Ali Kemâl Belviranlı - Aruz Ve Ahenk

Dr.
AL KEML BELVRANLI
Faklte, Eitim Enstitleri, L ise ve muadili okul
renci leri ile Aruzu renmek isteyenlerin kitabdr.
Seluk Y aynlar
K ONY A
Dr. AL KEML BELVRANLI
ARUZ ve AHENK
AEUZXI N DOUUNDAK ANA F K R ,
ARUZUN TAR H GEL M N ,
ARUZUN BTtTN E SAS ^RI N i
OGRET R.
SELUK YAYI NLARI
Uzun bedesten No. 22 KONYA
HER HAK K I MAHF UZDUR.
AHMED SA D MATBAASI
st an bu l --------------------1965
SELUK YAYI NLARI 3
Kapak : Nesip KOER KONYA
Dizgi ve Bask: Ahmed Said Matbaas st.
NSZ
Bu kitapta:
ARUZ'un gerek mhiyyeti, douu ve ana fikri,
Trih geliimi.
Msi k il e olan tnnsebetlei.
Mi l l mefkuremize ve mstesna dilimize olan byk hizmetleri, lm
deli llerle dil e getirilmek istenmitir...
ARUZun: Ancak eski yaz ile anlatlabilir denilen bi r ok kaaide ve
hussiyetleri, yeni harflerle ve gayet ak olarak ifde ve zah edi l
mitir.
ARU Zun: Hemen hemen btn bahir ve vezinleri emalar ve tablolar
hlinde gsterilmi, bunlardan 88 vezne id, Trk Edebiytnn ahe
serlerinden mi sller verilmitir.
r enci l er i i n gereken fayda ve kol ayl salamak gyesiyle bu misl
l er, ncelikle, l ise ve mudili okullarda okutulmakta olan edebiyat
kitaplarndaki mehur irlerin iirlerinden derlenmitir.
u hviyyetiyl e, ARUZ ve HENK kitabmn, lise ve mudili okullarla,
meslek ve bilhassa mam-Hatip okulu rencilerine byk bi r hizmet
salyacam; fakl te ve yksek okul mensuplar iin de, bi r mra
caat kitab olacan ummaktaym.
ok zor sanlan ARUZ* konusunun, bu kitapla, kol ay ve berrak bir
hle geldiini zannediyorum...
nan yorum ki, bir ok gen irlerimiz, ARUZ VEZ NL ER *ne id tak
dim ettiim mi salleri rnek alarak fevkal de gzel beyi tl er iir-
1er yazacaklardr... Bunlar ltfedip de bize gnderirl erse (1), kitabn
dier basklarndaki mislleri, kendi iirlerinden vermek, bana huzr
verecektir..
Gnl m; devrin F uzl ve Bk'lerini, Nef ve Nblerini, Y ahya K eml
ve Aki flerini en ksa zamanda grebilme midi yle dopdol udur...
Hametl i Trk Edebiytnn yeniden canlanmas, ve devrin nl irleri
nin tezelden yetimesi konusunda, BU K TAB m br nebze olsun
hizmet ettiini grmek; benim iin sonsuz bir zevk, ve ebed bir
huzr vesilesi olacakt r...
Dr. Al i K eml BE L Vl RANU
1 E yl l 1964
L ONDRA
(1) Seluk Y ay nl ar K ONY A.
BAZI ARETLER
Bz iaretler ;
Aruz vezni yle yazlm bi r iri, bu vezni n kendisine mah
sus, o gzel hengiyle okuyabilmek iin, alncaya kadar, u
hsusu ve u iaretleri dikkate almakta fayda vardr ;
Mesel Y ahy K eml in u beytini okuyalm :
Grdk/l eri r y,/ezel bah/edi râka,
Her mev/si mi bi r yaz,/ve esen rz/gr baka...
1 Bu beyit yl e okunabilir :
Grdk leri ry ezel bah ediraka,
Her mev simi bir yaz ve esen rz gr baka!..
2 yle de okunabilir :
Grdkleri ry ezel bahediraka.
Her mevsimi bi r yaz ve esen rzgr baka...
Grdnz gibi bu ikinci okuyu ekli, insana daha ho
geliyor.
yleyse :
Beyit iindeki u kuvvetl i izginin (/) grld yerlerde,
nefesi keserek bir mddet durmal, sonra gene okumaya devm
etmel i di r :
Grdkleri ry ezel bahediraka,
Her mevsimi bir yaz ve esen rzgr baka!..
* Beyit iindeki hafi f izgilerin (/) bulunduu yerler, nefe
sin daha ksa bir mddet iin kesilip durulaca yerl eri
gsterir.
Ayni bi r beyi t iinde, yukarda grld gibi, hem kuv
vetli, hem de hafi f izgiler grlrse, hafi f i zgilerin oldu
u yerlerde nefes, ya fevkal de ksa bi r an iin kesilmeli
vey hi kesilmemelidir.
(^) ireti, balad iki keli me vey hecenin, ayni anda
ve hi duraklamadan okunacan gsterir.
Mesel, mislimizdeki beyti n 1 inci msrann sonundaki
Bahedir, aka kelimelerini ayr ayr okursak, vezin
bozulmu olur. Onun iin bunlar, sanki ayni bir kelime
imi gibi, Bahediraka eklinde ayni anda okumak cb
eder. te (r) ve (a) harfl eri arasndaki u balama ireti
(^), bu hussu belirtmek iin konulmutur.
md ederim ki, kitabn sonuna doru bu iretlere hi
l zum kalmyacak, ve renciler, btn beyit ve iirleri, vezi n
lerine uygun ekilde kolaylkla okuyacaklardr.
BLM L
ARUZ veznine ait dnceler ve
ARUZ'un stadlarna ithaflar
ARU Z VE A h e n k
Msiks/le^ÂRUZ vez/ni bi r âk bes/tesidir,
Bestesinden/yaylai, r /hunî l h sesidir!..
Bin i ek bah/esi ni n r/nei di r: /HE NG ,
Baka bi r ne/e tar nag/mesi nin gl /rengi !..
Ak nêsr /r , derin nag/mel eri nden/duyul an,
Bu ilh/sesi, rhun/da duyar, /i r,ôl an!..
Besteler on/danâl r h/ri ka zengi n/l igi ni,
Rhu tatm /nêdenên muh/teemêngi n/l i i !..
Gmtl iri
K F BE Y E
Trk naz/mna bamba/kaûfukl ar/aanî nsan,
ehn/me yazanl ar,/seni nî cl /l i ne hayran!..
Nazmn/I a btn i/ri mi zi n n/m yceldi,
Hamet/I i mefhi r/leri mi z hep/di l e geldi!..
E siz/zaferi ndi r/unutul maz/ebediyyen,
Bin y l /l kÂ R U Z VE Z/N ni kurtar/dm^l mden!..
Giimtl
Y AH Y A K E MAL E (1)
Yurdumun uf/kuna yksel /di i an san/atmm,
Nrumun yok/tu hemen far /k snk bir/mumdan,
Bir oban y l /d z hl i n/de doan san/atmm,
Y edi r enkôl /du geen huz/mesi men/rumdan.
Bir cihan bul /du ederken/seni tetkk/adesem
Y a yor sen/de bugn vah/yî l e sanat/kark.
Nur-u kudret/mi vey n/r-u nbvvet/mi desem
Y anyor sen/de dehdan/daha yksek/bir^^k.
Gzlerin ev/ri l i yorken/geri ye
ledin sen/yar nn zev/ki ni m sr/larna
Neslimiz yi r /mi y l n T r /kêdebi yy/t diye
Bi r âvu i/r i ni i th/fêdecekti r/yar na!..
Faruk Nafiz AML I BEL
(1) Btn Cepheleri ile Yahya K emal Hilmi Yceba Sayfa: 8.
ARUZ LD M? (1)
Orhan Seyfi ORHON
Byk airimiz Y ahya K emal in lmnden bahseden bir
fkra muharriri arkadamz: Aruz vezni son airini kaybetti!
di ye sze baladktan sonra: Y ahya K emal in talihsizlii, ifade
vastas olarak kulland aruzun kendisinden ok evvel lm
olmasyd diyor.
Grne baklrsa, arkadamza hak verdi recek sebebler
vardr. Mesel, airin lmnden bir gn nce syl edi i bir
beyitin ikinci msran btn gazeteler vezinsiz yazmlard.
Y ahya K emal, lmden ikyetini u msralarla anlatyor :
lmek kaderde var, yaayp khnemek hazin,
Bir re yok mudur buna, y Kabbllemin?
Gazeteler, bu beytin ikinci msramm veznini bozarak yle
yazdlar :
Buna bir are yok mudur, ya Babbllemin?
Vka hat ehemmiyetsiz gibi grnyor ama, musikide
falso, yazda iml bozukluu neyse, iirde bu da onun gibidir.
Hatt ondan biraz daha fazladr. nk bunu farketmeyeni n,
aruz veznini bilmediinden phe edilemez. Fakat, bu aruz
(1) STANBUL A R Y AH Y A K E MAL Mnir Sleyman apanol u-
Sayfa: 24, 25, 26.
hatsnn bir edeb kltr ihmalinden baka, gazeteci arkada
larn bu beyti birbirlerinden aynen kopye etmelerinden ileri
geldii bellidir. Byle olmasa ayni hat, ayni ekilde tekrar
lanmazd. Yahya K emal e aruzun son airi diyen Zi ya Gkalp
de airi hece vezni yle iir yazmaya evirmek iin i lti fatl bir
tarz olarak ona aruzun hatemaras diyordu; Ziya
Gkal ple Yahya K emal arasndaki tek i htilf noktas da buydu.
Zi ya Gkalp, bir trl arzu brakmyan aire Gz mazide
dir, ati deilsin! diyordu. Y ahya K emal de ona yl e cevap
veriyordu: K k mzide olan tiyim! Aruzun Yahya K emal
den ok nce ldn syleyen fkra muharriri arkadamzn
bu fikri, nce kendisinin dn tarzna uymuyor. nk mil
l kltrmz tamamlamak iin Arap harflerinden baka Os-
manlcann gramerini de renmeyi gerekl i gren arkadamz,
aruzun ldn kabul etmemeliydi. Aruz vezni bizi maziye
balayan kltr balarnn iinde olduu gibi, Osmanl grame
rinin de kk bir fasln tekil eder. Aruz veznini hissetmeden
bu kltrle temasa gelinemez! Aruz gerekten lm mdr?
Y ahya K emal aksini iddia ediyordu. Hece vezniyle Ok man
zumesinden baka iir yazmad. Y ahya K emal i anlamay mill
kltrmzle, mill zevki miz iin gerekl i sayyorsak, aruzun
yaadna inanmalyz.
Trkenin tarihine baklrsa, aruz on nc asrdan beri
dilimizde kullanlyor. iirde ne vezni, ne kfiyeyi, ne ekli ka
bul etmeyen yeniler mstesna, hececiler de zaman zaman aruz
veznini kullanmlardr.
Aruza lm demek ok gtr. Halkn byk bir heyecan
ve zevk ile dinledii Mevlt aruz vezniyledir. stikll Mar
mzn gftesi de aruz vezniyledir. Y eni arklarmzdan halk
arasnda en ok yay lm :
Adalar sahilinde bekliyorum!
gibi bz gfteler de aruz vezniyledir. Son nesil hatiplerinin
pek ok tekrarlad A ki fin anakkale iiri de aruzladr. Bu
10
gnn en byk airi saydmz Y ahya K emal Beyatl da iir
l erini aruz vezni yle yazdna gre aruzun lmn iln etme
de acele etmiyelim.
Belki mevcut aruz iirlerinde dil biraz eskimi saylabilir
amma, bu en temiz ve en gzel trkenin aruzla yazlamyaca-
nn bir delili denemez. Aruz hl Trk iirinin en gzel ahen
gini duyuran bir musiki vastas olarak aramzda yayor!..
9 K asm 1958
BLM II.
Giri
Ezel Nizam ve Ahenk
Q R nizm leminde yayo-
^r uz...
Deimeyen kanunlarmm
tesirleri altmdayz...
lh bi r otomatizma iinde
ileyen, grdmz greme
diimiz nice lemleri ihtiva
eden; dzeni tertibi, ebd
mesfesi akllara durgunluk ve
ren bi r K inat Nizmma bal
yz...
Gerek bu nizamda, ve ge
rekse bunu tekil eden btn
sistemlerde, her ey ll, her
ey dzenlidir...
Bunlar, birbirlerinden belirli uzaklklarda olan, ve devaml
bir hareket ve dn hli iinde bulunan lemlerdir...
12
zeri nde yaamakta bulunduumuz Dny, bunlardan bi
rine, yn Gne sistemine mensb olup, gerek kendisi ve ge
rekse Gne etrfnda devaml ve peri yodi k bir dn halin
dedir...
Dny gibi, ve ondan ok daha byk gezegenleri ihtiv
eden Gne sistemi de, baka bir sistemin pervnesi dir...
I k hznn saniyede 300.000 K m. olduunu biliyoruz. te
bu hzla, Gnein bize, ancak 8 dakikada gelebilmekde;
gene bu sisteme mensb olup da en uzakta bulunan Plton ge
zegenine ise 5,5 saatte varabilmektedir.
Gk yznde Gne Sisteminden ok daha byk, ve ok
daha uzakta, nice yldzlar, ni ce sistemler vardr; ve bunlarn
bize olan uzaklklar ki, Astronomlar tarafndan bir kuma
topunun llmesi kadar basi tti r tahminlerin stndedir.
Wol f 424 ad veril en y l d zn bize, 3 sene 8 ayda gele
bilmektedir. Yn bu yl d zn zerinde, yaynlar Dnydan
da duyulabilecek tkatde bi r radyo istasyonunun kurulduunu
farzetsek, bu istasyonun konserleri bize, 3 sene sekiz aylk bir
gecikme ile gelecek; spikerin bu yldzdan bize verecei son
haberler, 4 sene ncesinin haberleri ol acaktr...
Bir baka yl d z olan Vegann ise, bize 26 senede ge
lebilmektedir. Demek ki Vega yldz, birdenbire snecek olsa;
biz bunu, daha 26 sene grmekde devm edecei z...
Herkl burcuna it yl d zlar kmesinin , Gneinkin-
den 2,5 mi lyon def daha fazladr; byleyken onun bize,
50.000 senede gelebilmektedir.
Biliyoruz ki, bi r k y l, sniyede 300.000 Km. hzla giden
n, bi r y l da ald yoldur. te bu l yl e Herkl burcunun
bize olan uzakl 540 k yldr!..
Btn bunlar, mensup bulunduumuz K inat Nizmnm
azamet ve hametini ifde edebi l ecek rakamlardr sanrm!..
13
Eski bir Y unan iri, gk kubbesinin en st yldzndan b
raklan bir rsn, yer yzne ancak 10 gnde gelebileceini
syliyerek, gk kubbesinin uzakl hakknda bir fi ki r vermek
istemiti. Zavall ir.. rs, dier yl d zlar bir tarafa, Gne
sistemine mensup, hem de onun sondan bi r evvel ki yldz olan
Neptnden dah braklm olsayd, yer yzne ancak 30 sene
sonra gelebilecekti!..
K ald ki, fez leminde Gne, aa-yukar, orta byk-
lkde bi r yldzdr. O, yl d zlar memleketinde orta halli bir
vatandatr.
Gk yz, bizimkine benzeyen, ve ou ondan byk olan
binlerce gnele meskndur... Teleskoplar ilerledike, gk ok
yanusunun esiz bykl meydana kmaktadr...
Biz bu muhteem lemin en basit, ve en kk bi r uzvu
mesbesinde olan Dny zerindeki tabi ve peri yodi k hdise
lerin, deimeyen kanunlarn hayretleri iindeyiz...
500 mi lyon k yl uzakla gmlm yldzdan, Gne
Sistemine kadar fezda yer alan 40 mi lyarl k yldz kmeleri
nin, ve bu arada dnymzn; dzen, czibe, devir ve hareket
bakmndan ayni kanunlara tb olduklarn lm olarak da bi l
menin vecdi iindeyiz!..
Sonsuz byk olan bu lemler, nasl bizi hayretden hayrete
sevk ediyorsa; ayni ekilde, sonsuz derecede kk olan; ve
fakat hiz olduklar enerji ile, fzeler, roketler ve sun peyk
ler hlinde fezy tarayan, k talar kateden atomlar, mol e
kller lemi de, akllara durgunluk verecek bir nizam ve dzen
hli iinde hi durmadan hareket etmektedirler!..
Sonsuz byk ve sonsuz kk olan bu yldzlar ve atom
lar lemini, ve bunlarla ilgili hdise ve kanunlar aratrp ke
feden nl limler, uyank insanlar; bunlar arasndaki lh
vahdeti, deimeyen nizm hayretle mhede eder, ve u
neticeye varrlar :
14
En kk blmlerinden, en muazzam ksmlarna kadar,
lh bi r kanuna, tertip ve dzene, seyr ve harekete tbi olan
kint; balbana bir hilkat, bi r matematik; ve her vechesile
bi r nizam ve henkden ibrettir. K urnmzn i fdesiyle :
Rahman ve Rahim olan Allhm yaratd hilkat lemin
de kinatda hi bir nizamszlk ve henksizlik gremezsin..
Gzn evir de bak, bir aksaklk grebilir misin?. Sonra o
gz, bir daha, bir daha evir, acz iinde kalan o gz, hayretler
iinde ve bitkin olarak sana, yn kendine dnecekdir. (1).
Demek ki, bi r nizam leminde yayoruz!..
Demek ki, deimeyen kanunlarn tesirleri altndayz!..
te btn bu nizam, btn bu lh ve deimeyen kanun
lar, Al l ahn yaratd dzen ve deimezlik hli iinde devm
edip gitmektedirler.
Y aratld, ve vaz olunduu lh kanun, dzen ve henk
iinde, hi durmadan ileyen, yryen ve akan bu nizam l e
mi, bu ileyiine, Shibinin (Temam) di yecei na kadar da
devm edecekdir!..
Biz, ve btn varl kl ar;-bu ritmin, bu nizmn hengine
rm olmuuz, gidiyoruz. Gidiyoruz da di yemeyiz; (Bu bir tecel
ldir, akyoruz...)
Bu akdaki hengi duyabilir, ve bu tecelldeki mny se
zebilirsek, ne mutlu bizlere!..
(1) Mlk S uesi - Ayet: 2:3.
15
Hem, niin duymayalm, ve neden sezmiyelim?..
Bize; bir yld zn 3000 sene evvel vey sonraki yerini, sni-
yesine varncaya kadar tesbt ettiren, hep bu lh ahenk ve
deimeyen nizam deil midir?.. Bu tecelldeki mn, btn
bunlar yaratann azametine dellet etmez mi?..
te btn mesele: K inatdaki bu lh hengi sezebilmek,
ve bu tecelldeki derin mny kavrayabilmek; ve bir cmle ile,
varlkdaki her zerrenin (Al l ah) diyen sadsn, tesbhini duya
bilmektir!..
Bu ise; bir dikkat, bir man, daha dorusu bir nasb iidir...
Gklerin ve yerin yaratlnda; gece ile gndzn birbiri
ardnca geliinde; insanlara yarar eyleri denizde tayan o ge
llilerde; Allahn gk yznden indirip, onunla yer yzn
lmnden sonra dirilttii yamurda; can tayan her varl
her hayvan orada retip yaymasnda; gkle yer arasnda Hak
kn emrine boyun emi rzgrlar, bulutlar, evirip evirme
sinde; akll insanlar iin, dnen milletler iin, bhesiz ki
Allahn kudret ve azametine dellet eden nice deliller var
dr... (1).
(1) Sure-i Bekara - yet; 164.
16
Zerrel erden,/krel erden,/btnêcr/ma kadar,
K ehkeanlar/l a, u bol uk/da yzen mi l /yarl ar,
Al l /h ân p yol /l ar a dm/gidiyorlar,
Her an,/yeni bi r sah/ne tem/edi yorl ar...
Vecde gel, sen/deô^^l em/l er i n^hen/gi neûy,
Varln A r /a kan zi k/ri ni , tesb /hi ni duy..
Szerken H ak/k tesb hêy/l eyen ey/y fikrinle,
Atomlardan/tap (Al l ah)/di yen fer y/d bir dinle!..
