ABD HEGEMONYASI

Yrd.Do.Dr.Sait YILMAZ
Dnya tarihinin hemen her devrinde tm uluslararas sistemi ve g
dengelerini kendi deerlerine gre yeniden biimlendirecek kuvvet, irade
ve moral gce sahip olan aktr ve ilkeler ortaya kmtr. Modern dnya
sisteminin ilk hegemonik gc ngiltere idi. 18 nci Yzylda Fransa ile
birlikte ne kan ngiltere hegemon g konumunu 1945lere kadar
srdrmtr. ABD ise ancak 1898 ylndaki spanya Sava sonrasnda
byk g konumuna gelerek hegemonya iin yara dahil olmutur
(Uzgel, 2003: 11). ABDnin ykselerek kresel hegemonyay ele geirmesi
1873ten itibaren ngilizlerin hegemonya yarnda gerilemesi ile balayan
uzun bir sre sonunda oldu. ABD i savan sona erdirerek, Almanya ise
ulusal birliini salayp Sedanda Fransay yenerek istikrarl bir siyasi yap
oluturmulard. 1914 ylna kadar olan dnemde ABD elik ve otomobil,
Almanya ise kimya sektrnde balca retici konumuna gelmiti
(Wallerstein, 2004: 19). 1870lerden itibaren ngiliz hegemonyas inie
geerken onun halefi olabilmek iin yaran ABD ve Almanya arasndaki
mcadeleyi II nci Dnya Savann sonunda ABD kazand.
Tarihsel olarak iki hegemon gcn (ABD ve ngiltere) kavramsal
olarak kulland dnce temeli serbest ticaret idi. Serbest ticaret,
hegemona dier evrelere ve pazarlara nfuz etmek iin gerekli yolu
aacakt. ABD, bu anlay erevesinde neo-liberalizm ile bugnde
hegemonya retmeye devam etmektedir. Kavramsal altyapya temel tekil
eden dier bir dnce yaps ise kkleri Rnesans ile doan moderniteye
dayanan ve Sanayi Devrimi ile birlikte ekillenen Modernizm olgusudur.
kinci Dnya Sava sonras ABD hegemonyasnn hangi kavramsal
ereveye oturtulaca ile ilgili ABD kaynakl almalar ise Realizmin
biimlenmesini salamtr. kinci Dnya Savandan bugne Amerikan
hegemonyas Modernizm erevesinde siyasi olarak demokrasi, ekonomi
boyutunda serbest piyasa (ticaret) temeline dayal kalknma ve sosyo-
kltrel olarak iletiim (diyalog) projeleri ile kurgulanmtr. Amerikan
hegemonyasnn kavramsal boyutlarn anlamadan ABD hegemonya
kurgusunu zmlemek mmkn deildir.
1. ABD HEGEMONYASININ KURAMSAL EREVES:
A. Modernizm ve ABD Hegemonyas:
Modernizm, insan merkeze koyan ve Rnesans, reform,
aydnlanma sreleriyle el ele giden bir sretir. Modern; bilimsel,
sanayilemi ve gl; te yandan da insani, katlmc ve demokratik
anlamna gelmektedir (Bostanolu, 1999:120). Bat (ABD ve Avrupa),
''modern'' kltr temsil etmektedir. Bu kltr; aklla, hukukla kurduu fizik,
kimya, ehir, belediye, sanat, demokrasi haklarn ifade etmektedir.
Modernizm; akln, aydnlanmann, modern bilimin ve Batnn bir rndr.
Modernist sylem 19 ncu Yzyl liberal felsefesinden yola karak, nc
dnya devletlerinin gelimesini Batnn izledii modele uydurma amacna
2
yneldi. Modernist kuram ABDnin Realist uluslararas ilikiler
anlayndaki etkinliini korumaktadr (Bostanolu, 1999:123).
Modernizmin pratikteki ilevi; dnya arenasnda rol almak isteyen
kk ve gsz devletler iin anahtar parametrelerin ounun dardan
belirlenmesine imkan veren bir kuramsal at tekil etmektir.
Modernlemenin ilan edilen mutlak hedeflerinden biri de
demokratiklemedir. Modernizasyon teorisyenleri yeni devletlerin ulus-
inas denilen bir sreten geerek demokratikleeceklerine ve kapitalist
kalknma iin Batl modeli taklit etmeleri gerektiine inanyorlard (Baylis-
Smith, 2005: 715). ABDyi modernizm nda izleyecek ve realizmin
gerei olarak ABD hegemonyasn kabullenecek lkeler demokrasi,
serbest piyasa ekonomisi ve insan haklar gibi iinde ulusal gvenlii ve
egemenlii geirgen klan pek ok kriter bulunduran ve ideal olarak
sunulan dogmalara uyduklar derecede Batl ve Modern kabul
edilmektedir.
Modernizm kuram, nc dnya lkelerinin i politikas
bakmndan, ABD hegemonyasnn sorunsuz bir ekilde srmesini en iyi
salayacak mekanizmalar saptamakta ve bu lkelerin politika
uygulayclarna tavsiyeler sunmaktadr. Politik gelimenin nerdii sosyal
dzenin oluturulmas ABD mdahale anlayn gelitiren; devlet-yapma
(state-building), lke-inas/ulus-yapclk (nation-building), kurum-
yapma, brokrasi-yapma gibi rollerin domasna yol at (Kesselman,
973: 139-154). ABD, kendisi dnda global bir hegemonik gcn
douuna mani olmay ve blgesel olarak bu hegemonyay etkileme veya
riske sokma kabiliyetine sahip olan glerin ufalanmasn ve kontrol
edilebilir halde tutulmasn yani hegemonyann srdrlmesini
hedeflemektedir. Bu sistemde hegemonya dncesi sabit iken onu
srdrecek g ve yap ise her durum ve corafyaya gre farkl ekillere
brndrlmektedir.
B. ABD ve Realizmin Evrimi:
Bugne kadar uluslararas ilikiler alannda egemen gr,
kendisine rekabet eden dier kuramlara (Liberalizm, Marksizm, Yapclk
ve dier post-izmler) ramen Realizm olarak tanmlanan pozitivist
kkenli bir paradigma olagelmitir (Baylis, Smith: 2005, 5). Realizmin
ilkeleri ilk kez Hans Morgenthau ve E.H. Carr tarafndan belirlenmitir.
Morgenthau, 1948 ylnda yaynlad Uluslararas Politika (Politics Among
Nations) adl almasnda g ve g dengesi teorisini ortaya
koymutur. Realistler iin uluslararas ilikilerin temelinde kendi ulusal
karlarn maksimize etmeye alan devletler arasndaki g mcadelesi
yatmaktadr. Bu mekanizma uluslararas dzenin salanmasnda g
dengesini kendi lehine deitirmeyi ngren askeri gce ve ibirliine
dayal bir yap sunmaktadr. Realizm, bugne kadar dnya politikasnn
ba aktr ABDnin ihtiyalarn, bak alarn ve karlarn gz nnde
tutan bir paradigma olma niteliini korumutur.
Kuramsal almalara nclk eden ABD Souk Savan sona
ermesi ile kuramsal alanda meydana gelen yeni nermelerle birlikte
3
Realizme dayal hegemonya sistemine dnsel alt yap salayacak yeni
bir vizyon arayna girdi. nce Bakan (Baba) George H.W. Bush
tarafndan Yeni Dnya Dzeni (New World Order) kavram ortaya atld
ama ierii doldurulamad iin ksa srede izleri silindi. Clintonn vizyonu
ise daha ok siyasi ilikiler ve zellikle ekonomik balar ile dnyada bar
ve gvenliin salanmasnda ana itici unsurun Kreselleme olacan
ngryordu. ABD karlarna ok daha dkn olan oul Bush yeni
muhafazakar kadro ile birlikte ancak 11 Eyll saldrlar sonras byk
stratejisinin esaslarn yerine oturttu (Barry, 2004:1); uluslararas terrizme
kar bitmeyen sava, nleyici mdahale, saldrgan tek tarafllk (agressive
unilateralism) ve ABD askeri stnlnn korunmas.
