CO TO JEST PLAGIAT?

Plagiat to termin uywany w literaturze prawniczej i orzecz-

nictwie sdowym na okrelenie przywaszczenia autorstwa
cudzego utworu, czyli wykorzystania (np. skopiowania, roz-
powszechniania) cudzego utworu, caego lub fragmentu,
i zaprezentowania jako wasny. Przywaszczenie autorstwa
uwaane jest za najpowaniejsze wkroczenie w sfer dbr
osobistych twrcy
1
.
Po raz pierwszy w tym sensie termin plagiarus pojawi si
w czasach rzymskich. W I wieku p.n.e. uy go poeta Martialis wo-
bec swojego konkurenta Fidentiusa, ktry recytowa jego wier-
sze jako wasne. Wtedy okrelano tak porywaczy ludzi analogia
bya uzasadniona, jeli przyj, e mamy do czynienia z porwa-
niem cudzego utworu w celu wykorzystania jako wasny.
Terminy plagiat oraz plagiator zadomowiy si w jzyku
potocznym i nie doczekay si zamiennika, ktry byby rwnie
powszechnie znany, cho czasem uywa si okrelenia kra-
dzie intelektualna. Niejednolicie przyjo si nazywa utwo-
rem splagiatowanym, zarwno ten utwr, ktry zosta bez-
prawnie wykorzystany (przejty bez oznaczenia autorstwa),
jak i ten, w ktrym doszo do jego inkorporowania (utwr
rozpowszechniany przez plagiatora).
1
E. Wojnicka [w:] System prawa cywilnego, t. 13. Prawo autorskie,
J. Barta (red.), Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 223.
Termin plagiat nie zosta zdefniowany w przepisach prawnych. Ustawodawca posuguje si nim tylko raz
w ustawie o szkolnictwie wyszym. Natomiast w jzyku potocznym, w przekazach medialnych jest on na
porzdku dziennym. Czym zatem jest plagiat i dlaczego budzi tak wiele emocji? Czy rzeczywicie mamy do
czynienia z plag plagiatw? Czy powinnimy i jak moemy walczy z tym zjawiskiem?
nr 16(108) 27 lipca 2011 zagadnienia spoecznogospodarcze
I
S
S
N

1
8
9
6
-
6
6
5
9
Sybilla Stanisawska-Kloc
Plagiat i autoplagiat
RODZAJE PLAGIATW
Z uwagi na przedmiot (kategori utworw), w stosunku do
ktrych dochodzi do przywaszczenia autorstwa, moemy wy-
dzieli plagiat: literacki
1
, muzyczny, fotografczny; a uwzgld-
niajc przejmowan form lub tre utworu naukowego czsto
mwimy o plagiacie naukowym
2
.
Z praktycznego punktu widzenia istotne znaczenie ma roz-
rnienie plagiatu jawnego oraz ukrytego. Pierwszy ma miejsce
wtedy, gdy dochodzi do wiernego przejcia caego utworu (lub
jego twrczych fragmentw) i przypisania sobie przez plagiato-
ra ich autorstwa. Ten rodzaj plagiatu mona wykry stosunkowo
atwo. Udowodnienie naruszenia prawa jest proste, gdy praw-
dopodobiestwo samodzielnego stworzenia takiego samego
utworu (lub jego fragmentw, np. o objtoci kilku zda) jest
waciwie bardzo mae. Natomiast plagiat ukryty wie si naj-
czciej z dokonaniem pewnych zmian, redakcyjnych, stylistycz-
nych, zarwno w zakresie formy, jak i treci bezprawnie wykorzy-
stywanego utworu. Plagiator prbujc ukry fakt wykorzystania
cudzego utworu, dokonuje jego modyfkacji.
1
Por. R. Markiewicz, Dzieo literackie i jego twrca w polskim prawie au-
torskim, Krakw 1984, s. 121.
2
Por. R. Markiewicz, Ochrona prac naukowych, Zeszyty Naukowe Uni-
wersytetu Jagielloskiego. Prace z Wynalazczoci i Ochrony Wasnoci
Intelektualnej 1990, z. 55.
