2

j:aGrace 24-3-2014 p:2 c:1 blacktext

Joanna Spencer
Grace
3
JOANNA
SPENCER
WARSZAWSKIE WYDAWNICTWO LITERACKIE
MUZA SA
PRZELOZYLA
GRAZYNA MAJCHER
.
.
j:aGrace 24-3-2014 p:3 c:1 blacktext
Tytu oryginau: Grace, une princesse dsenchante
Projekt okadki: Pawe Panczakiewicz /PANCZAKIEWICZ ART.DESIGN
Redaktor: Beata Sama
Redakcja techniczna: Robert Fritzkowski
Korekta: Maria leszyska
Fotografie na okadce i we wntrzu ksiki:
Wszystkie prawa zastrzeone
2004, Editions Payot & Rivages
for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 2014
for the Polish translation by Grayna Majcher
ISBN 978-83-7758-596-2
Warszawskie Wydawnictwo Literackie
MUZA SA
Warszawa 2014
4
j:aGrace 24-3-2014 p:4 c:1 blacktext
Sawa jest olniewajc
aob po szczciu.
Madame de Stal
5
j:aGrace 24-3-2014 p:5 c:1 blacktext
6
j:aGrace 24-3-2014 p:6 c:1 blacktext
1.
Klan Kell ych
Rodzina Kellych pochodzi z Irlandii. John Henry,
dziadek Grace, spdzi pierwsze lata ycia w New-
port w hrabstwie Mayo. Pewnego ranka 1867 ro-
ku, znuony wydzieraniem ziemi tego, czego nie
moga mu ju da, uzna, e musi wydoby si
z biedy. Mia siedemnacie lat, Ameryka lnia blas-
kiem swych bogactw, postanowi je zdoby. Spako-
wa wic to, co mu jeszcze pozostao, i wyruszy za
ocean. Nowy wiat obdarowa go on i dziesi-
ciorgiem dzieci, ale nie fortun, na ktr liczy.
Po wielu przygodach rodzina osiedlia si w Fila-
delfii (w stanie Pensylwania) z niezomnym zamia-
rem polepszenia swojego losu. Jednak mimo stara
maonki, Mary Ann, ktra dokonywaa cudw ze
7
j:aGrace 24-3-2014 p:7 c:1 blacktext
skromn pensj ma, wkrtce gd zajrza im
woczy. Zblemserca rodzice zaczli wysya dzieci
do pracy, gdy tylko skoczyy dziesi lat. Wrd
nich by przyszy ojciec Grace, John, na ktrego
wszyscy woali Big Jack.
Urodzi si w1890 roku wEast Falls, trzy kilome-
try od centrum Filadelfii, w irlandzkim getcie za-
mieszkanym wycznie przez OHarw i OBria-
nw, ktrzy zbudowali swoje drewniane baraki
dokoa wielkiej fabryki wkienniczej Dobsona,
najwikszego producenta dywanw i wykadzin
na Wschodnim Wybrzeu. Jak wiele innych dzie-
ci imigrantw, John Kelly, wczenie opuciwszy
szkoln aw, zatrudni si wfabryce wkienniczej,
a potem zosta praktykantem w cegielni. Podczas
pierwszej wojny wiatowej walczy we Francji,
gdzie wykaza si si charakteru i nieprzecitn
tyzn fizyczn. Johna rozpieraa energia, a ambi-
cj mgby przenosi gry. Po powrocie z frontu
torowa sobie drog wyciu piciami i ywioowo-
ci: zosta mistrzem boksu w amerykaskiej pie-
chocie, wyrnia si take w wiolarstwie, ktre
byo jego prawdziw pasj i stao si dla tego syna
irlandzkiego robotnika podobnie jak boks i koszy-
kwka dla czarnoskrych Amerykanw sposo-
bem na awans spoeczny.
By niebieskookim szatynem o regularnych ry-
sach twarzy, prostym nosie, adnych zbach i zna-
8
j:aGrace 24-3-2014 p:8 c:1 blacktext
mionujcym siln wol podbrdku, ktry mia prze-
kaza wszystkim swoim dzieciom, cznie z Grace.
Podobnie jak jego ojciec, by dumny ze swojej
krzepy i przekonany, w czym wyprzedza wsp-
czesnych, o wielkim znaczeniu dobrej kondycji
fizycznej, dlatego kiedy tylko mg, uprawia sport.
Podczas gdy jego starsi bracia walczyli o zdobycie
pozycji w spoeczestwie co nie pozostawia zbyt
duo czasu na rozrywk on wykorzystywa ka-
d woln chwil, by trenowa. Niezmordowanie
wiosowa w d i w gr rzeki Schuylkill, przeci-
najcej miasto.