11 Eyll 2001 saldrlar gvenlik ve g politikalar tarihi iin nemli
bir dneme oldu. Terr, asimetrik g dengesi ierisinde bir yandan zayf
olann g kullanma yntemi olarak ortaya karken Amerikan d
politikasn tekrar askeriletirdi. George W.Bush, ABD d politikas iin
yeni bir kavram tanmlad; Terrizmle Sava Srasnda Kresel
Hegemonya (War on Terror) (Ikenberry, 2001: 21). 2002 ylnda ABD
Ulusal Gvenlik Konseyi tarafndan aklanan gvenlik politikas; hem
Amerikann herhangi dier bir g zerindeki askeri stnln
srdrmekteki kararln hem de askeri faaliyetlerle tehditleri ortadan
kaldrma konusundaki zel hak iddiasn ifade etmekteydi. Bugn gelinen
aamada ABD stratejisine hkim olan paradigmann ad Demokratik
Realizm (Democratic Realism) olarak isimlendirilmektedir (Progressive
Policy Institute, 2003).
C. Kreselleme ve ABD:
Kreselleme; ekonomik, siyasal, sosyal ve kltrel alanlarda ortak
deerlerden bazlarnn yerel ve ulusal snrlar aarak dnya apnda
yaylmas olarak kabul edilmektedir. Clinton, kresellemeden
bahsederken tarihsel kanlmazlna, sosyal olarak gerekliliine,
Amerikann siyasi liderliinin buna ihtiyac olduuna vurgu yapmaktayd.
Kreselleme Amerikann dnyann tek sper gc olma konumunu
tamamlayan teorik bir boluu doldurdu ve kresel hegemonyann doal
retisi oldu (Brzezinski, 2004: 178). Kreselleme uluslararas arenaya
ABD hegemonyasna global dzeyde sreklilii iin gerekli manivelalar
salayan yeni aktr takdim etmektedir (Drezner, 2004: 271-272);
kresel sermaye pazarlar, uluslararas organizasyonlar ve kresel sivil
toplum. Kreselleme ile ne trde olursa olsun bir Amerikan Bar (Pax
Americana) dnyay kaplamak zorundadr. Ancak bunu, Amerika bile
kendi bana baarmaya yetecek kadar gl deildir. ABD hegemonya
kurgusu ortak karlar kapsamnda AB ile ibirlii yapmaktadr.
Kresellemenin en nemli olgusu etki yaratma yetenei; lkeleri
ve toplumlar etkileme yeteneidir. Bu etkileri alc konumunda olanlar yani
kresellemeye ayak uydurmayanlar srekli bir krlganlk ve hassasiyet
duygusu ile kreselleme ve kresellemenin temsil ettii deerlere kar
savunmaya dayal refleks gelitirmektedirler (Moral, 2003: 1-5).
Gerekte ok az sayda lke kresellemenin ortaya kard imknlar
4
ynlendirebilecek bir konuma ve yetenee sahiptir. Sanayilemi devletler,
okuluslu irketler, dier gl aktrler, politik ve ekonomik menfaatlerini
st seviyede korumak iin ekonomik faaliyetleri etkilemede imkan, kaynak
ve glerini en son noktasna kadar kullanmakta, hedef lkede ele
geirilen yerli i dinamiklerden ve onlarn salad olanaklardan geni bir
biimde faydalanmaya almaktadrlar.
2. GLOBAL G DENGES VE ABDNN GC:
A. Global G Dengesi ve Hegemonya:
Souk Savan sonunda 2 + 3 (ABD Sovyetler Birlii + in
Japonya - Almanya) g dengesinin yerini son 15 yldr Rusyann bir alt
kademeye dmesi ile 1 + 4 (ABD + Rusya AB Japonya Rusya)
almtr (Buzan, Waever, 2003: 3). Souk Sava sonras sistemin tanmn
yapmaya alan Charles Krauthammer yeni sistemin tek kutuplu
(unipolar) bir hegemonya olduunu sylemiti (Krauthammer, 1992: 295-
306). Bu dzende hegemonyann en st dzeydeki gc ve lideri doal
olarak tek sper g olarak kalan ABD idi. Buzana gre sper g; sahip
olduu birinci snf askeri-politik kabiliyetler ve bunlar destekleyen
ekonomisi ile uluslararas gvenliin aktif oyuncusu, her istedii blgede
tehdit, garantr, mttefik veya mdahaleci konumundadr. Bu ynnn
dnda uluslararas toplumu kendi yanna ekecek evrensel deerleri
sahiplenmitir.

ekil 1 : 21. Yzylda G Dengesi Piramidi
Hegemonya, uluslararas sistemin kurallar ve normlarn kendi
motivasyon ve isteklerine gre deitirme yeteneine ve gcne sahip
olma konumudur (Volgy vd., 2005: 1-2). Amerika gelimi anlamda bir
imparatorluk deil ancak hegemonyadr, hkmetmeyi deil, kontrol etmeyi
amalar. Hegemonya ise ncelikle dzene uydurulmas gerektiren lkeler
iin gnll olmay gerektirir. Amerikan hegemonyas, mttefiklerinin
SPER
G
BYK
G
BLGESEL
G
ALT-BLGESEL
G
GSZ
G
GLOBAL
HEGEMONYA
BLGE HAKMYET +
SELM GLOBAL ETK
BLGE
HAKMYET
SINIRLI ETK
KABLYET
BAIMLI
KABLYET
ABD
N-RF
AB-JAPONYA
HNDSTAN
BREZLYA-RAN
TRKYE
5
ABDye s ve destek sunduu bir pazarln parasdr (Chomsky, 2001:
27). Amerikan bak asyla lkeler mttefik olmay tercih edebilirler ya da
konunun dnda kalrlar ve bunun sonucunda tek bana braklrlar. Eer
bir tehdit olmaya balarsa sonunda en azndan potansiyel hedef haline
gelirler. ABD hegemonyasnn temel unsuru bulunmaktadr. Bunlardan
birincisi, ABDnin askeri ve siyasi liderliinin kresel kabul grmesidir.
kinci unsur ise, ABDnin dnya ekonomisine ilikin nerdii ve genel kabul
gren dzenleme sistemidir. Bunlar ABDnin yumuak gcnn temsil
ettii kltrel hegemonya sistemi tamamlamaktadr (Brzezinski, 2004:
221).
B. ABDnin Gc:
Bir Amerikal yazara gre: "Bugnn uluslararas sistemi g
dengesine gre deil, Amerikan hegemonyasna gre oluturulmutur.
ABD, kinci Dnya Savandan, o zaman kadarki en nc g olarak kt.
Teknolojik ve retimde stnl ele geirdi. Dnya altn arznn desteini
arkasna alan dolar en deerli para ve bu parann askeri aygt dierlerine
en gl ordu haline geldi. Uluslararas ilikilerde ABD, kendisini
zgrlklerin ve zel mlkiyet haklarnn ba savunucusu olarak sundu.
zgr Dnya iinde ABD, ticaret, ekonomik kalknma ve hzl sermaye
birikimi iin ak bir uluslararas dzen oluturmaya alt. ABD onyllardr
olduu gibi bugn de dnyann, kendisini sonsuz sermaye birikimine
adam kesimine liderlik etmektedir.
Amerikann dnyadaki rol zamanmzn iki yeni ana gerekliinden
kaynaklanmaktadr; daha nce benzeri grlmemi amerikan askeri gc
ve kresel karlkl iletiim (Brzezinski, 2004: 163). Bunlardan ilki
Amerikan hegemonyasnn uluslararas ilikiler tarihinde tek kutuplu
dnemini, ikincisi ise kresellemenin ulus-devletleri andrd sre ile
tanmlanmaktadr. Susan Strange, Amerikan hegemonik gcn
uluslararas politik ekonomideki gvenlik, retim, finans ve bilgi
yaplarndan kaynaklanan, blgesellii aan yapsal gcnn saladn
ifade etmektedir (Strange, 1987: 565). ABD yumuak gcnn unsuru
bulunmaktadr (Goh, 2002: 7); (1) Amerikan deerlerinin ve kltrnn
cazibesi, (2) AB hegemonyas alglamasnn yaygn olmas, (3) Amerikan
g uygulamalarnn meruiyeti. ABD, dnyann tm blgelerine her trl
mdahalede bulunabilecek tek sper devlettir.
ABD, kresel gcn belirleyici drt alannda en stn durumdadr.
