Asam - Kıbrıs - Annan Planı - Beyin Fırtınası

Avrasya-Bir Vakf
ASAM almas
Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi
ASAM Yaynlar Say: 5
Kbrs: Annan Plan Beyin Frtnas
ASAM
Konrad Adenauer Cad. No: 61, 06550, Yldz, ankaya, ANKARA
Tel: (0312) 491 60 70 (Pbx) Fax: (0312) 491 60 99
Web Site: http://www.avsam.org E-mail: asam@avsam.org
1
AVRASYA STRATEJK ARATIRMALAR
MERKEZ
(ASAM)

Stratejik aratrma, gelecein
tesadfe braklmadan mmkn
olduunca ekillendirilmesi amac ile,
gelecekte iddias olan devletler ve
irketler tarafndan yaplan
aratrmadr. Gelecekteki tek aktr
sadece aratrmay yapan deildir.
Aratrmay yapann ayn alan
paylat unsurlarn hepsi gelecein
aktrleri arasndadr. Stratejik
aratrmay yapan sadece kendi
geleceini deil, dier aktrlerin
geleceklerini de incelemek
durumundadr.
Trkiye gibi
blgesel bir g olmann
tesinde mirasn getirdii
sorunlar da omuzlamak
zorunda olan bir lkenin
stratejik aratrmaya
duyduu ihtiya, birok
devletin duyduu ihtiyatan
daha youndur. Ancak Trkiye bu
gerein bilincinde olmasna ramen bir
stratejik aratrma kuruluunun
olumas ok gecikmitir.
Avrasya-Bir Vakf Avrasya
Stratejik Aratrmalar Merkezi
(ASAM), gelecei senaryolandrma ve
ynlendirmenin temel arac olan
stratejik analizi gerekletirmek amac
ile kurulmu olan Trkiyedeki ilk
stratejik veri bankas ve stratejik
aratrma merkezidir. ASAM, Trkiye
iin ok yeni olan kadro ve alma
yaps ile Trkiyede bir ilki temsil
etmektedir.
ASAMda bir araya gelen
ekibin Trkiyede bir benzerini bulmak
mmkn deildir.
ok ynl bir gvenlik
anlayn deiik disiplinlerin katklar
ile gelitiren ASAM, lkemizde
jeopolitik ve jeoekonomik kltrn
yerlemesi asndan yeni bir aamay
oluturmaktadr. ASAMda bir araya
gelen ekip; uluslararas ilikiler,
siyasetbilimi, sosyoloji, askeri,
dileri, istihbarat, iktisat,
iletme enformasyon,
ilahiyat, sosyalpsikoloji ve
enerji disiplinlerinin
oluturduu ortak bir akl
ile Trkiye iin yeni bir
meslei, stratejik
analizcilii
gelitirmektedir.
Blge ve konu
uzmanl erevesinde btn
dnyadaki gelimeleri tarihsel ve
toplumsal balam iinde gren ASAM
analizcileri, ne oldu? ve niin
oldu? sorusuna dei, niin olacak?
sorusuna cevap aramaktadrlar.
Dnyada ve blgemizde bar
ve refahn tesadfe braklmamas ve
nceden ekillendirilmesi gereine
inanan ASAM, stratejik aratrma
alannda yapt almalarla Yurtta
Sulh Cihanda Sulh ilkesine en
doru ve etkili katky yapaca inanc
iindedir.
Prof. Dr. mit ZDA
2



MT ZDA (ASAM Bakan)- Kbrs konusunun grlecei beyin
frtnasna ho geldiniz. imdiden hepinize deerli katklarnzdan dolay teekkr
ediyorum. Bu toplant kayda alnacak. Daha sonra sizlere birer kayt nshas takdim
edilecek ve zerinde son deiiklikleri yaptktan sonra sizler ayr bir bask olarak veya
Stratejik Analiz Dergisinin iinde bir nsha olarak baslacak ve toplumun da
istifadesine sunulacak.
NZHET KANDEMR- Sayn Bakan, byle bir toplanty dzenlediiniz
iin sizlere teekkr ediyoruz. Gerekten Kbrs konusu bugn Trkiyenin ve
Ankarann gndeminde benim kanaatimce birinci sray alma istidad gstermektedir.
Buraya gelenlerin pek ou, zellikle ngiltere tarafndan gelenlerin pek ou ve
Birlemi Milletler Genel Sekreterinin temsilcileri bu konuyu bir an evvel
kotarmann yollarn aratrmaktadrlar. Ben bandan beri Kofi Annan Plannn
kesinlikle mzakeresinden kalmamas tezini savundum. nancm, bundan kamamz
bizi daha ilk bata sulu masasna oturtmalarna neden olacakt. O bakmdan plann
ierii ne olursa olsun, bunun mzakeresinde zaruret olduunu dndm.
imdi plann ierii hakkndaki grlerimi sunmak istiyorum. Zamandan
tasarruf iin yle notlar da kardm. Benim grdm kadaryla plan bir ngiliz
plandr ve Bykeli David Hanneyin kaleminden kmtr. Eski Ankara
Bykelileri ve halen de Birlemi Milletler Genel Sekreter Yardmcs olan
Prendergast da bunun iinde yer almaktadr. De Sotonun yaptklar zannediyorum ki,
arac rol ve ayak ilerini yapyor. Ama asl bu iin beyninde yatanlar bu iki kii
olarak gryorum ve plan da bir ngiliz plan olarak niteliyorum.
Trkiyenin bunalml bir gei devresinde olduunu da dikkate alarak
teden beri Batya ait olduuna inandklar bir maln Trkiyenin elinden onun
rzasyla olduu ss verilerek alnmak istenilmektedir; bu benim tarifim. Bunda konu
hakknda Trkiyenin fikren blnml de rol oynamaktadr. Bunu bata ngiltere
olmak zere Bat toplumunun bir son dakika saldrs olarak deerlendirmek
kanaatimce mmkndr.
Kbrs Rum Ynetimi, Avrupa Birliine alnp, Trkiye de alnmayacana
gre -bu da ahsi kanaatim- onlar iin en kar yol Adann kuzeyini Rumlatrmakta
yatmaktadr. Grnen husus Enosisin bizim de onaymzla gerekletirilmek
istenildii bir oyunun sahneye konulmakta oluudur. Bu oyunda Rumlarn kazanc
pein, Trklerin kazanc ise veresiyedir denilebilir. Kanaatimce plann en kt yn
haritann ortaya km olmasdr. Toprak tavizi konusunda ok anlaml bir mzakere
3

gerekir. Haritann mutlak surette gzden geirilmesi bizim amzdan kanlmazdr
diye dnyorum. Bir rnek veyahut birka rnek vermek gerekirse Lefkoeye
giderken yahut Magosaya giderken 4 kez Rum Blgesinden gemek gibi bir
anlamszlk kabul edilemez.
Ayrca Karpaz stratejik bir blgedir ve Rumlara verilmesi de sakncaldr.
Gzelyurt su kaynaklarnn Rumlarn kontrolne gemesi de, bu da keza
dnlemeyecek bir husustur; bunlar rnek olarak sunmak istedim. Bana gre
planda sorun yaratan dier unsurlarn banda gmenlerin dn gelmektedir.
Rumlar, kuzeye gittike Ada hzla Rumlaacak ve Trk taraf kat zerinde kalan
garantilerini kullanamaz duruma gelecektir. Bu 6 kiilik Cumhurbakanl
Konseyindeki veto yetkisinin de mahiyeti pek belli deildir diye dnyorum ve
onu kullanmamz da pek sonradan pek mmkn olmayacaktr.
Dr. HASAN NAL- Bu dzenleme Cumhurbakanl Konseyine veto
yetkisi vermemi. Senatoya yzde 50, yzde 50 oranlarnda temsil kabiliyeti vererek
oradan bir veto olmasn dnm; ama orada da drtte bir oranndaki Trk
tarafndaki senatrlerin drtte birinin Rumlarla birlikte oy kullanmas halinde, yani 24
kiiden 6s oy kulland takdirde Rumlarla birlikte her trl yasal dzenlemenin
gemesini ngrm; bunlardan 10 kiinin Rumlarla birlikte oy kullanmas halinde de
anayasay deitirecek yasal dzenlemelerin de gemesini ngrm. Orada da yle
bir ey var: Trk tarafna zaten 20 iinde te bir orannda Rum yerletirdii iin
otomatikman Trk tarafnn seecei 24 kiiden 8ini Rumlar kendileri semi
olacaklar Trk tarafndan. Yani Trk tarafndan hi kimsenin onlarla ibirlii
yapmasna gerek yok. Kendi senatrleri vastasyla onlar yapmalar mmkn.
kincisi, kuzeye te bir orannda nfus yerletirildii zaman, bunlar Trk
tarafnn kii bana ortalama 5-6 kat daha zengin durumda olacaklar iin Kuzey
Kbrs ekonomisini byk lde denetleme kabiliyetine sahip olacaklar. Dolaysyla,
oradaki seimleri de deiik maniplasyonlarla, ayak oyunlaryla byk lde
belirleyebilirler.
Drdncs, burada bir baka sorun da Avrupa Birlii mktesebatna istisna
ynnde hibir atfta bulunmad iin aslnda te bir orannda Rum yerletirilecek
eklindeki aklamada plana konulan blm aldatc oluyor. nk mktesebatn
uygulanmaya balamasyla birlikte 200 bin Rum da geebilir kuzeye. Yani onu
engelleyici bir mekanizmadan bahsetmiyorum. Dolaysyla, hukuk mekanizmas
tamamen bitmi bulunuyor. Bu ynyle 1960 Anlamasnn fevkalade gerisine gitmi.
nk orada tam veto yetkisiyle donatlm bir bakan yardmcs var, burada yok.
Affedersiniz.
NZHET KANDEMR- Estafurullah Hocam, gayet aklayc. Ben
ahsen bu aklamalarnz iin ok teekkr ederim. Tabii ki, sizin bilginiz, ben
syledike siz ltfen beni tamamlayn. Fevkalade bilgili durumda olduunuzu
tamamen kabul ediyorum.
Grdm kadaryla Trkleri mlteci durumuna drmeyecek ya da bunu
asgaride tutacak bir forml bulunmas gerekiyor; ama bu da mzakereler asndan
dndmde zor gzkyor. Egemenlik ve siyasi eitliin tam olmas gerekir.
Planda eitler aras ilikiden bahsedilmekle beraber gerein de bu olmad
anlalyor, grlyor.
4

Benim kanaatim, Trk taraf karlarndan taviz verebilir. Ancak haklardan
taviz vermek fevkalade sakncaldr. Yani tarih uuru iinde ve milli uuru
kaybetmeden hareket etmek esastr diye dnyorum. Benim korkum, bu plann
Batyla Trkiyenin arasn biraz daha aaca eklindedir. Yani konular bir btn
iinde dndmzde Bat, Trkiyeyle btnlemek arzusunda mdr? Yoksa onu
kalbna uydurup, dlamakta kendi uzun vadeli menfaatleri asndan yarar m
grmektedir? Yani bu hususun irdelenmesinde yarar var. imdi Papandreu Trkiyeye
geliyor. Fazla zaman almamak iin atlayarak konuuyorum. u aamada
Yunanistann hibir kayb bahis konusu deil. Trkiyeyle bir uyumazlk kartmak
da onlar asndan hi akllca olmaz. nk Trkiye, kabul etse de etmese de
gerekten u anda ortada benim grdm Yunanlnn deyecei bir bedel yok. Onlar
gayet akllca oynuyorlar.
Zaten Kbrs sorununda Almanya da u anda aa kt. Eskiden hep
Yunanistan kalkan olarak kullanrlard. Yunanistan, bu kez bu kalkanlk grevini
brakm vaziyette. Peki ne yapmalyz? Bu kadar konuuyorsun da nereye gelmek
istiyorsun? derseniz; plann mzakeresinden kaamayacamza gre nce
gmenlerin geri geli sorununu yumuatmaya, daha sonra da tanma keyfiyetini, yani
24 saat iin bile olsa kabul ettirmeye gayret ettemiz gerekir. Mzakerelerde zaman
iinde iki blgeliliin tamamen ortadan kalkacan zihnimizde tutmamz gerekir.
Hocam da deindi, kuzeydeki ahalinin te birini tekil edecek ve her trl hakka
sahip olacak Birlemi Milletler Bar Gcnn himaye edecei Rumun Adadaki
Trklerin ksa zamanda maddi menfaatleri istikametine ynelebileceini de dikkate
alarak bize stnlk salamas kanlmaz olacaktr.
u an bunaldmz iin zerimize gelindiinin bilinci iinde -bunalma
kelimesini kullanyorum, bunu baka bir trl de tarif edebilirsiniz, u iinden
getiimiz devrede- stratejik bir karar vermek durumundayz. Plan bugnk haliyle
imzaladmz takdirde ekonomik durumumuzda baz iyiletirmeler belki salanabilir;
aski takdirde bunalm ve skntlarmz artabilir, bunu Bat yapabilir. Bu skntlar
kendi bamza amak zorunda kalabiliriz. Ancak tabii daha erefli bir davran
sergilemi oluruz.
Bunaldmz hissettikleri iindir ki, u anda zerimize gelmekteler. Yani
biz senin cann yakmadan istediimizi ver diyorlar. Ben bu durumu bu ekilde tarif
ediyorum. Irak konusunda da ayn ekilde tavizler kopartmaya ve silahl mdahalenin
yolunu Trkiyenin ibirliiyle amaya alyorlar. Yani Trkiye, bugn
Amerikann yannda olursa ve buraya gelen Yahudi lobisinin ileri gelenleri geri
dndklerinde ite Trkiye de bizim yanmzdadr mesajn Busha verebilirlerse bu
onlar iin ok byk bir kazan olacaktr diye dnyorum. Ama konumuz Irak
deil. imdi Avrupa Birlii konusundaki beklentilerini elde edemeyecei -benim
kanaatim- giderek gn na kan Trkiye bedeli ar da olsa ya hak ve karlarna
sahip olacak ya da Kbrs macerasna on yllar sonra son noktay koyacaktr. Yani
Kbrs benim grdm kadaryla bu plandan ve kar tarafn davranlarndan
grdm kadaryla elden gitmektedir. Yani benim grdm budur. Bunu arz etmek
istedim. Tabii ki grmelerimiz srasnda dier hususlar da ortaya kacaktr.
Teekkr ederim.
5