2
Zjawisko plagiatu ostatnio nasilio si. Chocia brak konkret-
nych danych, to czsto ujawniane przypadki przywaszczania
sobie cudzych utworw potwierdzaj t tez. Przede wszystkim
kopiowane i prezentowane jako wasne s cudze utwory wyra-
one sowem (literackie, naukowe, artykuy prasowe), ale nie brak
te plagiatowania utworw muzycznych czy plastycznych.
Do upowszechnienia tej praktyki przyczyni si postp tech-
niczny atwo kopiowania cyfrowych wersji utworw zwiksza
pokus ich nielegalnego wykorzystywania. Stwarzajcy uud
nieograniczonej wolnoci Internet take sprzyja popenianiu pla-
giatu, m.in. przez przeklejanie cudzych tekstw umieszczonych
w sieci do wasnych prac.
WALKA Z PLAGIATAMI
Coraz wicej rodowisk, grup spoecznych i indywidualnych
osb dostrzega potrzeb zarwno podejmowania dziaa pre-
wencyjnych, jak i ujawniania oraz eliminowania plagiatw.
Czciowo skutecznym narzdziem walki z plagiatami jest
uywanie programw antyplagiatowych. Programy te stosowa-
ne s nie tylko na uczelniach, ale take przez przedsibiorcw
w celu wyeliminowania ryzyka posugiwania si splagiatowanym
utworem np. stworzonym przez pracownika. Oczywicie sam
program komputerowy nie jest w stanie wykry plagiatu, musi
wspdziaa z baz danych zawierajc np. teksty, z ktrymi b-
dzie porwnywany tekst wtpliwego autorstwa.
Zauway mona zmian postawy rodowiska naukowego
oraz politykw co do oceny plagiatu i podejmowanie krokw
w celu ograniczenia tego zjawiska.
Plagiaty popeniane w rodowisku naukowym s opisywane na
stronie Etyka i patologie polskiego rodowiska akademickiego
2
.
Przy PAN dziaa komisja ds. etyki w nauce, ktrej zadaniem jest m.in.
wyraanie opinii w sprawach dotyczcych narusze zasad etyki
przez naukowcw. Przygotowuje ona kodeks etyki pracownika
naukowego. W Akademickim kodeksie wartoci przyjtym na po-
siedzeniu Senatu Uniwersytetu Jagielloskiego w dniu 25 czerwca
2003 r. plagiat jak i autoplagiat zostay uznane za: godn potpienia
postaw etyczn czonka spoecznoci akademickiej
3
. Nagonione
ostatnio w mediach przypadki wykrycia plagiatu w pracach dok-
torskich politykw: pierwszy ministra obrony narodowej Niemiec
i drugi wiceprzewodniczcej Parlamentu Europejskiego oraz
szybka reakcja uczelni (odebranie stopnia doktora) i Parlamentu
(skutkujca ustpieniem tej osoby z funkcji), take s dobrymi przy-
kadami odejcia od postawy tolerancji wobec zjawiska plagiatu.
Kolejnym krokiem s te zmiany przepisw, np. wprowadzanie
procedur umoliwiajcych odebranie stopnia naukowego (dok-
tora, doktora habilitowanego) lub tytuu zawodowego (licencja-
ta, magistra, inyniera), jeeli w pracy (rozprawie), na podstawie
ktrej zostay one przyznane, ujawniono fakty przywaszczenia
autorstwa cudzych utworw.
Do waniejszych dziaa prewencyjnych nale:
informowanie o zasadach korzystania z cudzych opracowa,
materiaw i o granicach dozwolonego cytatu,
uwiadamianie nieopacalnoci plagiatu, gdy prawdopodo-
biestwo jego wykrycia i pocignicia do odpowiedzialnoci
jest coraz wiksze,
krytykowanie osb tolerujcych plagiaty,
kreowanie postaw etycznych, pitnujcych plagiat jako czyn
skutkujcy nie tylko ponoszeniem odpowiedzialnoci cywilnej
lub karnej, ale przede wszystkim jako zachowanie nieetyczne,
przynoszce utrat dobrego imienia.
2
http://nfaetyka.wordpress.com [dostp: 17 czerwca 2011 r.].
3
http://www.uj.edu.pl/uniwersytet/wartosci-akademickie [dostp:
17 czerwca 2011 r.].