Askeri olarak ei olmayan bir kresel eriime sahiptir. Ekonomik olarak,
her ne kadar Japonya ve Almanya baz bakmlardan rakip olsalar da
kresel bymenin lokomotifi olmaya devam etmektedir. Teknolojik olarak
yeniliin tm ileri ularnda nderlii elinde tutmaktadr ve kltrel olarak,
baz arlklara karn, zellikle dnya genleri arasnda rakipsiz bir
cazibeye sahiptir. Tm bunlar Amerikaya baka hibir devletin yaknlarna
bile yaklaamad siyasi bir nfuz salamaktadr. Amerikay tek kapsaml
kresel sper g yapan bu drdnn birleimidir (Brzezinski, 2005: 43).
Souk Sava dneminde kurulan siyasi ve askeri blgesel ittifaklar
ile ABDnin resmi g projeksiyonu ABDnin askeri gcnn temel
6
erevesini oluturmaktadr. Atlantik-Bat Avrupa-Trkiye arasnda kalan
blgede; NATO, Gney ve Dou Asya bata olmak zere eitli ikili ve
oklu anlamalara dayanan savunma ittifaklar (Japonya, Filipinler vb.)
ABD askeri gcnn denizar varlna meruiyet salamaktadr. ABD,
terrizm ve kitle imha silahlarna kar kampanyada kendisine destek
veren ve yardm edenlere koruma salamaktadr. Kitle imha silahlarnn
peinde olanlar ve terristlere yardm edenler ise, dman tarafndadr.
Onlara verilen tek ans ise, kitle imha silah retme hrs olmayan ya da
ABD ile dost olan bir hkmete sahip olmak iin rejim deiikliine
gitmeleridir.
Amerikan ekonomisi dnyann en byk ekonomisidir. Dnya
retiminde %27'lik bir paya sahiptir ki bu oran Amerika'y izleyen
lkenin (Japonya, Almanya, Fransa) toplam retimine eittir. Dnya
nfusunun yirmide birinden az bir nfusa sahip olmasna ramen
dnyadaki ekonomik faaliyetlerin drtten birinden fazlasn yapmaktadr.
Dnyadaki merkez bankalarnn te ikisi dolar ile rezerv yapmakta ve 60
yldr ABD uluslararas finans pazarlarna hakimdir. Dnyadaki 500 byk
irketin 219'u Amerikaldr. Piyasa deeri asndan dnyann en byk
yz irketinin elli dokuzuna sahiptir. Dorudan d yatrmda ABD ikinci
sradaki ngiltere'nin iki kat nndedir. 100 byk markadan 62'si
Amerikandr.
Dier lkeleri etkilemede ABDnin greceli avantajlar
bulunmaktadr (Freeman, 2007: 188-192); kar konulmaz askeri
kabiliyetleri, ekonomisi, bilim ve teknolojik yenilikler konusunda lider rol
bunlarn banda saylabilir. ABD, uluslararas siyasi dzende BM rgt
ve G-8ler vastasyla, uluslararas ekonomik politik dzende ise finans
kurulular IMF, Dnya Bankas ve Dnya Ticaret rgt (DT)
vastasyla hegemonyasn srdrmektedir. ABD, ekonomik ve politik
blgesel ittifaklar; NAFTA, APEC, ve AB-Transatlantik ittifaknda da son
derece gl bir konumdadr. DTnn yardm toplantlarndaki gndem,
dnya ticaretinin yaklak te ikisini oluturan ABD, Kanada, Japonya ve
ABnin oluturduu drtl tarafndan belirlenmektedir. Dnya Bankasna
bakanlk eden kii antlama gerei Amerikaldr. ABD oy kullanma
gcnn en yksek oranna sahiptir. IMFde nemli kararlarn kmas iin
%85 oy gerekmekte ve ABD %17 oy gc ile etkili ve tek veto gcne
sahip lkedir. Bu yzden IMF ve Dnya Bankasna ABD Hazine
Bakanl yaktrmas yaplmaktadr (Brzezinski, 2005: 303).
ABD kltr ve deerleri Hollywood sayesinde tm dnyay
etkilemektedir. Amerikan popler kltr kinci Dnya savandan sonra
tm Avrupa'ya yaylm ve Avrupa'nn demokratiklemesini hzlandrmtr.
ngilizce dnya dili ve Amerikan kltr bir mknats gibi herkesi
ekmektedir. Amerika eitimde ve idari becerilerde olduu kadar film,
popler mzik, internet, markalarn bilinirlii, mutfak, dil ya da ksaca bilim
adamlarnn Amerikan hegemonyasnn actmayan gc dedikleri
alanlarn tamamnda dnyann her yerinde egemen durumdadr.
Amerikann geni apl kltrel egemenliinin ne benzeri ne tarihsel
anlamda ncl ne de ufukta bir rakibi vardr (Brzezinski, 2005: 221).
7
Bugnn jeopolitiinin ana gerei, Amerikan askeri gcdr. ABD,
dnyann askeri gcnn % 38ine ve askeri kapasitesinin byk
blmne sahiptir. 2002 yl verilerine gre 347.9 milyar dolarlk savunma
btesiyle ABD rakipsizdir. Dnyada Amerikaya sava ap kazanabilecek
bir konvansiyonel g bulunmamaktadr. Dnyann tm gleri bir araya
gelse bile ABDyi yenmeleri garanti deildir. Amerika; askeri g
asndan, hem nkleer silahlara hem de dnyann her yerine ulaabilen
Konvansiyonel kuvvetlere sahip dnyann tek lkesidir. Amerikan askeri
gc dnyaya yaylm sleri ile kresel olarak yaylmtr. Blge
komutanlar bulunduklar corafyalarn valisi gibidir.
C. Amerikan Gcnn D:
ABD; sert, yumuak ve ekonomik g asndan en st seviyede
olmasna ramen yaps atrdamaktadr. ABD gibi hegemon bir gcn
uluslararas ilikilerdeki etkisinin artmas ve politikalarn uygulamasnn
daha az maliyetli olmas, yumuak gcn sert gc kadar etkili
kullanabilme yeteneine baldr. Irak sava ve ardndan yaanan
gelimeler ABD'nin dier lkelerle kyaslandnda ok ileri olan yumuak
gcn zellikle Orta Dou'da kullanamadn ve stelik kontrolsz bir
ekilde kullanlan sert gcnn, yumuak gcne zarar verdiini
gstermektedir. Oysa yumuak gcn kaynaklar olan kltr ve politik
deerler asndan ABD byk bir ekim gcne sahiptir. ABD kendisini
zorlayan takipilerine ramen yapsndaki gerekli onarm ve gelitirmeleri
yaparak yerini korumaya devam etmektedir.
Baz dnrlere gre, ABDnin stlendii grevlerin phesiz ki bir
sonu vardr ve bu uzun vadeli deil orta vadeli bir gelecekte
gerekleecektir. 1990larn sonu ve 2000lerin banda ABD, yumuak
gcnn zirvesinde idi. Amerikann bilgi teknolojisindeki stnl
ekonomisine g vermi, internet ve bilgi teknolojisi devriminin keskin
ularndaki liderlik i dnyasna yerlemiti. Amerikan mzik, sinema ve
televizyonlar dnyann her yerindeki yerel piyasalara hakimdi. Amerikan
sembolleri ve ABD liderlerinin karlan biimi tm dnyada ABDnin
temsil ettiklerinin ve etkisini kabulleniin grlmemi rnekleri idi.
Yumuak gcnn azalmas Amerikann irkin yznn ortaya
k ile yakndan ilgilidir (Kurlantzick, 2005: 419-424). Sovyetlerin
knden sonra tek sper g olarak kalan ABD 1990larla birlikte
dardan glere kar ok scak bakmamaya balad. Kresel snmay
nleme konusunda Kyoto Protokoln onaylamamas, Uluslararas Ceza
Mahkemesi kararlarn tanmamas gibi gelimeler imajn olumsuz
etkilemeye balad. Kresellemenin vahi kapitalizm nedeni ile Amerikan
sosyal modelinden kaynakland dncesi de ABD imajn olumsuz
etkilemeye devam etti. Ancak hepsinden te Irak Sava ABDnin
dnyadaki rol ve meruluunun kresel kabul orann keskin bir ekilde
drd. ABD ynetiminin uluslararas forumlardaki giriimleri ABDnin
dnyay dnmekten ok kendi karlar peinde olduu imajna katkda
bulundu.