MT ZDA- Sayn Bykelim teekkr ediyorum.
Armaan Paam, buyurun sz sizde.
Em. General ARMAAN KULOLU- Sayn Bykelimin
aklamalarn byk bir zevkle izledik. Ben de birka konuyu buna ilave etmek
istiyorum. Birlemi Milletler Genel Sekreteri Kofi Annann zm iin sunduu
plann zamanlamas Trkiyeyi tam anlamyla bir zaman kskac ierisine soktuu
kanaatindeyim ki, onu da Sayn Bykelim bir noktada vurgulamt. Buradaki
zaman kskac Trkiyeyle ilgili 12 Aralkta Kopenhag Zirvesinde alnacak ve daha
dorusu Avrupa Birliinin genilemesiyle ilgili alnacak karar ve bunun yannda
Kbrsn Avrupa Birliine yeliiyle ilgili alnacak karar, bu arada Hkmetin gei
dnemine Trkiyedeki hkmetin gei dnemine rastlamas, Sayn Rauf Denktan
rahatszlk zamanna rastlamas ve Irak konusunda da Birlemi Milletler
denetilerinin orada olduu ve denetimlerini srdrd bir zamanda Amerika
Birleik Devletlerinin bu denetilerin kitle imha silahlarn bulma ynndeki
gayretlerini younlatrd ve buna paralel olarak Trkiyenin de Irak harekatnda
yannda yer almas ve Trkiyeden olan isteklerinin olduu bir anda Amerika Birleik
Devletlerinin Avrupa Birliine Trkiyeyi girmeyi destekleme dncesiyle onu
badatrmas ve dolaysyla drtl bir kska ierisine Trkiyenin girmesi.
Avrupa Birlii, Kbrs 10 tane genilemeye aday olan lke ierisinde 12
Aralkta bir karar ierisinde mtalaa edecek. Ancak Avrupa Birliinin Kbrs neden
bu kadar srarla ve sratle Birlie alma durumuna baktmz zaman burada Avrupa
Birliinin Amerika Birleik Devletlerinin karsnda kendisini bir g olarak
oluturmak istemesi ve bu nedenle tekrar dnyada bir g oda olarak kendisini
gstermek istemesi ve bunun yolunun da Avrupada tam bir egemenlik ve bunu
btnleyecek olan Akdenizde bir egemenlik salamasyla mmkn olacan
dnmesinden kaynaklanmaktadr. Akdenizdeki gvenlik konusu Cebeli Tarktan
balayp, Sicilya Adas, Malta, Girit ve en nihayetinde de Kbrsn kontrol altna
alnmasyla Akdenizdeki gvenlik tamamlanabilecektir. En son Maltann Birlie
giriiyle bu zaten tamamlanmakta, bir tek Dou Akdeniz kalmaktadr. Kbrs Birlie
almakla Dou Akdenizdeki hakimiyeti de salayp, Akdenizin gvenlii asndan,
kendi asndan bunu salamak iin byk bir gayret ierisine girmitir.
Ancak Kbrs bulunduu vaziyetiyle Birlie almann da muhzurlarn
bildiinden sadece gneyi, Adann btn adna Avrupa Birliine almann ileride
skntlar yaratabileceini, zellikle hukuki adan skntlar yaratabileceini
bildiinden srarla bir zm olmas konusunda gayretlerini srdrmektedir. 1960
Anayasasnda, Londra ve Zrih Anlamalarnda her iki tarafn, yani Yunanistan ve
Trkiyenin ye olmad bir yere ye olunmasnn hukuki adan mahzurlar,
uluslararas hukuk asndan da mahzurlar da bilinmektedir.
Plana bakacak olursak; Trkiye iin plan adan kritik gryorum. Bir
tanesi egemenlik asndan ve gvenlik asndan, ikincisi toprak asndan, ncs
de gler asndan; ana balk halinde mahzurlarn sralamak mmkn.
Egemenlik asndan 1960 Anayasas ve Londra ve Zrih Anlamalarnn vermi
olduu haklar bir noktada buraya vermiyor. Biraz nce de belirtildi, o zamanki Kbrs
Cumhuriyeti Cumhurbakan Yardmcsnn veto hakknn olmamas zellikle tek bir
kalemde bu veto hakkn kullanabilecekken imdi bunlarn meclislere ve senatolara
6

balanmas ve bunlarn hakimiyetinde Rumlar elinde olmas egemenlik konusunda
pheleri getirmektedir. Gvenlik konusunda da zellikle garantrlk konusu bir
noktada ortadan kalkmakta ve Trkiye artk buraya bir daha mdahil olamayacak bir
duruma gelmektedir ki, bu da Kbrs Trknn gvenliini son derece etkileyen bir
durumdur; nk ileride ne olacan bilmek ve kestirmek mmkn deildir; nk
Ada Avrupa Birliinin ve dolaysyla da Yunanistann bir noktada hakimiyetine
gemektedir diye dnyorum.
Toprak konusuna baktmz zaman istenilen topraklar iki konuda ok
nemli nokta. Bir tanesi stratejik adan nemli topraklar isteniliyor. kincisi,
ekonomik adan nemli olan topraklar isteniliyor ve bu topraklarn da Trkiyeye
braklan ksm stratejik ve ekonomik adan yeterli olmayan, istenilenler ise ok daha
stn durumda olan konular.
G konusu ise, aa yukar en tehlikeli olan konulardan bir tanesi. nk
gn gneyden kuzeye olacak gler ile oluturulan para devlet meclislerinde ve
st mecliste Rumlarn temsil oranlar mutlaka bulunuyor veya artyor. Kuzeyde te
bir, hatta 20 yl ierisinde yarya yakn bir meclis hakimiyetini ele geirme
durumunda kalyor. Dolaysyla, kuzeyde Rumlar sz sahibi, gneyde tam anlamyla
Rumlar sz sahibi, dolaysyla Kbrs btnyle kontrolden kyor ve Yunanistann
ve dolaysyla da Avrupa Birliinin hkimiyeti durumuna giriyor.
Ayrca bu g konusunda dier nemli bir konu Kbrs Trknn bir
noktada Adadan silinmesi noktasna kadar gtrebilecek durumlar da ieriyor.
Orada istenilen topraklardan Trk nfusunun g etmesi talep ediliyor. G edecek
Trk nfusunun nereye gidecei, nasl yerleecei henz ortada yok ve terk edecei
topraklar ise ekonomik adan olduka gl, kuvvetli ve orann ekonomisi, mmbit
topraklar ve su ihtiva eden topraklar olduu iin de byk bir sknt yaratacaktr diye
dnyorum.
yle bir bakacak olursak; Adada Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin
nfusunu yaklak olarak 200 bin civarnda. Bunun bir ksm sonradan Trkiyeden
g edenler olduu iin onlarn iadesi isteniliyor. Bu 200 binin zerine 20 yl
ierisinde 70 bin, 70 bin art bir de nfusa ve yerlere baklmakszn orada baz yerlere
Rumlarn serbeste intikali de sz konusu. Onlar da dikkate aldmzda 85 bine
kacak bir nfus Rum nfusu. 200 binin 25 bini ksa, geriye 175 bin kalr; buna 85
bin ilave ettiimiz zaman 260 bin nfusun neredeyse te birinden fazla bir ksm
Rum egemenliine geiyor ve gelen Rumlar da zengin olduundan oradaki Trk
topraklarn da satn alabilecek durumda. Yani hem nfus asndan, hem meclisteki
hakimiyet asndan, hem de zenginlik asndan kuzeyde tamamen bir hakimiyet
salayabilecek bir duruma gelmiyor.
Bir dier nokta da takas ve tazminat konusu da oradaki Trkleri olduka zor
duruma drecek bir durum olarak ortaya kyor. Peki bu durumda Trkiye ne
yapmal ve buradan ne isteniliyor?
Sonu olarak unu ifade edebilirim: zellikle i evreleri, sermaye
kurulular, dolaysyla da medya; nk bizdeki medya bir noktada da sermaye sahibi
medya. Kbrsta bir gerginlik olmasn ve bundan dolay kendi sermaye yaplarnn
bozulmamasn istiyorlar ve bu bakmdan Kbrsta bir noktada ver, kurtul anlay
7

ierisinde. Bir an evvel zme kavuturulmas, bu plann hemen kabul edilmesi,
hemen mzakere edilmeye zorlanmas gibi bir faaliyet ierisine de girebiliyorlar.
nk burada zellikle bu kurulular tarafndan ekonomi gvenliin nne
geen bir faktr olarak grlyor. Hatta bu kurulular, Avrupa Birliinden alnan
destekle de Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetindeki muhalifleri de yreklendirmek
suretiyle buradaki plann derhal kabul edilmesi, bunun bir daha ele geirilmeyecek bir
plan olarak nitelendirilmesi ve bunun zerinde allmas, bu frsatn bir daha ele
gemeyecei zerinde srarla duruyorlar.
Plan grlr m? Sayn Bykelim bu plan ele alp, mutlaka zerinde
grmek gerekir diye dnd. Evet, grmeden kamak Trkiyeye bir dezavantaj
getirecektir; bu dorudur. Ancak ben mzakere srecinin mutlaka devam etmesi
gerektiini, mzakereden Trkiyenin hibir zaman kamayacann belirtilmesi
gerektiini; ama bu plann mzakere edilmesi durumunda bunun snrlar ierisinde
kalmak suretiyle bu snrlar ierisinde hapsedilmi olmasndan dolay bununla snrl
kalnacan, baka bir alternatif, baka bir zm tarz ortaya srlemeyecei
kanaatindeyim; o bakmdan mzakereye evet; ama bu plann mzakeresine hayr
denilmesi ve mutlaka alternatif planla ortaya klmasnn yararl olaca
kanaatindeyim.
Teekkr ediyorum.
MT ZDA- Armaan Paam teekkr ediyorum.
Younlayor ve sevgili Murat, burada basna da sulamalar vard. Her
ikisini birden cevaplandrrsn herhalde. Sz Murat Yetkinde.
MURAT YETKN- Teekkrler.
Hem Nzhet Bey, hem de Armaan Bey, hem de araya giri yapan Hasan
Bey, aslnda plann yalnzca mzakereden kama grnts vermemek iin kabul
edilmesi gerektiini Nzhet Bey syledi. Armaan Bey, mzakereden kamal; ama
bu plan mzakere etmeyelim, bir bakasn mzakere edelim dedi. Hasan Beyin
yazlarndan zaten takip edebildiim kadaryla, daha tam olarak sz almad; ama
kendisi de benzeri bir izgide gibi.
Dr. HASAN NAL- Ben baka bir ey de nerdim. Benim kafamda baka
bir neri de var. Yani sylenilenler var da, o yzden araya girmeyeyim, blmeyeyim.
Yazlardan deyince ben onu dedim, ekstra bir ey daha var.
MURAT YETKN- Nzhet Beyin ok yakndan iinde bulunarak bir
ksmnda tecrbe edindii bir Krfez Sava var. Krfez Savanda merhum zaln
ok konuulan bir koyup alacaz, niye koyduk, alamadk? Be gitti sylemini
biliyoruz. Trkiyede konuulmayan hep bir alternatif maliyetler vardr. Ben biraz
mhendislik okuduum iin hep bize retilir. Hani bir ey yaparsan ne kazanrsn;
ama yapmazsan da ne kaybedersin? diye retilen bu vardr.
1974te Kbrsa mdahale edilmeseydi alternatif maliyeti ok yksek
olacakt Trkiye iin. Edilmesi doru bir harekettir. 1991de Amerika Birleik
Devletleri ve mttefiklerle birlikte Iraka kar bir harekata giriilmeseydi, ya da o
8

harekata destek verilmemi olsayd, Trkiye iin alternatif maliyeti ok yksek
olacakt. Kaldrlamayacak kadar yksek olacakt. Burada tartmamz gereken
noktalardan bir tanesi budur. Dileri Eski Bakanmz Sayn Grelin dedii gibi, ilk
gn verdii tepkide olduu gibi elimizin tersiyle de bu plan itebiliriz. Bunun bize
maliyeti ne olacaktr? Hep byle dnmek lazm.
Armaan Bey dedi ki -ltfen yanl not aldysam beni dzeltin- medya
dahil, sermaye gruplar ki, bunlar sermaye sahibidir dediniz. Dnyada sermaye
sahibi olmayan hibir medya grubu yoktur. nk mecburen o ii yrteceksiniz,
yani Kuzey Korede, belki Suriyede, Irakta filan vardr; ama yani hr dnyada zaten
btn medya gruplarnn sermayesi olmas lazm ki, dkkan iletsin, baka trl
yrmez.
NZHET KANDEMR- Medyann dndaki sermayeden bahsediyorum.
MURAT YETKN- Peki, mit Bey dorudan cevap vermemi istedii iin
yle cevap veriyorum. ii baka trl yrtemezsiniz, bu bir su deildir. Yani nasl
olsa bir iletme kurulacak olduuna gre bir iletme sahibi olmak, onu yrtmek su
deil. Sanki bir sulamaym gibi ynelttiniz, baka cmleler de vard. Bunlar,
Kbrsta gerginlik kmasn istemiyorlar, bunlar sermaye hareketlerinin gerilemesini
istemiyorlar, bozulmasn istemiyorlar dediniz. Bunlar su deildir ki, keke hibir
yerde gerginlik kmasa, keke refah artsa.
Yani Kbrs konusunda Trkiyede bugne kadar uygulanagelen politika
doru mudur? diye bana soracak olursanz, byk ihtimalle dorudur diye cevap
veririm. Bugn uygulanan doru mudur? Emin deilim. u ana kadar duyduklarm
doru mudur? Hayr, doru deil, katlmyorum. Neden? diye soracak olursanz;
bunu alternatif maliyetlerin ok yksek olmasna gsteririm.
Hasan Bey, Nzhet Bey konuurken mdahale edince yle bir ey syledi:
Yine yanl anladysam ltfen beni dzeltin; nk notlarm zerine
konuuyorum. Bu senato yaplarndan ve senatodaki ounluun kaybedilmesi
ihtimalinden sz ederken Ya Trk tarafndaki yeler de Rum tarafyla oy kullanrsa
dedi. Byle bir sz kullandnz deil mi? O zaman ne yapacaz?
Dr. HASAN NAL- Hayr, Trkler deil. Trk taraf iin seilecek yelerin
te biri zaten otomatikman Rumlardan oluyor. Dolaysyla, o Ada Trk deil.
Rumlarla birlikte oy kullanan 8 kii Trk deil, Rum zaten.
MURAT YETKIN- Ben yanl anladm, o zaman ben yanl anlamm. Ben
zannettim ki, Trkler de ya baka trl oy kullanrsa.
Dr. HASAN NAL- Hayr, o da ekstra olabilir. Ama onlarn ekstrasna
ihtiyac olmayacak o zaman.
MURAT YETKN- Peki alternatifimiz u olabilir: Sonsuza kadar diyebiliriz
ki, Hayr, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti diye bir devleti btn dnya tanyacaktr,
zaten bundan baka da zm yoktur. Bunun gereki olduunu dnyorsak
yapalm. Eer bunun Trkiyenin ve Kbrs Trklerinin refahn, mutluluunu ve
gvenliini artracan dnyorsak yapalm. Yoksa btn bu konuulanlar birtakm
9

