",

..
( ..
.
-...
.... 'r ...ll"lolia;
l
\

LIBER
VESPERALIS
JUXTA RITUM
SANCTAE ECCLESIAE
MEDIOLANENSIS.
ROMAE
TYPIS soc. S. JOANNIS EVANGEUSTAE
DESCL:E ET SOCII
Typographi Pontilicii
MCMXXXIX
('

-
\"':
.'"

.. " "" "

.'"""j
SACRA CONGREGATIO RITUUM.
1
MEDIOLANEN. No M. 07/38.

Absoluta, post diligentem collationem et opportllnam explonli
tionem ambrosianorum codicum, nova editione Vesperalis jUXtf,f
ritum sanctae Ecclesiae Mediolanensis, ad eriticae artis ambr, "
sianae musicae normam, Alafridus Hildefonsus Cardinalis SCHUSTE
Archiepiscopus Mediolanensis, uti jam pro cantibus Missalis
Antiphonalis Missanim factum est, Sanctissimum Dominu
Nostrum Pium Papam XII suppJiciter exoravit ut hanc Vesperali
editionem approbare digllaretur. Sanctitas porro Sua, referent
infrascripto Cardinali Sacrae Rituum Congregationis Praefectol
in Audientia habita subsignata die, hane novam cantus editionenl
Vesperalis Ambrosiani approbavit, et omnibus qui Officium juxt;'
liturgiam ambrosianam recitant benigne concedere dignata es
Contrariis non obstantibus quibuscumque. Die 16 MartH 1939.
C. CARD. SALOTTI, S. R. C. Praefeetus
Loco +Sigilli
A. CARINCI, S. R. C. Secretarius.,
Omnia jura vindicabimus tam in rhythmica signa quam in carmina.
DESCLEE & SOCII.
Copyright i939 by DESCLEE & Co, Tournai.
r

\
\
'\
L j
A. HILDEPHONSUS
S. R. E. PRESBYT. CARD. TIT. S.
,
ARCHIEPISCOPUS MEDIOLANENsIS
UmyERSO CLERO SUO SALUTEM IN
Post editas quatuor ante annos veteres probatasque melodiasl
Sacris Ambrosiano ritu perfungendis, sqccedunt nunc tandem et
Carmina Scripturarum, ab Ambrosio caeterisque ordinata Patribus
in Opere Dei die noctuque celebrando.
Quo fit ut nihil jam Ecclesiae nostrae desiderandum supersit.
ut Oblationis Divinique Officii ordo concinne choris respondeat
Angelicis, quos inter Pontifex ipse summusque Christus sacetdDs
Patri se offert bostiam, semper vivens ad interpellandum pro nobis).
Sacrae poeseos undas, quo proprius licuit ad fontes hausimu8.
Ita quidem, ut venerabilis P. Gregorius Sunol O. S. B. quem
. omnes altiori Ambrosianae Scholae a Musica Sacra praepositqm
probastis, laboribus, itineribus, sumptibus baud sibi pan:endqal
duxerit, ut melioris notae codices detegeret.
Quo factum est ut, tam in melodiae modis, quam ipsis inverbo-
rum textibus, non nihil emendandum duxerit, ut praesens llbd.
Vesperalis editio, quantum fas esset, ad coclicum prQdireUidem.
N 811. -"
i
Nostrum hoc omne opus ejusque ratio supremo Apostolicae
"l SOOisjudicio subjecimus, praesertim circa restitutionem veteris
;
1
1
i
\
I! r
i
(
(
\
[\
,
!
I
J
1
I
,
-Officii VesperarumDominicae in Capite Quadragesimae. Qua de
re, epistolam Pio PP. XI eel. record. ,direximus. Sacra autem
Rituum Congregatio Pontificis jussu; novae editionis folia
diligenter perpendit; emendatos textus' cum veteribus contulit;
emendationis rationes aequa lance perpendit; consultorum sibi
probatorum vota exquisivlt; Summo tandem jubente Pio XII
PontificeVesperalehocAmbrosianumadcodicum fidem probavit.
Innovatisjamcarminibus, Venerabil,esFratres, cantate Domino
canticum novum; (aus ejus in Sandorum. Canticum
novum,amorem novumPsaltesappellat;ilIum inquimusamorem,
dequoProphetacecinit:Dabo vobis cor novum, et Spiritum novum
ponam in medio vestri.
, Quae perfecta laudis adoratio inSpirituetVeritate Ecclesiam
decet Sanctorum; sacerdotum scilicet fideliumque choros,qui in
Carminibus et vasis p'salmorum divinasfraequentantOperisDei
laudes. Quibus respondeantpropitii de caelo Angeli, perpetim
canentesApocalipseosillud : Amen) Hallelujah.