Gmtl
Doduumuz gndenberi Y ok yok K aal bel dan beri
hep bu ezel henk ve nizmn tesirleri altnda olduumuz,
bunlarla hemhl bulunduumuz iindir ki, dim bunlardan,
yn nizamdan, lden, kaide ve henkden holanr, duygu
lanr, hatt bunlar ararz!.. nk, shib olduumuz me
lekeden, yn zek, hareket ve duygularmzdan herbiri, mev
cut olan, aranan, vey kaybolmu bulunan bir ahengin pein
dedir. (1).
Zekm z; lleri, nisbetleri idrk eder. (1).
Hareketlerimiz; hr irdenin ve deimeyen kanunlarn
emrinde, ve onlarn peindedir. (1).
Duygularmz; btn bu olulardaki ritmin, hengin, ter
tip ve dzenin seyrinde, ve bunlar grp meydana karmann
zevk ve cehdindedir.
(1) slm - Trk Ansi klopedisi (I ).
F: 2 17
insan insan eden, ve onun zevk- selimini meydana geti
ren, ite bu nev hasletleri, ve onun gzele, tertibe, nizam ve
henge olan bu eit meyil l eridir...
nki bu hl; insann f tr hasleti, asl ahkanlg, ve nor-
ml hlidir.
Nizamdan, lden, kaide ve henkden holanmyanlar, ya
gaflete dalanlar, yhut da kanser hcreleri gibi atipik olan
lardr.
Sem-y l d z,/Gne-mehtb,/esen rzgr,/yaan yamur.
I k serpen/feci rl er, bah/el er, el l /l el er; bi ll r...
Sular-kular,/aalar, can/l -canszl ar,/btn da-ta,
i ekl er-l/lel er, glen/de bl bll er/dkerken ya.
Nasl gfi l /yaar insan,/meleklerden/muazzezken,
Ne hsrandr/bu, Al l ah m,/hayl im r/peri r cidden!..
Gmtl
Greliimiz; K inatdaki, varlklardaki bu lh nizm gr
mek; bunlar arasndaki ezel ve ebed hengi sezmek; bunlarn
Hlkm bilmek; her zerrede ve her eyde Onun kudretini yn
Ceml ve K emlini mhede etmek iindir.
Dehre gelmek/den ne dav/d r, ne kavgaa/dr garaz,
Hsn-i r y- /yri her yz/den tem/d r garaz!..
Fzl
nl irimiz :
(Vecde gel, sen/de o l em/l eri n^hen/gi ne uy!..) diyordu.
Biz de bu henge uyuyor; kendimizi, hengi-ly konu
edinen ilimlerin i inde bul uyoruz...
l ve hengi kendisine konu edinmi ilimlerin banda
Gzel Sanatlar gelir.
Aristo: Gzellik, blmler arasndaki henk ve tensbden
ibrettir diyordu.
18
TEN, Gzel Sanatlarla uraanlara u tavsiyede bulun
mutu ;
Modelleriniz zerindeki blmlerin l ve nisbetlerini,
kaynama ve birleme noktalarn, yni bunlardaki tertip, dzen
ve ahengi grmek ve temin etmek... Sizin vazifeniz, ite budur!.
demiti.
Essen, bir eyin gzel oluu; ll, tertipli ve ahenkli
oluundandr. Dikkat edersek, bizde ul v bi r duygu ve heyecan
meydana getiren eserler de, bu nevi eserlerdir. Mesel :
u yazy seyrediniz :
19
u esere baknz
(Edirne: Selimiye)
20
u besteyi terennm ediniz :
USUL : Devri Revan
BEY AT Y N
c )
BESTE: Kek
Mustafa Ef.
GFTE: Hz. Mevlna
____ k er i m ^ r i m' r
I
l i / :
he h*</f 4y^9ni^meft \/a----------- Îj*j^ Ke-hn^ ah
^ ' Uji j' 'Û ^} =U ^ 11' j I ^L 44 j
Bcr h_______ 1' ____fnc ni ha j t e ------- te i al <-------1 r i - r
b( (v/ o>. men vo - h ci < K ^_ K J n ___ k - r i
1^6 r . rM ne ên> L ______ ----------------------k t >c ^)> f a y i _ _ f i . i : ;
tf
<
1/ (f l L ^ i [j
l yi h_ jul U ni mt n va___________j vt_________ y lityi.MyihftU.ri n c _ a
L
tij I IL- r
v a Bt f r i T w_ n m e m* ê r (> r l k e ____J e c r c m l . . ^
- b r ni j j e r
21
u iri okuyunuz ;
R Y M
Gnl m/deki tlsm/l^âkisler/akyorken,
Toprak/1arûzakl a/t ve kaybol /du gzmden!..
Hi cran/zede kal bi m/de,êmel kay/na cotu,
V usl at/t ô dem, gk/l ere bi r an/da uutu!..
Bi r bah/eye gi rdi m/ki : bahr n/da hazan yok,
Akm/da, zehi rl er/gi bi hi cran,/hel ecan yok!..
ebnem/l i i ekl er/l e bezenmi/ti, emenler,
Her ey,/o kadar ho/tu ki; bi l mem/neye benzer?.,
H ayran/gei yorken,/benô zmrt/ovalardan,
K ul ar,/beni tey /edi yorken,/yuval ardan.
Serpi l /di gzel, tat/l veên ne/el i renkler,
Cn/nna kurbn/ol an; âl t n/kel ebekl er !..
Mesd/âkan^ r mak/l ar n^^hen/gi ne daldm.
En tat/l emel l er /l eô dem, ba/baa kaldm!..
T lsm/I fezl ar/da gnel er/gi bi hrdm,
Gnl m/deki ry/lar , kar m/da grrdm!..
M estôl /du, btn m/rm nurl an/d ran man.
Bir yaz/gecesi nden/daha baygn/kokulardan!..
22
Sevd/l sablar,/o seherl er/denêsermi ,
Rhum/daki y l d z,/o gnel er/den esermi!..
M anz/memi n^hen/gi ,ô glen/den^âlrtm,
Bir bes/teni nî l h/m ki: Cennet/de alnm!..
Herey,/gene hep, ay/ni tehasss/l e yeermi,
Rabbi m,/yere gkl er/gi bi secc/deyi sermi!..
Tenz h/edi yor Z/t ini: ruhl ar/ve melekler.
E l mas/gi bi gz ya/l an dkmek/te, iekler!..
Gk eh/l i ne mahsu/s i bdet/l eri varm,
Y l d z/l ar êr i r , gz/ya hl i n/de yaarm!..
Bin ber /k- tecel l ,/o semlar/da akarm.
Her l em/as , fn /l er i bi r an/da yakarm!..
Bi rden/bi re, hti f/gi bi , bi r ses/l eûyand m,
eff/f kuzehl er/gi bi , nurlar/da ykandm!..
l sem/deûnutmam,/ne i l hi y/di ô hlim,
Gkl er /deki ^v /zeye dnm/t haylim!..
Rhun/ezel /l emi , bamba/ka cihandr.
Bin m/r e bedel h/t rann, dog/duuând r!..
M mkn/m,ônun vas/f , u bir ka/hecelerl e.
en gn/l er i ^r per /meden^r ten,/gecel er l e!..
Gnl m/de yanan /tei , tasv r/edi yorken,
Y al ar/s z yor hep,/beni m^ci z/kal emi mden!..
l h/m mâ l d k/a^ô i kl i m/deki neyle.
Dol mu/grrm i/r i mi , gl bah/el eri yl e!..
Rhum,/ebedi yyet/l eri nûfkun/da serinler.
Gl yz/l l eri n nur/dol u hen/gini dinler!..
Al i Ul vi K URUCU
23
BLM III.
Ahenk ve Sanat
| \ UY GUL U bir kalbe sahihseniz; hu seyredite, bakta, bu
^ter ennm edi ve okuyuta, mutlaka rhunuzda bir heye
can, duygularnzda bir ul vi l ik hissettiniz; rhunuzun dinlendi
ini, iinizde mnev bir aydnln doduunu farkettiniz. By-
lece, (Estetik heyecan) denilen rh bir hareketi yaam ol
dunuz.
Pek, her yaz ve eser, her beste ve iir, bizde bu duygu
ve heyecan hsl eder mi?..
Hayr!..
nki bu estetik heyecnn, bu ul v duygunun hsl olabi l
mesi iin, o eserin her eyden nce, ve gerek mnada gzel
olmas lzmdr; zr Gzel denil en ey, zevkin szgecinden
gemek artiyle, zihnin kavrad henktir!..
Gzel eydeki henk; rhumuzu, duygularmz tatmn eden
bi r henktir.
Yukarda misl olarak gsterilen mmr eserdeki ma
hede ettiimiz henk, Ahengin oluuna kar gelen maddeye
kar, irdenin zaferini de hissettirir. Onun iindir ki, bu nev
eserlerin hengi, bylesine heybetli ve muhteemdir. (1).
(1) slm - Trk Ansi klopedisi, Cilt I .
24
Yazda, bestede, iirde sezilen ahenk; bi r bakma hnerin,
mahretin, marifetin ifdesi; dier ynden de kinatdaki mev
cut hengin kk bi r modeli, ve tabi bi r rezonansdr.
Demek ol uyor ki; bir eserin, bizde ul v bir tesr yapabi l
mesi iin, ll, tertipli, vezinli, ve bilhassa henkli olmas;
di er bi r tbirle mhir bi r hattatn, ehil bir mmrm, duygulu
bi r bestekrn, ve nihayet ili bir irin eseri olmas lzmdr.
te rhumuzda bylesine ulv, ve bylesine hiss bir he
yecan tevld eden; hner, mahret ve mari fet yol i yl e meydana
getirilen eserler, estetik eserlerdir. K i, bunlarn hepsi birden,
Gzel Sanatlar meydana getirir.
Eer bu sanat:
Y az eklinde tecel l etmise Y az sanat,
Mmr eklinde ise Mimarlk sanat,
Beste eklinde ise Bestekrlk sanat,
Sz eklinde tecel l etmise Sz sanat,
Vezinl i, kafiyel i ve henkli bir sz eklinde tecell et
mise Buna da nazm sanat ad verilir.
Estetik sanatn :
Y az eklinden Hat "ilmi,
Mmr eklinden Mhendislik ilmi,
Beste eklinden Msik ilmi,
Sz eklinden Edebiyat ilmi,
Vezinli, kafiyel i ve henkli sz eklinden de, bilhassa
ve en mkemmel bir ekilde; Edebiyatn bi r kolu, ve ( l m -
iir) ad veril en iir ilminin birer dal olan (Aruz) ve (kafi ye)
ilimleri bahseder.
Biz, bunlardan (Aruz) zerinde duracaz, ve bu arada bir
ok ynlerden benzerlikleri bakmndan, ksa da olsa (Musik)
ile olan mnsebetlerinden bahsedeceiz.
25
BLM IV
Musiki ve Aruz Mnasebetleri
I ^ S K : ses ahengini konu edinir.
^ I Aruz i se: nazm hengini iler.
Aruzla msik arasmda henk ve mevz ynnden ok ben
zerlik vardr.
Aruza, dier bir tbirle, nazm msiksi de diyebiliriz.
Aruz vezni yle yazlm iirlerin, ok def beste ile teren
nm, yinler, lhler, marlar, gazeller eklinde okunmas bu
yzdendir.
Aruzun hussiyetlerini gerei gibi anlyabilmek iin, musi
k ile olan mnsebetlerini bilmekte fayda vardr. Onun iin,
msiknin bz tbir ve esaslarn gzden geireceiz :
Bildiimiz gibi msik: ses hengini konu edinir. Bu
ilimde :
1 Seslerin, namelerin tesbti, nota ile olur.
2 Notalar, porte ad verilen 5 izginin zerinde ve ara
lklarnda yer alrlar.
3 Notann ess: 4 drtlk denen yle bir yuvarl ak
tr ; ( p ). Dier btn notalar, bu 4 drtlk yuvarlaa ilveler
yaparak, engeller takarak elde olunur ki, unlardr :
26
o
o
= 4 drtlk
= 2 drtlk
= 1 drtlk
= 8 lik
= 16 lk
= 32 lik
= 64 lktr ki, yeknu 7 adettir.
4 Notalar, portede al dklar yerlere gre u isimleri alr
lar :
Do Re Mi Fa Sol L Si
- -
5 Ses ve namelerin, muhtelif deerdeki notalar hlin
de 5 izgide yni portede, gyeye uygun ekilde sralanmasiyle
besteler meydana gelir. Mesel notalar, 5 izgiye u tertiple
yerletirince, ki f Beyin :
Al l ha dayan, saye sarl, hikmete r môl .
Y ol varsa budur, bilmiyorum, baka kar yol..
beyti ni n Rast makamndaki bestesi hsl olur
27
USUL: DYEK BESTE : A. K. Belviranh
GFTE: M. kif A. Ulvi
ALLAHA DAYAN
Rast lhi
m
M >#P vJ #* n m t/K Mt TS r
E
' Wi>. âa tMmimKl A> / f> //t
m
/ < / ____L *1/ yf t/ M J f tSutveS'
$ m
i w 1^0_< yî '"4 *'=' Tl vr/ON
0 a _____ t ^ . _________^____________
/ / -V J9t tff V<9<? tf-* yf K f TCv ni U N VC----------1
6 Dikkat olunursa, bu bestenin yer ald 5 izgide yu
kardan aaya doru izilmi i zgiler vardr. Bunlara batuta
ad verilir. te, yukarda gsterdiimiz muhtel if deerdeki 7
eit notann, iki batuta arasndaki deerlerinin toplamna ve
bu toplam deeri meydana getiren notalarn karakterine, daha
dorusu darb adedine gre: (sul) 1er meydana gelir.
28
7 Demek ol uyor ki, sulleri meydana getiren, iki batuta
arasmdaki notalarn toplam deerleri, daha doru bir deyimle
darb adetleri yni vezinleridir.
Y ukardaki bestede, iki dik izgi, yni iki batuta arasnda
yer alan notalarn, deer bakmndan toplam, 8 likden 8 adet
notaya eittir. Bu sebeble, yni iki batuta arasnda 8 tne 8 lik
deerde nota ihtiv ettii iindir ki, bu bestenin slne 8/8 lik
sul denir, ve bu rakam, yukarda grld ekilde bestenin
bana yazlr.
8 suller; darb adedine gre muhtelif adlar alrlar ki,
bzlar unlardr:
8/8 lik sul yni Dyek sl,
6/8 l ik sul yni Yrk sem,
7/8 lik sul yni Devr-i hind,
14/8 lik sul yni Devr-i revan sl gibi.
9 Bu, eitli suller iinde, hussiyetleri ve darb adet
leri itibriyle birbirine yakn ve benzer olanlar, vey ayni bir
kkden kan suller, berberce bi r grub tekil ederler. Mesel:
Basit suller, mrekkeb suller gibi...
Msikde bu sullerin birbirl erinden k, temmen belli
kaide, l ve prensipler dhilinde olur.
10 Y ukardaki bestede grld gibi, muhtelif deerdeki
notalarn, (Di yez) vey (Bemol ) gibi nzalar alarak vey
hi rza almadan, gayeye uygun bir ekilde 5 izgide yerleti
rilmesiyle, ve karardaki notann adna gre makamlar meydana
gelir. Mesel yukardaki beste, (sol) de karar verdii ve gs
terilen rzay ald iin (Rast makam) olmutur. Daha bunun
gibi, Trk msiksinde yzden fazla makam vardr.
11 te btn bunlardan bahseden ilmin ad: Msikdir.
o
29
BLM V
Aruz, Aruzun Kefi ve
Tarih Tekml
MD bu tbir ve esaslarn altnda (Aruz)a dnelim:

Msik; nasl ses hengini konu edinmise, Aruz da sz
hengini, daha dorusu, nazm hengini iler.
1 Msikde seslerin, namelerin tesbti nasl nota ile
olursa, Aruzda da nazm ahenginin tesbti (tefile) vey vezin
ad verilen belli kelime, ema vey modellerle olur.
2 Notalar, porte ad verilen 5 izgide yer alyorlard.
Tefile denilen kelime vey kalplar da, msrlar vey beyitler
iinde yer alrlar.
3 Notann ess, 4 drtlk denen yle bir yuvarlakdan
ibretti: (p). Tefilenin ess da, eski yazdaki (o )(^)(J )
harflerinden meydana gelmi yle bir ema vey modeldir:
( J - ) Eski yazdaki ( ) harfinin yeni yazda karl olma
d iin, biz bu harfi, muhtelif harekelerle okunularn da
dikkate alarak u ekilde i gsteriyoruz.
u halde ( J - ) nin yeni yazdaki
karl u ekilde bir kalptr.
30
i 1
u i t
a
Dier btn notalar, nasl 4 drtlk u yuvarlaa {d) ilve
ler yaparak, engeller takarak elde olunmusa. Aruzun btn
dier tefileleri de, bu ana modele (m, e, , , n, s, t) harfle
rinin ilvesi, ve (aksan sirkonfleks) ad verilen u ( " ) incelt
me vey uzatma ireti ile, (apostrof) denen u ( ) vurgu ia
retinin, yni bu ekildeki engellerin giydirilmesiyle elde edi
lir. Bunlarm yapllar yledir, ve hsl olan tefileler de 11 i
esas, geri kalan da tli olmak zere 30 adet olup unlardr; (1)
(1) Essmda (ef l - tefl) denen bu kalp vey modeller; (feln, filn,
filtn, mefln, mstef iln, mfaletn, mtefiln, mef lt) olmak zere
8 tanedir ki, bunlarm tekrrmdan, deiikliinden dier kalplar meydana gelir.
Fakat biz, kol ayl k olsun di ye aruzun btn vezinlerindeki model l eri bi r araya
topladk.
31
Te^f ile^ler Tablo^>u\
'i
/
u I
a
I tn At , - , tJ f f t -
f)
j (
- u
'a
2 ) vil
i/
4'
i
a
/'
5j
y ^
mej d '
7) m e f ,
ts <
'm
'a
V
e)
me^'
fo)
f o - ' h
^ 1> I
V j.
</
a I
' k n s rrgftln
'-.i n =fniiiiefiliin
^îfiTi- -ftltK
i n =tnffeilm
' i f =. filt
r^-imefii
i n = mefin
ffn=feildtn
= mefl
. n f elvn
Jîin = filn
fZ) mef ^l f
13] mef ln
) r r ef l
s) mef l
16] mifef*il
f7] r r iiisief i l f n
fS] mffei/
ffi] frytifalefn
f-aj mief ilan
2/}f ilt
Z2) fa ' lf tin
Z3 fa lf
z a ] feitf
zs) f eilSf
16) feiln
Z7) fa tn
z) f el
zf) f el
30}f eit
32
4 Notalar, 5 izgi de aldklar yere gre nasl (do, re,
mi, fa, sol, l, s) di ye isim alrlarsa, tefileler de beyit iinde
aldklar yere gre isim alrlar.
Mesel: (filtn, filtn, filtn, filn) tefi lel eri yl e
yazlan :
arka bakmaz, garb grmez, grgden yok vyesi
Bir utanmaz yz, yaarmaz gz btn sermyesi.
ekli, bir beyittir.
Bunun, (arka bakmaz, garb grmez, grgden yok
vyesi) blm: 1 inci msra,
(Bir utanmaz yz, yaarmaz gz, btn sermyesi) blm
de: 2 inci msrdr.
1 inci msran: (arka bakmaz) blmne: (sadr) ad
verilir.
Ayni msran sonundaki (vyesi) blmne de: (aruz)
denir.
Bu ikisi, yn (sadr) la (aruz) arasndaki blme, yn
(Garb grmez, grgden yok) blmne de:
(haiv) denir.
2 inci msran birinci blmne; j'^n (Bir utanmaz yz)
blmne: (i btid),
Ayni msran son blmne, yn: (sermyesi) bl
mne de: (aciz) yhut (darb) ad verilir.
Bu ikisi arasndaki blme de gene (haiv) denir.
Bunu bir em ile gsterirsek yl e olur
Beyit
Sadr haiv aruz = 1. msr
btid haiv aciz yhut darb = 2. msr
F: 3 33
Geri mislimizde tefi lelerin blnd grlyorsa da.
bu bir benzetme olduu i in ehemmiyeti yoktur.