akademik faaliyetler, bu toplantnn da amac zaten zihin frtnalar, birtakm
entelektel almalar olmak dna tamayacaktr, gitmeyecektir. Yani byle
masalarn etrafnda toplanp, Bu plan Allah kahretsin, bunlar zaten Trkiyeyi blp
paralamak istiyorlar, baka da dertleri yok diye birbirimize kzp, fkemizi
birbirimizden karmak dnda hibir ie yaramayacaktr.
Bu plann tabii ki bu haliyle kabul edilmesi diye bir ey sz konusu deil.
unu dnmemiz lazm: Eer Rauf Denkta, Trkiyedeki pek ok kiinin, daha
dorusu imdiye kadar politikalar belirleyen pek ok kiinin -yle diyeyim- istedii
gibi, ona tevik ettii gibi reddetseydi, Ben mzakere filan etmem deseydi ne
olurdu? Acaba dn Kbrs Rum Parlamentosundan kan ilk karar gibi (ki, bugn
kesinletirecekler, daha kesinlemedi). Yahu bizim de bu plan kabul etmemiz lazm
diye grler kacak myd? Ben size syleyeyim, kmayacakt. Onlar Birlemi
Milletlerin nerdii uzlamann havarileri kesilip, sonuna kadar bunu savunacaklar,
ite barbar Trkler, zaten uzlamaz bunlar, Asyaldr diye i kapatlm olacakt.
Eer uzlamazlkla sonuna kadar gidebilecek bir gc kendimizde
gryorsak, gidelim. Eer bununla bir sonu alacamz gerekten dnyorsak,
yani bu kadar dnyadan, gelimelerinden habersizsek yapalm; bunu yapalm.
Karsnda ne var? Karsnda bence bu plan mzakere edilir klan nemli eyler var.
Bu planla Trkiyenin 1974teki askeri harekat merulat, meru bir hareket haline
geldi. 1974ten bu yana Rum tarafnn gayrimeru olarak kulland Kbrs
cumhuriyeti kalkt u planla, ad bile anlmyor. ki lkenin liderleri cumhurbakan
olarak anlmyor. Bakn ilk paragrafnda diyor ki, (Siz de biliyorsunuz, bence plan
konumaya gerek yok. Herhalde en az ben almmdr, Plann uras yle, buras
byle diye birbirimize propaganda yapmann pek anlaml olduunu dnmediim
iin sylyorum bunu). Her taraf sadece kendini temsil eder diye daha ilk cmlede
sylyor.
Nfus oranlarna baktmzda, egemenlik haklarna baktmzda, bizim
yllardr istediimiz siyasi eitlie baktmzda bunlar var, mzakere zemini olarak
var. Olduunu zaten Gndz Beyin televizyon yaynlarndan, Nzhet Beyin
televizyon yaynlarndan, yazlarndan filan biraz reniyorum.
Bence bir mant tartmamz lazm. Politikalar deimez eyler midir?
Devlet politikalar deimez midir? Hkmet politikalar tabii ki deiir, hkmetten
hkmete deimesi kadar doal bir ey yoktur. nk her hkmetin semeni ona
belli baka bir politikay izlemesi iin oy veriyor. Peki devlet politikalar deimez
politikalar mdr? Bence deildir. Neye gre deiir? karlarna gre deiir.
Trkiyenin karlar u noktada nedir? Yanl hatrlyorsam yine ltfen beni dzeltin.
2000 ylnn sonlarnda yaplan bir Milli Gvenlik Kurulu toplants ardndan Avrupa
Birliinin Ulusal Programnn yaynna karar verildi. Bunu Mesut Ylmaz, ya da
Devlet Baheli ya da Blent Ecevit kimseye dikte ettirmedi. Bunun btn devlet
kademeleri tarafndan onaylana onaylana o noktaya geldiini siz de biliyorsunuz, ben
de biliyorum. Zaten geen sene Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri Tuncer
Klnn Harp Akademileri Komutanlnda yapt k sonras yaanlan
tartmalarda bunun byle olduu ve Genelkurmay bnyesi iinde de, Silahl
Kuvvetler bnyesi iinde bunun tartlarak bir sonuca varld Genelkurmay Genel
Sekreterliinin aklamasyla duyuruldu.

10

Armaan Bey drtl kskaca alndmzdan sz ederken bunlar yle sayd:
Hkmetin durumu, Denktan rahatszl. ok talihsiz bir durumdur; ama
plann yaynlanaca Denkta rahatsz olmadan nce belliydi; bunu da biliyoruz.
Zamanlamas belli deildi.
MURAT YETKN- Hayr, belliydi efendim. Size gazete kuprleri bile
gsterebilirim. Seimlerden sonra hemen kacak diye belliydi. Kbrs ve Irak; peki
Kbrs ve Irakn birbiriyle balantlanmas...
... ....- 12 Aralk Kopenhag.
MURAT YETKN- Evet, Irak da saydnz ama. Kbrs, Kopenhag ve
Iraka.
Az nce Nzhet Bey dedi ki; Amerikan Yahudi lobisinin nde gelenleri
geldiler, alma yaptlar. O Yahudi lobisinin nde gelenlerinin bir tanesinin ad
Dileri Bakan Yardmcs, birinin ad Savunma Bakan Yardmcs, doru mu? Yani
Yahudi lobisini temsilen gelmiyor. Yahudi lobisi yeleri; ama...
NZHET KANDEMR- Bandan beri Richard Pearl, Yahudi lobisinin en
nde gelenidir; bunlar da o takmn adamlardr.
MURAT YETKN- Tamam, aynen ve en keskinleridir, en ahinleridir; ama
buraya Yahudi lobisindeki bir kurulu adna gelmiyorlar. Buraya bizzat Amerikan
Devletini temsilen geliyorlar.
NZHET KANDEMR- Ynetim adna geliyorlar. Yalnz ynetim iinde
Savunma Bakanlyla Dileri Bakanl arasnda da byk bir gr ayrl
olduunu kabul etmek lazm.
MURAT YETKN- O yzden ikisini birlikte gnderiyorlar.
NZHET KANDEMR- u anda bir i politika sorunu haline geldii
iindir ki bu, kimse sesini kartamyor. Demokratlar da kendilerini suskun kalma
durumunda hissediyorlar. nk ahinlik politikas orada prim yapt. Kongre de
Busha her iki kanatta da majority salad. u anda ok zor bir durum var tabii. Yani
ynetim ierisinde de bir ikilik var.
MURAT YETKN- Yalnz Kbrs, Trkiyenin Avrupa Birlii yelii ve
Irak konusunu ilk balantlayan, bunlar icat eden Amerikallar deildi, Avrupallar da
deildi, Trkiyeydi, bunun byle olmasn Trkiye nerdi.
ARMAAN KULOLU- Neyi nerdi?
MURAT YETKN- Kbrsn Trkiyenin Avrupa Birlii yeliinin ve Irak
konusunun birlikte dnlmesi gerektiini. Grosmann ve Wolfowitzin bundan
nceki geliinde, Temmuz ayndaki geliinde bu grld ve bu grmeden iki-
gn sonra kr Sina Grel tarafndan bana anlatld, ben de bunu yazdm. Yalanlama
filan da gelmedi, yaadmz her olay da bunu doruluyor zaten.
11

ARMAAN KULOLU- Yani o zaman unu mu sylemek istediler? Biz
Amerika Birleik Devletlerinin Iraka yapaca harekat Trkiye olarak destek
verebiliriz; ancak bu destei sizin bizi Avrupa Birliine girmeyi ve Kbrs sorununun
zlmesini desteklemeniz kaydyla m? denildi.
MURAT YETKN- Bu benim yaptm bir yorumdu. Ama kr Sina
Grelin tam olarak syledii uydu, ben yaynladm eyleri sylyorum, gizli
deil. 21 ya da 22 Temmuz tarihli Radikal Gazetesinde yukarda ariviniz varsa
bakarsnz. kr Sina Grelin bunu tek bana demediini tahmin ediyorum. nk
ayn masada Yaar Bykant da oturuyordu. Plan Prensipler Bakan da oturuyordu,
Uur Ziyal de oturuyor, Faruk Loolu da oturuyordu. Madem Irak Amerika ulusal
kan olarak gryor, grebilir. Amerika da bizim ok yakn mttefikimizdir, bizim
de ulusal karmz var, bunun ad da Kbrstr. Kbrs da Avrupa Birlii konusunda
bizim ok ciddi ba armzdr, bizim hedefimiz de Avrupa Birliine girmektir, o
zaman Amerika da bize yardm etsin madem biz mttefikiz, madem biz stratejik
ortaz dedik. Ben bunlar size tekrarlyorum, bunlar kendi yorumum deil.
ARMAAN KULOLU- Oradaki benim ifade etmek istediim konu u:
Oradaki kskatan kastm u: Evet byle bir ey olmu olabilir. Zaten bizim Irak
konusunda Amerika Birleik Devletlerinin yannda yer alabilmemiz iin bizim
birtakm zararlarmzn kapatlmas, bir de menfaatlerimize hizmet etmesi gerekir,
onlardan bir blm de bu olabilir, bu dorudur ve ayan da arzudur.
MURAT YETKN- Yani bu kska deil, bu Trkiyenin isteiydi.
ARMAAN KULOLU- Ancak urada u var: Avrupa Birliinden tarih
almak konusunda Amerika Birleik Devletlerinin Avrupa Birlii nezdinde yapm
olduu baskya evet; ama Kbrsn bu plan dahilinde zlmesini talep etmeye hayr.
Kbrsn zlme istediine ve Trkiyenin desteklenmesine evet; ama bu plan
dahilinde ABDnin zm basks yaratmasna hayr diyorum.
MURAT YETKN- Doru, ben zaten Dilerinin politikasn ne ben
kuruyorum, ne savunuyorum. Ben sadece byle bir eyi aktaryorum ve bunun bir
Amerikan kskac olmayp, Trkiyenin kendi talebinin Amerika tarafndan kabul
edilmesi olduunu sylyorum. Ben de bunu uydurmuyorum. Zamanndaki Dileri
Bakannn aklamasna dayanarak sylyorum.
Bence baz eyleri yeniden dnmenin zaman. Bizim Dilerimiz bunu
byle kabul etse de, etmese de siyasiler bazen bunu sylediklerinde hemen azlarna
biber srseler de, srmeseler de yaadmz gereklik -eer hayal dnyasnda
yaamyorsak- Kbrs sorununun, Trkiyenin Avrupa Birliine yelik sorununun ve
evet, Avrupa ordusu sorununun birlikte ele alnddr. Biz bunlarn ayr ayr
olduunu dnsek de, her konuann azna biber srsek de bu byle oluyor. Yani
ayr ayr alsak da zaten birlikte ilem gryor.
Buyurunuz efendim.
ARMAAN KULOLU- Doru. Avrupa Birlii konusu, Kbrs konusu ve
Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas konusu birbirleriyle ilintili konulardr; bunu
herkes bilir. Bunu ifade etmek, bunu sylemek bir eyi yeniden icat etmek veya
bulmak anlamnda deil; bu gayet tabii bir sretir. Ancak bunlar birbirinin ierisinde
12

ve birbiriyle pazarlk konusu haline getirmek Trkiyeye zarar getirir. nk Trkiye,
Avrupa gvenlik ve savunma politikas konusunda gerekli mzakereleri yapm ve
oradan atabilecei azami adm atm, verebilecei btn tavizleri vermi ve son bir
noktaya gelmi ve Ankara mutabakatyla bunu bir zabt altna da almtr. Bunu l
olarak aldnz zaman Avrupa gvenlik ve savunma politikasndan atlacak geri adm
olmayaca iin geriye Avrupa Birliiyle Kbrsn pazarl kalmaktadr. Avrupa
Birliinden tarih al, srece bala, Kbrs ver konusuna getirilebilir. Onun iin
tehlikeli boyutlar vardr, her birini ayr mzakere etmek, evet, birbiriyle ilintilidir,
dorudur; ama ayr mzakere etmek de Trkiyeye fayda getirir diye dnyorum.
MURAT YETKN- Mutlaka yledir; ama bunlar birlikte ele alnmaktadr.
Ayrca Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas konusunda Trkiyenin son noktaya
geldii de doru deildir. u anda bize ulaan, son birka gndr yeni haberler
aslnda yeni bir noktaya ulald; fakat Kbrs konusunda ve tarih verilmesi
konusunda bir belirsizlik almadka bunun aklamayaca yolundadr. Bu plan
zaten Franszlara da iletilmi, Franszlar da itirazlarn ekmek zereler. nk
Franszlarn derdi Kbrs falan deil, Makedonyada yaadklar byk fiyaskodan
sonra Avrupa ordusunun bir ekle emale girmesi. Yani hibir yer son deildir, her
sonun bir tesi vardr. Yapacanz pazarla, pazarlk gcnze baldr. karlarnz
dorultusunda her eyi de konumaya ak zihinli olmak lazm. Neticede Kbrs,
Trkiyenin elindeki en byk kozdur, en byk d politika kozudur. Bu kozu
mrmzn sonuna kadar oynamamay da dnebiliriz, ya da diyebiliriz ki imdi
oynamann srasdr. Kbrs ne Lozana dahildir, ne Misak- Milliye dahildir. Trk
varl ise; Bat Trakyada da Trk varl var, Romanyada da, Bulgaristanda da var,
Nahvanda da var, Irak'ta da Trk varl var.
Trkiyenin bugn Avrupa Birlii ile ilikilerinde Asyal, Mslman, fakir,
kyl bir millet olmamza ramen bu noktaya gelmesinin sebebi bana gre Kbrstr.
1974te baarl bir harekat yaplm olmas ve orada ok byk bir koz elde etmi
olmamzdr. Kbrs, bir pazarlk maddesidir. Trkiye d politikasnn belki imdiye
kadar kullanmad, belki aslnda kullanmamakla kullanm olduu; ama bence artk
oturup daha byk karlar iin ciddi ciddi konumas gereken byk bir kozudur.
ok gevezelik ettim, kusura bakmayn.
MT ZDA- Estafurullah.
ARMAAN KULOLU- Kbrs konusuyla ilgili sadece birka cmle
sylemek istiyorum. Kbrs konusu sadece oradaki Trklerin varl ve yaam
gvencesinin alnmasnn tesinde baz durumlar vardr Kbrsn. Kbrs bir kere
Trkiyeye tarihi bir mirastr. Mirasn reddi mmkn deildir, bu bizim mirasmzdr.
kincisi, Kbrs Trkiyenin, Kbrstaki Trkler asndan olduu kadar Trkiyenin
bir gvenlik meselesidir. Dou Akdenizin gvenlii kapsamnda Kbrsn
Trkiyenin elinde olmamas veya Trkiyenin kontrol edemeyecei bir durumda
bulunmas, baka glerin kontrolnn eline gemesi Dou Akdenizin gvenlii
asndan ve Trkiyenin gvenlii asndan mahzurludur ve hatta bu gvenlik
konusu Bak-Ceyhan Boru Hattnn skenderun Krfezine almas sonucunda daha
da byk boyutlara ulamtr; onun iin... (Bant dn)
1/B
13

