po*hodzi z
wasny*h o-serwa*ji OrowaI
EI (tephen 2I Cohe n, Bu/harin and the Bolihevi/ 0evolution TNNN-TUIN, .ew UorkR O^ford
'niTersity Press, !ME, sI AMM, CCMI
I 0a r i n a , ,he &nforgetta'le;
AI Gary RI Wa ^ %o n s k y, )olice and )olitics in Soviet Society, TUHT-TUHN &nie op/-likowana
pra*a doktorska), Prin*eton 'niTersity, !MA, sI BHB#BHCI
FHJ
BI Aga-ekoT, O()&, sI AFJ#AFHI Or 9w, Secret .istory, sI AJEI
CI 6aTid GI 6a l l i n, Soviet Es$ionage, .ew 5aTen, ConnI, Uale 'niTersity Press, !FF, sI CEI
Christopher A n d r e w, Secret Service: ,he 9a/ing ofthe British #nteligence Community, 0ondon,
5eine%ann, !MF, sI BBE#BBAI
FI PRO 2O BHDl AFEE i AFEI
JI An d r e w, Secret Service, sI BB#BBBI
HI "I 5I Car r , Foundations of a )lanned Economy, 0ondon, 8a*%illan, !HM, tI 777, *hsI MC, MFI
MI An d r e w, Secret Service, sI BA#BBBI !I RI CI : / * k e r, (I 2I C o h e n &redI), ,he (reat )urge
,rial, .ew Uork, Grosset b 6/nlap, !JF, sI JMBI
AEI Aga -e ko T, O()&, sI AA#ABI
AI An d r e w, Secret Service, sI BBAI
AAI Artyk/ (talina z dnia AB lip*a !AH XwR\ Gane 6e gr a s &redI), %ocuments on Soviet Foreign
)olicy, tI 77, 0ondynR O^ford 'niTersity, Press, !FA, sI ABB#ABFI
ABI #'id;, sI ABJ#ABHI
ACI Or l o T, Secret .istory, sI BI Or9w twierdzi, e opis/je spraw4, o kt9rej -y -ezpo?rednio
poinfor%owanyI
AFI 0eonard ( * h a p i r o, ,he Communist )arty of the Soviet &nion, H wydI poprI, 0ondon, 8eth/en,
!HE, rozdzI JI
AJI 7saa* 6e / t s * h e r, ,he )ro$het &narmed: ,rots/y TUHT-TUHN, 0ondon, O^ford 'niTersity Press,
!F!, sI B!B#B!CI
AHI 7saa* 6e / t s * h e r, ,he )ro$het Outca;it: ,rots/y TUHU-TUFZ, 0ondon, O^ford 'niTersity Press,
!JB, sI #BI Gean Tan 5eijenoort, 5ith ,rots/y in E*ile, Ca%-ridge, 8ass R 5arTard 'niTersity
Press, !HM, rozdzI l, sI FCI
AMI $endall "I B a i l e s, ,echnology and Society under 2enin and Stalin, Prin*eton 'niTersity Press,
!HM, sI HB#HHI
A!I "/gene 0 y o n s, Assignment in &to$ia, 0ondon, 5arrap, !BM, rozdzI JI
BEI B a i l e s, ,echnology and Society, sI MH#MMI
BI Go r d i j e ws k i , 5istorii Grigorienki nie %ona %yliO z tajn1 histori1 7 ,arz1d/ G9wnego, kt9rej
opra*owywanie zako+*zono w !ME rok/I
BAI (ergiej ,a*harowi*z Os t r i a k o w, 5o!enny!e cz;e/i;ity, 8oskwa, Wojenizdat, !H!, rozdzI AI
BBI An d r e w, Secret Service, sI HH#MEI
BCI #'id;, sI CHHdMEI
BFI 5iroaki $ / r o % i y a, Stalin8s #ndustrial 0evolution, Ca%-ridge 'niTersity Press, !MM, sI C#HI
Geoffrey 5o s k i n g , A .istory of the Soviet &nion, 0ondonR 2ontana, !MF, sI C!#FEI
BJI Petro GI Gr i g o r e n k o , 9emoirs, t/%I :I PI Wh i t n e y , 0ondynR 5arTill Press, !MB, sI AM, !M#
!!I
BHI $ / r o % i y a, Stalin8;i #ndustrial 0evolution, sI E#FI
BMI A%y WI $ n i g h t, ,he "(B: )olice and )olitics in the Soviet &nion, 0ondon, 'nwin 5y%an,
!MM, sI AE#AI 8artin 8* Ca / l e y, ,he Soviet &nion Si@ce TUTL, 0ondonR 0ong%an, !M,
sI HA#HCI
B!I (prawozdanie z P37 ,jazd/ W$P-, AH *zerw*a !BE, za%iesz*zone w 6 e g r a s &redI), %ocuments on
Soviet Foreign )olicy, tI 77, sI CCC@CCFI

BH # $GB FHH
CEI Gonathan 5a s l a %, Soviet Foreign )olicy TUIZ-TUII, 0ondon, 8a*%illan, !MB, rozdzI CI
CI (prawozdanie dla Centralnego $o%itet/ Wykonaw*zego z dnia F sty*znia !B oraz sprawozdanie na
37 ,jazd Rad, J %ar*a !B XwR\ 6 e gr a s &redI), %ocuments on Soviet Foreign )olicy, tI 77, sI
CJH, CHBI
CAI 0 y o n s, Assignment in &to$ia, sI BFH#BFMI
CBI Pro*ess )rom$artii, H7 noja-ria # H deka-ria !BE gI (tenogra%%a s/die-nogo pro*essa i %ate#
ria9w, prio-sz*zennyje k die/, 8oskwa, 0/dowy $o%issariat (prawiedliwo?*i ,(RR, !BI
CCI 0 y o n s, Assignment in &to$ia, sI BHE#BHMI
CFI O s t r i a k o w, 5o!enny!e cze/isty, rozdzI AI
CJI Roy 8e d Te d e T, 2et .istory 6udge, 0ondon, 8a*%illan, !HA, sI AHI
CHI $o r o % iy a, Stalin8s #ndustrial 0eWolution, sI H#HAI
CMI 0 y o n s, Assignment in &to$ia, sI BH!I
C!I $ o r o % i y a, Stalin8s #ndustrial 0evolution, sI AHC#AHJI
FEI 0 y o n s, Assignment in &to$ia, sI FJ#FH< A n d r e w, Secret Sernice, sI BFF#BFJI
FI Ro-ert Co n c / e s t , ,he .arve;it of Sorro, 0ondon, 5/t*hinson !MJ, ptI 77I 0eT $opeloT, ,he
Education of a ,rue Believer, 0ondon, Wildwood 5o/se, !MI Ale^ de G onge , Stalin and the
Sha$ing of the Soviet &nion, 0ondon, Collins, !MJ, rozdzI AM, A!I
FAI 7saa* 6e / t s * h e r, Stalin: A )olitical Biogra$hy, .ew Uork, Uintage Books, !JA, sI BAFI
FBI Co n 1 / e s t , .arvest of Sorro, sI ABBI
FCI #'id;, sI ACA#ACB, AJ!I
FFI #'id;, sI ACEI
FJI #'id;, sI ABA, AFH, BAHI
FHI #'id;, rozdz; HI
FMI Boris . i * o l a e T s k y, )oer and the Soviet ElitB, .ew UorkR Praeger, !JF, sI M#!I
F!I Ui*tor (er ge, 9emoirs of a 0evolutionary, TUZT-TUFT, 0ondon, O^ford 'niTersity Press, !JB, sI
AF!I
JEI K7zTestjaL, !M!, nr J< KOgoniokL, !M!, nr FI
JI GI Ar*h Getty, Origins of the (reat )urges, Ca%-ridge 'niTersity Press, !MF, sI !#AI Getty,
jak si4 na% wydaje przesadnie o*enia roz%iary Ktajnej organiza*ji wewn1trz ,(RRL, :ra*kiegoI
Patrz niej, sI AEffI
JAI Patrz niej, sI EBI
JBI Gonathan 5a s l a %, )olitical O$$osition to Stalin and the Origins of the ,error in 0ussia,
TUIH-TUIJ XwR\ K5istori*al Go/rnalL, tI PP &!MJ), sI B!M, 5o s k i n g , XwR\ .istory of the Soviet
&nionb sI MC#MFI
JCI 5a s l a %, )olitical O$$osition to Stalin, sI CEAI
JFI #'id;, sI CEAdEHI 6e G on ge , Stalin, rozdzI BEI
JJI 0eonid Ra d i s z o ws k i , %ecem'er #, K8os*ow .ewsL, !MM, nr CMI
JHI $ n i g h t, "(B, sI ACJI
JMI ,,Oso'isty se/retariat to; StalinaS, the K:ajny wydziaL, oraz K(ektor spe*jalnyL -yy po*z1tkowo
trze%a r9ny%i organa%i wewn1trz K$an*elarii g9wnejL, ale po1*zyy si4 w w*zesny*h lata*h
trzydziesty*hI .iels "rik Ro s e n f e l d t , "noledge and )oer: ,he 0ole of Stalin8;s Secret
Chancellery in the Soviet System of (overnment, Copenhagen, Rosenkilde b Bagge, !HMI
FHM
J!I Ale^ander Or 9w, .and'oo/ of intelligence and (uerilla 5arfare &Ann Ar-or, 8i*hI, 'niTersity of
8i*higan Press, !JB, sI MWV
HEI R o s e n f e l d t, "noledge and )oer, sI TIT-TIH;
HI Go r d i j e ws ki I 0/dzie, z kt9ry%i dysk/towa t4 spraw4 w $GB nie /waali, e-y ,aporoe*
dziaa -ez wiedzy 8iedwiediaI
HAI Wyj1tki ze wspo%nie+ Chr/sz*zowa op/-likowane w pi?%ie KOgoniokL, !M!, nr AMI< 8e d # T e
d e T, 2et .istory 6udge, sI F!#JI
HBI Bertra% 6I W9 l f e &redI), "hrushchev and Stalin8s (host: ,e*t, Bac/ground and 9eaning of
"hrushchev8s Secret 0e$ort to the ,entieth Congress on the Night of Fe'ruary HF-H7 TU7J,
0ondon, Atlanti* Press, !FH, sI AMI
HCI Or 9w, Secret .istory, sI HCI
HFI 8 e d T e d e T, 2et .istory 6udge, sI J#JFI
HJI 0 a r i n a, ,he &nforgetta'le;
HHI 5 a s l a %, O$$o;iition to Stalin, s; CE!I
HMI 8 e d T e d e T, 2et .istory 6udge, sI JJ#JHI
H!I 6 e / t s * h e r, )ro$het Outca;it, s; BAJ!I
MEI 'dzielone po*z1tkowo na rok /prawnienia zostay przed/one na *zas nieokre?lony w *zerw*/
!BH rok/I 8e dTe de T, 2et .istory 6udge, sI B!BI
MI 5a s l a %, O$$o;iition to Stalin, s; CJ#CHI
MAI 0e$ort of Court )roceeding;i in the Case of the ,rots/yite-3inaviev/e ,errori;it Centre, 8oskwa,
PeopleSs Co%%issariat of G/sti*e of the '((R, !BJI
MBI 5a s l a %, O$$osition to Stalin, sI CMI
MCI Or 9w, Secret .i;itory, sI AJ#AJBI Or9w do?wiad*zy oso-i?*ie Knie-ywaej pr9no?*iL Gagody w
ostatni*h %iesi1*a*h przed jego odwoanie%I
MFI W o l f e &redI), "hru;ihchev and Stalin8s (host, sI BEI
MJI Or 9w, Secret .istory, rozdzI A, sI AJE#AJAI Ro-ert Co n 1 / e s t , #nside Stalin 8s Secret )olice:
N"Y% )olitics TUIJ-TUIU, 0ondon, 8a*%illan, !MF, sI AA#ABI
MHI 0e$ort of Court )roceeding;i in the Case of the Aniti-Soviet ,rot;i/yite Centre, 8oskwa, PeopleSs
Co%%issariat of G/sti*e of the '((R, !BHI
MMI Walter $r i T i t s k y, D 5as Stalin8s Agent, 0ondyn, 5a%ish 5a%ilton, !B!, sI JJ#HEI Podyk#
towana przez $rywi*kiego rela*ja nie%al na pewno za*zerpni4ta jest g9wnie z opowiada+ (/*kiego, z
kt9ry $rywi*ki -y w -liski*h kontakta*hI
M!I #'id;,s; HI
!EI C o n c / e s t, #nside Stalin8s Secret )olice, sI C#AFI
!I Or 9w, Secret .istory, sI ABH#ABMI Poniewa wszys*y pozostali ko%isarze l i A rangi zostali
rozstrzelani nie wydaje si4 %oliwe, e-y (/*ki z%ar z przy*zyn nat/ralny*hI
!AI Gor di j ewski I
!BI Ro-ert Co n c / e s t , ,he (reat ,error: Stalin8;i )urge of the ,hirties, 0ondon, 8a*%illan, !JM,
rozdzI HI $ r i T i t s k y, D 5as Stalin8s Agent, sI AFBI
!CI Or 9w, Secret .istory, sI ACAI
!FI 2I .I $ o T a l e T, %ocuments froin the Soviet )leni$otentiary 0e$resentation in )rague 0elating to
the M,u/hachevs/y AffairS XwR\ KUestnikL, nr M&CA), l 8ay !M!I
FH!
!JI Gonathan 0 e w i s, Phillip W h i t e h e a d, Stalin: A ,ime for 6udgement, 0ondon, .ieth/en, !!E, sI
E!I
!HI Co n 1 / e s t , (reat ,error; Co n 1 / e s t , #nside Stalin8s Secret )olice; .a te%at roz%iar9w
li*z-owy*h *zystki w Ar%ii Czerwonej patrzR KPraTdaL, AA G/ne !M!I
!MI .adezhda 8a n d e l s t a %, .o$e Against .o$e, 0ondynR Collins, !H, sI HF#HJI #dem, .o$e
A'andoned, 0ondon, Collins, !HCI
!!I 0ew R a z go n , ,he E*ecutioner8s Song, K8os*ow .ewsL, !MM, nr CMI ,enon P o Q n i a k ,
"uro$aty, K8os*ow .ewsL, !MM, nr CI
EEI Branko 0 a i te h, Stalin8s 9assacre of the Foreign Cammuni;it 2eaders XwR\ 8ilorad 8I 6 r a * h
k o T i t * h, Branko 0 a z i t * h &redI), ,he Comintern: .istorical .ighlights, .ew UorkR Praeger,
!JJI
EI :/ * k e r , C o h e n &redI), ,he (reat )urge ,rial;
EAI 9d;
EBI Wywiad z sir 2itzroy 8a*lean, :i%ewat*h, BBCA, gr/dzie+ !MMI
ECI Go r d i j e ws k i I
EFI 8i*hait ( h r e i d e r , lvanovo, TUIL, K8os*ow .ewsL, !MM, nr CMI
EJI Go r d i j e ws k i I
EHI K7zTestjaL, F 2e-I !B!I 6 e g r a s, %ocuments on Soviet Foreign )olicy, I&!FB, sI AHB#AHFI
EMI HZ 2iet 5Cz"-O()&-N"5%, 8oskwa, OG7,, !BMI
E!I (I $I C w i g / + and other &redI), WI 0 0enin i WCz$R (-ornik dok/%ientow &!H#!AA gg,
8oskwa, 7zdatelstwo Politi*zeskoj 0iterat/ry, !HF, sI BJ!I
EI 6e g r a s &redI), %ocuments on Soviet Foreign )olicy, tI 777, sI AHBI
I W o l f e &redI), "hrushchev and Stalin8s (host, sI FMI
AI 8 e d T e d e T, 2et .istory 6udge, sI BBBI
BI AI Pa w 9 w, ,I 2i e dot o wa , "onsultac!a XwR\ K0iterat/rnaja GazetaL, nr BA &FAFB, A
sierpnia !M!I
CI ,error naszym rogom, chal4 nasze! o!czy?nie fwR\ KPrawdaL, AE gr/dnia !BMI
FI 8 e d T e d e T, 2et .istory 6udge, sI BB!I
JI Or 9w, Secret .istory, sI AA#AAAI
HI 6e G on ge , Stalin, sI BJFI
MI OI 3I Ch l e wn i / k , 0o/ TUIL - O$ozyc!a o'ec re$res!i XwR\ K$o%%/nistL, !M!, nr MI< RI 3I
7 T a n o T#R a /% n i k, ,he 9emoirs of #vanov-0az;umni/, 0ondon, O^ford 'niTersity
Press, !JF, sI BCA< Ro-ert WI : h / r s t o n , Fear and Belief in the &SS08s M(reat ,errorS:
0es$onse to Arrest TUI7-TUIU XwR\ K(laTi* ReTiewL, lato !MJ, sI AAJ#AAHI
!I 6e G onge, Stalin, sI BC!#BFI "Tgenia G i n s - / r g, #nto the 5hirlind, 0ondon, !JH, sI AE#AI
AEI Co n 1 / e s t , (reat ,error, sI C!!#FBI
AI 8ikhail Go r o k h o T , From the N"Y% to the )olish Army, 6allin Colle*tion, Bakh%eteff
Ar*hiTe, Col/%-ia 'niTersityI
AAI Uiktor $r a T* h e n ko , D Chase Freedom, .ew Uork, (*ri-nerSs, !CJ, sI ABAI :h/rston, Fear
and Belief, sI AAMI
ABI "liza-eth Por 4 t s ky, Our On )eo$le, 0ondonR O^ford 'niTersity Press, !J!, sI E, C!I
FME

I Gordijewski przygotowywa *z4?O doty*z1*1 kraj9w, kt9ry%i zaj%owa si4 777 wydzia 7 ,arz1d/
G9wnegoR Wielka Brytania, 7rlandia, (kandynawia, A/stralazjaI :ajnej historii 7 ,G /ko+*zonej w
!ME rok/ nie naley %yliO z tajn1 histori1 *ao?*i $GB, przygotowan1 przez Grigorienk4 i
/ko+*zon1 w !HM rok/I Patrz wyej, sI MMI
AI 8arina G r e y, 2e general meurt a minuit, ParisR Plon, !M, rozdzI C, E, HI 0eonid 8 l e * h i n, A
9inister in Emigration: .itherto &n/non )ages in the .istory of the Soviet #ntelligence Servicc, XwR\
K.ew :i%esL, !!E, nosI M#AE, korzysta z %ateria9w ar*hiwalny*h $GB, kt9re /z/peniaj1, a w
kilk/ przypadka*h koryg/j1, pioniersk1 pra*4 8ariny Grey o opera*ji prze*iwko $/tepowowiI
BI Gr e y, 2e general meurt a minuit, sI CA@CB, MMI
CI Wszystkie za%a*hy $GB %/siay /zyskaO zgod4 polit-i/ra i -yy apro-owane a do *hwili, gdy
$GB przestao w zasadzie prowadziO Kopera*je spe*jalneLI (talin podej%owa *zase% takie
de*yzje sa%, jednooso-owoI
FI Gr e y, 2e general meurt a minuit, rozdzI l, CI 8 l e * h i n, A 9inister in Emigration, *zI B,
K.ew :i%esL, !!E, nr AE, sI BM< doniesienie o ?ledztwie (/rete XwR\ K:he :i%esL, AF %ar*a !BEI
JI 8 l e * h i n, A 9inister in Emigration, *zI B, K.ew :i%esL, !!E, nr AE, sI BMI
HI G r e y, 0e general meur a minuit, sI MB#MCI AI ( h n e i d e r, 3a$is/i starego mos/icza, 8oskwa,
!JJ, sI M#!I 8ikhail 5 e e r, Aleksandr . e k r i * h, &to$ia in )oer, .ew Uork, (/%%it
Books, !MJ,sIBBI
MI K$rasn1ja ,wiezdaL, AA wrze?nia !JFI Gohn GI 6z i a k , Che/isty: A .istory of the "(B,
0e^ington, 8assI, 0e^ington Books, !MM, sI !!I
!I G r e y, 2e general meurt a minuit, rozdzI AEI
EI #'itl;, rozdz; AA, sI AAC#AAJI
I 8 l e * h i n, ,C 9inister in Emigration, *zI A, K.ew :i%esL, !!E, nr !I
AI Gor di j e ws ki I
BI 7saa* 6e / t s * h e r, ,he )ro$het Outcast: ,rots/y, TUHU_tO, 0ondon, O^ford 'niyersity Press, sI
AF#AJI Georges Ue r e e k e n , ,he ()& in the ,rots/yist 9ovement, 0ondon, .ew Park
P/-li*ations, !HJ, rozdzI AI 5er-ert Ro%e r s t e i n, (tanislaT 0e T* he nko, ,he "(B Against
the 9ain Enemy, 0e^ington, 8assIR 0e^ington Books, !M!, sI FFff, rozdzI EI
CI (ergiej ,a*harowi*z Os t r i a ko w, 5o!enny!e cze/isty, 8oskwa, Wojenizdat, !H!, rozdzI AI
FI Georgi Ag a - e k o T , O()&, .ew UorkR BrentanoSs, !B, sI AEA#AEB, AEH#AEM, A!#AA, ABM#
ACEI "liza-eth P o r e t s k y , Our On )eo$le, 0ondon, O^ford 'niTersiy Press, !J!, sI CJ#
CHI Ale^ander Or 9w, ,he Secret .istory of Stalin8s Crimes, 0ondonR Garrolds, !FC, sI AEE#
AEBI W rela*ja*h ty*h s1 dro-ne r9ni*e spowodowane r9ny% stopnie% oso-istej wiedzyI
Wszystkie s1 zgodne *o do prze-ieg/ spotka+ Bli/%kina z :ro*ki%, /dzia/ G9rskiej oraz egzek/*ji
Bli/%kinaI Ofi*jalna wersja $GB sprawy Bli/%kina &jedyna, kt9ra podaje dat4 egzek/*ji) zostaa
stresz*zona w pra*y Os t r i a k o wa 5o!enny!e cze/isty;
JI 0eonard (* ha pi r o, ,he Communist )arty of the Soviet &nion, A wydI poprawione, 0ondonR
8eth/en, !HE, sI BEHI
HI 6e / t s * h e r, )ro$het Outcast, sI M#MA, AHH#AHMI
MI Ue r e e k e n , ()& in the ,rots/yist 9ovement, rozdzI A, FI
FM
"oz*zia5 <
2Wro(owie ')*)A
K-I+ID-I;OL str
-;OD-<H
za (rani0:
!I 6e / t s * h e r , )ro$het Outcast, sI AF#AJI
AEI (z*zeg9ow1 *hronologi4 peregryna*ji :ra*kiego podaje 6e / t s * h e r XwR\ )ro$het Outcast;
AI GI Ar*h Ge t t y, Origins of the (reat )urges, Ca%-ridge 'niTersity Press, !MF, sI !I
AAI 6e /t s * he r , )ro$het Outcast, sI BCH#BCM< Ue r e eken, ()& m the ,ros/yist 9ovement, rozdzI lI
ABI Or 9w, Secret .istory, sI AA!#ABCI
ACI 5/gh :h o %a s , ,he S$anish dvii 5ar, B wydI poprawione, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !HH,
rozdzI AHI Gonathan 5 a s l a %, ,he Soviet &nion and the Strugglefor Collective Security TUII-TUIU,
0ondon, 8a*%illan, !MC, rozdzI H< RI 6a+ Ri * ha r ds on, Comintern Army, 0e^ington, $ent/*kyR
'niTersity Press of $ent/*ky, !MA, rozdzI C, F, JI
AFI Walter $ r i T i t s k y, D 5as Stalin 8s Agent, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !B!, sI EI
AJI 5 a s l a %, Strugglefor Collective Security, sI JI
AHI :ho%a s , S$anish C9# 5ar, sI CJE#CJI WI 5I A / de n, S$ain, 0ondon, 2a-er, !BHI
AMI : h o % a s, S$anish dvii 5ar, sI CFCI $ r i T i t s k yI Stalin 8s Agent, sI B#CI
A!I :ho%as , S$anish dvii 5ar, sI CFH#CF!I 6aTid GI 6 a i n, Soviet Es$ionage, .ew 5aTen, ConnI<
Uale 'niTersity Press, !FF, sI CH, R/th 2 i s * h e r, Stalin and (erman Communi;im, 0ondonR O^ford
'niTersity Press, !C!, sI (OOff, Branko 0 a z i t * h, 8ilorad 8I 6r a * hkoTi t * h, Biogra$hical
%ictitmary of the Comintern, wydI poprawione, (tanford, CaIR 5ooTer 7nstit/tion Press, !MJI
BEI 6o-ry% spojrzenie% na wojn4 do%ow1 z perspektywy Brygad 8i4dzynarodowy*h, kt9ry% jest
dedykowana, jest pra*aR Pa/l P r e s t o n, ,he S$anish dvii 5ar, TUIJ-IU, 0ondon, Weidenfeld b
.i*olson, !MJI
BI Por e t s ky, Our On )eo$le, sI AI
BAI P r e s t o n, S$anish dvii 5ar, sI BHI
BBI 3 e r e e k e n, ()& in the ,rots/yist 9ovement, rozdzI AI
BCI : h o % a s, S$anish dvii 5ar, sI HEJ#HE!I
BFI #'id;, sI JJ!I
BJI A/g/ste 0 e * o e / r, 2e $artisan, ParisR 2la%%arion, !JB, sI HAI
BHI Ri * h a r d s o n , Commintern Army, sI HC#HFI
BMI Allen We i n s t e i n , )er!ury: ,he .iss-Cham'ers Case, .ew Uork, $nopf, !H#!M, sI HC#HFI
B!I Por e t s ky, Our On )eo$le, sI #B, rozdzI !, EI $r i yi t s ky, Stalin8s Agent, rozdzI MI O-ie
rela*je s1 w zasadzie z-ieneI
CEI $ r i T i t s k y, Stalin 8s Agent, sI ABF#ABJ, AJE#AJI
CI Gr e y, 2e general meurt a minuit, sI AAA#AAB, rozdzI F#!I
CAI 6o egzek/*ji 8illera przyznano si4 dopiero w !!E rok/I 8 l e * h i n, A 9inister in Emigratum, a;
7, K.ew :i%esL, !!E, nr M, sI BH< *zI B, K.ew :i%esL, !!E, nr AE, sI BMI
CBI Gr 4 y, 2e general meurt a minuit, rozdzI BI
CCI Or 9w, Secret .istory, sI BBB#BBCI
CFI Ciao 8/nzen-erga znaleziono w !CE rok/ wisz1*e na drzewie na fran*/skiej wsiI .ie%al na
pewno zosta za%ordowany przez .$W6I $rywi*ki zosta znaleziony %artwy w hotelowy%
pokoj/ w Waszyngtonie w !C rok/I Ofi*jalnie /znano jego przypadek za sa%o-9jstwoI Or9w
przey /kryty pod now1 tosa%o?*i1 na e%igra*ji w A%ery*e P9no*nejI
FMA
CJI $ r i T i t s k y, Stalin 8s Agent, sI A!E#A!I
CHI 6 e / t s * h e r, )ro$het Outcast, sI B!C#B!HI
CMI Wywiad Christophera Andrew z Piotre% 6ieria-ine%, AF listopada !MHI Peter 6 e r i a - i n, 2rank
Gi - n e y , ,he Secret 5orld, wydI poprawione, .ew Uork, Ballantine Books, !MA, sI F!#JE,
podaje opis powojennej dziaalno?*i $a%eryI
C!I 6e / t s * h e r, )ro$het Outcast, sI CEF#CEMI P o r e t s k y , Our On )eo$le, sI AJFI Gean T a n
5e i j e n o o r t , 5ith ,rots/y in E*ile, Ca%-ridge, 8assIR 5arTard 'niTersity Press, !HM, sI A!I
FEI 6 e / t s * h e r, )ro$het Outcast, sI C!#CAEI
FI #'id;, sI CAE#CAJI
FAI Go r d i j e ws k i I
FBI Ro-ert Co n 1 / e s t , ,he (reat ,error: Stalin8;i )urge of the ,hirties, 0ondon, 8a*%illan, !JM,
rozdzI BI
FCI (Tetlana A i l / y e T a, Only One Year, 0ondon, 5/t*hinson, !J!I
FFI (iergiej ( z * z i r o w, Bohater ,wi1zk/ Radzie*kiego i %1 jednej z ofiar Berii, kt9ry stra*i
z%ysy i %edal -ohatera w g/ag/, wtr1*ony ta% po ty%, jak Beria kaza porwaO i zgwa*i
%/ on4I (z*zyrow zosta po?%iertnie zreha-ilitowany w !MM rok/I K:he G/ardianL, AE paQ#
dziernika !MMI
FJI 6 e / t s * h e r, )ro$het Outcast, sI CMAI
FHI 3a n 5e i j e n oo r t , 5ith ,rots/y, sI BAI
FMI Gor di j e ws ki I O likwida*ji Bli/%kina patrz wyej, sI !#AEI
F!I .ikolai UI $h o k h l o T, #n the Name of Conscience, 0ondon, 2rederi*k 8/ller, !JE, sI CAI
JEI 7saa* 6on 0 e T i n e, ,he 9ind of an Assassin, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !F!, sI BA#FI
JI Patrz wyej, sI AF#AJI
JAI Secret; Y; 9; )etrov: #ntelligence 0e$ort; Assassination of ,rots/y, H %aj !FF, ,apis zezna+
Pi4trowa, AAC, CR( AJAMBDPRlD!, to% AMI
JBI 0 e T i n e, 9ind ofan Assassin, rozdzI H#EI
JCI Wladi%ir Pietrow zezna, e akta $GB Kwskaz/j1 jasno, i za%ordowanie :ro*kiego -yo za#
planowan1 opera*j1 kierowan1 z Centrali .$W6 i e organiza*ja opera*ji po a%eryka+skiej,
spo*zywaa w r4ka*h rezydent/ry .$W6 w radzie*ki% kons/la*ie generalny% w .owy% Gork/LI
AAC, CR( AJAMBDPRlD!, to% AMI
JFI Ge?li ina*zej nie wskazane, rela*ja o za%ordowani/ :ro*kiego opiera si4 naR 6e / t s * h e r,
)ro$het Outcast, rozdzI F, oraz 0 e T i n e, 9ind of an Assassin;
JJI Uladi%ir and "Tdokia Pe t r o T , Em$ire of Fear, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !FJ, sI ME#MAI
,eznania Pi4trowa XwR\ K8is*ellan*o/s (oTiet 7ntelligen*e PersonalitiesL, AAC, CR(
AJAMBDPRlDM, to% MCI
JHI AAC, CR( AJAMBDPRlD!, to% AMI Patrz nota JAI
JMI Rela*ja "nri1/e Castro 6elgado z roz%owy z Caridad 8er*ader XwR\ 0 e T i n e, 9ind of an
Assassin, sI AJ#AAAI
J!I Gordijewski de%ent/je twierdzenia jako-y 8er*ader &*zyli Ra%on 0opez, jak si4 zwa po przy-y*i/ do
8oskwy) zosta Bohatere% ,wi1zk/ Radzie*kiegoI Byo-y to wed/g Gordijewskiego %oliwe,
FMB
gdy-y +y> !eszcze (talinI O lata*h %oskiewski*h 8er*adera patrzR G/an C o - o, ,rots/y8s Assassin:
E*ecutioner or YictimK, XwR\ K8os*ow .ewsL, !M!, nr AI W poowie lat siede%dziesi1ty*h
8er*ader wyje*ha z 8oskwy na $/-4, gdzie z%ar w !HM rok/I Wdowa po ni% wr9*ia do
8oskwy, e-y pogrze-aO pro*hy na *%entarz/ $/n*ewoI 2otografie jego %oskiewskiego gro-/
op/-likowano XwR\ K8os*ow .ewsL, !M!, nr AJI
"oz*zia5 8
"a*iowywia*/ 3enetra01a a(ent)ra'na i 2i=0i) Ws3ania5y0&4 z Cam>ri*(e
K-IMOD-IMIL
strJ -<ID+OH
I Gor di j e wski I
AI George 0e gge t t , ,he Che/a: 2enin8s )olitical )olice, O^ford 'niTersity Press, !M, sI BE<
"liza-eth Po r e t s k y, Our On )eo$le, 0ondon, O^ford 'niTersity Press, !J!, sI A#AA<
Walter $r i T i t s k y , D 5as Stalin8s Agent, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !B!, sI F#M< Ui*tor
( / T o r o T , Soviet 9ilitary #ntelligence, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !MC, sI A#AA< Ro-ert
Co n c / e s t , ,he Creat ,error: Stalin8s )urge of the ,hirties, 0ondonR 8a*%illan, !JM, sI ABE<
Gohn GI 6 z i a k, Che/isty, 0e^ington, 8assIR 0e^ington Books, !MH, sI FI (1 tylko dro-ne r9ni*e w
ty% kr9tki% opisie kariery BierzinaI Chronologia podana za 0eggette%I
BI 9rs )etrov8s Statement Concerning .er )ast #ntelligence 5or/, F %aja !FC, AAC, CR(
AJAMBDPRDCI
CI Uladi%ir and "ydokia P e t r o T, Em$ire of Fear, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !FJ, sI A!#BI
FI 9rs )etrov8s Statement ;;;, AAC, CR( AJAMBDPRDCI
JI P o r e t s k y , Our On )eo$le, sI I Wywiad Christophera Andrew z G/rije% Rastworowe%,
paQdziernik !MHI 6alsze infor%a*je od GordijewskiegoI
HI Go r d i j e ws k iI
MI Po aresztowani/ w !C rok/ (orge twierdzi we wspo%nienia*h napisany*h w wi4zieni/, e za
z-ieranie infor%a*ji za grani*1 odpowiedzialny -y przede wszystki% 73 wydziaR ,,X$W6\ z-iera tajne
infor%a*je, ale kon*entr/je si4 na kontrwywiadzie, organiza*ja*h antyradzie*ki*h oraz o-serwa*ji
tenden*ji ideologi*zny*h w o-*y*h kraja*hLI (twierdzenie to odpowiada prioryteto% OGP', kiedy
(orge op/sz*za 8oskw4 wiosn1 !BB rok/I P9Qniej prze-ywa w 8oskwie tylko raz, przez kilka
tygodni late% !BF rok/I Wspo%nienia (orgego op/-likowano XwR\ Charles AI Wi l l o / g h - y ,
Sorge: Soviet 9aster S$y, 0ondon, Willia% $i%-er, !FA< powyszy *ytat po*hodzi ze sI B!I
!I 5ede 8 a s s i n g, ,his %ece$tion, .ew Uork, 7Ty Books, !MH, sI F!I
EI Patrz w /z/penieni/ wspo%nie+ (orgeR 2I WI 6e a k i n , GI RI ( t o r r y , ,he Case of 0ichard Sorge,
.ew Uork, 5arper b R9w, !JC) oraz Gordon WI P r a n g e and other, ,arget ,o/yo, ,he Story ofthe
Sorge S$y 0ing, .ew Uork, 8*Graw#5ill, !MFI
I P r a n g e and other, ,arget ,o/yo, sI CBI
AI Gane 6 e g r a s &redI), %ocuments on Soviet Foreign )olicy, 0ondon, O^ford 'niTersity Press, !FB, tI
777, sI CMff< Ada% BI ' l a %, E*$ansion and Coe*istence: Soviet Foreign )olicy TUTL-TULI, .ew Uork,
5olt Rinehart, !HC, sI AEE#AEMI
BI Wi l l o /gh- y, Sorge, sI JAI
CI Ri*hard ( t or r y, A .istory of 9odern 6a$an, 5ar%ondsworth, Peng/in, !JE, rozdzI MI
FI 8 a s s i n g, ,his %ece$tion, sI F!#JEI
FMC
JI 6 e a k i n, ( t o r r y, Sorge; P r a n g e and other, ,arget ,o/yo;
HI BI 3I AI R o l i n g, CI 2I R / t e r &redI), ,he ,o/yo 6udgement, ,he #nternational 9ilitary ,ri'unal
for the Far East, A%sterda%, APA 'niTersity Press, !HH,I, rozdzI J< Gonathan 5 a s l a %, Soviet
Foreign )olicy TUIZ-TUNU, 0ondon, 8a*%illan, !MB, rozdzI HI
MI 5a s l a %, Soviet Foreign )olicy, !BE#!BB, sI MJ#M!I
!I ,he Soviet &nion and 6a$an XwR\ K7zwiestjaL, C %ar*a !BAI
AEI Christopher A n d r e w, Code'rea/ers and Foreign Offices: ,he French, British and American
Ez$erience, sI C!#F f wR\ Christopher A n d r e w, 6aTid .I 6 i l k s &redI), ,he 9issing %imen;uon:
(overnments and #ntelligence Communities in the ,entieth Century, 0ondon, 8a*%illan, !MCI
5er-ert Uardley, ,he American Blac/ Cham'er, 0ondon, 2a-er, !BI
AI R o l i n g and R / t e r &redI), ,o/yo 6udgement, tI 7, sI BAI
AAI $ r i T i t s k y, Stalin8s Agent, sI BAJI Rela*ja ta zostaa potwierdzona przez wdow4 po przyja*iel/
$rywi*kiego, -yy% ofi*erze .$W6, 7gna*/ Pore*ki% &alias Reiss)I Pani Pore*ka *yt/je kilka
przesadny*h o*en ze wspo%nie+ $rywi*kiego, za *o zapewne ponosi win4 spis/j1*y rela*j4
-yego agentaI W ty% jednak przypadk/ pani Pore*ka stwierdza, e $rywi*ki po%niejszy Kswe
najwi4ksze osi1gni4*ieLI ByO %oe wsp9pra*/j1*y z ni% pisarz nie poj1 w peni zna*zenia
radiowywiad/I Byo to prze*ie dwa lata przed Pearl 5ar-orI P o r e t s k y, Our On )eo$le, sI HI
ABI Prze%9wienie 0itwinowa z dnia AB listopada !BJR 6e gr a s &redI), %ocuments on Soviet Foreign
)olicy, tI 777, sI AACI
ACI #'id;
AFI $ r i T i t s k y, Stalin 8s Agent, sI BJI
AJI Ge?li nie %a inny*h odsya*zy, rela*ja sprawy Oldha%a oparta jest naR Willia% 2I C o r s o n, Ro-ert :I
C r o w l e y, ,he Ne "(B, wydI /akt/alnione, .ew Uork, Willia% 8orrow, !MJ, sI CE#JMI
Rela*ja a/tor9w oparta jest g9wnie na Qr9da*h a%eryka+ski*h oraz zeznania*h aget9w, w kt9ry*h
/tajniono tosa%o?O Oldha%aI ByO %oe dlatego, e w Wielkiej Brytanii nigdy nie potwierdzono
ofi*jalnie istnienia tej sprawyI Oldha% jest przedstawiony w rela*ji jako (*ottI 8iejs*e i data
sa%o-9jstwa K(*ottaL, podane przez Corsona i Crowleya zdradzaj1 e jest to Oldha%I
AHI Gordijewski identyfik/je K5ansL jako GalleniI
AMI 7nfor%a*ja przekazana Christopherowi Andrew przez e%erytowanego pra*ownika holenderskiego
wywiad/I 6alsze infor%a*je od GordijewskiegoI R9ni1*1 si4 lekko wersj4 niekt9ry*h wydarze+
poda Gordon Br oo k# (h e p he r d w::j e Storm )etrels, 0ondon, Collins, !HH, sI HC#HHI
A!I 6onald Ca%eron W a a6ohnA .er'ert "ing: A Soviet Source in the Foreign Office XwR\ K7ntel#
ligen*e and .ational (e*/rityL, tI 777, nr C &!MM, sI JAI
BEI 7gor Cornelissen, %e C)Oe o$ de Overtoom, A%sterda%, 3an Gennep, !M!, sI FJ#FHI
BI 7nfor%a*ja przekazana Christopherowi Andrew przez e%erytowany*h ofi*er9w holenderskiego
wywiad/ &jeden z ni*h /*zestni*zy w ?ledztwie w sprawie Pie*ka)I 6alsze infor%a*je od Gordijew#
skiegoI Por9wnajR Br o o k # (h e p h e r d , Storm )etrels, sI HC#H! oraz Co r n e l i s s e n , %e
C)Oe o$ de Overtoom, sI FMI
BAI Gor di j e ws ki I
BBI Gor di j e ws ki I
BCI $onferen*ja prasowa w dni/ AE listopada !H! opisana nast4pnego dnia w prasieI
BFI CI WI G / i e - a / d, )olitics and the &ndergraduate in O*ford and Cam'ridge XwR\ KCa%-ridge
ReTiewL, AJ sty*znia !BCI
FMF
BJI $i% P h i 7 - y, 9y Silent 5ar, 0ondon, Panther Books, !J!, sI FI
BHI Pa/l 5 o a n d e r, )olitical )ilg@ins, O^ford 'niTersity Press, !M, sI EAI
BMI #'id;, sI EFI
B!I Patrz wyej, sI FHffI
CEI Ba-ette G r o s s, 5illi 9unzen'erg: A )olitical Biogra$hy, Ann Ar-or, 8i*hIR 8i*higan 'niTersity
Press, 7!HC,sI ACEI
CI #'id;, sI AC#ACAI Arth/r $oe s t l e r , ,he #nvisi'le 5riting, wydI 6an/-e, 0ondon, 5/t*hinson,
!J!, sI ACA#ACBI
CAI Wydane w Wielkiej Brytanii przez ofi*yn4 Ui*tor Gollan*z w !BB rok/I
CBI $oe s t l e r , #nvisi'le 5riting, sI ACBI
CCI Ronald WI Cl a r k, Einstein: ,he 2ife and ,imes, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !HB, sI CJBI
CFI Brown Book, sI !I
CJI $oes t l er , lnvisi'le 5riting, sI ACBI
CHI G r o s s, 9unzen'erg, sI BI
CMI $oe s t l e r , #misi'le 5riting, sI AFCffI
C!I Ale^ander A - / s * h, "pilog &.a*hwort) do reprint/ Braun'uch u'er 0eichstag'rand und .itler-
terror, 2rankf/rtD8ainR Roder-erg#Uerlag, !HMI
FEI Galfield 5 a y s, *ytowany XwR\ 2ritz : o - i a s, ,he 0eichstag Fire: 2egend and ,ruth, 0ondon,
(e*ker b War-/rg, !JBI
FI 2a-rykowanie dowod9w Christopher A n d r e w i 5arold G a %e s o%awiaj1 XwR\ 5illi 9unzenherg, t`ie
0eichstag Fire and the Conversion of #nnocents XwR\ 6aTid C h a r t e r s, 8a/ri*e : / g w e &redI),
%ece$tion in East-5est 0elations, 0ondon, Perga%on#Brassey, !!EI
FAI : o - i a s, 0eichstag Fire;
FBI .a te%at Cali*a i jego ko%itet/ patrzR %ie 3eit, dossier, wrzesie+#paQdziernik !H! orazR "I C
a l i * &redI), %er 0eichstaghrand: Eine 5i;tsenschaftliche %o/umentation, tI 77 8/ni*hR $I GI (a/r
Uerlag, !HMI
FCI G r o s s, 9unzen'erg, sI AFI
FFI PatrzR 6I .I P r i , From 0ight to 2eft, 0ondon, 0awren*e b Wishart, !MF, zwasz*za rozdzI F, H,!, AI
FJI 2oreign Offi*e, stenogra% z dnia C gr/dnia !BB, PRO2O BHDJHFFI
FHI K:he :i%esL, C wrze?nia !BBI
FMI K:he :i%esL, F wrze?nia !BBI
F!I $oe s t l e r , #nvisi'le 5riting, sI ACCI
JEI PI (t o j a n o f f , 0eichstag'rand: %ie )rozesse in 2ondon und 2ei$zig &UiennaR "/ropa Uerlag,
!JJ, sI MBI
JI K:he :i%esL, A wrze?nia !BBI
JAI : o - i a s, 0eichstag Fire, sI AAMI
JBI ,he Second Bron Boo/ of the .itler ,error, 0ondon, Bodley 5ead, !BCI Andrew and Ga%es,
9unzen'erg, the 0eichstag Fire and the Conversion of #nnocents;
FMJ
JCI Catherine $ a r o l y i, A 2ife ,ogether, 0ondon, Allen b 'nwin, !J, sI A!M#A!!I
JFI Gohn Cos t el l o, 9an/ of,reachery, 0ondon, Collins, !MM, sI JC#JH, !H#!MI
JJI Christopher A n d r e w, F; .; .insley and the Cam'ridge 9oles: ,o )atterns of #ntelligence
0ecruitment XwR\ Ri*hard 0a n g h o r n e &redI), %i$lomacy and #ntelligence during the Second
5orld 5ar: E;isays in .onour of F; .; .insley, Ca%-ridge 'niTersity Press, !MF, sI AFI
JHI $oestler, #nvisi'le 5riting, sI AM#BEI
JMI 8i*hael $a t e r , ,he Nazi )arty: A Social )rofile of 9em'ers and 2eaders TUTU-TUF7, O^fordR
Basil Bla*kwell, !MB, sI M#MBI
J!I "rnst 5 e n r i, ,he 0evolutionary 9ovement in Nazi (ermany: < # = ,he (rou$s of Five <MFuenfer-
grtt$$enS =a;A K.ew (tates%an b .ationL, F sierpnia !BBI
HEI #'id;
HI Od redak*ji, i'id;
HAI 0ondonR 6ent, !BCI