5 Msikde ses ve namelerin muhtelif deerdeki no
talar hlinde 5 izgide, gyeye uygun ekilde sralanmasiyle
besteler meydana geliyordu. Aruz ilminde de tefilelerin ms
ralar vey beyitler iinde sralanmasiyle, aruz veznine uygun
nazm vey iirler meydana gelir.
6 Msikde muhtel if deerdeki 7 eit notanm iki ba-
tuta arasmdaki deerl erinin toplamna, daha dorusu darb ade
dine gre nasl suller meydana geliyorsa; Aruzda da: tefilelerin
bir msr vey beyit iindeki cins ve saylarna gre (Bahirler)
meydana gelir.
Mesel :
Bi r msrda 4 dne (mef l n) n yan yana gelmesiyle
(Hezec Bahri ) meydana gelir.
Bir msrda 4 dne (mstefi l n) n yan yana gelmesiyle
(Recez Bahri ),
(fi l tn) n yan yana gelmesiyle
(.Remel Bahri ),
2 (mftei l n - fi l t) m yan yana gelmesiyle
(Mnseri h Bahri ),
(fil t - mftei l n) n yan yana gelmesiyle
(Muktedab Bahri ),
(mef l - fi l t) m yan yana gelmesiyle
(Muzr Bahri ),
(mefi l n - fei l tn) n yan yana gelmesiyle
(Mctes Bahri ) meydana gelir.
(mftei l n v ftei l n fi l t)
(mef l mef l fi l t)
(fei l tn fei l tn mefi l n)
(fei l tn mefi l n fei l tn)
(fi l t mef l mef l )
tertibine (Ser Bahri )
(Kar b Bahri )
(Ced d Bahri )
(Hafi f Bahri )
(Mski l Bahri )
denir.
(fel n fel n fel n fel n)
(fi l n fi l n fi l n fi l n)
(Mtekaari b Bahri )
(Mtedri k Bahri )
34
7 Msikde sulleri meydana getiren, iki batuta ara
sndaki notalarn toplam deerleri, yn darb adetleri idi.
Aruzda da bahirleri meydana getiren, yukarda grld gibi,
tefilelerin cinsleri, sralar, ve bunlarn ayni bir msra vey
beyit iindeki saylardr.
8 Msikde suller darb adedine gre, nasl eidli adlar
almsa; Aruzda da bahirler, yukarda grld gibi u adlar
almtr:
1 Hezec bahri
2 Recez
3 Remel
4 MnseriK
5 Muktedab
6 Muzr
7 Mctes
8 Ser
9 K arb
10 Cedd
11 Hafif
12 Mkil
13 Mtekaarib
14 Mtedrik
9 Msikde benzer hussiyetler hiz olan, vey ayni
bir kkden kan suller, nasl berberce bi r grub tekl edi
yorlarsa; Aruzda da, birbirine yakn olan vey ayni bir kkden
kan bahirler birer grub vey dire tekl ederler.
Mesel yukarki listede grdmz :
1 inci, 2 nci ve 3 nc bahirler, yn (Hezec, Recez ve
Remel) bahirleri, bi rbirleri ne yak n ol duklar ve ayni bi r kk-
35
den ktklar iin, berberce bir grub vey dire tekil ederler
ki, buna 1 inci Grub, vey asl adiyle: (Dire-i Mtelife) denir.
4 nc, 5 inci, 6 nc ve 7 nci bahirler, yn; (Mnserih,
Muktedab, Muzr, Mctes) bahirleri de, kk ve hussiyetleri
dolaysi yle mterek bi r grub tekil ederler. Buna da: 2 nci
Grub, vey asl adiyle: (Dire-i Muhtelife) denir.
8., 9., 10., 11. ve 12 nci bahirlerin, yn (Ser, Karb, Cedd
ve Haff) bahirlerinin meydana getirdikleri gruba: 3 nc
Grub, vey (Dire-i Mtenevvia) denir.
13. ve 14 nc bahirlerin, yn (Mtekaarib ve Mtedrik)
bahirlerini iine alan gruba da: 4 nc Grub, vey asl ad ile:
(Di*e-i Mttefika) ad verilir.
Msikde sullerin k, mrekkeb sullerin douu,
nasl belli kaide, l ve prensipler dhilinde oluyorsa; Aruzda
da bahirlerin teekkl, dim belli kaide, l ve prensipler
dhilinde olmaktadr.
Birbirlerine yakn olup da, ayni bir grub vey ayni bir
dire iinde toplanan bahirlerin kk tibriyle mterek olu
larna, ve ayni bi r kkden nasl ktklarna bir misl olmak
zere, 1 inci Grubu, yn (Dire-i Mtel ife) yi meydana geti
ren Hezec, Recez ve Remel bahirlerini gsterelim
Bu grubdaki Recez ve Remel bahirleri, kk tibriyle He
zec bahrinden kmlardr. yle ki
Bilindii zere Hezec Bahri: Bir msrda 4 dne (mef ln)
n bulunm.asiyle oluyordu. Bunlardan ikisini yan yana ya
zalm :
mefln mefln
Bunlarn iret edeceimiz hecelerini okursak
mef ln mef ln = (ln mef)
36
olur ki, bunun karl: (mstefiln) dr. nki lgat dilin
de (ln mef) diye bir kelime yoktur. (ln mef) nn dengi
ve karl olarak tesbt olunan (mstefiln) ise, (Recez
Bahri) nin asl unsurudur. Her msrda bundan, yn (mstef
iln) den 4 dnesinin yan yana gelmesiyle bilindii gibi
Recez bahri meydana geliyordu.
imdi de u heceleri okursak :
mef 1n mef 1n rr (1n mef)
olur ki, bu da: (filtn) demektir. nki lgatde (1n mef)
di ye de bir kelime yoktur, (filtn) kelimesi bunun dengi, ve
ritim tibriyle eitidir, (filtn) ise, (Remel bahri) nin asl
unsurudur.
u halde Recez ve Remel bahirleri, Hezec bahrinden k*
yor demektir.
te bu hussiyetleri dol ayisiyle bu bahir, ayni bir grub
vey dire iinde toplanmlardr ki, buna da 1 inci Grub, vey
(Dire-i Mtelife) ad verilmitir.
Ayni ekilde, 2 nci grubdaki (Mnserih) bahrinden :
Muktedab,
Muzr, ve
Mctes bahirleri,-
3 nc grubdaki (Ser) bahrinden
Karb,
Cedd,
Hafif, ve
Mkil bahirleri;
4 nc grubdaki (Mtekaarib) bahrinden de, (Mtedrik)
bahri domutur.
37
Arab aruzuna dhil bulunan, ve her beytinde 6 dne
(mfaletn) ihtiv eden (Vfir) bahrinden ise, her beyti nde
6 dne (mtefn) bulunduran (Kmil) bahri domutur.
10 Misl olarak verdiimi z bestede grld gibi, muh
tel if deerdeki notalarn (Diyez) vey (Bemol ) gibi r-
zalar alarak, vey hi rza almadan, gyeye uygun ekilde
5 izgide yerletirilmesiyle, ve karardaki notanm adma gre,
nasl makamlar meydana geliyorsa; isimlerini kaydettiimiz
bahirleri meydana getiren eitli tefilelerin de muhtelif ekil
lerde kullamimasiyle, ad geen bahirlerden muhtelif vezin
ekilleri domutur.
Nasl, belli kaide, l ve prensiplerle 14 bahir meydana
gelmise, ayni sul ve kaidelerle:
Hezec bahrinden 16
Recez 13
Remel 22
Mnserih 16
Muktedab 5
Muzr 12
Mctes 7
Ser 6
K arb 5
Cedd 3
Haff 6
Mkil 3
Mtekaarib 6
Mtedrik 4
124 nu; 124 vezin eder.
Buna 14 bahrin ilk yni asl vezi nlerini de ilve edecek
olursak, Trk ve ran aruzunda 138 veznin mevct olduu
anlalm olur.
38
Biz burada, bz vezinlerin, ancak hareke ve nans farkla-
riyle ayrt edilebilecek derecede birbirlerine yakn olduklarn
dikkate alarak, Trk ve I ran aruzunu tekil eden bu vezinler
den ancak 88 tnesini; Arab aruzuna it vezi nlerden de ancak
iki tnesini gstereceiz.
Matematie, yhut Analitik Geometriye it bir problemi
zmek kadar zevkli olan, bu bahirlerin birbirlerinden kn,
ve her bahirden bu kadar ok saydaki vezinlerin douunu;
yni zihaflar, i lletleri, sebebleri, vetedleri, teferruat olmalar
dolayisiyle anlatmyacaz.
Yalnz; ses hengini btn hussiyet ve kaidel eriyle anla
tan ilim, nasl msik ise; nazm hengini de en ince sul ve
kaideleriyle tesbt edip gsteren ilmin : Aruz olduunu, ve
buna it daha ince kaidelerin Aruza it kitaplarda mevcut bu
lunabileceini sylemekle iktif edeceiz.
nki, ve hemen bi ldi rmel i yiz ki, Aruza it 138 vezinden
ancak 20 kadar Trk F onetiine uygun olup, dierleri daha
ok Arabcaya ve Farscaya uymaktadr..
Essen, Arap yarmadasnda, aruzun kefolunduu trih-
den bi r ka asr evvel bile, ok def bu vezne uygun iirler sy
lenmiti.
Geri aruzu bi lmiyorlard; fakat zengin ve fasih dilleri,
f tr istidatlar, kapal ve ak hecelere, ksa ve uzun vokallere
it irs mel ekeleriyle bu ii kolayca baaryorlard. Msik bi l
gisi olmayan, ve fakat mstesn bi r duyu, ses ve kulak hf-
zasna shib bulunan okuyucul ar gibi, bunlar da bu iin naza-
riyatcl^rn hayretlere drecek iirler sylemilerdi!..
Onlar iin ir olu, ve irne dn, hakkaten ftr
ve ilev bir hasletti. Bunda; mstesn dillerinin, yaadklar
iklm ve beldenin, rf ve detlerinin de rol, muhakkak ki
byktr :
39
Gk yznn nikapsz grnd,
Y ldzlarn teker teker sayld,
Mehtabn, insan lgna dndrd,
Mahrmiyet diyr,
Al evl er memleketi,
Srlarn beii... l...
Byle bi r muhitte iir; yalnz vezinli ve kafiyeli sz sy
l emek deil, ayni zamanda hayt bir mecbriyettir. Hatt ha
ytn kendisidir. nki bununla, btn bir hayt, btn bir
ak ve yaay dile gelecektir. Dertler, ileler, midler, yeisler,
aklar, heyecanlar; mn ve ifdelerini bunda bulacaklardr.
ln ortasnda, karn tokluuna yk ve insan tayan
deveci; skntsn gidermek, yeisden kurtulmak, devesini gay
rete getirmek iin, iirden meded umar. (1).
Hayvanlarn en gayretlisi, en uysal ve en mtehammili
olan deve, l gneinin ateden alevini giye-giye, ve onun
yakc ulelerini ie ie giderken, bir ara tkati kesilir, adm
l an seyrekleir; gzlerinde iler yakan bir bak belirir. te o
srada tz ve yank, bi r ses iitilir.
Bu ses; ass elinde, ageli banda olan, ve devesinin ar
dnda yaln ayak yryen devecinin sesidir. (1).
Bu ses; ne bi r nede, ne bi r basit namedir; gerek bir
irin ta kendisidir!.. (1).
Bu iriyl e deveci; derdini-ilesini Yaradanma arzetmek
ister... (1).
Deve; shibinin dediklerini temmen anlar; kzgn lde
yalnz olmadn, dert ekenin kendisinden ibaret bulunma
dn hisseder; (1).
Admlar sklar,
Y ry hzlanr,
midler belirir,
K ederler silinir, (1).
(1) Tr h-i slm: ehbender zde Ahmed Hilmi.
40
Devecinin: (Hay y) diyen tevikleri iitilir, ve O, u sz
lerin arabcasiyle seslenir :
Develeri dvmeyiniz,
Onlar, kendileri giderler!..
te zten yaklatk;
Yiyecek bulacaz, iecek bulacaz... (1).
Grl yor ki burada iir, yalnz bi r kuvvet kayna dei l;
ayni zamanda, ileri abuklatran; rhu maddeye, hayt l
me galebe ettiren bi r vsta olmaktadr.
Byl e bi r ortamda, herkes irdir. Ve ir,
Bu vsta ile; kendini kuatan tbat; seyhatine rehber
lik eden burl ar; kendisi yle berber l kateden canl var
lklar; yol stndeki vhalar; hayat dolu kuyular; yolunu
bekleyen sevgil i yi ; akn, sevdsn; oba ve kabilesini; ve bun
lara it haslet ve meziyetl eri; hlsa: muhitini, vrn, her-
eyini, en mkemmel bi r tarzda ve iir hlinde ifde etmek im
knm bulur. (2).
Makinenin olmad, tekniin bulunmad o devirlerde
iir ne ise, tesirleri bakmndan, bugn de hemen hemen
aynidir.
nki (iirde; dima hikmet, ve dim sihir vardr.) (3).
Evet, Aruzu bilmi yorlard ; fakat ona uygun nice iirler
sylemilerdi...
Bu beldede iir; nceleri, darb- meseller, hikmetl i szler

ve ksa cmle ve msrlar hlinde balad; daha sonra bu sz
lere ayni l ve kafi yede szlerin ilve olunmasiyle beyitler
(1) Tr h-i slm: ehbender zde Ahmed Hilmi.
(2) Had s-i erif mealleri.
(3) Tr h-i D n-i tslm.
41
meydana geldi. K asideler, gazeller, mersiyeler ve iir hlin
deki hitabeler artk bunu tkiyb etti.
Bu gelime, yalnz bir bl geye mnhasr da kalmad; ksa
bir zamanda Arab yarmadasnn her tarafna yaylm oldu.
Bu yaylmada; yukarda arzettigimiz, muhit durumu, lisan
zenginlii, dil hengi, f tr istdad, rfl er ve detler gibi husus
lar yannda; sk sk tertb olunan iir msbakalarmn, halkn
bunlara olan rabet ve alkasnn, msbakalarda derece alan
larn, ve ummiyetle irlerin ictim mevkilerinin de byk
rol olmutu!..
Mildn henz 6 nc asr idi ki, Arabistan yarmadasna
mil bir iir dili teesss etmiti. Hem de bu dil, yalnz nl
ir ve hatiblerin deil; ayni zamanda halkn ve obanlarn da
dili idi. Herkes fasih konuuyor, ve herkes bu dille iir sy
lyordu.
Art k heserler devri balamt!..
Mekkenin Ukz arsnda okunan iirlerden pek ou;
konu ve muhtev, hayl ve henk, vezin ve kafiye ynnden
kusursuz ol duklar gibi, bunlar deerlendirecek insanlarn
says da kadn ve erkek olmak zere binleri buluyordu!..
stn dereceler alan ve byl ece: (Boaza taklan elmas
bir gerdanlk gibi ) K benin dvarma aslan ve (Muallekaat-
seb) ad veril en 7 iir, bugn dah Dny edebiytnn he-
serlerindendir.

te bu sralarda, yni Arab iir ve edebiytnn, hika
devrini yaad, benzerinin bulunmad bi r zamanda, bu nl
irleri, bu mstesn edibleri, hayretlere dren, dehetlere
garkeden bir hdise zuhr ediyordu
Kuran yetleri nzil olmaa balamt!..
Bu yetlerin yannda; fesaht ve belatin ebed birer n-
mnesi olarak kabl edilen 7 asknn iirleri, Gne kar
sndaki snk mum alevine dnmt!..
42
yetlerden bzl an unl ar d :
, f
a
j j > j ' . ^ >' ' U ^ 4^
J J j i VJ ^ j 'J ^ U 5 V-r ^. ' j
'' y "* ^
(.7)
(1) Alak sresi - yet: 1-5.
(2) Gerek bu yetleri ve gerekse yce K ur nmzn temnn asl yazs
ile, kendi kendine ve en ksa zamanda okumak isteyenler iin K uran Rehberi
adl kitabmz tavsiye ederiz. Mnasm renmek isteyenler iin de stad Ha
an Basri antayn K urn- Hakm ve Mel -i K erm adl eserini salk
veririz.
(1) Th sresi - yet; 1:8.
43
" < m ^
>*
:>), O 'S :>^ <^\j>X ^^ 0
J <^_p l * S , r ^' V - C J '
( 2) o
(2) Necim sresi - Ayet: 1:18.
44
(Eer kulumuz Muhammedin zerine para-para, sre-
sre, yet-yet indirdiimiz K urnm Allah Kelm olduun
dan bhe ediyorsanz, ve bunlar biz de syleyebiliriz eklin
deki iddianzda doru ve samim iseniz, haydi siz de onun ben
zerinden bir sre meydana getirin. sterseniz, Allahdan baka
hidlerinizi, yn taptnz putlar da yardma arn!.) (1).
(Fakat bunu yapamazsnz, ve hi bir zaman da yapam-
yakacaksnz!..) (2).
Bu feshat ve belgat, ve bu meydan okuyu karsnda,
devrin nl irleri, edibleri, hatibleri, akna dndler; mu-
kaabele etmee yeltendiler, muvaffak olamadlar; bir ksm
slm kabl ettiler; dier bir ksm da hnlarndan, kahrla
rndan lp gittiler!..
Bir ka bin beyti ezbere bilenler, imdi artk K urn yet
lerini ezberlemekle meguldler!..
7 Asknn birinci iri olan mril K aysn, ayni zaman
da kudretli bir ire olan kz;
yetini duyunca, bunun feshat ve hakikati karsnda
(1) Bekara sresi - Ayet: 23.
(2) Bekara sresi - yet: 24.
45
lgna dnd, ve hemen koarak, K be duvarnda asl bulu
nan babasna it iri, artk kymetin kalmad diyerek, tuttuu
gibi yere indirdi; ve I slmiyeti kabl etti.
Muallakaatn nl iri L ebd de slmiyet! kabl etmiti.
Bir gn Hazreti mer kendisine, bir iir okumasn syleyince:
(Bekara Sresi) ni okuyarak: (Cenb- Hak bizden iri ald,
ve onun yerine bunu ltfetti.) cevbn verdi.
Hazret-i ie, bu zte id 1000 beyti ezbere biliyordu.
L ebd; mslman olduktan sonra ki 145 yana kadar
yaamtr ancak, o da hir mrnde olmak zere bir beyit
sylemitir ki, mnas udur :
(Allha hamdolsun ki, ecelimden nce bana slm elbise
sini giydirdi.)
Veft ettii zaman, Hazret-i ie; (Allah, L ebde rahmet
etsin...) diyerek, iki beytini okumutu!..
Artk sad: K urnn sads; hakikat: Onun hkmleri;
okunan: Onun yetleri idi!..
Bu nur; en ksa bir zamanda Arabistan, Afrikay, Asyay
sarm; ve spanya yoliyle Avrupaya atlamt.
Artk bu yepyeni devrin; imanl, amelli, zikirli, K uranl
nice irleri, hak seven, hak gzeten nice lim ve edibleri mey
dana gelmiti.
te bunlardan biri de; Hicretin 100 nc. Mildn 722 nci
senesinde Basrada doan; rhu, maddesi, mna ve fikirleri
tibriyle tam ve zbez bir Trk hviyyetine shib bulunan
mam Hall Bin Ahmed adndaki bir ztt.
mam Halil Bin Ahmed; Hac farzn yerine getirmek iin
Mekkeye gitti, K benin siyah rtsne yaparak :
(Y Rabb. Bana yle bir ilim ver ki; imdiye kadar hi
kimse onu bilmemi olsun!..) diye d etti.
Dnte, Yce Peygamberimizi ziyret etmek zere Me
dineye urad. Medine sokaklarndan birinde, yal bir ztin
ocuuna :
(Neam - l), (Neam - l l) kelimelerini sylettiini grd.
46
ocua ne syletiyorsun? diye sordu.
O zt:
Bu; ecdaddan gelen bir dettir ki, adna: (Nem) der
ler; nki bu kelimelerin iinde (neam) tbiri vardr, dedi.