...sz konusu bir gvenilirlik konusudur Trkiye iin, 50 yldr bu davay
savunmaktadr. 50 yl sonra bundan vazgetii veya baka ekle dntrd
takdirde Trkiyenin szne bundan sonra kimse gvenmez.
Bir dier konu da Kbrs konusunda bu plan, bugn nmze getiriliyorsa bu
kadar yllk mcadelenin ve Kbrstaki oluumun kabul edilemeyiinin itirazn
bugne kadar baaryla yapm olmamzn sonucudur. Demek ki, yapm olduumuz
mcadele doru sonular vermektedir. Evet, bu plan Bat dnyasnn bugne kadar
ileri srd ve ortaya koyduu en iyimser bir plan olmasna ramen, Trkiye
tarafndan tabii ki kabul edilememesine ramen onlar tarafndan ortaya konulan ise,
bu mcadelenin sonucundaki en iyi ve en son durumdur diye dnyorum.
Teekkr ediyorum.
NZHET KANDEMR- Demin tuttuum nota gre politikalar deimez
deildir, karlara gre deiir dediniz. Ben sizinle tamamen ayn fikirdeyim. Zaten
btn meslek hayatmda da bir politikay bir kalp olarak alp, onun zerinde devam
etmenin hatalarn mdafaa etmiimdir. Yalnz politika genelinde deitirilmesi her
zaman gerekmez, onun modaliteleri zerinde oynanlabilir. Bylelikle genel ereve
muhafaza edilmek suretiyle modaliteler deiir. Yalnz karlara gre deiir
dediniz. Ben karlardan taviz verilebilir dedim, zaten biraz nce yaptm
konumada da ona iaret ettim. karlardan taviz evet de, haklardan taviz vermek
benim kanaatimce hayr. Yani orada ok dikkatli olmamz lazm. karla edinilmi
haklar birbirine kartrmamak ve taviz verilirken de onlar arasndaki o snr iyi
muhafaza etmek gerekir; bu ksa bir parantezdi.
Teekkr ederim.
MURAT YETKN- Ben de baka konuya gemeden mit Bey msaade
ederse Armaan Beye bir ek yapmak istiyorum. Kbrs tabii ki Dou Akdenizin ve
Trkiyenin gvenlii asndan ok nemli. Sadece Bak-Ceyhan deil, ileride GAP
ilemeye balaynca GAPn ihracat pazarnn da oras olaca ok ortada: bunun
tamamnn benim kafamda bir zm yolu var. Trkiyenin eer Avrupa Birliine
giriinde bir koz olarak kullanlrsa ki, ok gzel kullanlyor, ben ok gzel
kullanldn dnyorum, Avrupa Birlii bnyesi iinde bunun bir sorun
karacan dnmyorum. Gvenlik sorunlarmz da giderilir diye dnyorum.
GNDZ AKTAN- Armaan Paann sylediklerine sempati duyuyorum,
u bakmdan sempati duyuyorum. Dnyada en zor olan ey stratejik gerekleri
anlatmak; bugnn dnyasnda bu neredeyse imkansz hale geldi. Efendim, Souk
Sava bitti, Souk Sava sonu dnemde artk brakn Karpaz, Adann tmnn bile
stratejik nemi ne ola ki? Rumun eline gese ne olacak, Trkn eline gese ne
olacak? Hepimiz Avrupa Birliine girmeyecek miyiz? Adann stratejik bir nemi
yoktur diyorlar. Galiba en zor anlatlacak konu stratejik konu.
kincisi, byle bir geni tartmada kanlmaz olarak taktiklerle strateji
birbirine karyor. Yani, kska altnda myz? Evet: kskac bilerek mi yaptlar?
Bilmiyorum, belki bilerek, ksmen de blmeyerek de olabilir, olaylar da yle gelimi
olabilir. Ama ne yapalm ki nmzde bir kska var. Yani kskatan kast u: Zor
durumdayz akas. Bu zor durumu nasl anlatacaz? Durumdur bu, nmzde
somut bir durum; bunu bir ekilde amamz lazm, nasl yapacaz?
14

Ben bu iki kk yorumdan sonra pakete ilikin baz grlerimi sylemek
istiyorum. Paketteki egemen eitlik kavram; bizim iin zm halinde devlet yapsn
o ekilde etkileyecek ki bu zm, yarn br gn 1963-1974 olaylarnn ayns
deilse dahi, bir benzerinin kmas halinde Trk tarafnn kendi kaderine tayin
hakkn kullanmasna imkan vermeli. Budur egemen eitlikten murat.
GNDZ AKTAN- O ekilde olmal ki, byle bir hak kullanmna imkan
vermeli. Benim kanm 24 saat tannma olmasa dahi, bu paketin Trk tarafna bu hakk
verdii yolundadr. Ksaca ne demek istediimi izah edeyim. Bakacamz iki belge
var. Birisi kurulu anlamas, tekisi anayasa. Bunlar da, taraflarn 1960 devletinin
cofounder olduu, yani Kbrs Trklerinin devletinin kurucusu olduu syleniyor.
kincisi, taraflarn bu yeni kurulacak devletin de constituent unsurlar
olduu syleniyor. Yani cofounderle constituent arasnda fark var gayet tabii.
kincisini oluturucu diye evirmemiz lazm ve daha zayf; cofounder daha kuvvetli.
kisine de kurucu diyemeyiz. Cofounder kurucu, constituent oluturucu diye
tanmlayabiliriz. Bunlarn her ikisi de gl terimler.
Hemen arkasndan artk haklara bir atf var. Yani taraflar kendilerinde
bulunan artk haklar ortak devlete veriyorlar. Egemen olmadnz takdirde bunu
yapamazsnz. Fakat ayrca bunun zlemez bir birliktelik olduunu syleyen bir
cmle var. Onun hukuki balayclnn snrl olduunu zannediyorum. Bunu byle
sylerken de, kendi kaderini tayin hakkna ilikin uluslararas belgeler olmad iin,
daha ziyade doktrinden hareket ediyorum. Uluslararas doktrin, eer bir lke
demokratik bir rejime sahipse bu lkede bir aznla kar diskiriminasyon yaplmas
halinde kendi kaderini tayin hakknn kabileceini sylyor.
ki uluslararas belge var, 2625 sayl Devletler Hukuku Deklarasyonu; bu
Birlemi Milletler Genel Kurulunun yapt bir deklarasyondur. kinci olarak ona
dayal olarak 1993 Dnya nsan Haklar Konferans Viyana Konferansnn sonunda
yaynlanan belge var. Bu belgenin ierisinde de demokratik lkelerde kendi kaderini
tayin hakknn nasl ortaya kaca yazl. imdi burada yaplan btn tartmalar
unu gsteriyor: Trk tarafna aznlk olduu iin rakamsal olarak, numerik olarak
sylyorum, aznlktan kastm kk toplum, kk toplum olarak 1963-1974e
benzer bir bask yaplmas halinde ne yazlrsa yazlsn Annan belgelerinin iinde
Trk tarafnn kendi kaderini tayin hakk vardr ve bu hakk kullanr. Birincisi, kurucu
taraf olarak veya oluturucu taraf olarak anayasay ve kurucu belgeyi ve artk haklar
veren taraf olarak zaten egemenlie sahiptir. Kar tarafa da bu bakmdan daha fazla
bir egemenlik verilmi deildir. 24 saatlik bir tannma olsayd ok iyi olacakt tabii.
Sembolik olarak da bunu btn dnyaya gstermi olacaktk; ama olmamas Trk
tarafn nmzdeki dnemde kendi kaderini tayin hakkndan mahrum brakmaz.
imdi siyasi eitlie geliyorum. Siyasi eitlik bu iin temeli gibi
grnyordu. Beni en fazla hayal krklna uratan blm siyasi eitliktir. nk
siyasi eitlik mevcut deildir. Siyasi eitliin olabilmesi iin hem yrtme, hem
yasamada nemli hayati konularda veto hakknn olmas gerekirdi, Trk tarafnn veto
hakk mevcut deil. Alt kiilik bakanlk konseyinde, yani kabinede iki Trk yeden
bir tanesinin, katlmas mecburiyeti veto deildir. Zaten bunu pek uygulama imkann
da olmadn birazdan anlatacam. Yasama olarak senato ve meclisi ele aldmz
zaman senatonun ierisinde nemli kararlarda 24 lkeden 10 ve ounlukla yenin bu
15

karara katlmas mecburiyetide veto niteliinde deildir. Ayr oylama ise
ngrlmemitir.
.... ...- nemsiz kararlarda ise 6 yenin oyu kabul iin asgari art olmaktadr.
GNDZ AKTAN- Hadi sradan konulardaki art kabul ediyorum da,
nemli kararlarda veto olmamas kt. nemli konular arasnda, Anayasa var, bte
var, hkmetin seilmesi var. ana konuda, veto hakk neden mevcut deil? Trk
para devletini alalm. (Biraz nce unuttum; bu para devlet lafyla biliyorsunuz
ortak devlet laf hep parantez ierisinde. Demek ki mzakere edilebilir bir konu.
Bizim orada kurucu devlet dememiz lazm. Behemehal kurucu devlet diye girmesi
lazm. Ortak devlet de diyebilirsiniz. Ortaklk devleti, yani common state de,
partnership state de diyebilirsiniz. Ona ne derseniz deyin; ama para devlet,
cofounder ya da founder state diyeceksiniz. Bunu elde etmek lazm. Aksi halde
egemenlikte bir gerileme olur.)
Siyasi eitlik, biraz nce sylediim gibi kararlarn birlikte alnmasdr. \/eto
burada son derece nemlidir. imdi Trk para devletine geliyorum. Trk para
devletinde iktidar muhalefet blnmesini 55-45 diye varsayalm. Bu blnme para
devlet ii yrtmenin ve meclisin seilmesinde esas olacana gre -isim olarak
syleyeyim- Dervi Erolu seildi. Mehmet Ali Talat ve Mustafa Aknc muhalefet
oldular. Genel seimlerde senato seimleri bizi ilgilendiriyor. Trk para
devletlerindeki yzde 45lik muhalefet, o veto hakk dediimiz Senatodaki 10 kiiyi
oluturur. Bu 10 kii kendilerini Rumlara daha yakn hissederlerse ki, u anda yle
hissediyorlar, Mehmet Ali Talat Rum ounlukla birlikte tek liste halinde 10 kiiyi
alarak merkezi hkmete seilecektir. Bunun en basit sonucu Trk tarafndaki
hkmetle, merkezi hkmetteki Trk varl, Trk siyasi varl arasnda
otomatikman bir atma kmasna sebep olacaktr. Bu atma kk taraf olduu
iin i yapy da etkileyecektir ve bu atmadan kurtulma imkan da neredeyse yok
gibidir. Yani ilk yldan itibaren bu kacaktr.
Ondan sonra Kuzey para devletine girecek olan Rumlar genel seimlerde
gidip kendi memleketlerinde, yani gneyde oy verecekler, ama para devletin iindeki
seimlerde Trklerle birlikte oy verecekler. Muhalefet yzde 45, art Rumlar, aslnda
ok ksa bir sre sonra bugn Dervi Erolu ya da Denktan fikrini savunanlar,
Trkiyeyle sk ibirliinden yana olanlar aznlkta brakacaktr. O zaman hakikaten
hem para devlete, hem merkezi hkmete bugnk muhalefet Rumlarla ibirlii
halinde Trk tarafn da ynetecektir. Bu eitlik deildir. Bence Annan paketinin en
zayf yeri burasdr.
Geliyorum ortak devletle para devletler arasndaki grev, yetki ve ilev
dalmna; bu ise iki taraf arasndaki bal bir husus. Bu anlamalarn nasl
yaplacana bal. Ama yine de denilebilir ki, d politika, AB ilikileri, Merkez
Bankas, federal polis gibi eyler gerek anlamda yetkilerin merkezde
bulunabileceini gsteriyor. Buralarda daima dinamik dnmek lazm. Yani kat
zerinde bir ey kar, siyasi kuvvet dengesine gre o kat stnde kan, kendi
lehinize bir mddet sonra kullanrsnz. zm taraflara bu imkan verebilecektir. Bu
ise ortak devletin yetkilerinin giderek genilemesine yol aabilecektir.
Toprak konusu: Yzde 28,5; bizim istediimiz neydi? 29.1di. Miktar olarak
fazla bir fark yok. Fakat dalm olarak ortada vahim bir durum var ve yle de bir ey
16

ki, ya Gzelyurtu istersin, ya Karpaz demeye getiriyor. nc bir harita
kabilir de denmiyor.
MURAT YETKN- Msaade ederseniz bu konuda somut bilgi vereyim:
Trkiye saatiyle bu sabah New Yorktan bir haber geldi. Kofi Annann szcs
demi ki; bu plann deitirilmesi gerektii anlalyor.
GNDZ AKTAN- Buradaki dalmn beni rahatsz eden yn u: Lord
Hanneyin byle girintili, kntl izgiyi savunurken syledii ey, Dz izgi
Trklerin ok daha fazla Kuzeye gnderilmesine neden olacakt, biz byle bir ey
yaptk. Aslnda bylece yukar kmas gereken Trklerin saysn drdk diyor.
Bence tam tersini yapm durumdalar. Magosann byk ksmn Rumlara
braktnz andan itibaren kitlesel olarak kuzeye gidecek olan insan saysn
artryorsunuz. nk bizim taraftaki en byk ikinci kent Magosa. Oradaki Trklerin
yukarya gitmesini salyorsunuz. Gzelyurtda da en fazla krsal blge Trk,
yayor. ki blgeyi bizden aldnz zaman yukarya gidecek olan Trklerin says
artar. Demek ki, burada aslnda 28,5 dahi olsa bunu sineye ekecek olsak dahi, bu
toprak orannn nemli olmadn sylesek dahi, dalm kabul etmenin imkn yok.
Gmenler konusu: ade edilecek emlak ve konut says iki taraf arasnda
karara balanacak. Bu karar kuzeye kacak olan Rum gmenlerinin saysn
etkileyebilir. Ama emlak verilecekse her yl mutlaka 2000 Rum kuzeye geer. Demek
ki, Denktan yeni mzakerelerde yapmas gereken ey emlak ve konut saysnda bir
snrlama, bir tavan getirmeye almak. Burada sanld kadar byk bir manevra
alan yok. Neden? nk pakette x ve y denilen emlak iin tavanla vatandalk
verilmesi gereken Trklerin says ak braklm. Yani yerleik olup, KKTC
vatandal kabul edilmi olduu halde Kbrs vatandal verilmemi olan Trkler
var. Gayet doal olarak Klerides bu Trklerin saysn, yani Kbrs vatandal
verilecek olanlar -ki geriye kalanlar Trkiyeye dnsn diye- mmkn olduu kadar
dk tutacak. Siz de emlak ve konut saysn mmkn olduu kadar aa
tutacaksnz. Hem yukarya gelenler emlak sahibi olmasn, dolaysyla mmknse
yukarya gelmesinler. Hem de mmkn olduu kadar az tazminat veresiniz. Bu iki
nokta arasnda mzakere ok zor.
Bugn yzde 28,5luk yerde yaayan Trklerin says kabaca 150 bindir. 210
bin civarnda olan toplam nfustan geriye kalanlar ise topran yzde 8inde yayor.
Bir kere o yzde 8de yaayanlar da kuzeye gidecek. Demek ki, imdi 150 bin
Trkn yaad yerde nfus 210 bin Trke kacaktr. Art 40 bin Rum 20 ylda, 20
yln tesinde de 30 bin Rum daha gidecek. 70 bin kii daha yukarya gelecek mi. Onu
da ilave ederseniz 280 bin ediyor. Bugn 150 bin kiinin yaad yerde 280 bin kii
yaayacak. Buras milli gelir bakmndan Adada en dk yer. Fakat Adadaki nfus
younluu bakmndan en yksek yer haline geliyor.
ARMAAN KULOLU- Bu 70 binin dnda bir ey daha var. Gnebakan,
Yeilrmak, Sleymaniye, Kurutepe, zellikle Grpnar, zkan, Karpasa, Koruam,
Meserya kyleri, Dipkarpaz, Yeni Erenky, Sipahi, Adaay, Karpaz kylerinde
eskiden yaayan Rumlara bunlarn ocuklarna ve torunlarna kstlamasz dn
hakk veriliyor; bunlar 70 bin Ruma dahil deil.
GNDZ AKTAN- Ona Financal Times ve dier baz Batl kaynaklar 10
bin daha ilave ediyorlar. Muhtemelen daha da fazla. yle hesap edeceiz: 660 bin
17