HBI K:he :i%esL, *ytowany w wydani/ z !B! rok/ pra*yR "rnst 5e n r i , .itler Over Euro$BK,
0ondon, 6ent, sI A!AI
HCI 5e n r i , .itler Over Euro$BK, sI A!!#BEEI
HFI A n d r e w, F; .; .insley and the Cam'ridge 9oles, sI AJI
HJI 7nfor%a*ja /dzielona prywatnie Christopherowi AndrewI
HHI K.ew (tates%an b .ationL, H kwietnia !BCI
HMI Gor di j e ws ki I
H!I Wywiad z 5enri nagrany w !MM rok/ przez Ro-ina Br/*e 0o*kharta &syna sir Ro-erta Br/*e
0o*kharta, kt9rego kariera -ya o%awiana w rozdzI A stresz*zony w lista*h Ro-ina Br/*e 0o*kharta do
Christophera Andrew z dnia A listopada !MM oraz M %ar*a !M! rok/I
MEI Wywiad z "dith Co--ett przeprowadzony przez Christophera Andrew M %ar*a !MI "dith
Co--ett pra*/j1* z 5enri nie wiedziaa, e jest agente%I
MI "rnst 5e n r y &si*), Sto$ ,errorismc, 8os*ow, .oTosti, !MA, sI BA#BB, !FI
MAI Br/*e 0o*khart, wywiad, patrz nota H!I
MBI Phillip $ n i g h e y, )hil'y: "(B 9aster S$y, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !MM, rozdzI lI
MCI Wst4p do Andrew, 6i l k s, 9issing %imension, sI FI
MFI $ n i g h e y, )hil'y, rozdzI AI Phil-y, 9y Silent 5ar, wst4pI
MJI Br/*e P a g e, 6aTid 0 e i t * h, Phillip $ n i g h e y, )hil'y: ,he S$y 5t Betrayed a (eneration,
0ondon, (phere Books, !HH, rozdzI FI
MHI $n i ght l e y, )hil'y, sI CFI
MMI Gor di j e ws ki I
M!I Ale^ander Or 9w, ,he Secret .istory of Stalin8b: Crimes, 0ondon, Garrolds, !FC, sI ABF#ABHI
!EI 8 a s s i n g, ,his %ece$tion, sI J#MI
!I Por e t s k y, Our On )eo$le, sI AC#AFI Cor ne l i s s e n, %e ()Oe o$ de Overtoom, rozdzI I
!AI 8 a s s i n g, ,his %ece$tion, sI HI
FMH
!BI $ n i g h e y, )hil'y, sI B!#CBI
!CI Page, 0ei t *h, $n i gh t l e y, )hil'y, sI MJI
!FI Gor di j e wski I
!JI Nationale fur ordentliche .orer der $hiloso$hischen Fa/ultat: wpis dotR Arnold 6e / t s * h ,
!AB#!AH< 0igorosena/t des Arnold %eutsch, nr !!A!, !AM &w1*znie z wasnor4*zny% y*io#
ryse% 6e/ts*h)< ar*hiwa dotI egza%in/ doktorskiego 6e/ts*ha w !AM rok/, 'niTersity of Uienna
Ar*hiTesI
!HI Willia% 8I G o h n s t o n, ,he Austrian 9ind, Berkeley, CaIR 'niTersity of California Press, !MB, sI
MM#!AI Nationale fur ordentliche .orer, wpis dotR 6e/ts*ha, letni se%ester !AJI
!MI Patrz ar*hiwa /niwersyte*kie, odno?nik !JI Ar*hiwa poli*yjne z !BC rok/ okre?laj1 6e/ts*ha
jako "onfessionslos, skadaj1*ego zeznaniaI Patrz odsya*zR EEI
!!I Wilhel% R e i * h, Se*ualerregung und Semal'efriedigung, pierwsza p/-lika*ja z seriiR Schriften der
Sozialistischen (esellschaft fur Se*ual'eratung und Sezualfroschung in 5ien, nosi napisR
Co$yright TUHU 'y 9unster-Yerlag <dr Arnold %eutsch, 5ien ##; O Rei*h/, patrzR 8yron (haraf
Fury on Earth: A Biogra$hy of 5ilhelm 0eich, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !MBI
EEI Raporty poli*ji dotR 6e/ts*ha z dnia AF %ar*a !BC rok/ i AH kwietnia !BC rok/, te*zkaR
,7IBMI,IgIPIDBC, 6ok/%entationsar*hiy des Osterrei*his*hen Widerstandes, UiennaI
EI Go r d i j e wski I
EAI 8etryka *9rki /rodzonej w szpital/ Chelsea 5ospital for Wo%en dnia A %aja !BJ, wy%ienia
zaw9d 6e/ts*ha jako Kwykadow*a /niwersyte*kiL, /niyersity oraz podaje adres rodziny 6e/ts#
*h9wR H 0awn Road 2latsI Ar*hiwa /niwersytet/ londy+skiego nie zawieraj1 adnego ?lad/
wykadow*y 6e/ts*ha, ani st/denta podyplo%owego 6e/ts*haI ByO %oe na/*za na p9 etat/
l/- prowadzi prywatne -adania i dlatego nie zosta odnotowany w ar*hiwa*h /*zelniI
EBI $n i gh t l e y, )hil'y, sI CC@CJI W roz%owie z $nightleye%, Phil-y nigdy nie wy%ieni nazwisk
ofi*er9w prowadz1*y*hI
ECI Gor di j e wski I
EFI Andrew Boyl e , ,he Climate of,reastm, 0ondon, 5/t*hinson, !H!, sI HM#MFI
EJI :o% 6r i -e r g, (uy Buigess: A )ortrait ith Bac/ground, 0ondonR Weidenfeld b .i*olson,
!FJ, sI H#MI Co s t e l l o , 9as/ of,reachery, sI AEMI
EHI Goronwy Rees, A Cha$ter of Accidents, 0ondon, Chatto b Wind/s, !H, sI E#I
EMI 6r i - e r g, Burgess, rozdzI lI
E!I #'ie2, sI F#HI
EI Rees, Cha$ter of Accidents, sI E#CI
I Barrie Pe nr os e , (i%on 2r e e %a n, Cons$iracy of Silence, 0ondon, Grafton Books, !MJ, sI
J!I Co s t e l l o , 9as/ of ,reachery, sI FEI 6r/gie i%i4 oj*a Bl/nta jest zazwy*zaj %ylnie
podawane jako KUereLI
AI Anthony Bl / n t , From Bloomshury to 9ar*ism, (t/dio 7nternational, .oTe%-er !HB, sI JCI
BI Penr ose, 2r ee%an, Cons$iracy of Silence, sI BA#BCI
CI Bl / n t , From Blooms'ury to 9ar*ism, sI JJ#JHI
FI Ar*hiwa /niwersytet/ w Ca%-ridgeI $/rsy z %ate%atyki nie wyr9niay wyszy*h i niszy*h
stopni 77 klasyI (topnie Bl/nta na k/rsie j4zyk9w nowoytny*h s1 na og9 %ylnie podawaneI
JI Cos t e l l o, 9as/ of ,reachery, sI !E#!CI
FMM
HI P e n r o s e, 2 r e e % a n, Cons$iracy of Silence, sI CFI
MI C o s t e o, 9an/ of ,reathery, sI !EI
!I 3I GI 0 a w f o r d, Boundfor %i$lomacy, 0ondon, Gohn 8/rray, !JB, sI C#CA &pra*a napisana na
d/go przed zde%askowanie% Bl/nta jago agenta radzie*kiego wywiad/)I
AEI Rees , Cha$ter of Accidents, sI E#CI
AI B l / n t, Fn[m Blooms'ury to 9ar*ism, sI JHI
AAI 6 r i - e r g, Burgess, sI BCI
ABI B l / n t, From Blooms'ury to 9ar*ism, sI JHI
ACI #'id; Pe n r o s e , 2r e e %a n , Cons$iracy of Silence, sI EHI .a konferen*ji prasowej po zde%as#
kowani/ w !H! rok/, Bl/nt twierdzi, e Kzosta ko%/nist1, a ra*zej %arksist1 w lata*h !BF#
!BJLI Gest to jednak okres nie tyle nawr9*enia na %arksiz%, *o rozpo*z4*ia pra*y wywiadow*zej
dla RosjanI
AFI .ajlepszy% st/di/% dziaalno?*i 8a*leana jestR Ro-ert C e * i l, A %ivided 2ife, 0ondon, Bodley
5ead, !MMI
AJI K:he GrantaL, M listopada !BBI
AHI 6 r i - e r g, Burgess, sI J#HI
AMI $n i g h t l e y , )hil'y, sI CFI
A!I Rees, Cha$ter of Accidents, sI BI
BEI Go r d i j e ws k i I B/rgess opowiedzia Reesowi, e spotyka si4 z ofi*ere% prowadz1*y%, kt9rego
nazwiska nie wy%ieni, Kw reg/larny*h odst4pa*h *zas/ w kawiarni na "ast "ndzieLI Ree s ,
Cha$ter of Accidents, sI CFI
BI $n i g h t l e y , )hil'y, sI CMI
BAI 6 r i - e r g, Burgess, rozdzI AI
BBI 8i*hael ( t r a i g h t, After 2ong Silence, 0ondon, Collins, !MB, sI !CI
BCI #'id;, sI !FI
BFI Go r d i j e ws k i I
BJI $n i g h t l e y , )hil'y, sI CMI
BHI Patrz niej, sI BB#BBAI
BMI C e * i l, %ivided 2ife, sI BJ#B!I
B!I B o y l e, Climate of ,reason, sI CI
CEI 8iejs*e spotka+ z 6e/ts*he% /jawnione XwR\ Rees , Cha$ter of Accidents, sI CFI
CI 6 r i - e r g, Burgess, sI ABI
CAI Pe n r o s e , 2 r e e %a n , Cons$iracy of Silence, sI CBI
CBI Re e s , Cha$ter of Accidents, sI AA#ABI ( t r a i g h t , After 2ong Silence, sI !C#!FI
CCI ( t r a i g h t , After 2ong Silence, sI CAI
CFI Wendy ( t e i n e r , Scholarshi$ and its Affiliations: 5endy Steiner on the Blunt Case, 0ondon
ReTiew of Books, BE %ar*a !M!I
FM!
CJI 8i*hael (t r a i ght , wywiad przeprowadzony przez Christophera Andrew w B *z4?*i progra%/
dok/%entalnego BBC Radio C ,he )rofession of #ntelligence, nadanego po raz pierwszy J
sieipnia !M rok/I
CHI Gor di j e ws ki I
CMI Ar*hiw/% /niwersytet/ w GlasgowI
C!I Ar*hiw/% /niwersytet/ w of Ca%-ridge oraz $olegi/% :r9j*y ;wi4tejI
FEI Penr os e, 2r e e %a n, Cons$iracy of Silence, sI BJ!#BHI
FI .igel West , 9olehunt, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MH, sI AJI
FAI Ar*hiw/% /niwersytet/ w Ca%-ridge i $olegi/% :r9j*y ;wi4tejI Gohn ColTille, ,he Fringes of
)oer, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MF, sI BEnI
FBI Gor di j e ws ki I
FCI 8a s s i n g, ,hii %ece$tion, sI H#MI
FFI Gor di j e ws ki I
FJI C e * i l, %ivided 2ife, sI FH-FU; 7stnieje o-szerna koresponden*ja wewn4trzna %odego 8a*leana na
te%at wojny do%owej w 5iszpaniiI .a przykad XwR\ PRO 2O BHDAAMB#!EI
FHI Gor di j e ws ki I
FMI 2oreign Offi*e do Phippsa, %ar*a !BM, Phipps Papers, Ch/r*hill College Ar*hiTes Centre,
Ca%-ridge, P5PP ADAI
F!I Wywiad lorda Gladwyna dla Christophera Andrew XwR\ K:i%ewat*hL, BBC A nadany dnia l O
lip*a !MCI
JEI .ota Cairn*rossa, AB %ar*a !BH, PRO 2O BHDAAMH WFACI .oty wewn4trzne Cairn*rossa i
8a*leana znajd/j1 si4 *zasa%i w ty*h sa%y*h te*zka*hI .a przykadR PRO 2O BHDAAM! WHEJI
JI Penr ose, 2r ee%an, Cons$iracy of Silence, sI FAHI C o l T i e, Fringe;t of )oer, sI BEffI
JAI Gor di j e ws ki I
JBI Christopher An d r e w, Secret Service: ,he 9a/ing of the British #ntelligence Cominunity,
0ondon, 5eine%ann, !MF, sI CEMI Reporta fil%owy o agenta*h z Ca%-ridge przygotowany
przez Christophera Andrew dla progra%/ :i%ewat*h, BBC A, nadanego AH lip*a !MB rI
JCI (t r a i gh t , After 2ong Silence, sI CBI
JFI Chap%an Pi n * h e r , ,raitors, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !MH, sI ABI
JJI C o s t e o, 9as/ of ,reachery, sI CEFI (t r a i gh t , After 2ong Silence, sI EFI
JHI $ n i g h e y, )hil'y, sI F#FAI
JMI Ph i l - y, 9y Silent 5ar, sI !, EAI
J!I Go r d i j e ws k i I $ilk/ agent9w .$W6 otrzy%ao podo-ne zadanie *o Phil-yI ,godnie z ar#
*hiwa%i 2oreign Offi*e trze*h agent9w /daj1*y*h antyko%/nist9w przedostao si4 do 5iszpanii na
po*z1tk/ !BH rok/ Kz zadanie% dokonania za%a*h/ na generaa 2ran*oLI (ir 5I Chilton do
2oreign Ofii*e dnia J l/tego !BH rI &widziana przez 8a*leanSa AA l/tego, PRO 2O BHDAAMF
WBB!B)I
HEI $ n i g h e y, )hil'y, sI FB#FCI
HI Phi l -y, 9y Silent 5ar, sI !#AI
HAI $ n i g h e y, )hil'y, rozdzI FI
F!E
HBI G o r d i j e w s k iI Pod*zas po-yt/ w 8oskwie Phil-y /siowa /krywaO sw9j kr9tki /dzia w prze#
rwanej %isji za%ordowania 2ran*oI Por9wnajR $n i g h t l e y, )hil'y, sI MFI
HCI Por e t s ky, Our On )eo$le, sI ABffI
HFI Or 9w, Secret .istory, sI ABF#ABHI
HJI Gor di j e ws ki I
HHI Gor di je wski I
HMI (z*zeg9y spotka+ panny Grey z KPeterse%L, i K(tephensa%iL, zostay podane poli*ji pod*zas
skadania zezna+ w s1dzieI Pann4 Grey zidentyfokowano w s1dzie jedynie jako K8iss PLI K:he
:i%esL, C l/tego !BMI An d r e w, Secret Service, sI BJM, BHE#BHI 6alsze infor%a*je na te%at
tosa%o?*i KPetersaL, i K(tephens9wL od GordijewskiegoI
H!I Gor di j e ws ki I
MEI Andr e w, Secret Service, sI BHE#BHI
MI Go r d i j e ws k i I :a-li*a pa%i1tkowa przed przedwojenny% do%e% 6e/ts*ha w Wiedni/, kt9ra
podkre?la jego rol4 w r/*h/ opory, ale nie wspo%ina o pra*y dla .$W6I Potwierdza, e zosta
rozstrzelany przez (( w listopadzie !CA rok/I
MAI Go r d i j e ws k i I $r9tko przed aresztowanie% w sty*zni/ !BM rok/ Glading skary si4 Oldze
Grey, e pozostanie K(tephens9wL w 8oskwie oraz -rak i*h nast4p*y sprawia, e nie %a
pieni4dzyI
MBI Gor di j e ws ki I
MCI 9rs )etrov8s Statement;;;, AAC, CR( AJAMBDPRD7CI Pe t r o T, "%Dwe /D:eflD#, sI AH, A!, C!I
MFI Charles "I B o h l e n, 5itness to .isry TUTU-TUJU, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !HB, sI BCI
MJI #'id;, sI AEI
MHI Raport 2B7 z !CE rok/ wspo%ina o rysyjskiej ko*han*e $entaI By w9w*zas zatr/dniony jako
szyfrant w londy+skiej a%-asadzie i zosta skazany na H lat wi4zienia za przekazywanie tajny*h
dok/%ent9w gr/pie popieraj1*ej nazist9w< Ronald $e s s l e r , 9osco Station, .ew UorkR
(*ri-nerSs, !M!, sI AA< Anthony 8a s t e r s, ,he 9a@ 5ho 5as 9, O^fordR Basil Bla*kwell,
!MC, rozdzI J< 5ayden BI P e a k e o%awia ten przypadek XwR\ K2oreign 7ntelligen*e 0iterary
(*en4L, %arze*Dkwie*ie+ !MJI
MMI B o h l e n, 5itness to .istory, sI AE, FI
M!I #'id, sI CC#CFI
!EI .ie op/-likowane 9emoirs of #van %; Yeaton &SA <retd= TUTU-TU7I, sI CE, #F, '( Ar%y
8ilitary 5istory 7nstit/te, Carlisle Barra*ks, PaI
!I #'id;, sI A#AAI
!AI Boh l e n, 5itness to .istory, sI AE#AI
!BI 9enirs of #van %; Yeaton, sI AF#AJI ,godnie z ty%, *o podaje Bo h l e n XwR\ KWitness to
5istoryL, sI HAR K.asze kody dyplo%aty*zne nie -yy sko%plikowaneL, w !B! rok/I
!CI $es s l er , 9osco Station, sI A #ABI
!FI 9emoirs of #van %; Yeaton, sI AJI
!JI Wellington AI ( a % o / * e, D %o &nderstand the 0ussians, sI FA#FB, (a%o/*e Papers, '( Ar%y
8ilitary 5istory 7nstit/te, Carlisle Barra*ks, PaI
!HI Ge?li nie podano innego odsya*za, opis kariery Cha%-ersa podany zosta XzaR\ Allen W e i n s t e i n,
)er!ury: ,he .iss-Cham'ers Case, .ew UorkR $nopf, !HMI
F!
!MI 5er-ert R o % e r s t e i n, (tanislaT 0e T* he nko, ,he "(B Against the 9ain Enemy, 0e^ington,
8assIR 0e^ington Books, !M!, sI HJ#H!I
!!I W e i n s t e i n, )er !ury, sI CAI
AEEI 5enry G/lian W a d l e i g h, 5hy # S$ied for the Communists, *zI H, .ew Uork Post 5o%e .ews, !
lip*a !C!I
AEI 2B7 EE#AMHJMFI
AEAI Ro %e r s t e i n , 0e Te h e n k o , ,he "(B Against the 9ain Enemy, sI !C#!FI
AEBI Wa d l e i g h , 5hy # S$ied for the Communists, *zI C, XwR\K.ew Uork Post 5o%e .ewsL, F
lip*a !C!I
AECI W e i n s t e i n, )er!ury, sI AC#AJBI
AEFI Wa d l e i g h , 5hy l S$ied for the Communists, *zI M XwR\ K.ew Uork Post 5o%e .ewsL, AE
lip*a !C!I
AEJI W e i n s t e i n, )er!ury, sI AJI
AEHI Wa d l e i gh, 5hy # S$ied for the Communists, *zI B, K.ew Uork Post 5o%e .ewsL, C lip*a !C!I
AEMI 5a r r y, Ro s i t z k e , ,he "(B: Eyes of 0ussia, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !MB, sI FFI W
e i n s t e i n, )er!ury, sI CF#FBI
AE!I W e i n s t e i n, )er!ury, sI BE#BAMI
AEI Patrz niej, sI AAJ#AAH
"oz*zia5 .
Dr)(a wo1na ?wiatowa
K-IMID-I;-L
strJ +OID+MI
I :aka interpreta*ja polityki 5itlera zostaa przedstawiona sz*zeg9owo XwR\ #nter alia, ,he Fatal
Attraction of Adolf .itler &BBC, A April !M!), progra%ie przygotowany% przez Christophera
AndrewI
AI Wywiad t/%a*za (talina, Walentina Bieriekowa, dla telewizji radzie*kiej z dnia A %aja !M!<
BBC, (WB, A %aja !M!, ('DECJC CDI Rela*j4 z o-rad polit-i/ra przekaza %/ 8ikojan i jak
twierdzi w wywiadzie BieriekowR K.ie %a% powod/ przyp/sz*zaO, e-y towarzysz 8ikojan
*h*ia *o? przekr4*iOLI
BI Gohn " r i * k s o n, ,hreat #dentification and Strategie A$$raisal 'y the Soviet &nion TUIZ-TUFT
XwR\ "rnest RI 8a y &redI), $nowing OneSs "ne%ies Prin*eton 'niTersity Press, !MC, sI BH!I
CI Gonalhan 5 a s l a %, ,he Soviet &nion and the Struggle for Collective Security TUII-IU, 0ondon,
8a*%illan, !MC, sI AHI
FI Walter $ r i T i t s k y, D 5as Stalin8s Agent, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !B!, sI AAI Opis $rywi*#
kiego %a ty% wi4ksze zna*zenie, e zosta po raz pierwszy op/-likowany w K.ew Uork (at/rday
"Tening PostL kilka %iesi4*y przed zawar*ie% pakt/ Ro--entrop#8ootow, w *zasie kiedy,
podo-ny /kad wydawa si4 nie%oliwyI 6ysk/sja polit-i/ra nad K.o*1 d/gi*h noyL oraz
/jawniona przez $rywi*kiego %isja $andelaki zostaa p9Qniej potwierdzona przez inne Qr9daI
JI 6aTid GI 6 a i n, Soviet Es$ionage, .ew 5aTen, ConnIR Uale 'niTersity Press, !FF, sI MJ#MMI
Branko 0 a z i t * h, 8ilorad 8I 6 r a * h k o T i t * h, Biogra$hical %ictionary of the Comintern,
wydI poprI, (tanford, CaIR 5ooTer 7nstit/tion Press, !MJI
HI 6 a i n, Soviet Es$ionage, sI !A#!!I
F!A
MI Ro-ert Chadwell Wi l l i a %s , "laus Fuchs, Atom S$y, Ca%-ridge, 8assIR 5arTard 'niTersity
Press, !MH, sI CI
!I 6 a i n, Soviet Es$ionage, sI EE#EI
EI #'id;,s; H#!I
I #'ie2;s; A#AAI 0o/is B/ d 4 n z, ,hish 9y Story, .ew Uork, Whittlesey 5o/se, !CH, sI AFC#AFFI
AI 6 a i n, Soviet Es$ionage, sI AA#ABI
BI 0a z i t * h, 6r a * h ko Ti t * h , Biogra$hical %ictionary of the Comintern;
CI Patrz niej, sI AC!#AFEI
FI AI GI 6 e n n i s t o n, ,he (overnment Code and Cy$her School Beteen the 5ars XwR\ Christopher A
n d r e w &redI), Code'rea/ing and Signals #ntelligence, 0ondon, 2rank Cass, !MJ, sI FJI
JI 0eopold : r e p p e r opowiada wasn1 histori4 we wspo%nienia*hR ,he Creat (amB, 0ondon,
8i*hael Goseph, !HH)< *ytaty po*hodz1 z rozdzI AI Por9wnajR KCentral 7ntelligen*e Agen*yL, ,he
0otB "a$elle: ,he C#A 8s .istory ofSoviet #ntelligence and Es$ionage Netor/s in 5estern Euro$B
TUIJ-TUF7, Washington, 6CR 'niyersity P/-li*ations of A%eri*a, !MC, sI B#FF, BJH#BHBI
HI 6ziaalno?O Rado spowita jest wielo%a legenda%iI .aj-ardziej wiarygodny opis znajd/je si4 XwR\
C#A, 0otB "a$elle, sI JF#AAJ, BBC#BBMI
MI Gordon WI P r a + g e and other, :arget :okyoR :he (tory of the (orge (py Ring .ew Uork,
8*Graw#5ill, !MF, sI AJ#AAI 5arry Ro si t zke, ,he "(B: Eyes of 0ussia, 0ondon, (idgwi*k b
Ga*kson, !MB, sI AFI
!I 7I AI 6 e % i e n t i e w a, .I 7I A g a j a n *, GI GI G a k o w l e w, ,oariszcz 3t[rge, 8oskwa, (owiet#
skaja Rossija, !JFI
AEI P r a n g e i inni, ,arget ,o/yo, rozdzI AM, BAI
AI GI $I ,h / k o T, ,he 9emoirs of 9arshal 3hu/ov, 0ondon, Gonathan Cape, !H, tI 7, sI C!I
AAI P r a n g e and other, ,arget ,o/yo, sI AMEI
ABI Ostateczny ra$ort dot: s$ray 0otB "a$elle, &6okonane przez '( Ar%ed 2or*es (e*/rity Agen*y
zdo-y*zny*h %ateria9w gestapo i (6R A'schluss'ericht u'er den Fali 0otB "a$elle, AA %ar*a
!CA), .AW RG CFH (R5#BME, sI AF, CB#CCI C7A, 0otB "a$elle, sI ABA, s/ger/je, e Ton (*heliha
zosta zwer-owany w !BJ l/- !BH rok/ &data !BC podana, sI BCM %oe -yO liter9wk1)I W opinii
redaktor9w z-ior/ radzie*ki*h dok/%ent9w dyplo%aty*zny*h, Ton (*heliha zosta wprowadzony w
-1d i -y przekonay, e pra*/je dla wywiad/ za*hodniegoI 6onald Ca%eron W a , .o 5ar
Came: ,he #mediate Origins ofthe Second 5orld 5ar TUIN-TUIU, 0ondon, 5eine%ann, !M!, sI FI
ACI "rnst 5 e n ri, .itler Over Euro$BK, 0ondon, 6ent, !B!, sI AJFI 5 a s l a%, Soviet &nion and the
Struggle for Collective Security, Appendi^ AR ,he Soviet &nion and the %efence of 2eningrad
TUIJ-TUIU;
AFI Gordijewski napisa frag%ent historii doty*z1*y Wielkiej Brytanii, 7rlandii, (kandynawii i A/stralazjiI
AJI Gordijewski roz%awia na ten te%at z Ry-kine% pisz1* histori4 7 ,arz1d/ G9wnegoI
AHI Gor di j e ws ki I
AMI Uaino :a n n e r, ,he 5inter 5ar, (tanford, CaIR (tanford 'niyersity Press, !FH, sI BI
A!I ,eznania Pi4trowa, AAC, CR( AJAMBDPRDMEI
BEI Go r d i j e ws k i I Nydzi -yli naj-ardziej naraeni pod*zas *zystki w radzie*ki*h s/-a*h spe*jal#
ny*hI 8i%o swojego antyse%ityz%/ (talin za*howa jednak kilk/ naj-ardziej podliz/j1*y*h %/ si4
Nyd9w &na przykad $aganowi*za) al-o naj-ardziej /talentowany*h &na przykad 0itwinowa)I

F!B
B$ # $GB
BI .ikolai :o l s t o y, Stalin8s Secret 5ar, 0ondon, Gonathan Cape, !M, sI AHI
BAI :a n n er, 5inter 5ar, sI B#JI
BBI Wsiewood G e n o w, Antyhitleros/a /oalic!a $rzed o!n4K Szansa czy rzeczyistoQC XwR\
K0iterat/rnaja GazietaL, nr H, AJ kwietnia !M!I
BCI ,eznania Pietrow, AAC, CR( AJAMBDPRlDFJI Uladi%ir and "Tdokia P e t r o T, Em$ire of Fear,
0ondon, Andre 6e/ts*h, !FJ, sI FHI
BFI Ro-ert Co n 1 / e s t , #nside Stalin 8s Secret )olice: N"Y% )olitics TUIJ-TUIU, 0ondon, 8a*%illan,
!MF, sI EBI
BJI Anthony Read, 6aTid 2i s he r , ,he %eadlyb Em'race, 0ondon, 8i*hael Goseph, !MM, sI CJJI
BHI #'id;, sI FI W a , .o 5ar Came, sI H#MI
BMI AI R o s z c z i n, 5 /omisariacie s$ra zagranicznych $rzededniu o!ny XwR\ K8ed/narodnaja
Nyz+L, kwie*ie+ !MMI
B!I KPrawdaL, l wrze?nia !B!I 5 as l a%, Soviet &nion and the Struggle for Collective Security, sI AEI
CEI 6onald Ca%eron W a , ,he #nitiation of ,al/u 2eading to the Naz;i-Soviet )act: A@ .istorical
)ro'lem XwR\ CI A- r a %s k y , Beryl GI Wi l l i a %s &redI), Essays in .onour of E; .; Carr,
0ondon, 8a*%illan, !HCI
CI Rosz*zin, 5 /omisariacie;;;, patrz nota BMI
CAI 8artin Gi l - e r t , 5inston S; Churchill, tI 3, 0ondon, 5eine%ann, !HJ, sI EHBI
CBI GI BI 6/r os e l l e , 2a decadence, TUIH-TUIU, ParisR 7%pri%erie .ationale, !H!, sI CJ, CA!I
CCI 6onald Ca%eron W a , a6ohnA .er'ert "ing: A Soviet Source in the Foreign Office XwR\ K7ntel#
ligen*e and .ational (e*/rityL, tI 777 &!MM), nr CI
CFI #'id;
CJI R e a d, 2 i s h e r, %eadly Em'race, sI AFJ#AF!I Gohn : o l a n d, Adolf .itler, .ew Uork, 6o/-leday,
!HJ, sI FCMI
CHI R e a d, 2 i s h e r, %eadly Em'race, sI BBH#BCEI
CMI :olstoy, Stalin8s Secret 5ar, sI H#AEI
C!I (tro-e : a l - o &redI i t/%I), "hrushchev 0emem'ers, 0ondon, (phere Books, !H, sI AM#A!I
FEI .or%an 6a T i e s , (od8s )layground: A .istory of)oland, tI 77, O^ford, Clarendon Press, !MI
FI Wywiad z 8argarete B/-er#.e/%ann *ytowany XwR\ Read, 2isher, %eadly Em'race, sI CBAI 8argarete
B/-er#.e/%ann, Yon )otsdam nach 9os/au: Stationen Eines #reges, CologneR 5ohenhei%, !MI
FAI 6 a T i e s, (od8s )layground, tI 77, sI CCM#CFAI
FBI Artyk/ z polskiego tygodnika KOdrodzenieL, *ytowany XwR\ K6aily :elegraphL, H l/tego !M!I
FCI 6 a T i e s, (od8s )layground, tI 77, sI CFAI
FFI Go r d i j e ws ki I
FJI : o l s t o y , Stalin 8s Secret 5ar, sI A!#BCI Al-ert (eaton, Stalin as 5arlord, 0ondon, Batsford,
!HJ, sI !EI
FHI : o l s t o y , Stalin8s Secret 5ar, sI BF#BJI
FMI ;wiade*twa z radzie*kiego o-oz/ dla je+*9w wojenny*h przyto*zone XwR\ G/kka 0I 8a k e l a ,
.emligt "rig, (to*khol%, !JM, sI E< Carl OI .o r d l i n g , %efence or #m$erialismK 'ppsalaR
'niTersitet Repro*entralen 5(C, !MC, sI FCI
F!C
F!I : o l s t o y, Stalin 8* Secret 5ar, sI BHI
JEI :a n n e r , 5inter 5ar, sI E#EJI
JI Gor di j e wskiI
JAI Profesor 8i*hai (e%iriaga, *ytowany XwR\ ,he 0oad to 5orld 5ar ,oS, K8os*ow .ewsL,
!MM, nr BJI
JBI : a 7 - o &redI i t/%I), "hrushchev 0emem'ers, sI FB#FCI
JCI : o l s t o y, Stalin 8* Secret 5ar, sI CBI
JFI R e a d, 2 i s h e r, %eadly Em'race, sI CJAI
JJI : o l s t o y , Stalin8a Secret 5ar, sI MMI
JHI l'id;,s; M!I K7zwiestjaL, J %aja !CI
JMI R e a d, 2 i s h e r, %eadly Em'race, sI CJHdJMI
J!I #'id;, s; CJMI : o l s t o y , Stalin8s Secret 5ar, sI !A#!JI
HEI R e a d, 2 i s h e r, %eadly Em'race, sI FBHI : o l s t o y , Stalin8s Secret 5ar, sI AEJ#AEHI
HI 8ilan 5a / n e r , .itler: A Chronology of .is 2ife and ,imes 0ondon, 8a*%illan, !MB, sI FJI
HAI Patrz fotografie po stronie C!J XwR\ Rea d, 2i s h e r , %eadly Em'race;
HBI 6 a T i e s, (ad8s )layground, tI 77, sI CCCI
HCI 6%itrij Wo k o g o n o w, 5 $rzededniu o!ny, XwR\ KPrawdaL AE *zerw*a !MMI
HFI 8artin Gi l - e r t , ,he Second 5orld 5ar, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !M!, sI H!I
: o l s t o y , Stalin8s Secret 5ar, sI AE!#AAI
HJI G o r d i j e w s k iI Por9wnajR : r e p p e r, (reat (amB, sI !A< 6 a i n, Soviet Es$ionage, sI BMI
HHI 7s%ail A k h % e d o T, #n and Out d[f Stalin8s (0&, 0ondon, Ar%s b Ar%o/r Press, !MC, sI B!, CBI
HMI A/swartiges A%t, BonnR 5andakten Ritter, Akten -etrI R/ssland BdI #AR Aktennotiz Ritter, AE lip*a
!CI &6zi4k/je%y drI CI GI8a*kay za podanie tego Qr9da)I
H!I A k - h e d o T, #n and Out of Stalin8s (0&, sI CE, CFI
MEI C7A, 0otB "a$elle, sI AHF#AHJI
MI #'id;, sI CJ#FE, AMM#AM!I 6 a l l i n , Soviet Es$ionage, sI ABCffI
MAI :r e p p e r , (reat (amB, sI AAI
MBI Ostateczny ra$ort dot: s$ray 0otB "a$elle, .AW RG CFH (R5#BME, sI A!#B, BH#BMI C#A, 0otB
"a$elle, sI CE#CJ, BFB#BFCI 6a l l i n , Soviet Es$ionage, sI ABM#ACCI
MCI C7A, 0otB "a$elle, sI CC#CF, AM!, BFB#BFCI :r e p p e r , (reat (amB, sI AA#ACI
MFI Ostateczny ra$ort dot: s$ray 0otB "a$elle, .AW RG CFH (R5#BME, sI CBI C7A, 0otB "a$elle, sI
F#FAI
MJI : r e p p e r , (reat (amB, rozdzI FI Powtarzane *z4sto twierdzenie, e R/dolf Roessler &kryptoni% 0/*y)
ostrzeg 8oskw4 przed Opera*j1 Bar-arossa za po?redni*twe% szwaj*arskiej siatki Rado jest faszyweI
Ra*hel 6/e-endorfer &K(issyL), kt9ra prowadzia K0/*yL za po?redni*twe% ywej skrzynki kontaktowej
Christiane (*hneider &K:aylorL), nie kontaktowaa si4 ani z K0/*yL ani z K:aylorL, a do p9Qnego lata
!CA rok/I C7A, 0otB "a$elle, sI HBffI
MHI A k h % e d o T, #n and Out of Stalin 8s (0&, sI AHI
F!F
MMI #'id, sI BAI W sprawie przeprowadzonej przez Golikowa *zystki *z4?*i swoi*h najlepszy*h
ofi*er9w patrz /wagi profesora Wia*zesawa 6 a s z y * z e w a XwR\ Uladi%ir P e t r o T &redI),
M6une HH TUFTS: Soviet .istorians and the (erman #nvasion, Col/%-ia, (CR 'niTersity of (o/th
Carolina Press, !JM, sI AFCI
M!I Ak h %e d o y , #n and Out of Stalin8s (0&, sI BB#BCI
!EI C o n c / e s t, #nside Stalin s Secret )olice, sI HFI
!I .I .I $r a s n o y , ,he .idden 0ussia: 9y ,en Years as a Slave 2a'ourer, .ew UorkR 5olt,
Rinehart, !JE, sI JHffI
!AI .i*holas . y ar ad i, 9y 0ingside Seat in 9osco, .ew Uork, Crowell, !FB, sI FJI
!BI Go r d i j e ws k i I O zwer-owani/ AEE, patrzR AI Ba j d a k o w, Fa/ty o yiadzie; 3 archiE
organE 'ez$iecze@sta 3i4z/u 0adziec/iego XwR\ KPrawdaL, ! %aja !M!I
!CI Go r d i j e ws k i I
!FI Wo k o g o n o w, 5 $rzededniu o!ny;
!JI )e l t o v <red;=, 6une HH TUFT, -; MI
!HI #'id;, sI AFE#AF &/wagi GI AI 6e-orina)I
!MI Wywiad z 2itine% *ytowany XwR\ B a j d a k o w, Fa/ty o yiadzie;
!!I GI $I , h / k o T, ,he 9emoirs of 9arshal 3hu/ov, tI 7, sI AA!I
EEI P e t r o T &redI), 6une HH TUFT, sI AFB#AFCI
EI Barton Wh a l e y , CodeordBar'arossa, Ca%-ridge, 8assIR 87: Press, !HC, sI AC#AFI Ga-riel
Go r o d e t s k y , Stafford Cri$$s8 9is;iion to 9osco TUFZ-FH, Ca%-ridge 'niTersity Press,
!MC, rozdzI AI
EAI ,adziwiaj1*e, ale ten kl/*zowy etap kariery Cairn*rossa /%kn1 /wadze historyk9wI .iestety
dok/%enty 5ankeya znajd/j1*e si4 w z-iora*h Ch/r*hill College Ar*hiTe Centre w Ca%-ridge
zawieraj1 tylko nieli*zne sz*zeg9y odnosz1*e si4 do Cairn*rossaI ,a*howao si4 tylko kilka stron
dziennika 5ankeya z tego okres/I ,a*howana koresponden*ja o-ej%/je nie%al wy1*znie listy
wany*h oso-isto?*i i rodzinyI
EBI W sprawie zakres/ %inisterialny*h o-owi1zk9w 5ankeya oraz zakres/ jego dost4p/ do taje%ni*
pa+stwowy*h patrzR (tephen Roskill, .an/ey: 9a@ of Secrets, tI 777, 0ondon, Collins, !HCI
ECI Go r d i j e ws k i I
EFI GI 0I Cl/tton do Cairo*rossa, J *zerw*a !C< (ir Ale^ander Cadogan do 5ankeya, H *zerw*a
!C, 5ankey Papers XwR\ KCh/r*hill College Ar*hiTe CentreL, Ca%-ridge, CCAC 5.$U CDBBI
EJI Winston (I C h / r * h i l l , ,he Second 5orld 5ar, tI 777, 0ondonR Cassell, !FE, sI B!#BABI
Go r o d e t s k y , Cri$$s8 9ission to 9osco, sI M#AFI
EHI Ak h %e d o T , #n and Out of Stalin8s (0&, sI BJ#BHI
EMI Wh a l e y , Codeord Bar'arossa, sI AJEI
E!I P e t r o T &redI), 6une HH TUFT, sI !E#!I Gesz*ze OwierO wiek/ p9Qniej niekt9rzy znani
history*y radzie**y nadal /waali, e wadze -rytyjskie Kpodj4y nego*ja*jeL z 5esse% po jego
wyl1dowani/ Kw prowoka*yjny% za%iarzeIII pop*hni4*ia .ie%ie* do atak/ na ,(RRLI #'id;, sI
A!#A!AI Pr9wnajR Ch/r*hill, Second 5orld 5ar, tI 777, sI CCd!I :4 sa%1 teori4 spiskow1
rozpowsze*hniao p/-li*znie $GB w !!E rok/ w telewizyjny% progra%ie dok/%entalny% o
$i%ie Phil-y, Cutting Edge, Channel C, C %aja !!EI
F!J
EI G i l - e r t, Second 5orld 5ar, sI MI :elewizyjny progra% dok/%entalny ,imeatch zatyt/owany
.ess: A@ Edge of cons$iracy, &BBC A, H GanI !!E), prowadzony przez Christophera Andrew,
rozpatr/je niekt9re wersje r9ny*h teorii spiskowy*hI
I P e t r o T &redI), 6une HH, TUFT, sIA!FI
AI 2ist od Mhistorycznego o$tymisty,, XwR\ K6r/-a narod9wL, %arze* !MMI :en nie p/-likowany
w*ze?niej list napisa (ie%ion Rostowski, alias "rnst 5enri &l/- Ghenri) do 7lji "hren-/rga w dni/ BE
%aja !JFI 5enri pisa "hren-/rgowiR KGe?li nie *h*esz wierzyO 5ilgerowi, zapytaj Pi4trowaLI
BI Georgij $/ %a n i e w, O Qicie HH czerca XwR\ KPrawdaL, AA *zerw*a !M!I
CI 2ist od Mhistorycznego o$tymistyS;
FI W h a l e y, Codeord Bar'arossa, sI AAB#AAC, AC#ACBI
JI 6e%ent i ewa, Agaj an*, G a kowl e w, ,oarisz;cz 3orge;
HI P r a n g e and other, ,arget ,o/yo, rozdzI CA#CHI
MI B a j d a k o w, Fa/ty o yiadzie;
!I :r e ppe r , (reat (amB, sI AJ#AMI
AEI 2I 5I 5 i n s l e y and other, British #ntelligence in the Second 5orld 5ar, 0ondon, 58(O,
!H!#!MM,I lIsICHEI
AI Patrz wyej, sI AI
AAI 5i n s l e y and other, British #ntelligence in the Second 5orld 5ar, tI l, rozdzI CI Christopher
An d r e w, Secret Service: ,he 9a/ing ofthe British #ntelligence Community, 0ondon, 5eine%ann,
!MF, sI CMC#CMFI
ABI W h a l e y, Codeord Bar'arossa, sI AAJ#ACFI
ACI Pe t r oT &redI), 6une HH TUFT, sI MBI
AFI #'id;, sI AEE#AABI Gohn " r i * k s o n, ,he 0oad to Stalingrad, 0ondon, Panther Books, !MF, rozdzI BI
"oz*zia5 H
Wie'ka Wo1na O10zy@niana
K-I;-D-I;<L
strJ +;ODMOO
I 7I AI 6 e % e n t i e w a, .I 7I A g a j a n *, GI GI G a k o w l e w, ,oarisz;cz 3orge, 8oskwa, K(owie*#
kaja RossijaL, !JFI Gordon Pr a n g e and other, ,arget ,o/yo, ,he Story ofthe Sorge S$y 0ing,
.ew Uork, 8*Graw 5ill, !MF, rozdzI C!#F!I
AI AI B a j d a k o w, Fa/ty o yiadzie; 3 archiE organE 'ez$iecze@sta 3i4z/u 0adziec/iego,
(e*/rity, KPrawdaL, ! %aja !M!, *yt/je dekryptae *ztere*h japo+ski*h depesz z okres/ od
listopada !C do %ar*a !CAI ,godnie ze zwyk1 radzie*k1 praktyk1 Bajdakow nie podaje
radiowywiad/ jako Qr9do &radiowywiad jest nadal ta-/ w ,(RR), ale stwierdzaR Kpo*hodz1 z
jednego Qr9da i i*h wiarygodno?O jest niepodwaalnaLI
BI Wywiad Christophera A n d r e w z G/rije% Rastworowe%, kt9ry w *zasie wojny pra*owa w 3 ,a#
rz1dzieI 0istopad !MHI
CI Gohn " r i * k s o n, ,he 0oad to Stalingrad, 0ondon, Panther Books, !MF, sI BA!I
FI Cathy Por t e r , 8ark G o n e s, 9osco in 5orld 5ar ,o, 0ondon, Chatto b Wind/s, !MH,
rozdzI FI
F!H
JI .ikolai Pa Tl e nko, ,he .istoiy of the 5ar #s Still ,o Be 5ritten XwR\ KOgonekL, !M!, nr AFI
.ikolai P a Ti e n k o, ,ragedy and ,rium$h of the 0edArmy, 8os*ow .ews, !M!, nr !I Pawlenko
/jawnia, e *ze?O wspo%nie+ N/kowa, w kt9rej opis/je on ten epizod zostaa o*enz/rowana przed
p/-lika*j1I
HI A%y WI $ n i g h t, ,he "(B: )olice and )olitics in the Soviet &nion, 0ondon, 'nwin 5y%an,
!MM, sI BC#BFI
MI Patrz artyk/y Pawlenki *ytowane w no*ie JI W wywiadzie dla radzie*kiej telewizji, nadany% w
dni/ A! kwietnia !MM, prawnik GIAI :iere*how opis/je roz%ow4 ze (totenowe% o pr9-a*h
kontakt9w z .ie%*a%i po aresztowani/ Berii w !FB rok/I BBC, (WB, A %aja !MM, ( 'DECE BD
CI
!I P a T l e n k o, ,he .istory of the 5ar #s Still ,o Be 5ritten;
EI 7-idI
I 0I $o os ow, NieQmiertelnoQC tym, /tErzy $adli, *zI B, K7zwiestjaL, l O paQdziernika !J!I
AI Ostateczny ra$ort dot: s$ray M0otB "a$elleS, &'( Ar%ed 2or*es (e*/rity Agen*y t/%a*zenie,
zdo-y*zny*h dok%ent9w gestapo i (6, KA-s*hl/ss-eri*ht /-er den 2ali Rot4 $apelle, AA %ar*a
!CAL), .AW RG CFH (R5#BMEI
BI #'id; O losie zdo-y*znej ksi1ki kod9w, patrz niejR sI ABE#ABI
CI C7A, ,he 0otB "a$elle: ,he C#A8s .istory of Si[viet #ntelligence and Es$ionage Netor/s in