Arabcada (neam = evet), (l = hayr) demektir.
mam Halilin ds, kabl olunmutu. Bu hdise, ve bu
duyduu kelimeler ona, Aruz ilmini kefettiriyordu :
(neam l) dan = (feln),
(neam l l) dan da = (mefln) vezni doacakt!..
Zten bir ok keiflerin ess, bu neviden tesdfler deil
midir?..
Arimet prensibi, Czibe kanunlar, ve daha nice keifler,
byle olmam myd?!..
Dr. J ennere iek asn kefettiren, bir kyl kadnn:
(St saan ahslarn, geirdikleri basit bir rahatszlktan son
ra, iek hastalna tutulmadklarn) sylemesi deil miydi?.
Keiflere sebeb olan hdiseler, kinat yaratlal hep ola-
gelmekde, ve insanlar, bunlar her zaman grmekde iken; ne
den ancak bzlannn nazar-i dikkatlerini celbetmitir?. Bu
insanlarda bir fevkaldelik mi vardr?..
Evet!. Bu husus, bu dhiyne seziler inkr edilemez; ama,
bu ite, ilmin, kltrn de ok byk rol olduunu kabl
etmek mecbriyetindeyiz!..
Nitekim Aruz ilminin kifi olan mam Halil bin Ahmed
de, devrinin byk limler indendi; bir ok ilimlerde eserler
vermi, talebe yetitirmiti... Ezcmle:
Yldzlar ilmine ve matematik kltrne shibdi:
(Kitb-n-nkat veekil) adl eserin mellifi idi.
Tam bir msikinasd; bu mevzda; (Kitb-n-niam)
ve (Kitb-l-kaa) adndaki eserleri yazmt..
Fevkalde bir dil ve gramer bilgisine shibdi. Bu ko
47
nuda da; (Kitbn finnahvi vel-la), (Fit-l-ayni filla),
(Kitbn filavmil) adndaki eserleri vermiti.
Byk bir edibdi; mehur ediblerin, nl irlerin sz
ve Seyitlerini bir araya getiren: (K itb--cvahid) adl eseri
yazmt.
irdi; ok ili iirleri vard. Oluna iir hlinde bz
tavsiyelerde bulunmutu.
Demek oluyor ki, ftr istidd, ve derin sezgisi yannda, O;
1 Yldzlar ilmine, ve matematik kltrne de shibdi.
2 Msikinast.
3 Dil bilgini idi.
4 Edibdi.
5 irdi.
Ve ayni zamanda, kudretli bir din limi idi.
O; yldzlara ve matematie it derin vukfu ile; ki-
natdaki ilh nizm, seyr ve hareketi, dzen ve tertibi gr
yor, ondaki ezel ve ebed hengi seziyordu!..
Msik kltr ona; kinattaki bu hengin ses eklin
deki tecellsinin tesbtinde yardmc oluyor; ses ve namele
rin; vezinler, darblar, suller ve makamlar hlinde ifde edil
mesini salyordu.
Duygu ve mhedelerini; dil bilgisine it geni keli
me hzinesi sayesinde, ve gene bu bilgiye it kaideler ere
vesinde; edeb hviyyeti ve irlik rhiyle kolayca tesbt im
knn buluyordu.
Bu ak hviyyeti, ve kudretli bir din limi oluu se
bebiyle, K urnn esiz feshat ve belgati, onun zerinde,
ayrca ve bilhassa tesr icr ediyordu.
Eminim ki; edeb zevkinin teesssnde en mhim
mil: K urand!..
48
K urn; bir iir ki tbi deildi, am; ilimlere mevz, sanat
lara model veren, (K uru ve ya ne varsa, hepsini bildiren)
Allah kelm deil mi idi?..
Onun yetlerine; hakikat ve henk ynnden, feshat ve
belgat cihetinden benzer olabilecek, hangi sz ve hangi iir
vard?..
man eden, okuyan, mnasn bilen her mmin; nasl
Kuranda aradn bulur, mkilini halleder, srlar kefederse;
nasl rhunun ykandn, yorgunluunun gittiini, vicdnnn
temizlendiini hissederse; mam Hall de, Onu okurken, b-
hesiz ki btn bunlar yayor, ve ayni zamanda kefettii il
min, yn Aruzun srlarm, mefhumlarn gene orada bulu
yordu!..
Zannederim ki O :
yetini okurken, d u ayetin fesahati ona, kefettii Remel bah
rini dndryor; ve bu yeti : (1).
(Len tenll/birra hatt/tnfiK mim/m thibbn) tak-
ti ile okurken
(filtn/filtn/filtn/filn) veznini hatrlyordu!..
Ayni ekilde u yetler ona, belki de u vezinleri dn
drmt
(Ellez en/kada zahrak/verafan/leke zikrak) (2).
( filtn / feiltn / feiltn /feiltn )
(1) li I mran sresi - Ayet: 12.
(2) inirah sresi yet; 3-4.
F; 4 49
J o - - o-
(Rabben en/zi l aleyn/mideh) (3)
(filtn / filtn / filn )
(Ve ci fnn/kelcevbi/ve kudrir/rsiyt)
(feiltn / filt / feiltn /fi lt ) (4).
(fe elkh/al vechi /eb yeti/beSr) (5)
(mefl / mef l /mef l /fel n)
SO ,' :> o
(Dniyeten/aleyhim/Dillh/ve zllilet/kutfh/tezll) (6)
(mfteiln/ feln /mefi l n/ mefln /mefiln /mef ln)
(3) Mide sresi - yet: 14.
(4) Sobe sresi - yet: 13.
(5) Ysuf sresi - yet: 93.
(6) Dehr sresi - yet: 14.
50
(Evkellez /merra al/karyetin...) (7)
(mstef iln/mftei ln/f iln)
mam Hall Ahmed'in; duygulan, sezgileri, ve muhtelif
ilimlerdeki derin bilgileri yanmda, Aruz ilmini kefetmesine
bilhassa mil olan, Onun Hac yolculuu, yn Kabeyi ziyareti,
ve orada ettii d idi. K abenin dier bir ad da (Aruz) oldu
u iin, O; kefettii bu yeni ilme (Aruz) adn verdi.
O; Aruzu yalnz kefetmekle kalmad; ayni zamanda ona
ait kaaide ve prensper ae vazei t .
( J -j ) modelini esas alarak, (sebeb), (veted) gibi bz ke
lime ve mefhumlarla, vazettii prensipler dhilinde, yukarda
bildirdiimiz 8 tefileyi, yn: (feln, filn, mefln, fil-
tn, mstef iln, mef lt, mfaletn, mtefiln) gibi mo
delleri meydana getirdi.
Sonra bunlardan, (zihaflar), (illetler) adn verdii mef
humlarla, ayni prensipler dhilinde Arab Aruzuna it 15 bahri,
ve bunlar iine alan 5 direyi meydana getirdi ki, unlardr :
1inci dire ;
1 - Tavl
2 - Medid
3 Bast
bahri Bir beyitte 4 def (feln - mefln)
(filtn - filn)
(mstef iln - filn)
2 nci dire :
4 - Vfir
5 Kmil
Bir beyitte 6 def (mfaletn)
(mtefiln)
3 nc dire :
6 Hezec
7 Recez
8 Remel
(7) Bekara sresi - yet; 259.
(mefln)
(mstef iln)
(filtn)
51
4 nc dire :
9 Ser Bir beyitte 2 def (mstef iln - mstef iln - mef lt)
10 Mnserih (mstef iln - mef lt - mstef iln)
11 Hafif (filtn - mstef iln - filtn)
12 Muzri (mefiln - filtn - mefln)
13 Muktedab (mef lt - mstef iln - mstef iln)
14 Mctes (mstef iln - filtn - filtn)
5 inci dire :
15 Mtekaarib Bir beyitte 8 def (feln)
te bu 5 dire ile, 15 bahir, dorudan doruya Aruzun
kifi olan mam Hall Ahmedin kendi bulu ve eseridir.
Btn bunlar, (Kitb-l-Arz) adn verdii eserinde bil
dirmitir.
Her fn gibi, bu zt de fl etti. mrnn 70 inci sene
sinde, yn Hicretin 170, Mildn 792 nci senesinde, mehur bir
ok ilim adamlar ve keif shibleri gibi fakr u zarret iinde;
ve Hazret-i Al i nin: ( lim, rzka mahsben verilir) szn do
rulayarak veft etti.
Zten o, hayt boyunca, maddeye hi kymet vermemiti.
Basra kenarnda bir kulbede otururdu; fakat o kulbe, devrin
nl limleri ile ve o yolda yryen nice talebelerle dolup
taard.
Evet, mam Hall veft etti; fakat eseri-buluu, en ksa bir
zamanda slm lemine yaylverdi!.. Buna bakarak, yeni yeni
sistemler ileri srld.
Ahe-l-evsaf ismindeki bir ztin ileri srd, her be
yitte 8 adet (filn) ihtiv eden Mtedrik bahri, (Dire-i mt-
tefika) ya ilve olundu...
52
Aruzun tesirleri, ilk defa randa grlmeye balad.
Dilleri; hakkaten henkli ve zengin olan r an irlerince,
Aruz vezni, kolaylkla benimsendi. Hatt kendileri tarafndan
biraz daha gelitirildi; (Cedd), (K arb), (Mkil) bahirleri
bunlar tarafndan cd olundu.
Her bahirden, belli kaidelere uyarak bir ok vezinler
kardlar. Nihyet bunlar, Ahfe tarafndan kefolunan (M-
tedrik) bahri ile birlikte ylece tertb ettiler:
Dire-i Mttefika :
Mtekaarib bahri
Mtedrik bahri
(imam Halilin)
(Ahfein)
(Her beyitte 8 def - iel n - )
(Her beyitte 8 def - filn - )
Dire-i Sera
Cedd bahri
Karb bahri
Mkil bahri
(ranhlarm) (Bir beyitte 2 def :
iltn - filtn - mstef iln)
mefiln - mefUiin - filtn)
filtn - mefln - mefln)
Bylece Aruz bahirleri, 6 grubda, yn 6 direde toplan
m 19 bahirden ibret bir sistem hline getirildi.
Ayrca bu bahirlerden, yukarda da iret ettiimiz gibi,
birok vezinler karld.
Gene ran edib ve irleri tarafndan olmak zere, ayrca
Hezec bahrinin trl ekillerinden ibret 24 dne Rb vezni
bulundu ki, bunlara (Ahreb) ve (Ahrem) vezinleri denir.
(Ahreb) vezinleri: (mef l) ile;
(Ahrem) vezinleri ise; (mef ln) ile balar ki, unlardr:
53
AHREB ve AHREM VEZ NLER
r anllar; Arab irleri tarafndan ok kullanlan, ve fakat
Farscanm dil yapsna ve bu dilin slp ve hengine pek uy
mayan (Tavl, Medd, Basit, Kmil ve Vfir bahirlerini) yni
bu 5 bahri, zamanla terkettiler; ve geriye kalan 14 bahri de,
54
ayr bir tasnife tab tutarak 4 grub vey 4 dire hlinde topla
dlar ki, bunlar ileride greceiz.
Artk ran irleri, bu bahirlerde ve bunlardan karlan
vezinlerde olmak zere, eitli konularda, ve muhtelif nazm
ekillerinde; ve bilhassa rubiyat shasmda ahenkli, hikmetli
fevkalde iirler yazyorlard.
Bz vezinleri, bz iir nevileri iin kullanmak, bunlarca
det hline gelmiti.
Redif sl de, hemen-hemen bunlara it gibiydi!..
55
BLM VI.
Aruz'un Trk Edebiyatna ntikali
ve Trk Diline Tesirleri
U Z; kendi z malmz olan Aruz veznini; iki- asrlk bir za-
m.an farkiyle ranllardan aldk. Tertib ve tasnif ynnden
de, mhim bir deiiklie tb tutmadk. Biz zekmz, muvaf
fakiyetimizi; fonetiimize uygun vezinlerde yazp, dier ve
zinleri olduklar yerde brakmak sretiyle gsterdik. Kullan
dmz vezinleri de Trk potasnda eriterek, adet mill vezin
ler hline getirdik. Hele (Remel, Mctes, ve Hezec) bahirle
rinde lmsz iirler verdik.
Bu ie de; nceleri, hece veznine yakn olan aruz kalpla
rn tercih ederek baladk. Nitekim Aruzla yazlm ilk Trk
eserlerinden biri olan ve 7000 kadar beyti ihtiv eden (Kutadgu
bilig) adl manzme, mesnevi tarznda ve hece vezninin 11 li-
sine tekabl eden (Mtekaarib) bahrinin (feln feln
feln - fel) vezninde idi.
56
Geni bir edebiyat kltrne shib olan ir ve edibleri-
mizin himmetleriyle, ksa zamanda, aruzun dier kalplarmda
da iirler yazlmaa balad.
ark Trkesinin, kayalar gibi sert kelimelerini incelte in-
celte, aruzun vezinleri iine yerletirmek; ve yerine gre, Arab-
ca ve Farscadan en fasih kelimeleri alarak, bunlar Trk pota-
smda eritip, Trk gramer ve fonetiine tatbik ederek, benzeri
olan kelimelerle mbdele etmek sanat, Trkn dehsnn
eseridir. Ltince meneli dilleri kullanan Garb milletlerinden
hibiri, bu baary gsterememiler, yn derledikleri yabanc
kelimelere kendi mill elbiselerini gerei gibi giydirememi-
lerdir.
10 asra yakn bir almann; olmaz deneni olur yapmann;
ve bylesine bir gayret ve himmetin neticesidir ki, dilimiz :
ark Trkesinin gunneli sesinden,
Dudaklar yana doru gererek, det birbirine yaptrrca-
sna karlan yaygn sadsmdan.
Ve bilhassa onun kulaklar trmalyan hain kelimelerin
den kurtularak;
Az boluunu temmen kaplyan,
Ak azla, dilin ve dudaklarn serbeste hareketiyle
kartlan.
Kula tahri etmiyen; henkli, dolgun ve przsz bin
lerce kelimeyi ihtiv eden, ve bu hviyyetiyle de dnynn en
zengin ve en fasih dillerinden biri olan Garb Trkesi hline
inklb etti.
En azndan 10 asrlk hamet ve evket dolu bir mznin,
trihlere an veren bir imparatorluun zaferleri-fetihleri, mar
ve besteleri, mhim hdiseleri, evet btn bunlarn hepsi, aruz
la yazlm divanlarn ruh ve mna dolu beyitleri iindedir.
57
Bu byk milletin, trih uuruna shib stn kabiliyet ve
ehliyeti hiz asl irleri; bu byk ii, hem de aruzun 20 ka
dar vezni iinde baarmak kudretini gstermilerdir.
Nitekim aruzun dh std Mehmed Aki f Bey, Safahat
adl lmsz eserinde, bu vezinlerden ancak 12 dnesini kul
lanm, Arab aruzuna ait' (Vfir) ve (K mil) bahirlerinden de
birer iir yazmtr. Fakat dh stad; bu 14 vezinle, Trk dili
nin en fash ve en bel misllerini dile getirmi; Trkn aza
met ve evketini, zevk ve asaletini, ve Onun zafer gnlerini,
felketli anlarn bu vezinlerle terennm etmitir. Ve bu hare
ketiyle de: kendi z malmz olan ve fakat baka ellerde biraz
ekil deitirmi bulunan Aruz vezninin, yeni batan Trk po
tasnda eriyip de Trk elbisesini giyince; msikde, yazda, m-
mrde, Onun jnan dolu varlndan fkran her ilimde, G
zel sanatlarn her ubesinde olduu gibi; ne kadar olgun, ve
ne derece zarf, henkli, ve ayni zamanda mna ve ihtiam
dolu bir keyfiyet arzettigini dnyya isbt etmitir.
58
BLM VII.
Aruz'un Bahirleri ve Mislleri ile
Aruz Vezinleri
NOT: Bu blmde Trk nazmnda kullanlmyan ve Arap aruzunda kullan
lan baz vezin kalplarnn Trk edebiyatnda rnekleri bulunmad
iin muhterem arkadamz (ve halen aruzu en iyi kullanan airleri
mizden) Ali Ulv Kurucudan Arapa asllarn belirtmek ve tedris mak
sad ile misaller istenmi, isteimiz isaf edilerek rnekler bu kitap iin
hazrlanarak yerlerine konmutur. Bu izahat, yanl tefsire yol ama
mak ve kendilerine yardmlarndan tr teekkrlerimizi sunmak iin
veriyoruz.
59
imdi emalar hlinde Aruz Bahirlerini ve mislleriyle
Aruz vezinlerini grelim
61
B R NC D RE
(Dire-i Mtelife)
I . HE2EC BAHR :
mef l n mef l n mef l n mef l n
Musrrm s/bitim t can/verince hal/ka hizmetde,
F edknn/kahr ezk/r ^dim kal/b-i^^milletde...
Nmk KEML . (1)
Bi zôl k/lanz kim, d/mz merhem/kabl^_êtmez,
Gnl her bir/devy mut/lak^îster, hem/kablêtmez.
Felekden /h-dr ver/seler bir dem/kablêtmez...
Yanar bir l/dr^_îKlm-/muhabbet, nem/kablêtmez,
O glzrn/ki^tedir/gl, ebnem/kablêtmez...
Yahy KEML
(1) Trk Dili ve Edebiyat K. Demiray M. N. ZON. Sayfa: 160.
62
Ben candan/usandrd,/cefdan yr/usanmaz m?
Felekler yan/d^^hmdan,/muradm em/i yanmaz m?
Kam bm/rm cnn,/devy derd/eder ihsn,
Nin klmaz/ban dermn,/ben bmr/sanmaz m?..
FZI (1)
mef l n mef l n mef l (fel n)
Ferâlmken/tul-i K ib/riydan,
Bugn b v/ye,âl m her/zydan,
Bu mlkn far /k ^yok bir tenk/ndan,
Nin nrî n/mi yor artk/semdan?!..
------------------------------------------------------ Yahy KEML
Dalm /fi tbêcr/i i nde,
Eser ho bir/nesm^.envr/iinde,
Perlerden,/meleklerden/beret! ..
Abdlhak HM D
(1) Metinlerle Trk ve Bat Edebiyat Lise I I I . Sayfa: 69.
63
mefn mefUn
Behey blbl/nedir feryd,
Var eyl e Hak/dan^îstimdd...
Hudy y/d^,et,^ôlm yd;
K ul ôl kim, 6/lasn zd!..
.HD
mef mef mef l mef l
Zeh hi ss^/zeh akû/zeh nrû/zeh nr,
Zeh ry^/zek em^/zeh vird,^/zeh br!..
mef l mef l mef l fel n
Zeh akl û/zeh fi krû/zeh evs/f- dilc,
Zeh azm^/zeh hezm^/zeh dn/y- hog!..
mef l n fel n
Ne b hiss^/melhat,
Ne b humkû/belhat!.
64
Gel êy mahb/be Nden,
O rin kk/iinden
Ya mektup yol /l a Nden,
Ya gel hlym/iinden
.Yahya KEML
mef l mef l n mef l mef l n
Ey yr-i/per sret,/ddr/na^mtkm,
Ey hr-i/melek sret,/gftr/na,^^tkm...
mef l mef l mef l fel n (1)
Ryda/edip ol leb-i/rni/tem,
emim bu/gice grd/ekerhb-/safy!..
(1) Bu kalbn jaln, feiltn, feiltn, feiltn eklinde takti edilmesi
de caizdir.
F: 5 65
mef l mef l mef l fel n
Bizdik/o hcmun/btnâky/le kanatl,
Bizdik/o sabah ilk/atlan saf/da^yz^âtl.
Uduk/Mohaûfkun/da grnmek/hevesiyle,
Canl an/d ô mehur/ova^ât ki/nemesiyle!..
^Yahy KEML
Bir gn/dolu dizgin/boanan at/larmzla,
Y erden/yedi kat ar/a kanatlan/dkô hzla...
Cennet/de bugn gl/l eri âm /grnr de,
Hl/o kzl h/tra^titrer/gzmzde...
Bin at/l âk nl ar/da ocuklar/gibi endik,
Bin at/l ô gn, dev/gi bi ^bi r or/duyu yendik!.
Yahya KEML L)
Grdk/leri ry,/ezel bah/edirâka.