8
Son on ylda ABD 95 lke veya blgeye tek tarafl ekonomik
yaptrm uygulad (Freeman, 2007: 192). Ancak zorlayc d politika
uygulamalar ABDnin politik saygnln, ekonomik dayanklln ve
rekabet gcn olumsuz etkileyecek hale geldi. Artk uluslararas
kurulular dolardan, New York ile bankaclk ilemi yapmaktan ya da
ABDye dayal finansal kurulularla ibirlii yapmaktan kamann yollarn
aramaktalar. Finansal gcnn istismar ABDyi kaybedenler yoluna soktu.
Amerikal yatrmclar bile dolar dndaki dvizleri ve bor aralarn
kullanmaya eilimliler. hracat kontrolrlerinin yabanc alclar tetkik etmesi
ABDde yabanc korkusunun nasl bir ulusal paranoya halini geldiinin
gstergesi oldu. Usame Bin Ladin lke iinde istihdam yaratan lke
dnda ise Amerikan mallarn almayn diyen en byk faktr konumuna
geldi.
ABD, uygulamaya alt d politikann yannda i problemlerle
de kar karya bulunmaktadr. Clinton ynetimi ile kyaslandnda Bush
ynetiminin ekonomik g kapasitesi de olduka snk ve hassasiyet son
yaanan borsa krizi ile daha da belirginlemitir. Artan bte aklar ve
sallanan ekonomik dengeler bir yandan savunma harcamalarn da gittike
alarm vermektedir. Sert g kapsamnda ABD savunmasnn dnm
kritik bir safhaya girmektedir. Savunma Bakanlnn ngrleri ise 2005-
2009 arasnda ortalama 500 milyar dolar olacak yllk savunma
harcamalarnn 2010-2022 yllar iin yllk 550 milyar dolardan daha fazla
olacan sylemektedir (Ippolito, 2005: 2).
Bununla beraber ABD henz oyunu kaybetmemitir. ABD hala
dnyann en byk ekonomik gc ve yumuak gcn takviye etmek iin
gerekli sert g unsurlarna ve paraya sahiptir. Hkmet d kurulular,
sanat ve kltr vakflar, zel sektr ile yumuak gc uygulayabilecek en
iyi vastalara sahiptir. Yeni ve etkili bir strateji ile cazibesini yenileyebilir.
Hatta in ve ABye uyuturucu trafii, nkleer silahlarn yaylmas gibi ABD
karlarn da tehdit eden blgesel sorunlarda liderlii brakabilir. Kyoto ve
Uluslararas Ceza Mahkemesi ile ilgili kt hretini yenebilir. Aksi takdirde
bir gn ngiltere ve Avustralya da ABD operasyonlarna asker gndermek
istemeyebilir.
3. AMERKAN GVENLK MODEL VE G KURGUSU:
A. ABD Ulusal Gvenlik Sistemi:
ABD ulusal gvenlik sistemi dahilinde ABD Bakan, merkezi rol
oynamakta ve Bakana etki eden temel g grubu bulunmaktadr.
Birinci grubu Dileri Bakan, Savunma Bakan ve Bakann Uluslararas
Gvenlik Danmannn oluturduu l oluturmaktadr. kinci grubu ise
Ulusal stihbarat Direktr (DNI) ve Genelkurmay Bakan oluturmaktadr.
nc grupta ise Beyaz Saray Karargh Bakan ve Bakann
Danmanlar bulunmaktadr (Sarkesian, 1995:11). Ulusal gvenlik
kararlarnn alnd tek bir yntem yoktur. nceden belirlenmi yntemler
olmasna ramen her gvenlik durumu ulusal gvenlik konusunda karar
alma da deiik bir metodu dikte edebilir. Krfez Sava gibi birok nemli
9
karar ise i halkann sadece birka yesinin katks ile alnmtr
(Woodward, 1991: 27).
ABD ulusal gvenlik sistemi ulusal kar endekslidir ve kresel bir
g projeksiyonu (power projection) uygulamaktadr. Ulusal Gvenlik
Konseyi (UGK), ulusal gvenlikten sorumlu en yksek organdr. Mevcut
yap ierisinde UGK, ulusal istihbarat gayretleri iin direktif salayan en
yksek icra organdr. UGK, rtl operasyonlar gibi zel faaliyetlerle ile
ilgili tm nerileri alr ve her biri iin Bakana tavsiyelerde bulunur
(Sarkesian, 1995: 107). Ayrca, hassas istihbarat toplama operasyonlar
ve kar istihbarat faaliyetleri iin yaplan nerileri deerlendirir. Bu
faaliyetler Bakann Ulusal Gvenlik Danmannn direktrln yapt
UGK Karargh ve UGK alt-gruplar tarafndan yerine getirilir.
B. ABD Yumuak G Unsurlar:
ABD hegemonya kurgusuna uygun olarak siyasi, ekonomik ve
sosyo-kltrel boyutlarda yaplanan yumuak g unsurlar ile ilgili alt yap
yaklak 25 yldr gelitirilmektedir. Bush ynetimine kadar olan dnemde
hkmet iinde ve dndan binlerce kii ile hkmet kurulular, okuluslu
rgtler ve zel kurulular bnyesinde ABD merkezli kresel ve okuluslu
bir a gelitirildi. Demokrasi projelerinin daha sempatik gzkmesi
maksad ile bu tr faaliyetler iin demokrasi gelitirme (democracy
promotion) tanm tercih edildi. Alt programlarna ise demokrasi ve
ynetiim, hukukun stnl, savunma reformu, partiler aras diyalog
gibi isimler verildi.
Bush dnemine kadar demokrasi projeleri kalknma ve diyalog
projelerine de ereve salayarak merkezi olmayan bir hiyerari iinde
yrtlmekteydi. Bu an komuta ve kontrol ve stratejilerinin gelitirilmesi
taktiksel ihtiyalara sratle uyum salamak iin daha ok yerelde
konulanm birimlere braklmt. Merkez acil durumlarda devreye giriyor
ve genelde hazrlad program, inisiyatif, para yardmlar ve diplomatik
destek yerelin iini kolaylatryordu. Demokrasi gelitirme ilerinin ban
NED, USAID ve Dileri Bakanlnn DRL (nsan Haklar ve alma
leri Brosu)si ekmekte idi (Melia, 2005: 5-6). Bush ile birlikte btn
aktr ve programlarn daha etkili ve kontroll kullanlmas ile ilgili strateji
araylar balad.
Mart 2005de ABD Bakannn demokrasi ilerine ncelik verilmesi
ile ilgili konumalarndan sonra UGK yaps yeniden organize edilerek
Global Demokrasi Stratejisi iin bir Ulusal Gvenlik Danman Yardmcs
kadrosu yaratld. Bylece Clinton dneminde bakan yardmcs
seviyesinde yaplan bakanlklar aras almalar artk bakan dzeyine
tanm oldu. Dileri Bakanl bnyesindeki Global ler Bakan
Yardmcl da Temmuz 2005de ABD Bakannn zgrlk ve demokrasi
ileri gndemini belirleyecek olan Demokrasi ve Global ler Bakan
Yardmclna dntrld. USAID de yeniden organize olmaya balad
ve bir Demokrasi Gelitirme Bakan Yardmcs tayin etti (Melia, 2005: 10-
12).
10
Demokrasi gelitirme stratejileri ile ilgili almalar Ulusal Gvenlik
Danman Yardmcs kontrolnde yrtlmektedir. USAID tarafndan bu
kapsamda yaplan bir alma ile dnya genelinde yrtlen 90 adet
demokrasi ve ynetiim programna verilen paralar iin NGOlar ve
szlemeli kurumlar arasnda bir denge ngrld. Dileri Bakanl
Demokrasi ve Global ler Bakan Yardmcl ise Dileri Bakanl
blgesel brolar, DRL ve USAID tarafndan ncelikli lkeler iin ksa bir
liste oluturulmas hedeflendi (Lancaster and Dusen, 2005: 12). Senato
Dileri ve Yabanc Operasyonlar Komitesi tarafndan NED ve DRL iin
bir Demokrasi Fonu daha oluturuldu. 2005 ylnda projelerine 1.3 milyar
dolar tahsis edilen USAIDin demokrasi btesi 2006 iin 1.448 milyar
dolara karld.