5estern Euro$B TUIJ-TUF7, Washington, 6CR 'niTersity P/-li*ations of A%eri*a, !MC, sI CE#CI
$o os ow, NieQmiertelnoQC tym, /tErzy $adli, *zI BI
FI Ostateczny ra$ort dot: s$ray M0otB "a$elleS, sI BB#BC, .AW RG CFH (R5#BMEI 6aTid GI 6 a
i n, Soviet Es$ionage, .ew 5aTen, CoonI, Uale 'niyersity Press, !FF, sI AC!#AFEI
JI Patrz wyej, sI !E#!I
HI 0eopold : r e p p er, ,he (reat (amB, 8i*hael Goseph, !HH, sI BBI
MI Patrz wyej, sI AAA#AABI
!I :r e p p er, (reat (amB, sI BBI
AEI " r i * k s o n, 0oad to Stalingrad, sI CMBd&MFI
AI C7A, 0otB "a$elle, sI EF#I 6a l l i n, Sonet Es$ionage, sI JB#JCI :repper przedstawia
wasn1 wersj4 wypadk9w XwR\ ,he (reat (amB;
HH; C#A, 0otB "a$elle, s; JF#!BI
ABI Anthony R e a d, 6aTid 2isher, O$eration 2ucy, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MEI Prze*iwny
p/nkt widzenia %ona znaleQO wR 2I 5I 5 i n s l e y and other, British #ntelligence in the Second
5orld 5ar 0ondon, 58(O, !H!#!MM, tI 77, sI C, oraz XwR\ Phillip $n i g h t l e y , ,he Second
Oldest )mfession, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !MJ, sI AECI
ACI C7A, 0otB "a$elle, s; AAA#AAJ, BCC#BCFI
AFI #'id;, sI HJ#HH, BCC#BCFI
AJI W ty*h kwestia*h d/ni jeste?%y podzi4kowanie za infor%a*je dr 6aTidowi Glantz, a zwasz*za za
jego referat wygoszony pod*zas 2o/rth '( Ar%y War College 7nternational Conferen*e on
7ntelligen*e and (trategy, w %aj/ !M! rI zatyt/owanyR ,he 0ole of #ntelligence in Soviet 9ilitary
Strategy during the Second 5orld 5ar;
HT; " r i * k s o n, 0oad to Stalingrad, sI JB!I
AMI Geoff G /ke s , ,he Soviets and M&ltraS aWW:A K7ntelligen*e and .otional (e*/rityL, I&!MM), nr AI
F!M
A!I $ariera 5ankeya w lata*h !C#!CA, patrzR (tephen Ro s ki l l , .an/ey: ma@ of Secrets, tI 777,
0ondonR Collins, !HC, rozdzI C, FI
BEI Gor di j e w skiI
BI Allen We i n s t e i n , )er!ury: ,he .iss-Cham'ers Case, .ew UorkR $nopf, !HM, sI BC#BBA,
BCE#BCAI Okres %i4dzywojenny opisany jak wyej, sI MAffI
BAI Ro-ert GI 0a %p he r e , ,he FB#-"(B 5ar: A S$ecial Agent 8s Story, .ew Uork, Berkley Books,
!MH, sI ACffI 5ayden Peake, posowie doR "liza-eth Be n t l e y, Out of Bondage, .ew Uork,
Ballantine Books, !MM, sI ABI
BBI Be n t l e y, Out of Bondage, sI EB#EJ, B#FI .a te%at wiarygodno?*i rela*ji Bentley patrz
F#stroni*owe, ?wietnie /dok/%entowane, posowie 5ayden PeakeSaI 5er-ert Ro %e r s t e i n ,
(tanislaT 0e T * h e n k o , ,he "(B Against the M9am EnemyS, 0e^ington, 8assIR 0e^ington
Books, !M!, rozdzI H, dodaje nie*o sz*zeg99wI
BCI Be n t l e y, Out of Bondage, sI JM#J!I
BFI #'id;, sI H, passi%I
BJI #'id;, sI EI
BHI #'id;, sI A#AAI
BMI (prawozdanie ze spotkania genera 6eane i kapitana Waere z generae% 2itine% i p/kownikie%
Gra/r, listopada !CC, .AW RG BBC, 8ilitary 8ission to 8os*ow, Bo^ MI
B!I Be n t l e y, Out of Bondage, sI AA, JFI R o % e r s t e i n, 0 e T * h e n k o, "(B Against the ,,9ain
EnemyS, sI EJ#EMI
CEI Be n t l e y, Out of Bondage, passi%I Ro %e r s t e i n , 0e T* h e n k o , "(B Against the ,,9ain
EnemyS, sI EJ#EMI
CI Peter Wright twierdzi, e Opera*ja Uenona /jawnia C agent9w radzie*ki*h Kdziaaj1*y*h w l/-
o-ok O((L w dow9dztwie i jej agenda*h polowy*hI (py*at*her .ew Uork, Uiking, !MH, sI MAI
CAI Be n t l e y, Out of Bondage, sI AF#AH< oraz posowie Peake, sI AFF#AFHI
CBI 0a %p he r e , FB#-"(B 5ar, sI MJI
CCI Ro %e r s t e i n , 0e T * h e n k o, "(B against the K8a% EnemyS, sI #AI
CFI 0a %phe r e , FB#-"(B 5ar, sI MJI
CJI GI "dward B / ^ t o n &pIoI dyrektora O((), do generaa 6eane, F sty*znia !CF, .AW RG BBC,
'( 8ilitary 8ission in 8os*ow, Bo^ MI
CHI 2itin do 6eane< 6eane do 2itina, F l/tego !CF, i'id;
CMI 0a %p he r e , FB#-"(B 5ar, s; MHffI
C!I Go r d i j e ws ki I :ho%as Po wer s , S$oo/ ofS$oo/s, K.ew UorkReTiew of BooksL, H sierpnia
!M!, podaje kryptoni% 5issaI
FEI We i n s t e i n , )er!ury, sI BC!#BFI
FI Patrz wyej, sI AAMI
FAI Gor di j e w skiI
FBI 8i*hael (t r a i gh t , After 2ong Silence, 0ondon, Collins, !MB, sI A!I
FCI Gor di j e w skiI
FFI (t r a i gh t , After 2ong Silence, sI CBI
F!!
FJI Be n t l e y , Out d[f Bondage, sI J#HI
FHI Gor di j e ws k iI
FMI Ro-ert "I ( h e r w o o d, 0oosevelt and .o$/ins: A@ #ntimate .istory, .ew Uork, Grosset b 6/nlap,
!FE, sI HI
F!I 6wight WI : / t t i e, .arry 2; .o$/ins and Anglo-American-Soviet 0elations, 6UFT-TUF7, .ew
Uork, Garland, !MB, sI IH;
JEI G o r d i j e w s k iI
JI (h e r wo o d , 0oosevelt and .o$/ins, sI BAFI
JAI #'id;, s; MHEI Patrz niej, sI AHHI
JBI Gor di j e ws k iI
JCI (h e r wo od , 0oosevelt and .o$/ins, sI BMI
JFI : / e, .o$/ins and Anglo-American-Soviet 0elations, sI !AI
JJI Gor di j e ws k iI
JHI :/t t l e , .o$/ins andAnglo-America-Soviet 0elations, sI EB@ECI
JMI 5arry 0I 5opki ns , ,he #nside Story o`9y 9eeting ith Stalin, KA%eri*an 8agazineL, gr/dzie+
!CI(h e r woo d, 0oosevelt and .o$/ins, sI BAJ#BBEI
J!I ( h e r wo o d , 0oosevelt and .o$/ins, s; BCB#BCFI
HEI :/ t t l e , .o$/ins and Anglo-American-Soviet 0elations, sI EFI "lliot R o o s e T e , As .B Sa #t,
.ew Uork, 6/ell, (loan b Pear*e, !CJ, sI AAI
HI Re*enzja pi9ra Waltera :rohana, szefa waszyngto+skiego -i/ra KChi*ago :ri-/neL, z pra*y
(h e r wo o d a , 0oosevelt and .o$/ins; 8e%oirs of 7Tan 6I Ueaton, '(A &retd), !!#!FB,
Appendi^ C, '( Ar%y 8ilitary 5istory 7nstit/te, Carlisle Barra*ks, PaI
HAI 9emoirs of #van %; Yeaton, sI BH#BMI
HBI Warren $ i % - a , M,heyS %on8t Come Out 5here You E*$ect: 0oosevelt 0eacts to the (ertnan-
Soviet 5ar &w dr/k/)I Byy powane r9ni*e %i4dzy rela*j1 (teinhardta z roz%owy 5opkinsa z
8ootowe%, rela*j1 5opkinsa w roz%owie z RooseTelte%I (teinhardt twierdzi, e w-rew
otrzy%any% instr/k*jo% 5opkins wyraQnie zapewni 8ootowa, e (tany ,jedno*zone odpowiedz1,
je?li Gaponia zaatak/je ,(RRI :/t t l e, .o$/ins and Angle-American-Soviet 0elations, sI EAI
HCI Gor di j e ws k iI
HFI 9emoirs of #van %; Yeaton, sI BM, CJ, Appendi^ CI ( h e r wo o d , 0oosevelt and .o$/ins, sI B!JI
HJI George 8 * G i % s e y, .arry .o$/ins: Ally of the )oor and %efender of %emocracy, Ca%-ridge,
8assIR 5arTard 'niTersity Press, !MH, sI M!I
HHI Wywiad z 5endersone% *ytowany XwR\ Willia% 2I Co r s on, Ro-ert :I Cr o wl e y, ,he Ne
"(B, wydI poprI, .ew Uork, Willia% 8orrow, !MJ, sI CCHI
HMI :/ t t l e , .o$/ins andAngo-Arneriean-Soviet 0elations, sI EFI
H!I #'id;, sI AA#ABI
MEI 8I RI 6I 2oot, SOE in France, 0ondon, 58(O, !JJ, sI #JI
MI WI GI West, ,ruth Betrayed, 0ondon, 6/*kworth, !MH, rozdzI JI
MAI #'id;, sI JA#JCI Goronwy Rees, A Cha$ter of Accidents, 0ondon, Chatto b Wind/s, !H, sI
BA#BBI Gohn Cos t e l l o, 9as/ of ,reachery, 0ondonR Collins, !MM, sI BAE#BAAI
JEE
MBI Patrz wyej, sI HEI Rees, Cha$ter ofAccidents, sI BA#BBI
MCI :o% 6 r i - e r g, (uy Burgess: A )ortrait ith Bac/ground, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson,
!FJ, sI CE#CI
MFI G o r d i j e w s k iI Por9wnajR W r i g h t, S$ycatcher, s; AAMI
MJI W e s t, ,ruth Betrayed, sI MI
MHI $i% P h i l - y, 9y Silent 5ar, 0ondon, Panther Books, !J!, sI AJI
MMI 2oot, SOE in France, sI #JI
M!I P h i l - y, 9y Silent 5ar, sI AB#ACI
!EI AI GI 6enniston do :I GI Wilsona &2O), B wrze?nia !B!, PRO 2O BJJDEF! P!HBI
!I P h i l - y, 9y Silent 5ar, sI ACI
!AI #'id;, sI AC!I
!BI Go r d i j e ws ki I 6zielni*a $ensington jako %iejs*e niekt9ry*h spotka+ G9rskiego z agenta%i
zostaa /jawniona w sponsorowany% przez $GB progra%ie dok/%entalny% o $i%ie Phil-y,
C/tting "dge, nadany% przez Channel C, C %aja !!EI
!CI ;wiade*two podane w !FC rok/ przez /*iekiniera z $GB Piotra 6ieria-ina XwR\ Peter 6e r y#
a - i n, 2rank Gi - n e y, ,he Secret 5orld, wydI poprI, .ew UorkR Ballantine Books, !MA, sI
H#MI
!FI B e n e y, Out of Bondage, sI HB#HHI
!JI Wywiad z Bl/nte% *ytowany XwR\ Ro-ert C e * i l, A %ivided 2ife, 0ondon, Bodley 5ead,
!MM, sI JJI
!HI .otka w te*z*e Bl/nta w ar*hiwa*h $GB, widziana przez GordijewskiegoI
!MI P h i l - y, 9y Silent 5ar, sI B#BFI
!!I #'id;,s; CI
EEI C/tting "dge, Channel C, C %aja !!EI .a te%at lot/ 5essa, patrz wyej, sI A#AAI
EI Ph i l - y, 9y Silent 5ar, sI BMdtlI
EAI 6aTid 8a r t i n, 6ames "lugmann, SOE-Cairo and the 9ihailich %ece$tion XwR\ 6aTid C h a r #t e
r s, 8a/ri*e : / g w e &redI), %ece$tion in East-5est 0elations, 0ondon, Perga%on#Brassey, !!EI
.aszy% zdanie% $l/g%ann nie %ia de*yd/j1*ego wpyw/ na postanowienie rz1d/ -rytyjskiego,
kt9ry opowiedzia si4 za :ito, a nie za 8i*hajowi*ze%I ,ade*ydoway, przede wszystki% wi4ksza
%ilitarna sk/te*zno?O oddzia9w :itoI
EBI 8I RI 6I 2oot, SOE, 0ondon, BBC, !MC, sI CHI
ECI #'id;, sI CF#CJI
EFI P h i l - y, Wy Silent 5ar, sI CJ#CMI
EJI #'id;, sI JI
EHI Phillip $ n i g h e y, )hil'y: "(B 9aster S$y, 0ondonR Andre 6e/ts*h, !MM, sI EF#EI
EMI #'id;, sI AB#AFI P h i l - y, 8y Silent 5ar, sI !A#!BI Ro-ert C e * i l, ,he Cam'ridge Comintern
XwR\ Christopher A n d r e w, 6aTid .I 6 i l k s &redI), ,he 9issing %imension: (overnments
and #ntelligence Communities in the ,entieth Century, 0ondon, 8a*%illan, !MC, sI H!I
E!I Gor di j ews ki I
JE
EI Barrie Pe nr os e , (i%on 2r e e %a n, Cons$iracy of Silence, 0ondon, Grafion Books,
!MJI sI AA#AAI 8/ze/% $orp/s/ Wywiad/ w Ashford w hra-stwie $ent posiada kr9tka list4
o-e*no?*i z podpisa%i Bl/nta oraz gr/pow1 fotografi4 /*zestnik9w k/rs/ w 8inley 8anorI
I Pe nr os e , 2r e e %a n, Cons$iracy of Silence, sI AA, AC!#AFI C o s t e o, 9an/ of ,reachery, sI
BHE#BHA, B!J#B!HI Ce * i l , Cam'ridge Comintern, sI HH#HMI
AI Gor di j e ws k iI
BI Go r d i j e ws k iI
CI Go r d i j e ws k iI
FI G9r d i j e ws k iI
JI Go r d i j e ws ki I
HI C o s t e o, 9as/ of ,reachery, sI CEJ#CEMI
MI Wr i g h t , S$ycatcher, sI AM#AMAI .igel We s t , 9olehunt, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson,
!MHI sI CM#JI
!I Go r d i j e ws k i I
AEI Go r d i j e ws k i I
AI Peter Ca l T o * o r e s s i , ,o$ Secret &ltra, 0ondon, Cassell, !ME, sI !CI 5 i n s l e y i inni, British
#ntelligence m the Second 5orld 5ar, tI 77, sI F!I
AAI 5 i n s l e y and other, British #ntelligence in the Second 5orld 5ar, tI 77, sI FM#JJI
ABI Ca l T o * o r e s s i , ,o$ Secret &ltra, sI !CI
ACI 5 i n s 7 e y and other, British #ntelligence in the Second 5orld 5ar, tI 77, sI FM#JJI
AFI Gor di j e ws ki I
AJI ,eznania Cain*rossa *ytowane XwR\ Chap%an Pi n* he r , ,oo Secret ,oo 2ong, 0ondonR ."0,
!MF, sI B!JI
AHI #'id;
AMI 5 i n s l e y and other, British #ntelligence in the Second 5orld 5ar, tI 77, sI JAC, HJC#HJFI
A!I Go r d i j e ws k i I Phil-y dostar*za r9wnie inofor%a*je przed -itw1 k/rsk1, ale twierdzenia
generaa#%ajora $GB Wasylego Alieksiejewi*za 6adaliowa z !!E rok/, e Phil-y -y g9wny%
dostar*zy*iele% %ateria/ kryptologi*znego &nie spotykany przypadek w historii wojnyV) s1
z/penie niewiarygodneI C/tting "dge, Channel C, C %aj !!EI
BEI Pi n * h e r , ,oo Secret ,oo 2ong, sI B!J &potwierdzone przez Gordijewskiego)I O radzie*ki*h
ataka*h lotni*zy*h patrzR Gan/sz Pi e ka l ki e wi * z , O$eration Citadel .oTato, CaIR Presidio
Press, !MM, sI !CI
BI Gor di j e ws ki I
BAI G / k4s, ,he Soviets and M&ltraS, sI AB!#CEI
BBI Pierre A * *o* e, Pierre =/et , ,he 2ucy 0ing, 0ondon, WI 5I Allen, !JHI Re ad, 2i s h er,
O$eration 2ucy;
BCI 6 a i n, Soviet Es$ionage, sI !HI C7A, 0otB "a$elle, sI AAAI
BFI :i%othy PI 8/ l l i g a n , S$ies, Ci$hers and M3itadelleS: #ntelligence and the Battle of "urs/, 6
UFI XwR\ KGo/rnal of Conte%porary 5istoryL, tI PP77 &!MH), nr A, sI ABJ#ACEI
JEA
BJI 2I 5I 5i n s l e y , British #ntelligence in the Second 5orld 5ar XwR\ Christopher A n dr e w,
Gere%y . o a k e s &redI) XwR\ K7ntelligen*e and 7nternational Relations !EE#!CFL, "^ete'niTersity
Press, !MH,sI AE#AI
BHI 8 / i g a n, S$ies, Ci$hers and M3itadelleS, sI AC!I
BMI G / ke s , ,he Soviets and M&ltraS, sI ABH#ABMI
B!I 6aTid $ a h n, ,he Codehrea/ers, .ew Uork, 8a*%illan, !JH, sI JC!I 8 / i g a n, S$ies,
Ci$hers and M3itadelleS, sI AC!I
CEI 0ist Ralpha " r s k i ne XwR\ K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 777 &!MM)I nr C, sI MC#MFI
CI Genera#%ajor AI Pa y, 5al/a radioele/troniczna dzia>aniach o!ennych XwR\, KWojenno#
7stori*zeskij N/rnaL, !HH, nr FI 6aTid RI B e a * h l e y, Soviet radio-electronic com'at in 5orld
5ar ,o XwR\ K8ilitary ReTiewL, tI 0P7 &!M), nr BI
CAI 8 / i g a n, S$ies, Ci$hers and M3itadelleS, sI ACF#ACJ, AFE#AFAI
CBI #'id;, sI ACM#AC!I
CCI G l a n t z, ,he 0ole of #ntelligence in Soviet 9ilitary Strategy, sI F!I
CFI WI 2I .i e k r a s o w, 5/tad o!s/ enBtrznych zyciBsto narodu radziec/iego 5iel/ie!
5o!nie O!czy?niane! XwR\ KWojenno#7stori*zeskij N/rnaL !MF, nr !I
CJI Gohn GI 6z i a k , Che/isty: A .istory of the "(B, 0e^ington, 8assIR 0e^ington Books, !MM, sI
B#CI "ri*kson, 0oad to Stalingrad, sI FH#MI
CHI .ikolai UI $h o k h l o T, #n the Name of Conscience, 0ondon, 2rederi*k 8/ller, !JE, sI BEffI
CMI #'id;, sI CAI Patrz wyej, sI BE#BI
C!I Front 'ez lini!i fronta, 8oskwa, !JFI 8 / l i i g a n, S$ies, Ci$hers and M3itadelleS, sI AF#AFAI
FEI Generat#%ajor WI .I A n d r i a n o w, 3iad $artyzanc/i latach 5iel/ie! 5o!ny O!czy?niane!
XwR\ KWojenno#7stori*zeskij N/rnaL, !MJ, nr MI
FI Gohn "r i * k s o n, ,he 0oad to Berlin, 0ondonR Weidenteld b .i*olson, !MB, sI C#FI
FAI A n d r i a n o T, )artisan 0econnaissance;
FBI 8 / i g a n, S$ies, Ci$hers and M3itadelleS, sI AFEI
FCI Wyj1tki ze zdo-y*zny*h dok/%ent9w nie%ie*ki*h znajd/j1*y*h si4 w posiadani/ Bi/ra Wywiad/
8orskiego, Es$ionage-Sa'otage-Cons$iracy; (erman and 0ussian O$erations TUFZ to TUF7, sI
F, .AW RG ACA, Bo^ HEI
FFI Cairn*ross -y przez pewien *zas wsp9sekretarze% .a/kowego $o%itet/ 6orad*zego &sek*ja s/-
o-rony), kt9re%/ przewodni*zy 5ankey< (AC &6IPI) &C) C, PRO CAB !EDMI O roli, jak1 peni
5ankey w ty% ko%ite*ie oraz w ko%ite*ie dorad*zy% progra%/ (top9w R/rowy*h, patrzR Roskill,
5ankey, tI 777, sI CMHd!B, FAA#FAFI
FJI AI I G o w r y s z, I 6I 8o r o * ho w, (I $I 7 w a n o w, Bom'a A, 8oskwa, .a/ka, !ME, sI BHHI
6aTid 5 o o w a y, ,he Soviet &nion and the Arms 0ace, .ew 5aTen, Conr, Uale 'niTersity
Press, !MB, sI HI
FHI 6aTid 5 o o w a y, Entering the Nuclear Arms 0ace: ,he Soviet %ecision to Build the Atomie
Bom', TUIU_7 XwR\ K(o*ial (t/dies of (*ien*eL, tI P7 &!M, sI HA#HHI
FMI $ilka zapis9w zezna+ 2/*hsa jest o-e*nie dost4pny*h w 2B7 z %o*y /stawy o swo-odzie
infor%a*ji &2reedo% of 7nfor%ation A*t)I .ajpeniejsze, BM#stronni*owe, datowane jest AJ lip*a
!FE rI O-ej%/je przes/*hania %i4dzy AE %aja a A *zerw*a !FEI Wed/g 5/gh 8I Clegg,
JEB
Ro-erta GI 0a%phere, znajd/je si4 ono w te*z*e ar*hiwalnejR FB# 2ile JF#FMMEF, tI BMI .ajlepsza
-iografia 2/*hsa toR Ro-ert Chadwell Wi l l i a %s , "laus Fuchs, Atom S$y, Ca%-ridge, 8assI,
5arTard 'niyersity Press, !MHI
F!I Pod*zas przes/*ha+ 2/*hs poda a%-asad4 radzie*k1 jako %iejs*e jednego ze spotka+ z $re%ere%, ale
nie powiedzia, kt9regoI 2B7 JF#FMMEF, tI BM, sI JI
JEI Wi l l i a %s , Fucha, sI F!#JI
JI 2B7 JF#FMMEF, tI BM, sI HI
JAI 8argaret Gowi ng, Britaln and Atomie Energy, 0ondon, 58(O, !JC, sI JF#JM, B!C#CBJI
JBI Wi l l i a %s , Fucha, sI CdFI
JCI #'id;, rozdzI JI
JFI 2B7 JF#FMMEF, file BM, sI HI
JJI 2B7 JF#FMMEF, file CE, sI FI
JHI 2B7 JF#FMMEF, file BM, sI !I
JMI2B7 JB#FMMEF, file CEI
J!I Wi l l i a %s , Fuchs, sI HF#MAI
HEI 6oniesienie z B/lletin of Ato%ie (*ientists, *ytowane XwR\ K(/nday :i%esL, C sty*znia !!E, se*I CI
HI Ronald R a d o s h, Goy*e 8 i o n, ,he 0osen'erg File, 0ondon, Weidenield b .i*olson, !MB,
rozdzI B, sI AAI
HAI 5arry Ro s i t zke, ,he "(B: ,he Story ofthe Sorge S$y 0ing, .ew UorkR 8*Graw#5ill, !MF, sI
CC#CFI
HBI C e * i l, %ivided 2ife, sI HHI
HCI ,he %efection of #gor (ouzen/o, reprint raport/ z dnia AH *zerw*a !CJ rok/ przygotowanego
przez Canadian Royal, Co%%ission, B to%yI 0ag/na 5ills, CaIR Aegean Park Press, !MCI
Wypadki z %aja, patrz przede wszystki%R tI 77, sI FFL-F7T; Por9wnaj XzR\ 5I 8ontgo%ery 5yde ,
,he Atom Bom' S$ies, 0ondonR 5a%ish 5a%ilton, !MEI
HFI %efection of #gor (ouzen/o, tI 77, sI CFJ< tI 7, sI !FI
HJI Canadian Royal Co%%ission zidentyfikowaa z nazwiska C os9-, kt9re przekazyway taje%ni*e
Rosjano% oraz podaa kryptoni%y F dalszy*h nie zidentyfikowany*h os9-I #'id;, tI 777, sI JMFI
HHI #'id;, sI JH#J!I
HMI #'id;
H!I Gor d i j e ws ki I PatrzR 5yde, Atom Bom' S$ies, sI AF#CAI
MEI Patrz wyej, sI HCI
MI Andrew Bo y l e, ,he Climate of,reason, 0ondon, 5/t*hinson, !H!, sI BEEI
MAI C e * i l, %ivided 2ife, sI JHI
MBI #'id;, sI HC#HFI
MCI Peter 5e nne s s y, $athleen :owns e nd, ,he documentary s$oor ofBurgess and 9aclean XwR\
K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 77 &!MH), nr A, sI A!A#A!BI Willia% Cl ar k, (a'inet
secrecy, collective res$onsi'ility and the British $u'lic8s right to /no a'out and $artici$ate in
foreign $olicy-ma/ing XwR\ :ho%as 8I 2r a n e k, "dward We i s - a n d &redI), Secrecy and
Foreign )olicy, O^ford 'niyersity Press, !HC, s; AEA#AEBI
JEC
MFI Gor di j e ws ki I
MJI Patrz wyej, sI ABA#ABBI
MHI Be n t l e y, Out of Bondage, sI HB, MC, AEE#AEAI
MMI #'id;, rozdzI AI
M!I Bradley 2I (%i t h , ,he Shado 5arriors, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !MB, sI BACI Ph i l - y, 9y
Silent 5ar, sI BAI
!EI P h i l - y , 9y Silent 5ar, sI BEI O w*ze?niejszy*h przygoda*h 5illa w radzie*kiej Rosji patrz
wyej, B; BAffI
!I (%i t h, Shado 5arriors, sI BBFI
!AI Patrz wyej, sI BBI
!BI (%i t h, Shado 5arriors, sI BBF#BBJI
!CI 2oot, SOE, sI C!I
!FI Gor di j ews ki I
!JI Gordijewski przypo%ina so-ie, jak Czi*zajew, w9w*zas siwowosy weteran, prze%awia na
spotkani/ w iz-ie pa%i4*i 7 ,arzaId/ G9wnegoI W prze*iwie+stwie do $/kina, portret Czi*zajewa nie
wisi na ?*ianie 7z-yI
!HI 2rantisek 8or a Te * , 9aster ofS$ies, 0ondon, Bodley 5ead, !HF, sI ABB#ACBI
!MI K8e%orand/% of ConTersation at the Co%%issariat for 7nternal AffairsL, AH 6e*I !CB, .AW
RG BBC, 8ilitary 8ission to 8os*ow, Bo^ MI
!!I 5arri%an do RooseTelta, telegra% z dnia H %ar*a !CC, i'id;
AEEI (%i t h, Shado 5arriors, sI BB!#BCJI
AEI 6onoTan do 6eane, A! sierpnia !CC, .AW RG BBC, 8ilitary 8ission to 8os*ow, Bo^ MI
AEAI PatrzR dok/%enty 8ilitary 8ission to 8os*ow, i'id;
AEBI 2itin do 6eane, AH wrze?nia !CC, i'id;
AECI (%i t h, Shado 5arriors, sI BFE#BFAI
AEFI )rinci$al .eads of SOE Contact ith N"Y% and 0esults ,hereof, -rak daty X!CC\, PRO 2O
BHDCHHE!I Pierwsza ofi*jalna radzie*ka %isja wojskowa przy szta-ie partyzant9w :ito przy-ya w
l/ty% !CC rok/ szy-ow*a%i eskortowany%i przez sa%oloty RA2 XwR\ "r i * k s o n / , 0oad to
Berlin, sI BB!I
AEJI .ekrolog XwR\ K:he :i%esL z dnia H listopada !MEI (arah Ga i n h a %, Smol/a M,he S$yS: A
2etter from Yienna, "n*o/nter, gr/dzie+ !MCI
AEHI Gor di j e ws ki I
AEMI 5I PI ( % o l k a, Forty ,housand Against the Arctic: 0ussia8s )olar Em$ire, wydI poprI, 0ondonR
5/t*hinson, !BM, sI JA, AHC#AHF, AHMI
AE!I WI GI W e s t, ,he ,ruth A'out .ollis, 0ondon, 6/*kworth, !M!, sI CHI G a i n h a %, Smnl/a M,he S$yS;
AEI Gor di j e ws ki I
AI West , .ollis, sI CMI
AAI (tenogra% z posiedzenia ko%itet/ polity*znego %inistersta infor%a*ji w dni/ C wrze?nia !C,
PRO 7.2 DJHJI
JEF
ABI Gr/-- do 0eigh Ashtona (teTensa, A! wrze?nia !C, PRO 7.2 DCHI
ACI 5I PI (%o l i e , )olicy on 0u;isian )ro$aganda Xpo*z1tek paQdziernika !C\, ihid;
AFI (%ollett do "liza-eth 8onroe, AE %ar*a !CA, i'id;
AJI 8ajski do Bra*kena, C listopada !C, PRO 7.2 DJHJI
AHI Gor di j e ws ki I
AMI (argent do Gr/--a, ! %aja !CA, PRO 2O BHDBA!AD. AFABI 6zi4k/je%y (heili $err za to Qr9doI
A!I (%ol l e t t , )olicy on 0u;i;iian )ro$aganda Xpo*z1tek paQdziernika !C\, PRO 7.2 DCHI
AAEI #'id;
AAI an 8*0ai ne, 9inistry of 9orale, 0ondonR Allen b 'nwin, !H!, sI AEA#AEBI
AAAI 6es%ond 8orton do Bra*kena, J sty*znia !CA, PRO 7.2 DJHHI
AABI W e s t, .ollis, sI EH#EMI
AACI (%ollett do Aynsley, ! paQdziernika !C, PRO 7.2 DCHI
AAFI B / r g e s s, %raft Suggestions for ,al/u on 0ussia, F lip*a !CI BBC Written Ar*hiTes Centre,
RFDFAEDR po raz pierwszy za*ytowane w fil%owy% reporta/ Christophera Andrew o szpiega*h z
Ca%-ridge, przygotowany% dla progra%/ :i%ewat*h, BBC A, AH lip*a !MB &redI Ro-ert
8arshall)< tekst XwR\ West , ,ruth Betrayed, sI F!#JI
AAJI Wyj1tki z wykad/ 5enri zostay w1*zone do reporta/ Christophera Andrew, patrzR nota AAF
AAHI 5e s t , .ollis, s; HB#HFI
AAMI 8* 0a i ne , 9inistry of 9orale, sI AE!I
AA!I Gane 6e g r a s &redI), ,he Communi;it #nternational TUTU-TUFI; %ocuments, 0ondon, O^ford
'niTersity Press, !JF, tI 777, sI CHJdHHI
ABEI 5I PI ( %o l l e t t , ArgumentD to Counter the #deological Fear of MBolshevi;imS, l/ty !CB XwR\ WI GI
We s t &redI), XwR\ Orell ,he 5ar Commentaries, 0ondon, 6/*kworth, !MF, sI AEffI
ABI 5/gh : h o %a s , Armed ,ruce: ,he Beginnings of the Cold 5ar, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !MJ, sI
JHI
ABAI 6aTid .I 6i l k s &redI), ,he %ia@es of Alemnder Cadogan O; 9; TUIN-TUFI, 0ondon, Cassell,
!H, sI FH!I 8artin G i l - e r t, 5inston S; Churchill, tI 377, 0ondonR 5eine%ann, !MJ, sI FJM#FJ!I
ABBI Patrz wyej, sI ABB#ABJI
ABCI Cordell 5 / , ,he 9emoirs of Cordell .ull, .ew Uork, 8a*%illan, !CM, tI 77, sI AC!I
ABFI 0ord 8o r a n , 5inston Churchill: ,he Struggle for Survival TUFZ-TUJ7, 0ondon, Consta-le,
!JJ, sI BAI
ABJI Charles "I B o h l e n, Witness to 5istory !!#!J!, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !HB, sI CM,
ABHI : h o % a s, Armed ,ruce, sI HE#HI
ABMI 6i l k s &redI), Cadogan %iarie;i, sI FMAI
AB!I : / e, .o$/ins and Ango-American-Soviet 0elations, sI AAF@AAJI
ACEI Ada% BI ' a %, E*$ansion and Coe*istence: Soviet Foreign )olicy TUTL-TULI, .ew Uork, 5olt
Rinehart, !HC, sI BFCI
ACI Ale^ de G on ge , Stalin and the Sha$ing of the Soviet &nion, 0ondon, Collins, !MJ, sI CBHI
(herwood, 0oosevelt and .o$/ins, sI MECI
JEJ
ACAI Uojte*h 8 a s t n y, 0ussia8s 0oad to the Cold 5ar, .ew Uork, Col/%-ia 'niyersity Press, !H!, sI
BA#B!I
ACBI Allen Weinstein, )er!ury: ,he .iss-Cham'ers Case, .ew Uork, $nopf, !HM, sI BFA#BFCI
ACCI : / e, .o$/ins and Anglo-American-Soviet 0elations, sI ACA, AC!I
ACFI 6 i l k s &redI), Cadogan %iaries, sI HEBI
ACJI Goan Bright As t l e y, ,he #nner Cirde, 0ondon, 5/t*hinson, !H, sI M!I
ACHI #'id, rozdzI A i sI AABI Ri*hard C o i e r, ,he 5ar that Stalin 5on, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton,
!MB, sI ABH#AB!I 8artin G i 7 -e r t , Churchill, tI 377, sI MAI
ACMI Bentley /jawnia F kolejny*h agent9w, kt9rzy w r9ny*h okresa*h pra*owali w a%eryka+ski%
departa%en*ie skar-/I
AC!I 6aTid Rees, .arty %e*ter 5hite: A Study in )arado*, .ew Uork, 8a*%illan, !HBI
AFEI #'id;, rozdzI F#HI
AFI Be nt l e y, Out of Bondage, sI JJI R o % e r s t e i n, 0 e T * h e n k o, "(B Against the ,,9ain
EnemyS, sI E#I
AFAI 6 i l k s &redI), Cadogan %iaries, sI HEH#HEMI
AFBI #'id;, sI HEM#HE!I
AFCI ( h e r w o o d, 0oosevelt amid .o$/ins, sI MJEI
AFFI #'id;, sI MHEI
AFJI 6e G on ge , Stalin, sI CMFI
AFHI :ho%as 8I Ca %p -e l l , George CI 5e r r i n g &redI), ,he %iaries of Edard 0; Stettinius 6r,
TUFI-TUFJ, .ew Uork, .ew Uiewpoints, !HF, sI CJI
AFMI C o i e r, 5ar that Stalin 5on, sI ABMI
AF!I GI WI R / s s e &Rzy%) do PI 8ason &2oreign Offi*e), A paQdziernika !FA, PRO 2O BHDEEMAJ .(
EABDA!DG< 5I AI 2I 5 o h l e r &2oreign Offi*e) do PI 2I G r e y, 8oskwa, i'id;, . BEABDBCDGI
6zi4k/je%y profI Gohnowi Gaddis za podanie Qr9daI
AJEI ' a %, E*$an*ion and Coe*istence, sI BHHnI
AJI 8in/t4 -y RI AI (ykes, AB paQdziernika !FA, PRO 2O BHDEEMAJ .( EABDA!DGI
"oz*zia5 I
Ok)3a01a E)ro3y Ws0&o*nie1
K-I;;,-I;HL
strJMO-DM+M
I A%y WI $ n i g h t, "(B: )olice andd )olitics in the Soviet &nion, 0ondon, 'nwin 5y%an, !MM, sI
BF#BJI Gohn GI 6z i a k, Che/isty, A .istory of the "(B, 0e^ington, 8assIR 0e^ington Books, !MM,
sI AF#AJI (tro-e : a l - o &redIDtl/%I), "hrushchev 0emem'ers, 0ondon, (phere Books, !H, tI 7,
sI AFJI Poza (taline%, w?r9d zazdrosny*h o rosn1*1 pot4g4 Berii -y sekretarz partyjny 0eningrad/ #
NdanowI
AI Wywiad Christophera Andrew z Piotre% 6ieria-ine%, AF listopada !MHI 6ieria-in przypo%ina
so-ie, e po wojnie z kl/-/ ofi*erskiego $GB znikn4y pa%i1tki po 6ziery+ski%, ale nie -y pewien
kiedy &-y przekonany, e przed !CH rokie%) i nie wiedzia, kto wyda pole*enie i*h /s/ni4*iaI
BI (iergiej ,a*harowi*z O s t r i a k o w, 5o!enny!e cze/isty; 8oskwa, Wojenizdat, !H!, rozdzI B, *zI 73I
JEH
CI Uladi%ir and "Tdokia Pe t r oT, Em$ire of Fear, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !FJ, sI !M#!!I
FI Ro-ert WI (t e p h a n , %eath to S$ies: ,he Story of Smersh &pra*a %agisterska), A%eri*an
'niTersity, Washington, 6C, !MC, sI J#JCI
JI .ikolai:ol s t oy, Stalin8s Secret 5ar, 0ondon, Gonathan Cape, !M,rozdzI HI 5/gh :ho%as,
Armed ,ruce: ,he Beginnings of the Cold 5ar, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !MJ, sI AAE#AAI
HI O s t r i a k o w, 5o!enny!e cz;e/isty, sI AFJI
MI :ho%a s , Armed ,ruce, sI AAEI :o l s t oy, Stalin8s Secret 5ar, rozdzI HI
!I .i*holas . y ar ad i, 9y 0ingside Seat in 9osco, .ew Uork, Crowell, !FB, sI FFI
EI (t e p h a n, %eath to S$ies, sI FEffI
I Os t r i a ko w, 5o!enny!e cze/isty, sI AEFI $ n i g h t, "(B, sI AFMI
AI 8iloTan 6j i l a s , Conversations ith Stalin, 0ondon, Ropert 5art#6aTis, !JA, sI EFI
BI George 5I 5 o do s, Sho ,rials: Stalinist )urges in Eastern Euro$_, TUFN-TU7F, .ew Uork,
Praeger, !MH, sI CEI
CI 6j i l a s , Conversations ith Stalin, sI F@JI
FI (tanisaw 8i k o a j * z y k, ,he )attern of Soviet %omination, 0ondon, (a%pson 0ow, 8arston
bCo, !C!, sI AI
JI Patrz wyej, sI EMI
HI 5 od o s, Sho ,rials, sI BH#BMI
MI Ga*1/es R/ p n i k , ,he Other Euro$B, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MM, sI MF, *yt/je
dok/%enty wywiezione potaje%nie z warszawski*h ar*hiw9w w lata*h siede%dziesi1ty*hI
!I Ale^ de G onge , Stalin and the Sha$ing of the Soviet &nion, 0ondon, Collins, !MJ, rozdzI CFI
.or%an 6a Ti e s , (od8s )layground: A .istory of )oland, O^fordR Clarendon Press, !M, tI 77, sI
CHA#CMEI
AEI Go r d i j e ws k i I O po*hodzeni/ (ierowa patrzR 7lya 6z h i r k Te l o T, Secret Servant, 0ondon,
Collins, !MH, sI CJ#CH, oraz Willia% 2I C o r s o n, Ro-ert :I C r o w l e y, ,he Ne "(B, wydI
poprI, .ew UorkR Willia% 8orrow, !MJ, sI ACMI
AI PatrzR raporty (O" i inne wR PRO 2O BHDCHHE!I
AAI 6 a T i e s, (od8s )layground, tI 77, sI CH!#CMEI
ABI Arth/r Bliss 0a n e , D Sa Freedom Betrayed, 0ondon, Regen*y P/-li*ations, !C!, sI EFJI
ACI Gor di j e ws ki I
AFI (prawozdanie z posiedzenia -i/ra polity*znego PPR w dni/ H gr/dnia !CC XwR\ Antony Po l o n # s k
y i Bolesaw 6 r / k i e r &redI), ,he Beginnings of Communist 0ule in )oland, Ro/tledge b
$egan Pa/l, !ME, sI B!J#B!!I P9Qniej przyznano, e Krozwi1zo?OL Ar%ii Czerwonej Knastraja l/dzi
prze*iwko ,wi1zkowi Radzie*kie%/LI #'id;, sI CA!I
AJI Berling do Go%/ki, AE wrze?nia !FJ XwR\ GI .o Ta k, S$raa gen; Berlinga, K,eszyty 5isto#
ry*zneL, tI PPP37 7 &!HJ), sI B!I Gohn Co/ t o /Ti d i s , Gai%e Re ynol ds , )oland TUIU-TUFL,
0ei*ester 'niTersity Press, !MJ, sI JH#JMI
AHI (prawozdanie z o-rad plen/% $o%itet/ Centralnego PPR, AE#A %aja !CF, XwR\ Po l o n s k y, 6
r / k i e r &redI), Beginnings of Communist 0ule, sI CAC#CCAI
AMI $lasy*zna analiza tr9jetapowej ewol/*ji polity*znej opisana jest XwR\ 5/gh (e t o n # Wa t s o n ,
,he East Euro$ean 0evolution, 0ondon, 8eth/en, !FJI
JEM
A!I 5arry (I :r/raan, 9emoirs: TUF7, Year of %ecisions, wydI (ignet .ew Uork, .ew A%eri*an
0i-rary, !JF, sI !!I
BEI 6wight WI : / t t i e, .arry 2; .o$/ins and Anglo-American-Soviet 0elations TUFT-TUF7, .ew
Uork, Garland, !MB, sI AHHI
BI Gor di j e ws ki I
BAI Ro-ert "I ( h e r w o o d, 0oosevelt and .o$/ins: A@ #ntimate .istory, .ew Uork, Grosset b 6/nlap,
!FE, sI MMF#MMJI
BBI : / e, .o$/ins and Anglo-American-Soviet 0elations, sI AHF@AHJI
BCI 5er-ert 2 e i s, Beteen 5ar and )eace, Prin*eton 'niTersity Press, !JE, sI MB#MCI
BFI ( h e r w o o d, 0oosevelt and .o$/ins, sI MMM#MM!I 2 e i s, Beteen 5ar and )eace, sI !MI
BJI Uojte*h 8 a s t n y, 0ussia8s 0oad to the Cold 5ar, .ew Uork, Col/%-ia 'niTersity Press, !H!, sI
AMC#AMFI
BHI Foreign 0elations of the &nited States: ,he Conference of Berlin, K:he Potsda% Conferen*eL,
Washington, 6CR '( GoTern%ent Printing Offi*e, !JEI
BMI #'id; 8a s t n y, 0ussias 0oad, sI AMJ#AMHI
B!I : / e, .o$/ins and Anglo-American-Soviet 0elations, sI AM!#A!I
CEI Gor di j e ws ki I
CI : / e, .o$/ins and Anglo-American-Soviet 0elations, sI BEEI 8a s t n y , 0ussia8s 0oad, sI AMHI
CAI 0a ne , Freedom Betrayed, sI I
CBI Gor di j e ws ki I
CCI 0a ne , Freedom Betrayed, sI HH#MBI
CFI Gor di j e ws ki I
CJI 5arry Ro s i t z k e , ,he "(B: Eyes of 0ussia, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !MB, sI AJ#AHI
6alsze infor%a*je od GordijewskiegoI
CHI 6aTid GI 6 a i n, Soviet Es$ionage, .ew 5aTen, ConnIR Uale 'niTersity Press, !FF, sI BBE#BBI
CMI 8i k o t a j * z y k, )attern of Soviet %omination, sI MHI 'waga (talina jest *z4sto %ylnie przypi#
sywana Pols*eI
C!I Gor di j e ws ki I Branko 0 a z i t * h i 8ilorad 8I 6r a * h k o Ti t * h , Biogra$hical %ictionary of the
Comintern, wydI poprI, (tanford, ConnI, 5ooTer 7nstit/tion Press, !MJI
FEI Wolfgang 0e on ha r d , Child of the 0evolution, 0ondon, Collins, !FH, sI BEBI 0eonhard towa#
rzyszyh 'l-ri*htowi w drodze z 8oskwy do .ie%ie*I
FI :ho%a s , Armed ,ruce, sI BCHI
FAI "ri*h Ol l e n h a / e r , A 'is 3, Bonn !J!, sI FFEI 8artin 8* Ca / l e y, East (ermany, XwR\ 8
* C a / l e y &redI), Communist )oer in Euro$B TUFF-TUFU, 0ondon, 8a*%illan, !HHI
FBI 5ans WI ( * h o e n - e r g , ,he )artition of (ermany and the Neutralization of Austria, XwR\
:ho%as 5a %%o n d &redI), ,he Anatomy of Communist ,a/eovers, .ew 5aTen, ConnI, Uale
'niTersity Press, !HFI
FCI 6 a i n, Soviet Es$ionage, sI BBAI
FFI #'id;, sI BJCffI

JE!