Termin plagiat jest nony medialnie, dlatego te czsto sto-
suje si go na oznaczenie kadego naruszenia praw autorskich
(szczeglnie majtkowych), a nie tylko przypisanie sobie autor-
stwa cudzego utworu. W jzyku potocznym o plagiacie mwi si
zwykle w sytuacji wykorzystywania, kopiowania, naladowania
cudzych pomysw, idei, koncepcji, wynikw bada naukowych.
Pomimo e nie podlegaj one ochronie autorskoprawnej, to nie-
kiedy ich wykorzystanie moe by oceniane z punktu widzenia
naruszenia dbr osobistych, jakimi s twrczo naukowa i arty-
styczna w rozumieniu art. 23 Kodeksu cywilnego. Wykorzystanie
niechronionych prawem cudzych rezultatw pracy moe by
take przedmiotem ocen krytycznych, kwestionujcych walory
etyczne osoby, ktra nie ujawnia rzeczywistego rda swoich
inspiracji, zapoycze, naladownictwa.
PLAGIAT W PRAWIE AUTORSKIM
Twrcy przysuguj dwa rodzaje uprawnie, tj. prawa osobiste
i prawa majtkowe
4
. Prawa osobiste maj na celu ochron szcze-
glnego zwizku istniejcego pomidzy autorem a utworem. Wi
ta jest realizowana poprzez autorstwo (danie autora, aby inni nie
przypisywali sobie autorstwa jego utworw), oznaczenie tego au-
torstwa (nazwiskiem, pseudonimem albo moliwo nieujawnia-
nia autorstwa zachowanie anonimowoci). Do praw osobistych
zaliczane jest np. prawo do decydowania o pierwszym udostp-
nieniu utworu publicznoci oraz zakaz ingerowania w jego tre
i form. Prawa osobiste twrcy s nieograniczone w czasie, trwaj
take po jego mierci w szczeglnoci ochrona prawa do au-
torstwa pozwala realizowa zasad non omnis moriar. Po mierci
twrcy o jego prawa dbaj zarwno osoby bliskie, spadkobiercy,
jak i organizacje zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi.
Natomiast prawa majtkowe to prawa do korzystania z utworu
i rozporzdzania na wszystkich polach eksploatacji oraz uzyskiwania
z tego tytuu wynagrodzenia. Prawa majtkowe s ograniczone cza-
sowo, tj. wygasaj zasadniczo po upywie 70 lat od mierci twrcy.
Przedmiotem plagiatu moe by tylko utwr (lub jego elemen-
ty twrcze), czyli taki rezultat pracy intelektualnej, ktry spenia ce-
chy twrczoci (oryginalnoci i indywidualnoci), w stosunku do
ktrego twrcy przysuguje autorskie prawo osobiste prawo do
autorstwa. Dlatego nie bdzie kwalifkowane w kategorii plagiatu
wykorzystanie cudzej idei, pomysw, wymylonych pojedynczych
sw, gdy nie s one objte monopolem autorskoprawnym.
Fakt popenienia plagiatu nie zaley od wielkoci przejtego
utworu, np. w odniesieniu do utworw literackich odpowie-
dzialno mona ponosi zarwno za splagiatowanie kilku linijek
tekstu, jak i kilkunastu czy kilkudziesiciu stron. Jednake decyzja
o wszczciu postpowania (cywilnego, a szczeglnie karnego),
jak i zastosowane sankcje (szczeglnie kary) powinny by pro-
porcjonalne do skali naruszenia, jak i stopnia zawinienia (brak
starannoci w oznaczaniu autorstwa czy celowe dziaanie).
UT WR W DOMENI E PUBL I CZ NE J A PRAWO DO AUTORST WA
Gdy wygasaj prawa majtkowe, utwr trafa do domeny pu-
blicznej
5
. Staje si wtedy dobrem, z ktrego wszyscy mog ko-
rzysta (m.in. zwielokrotnia, publikowa, umieszcza na stronie
internetowej). Jednake fakt, e utwr wszed do domeny pu-
blicznej w zwizku z wyganiciem ochrony autorskich praw ma-
jtkowych nie oznacza, i nie podlegaj ochronie prawa osobiste,
4
Por. J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2010.