Rumlar, 210 bin de biz, 870 bin. Yzde 28lik yerinde aslnda 300 bine yakn nfus
yaayacak, yzde 72lik yerde ise 570 bin Rum yaayacak.
... ...- Yok orada yle bir durum oluyor: Yani aa yukar 50-60 bin
Anadolu kkenli Trk Trkiyeye gnderince denge azalyor. Bu plann iinde...
GNDZ AKTAN- Daha Denkta kabul etmedi ki. Denktan kabul
etmeme yetkisi var.
Dr. HASAN NAL- Hayr, ama plann ngrdn diyorum. Denkta
nasl pazarlayacak, o ayr bir konu. Oradaki o nfus younluunu ksmen azaltyor.
GNDZ AKTAN- Hayr, ben ayn kanda deilim; neden deilim? Onu
syleyeyim.
Dr. HASAN NAL- nce ne olduunu anlayalm. Yok yle deil. yle
ilanihaya mzakereye de ak deil.
GNDZ AKTAN- Ak deil. Kbrs vatandal verilecek olan Trkler
iki taraf arasnda kararlatrlr demek mevcut Trklerin altna inilebilir demek
olduu gibi hepsinin vatandal kazanmas da demek olabilir. Ben azalmasn kabul
edemem. Yzde 28lik bir yere 300 binlik bir nfus giriyor. 290 binlik bir nfus
giriyor ve 290 binlik nfusun girdii yerde bunlarn bir ksm aslnda ifti insanlar ve
ilenecek toprak yok. Bunlar kentsel insan olacaklar, ii olacaklar, zaten dk gelir
grubuna sahipler. Bir de sizin banza bir meslekten teki meslee bir kuak
ierisinde, birka yl ierisinde gemesi gereken ok byk bir kitle kalyor. Yani
demek istediim o blgenin sosyoekonomik sorunlar olaanst artyor. Dalk ve
ky eridi olan blgenin ve bu bence bamza nemli bir dert.
ABye biz girinceye kadar derogasyonlar ngrlyordu. Bunlarn hibirisi
pakette yoktur. Tek derogasyon diyebileceimiz ey, yukarya girip ikametgh sahibi
olacaklarn 20 yllk bir sreye yaylm olmasdr. Ondan sonra zaten onu da
ngrmyor, Rumlar yzde 33e kadar Kuzeye gidebilecek. Dolama hakk ilk
gnden itibaren var. tutma hakkna ilikin herhangi bir eye rastlamadm. Aranzda
rastlayan varsa sylesin. Darda oturup, mesela Nikosyada oturup, yani
Nikosyadan kastm Rum tarafnda oturup, gneyde pekala i tutabilecek. Bu Rumlar
rahatlkla kuzeye gelebilecekler. Demek ki, i tutma konusunda da hibir snrlama
yok. stne stlk birka yerde de Avrupa mktesebatna gre, mevzuatna gre bu
iler dzenlenir demekle bu ii tamamen halletmi durumda. zgrlk neredeyse
bandan itibaren veriliyor. Orada Trkleri koruyacak hibir derogasyon, istisnai rejim
ngrlmemi.
Plana ilikin syleyeceim son nokta garantiler. Garantiler kalkm durumda.
Birincisi, garanti BMye gitti. kincisi, bence daha da vahimi, eskiden yaplmasn
engellemek iin sahip olduumuz garanti imdi korumasn salayacak. Neydi garanti
rejiminden ama? Enosis ve taksimi engellemekti. Enosise bakalm, Antlamada ne
diyordu? Herhangi bir devletle ekonomik ve politik birlie girmek yasakt. Kbrs AB
yesi olmakla ekonomik ve siyasi birlie girdi diyelim. AB yesi Yunanistanla
girmi olduu bu ksmi ekonomik ve siyasi birlii Garanti Antlamasyla Rumlara
garanti ediyoruz. Hi merak etmeyin, bozulmayacak diyoruz. Garanti
Antlamasnn mutatis matantis, yani deitii kadaryla geerlidir dedii, aslnda
18

tam tersini salam oluyor bylece. Yani bir nevi bunu dnmez bu -affedersiniz-
aptal Trkler diye yazlm bir eye benziyor. Garanti Antlamasnn bu hale
gelmesi onur krc bir ey.
Sonu olarak unu syleyeceim: Bu paket bu haliyle 1985-1986 De Cuellar
belgeleri, 1992 Boutros Ghali fikirler dizisinden geridir. Hangi bakmdan geridir?
Egemenlik bakmndan deil, siyasi eitlik bakmndan geridir. nk ilk ikisinde
veto vardr. Toprak bakmndan geridir. nk daha fazla toprak brakyor. Onlarda
dalm byle deildi, sadece Mara vard. Gmenler bakmndan bu paketin onlarla
hi alakas yok. Garantiler ilk ikisinde gayet salam bir ekilde korunuyordu.
Dolaysyla, bu en parlak karlmamas gereken frsat denilen ey iki genel
sekreterin bize nerdiklerinden daha geridir. Hatta baz bakmlardan 1960tan geridir:
Yani garantiler ve veto haklar, yani siyasi eitlik bakmndan. 196O Anayasas karar
verme asndan, karar mekanizmas asndan konfederal bir anayasadr, federal
deil. ki taraf ayr ayr karar verirler. Ayn toprak parasnda yaam olmalar bu
konfederal karar mekanizmasn etkilemez. Trkiyenin etkin garantisi tam manasyla
vardr.
Peki bunlar size ne veriyor? Bunlar size unu sylyor: Sen Avrupa
Birliine gireceksin. Bu Kbrs da Avrupa Birliine girecek. Senin Avrupa Birliine
giri cretin budur. Yunanistana bunu vereceksin, ieriye yle gireceksin diyor. Bu
mzakere edilebilir mi? Nasl formle edildiine bal. Bunu mzakereye zemin
kabul ediyorum demek lke olarak kabul ediyorum demek anlamna geliyorsa o
zaman bunu bu ekilde formle edemezsiniz. nk siz bunu ilke olarak kabul
ettiiniz andan itibaren zaten ilkelerin tesinde deiiklik yapmanz inanlmaz
derecede zor olur. O zaman yle diyebilirsiniz: Bu anlamay ben mzakere
edebilirim. Bunu sylediiniz andan itibaren de, bu anlamay fikirler dizisinde
mukayese ederek yapacaksnz. Mzakerenizin amac bunu fikirler dizisine
yaklatrmak olacaktr. Bunun anlamysa geni deiiklie ihtiyac var demektir. Yani
Annan paketi ncesi mzakereye dnmemiz lazm. Yoksa bu paketi byle mzakere
edemezsiniz.
... ...- Tabii, dorudan mzakerelerin devam...
GNDZ AKTAN- Bunu bu ekilde mzakere etmenize bu paket msait
deil. Bu pakette mzakere edilmek iin konulmu eyler para devletlerle ortak
devletin isimleri Kbrs vatandaln kazanacak Trklerin says, emlak ve konutun
saysndan ibarettir. Onun dnda kat stnde size mzakere iin herhangi birey
vermemi. Ama siz tabii Ben mzakere ederim dedikten sonra o zaman neleri
mzakere edeceksiniz, alt alta yaz diyecekler. Siz verdiniz, Kbrs Rumlar da
verdiler. Tabii onlarda ayn sayda konu verecekler. Siz hangi konuda bir ey
istersiniz; nk bunlar temel konulardr onun karsnda Rum talepleri de olacak.
Toprak yzde 29 deyince, Rumlar yzde 24 diyecekler; nk Klerides
onu nermiti. Gmen iin 10 binden ve 20 binden fazla almam derseniz Boutros
Ghali fikirler dizisindeki gibi, onlar diyecek ki, Hepsi geriye dnecek. Zaten hepsi
dnyor, dikkatinizi ekerim. Braklan yzde 8 topraa 70 bin kiiyi sokabilirler.
Yukarya da 70 bin kiiyi sokuyorlar, 140 bin eder. Zaten hepsi dnm oluyor. Onun
tesinde ne sylerler? Onu bilemiyorum. Garanti deyince kalksn diyecekler.
... ....- 70 bin kiiyi almaz.
19

GNDZ AKTAN- Alr tabii, gayet rahat alyor. Ben hesap ettim. Onun
iin pakette temel Rum, Yunan tezi kabul edilmitir, tm gmenler geriye gidiyor.
Siz garantilerin gl olmasn isterseniz, o hepsinin kalkmasn isteyecek. Siz 24 saat
beni tan derseniz o Cofounder lafnn kmasn isteyecek. Merkezi hkmetten
tekileri yetki devri, transferi olacaktr. dolaysyla, artk yetkileri ve haklar kabul
etmeyecek. Ne olacak? Bir anda balang noktasna dneceksiniz. Bunu hi kimse
istemez, hi kimse msaade etmez. O zaman ite bu kmaz. Benim asl kska diye
dndm ey bu. nce mzakeresinin 12 Arala kadar yetimesi imkansz.
nmzdeki yln birinci yarsnda Selanik Zirvesine kadar bunun mzakeresinin
yaplacan dnyoruz artk. Fakat benim kanm, bu, Selanik Zirvesine de
yetimez. Mzakereye alr. Mzakereye gerek anlamda ald zaman bu paket
unravel eder, sapr sapr dklr ve paketsiz kalrz. 0 zaman ne yapacaz?
MURAT YETKN- Bilgi anlamnda devreye giriyorum. Dn Komisyon
Bakan Prodinin sylediini bugn Danimarka Babakan sabahleyin syledi, dedi
ki: Bu gidile Kopenhagda bu 10 lkenin alnmas da zorlaabilecek filan diye
byle laflar. Zannediyorum, Papandreu, Colin Powell grmesi ok nemliydi,
herhalde Kbrs olmaynca mecburi veto filan gibi dierlerine ey kabilir.
Almanyay Amerika yle sktrabilir.
GNDZ AKTAN- Benim grebildiim k yolu u: Muratn syledii
opportunity cost nedir? Onun da tesinde biz bu frsat kullanmasak bamza ne
bela gelir? Buna bakmak lazm. Hibir ey bitmez, her ey yeni artlarda devam eder
gr bu sefer geerli olmayabilir. Nasl geerli olmaz? Trkiyeye mzakere tarihi
verilmez. Gney, Kbrsn tmn temsilen ieriye alnrsa Kbrs mzakereleri de
biter, Trkiyenin AB opsiyonu da sona erer. Sayn Tayyip Erdoan ermedi dese
dahi, fiilen sona erer. Ama ben bunun olacan zannetmiyorum. Hi kimse bir
terazinin bir kefesine Gney Kbrs, bir kefesine Trkiyeyi koyup, bunun
sonucunda bu sylediimiz trden bir karar alamaz. Ne alr? imdi bundan sonras
tamamen speklasyon, Trkiyeye tarih gibi bir tarih verirler. Kbrsa da sanki ye
oluyormu gibi bir yelik verirler ve mzakereleri ertelerler; her ey Selanike
ertelenir.
Dr. HASAN NAL- AB mktesebatnn kuzeyde uygulanamayacana dair
erh var. Yani orada da gene istisna getiriyorsunuz ve diyorsunuz ki, Tamam, sen
Kbrs cumhuriyeti olarak giriyorsun; ama Adann kuzeyinde AB mktesebat
uygulanmayacaktr diye de bir hkm koyar. nk onu koymad takdirde AB
hukuku asndan bir dnya sorun kar.
GNDZ AKTAN- Hasan Hocann burada syledii ey aslnda
Verhogenin Papandreuyla yapt grmede bunu byle yapalm dedii ey. Yani
byle bir ey de olabilir mi? Olur, tamam.
k yolu olarak yle dnyorum: Bu paketi ok deitirmek mmkn
deil; ama mzakere edelim. Ondan sonra da Trkiye, Yunanistan, ngiltere, Kuzey
Kbrs, Gney Kbrs bu paketi imzalasnlar. Ne kadar deiirse o kadar deitirip
ondan sonra imzalasnlar. Gney Kbrs, 12 Aralk Kopenhag Zirvesinde ortak devleti
temsilen para devlet olarak girsin. Kuzey Kbrsn zerinden ambargo kalksn,
Kuzey Kbrs AB mktesebatna uyum srecine girsin. AB mthi (?) bir para
ayrmt, 206 milyon Euro, onu da hemen versinler. Bylece herkesi de
sevindirsinler.
20

Trkiyeye hemen ve erken mzakere tarihi verilsin. Anlamann z,
topraa ilikin, gmenlere ilikin, emlaa ilikin ve garantilere ilikin hkmleri
Trkiyenin giri anlamas imzalandktan uygulanmaya balasn. Bu 7-8 yllk bir
gecikme, erteleme demektir. Trkiye tam ye olduktan sonra bunlardan bazlar hzl
uygulanabilir. Bunun sonunda birok yerin degimesi lzm. Deimesi gereken
yerlerden biri yabanclarla ilgili olarak oluturduklar blm. Orada ilgin ve aka
sahtekrlk kokan bir hkm bulunuyor. O hkm u: Trk ve Yunan vatandalar,
Trk ve Rum blgelerine o blgelerin nfusunun yzde 1Oundan fazla giremezler.
O zaman ne oluyor? Trkler 210 bin, 20 binden fazla giremez. Gneyin nfusu 700
bin, 70 bin kii girebilir.
kincisi, Kbrs ye olur olmaz bu hkm otomatikman deiecek.
Sahtekrlk burada. Yunanistandan gelene hibir snrlama koyamaz. Bu yalnz bizim
zerimize kalr. Yani Trkiyeden gireni 20 binle tut, aaya istediin kadar
Yunanl al demektir bu ve bunu byle nmze koyuyor. Trkiyeye ilikin olarak
bu hkmn deimesi lazm. Eer bu hkm deimezse, nfus kompozisyonuna
Rumlar ok ksa zamanda hkim olurlar.
.... ...- Yani Trkiye AB yesi olduktan sonra da hkim olabilir.
GNDZ AKTAN- Evet, bu hkmle olurlar. Ama O zaman uygulanamaz.
- 0 zaman mahkeme yoluyla...
GNDZ AKTAN- Zaten mahkemeye gitmeden kaldrrlar.
Bunun taraflar iin anlam nedir? Ona ok ksa olarak bakalm. Gney Kbrs
hemen u haliyle girmek istiyor, Avrupa Birliine girecek. Kuzey Kbrs, zellikle
muhalefet cephesi ve halkn iindeki gen kesim ekonomik skntlardan ve
ambargodan ikayeti, o ambargolar kalkm olacak. Bizim iin en zor ksm topran,
gmenlerin ve emlaa ilikin hkmlerin uygulanmas sonunda Kuzey Kbrs Trk
varlnn ortadan kalkmas. Ama bunu Trkiyenin yeliine baladmz iin bu
sefer burada bizim iin sadece bir mcadele imkan douyor. Yoksa onlar yine bu
mcadelede bizden tede balam oluyorlar. Topran bu kadarn vermi, emlakta
yukarya gelecekler, bizim iin bir mcadele. Kbrs Trkleriyle birleip mcadele
edebiliriz. Ama bizim amzdan da bu unu getiriyor. Trkiyenin yeliini garanti
etmi oluyorsunuz.
Byle bir ey yaplmasna karn kim, neden itiraz eder? diye bakyorum.
Hangi gerekeyle itiraz eder? Yorgun olduum iin pek fazla itiraz edecek yer
bulamadm. Eer siz itiraz edecek bir ey bulursanz bana syleyin.
Teekkrler.
... ...- Ben o zaman planda neler var? blmn atlyorum, Gndz Bey
gayet detayl bir biimde verdi ve Gndz Beyin kendi kesinde yazd o zaman
ne yapmak lazm blm zerinde biraz kafa yormak istiyorum. Bu plan ele
aldmzda aslnda btnn okuyunca yle bir sonuca varmak mmkn: Plan
aslnda ya da dokman, Birlemi Milletler Genel Sekreterinin kendi verdii isim, bu
dokman erevesinde imzalanacak bir anlama aslnda Trkiyenin Avrupa Birlii
yeliini ngrm durumda. Yani Trkiyeyi Avrupa Birlii yesi bir lke olarak
21