I
Dabamus Mediolani, In Albls ipsis Paschalibus, V id. Aprlles
MCMD{)J(IX. '
+Hildephonsus Card. $. MARTINI, Archiepisc;
, .,
{
I
,f
II
I
"
','
}
DE RATIONE
ET USU HUJUS
VESPERALIS
Vesperalishujuslibrimelodiaediligenticollatione et
exploratione ambrosianorum codiciJm,quJoptimi aestimantur,
a' 'Superiore ArchiepiscopaJi MediQlanensi Atl)enaeo Musicae
,Sacrae statutae sunt: eadem prorsus'ratione qua et illi: cantus
Missalis iterum,editiAntiphonalis Missarum et:.OOWii
MissaepmDefunctis, qui nunc typici, ut aiont, SUllt.
cum a S.RR.'C.deer<:tis 15 maji lQ jUUi1935 et
10iuW 1936, $t. " ' '
In conferendis. ' vera ''atque ,perscrQtandis,Iad aiticaeartis
normam. ambrosianae ;musicae traditiQmS
ratio,eaedemservatae' suntregulaeac inreformandls'et.04endii
choralibus gregoriani,cantus ; et 'caDtus
,Dune in.lucemprodeQQt,:genuina. prQPrialilue
:(orro;,as. potger!1nt, )' ' : ... ' .' i " ," l. , 0<
Nee satis : namex his studiis etcuris,ambrosianus mUsK:uk
;thesaurus (seu repertorium);,qualeril Dobis docunienta,;'pauclbra
numero; at tempore. ;noD'posteriora quam quae 'roinani1 e&DtuI
Jormasservaverunt,apparuit'noniamvelutiquamamve.tuSt:atCuia
co:acervatio:formarwn.'sed quasi perfectae 'QI.ilturaeque;8diI
.musicae fructus et quidem multo magisac '8'"
;cogitari posset. . ;', ; ;;,(:, .1.
I Hoc' errlmrepertoriumretinefcantusspecialiscujusdampulcbrf-
tudinis. cum pecuUarem'indoJem notasque .rft'oi:iaS.
'necnon perfectam:;.,.utium . !genuS:boo-
;st8nter.Servent.,',j ,',,:: ' ;"",',.J l) ,;,1,1::.,,',.1