39 - KGB
FJI Por9wnaj powyej, sI AMMI
FHI Ghita l o n e s * /, Communism in 0umunia TUFF-TUJH, 0ondon, O^ford 'niTersity Press, !JC, sI
H!#MI 5 odo s, Sho ,rials, sI !C#!FI
FMI l o n e s * /, Communism in 0umania, sI EBff, MJI
F!I Ro-ert RI $i ng, .istory ofthe 0omanian Communist )arty, (tanford, ConnI, 5ooTer 7nstit/tion
Press, !ME, sI !AI
JEI ,eznania Pi4trowa, A! wrzesie+ !FC, AAC, CR( AJAMBDPRDCCI Por9wnajR Anatoli G o l i t s y n,
Ne 2iesfor Old, .ew Uork, 6odd, 8ead, !MC, sI MFI
JI Gor di j e ws ki I 2edi*zkin -y p9Qniej, w lata*h !F#!FF rezydente% w Rzy%ie pos/g/j1* si4
nazwiskie% GakowlewI
JAI Goseph R o t h s * h i l d, ,he Communist )arty of Bulgaria: Origins and %evelo$ment, TNNIfTUIJ,
.ew Uork, Col/%-ia 'niTersity Press, !HI
JBI .issan Or e n, Bulgarian Communism: ,he 0oad to )oer TUIF-TUFF, .ew Uork, Col/%-ia
'niTersity Press, !HI
JCI Ada% BI ' a %, ,itoism and the Cominform, Ca%-ridge, 8assI, 5arTard 'niTersity Press, !FA, sI !#
!BI 8iloTan 6j i las, ,ito: ,he Story from the #nside, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !M, sI BFI
JFI .issan Or e n, A 0evolution Administered: ,he Sovietization of Bulgaria XwR\ 5 a % % o n d &redI),
Anatomy of Communist ,a/eovers; Goseph R o t h s * h i l d , 0eturn to %iversity: A )olilical .istory
ofEa;it Central Euro$B Si@ce 5orld 5ar ##, .ew Uork, O^ford 'niTersity Press, !M!, sI C#!I
JJI . y a r a d i, 0ingside Seat, sI FI
JHI :arsadal%i (z e l %4 , kwie*ie+ !FAR *ytowany XwR\ Willia% (ha we r os s , Crime and Com$-
romise, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !HC, sI FJI
JMI . y ar a d i, 0ingside Seat, sI AHJ#AHHI
J!I Bela (zas z, Yolunteers for the (allos, 0ondon, Chatto b Wind/s, !HI
HEI Pa/l 7 g n o t / s, ,he First ,o Communist ,a/eovers of.ungary: TUTU and TUFN XwR\ 5 a % % o n d
&redI), Anatomy of Communist ,a/eovers;
HI Ro-ert G a - o r, *ytowany f wR\ Charles G a t i, .ungary and the Soviet Bloc, 6/rha%, .CR 6/ke
'niTersity Press, !MJ, sI ABnI
HAI 9d;, sI MM, !#AE, BEnI
HBI PaTel : i g r i d, ,he )rague Cou$: ,he Elegant ,a/eover XwR\ 5 a % % o n d &redI), Anatomy of
Communist ,a/eovers, sI C!#CAEI
HCI $are $a p a n , ,he Short 9arch: ,he Commnunist ,a/eover in Ciechoslova/ia TUF7-TUFN,
0ondon, CI 5/rst b CoI, !MH, sI BFI (t/di/% $apana oparte jest na ar*hiwa*h pa+stwowy*h i
$PCz wy%ieniony*h w jego -i-liografiiI
HFI 9d;, sI BH#BMI
HJI :i gr i d , ,he )rague Cou$, sI CC#CFI
HHI $a p a n , Short 9arch, sI BM#B!I
HMI 9d;, sI CE#CJ, rozdzI MI
H!I #'id;, sI FH#JJ, HFI
MEI 9d;, rozdzI CI
JE
MI 6j i l a s , ,ito, s; A!I
MAI 8iloTan 6j i l a s , 0ise and Fali, 0ondon, 8a*%illan, !MF, sI EJ#EHI
MBI #'id;, sI MA#MB, EF#EJI
MCI : h o % a s, Armed ,ruce, sI A!MffI
MFI 6j i l a s , 0ise and Fali, sI BA, MB#MJ, CEMI
MJI #'id;, sI MC#MF, !A, !F, !M#!!, EF#EJI Uladi%ir 6e d i j e r , ,ito S$ea/s: .is Self-)ortrait amid
Struggle ith Stalin, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !FB, sI AJMI
MHI : h o % a s, Armed ,ruce, sI A!MffI 6j i l a s , 0ise and Fali, sI BF#BMI
MMI 6j i l a s , ,ito, sI HI
M!I .ora B e l o f f, ,ito8s Flaed 2egacy, 0ondon, Ui*tor Gollan*z, !MF, sI BB#BC, CE#CI
!EI ' a %, ,itoism and the Cominform;
!I #'id; 6j i l a s , 0ise and Fali, rozdzI C, FI 6j i l a s , ,ito, sI MC#MHI Be l o f f , ,ito8s Flaed
2egacy, sI CF#CJI
!AI (tephen C l i s s o l d, %!ilas: ,he )rogresu of a 0evolutionary, 5o/nslowR 8a/ri*e :e%ple#(%ith,
!MB, sI HF#HMI 6j i l as , Conversations ith Stalin, sI CC#CHI 5 o d o s, Sho ,rials, sI J#MI .I CI P a
n o, ,he )eo$le8s 0e$u'lic of Al'ania, Balti%ore, Gohns 5opkins 'niTersity Press, !JM, sI CH#JMI
!BI 5 o d o s, Sho ,rials, sI !#AI P a n o, Al'ania, sI M#MHI
"oz*zia5 -O
Cimna wo1naF Eaza sta'inowska
K-I;<D-I<ML
strJ M+;DM.-
I Gor di j e ws ki I
AI Gor di j e ws ki I
BI Wywiad z p/kownikie% K:arL Ro-ertsone%, *ytowany jest wR Chap%an Pi n * h e r , ,oo Secret
,oo 2ong, 0ondon, ."0, !MF, sI BFI
CI #'id;, sI BFB#BFCI
FI Gor di j e ws ki I
JI 7nfor%a*ja od 6aTida 2oot%ana *ytowana XwR\ Pi n * h e r , ,oo Secret ,oo 2ong, sI B!H &podaje
%yln1 datW odej?*ia Cairn*rossa z Blet*hley Park)I
HI Patrz wyej, sI AJE#AJ, AHBI
MI "liza-eth Be n t l e y , Out of Bondage, .ew Uork, Ballantine Books, !MM, rozdzI , A oraz
posowie 5aydena PeakeI
!I W sprawie G/zenki patrzR Ro-ert B o t h we l l i GI 0I Gr a n a t s t e i n &redI), ,he Couien/o
,ranscri$ts, Ottawa, 6enea/, -rak daty< Gohn (a wa t s ky, (ouzen/o: ,he &ntold Story, :orontoR
8a*%illan, !MF< 5I 8ontgo%ery 5yde, ,he Atom Bom' S$ies, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !ME,
rozdzI l, A< Gordon Br o o k # ( h e p h e r d , ,he Storm Birds, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson,
!MM), rozdzI AI
EI Ga%es B a r r o s, Atger .iss and .arry %erter 5hite: ,he Canadian Connection, Or-is, tI PP7
&!HH), nr BI
J
I Gor di j e ws ki I
AI .aj-ardziej wiarygodny opis tego epizod/ podaje, naszy% zdanie%, Brook#(hepherd XwR\ Storm
Birds, rozdzI C, gdzie koryg/je wiele dezinfor%a*ji $i%a Phii-yI 6w9*h agent9w w 2oreign
Offi*e, o kt9ry*h wspo%ina Wok9w to najprawdopodo-niej B/rgess i 8a*leanI (ied%i/ w s/-a*h
wywiadow*zy*h to -ez w1tpienia Phii-y, Bl/nt, Cairn*ross, 0ong i $l/g%annI 6w9*h pozostay*h to
prawdopodo-nie Cedri* Belfrage, kt9ry w *zasie 77 wojny ?wiatowej pra*owa przez dwa lata w
.owy% Gork/ w British (e*/rity Coordination oraz pewien ofi*er (O", kt9rego nazwiska nie
%ona wy%ieniaO p/-li*znieI
BI $i% P h i l - y, 8y Sileni 5ar, 0ondon, Panther Books, !J!, sI C#FI
CI Br o o k # (h e p h e r d , Storm Birds, sI CAdBI
FI Phillip $ n i g h e y, )hilhy: "(B 9aster S$y, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !MM, sI BMI
JI Gor di j e ws ki I
HI P h i i - y, 9y Sileni 5ar, sI AEI
MI Gor di j e ws ki I
!I Br o o k # (h e p h e r d , Storm Birds, rozdzI CI Gor di j e ws ki I
AEI Patrz wyej, sI ABE#ABI .ie -ya to wprawdzie ksi1ka kod9w /ywana w koresponden*ji %i4dzy
Central1 a rezydent/ra%i .$GB, ale podo-na w konstr/k*jiI
AI Wywiad Christophera Andrew z e%erytowany% /rz4dniki% .(AI Go r d i j e ws k i nie %ia
infor%a*ji o losa*h szyfrantaI
AAI Ro-ert GI 0 a % p h e r e, ,he FB#-"(B 5ar: A S$ecial Agent8s Story, .ew Uork, Berkley Books,
!MH, sI ME#MAI
ABI #'id;, sI MCI
ACI 6aTid 8a r t i n , 5ilderness of 9irrors, .ew Uork, Ballantine Books, !M, sI CJI Peter
Wr i g h t , S$ycatcher, .ew Uork, Uiking, !MH, sI MCI Christopher Andrew otrzy%a potwier#
dzenie w wywiada*h przeprowadzony*h w (tana*h ,jedno*zony*h pod war/nkie% nie /jaw#
niania Qr9daI
AFI Wr i ght , S$ycatcher, sI MF
AJI Christopher An dr e w, ,he (roth of the Australian #ntelligence Community and the Anglo-
American Connection, 7ntelligen*e and .ational (e*/rity, tI 73 &!M!) nr A, sI AAHffI Ro-ert
8a n n 4 , ,he )etrov A`fair: )olitics and Es$ionage, (ydney, Perga%on, !MH, rozdzI AI
AHI Gor di j e ws ki I
AMI AI > a w r e n t i e w a, Stroiteli noogo mira XwR\ KW 8irie $nigL, !HE, nr CI 6aTid 5 o o w a y,
Entering the Nuclear Arms 0ace: ,he Soviet %ecision to Build the Atomie Bom', TUIU-_t7 XwR\
K(o*ial (t/dies of (*ien*eL, tI P7 &!M), sI MB#MCI
A!I ,hey Aa/ened the (enie, wywiad z profesore% Goowine% oraz nie op/-likowane wyj1tki z
-iografii $/r*zatowa XwR\ K8os*ow .ewsL, !M!, nr CI
BEI PI 0I $ a p i * a &redI Pawe R / - i n i n), )isma o nau/ie, 8oskwaR 8oskowskij Ra-o*zyj, !M!I
6aTid 5 o o w a y, ,he Scientist and the ,yrant XwR\ K.ew Uork ReTiew of BooksL , l %ar*a
!!EI Czas ze%sty Berii przyszed w !CJ rok/, gdy $api*a zosta /s/ni4ty z kierowni*twa
swojego instyt/t/ -adaw*zegoI
BI 6I8I 0a d d &2B7), %e%orand/% dla 5ooTera, AJ *zerw*a !FI 5ooTer doda /wag4 K,awsze
%/siae% %ieO o-staw4LI 2B7 EE#BHCMB, spis tre?*i, te*zkaI BI
JA
BAI A"C do 5ooTera, E lip*a !F, i'id;, te*zki !#EI Atomie Energy 9atters ith hich %onald
9aclean as Concerned as First Secretary, British Em'assy, 5ashington %C, -rak daty, 2B7 EE#
BHCMB, seria #BHI
BBI ,hey Aa/ened the (enie XwR\ K8os*ow .ewsL, !M!, nr CI
BCI #'id;
BFI 0 a % p h e r e, FB#-"(B 5ar, rozdzI !I
BJI 5 y d eI Atom Bom' S$ies, rozdzI BI
BHI #'id;, s; AJ#AHI
BMI G o r d i j e w s k iI
B!I 0a % ph e r 4 , FB#-"(B 5ar, s; MB#!AI
CEI 5y d e , Atom Bom' S$ies, rozdzI C and FI
CI G o r d i j e w s k iI
CAI .aszy% podstawowy% Qr9de% na te%at historii i organiza*ji $7 -y AC#stronni*owy raport
przygotowany w opar*i/ o wiado%o?*i przekazane przez P i 4 t r o w o w XwR\ ,he Committee o!
#nformation <,,"f= TUFL-TU7T, H listopada !FC, AAC, CR( AJAMBDPRlDFJI
CBI 7lya 6 z h i r k T e l o T, Secret Scn`ant, 0ondon, Collins, !MH, sI BMI
CCI G o r d i j ew sk iI
CFI 6 z h i r k T e l o T, Secret Servant, sI JCI
CJI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI
CHI ,he Committee of #nformation <M"#S= TUFL-TU7T, H listopada !FC, AAC, CR( AJAMBDPRlDFJI
CMI Andrei Gr o % y k o, 9enries, 0ondon, 5/t*hinson, !M!, sI BM#B!I
C!I ,he Committee of #nformation <M"#S= TUFL-TU7T, AAC, CR( AJAMBDPR7DFJI 6okadna kolejno?O
&ale nie tosa%o?O) przewodni*z1*y*h $7 nie jest jasnaI Pietrowowie -yli pewni, e pierwszy% -y
8ootow, a ostatni% ,orinI Gest jednak %oliwe, e pod konie* sprawowania f/nk*ji %inistra spraw
zagrani*zny*h, 8ootow przekaza przewodni*two 8alikowi, po kt9ry% przyszed ,orinI
FEI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI
FI :o% Bo w e r, ,he 0ed 5e', 0ondon, A/r/%, !M!, sI CJ#CH, F!#JAI
FAI #'id;, sI HA!I
FBI #'id;, sI !H#EB, C#M, AB, B!#CEI Anthony C a T e n d i s h , #nside #ntelligence, 0ondon,
nakade% prywatny%, !MH, rozdzI HI
FCI B o w e r, 0ed 5e', sI !, JFI Patrz wyej, sI HJI
FFI Go r d i j e ws k i I
FJI Cytowane XwR\ Bo we r , 0ed 5e', sI !E#!I
FHI Go r d i j e ws k i I
FMI BBC, (WB, Poland, l sty*znia !FBI :ho%as Po w e r s, ,he 9a@ 5ho "e$t the Secrets: 0ichard
.elms and the C#A, 0ondon, W*idenfeld b .i*olson, !H!, sI CEdFI "dward Gay " p s t e i n ,
%ece$tion: ,he #nvisi'le 5ar Beteen the "(B and the C#A, .ew Uork, (i%on b (*h/ster, !M!, sI
BC!I
JB
F!I Przez *ay *zas od 77 wojny ?wiatowej Kdziaania aktywneL $GB prezentoway /krai+ski*h
partyzant9w jako kola-orant9wI ,-rodnie %asowy*h deporta*ji, szt/*znego god/ i terror/ lat
trzydziesty*h w zroz/%iay spos9- skoniy wiel/ 'krai+*9w do witania w !C rok/ .ie%*9w jako
oswo-odzi*ieliI 5itler /waa jednak 'krai+*9w za podl/dziI
JEI P h i l - y, 9y Silent 5ar, sI CFI
JI 5arry R o s i t zke , ,he "(B: Eyes of 0ussia, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !MB, sI BCI
JAI Go r d i j e wski I
JBI #'id;, rozdzI !I 7s%ail A k h % e d o T, #n and Out of Stalin8s (0&, 0ondon, Ar%s b Ar%o/r Press,
!MC, rozdzI EI
JCI .i*holas B e t h e , ,he (reat Betrayal, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MCI
JFI P h i l - yI 9y Silent 5ar, sI CC#CFI
JJI Wywiad Christophera Andr*w przeprowadzony w '(A -ez %oliwo?*i podawania Qr9daI
JHI P h i l - y, 9y Silent 5ar, sI CJI
JMI Go r d i j e ws k i I ,godnie z infor%a*ja%i Pietrow9w, $/kin -y na*zelnikie% 7 ,arz1d/ $7 do
ostatni*h tygodni !FE rok/I AAC, CR( AJABMDPRlDFJI
J!I Go r d i j e w sk iI
HEI Ro-ert C e * i l, A %9ded 2ife, 0ondon, Bodley 5ead, !MM, sI MMI
HI ,aprzysi4one o?wiad*zenie Wadi%ira Pi4trowa, A! %ar*a !FJ, AAC, CR( AAE!DJEDHJ!I
Pietrow peni o-owi1zki rezydenta w Can-erze w lata*h !FA#!FCI 8niej wiarygodne opisy jego
zezna+ pojawiy si4 w prasieI 6odatkowe infor%a*je o $isli*ynie od GordijewskiegoI
HAI Andrew Bo y l e, ,he Climate of ,reason, 0ondon, 5/t*hinson, !H!, sI BEF, BC, BCJI Goronwy R e
e s, A Cha$ter of Accidents, 0ondon, Chatto b Wind/s, !H, sI JCI
HBI Christopher 8a y h e w, ,ime to E*$lain, 0ondon, 5/t*hinson, !MH, sI E!I
HCI B o y l e, Climate of ,reason, sI BCH#BCMI
HFI Go r d i j e w skiI
HJI Peter 5e n n e s s y i $athleen :o wn s e n d , ,he documentary s$oor ofBurgess and 9aclean XwR\
K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 77 &!MH), nr AI
HHI Rees, Cha$ter of Accidents, sI HI Barrie Pe nr os e i (i%on 2r ee%an, Cons$iracy of Si lence,
0ondon, Grafton Books, !MJ, sI BAC#BAHI
HMI Go r d i j e w ski I
H!I C e * i l, %ivided 2ife, rozdzI J, HI
MEI K:he :i%esL, A sty*znia !MI
MI .ota 8a*leana, A gr/dnia !FE, PRO 2O BHDMJB A' EBDFAI
MAI CecWW,%ivided2ife, sI ABI
MBI Patrz jego ostrzeenie pod adrese% woski*h ko%/nist9w XwR\ KOste/ropaL, nr E, paQdziernik !HE,
*ytowane XwR\ George $ e n n a n , 9emoirs TU7Z-TUJI, .ew Uork, Pantheon Books, !MB, sI !CI
MCI 6aTid 6 i % - l e - y i 6aTid R e y n o l d s, A+ Ocean A$art, 0ondon, BBCD5odder b (to/ghton,
!MM, sI !EI
MFI C* * i i , %9ded 2ife, sI ABI
6 1 4
MJI Ph i l - y, 9y Silent 5ar, sI FA#FBI
MHI C e * i l, %9ded 2ife, sI H#MI
MMI Ph i l - y, 8y Silent 5ar, sI FAI
M!I 5id;, s; FBI
!EI Ce c i l , %9ded 2ife, sI MI
!I Ph i l - y, 8y Silent 5ar, sI FF#FJI
!AI 8a r t i n , 5ilderness d[f 9irrom, sI FI
!BI Ph i l - y, 8y Silent 5ar, sI FJI Rozpowsze*hniane w !!E rok/ twierdzenie $GB, e eskapady
G/ya B/rgessa -yty planowane &na przykad w progra%ie telewizyjny% C/tting "dge, Channel C,
C %aja !!E s1 nie przekonywaj1*eI
!CI Go r d i j e ws ki I
!FI P h i l - y, 8y Silent 5ar, sI FCI C o s t e o, 9an/ of ,reachery, sI FCF#FCJI
!JI $ n i g h e y, )hil'y, sI HH#HMI
!HI Go r d i j e ws k i I
!MI C e * i l, %ivided 2ife, sI BFffI
!!I Go r d i j e ws k i I
EEI Ce * i l , %9ded 2ife, sI BF#CCI
EI Go r d i j e ws k i I
EAI P e n r o s e i 2 r e e %a n , Cons$iracy of Silence, sI BFH@BFMI
EBI Go r d i j e ws k i I
ECI PI 8I Rossiter do Cairn*rossa, C %ar*a !CH, PRO : AAFDBI BIAI:I &C!), And 8eeting, !
gr/dnia !C!< PRO : AAFDHI
EFI Pe n r o s e , 2 r e e %a n , Cons$iracy of Silence, sI BJ!#BHEI Gohn Co l T i l l e , ,he Fringes of
)oer, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MF, sI BEffI P i n * h e r, ,oo Secret ,oo 2ong, sI B!C#B!FI W r
i g h t, S$ycatcher, sI AA#AABI
EJI $onferen*ja prasowa, AE listopada !H!I
EHI P h i l - y , 8y Silent 5ar, sI F#FA, FH!I
EMI Wywiad Christophera Andrew z Ga%ese% 8a*Cargar, gr/dnia !MHI
E!I Ph i l - y, 8y Silent 5ar, sI JH#HEI
EI $ n i g h e y, )hil'y, sI MC#MFI
I C o s t e o, 9as/ of ,reachery, sI FJ!I
AI Soviet State Security Service Foreign #ntelligence O$erational ,echniaues <,,2egalS 0e;lidency
System= oparte na zeznania*h Pietrow9w, M %aja !FF, (e*tion 377, AAC, CR( AJAMBDPRlD!I
BI Patrz wyej, sI JCI .ekrolog Watson w kalendarz/ $ingSs College na rok !MBI Wr i g h t ,
S$ycatcher, sI !E#!BI 6alsze infor%a*je od GordijewskiegoI
CI Gor di j e ws ki I
FI 5I 8ontgo%ery 5yde , (eorge Bla/e, Su$ers$y, 0ondon, Consta-le, !MHI
JI Gor di j e ws ki I
JF
HI 5yde , Bla/e, sI B!#CEI $/z%i*h, kt9ry -y pierwszy% ofi*ere% 8GB przes/*h/j1*y% B7akeSa
/*iek p9Qniej na ,a*h9dI
MI 9iscellaneous Soviet )ersonalities ho have served a'road, A! wrze?nia !FC, AAC, CR(
AJAMBDPRDCCI Gest rze*z1 pewn1, e dok/%enta%i ty%i nie -yy dekryptae, kt9ry*h strzeono
pilnie i nie %ogy walaO si4 gdziekolwiek -1dQI
!I #'id; 6odatkowe infor%a*je od GordijewskiegoI .azwisko $ro*hina jest jest w zeznania*h
Pi4trowa %ylnie napisane jako $rahinI
AEI Por9wnajR :hierry Wol t on, 2e "(B en France, ParisR Bernard Grasset, !MJ, sI AF#BCI
AI #'id;, sI JH#HHI 6alsze infor%a*je od GordijewskiegoI Patrz niej, sI BJM#BJ!I
AAI 5einz 5 o h n e i 5er%an9 ,o l l i n g , ,he (eneral as a S$y, 0ondon, Pan Books, !HA,
rozdzI AI Patrz niej, sI BH#BHAI
ABI George 5I 5 od o s, Sho ,rials: Stalinist )urges in Eastern Euro$B, TUFN-TU7F, .ew Uork,
Praeger, !MH, sI BF, AMI
ACI Ge?li nie podano ina*zej, nasz opis kariery jest oparty naR 2lora 0 e w i s, ,he 9a@ 5ho %isa$$eared:
,he Strange .istory of Noel Field, 0ondon, Arth/r Barker, !JF oraz Allen We i n s t e i n ,
)er!uiy: ,he .iss-Cham'ers Ca;ie, .ew Uork, $nopf, !HM, sI !M#AEJI
AFI Ri*hard 5arris ( % i t h, OSS: ,he Secret .istory of America8s First Central #ntelligence Agency,
Berkeley, CaIR 'niTersity of California Press, !HA, sI AAH#AAMI
AJI 0e w i s, ,he 9a@ 5ho %isa$$eared, sI JE, !I
AHI $are $a p a n , %ans les archives du Comite Central, Paris, Al-in 8i*hel, !HM, sI CF#CHI
AMI 5 od o s, Sho ,rials, sI HEI
A!I 6erek $ a r t / n, ,ito8s )lot against Euro$B: ,he Story ofthe 0a!/ Com$iracy, 0ondon, 0awren*e b
Wishart, !C!, sI AAI
BEI 0 e w i s, ,he 9a@ 5ho %isa$$eared, sI !I
BI 8iloTan 6 j i l a s, 0ise and Fali, 0ondon, 8a*%illan, !MF, sI AM#A!I
BAI Rela*ja $adara ze spotkania znajd/je si4 w jego -iografiiR 0aszlo Gy / r k o , Arc/e$vazlat
tortenelmi hatterrel, B/dapest, !MA, sI ME#M< oraz we Kwst4pnej -iografiiL, napisanej przez
Gy/rko poprzedzaj1*ejR Ganos $ a dar , Selected S$eeches and #ntervies, O^fordR Perga%on
Press, !MF, sI H#HAI
BBI 5odos, Sho ,rials, sI B!, rozdzI FI
BCI Wywiad z Radare% XwR\ K8agyarorszagL, ! %aja !M!I
BJI Bela ( z as z, Yolunteers for the (allos, 0ondon, Chatto b Wind/s, !H, sI H, EF, EMff,
BMff, HAI
BJI 5ho ArB You, Yladimir Far/asK XwR\ K8agyar .e%zetL, B listopada !MMI
BHI Wywiad XwR\ K8agyarorszagL, ! %aja !M!I
BMI 5odos , Sho ,rials, sI CMd!I
B!I 0aszlo Ra j k, 5 i s, Accom$lices Before the )eo$le8s Court, B/dapest, !C!I :ry-/na 0/dowy
skaza Rajka i dw9*h oskarony*h na ?%ierO przez powieszenieI (praw4 nast4pny*h dw9*h
przekazano s1dowi wojskowe%/, kt9ry skaza i*h na rozstrzelanieI
CEI 5odos , Sho ,rials, sI C!#FEI
CI Gor di j e ws ki I
JJ
CAI 5 o d o s, Sho ,@als, sI JF#JJI
CBI Giri P e l i k a n &redI), ,he Czechoslma/ )olitical ,rials TU7Z-TU7F, 0ondon, 8a*donald, !HI
CCI $are $a p a n , )roces $olitiaues a )rague, Br/sselsR "ditions Co%ple^e, !ME, sI CFI
CFI 6 z h i r k T e l o T, Secret Servant, sI ACJ#AC!I 6alszy*h infor%a*je o losa*h Otrasz*zenki i $orot#
kowa dostar*zyli PietrowowieI AAC, CR( AJAMBDPRlDFJ, CB, CCI
CJI (tro-e :a l -o &redIDt/%I), "hrushchev 0emem'ers, 0ondon, (phere Books, !H, tI l, sI
AJE#AJAI
CHI #'id, sI AJBI
CMI 6 z h i r k T e l o T, Secret Servant, sI AFEI
C!I 8eir Cot i * , ,he )rague ,rial, .ew Uork, 5erzl PressDCornwall Books, !MH, sI !HI W !!E
Bojarski opisany zosta w 8os*ow .ews jako sadysta, kt9ry Kfolgowa so-ie -ij1* l/dziL
oso-i?*ie tort/r/j1* ko-iety i %4*zyzn oraz, kt9ry sprzeniewierzy f/nd/sze (tBI UeTgenia
Al - a t , 5ill ,here Be an End to the 2uhyan/aK XwR\ K8os*ow .ewsL, !!E, nr EI
FEI $a p a n , )roces $olitiPues, sI CFI
FI Ofi*jalny raport *ze*hosowa*ki z !JB rok/ opisywa $epperta jako znanego ze swojego Kw?*iekego
antyse%ityz%/LI P e l i k a n &redI), Czechoslova/ )olitical ,rials, sI E#EAI Cot i * , )rague
,rial, sI A!I
FAI P e l i k a n &redI), Czechoslom/ )olitical ,rials, sI EA#EBI Cot i *, )rague ,rial, sI A!I
FBI P e l i k a n &redI), Czechoslova/ )olitical ,riah, sI EBI
FCI Wywiad Christophera Andrew z Piotre% 6ieria-ine%, AF listopada !MHI 6ieria-in -y o-e*ny,
kiedy Chr/sz*zow prze%awia w kl/-ie ofi*erski%I Wed/g niego -yo to we wrze?ni/ !F rok/I
7nne Qr9da wy%ieniaj1 p9Qniejsz1 o dwa %iesi1*e dat4 aresztowania A-ak/%owaI
FFI A%y WI $ n i g h t, "(B: )olice and )olitics in the Soviet &nion, 0ondon, 'nwin 5y%an,
!MM, sI BJI
FJI P e l i k a n &redI), Cz;echoslova/ )olitical ,riah, sI EJ#EHI
FHI Co t i * , )rague ,rial, sI AI
FMI G o r d i j e ws k iI
F!I Go r d i j e ws k iI
JEI : a l - o &redIDt/%I), "hrushchev 0emem'ers, tI 7, sI AMA#AMHI Ale^ de G o n g e, Stalin and the
Sha$ing of the Soviet &nion, 0ondon, Collins, !MJ, sI FEE#FEBI
JI 5 o d o s, Sho ,riah, sI JJI
JAI Co t i * , )rague ,rial, sI CCI
JBI : a l - o &redIDt/%I), "hrushchev 0emem'ers, tI l, rozdzI MI 6e G o n g e , Stalin, rozdzI C!I
JCI .I B a r s / k o w, #d4c na XX 3!azd XwR\ KPrawdaL, E listopada !M!I
JFI KBye% do niego przywi1zanyL @ wyzna Chr/sz*zow @ ;;;uczciie $la/atem nad Qmierci4
Stalina; : a l - o t t &redIDt/%I), "hrushchev 0emem'ers, tI 7, sI BAA#ABI
JJI A%y WI $ n i g h t, "(B, sI CH, F, HEI
JHI R9j 8i e d w i e d i e w , )olityczna 'iografia N; S; Chruszczoa XwR\ K6r/-a .arod9wL, lipie*
!M!I
JMI G o r d i j e w sk iI
JH
"oz*zia5 --
Cimna wo1na 3o Sta'inie
K-I<MD-I8ML
strJ M.+D;-H
I .I B a r s / k o w , #d4c na XX 3!azd XwR\ KPrawdaL, E listopada !M!I Po ?%ier*i (talina
prezydi/% zostao ograni*zone do E *zonk9w, a w !JJ rok/ przywr9*ono dawna nazw4 -i/ro
polity*zneI
AI Od %ar*a !FB do %ar*a !FC, kiedy 8GB -yo przej%owane przez 8W6, wywiad zagrani*zny,
kt9ry -y 7 ,arz1de% G9wny% sta si4 77 ,G, nato%iast zarz1d kontrywiad/, kt9ry% -y 77 ,arz1de%
G9wny% prze%ianowano na 7 ,GI
BI Wywiad Christophera Andrew z Piotre% 6ieria-ine%, AF listopada !MHI 7nfor%a*j4 6ieria-ina o
wezwani/ rezydent9w do 8oskwy potwierdzi G/ri .osenko w wywiadzie z Christophere% Andrew,
F listopada !MH rok/I
CI R9j 8i e d wi e d i e w, )olityczna 'iografia N; S; Chru*z;cz;oa XwR\ K6r/-a .arod9wL, lipie*
!M!I
7; Andrei Gr o %y k o, 9emories, 0ondon, 5/t*hinson, !M!, sI BMI
JI 8i e d wi e d i e w, )olityczna 'iografia N; S; Chru*z;cz;oa; (tro-e : a l - o &redIDt/%I), "hrush-chev
0emem'ers, 0ondon, (phere Books, !H, tI 7, sI BA#BAJI
HI Peter 6 e r i a - i n i 2rank G i - n e y, ,he Secret 5orld, wydI poprI, .ew Uork, Ballantine Books,
!MA, sI AEEI
MI 2iodor B / r a * k i , Chruszczo: Sz/ic do $olitycznego $ortretu XwR\ K0iterat/rnaja GazietaL,
AC l/tego !MMI 8alenkow, o kt9ry% Chr/sz*zow tylko z rzadka pisa /*z*iwie, odegra praw#
dopodo-nie zna*znie waniejsz1 rol4 ni %/ przypis/je Chr/sz*zowI Por9wnajR 8arshal $irill (I
8o s k a l e n k o , Beria8* Arrest, K8os*ow .ewsL, !!E, nr ABI
!I 8o s k a l e n k o , Beria8sArrest; 8i e d wi e d i e w, )olityczna Biografia Chruszczoa;
EI Gor di j e ws ki I
I Wywiad ze Kznako%ity% prawnikie%L GI AI :ierie*howe% w radzie*kiej telewizji A! kwietnia
!MM< BBC, (WB, ('DECE BDC, A %aja !MMI
AI Wywiad Christophera Andrew z Piotre% 6ieria-ine%, AF listopada !MH rI
BI Go r d i j e ws k i I O karierze Pani/szkina patrz r9wnieR zeznania Pi4trowa, AAC, CR(
AJAMBDPRlDFJI
CI .ikolai $ h o k h l o T, #n the Name of Conscience, 0ondon, 2rederi*k 8/ller, !JE, sI AEI
FI Wywiad Christophera Andrew z Piotre% 6ieria-ine%, AF listopada !MH rI
JI $ h o k h l o T, #n the Name of Conscience, ptI 777I
HI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% Rastworowern, paQdziernik !MH, oraz Piotre% 6ieria-ine%,
AF listopada !MHI
MI : a l - o &redIDt/%I), "hrushchev 0emem'ers, tI 7, sI BBMI
!I (andor $o p a O s i, Au nom de classe ouvrieire, Paris, "ditions Ro-ert 0affont, !H!, sI ACI
:wierdzenia zawarte XwR\ Willia% 2I C o r s o n, Ro-ert :I C r o w l e y, ,he Ne "(B, .ew Uork,
Willia% 8orrow, !MJ, sI AJF#AJ!, jako-y Andropow -y r9wnie rezydente% $GB oraz e
Wiktor Cze-rikow, kolejny przyszy przewodni*z1*y $GB Chair%an te pra*owa w -/dapeszte+skiej
a%-asadzie, s1 faszyweI
JM
AEI A%y WI $ n i g h t, ,he "(B: )olice and )olitics in the Soviet &nion, 0ondon, 'nwin 5y%an,
!MM, sI ABI
AI Wywiad z $ri/*zkowe% XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nr BAI
AAI :elewizyjny wywiad z $ri/*zkowe%, AC *zerw*a !M!, BBC, (WB, ('DEC!J BDI
ABI Go r d i j e ws k i I
ACI Goseph R o t h s * h i l d, 0eturn to %iversity: A )olitical .istoiy of Ea;it Central Euro$B si@ce 5orld
5ar &, .ew Uork, O^ford 'niTersity Press, !M!, sI FJ#FMI
AFI W sprawie prze-ieg/ rewol/*ji patrzR 'nited .ations, 0e$ort of the S$ecial Committee on the
)ro'lem of .ungary, .ew Uork, !FHI
AJI $ o p a * s i, Au nom de la classe oriere, sI !@AAI
AHI : a l - o &redIDt/%I), "hmshchev 0emem'ers, tI 7, sI CMI
AMI Gor di j e ws ki I
A!I Charles G a t i, .ungary and the Soviet Bloc, 6/rha%, .C, 6/ke 'niTersity Press, !MJ, sI CC#CHI
BEI Arkadi .I ( h e T * h e n k o, Brea/ing ith 9osco, .ew Uork, Ballantine Books, !MF, sI ECI
BI G a t i, .ungary and the Soviet Bloc, sI CM#C!I
BAI '., 0e$ort of the S$ecial Committee;
BBI Go r d i j e ws k i I
BCI Roz%owa 8aletera z $opa*siI Au nom de la classe ouvriere, sI ACH#AMMI ,arz/t jako-y 8aleter zosta
aresztowany pod*zas -ankiet/ wydanego przez Andropowa jest faszywyI PatrzR ,hores
8e d T e d e T , Andm$ov: .is 2ife and %eath, wydI poprI, O^fordR Basil Bla*kwell, !MC, sI BHI
BFI Bela $I $i r a l y , 9ilitary As$ects XwR\ Bela $I $i r a l y , Pa/l G o n a s &redI), ,he .ungarian
0evolution of TU7J in 0etros$ect, .ew Uork, Col/%-ia 'niTersity Press, !HM, sI HEI
BJI $ o p a * s i, Au nom de la classe ouvriere, sI ACE#AC, AHEI
BHI #'id;, sI AHH#AHM, BEJI
BMI :i-or 8 e r a y, ,he ,rial of #mre Nagy XwR\ $i r a l y , G o n a s &redI), ,he .ungarian 0evolution in
0etros$ect; Wy-rane frag%enty stenogra%/ zostay op/-likowane, pokazano take /rywki fil%/
nakr4*onego pod*zas pro*es/I
B!I ,he Counter-0evolutionary Cons$iracy of #mre Nagy and his Accom$lices, B/dapest, 7nfor%ation
B/rea/ of the Co/n*il of 8inisters, !FM, sI B#M, EM#A!I
CEI $ h o k h l o T, #n the Name of Conscience, sI AEI
CI Go r d i j e ws k i I $n i g h t , "(B, sI AAI Anatoli Go l i t s yn , Ne 2ies for Old, .ew Uork,
6odd, 8ead, !MC, sI MF#MJI
CAI Gor di j e ws ki I
CBI Gor di j e ws ki I
CCI Go l i t s yn , Ne 2ies for Old, sI AMB#AMHI
CFI Andrei G r o % y k o, 9emories;
CJI Gor di j e ws ki I
CHI Gor di j e ws ki I
J!