Jack Kelly zosta sportowcem, ktry odnis naj-
wicej zwycistw w dziejach wiolarstwa w Sta-
nach Zjednoczonych. Wygrawszy wszystkie naj-
waniejsze zawody midzynarodowe, zapragn
wzi udzia w najsynniejszych zawodach wiolar-
skich epoki, Diamond Challenge Sculls w Henley-
-on-Thames w Wielkiej Brytanii. Odpowied na
jego prob o dopuszczenie do rywalizacji nade-
sza pewnego dnia poczt: Nie moemy zaakceptowa
Paskiej kandydatury, gdy nie jest Pan dentelmenem.
Zosta odrzucony, bo zarabia na ycie prac was-
nych rk.
Nie zaama si. W tym samym, 1920 roku zdo-
by zoty medal na Igrzyskach Olimpijskich w Bel-
gii, pokonujc wczesnego mistrza z Henley. Suk-
cesy sportowe dodaway mu skrzyde, adne progi
9
j:aGrace 24-3-2014 p:9 c:1 blacktext
nie byy dla niego za wysokie. Na basenie klubu
Turngemeinde, gdzie zwyky spotyka si filadel-
fijskie wysze sfery, olni go skok do wody nieja-
kiej Margaret Katherine Majer. Niebieskooka blon-
dynka o nordyckim typie urody, modsza od niego
o dziewi lat, bya modelk i nauczycielk gim-
nastyki, a wywodzia si ze starej, szesnastowiecz-
nej pruskiej szlachty. Trzydziestego stycznia 1924
roku polubi j z wielk pomp w kociele witej
Brygidy Margaret przesza na katolicyzm. Do-
stawszy od jej brata Waltera poyczk wysokoci
siedmiu tysicy dolarw, John przystpi do roz-
krcania ceglanego interesu.
Firma P.H. Kelly Building Company szybko za-
cza znakomicie prosperowa. Dziki cikiej pra-
cy, urokowi osobistemu i skutecznoci w dobrze
dobranych proporcjach przyszy ojciec Grace
stworzy najwiksze na caym Wschodnim Wy-
brzeu przedsibiorstwo tej brany. To ono dostar-
czyo materiay do budowy dworca w Filadelfii, jak
rwnie synnego Radio City Music Hall w No-
wym Jorku. Jack zosta milionerem. W 1925 roku
uzna, e czas zbudowa wasny dom. Oczywicie
z cegy! Mia on stan na rogu Henry Avenue
i Coulter Street, w eleganckiej dzielnicy German-
town, pi minut drogi od rzeki, na ktrej brzegu
wspina si w dziecistwie na drzewa, by zrywa
jabka. Architektowi powiedzia tylko: Chc, by
10
j:aGrace 24-3-2014 p:10 c:1 blacktext
przed drzwiami cigna si szeroka aleja, na kt-
rej bd mg parkowa samochd. Pragn mie
alej, jak widzia przed innymi okazaymi rezy-
dencjami w dzielnicy, dawniej zastrzeonej dla
najszacowniejszych filadelfijskich rodzin, a zakaza-
nej dla irlandzkich prostakw.
Tata, ktrego przedsibiorstwo byo wwczas
w penym rozkwicie, z pewnoci myla, e bdzie
mia duo dzieci wspomina Lizanne Kelly. Ka-
za wybudowa ogromny, wspaniay dom przy
Henry Avenue trzysta dziewidziesit jeden. Byo
w nim siedemnacie pokoi i sta w takim miejscu,
e wszdzie moglimy doj pieszo. Byo to bardzo
przydatne wczasach, gdy benzyna bya racjonowa-
na, to znaczy podczas drugiej wojny wiatowej.
Rozmiary domu dobrze oddaj skal marze
Jacka Kellyego i okazay si jak najbardziej odpo-
wiednie, by przyj klan Kellych. Pierwsze dzieci-
ce wrzaski rozlegy si tam w czerwcu 1925 ro-
ku to wrzeszczaa Margaret Katherine, pniej
zwana Peggy. Pani Kelly, synna ze swych talen-
tw organizacyjnych, wydaa na wiat jeszcze troje
dzieci w regularnych odstpach czasu. John Bren-
dan junior, jedyny syn, zwany przez ca rodzin
Kell, urodzi si w maju 1927 roku. Po nim pojawia
si Grace Patricia w 1929 roku i wreszcie Elizabeth
Anne, zwana Lizanne, w czerwcu 1933. Gdy na
wiat przysza Grace dwunastego listopada 1929
11
j:aGrace 24-3-2014 p:11 c:1 blacktext
roku jej ojciec by ju miliarderem i, jak si wy-
daje, nieznacznie tylko odczu krach na giedzie,
ktry wstrzsn posadami Ameryki.