1
t
i
vj. De Ratione et usu hujus Vesperalis.
Quaepeculiares constantesquedotesinveoiunturnon inelegan-
tibus longisque melismatis, quae virgineae cujusdam,
ut ita dicamus, musicae suavitatis et veluti orientalis sunt
saporis; sed etiam in antiphonia et in psalmodia, qure tantae
simplicitatis ac popularis sunt indolis, ut eperam curamque
proderevideantur'magniillius Doctorisqui Mediolanensi Iiturgiae
nomen dedit.
Peculiares, quas diximus, dotes,propriis rythmicis et melodicis
formis statutae, inveniunturquoqueio cantibus illis, qui melodis
substantiam similem, vel eamdem prorsus, videntur habere ac
analogi gregoriani cantus. Quo fit ut in his adjunctis duplex
admittenda sit traditio ex unico praecedenti fonte, quarum
utraque secundum proprias notas evoluta sit, eumdemque sibi
'exigat honorem; etiamsi interdum (quod tamen fiet)
.accuratedefiniripossitutrasitantiquior.
Omnil1o vero, tam in cantibus ornatioribus quam in simplicio-
ribus, mirandaestmodorum ars qua ipsi cantus compositi sunt,
quaeque'longe antiquior liberiorque videtur et minus artificiose
composita quam 'in gregorianis melodibus, necnon anterior
prorsusquibusdamaevi medii doctrinisde musicismodis.
Qua formae maturitate eademque natura factum esse videtur
,ut Mediolanensis liturgia, et textus scilicet et cantus, ab anti-
quissimis,immoa primis,suis temporibuspropriossittransgressa
fines, etadMeridianas ltaliae partes pervenerit; ubi et diu post
Gregoriutn viguit.
,Officia vero nova, seusaeculorum decursu in liturgiammedio--
lanensem inducta, necesse fuit centonizare It juxta propriam
indolem ambrosianaecollectionis.
Mediolanensis autem Ecc1esiae Auctoritas, cum jam multos
.annos breviarii ambrosiani ad criticaeartis normas emendationi
'intendat, hoc statuit ut Vesperalis hujus textus jam nunc',
ubi cantus exigeret. eorrigeretur; ita ut melodis formulae hic
statutae, etiam post peractam breviarii emendationem, non
amplius mutarentur. Qua de causa, ad musicorum codicum
fidem, (postquam ipsi cum allis antiquissimis, licet non
.musicis, documentis.coltati sunt), et ad normam decretorum a
,S. RR. C. datis 14 martii 1906et7augusti 1907 in hac editione
quaedam, pro' opportunitate, inductae sunt variationes, verbis
De Ratione et usu hujus,Vesperalis. vij.
tlqnnullisseusyllabisadditis, sublatis vel IQco mutatis;at
ettan'tum cum id musicaeformae ratio requireret.
Cum eaquaede modo scribendarum notarum seu de notatione
etde musico numero seu de rythmo ambrosianis jam dicta sunt
in praefatione Antiphonalis Missarum hie quoque vim suam
habeant, easdem tantumadjungimus regulasquaeadusum
Vesperalis.
Ut rite neumae, rythmica signa et cetera ambrosiano caotui
peculiariaintellegi possint, hasnormas,ecodicibusetexaotiquis
auctoribusdeductas, statuimus, primitivam formam ambrosianae
scripturaeoratoriae, seu chironimicae. superadjungentes.
A. -:.. Neumae seu patius accentus
e quibus neumae gignuntul'.
Virga , (/) notaaltior :accentus acutus.
Punctum (.vel -) notadepressior ;aecentu8gravis.
ExhismelOOids accentibus neumaeomneseffectae sunt,quibus
vis inestnonquantitativased melodica. QUoad enimquantitatem,
sicut accentus, ita et notulae omnes eamdem vim habent, licet
hrec leviter111utetur prolocoquemin melode iIIaeobtinent.
Simplices neumaeduabusootis constantes :
Clivis r- (n) estronjunctio accentusaeuti(virgae)
et gravis (panetl) ! idem valet Be
accentuscircumtlexus.
Pes seu podatus D(.I vel .,/)estcoDjunetioaecentusgravis(pqndij
etaeuti(virgae) :idem valetac
tusanticirelUDflexus.
Simplicesneumaetribus notisconstantes :
Climacus,. (/" vel/-_) est conjunctio unius accentusacuti
etduorum gravium. Puncta
tusgraves).cum exorianturelinea
diagonali partita, fQrmam sumpse-'
runtcujusdam rhombi.
N 811. - 4
..
De Ratione et usu hujus Vesperalil!i. ix.
viij. De Ratione et usu hujus Vesperalis.
Liquesce1ls cujus finis est solutam efficere en.un-
Scandicus il J (./vel._/) estconjunctiounius gravis
tiationemlitterarumillarumconsonan-
, etduorumacutorum,cumletusuper
JI, '.', (, q fI / .. ) tium, qure liquidre dicuntur, necnon
primanotula.
diphtongorum. Ambrosiani codices
r Sal/cus a(/'vel .V"') estconjunctiouniusaccentusgravis
saepius liquescentes notulas solasex-
. " et duorum acutorum; at ictus est
biOOnt, rariuscllmneumaduarumvel
1 1
[
I
I
1
)
\
\
I
I
\
Ii
!
supersecundanotula(cf. infra).
trium notularum unitas. Quem dupli-
cem usum nos quoque servavitnus,
sefl ,..(IV veln/) est acu?, ac-
cl'VIS resupma centusgravIsetaltenusacuti. ubiaderatin antiquaDotatione.
Torculus. seu ...("" vel V"'.) est conjunctio graviscum 2) prorytbmo vim habent:
pes /lexus acutoetalterogravi.
Pressus qui in eo consistit quod punctum (seu
Neumae compositae.
-II. (/"' vel/II), .a (/.1') apostropha)ponitur anteneumas (pun-
Quinquequae praecedunt neumae dicuntur compositae, siplus
I- I ctum ante neumam. pressus); aut, per
quam tres notulas numerent ,.. t; vel si neumre inter se
i I'a (.!"Jr) (JrIf) unicam emissionem, in UIJUQl', dupUcis
temporis sonum unitur ultima qotula
agglutinenturbioaeautternae. ,. - I
I
"'r. (v'lJr) (IfIV) alicujus neuroae cum prima
Ita pes et climqcus .., efficiunt scandicum subpunctum; duo
I I Uniones mae rythmica.e pl.e-
pedes J't4 J:lant tonulum lesupinum,' duo clives, r-J- porrectum
(;f'-,>, etc. rumque non parvi sunt ponderis, l;uq,l
/lexum etc. . adeasprrecipueannitaturrythmus.
Oriscus _(}) qui est punctum ($ell apostropha) post neumam
B. - Neumae ad ornatum.
, positum (punctum post neumam. or/seus). Ipse
=- ,.._ igiturclauditetmunit.neumaefinem. InCQdicipus
\ I
Qure triplicem habent vim: I} pro euphoniaj 2) pro rythmo;
vero ambrosianis invenitur sive in forma commu-
..
niter tradita, sive in forma ilia quae imPfoprie
proexpressione.
" plica " appellataest. Ipsiusestinter se neuma-
1)Proeuphoniavim habent :
I I
rumunionesdistinguerequaesuntin quadamserle
Quilisma l1li (.-I) huc tendit ut producat praecedentem =- r-
notarumsupereamdemchordampositarum,itaut
notulam;veledam,sisitpostneumam
post or/scum semper incipiat nova neuma. Cum
vel, I. duarum notarum, vim priorum notu-
tamen oriscus potius maneat !;tQfl