Her mev/simi bir yaz,/ve esen rz/gr baka!..
Bl bl /denô elen/cede feryd/iitilmez,
Gl sol/may, mehtb/azalp bi t/meyi bilmez!..
Hly/lar, sevd/l havuzlar/da serinler,
Sonsuz/gibi bir fi s/k ye^hen/gi ni dinler!..
Yahy KEML
(1) Metinlerle Trk ve Bat Edebiyat. Lise I. N. Banarl. Sayfa: 22.
66
Bir berk/arasndan/ederek m/r tem,
Bir md/detî n gz/kamar: /te muhabbet!.
Cenab EHBEDD N
Bl bl /l eri nî ster/seni êy gon/ce dehen gel!.
Gel git/tiin an/myalm, gl/gene sen gel!.
Pm/l-i it ol/madariyîkl/m-i emen gel!
Ver hk/mnêy ser/v-i revan, fas/l - bahrm!..
NEDiM (1)
Glmez/se yzn, bah/elerin kal /bi kanâlar,
Gller/le dolar gr/se glerken/seni dalar!..
Mek,êt/se sular ar/kn blbl/gibi alar!..
Gller/le dolar gr/se glerken/seni dalar!,.
Faruk NF Z
(1) Trk Dili ve Edebiyat. Lise I I . M. N. ZON K. DEM RAY,
Sayfa: 236.
ir,/silecek m/temi bir gl/demetiyle,
Ruhlar/da^_,eser kal/myacak m/teme dir;
F n/lere kurbn/edecek r/hunu ir!..
Fruk NF Z
10
mef l mefi l n fel n
Makber so/nudur dekaa/ykn bu,
Bir srr-/garibi Haa/likn bu...
En ykse/gidir ev/hikm bu.
En mdhi/idir hakaa/ykn bu!..
Abdlhak HM D (2)
MEVL D G CES
Zulmetde/kalan zem/n-i arka,
Satn ye/ni den sem/sem nr.
Bir feyz-i/azm var/ki sende.
Hayran o/na bin sab/h- mahmr.
Ey l eyl .../devm edip/gideydin,
F erdy/da nra kal/bedeydin!..
M. AK F .
(2) Metinlerle Trk ve Bat Edebiyat. Lise I I I . N. Banarl. Sayfa: 75.
68
K andilli/yzerkenûy/kularda,
Mehtb/srkledik/sularda!..
Bir yoldu,/parldayan/gmden,
Gitdik... ba/hisâmadk/dnden!..
Hlya te/peler, hayli/aalar,
Durgun su/da dinlenen/yamalar!..
Yakya KEML .
11
mef l mefi l n
Bilcmle/makaaltm:
Mahsl-/mendir...
12
mef l mef l fel n
Altn/kulelerden/yine kular,
Tekr/rn^^mrn/ederîln!..
Kular/mdr^ônlar/ki, herâkam,
l em/l er imlzden/sef er êy 1er!..
Ahmed H M. (1)
(1) Metinlerle Trk ve Bat Edebiyat. Lise I I I . N. Banarl. Sayfa: 194.
69
I I . RECEZ BAHR :
mstef n mstef n mstef i l n mstef n
Saad kmôl /maz kendine/bir ir-i/mhir demek,
Vicdni-i/ho merebin/sr cem/iyyetlidir.
Mecma-i/ern/bir kerre ted/k kêyl eyi n,
sm per /and râkat,/efkr cem/iyyetlidir.
Mullim n Ac >
mstef i l n mstef i l n mstef i l n (1)
Elhamd li l /l ah vasln/erdim yine,
Ben l meden/ddnn/grdm yine!..
mstefi l n mstef i l n
Ak- Hab/b- Kibriy,
Yakd ben/ser t be^p!..
Rhum Muham/med Mustaf,
Olsun san/cnm fed!..
MTK
(1) Bu vezin kalplar Trkede kullanlmamtr. Bu misaller, Aruzun,
Arapcadaki asimi belirtmek ve tedris maksad ile verilmitir.
70
mstefi l n mstef i l n mef l n (1).
Mesud geer/ir senin/her nn,
Gller senin,/blbl senin/hayrnm!..
-ULV
mftei l n mftei l n mefn mftei l n (2)
K i msel erin/yetmezêl i/o dilberin/dmenine,
Syle^gnl /dogrusunu/bu hletin/hikmeti ne?!..
mftei l n mefi l n mftei l n mefi l n
Dilberimin/visline/cn gnl/fed olur,
Cn gnl/fed olur/dilberimin/visline!..
(1) Bu vezin kalplar Trkede kullanlmamtr. Bu misaller, Aruzun,
Arapcadaki asln belirtmek ve tedris maksad ile verilmitir.
71
mi i ftei l n mftei l n mef l n (1)
Ad^_^btn/bahede,^bak/en gller,
Akôkuyor/vecdile^^hep /blbl l er!..
------------------------------------------------------------------- .ULV
8
mefi l n mefi l n mefi l n mefi l n
Kitb- k/inta bak,/mel-i K i b/ri yy gr,
Bedyi-i/cihna bak,/Ceml-i K i b/ri yy gr!.
mefi l n mefi l n mefi l n (2)
Ufuklarm/da^dogmadan/batar gne,
Cihanda^kim/seôlmasn/benim gibi!..
---------------------------------------------------------------------.ULV
10
mefi l n mefi l n
Karard hep/ufuklarm,
Benêski bez/mi^yoklarm!..
DERTL .
(1 :2) Bu vezin kalplar Trk nazmnda kullanlmamtr. Misaller ted
ris maksadiyle verilmitir.
72
mftei l n mefi l n mefi l n (1).
Eyliyerek/muvfakat/mukaddere,
Oldu rakb/o yerlerin/misfiri!..
-------------------- 11----------------------
12
mftei l n mftei l n (mef l n)
Dn gice ben/grdmônu,
Oldu gnl/ftde!..
13
mefi l n mftei l n mefi l n
Emellerim/tzelenir/bahar gibi,
K ederl eri m/durmaz^kar/sul ar gibi!..
UL V .
(1) Bu vezin kalplan Trk nazmnda kullanlmamtr. Misaller tedris
maksadiyle verilmitir.
73
mstef mstef i l n (1)
Koklat bana/ey gl deren,
Bir kerrecik/ol gonceden!..
-------------------- 14 -------------
15
mstef i l tn mstef i l tn
Amin desin hep/birden yiitler,
Allh ekber,/gkden ehidler :
Amne mn/Allh ekber!..
M. K iF -
16
mstef i l n fel n mstef i l n fel n (2)
Her kesin/de dehrin/nm- bekaa/-medrm,
yestedir/denilse/lem senin/mezrm!..
Trbendirên/azmi/fethetdiin/diyrm,
Durmu ban/da bekler/bir kavm tr/bedrm!..
Abdlhak HM D.
(1) Bu vezin Trke kullanlmaz. Bu misl aruzun Arapadaki asln
belirtmek zere verilmitir.
(2) Bir takti de mefulu failtndr.
74
I I I . REMEL BAHR :
fi l tn fi l tn fi l tn fi l tn
lm irfan/menbandan/feyzâlanlar/kalmamtr,
K almamtr/feyzâlanlar,/ilm irfan/menbandan.
------------------------------------------------------------------------------ULV . --------------
fi l tn fi l tn fi l tn
Ben o emin/pertevinden/nr^^lrdm..
Nr alrdm/ben o emin/pertevinden.
ULV
fi l tn fi l tn
Kubbeler kal/m ummen,
Kahraman ec/ddmzdan!..
fi l tn fi l tn fi l tn fi l n
Byle srmez/zulmet- yel/d^ôlur bir/gn sabh,
Hak gelir, b/t gider, /fk nr/nr,ôlur.
----------------------------------------------------------- Enis AL PAYTA ---------
75
Bir glistan/dr haylim,/dil ikeste/blbl,
Ol glist/nm l at f^/b- revn/dr szm!..
NEF
evri gnlm/dr eken, gz/dr gren ruh/srm,
Allah^_Âllah!../kmâlan kim/dir, eken kim/dir teab!.
FZL
I yd,êrisin,/bis- ev/k- ced dôl /sun da gr,
Seyr-i SD/BD sen, bir/kerre l ydôl /sun da gr!.
NED M -----------
Bir hyban/dr ki hasret,/ky-i cnan/dan geer.
Her geen c/nna peyvest/olmadan can/dan geer!..
Cmle lezzet/den l ez z^k/s ^r si n ey/zehr-i ak,
Zevk- derdin/denâlan her/rh derman/dan geer!.
Meyve-i mem/ndan tat/mak gnhm/dan beri,
K rban-/k bitmez/bir beyban/dan geer!..
<Yahya KEML.
76
fi l tn fetn fei l tn fei l n
(fei l tn) (fal n)
SK DAR
skdar sem/ti ^buâkam/a yor per/deleri,
Y ei lâtl as/l ar semtin/giderir hep/kederi!..
Bakadr n/ki bu shil/dekiâkgam/saati;
Saa baksan,/sola baksan/grnen: gl/demeti!..
Silinirken/gnein yor/gunûfukl ar/dan^zi ,
Bir krek dar/besi titret/mede baygn/denizi!..
Glgeler cen/neti olmak/da btn kar/ diyar,
Glgelenmek/de kaytsz/grnen en/adalar!..
Ne desem vas/fedemem r/hu szen man/zaray
Gzel stan/bula^îd/saysz h/tray!..
..Abdullah RI Z Hattat
Anne, yavrum/dese: yalar/birikir gz/lerine,
Anne, evl/da serer kal/bini yorgan/yerine!..
---------------------------------------------- Dr. Abdullah ZTEM Z
77
Susam top/ra nêy dost!../You sensin/var sen,
atlam bir/dudan l/deki ry/lar sen!..
Dr. AbduUah ZTEM Z
Artarak gn/lmn,âydn/lg her s/niyede,
Bir mehbet/li sabhôl /du Sleym/niyede!..
Grebilsin/diye sonsuz/luu her yer/denî yi ,
Semi ^ stan/bul unûfkun/da bu kuds/tepey.
Senelerden/beri ry/da grp z/ledigim;
Cedlerin mag/firet ikl/mine girmi/gibiyim!..
----------------------------------------- ---------------------- Yahy KEML -----
fi l tn fi l tn fi l n
h^êden kim/di r bu sat/kuytuda,
Sustu blbl/ler, hybn/uykuda!..
imdi Ay bi r/serv-i smn/dir suda...
Esmeêy bd,/esme cnn/uykuda!..
-Faruk NF Z
78
j etn fei l tn fei l n
(ftn) (fal n)
Buêmel gur/betinin yok/turûcu,
Dim yol/lar,ûzar, kalb/zlr,
mr olduk/a yrr her/yolcu;
Varmadan men/zile bir yer/de^_^lr!
Su ekilmi/gibi ry/oldu,
Erdiler yol/culuun son/demine.
Bir hayl ^/l emi peyd/oldu,
Gtler hep/o hayl^/lemine!..
Yahya KEML
Sanrm is/mini kular/heceler,
Seni syler/bana dalar,/dereler!..
Su aldar,/kuzular kr/da meler.
Hep senin a/knêserken/serde,
Hsn ^n n/grnr her/yerde!..
Gezdiim duy/gulu vd/lerde.
Yahya KEML
79
j etn j ei l tn fei l t fei l tn
Bunu bilsen,/seni benden/daha stn/sevenôlmaz,
Seni benden/daha^stn/seven^ôlmaz,/bunu bilsen!.
ULV
fei l tn fei l tn
Beni afvet/de,^l h m,
Sona ersin,/btn^hm!..
ULV
10
mftei l n fi l n
Blbl-i n/l nôl up;
irnm/dost, dost!..
Goncaya hay/rnôl up;
grrm/dost, dost!..
Sultan MUSTAFA.
80
mftei l n mef l
Syle nedir/bUy^vz,
kaêy/nevsz?!..
11 ---------
12
mstef n fn (ft)
Bir derdi var/d r gln:
Mkudur/blbln!..
tJ LV .
fn ft mften (1)
Ey benim,/kadrin/bilmediim!..
Gz yan,/ir ile/silmedigim!..
ÛLV
(1) Bu vezin Trkede kullanlmaz. Aruzun Arapadaki asimi belirtmek
maksadiyle verilmitir.
F: 6 81
14
mef l fi l t mef l n (1)
ir, o/iltifta/lykdr,
Hayli,/kinta/f ikdr!..
ULV
15 --------------
mefl n mefl n mefl n fal n (2)
Yerlerden,/gklerden/aglarken/ bir ses;
Tekbre/deryalar/olmutur/makes!..
ULV
16
fei l tn j ei l tn fi l n (3)
Beni bin vec/d^île dinler,/sman,
Ezel der/di mi ^dksem,/her zaman!..
ULV
17
fi l tn fei l tn fei l tn (4).
Daglarînler,/dereler i/ri mi âgl ar,
Bir yank ney/deêzi k ba/rm dalar!..
------------------------------------------------------------------------- .UL V
(1:4) Bu vezin kalplar Trkede kullanlmaz. Arap aruzunun asln
belirtmek iin konmutur.
82
K NC D RE
(Dire-i Muhtelife)
I. MNSER H BAHR :
--------------------------------------- 1
mftei l n ft mftei l n fi l t
(yhut)
mftei l n fi l n mftei l n fi l n
Yakma bi ze/ey gzel/meale-i/iftiraak,
Eyle bi z /l utfêdi p/vusl at n/bi r er!..
L utf-u H ud/vendêger/yverôl /bi r kula,
Bir pul muh/tc^îken,/dehreôlur/nmdr!..
83
Konduu her/gusn-i ter/minberidir/blbln,
Zemzeme ad/detdigi/hutbesi fas/l -l hitb,
Reng-i hak/kat nedir,/fark^,edeI l^^b/r^în,
Goncede mat/v duran/her verak^m/m-l kitb!.
M. Ak i f .
mefi l n mefi l mefi l n (l)
Nedir ban,/garibe bu/cef nedir?!..
Vef diler/iken ya u/cef nedir?!..
3
mstef l n fel n (2)
klarm/bahn,
Mest^,etdi r/zigr!,.
UL V .
(1) Trk nazmnda tatbikat yoktur.
(2) Dier bir takti de meflu filtndr.
84
I I . MUZAR BAHR
mef l ft mef l fi l t (!)
mef l ft mef l fi l n (2)
Bin gemle/balanan/yazât /ha kalkyor,
Gitdike/ykselen/ba Al l /ha kalkyor!..
Son mce/ry din/lememi var/saânl atm;
Rmêtmek/i steyen/l erô marr/aslâtn,
Beyhde/dir her^ûz/vuna bin hal/ka bulsa da,
Botur k/pkl â/z na gemler/vurulsa da!..
Cotuka/byle sel /gibi barn/da hisleri,
Bir gn ba/nda kal/myacakdr/seyisleri!..
----------------------------------------------------------- Faruk NAF Z -------
mef l fi l t mef l (fel n) (3)
Biziz /kaan- semt-i/mel,
Biziz hdi/mn- er-i/PEYAMBER!..
(1) Bu kalp Arap aruzuna aittir. Trk nazmnda mteakip ekil kul
lanlr (ikinci satr).
(2) Bu kalbn faln mefiln feiltn mefiln eklinde takdi
edilmesi de caizdir.
(3) Bu kalp Arap aruzuna mahsustur.
85
mej l j i l tn mej l fi l tn
Her ke/sinde dehrin/nm- ba/ka-nisnn
yeste/dir denilse/lem se/nin mezrn.
A. HMtD
(Fatih Trbesini Ziyaret irinden)
------------------------------- 3 ------------
4
mef l fai l t mef l fi l n (1)
Hem baka,/hem de hayli/yakm kar/mabede,
Mermerle/kapl eme/de,^mevzun ki/tbede,
Bakdm Y E /SR hatla/rmm bir ne/fsine,
Daldm co/up giden de/nizin msi/ksine!..
Yahya KEML.
mef l j i l t fel n (2).
(fi l tn)
Grdm a/ ld gon/ce gller,
Yer yer sa/ld gon/ce gller!..
ULV .
(1) Muzri Bahrinin birinci misalinde geen ve Trk nazmnda kulla
nlan ikinci ekille intibak halindedir.
(2) Bu kalp Arap aruzuna mahsustur. Trk nazmnda kullanlmaz.
86
mef l ftn mef l n (mef l ) (i).
Hicran ya/ard akam/gklerden,
alard/gaml renkler/her yerden!..
ULV .
mef l fi l n (2).
Mnct-/kaan,
Makaalt-/irn!..
I I I . MUKTEDAB BAHR :
fi l t mftei l n fi l t mftei l n (3).
Blbln/hasretidir ,/aten/nameleri,
Her seher/vecde gelir,/seyreder/gonceleri!..
ULV .
(1:3) Bu kalplar Arap aruzuna mahsustur. Trk nazmnda kullanlmaz.
87
ft mften (1).
Semt-i yre/ermiyeli,
h vha/dt gnl!..
ft mef l n (2).
Ben bu ite/mazrum,
ltif ta/mecbrum!..
mef l mften (3)
O dildra/dil vereli,
Ceflarla/doldu gnl!..
ft mstef n (4)
kaane/hmla ben,
Ab,^ hki/nr^,eylerim!..
(1:4) Bu kalplar Trk nazmnda kullanlmaz. Bu kalplar Arap aru
zuna mahsustur. Misaller tedris maksadiyle verilmitir.
88
I V. MCTES BAHR
mefi l n fei l tn mefi l n fei l tn (1).
rde kud/reti rhum/da alayan/laacakdr,
Btn baraj/l an, cotuk/ca ineyip/aacakdr!.
UL V .
mefi l n fei l tn mefi l n fal n (1).
(fei l n, fei l t)
Egilmiâr/za, kanar, mut/tasl kanar/gller,
Durur al ev/gi bi dallar/da kanl bl/bller...
Sular m yan/d, neden tun/ca benziyor/mermer?!..
.Ahmed H M (2)
Bizim di y/r da her ey/gler iken/aglar,
Bu yol daâ/l m ô yerler/nasbini/Hakdan;
Figan kar/derelerden,/dumanldr/dalar,
Mel l î i n/de temevvc/eder hay/l-i vatan!..
Sleyman NAZ F
(1) Bu kalp Arap aruzuna mahsustur.
(2) Metinlerle Trk ve Bat Edebiyat. Lise I I . N. Banarl. Sayfa: 136.
89
Dumanl da/lannâl ar/gzmde tt/dke,
Olur meh/sin-i gurbet/de baka ikence!..
Sleyman NAZ F
ok^însanân/lyamaz es/ki musik/mizden,
Ve ondan^_,an/lamyan bir/ey ânlamaz/bizden.
Aar bi râl /tunânahtar/l a rhûfuk/l ar n :
Hemen yayl/maya balar,/sad ve nr/akm!..
Ve seslenir/byk I TR ,/semy ^r/ten rh,
Peinde dal/galanr bes/tesiyle Sey/yi d Nh!..
-----------------------------------------------------------Yahya KEML --------
Hayy r/yiha si hri y/l e sindiren/toprak,
Bugn ne sem/tine baksam;/iek, emen,/yaprak,
inde r/hata varm/vatan azz/ller,
Demekki by/l e bahr^r/tsyle^,r/tller!..
Yahya KEML.
mej i l n fei l tn
Gerildi,ûf/kuma birden,
Dumanla^,r/tl dalar!..
ULV .
90
mefi l n fei l t (fi l n) (1)-
Garib kuun/sesi yok,
O, dnk na/mesi yok!..
TJ LV.
mefi l n fetn mefi l n (2).
Senêy gnl/sesi bir y/l e bestesin,
Ki, sevgi^_^l/kelerinden/gelir sesin!..
ULV
(1,2) Bu kalplar Arap aruzuna mahsustur. Trk nazmnda kullanl
maz. rnekler Arap aruzunun esasn belirtmek iin verilmitir.
91
NC DA RE
(Dire-i Mtenevvia)
I . SER BAHR :
mftei l n mftei l n fi l t (fi l n)
Baksana kim,/boynu bkk/aglayan,
Hakk hay/tn seninêy/mslman...
K ur t ar b /r eyi ^^l /l hî n,
Art k^l m/uykulann/dan uyan!..