CMI $i% P h i l - y, 9y Silent 5ar, 0ondon, Panther Books, !J!, sI HI 5ollis -y w9w*zas zast4p*1
dyrektora generalnego 87#F, a Graha% 8it*hell dyrektore% kontrwywiad/I Gdy-y kt9rykolwiek z
ni*h -yt, jak to %ylnie twierdzono, radzie*ki% szpiegie%, to 8odin ni* -y-y tak zaniepokojony
zagroenie% ze strony -rytyjskiej s/-y -ezpie*ze+stwaI
C!I Chap%an P i n * h er, ,oo Secret ,on 2ong, 0ondon, ."0, !MF, sI BFFI
FEI Gor di j e ws ki I
FI P h i l - y, 8y Silent 5ar, sI FI
FAI Uladi%ir, "Tdokia Pe t r oT, Em$ire of Fear, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !FJ, rozdzI ABI
FBI P h i l - y, 9y Silent 5ar, rozdzI BI
FCI Phillip $ n i g h tV e y, )hilhy: "(B 9aster S$y, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !MM, sI CM#C!I
FFI A n d r e w, Secret Service, sI C!JI
FJI Gor di j e ws ki I
FHI Peter W r i g h t, S$ycatcher, .ew Uork, Uiking, !MH, sI HA#HBI
FMI $ n i g h e y, )hil'y, rozdzI FI
F!I Gor di j e ws ki I
JEI Wywiad Christophera Andrew z -yy% ofi*ere% C7A -ez %oliwo?*i podania nazwiskaI
JI 6aTid 8a r t i n , 5ilderness of 9irrom, .ew Uork, Ballantine Books, !M, sI HC#!E, E#EJI
Gohn R a n e l a g h, ,he Agency, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MJ, sI AMM#A!JI
JAI 5I 8ontgo%ery 5yde , (eorge Bla/e, Su$ers$y, 0ondon, Consla-le, !MH, sI CH!I
JBI Gordijewski -y ?wiadkie% rozprawI 6e%ent/je twierdzenia jako-y Pop9w -yt dla przykad/
tort/rowanyI
JCI W *i1g/ *ztere*h lat, jakie dzieliy dwie kaden*je Rodina, w lata*h !FA#!FA peni1*y% o-owi1zki
rezydenta -y Georgij 8i*hajowi*z Niwotowski, pote% w lata*h !FB#!FF rezydente% -yt
(iergiej 0eonidowi*z :i*hwi+ski, a kiedy zosta odwoany do Centrali o-owi1zki rezydenta peni
G/rij 8odin w lata*h !FF#!FJI Go r d i j e ws k i I
JFI Gor di j e ws ki I
JJI Gor di j e ws ki I
JHI Gohn 3 a s s a , Yassall, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !HFI
JMI Gor di j e ws ki I
J!I W r i g h t, S$ycatcher, sI JJ#JHI Go r d i j e ws k i I
HEI Gor di j e ws ki I
HI Rozpowsze*hniania przez $GB wersja kariery $onona 8oody znalaza si4 w to%ie przygotowany%
przez spe*jalist9w od Kdziaa+ aktywny*hL 7 ,arz1d/ G9wnego przy wsp9/dziale $i%a Phil-yI
Gordon 0 o n s d a l e, S$y, 0ondon, .eTille (pear%an, !JFI
HAI Gor di j e ws ki I
HBI Waleri Ag r a n o ws k i , 3aEd: O'co/ra!oiec XwR\ K,na%iaL, wrzesie+ !MMR -ardziej sz*zery
opis $onona 8oody, ni przygotowana przez $GB wersja jego wspo%nie+, oparty na prze#
prowadzony% z ni% wywiada*h zawarta jest XwR\ 0 o n s d a l e, S$y;
HCI Ag r a n o ws k i , 3aEd: O'co/ra!oiec;
HFI Gor di j e ws ki I
JAE
HJI Go r d i j e ws k i I
HHI W r i g h t, S$ycatcher, sI BH#BMI 5arry R o s i t z k e, ,he "(B: Eyes of0ussia, 0ondon, (idgwi*k b
Ga*kson, !MB, sI HJ#HHI
HMI Wr i g h t , S$ycatcher, sI AMffI
H!I 5arry 5 o / g h t o n, O$eration )ortland: ,he Antohiogro$hy of a S$y, 0ondon, R/pert 5art#6aTis,
!HAI
MEI 0 o n s d a l e , S$y, sI MH, MI
MI G o r d i j e w s k i I $r9tki opis pogrze-/ $onona 8oody XwR\ A g r a n o w s k i , 3aEd: O'co-
/ra!oiec;
MAI Patrz wyej, sI BBFI
MBI :hierry Wolton, 2e "(B en France, Paris, Bernard Grasset, !MJ, sI JH#HAI
MCI Gohn B ar t o n, "(B ,oday, ,he .idden .and, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MC, rozdzI !I
6odatkowe infor%a*je od Gordijewskiego, kt9ry pozna Cy%-aa i >azariewa kiedy w lata*h
sze?Odziesi1ty*h i siede%dziesi1ty*h kierowali ,arz1de% ( o-s/g/j1*y% nielega9wI
MFI Ba r t o n, "(B ,oday, sI BHJdCMI Go r d i j e ws k i potwierdza, e spotkanie si4 od-yoI
MJI Roger 2 a 7 i g o t, Pas*al $ r o p, 2a )iscine: ,he French Secret Service Si@ce TUFF, O^fordR Basil
Bla*kwell, !M!, sI AB#AAI
MHI C7A, ,he 0otB "a$elle; ,he C#A 8s .istory ofSoviet #ntelligence and Es$ionage Netor/s in 5estern
Euro$B TUIJ-TUF7, Washington, 6CR 'niTersity P/-li*ations of A%eri*a, !H!, sI MA, !!#EE, podaje, e
Ro-inson -y ofi*ere% prowadz1*y% Andre 0a-arthe &kryptoni% Gero%e)I Wr i g h t , S$ycatcher, sI AB!,
podaje, e 0a-arthe zosta zde%askowany jako radzie*ki szpieg dzi4ki Opera*ji UenonaI Potwierdzili
to r9wnie dwaj e%erytowani ofi*erowie wywiad/ w A%ery*e P9no*nej, z kt9ry%i roz%awia
Christopher AndrewI O-aj ofi*erowie %ieli dost4p do dekryptay Opera*ji UenonaI
MMI $r9tki opis kariery 0a-arthe %ona znaleQO wR %ictionnaire Commentee de l8Oeuvre dii (eneral
de (aulle, ParisR Plon, !HFI
M!I W o o n, 2e "(B en France, sI JMI
M!I W r i g h t, S$ycatcher, sI AB!R potwierdziy to r9wnie Qr9da Christophera Andrew opisane w odsya*z/
MHI $ariera Cota jako radzie*kiego szpiega w ni*zy% nie rz/t/je na polity*ze y*ie jego syna Gean#
Pierre CotI
!I Ro-ert Uo / n g , #n Command of France, Ca%-ridge, 8assI, 5arTard 'niTersity Press, !HM, sI HCI
Anthony A d a %t h w a i t e , France and the Corning of the Second 5orld 5ar, 0ondon, 2rank Cass,
!HH, sI ABF@ABJI Ga*c/es Ch a s t e n e t , 2e %eclin de la ,roisieme 0e$u'liPue TUIT-TUIN, Paris,
5a*hette, !JA, sI JMI
!AI Wywiad z anoni%owy% e%erytowany% ofi*ere% a%eryka+skiego wywiad/I
!BI GI BI 6/ r o s e l l e , 2a decadence, TUIH-TUIU, Paris, 7%pri%erie .ationale, !H!, sI CHCI
!CI Patrz odsya*z !AI
!FI KWashington PostL, AF *zerw*a !CCI 5o l t o n , 2e "(B en France, sI AEAI
!JI Philip 8I W i i a % s, French )oliticians and Elections TU7T-TUJU, Ca%-ridge 'niTersity Press, !HE,
sI BI
!HI Wr i g h t , S$ycatcher, sI ACE#ACI 0a-arthe z%ar w !HE rok/, a nie, jak podaje Wright w trak*ie
przes/*hania 6(:I
JA
!MI 5einz 5oh ne , 5er%ann ,o l l i n g, ,he (eneral as a S$y, 0ondon, Pan Books, !HA, sI
MA#MBI Anthony G l e e s, ,he Secrets ofthe Sernice, 0ondon, Gonathan Cape, !MH, sI AA!#ACCI
!!I 8ao wiarygodny opis wasnej kariery 2elfe podaje XwR\ 5einz 2 e l f e, #m %ienst des (egners,
5a%-/rg, !MJI Por9wnajR 5 o h n e, , o i n g, ,he (eneral as a S$y, sI AA#AA!I
EEI Ro s i t z ke , "(B, sI M!#!CI
EI Gefferson Ad a % s, Crisis and 0esurgence: Ea;it (erman State Security XwR\ K7nternational
Go/rnal of 7ntelligen*e and Co/nterintelligen*eL, tI 77 &!MM), nr CI
EAI C o r s o n, C r o w l e y, .ew "(B, sI AFM#AJAI
EBI Enthullungen u'er die S$ionage in Bundesge'iet XwR\ KB/lletin des Presse /nd 7nfor%ationsa%tes
des B/ndesregier/ngL, nr EE, J *zerw*a !F!, sI !MEI 6zi4k/je%y za to Qr9do profesorowi
Geffersonowi Ada%sI
ECI Ro s i t z ke , "(B, sI MAffI
EFI Wywiady Christophera Andrew z G/rije% Rastworowe%, Piotre% 6ieria-ine% i G/rije% .osenkoI
,eznania Pi4trowa, AAC, CR( AJAMBDPR7DFJI
EJI Por9wnaj jak wyej, sI ME#MAI
EHI George $e n n a n , 9emoirs TU7Z-TUJI, .ew Uork, Pantheon, !MB, sI H#MI
EMI Patrz wyej, sI MAI
E!I $e n n a n , 9emoirs, tI 77, sI FC#FHI $ennan zosta /znany za persona non grata w paQdziernik/
!FA, za sprawy w zasadzie nie zwi1zane z pods/*he%I
EI Ri*hard 5arris ( % i t h, ,he First 9osco Station: A@ Es$ionage Footnote to Cold 5ar .istory
XwR\ K7nternational Go/rnal of 7ntelligen*e and Co/nterintelligen*eL, tI 777 &!M!), nr BI Peer de
(i l Ta, Su' 0osa: ,he C#A and the &ses of #ntelligence, .ew Uork, :i%es Books, !HM, sI JMI
Ronald $ e s s l e r, 9osco Station, .ew Uork, (*ri-nerSs, !M!, sI BFI
I Charles "I B o h l e n, 5itness to .istory TUTU-TUJU, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !HB, sI BCJI
AI #'id;,7; BCFI
BI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI
CI B o h l e n, 5itness to .istory, sI BCFI $ e s s l e r, 9osco Station, sI AMI
FI Ba r r o n , "(B ,oday, sI J!#MAI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F
listopada !MHI
JI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI
HI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI
MI Patrz wyej, sI BJff
!I Wywiad Christophera Andrew z (tanisawe% 0ew*zenko, listopad !MHI
AEI Ba r r on, "(B ,oday, sI J#HI
AI 7lya 6z h i r k T e l o T , Secret Semant, 0ondon, Collins, !MH, sI A#ACI
AAI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MH oraz z Piotre% 6ieria-ine% AF
listopada !MHI
ABI Wed/g e%erytowanego ofi*era C7A, 2ran*/zi zostali ostrzeeni przed Ki*h straszny% ko%#sekie%L
zaraz po /tworzeni/ .A:O, poniewa A%erykanie i Brytyj*zy*y o-awiali si4, e 2ran*ja jest
wraliwa na penetra*j4 przez $GB i GR'I
JAA
ACI W r i g h t, S$ycatcher, sI MI
AFI Wolton, 2e "(B en France, sI ACA#ACBI
AJI Wywiady z G/rije% Rastworowe%, Piotre% 6ieria-ine% i G/rije% .osenkoI
AHI Wywiady z 6ieria-ine% i .osenkoI
AMI Anatoli Go l i t s yn , Ne 2ies for Old, .ew Uork, 6odd, 8ead, !MC, sI CJMI Wprawdzie nie
przekon/j1 nas roz-/dowane teorie spiskowe skonstr/owane przez Goli*yna po jego /*ie*z*e w
gr/dni/ !J rok/, to jednak jego rela*je z w*ze?niejszy*h *zas9w s1, og9lnie rze*z -ior1*,
wiarygodneI W niekt9ry*h przypadka*h Gordijewski %9g potwierdziO infor%a*je Goli*ynaI
A!I $ n i g h t, "(B, sI JC#JFI
BEI Wywiad w (tana*h ,jedno*zony*h -ez %oliwo?*i /jwnienia Qr9daI
BI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI
BAI $n i gh t , "(B, sI FF#FHI
BBI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI .osenko %ia kontakt z
K(ek*j1 spe*jaln1L i (elezniowe%, kiedy w sty*zni/ !JE rok/ powr9*i do 7 wydzia/
&a%eryka+skiego) 77 ,arz1d/ G9wnegoI Gak %/ powiedziano, jego g9wny% priorytete% %iaa
-yO $raca $rzeci/o szyfrantom;
BCI Ga%es B a %f ord, ,he )uzzle )al4ce, Boston, 5o/ghton 8ifflin, !MA, sI BB#CFI
BFI "dward Gay " p s t e i n, %ece$tion: ,he #ncisi'le 5ar Beteen the "(B and the C#A, .ew Uork,
(i%on b (*h/ster, !M!, sI HB#HCI
BJI Wywiad w (tana*h ,jedno*zony*h -ez %oliwo?*i /jawnienia Qr9daI 7nfor%a*je, jakie Christopher
Andrew otrzy%a w tej kwestii r9ni1 od podany*h przez "psteina &6e*eption, sI HC), kt9ry
przyp/sz*za, e 6/nlap -y agente% $GB od !FH rok/, gdy Kzosta sko%pro%itowany i zwer#
-owany w :/r*jiLI (tyl y*ia 6/nlapa z%ieni si4 jednak dra%aty*znie dopiero late% !JE rok/
dzi4ki f/nd/szo% przekazywany% przez wywiad radzie*kiI Gordijewski ni* nie wie o sprawie
6/nlapaI
BHI Ba %f o r d , )uzzle )al4ce, sI F#FBI
BMI #'id;, sI FB#FCI
B!I Gohn B a r r o n, "(B: ,he Secret 5or/ of Soviet Secret Agents, 0ondon, Banta% Books, !HC,
rozdzI EI 6odatkowe infor%a*je od G/rija .osenko, F listopada !MHI W*ze?niejsze opisy
dziaalno?*i szpiegowskiej Gohnsona %ylnie przypisyway jego aresztowanie infor%a*jo% prze#
kazany% przez on4I W rze*zywisto?*i przekaza je .osenko zaraz po /*ie*z*eI Rol4 .osenki
potwierdzi znaj1*y oso-i?*ie spraw4 e%erytowany ofi*er wywiad/ a%eryka+skiegoI
CEI Go l i t s yn , Ne 2ies for Old, sI FE#FI $ierowany przez Andrieja Gra/ra wydzia dezinfor#
%a*yjny $7 %iaa zaledwie pi4*iooso-owy personelI &AAC, CR( AJAMBDPRlDFJ)I $iedy Goli*yn
znalaz si4 na ,a*hodzie, rozwin1 dziwa*zn1 teori4 spiskow1, kt9ra t/%a*zya wszystkie napi4*ia
wewn1trz -lok/ radzie*kiego, w ty% sp9r z China%i, Kprask1 wiosn4L oraz powstanie K(olidar#
no?*iL w Pols*e, jako ele%enty giganty*znej pozora*ji strategi*znej opra*owanej przez Agajan*a i
jego nast4p*9wI .a niesz*z4?*ie, kon*ep*ja ta przekonaa wiel/ wyznaw*9w teorii spiskowy*h w
za*hodni*h s/-a*h wywiadow*zy*hI
CI AAC, CR( AJAMBDPR7DFJ i CCI
CAI W o o n, 0e "(B en France, sI AEC#AEFI
CBI Ba r r on, "(B; sI ABC#ABJI
CCI Go l i t s yn , Ne 2ies for Old, sI CM#FEI Gordijewski potwierdza generalny prze-ieg spotkaniaI
JAB
CFI Patrz wyej, sI BFA#BFBI
CJI B ar r o n, "CB, sI CAI P777 wydzia -y ofi*jalnie Kzwi1zanyL z 7 ,arz1de% G9wny%I Wska#
zywao to, e %ia wi4kszy stopie+ niezaleno?*i ni pozostae wydziay 7 ,G &G o r d i j e w s k i)I
CHI .ajpeniejszy opis kariery (taszi+skiego podajeR $arl A n d e r s, 9urder to Order, 0ondon,
A%persand, !JFI '*iekaj1* (taszinski za-ra ze so-1 ofi*jalne /zasadnienie przyznania %/
order/ Czerwonego (ztandar/, kt9re stwierdzao, e dosta go za Kzako+*zony powodzenie%
wkad w rozwi1zanie wanego pro-le%/LI
CMI An d e r s , 9urder to Order, s; EHI
C!I Patrz niej, sI CME#CMI
FEI Go r d i j e ws k i I Por9wnajR :i%othy As h-y, ,he Bear in the Bac/yard: 9osco8s Cari''ean
Strategy, 0e^ington, 8assIR 0e^ington Books, !MH, rozdzI l, AI
FI Wsp9*zesne ksi1ki o 2idel/ Castro zanalizowa /%iej4tnie 8al*ol% 6e a s XwR\ S$ectade of
the 0ata and Ols XwR\ K0ondon ReTiew of BooksL, A *zerw*a !MMI
FAI Gor di j e ws kiI
FBI A s h - y, Bear in the Bac/yard, sI AA#AJI
FCI Gan ( ej n a, 5e 5ill Bury You, 0ondon, (idgwi*k b G1*kson, !MA, sI CF#FEI Genera (ejna -y
odpowiedzialny za przygotowanie Ra/la CastroI
FFI Gor di j e ws ki I Opis pierwszego spotkania (zitowa z Castro po*hodzi od /*zestnika roz%owy
./nez Gi%enezI :ad (z /l * , Fidel: A Critical )ortrait, 0ondon, 5/t*hinson, !MH, sI CEM#CE!I
FJI As h-y, Bear in the Bac/yard, sI AM#A!I
FHI Gor di j e ws ki I
FMI Gor di j e ws ki I
F!I Arnold 0I 5o r e l i * k , ,he Cu'an 9issile Crisis: A@ Analysis of Soviet Calculations and
Behaviour, (anta 8oni*a, CaIR Rand Corporation, !JB, sI FBI
JEI ( h e T * h e n k o, Brea/ing ith 9osco, sI FCI
JI .aj-ardziej wiarygodny opis przypadk/ Pie+kowskiego jest naszy% zdanie% zawarty XwR\ Gordon B r
o o k # ( h e p h e r d, ,he Storm Birds, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MM, rozdzI !, EI
JAI l'icl,s; BFI
JBI Peter (I ' s o w s k i, 6ohn 9cCone and the Cu'an 9issile Crisis: A )ersistent A$$roach to the
#ntelligence-)olicy 0elationshi$ K7nternational Go/rnal of 7ntelligen*e and Co/nterintelligen*eL, tI
77 &!MM), nr CI
JCI Boszakow zosta po raz pierwszy zidentyfikowany jako ofi*er $GB przez 'je 6zirkwieowa w
"CB MBac/ ChannelS %ocumented, 6isinfor%ation, lato !M!, nr AI 7dentyfika*j4 tosa%o?*i
potwierdza GordijewskiI
JFI Georgi B o l s h a k o T, ,he .at 2inB XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nosI C#JI
JJI "dwin OI G/ t h %a n , Geffrey ( h / l %a n &redI), 0o'ert "ennedy in .is On 5ords: ,he
&n$u'lished 0ecollections of the "ennedy Years, .ew Uork, Banta% Books, !MM, sI AFM#AJI
JHI B o l s h a k o T, .ot 2inB XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nr CI
JMI B o l s h a l k o T, .ot 2inB XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nosI F#JI
J!I Ga%es GI B l i g h t, 6aTid AI W e l * h &redI), On the Brin/: Americans and Soviets 0e-Assess the
Cu'an 9issile Crisis, .ew Uork, 5ill b Wang, !M!, sI ACMI
JAC
HEI B o l s h a k o T, .ot 2inB XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nr JI
HI Go r d i j e ws k iI
HAI 6aTid 6e t z e r , ,he Brin/: Cu'an 9issile Crisis 6UJH, .ew Uork, Crowell, !H!, sI ABJ#ABHI Arth/r
8I ( * h l e s i n g e r G r , A ,housand %ays, Boston, 5o/ghton 8ifflin, !JF, sI MAHI
HAI Go r d i j e ws k i I
HCI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI Por9wnajR B r o o k # # ( h e p h
e r d, Storm Birds, rozdzI EI
HFI 6es%ond Ba l i , Ro-ert Wi n d r e n , Soviet Signah #ntelligence <Sigint=: Organisation and
9anagement XwR\ K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 73 &!M!), nr CI
HJI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI &.ie %yliO K(aszyL ze zna*znie
%niej warto?*iowy% a%eryka+ski% K(asz1L zwer-owany% na po*z1tk/ lat pi4Odziesi1ty*h)I Podany
przez .osenk4 opis kariery K(aszyL potwierdzi w roz%owie z Christophere% Andrew e%erytowany
/rz4dnik C7AI Poniewa C7A o-awiaa si4, e .osenko jest podstawiony, &dlatego sp4dzi trzy lata w
wi4zieni/) jego wskaz9wki na te%at K(aszyL nie -yy rozpatrywaneI ,a-rano si4 za i*h rozpra*owanie
dopiero po jego przes/*hani/I K(aszaL -y w9w*zas %ajore%I Przes/*hano go po peny%
do*hodzeni/, kt9re sko+*zyo jego karier4I ,e-rane dowody -yy jednak z-yt sa-e, e-y postawiO go
przed s1de%I
HHI Wywiad Christophera Andrew z G/rije% .osenko, F listopada !MHI
HMI 6 z h i r k T e l o T, Secret Servant, sI JF, CHI
"oz*zia5 -+J
Era Bre6niewaF Ws0&*/ Trze0i Gwiat/ Ca0&*
K-I8;D-I.+N-I.ML
strJ ;-ID;88
I Gor di j e ws ki I
AI Wspo%nienia (iergieja .ikitowi*za Chr/sz*zowa opis/j1*e odej?*ie oj*a dr/kowane -yy w od#
*inka*h przez KOgoniokL w !MM rok/I
BI Aleksei Ad z h / - e i , 0etracing an Anniversary from Contem$orary .istory XwR\ KOgonokL,
paQdziernik !M!I
CI Patrz wspo%nienia syna Chr/sz*zowa XwR\ KOgoniokL, !MM rI
FI A%y WI $ n i g h t, ,he "CB: )olice and )olitics in the Sonet &nion, 0ondon, 'nwin 5y%an, !MM, sI
JF#J!, H!ffI Geoffrey 5 o s k i ng,A.i;itoryoftheSoviet &nion, 0ondon, 2ontana, !MF, rozdzI BI
JI ,hores 8e dTede T, Andro$ov: .is 2ife and %eath, wydI poprI, O^fordR Basil Bla*kwell, !MC, sI
CJrSfI
HI Aleksandr (oi z h e ni t s y n, ,he O a/ and the Calf, 0ondon, Collins, !ME, sI EAI
MI 8 e d T e d e T, Andro$ov, sI FFI K"Tening (tandardL, J %aja !JHI
!I $I ( T e t i t s k y, (I ( o k o l o T, D ould co$e ith any or/, Ogonok, *zerwie* !M!I
EI 8 e d T e d e T, Andro$ov, sI FJI
I (Te t i t s ky, (okol oy, D ould co$e ith any or/ XwR\ KOgonokL, *zerwie* !M!I
AI 5 o s k i n g, .istory of the Soviet &nion, sI FHI-FHF, CFEI
BI Adz h/-e i , 0etracing an Anniversary;

JAF
CE # $GB
CI Gor di j e ws ki I
FI ,denek 8 l y n a r, ,hat August d[f TUJN, K8os*ow .ewsL, !M!, nr FEI
JI Gor di j e ws ki I
HI 2ranti?ek A / g / s t, 6aTid R e e s, 0ed Star over )rague, 0ondon, (herwood Press, !MC, sI AF#A!I
MI Go r d i j e ws ki I ]r9de% jego infor%a*ji na te%at dziaa+ $GB pod*zas Kpraskiej wiosnyL -y
%i4dzy inny%i do?wiad*zony znaw*a spraw *ze*hosowa*ki*h z poowy lat osie%dziesi1ty*h,
Anatolij Rosakow, kt9ry dziaa w Pradze w !JM rok/I
!I Gor di j e ws ki I
AEI A / g / s t, R e e s, 0ed Star over )rague, sI AMI
AI Wywiady z $a/gine% XwR\ K$o%so%olskiej PrawdzieL, AE *zerw*a !!E, oraz XwR\ K8os*ow
.ewsL, !!E, nr AFI
AAI $ n i g h t, "(B, sI A!A#A!BI
ABI A/ g / s t , Rees , 0ed Star over )rague, sI AH#AMI $aren 6a wi s h a , ,he "remlin and the
)rague S$ring, Berkeley, CaI, 'niTersity otL California Press, !MC, sI AEFI
ACI 6a wi s h a , "remlin and the )rague S$ring, sI ABJ#ABMI
AFI #'id;, sI ^i, BJEffI
AJI Andrei Gr o %y k o , 9emories, 0ondon, 5/t*hinson, !M!, sI AEA#AEBI
AHI Go r d i j e ws k i I
AMI G9 r di j e w s k iI
BEI 6a wi s h a , "remlin and the )rague S$ring, sI B!#BAEI A/ g/ s t , Rees, 0ed Star over )rague, sI
BC#BFI
BEI Gor di j e ws ki I
BI 6awisha, "remlin and the )rague S$ring, rozdzI A, BI
BAI KPrawdaL, ! paQdziernika !JMI
BBI ( o l z h e n i t s y n, ,he Oa/ and the Calf, sI AAEI
BCI 6awisha, "remlin and the )rague S$ring, sI AHI KPrawdaL, ! lip*a !JMI
BFI Adzh/-ei, 0etracing an Anniversary;
BJI 8 e d T e d e T, Andro$ov, sI JJ#JHI
BHI Gor di j e ws ki I
BMI 5 o s k i n g, .istory of the Soviet &nion, sI CAF#CAJI Ri*hard Owe n, Crisis in the "remlin,
0ondon, Ui*tor Gollan*z, !MJ, sI !I
B!I Gor di j e ws ki I
CEI Gor di j e ws ki I
CI Gor di j e ws ki I
CAI Philip ( h o r t, ,he %ragon and the Bear, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MA, sI CMI
CBI #'id;, sI MMI
CCI Gor di j e ws ki I
JAJ
CFI Barwne opisy rewol/*ji k/lt/ralnej widzianej z dw9*h perspektyw polity*zny*h %ona znale?C
XwR\ ( h o r t, %ragon and the Bear, oraz XwR\ Gean "s %e i n , ,he Chlnese Cultura 0evolution,
0ondon, Andre 6e/ts*h, !HFI
CJI Go r d i j e w sk iI
CHI Ro-in " d % o n d s, Soviet Foreign )olicy: ,he Brez;hnev Years, O^ford 'niTersity Press, !MB, sI
CM#C!I Gohn B ar r o n, "(B: ,he Secret 5or/ ofSiet Setret Agents, 0ondon, Banta% Books, !HC, sI
ACBI
CMI Go r d i j e ws k iI
C!I Ba r r o n , "(B, sI ACBI
FEI G o r d i j e ws ki I
FI Ga%al A-del .a s s e r , ,he )hiloso$hy of the 0evolution, Cairo, !FC, sI CI
FAI W sprawie rozwoj/ stos/nk9w .assera ze ,wi1zkie% Radzie*ki% patrzR 8oha%ed 5eikal, (phin^ aiid
Co%%issar 0ondon, Collins, !HM< oraz $aren 6awisha, Soviet Foreign )olicy ,oards Egy$t, 0ondon,
8a*%illan, !H!, rozdzI A, BI
FBI Anwar e l # ( a d a t, #n Scarch of #dentity, 0ondon, Collins, !HM, sI FCI Pr9-4 podj4*ia kontakt/
przez C7A zdradzi -ez w1tpienia $GB (a%i (zaraf i prawdopodo-nie r9wnie inni agen*iI
FCI Go r d i j e ws ki I
FFI 6a wi s h a , Soviet Foreign )olicy ,oards Egy$t, rozdzI A, BI
FJI Ba r r o n, "(B, sI J!#HBI Uladi%ir (a kh a r o y, .igh ,reason, .ew Uork, Ballantine Books,
!M, sI !BI Ga%al 5 a % % a d, ,he .idden (overnment in the Era of A'del Nasser &po ara-sk/)R
Cairo, !MJ, generalnie potwierdza ?wiade*twa Barrona i (akharoTaI
FHI Gor di j e wskiI
FMI ,a te%at zakadany*h przez (harafa pods/*h9w telefoni*zny*h, patrzR ( a d a t, #n Search of
#dentity, sI AJI
F!I 5e i k a l , S$hin* and Commissar, sI AAJ#AAHI (haraf doda przy ty% d/gi *ytat z Kwielkiego
przyw9d*y 0eninaLI
JEI Patrz wspo%nienia (iergieja Chr/sz*zowa p/-likowane w od*inka*h przez KOgoniokL w !MM rok/I
JI Gor di j e ws ki I
JAI Gor di j e ws ki I
JBI Ro-ert ( t e p h e n s, Nasser: A )olitical Biogra$hy, .ew Uork, (i%on b (*h/ster, !H, rozdzI MI
JCI Gor di j e ws ki I
JFI 8oha%ed 5e i ka l , ,he 0oad to 0amadan, 0ondon, Collins, !HF, sI MBffI
JJI Go r d i j e ws k i I Gol/-iew zosta p9Qniej pierwszy% zast4p*1 na*zelnika ,arz1d/ $ w stopni/
generaaI ,aj%owa si4 %iedzy inny%i przygotowanie% tr/*izny, kt9ra za-ia Georgi 8arkowa
oraz przes/*hanie% Gordijewskiego w !MF rok/I Patrz wyej, sI PP377, oraz niej, sI FCAI
JHI 5e i kal , S$hin* and Commissar, sI AMA@AMBI
JMI G r o % y k o, 9emories, sI AHEI
J!I 5e i ka l , S$him and Commissar, sI AJI
HEI ( ad a t, #n Search of #dentity, sI AEJI
JAH
HI 9d;, sI AAB#AAFI
HAI Gor di j e w skiI
HBI ( a k h a r o T, .igh ,reason; Patrz r9wnieR B a r r o n, "(B, rozdzI AI
HCI Go r d i j e ws k i I 5e i ka l , S$hin* and Commissar, rozdzI C, FI
HFI BI .I 8 / i k, ,he Chinese Betrayal, Bo%-ay< Allied P/-lishers, !H, sI EI
HJI BI .I 8 / l i i k, 9y Years ith Nehru TUFN-TUJF, Bo%-ay, Allied P/-lishers, !HA, sI JE#JI
HHI Gawaharlal .e hr /, ,he %iscovery of #ndia, .ew Uork, Gohn 6ay, !CJ, sI HI
HMI Aleksander G / r e w, 6aaharlal Nehru, 8oskwa, .owosti, !M!, sI BH, CMI
H!I Gor di j e ws ki I
MEI 7lya 6z h i r k T e l o T , Secret Semmt, 0ondon, Collins, !MH, sI BEBI
MI 6oniesienia prasowe o parla%entarny% wyst1pieni/ %inistra spraw wewn4trzny*h ChaTana w dni/ B
gr/dnia !JH /jawniay rol4 8odina w faszerstwieI
MAI Ba r r on, "(B, sI ABHI
MBI Patrz niej, sI FA!I
MBI Gohn B a r r o n, "(B ,oday: ,he .idden .and, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MC, sI CB, AH ffI
CliTe Ros4, ,he Soviet )ro$aganda Netor/, 0ondon, Pinter, !M!, sI FH#FMI
MFI Ri*hard 5I ( h / z, Roy G o d s o n, %ezinformatsia: Active 9easures in Soviel Strategy, O^fordR
Perga%on#Brassey, !MC, sI ACI
MJI Ros4, Soviet )ro$aganda Netor/, sI FH#H!I 7nne *zoowe radzie*kie organiza*je#parawany toR
Organiza*ja (olidarno?*i .arod9w Afryki i Azji, Chrze?*ija+ska Organiza*ja Pokojowa, 8i4dzy#
narodowe ,rzeszenie 6e%okraty*zny*h Prawnik9w, 8i4dzynarodowa 2edera*ja Bojownik9w
R/*h/ Opor/, 8i4dzynarodowy 7nstyt/t Pokoj/, 8i4dzynarodowa Organiza*ja 6ziennikarzy,
8i4dzynarodowy ,wi1zek (t/dent9w, ;wiatowa 2edera*ja 8odziey 6e%okraty*znej, ;wiatowa
2edera*ja '*zony*h, ;wiatowa 2edera*ja .a/*zy*ieli, ;wiatowa 2edera*ja ,wi1zk9w ,awodowy*hI
MHI (h/ltz, Godson, %ezinformatsia, sI AFI
MMI Gor di j e wski I
M!I W sprawa*h nego*ja*ji traktatowy*h patrzR (I .ihal (i o gh , ,he Yogi and the Bear, 0ondon,
8ansell, !MJ, rozdzI F< oraz Ro-ert CI 5 o r n, Soviet-#ndian 0elations: #ssues and #nfluence, .ew
Uork, Praeger, !MA, rozdz, A, BI
!EI :I .I $a /l , 0eminiscences %iscreet and #ndiscreet, .ew 6elhi, 0an*ers, !MA, sI AFFI
!I Gak stwierdza -rosz/rka agen*ji K.owostiLR M3a+yszy na syt/a*j4 pan/j1*1 na s/-kontynen*ie
indyjski%, traktat postrzegany jest wsz4dzie jako radzie*kie popar*ie dla rz1d/ pani 7ndiry GandhiLI
Aleksander G o r e w, #ndira (andhi, 8oskwa, .owosti, !M!, sI CEI
!AI ( i n g h, ,he Yogi and the Bear, sI M!#!JI 5or n, Soviet-#ndian 0elations, sI HBI
!BI Bar r on, "(B ,oday, sI EJ< oraz Gor di j e ws ki I
!CI Gor di j e ws ki I
!FI ( i n g h, ,he Yogi and the Bear, sI ABFI
!JI 6aniel Patri*k 8o y n i h a n , A %angerous )lace, 0ondon, (eeker b War-/rg, !H!, sI CI
!HI ( i n g h, ,he Yogi and the Bear, sI ACF, BBI
JAM
!MI Gor di j e ws ki I
!!I Gor di j e ws ki I
EEI Gor di j e ws ki I
EI 5/gh : h o % a s, ,he Cu'an 0evolution, .ew Uork, 5arper b R9w, !HH, sI HE#HEA, H!#HAEI
EAI KGran%aL, AM oraz BE sty*znia !JMR *ytowana XwR\ Pa/l 6I B e t h e 7, ,he 2osers, .ew Ro*helle,
.UR Arlington 5o/se, !J!, sI FCJ#FCHI
EBI :i%othy As h - y, ,he Bear in the Bac/yard: 9osco8s Cari''ean Strategy, 0e^ington, 8assI,
0e^ington Books, !MH, sI CJI Be t he l , ,he 2osers, sI FFI
ECI Gor di j e ws ki I
EFI :ho%as, Cu'an 0evolution, sI HE#HEA, H!#HAEI As h - y, Bear in the Bac/yard, sI FE#FI
EJI '( Congress, (enate Co%%ittee on the G/di*iary, ,he 0ole of Cu'a in #nternational ,errorism
and Su'ver*ion, Washington, 6C, !MAI Ash-y, Bear in the Bac/yard, sI FHffI 6alsze infor%a*je
od GordijewskiegoI
EHI :ho%a s , Cu'an 0evolution, sI JFHI
EMI Gor di j e ws ki I
E!I Gohn Ra n e l a gh , ,he Agency, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MJ, sI FAEI
EI Gor di j e ws ki I
I "d % o n d s, Soviet Foreign )olicy: ,he Brezhnev Years, sI J#HI
AI Gor di j e ws ki I
BI Patrz na przykadR 8i*hail B i e l i a t, Salvador Allende, 8oskwa, .owosti, !MMI
CI 5I 8i*hael " r i s % a n, Cu'a8s #nternational 0elations, Bo/ld*r, ColID0ondon, WestTiew, !MF,
rozdzI A, BI
FI KGran%a Weekly ReTiewL, J wrze?nia !HBI
JI Patrz niej, sI CJBffI
HI Pa/l :h o % as, 2e "(B en Belgigue, Br/ssels, "ditions GI 8I Collet, !MH, sI M!#EEI
MI Gosef 2 r o l i k, ,he Fn@i/ %efection, 0ondon, 0eo Cooper, !HFI
!I 5arry Ros i t z/e, ,he "(B: Eyes of 0ussia, 2ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !MB, sI !J,MB#MCI
AEI Gefferson A d a % s, East Bloc #ntelligence in the F0( TUJN-TUNJ, referat wygoszony w
!M! na 0ondon ConTention of the 7nternational (t/dies Asso*iationI Patrz wyej, sI
BHA#BHBI
AI Go r d i j e ws k i I .agy powr9t Czyowa do 8oskwy w !JJ rok/ spowodowany -y wylewe%
krwi do %9zg/I
AAI 2 r o l i k, Froli/ %efection, sI MAI
ABI .igel We s t , A 9atter of ,rust, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MA, sI HI Gordon B r
o o k # ( h e p h e r d, ,he Storm Birds, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MM, sI !MI
ACI Gor di j e ws ki I
AFI W e s t, A 9atter of ,rust, sI F#!I
AJI #'id;, sI BE#BI Peter Wr i gh t , S$ycatcher, .ew Uork, Uiking, !MH, sI AB!#ACEI
JA!