estsemperin
larum geminet.
In hoc Antiphonali quilisma tunc t
3)proexpressione vim habet:
tantum restituimus cum antiquiora
fragmenta ipsum ponuntin intervallo
Apostropha ., ..,qure numquam in codicibus
adhiOOtur nisi in casibus dequibus jam
tertiae ascendentis, autin serienota-
(, "vel #. supra diximus;ut videlicet constituat aut
rum inquintaascendente:quiultimus
pressum (anteneumam)et quoquepuncfl
casusin posteriorisquoqueaetatischi-
I I
....
formam habet, autoriscqm (post
rographisreperitur.
\
i I

I, I
De Ratione et usu hujus Vesperalis. xj.;
x. De Rationeet usu hujus Vesperalis.
"'"1
t) in"salieu". In haoneuma, quaeconstattrihus notisascen- 2. Punctum mora vocis " .' r-: =: ,. vere duplicem vim
dentihus, ,. quarUin prima a ceteris solutaest, ictus rythmicus confert notulae, seU ilIam proprie duplicat, ac propterea statuit
. ."".. .. novam rythmicam vim in successione binaria vel ternariamotus.
caditinsecundam"notulam,quaepaululumetiamhicprotrahenda
f
"
Sic convertimus quaedam tenete" necnon moras
1
est,sicuthuic neumae peculiariterconvenit.
ultimae notae periodor:
um
.
d) in "quilismate" Ictum rythmicum hic semper
.\
3. Ictus rythmicus : hoc modo, artis musices vocabuIo\ desi-
accipitnotulaquaequilisma praecedit :siveropraecedatpodatus
gnaturnota quae est fulcrum motus rythmici. "
aut divis, eorumpriornotulageminatur, et altera ictum fert ac
Hie rythmigradus, qui absque impulsionibus et monotonia
producitur, utiexexemploa1lato patel.
procedit, liberesibi succedittertiaaut quarta quaquenota (tern:.
pora simplicia);"ita ut uniones btnarias aut ternarias (tempora
e),. . .: ,.: initio in notis quae duplicem habent vim,
composita)constituat. " . " "
l
per " punctum moram lIocis " significatam.
Quapropter inter duos ictus semper intercedere debet una
saltem nota, necplusquamduae.
I)' ., ,.,.ictus rythmicus notatur " recto" in
I
Ictus porro rythmicus prorsus distinguitur ab accentutonico,
notissolis(pundis) aut in subdivisionibus neumarum quae plus
cum notae quibus respondetsint tantummodo fulcra" quibus
quam tres notas habeot. Iterumanimadvertimus hoc signum,
rythmus firrnet gressus suos; Accentus"tonieus, e contraria'.per
cumgressum U/.ntum rythmicum indicet, nihil adnotularum vim
t "
) se semper est agiUs, sublimis et ad arsim pertinet tamrytbmici
etintensitatemconferre. '
quam melodici motusverbi.'
In hoc Antiphonali ictus rytkmiCus adest licet nullo
D. - Pausae earumque vis.
signi notetur : " .
a) initio neumarum. Si interdum, quod raro contingit, ictus
1. .1Denotatme/odis linem, vel eantandivicesa choris
ponendus 'sit super secundamnotam, ostenditur signa de quo
essecommutandas. Ipsapraeparatur, cursumretardandoplus vel infra(dr.f.)
minus, sicutu;xtusvelmeJodiarequirunt. b) in "pressu ",inquo tamquarn verainitii notahaheturprior
duarum" quae eadem tono canendae sunt per unieam vocis
2. Eestlinalis periodi seu pausa major. Quae etipsa
emissionem.
Vnde, incasibu5qui, utsequentes, :r-
praeparanda est quadam mora, minore tamen quam in praece-
?
prima neumaharum trium unionum, quae pressum constituunt,
denti. Vult ipsa quoque cantus indutias, saltem spatio unius
ictumpropriume primainsecundamtransfertnotulam. "'