Zgodnie z irlandzk tradycj, gdy rodzi si
dziewczynka, ojciec spisuje yczenie na karteczce
i wsuwa j do butelki. W dniu dwudziestych uro-
dzin wydobywa si przesanie i odczytuje. Dwuna-
stego listopada 1929 roku John, stojc przy ku
ony, napisa: Mam nadziej, e Grace bdzie rwnie
dobra i urocza jak jej mama. Oto yczenie, ktre miao
si speni ponad wszelkie oczekiwania. Rodzice
wybrali dla trzeciego dziecka imi siostry Johna,
ktra zamierzaa robi karier sceniczn, lecz zmar-
a w wieku dwudziestu dwch lat. Pastwo Kelly,
wyrniajcy si przymiotami ciaa, siln osobo-
woci, poczuciem honoru i umiowaniem dyscy-
pliny, mieli wywrze ogromny wpyw na Grace.
Dziewczynka bya trzecim dzieckiem, zaklino-
wanym midzy uwielbianym przez rodzicw bra-
tem by przecie jedynym spadkobierc nazwiska
a ostatni, rozpieszczan creczk, nie byo wic
jej atwo. Jednak rodzice wychowywali ca czwr-
k w dyscyplinie, a jednoczenie z poczuciem hu-
moru, wpajajc dzieciom silne przywizanie do
klanu. Margaret trzymaa swoje stadko krtko.
Nie nale do kobiet, ktre czekaj, a m wrci
z pracy i zaprowadzi porzdek, mwia pniej.
Nie miaa zreszt wyboru, bo John Kelly rzadko
12
j:aGrace 24-3-2014 p:12 c:1 blacktext
bywa w domu. Przez sze dni w tygodniu po-
chaniay go interesy i polityka, w niedziele za
gra w golfa, ktr traktowa z wielkim naboe-
stwem. Poza tym mia liczne kochanki im te
musia powica troch czasu
*
.
Na zdjciach klan Kellych prezentuje si jak ucie-
lenienie amerykaskiego snu wszyscy tryskajcy
zdrowiem, opaleni, umiechnici. Tylko Grace, nie-
zdarna i chuda, trzyma si z tyu, jakby bya wy-
straszona. Ma jednak wdzik sarenki. Zawsze mia-
a wyglda, jakby bya gotowa do ucieczki na
tym, midzy innymi, polega jej urok Bya bar-
dzo delikatn dziewczynk, od wczesnego dzieci-
stwa czsto si przezibiaa i nkay j napady ast-
my. W pierwszych latach ycia chorowaa niemal
bez przerwy. Margaret Kelly bardzo si martwia
o swoj ma Grace i cigle wymylaa sposoby,
by przywrci jej siy. Jej brat opowiada ze szcze-
gami, jak odkadaa dla Grace sosy z mis, kt-
ra miaa je zje, maczajc w nich chleb, do ostat-
niej kropelki. Maa czsto musiaa lee w ku,
w wielkim ceglanym domu przy Henry Avenue,
podczas gdy jej siostrom i bratu, cieszcym si
*
Dorothea Sitley, przyjacika rodziny Kellych, przez dugi czas
bdca kierownikiem ds. public relations w domu towarowym Gim-
bels, zdradzia Arthurowi Lewisowi, biografowi Kellych w Filadelfii,
e pewnego dnia Jack Kelly zamwi dwadziecia siedem zestaww
do makijau po sto pidziesitych dolarw kady, by podarowa je
swym przyjacikom na Gwiazdk.
13
j:aGrace 24-3-2014 p:13 c:1 blacktext
doskonaym zdrowiem, wolno byo bawi si na
dworze. Lecz nie wydaje si, by cierpiaa z tego
powodu, poniewa potrafia siedzie godzina-
mi wrd swoich lalek. Wszystkie trzy panienki
Kelly uwielbiay lalki i Grace czsto bawia si
lalkami Peggy i Lizanne, bo nie chciaa niszczy
swoich.
Przez cae ycie opowiada Lizanne Grace
cierpiaa na okropne alergie, ale znosia to dziel-
nie. Nasza matka, ktra bardzo pragna zosta
lekarzem, miaa doskonale zaopatrzon apteczk
i przy byle kichniciu Grace musiaa pochania
zatrwaajce dawki oleju z wtroby dorsza i zno-
si potworne kataplazmy z musztardy. By unik-
n tych domowych medykamentw, moja siostra
nauczya si wzmacnia ciao poprzez regularne
uprawianie sportu. Delikatna, blada dziewczyn-
ka wzbudzaa niepokj otoczenia: Grace zawsze
pocigaa nosem wspomina Gloria Otley, ktrej
ojciec, Jess, odpowiedzialny w firmie za sporz-
dzanie kosztorysw, by praw rk Jacka Kellyego.
Mwilimy jej cigle: Gracie, wysmarkaj si,
przesta pociga nosem! Gracie, masz tu chus-
teczk!.