5
Por. T. Targosz, Domena publiczna w prawie autorskim, Zeszyty Na-
ukowe Uniwersytetu Jagielloskiego. Prace Instytutu Prawa Wasnoci
Intelektualnej 2007, z. 100, s. 531 i n. Por. te defnicj hasa: domena
publiczna, http://pl.wikipedia.org/wiki/Domena_publiczna [dostp:
17 czerwca 2011 r.].
3
w tym przede wszystkim prawo do autorstwa. To prawo trwa
wiecznie. Przywaszczenie sobie autorstwa utworu, ktry
znajduje si w domenie publicznej, jest zatem plagiatem.
UT WORY UDOSTPNI ANE NA LI CENC J ACH CREATI VE COMMONS
A PRAWO DO AUTORST WA
Coraz wiksze uznanie zyskuje ruch Creative Commons
(CC)
6
inicjatywa, ktrej celem jest rozpropagowanie idei
udostpniania utworw (nie tylko w wersjach cyfrowych,
ale take ksiek drukowanych) bez niektrych ogranicze
wynikajcych z regu prawa autorskiego. Zwolennicy tej
idei posuguj si hasem Some rights reserved, uwalniajc
swoje utwory spod czci autorskiego prawa majtkowego.
Zamiast zastrzegania na swoj rzecz wszystkich praw autor-
skich (realizowanego pod hasem All rights reserved), daj
dla siebie tylko ich czci przede wszystkim praw do au-
torstwa (attribution right). Istnieje kilka wersji licencji CC, ale
kada jako najwaniejszy warunek legalnoci korzystania
z utworu statuuje podanie autorstwa wykorzystywanego
utworu (CC by). Zatem wykorzystanie cudzego utworu roz-
powszechnianego na licencjach CC bez podania autorstwa,
np. przeklejenie defnicji hasa z Wikipedii do swojego opra-
cowania bez oznaczenia rda, mona oceni jako plagiat.
DOKUMENT URZ DOWY A PRAWO DO AUTORST WA
W Polsce wyczone spod ochrony autorskoprawnej, na mocy
wyranego przepisu, zostay akty normatywne (np. przepisy
prawne) i ich urzdowe projekty (np. projekt ustawy rozpatry-
wany przez komisj sejmow) oraz urzdowe: dokumenty i ma-
teriay (np. orzeczenia sdowe), znaki i symbole. Nie mona do
kategorii materiaw urzdowych zalicza np. programw partii
politycznych, gdy nie pochodz one od urzdu i nie s wydawa-
ne w przewidzianej przepisami procedurze.
W stosunku do wyczonych spod ochrony materiaw nikomu
nie przysuguj prawa autorskie, w tym prawa osobiste, zatem
nie mona ich naruszy. Kilka lat temu tytuy prasowe donosiy
o plagiacie expos premiera. Niewtpliwie expos Prezesa Rady
Ministrw to dokument urzdowy, wyczony spod ochrony
autorskoprawnej, zatem wykorzystywanie jego fragmentw nie
bdzie stanowi podstawy stawiania zarzutu naruszenia praw
autorskich. Nie we wszystkich systemach prawnych stosuje si
zasad wyczenia spod ochrony autorskoprawnej dokumen-
tw i materiaw urzdowych. Na przykad orzeczenia Trybunau
Sprawiedliwoci UE opatrywane s not: Informacje zamieszczo-
ne na niniejszej stronie objte s klauzul wyczajc odpowie-
dzialno i s chronione prawem autorskim. Z reguy dozwolone
jest ich wykorzystywanie (zwielokrotnianie, rozpowszechnianie,
linkowanie), ale pod warunkiem wskazania rda
7
.
UT WR ANONI MOWEGO T WRC Y LUB OPUBL I KOWANY
POD PSEUDONI MEM A PRAWO DO AUTORST WA
Kady utwr ma swojego autora
8
, ktry decyduje o tym, czy
rozpowszechnia swj utwr z penym oznaczeniem autorstwa,
6
Por. P. Wasilewski, Creative Commons erozja czy rozwj prawa au-
torskiego?, INFOS. Zagadnienia spoeczno-gospodarcze 2010, nr 20(90);
strona gwna ruchu Creative Commons: http://creativecommons.pl/
[dostp: 17 czerwca 2011 r.].
7
Por. http://curia.europa.eu/jcms/jcms/T5_5135/9 [dostp: 17 czerw-
ca 2011 r.].