notuJaeproductas.
Inmoltisveroexhiscasibus,ambrosianoscodicesimitati,super
primam notulam pressus, et clivi's cum oriseu,' saepius etiam
1\
3. . pausa media idestfinalismembricujusdarnperiodi:
\
, \ --- episema posuimus, ad'indicandam quamdam moTam,
non requiritindutias neque notuJarumgeminationes, praeter eas
ut praecipiteJD Q1otum.in $ecundamllOtulam: igitu;r
quae aliundeinipsanotationeindicantur.etipso ultimae notulae
1'!,
effectupotiusnegativOt " .; ; ,: j
temporetribuitrespirandi madum.
1
1
I
!
-- ---
xiJ. De Ratione et usu hujusVesperalis. De Ratione et usu hujus Vesperalis. xiij.
, 1
1
-t- _ I -t-
In antiquioribuschirographis ambrosianis, geminata (distro-
pha) saepius reperitur quam trigemina (tristropha). Geminatam j 4. a) -i-;- b) .-- c) -.-- pausa minima seu incisi :
i i
I
(seu distropham) ilIam servavimus, discernentes eam a simplici
punctoduplici, quando sensus melodicus, rythmicusauttextualis
agiliorem vivacioremque dictionem exigebat, numquam veroad
1
quietem indicandam. Tunc igitur exprimendaestquadam reper-
cussione, vel Uceat)terataquadam, dulci etsi non molli,
soni emissione, ac si esset duarum ,notularum neuma : quod
faciliorem efficit dictionem protractam et unionem textus cum
melodia.
{ :
Quae repercussio si digne fieri nequeat, satis erit uno tenore
totum proferrei sed. prout res exegerit, suaviter crescendo vel
decrescendo.
i
l . C. - Signa suppletiva.
l
I'
Ambrosianafragmenta,sicutcodicesromaniquiapudS.GaIJum,
Benevenq, Nooantulae, Divodurl. Carnuti et in Aquitania
vantur, neumarum moderant!Jr, vel pecuUaria signa
eidem addunt, ut indicent sivemutationem quamdam, quae
rytbmicamneumarurn vjm afficiat, sivetantumaliquam dictionis
subtilitatem. .' '"
:\
,f{Qrmae:
,:Quae'signainhoc quoqueAntiphooaliMissarum recepimus :
f
a)ad uniones neumarum explanandas;
'\ . b) sonorumdivisiones notandas;
4:},a" vim definiendam quoad modaUtatem et quoad
progressionem periodi textusacmelodis.
\
i1. !tr(lnsversum, i ; r- rl'a ,.. (i .. -./
t :
j '. .. ,.. \
V Irir/. 01"" j.,.-.J denotat notulas paulu1um
.. ,. ,
.. llotula, a qua nonestduplicaada in binaoa
autteCQCU'ia intensitate
1
1
majorequam a textuetmelodiarequiratur. ' . '
: t': " ."'. . .. '. .
:In
i
chirographisindicaturquoquemediantelittera T" (tenete);
dum
j
e" (ce/eriterj denofatireditum ad: Consuetllnlmotum, vel
ind:cat motum communem, seu mediocritef3eceleratuJ1l.
I
j omnia servanda sunt sicut in praecedenti pausa media, at ple-
rumque denegatur respiratio. In a denotat notam dupUcandam;
j
II!
in b morae subtilitatem tantumj in c, nullam moram, sed solum
ictum, cum analytice aliud sit quam finalis seu thesis rythmi
elementaris.
'" V'r ul ---J--. respirationi, esuperiore nota sumptae, breve
I gad. il.
-- tempusconce It.
6. a)i b) estsimplexsignificatio gressus rythmici, etponitur
supra vel infra notas quae terminant unionem binariam vel
ternariam, cumquadam mora in a, non in b. Numquam superhis
danda est major vis sono, cum haec solummodo e textu vel
emelode pendeat.
7. hoc signum, initio alicujus melodiae posftum, indicat
ambitum intonationisa cantoredandae:infine vero, iteratiQUQR
a1ic.yus partis.