AHI Gor di j e ws ki I
AMI Report of the (e*/rity Co%%ission, *zerwie* !JF, C%ndI AHAA &!JF)I Go r d i j e ws k i jest
pewnien, e to -ya sprawa GR'I Por9wnajR Chap%an Pi n* he r , ,oo Secret ,oo 2ong, 2ondon,
NE2, TUN7, s; FHT-FHI; 5es t , A 9atter of ,rust, sI AH#A!I
A!I Report of the (e*/rity Co%%ission, listopad !JM, C%ndI BMFJ &!JM)I West , A 9atter of ,rust, sI
J#JAI Pi n* he r , ,oo Secret ,oo 2ong, sI CJBI
BEI Report of the (e*/rity Co%%ission, %aj !HB, C%ndI FBJA &!HB)I
BI 2 r o l i k, Froli/ %efection, sI CA#CJI A/ g / s t , Re e s, 0ed Star over )rague, sI !E#!I W e s t, A
9atter of ,rust, sI JFI P i n * h e r, ,oo Secret ,oo 2ong, sI CJMI
BAI 2 r o l i k, Froli/ %efection, sI FM, !J#JHI
BBI Pi n * h e r , ,oo Secret ,oo 2ong, sI CJF#CJJI
BCI 2r ol i k, Froli/ %efection, sI !MI
BFI W r i ght , S$ycatcher, sI BJAI
BJI Gohn (t one ho/s e , 0al$h, 0ondon, Gonathan Cape, !MAI
BHI Chap%an Pi n* he r , ,heir ,rade is ,reachery, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !M, sI !M#AEFI
Wr i ghl , S$ycatcher, s; BJI Christopher Andr e w, Secret Service: ,he 9a/ing of the British
#ntelligence Community, 0ondon, 5eine%ann, !MF, sI BJ!I
BMI 2r ol i k, Froli/ %efection, sI !HI
B!I 3 -yo od Yictor, a nie od rzy%skiej pi1tkiI
CEI Ba r r on, "(B, sI E, CBffI 7de%, ,hey S$ied for the Free 5orld, ReaderSs 6igest, %aj !MFI
Pi n* he r , ,oo Secret ,oo 2ong, sI CMMd!EI Br o o k # (h e p h e r d , Storm Birds, sI !H#!!I
CI Gor di j e ws ki I
CAI Report of the (e*/rity Co%%ission, %aj !MB, C%ndI MMHJ &!MB), sI BI
CBI Gohn Ba r r on, Brea/ing the 0ing, .ew Uork, ATon Books, !MM, sI FBffI
CCI C%ndI MMHJ &!MB), rozdzI JI
CFI Gor di j e ws ki I
CJI P i n * h e r, ,oo Secret ,oo 2ong, sI FFMI
CHI C%ndI MMHJ &!MB)I
CMI 5oward B l / %, D )ledge Allegiance, .ew Uork, (i%on b (*h/ster, !MH, sI HAI
C!I Ba r r on, Brea/ing the 0ing, sI F!#JI
FEI 5id;, sI FB#FM, BMI B l / %, D )ledge Allegiance, rozdzI H, M, !I
FI Patrz wyej, sI CE#CEAI
FAI Patrz wyej, sI BM, CBI .igel West, (C.], 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MJ, sI AC!I
FBI Gor di j e ws ki I
FCI Ba r r o n, Brea/ing the 0ing, sI CE#CI
FFI Gor di j e wski I
FJI C%ndI MMHJ &!MB), rozdzI FI
JBE
FHI B ar r o n, Brea/ing the 0ing, rozdz; U;
FMI C%ndI MMHJ&!MB)I
F!I Gor di j ews ki I
JEI Pi n * h e r , ,oo Secret ,oo 2ong, sI FFM#FJE &*yt/j1*, inter alia, NSA source=; West , (C.], sI
AFE#AFFI B a r r o n, "(B ,oday, s; ABE#ABAI
JI Gor di j e ws ki I C%ndI MMHJ &!MB)I
JAI B a r r o n, Brea/ing the 0ing, sI ABffI
JBI #'id, s; HJI
"oz*zia5 -M/
Cmierz0& i konie0 e3oki o*3r=6enia
&!HA#!MC)
strI CJH#FA!
I Gor di j ews ki I
AI Gor di j e ws ki I
BI Gor di j e ws ki I
CI K.ew :i%esL, !M!, nr BAI
FI #'id;
JI Gor di j e ws ki I
HI Go r d i j e ws k i < patrz niej, sI CFA#CFBI
MI Ada% BI ' a %, %angerous 0elations, .ew Uork, O^ford 'niTersity Press, !MC, rozdzI AI
!I Gor di j e ws ki I
EI Arkadi .I ( h e T * h e n k o, Brea/ing ith 9osco, .ew Uork, Ballantine Books, !MF, sI BHFI
I #'id;, sI AFJ#AJAI
AI Andrei Gr o%yko, 9emories, 0ondon, 5/t*hinson, !M!, sI AMAI
BI (he T* he nko, Brea/ing ith 9osco, sI BJMff
CI Gr o%yko, 9emories, sI AMMI
FI ' a %, %angerous 0elations, sI JJ#JMI
JI Gor di j ews ki I
HI ' a%, %angerous 0elations, sI AEE#AEAI (he T* he nko, Brea/ing ith 9osco, sI B!MI
MI Gr o%yko, 9emories, s; A!I
!I Gor di j e ws ki I
AEI Go r d i j e ws k i I KWashington PostL, A sty*znia !MAI
AI Gor di j e ws ki I
AAI Gor di j e ws ki I
ABI Gor di j e ws ki I
JB
ACI Go r d i j e ws k iI
AFI Go r d i j e ws k iI
AJI $aren 6 a w i s h a, Soviet Foreign )olicy ,oards Egy$t, 0ondon, 8a*%illan, !H!, sI H#HHI
AHI Go r d i j e w s k iI
AMI AI AI G r o% y k o, BI .I P o n o %a r e T &redI), Soviet Foreign )olicy TUTL-TUNZ, 8os*ow,
Progress P/-lishers, !M, tI 77, sI JEH#JEMI
A!I G r o % y k o, 9emorie;i, sI AAA#AABI
BEI Go r d i j e w sk iI
BI KPrawdaL, A wrze?nia !HMI
BAI Go r d i j e ws k i I
BBI KWashington PostL, AM listopada !HCI Ro-erta CI Go r e n, ,he Soviet Attitude and )olicy to
#nternational ,errorism, Ph6 thesis 0ondon (*hool of "*ono%i*s, !MA, sI ABHI
BCI Go r d i j e ws k i I
BFI on 8ihai Pa * e pa , 0ed .oriz;ons, Washington, 6CR Regnery Gateway, !MH, rozdzI < wywiad z
Pa*epa przeprowadzony przez Christophera Andrew w paQdziernik/ !MH rI
BJI Go r d i j e ws k i I
BHI Go r d i j e ws k i I
BMI Christopher 6 o - s o n, Ronald P a y n e, 5ar 5ithout End: ,he ,errorists: A@ #ntelligence %ossier,
0ondon, (phere Books, !MH, sI HA#MAI
B!I Raport z !M rI -y jedny% z wiel/ dok/%ent9w zdo-yty*h przez 7zrael*zyk9wI Ga%es A d a % s,
,he Financing of ,error, 0ondon, ."0, !MM, sI CM#C!I
CEI Ri*hard 5I ( h / z Gr, ,he Soviet &nion and 0evolutionary 5arfare, (tanford, CaI, 5ooTer
7nstit/tion Press, !MM, sI M!I
CI G or di j e wski I
CAI Gor di j e ws ki I
CBI Gor di j e ws ki I
CCI G r o % y k o, 9emories, sI AHCI
CFI Gor di j e ws ki I
CJI Go r d i j e w s k iI W %aj/ !!E 0/dowo#6e%okraty*zna Rep/-lika Ge%en/ odrz/*ia %arksiz%##
leniniz% i po1*zya si4 z p9no*ny% s1siade% Ara-sk1 Rep/-lik1 Ge%en/ tworz1* wsp9lnie
Rep/-lik4 Ge%en/I K(/nday :i%esL, AH %aja !!E rI
CHI Gor di j e ws ki I
CMI 6aTid Bl / n d y , Andrew 0y* e t t , ]addafi and the 2i'yan 0evolution, 0ondon, Weidenfeld b
.i*olson, !MHI
C!I Gor di j e ws ki I
FEI Go r d i j e ws k i I Patrz r9wnieR :ae#5wan $wa k and other &redI), ,he ,o "oreas in 5orld
)olitics, (eo/lR $y/ngna% 'niTersity Press, !MBI
FI (h / l t z , Soviet &nion and 0evolutionary 5arfare, sI MffI
FAI ( h e T e h e n k o, Brea/ing ith 9osco, sI BJB#BJFI
JBA
FBI Go r d i jews ki I
FCI 7rTing $ a p a n &redI), Angola: A Country Study, wydI AI Washington, 6CR '( GoTern%ent
Printing Offi*e, !H!I Wst4p i rozdzI B and CI Ale^ander RI A l e ^ i e T, ,he Sovlet Sta/e in Angola:
Origins, Evolut&m, )ros$ects XwR\ 6ennis 0I Ba r k &redI), ,he 0ed Orchestra, t; ##: ,he Case of
Africa, (tanford, CaIR 5ooTer 7nstit/tion Press, !MMI
FFI Gor di j e ws ki I
FHI Gor di j e ws ki I
FHI :ho%as 5I 5e n r i ks e n , ,he )eo$le8;i 0e$u'lic of9ozam'iaue XwR\ Bar k, 0ed Orchestra, tI 77I
FMI Gor di j e ws ki I
F!I 5arold 6I . e l s o n &redI), 9om'iaue: A Country Study, wydI B, Washington, 6CR '( Goyern%ent
Printing Offi*e, !MF, sI AH!#AMEI
JEI Gor di j e ws ki I
JI Gor di j e ws ki I
JAI $eith ( o % e r T i e, ,he Soviet &nion and 3im'a'e: ,he 2i'eration Struggle and After,
XwR\ RI Craig .a t i o n , 8ark 3I $a / p p i , ,he Soviet #m$act in Africa, 0e^ington, 8assI, 6I
CI 5eath, !MCI
JBI Gosh/a . k o % o, N/omo: ,he Story of 9y 2ife, 0ondon, 8eth/en, !MC, sI HF#HJI
JCI Gor di j e ws ki I
JFI Goa*hi% $ r a / s e, Soviet Arms ,ransfers to Su'-Saharan Africa XwR\ .a t i o n , $a / p p i &redI),
,he Soviet #m$act in Africa;
JJI 5aggai "r l i * h, ,he Soviet &nion and Ethio$ia: ,he 9isreading of )olitica Scioana and )olitica
,igrina XwR\ Ba r k &redI), 0ed Orchestra, tI 77I 5arold 6I .e l s o n , 7rTing $ a p a n &redI),
Ethio$ia: A Country Study, wydI B, Washington, 6CR '( GoTern%ent Printing Offi*e, !M, sI
AJ#AJBI
JHI Gor di j e ws ki I
JMI Gor di j e ws ki I
J!I '( (enate, !Hth Congress, and (ession, 0e$ort ofthe Chairman ofthe Su'-committee on Security
and ,errorism, Soviet, East (erman and Cu'an #nvolvement in Fomenting ,errorism in Southern
Africa, Washington, 6C, !MAI South Africa: ,he )arty Faithful, w Africa Confidential, tI PPP7
&!!E), nr lI
HEI Gor di j e ws ki I
HI Gor di j e ws ki I
HAI Gor di j e ws ki I
HBI Gor di j e ws ki I
HCI Gor di j e ws ki I
HFI Gor di j e ws ki I
HJI :ad ( z / l *, Fidel: A Critical )ortrait, 0ondon, 5/t*hinson, !MH, sI FBB#FBCI
HHI 5er-ert Ro %e r s t e i n , Some #nsights %erived from the (renada %ocuments XwR\ Ba r k &redI),
0ed Orchestra, tI 7R #nstruments of Soviet )olicy in 2atin America and the Cari''ean, (tanford,
CaI, 5ooTer 7nstit/tion Press, !MJI
HMI Gor di j e ws ki I
JBB
H!I #nside Communist Nicaragua: ,he 9iguel Bolanos ,ranscri$ts, 5eritage 2o/ndation, Ba*kgro/n#
der, tI 7, sI HM#H!I
MEI Patrz zdj4*ia lotni*ze i %apy XwR\ 6es%ond Bal i , Soviet Signals #ntelligence <Sigint=, Can-erra
Papers on (trategyS and 6efen*e, nr CH, Can-erraR A/stralian .ational 'niTersity, !M!, sI B#BFI
MI Ro-ert AI Pa s t o r , Condemned to 0e$etition: ,he &nited States and Nicaragua, Prin*eton
'niyersity Press, !MH, rozdzI AI
MAI Gor di j e ws ki I
MBI Ba l l, Soviet Signals #ntelligence, sI AH!I
MCI Gor di j e ws ki I
MFI Gor di j e ws ki I
MJI Gor di j e ws ki I
MHI Gor di j e ws ki I
MMI Orn/lf :o f t e , S$aneren, OsloR Gyldendal .orsk 2orlag, !MH, sI BE#FBI
M!I Gor di j e ws ki I
!EI :of t e , S$aneren, sI BE#FBI
!I Gor di j e ws ki I
!AI :of t e, S$aneren, pI FCI
!BI #'id;, sI FC#HCI Willia% ( h a w * r o s s, ,he Ne 9odel for the )erfect S$y XwR\ K:he (pe*tatorL, H
*zerw*a !MJI
!CI Gor di j e ws ki I
!FI :of t e , S$aneren, sI FC#HCI (ha w* r os s , Ne 9odel for the )erfect S$y; XwR\ KAftenposten
OsloL, F %ar*a !MF, BE kwietnia !MFI
!JI (haw*r os s , Ne 9odel for the )erfect S$y;
!HI #'id; :of t e , S$aneren, sI FC#HCI
!MI Gor di j e ws ki I
!!I :of t e , S$aneren, sI J!#HI
EEI Gor di j e ws ki I
EI Patrz wyej, sI BFM#BJEI
EAI Gordijewski po%aga przygotowywaO ro*zne sprawozdania z pra*y w 2inlandii w lata*h !H!#!MI
EBI Ahti $ a r j a l a i n e n, G/kka : a r k k a, )residentin 9inisteri, 5elsinki, OtaTa, !M!, sI ABJ#ACAI
ECI Gor di j e ws ki I
EFI Gor di j e ws ki I
EJI Uladi%ir $ / z i * h k i n, Cou$s and "illings in "a'ul XwR\ K:i%eL, AA listopada !MAI $/zi*zkin z
,arz1d/ ( w !MA rI
EHI ' a %, %angerous 0elations, sI AFJI
EMI Gor di j e ws ki I
E!I $/ z i * h k i n , Cou$s and "illings in "a'ul; Gohn Ba r r on, "(B ,oday: ,he .idden .and,
0ondon, 5odder b (to/ghton, !MC, sI F#J, CCH#CCMI Pr9-4 otr/*ia A%ina potwierdza Arte%
Bor owi k, ,a!na o!na XwR\ KOgoniokL, !M!, nr CJ, kt9ry powo/je si4 na ?wiade*two wdowy
po A%inieI
JBC
EI Go r d i j e ws ki I Oleg $a/gin, 9w*zesny na*zelnik ,arz1d/ $, /*zestni*zy w spotkani/ wyszy*h
ofi*er9w 7 ,arz1d/ G9wnego i GR' w sieipni/ !H! rok/, na kt9ry% $ri/*zkow o?wiad*zyR
KAndropow jest prze*iwny nasze% zaangaowani/ %ilitarne%/LI $a/gin twierdzi jednak, e
Andropow Kp9Qniej opowiedzia si4 za de*yzj1 interwen*jiLI Wywiad z $a/gine% XwR\
K8os*ow .ewsL, !!E, nr AFI
IBor owi k, ,a!na o!na;
AI Gor di j ewski I
BI $/ z i * h k i n , Cou$s and "illings in "a'ul;
CI K7nternational 5erald :ri-/ne, AC paQdziernika !M!I
FI $/ z i * h k i n , Cou$s and "illings in "a'ul;
JI Gor di j ews ki I
HI $/ z i * h k i n , Cou$s and "illings in "a'ul;
MI ' a %, %angerous 0elations, sI AFJ#AFHI
!I Bor owi k, ,a!na o!na;
AEI Gor di j e ws ki I
AI Bor owi k, ,a!na o!na;
AAI K(/nday :i%esL, E kwietnia !MMI
ABI $/ z i * h k i n , Cou$s and "illings in "a'ul;
ACI Go r d i j e ws k i I
AFI Go r d i j e ws k i I
AJI A%nesty 7nternational, Afghanistan: ,orturB of)olitical )risoners, 0ondon, A%nesty 7nternational,
!MJ, sI JI
AHI #'id;, passi%I
AMI Oleg $ a / g i n , #ntelligence and Foreign )olicy XwR\ K7nternational Affairs 8os*owL, *zerwie*
!M!, sI JI
A!I Go r d i j e ws k i I
BEI Go r d i j e ws k i I
BI Go r d i j e ws k i I
BAI $eTin R / a n e , ,he )olish Challenge, 0ondon, BBC, !MA, sI BCI
BBI Go r d i j e ws k i I
BCI Go r d i j e ws k i I
BFI :i%othy Garton A s h, ,he )olish 0evolution: Solidarity TUNZ-NH, 0ondon, Gonathan Cape, !MBI .eal
A s * h e r s o n , ,he Struggles for )oland, 0ondon, 8i*hael Goseph, !MH, rozdzI M, !I R / a n e ,
)olish Challenge;
BJI Gor di j e ws ki I
BHI Gor di j ews ki I
BMI Ale^ander 8I 5 a i g Gr, Caveat, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MC, sI ACHI
B!I Gor di j e ws ki I
JBF
CEI 5aig, Caveat, rozdzI JI
CI #'id;, sI A!I 6aTid 6 i %- e-y, 6aTid Re yn o l d s , A@ Ocean A$art, 0ondon, BBCD5odder
b (to/ghton, !MM, sI BEM, BHI
CAI Gor d i j e ws kiI
CBI Gor di j ews ki I
CCI Go r d i j e ws k i I .a te%at %ianowania 2iedor*z/ka patrz r9wnieR Gere%y RI Az r a e l , ,he
"(B m "remlin )olitics, 0os AngelesR RandD'C0A, !M!, sI AM#A!I
CFI Gor di j ews ki I
CJI Gor di j ews ki I
CHI Gor di j ews ki I
CMI Gor di j ews ki I
C!I KPrawdaL, AM paQdziernika !MAI
FEI Geoffrey 5 os ki n g, A .istory ofthe Soviet &nion, 0ondon, 2ontana, !MF, sI CFE#CFI
FI Gor di j ews ki I
FAI Gor di j ews ki I
FBI Gor di j ews ki I
FCI Gor di j ews ki I
FFI (ey%o/r 8I 5e r s h, ,he ,arget is %estroyed, 0ondon, 2a-er, !MJ, sI JI
FJI Gor di j ews ki I
FHI Gor di j ews ki I
FMI Gor di j ews ki I
F!I Gor di j ews ki I
JEI Gor di j ews ki I
JI 5er s h, ,he ,arget is %estroyed, rozdzI F#MI
JAI Gonathan 5a s l a %, ,he "A1 Shootdon <TUNI= and the State of Soviet Air %efence XwR\
K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 777 &!MM), nr CI
JBI Go r d i je ws kiI
JCI 5 e r s h, ,he ,arget is %estroyed;
JFI Gor di j ews ki I
JJI Gor di je ws k iI
JHI 5er s h, ,he ,arget is %estroyed;
JMI Gor di j ews ki I
J!I K:he World :his WeekendL, BBC Radio C, M (eptI !MBI
HEI Gor di j e ws ki I
HI 5er sh, ,he ,arget is %estroyed, rozdzI !#CI
HAI Gor di j ews ki I
JBJ
HBI RI WI G o h n s o n , (hootdownR ,he Yerdict on "A1 ZZL, 0ondon, Chatto b Wind/s, !MJ,
2orewordI
HCI 5e r s h , ,he ,arget is %estroyed, sI !E#!I
HFI G r o % y k o , 9emories, sI A!J#BEEI
HJI 5e r s h , ,he ,arget is %eslroyed, sI HJI
HHI Go r di je ws ki I
HMI G o h n s o n , Shootdon, sI EJI
H!I Gor di je wski I
MEI Gor di j e ws ki I
MI Gor di j e ws ki I
MAI Gor di j e ws ki I
MBI Gor di j e ws ki I
MCI Gor di j e ws ki I
MFI Gor di j e ws ki I
MJI Gor di j e ws ki I
MHI Gor di j e ws ki I
MMI Gor di j e ws ki I
M!I Gor di j ews ki I
"oz*zia5 -; Era
Gor>a0zowa Ko*
-IH<L strJ <MOD<8;
I Gor di j e ws ki I
AI Gor di j e ws ki I
BI Gor di j e ws ki I
CI Gor di j e ws ki I
FI 6es%ond Ba l i , Soviet Signals #ntelligence <Sigint=, Can-erra Papers on (trategy and 6efen*e, nr
CH, Can-erraR A/stralian .ational 'niTersity, !M!)I 6es%ond Ba l i , Ro-ert Wi n d r e n ,
Soviet Signals #ntelligence <Sigint=: Organisation and 9anagement L7ntelligen*e and .ational
(e*/rityL, tI 73 &!M!), nr CI
JI Gor d i j e wskiI
HI K:i%eL, E lip*a !M!I Por9wnajR Ronald $ e s s l e r, 9osco Station, .ew Uork, (*ri-nerSs, !M!I
MI Ba l i , Soviet Signals #ntelligence, sI BffI Ro-ert Wo od wa r d, Yeil: ,he Secret 5ars of the
C#A TUNT-TUNL, .ew Uork, (i%on b (*h/ster, !MH, rozdzI AB, ACI O Opera*ji 7Ty Bells,
por9wnaj wywiad z Cze-rikowe% XwR\ KPrawdaL, A wrze?nia !MMI
!I Gor di j e ws ki I
EI Gor di j ews ki I
JBH
I BBC, (WB, ('DEHEM BDB, ! %ar*a !!EI "(B 5ithout Secrets K:r/dL, AB l/tego !!EI
AI Go r d i j e w s k iI
BI Go r d i j e w sk iI
CI Go r d i j e ws ki I
FI Go r d i j e ws k i I
JI Go r d i j e ws k i I
HI BBC, (WB, ('&EJEJ CAD!, J listopada !M!I
MI Go r d i j e ws k i I
!I Go r d i j e ws k i I
AEI Go r d i j e ws k i I
AI Go r d i j e ws k i I
AAI Go r d i j e ws k i I
ABI (ze-arszyn zosta po raz pierwszy wy%ieniony przez agen*j4 :AA( jako Kszef radzie*kiego
wywiad/ zagrani*znegoL AM l/tego !!E< BBC, (WB, ('DEHEB AlDHI W*ze?niej %ona si4 -yo
do%y?leO jego %ianowania z infor%a*ji o awansowani/ go na zast4p*4 przewodni*z1*ego $GBR
KPrawdaL, F %ar*a !M!I
ACI Go r d i j e ws k i I
AFI BBC, (WB, ('DEHEM BDB, ! %ar*a !!EI
AJI Go r d i j e ws k i I
AHI O %ateriaa*h dostar*zany*h przez K2arewellL pisze Philip 5anson, Soviet #ndustrial Es$ionage:
Soine Ne #nformation, 0ondon, R77A, !MH< '( GoTern%ent, (oTiet A*1/isition of 8ilitarily
(ignifi*ant Western :e*hnologyR A+ 'pdate, (epte%-er !MFI K2arewellL zosta prawdopodo-nie
rozstrzelany w !MB rok/, ale w Centrali ko%/nikat o ty% ogoszono dopiero w sty*zni/ !MF
rok/I Gordijewski -y w9w*zas w 8oskwieI
AMI Gordon B r o o k # ( h e p h e r d, ,he Storm Birds, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MM, sI AJEI
A!I 5a n s o n , Soviet #ndustrial Es$ionage, sI E, ABI
BEI Christopher A n d r e w, Ne 2oo/ 0ussia: Same Old S$ies XwR\ K6aily :elegraphL, AB %aja !M!I
K7nternational 5erald :ri-/neL, AA l/tego !!EI K6aily :elegraphL, F %ar*a !!EI
BI "rnest Ge l l n e r , Wst4p do Oleg G e - o T, Gohn C r o wf o o t &redI), ,he Soviet Em$ire: #ts
Nations S$ea/ Out, 0ondon, 5arwood A*ade%i*, !M!I
BAI KPrawdaL, wrze?nia !MHI
BBI Christopher A n d r e w, .o the "(B $lans to come in from the cold XwR\ K6aily :elegraphL, AM
gr/dnia !MMI
BCI :rans%itowane przez telewizj4 wyst1pienie na P7P Wsze*hzwi1zkowej $onferen*ji $P,R, AM
*zerw*a !MM, BBC, (WB, ('DE! CDA, BE *zerw*a !MMI
BFI K8ied/narodnaja Nyz+L, paQdziernik !MMI
BJI Wywiad telewizyjny z dnia AC *zerw*a !M!I BBC, (WB, ('DEC!J BD, BE *zerw*a !M!I
BHI Wywiad XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nr BAI
JBM
BMI Przes/*hania Rady .ajwyszej, C lip*a !M!I BBC, (WB, ('DEFB E#J, AE lip*a !M!I
6epesza agen*ji :AA(, C lip*a !!EI
B!I Wywiad z (ze-arszyne% XwR\ KPrawdaL, AA kwietnia !!EI
CEI Gor di j e ws ki I
CI 5er-ert Ro %e r s t e i n , Soviet Active 9easures and )ro$aganda, 8a*kenzie 7nstit/te Paper nr
H, :oronto !M!, sI C#F, AF#AJI WPC, Pea*e Co/rier, !M!, nr CI
CAI '(7A, 0ecent A$$earances of Soviet %isinformation, J paQdziernika !M!I '(7A, Soviet Active
9easures in the Era of (lasnost, %arze* !MMI :odd 0eTenthal &'(7A), A@ Overvie of Soviet
Active 9easures, O$erations and #nstrumentalities, r4kopis referat/ na konferen*j4 na/kow1,
paQdziernik !M!I
CBI '( 6epart%ent of (tate, Soviet #nfluence Activities: A 0e$ort on Active 9easures and )ro$aganda,
sierpie+ !MHI
CCI '(7A, 0ecent A$$earances of Soviet %isinformation, J paQdziernik !M!I
CFI 9on/ey Business; Aids: ,he Africa Story, telewizyjny progra% Channel C, AA sty*znia !!EI K.ew
WorkerL, A l/tego !!EI
CJI '(7A, 0ecent A$$earances of Soviet %isinformation, J paQdziernika !M!I
CHI Gor di j e ws ki I
CMI Christopher 6 o - s o n, Ronald P a y n e, 5ar 5ithout End: ,he ,errorists: A@ #ntelligence %ossier,
0ondon, (phere Books, !MH, sI !AI
C!I Gor di j e ws ki I
FEI Gor di j e ws ki I
FI Gor di j e ws ki I
FAI Wywiad XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nr BAI
FBI K6aily :elegraphL, F gr/dnia !MMI
FCI Wywiad XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nr BAI
FFI K6aily :elegraphL, F gr/dnia !MM, oraz inne doniesienia prasoweI
FJI Wywiad telewizyjny z AC *zerw*a !M!I BBC, (WB, ('DEC!J BD, BE *zerw*a !M!I
FHI Wyst1pienie w Radzie .ajwyszej, C lip*a !M!I BBC, (WB, ('DEFB CD, AE lip*a !M!I
Por9wnaj wywiad XwR\ K.ew :i%esXwR\, !M!, nr BAI
FMI K7zwiestjaL, AH paQdziernika !M!I
F!I Wywiad ze (z*zer-akie%, nadany AJ paQdziernika !M!I BBC, (WB, ('DEJEDADB, B paQ#
dziernika !M!I
JEI Wywiad XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nr BAI
JI Oleg $a l / g i n , #ntelligence and Foreign )olicy XwR\ K7nternational AffairsL, *zerwie* !M!I
JAI Patrz wyej, sI CFA#CFBI
JBI 8ikhail 0y / - i %o T , From #ntelligence 5ar to #nformation E*change XwR\, K8os*ow .ewsL,
!M!, nr !I
JCI 9osco %iary, K8os*ow .ewsL, !!E, nr FI
JB!
JFI Wywiad z $a/gine% XwR\ K8os*ow .ewsL, !!E, nr H7;
JJI $ a / g i n, #ntelligence and Foreign )olicy;
JHI Wywiad z $a/gine% XwR\ K$o%so%olskaja PrawdaL, AE *zerw*a !!EI W odwe*ie $GB poz-awio
$a/gina stopnia generaa#%ajora i rozpo*z4o ka%pani4 o*zerniania i n4kaniaI Patrz o?wiad*zenie
Bi/ra Prasowego $GB XwR\ KPrawdaL, AB *zerw*a !!EI
JMI Gor di j e ws k iI
J!I O pielgrzy%*e Papiea do Polski patrzR .eil As * h e r s o n , ,he Struggles for )oland, 0ondon,
8i*hael Goseph, !MH, s; !M#!!, AAJI
HEI Go r d i j e w sk iI
HI Gor di j e ws ki I
HAI Gor di j e ws ki I
HBI Gor di j#e ws k iI
HCI Przeprowadzony przez Christophera Andrew wywiad w '(A -ez %oliwo?*i /jawnienia Qr9daI
L7; BBC, (WB, ('DECHH CDM, M *zerw*a !M!I
HJI BBC, (WB, ('DEJH! BD7O, B l/tego !!E
HHI 5hafs Behind thc "(B8* FiguresK XwR\ K8os*ow .ewsL, !!E, nr M#!I Christopher An d r e w,
Can the "(B ever esca$e ihe horroru of its $astK XwR\ K6aily :elegraphL, H *zerw*a !M!I
HMI "atyn: A %ifficult 0oad to the ,ruth XwR\ K8os*ow .ewsL, !!E, nr JI
H!I BBC, (WB, ('DEF!E A7D#C, M paQdziernika !M!I
MEI Gor di j e wski I
MI Patrz wyej, sI CMffI
MAI Co/nterpoint, tI 3, nr M, sty*znia !!EI
MBI K.ew :i%esL, !M!, nr AAI
MCI Gor di j e ws ki I
MFI Przeprowadzony przez Christophera Andrew wywiad z wiarygodny% Qr9de% a%eryka+ski% ze
?rodowiska wywiad/, *yt/j1*y% G/r*zenk4I
Ca5:0zniki
C # $GB
,a1*znik A
)rzeodnicz4cy "(B
2eliks "d%/ntowi*z 6ziery+ski !H#!AJ
&Cze$aDGP'DOGP')
Wia*zesaw R/doltowi*z 8ieny+ski !AJ#!BC
&OGP')
Gienri*h Grigoriewi*z Gagoda !BC#!BJ
&.$W6)
.ikoaj 7wanowi*z Ge9w !BJ#!BM
&.$W6)
>awrientij Pawowi*z Beria !BM#!C
&.$W6)
Wsiewolod .ikoajewi*z 8ierk/ow !C &l/ty#lipie*)
&.$GB)
>awrientij Pawowi*z Beria !C#!CB
&.$W6)
Wsiewood .ikoajewi*z 8ierk/ow !CB#!CJ
&.$GBD8GB)
Wiktor (ie%ionowi*z A-ak/%ow !CF#!F
&8GB)
(iergiej 7wanowi*z Ogol*ow !F &sierpie+#gr/dzie+)
&peni1*y o-owi1zki< 8GB)
(ie%ion 6enisowi*z 7gnatjew !F#!FB
&8GB)
>awrientij Pawowi*z Beria !FB &%arze*#*zerwie*) &8W6)
JCB
(iergiej .ikiforowi*z $r/gow !FB#!FC
&8W6)
7wan Aleksandrowi*z (ierow !FC#!FM
&$GB)
Aleksader .ikoajewi*z (zelepin !FM#!J &$GB)
Wadi%ir Gefi%owi*z (ie%i*zastny !J#!JH
&$GB)
G/rij Wadi%irowi*z Andropow !JH#!MA &$GB)
Witalij Wasiljewi*z 2iedor*z/k !MA &%aj#gr/dzie+)
&$GB)
Wiktor 8i*hajowi*z Cze-rikow !MA#!MM &$GB)
Wadi%ir Aleksandrowi*z $ri/*zkow od !MM
3a>4czni/ B
Szefoie # 3arz4du (>Enego
8i*hai A-ra%owi*z :rilisser !A#!A! Art/r
Christianowi*z Art/zow !A!#!BC A-ra%
Aronowi*z (l/*ki !BC#!BM
8i*hai (zpigielglas !BM &l/ty#lipie*) &peni1*y
o-owi1zki)
Wadi%ir Gieorgijewi*z 6iekanozow !BM#!CE Pawe
8i*hajowi*z 2itin !CE#!CJ
Piotr Wasiljewi*z 2iedotow !CJ#!C! &z#*aprzewI
$7, !CH#!C!)
(iergiej Ro%anowi*z (aw*zenko !C!#!FB &z#*a przewI
$7, !C!#!F)
Wasilij (tiepanowi*z Riasnoj !FB &%arze*#*zerwie*) Aleksander
(ie%ionowi*z Pani/szkin !FB#!FJ Aleksandr 8i*hajowi*z
(a*harowski !FJ#!H 2iodor $onstantynowi*z 8ortin !H#!HC
Wadi%ir Aleksandrowi*z $ri/*zkow !HC#!MM 0eonid
Wadi%irowi*z (ze-arszyn od !MM
JCF
,a1*znik 6
0ezydenci "(B w
g>Enych stolicach Qiata
Wi4kszo?O dany*h po*hodzi ze sz*zeg9owego opra*owania str/kt/ry $GB, przy#
gotowanego przez Gordijewskiego w lata*h !HC#!MFI W niekt9ry*h wypadka*h
jego znajo%o?O kariery posz*zeg9lny*h ofi*er9w 7 ,arz1d/ G9wnego oraz st/dia
nad list1 dyplo%at9w pozwoliy na okre?lenie rezydent9w po rok/ !MFI 6la
przykad/, 7wan (ie%ionowi*z Gro%akow, wysany do Waszyngton/ w !MH
rok/, jest z-yt wysoki% ofi*ere%, e-y %9g zaj%owaO inne stanowisko ni
rezydentaI Gwiazdki ozna*zaj1 -rak dany*hI
,a1*znik 6l
0ezydenci "(B w &SA
WA(,U.G:O.
Wasilij 8i*hajowi*z ,ar/-in &alias ,/-ilin) !C#!CC
Grigorij Grigoriewi*z 6o-in !CJ#!CM Gieorgij
Aleksandrowi*z (oko9w !CM#!C!
Aleksandr (ie%ionowi*z Pani/szkin !C!#!FE
&r9wnolegle a%-asador)
.ikoaj Aleksiejewi*z Wadykin !FE#!FC
[ [ [
Aleksandr (ie%ionowi*z 2eklisow &alias 2o%in) !JE#!JC
Pawe Pawowi*z >/kianow !JC#!JF
Borys Aleksandrowi*z (oo%atin !JJ#!JM
8i*hai $orniejewi*z Polonik !JM#!HF
6%itrij 7wanowi*z Gak/szkin !HF#!MA
(tanisaw Andriejewi*z Androsow !MA#!MJ
7wan (ie%ionowi*z Gro%akow od !MH
.OWU GOR$
Gaik Badaowi*z Owaki%ian !BB#!C
7wan 6%itrijewi*z Borysow !CJ#!CM
JFC
Borys (ie%ionowi*z 7wan9w !JA#!JC .ikoaj
Pantielej%onowi*z $/le-iakin !JJ#!JM
Wikientij Pawowi*z (o-olew !J!#!H Borys
Aleksandrowi*z (oo%atin !H#!HF G/rij
7wanowi*z 6rozd9w !HF#!H! Wadi%ir
8i*hajowi*z $azakow !H!#!MF
G/rij Anatoljewi*z Antipow !MJ#!MH
&peni1*y o-owi1zki)
(A. 2RA.C7(CO
Wadi%ir Pietrowi*z Pronin !HB#!HH
Giennadij 7wanowi*z Wasiljew !HH#!MB
0ew .ikoajewi*z ,aj*ew !MB#!MJ
,a1*znik 6A
0ezydenci "(B w 2ondynie
Aron Wa*awowi*z (z/ster !BC &W) # !BM 7wan
Andriejewi*z Czi*zajew !C#!CB $onstantin
8i*hajowi*z $/kin !CB#!CH .ikoaj Borysowi*z
Rodin &alias $orowin) !CH#!FA Gieogrij 8i*hajowi*z
Nywotowski !FA@!FB (iergiej 0eonidowi*z
:i*hwi+ski !FB#!FF
G/rij 7wanowi*z 8odin !FF#!FJ
&peni1*y o-owi1zki)
.ikoaj Borysowi*z Rodin &alias $orowin) !FJ#!J
.ikoaj Borysowi*z 0itwin9w !J#!JA
&peni1*y o-owi1zki)
.ikoaj Grigoriewi*z Bagri*zew !JA#!JC
8i*hai :i%ofiejewi*z Czyow !JC@!JJ
8i*hai 7wanowi*z >opatin !JJ#!JH
&peni1*y o-owi1zki)
G/rij .ikoajewi*z Woronin !JH#!H
0eonid Aleksiejewi*z Rog9w !H
&peni1*y o-owi1zki)
Gewgienij 7wanowi*z >azie-ny &alias 6o+*9w) !H#!HA Gak9w
$onstantynowi*z 0/kaseTi*s &alias B/kaszew) !HA#!ME
JFJ
Arkadij Wasiljewi*z G/k !ME#!MC
0eonid Gefrie%owi*z .ikitienko !MC#!MF
&peni1*y o-owi1zki)
Oleg Antonowi*z Gordijewski !MF
&rezydent desygnowany)
;+ D KGB
,a1*znik 6B
0ezydenci "(B w %u'linie
8i*hai $onstantynowi*z (zadrin !HC#!HM
Giennadij Aleksandrowi*z (alin !ME#!MB
8i*hai (iergiejewi*z (%irnow !MB#!MF
&peni1*y o-owi1zki)
Wadi%ir Wasiljewi*z 8inderow od !MF
JFM
,a1*znik 6C
0ezydenci "(B )ary+u
7wan 7wanowi*z Agajan* &alias Awaow) !CH#!C!)
Aleksiej Aleksiejewi*z $ro*hin !FE#!FC
8i*hai (tiepanowi*z Cy%-a &alias Rog9w) !FC#!F!