8
Problemy zwizane z ustaleniem autorstwa utworu (zidentyfkowa-
niem autora bd nawizaniem z nim lub jego spadkobiercami kontaktu)
doprowadziy do wyodrbnienia kategorii utworw okrelanych termi-
nem utwory osierocone. W maju br. zosta opublikowany projekt dyrek-
czy te czciowo albo cakowicie ukrywa autorstwo. Wybr for-
my oznaczenia autorstwa, np. pseudonimem, nie wpywa zasad-
niczo na osabienie ochrony prawa do autorstwa, a tym bardziej
nie pozbawia autora jego praw osobistych. Zatem wykorzystujc
utwr publikowany pod pseudonimem, naley oznaczy autor-
stwo takiego utworu przy uyciu pseudonimu autora. Trzeba pa-
mita, e zarwno nieoznaczenie autorstwa, jak i jego ujawnie-
nie wbrew woli autora stanowi naruszenie prawa do autorstwa.
Z kolei cytujc utwr anonimowego twrcy, naley zaznaczy
ten fakt, tak aby w odbiorze spoecznym cytujcy nie zosta uzna-
ny za jego twrc, bo to przesdzaoby o popenieniu plagiatu.
KONSEKWENCJE POPENIENIA PLAGIATU
USTAWA O PRAWI E AUTORSKI M
W wietle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631; dalej: pr.aut.) plagiat oceniany jest
przede wszystkim w kategorii naruszenia autorskich praw osobi-
stych (a czsto cznie i majtkowych), co skutkuje odpowiedzial-
noci cywiln (art. 7879 pr.aut.) i karn (art. 115 pr.aut.). Autor,
ktrego utwr zosta bezprawnie wykorzystany, moe da opu-
blikowania przeprosin, wycofania egzemplarzy splagiatowanego
utworu z obrotu, a take rekompensaty fnansowej. Roszczenia nie-
majtkowe nie przedawniaj si, wic autor zawsze moe pozwa
plagiatora do sdu cywilnego i da usunicia skutkw narusze-
nia swojego prawa do autorstwa, np. przez wycofanie z obrotu
egzemplarzy ksiki lub pyty, ktra zawiera utwory wykorzystane
w warunkach przywaszczenia autorstwa (splagiatowane).
Przywaszczenie autorstwa (zawinione) stanowi przestpstwo
cigane z urzdu (art. 115 pr.aut.). Zawiadomienie prokuratu-
ry lub policji o wykryciu plagiatu powoduje, e organy te bd
prowadzi postpowanie karne. Plagiat jest zagroony kar
grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci
do lat 3 (w praktyce ta ostatnia kara nie jest orzekana). ciganie
przestpstwa plagiatu przedawnia si z upywem 5 lat od jego
popenienia. Po mierci twrcy z roszczeniami z tytuu naruszenia
prawa do autorstwa, jak i z zawiadomieniem o popenieniu prze-
tywy UE o utworach osieroconych [COM (2011) 289]. Kwestia ta nie jest
przedmiotem analizy w niniejszym opracowaniu.
OD CYTATU DO PLAGIATU
W praktyce jedn z podstawowych form tzw. dozwolonego uytku, wy-
korzystywan szeroko w dziaalnoci naukowej, artystycznej, informacyjnej
jest cytat
1
. Prawo autorskie zezwala na wykorzystanie we wasnym utwo-
rze fragmentw cudzych utworw (jeli s to utwory drobne, to mog
by wykorzystane w caoci), o ile suy to wyjanianiu, nauczaniu, analizie
krytycznej (art. 29 i 34 ustawy o prawie autorskim). Poprzez pryzmat celu
wykorzystania weryfkowana jest wielko dopuszczalnego cytatu.
Podstawowymi warunkami legalnoci cytatu s: a) oznaczenie cytowa-
nego utworu (wyodrbnienie z wasnego utworu np. przez znak cudzyso-
wu, inn czcionk), b) wymienienie imienia i nazwiska twrcy oraz rda
(np. daty publikacji i nazwy wydawcy, strony www). Niespenienie pierw-
szego ze wskazanych warunkw zasadniczo bdzie skutkowa popenie-
niem plagiatu. Natomiast braki (niepene informacje) w zakresie podania
nazwiska autora (ale przy wskazaniu, za pomoc cudzysu czy kursywy, e
jest to fragment cudzego utworu) mog prowadzi do stawiania zarzutw
naruszenia zasad cytowania, nierzetelnoci naukowej.