M. AK F .
mstef i l n mstef i l n fei l n (1).
Gller aar,/blbl ter/ovada,
Kular dn/yapmakda her/yuvada!..
ULV .
(1) Bu kalp Arap aruzuna mahsustur. Trk aruzunda kullanlmaz. Mi
sller tedris iin verilmitir.
92
II. KAR B BAHR :
(Ndir kullanlan vezinlerdir.)
93
III. CEDD BAHR :
fei l tn fei l tn mefi l n (1).
Adli, dny/lara yaym/t ceddimiz,
Yd, ebnem/li iekler/kadar temiz!..
ULV .
fei l tn mefi l n
Sevenînsan,/elem eker;
Btn^mrn/ce ya dker!..
.UL Vt.
fi l tn mstef i l n (2).
Grmedim ben/senden gzel,
Hayran sana/husn- ezel!..
ULV .
(1, 2) Bu kalplar, Aran aruzuna mahsustur. Trk aruzunda kullanlmaz
94
I V. HAF F BAHR ;
fei l tn mefi l n fei l tn
(fi l tn)
Bu safmn/bekaas yok,/ne garibdr!.
Bu cafnn devs yok, ne garibdr!..
fei l tn mefi l n fal atn
(fi l tn) ( fei l tn)
Bana L eyl,/bu cevriêy/leme^îcr,
h- k/verir seni/yele sonr!..
fei l tn mefi l n fal n
(fi l tn) (fei l n)
Ne sad var,/ne bir yrr/bdr,
Uhrev bi r/sknî i n/de civar!..
MERôlmu/gezer, sy/net-i HAK,
u yatan bel/denin huz/runa bak!..
M. AK F . ----------------
95
Szle olmaz/vatansever/lik bak,
Byle dv/ya bin dell/ister...
Btn^êglen/cen^jztrb/olacak,
Kan dker, can/verir seven/mutlak!..
Mahmud CEVDET
Bd-iâkm/neler fsl/darsa,
Veznile, kaa/fiyeyle bes/telerim,
Olurônlar/benim ne/delerim!..
Ghôlur, i n/ce nzenn/bir ses,
L eyl î nde/srkl eni r,/inl er.
Onu zulmet,/skt ile/dinler!..
------------------------------------- Cenab EHABEDDI N
yle bir m/si k yi ^,r/ten^l m.
Bir tesell/brakmazîn/sanda.
Muhtemel gr/myor henz/gnlm,
ok saatler/geince hic/randa,
Dlr bir/hayle, zevk/almr.
Belki hl/o besteler/almr.
Gemiler ge/miyen birûm/manda!..
------------------------------------------------- .Yahy KEML
96
V. MK L BAHR :
------------------------------------- 1
fi l t mef l mef l
Eylemezdi/o gaddra/mmt,
Eyleseydi/gnl vasl-/ferm!..;
fi l t mef l (mef l J i l t)
rifne/mnct
Eder etse/irn!..
F; 7 97
DRDNC DA RE
(Dire-i Mttefika)
I . MTEKAAR B BAHR :
fel n j el n fel n fel n
Deil m/re, sen, bir/cihna/bedelsin,
pekden,/iekden,/melekden/gzelsin!..
fel n fel n fel n fei l (fel )
Safya/sakm has/r- nefs^,ey/leme,
Ki hep zev/kî n gel/medik /leme!..
Abdlhak HM D
98
Selmn/ aleykm,/
Aleykm/selm.
Bartk/yzn gl /snârt k/ imam!..
M. K F.
fel n fel n fel n
Kopar son/bahar tel/lerinden,
Derinden,/derinden,/derinden.
Biten yaz/l a balar/keder m/siksi!..
Bu shil/lerin ses/lenir her/yerinden,
Derinden,/derinden,/derinden.
Hazin gn/lerin der/beder m/siksi!..
Yahy KEML
Nedendir/ban hep/a cmm,
Bu kasvet,/bu gurbet,/bu hicran!..
99
fel n fel n fei l
Sznden/dnersen/eger,
Y alanc/sayarlar/seni!..
fal n fel n fel n fel
Etmi/bu gnl ji /o cnn/mekn,
Art k/bi zimdi r/o demler,/o zevk!..
I I . MTEDR K BAHR :
------------------- 1
fi l n fi l n fi l n fi l n
Blbl/gllerin,/server/kullarm,
Hemdem/dillerin,/rehberi/yollarn!..
fei l n fei l n fei l n fei l n
A benim/gzelim/ne dedim/sana ben,
Yine sen/beni hep/doladn/diline!..
100
fei l n fei l n fei l n
Bana sen/demedi n/mi ô gn,
Bize gel/gidelim,/gezelim?!..
fal n fal n fal n
Cnan/gelmez/bir dem
Hlim/sormaz/asl!..
Trk irleri, ender de olsa, Arap aruzuna id bz vezin
lerde de iirler yazmlardr. Nitekim ki f Bey, Safhatnda
Arap aruzundaki (Dire-i mtelife) ye dhil bulunan (Vfir)
ve (K mil) bahirlerinden de bz beyitler yazmtr. u misl
ler, bu bahirlerdeki vezinlere itdir :
101
VF R BAH R :
mfal etn mfal etn
(Sen de derdini muhakkak bulacaksn ama)
Bugn m desem?/Yarn m desem?
Uzak m desem?/Yakn m desem?
Kn m desem?/Yazn m desem?
M. K F
K M L BAH R :
mtefi l n mtefi l n
Aman,^y\ hmedim,/bana baksana;
Bozacak msn,/yine tevbeni?.
Kracak msn/yeniden beni?
Sakn,^y\ hmedim,/gideyim deme.
- - M. AK F.
102
BLM VIII.
Aruzun ve Aruz Vezinlerinin Tatbikat
MD AruzunAruz vezinlerinin tatbkaatn grelim :

L tfen hece vezniyle yazlm u iri okuyunuz :
CEBHEDE NAMAZ
Ahmed NED M
Dmanlarn,/vakit vakit/gemilerden,/siperden,
Yine bolca/gI le,bomba/savurdugu/bir gnd.
Hzl, h zl /geiyordum,/tehlikeli/bir yerden,
Birdenbire/gzlerime,/byk bir ey grnd:
Byle byk/grnen ey,/kck bir/insand;
Fakat bana/ok dokundu,/ayaklarm/bagland.
Atelerin/yalad/bu dzlkden/geenler,
Gllelerin/cehennemlik/yamurundan/kaarken,
Yolun biraz/kenarnda,/tek bana/bir nefer,
Pervszca/bombalardan,/atelerden,/hereyden,
K endisine,/sngsnden/bir mihrapck/kurmutu;
Sonra onun/karsnda/namzna/durmutu..
103
Ne havda/slk alan../ve dt/yerlere
Kzgn elik/dahmelerle/lm saan/glleler..
Ne, semda/ifrit gibi/vzldayan/tayyre...
Ne dnylk/bir dnce,/ne bir korku,/ne keder
Onun demir/yregini/oynatmaktan/cizdi;
Sanki toplar,/arapneller/tehlikesiz,/sessizdi..
Potinleri/yanndayd../Onun byk/saygs,
K undural/ibdeti/grmyordu/muvfk;
Byle yi i t/bi r yrein,/btn ii,/kaygs,
Elbet Hakkn/rzsna/olmalyd/mutbk.
Kuru toprak/?erinde/kundurasz/klnan
Bu namzn,/pek uygun bir/kubbesiydi/smn.
Bir am, ona/glgesinden/yapm idi/seccde.
Sanki tekbr/alyordu,/vakit vakit/top sesi;
Gzlerinin/sde ak,/beyaz kalan/yznde,
Parlyordu,/o sarslmaz,/mnnn/glgesi.
Bir mslman/nasl ol ur?/bu levhadan/anladm,
Hrmetlerle/yava yava/sokuldum, be/on adm.
Bandaki/kabalan/glgesine/gmlen,
Szk gzler,/dikilmiti/o sngden/mihrba,
Hakkn byk/dvnnda,/eli bagl/dururken.
Artk o can/kaygusunu/almyordu/hesba.
AL L AH, AL L AH;/bu ne yksek/bir mandr/Y Rabbi.,
Bir mslman,/ne byk bir/kahramandr Y Rabbi..
104
Kahramandr,/nki toplar/etrfmda/patlarken,
Zerre kadar/titremedi,/namzn/bozmad.
Drt yanna/ate saan,/trl trl/fetden,
Sanki onu/koruyordu,/bir melein/kanad..
Onun byle/tevekkl,/bana pek ok/dokundu,
Y reimi/bir ezdi ki,/iki gzm/suland..
Byle dalgn/dnerek/geerken ben/yanndan,
Saa sola/selm verdi,/namzn/bitirdi.
Sonra, biraz/kmldand../ellerini,/YARADAN
Tanrsna/d in,/gk yzne/evirdi.
imdi artk,/Allahma/dkyordu/derdini,
Gzlerini/kapamt,/unutmutu/kendini..
Tanrsna/kar boynu/bkk duran bir nefer.
K orku bilmez/bir yiitti ;/hrmetlerle/eildim.
Dsna/mutlak mn,/diyorlard/melekler.
Kendimi pek/fazla grdm../usul, usul/ekildim..
Ben giderken/kulama,/dedi onun/sads:
(AL L AHMME/SAL L AL /SEY Y D N) /ds..
imdi hl/nerede bir/(Anadol u)/askeri .
Grse gzm/hatrlarm/o kahraman/neferi..
(Ey dmamn/zlimleri) ,/daha varsa/getirin.
nsanlar/kme kme,/ldrecek/eyleri..
Getirin de/u Cenneti,/cehenneme/evirin,
Bakn onlar/korkutur mu,/bir Mslman/neferi.
105
imdi de u iri okuyunuz :
DEN Z HARB
A Ulvi KURUCU
u homurdan/maya atm,/neyi temsl/ediyor,
Kuduran kan/l deniz, gk/lere bilmem/ne diyor?.
Bu kasaph/nede fi l l er/mi boazlan/madadr?..
Ne acib/ekilâlm,/bu ne korkun/Adadr?.
Ne yaman kav/ga bu, devler/le bogumu/casma,
Giceler san/ki kefendir/onunêngin/yasna!..
Ge baksam/ki; bulutlar,/alev^,alm/yanyor.
Kreler hep/yere dm,/eriyip al/kanyor!,.
Kabarp yk/seliyor ph/tlaan bi r/al kan,
Tayor, dev/riliyor, kk/reyerek bir/volkan!..
Sanki her dal/gada bir kk/reyenârslan/sesi var,
Kanl bir pen/eye dnmek/de kzardk/ca sular.
Borann /hg,^,engin/lere dehet/sayor.
Belki shil/de, bu tf/nn^nnden/kayor.
Bir mchid/yaralanm,/gene hep sal/dryor,
Kanayan kal/bini dery/yaâ p hay/kryor :
Ey deniz!.. K k/reyedursun,/kabaran dal/galann,
Gnmêlbet/doacakdr.'/Bugn^ôI maz/sa, yarn!.
Bu denizler/de^lrsem,/kamazsam/karaya,
Uarm ku/gibi Cennet/deki zmrt/saraya!..
Bu denizler/de^lrsem,/ne mukaddes/u mezr;
Ulu Tanrm,/bana gk kub/beyi bir tr/be yapar!..
106
Rhumôlduk/ca mebbed,/ebeddir/mrm,
En byk vus/l ata,Âl l /ha giden yol /dur^l m.
ineyip sed/leri, amaz/sa bugn fer/ydm,
u etin dal/gay yrtp,/atamazsam/birâdm,
Yldrmlar/la kesilmi,/kuatlm/sa yolum,
K nêjder/gi bi , zincir/le de bagliy/se kolum,
Gemimin yel /keni ûmu/sa da;Meys/olmam!..
Kime mtem/tutuyor, s/hili^rten/akam?..
Benim^_^m/nm zulmet/li bulutlar/saramaz,
Zlimin zul /mô ydz/laraâsl/varamaz!..
Bana dnim,/bu savalar/da sebtêm/rediyor,
Mslmansan,/siperêt r/hunu, sarsl/ma diyor.,
Heyecnm,/ubesen fr/tmalardan/hz^,alr,
Benim,^m/nma dman/bile hayret/de kalr.
Dedemin saf/kandr, hep bu damarlar/daki kan,
hed r/hudur^stm/deki rzgr/la uan!..
imdi bu iki iri, mehur bir edebiyatmzn sliyle, ve
zinleri ynnden mukayese edelim : (1).
(Cephede namaz) irinin ilk bendini yeni batan okuya
lm, ve msrlarndaki hece adetlerini sayalm. Greceiz ki,
bu irin her bir msra, 15 hece ihtiv etmektedir :
Dmanlarn,/vakit-vakit,/gemilerden,/siperden = 15
Yine bolca/glle-bomba,/savurduu/bir gnd = 15
Hzl hzl/geiyordum,/tehlikeli/bir yerden = 15
Birdenbire/gzlerime,/byk bir ey/grnd = 15
Byle byk/grnen ey,/kck bir/insand = 15
Fakat bana/ok dokundu,/ayaklarm/baland. = 15
(1) Ali Cnib Edebiyat 1928, Eski yaz.
107
imdi de (Deniz harbi) irinin u msralarn okuyalm, ve
bunlardaki hece adetlerini sayalm. Greceiz, ki burada da her
msra, 15 hece ihtiv etmektedir :
u homurdanmaya atm, neyi temslêdiyor, = 15
Kuduran kanl deniz, gklere bilmem ne diyor? = 15
Bu kasaphnede filler mi boazlanmadadr?. 15
Ne acib ekil^,alm, bu ne korkun adadr?. = 15
Ne yaman kavga bu, devlerle bogumucasma, = 15
Geceler sanki kefendir, onunêngin yasma. = 15
Demek oluyor ki, her iki irin de msrlar, hece says
tibriyle birbirine denktirler. yle ise bunlar, vezinli szler
dir. Yn bu ifdelerde vezin-l var demektir.
imdi (Cephede Namaz) irinin ayni bendini yksek sesle,
bir daha okuyalm :
Dmanlarn vakit-vakit, gemilerden, siperden.
Yine bolca glle-bomba, savurduu bir gnd.
Hzl hzl geiyordum, tehlikeli bir yerden,
Birdenbire gzlerime, byk bir ey grnd.
Byle byk grnen ey, kck bir insand;
Fakat bana ok dokundu, ayaklarm baland!..
Dikkat etmisek, biz bu iri, yle okumaktayz. Yn yk
sek sesle okurken, u aralklarda elimizde olmadan durmak
tayz ;
108
Dmanlarn/vakit vakit/gemilerden/siperden,
Yine bolca/glle-bomba/savurduu/bir gnd.
Hzl hzl/geiyordum/tehlikeli/bir yerden,
Birdenbire/gzlerime/byk bir ey/grnd.
Byle byk/grnen ey/kck bir/insand;
Fakat bana/ok dokundu/ayaklarm/baland.
Demek oluyor ki, bu irin yazld vezin, bize, okuduu
muz msrlar kendiliinden (4-| -4-l-4-l-3) heceden ibaret par
alara ayrtmaktadr. Ve biz, bu paralarn sonunda ister iste
mez duruyoruz.
te bu durulan yerlere: durak; ve bu vezne de: (drt-drt-
drt-) vezni denir.
Gene dikkat edersek, her durakta kelimenin mutlaka bit
tiini, yn hi bir kelimenin durak esnasnda blnmediini
grrz.
Bir iri slne uygun tarzda okumak iin, onun msrla-
rndaki durak yerlerini bilmek, ve onun hakkn gerei gibi
vermek lzmdr.
Msrdaki durak yerlerini gstermee: (taK T), vey
(Duraklara ayrma) denir.
Bu hususlar hatrmzda tutalm; Ve imdi de (DEN Z
HARB ) irinin ilk beyitlerini yksek sesle bir daha oku
yalm :
u homurdanmaya atm, neyi temsil ediyor,
Kuduran kanl deniz, gklere bilmem ne diyor?
Bu kasaphanede filler mi boazlanmadadr?
Ne acib ekilâlm, bu ne korkun adadr?.
Ne yaman kavga bu, devlerle boumucasma,
Geceler sanki kefendir, onunêngin yasna...
109
Eer bu beyitleri tam bir hengle, ve Uslne uygun ekil
de okumusak, yle okumuuzdur :
u homurdan/maya atm/neyi temsl/ediyor?.
Kuduran kan/h deniz gk/lere bilmem/ne diyor?.
Bu kasaph/nede fi l l er/mi boazlan/madadr?.
Ne acib/ekil alm/bu ne korkun/adadr?.
Ne yaman kav/ga bu devler/le bogumu/casma,
Geceler san/ki kefendir/onun^êngin/yasma...
Dikkat etmisek, burada da vezin, bize, kendiliinden ms
ralar (4-)-4-)-4-j-3) heceden ibret paralara ayrtmakta, yn
okurken bizi, bu durak yerlerinde durdurtmaktadr.
Demek oluyor ki, bu iirlerden ikisi de, 15 er heceli msr-
lar ihtiv etmekde, ve yksek sesle okurken, yazldklar ve
zinlerin icaplar olarak bizi ayni durak yerlerinde durdurmak
tadr.
Fakat, bu benzer duruma ramen, bu iki iir, ayni vezinde
yazlm deildir. Nitekim bu iirleri, birbiri ardnca ve yk
sek sesle okuyacak olursak, derhal henk tibriyle farkl ol
duklarn, (DEN Z HARB ) irinin daha baka bir henk ih
tiv ettiini anlarz.
Peki, bu ayrlk nerden ileri geliyor?.
Bunu anlamak iin, hecelerin eitlerini bilmemiz lzmdr:
Bir hecenin sonunda, sessiz harf bulunursa, ona (kapah
vey uzun) hece denir. Mesel (grdm) kelimesi, iki heceden
meydana gelmitir. Birinci hece: (gr), ikinci hece: (dm). Bi
rinci hecenin sonundaki (r) harfi ile, ikinci hecenin sonundaki
(m) harfi, sessiz harflerden olduklar iin bu heceler kapal
yn uzun hecelerdir.
Sonunda sesli harf bulunan hecelere de: (ak vey
ksa) heceler denir. Mesel: (gryorum) kelimesinin ilk
110
hecesi, sonlarnda sesli harflerden (, , o) bulunduu iin ak
yn ksa hecelerdir.
Kapal heceler, iret olarak dz bir izgi ile (); ak
heceler de bir nokta ile ( . ) gsterilir.
Sonlar aksan sirkonfleksli (, , ) ile biten, vey ve
zin icb byle ekerek okunan heceler de, aruz ilmine gre,
kapal hece olarak kabl edilirler, ve tabatiyle dz bir izgi
() hlinde gsterilirler. Mesel: lim, ftih, man, dnim, r-
hum gibi kelimelerin son heceleri gibi, yn kapal hece olarak
kabl edilir ve dz izgi () ile gsterilirler.
Kez, eski yazmzdaki ayn vey hemzenin ( ^ ' ) kar
l olarak kullanlan apostrofla, yn u ( ) vurgu iretiyle
biten heceler de, kapal hecelerden saylrlar. Mesel (meys)
kelimenin ilk hecesi olan (me) hecesi de, son hecesi olan (ys)
gibi kapal hecelerden saylr. Ve bu da gene izgi () ire
tiyle gsterilir.
Bir msran sonundaki hece, sesli harfle de bitse, aruz
kaidelerine gre, msran sonunda olduu iin, kapal hece ola
rak kabl edilir, ve izgi () ile gsterilir.
Mesel :
Bu denizlerde lrsem, kamazsam karaya,
Uarm ku gibi Cennetdeki zmrt saraya..
beytinin birinci ve ikinci msrlarnm sonlarnda bulunan (ka
raya) ve (saraya) kelimelerinin son heceleri, sesli harfle bit
tikleri halde, kaide cb kapal hece olarak kabl edilir, ve
ona gre iretlenirler.
Bizzt mkfatn Rabbim verecektir,
Ddrn ltfeyliyecek, gsterecektir..