Ulusal Demokrasi Vakf (NED)
Ulusal Demokrasi Vakf, bamsz ve zel bir organizasyon olarak
tanmlanmakta ve hukuksal bakmdan hkmet d (non-governmental)
statde kabul edilmektedir. Bununla beraber yapsal ve fonksiyonel olarak
ABD hkmetinin zel bir blm olarak faaliyet gstermektedir. NEDin
btesi, Savunma Bakanlna bal USIA (Birleik Devletler Tantma
Ajans) ve AID (Uluslararas Kalknma Ajans) tarafndan aktarlan fonlarla
Kongre tarafndan salanmaktadr. Dileri Bakanl ve dier icrac
kurumlar NED programlarna katlmak iin personel tayin etmektedirler
(CHARC, 1997: 23-29).
NED demokrasinin gelitirilmesi faaliyetleri rts altnda Amerikan
mdahale sisteminin bir vastas olarak Amerikan ulusal gvenlik
hedeflerine hizmet etmektedir. Bu ayn zamanda Amerikan gvenlik
politikalarna uluslararas alanda yasallk boyutu (meruiyet) kazandran
bir rtl sistemin ileyiini salamaktadr. Resmi olarak
tanmlanmamasna ramen NED youn rtl operasyonlara
girimektedir. Bu sistem, politika yapclara zel hedefleri iin byk
esneklik ve eitli seenekler imkan tanmaktadr.
okuluslu irketler
ABDde birok okuluslu irket (U), dier lke hkmetleriyle
dileri bakanlklar araclyla dorudan ilikiye girebilmektedir. Bu
alanda n yapm irketlerin banda General Motors, General Electric,
Microsoft, AT&T, Mobil Oil, Texaco, Shell, BP, Ford Motor gibi irketler
saylabilir (nk, 2004: 215-216). Washington tarafndan yrtlen
hegemonik politikalar en byk Ularn ABD ekonomisi iindeki g ve
merkeziliinin dorudan bir rndr. Serbest ticaret anlamalar, IMF ve
Dnya Bankas politikalar, zelletirmeler, gmrk duvarlarnn indirilmesi,
130dan fazla lkede 180 askeri ssn kurulmas ABD ekonomisinin ve
daha zel olarak da dnya apnda faaliyet srdren ABD Ularnn
yapsal dayatmalardr. okuluslu irketler gibi yapsal ekonomik eler
ABD siyasetinin genel erevesini izerken, politikaclar karlarn
gerekletirmek zere eitli politikalar zerinde alrlar. Bu almalar
byk lde genel kamuoyundan sakl yrtlr ama bunlar Ulara
ramen gereklemezler.
11
ABD ve Medya
ABDde ulusal medyann grevi, ABD halknn hkmetin ulusal
karlar kapsamndaki ak ve rtl faaliyetlerine izin vermesini
salamaktr (Chomsky, 1993: 151). Amerikada 1,700 gnlk gazetenin %
98i 15 kurumdan daha azna aittir ve bunlar toplam gelirin % 40n elde
etmektedir. byk televizyon a ABC, CBS ve NBC hala televizyon
izleyicilerin ounluuna sahiptir. ABDde 1296 gnlk gazetenin internet
sitesi bulunmaktadr. Batl lkelerin fark zellikle dergi saysnda ortaya
kmaktadr. Medyann hala en nemli silahlarndan birisi de radyo
yaynlardr. NPR, VOA, Radio Free Europe, Radio Liberty, Floridadan
Kbaya yayn yapan Castro kart Radio Marti gibi Amerikan
Hkmetinin dnyann her yerine yaylm yayn ve propaganda birimleri
mevcuttur.
Amerikan yapm filmler, film endstrisinin yllk cirosunun % 80ini
kazandrmaktadr. Filmler gibi Amerikan TV dizileri de dnyada yz
milyonlarca kiiye kendilerine has (idealletirilmi ve arptlm) Amerikan
hayat tarzn alamtr (Brzezinski: 2004: 222). Byk lekte ABD
kkenli popler mzik genler iin kendini ifade etmenin vazgeilmez bir
kaynadr. lave olarak, dnya apnda otuz kanaldan yayn yapan
MTV, Nickelodeon gibi uydu TV kanallar toplam bir milyar insana
ulamaktadr. Dnyadaki btn internet sitelerinin % 70inin Amerikada
bulunmas ve ngilizcenin hem elence hem de i amal iletiimde en ok
kullanlan dil olmas nedeniyle hzla yaylan kresel sohbet odalar byk
lde Amerikan etkisine sahiptir.
ABD Think-Tank Merkezleri
ABDde akademik grnl Institute ve ideolojik grnl
Heritage Foundation gibi tutucularn rgtledii vakflar ile CFR,
Carnegie Endowment, Woodrow Wilson Centre gibi d siyaseti tepeden
ynlendirici sekinler kulpleri aslnda birer think-tank kuruluudur.
Bunlarn yan sra, devlet tarafndan kurulmu CSIS gibi raporcu irketler,
IRFC gibi dorudan Dileri Bakanlna bal brolar, Middle East
Forum, Washington Institute, Freedom House, CMCU, USIP gibi yar
resmi merkezler de think tank olarak nitelenmektedir (Smith, 1993: xiii-
xiv). CSIS raporlarn incelemeden, Amerikan d politikasn ve blge
senaryolarn kavramak olanakszdr.
ABD hegemonyas kurgusu iinde kendi nfuzlarn devam ettirmek
ve stratejik projelerini pratie dkebilmek iin dnya anlaylarn temsil
eden okuluslu irketler, zel eitim kurumlar, gl bir medya a,
modern bir teknolojiyle donatlm bir askeri g, milyarlarca dolarlk
btelerle beslenen istihbarat birimleri, dini tarikatlar-kiliseler ibirlii
ierisindedir. Kamuoyunu ynlendiren ve terbiye eden siyasi, iktisadi,
kltrel ve sosyal temalarla uraan ve bnyesinde en etkili politikaclar,
diplomatlar, akademisyenleri ve gazetecileri barndran think-tank
merkezleri bu maksatla tesis edilmitir. Elemanlarn byk ounluu,
devlet deneyimine sahip eski ve yeni grevlilerdir. kinci eleman
12
kaynaysa, yine devlet organlaryla ili dl olmu akademisyenleri
barndran niversitelerdir.
Vakflar
ABD Vakflar, sadece yardm yapan, vergi muafiyeti cennetleri
deillerdir. stihbarat fonksiyonlar dnda, kltr ve deiim politikalarnn
ynlendirildii, formlatrld ve kltr devirmelerinin gerekletirildii
merkezlerdir. CIA, vakf faaliyetleri araclyla Amerikan irketleri ve mali
kurulular iin uluslararas casusluk yapmaktadr (zkul, 2001: 142).
Uluslararas Kalknma Ajans (AID)nn tavsiyeleri ile kurulmu olan Kamu
Gvenlik Hizmetlerindeki uzmanlar CIA grevlileridirler. Bazen iadam,
turist, emekli ahs grnts ile alrlar. Kamu Gvenlik Hizmetinin
nerileri aslnda CIAnn yerli servislere yaptrd kendi istekleridir.

ekil 2: ABD Demokrasi Gelitirme Kurgusu
USAID (ABD Ulusal Kalknma Ajans) demokrasi ve ynetiim
programlarnn ba kalknma program stratejisi belirleyicisidir. NEDin
ibirlii yapt onlarca Avrupal ve Asyal kurulu ve vakf arasnda
aadakiler dikkati ekenlerdir (McFaul, 2005: 156); (1) Rusya ve dier
BDT (CIS) devletleri iin ABnin kurduu TACIS, (2) Dou Avrupa iin
ABnin PHARE ve The Institute For Democracy, (3) Almanyada Parti
Enstitleri, (4) ngilterede The Westminster Foundation.
niversiteler
CIA, yzden fazla Amerikan niversitesi ve kolejinde, ok sayda
profesr ve ynetici ile rapor hazrlamaktan, eleman kazandrmaya kadar
geni bir alanda ibirlii yapmaktadr. Projelerde alan rencilerin -
dorudan ajanlatrlm olanlar dnda- genellikle bu ilikilerden haberi
yoktur. Projelerin dnda en nemli etkinlik, yabanc rencilerin
elemanlatrlmasdr. ABD, ileride kendi lkelerinde sekin konumlar elde
edecek olan bu kiilerden, i politikann ynlendirilmesinde ya da
devletlerden i bilgi szdrlmasnda yararlanmay planlamtr (Corson,
Bakan
Senato
UGK
NED
CFR
CIA
Dileri
Bakanl
Savunma
Bakanl
USAID
okuluslu
irketler
DRL
Vakflar
Think-Tank
Merkezleri
Szlemeli
Kurulular
Yayn
Kurulular
NGOs niversiteler
AB
Avrupa
Konseyi
Common
wealth
UNDP
UNHRC
Dier
Aktrler
UGK Danman Yrd.