kabul ederek Birlemi Milletler Genel Sekreteri byle bir dokman hazrlam. Yani
bunun mant bu.
Fakat ortada ok reel bir durum var. Trkiye, Avrupa Birlii yesi deil.
Olabileceine dair ihtimaller de olamayacana dair ihtimallerden giderek
fazlalayor. zellikle bu tarih alma ve saireyle ilgili tartmalar baladka ite
Trkiyenin, mesela sadece Fischerin, bir hafta ierisinde Alman Dileri Bakannn
yapt aklamalar inceleyin, bir utan uca gidiyor. Alman ana muhalefet partisi
Kesinlikle Trkiye olmaz diyor. Fransa da byk lde bu tartmalarda
Almanyann yanna kaym durumda. Daha kk lkeler byle daha esnek laflar
etmeye yakn grnseler de onlarn kymeti harbiyesi yok gibi; ama en belirgin lke
Trkiyenin bir an nce ye olmasn isteyen ngiltere, o da Avrupa Birliinin
federasyona gitmemesini temin asndan istiyor. nk Trkiye byklndeki bir
lke ksa srede Avrupa Birliine ye olursa Avrupa Birliinin federasyon
ynndeki gidiatn laka edeceini dnyor ve ngiltere gerekten bunu istiyor.
Yani kafasndaki Avrupa Birlii modelini oluturmann en kolay yollarndan biri
Trkiyeyi buraya monte etmek. Fakat ngiltere kendi para birimiyle ilgili olarak
Avrupa Birliine de byle hem iinde, hem dnda gibi grnd iin karar alma
mekanizmasnn gc ok belirgin deil, dierleri kadar deil. Almanyann
muhalefeti ok ak. Anladmz kadaryla en son Sayn Cumhurbakan ... ona 2005
ylna tarih...
Trkiyenin Avrupa Birlii ilikilerindeki reel durum arasnda ciddi bir
eliki var; bu noktadan hareketle ne yaplabilir? Hakikaten yle dnmek ve
aslnda belki de unu sylemek lazm: Plan konusunda sanki Avrupa Birlii ierisinde
o kadar ok u anda tartma, mzakere, byle beyin frtnas yaplyor ki, bu sorunu
nasl aalm diye 12 Arala kadar veya ... nasl aarz diye. Sanki bu plan bu ekliyle
yani bu reel fark ortadayken, Trkiyenin Avrupa Birliiyle ilikileri bu
durumdayken, Avrupa Birlii yesiymi gibi Trkiyenin nne bir plan getirmek,
srarla sanki Trkiyeye sen bu plan reddet, kardeim ben bunu grmem,
mzakere de etmem diye zorlanm gibi. Yani zamanlama konusunda yaplan budur
vs. Mesela, iki adada yaplan dorudan mzakerelerin netice vermedii Denkta ve
ekibinin 29 Nisanda sunduu kapsaml zm nerisine Rumlarn iki gn sonra gene
kapsaml bir belgeyle hayr demelerinden sonra ortayd. Yani Birlemi Milletler
Genel Sekreteri o srada da Adaya gelmiti ve elindeki 9 sayfalk bir metinden
taraflara yle yle olmal falan diye paralar okumutu. Bildiimiz kadaryla o
zaman o metni de taraflara vermemiti. Yani o zaman byle bir metin sunabilirdi.
Yani Denkta hastaneye yatmam olurdu, yazn scanda konuulurdu veya
svireye serin dalara geilirdi filan devam edilirdi.
- (Ses banda yansmadndan yazlmamtr.)
- Mant, yle grnyor. Sanki yeymi gibi bir mantk zerine ina
edilmi. Yani iki tane k. Sanki yeymi. Hayr, yeliini garantiye almyor, yelik
srecini garantiye almyor. Zaten o konuyla ilgilenmiyor, plann yle bir eyi yok.
Yalnz sanki Trkiyenin nne bir plan gelmi; bu plan okuduunuz zaman
kan mantk, siz de zaten Avrupa Birlii yesisiniz, Yunanistan da Avrupa Birlii
yesi, ngiltere de Avrupa Birlii yesi, bunlar da Avrupa Birlii yesi olacaklar.
Dolaysyla, bu erevede bunu en iyi zmenin yolu da budur der gibi bir plan. Ama
aslnda Trkiyenin Avrupa Birlii yesi olmad ortada, olabileceine dair iaretler
22

giderek olacana dair iaretlerden daha fazla. Yani olmamas ihtimali giderek arlk
kazanyor.
MT ZDA- Sadece daha net anlamak iin soruyorum. Sayn Kandemir,
Bykelim, bu plan bir ngiliz plan dedi balangta..
- Tabii, plan ngiliz plan onda hibir phe yok. Plan Lord Hannenin
kaleminden km.
MT ZDA- Sen de dedin ki; ngiltere, Trkiyenin Avrupa Birliine
girmesini destekliyor Avrupa Birlii projesini sulandrmak iin.
... ...-O ayr bir ey. Yani Avrupada zellikle Almanyann ban ektii bir
lkeler grubu ve zellikle Almanya ve Fransadan oluuyor. Trkiyenin Avrupa
Birlii yelii konusunda ok isteksiz, bu tavrlarn da ortaya koyuyorlar. ngiltere
gibi aslnda Avrupa Birliinin sulandrlmasn ve byle gl bir federasyona
gitmesini istemeyen lkeler de Trkiyenin yeliine destek veriyor. Burada lkeler
deil, zellikle ngiltere. ngiltere Ortak tarm politikas fonlar lav edilsin diyor.
Dier fonlar lav edilsin, filan... Yani ngilterenin dedii aslnda Margaret
Thatcherin arzu ettii Avrupa Birlii(nden ok farkl bir ey deil, o erevede onun
iine Trkiye de ye olsun diyor. Zaten ngilizlerin o mant kabul edilirse Trkiye,
Gmrk Birliinden dolay o Avrupa Birliinin yesi farz edilecektir neredeyse.
MT ZDA- Peki Trkiyenin Avrupa Birliine girmesini destekleyen
ngiltere, neden Trkiyenin nne zaten reddedilecei belli olan, Trkiyenin...
... ...- Oraya gelelim. Burada galiba arzu edilen u: Yani burada Murat
Yetkin bir miktar daha cevap vermek durumunda kalabilir. Trk basnnda yaplan
yorumlar ve analizler ve yanstlan... (Bant dn)
2/A
...demi ki; Efendim, yani bu Trklerin bu zamanlama ierisinde bu plan
kabul etmeleri, kabul etseler bile bunu aynen kabul etmeyecekler. Dolaysyla,
mzakere edilecek diyecekler filan, bu mzakereler nereye varr bilemiyoruz. Oysa
biz 12 Aralkta bir karar almak durumundayz. 12 Aralkta Kbrsla ilgili bir karar
alamazsak o zaman 10 lkeyle ilgili karar alamayacaz. nk Kbrs 10 lkenin
kararn da etkiliyor, 10 lkeyle ilgili karar etkiliyor. Dolaysyla, burada isterseniz
biz 12 Aralkta Kbrs Rum tarafn Adann temsilcisi sfatyla Avrupa Birliine
alalm. Ama diyelim ki; Efendim Avrupa Birlii mktesebat Kbrs Cumhuriyetinin
tasarrufunda bulunmayan kuzeydeki topraklarda uygulanmayacaktr.
Yani bunu da net cmlelerle metne ilave edelim ki, daha ileride binleri
kalkp, Avrupa Birlii Mahkemesine, Lksembourga dava ap, Yahu Kbrs,
Avrupa Birliine ye olmu; ama kuzeyinde mktesebat uygulanmyor, nedir? Eer
bu byleydiyse siz bunu niye aldnz? falan gibi hukuki sorunlar yaanlmasn.
Burada aslnda Pasok Hkmetinin eyini iyi kavramak lazm. Biliyorsunuz, 2000
ylnn Nisannda Pasok, kl pay seimleri kazanmt. Yunanistanda 4 ylda bir
seimler yaplr. Genellikle 4 yln biraz altnda yaplr. Bu defa Simitisin kendisini
en gl hissettii bir noktada seimlere gitme ihtimali kuvvetli. Aslnda 2003 ylnn
da en ge ortasndan itibaren Yunanistan seim atmosfenine girecektir. Bu seim
23

atmosferi hatta 2003 ylnn ilk eyreinden sonra da balayabilir. Burada Yunan
Hkmetinin kendi kamuoyuna bir eyler sylemesi lazm ve bir eyler vermesi
lazm.
Yani Yunan Hkmetine unu soracaklar: Kardeim, bu kadar sredir
Sirtaki oynuyorsunuz, krmz arap iiyorsunuz. Tayyip Endoanla oturuyorsunuz,
konuuyorsunuz, o arap imiyor; ama ku dilinde bir eyler konuuyorsunuz. Btn
bunlarn sonunda geldiiniz nokta nedir? Hani, ne elde ettiniz? denildii zaman
bunlarn kar tarafa ben mesela ite Kbrsta istediim ekilde sorunu zdm,
Avrupa Birliine aldm, A plan, en iyisi bu. B, istediim ekilde zemedim; ama
Kbrs Rum tarafn Kbrsn tamamnn temsilcisi sfatyla Avrupa Birliine aldm,
kuzeydeki topraklar da igal altndaki topraklar diye Avrupa Birlii kararna
geirdim. C, Avrupa Birliine Kbrs Rum tarafn aldrdm, Kuzey Kbrsta
mktesebatn uygulanmayaca ynnde bir ey konuldu; ama bu zaten ileride onlarn
bir ekilde gneye katlmasn ngryor. Yani imdilik kaydyla mktesebat
uygulanmayacaktr filan... Yani buna benzer bir eyler demesi lazm.
O yzden ya bu 12 Aralkta ya da en ge Selanik Zirvesinde bu tr bir karar
alnmas lazm. Eer 12 Aralkta byle bir karar alnrsa Verhougenin dedii gibi, o
zaman yle dnmek lazm diye dnyorum acizane: Eer Verhougen Alman
karlarn temsil ediyorsa ki, ediyor, o zaman Verhougenin demek istedii u: Yani
biz Rumlar ieri alalm, Trkiyeye de tarih iin tarih vereceimizi syleyelim, 2004
ylnda ya da 2005 ylnda toplanacamz, o zaman tarih vereceimizi syleyelim.
Bu arada Kbrs Rum taraf da Kbrs Cumhuriyeti sfatyla ye olmu olsun. Onlar da
Trkiyeye tarih verilmesini sabote etsinler. Dolaysyla, siz bizi Trkiye
meselesinden kurtarn. Biz de Trkiyeye biz sizi almyoruz, alamayz, almak
istemiyoruz demek mecburiyetinden kurtulalm. Kbrs Rum Hkmeti, Trklerin
iini bitirsin, biz de sizi bu artlarla ieri alalm. Ama Trkiyeyle de bizi
uratrmayn. Yani kuzeyde mktesebat uygulanmyor, yok bilmem igal altndaki
topraklar, dolaysyla AGSP buraya gelsin, bize yardm etsin falan meselesini de
getirmeyin. Yani bu i blnecekse blnsn arkada anlamna gelen bir siyasi
anlay ortaya koyuyor diye dnyorum. Bu ksa vadede Pasokun da karlaryla
uyuabilir.
Dolaysyla, 12 Aralkta byle bir karar kabilir, buna benzer bir karar
kabilir veya yle sylemek lazm: Eer Trk taraf bu belgeyi toptan reddetseydi o
zaman byle bir karar kmas ihtimali daha kuvvetliydi. Belki hl da kabilir
dediim gibi; nk Yunan basnnda Yunan Hkmetinin 12 Aralkta mutlaka bir
karar aldrmak ynnde AByi zorlayaca, olmazsa btn 10 lkenin kararnn
Selanike ertelenecei filan ynnde haberler ve yorumlar artan bir oranda geliyor.
Burada demek ki, karmzda byle bir mesele var. Aslnda eer Trkiye
Avrupa Birliine girmi olsayd, mesela 2 yl nce ye olmu olsayd, bugn de bu
meseleyi byle zyor olsaydk, bu plan erevesinde aslnda Kbrs meselesini
zebilirdik. Yani burada ok byk bir sorun olmazd. Mesela, Muratn da srarla
syledii u: Yani diyor ki; Kardeim bamz kuma gmmeyelim, ortada yeni
realiteler var. Dorudur, yani yeni bir dnya var, Avrupa Birlii diye bir gerek var.
Yani karlarmz Avrupa Birlii yelii zerine ina edelim. Orada devam edelim,
buna devam edelim. Dolaysyla, biz Avrupa Birlii yesi olacaksak, hani bugne
kadar olamadk, bugne kadar olmu olsaydk Kbrs meselesini bu belge
24

erevesinde zmek kolayd. Eer olacaksak gene bu belge erevesinde gene
zlebiliriz. O zaman belki de Gndz Beyin dedii yere geliyoruz.
O zaman belki yle yaplabilir: Yani Trkiye, birincisi, mevcut mzakere
pozisyonu var, zaten diyor ki; ben bu belgeyi mzakere ederim; ama bu belgeye bir
dnya da itirazlarm var, o itirazlarn u anda hazrlyor. Zannediyorum, yarn ya da
br gn Birlemi Milletler Genel Sekreterinin elinde olacak, bizim teslim
etmemizden bir gn sonra da Rumlar vereceklermi kendi itirazlarn. Yani Cuma
gn Birlemi Milletler Genel Sekreterinin elinde iki tarafn pozisyonuna ilikin ok
kesin bir vaziyet...
... ...- (Ses banda yansmadndan yazlamamtr.)
... ...- Onlar grecekler belki, yani ona gre. Verecekler, bizimkiler de
hazrlyorlar. Bilmiyorum; ama neyse zaten bizim plan fakslanyor, buradan gidiyor,
zaten Amerikallar alyor, yani orada bir sorun olduunu dnmyorum. nk
Denkta orada, buradan bizimkilerin gr oraya fakslanyor, oradan ey yaplyor.
Neyse, nasl aacaksa... Ama yani neticede iin eyine gelirsek; zaten Trk tarafnn
nelere itiraz edeceini Rumlar adlar gibi biliyor. Onu grmelerine de ihtiya yok. Biz
de onlarn nelere itiraz edeceini biliyoruz. Hele Kbrs Rum basnnda her ey o
kadar ayrntl yazlyor ki ve resmi azlarn rportajlar yoluyla yazlyor, ey deil.
Yani gazetecinin speklasyonu, ben filancayla konutum, st dzey dileri
yetkilileri bana byle dedi filan diye yazlmyor. Dolaysyla, apak ortada. Yani
tam manasyla burada ak diplomasi oynanyor. Amerikallarn falan yapt gibi.
Yani ngilizlerin yapt gibi bile deil. ngilizler perde arkasnda severler.
Amerikada byle ting tankler yoluyla yaplan d politika giriimleri gibi bir ey
oluyor, neyse. Burada belki o zaman Trkiye, Gndz Beyin dediini ikinci mzakere
pozisyonu olarak teklif edebilir. Yani mzakere pozisyonu bir: Ben buna itirazlarm
srdryorum, durum udur, udur. Yani ben Trkiyenin Avrupa Birlii yesi
olmad ve belki olamayaca ihtimaline gre u mzakere pozisyonumu belirledim
diyebilir.
Bde de Avrupa Birliine unu diyebilir ve bunun iin hatt ok
gecikmemek de (gerekir) lazmdr. Hemen bunu gidip, bata Almanyayla mzakere
edebilir, Trkiye unu diyebilir: Arkada, ben 12 Aralktan nce bu plan
erevesinde bir zmn altna imza atacam; ama artm u: Bunu bir mutabakata
balayacaz. Mesela unu diyecek: Avrupa, plann iinde zaten, anlama metninde
unlarn yazlmas lazm: Bu anlama Trkiye, Avrupa Birliine ye olduktan sonra
uygulamaya girer. Bence tamam diyebilir, en iyisi o. Anlamann tamam Trkiye,
Avrupa Birliine ye olduktan bir yl sonra hzla uygulamaya balanr ve bununla
ilgili takvim de o bir yllk sre iinde taraflar arasnda belirlenir.
Burada Trkiye mesel unu diyebilir, hatt yelii de yle diyebilir: Bu
anlama, Trkiye 7 yl iinde, 8 yl...
- (Ses banda yansmadndan yazlamamtr.)
- Toprak meselesini taraflar arasnda yeniden grmek kaydyla plan
erevesinde byk lde bir zm Trkiye kabul eder. Trkiye, Avrupa Birliine
girdikten bir yl sonra devreye girer. O bir yl iinde de bu plann aamalarnn neler
olduu, takvim ortaya karlr. Mesela, o zaman Trkiye Kleridesin ngrd gibi
25