111
beytinin ilk msrann banda bulunan (bizzat) kelimesindeki
(zt) hecesi, vezin cb, aruz prensiplerine uygun olarak (iki
hece) gibi, vey iki ( ) eklinde uzatarak okunur. Sanki bu
kelime :
(Bizzat ki mkftm Rabbim verecektir)
eklinde okunuyor gibi dnlr, ve iaretlenirken de, biri
kapal (), dieri ak ( . ) hece ireti olmak zere iki iret
okunur.
Buna gre bu beytin takTiini yapalm, kapal ve ak hece
lerine gre duraklarn iret edelim :
Bizz / t mkf / tn Rabbim / verecektir.
-------/ -------- / --------- / ----------
Dd / rn l tfey/ leyecek gs / terecektir.
------/ -------- / - - / -------
(mef lmef lmef l fel n)
Heceler, ve onlarn iretleri hakkndaki bu ksa bilgiden
sonra, (DEN Z HARB ) irinin u beyitlerini yeniden okuya
lm, ve her msrdaki ak ve kapal heceleri, kendi iaretle
riyle belirtelim :
u homurdan / maya atm / neyi temsil / ediyor.
Kuduran kan / l deniz gk / lere bilmem / ne diyor.
- - / ------- / -----------/ -
Bu kasaph / nede filler / mi boazlan / madadr.
- - / ------- / -----------/ -
Ne acib / ekilâlms / bu ne korkun/ adadr.
- - / ------- / -----------/ -
112
Her msran durak yerleriyle ayrlm, birinci, ikinci, nc
ve drdnc blmlerine, yukardan aaya doru bakarsak,
her blmdeki iretlerin, nasl birbirinin ayni olduunu he
mencecik grrz.
Demek oluyor ki, bu iirdeki vezin; msrlar yalnz hece
adetleri ve durak yerleri tibriyle denk tutmakla kalmyor; ay
ni zamanda her msran, bandan sonuna kadar btn hecele
rini, kendilerinden sonra gelen btn msrlarn ayni hizdaki
heceleriyle aklk ve kapallk ynnden de denk getiriyor.
Sonra bu beyitlerde, durak yerlerine gelince, kelimelerin
bzan bitmediini, dier duraa tatn gryoruz. Mesel
yukardaki beyitlerde: (homurdanmaya, kanl, gklere, kasap
hanede, filler mi, boazlanmadadr) kelimelerinin, bu bakm
dan blndklerini gryoruz.
(DEN Z HARB ) irinin btn msrlar; evet, 15 er hece-
lik msrlardr, yn bu irin btn msrlar hece saylar ti
briyle denktir. Fakat, aruz vezniyle yazlm iirlerde, msr-
lardaki hece saylarnn mutlaka eit olmalar da art deildir.
nki bu orijinl ilmin kaidelerine gre, bzan (feiln) gibi
heceli bir modelin yerine, (faln) gibi iki heceli bir model de
kullanlabilir. Bu ise ayni bir beyit iinde olunca, msrlardaki
hece saysn farkl klar. Ayrca, bu ilme it, imle ve zihaf
lara it kaideler de, ayni hli, yn msrlardaki hece sayla
rnn eit olmaylarn meydana getirebilir.
Btn bunlardan sonra artk, u trfi yapabiliriz :
Bir nazmda vey bir iirde; her msran bandan sonuna
kadar btn hecelerini, kendilerinden sonra gelen btn ms-
rlarn ayni hizdaki heceleriyle, aklk ve kapallk dier
bir tbirle ksalk vey uzunluk tibriyle denk tutan vezin
lere : (Aruz) ad verilir.
Halbuki (Cebhede namaz) irinin yazld vezin; msr-
lar, yalnz hece adedi ve durak ynnden denk tutmakla iktif
ediyordu.
F: 8 113
te; msrlar, yalnz hece says ve durak ynnden denk
tutan vezinlere de: (Hece vezni) ad verilir.
Artk, iyice anlalm oluyor ki, aruz vezni ile yazlm bir
irin, kendine mahsus olan o mstesn hengi; ritmi, melodisi;
aruz ilminin bu kapal ve ak hecelere dir kaide ve hussi-
yetlerinden ileri gelmektedir.
Bir dil; bu hussiyete uygun kelimeleri ne kadar ok sa
yda ihtiv ediyorsa, o dil; o kadar ahenkli ve o derece zen
gindir.
Aruzun dh std ki f Beyin devrinde, bizzat kendisi, ve
o devrin samim ve ehil edib ve irleri tarafndan kullanlan,
ve bugn Osmanlca diye adlandrlan gerek mndaki Trk
dili, bu hussiyeti btn cepheleriyle temsil eden, dnynn
en geni ve en fasih dillerinden biri idi. Bugn dah, o devrin
dil ve hengi ile konuan yal bir stanbul Hanmefendisinin
konumasn hayranlkla dinlemekden kendimizi alamyoruz.
Ve bu konumadaki hengi, dier fasih dillerden hi birinde
duyamyoruz.
Dilimizin bu mstesn ahenk ve zenginlie kavumasnda,
rkmzn ftr zevk- selmi yannda, Aruz ilminin de byk
hizmeti olduunu inkr edemeyiz.
Aruzun muhtelif vezinlerinde iirler yazmak iin, ehliyet
shibi binlerce edib ve irimizin, asrlar boyunca, bu vezne
uygun kelimeleri bulmak, derlemek, ve bunlar Trk grame
rine tatbik ile, mill bir hviyyete kavuturarak kullanma gay
retlerinin; dilimizin feshat ve zenginlie kavumasnda en
mhim rol oynad, lm ve trih bir gerektir!..
Aynca, ve bundan baka, Aruz; bizim mill mefkremize
de, hayli hizmeti dokunmu bir ilimdir. Bununla yazlan iir
ler, hfzaya kolayca girdii, yn ezberlenmesi gyet kolay
olduu iin; ecddmz. Balkanlar fethedip de, Srp ve Yunan
114
gibi milletleri idresi altna alnca, Trkemizi, bu beldenin
Mslman halkna kolayca retmek iin Trke-Srpca,
Trke-Rumca lgat kitaplarn nazm eklinde ve aruz vez
niyle yazmlar, ve bylece gzel dilimizin o muht halknca da
renilmesini kolay yoldan salamlardr.
Kez Arabca ve Farscaya it kelimeler iin, bu dillerden
Trkeye, ve Trkeden bu dillere aruz vezniyle, nazm hlin
de lgat kitaplar tertb etmiler, bu sayede kk yataki o
cuklarn dah bu kelimeleri kolayca renmelerini temn et
milerdir.
Ayni ekilde yazlm nice dn kitap ve ilmihallerimiz
mevcuttur. Byk mtefekkir I brhim Hakk Erzurm Haz
retlerinin yazd :
Hd Rabbim, Nebim hakkaa, Muhammeddr Baslllah,
Hem slm Dnidir dnim, kitabimdir Kelmullah.
beytiyle balayan ilm-i hali; Aruzun Hezec bahrinde ve
(mefln-mefln-mefln-mefln) vezninde yazlm olupt
dnimizin temel prensiplerini, birka sayfa iinde, henkli ve
kolay bir tarzda retmektedir.
Bugn, ameliyatlarn dah msik refkatinde yapld
meden bir dnyda yayan bizler; ecddmzn, bir nev m
sik demek olan aruzla tlim ve tedris yolunu tutmakdaki is-
betli bulularn hayranlkla yd etmek mecbriyetindeyiz.
115
BLM IX.
Aruz dnda Edeb rnekler ve sonu
A RUZU kullanan o nl irlerimiz; bu yce millete, dn-
"y m n en bel, en fasih ve en zengin bir dilini de hediye
etmi oldular!..
Tam bir gerek olarak syleyebiliriz ki; bu Byk Milletin
edeb dili; aruzla da, heceyle de; sec, nesir ve serbest nazmla
da yazmaa msittir!.. steyen, bunlardan herhangi birisiyle
kolaylkla yazabilir!..
L tfen u misalleri, okuyunuz :
116
HECE VEZN NE M SL :
D VAN-I HASRET (1)
Canandan ayrldm, hastaym candan,
Eller gurbet elde yaram balar.
Haylidir avare dtm vatandan,
Hicranla barm kayglar dalar.
Gene bahelerde seyran oldu mu?
Gzeller bezminde divan oldu mu?
Yoksa bozulup da viran oldu mu?
Glgesinde gvem bitiren balar?
Fark var m benden eyda blbln?
Bende meftunuyum bir gonca gln.
Tutamam Zrm dertli gnlmn,
imde kimsesiz bir ksz alar.
Sen ksz vatan, sen, sevdal ana!
Gnlmden inleyen hep sensin bana.
Ne nazl mitler verirdim sana...
Geti mi bsbtn imdi o alar?
Gamnla bo geen u zamanmda,
Eninim akseder her figanmda;
smini andka, gi canmda
Ruhuma ana ninniler alar.
(1) Nazm. H. laydn. Sayfa: 163.
117
Hey Rza! Ah etsem u dalar erir;
Talihim ne acep cilve gsterir!
Vatan hasretiyle bana ses verir
Stl dereler, dumanl dalar.
Hza Tevfik BLKBAI
ELLER ME K AR Y AI YOR (1)
Yalnca bir da banda
Ellerime kar yayor..
Yazn yaz, kn k Tanrm,
Bu ne mayalan Tanrm;
En gzele, en korkunca.
Teselliler sonu, bunca,
Gk yznde unuttuum
Bu yapraktan ince canlar
Bu kubbe kubbe ezanlar
Bu dualar, rahmet rahmet
Ak, stan can-evimi.
Bu balang, bu nihayet,
Bu grdm d benim mi?
Nice dillerin tel?
Tekmil bir geceye kar
Alev alev gzlerimden
(1) Gnaydn isimli iir kitab. Sayfa: G.
118
Fevzi HAUCI
SERBEST NAZMA M SL : (1).
B R BAY RAK RZGR BEKL YOR
Ziya lhan ZA MOLUna
ehitler tepesi bo deil,
Biri var bekliyor...
Ve bir gs nefes almak iin
Rzgr bekliyor.
Trbesi yakm bu kutlu tepeye
Yatt toprak belli,
Tuttuu bayrak belli,
K im demi Mebl Asker diye?
(1) Klsik Trk nazmnda mstezad ekli, bir nevi serbest nazm in
tiba brakabilir. Yalnz bu Mefl - mefil - mefil - feuln kalbnda
her msradan sonra bir meflu - feuln kalbnn eklenmesi suretinde v
cuda getirilmitir. Nedimin :
Sen kim ge/lesin mecli/se bir yer mi/bulunmaz
Ba zre/yerin var
Gl konca/ssn ke/-i dest/r enindir.
Gel ey g/li ran
misalinde olduu gibi.
Serveti fnun edebiyatmda simetrik olmamak art ile daha baka vezin
kalplarmda serbest mstezada yer verildii olmutur. Ahmet Haimde ve
hatt Kendi Gk Kubbemiz adl eserindeki baz misllerde grld ve-
hiyle Yahya Kemalde bunun misallerine rastlanmaktadr. Hece vezniyle ya
zlm bulunan Halk nazmmda maniler hari olmak zere, serbest vezin yok
tur. Fakat yeni Trk airlerinden bazlarnn hecede serbest vezne lzumun
dan fazla maksatl olarak yer verdikleri ve hatt allm bulunan klsik
hece vezni kalplarndan ayrlmay esas tuttuklar grlmektedir.
119
Destanm yapm, kasideye kanm
Bir el iki ahretten uzanm,
Edeple gelip birer birer,
psn diye faniler.
pelim temizse dudaklarmz...
Fakat basmasn toprana
Temiz deilse ayaklarmz
Rzgrn kesmesin gvdeler...
Sesinden yksek kmasn
Nutuklar, kasideler
Geri gitsin alklar, geri...
Geri gitsin ellerin
Yapma iekleri!
Ona oullardan, analardan
Dilekler yeter
Yazn sar, kn beyaz
iekler yeter
Syledi syliyenler demin...
Gel sngl yiit, alklasnlar.
imdi sen syle, sz senin!
ehitler tepesi bo deil.
Topram kahramanlar bekliyor...
Ve bir bayrak dalgalanmak iin
Rzgr bekliyor.
Destan ksz, sktu derin
Mehl askerin
Trbesi yakm bu kutlu tepeye
Yatt toprak belli
Tuttuu bayrak belli.
Kim demi Mehl Asker diye?
Arif Nihat ASYA
120
NESRE M SL :
K O N Y A (1)
Konya, bozkrn tam ocuudur. Onun gibi kendisini giz-
liyen esrarl gzellii vardr. Bozkr kendine bir serap enisi
vermekten holanr. Konyaya hangi yoldan girerseniz girin
sizi bu serap vehmi karlar. ok arzal bir arazinin arasn
dan ufka daima bir k oyunu, bir rya gibi taklr. Serin gl
geleri ve emeleri susuzluumuza uzaktan glen bu rya,
yolun her dirseinde siline kaybola byr, geniler ve sonunda,
kendinizi Seluk Sultanlarnn ehrinde bulursunuz.
Dndan bu kadar gizlenen Konya, iinden de byle ks
kantr. Salam ruhlu, kendi bana yaamaktan holanan, da
rdan gsterisiz, iten zengin Orta Anadolu insanna benzer.
Onu yakalayabilmek iin saat ve mevsimlere iyice karmanz
lzmdr. Ancak o zaman emelerinden akan arba sularnn
teganni ettii srr, zengin ilenmi kaplarn ardnda srmal
araf iinde melmi eski zaman kadnlarn andran Seluk
bidelerinin byklk rysn, trk ve oyun havalarnn
hznn ve bu oyunlarn ten yorgunluunu duyabilirsiniz.
Konya insan ya bir stma gibi yakalar, kendi lemine
tar, yahud da ona sonuna kadar yabanc kalrsnz. Meram
(1) Ahmet Hamdi Tanpnarm Be ehir isimli eserinin 89 ; 91 sahifeleri.
121
balarnn tadn alabilmek iin ona yerli hayatn iinden git
mek lzmdr. Konya tpk Mevleyilik gibi bir nevi initiation
ister;
Bu alma bittikten sonra ehir yava yava size, tpk bu
gn iin verebilecei her eyi verdikten sonra, sizden uzakta
gemi ocukluunu ve genliini hediye etmek isteyen, kesik,
babo hatrlamalarla onlar anlatan gzel ve sevmesini bilen
bir kadn gibi mzisini aar. Ve siz dinlediiniz bu hikyelerin
arasndan sevdiiniz, gzelliine ve olgunluuna hayran oldu
unuz kadn nasl imdi kk ve nazl bir ocuk, biraz sonra
rkek bir gen kz ve ilk aklarnn heyecanlar iinde henz
ok tecrbesiz bir kadn olarak grr ve hi tanmadnz
o gnlere ait bin trl sevimliliin, cazibenin, tuhafln, korku
ve teln, azab arasnda onu baka bir mahlk gibi sevmeye
balarsanz, K onyay bu yeni tandnz hviyetile yle yeni
batan, onunla beraber bu gemi zamanna eilerek ve deta
ona hasret ekerek ve artk bu maziyi ve onun kudretini iyice
tandnz iin onun arasndan btn btn sizin olacana
bir trl inanmyarak sever ve tanrsnz.
Ahmet Hamdi TANPI NAR
122
SECA M SL ;
Muhterem Dinleyicilerim (1);
Yaylm nvan ile Mevlna Celleddin-i Rumnin all
m tbiri ile Hazreti pir efendimizin binev! dinle! hitabm
duyarm ve onun ilham eseri olan emrine uyarak: u irfan
ats altnda bu fakiri dinlemeye koan, gnlleri o lhi ak
rehberinin, evki ile tap coan, hak ve hakikat zevki ile do
lup, taan, ycelii karsnda durup aan, dinleyicilerim, de
erli inciler, Engin denizlerde bulunur, byk insanlar, b
yk milletlerin barndan zuhur eder derler. Misl lemin
den ceml lemine intikallerinin 691 inci yl dnmnde, m
barek hatralar nnde, hrmetle, tazim ve tekrimle eildi
imiz Mevlna Celleddin-i Rum hazretleri, islmn, yegne
dini enamn usuz, bucaksz iman ve irfan denizinin deerler
st bir incisi, muazzez trbei htrasnn eiine yz srmeyi
mazhariyet bildiimiz, Hazreti pir efendimiz, Resulullahn, o
zat aghn nurdan izinin zaman, ve mekn lsnde gerek
takipilerinin birincisidir.
Byk insanlar, byk milletlerin barndan zuhur eder
dedim. Trk milleti, islmn asrlar boyunca syrlm klnc
(1) Hazreti Mevlnann 691 inci lm yl dnmnde yaplan ihtifal m
nasebeti ile Konyada verilen konferans serisinden.
123
olan, Trk milleti, gsmz gererek tarihi ahit gstererek,
diyebiliriz ki elbette byk milletlerden biri, ancak Muham-
med mmeti olmamn kazandrd lh feyizle diri, lmler
karsnda bile dip-diridir.
Mevlna Celleddin-i Rum hazretleri, byk Trk mille
tine mensup, ulu Trk milletince mergup ve mahbub, erenler
silsilesinin badr. Mevlna Celleddin-i Rum Hazretleri, ma
rifeti ehadiyenin messes sabsnda kurulan, kapsnda, ruha-
niyet- Ahmediyenin mukaddes ksu vurulan velilik yapsnn
temel tadr. Hazreti pirin banda marifet tac var; eiine
koanlara futuvvet mirac var.
Erenler, ey Mevlna kapsnda, Mevlya erenler!
Ey onun irat bahesinde gl derenler!
sminde srr celli, cisminde nuru cemli, resminde fevzi
kemli grenler!
Ey bu irfan ocanda o allmeler, allmesini ananlar!
Ey gzlerden gurup ettii gnden beri onun gnllere do
an gnei ile yananlar.
Ey Mevlnann asrlardan beri sunageldii hakikat ve fa
zilet arabna kananlar!.
Ey neyde inleyenler, aziz ve muhterem dinleyenler!..
Kemal Edip KKOLU
124
nancmz udur ki:
Bu milleti, millet yapan btn hasletler;
Bu milletin cd ettii, veya potasnda eritip de kendisine
ml ettii btn kymetler, bizce mbrek ve mukaddesdir.
Milliyyetimiz, dnimiz, mazimiz, yazmz, mmr ve mu
sikmiz; btn rf ve hasletlerimiz,, bylesine mukaddesdir.
Bunlardan bazlarn, ve hatt hepsini, ve bu arada Aruzu;
bilerek vey bilmeyerek ktleyenler, dillerine dolayanlar ol
mu; ve bu hususta ileri-geri bz eyler yazlm ve sylen
mitir!..
Fakat btn bu denenlere karlk; ecdadmzn kefettii,
sevdii ve benimsedii her ey; btn azamet, hamet ve hen-
giyle, mzden bize k tutan varlklar hlinde parlamakda;
Dnen kafalar.
Ayk balar,
Aratrc zeklar., hayretten hayrete sevketmektedir!..
(1 inci kitabn)
SONU
2 nci kitap
ARUZ Y nnden: SAFAHAT
Yaknda neredilecekdir.
125
BLM X.
o 1
Sozu.c
Ab- revn; Akar su.
Ab- hk: Toprak ve su.
Afk: Ufuklar.
Afltb: Gne. Mecazen gzel, parlak
yz.
Ahenk: Seslerin dzgn oluu, uyar
lk, uygunluk, mzik letleri ara
snda ses uygunluu. Uyum, ar
moni.
Ai l ev : Aileye ait, ileye mensb.
Asr: Eserler.
Asumn: Gk.
Atein; Ateli.
Atipik; Sapm, inhiraf etmi, normal
durumdan ayrlm.
Azd olmak: K lelikten kurtulmak.
Az m; Byk, ok byk, azametli.
Belgat: Maksad beyn ve ifde. Ede
biyatta; Szn, fesahatle beraber,
mevz ve hlin icb ettirdii e
ye uygun olmas. Szn veya ya
znn istenilen etkiyi salyacak
ekilde gzel ve sanatl olmas.
Belhet: Bnlk. Alklk.
Berk; imek.
Berk-1 tecelli; Allahn kudret ve srr
eserinin insan ve eyada bi r im
ek misali grnmesi. Allahn bir
anda ltfuna urayverme.
Bearet; Mjde.