Kongre
Dileri ve Yabanc
Operasyonlar
Komitesi
Demokrasi
Gel. Tav. Krl.
Dnya
Bankas
13
1989: 27). Master ve doktora almalarndaki uluslararas ilikiler
rencileri de, ilgili lkedeki dinsel-siyasal-blgesel atma alanlarnda
szde akademik olarak altrlmaktadr. Uluslararas politika iin bunca
elemanlatrmay gze alanlarn arkasnda nemli irketler de
bulunmaktadr.
Etki Ajanlar
Amerikan literatrnde etki ajan (influence agent) temin edilmesi
bata gelen rtl faaliyet trlerinden biridir (Nutter, 2005: 509). Bir
insann ABDye etki ajan olmasn salayan zelliklerin banda devlet,
ordu, i ya da medya iinde nemli bir kii olmas veya balantlarnn iyi
olmas gelir. Bu kii bir gazeteci, editr, paral asker, gmrk memuru,
bankac, iletmeci, bakan yardmcs ya da bu tarz baka birisi olabilir.
Toplum mhendisi olarak etki ajanlarnn temel rol propaganda operatr
olmaktr. zellikle basn dnyasnda d balantlar ile gdml, gr
yayc ve gr oluturucu ilevi bulunan gazete ve televizyonlarda ihaleci
ve rant peindeki holding sahiplerinin egemen olmasyla sekin ke
yazarlar ve haber program sunucular; ykseltilen cretlerle, gazetecilik
kimliinden ayrlmadan etki ajan olarak ynlendirici eleman konumuna
getirilmilerdir.

ekil 3: ABD stihbarat Toplumu (DNI, 2007)
C. ABD stihbarat Toplumu ve Uzay Programlar:
ABD devlet istihbarat sistemi iindeki istihbarat tekilleri; (1)
Bamsz CIA, (2) Savunma Bakanl istihbarat tekilleri ve (3) Dier
ABD Devlet Bakan
Ulusal
Gvenlik
Konseyi
Bakann D stihbarat
Danma Kurulu
Savunma Bakanl
Savunma Bakan Yard.
CIA
Genelkurmay
Bakanl
DIA
J-2
Kara Kuv. (INSCOM)
Deniz Piyade sth.
Hava Kuv. (AIA)
NRO
NSA
NGA
DARO
Avrupa K.l J-2
Atlantik K.l J-2
Merkez K.l J-2
Pasifik K.l J-2
Stratejik K.lk J-2
Gney K.l J-2
z.Kuv. K.l J-2
Kuzey K.l J-2
Ulatrma K.l J-2
Ulusal stihbarat
Direktr (DNI)
Dileri Bak. (INR)
Adalet Bak. (FBI)
Hazine Bak. (OIA)
Enerji Bak. (OEI)
stihbarat
Operasyon
Bil.& Tek.
Ulusal stihbarat
Konseyi (NIC)
Toplama
Analiz
Ynetim
htiyalar
Grev
Yneticileri
rt.l.Kuv.
Destek
Anavatan Gv. (DHS)
Narkotik Mc. (DEA)
Deniz Kuv. (NSG, ONI)
14
Bakanlklarn istihbarat tekilleri veya ilevleri olmak zere gruba
ayrlmaktadr. Savunma Bakanl istihbarat tekilleri arasnda; DIA, NSA,
NGA, NRO ile Kara, Deniz, Hava ve Deniz Piyade Kuvvetleri stihbarat
Tekilleri bulunmaktadr. Yeni istihbarat kanunu ile tm istihbarat kurumlar
yeni tekil edilen Ulusal stihbarat Direktr (DNI) kontrol altna girmitir.
UGK, ulusal d istihbarat hedeflerini ve nceliklerini yaymlar ve bunlar
her bir istihbarat tekili iin ayr rehber oluturur.
Yeni istihbarat kanunu, ABDnin 11 Eyll sonras terr ile
mcadeleyi hedef alan ulusal gvenlik stratejisi kapsamnda istihbarat
toplumunun deiiminde aadaki temel deiikliklere neden olmutur
Barger, 2005: 17); (1) Merkezi stihbarat Direktrnn yetkileri artrld. (2)
stihbarat ikaz sistemi iin yeni bir ereve oluturuldu. (3) stihbarat
toplamada yeni metotlar gelitirildi. (4) stihbarat kabiliyetlerinin pazarlk
yapmas nlendi. (5) Her eit kaynak analizi gelitirildi. Yeni istihbarat
kanunu askeri olmayan istihbarat tekilatlarn ynetecek bir Ulusal
istihbarat Direktr (DNI) ile bir Ulusal Kar-Terr Merkezi kurulmasn
ngryordu (Holland, 2004). nemli reform konularndan biri de CIAnn
paramiliter operasyon kabiliyetlerinin Afganistan harekatnda grlen
baarszlk zerine Silahl Kuvvetlere transfer edilmesi idi.
NASA, ABD iin medyatik uzay almalarn yrtmektedir. Uzay
almalar iinde ABD Savunma Bakanl (DOD), ayr bir bte ile farkl
programlar yrtmektedir. Ticari maksatl irketler ve kamu kurumlarnn
uzay almalar ise NASA ve DODnin almalarndan ayr tutulmaldr.
ABD istihbarat toplumu uzaya dayal istihbarat toplama kabiliyetlerinden
nemli lde istifade etmektedir. DODe bal olan NRO, istihbarat
toplama uydularn ina eder, iletir, gelen bilgileri toplar ve analiz eder.
DOD ve istihbarat toplumunun uzay aktiviteleri unlar kapsar (Smith
Marcia, 2005); (1) Frlatc ara gelitirme. (2) Haberleme, Ynlendirme
(GPS), Erken kaz, Meteoroloji, Keif Uydular kullanm. (3) ABD uydu
sistemlerini koruyacak kabiliyetler gelitirme. (4) Rakipleri nlemek zere
uzayn kullanm.
D. ABD Ulusal Savunma Sistemi:
Savunma Bakanl, ABD sert gcnn asl mekanizmas ve ulusal
savunma politikasnn uygulanmasnda Bakann temel vastasdr.
askeri bakanlktan meydana gelmektedir; (1) Kuvvet Komutanlklar ve
mterek karargahtan oluan Genelkurmay Bakanl (JCS), (2) Birleik
Komutanlklar, (3) Bakanla eitli alanlarda hizmet eden Bakanlk
stihbarat Tekilat (DIA) ve Savunma Muhabere Tekilat (DCA) gibi eitli
kurulular. Savunma Bakanlnn temel fonksiyonu gvenlik politikalarnn
uygulanmasnda gerekli askeri vastalar salamaktr.
ABD askeri yapsnn zel bir tekilat olan Birleik Komutanlklar,
hava ve deniz kuvvetleri ile birlikte mterek harekt kabiliyetine sahip
komutanlklardr. Amerikan kresel ulusal gvenlik anlay iinde tm
dnyay corafi olarak paylaan Birleik Komutanlklar unlardr; (1)
Atlantik Komutanl, (2) Merkez Komutanl (Orta-Dou ve bir ksm
Asyadan sorumlu), (3) Avrupa Komutanl, (4) Pasifik Komutanl, (5)
15
zel Kuvvetler Komutanl, (6) Kuzey Komutanl, (7) Gney
Komutanl ve (8) Ulatrma Komutanl.
2005 ylnda ABD Kongresi Silahl Kuvvetler Komitesi tarafndan
nerilen askeri kuvvet planlamalarna ilikin senaryolar ierisinde in,
Kuzey Kore, ran, Pakistan ve Hindistan isimleri ne kmaktadr.