hakikaten 29 ayda birliklerinin byk bir blmn, 4 rakaml saylarn altna
indirebilir Kuzey Kbrsta. Ondan sonra garantilerle ilgili Trkiyenin btn
endieleri ortadan kalkabilir. Hatta Trkiye, unu da talep edebilir, diyebilir ki: Bu
anlama, Trkiye 8 yl iinde Avrupa Birliine ye olduu takdirde devreye girer.
Yoksa keenlemyekn gider, anlama yoktur denir. Dolaysyla. 8 yl boyunca
Rumlarn ve Yunanistann da fena halde Avrupa Birlii iinde Trkiye, ye olsun
diye uramalarn mecburi klar.
Bu arada Almanlardan da unu alm oluruz: Kardeim, siz bu 8 yl iinde
Trkiyenin nihai yeliini kabul ediyor musunuz, etmiyor musunuz? Biz zerimize
den btn vazifeleri yapacaz, neyse; hukuki, idari, ekonomik, neler yaplacaksa.
nmze bir ey koyacaksnz, ak bu oynanabilir. Hatt mevcut hkmet asndan
da ben bunu biraz dndm, zellikle Tayyip Erdoan asndan u olabilir ve
Almanya asndan da bir miktar dndm. Bunu Tayyip Erdoan Hkmeti
Almanyann nne koyabilir ve der ki bununla unu yapar: Trkiyedeki i
kamuoyuna ben Avrupa Birlii konusuna sarlmay kendi meruiyet kaynam
glendirmek iin yapmyorum. Ben Avrupa Birlii meselesine Trkiye karlar
asndan bakyorum. O yzden Avrupa Birliinin karsna byle reel bir pozisyonla
ktm der, kendi durumunu glendirir ve ierideki kurumlarla ilikilerini de
glendirir.
Almanyaya da u denilebilir; Bak kardeim, byle bir 7 yllk, 8 yllk ara
dneme raz olun, kendinizi byle bir taahhde sokun. Eer bu 7-8 yllk dnemde de
almama ynndeki eilimleriniz sizde kesinlik kazanrsa, mesela muhalefet partiniz
diyelim iktidara geldi ve muhalefet partisi hayr dedi, o zaman bu plan otomatikman
geersiz olmu olur ve iki devletli zm kendiliinden olumu olur. Yani sizi de
kurtarr demek lazm Almanlara. Yani geici olarak, anlatabiliyor muyum? Yani 8
yl sonunda alyorsanz plan geerli. Almyorsanz, zaten plann o 8 yln ikinci
yarsnda, yani 2006lardan itibaren zaten Trkiyenin alnp, alnmayaca, bu arada
muhafazakar partinin iktidara gelip, gelmeyecei ortaya kar Almanyada.
Ama bu arada planda unlarn mutlaka bulunmas lazm diye dnyorum:
Birincisi, bu plann uygulanmas u ekilde olur: 2002 Aralnda veya Selanik
Zirvesinde alnan karar uyarnca Kbrs Rum taraf para devlet sfatyla -Sayn
Bykelinin syledii gibi- Avrupa Birliine girer. Daha sonra oluacak merkezi
hkmetin para devletiymi gibi girer. Eer 2010da Trkiye, Avrupa Birlii
yeliine alnmsa bunun devam gelir. Bu arada Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti
kendi bana darda kalr, hibir toprak, gmen vs. dzenlemesi devreye girmez.
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti zerindeki ambargo kalkar. Kuzey Kbrs Trk
Cumhuriyeti ilikilerini Trkiyeyle eit pozisyona getirmek iin Avrupa Birliiyle
ksa bir sre sonra Gmrk Birliine girer. Ondan sonra Kuzey Kbrs Trk
Cumhuriyetine deiik vastalarla yaplaca vaat edilen u anda, ekonomik
yardmlarn tamam devreye sokulur; bundan da u amalanr, denilir ki: Kuzey
Kbrs Trk Cumhuriyetiyle Gney Kbrs Rumlar arasndaki ekonomik eitsizlii
mmkn mertebe azaltmak amacna mstenittir bu ve bu erevede geliir, vaziyet
devam eder. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin Avrupa Birlii bakentlerinde ve
dier lkelerde resmi temsilcilik amasna msaade edilir ve Trkiye ye olduu anda
da anlama devreye girer; o zaman bu olur. Yani byle bir eylerin zerine kafa
yormak lazm.
26

Trkiyedeki Avrupa Birliiyle ilgili tartmalar da daha gereki bir
zemine ekmek, daha gereki bir zemine oturtmak iin belki byle siyasi yeni beyin
frtnalarna ihtiyacmz var.
GNDZ AKTAN- Lord Hanney niye byle bir ey hazrlad? Bence bunu
byle hazrlamasnn birka nedeni var. Ben David Ovenin Daytondan nce Bosna
Hersek iin hazrlad birinci plan biliyorum ve o srada Trkiye, Steering Komite
yesiydi ve ben orada Trkiyeyi temsil ediyordum. Biraz nce arkadalar Sayn
Kandemir herhalde daha nce sylemi olacak, ngiliz plan, dedi. Bu, ngiliz
planna ok benziyor. Bosnaya ilikin plann zelliklerine sahip. Yani Lord Hanney
bu plan ngiliz zm mantna gre yapt. ngilizlerin bir eyi nasl zdn
anlamak istiyorsanz hemen Kuzey rlandaya bakacaksnz. Karma karktr. Yani bu
kadar kafas ak bir millet zme geldiinde birbirine elikili noktalar arasnda
byle kesip bierek inanlmaz eyler yapyor. ll onu da yapacak, bunu da yapacak.
Yani gmenler mutlaka geriye gelecek. ngiliz iin topra ok nemli. nsan haklar
ierisinde bir numaral, hiyerarinin tepesindeki en nemli hak mlkiyet hakkym
gibi grnyor. Bu ok ngiliz. Rum ksm yolun 4 yerinden girdiinde, yolun
egemenlik veya mlkiyet hakkn bozmamak iin alttan geiyorlar. Bu tipik Bosna
Hersektir. Yol bizim, onlar alttan geitle geiyorlar. Bu inanlmaz bir samalk. Ama
ite byle.
... ...- Bir de smrge zm mantn da yanstmyor.
GNDZ AKTAN- nsanlar bunu byle bu ekilde kabul etmezler. Yani bu
kadar vck vck oynanm bir eyle nasl yaayacaklar? Burada u var: Trkiye,
Avrupa Birliine ok girmek istiyor. Kbrs Trkleri de girmek istiyor. O zaman
otomatik olarak bunlarn bir cret demeleri lazm. Bu cret en azndan fikirler
dizisindekinden bir adm ileriye, Yunan-Rum tarafna yakn olmay gerektiriyor.
Hem Cuellar paketini, hem Boutros Ghali paketini, hangi noktalarla reddettiyse
Yunan-Rum taraf, ite o noktalarda siz bu rveti veriyorsunuz. Bunu verir, vermesi
lazmdr diye bakyorlar. Trklerin bir fetih hakk var. Sava kazandlar,
nfuslarnn yzde 50 fazlas kadar toprak alabilirler. Bu adamlar fetih hakknn
tesinde gmenleri geriye gndermek istiyor. te bu rveti de Trkler onlara
verecekler. Bunu sylyor. Belli belirsiz her tarafnda bir Hristiyan versus
Mslman yaklam mutlaka oluyor. Bunu farkna varmadan bile olsa yapyorlar.
Bunu da uradan karyor: Bosna Hersekte Srplar saldrgan, Bonaklar mazlum.
Karabada ayn ekilde Ermeniler saldrgan, Azeriler mazlum. Fakat her ikisinde de
fetih hakk, yani kazanan taraf Hristiyan olduu zaman, Kbrsta Trklere salanann
stnde imkanlar onlara salanyor. Yani Key Westte Daytonda da salanalanlar,
Annan paketinde Mslman Trklere salananlarn stnde. Bunun bir ksm biraz
nce sylediim gibi Avrupa Birliine giri creti, rvet olarak vereceksiniz. Bir
ksm da Hristiyanln stnl. Tabii bunlar ak sylediin zaman herkesin
tepesi atabilir. Onun iin bunu sineye ekmenin dnda fazla yapacak bir ey yok.
Gene sylememek lazm, ok da fazla sylememek lazm.
... ...- Halk galeyana getirir.
GNDZ AKTAN- Halk galeyana gelir.
MT ZDA- Sevgili Murat senin zaman basks altnda olduunu
biliyorum; ama gitmeden syleyecek bir-iki szn var m?
27

MURAT YETKN- Hi konumam katlmclar var; ama hakikaten bana
telefonda konumamzda 12.00 demitim, ben 12.15te bir randevu verdim. O
yzden hemen Hasan Beyin dedikleri noktasnda sadece syleyeyim, gideyim.
Medya ok s, neden byle? dedi. Hasan Bey cevap versin dedi. O
yzden cevap veriyorum. Farknda msnz ki, son bir senedir ilk defa toplumun geni
kesimleri gerekten Kbrs tartmaya balad. Bunun farknda msnz? Yani toplum
tarttrlmyordu ki. Sadece resmi grler tekrarlanyor ve Bu milli politikamzdr;
aman dokunan arpar deniliyordu. Biz ilk defa Kbrs tartyoruz, brakn biraz
tartalm. Ne yapalm ite yava yava reniyoruz. Bakn, u belgeyi ka gn sonra
aldk biliyor musunuz? Ertesi gn bunu Atinada Yunan Dileri fotokopi yapt,
datt. Biz burada Dilerinin kapsna kuyrua girdik, olmad, sonunda Yorgo
Krbaki, bizim Atina muhabirimiz bize 150 sayfa fakslad, yle aldk; byle bir
samalk. Hl biz bu samaln iinde yayoruz, Allah akna, biraz zihinlerimizi
zgrletirmeyi renmemiz lazm. Yani ok mu romantik konuuyorum,
bilmiyorum.
... ...- Veriyoruz her eyi o zaman.
MURAT YETKN- Yahu vermeyelim de, brakn konualm biraz.
Affedersiniz, samalama hakkmz da kullanalm, ne var? Brakn, sonra sama
konutuumuzu da renmi olalm.
- Sadece o hak zerine ina edilirse medya...
MURAT YETKN- Hayr, efendim, ben byle bir dost sohbetinde
konuuyorum. Herkesin her syledii doru mu olacak? Tamam, diplomatlar
grevdeyken syledikleri lkeleri balyor, benimki balamyor canm, benimki de
beni balyor. Sonra bana dersiniz ki; kardeim sen bunu yazmtn. Mesela, bana
dersiniz ki, ileride yahu sen Trkiye, Avrupa Birlii yesi olmadan Gney Kbrsn
alnmas mmkn deildir diye yazmtn. te alnd, cahil adam dersiniz bana. Ben
de derim ki, yahu hakikaten ben cehalet sergilemiim. Oturup yazarm; kusura
bakmayn, zr dilerim, ben byle yazmm derim. Brakn, samalama hakkm
kullanaym; yani s konuma hakkm da kullanaym.
- Brakmyorlar da, Hristiyan, Mslman farkn bile aman yazma dedik
size, gryorsun.
MURAT YETKN- Ama yazmaya devam edeceiz. Franszcam olmad
iin yanl telaffuz edebilirim. Alain Beavson, bizim gazetede evirisini yaynladlar.
Gerek bir rk, ben byle bir ey grmedim. Hristiyanln snr gotik kiliselerin
snrdr. Dolaysyla, gotik kiliselerin iinde Yunanistan, Bulgaristan, Romanya yok;
ama bunlar eski Roma mparatorluu halis olduu iin saylr. Bizim topraklar da
aslnda Roma mparatorluu topraklar; ama ahali olarak biz step halk olduumuz
iin -yani ona gre- bunlar saylmaz diyor. Kendi ilkel ve rk dnyas iin
mkemmel.
... ...- Irk deil.
MURAT YETKN- Tamamen rk. Siz akademik bir rklktan
bahsediyorsunuz.
28

- Farkllk zerinde duran bir rklk, kltrel rlativitizm duruyor, sen
farklsn, ben farklym diyor.
MURAT YETKN- Ayrmclk diyebilir miyim? Mthi bir ilkel bir
ayrmcl var.
- Sadece kltrel rlativizm eyine razym.
MURAT YETKN- Papandreu, Selanik Zirvesini Simitis iin ok gzel bir
seim malzemesine evirir. Ben Papandreunun yerinde olsam, akll bir adam, derim
ki; Yahu siz deli misiniz? te Konstantinapolis, Trapezon, Edesa, Smirna, bakn
bunlar da artk Avrupa topra oluyor, ne gzel derim ben olsam.
- Baka bir ey demek lazm. Gotik kilisesini kapsayp .... demek lazm;
oradaki Eyvan Seluklularndr. Bu saydn niversitelerin hepsine bak, onlarn hepsi
nizamiyedir.
MURAT YETKN- Avrupann rm kafasn ancak bizim gibi stepliler
deitirir.
Dr. HASAN NAL- Tamam da burada deitiremeyebiliriz.
MURAT YETKN- Deitireceiz, deitireceiz. Brakn, samalama
hakkmz kullanalm.
Dr. HASAN NAL- Burada mesele u: ok somut. Aslnda speklasyon
diyelim. Samalamak filan benim azmdan kmad.
MURAT YETKN- Ben kendi adma kullanyorum.
Dr. HASAN NAL- Burada u: Trkiyeden somut bir eyler istenilmese
hemen bugnden yarna o zaman bu entelektel bir tartma olarak devam etse
karlkl; bu dediiniz ok gzel bir yntem. Yani karlkl olarak devam eder
gideriz. Mesela, aslnda diyelim ki, Romanyada, Bulgaristanda da ve Balkanlar,
Avrupa Birlii genilesin mi, genilemesin mi? tartmasnda da ayn eyler
yaanlyor. Ayn entelektel dzeyde de gidiyor. Ama onlarda mesela, unu demiyor.
Mesela, Romanyadan Transilvanya blgesini bilmem kime vereceksin.
Bulgaristandan da bilmem hangi blgenin Yunanistana brakacaksn byle bir ey
yok, sorun burada. o yzden bu speklatif tartmalar biraz da stratejik dzeye
getirmek lazm.
MURAT YETKN- Affedersiniz, saydnz lkeler iinde hangi birisinin
bir dierinin topranda askeri birlikleri var.
Dr. HASAN NAL- Ben sana syleyeyim. Askeri olmasn; ama ok gzel
argman oluturursunuz. Bugnk Polonyann bat topraklarnn tamam
Almanyanndr.
MURAT YETKN- Birlemi Milletlerin kabul ettii snrlardan sz
ediyoruz.
29