Beybn: l.
Bezm: Meclis, dostlar toplants.
Bdr; Uyank.
Bilcmle; Btn, btnyle.
Eivye; Nasipsiz.
Blbl- nln; nleyen blbl.
Bd: Rzgr.
Bad-i ak; Ak rzgr.
Bis-i sevk-i cedi d: Yeni bir evke
sebep olan.
Bedyi; Grlmedik ve begenilebile-
cek yeni bulunan eyler.
Cazibe; ekim, kendine ekme niteli
i, kudreti.
Czibe kannu; Yer ekimi kanunu.
Cehd: alma, abalama, ok ura
ma.
Ceml; Gzellik.
Cevr; Hakszlk edip incitme.
126
er: Lmba, mum. kandil, aydm-
latan.
e$m: Gz.
D: K zgn demirle vcda alan
nin, iz. damga.
Dahme; Mezar.
Dim: Devaml.
Dmen: Etek.
Dny- hog: Tatl dilli bilgin, i yi
sz syleyen lim.
Dehr: Zaman, cihan, devir, dnya.
Dekaayik: Dakikalar, incelikler.
Dem: Vakit, zaman, nefes, soluk.
Derbeder: K apu kapu gezen, serseri.
Devir; K endi etrfnda dnmek, do
lamak, zaman.
Ddr: Yz, grme.
Dil ikeste: Gnl krk.
Dilber: Gnl gtren (sevgili).
Dildr: Gnl bask altnda tutan,
sevgili.
Ebediyyen: Sonsuz olarak, ebed.
Ebrr: Doru szl, hayr ileyen ol
gun insanlar.
Ecrm: Rhu olmayan cisimler. Ec-
rm- felekiyye, ecrm- semiy-
ye ulviyye. Gk cisimleri, y l
dzlar.
Edip: Edebiyatla uraan, edepli, ter
biyeli.
Efkr: Fikirler, dnceler.
Envr: Nurlar.
Esrar: Srlar, gizli olan eyler.
Ecr: Aalar.
Ezkr: Zikr kelimesinin ouludur.
Zikr: Arz edilen bir eyin zihne
dnmesi, anmak, ydetmek, sz,
kelm, Allah'a tasliye ve dua.
Evsf- dil c: Gnln arad vasflar.
Gnl eken zellikler.
Fik: stn.
Fasll-hitb: Balang ile asl madde
arasndaki emm ba'd sz.
Fasl- bahr: Bahar mevsimi.
Fer almak: Aydnlanmak, parlamak,
sslenmek.
Ferda: Yarn.
Fesahat: Szn ak, dzgn ve hat
dan slim olmas. Edebiyatta: K e
limenin tenafr hurftan hali
olmas, anlamnadr.
Feyz-i azm: Byk bolluk, feyz- be
reket, ihsan, mutluluk.
Ftri: Yaratltan, yaratltan olan.
Fikr: Dnce, fikir.
Fonetik: Bir dildeki harflerin nasl ve
nereden karldklar takdirde
kulaa ve ruha daha ho gelecek
lerini ileyen ve bunu reten il
min ad.
Gaddar: Gadr edici, zlim, vefsz,
soyucu, pahac.
Gh: Baz. Zaman ve yer gsteren ke
limelere katlr: Cilvegh, gzer
gh gibi.
Garaz: Maksat, niyet.
Gftr: Sz, lkrt, iir.
Glistan: Gl bahesi.
Gunne: Genizden gelen ses.
Gusn- ter: Taze (ya) aa dal.
GUlen: Gl bahesi.
Glzar: Gl bahesi.
Gnce: Aklmam gl, tomurcuk.
Gnce dehen: Duda (az) tomurcu
a (almam gle) benzeyen.
H
Hdimn: Hizmetiler.
Hiz olmak; Mlik olmak, sahip ol
mak, tamak.
Halet: Hal. takdir.
Hlk: Yaratan, yoktan var eden.
Hakaayk; Hakikatler, gerekler.
Hrika: Adet ve tabiat dnda olan
ey.
127
Hasr- nefs etmek: Bir eye kendisini
tam vermek.
Hamet; Ululuk, byklk, heybet,
azamet.
Htlf: Grnmeden seslenen,
edici.
Hazan: Gz, sonbahar.
Hemdem: Sk f k arkada.
Hemhal: Bir halli, bir halde olan, hal
leri biribirine benzeyen.
Hezm: Krma, vurma, paralama.
Hyabn: ki taraf afal yol. Bulvar.
Hicran; Ayr lk, unutulmaz ac.
Hicrnzede: Hicranl. hicrana uram.
Hilkat; Yaratma.
Hly; Kuruntu.
Humk: Ahmaklk, aptallk.
Hr-i melek siret; Melek tabiatl sev
gili.
Hsn: Gzellik.
Hsn- n; Gzel, gzellik.
Husn-i ezel; Balangigsz, hudutsuz
mazinin gzeli.
Ho mereb; Ho tabiatl.
Km; Arzu, merm, stenen ey.
Katetmek: Yol almak, kesmek, ayr
mak.
K rbn- ak: Ak kervan.
Kasvet: Katlk, sertlik, acmazlk. s
knt, i darl.
Kehken: Samanurusu, haclar yolu,
saman yolu.
K e; Ke.
Ky-1 canan; Sevgilinin bulunduu
yer.
Kuzeh; Renk renk izgi.
L eb-i irin: irin dudak.
L ema; Parlt.
L eyi; Gece.
L eziz; Lezzetli.
M
t
cI l: Byltme, byklk, ululuk,
ikrm. arlama.
cra eyleme; Yapma.
frit; Cinlerin zarar dokunan korkun
cinsi.
lhi; Makamla okunan din manzu
me. Allaha mensup. Tanrm!
mnasna da gelir.
lhm; K albe doan ey. Tanrnn in
san yreine bir ey telkini.
ksir; Eskiden kimyagerlerin olaan
st etkili kuvvetle var saydkla
r cisim. Etkili yarar urup. Bir
eyin olmasna sebep olan en
nemli madde.
stidat: Bir eyi yapmaya doutan
hazrlkl olma. Aklllk.
stimdat; Yardm istemek.
nklbetmek; Deimek, bir halden
bka bi r hale dnmek.
l yd; Bayram.
Mahmflr: ki ile ba sersem. Sarho
luktan gelen sersemlik. Uyku bas
m. arlam.
Mahsben; Hesaplanarak, hesb edi
lerek. saylarak.
Mahsl-i meni; Manlar, anlamlar
verimi.
Makaalt; Szler, makleler.
Mahbbe: K adn sevgili.
Mtem; Yas.
Mtvi; Drlm, kvrlm, bkl
m. sark, sarlm.
Marifet: Bilgi, bili, ustalk. Tuhaf,
garib hal. Ustalkla yaplm ey.
Mel: Anlam, kavram.
Mecmua-i ear; iirler mecmuas.
Medr: Dnen bir eyin merkezinde
dayand yer. Etrafnda dnlen
nokta. Sebep, vesile, vasta, y
rnge.
Mefhir; vnlecek eyler.
Mehabet; Heybet, cell, ululuk, b
yk grnmek. Byklk kar
snda duyulan korku.
Mehsin-i gurbet: Gurbet gzellikleri.
128
Makes: Akseden yer, akis yeri.
Melhat: GzelUk, gzel yzllk.
Mell; Usan, usanma, bkma, skl
ma. bkknt.
Meleke: nsanda tekrarla meydana
gelen alklk, beceriklik. ustalk.
Mene: klan yer, esas, kk, yeti
ilen meslek, bitirilen okul.
MeaI e-1 ftlr&k: Ayr l k mealesi.
Meketmek; Altrma iin yaplan
alma, alma, altrma, (ark
ii n): Gemek.
Meys olmak: midi kesmek. mid-
siz olmak.
Muhteem: Heybetli, azametli, debde
beli, tantanal.
Musrr: srr eden, ayak direyip du
ran. Bir fi ki r veya dvada direyip
dnmeyen.
Muvafakat eylemek: Uymak, boyun
bkmek, kabl etmek.
Mbadele: Bir eyi dier bir ey kar-
lmda deimek.
Mmt: Birlikte yrme, yoldalk
etme, yalandan uyma, geinmek
iin evet, deme.
Mncat: Allaha dua etme, yalvar
ma. Allaha dua konulu manzume.
Mtk: zleyen. grecei gelmi
olan.
N
Name: Ahenk, ezgi. avz.
Nmdr: Namh. nl.
Nr: Ate.
Nazenin: Oynak, cilveli, ok nazl
yetitirilmi, mark.
Nesim: Hafif ve hoa giden rzgr.
Neide; Hoa giden beyi t ve msra,
manzme.
Nevsz: algc, okuyucu.
Nikap: Yz rts, pee.
Nur-nr: Nur zerine nr.
Nra kalbetmek: Nra evirmek.
O
Otonatizma: Bizatihi hareket, dtan
bi r tesire tbi olmakszn haiz ol
duu enerji ile kendi kendine ha
reket etme ve ettirme gc.
Pml-l lt: Kla inenmi; kn
bastrd.
Perlodik: Devri, nizam iinde ileyen.
Peri: Cin taifesinin var saylan pek
gzel kadn.
Pervaszca: K orkusuzca.
Pertev: I k, parlaklk
Peyvest olmak: Ulamak, kavumak.
R
Raklb: Rekabet eden, gzetleyen.
Bm etmek: taati altna almak. Tes
lim almak.
Ryiha; Ho koku.
Redif: Arkadan gelen. K fiye terim-
lerindendir. Manzmede kfiyeden
sonra tekrarlanan kelime.
Rezonans: Ayni fazdaki, titreimlerin
uyuumu.
Rltm: Sesin muntazam veya belli bir
l dahilinde ak. Msikide, i
irde ve dzenli ve ll hareket
lerde olduu gibi.
Rubaiyt: Nazm blmlerindendir;
K fiyede birbirine uygun iki be
yitten, yani drt msradan teek
kl eden nazm, ki nc msra
baka kafi yede olur, vezni de ba
kadr.
R, ry: Yz.
S
Sab: Gn dousundan esen hafif tatl
yel, bir mzik makaam.
Sbit: Yerinde duran, kmldamyan.
Sebt: Yerinde durma, kmldamama.
Seher: Sabah almaya balad va
kit. Gece uyuyamama, uykusuz
luk.
Ser t be p: Batan ayaa kadar.
Serv-i simin: Gm gibi saf selvi
(boylu). Bir stun halinde akse
den ay .
Serv-1 revn: Yryen selvi (boylu
gzel).
Server: Ba, bakan, bir takmn en
ileri geleni.
F; 9 129
Seyr: Yrme, yry, gitme, gez
me, gezinme, elenmek iin bak
ma.
Srr- ârb-i Haalk; Yaradann garib
si m.
Synet: K orumak, muhafaza etmek.
Sihr: By.
ahika; Y ce ve yksek da tepesi;
doruk.
h-dr; Bag il; ifal l mecazen
arap.
mil: K aplayan, ereveleyen, genel.
irn; irler.
yeste; Yakk, uygun, muvafk.
ebnem: i, gece yal, jle.
ehname: rann byk airi F i rdev-
snin mehur epik eseri.
ellle: Byk alayan.
em; Balmumu; mum.
ekerhb- saf: eker gibi tatl safa
uykusu.
evhik: ghlkalar, yce ve yksek
da tepeleri.
Serd: Souk.
etmek. Allahn hi bir eksiklii
ve insan vasf bulunmadna ina
np sylemek.
Tebih: Tenzih etmek, noksan sfat
lardan beri klmak. Sbhanallah
szn sylemek.
Tey etmek: Uurlamak, selmetle-
mek.
Tevld etmek: Dourmak. Meydna
getirmek.
Tlsm: Olaanst etki, are, alma
s mmkn olmayan dm. Bir
takm zel yaz ve ekiller vas
tasyla arzu edilen eyi elde etmek
niyetiyle, etken gk kuvvetlerini,
edilgen yer kuvvetleriyle mezcet-
me sanat. Efsn. Halledilmeyen i.
Tfan: Ortal kaplyan genel ve
kuvvetli yamur. Nuh tfn.
Tul- K ibriya: (Byklk, azamet
ve ceberut sahibi) Allah'tan mey
dana kma, yaratlma, dogma.
Zihne gelme. Tecelli.
V
Ufl etmek: Batmak, gurbetmek.
T: Kadar.
Tb: Bah.
Tahrctmek: Trmalamak, zedelemek.
Tasnif: Snflara ayrmak. Snf snf
olmak. Eser ve kitap yazmak, te-
l f etmek.
Tatmin eden: Doyuran, yreini inan
dran, rahatlandran.
Teab: Yorulmak, yorgunluk.
Tehasss: Hissetmek, duymak.
Tem etmek: Bakp seyretmek.
Temevvc etmek: Dalgalanmak, al
kalanmak.
Tensb: KarL kl uygunluk, uyma,
tutma, yakma, orant.
Tenkn: Darlk, skmt, dar, skntl
yer.
Tenzih etmek: Kabahat ve eksii yok
Uftde: Dm, dkn, bare, k.
nml-kitb: K itabn anas, esas.
K ur'anda: Ftiha sresi.
Vahdet: Birlik.
Vaslna. ermek: Kavumak. Sevgiliye
ulamak.
Vasl- ferm eylemek: Unutmak,
hatrdan karmak.
Vecd: K endinden geecek derecede
dalgnlk ve Allah sevgisine dalma.
Verak: Yaprak.
Vird: Her vakit det hlinde tekrar
edilen {K uran ayetleri, baz dua
lar). Farscada: (renci anlam-
nadr.)
Vuslat; Kavuma, sevenin sevdiine
kavumas.
130
Yar-1 perl-sret: Peri yzl yar.
Y ver: Yardmc, imdatc.
Y es; mitsizlik, mit kesme.
Zeh, zih: Ne gzel! Ne mutlu!
Zemzeme: Ezgili ses, terennm, te-
ganni.
Zemin: Yeryz, zerinde naklar
bulunan bir eyin asl yz. Tarz,
Ed.
Zikr: Aza alma, adn syleme, v
me, iyili kle anma, hatra getirme.
Allahn adlarn anarak hakikate
ynelme.
Zulmet: Karanhk.
Zulmet-1 yel d: Uzun gece karanl.
131
BLM XI.
B BL YOGRAFYA
1 Hediyyet-l-rifn, esm-l-mellifn, ve sr-ul-msannifn Arapa
2 Kaams-l-alm Eski yaz
3 Mecmiul-edeb Mehmed Rifat Bey 1308
4 Aruz Mevln Cm 1308
5 OsmanlI edebiyat nmneleri Mehmed Cell 1312
6 Mevzt-l-ulm Takprl zde 1313
7 Trh-i slm ehbender zde 132G
8 Trh-i Dn-i slm Mahmud Esad Efendi 1326
9 Nazm ve ekl-i nazm Thir-ul-Mevlev 1329
10 Yeni edebiyat Muhyiddin Bey 1330
11 Kasas- Enbiy Cevdet Paa 1331
12 Harb mecmuas; say: 4 1331
13 Dr-ul-fnun mecmuas; 5, 6 1927
14 I stlht- edebiyye Muallim Nci
15 Asr- sadet ibl, Sleyman Nedev 1928
16 Trk Lgati Hseyin Kzm Kadri Bey 1928
17 Edebiyat Ali Cnib Bey 1928
18 slm-Trk Ansiklopedisi (Cild: I ) Yeni yaz 1941
19 slm Ansiklopedisi: 8, 9 . . 1942
20 lim adamlar dindar olabilir mi? Amerikan Bord neriyat
diresi 1946
21 OsmanlI Th deyimleri ve terimleri szl Zeki Pakaln 1946
22 Atomlar ve yldzlar Pierre Rousseau (Talt Erben) 1946
23 Trk Msiksi smail Hakk Bey
24 Trk Ansiklopedisi: (9) 1949
25 The Essential English Dictionary 1956
26 K urn- Hakm ve Mel-i Kerm Haan Basri antay 1958
132
27 K eifler Ansiklopedisi Yeni yaz 1960
28 Fen ve tabiat Ansiklopedisi . 1960
29 Gm Tl Ali Ulvi Kurucu 1962
30 Aruz Ahmed Aymutlu 1962
31 slmdan nceki Arab Trihi Ter. eden Dr. Neet aatay 1963
32 Modern Orta Atlas 1962
33 Safahat Mehmet Akif Bey
34 Muncid: Luviz MJ uf El-yesi
35 Osmanlca Trke Szlk M. Nihat zn
36 Trke Szlk Trk Dil Kurumu
37 Collins National Dictionary 1964
38 Dorlands Medical Dictionary 1963
39 Be ehir Ahmet Hamdi Tanpmar
40 Trk Dili ve Edebiyat - Lise: I. K. Demiray M. N. zn
41 Trk Dili ve Edebiyat -/ L ise: I L K. Demiray M.N. zn
42 Trk Dili ve Edebiyat - Lise: I I L K. Demiray M.N. zn
43 Metinlerle Trk ve Bat Edebiyat - Lise; I . N. S. Banarl
44 Metinlerle Trk ve Bat Edebiyat - Lise; I I . N. S. Banarl
45 Metinlerle' Trk ve Bat Edebiyat - Lise; I I I . N. S. Banarl
46 Btn cepheleri ile Yahya Kemal Hilmi Yceba
47 stanbul airi Yahya Kemal Mnir Sleyman apanolu
48 Gnaydm - r Kitab Fevzi Halc
49 Trk Nesri Antolojisi Vasfi Mahir Kocatrk
50 Bir Bayrak Rzgr Bekliyor Arif Nihat Asya
51 Trk Edebiyatnda Nazm Hikmet laydn
52 Kendi Gk Kubbemiz Yahya Kemal
53 Eski iirin Rzgr ile Yahya Kemal
54 Rubailer Yahya Kemal
55 Aziz stanbul Yahya Kemal
133
NDEK LER
BLMLER KONU
BLM L
BLM i l
BLM I I L
BLM I V.
BLM V.
BLM VI .
BLM VI I .
BLM VI I I .
BLM I X.
BLM X.
BLM XI .
Sahife
nsz 3-4
Baz iaretler 5-6
Aruz Veznine ait dnceler ve Aru
zun stadlarna ithaflar 7-8
Aruz ld m? 9-11
Giri Ezeli nizam ve Ahenk 12-23
Ahenk ve Sanat 24-25
Msik ve Aruz mnasebetleri 26-29
Aruz, Aruzun kefi ve tarih tekml 30-55
Tefileler tablosu 32
Ahreb ve Ahrem vezinleri tablolar 54
Aruzun Trk edebiyatma intikali ve
Trk diline tesirleri 56-58
Aruzun bahirleri ve misalleri ile Aruz
Vezinleri 59-102
Aruzun ve Aruz vezinlerinin tatbikat 103-115
Aruz dnda edeb rnekler ve sonu 116-125
Szlk 126-131
Bibliyografya 132-133
indekiler 134
ARUZ VE AHENK
Msikisi ile Aruz vezni bir ak bestesidir,
Bestesinden yaylan, rhun ilh sesidir!.
Bin iek bahesinin rneidir HENG ,
Baka bir nee tar namesinin gl rengi!.
Besteler ondan alr hrika zenginliini
Rhu tatmin eden en muhteem enginliini!.
Gmtl den
Bu eser; Aruz Vezninin dayand ana fikri anlatan, Aruz
ile klsik Trk msiksinin mnasebetlerini gsteren,
btn Aruz Vezni ve Bahirlerinin ematik izahn ve tat
bikini liselerde okunan edebiyat kitaplarndan rnekler
alarak reten yegne eserdir. retmenler iin deerli
mehaz, renciler iin yeterli klavuzdur.
STEME YER
Bate Bayilik Tekilt
Caalolu - stanbul
C
C
Fiati: 4 Lira

Ali Kemâl Belviranlı - Aruz Ve Ahenk

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Ali Kemâl Belviranlı - Aruz Ve Ahenk

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Dr.

MD bu tbir ve esaslarn altnda (Aruz)a dnelim:

Bu beldede iir; nceleri, darb- meseller, hikmetl i szler

MD AruzunAruz vezinlerinin tatbkaatn grelim :

Vous aimerez peut-être aussi