1
J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, op. cit., s. 162 i n; S. Stanisawska-
Kloc, Zasady wykorzystywania cudzych utworw: prawo autorskie i dobre obyczaje
(etyka cytatu), Diametros 2009, nr 19, http://www.diametros.iphils.uj.edu.pl/
pdf/diam19_stanislawskakloc.PDF [dostp: 17 czerwca 2011 r.].
4
Wydawca: Wydawnictwo Sejmowe dla Biura Analiz Sejmowych
ul. Zagrna 3, 00441 Warszawa, tel. 22 694 17 27, faks 22 694 10 05, www.bas.sejm.gov.pl
Projekt grafczny: Bogdan ukowski
Redakcja: Jolanta Adamiec, Jakub Borawski (redaktor naczelny), Mirosaw Gwiazdowicz, Joanna Karolczak, Justyna Osiecka-Chojnacka,
Albert Pol, Karolina Kaczmarczyk (sekretarz redakcji)
Kontakt: tel. 22 694 18 77, 22 694 17 53, email: karolina.kaczmarczyk@sejm.gov.pl
Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu suy eksperckim wsparciem posom i organom Sejmu.
Wydaje m.in.: Infos, Studia BAS, Zeszyty Prawnicze BAS, Przed pierwszym czytaniem.
Infos w zwizej formie podejmuje aktualne zagadnienia istotne dla polskiego spoeczestwa i gospodarki.
stpstwa mog wystpi bliscy autora, spadkobiercy, organizacja
zbiorowego zarzdzania. Plagiat jest przestpstwem ciganym
z urzdu. Kady ma spoeczny obowizek zawiadomienia o nim;
za szczeglny obowizek spoczywa na instytucjach pastwo-
wych i samorzdowych, ktre w zwizku ze swoj dziaalnoci
dowiedziay si o popenieniu przestpstwa (art. 304 Kodeksu
postpowania karnego).
USTAWA O SZ KOL NI C T WI E WY SZ YM
Znowelizowana w 2005 r. ustawa o szkolnictwie wyszym
(Dz.U. nr 164, poz.1365; dalej: u.s.w.) wprowadzia istotne zmia-
ny w zakresie odpowiedzialnoci za popenienie plagiatu. Jest
to jedyna polska ustawa, ktra wprost posuguje si terminem
plagiat. Przywaszczenie autorstwa cudzego utworu moe skut-
kowa w stosunku do:
pracownika naukowego (mianowanego nauczyciela akade-
mickiego) rozwizaniem stosunku pracy bez wypowiedze-
nia (art. 126 u.s.w.) oraz odpowiedzialnoci dyscyplinarn
(art. 144 u.s.w.),
studenta odpowiedzialnoci dyscyplinarn (np. kar na-
gany, art. 214 u.s.w.), ale, co istotniejsze, odebraniem tytuu
zawodowego (licencjata, magistra, inyniera), jeeli praca sta-
nowica podstaw nadania tego tytuu okazaa si plagiatem
(art. 193 u.s.w.). Wyrany przepis ustawy stanowi, i nie stosuje
si przedawnienia w odniesieniu do wszczcia postpowania
dyscyplinarnego wobec studenta, ktremu zarzuca si pope-
nienie plagiatu (art. 217 u.s.w.).
USTAWA O T Y TUL E NAUKOWYM I STOPNI ACH NAUKOWYCH
Ustawa o tytule naukowym i stopniach naukowych (Dz.U.
z 2003 r. nr 65, poz. 595; dalej: u.t.n.s.n.) daje podstaw do odebra-
nia stopnia doktora lub doktora habilitowanego osobie, w ktrej
dorobku lub rozprawie naukowej (doktorskiej, habilitacyjnej)
ujawnione zostao naruszenie prawa autorskiego, w szczegl-
noci polegajce na przypisaniu sobie autorstwa istotnego frag-
mentu czy innych elementw cudzego utworu bd ustalenia
naukowego (por. art. 29 i 29a u.t.n.s.n.). Tegoroczna nowelizacja
ustawy, ktra wchodzi w ycie 1 padziernika 2011 r., w celu
zwikszenia kontroli procesu przyznawania stopni doktora wpro-
wadza wymg opublikowania streszczenia rozprawy doktorskiej
i recenzji na stronie internetowej szkoy wyszej lub jednostki or-
ganizacyjnej przeprowadzajcej przewd doktorski.