Dr. HASAN NAL- Ama bir saniye. 11 milyon civarnda Alman bu
topraklardan o zamanki Almanya nfusuna 1946da geldi, katld ve bu insanlar
Almanyada bu topraklarn filan da hatrlayan insanlardr. Bizim Cristian Heinze
dahil, oradan gelme. Adam bana unu anlatyor, diyor ki; Benim arazimin zerine
petrol ofisi yaplm, bilmem ne yaplm, gittim, grdm iim de szlyor; ama lanet
olsun falan diyor.
MURAT YETKN- Eski Bykeli Vergauda Polonya snrlar iindeki
ehrin amblemini bykelilie ast buradayken.
Dr. HASAN NAL- Burada unu diyorum: Almanya brak bu topraklar
Polonyadan resmen istemeyi, yani bir defa Polonyaya dese ki; Sen madem ki,
Avrupa Birliine geleceksin, yakaladm, bu topraklar byleydi, o zamanki snrlar
byle yanl izilmiti. Benim zaten topraklarm igal edilmiti, u kadar milyon
Alman da o zaman bu topraklardan kovulmutu, bunlar da geri gnderelim filan
dese ikisinin arasnda ne Avrupa Birlii grmesi olur, ne tartmas olur, hibir ey
olmaz. Bunu brakn, Almanya bu insanlara unu yaptrsa: Ey Almanlar gidin,
rgtlenin, Loizidov rneinde olduu gibi Avrupa nsan Haklar Mahkemesine
oradaki mlkiyetinizin size verilmesi gerektii konusunda dava an dese bile
Almanya-Polonya ilikileri ilerlemez; bunlarn hibirisini yapmyor, ortalk yklr.
Birinci deil, ikinciyi bile dese ortalk yklr; bunlardan rnek almak lazm.
MURAT YETKN- rnek almak lazm. Dnya adil bir dnya deil,
biliyoruz, daha adil olmas iin alyoruz. Ama problemi de elimizdeki snrlara ve
parametrelere gre zeceiz.
MT ZDA- Teekkr ederiz.
BRAHM KAYA- Sayn Bakan, ok teekkrler.
Benden nceki konumaclar konuyu aslnda ayrntlaryla akladlar. Benim
u aamada yapacam onlarn ayrntlaryla akladklar noktalara birka tane kk
ilave yapmak olacaktr. Bunlardan bir tanesi de u: Plann ngilizlii zerinde
vurgular yapld. Nitekim, buna katlyorum, nemli olan u: ngilizler bir ekilde
Trklerden bir imza almak istiyorlar. nk Adann bu haliyle Avrupa Birliine
girmesinin hukuka aykr olduunu kendileri de dorudan sylemeseler bile bir
ekilde bunu kabul ediyorlar, yle gzkyor. Yalnz Sayn Hasan nal Hocamn
belirttii gibi ngilizlerle Almanlar ve Franszlar arasnda bir anlamazlk var galiba.
ngilizler bu plan sonucunda Trkiyenin Avrupa Birliine ye olabileceini
Almanlar ve Franszlar her halkrda ye olamayacan dnyorlar; byle bir
aykrlk da var.
kinci bir husus Kuzey Kbrs Trk Devletinin tannmasyla ilgili. Ben bir
gnlne bile olsa yahut birka saatliine bile olsa uluslararas hukuktaki Stemsin
Doktrinine gre haksz bir ekilde elde edildii varsaymyla tannmayaca
grnn yaygn olduunu dnenlerdenim.
Baka bir husus bu anlamalarn ve plann referandum yoluyla uygulanaca.
Bu da Adadan Trk kesiminden Trkiyeye gnderilmesi dnlen kiilerin
saysnn ok fazla olmamas gerektiini ngryor ki, referandum sonucu Trk
kesiminden hayr kmasn. Beklenildii kadar ok olmaz diye dnyorum.
30

Bir baka husus da, bahsedilen gerekeler, zellikle Sayn Emekli Bykeli
Gndz Aktann ortaya koyduu riskler olas. Yalnz bu risklerin olas olduunu
sylemek bu risklerin illki gerekleeceini sylemekle eanlaml deil. Nitekim
kar grte olan Rumlar da, plana kar olan Rumlar da senatoda kararn
geebilmesi iin Trk kesiminin drtte birinin nemli noktalarda, bete ikisinin oy
vermesini, plann istemesini bir veto yetkisi olarak dnyorlar; bu iki olaslk da
geerli. Bunlarn hangisinin geerli olacan, eer plan kabul edilirse, zaman
gsterecek. Ama zellikle Trkiyenin itiraz ettii bu gmenlerle ilgili nokta, eer
Trkiye Avrupa Birliine girmezse 20 yl sonra hemen hemen kesin
gerekleecek gibi gzkyor.
Burada planda benim dikkat ettiim bir husus olduu, daha nceki
konumaclar bu noktaya deinmediler. Umarm ben plan yanl
deerlendirmiimdir, bu hususu sylyorum. Umarm ben yanlyorumdur. Bu te
bir orannda gelecek olan Rumlar Trk kesiminin nfusunun te biri. Aka plan
population terimini kullanyor. Bu plana ek A madde e ikide var. Baka bir yerde de
lahika 2, cetvel 3, madde lde de u anda Kbrs dnda bulunan Trk ve Rumlarn
daha nceki sisteme gre, yani blgesel esasa gre deil, cemaat esasna gre ait
olduklar kesimin vatandaln alacan sylyor. Dolaysyla, nfus olarak bu
ikisini yan yana getirdiimizde bugn 200 bin olan Trk nfusunun ok daha fazla
olabileceini tahmin edebiliriz.
Baka bir husus da zellikle Avrupa Birliine giriten sonra Trk kesiminde
bulunan nfusun byk bir ksm yine vatandalk bayla bal olmak ve orann
nfusundan saylmakla beraber Avrupa Birlii lkelerine gidecektir; bunu da tahmin
etmek g olmasa gerekir. Dolaysyla, fiili olarak orada mukim nfus ok daha dk
olacaktr. Her ne kadar lke dnda bulunan Trk nfusa oy verme ve saire gibi siyasi
haklar tannmakla birlikte en azndan orada fiili olarak yerleme says farkl
olacandan, yani nfus fazla olduu iin bu te birlik orana binaen o blgeye
yerleecek Rum says ok fazla olacandan belki de politik olarak dediim gibi
uzaktan oy verme ve saireyle durum zlebilir; ancak toplumsal gerginlik yahut
sosyal ilikiler asndan yzde 50lileri aabilecei, belki yzde 75 gibi bir rakama,
orada yaayan nfusun varabileceini de en azndan teorik olarak dnebiliriz diye
dnyorum.
Bir noktayla konumam bitirmek istiyorum. Trkiyenin u ana kadar
uygulad strateji acaba baarl m? ki nokta nemli: bunlardan bir tanesi oradaki
Trklerin gvenliinin salanmas, bununla ilgili bir problem varm gibi
gzkmyor; ancak dier bir nokta da, orada bulunan Trklerin ekonomik
kalknmasnn saland noktas var. Bu konuda Trkiyenin tam olarak baarl
olduunu sylemek benim amdan biraz g gzkyor. Bu plan kabul edilsin veya
edilmesin veya alternatif baka bir plan kabul edilsin yahut mzakereler zaman
ierisinde devam etsin. Her halkrda orada bulunan Trk nfusun belki ksa vadede
Rumlarla eit gnence ulamas mmkn deil. Ancak bunun salanmasnn
yntemleri de dnlmelidir diye dnyorum.
Teekkrler.
MT ZDA- Buyurun.
31

GNDZ AKTAN- Gmenlerin dnnden sz ediyoruz ve bunu
uygulayacaz veya uygulanabilir diye dnyoruz. Bunun her ikisi de yanl. Bu
uygulanamaz bir madde ve ok muhtemelen de Trk taraf bunu uygulamayacak.
mza atlacak; fakat uygulamayacak.
... ...- Bosnadaki gibi.
GNDZ AKTAN- Evet, braklan yerlere gelen adamlarn zerlerine
saldracaklar. Hi kimse kendi mlkn yle kolay kolay brakmaz. Kald ki, siz
gerekli kolaylklar da gstereceksiniz. Birka olay olduu zaman uygulamay yl
durduracaksnz. Bu iin yerlemesi lazm, daha kafaca almadlar filan
diyeceksiniz. Verdiiniz rakamlar ok ilgin. O rakamlara uygun olarak tabii denecek
ki, Kbrsl Trklerin Londrada da kalanlar var, onu da sayacaksn. Tabii siz
onlarn hepsini gneye indireceksiniz. Nfusla ilgili hadiseler kacak. Yani buras
uygulanamaz bir madde. Yarn da uygulanmayacak bir madde. Kald ki, tam
uygulanmas imkn da olmayan bir ey. Yani Rum gneydeki btn evini barkn
brakacak, kuzeye gelecek, hayat tehlikede, mahalle kavgalar, unlar, bunlar, yani bu
yle kolay bir i deil.
MT ZDA- (Ses banda yansmadndan yazlamamtr.)
GNDZ AKTAN- Tabii, bu sre hibir ekilde kolay bir sre
olmayacak. Zaten o mahkemeye gitmese bile gelmeyecek olanlara bir para vermemiz
lazm. Mal sahibi Rum tazminat kabul edecek mi, etmeyecek mi? Onlar zaten gene
mahkemelere gidecek. Benim sylemek istediim bunun sonunda Trkiye ok para
vermek zorunda kalabilir. nk metinde iki para devlet ve uluslararas toplum
fon kuracak anlamna gelen bir hkm var. Uluslararas toplum, Trkiye tazminat
demek yerine kuzeye insan alsn diye ok para vermeyecektir. Btn bunlar
olacaktr. Ama bunlar olacak demek, madem ki Trkiyenin zerinde yk var, o
zaman Rum gmenlerin hepsi yukarya gider demek deil. Bu uygulanmas en zor
olan madde.
Dr. HASAN NAL- ...evlerini kaybedenler eski evlerine gidemiyorlar.
Zaten bu tr anlamalarn en netameli taraf da bu oluyor, bu doru. Yalnz yle bir
ey var. Bosnadaki uygulanamamaya baktmz zaman u oluyor: Mesela, birtakm
mlteciler Ben falanca kye gitmek istiyorum diyor, Falanca mahalleye gitmek
istiyorum diye oradaki bar uygulama gc, NATO gcyle temas kuruyor. Oradaki
yksek komiser, uluslararas camia adna Bosnann en yksek yneticisi
durumundaki insan ve onun ofisiyle temas kuruyor ve bir konvoy dzenleniyor. Sonra
eer onlar konvoyu uygun grrlerse konvoy dzenleniyor, bir yere gidince Srplar
ellerinde demir levyelerle, odunlarla, talarla saldryorlar. NATO gc diyor ki;
efendim, ben polis gc olamam diyor. Yani, Bunu engelleyemem, ben askerim,
karmdakini vurmam lazm ve bu da sivil halk diyor. Elinde tala, sopayla gelmi,
saldrm, Ben bunu yapamam diyor. Bunun sonucunda byk bir korku atmosferi
oluuyor tabii ki ve uygulanamyor. Yani gitmek isteyen, arzu eden de korkudan
gidemiyor. O yzden u andaki tespitlere gre Bosnadaki her kiiden biri sava
ncesindeki kendi evinde oturmuyor. Yani herkes baka birinin evinde oturuyor.
Ayns Gndz Beyin dedii gibi, bizde de olur. Yani Kbrsta da olur.
Yalnz benim bir korkum var, o da Avrupa Birlii balants. Yani Avrupa Birlii
yesi bir lkede bunu nasl uygulamazsnz. Hatta ben mesela yle senaryolar da
32

ngryorum. Bu plan gereince Mlkiyet Kurulu var, Mlkiyet Kurulunun
olaanst yetkileri var, bir Mlkiyet Kurulu erevesinde zlecek olan vakalar
var. Ama Mlkiyet Kurulundan tatmin olmayanlarn da ve veya Mlkiyet Kurulunun
zemediklerinin de Avrupa nsan Haklar Mahkemesine gitme haklar sakl
tutulmu burada. Bu Avrupa insan Haklar Mahkemesinin de ald bir karar var, bir
loizidov var; loizudu zaten emsal tekil edecei iin bu sreci hzlandrabilir de.
Ben bir Rumum, mesela Girnedeki topraklarm kaybettim, dnyorum.
Mlkiyet Kurulunun tazminat erevesi de bir-iki vakadan sonra belirginlik
kazanacaktr. Yani maddi olarak ne kadar araziye, ne kadar eve, ne kadar topraa ne
kadar tazminat dyor? Ben bundan tatmin olmayacam ve diyeceim ki, hayr
ben yerimi istiyorum, Girnedeki yerimi istiyorum. Avrupa nsan Haklar
Mahkemesine dava atm anda da gidip yerimin nnde adr kurup, oturacam.
Bu plan gerei para devletlerin her tr uygulamay kendi polisleriyle yapma yetkisi
var, doru. Ama imdi dnn, yzlerce evin, hatta otelin nne diyelim adrlar
kurulmu, 24 saat orada nbet tutuluyor, duruluyor, Rumlar geldi. Bunlarn hepsini
byle tekme tokatla atamazsnz. Bir-ikisini vatandaa dvdrseniz, dvdrrsnz
filan, vatanda, vatanda dvd, ne yapalm? Oradaki evin sahibi kt, ne evi, ben
bu kadar senedir oturuyorum, sen nereden geldin dedi, demir ubuklarla adam
dvd, filan; ama burada Avrupa Birlii uygulamalar iinde bu biraz zor olacak.
MT ZDA- Sevgili Hasan, biz bu toplanty yaynlamay dnyoruz,
herhalde bunu byle koymayz.
Dr. HASAN NAL- Hayr, senaryo asndan.
MT ZDA- Senaryo olsa bile, Trkler neler planlyor? diye yarn bu
Yunan basnnda kar.
Dr. HASAN NAL- Burada Trkn planlamas deil yahu, reel bir
senaryo, senaryo asndan, deil mi, gelecek, orada adr kuracak. Rumlar filan bu
konularda ok becerikli.
Aslnda son bir ey; geenlerde Abdullah Gln bugne kadar AKPnin
seimleri kazanmasndan bu yana AKP yetkilileri mantkl bir laf etti, dedi ki; Bu
gneyden kuzeye getirilmesi beklenilen Rumlar gneydeki kilisenin en fazla etkisi
altnda kalan insan topluluudur. Bu doru, en fanatii geliyor.
MT ZDA- Efendim, hepinize ok teekkr ediyorum. ok faydal,
ok gzel bir toplant oldu.
33

Asam - Kıbrıs - Annan Planı - Beyin Fırtınası

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Asam - Kıbrıs - Annan Planı - Beyin Fırtınası

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Avrasya-Bir Vakf

Vous aimerez peut-être aussi