Halihazrdaki kuvvet lei olan (1-4-2-1-1)
1
nin (1-4-1-1-1) ekline
dntrlmesi sz konusudur. Bu durumda 1-1-1; bir byk lekli istikrar
hareketini (u anki Irak gelecekte ise Asya, Ortadou ve Afrikada
ngrlmekte), bir yksek younluklu hava-kara sava (Kore) ve bir
byk deniz-hava angajman (Tayvan Boaz veya ran Krfezi) olarak
ngrlmektedir (OHanlon, 2005: 3).

ekil 4: ABD Birleik Komutanlklarnn Sorumluluk Sahalar (DOD, 2007)
11 Eyll sonrasnda ABDnin terrizm ve serseri devletlere at
sava zel Askeri irketler (A) iin dnm noktas oldu. Kresel
dzeyde ABD askeri faaliyetlerini artrmas zel irketlere olan talebi de
nemli lde artrd. rnein, hlihazrda Afganistandaki Taliban sonras
askeri gcn eitimi Alere verilmitir (Motherjones, 2007). Irakta 130
binden fazla ABD askeri yannda zel askeri irket grevlilerinin says ise
20 bini bulmaktadr (Traynor, 2003). ABD kuvvetlerinin 15 blgesel
kararghnn gvenliinden sorumludurlar. Irak polis gcn eitilmesi iini
DynCorp stlenmitir.
4. AMERKAN HEGEMONYA KURGUSU:

1
1-4-2-1-1: (1: Anavatan savunmas, 4: Drt ayr corafya da (Avrupa, ran Krfezi, Kuzeydou
Asya ve Asya sular) kuvvetli g kullanm, 2: ki blgesel saldrgann yenilmesi ve gerekirse 1:
Bu saldrganlardan birinin tamamen bertaraf edilmesi, 1: Byk bir sava.)
16
Hegemonik g ats arkasnda ikna ve rza dzeyi yaratacak,
meruiyetine zemin hazrlayacak kuramsal bir ereve gerektirir. Bylece
hegemonya g uygulamalarna uluslararas dzeyde gereke bulur ve
dier lkelerin kendi uygulamalarn istenilen ynde alglamalarn
salayacak bir rt salar. Amerikan hegemonyasnn temel kuram olan
Realizm; kinci Dnya Savandan bugne Modernizm dncesi
temelinde; 1980lerden itibaren siyasi olarak demokrasi, ekonomik olarak
gelime (kalknma) ve 1990lardan itibaren ise kltrel kod olarak ise
iletiim (diyalog) projesi ad verilen alt konsept ile pratikte uygulama
alan buldu.
Sz konusu proje lkeleri iten ve dardan saran a stratejisi
ile pratie gemitir. Ulus-devlet yaps ile toplum arasna rlen ve devlet
yapsna paralel bir egemenlik kuran devlet d aktrlerin oluturduu i
a ve ok merkezli dnyann (ulus egemenlii ve otoritenin ulus aan
aktrler tarafndan paylald tabaka) rd d a ile birlikte ifte yapl
bir dnya ortaya kmtr. Klasik bl ve ynet politikasnn yerini dntr-
ufala-eklemle-ynet almtr. Bu politika dahilinde demokrasi ve iyi
ynetiim gibi Batl deerlere yumuak gle dntrlmeyen lkeler
sert g ile (lke yapclk) dntrlmekte, aznlk ve kltrel haklar
sylemi ile balatlan reformlarn sonucunda lke kalc izgiler ile
blnmekte ve lke Batl diye adlandrlan lkeler arasnda (ABDnin
mvekkili veya ABnin orta) yerini almaktadr.

ekil 5: ABD ve AB Hegemonya Kurgusu
ABD gvenlik projelerinin ileyiini salayan hegemonya
mekanizmasnn arkasndaki g ve yaplanmay aadaki ekilde
kategorilendirmek gereklidir (Ylmaz, 2006: 120);
DI LKLER KONSEY (CFR)
SERMAYE-FNANS KESM
YAHUD LOBS
BAKAN
DI LER
BAKANLII
SAVUNMA
BAKANLII
ULUSAL
GVENLK
KONSEY
P
L
A
N
L
A
M
A
S
T
H
B
A
R
A
T
O
P
E
R
A
S
Y
O
N
KOMTELER
ABD
HKMET
ULUSAL
STHBARAT
DREKTR
STHBARAT TOPLUMU
ULUSAL DEMOKRAS VAKFI
DNI NSC
DoD
NED
CIA, FBI, NSA, NIMA,
NRO, DIA DAHL 15
STHBARAT TEKL
ULUSAL STHBARAT
KONSEY
NIC
KAMU DPLOMAS BK.LII
* SYAS PART
UZANTILARI; IRI, NDI
* VEREN- KRL.;
CIPE, FTU, AFL-CIO
* NVERSTELER *
THNK-TANKLER
* VAKIF-DERNEKLER
BM
AVRUPA BRL
IMF
WB
DT
* SYAS PART UZANTILARI
* ALMAN, NGLZ, SVE,
FRANSIZ VAKIFLARI
* STHBARAT KRL.LARI
* AB ORGANLARI
* SVL TOPLUM RGTLER
* RKETLER, NVERSTELER
KOPENHAG KRTERLER
DEMOKRAS PROJELER
KALKINMA PROJELER
MEDYA
KLSE DYALOG PROJELER
HEDEF
LKELER
EKONOMK A
KLTREL A
S
YA
S

A
AS
KE
R

A
* ATLANTK K.LII
* MERKEZ K.LII
(ORTA DOU K.LII)
* AVRUPA K.LII
* PASFK K.LII
* GNEY K.LII
* ZEL KUV. K.LII
* UZAY K.LII
* ULATIRMA K.LII
NATO AGSP
AMERKA BRLEK DEVLETLER
* LKE NASI
* REJM RESTORE
SENATO
KONGRE
17
- Daha ok dinleme, grnt ve insan istihbaratna dayanan ve
modern teknolojinin keskin ularn kullanan kresel bir istihbarat a.
- Ynlendirilmi kresel medya bata olmak zere, eitli
uluslararas bask gruplar, uluslararas kurumlar, vakflar, dnce
kurulular ile hedef lke veya lkeler iin yetitirilmi ve kazanlm etki
ajanlarnn da yer ald demokrasi, serbest piyasa ekonomisi, insan
haklar vb. terminolojinin savunucularndan oluan global bir propaganda
ve etki (nfuz) a yaplanmas.
- Dnyann her kesinde alt yaps bulunan, hedef lke veya
blge zerinde kontrol srdrmeye ynelik, gerektiinde zorlayc
diplomasiden, ekonomik ve askeri yntemlere kadar btn yntemleri
harekete geirecek, uygulayacak veya destekleyecek rtl faaliyet ve
operasyon gc. (IMF, NGOlar gibi ulusaan siyasi ve ekonomik
kurumlar, askeri g, istihbarat servisleri ve zel kuvvetler).
- Devlet-yapma, ulus-kurma ve rejimi takviye etme gibi
senaryolar ierisinde; hedef lke yaps veya organizasyonlar iinde
kullanlmak zere uydu veya ajanlatrlm devlet adamlar, operatrler ve
dier ajan ekillerini yetitirecek kurum, kaynak, vasta ve programlar.
- Tm bu gizli ve rtl yap ve faaliyetlerin gizliliini ve
emniyetini salayacak koruyucu gvenlik sistemleri.
Amerikan hegemonyas temel olarak iki yntemle ilemektedir;
yumuak gcn kullanld rejimi restorasyonu (Grcistan, Ukrayna,
Krgzistandaki renkli devrimler ve dier iten ie kurgulamalar) ve Irak
rneinde olduu gibi sert gcn kullanld lke inas (nation-building).
Eer hedef olarak seilen lkeler zaten Batl olmaya meyilli ya da siyasi,
ekonomik ve kltrel olarak iine szlmaya ve a rlmeye msait ise
yumuak g unsurlar vastas ile lkedeki rejimin Batl dzene uygun bir
ynetime kavuturulmas iin rejim restorasyonu metodu kullanlmaktadr.
Demokrasi, kalknma ve kltrler aras diyalog kapsamndaki projeler
kapsamnda seilen aktr, yntem ve programlar ile hedef lkenin sivil
toplumuna nfuz edilmekte ve ulusal aktrler ksa devre edilmektedir.
NGO-vakf-enstit-sivil toplum rgt gibi kurumlar araclyla, hedef
lkedeki iktidar ve kitlelerle dorudan ilikiye geilerek lkelerin i
dzenlerinde toplumla devlet arasna giren kurumsal ve bireysel bir a
oluturarak, devlet egemenliine paralel bir egemenlik kurulmaktadr.