KODEKS PRAC Y
W Kodeksie pracy nie ma szczeglnego przepisu, ktry odnosi-
by si wprost do sytuacji przywaszczenia sobie autorstwa cudze-
go utworu przez pracownika. Jednak wydaje si, e popenienie
plagiatu w zwizku z wykonywaniem obowizkw pracowniczych
(np. oddanie pracodawcy utworu, ktry okae si plagiatem) moe
by traktowane jako naruszenie obowizkw pracowniczych.
AUTOPLAGIAT
Od niedawna, gwnie w rodowisku naukowym, funkcjonuje
termin autoplagiat. Oznacza on ponowne wykorzystanie (np.
opublikowanie) tego samego lub nieco zmodyfkowanego wa-
snego utworu, opatrzonego innym tytuem, w warunkach wpro-
wadzajcych w bd, e jest to pierwsze rozpowszechnienie
9
i e
mamy do czynienia z nowym utworem.
Termin ten suy do napitnowania nieuczciwego mnoenia
publikacji np. dla spenienia wymogw do uzyskania tytuu na-
ukowego (nierzetelne wykazywanie wasnego dorobku przez
m.in. kwalifkowanie tej samej pozycji wydanej w innym wydaw-
nictwie lub tylko nieco zmodyfkowanej jej wersji jako nowego
utworu). Zdarzay si odmowy nadania stopnia doktora habili-
towanego z tego powodu, i rozprawa habilitacyjna stanowia
powtrzenie wczeniej opublikowanych artykuw naukowych.
Nie wnosia ona nowego wkadu autora do nauki, std nie moga
stanowi podstawy nadania kolejnego stopnia naukowego.
Poza kodeksami uczciwoci akademickiej zjawisko to bywa
opisywane w politykach wydawniczych, szczeglnie tych wy-
dawcw, ktrzy nie decyduj si na publikowanie wtrnych
tekstw, postprintw. Rwnoczenie te same zasady wydawni-
cze okrelaj reguy wznowie, dodrukw czy kolejnych wyda,
a wic oznaczonych form ponownego udostpniania utworw.
Pomimo negatywnych ocen zjawiska autoplagiatu, trzeba
wyranie podkreli, e poza rdzeniem w nazwie autoplagiat nie
ma nic wsplnego z plagiatem, a w szczeglnoci nie jest adn
odmian plagiatu. Dopki autor nie przeniesie praw autorskich
na inny podmiot, np. wydawc, moe na rne sposoby i formy,
wielokrotnie rozpowszechnia swj utwr.
Dopiero, gdy autor utraci majtkowe prawa autorskie, ponow-
ne wykorzystanie utworu bdzie stanowi naruszenie praw na-
bywcy tych praw i skutkowa ponoszeniem odpowiedzialnoci
z tego tytuu. Wiele dziedzin dziaalnoci artystycznej, niekiedy
take naukowej, bazuje na odwoaniach, powtrzeniach, retro-
spekcjach, trawestacjach. Ponadto mnogo istniejcych form
i sposobw udostpniania utworw sprzyja podejmowaniu
przez autora decyzji o ponownym rozpowszechnianiu dziea.
Poza przypadkami wielokrotnego umieszczania tej samej publi-
kacji w wykazie dorobku naukowego nie naley wprowadza za-
kazw czy stosowa negatywnych ocen wobec dziaalnoci pole-
gajcej na ponownym udostpnianiu wasnego utworu. Swoboda
prowadzenia dziaalnoci naukowej czy artystycznej nie powinna
by ograniczana tylko do jednorazowego udostpnienia utworu.
9
J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, op. cit., s. 98.
Dr Sybilla Stanisawska-Kloc adiunkt w Instytucie Prawa Wasnoci Intelektualnej UJ, autorka publikacji z zakresu prawa wasnoci
intelektualnej, m.in. Ochrona baz danych.