Anatolij 7wanowi*z >azariew !F!#!JJ
Aleksiej Aleksiejewi*z $ro*hin !JJ#!H
7wan Pietrowi*z $isljak !HA#!HH
.ikoaj .ikoajewi*z Czetwierikow !HH#!MB
Po wydaleni/ Czetwiernikowa w !MB rok/ wraz z CJ inny%i ofi*era%i $GB i
GR', rezydent/r1 kierowali peni1*y*h o-owi1zki rezyden*iI
Anatolij Wiktorowi*z Chra%*ow od !MJ
JF!
,a1*znik 6F
0ezydenci "(B w Bonn
G/rij .ikolajewi*z Granow !JC#!JJ
G/rij .ikoajewi*z Woron*ow !JJ#!J!
7wan 7wanowi*z ,aj*ew !J!#!HA
* * *
G/rij (tiepanowi*z Gakowlew !HH#!ME
&poten*jalny rezydent)
Gewgienij 7zotowi*z (zyszkin !M#!M!
JJE
,a1*znik 6J
0ezydenci "(B 0zymie
G/rgien (ie%ionowi*z Agajan !JJ#!H
Giennadij 2iodorowi*z Borzow !H#!HJ Borys
Aleksandrowi*z (oo%atin !HJ#!MA Gieorgij
Aleksadrowi*z Ak%ow od !MH
JJ
,a1*znik 6H
0ezydenci "(B "o$enhadze
Pawe $/z%i*z Rewizor9w !FB#!FJ G/rij
Wadi%irowi*z Bakiej !FH#!F! Borys
Grigorjewi*z N/rawlow !F!#!JC 0eonid
(iergiejewi*z ,aj*ew !JC#!J! Anatolij
Aleksandrowi*z 6aniow !J!#!HB Alfred
2iodorowi*z 8ogilew*zyk !HB#!HJ 8i*hail
Pietrowi*z 0i/-i%ow !HJ#!ME 8ikoaj
Pietrowi*z Gri-in !ME#!MC .ikoaj
Aleksandrowi*z (za*ki*h od !MC
JJA
3a>4czni/ 6M
0ezydenci "(B w Oslo
Aleksandr (I Aljo*hin !CM#!FA 7wan
Alesandrowi*z :eterin !FC#!FH Bogdan
Andriejewi*z 6/-ie+skij !FH#!JA Aleksander
.ikoajewi*z (tar*ew !JA#!JJ 0eonid 7lji*z
0epioszkin !JJ#!H Wiktor 2iodorowi*z
Gr/szko !H#!HA Giennadij 2iodorowi*z
:itow !HA#!HH 0eonid Aleksiejewi*z
8akarow !HH#!M Giennadij Gakowlewi*z
(iewri/gin !M#!MH 0ew (iergiejewi*z
$oszlakow od !MH
JJB
,a1*znik 6!
0ezydenci "(B w Szto/holmie
7wan 6%itrijewi*z Borysow !FH#!JE .ikoaj
Wiktorowi*z (ta*kiewi*z !J#!JC $apiton
7wanowi*z Parfjonow !JC#!J!
Gewgienij 7wanowi*z Giergiel !J!#!HE
&peni1*y o-owi1zki)
6%itrij Andriejewi*z (wietanko !HE#!H
&peni1*y o-owi1zki)
.ikoaj (iergiejewi*z (ta*kiewi*z !H#!HF
0ew .ikoajewi*z (zapkin !HF#!HM Wadi%ir
Pietrowi*z $ore*kij !HM#!MA .ikoaj
(iergiejewi*z (ieliwiestrow !MA#!MH 7gor
0eonidowi*z .ikifor9w od !MH
JJC
,a1*znik 6E
0ezydenci "(B w "anadzie
(iergiej 0eontiewi*z R/d*zenko !F#!FB
Wasilij .ikotajewi*z (zytariew !FB#!FJ Piotr
Pawowi*z Borysow !J#!JC $onstantin
$irylowi*z 6ro-ni*a !JC#!JM 7llen
.ikoajewi*z Pietrowskij !J!#!HB .ikoaj
8i*hajowi*z :aanow !HM#!MA Wadi%ir
7wanowi*z 8ie*z/lajew !HM#!MA Aleksandr
Aleksiejewi*z 8ietelkin !MA#!MC (iergiej
Aleksandrowi*z >a-/r !MC#!M! 0eonid GI
Pono%arienko &W) od !M!
JJF
,a1*znik 6li
0ezydenci "(B w Australii
(ie%ion 7wanowi*z 8akarow !CB#!C!
Walentin 8atwiejewi*z 8i*hajow &alias (adownik9w) !C!#!F
7wan 8i*hajowi*z Pa*ho%ow !F#!FA
&peni1*y o-owi1zki)
Wadi%ir 8i*hajowi*z Pietrow !FA#!FC
&rezydent ty%*zasowy)
Wadi%ir Aleksandro wieQ Aleksiejew !JH#!HE
&przyp/sz*zalny rezydent)
Wadi%ir Gewgieniejewi*z :/lajew !HE#!HC
Gierontij Pawowi*z >azownik !HC@!HH 0ew
(iergiejewi*z $oszlakow !HH#!MC G/rij
Pawowi*z Gar*ew !MF#!M!
JJJ
Bi>'io(raEia
AI ]r9da nie p/-likowane
(z*zeg9owe infor%a*je o dok/%enta*h -adany*h w ar*hiwa*h a%eryka+ski*h, a/stralij#
ski*h, -rytyjski*h, fran*/ski*h i nie%ie*ki*h zostay podane w odno?nika*hI 6ok/%enty
znajd/j1*e si4 w P/-li* Re*ord Offi*e oraz inne dok/%enty, do kt9ry*h prawa a/torskie %a
$orona, zostay za*ytowane za zgod1 ControllerSa of 58 (tationery Offi*eI Ar*hiwa $GB,
najwaniejsze nie op/-likowane Qr9do tej ksi1ki, s1 nadal za%kni4teI PatrzR artyk/ Olega
Gordijewskiego o ty*h ar*hiwa*h w 7ntelligen*e and .ational (e*/rity, tI 37 &!!) nr I
BI ]r9da p/-likowane
,a%iesz*zona poniej lista ksi1ek i artyk/9w zawiera tylko te, kt9re zostay wy%ienione w
odno?nika*hI 6wie najwaniejsze pra*e radzie*kie, wy%ieniane w ksi1*e, s1 nadal nie
op/-likowane i ?*i?le /tajnioneI (1 toR wewn4trzna historia $GB, zako+*zona w !HM rok/,
pod redak*j1 generaa 6i%itra 2iodorowi*za Grigorienki, oraz /ko+*zona w !ME rok/
historia 7 ,arz1d/ G9wnego, kt9rej jedny% z a/tor9w -y Oleg GordijewskiI Pod*zas
pierwszy*h lat ery Gor-a*zowa w gazeta*h i periodyka*h pojawio si4 wiele *enny*h
opra*owa+ doty*z1*y*h historii $GBI ,ostay one t/taj wy%ienioneI 7nne artyk/y prasowe,
progra%y telewizyjne i radiowe oraz wyst1pienia parla%entarne wy%ienione zostay jedynie w
odno?nika*hI :yt/y artyk/9w w periodyka*h rosyjski*h zostay podane w angielski%
t/%a*zeni/I
CI A- r a %s k y, Beryl GI Wi l l i a %s &redI), Essays #n .onour of E; .; Carr, 0ondon,
8a*%illan, !HCI
Pierre A * * o * e, Pierre =/et, ,he 2ucy 0ing, 0ondon, WI 5I Allen, !JHI Ga%es A d a % s,
,he Financing of ,error, 0ondon, ."0, !MMI Gefferson A d a % s, Crisis and 0esurgence:
East (erman State Security XwR\ K7nternational
Go/rnal of 7ntelligen*e and Co/nterintelligen*eL, tI 77I !MM, nr CI Anthony
Ad a %t h wa i t e , France and the Corning of the Second 5orld 5ar, 0ondon,
2rank Cass, !HHI Aleksei Adz h /- e i , 0etracing an Anniversary from Contem$orary
.istory XwR\ KOgoniokL,
paQdziernik !M!I
Georgi Aga - e k oT, O()&, .ew Uork, BrentanoSs, !BI Waleri Agr a n o ws k i ,
3aEd: O'co/ra!oiec XwR\ K,na%jaL, wrzesie+ !MMI 7s%ail Ak h %e d o T , #n and Out of
Stalin8s (0&, 0ondon, Ar%s b Ar%o/r Press, !MCI Ale^ander RI A l e ^ i e T, ,he Soviet
Sta/e in Angola: Origins, Evolution, )ros$ects XwR\
6ennis 0I B a r k &redI), ,he 0ed Orchestra, tI 77, ,he Case of Africa Stanford, CaIR
5ooTer 7nstit/tion Press, !MMI
(Tetlana A i l / y e T a, Only One Year, 0ondon, 5/t*hinson, !J!I A%nesty 7nternational,
Afghanistan: ,orturB of )olitical )risoners, 0ondon, A%nesty
7nternational, !MJI
$arl A n d e r s, 9urder to Order, 0ondon, A%persand, !JFI Christopher A n d r e w,
,heo$hile %elcasse and the 9a/ing ofthe Entente Cordiale, 0ondon,
8a*%illan, !JMI
JJH
Christopher A+ d r e w, %echiffrement et di$lomatie: le ca'inet noir du ]uai d8Orsay sous
la ,roisieme 0e$u'liaue XwR\ KRelations 7nternationalesL !HJ, nr FI Christopher A n d r e
w, Code'rea/ers and Foreign Offices: ,he French, British and American
E*$erience XwR\ Christopher A n d r e w, 6aTid .I 6 i l k s &redI), ,he 9issing %imension:
(overnments and #ntelligence Communities in the ,entieth Century, 0ondon, 8a#
*%illan, !MCI Christopher A n d r e w, France and the (erman 9enace XwR\ "rnest RI 8 a y
&redI), "noing
One8s Enemies, Prin*eton 'niTersity Press !MCI Christopher A n d r e w, Secret Sernice:
,he 9a/ing of the British #ntelligence Community,
0ondon, 5eine%ann !MFI
Christopher A n d r e w, F; .; .insley and the Cam'ridge 9oles: ,o; )atterns of #ntel-
ligence 0ecruitment XwR\ Ri*hard 0a n g h o r n e &redI), %i$lomacy and #ntelligence
%uring the Second 5orld 5ar: Essays in .onour of F; .; .insley, Ca%-ridge 'niTersity
Press !MFI Christopher A n d r e w &redI), Code'rea/ing and Signals #ntelligence, 0ondon,
2rank Cass
!MJI Christopher A n d r e w, ,he (roth of the Australian #ntelligence Community
and the
Anglo-American Connection XwR\ K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 73 &!M!), nr AI
Christopher A n d r e w, 6aTid .I 6 i l k s &redI), ,he 9issing %imension: (overnments
and #ntelligence Communities in the ,entieth Century, 0ondon, 8a*%illan !MCI
Christopher An d r e w, 5arold G a %e s , 5illi 9unzen'erg, the 0eichstag Fire and the
Conversion of #nnocents XwR\ 6aTid Cha r t e r s , 8a/rl*e : / g we l l &redI), %ece$tion
in East-5est 0elations, 0ondon, Perga%on#Brassey !!EI Christopher Andr e w,
G e r e %y .oa ke s &redI), #ntelligence and #nternational 0elations,
"^eter 'niTersity Press !MHI WI .I An dr i a no w, 3iad $artyzanc/i latach 5iel/ie!
5o!ny O!czy?niane! L KWojenno#
7stori*zeskij N/rnaL, !MJ, nr MI WI :I A n g r e s s, ,he ,a/eover that 0emained in
2im'o: ,he (erman E*$erience
TUTN-TUHI XwR\ :ho%as 5a %%o n d &redI), ,he Anatomy of Communist ,a/eovers,
.ew 5aTen, CoonIR Uale 'niTersity Press, !HFI an Ar %o / r , Colonel 0edl: Fact and
Fantasy XwR\ K7ntelligen*e and .ational (e*/riryL,
tI &!MH), nr I
.eal As * h e r s o n , ,he Struggles for )oland, 0ondon, 8i*hael Goseph, !MHI :i%othy
Garton A s h, ,he )olish 0evolution: Solida@ty 6UNZ-TUNH, 0ondon, Gonathan
Cape, !MBI :i%othy As h -y, ,he Bear in the Bac/yard: 9osco8s Cari''ean Strategy,
0e^ington,
8assIR 0e^ington Books, !MHI
Goan Br i g h t A s t l e y , ,he #nner Circle, 0ondon, 5/t*hinson, !HI WI 5I
A / d e n, S$ain, 0ondon, 2a-er, !BHI
2rantisek A/g/s t , 6aTid R e e s, 0ed Star over )rague, 0ondon, (herwood Press, !MCI
Pa/l AT r i * h , "ronstadt TUHT, Prin*eton 'niTersity Press, !HI Gere%y RI A^r ael , ,he
"(B in "remlin )olitics, 0os AngelesR RandD'C0A, !M!I AI Ba j da kow, Fa/ty o
yiadzie; 3 archiE organE 'ez$iecze@sta 3i4z/u 0adziec/iego XwR\ KPrawdaL, ! %aja
!M!I $endall "I B a i l e s, ,echnology and Society under 2enin and Stalin, Prin*eton
'niTersity
Press, !HMI Boris B a j a n o T, Ba!anov revele Staline: souvenirs d8un ancien secretaire de
Staline, ParisR
Galli%ard, !H!I
JJM
6es%ond Ba l i , Soviet Signials #ntelligence <Sigint=, Can-erra Papers on (trategy and
6efen*e, nr CH Can-erraR A/stralian .ational 'niTersity, !M!I 6es%ond Ba l i , Ro-ert W
i n d r e n, Soviet Signals #ntelligence Sigint=: Organisation and
9anagement, K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 73 &!M!), nr CI Ga%es Ba%f or d,
,he )uzzle )al4ce, BostonR 5o/ghton 8ifflin, !MAI 6ennis 0I B a r k &redI), ,he 0ed
Orchestra, tI 77, ,he Case ofAfrica Stanford, CaIR 5ooTer
7nstit/tion Press, !MMI
Gohn B a r r o n, "(B: ,he Secret 5or/ ofSoviet Secret Agents, 0ondon, Banta% Books, !HCI
Gohn Bar r on, "(B ,oday: ,he .idden .and, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MCI Gohn
Bar r on, Brea/ing the 0ing, .ew Uork, ATon Books, !MMI .I B a r s / k o w, #d4c na XX
3!azd XwR\ KPrawdaL, l O listopada !M!I 6aTid RI B e a * h l e y, Soviet radio-electronic com'at
in 5orld 5ar ,o, K8ilitary ReTiewL,
tI 0P7 &!M), nr BI
.ora B e l o f f, ,ito8s Flaed 2egacy, 0ondon, Ui*tor Gollan*z, !MFI 8i*hai B i e l i a t,
Salvador Allende, 8oskwaR .owosti, !MMI "liza-eth B e n e y, Out ofBondage, .ew Uork,
Ballantine Books, !MMI Pa/l 6I B e t h e l, ,he 2osers, .ew Ro*helle, .UR Arlington 5o/se,
!J!I .i*holas B e t h e , ,he (reat Betrayal, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MCI Ga%es GI
B l i g h t, 6aTid AI W e l * h &redI), On the Brin/: Americans and Soviets 0e-Assess
the Cu'an 9issile Crisis, .ew Uork, 5ill b Wang, !M!I 5oward B l / %, D )ledge
Allegiance, .ew Uork, (i%on b (*h/ster, !MHI 6aTid B l / n d y, Andrew 0y*ett, ]addafi
and the 2i'yan 0evolution, 0ondon, Weidenfeld
b .i*olson, !MHI
Anthony B l / n t, From Blooms'ury to 9ar*ism XwR\ K(t/dio 7nternationalL, listopad !HBI
Charles "I B o h l e n, 5itness to .istory, TUTU-TUJU, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !HBI
Georgi B o l s h a k o T, ,he .ot 2inB XwR\ K.ew :i%esL, !M!, nr C#JI Arte% B o r o T i k,
,he .idden 5ar XwR\ KOgoniokL, !M!, nr CJI Ro-ert B o t h w e , GI 0I Gr a n a t s t e i n
&redI), ,he (ouzen/o ,ranscri$ts, OttawaR
6enea/, -rak datyI
:o% B o w e r, ,he 0ed 5e', 0ondon, A/r/%, !M!I Andrew B o y l e, ,he Climate of
,reason, 0ondon, 5/t*hinson, !H!I Braun'uch u'er 0eichstag'rand und .itlerterror,
2rankf/rtD8ainR Roder-erg Uarlag, !HMI 5/gh B r o g a n, ,he 2ife of Arthur 0ansome,
0ondon, Gonathan Cape, !MCI Gordon B r o o k # ( h e p h e r d, ,he Storm )etrels, 0ondon,
Collins, !HHI Gordon Br oo k# (h e p he r d , ,he Storm Birds, 0ondon, Weidenfeld b
.i*olson, !MMI Bron Boo/ on the .itler ,error and the Burning of the 0eichstag,
0ondon, Ui*tor
Gollan*z, !BBI 8argarete B/ - e r # .e / %a n n , Yon )otsdam nach 9os/au: Stationen
Eines #reges,
CologneR 5ohenhei%, !MI
0o/is B / d e n z, ,his #s 9y Story, .ew Uork, Whittlesey 5o/se, !CHI 2iodor B / r a * k i,
Chruszczo: Sz/ice do $olitycznego $ortretu XwR\ K0itierat/rnaja Ga#
zietaL, AC l/tego !MMI "I C a l i * &redI), %er 0eichstag'rand: Eine 5issenschaftliche
%o/umentation, tI 77, 8/ni*hR
$I GI (a/r Uerlag, !HMI
Peter Ca l T o * or e s s i , ,o$ Secret &ltra, 0ondon, Cassell, !MEI :ho%as 8I C a % p - e ,
George CI 5erring &redI), ,he %iaries of Edard 0; Stettinius 6r;,
TUFI-TUFJ, .ew Uork, .ew Uiewpoints, !HFI
JJ!
Canadian Royal Co%%ission, ,he %efection oflgor (ouzen/o, reprint sprawozdania z dnia
AH *zerw*a !CJ, tI 7#777, 0ag/na 5ills, CaIR Aegean Park Press, !MCI RI .I Ca r e w#
5/ n t , 5illi 9uenzen'erg XwR\ 6aTid 2 o o t %a n &redI), 7nternational
Co%%/nis%, (t AntonySs Papers, nr !, 0ondon, Chatto b Wind/s, !JEI "I 5I Carr, ,he
Bolshevi/ 0evolution TUTL-TUHI, tI 777, 0ondon, 8a*%illan, !FBI "I 5I Car r , Foundations
of a )lanned Economy, tI 777, 0ondon, 8a*%illan, !HMI Anthony Ca Te ndi s h, #nside
#ntelligence, 0ondon, wydane prywatnie, !MHI Ro-ert C e * i l, ,he Cam'ridge Comintern
XwR\ Christopher A n d r e w, 6aTid .I 6 i l k s
&redI), ,he 9issing %imension, 0ondon, 8a*%illan, !MCI Ro-ert C e * i l, A %ivided 2ife,
0ondon, Bodley 5ead, !MMI Central 7ntelligen*e Agen*y, ,he 0otB "a$elle: ,he ClA8s
.istory ofSoviet #ntelligence and
Es$ionage Netor/s in 5estern Euro$B, TUIJ-TUF7, Washington, 6CR 'niTersity P/-#
li*ations of A%eri*a, !MCI 6aTid C h a r t e r s, 8a/ri*e : / g w e &redI), %ece$tion in
East-5est 0elations, 0ondon,
Perga%on#Brassey, !!EI Ga*c/es Ch a s t e n e t , 2e %eclin de la ,roisieme 0e$u'li4ue
TUIT-TUIN, ParisR 5a*hette,
!JAI
OI WI C h l e w n i o k, 0o/ TUIL- O$ozyc!a o'ec re$res!i XwR\ K$o%%/nistL, !M!, nr MI
Winston (I C h / r * h i , (reat Contem$oraries, 0ondon, Odha%s, !CHI Winston (I C h /Ir*
h i , ,he Second 5orld 5ar, tI 57, 0ondon, Cassell, !FEI Ronald WI Cl a r k, Einstein:
,he 2ife and ,imes, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !HBI Willia% Cl ar k, (a'inet secrecy,
collective res$onsi'ility and the British $u'lic8s right to
/no a'out and$artici$ate in foreign$olicy-ma/ing XwR\ :ho%as 8I 2r a n e k , "dward
W e i s - a n d &redI), Secrecy and Foreign )olicy, O^ford 'niTersity Press, !HCI (tephen
C l i s s o l d, %!ilas: ,he )rogress of a 0evolutionary, 5o/nslowR 8a/ri*e :e%ple#
(%ith, !MBI (tephen 2I C o h e n, Bu/harin and the Bolshevi/ 0evolution TNNN-TUIN, .ew
Uork, O^ford
'niTersity Press, !MEI
.or%an Cohn, 5arrantfar (enocide, 0ondon, "yre b (pottiswoode, !JHI Ri*hard C o
i e r, ,he 5ar that Stalin 5on, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !MBI Gohn C o l T i e, ,he
Fringes of )oer, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MFI Ro-ert Co n c / e s t , ,he (reat
,error: Stalin8s )urge of the ,hirties, 0ondon, 8a*%illan,
!JMI Ro-ert Co n c / e s t , #nside Stalin8s Secret )olice: N"Y% )olitics TUIJ-TUIU,
0ondon,
8a*%illan, !MFI
Ro-ert Co n c / e s t , ,he .arvest of Sorro, 0ondon, 5/t*hinson, !MJI 7gor
Cor ne l i s s e n, %e ()Oe o$ de Overtoom, A%sterda%R 3an Gennep, !M!I Willia% 2I
Co r s o n , Ro-ert :I Cr o wl e y , ,he Ne "(B, wydI poprI, .ew Uork,
Willia% 8orrow, !MJI
Gohn C o s t e o, 9as/ of ,reachery, 0ondon, Collins, \ !MMI 8eir Cot i *, ,he )rague
,rial, .ew Uork, 5erzl PressDCornwall Books, !MHI ,he Counter-0evolutionary
Cons$iracy of #mre Nagy and his Accom$lices, B/dapestR
7nfor%ation B/rea/ of the Co/n*il of 8inisters, !FMI
Gohn Co/t o/Ti di s , Gai%e Reynolds, )oland TUIU-TUFL, 0ei*ester 'niTersity Press, !MJI
6aTid GI 6 a i n, Soviet Es$ionage, .ew 5aTen, ConnIR Uale 'niTersity Press, !FFI
.or%an 6 a T i e s, (od8s )layground: A .istory of )oland, tI 77, O^fordR Clarendon Press,
!MI $aren 6 a w i s h a, Soviet Foreign )olicy ,oards Egy$t, 0ondon, 8a*%illan,
!H!I
JHE
$aren 6 a w i s h a, ,he "remlin and the )rague S$ring, Berkeley, CaIR 'niTersity of
California Press, !MCI
Ri*hard 6 e a * o n, A .istory ofthe Brltish Secret Service, 0ondon, 2rederi*k 8/ller, !J!I 2I
WI 6 e a k i n, GI RI ( t o r r y, ,he Case of 0ichard Sorge, .ew Uork, 5arper b R9w, !JCI
Ri*hard $I 6 e - o, 2oc/hart )lot or %zerzhins/i )lotK XwR\ KGo/rnal of 8odern 5istoryL, tI
P0777 &!H)I Ri*hard $I 6 e - o, 0evolution and Survival: ,he Foreign )olicy ofSoviet
0ussia TUTL-TUTN,
0iTerpool 'niTersity Press, !H!I Uladi%ir 6e di j er, ,ito S$ea/s: .is Self-)ortrait
and Struggle ith Stalin, 0ondon,
Weidenfeld b .i*olson, !FBI Gane 6e gr a s &redI), %ocuments on Soviet
Foreign )olicyb tI 7, !F<
tI 77, !FA< tI 777, !FB, 0ondon, O^ford 'niTersity PressI Gane 6e g r a s &redI), ,he
Communist #nternational TUTU-TUFH; %ocuments, tI 7, !FJ<
tI 777, !JF, 0ondon, O^ford 'niTersity PressI
Ale^ de G onge , Stalin and the Sha$ing ofthe Soviet &nion, 0ondon, Collins, !MJI 7I AI 6
e % i e n t i e w a, .I 7I A g a j a n *, GI GI G a k o w l e w, ,oarzysz Sorge, 8oskwaR
K(owie*kaja RossijaL, !JFI AI GI 6 e n n i s t o n, ,he (overnment Code and Cy$her
School Beteen the 5ars XwR\
Christopher A n d r e w &redI), Code'rea/ing and Signals #ntelligence, 0ondon, 2rank
Cass, !MJI Pyotr 6 e r y a - i n, 2rank G i - n e y, ,he Secret 5orld, wydI poprI, .ew Uork,
Ballantine
Books, !MAI Peer de ( i l T a, Su' 0osa: ,he C#A and the &ses of #ntelligence, .ew
Uork, :i%es
Books, !HMI
6aTid 6et zer , ,he Brin/: Cu'an 9issile Crisis TUJH, .ew Uork, Crowell, !H!I 7saa*
6e / t s * h e r, ,he )ro$het &narmed: ,rots/y TUHT-TUHN, 0ondon, O^ford 'niTersity
Press, !F!I
7saa* 6e / t s * he r, Stalin: A )olitical Biogra$hy, .ew Uork, Uintage Books, !JAI 7saa*
6e / t s * h e r, ,he )ro$het Outcast: ,rots/y TUHU-TUFZ, 0ondon, O^ford 'niTersity
Press, !JBI
%ictionnaire Commentee de l8Oeuvre du (eneral de (aulle, ParisR Plon, !HFI 6aTid .I
6i l k s &redI), ,he %iaries of Ale*ander Cadogan O; 9;, TUIN-TUF7, 0ondon,
Cassell, !HI 6aTid 6 i % - l e h y, 6aTid Re yn o l d s , A@ Ocean A$art, 0ondon,
BBCD5odder b
(to/ghton, !MMI
8iloTan 6 j i l a s, Conversations ith Stalin, 0ondon, R/pert 5art#6aTis, !JAI 8iloTan 6 j i
l as, ,ito: ,he Story from the #nside, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MI 8iloTan 6 j i l
as, 0ise and Fali, 0ondon, 8a*%illan, !MFI Christopher 6 o - s o n, Ronald P a y n e, 5ar
5ithout End: ,he ,errorists: A@ #ntelligence
%ossier, 0ondon, (phere Books, !MHI 8ilorad 8I 6r a * h k o T i t * h , Branko
0a z i t * h &redI), ,he Commintern: .istorical
.ighlights, .ew Uork, Praeger, !JJI :o% 6 r i - e r g, (uy Burgess: A )ortrait ith
Bac/ground, 0ondon, Weidenfeld b
.i*olson, !FJI
G#BI 6/ r o s e l l e , 2a decadence, TUIH-TUIU, ParisR 7%pri%erie .ationale, !H!I
HZ 2iet 5Cz"-O()&-N"5%, 8oskwaR OG7,, !BMI 7lya 6z h i r k T e l o T ,
Secret Servant, 0ondon, Collins, !MHI Gohn GI 6z i ak, Che/isty, 0e^ington, 8assIR
0e^ington Books, !MHI
JH
Ro-in " d % o n d s, Soviet Foreign )olicy: ,he Brezhnev Years, O^ford 'niTersity
Press, !MBI RI CI " l w o o d, 0oman 9alinos/y: A 2ife ithout a Cause, .ewtonTille,
8assIR Oriental
Resear*h Partners, !HHI "dward Gay " p s t e i n, %ece$tion: ,he #nvisi'le 5ar Beteen
the "(B and the C#A, .ew
Uork, (i%on b (*h/ster, !M!I
Gohn "r i * k s o n, ,he 0oad to Berlin, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MBI Gohn " r i * k
s o n, ,hreat #dentification and Strategie A$$raisal 'y the Soviet &nion
TUIZ-TUFT XwR\ "rnest RI 8a y &redI), "noing One8s Enemies, Prin*eton 'niTersity
Press, !MCI
Gohn " r i * k s o n, ,he 0oad to Stalingrad, 0ondon, Panther Books, !MFI 5I 8i*hael
"r i s %a n , Cu'a8s #nternational 0elations, Bo/lder, Co0D0ondon, WestTiew,
!MFI 5aggai " r l i * h, ,he Soviet &nion and Ethio$ia: ,he 9isreading of )olitica
Scioana and
)olitica ,igrina XwR\ 6ennis 0I B a r k &redI), ,he 0ed Orchestra, tI 77, ,he Case ofAfrica
Stanford, CaIR 5ooTer 7nstit/tion Press, !MMI
Gean "s %e i n, ,he Chinese Cultural 0evolution, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !HFI Roger 2 a l i
g o t, Pas*al "r o $ , 2a )iscine: ,he French Secret Senice Si@ce TUFF, O^fordR
Basil Bla*kwell, !M!I
5er-ert 2 e i s, Beteen 5ar and )eace, Prin*eton 'niTersity Press, !JEI 5einz 2 e l f e, #m
%ienst des (egners, 5a%-/rg, !MJI PI Wiilia% 2 i l - y, Bletchley )ar/ and Ber/eley Street,
7ntelligen*e and .ational (e*/rity,
tI 777 &!MM), nr AI
R/th 2 i s * h e r, Stalin and (erman Communism, 0ondon, O^ford 'niTersity Press, !C!I
2iodor :i%ofiejewi*z 2 o % i n, 3a$is/i starego cze/ista, 8oskwaR Politizdat, !JCI 8I RI 6I
2oot , SOE in France, 0ondon, 58(O, !JJI 8I RI 6I 2oot, SOE, 0ondon, BBC, !MCI
6aTid 2o o t %a + &redI), #nternational Communism XwR\ K(t AntonySs PapersL, nr !,
0ondon, Chatto b SlUind/s, !JEI :ho%as 8I 2r ane k, "dward W e i s - a n d &redI),
Secrecy and Foreign )olicy, O^ford
'niTersity Press, !HCI
Gosef 2 r o 7 i k, ,he Froli/ %efection, 0ondon, 0eo Cooper, !HFI Wiilia% CI 2 / l l er Gr,
,he 0ussian Em$ire XwR\ "rnest RI 8a y &redI), "noing One
Enemies, Prin*eton 'niTersity Press, !MCI
Charles Gat i , .ungary and the Soviet Bloc, 6/rha%, .CR 6/ke 'niTersity Press, !MJI
"rnest G e n e r, 5stB$ XwR\ Oleg G l e - o T, Gohn Cr o wf o o t &redI), ,he Soviet Em$ire:
#ts Nations S$ea/ Out, 0ondon, 5arwood A*ade%i*, !M!I 0eonard 6I G e r s o n, ,he
Secret )olice in 2enin8s 0ussia, PhiladelphiaR :e%pie 'niTersity
Press, !HJI
GI Ar*h G e y, Origins of the (reat )urges, Ca%-ridge 'niTersity Press, !MFI 8artin Gi l
-er t , 5inston S; Churchill, tI 3, !HJ< tI 377, !MJ, 0ondon, 5eine%annI 8artin Gi l -er t ,
,he Second 5orld 5ar, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !M!I "Tgeniya G i n s - / r g, #nto
the 5hirlind, 0ondon, !JHI
Ren4 G i r a / , Em$runts russes et investissements francais en 0ussie TNNL-TUTF, Paris, !HBI
:eodor G a d k o w, 8i*hai ( % i r n o w, 9ien+i@s/i, 8oskwaR 8oodaja Gwardia, !J!I
6aTid G l a n t z, ,he 0ole of #ntelligence in Soviet 9ilitary Strategy during the Second
5orld 5ar, &referat wygoszony na 2o/rth '( Ar%y War College 7nternational Conferen*e
on 7ntelligen*e and (trategy, %aj !M!I)
JHA
Oleg Gl e - o T, Gohn C r o w f o o t &redI), ,he Soviet Em$ire: #ts Nations S$ea/ Out,
0ondon, 5arwyond A*ade%i*, !M!I
Anthony G l e e s, ,he Secrets of the Service, 0ondon, Gonathan Cape, !MHI 6aTid G o l i n k
o T, ,he Secret 5ar Against Soviet 0ussia, 8os*owR Progress P/-lishers,
!MI
Anatolij G o l i t s y n, Ne 2ies for Old, .ew Uork, 6odd, 8ead, !MCI 7gor G o l o w i n,
,hey Aa/ened the (enie, 8os*ow .ews, !M!, nr CI Aleksander Gor e w, #ndira (andhi,
8oskwaR .owosti, !M!I Aleksander G o r e w, 6aaharlal Nehru, 8oskwaR .owosti, !M!I
Ga-riel Gor odet s ky, Stafford Cri$$s8 9ission to 9osco TUFZ-TUFH, Ca%-ridge 'ni Ter#
sity Press, !MCI
8argaret G o w i n g, Britain and Atomie Energy, 0ondon, 58(O, !JCI .atalie G r a n t,
%ece$tion on a (rand ScalB XwR\ KGo/rnal of 7ntelligen*e and Co/nterin#
telligen*eL, I&!MJ), nr CI
8arina Gr 4 y, 2e general meurt a miniuit, ParisR Plan, !MI
Petro GI Gr i gor e nko, 9emoirs, t/%I :I PI Whitney 0ondon, 5arTill Press, !MBI AI AI
Gr o%yko, BI.I Pono%a r e T &redI), Soviet Foreign )olicy TUTL-TUNZ, 8os*owR
Progress P/-lishers, !MI
Andrei Gr o%yko, 9emories, 0ondon, 5/t*hinson, !M!I Ba-ette G r o? s, 5illi
9unzen'erg: A )olitical Biogra$hy, Ann Ar-or, 8i*hIR 8i*higan
'niTersity Press, !HCI CI WI G / i e - a / d, )olitics and the &ndergraduate in
O*ford and Cam'ridge XwR\
KCa%-ridge ReTiewL, AJ sty*znia !BCI "dwin OI G / t h % a n, Geffrey ( h / l % a n &redI),
0o'ert "ennedy in .is On 5ords: ,he
&n$u'lished 0ecollections of the "ennedy Year8s, .ew Uork, Banta% Books, !MMI 0aszlo
Gy/r ko, Arc/e$vazlat tortenelmi hatterrel, B/dapest !MAI Ale^ander 8I 5 a i g Gr, Caveat,
0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MCI Ga%al 5 a % % a d, ,he .idden (overnment in the
Era ofA'del Nasser &w j4zyk/ ara-ski%),
Cairo !MJI :ho%as 5 a % % o n d &redI), ,he Anatomy of Communist ,a/eovers, .ew
5aTen, ConnIR
Uale 'niTersity Press, !HFI
Philip 5 a n s o n, Soviet #ndustrial Es$ionage: Some Ne #nformation, 0ondon, R77A, !MHI
R/pert 5a r t # 6a T i s &redI), ,he Auto'iogra$hy of Arthur 0ansome, 0ondon, Gonathan
Cape, !HJI :s/yoshi 5as egawa, ,he Fe'ruary 0evolution: )etrograd, TUTL, (eattleR
'niTersity of
Washington Press, !MI
Gonathan 5 as l a%, Soviet Foreign )olicy TUIZ-TUII, 0ondon, 8a*%illan, !MBI Gonathan 5
a s l a %, ,he Soviet &nion and the Struggle for Collective Security TUII-TUIU,
0ondon, 8a*%illan, !MCI Gonathan 5 a s l a %, )olitical O$$osition to Stalin and the
Origins of the ,error in 0ussia,
TUIH-TUIJ XwR\ K5istori*al Go/rnalL, tI PP &!MJ)I Gonathan 5a s l a %, ,he "A1
Shootdon <TUNI= and the State of Soviet Air %efence XwR\
K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 777 &!MM), nr CI
8ilan 5 a / n e r, .itler: A Chronologyb of .is 2ife and ,imes, 0ondon, 8a*%illan, !MBI
Gean T a n 5e i j e noor t , 5ith ,rots/y in E*ile, Ca%-ridge, 8assIR 5arTard 'niTersity
Press, !HMI
8oha%ed 5 e i k a 7, ,he 0oad to 0amadan, 0ondon, Collins, !HFI
8oha%ed 5 e i k a l, S$hin* and Commissar, 0ondon, Collins, !HMI

JHB
CB # $GB
8ikhail 5 e e r, Aleksandr . e k r i * h, &to$ia in )oer, .ew Uork, (/%%it Books,
!MJI Peter 5e n n e s s y , $athleen :o wn s e n d , ,he documentary s$oor ofBurgess and
9aclean
XwR\ K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 77 &!MH), nr AI "rnst 5 e n r i, ,he
0evolutionary 9ovement in Nazi (ermany: fDj ,he (rou$s of Five
<Funfergru$$en=, .ew (tates%an b .ation, F sierpnia !BFI "rnst 5 e nr i, .itler Over
Euro$BK, 0ondon, 6ent, !BC)< 77 wydI &!B!)I "rnst 5 e n r i, 2ist od ,,historycznego
o$tymistyS XwR\ K6r/-a .arod9wL, %arze* !MMI :ho%as 5I 5e n r i k s e n , ,he )eo$le8s
0e$u'lic of 9ozam'i4ue XwR\ 6ennis 0I Bark
&redI), ,he 0ed Orchestra, tI 77, ,he Case of Africa Stanford, CaIR 5ooTer 7nstit/tion
Press, !MMI
"rnst 5e n r y &si*), Sto$ ,errorismc, 8oskwaR .owosti, !MAI (ey%o/r 8I 5 e r s h, ,he
,arget is %estroyed, 0ondon, 2a-er, !MJI Ale^ander 5 e r z e n, 9y )ast and ,houghts, tI 77,
0ondon, Chatto b Wind/s, !JMI GI AI 5 i , (o S$y the 2and, 0ondon, Cassell, !BAI
Ronald 5 i n g l e y, ,he 0ussian Secret )olice, 0ondon, 5/t*hinson, !HEI 2I 5I 5 i n s l e y
and other, British #ntelligence in the Second 5orld 5ar, tI 7#777, 0ondon,
58(O, !H!#!MMI 2I 5I 5 i n s l e y, British #ntelligence in the Second 5orld 5ar XwR\
Christopher Andrew,
Gere%y . o a k e s &redI), #ntelligence and #nternational 0elations TUZZ-TUF7, "^eter
'niTersity Press, !MHI George 5I 5 o d o s, Sho ,rials: Stalinist )urges in Eastern
Euro$B TUFN-TU7F, .ew
Uork, Praeger, !MHI Otto 5 o e t s * h, %ie #nternationalen Beziehungen im 3eitalter des
#m$erialisimus, Berlin
!BB#!CAI
5einz 5 o h n e, 5er%ann , o i n g, ,he (eneral as a S$y, 0ondon, Pan Books, !HAI Pa/l
5 o a n d e r, )olitical )ilgrims, O^ford 'niTersity Press, !MI 6aTid 5 o o w a y,
Entering the Nuclear Arms 0ace: ,he Soviet %ecision to Build the
Atomie Bom', TUIU-TUF7, (o*ial (t/dies of (*ien*e, tI P7, !MI 5arry 0I 5o p k i n s ,
,he #nside Story of my 9eeting ith Stalin, KA%eri*an 8agazineL,
gr/dzie+ !CI Arnold 0I 5 o r e l i * k, ,he Cu'an 9issile Crisis: A@ Analysis of Soviet
Calculations and
Behaviour, (anta 8oni*a, CaIR Rand Corporation, !JBI
Ro-ert CI 5or n, Soviet-#ndian 0elations: #ssues and #nfluence, .ew Uork, Praeger, !MAI
Geoffrey 5 o s k i n g, A .istory8 of the Soviet &nion, 0ondon, 2ontana, !MFI 5arry 5 o / g h
t o n, O$eration )ortland: ,he Auto'iogra$hy of a S$y, 0ondon, R/pert
5art#6aTis, !HAI
Cordell 5 / , ,he 9emoirs of Cordell .ull, tI 77, .ew Uork, 8a*%illan, !CMI 5I
8ontgo%ery 5yde, ,he Atom Bom' S$ies, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !MEI 5I
8ontgo%ery 5yde, (eorge Bla/e, Su$ers$y, 0ondon, Consta-le, !MHI Pa/l 7 g n o t / s,
,he First ,o Communist ,a/eovers of .ungary: TUTU and TUFN XwR\
:ho%as 5 a % % o n d &redI), ,he Anatomy of Communist ,a/eovers, .ew 5aTen, CoonIR
Uale 'niTersity Press, !HFI Ghita 7 o n e s * /, Communism in 0omania TUFF-TUJH,
0ondon, O^ford 'niTersity
Press, !JCI RI 3I 7 T a n o T # Ra z / %n i k , ,he 9emoirs of #vanov-0azumni/, 0ondon,
O^ford 'niTer#
sity Press, !JFI 6a+ .I G a * o-s , Borodin, Ca%-ridge, 8assIR 5arTard
'niTersity Press, !MI
JHC
Ri*hard GI G oh ns o n, 3agranichnaya Agentura: ,he ,sarist )olitical )olice in Euro$B,
KGo/rnal of Conte%porary 5istoryL, !HA, nr #AI
RI WI G o h n s o n, Shootdon: ,he Yerdict on "A1 ZZL, 0ondon, Chatto b Wind/s, !MJI
Willia% 8I G o h n s t o n , ,he Austrian 9ind, Berkeley, CaIR 'niyersity of California
Press, !MBI
AI 7I G o w r y s z, 7I 6I 8 o r o * h o w, (I $I 7 wa n9w, A-Bom'a, 8oskwaR .a/ka, !MEI
Geoff G / k e s , ,he Soviets and M&ltraS XwR\ K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 777,
!MM, nr AI
Ganos $adar, Selected S$eeches and #ntervies, O^fordR Perga%on Press, !MFI 6aTid
$ahn, ,he Code'rea/ers, .ew Uork, 8a*%illan, !JHI 6aTid $a h n, Code'rea/ing in
5orld 5ar # and ##: ,he 9a!or Successes and Failures,
,heir Causes and ,heir Effects XwR\ Christopher Andrew, 6aTid .I 6ilks &redI), ,he
9issing %imension: (overnments and #ntelligence Communities in the ,entieth Century,
0ondon, 8a*%illan, !MCI Oleg $ a l / g i n, #ntelligence and Foreign )olicy,
K7nternational AffairsL &8oskwa),
*zerwie* !M!I
PI 0I $ a p i * a, Pawe R o - i n i n &redI), )isma o nau/ie, 8oskwaR 8oskowskij Ra-o*zy, !M!I
7rTing $a p a n &redI), Angola: A Country Study, 77 wydI Washington, 6CR '( GoTern%ent
Printing Offi*e, !H!I
$are $a p a n , %ans les archives du Comite Central, ParisR Al-in 8i*hel, !HMI $are