Sonu Yerine
Yeni hegemonyann ekonomik modeli olan serbest piyasa
ekonomisi kendi siyasal dzenlemelerini de beraberinde getirmektedir. Bu
deiimin merkezinde devlet olma anlaynda yaanacak deiimler
bulunmaktadr. Bar ortam savunma harcamalarn asgariye indirecek,
uluslararas bar kontrol altnda tutmak (containment) ve caydrclk
gibi saldrgan olmayan daha ucuz yumuak g yntemleri ile
korunacaktr. Btn bu gelimeler, yava yava devletlerin iinde merkez
yer tutan askeri brokrasinin nemini azaltacaktr. Piyasa ekonomisi kendi
kendini dzenleyecei iin devletin ekonomideki rol asgariye inecek; bu
18
da sivil brokrasinin merkez nemi azalacaktr. Ayrca yeni
hegemonyann nerdii toplumsal model 'orta snfn' var olmas ve
mmknse genilemesi zerine kurulu olduundan, demokrasi"
yaygnlatrlacak ve bylece devlete hakim (brokrasi gibi) odaklarn gc
erozyona urayacaktr.
Dnya ABD tarafndan temel kurallar belirlenen bir eit modern
dzene doru yava yava evrilmektedir. ABD ve AB; Batl ve modern
olma yarnda hep geriden gelecek, ulusal gc ve egemenlii nemli
lde erozyona uram, kreselleme ve enformasyon toplumu anlay
iinde ekonomilerini ve bilgi sistemlerini darya balam, ksaca g
tatbik kabiliyeti olmayan her biri gsz g olarak tanmlanabilecek
ulus-devletlerden oluan ikinci snf devletler topluluu yaratmay
hedeflemektedir. 21 nci Yzyl hegemonik g projeksiyonlarnn hedefi
ulus-devlet yaplarnn yok edilmesi ve a stratejisi ile kontrol altnda
tutulmasdr. Yrtlen rtl metotlarn hedefi ulus-devlet elindeki g
unsurlarnn elinden alnmas, egemenliklerin i ve d alara transferidir.
Nitekim demokrasisi restore edilen, rejimi ve kimlii yeniden tanmlanarak
szde Batl ve modern dnyaya kazandrlan lke rnei gittike
artmaktadr.




















19
KAYNAKA
Barry, Tom. (2004), Toward A New Grand Strategy For U.S. Policy, IRC
Strategic Dialogue No.3.
Barger Deborah G. (2005), Toward A Revolution in Intelligence Affairs, Rand
Publications, Arlington/VA.
Baylis, John and Smith, Steve. (2005), The Globalization of World Politics, An
Introduction to International Studies, Oxford University Press, New York.
Bostanolu, Burcu (1999), Trkiye - ABD likilerinin Politikas, mge
Yaynevi, Ankara.
Brzezinski, Zbigniew. (2004), Tercih, nkkap Kitapevi, stanbul.
Brzezinski, Zbigniew. (2005), Byk Satran Tahtas, nklap Kitapevi,
stanbul.
Buzan, Barry and Waever, Ole. (2003), Regions and Powers, The Structure of
International Security, Cambridge University Press, Cambridge.
Chomsky, Noam. (1993), Medya Gerei, (ev. A. YILMAZ), Tmzamanlar
Yaynclk, stanbul.
Corson, William R. (1977), Armies of Ignorance, The Dial Press, New York.
Witanek, Robert. (1989),: Students. Scholars, and Spies: The CIA on Campus,
Caq.
Council on Hemispheric Affairs/Resource Center (CHA/RC). (1997), National
Endowement For Democracy, Washington D.C.
nk Mustafa (2004), Rant Lordlar, mit Ofset Matbaaclk, Ankara.
DNI (Office of Director of National Intelligence), 2007, An Overview of the
United States Intelligence Community, DNI Handbook, Office of DNI,
Washington D.C.
Drezner Daniel W. (Nov 2004), Who Rules? The Regulation of Globalization,
Chicago University Press, Chicago.
Freeman Jr. Chas W, (2007), Restoring America, Vital Speeches of the Day,
Vol. 73, Iss. 5, New York, 2007.
Goh, Evelyn (2002), Hegemonic Constraints: The Implications of September
11 For America Power, Institute of Defence and Strategic Studies, (Singapore,
Oct 2002).
Holland Jesse, Senate OKs Intelligence Reorganization, Associated Press, (12
Dec 2004).
Ikenberry John (2001), American Grand Strategy in the Age of Terror,
Survival, Vol.: 43, Issue: 4, (Febuary 4 th, 2001), p. 19-34.
Ippolito Dennis S. (2005) Budget Policy, Deficits, And Defense: A Fiscal
Framework For Defense Planning, Strategic Studies Institute, U.S. Army War
College, (Carlisle, June 2005.
20
Kesselman, Mark (1973), Order or Movement? The Literature of Political
Development As Ideology, World Politics, Oct 1973.
Krauthammer, Charles. (1992), The Unipolar Moment, in Rethinkig
AmericaSecurity, Allison and Treverton, New York.
Kurlantzick Joshua, (2005), The Decline of American Soft Power, Current
History. Vol. 104, Iss. 686, (Philadelphia, Dec 2005).
McFaul Michael, (2005), Democracy Promotion As A World Value, The
Washington Quarterly, (Winter 2004-2005), Washington D.C.
Melia, Thomas O. (2005), The Democracy Bureaucracy, Infrastructure of
Amerikan Democracy Promotion, Georgetown University.
Moral, Turan. (2003), Genkur. Bk.l Kreselleme ve Uluslararas Gvenlik
Sempozyum Bildirileri, Genkur. As. Tarih ve Stratejik Ett Bk.l, Ankara.
Nutter John Jacob (2005), CIAnn Karanlk Operasyonlar, rtl
Operasyonlar, D Politika ve Demokrasi, Gncel Yaynclk, ev. A.
SARAOLU, stanbul.
Office of Director of National Intelligence, (2007). DNI Handbook, Office of
DNI ODNI), Washington D.C.
OHanlon Michael. (2005), Future Military Scenaros Involving American
Forces, Brookings Institution, Testimony of House Armed Services Committee,
Washington D.C.
zkul, Halid. (2001), Gizli Ordular-CIA, Sorun Yaynlar, stanbul.
Sarkesian, Sam C. (1995), U.S. National Security: Policy Makers, Processes,
and Politics, Sec.Ed., Lynne Rienner Publishes, Colorado.
Smith James A., (1990), Idea Brokers: Think-Tanks and The New Policy Elite,
The Free Press, new York.
Smith Marcia S.: U.S. Space Programs: Civilian, Military, and Commercial,
CRS Issue Brief For Congress, (May 24, 2005).
Strange, Susan. (1987), The Persisting Myth of Lost Hegemony, International
Organisation, C.41, No.4.
Traynor, Ian. (10 th Dec, 2003). The Privatization of War, The Guardian.
Uzgel, lhan. (2003), Hegemon G Kutusu, (Ed. Baskn Oran), Trk D
Politikas, Cilt I, letiim Yaynlar, stanbul.
Volgy, Thomas J. Kanthak, Kristin Fraizer, Derrick Ingersoll, Robert S.
(2005), Resistance to Hegemony within the Core, Matthew B. Ridgway Center
for International Security Studies, University of Pitsburgh.
Wallerstein, Immanuel (2004), Amerikan Gcnn Gerileyii, Metis Yaynlar,
stanbul.
Woodward, Bob. (1991), The Commanders, Simon & Schuster, New York.
Ylmaz, Sait. (2006), 21. Yzylda Gvenlik ve stihbarat, ALFA Yaynlar,
stanbul.
21
Web Siteleri:
ABD Savunma Bakanl (DOD) Web Sitesi:
http://www.defenselink.mil/specials/unifiedcommand/ (Access: 24 Eyll 2007).
Motherjones: www.motherjones.com/news/feature/2003/05/ma_365_01.html, (3
Mays 2005).
The Progressive Policy Institute. (2003), Progressive Internationalism: A
Democratic National Security Strategy,
www.ndol.org/documents/Progressive_Internationalism_1003.pdf.