$ap an, )roces $olitl4ues a )rague, Br/sselsR "ditions Co%ple^e, !MEI $arol $ap an,
,he Short 9arch: ,he Communist ,a/eover in Czechoslova/ia TUF7-TUFN,
0ondon, CI 5/rst b CoI, !MHI
Ahti $ a r j a l a i n e n, G/kka : a r k k a, )residentin 9inisteri, 5elsinkiR OtaTa, !M!I
Catherine $ar o l y i, A 2ife ,ogether, 0ondon, Allen b 'nwin, !JI 6erek $a r t / n,
,ito8s )lot against Euro$B: ,he Storm of the 0a!/ Cons$iracy, 0ondon,
0awren*e b Wishart, !C!I 8i*hael $a t e r, ,he Nazi )arty: A Social )rofile of
9em'ers and 2eaders TUTU-TUF7,
O^fordR Basil Ba*kwell, !MBI
:I .I $ a / l, 0eminiscences %iscreet and #ndiscreet, .ew 6elhiR 0an*ers, !MAI George
$e n na n , 9emoirs TU7Z-TUJI, .ew Uork, Pantheon Books, !MBI (heila $e r r , 0oger
.ollis and the %angers of the Anglo-Soviet ,reaty8 of TUFH XwR\
K7ntelligen*e and .ational (e*/rityL, tI 3, !!E, nr BI Ronald $ e s s l e r, 9osco Station,
.ew Uork, (*ri-nerSs, !M!I 8i*hael $ e e, Sidney 0eilly: ,he ,rue Story, 0ondon, Corgi,
!MBI .ikolai UI $ h o k h 7 o T, #n the Name of Conscience, 0ondon, 2rederi*k 8/ller, !JEI
(ergei .ikitoTi*h $hr /sh*heT, ,he )lot to Oust "hrushchev XwR\ KOgoniokL, !MMI
Warren $ i % -al l, M,hey %on8t Come Out 5here You E*$ectS: 0oosevelt 0eacts to the
(erman-Soviet 5ar &w dr/k/)I Ro-ert RI $ i n g, .istory ofthe 0omanian Communist )arty,
(tanford, CaIR 5ooTer 7nstit/tion
Press, !MEI Bela $I $ i r a l y, 9ilitary As$ects XwR\ Bela $I $ i r a l y, Pa/l G o n a s &redI),
,he .ungarian
0evolution in TU7J in 0etros$ect, .ew Uork, Col/%-ia 'niTersity Press, !HMI A%y WI $
n i g h t, ,he "(B: )olice and )olitics in the Soviet &nion, 0ondon, 'nwin
5y%an, !MMI
Phillip $ n i g h e y, ,he Second Oldest )rofession, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !MJI
Phillip $ n i g h e y, )hil'y: "(B 9aster S$y, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !MMI Arth/r $ o
e s e r, ,he #nvisi'le 5riting, wydI 6an/-e, 0ondon, 5/t*hinson, !J!I
JHF
0I $o o s o w, NieQmiertelnoQC tym, co zginali XwR\ K7zwiestjaL, M#E paQdziernika !J!I
(andor $ o p a * s i, Au nom de la classe ouvriere, ParisR "ditions Ro-ert 0aft-nt, !H!I 0eT
$o p e l e T, ,he Education of a ,rue Believer, 0ondon, Wildwood 5o/se, !MI 2I .I $ o T
a l e T, %ocuments from the Soviet )leni$otentiary 0e$resentation in )rague
0elating to the ,,,u/hachevs/y AffairS KUestnikL, nr M &CA)I .I .I $ r a s n o T, ,he .idden
0ussia: 9y ,en Years as a Slave 2a'ourer, .ew Uork, 5olt,
Rinehart, !JEI Goa*hi% $ r a / s e, Soviet Arms ,ransfers to Su'-Saharan Africa XwR\ RI
Craig . a t i o n,
8ark 3I $a / p p i , ,he Soviet #m$act in Africa, le^ington, 8assIR 6I CI 5eath, !MCI
Uiktor $r a T * h e n k o , D Chose Freedom, .ew Uork, (*ri-nerSs, !CJI Walter
$r i T i t s k y , H 5as Stalin8s Agent, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !B!I 3I AI
$r y/ * h k o T , O'ie/tyne s$o!rzenie na Qiat XwR\ K8ied/norodnaja NyznL,
paQdziernik !MMI
Georgi $/ %a n i e w, %udziestego drugiego o Qicie XwR\ KPrawdaL, AA *zerw*a !M!I
5iroaki $/ r o %i ya , Stalin 8s #ndustrial 0 evolution, Ca%-ridge 'niTersity Press, !MMI Aino
$/ / s i n e n, Before and After Stalin, 0ondon, 8i*hael Goseph, !HCI Uladi%ir $ / z i * h k i
n, Cou$s and "illings in "a'ul XwR\ K:i%eL, AA listopada !MAI :ae#5wan $wa k and other
&redI), ,he ,o "oreas in 5orld )olitics, (eo/lR $yongoa%
'niTersity Press, !MBI Ro-ert GI 0 a % p h e r e, ,he FB#-"(B 5ar: A S$ecial Agent8s
Story, .ew Uork, Berkley
Books, !MHI
Arth/r Bliss 0ane, D Sa Freedom Betrayed, 0ondon, Regen*y P/-li*ations, !C!I Ri*hard
0anghorne &redI), %i$lomacy and #ntelligence %uring the Second 5orld 5ar:
Essays in .onour of F; .; .insley, Ca%-ridge 'niTersity Press, !MFI AI 8I 0a r i n a,
Nieza$omniane XwR\ K,na%jaL, paQdziernik !MMI 2aszlo 0a!/ and .is Accom$lices 'efore
the )eo$le8s Court, B/dapest, !C!I 3I GI 0 a w f o r d, Bound for %i$lomacy, 0ondon, Gohn
8/rray, !JBI Branko > a z i t * h, Stalin8s 9assacre of the Foreign Communist 2eaders oraz
,o #nstruments of Control 'y the Comintern: ,he Emissaries of the ECC# and the )arty
0e$resentatives in 9osco XwR\ 8ilorad 8I 6ra*hkoTit*h, Branko 0azit*h &redI), ,he
Comintern: .istorical .ighlights, .ew Uork, Praeger, !JJI Branko 0a z i t * h, 8ilorad
8I 6r a * h ko Ti t * h, 2enin and the Comintern, I, (tanford,
CaIR 5ooTer 7nstit/tion Press, !HAI
Branko 0a z i t * h , 8ilorad 8I 6r a * hk oT i t * h , Biogra$hical %ictionary of the Comin-
tern, wydI poprI, (tanford, CaIR 5ooTer 7nstit/tion Press, !MJI A/g/ste 0e * o e /r , 2e
$artisan, ParisR 2la%%arion, !JBI
George 0e gge t t , ,he Che/a: 2enin8s )olitical )olice, O^ford 'niTersity Press, !MI 3I 7I
0 e n i n, ,he State and 0evolution, 0ondon, Allen b 'nwin, !!I Wolfgang 0e on h a r d ,
Child of the 0evolution, 0ondon, Collins, !FHI 7saa* 6on 0 e T i n e, ,he 9ind of an
Assassin, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !F!I 2lora 0 e w i s, ,he 9a@ 5ho
%isa$$eared: ,he Strange .istory of Noel Field, 0ondon,
Arth/r Barker, !JFI Gonathan 0 e wi ?, Phillip Wh i t e h e a d , Stalin: A ,ime for
6udgement, 0ondon,
8eth/en, !!EI 6I CI BI 0i e T e n, 0ussia and the Origins of the First 5orld 5ar,
0ondon, 8a*%illan,
!MBI Ro-ert Br/*e 0o * k h a r t , 9emoirs of a British Agent, 77 wydI 0ondonD.ew
Uork,
P/tna%, !BCI
JHJ
Ro-ert Br/*e 0o * k h a r t , Ace of S$ies: A Biogra$hy of Sidney 0eilly, 0ondon, 5odder
b (to/ghton, !JHI
Gordon 0 o n s d a l e, S$y, 0ondon, .eTille (pear%an, !JFI "/gene 0 y on s, Assignment in
&to$ia, 0ondon, 5arrap, !BMI AI > a w r i e n t i e w a , Stroitieli noego mim XwR\ KWI 8irie
$nigL, !HE, nr CI 8artin 8 * C a / l e y &redI), Communist )oer in Euro$B TUFF-TUFU,
0ondon, 8a*%illan,
!HHI 8artin 8 * C a / l e y, East (ermany XwR\ 8*Ca/ley &redI), Communist )oer in
Euro$B
TUFF_TUFU, 0ondon, 8a*%illan, !HHI
8artin 8* C a / l e y , ,he Soviet &nion Si@ce TUTL, 0ondon, 0ong%an, !MI George 8 * G i
% s e y, .arry .o$/ins: Alfy of the )oor and %efender of %emocracy,
Ca%-ridge, 8assIR 5arTard 'niTersity Press, !MHI an 8 e 0 a i n e, 9inistry of 9orale,
0ondon, Allen b 'nwin, !H!I G/kka 0I 8 a k e l a, .emligt "rig, (to*khol%, !JMI
.adezhda 8a n d e l s t a %, .o$e Against .o$e, 0ondon, Collins, !HI .adezhda
8a n d e l s t a %, .o$e A'andoned, 0ondon, Collins, !HCI Ro-ert 8a n n4 , ,he )etrov
Affair: )olitics and Es$ionage, (ydneyR Perga%on, !MHI 6aTid 8a r t i n, 6ames "lugmann,
S]E-Cairo and the 9ihailovic %ece$tion XwR\ 6aTid
C h a r t e r s, 8a/ri*e :/ g we &redI), %ece$tion in East-5est 0elations, 0ondon,
Perga%on#Brassey, !!EI
6aTid 8a r t i n , 5ilderness of 9irrors, .ew Uork, Ballantine Books, !MI 5ede 8 a s s i n
g, ,his %ece$tion, .ew Uork, 7Ty Books, !MHI Anthony 8as te r s, ,he 9a@ 5ho 5as 9,
O^fordR Basil Bla*kwell, !MCI Uojte*h 8 as t n y, 0ussia8s 0oad to the Cold 5ar, .ew
Uork, Col/%-ia 'niTersity
Press, !H!I
"Tan 8awdsley, ,he 0ussian dvii 5ar, 0ondon, Allen b 'nwin, !MHI "rnest RI 8a y
&redI), "noing One8s Enemies, Prin*eton 'niTersity Press, !MCI Christopher 8 a y h e w,
,ime to E*$lain, 0ondon, 5/t*hinson !MHI Roy 8e d T e d e T , 2et .istory 6udge, 0ondon,
8a*%illan, !HAI R9j 8 i e d w i e d i e w, N; S; Chruszczo: Biografia $olityczna XwR\
K6r/-a .arod9wL,
lipie* !M!I ,hores 8e d T e d e T , Andro$ov: .is 2ife and %eath, wydI poprI,
O^fordR Basil
Bla*kwell, !MCI
(I PI 8 e l g o / n o T, ,he 0ed ,error in 0ussia, 0ondon, 6ent, !AFI :i-or 8e r a y , ,he
,rial of #mre Nagy XwR\ Bela $I $i r a l y , Pa/l G o n a s &redI),
,he .ungarian 0evolution of TU7J in 0etros$ect, .ew Uork, Col/%-ia 'niTersity
Press, !HMI
2ran*is 8 e y n e , 9y 2ives, 0ondon, Bodley 5ead, !HI (tanisaw 8i k o a j * z yk ,
,he )attern of Soviet %omination, 0ondon, (a%pson 0ow,
8arston, !C!I 0eonid 8 l e * h i n, A 9inister in Emigration: .itherto &n/non )ages in
the .istory of
the Soviet #ntelligence Service XwR\ K.ew :i%esL, !!E, nr M#AEI (idney 8ona s , ,he
,hird Section, Ca%-ridge, 8assIR 5arTard 'niTersity Press, !JI 0ord 8or an, 5inston
Churchill: ,he Struggle for Survival TUFZ-TUJ7, 0ondon, Con#
sta-le, !JJI
2rantisek 8 o r a T e *, 9aster of S$ies, 0ondon, Bodley 5ead, !HFI $irill (I
8o s k a l e n k o , Beria8s Arrest XwR\ K8os*ow .ewsL, !!E, nr ABI 6aniel Patri*k
8o yn i h a n , A %angerous )lace, 0ondon, (eeker b War-/rg, !H!I
JHH
:i%othy PI 8/ l l i g a n , S$ies, Ci$hers and ,,3itadelleS: #ntelligence and the Battle of
"urs/, TUFI XwR\ KGo/rnal of Conte%porary 5istoryL, tI PP77 &!MH), nr AI BI .I 8 /l
l i k, ,he Chinese Betrayal, Bo%-ayR Allied P/-lishers, !HI BI .I 8 / i k, 8y Years
ith Nehru TUFN-TUJF, Bo%-ayR Allied P/-lishers, !HAI Ga%al A-del . a s s e r, ,he
)hiloso$hy of the 0evolution, Cairo !FCI RI Craig . a t i o n, 8ark 3I $ a / p p i, ,he
Soviet #m$act in Africa,; 0e^ington, 8assIR 6I CI 5eath, !MCI
Gawaharlal .e hr /, ,he %iscovery of #ndia, .ew Uork, Gohn 6ay !CJI 5arold 6I .e l s o n
&redI), 9ozam'iaue: A Country Study, 777 wydI Washington, 6CR '(
GoTern%ent Printing Offi*e, !MFI 5arold 6I . e l s o n, 7rTing $a p a n &redI), Ethio$ia: A
Country Study, 777 wydI Washington,
6CR '( GoTern%ent Printing Offi*e, !MI
GI PI .e t , 0osa 2u*em'urg, tI #A, 0ondon, O^ford 'niTersity Press, !JJI AI . e / - e r g,
Armed #nsurrection, 0ondon, .0B, !HEI Boris .i * o l a e T s k y , )oer and the Soviet ElitB,
.ew Uork, Praeger, !JFI WI 2I .i e k r a s o w, 5/lad sil enBtrznych s$raB
zyciBsta ludu radziec/iego
5iel/ie! 5o!nie O!czy?niane! XwR\ KWojenno#7stori*zeskij N/rnaL, !MF, nr !I Gosh/a .
k o % o, N/omo: ,he Story of 9y 2ife, 0ondon, 8eth/en, !MCI Carl OI .o r d l i n g ,
%efence or #m$erialismK, 'ppsalaR 'niTersitet Repro*entralen
5(C, !MCI
GI .o w a k, S$raa gen; Berlinga XwR\ K,eszyty 5istory*zneL, tI PPP377, !HJI .i*holas .
y ar a d i, 9y 0ingside Seat in 9osco, .ew Uork, Crowell, !FBI "ri*h O e n h a / e r, A
'iz 3, Bonn !J!I .issan O r e n, Bulgarian Communism: ,he 0oad to )oer TUIF-TUFF, .ew
Uork, Col/%-ia
'niyersity Press, !HI .issan O r e n, A 0evolution Administered: ,he Sovietization of
Bulgaria XwR\ :ho%as
5a%%ond &redI), ,he Anatemy of Communist ,a/eovers, .ew 5aTen, ConIR Uale 'niTer#
sity Press, !HFI
Aleksandr Or 9w, ,he Secret .istory of Stalin8s Crimes, 0ondon, Garrolds, !FCI Aleksandr
Or 9 w, .and'oo/ of #ntelligence and (uerilla 5arfare, Ann Ar-or, 8i*hIR
'niTersity of 8i*higan Press, !JBI
(iergiej ,a*harowi*z Os t r i a kow, 5o!enny!e cze/isty, 8oskwaR Wojenizdat, !H!I Ri*hard
Owen, Crisis in the "remlin, 0ondon, Ui*tor Collane^, !MJI on 8ihai P a * e p a, 0ed
.o@zons, Washington, 6CR Regnery Gateway, !MHI Br/*e P a g e, 6aTid 0 e i t * h, Phillip $
n i g h e y, )hil'y: ,he S$y 5ho Betrayed a (e-
neration, 0ondon, (phere Books, !HHI AI P a l i i, 0adio-ele/troniczna al/a czasie
o!ny XwR\ KWojenno#7stori*zeskij N/rnaL,
!HH, nr CI .I CI P a n o, ,he )eo$le8s 0e$u'lic of Al'ania, Balti%ore, 8dIR Gohns 5opkins
'niyersity
Press, !JMI Ro-ert AI P a s t o r, Condemned to 0e$etition: ,he &nited States and
Nicaragua, Prin*eton
'niTersity Press, !MHI .ikolai P a T l e n k o , ,he .istory of the 5ar is Still ,o Be
5ritten XwR\ KOgoniokL,
!M!, nr AFI AI P a w 9 w, ,I 2i e d o t o wa , "onsultac!a XwR\ K0itierat/rnaja GazietaL,
!M!, nr BA
&FAFB)I Giri P e l i k a n &redI), ,he Czechoslova/ )olitical ,rials TU7Z-TU7F, 0ondon, 8a*donald,
!HI
JHM
5enry 8I P e i n g, ,he British Communist )arty, 77 wyd, 0ondon, AI b CI Bla*k, !HFI
Barrie P e n r o s e , (i%on 2 r e e %a n , Cons$iracy of Silence, 0ondon, Grafion Books,
!MJI Gak9w Christoforowi*z P e t e r s, 5os$ominani!a o ra'ote 5Cz" $iery! god
reoluc!i
XwR\ KProletarskaja Riewol/*jaL, !AC, nr E &BB)I Uladi%ir P e t r o T &redI), 6une HH
TUFT: Soviet .lstorians and the (erman #nvasion,
Col/%-ia, (CIR 'niTersity of (o/th Carolina Press, !JMI Uladi%ir and "Tdokia Pe t r o T,
Em$ire of Fear, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !FJI $i% P h i l - y, 9y Silent 5ar, 0ondon,
Panther Books, !J!I Gan/sz Pi e k a l k i e wi * z , O$eration Citadel, .oTato, CaIR Presidio
Press, !MMI Chap%an P i n * h e r, ,heir ,rade is ,reachery, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson,
!MI Chap%an P i n * h e r, ,oo Secret ,oo 2ong, 0ondon, ."0, !MFI Chap%an P i n * h e r,
,raitors, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !MHI Ri*hard P i p e s, 0ussia &nder the Old 0egime
&5ar%ondsworthR Peng/in, !HCI Antony P o l o n s k y, Bolesaw 6 r / k i e r &redI), ,he
Beginnings of Communist 0ule in
)oland, &Ro/tledge b $egan Pa/l, !MEI
"liza-eth Po r e t s k y, Our On )eo$le, 0ondonI O^ford 'niTersity Press, !J!I Cathy
Por t e r , 8ark G o n e s, 9osco in the 5orld 5ar ,o, 0ondon, Chatto
b Wind/s, !MHI (tefan :I P o s s o n y, 2enin : ,he Com$ulsive 0evolutionary, wydI
angI poprI, 0ondon,
Allen b 'nwin, !JJI :ho%as Po we rs, ,he 9a@ 5ho "e$t the Secrets: 0ichard .elms
and the C#A, 0ondon,
Waidenfeld b .i*olson, !H!I Gordon WI P r a n g e and other, ,arget ,o/yo: ,he Story
ofthe Sorge S$y 0ing, .ew Uork,
8*Graw 5ill, !MFI
Pa/l P r e s t o n, ,he S$anish dvii 5ar, 6UIJ-TUIU, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MJI 6I
.I P r i , From 0ight to 2eft, 0ondon, 0awren*e b Wishart, !MFI Pro*ess KPro%partiiL, AF
noja-ria # H deka-ria !BE gI (tenogra%%a s/die-nogo
pro*essa i %ateria9w, prio-ysz*zenny*h k die/, 8oskwaR 0/dowy $o%isaria(pra#
wiedliwo?*i, !BI Ronald R a d o s h, Goy*e 8 i o n, ,he 0osen'erg File, 0ondon,
Weidenfeld b .i*olson,
!MBI
0eonid R a d z h i s h o r s k y , %ecem'er l XwR\ K8os*ow .ewsL, !MM, nr CMI AI GI R a f f a l
o T i t * h, 28a'omina'le venalite de la $resse, Paris !AI 2aszlo 0a!/ and .is Accom$lices
Before the )eo$le8s Court, B/dapest !C!I Gohn Ra n e l a gh , ,he Agency, 0ondon,
Weidenfeld b .i*olson, !MJI Anthony R e ad, 6aTid 2i s h4 r, O$eration 2ucy, 0ondon,
5odder b (to/ghton, !MEI Anthony R e ad, 6aTid 2 i s h e r, ,he %eadly Em'race, 0ondon,
8i*hael Goseph, !MMI 6aTid Rees, .arry %e*ter 5hite: A Study in )arado*, .ew Uork,
8a*%illan, !HBI Goronwy R e e s, A Cha$ter of Accidents, 0ondon, Chatto b Wind/s, !HI
Wilhel% R e i * h, Se*ualerregung and Se*ual'efriedigung, UiennaR 8/nster Uerlag, !A!I (I
GI R e i y, ,he Adventures of Sidney 0eilly, Britain8s 9aster S$y, 0ondon, "I 8athews
b8arrot, !BI 0e$ort of Court )roceedings in the Case of the ,rots/yite-3inovievite
,errorist Centre,
8os*owR PeopleSs Co%%issariat of G/sti*e, !BJI 0e$ort of Court )roceedings in the
Case of the Anti-Soviet ,rots/yite Centre, 8os*owR
PeopleSs Co%%issariat of G/sti*e, !BHI .I 3I Ri a s a n o T s k y, A .istory of 0ussia,
73 wydI O^ford 'niTersity Press, !MCI
JH!
RI 6a+ Ri * ha r ds on, Comintem Anny, 0e^ington, $yIR 'niTersity Press of $ent/*ky, !MAI
5ans Rogge r , 0ussia in the AgB of 9odernisation and 0evolution TNNT-TUTL, 0ondon,
0ong%an, !MBI
BI 3I AI R o l i n g, CI 2I R / t e r &redI), ,he ,o/yo 6udgement: ,he #nternational 9ilitary
,ri'unal for the Far East, A%sterda%R APA 'niTersity Press, !HHI 5er-ert Roi ner s t ei n,
Some #nsights %erivedfrom the (renada %ocuments XwR\ 6ennis
0I Ba r k &redI), ,he 0ed Orchestra, tI 7, #nstruments of )olicy in 2atin America and the
Cari''ean, (tanford, CaIR 5ooTer 7nstit/tion Press, !MJI 5er-ert Ro %e r s t e i n , Soviet
Active 9easures and )ro$aganda, 8a*kenzie 7nstit/te
Paper nr H &:oronto, !M!I 5er-ert Ro %e r s t e i n , (tanislay 0e T e h e n k o , ,he
"(B Against the ,,9ain EnemyS,
0e^ington, 8assIR 0e^ington Books, !M!I
"lliot R o o s e T e , As .B Sa #t, .ew Uork, 6/ell, (loan b Pear*e, !CJI CliTe Ros 4,
,he Soviet )ro$aganda Netor/, 0ondon, Pinter, !M!I .iels "rik Ros e n f e l d t ,
"noledge and )oer: ,he 0ole of Stalin8s Secret Chancellery
in the Soviet System of (overnment, CopenhagenR Rosenkilde b Bagge, !HMI AI
Ro s z * z i n , 5 /ommisariacie s$ra zagranicznych $rzededniu o!ny XwR\ K8e#
d/narodnaja Niz+L, kwie*ie+ !MMI
5arry R o s i t z k e, ,he "(B: Eyes of 0ussia, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !MBI (tephen
R o s k i , .an/ey: 9a@ of Secrets, tI 777, 0ondon, Collins, !HCI Goseph R o t h s * h i l d,
,he Communist )arty of Bulgaria: Origins and %evelo$ment
TNNI-TUIJ, .ew Uork, Col/%-ia 'niTersity Press, !HI Goseph R o t h s * h i l d, 0eturn
to %iversity: A )olitical .istory of East Central Euro$B
si@ce 5old 5ar ##, .ew Uork, O^ford 'niTersity Press, !M!I $eTin R/ane, ,he )olish
Challenge, 0ondon, BBC, !MAI Ga*1/es R / p n i k, ,he Other Euro$B, 0ondon, Weidenfdd
b .i*olson, !MMI Anwar e l # ( a d a t, #n Search of #dentity, 0ondon, Collins, !HMI Uladi%ir
(a k h ar o T, .igh ,reason, .ew Uork, Ballantine Books, !MI Gohn (a wa t s k y,
(ouzen/o: ,he &ntold Story, :orontoR 8a*%illan, !MFI 0eonard ( * h a p i r o , ,he
Communist )arty of the Soviet &nion, 77 wydI /z/pI, 0ondon,
8eth/en, !HEI
Arth/r 8I (* h l e s i n ge r G r , A ,housand %ays, BostonR 5o/ghton 8ifflin, !JFI 5ans WI
( * h o e n - e r g, ,he )artition of (ermany and the Neutralization of Austria XwR\
:ho%as 5 a % % o n d &redI), ,he Anatomy of Communist ,a/eovers, .ew 5aTen, ConnIR
Uale 'niTersity Press, !HFI
Al-ert ( e a t on, Stalin as 5arlord, 0ondon, Batsford, !HJI ,he Second Bron Boo/ of the
.itler ,error, 0ondon, Bodley 5ead, !BCI Gan ( e j n a, 5e 5ill Bury You, 0ondon,
(idgwi*k b Ga*kson, !MAI Ui*tor (e r ge , 9emoirs of a 0evolutionary TUZT-TUFT,
0ondon, O^ford 'niTersity
Press, !JBI
5/gh (e t on# Wat s on, ,he East Euro$ean 0evolution, 0ondon, 8eth/en, !FJI 8yron (
h a r a f, Fury on Earth: A Biogra$hy of 5ilhelm 0eich, 0ondon, Andre
6e/ts*h, !MBI
Willia% (ha w* r os s , Crime and Com$romise, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !HCI
Ro-ert "I (h e r wo o d , 0oosevelt and .o$/ins: A@ #ntimate .istory, .ew Uork, Grosset
b 6/nlap, !FEI
Arkadi .I ( h e T e h e n k o, Brea/ing ith 9osco, .ew Uork, Ballantine Books, !MFI AI (
z n e j d e r, 3a$is/i starogo mos/icza, 8oskwa, !JJI
JME
Philip ( hor t , ,he %ragon and the Bear, 0ondon, 5odder b (to/ghton, !MAI
Ri*hard 5I ( h / z Gr, ,he Soviet &nion and 0evolutionary 5arfare, (tanford, CaIR 5ooTer
7nstit/tion Press, !MMI Ri*hard 5I ( h / z, Roy G o d s o n, %ezinformatsia: Active
9easures in Soviet Strategy,
O^fordR Perga%on#Brassey, !MCI WI ( i d o r o w, 6eszcze raz o ,ruQcie: rola, !a/4 odegra>a
9; 5; 3acharczen/o-Schultz XwR\
KGoos ,ar/-ieaL, !MH, nr CF#CJI
(I .ihal ( i n g h, ,he Yogi and the Bear, 0ondon, 8ansell, !MJI Bradley 2I ( % i t h, ,he
Shado 5arriors, 0ondon, Andre 6e/ts*h, !MBI Ri*hard 5arris ( % i t h, OSS: ,he Secret
.istory of America8s First Central #ntelligence
Agency, Berkeley, CaIR 'niTersity of California Press, !HAI Ri*hard 5arris ( % i t h, ,he
First 9osco Station: A@ Es$ionage Footnote to Cold
5ar .istory XwR\ K7nternational Go/rnal of 7ntelligen*e and Co/nterintelligen*eL,
tI &!M!), nr BI 5I PI (%9 k a , Forty ,housand Against the Arctic: 0ussia8s )olar
Em$ire, wydI poprI,
0ondon, 5/t*hinson, !BMI
Aleksandr ( o l z h e n i t s y n, ,he Oa/ and the Calf, 0ondon, Collins, !MEI $eith ( o % e r T
i e, ,he Soviet &nion and 3im'a'e: ,he 2i'eration; Struggle and Alter XwR\ RI Craig . a t i
o n, 8ark 3I $ a / p p i, ,he Soviet #m$act in Africa, 0e^ington, 8assIR 6I CI 5eath, !MCI
Boris ( o / T a r i n e, Stalin: A Critical Survey of Bolshevism, 0ondon, (e*ker b War-/rg,
!B!I
PI (I ( c / i r e, ,he ,hird %e$artment, Ca%-ridge 'niTersity Press, !JMI Ro-ert WI ( t e p h
a n, %eath to S$ies: ,he Story of Smersh &pra*a %agisterska), A%eri*an
'niTersity, Washington 6C, !MCI
Ro-ert ( t e p h e n s, Nasser: A )olitical Biogra$hy, .ew Uork, (i%on b (*h/ster, !HI PI (
t oj a n o f f, 0eichstag'rand: %ie )rozesse in 2ondon und 2ei$zig, UiennaR "/ropa
Uerlag, !JJI
Gohn (t o n e h o/ s e , 0al$h, 0ondon, Gonathan Cape, !MAI Ri*hard ( t o r r y, A .istory of
9odern 6a$an, 5ar%ondsworthR Peng/in, !JEI 8i*hael ( t r ai g h t, After 2ong Silence,
0ondon, Collins, !MBI Ui*tor ( / T o r o T, Soviet 9ilitary #ntelligence, 0ondon, 5a%ish
5a%ilton, !MCI $I ( T e t i t s k y, (I (okol oT, D 5ould Co$e 5ith Any 5or/ XwR\
KOgoniokL,
*zerwie* !M!I
Bela ( zas z, Yolunteers for the (allos, 0ondon, Chatto b Wind/s, !HI :ad ( z / l *,
Fidel: A Critical )ortrait, 0ondon, 5/t*hinson, !MHI (tro-e : a l - o &redIDt/%I),
"rushchev 0emem'ers, 0ondon, (phere Books, !HI Uaino :a n n e r, ,he 5inter 5ar,
(tanford, ConnIR (tanford 'niTersity Press, !FHI 5/gh :h o %a s , ,he Cu'an 0evolution,
.ew Uork, 5arper b R9w, !HHI 5/gh :ho%a s , ,he S$anish dvii 5ar, 777 wydI poprI,
0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !HHI 5/gh :h o %a s , Armed ,ruce: ,he Beginnings of the
Cold 5ar, 0ondon, 5a%ish 5a%ilton, !MJI
Pa/l : h o % a s, 2e "(B en Belgi4ue, Br/sselsR "ditions GI 8I Collet, !MHI Ro-ert WI
:hor s t on, Fear and Belief in the &SS08s ,,(reat ,errorS: 0es$onse to Arrest
TUI7-TUIU XwR\ K(laTi* ReTiewL, lato !MJI PaTel :i g r i d , ,he )rague Cou$: ,he
Elegant ,a/eover XwR\ :ho%as 5a %%o n d
&redI), ,he Anatomy of Communist ,a/eovers, .ew 5aTen, ConnIR Uale 'niTersity
Press, !HFI
JM
2ritz : o - i a s, ,he 0eichstag Fire: 2egend and ,ruth, 0ondon, (eeker b War-/rg, !JBI
Orn/lf :of t e , S$aneren, OsloR Gyldendal .orsk 2orlag, !MHI
Gohn :o l and, Adolf .itler, .ew Uork, 6o/-leday, !HJI
.ikolai : o l s t o y, Stalin8s Secret 5ar, 0ondon, Gonathan Cape, !MI
0eopold : r e p p e r, ,he (reat (amB, 0ondon, 8i*hael Goseph, !HHI
0eon :r ot s k y, 9y 2ife, Glo/*ester, 8assIR PI (%ith, !HEI
5arry (I :r / %a n , 9emoirs: TUF7, Year of %ecisions, wydI (ignet, .ew Uork, .ew
A%eri*an 0i-rary, !JFI (I $I C w i g / + and other &redI), 5; 2 2enin i 5Cz": S'orni/
do/umiento <TUTL-TUHH
gg=, 8oskwaR 7zdatielstwo Politi*zeskoj 0itierat/ry, !HFI RI CI : / * k e r , (I 2I C o h4 n
&redI), ,he (reat )urge ,rial, .ew Uork, Grosset
b 6onlap, !JFI 6wight WI : / e, .arry 2; .o$/ins and Anglo-American-Soviet
0elations, TUFT-TUF7,
.ew Uork, Garland, !MBI Ada% BI ' a %, ,itoism and the Cominform, Ca%-ridge,
8assIR 5arTard 'niTersity
Press, !FAI Ada% BI ' l a %, E*$ansion and Coe*istence: Soviet Foreign )olicy TUTL-
TULI, .ew Uork,
5olt Rinehart, !HCI
Ada% BI ' a%, %angerous 0elations, .ew Uork, O^ford 'niTersity Press, !MCI Ri*hard
5I ' % an, Anglo-Soviet 0elations, TUTL-TUHT, tI 7, !J< tI 777, !HA Prin*eton
'niTersity PressI Peter (I 's o ws ki , 6ohn 9cCone and the Cu'an 9issile Crisis: A
)ersistent A$$roach
to the #ntelligence-)olicy 0elationshi$ XwR\ K7nternational Go/rnal of 7ntelligen*e and
Co/nterintelligen*eL, tI 77 &!MM), nr CI AI :I 3 a s i l y e T, ,he Ochrana, 0ondon, 5arrap,
!BEI Gohn 3 as s a , Yassall, 0ondon, (idgwi*k b Ga*kson, !HFI Georges Ue r e * k e n ,
,he ()& in the ,roto/yist 9ovement, 0ondon, .ew Uork P/-#
li*ations, !HJI Wsiewood Wi 4 Q ni 9 w, Antyhitleros/a /oalic!a $rzed o!n4K
9o+lioQci i rzeczyistoQC
XwR\ K0itierat/rnaja GazietaL, !M!, nr HI
6%itri Wo k o g o n o w, 5 $rzededniu o!ny XwR\ KPrawdaL AE *zerw*a !MMI 2yodor 3 o
l k o T, Secrets from 5hitehall and %oning Street, 8os*owR Progress P/#
-lishers, !MJI G/lian Wa d l e i g h , 5hy # S$ied for the Communists XwR\ K.ew Uork
PostL, A#AE
lip*a !C!I 6onald Ca%eron W a ,he #nitiation of,al/s 2eading to the Nazi-Soviet )act:
An .istorical
)ro'lem XwR\ CI A-ra%sky, Be r y l GI W i l l i a % s &redI), Essays in .onour of E;
.; Carr, 0ondon, 8a*%illan, !HCI 6onald Ca%eron W a , a6ohnA .er'ert "ing: A
Soviet Source in the Foreign Office XwR\
K7ntelligen*e and .ational (e*/riryL, tI 777 &!MM), nr CI 6onald Ca%eron W a , .o 5ar
Came: ,he #mmediate Origins ofthe Second 5orld 5ar
TUIN-TUIU, 0ondon, 5eine%ann, !M!I Gary RI Wa ^ %on s ky, )olice and )olitics in
Soviet Society, TUHT-TUHU &nie op/-likowana
dyserta*ja doktorska), Prin*eton 'niTersity, !MAI
Allen W e i n s t e i n, )er!ury: ,he .iss-Cham'ers Case, .ew Uork, $nopf !HMI
.igel We s t, A 9atter of ,rust, 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MAI .igel
Wes t , (C.], 0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MJI .igel West , 9olehunt,
0ondon, Weidenfeld b .i*olson, !MHI
JMA
WI GI We s t &redI), Orell: ,he 5ar Commentaries, 0ondon, 6/*kworth, !MFI
WI GI West , ,ruth Betrayed, 0ondon, 6/*kworth, !MHI
WI GI W e s t, ,he ,ruth A'out .ollis, 0ondon, 6/*kworth, !M!I
Barton W h a l e y, Codeord Bar'arossa, Ca%-ridge, 8assIR 87: Press, !HCI
Philip 8I W i i a % s, French )oliticians and Elections TU7T-TUJU, Ca%-ridge 'niTersity
Press, !HEI Ro-ert Chadwell Wi l l i a %s , ,he Other Bolshevi/s, Bloo%ington and
7ndianapolisR 7ndiana
'niTersity Press, !MJI Ro-ert Chadwell Wi l l i a %s , "laus Fuchs, Atom S$y, Ca%-ridge,
8assIR 5arTard 'niTer#
sity Press, !MHI
Charles AI W i o / g h - y, Sorge: Soviet 9aster S$y, 0ondon, Willia% $i%-er, !FAI
Bertra% 6I W o l f e &redI), "hrushchev and Stalin8s (host: ,e*t, Bac/ground and 9eaning
of "hrushchev8s Secret 0e$ort to the ,entieth Congress on the Night ofFe'ruary HF-H7
6U7J, 0ondon, Atlanti* Press, !FHI
Bertra% 6I W o l f e, ,hree 5ho 9adB a "evolution, 5ar%ondsworthR Peng/in, !JJI :hierry
W9l t on, 2e "(B en France, ParisR Bernard Grasset, !MJI Ro-ert Wo o d wa r d , Yeil:
,he Secret 5ars of the C#A TUNT-TUNL, .ew Uork, (i%on
b (*h/ster, !MHI
Peter W r i g h t, S$ycatcher, .ew Uork, Uiking, !MHI 5er-ert Ua r d l e y, ,he American
Blac/ Cham'er, 0ondon, 2a-er, !BI Ro-ert U o / n g, #n Command of France, Ca%-ridge,
8assIR 5arTard 'niTersity Press,
!HMI GI $I ,h / k o w, ,he 9emoirs of 9arshal 3hu/ov, 0ondon, Gonathan Cape,
!HI
S3is tre?0i
"wol/*ja $GB IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII J
Wykaz skr9t9w IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII H
Przed%owa IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
Rozdzia l
Carskie korzenie &FJF#!H) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII AF
Rozdzia A
Czeka, kontrrewol/*ja i Kspisek 0o*khartaL IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII CB
Rozdzia B
Wywiad zagrani*zny i Kaktywne dziaaniaL w *zasa*h 6ziery+skiego
&!!#!AH) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJ
Rozdzia C
(talin i szpiego%ania &!AF#!BM) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII EB
Rozdzia F
KWrogowie l/d/L za grani*1 &!A!#!C!) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII CE
Rozdzia J
Radiowywiad, penetra*ja agent/ralna i KPi4*i/ Wspaniay*hL z Ca%-ridge F!
Rozdzia H
77 wojna ?wiatowa &!B!#!C) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII AE!
Rozdzia M
Wielka Wojna Oj*zyQniana &!C#!CF) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII ACE
Rozdzia !
Ok/pa*ja "/ropy Ws*hodniej &!CC#!CM) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII BE
Rozdzia E
,i%na wojna # faza stalinowska &!CF#!FB) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII BAC
Rozdzia
,i%na wojna po (talinie &!FB#!JB) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII BHA
Rozdzia A
"ra BreniewaR Ws*h9d, :rze*i ;wiat i ,a*h9d &!JC#!HAC!HB) IIIIIIIIIIIIIII C!
Rozdzia B
,%ierz*h i konie* epoki odpr4enia &!HA#!MC) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII CJH
Rozdzia C
"ra Gor-a*zowa &od !MF) IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII FBE
707
Przypisy IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII FJF
,a1*zniki IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JC
AI Przewodni*z1*y $GB IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JCB
BI (zefowie 7 3arz4du G9wnego IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JCF
ClI Organiza*ja $GB IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JCJ
CAI Organiza*ja 7 ,arz1d/ G9wnego $GB IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JCM
CBI (iedzi-a 7 ,arz1d/ G9wnego $GB IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JFE
CCI G%a*h g9wny 7 ,arz1d/ G9wnego w Gaseniewie IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JF
CFI Organiza*ja rezydent/ry $GB IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JFA
6I Rezyden*i $GB w g9wny*h stoli*a*h ?wiata IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JFB
6lI Rezyden*i $GB w '(A IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JFC
6AI Rezyden*i $GB w 0ondynie IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JFJ
6BI Rezyden*i $GB w 6/-linie IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JFM
6CI Rezyden*i $GB w Pary/ IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JF!
6FI Rezyden*i $GB w Bonn IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJE
6JI Rezyden*i $GB w Rzy%ie IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJ
6HI Rezyden*i $GB w $openhadze IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJA
6MI Rezyden*i $GB w Oslo IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJB
6!I Rezyden*i $GB w (ztokhol%ie IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJC
6EI Rezyden*i $GB w $anadzie IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJF
6l i I Rezyden*i $GB w A/stralii IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJJ
Bi-liografia IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJH
Wykaz il/stra*ji IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JJM
7ndeks IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII JMH