Bya troch oderwana od rzeczywistoci. Sabe
zdrowie uniemoliwiao jej udzia w haaliwych
zabawach rodzestwa. Nie pasowaa do tej ro-
dziny niepoprawnych rozrabiakw. Zawsze by-
14
j:aGrace 24-3-2014 p:14 c:1 blacktext
a troch inna zwierzaa si jej matka. Zacho-
wywaam si w stosunku do Grace jak mapa
wyznaje Lizanne. Jeli miaa co, co ja chciaam
mie, po prostu zabieraam jej to, byam bez-
wzgldna. Pewnego razu (Grace miaa wtedy oko-
o piciu lat) zezociam si na ni i zamknam
j w szafie. Miaam nadziej, e zacznie si rzu-
ca, krzycze, e przynajmniej raz wytrc j
z rwnowagi. Kilka razy podchodziam do drzwi
szafy, eby sprawdzi, czy zaczyna si denerwo-
wa i wpada w gniew. Czas mija, a z szafy nie
dochodzi aden dwik. W kocu moja cierp-
liwo si wyczerpaa i otworzyam drzwi. Na-
wet nie podniosa na mnie wzroku. Rzucia tylko:
Cze, Lizzie!. Po prostu najzwyczajniej w wie-
cie bawia si w szafie. Ona jedna z caej naszej
rodziny potrafia zachowa spokj. Nasza starsza
siostra Peggy zawsze jej bronia. Pewnego razu
nawet spoliczkowaa Johna, bo wyrzuci Grace ze
swojego szaasu. Poza tym Peggy, ktr tata mia-
nowa gow klanu, podejmowaa si roli ochronia-
rza siostry za kadym razem, gdy mama zbliaa
si ze swoj straszliw apteczk.
Gracie nie moga rywalizowa z rodzestwem
pod wzgldem sprawnoci fizycznej, jednak re-
kompensowaa to sobie bujn wyobrani. Wkrtce
po smych urodzinach posza ze swoj przyjacik
Alice Waters na film o Marii Skodowskiej-Curie.
15
j:aGrace 24-3-2014 p:15 c:1 blacktext
Gdy tylko wrciy do domu, zabray si do urz-
dzania laboratorium w piwnicy Alice. Odsuny
stoy pod ciany i zastawiy je butelkami z zabar-
wion na rne kolory wod. Zakoczywszy te
przygotowania, dwie uczone zwabiy do pracow-
ni maego ssiada, Rustyego Koellego. Damy ci
rodek wzmacniajcy, spokojnie oznajmia Grace,
wlewajc do zielonkawej mikstury nieco wody so-
dowej. Przeraony Rusty wzi nogi za pas, a dziew-
czta wybuchny miechem.
Spord osb otaczajcych Grace w dziecistwie
jedna odgrywaa szczeglnie wan rol: George
Godfrey Ford, zwany Fordie. Lizanne wspomina:
Fordie by niewysokim Murzynem, zawsze w dob-
rym humorze. Poznali si z tat w czasach, gdy
pracowali w cegielni. Wkrtce po lubie rodzice
zaproponowali mu, by z nimi zamieszka, a Fordie
Bogu niech bd dziki! si zgodzi. Bez niego
nasze ycie byoby zupenie inne. Potrafi zmieni
pieluch, kad nas spa, zajmowa si ogrodem
Gdy bylimy starsi, organizowa nam przyjcia i na-
wet nauczy nas prowadzi samochd. Zrobiby dla
nas wszystko!. Maree Rambo, bliska przyjacika
Grace, twierdzi: Praktycznie rzecz biorc, to Fordie
wychowa Grace. W 1954 roku on sam powiedzia
dziennikarzowi: Nim Grace pooya si spa, pyta-
a mnie o zdanie na rne tematy. Mwiem jej, jak
ja rozumiem sprawy, i zwykle suchaa mojej rady.
16
j:aGrace 24-3-2014 p:16 c:1 blacktext
Grace zacza chodzi do szkoy niedugo przed
pitymi urodzinami, jesieni 1934 roku. Uczszczaa
do instytucji Ravenhill Academy prowadzonej przez
Siostry Wniebowzicia wparafii witej Brygidy. Bya
dobr uczennic, ale do biern. Jednak raz zdarzy
si wyjtek: podczas wit Boego Narodzenia bys-
kotliwie zagraa swoj pierwsz rol, anioa czuwaj-
cego nad Dziecitkiem Jezus. Malutka dziewczynka
zaskoczya swoich rodzicw i ca publiczno swo-
bod na scenie i wyrazistym gosem. Trzymaa plas-
tikowego bobaska tak ostronie, jakby by ywy.
Boe Narodzenie byo dla niej czasem radoci,
lecz take smutku. al jej byo citych wierkw,
mimo e przecie Mikoaj mia pod nimi ka
prezenty. Ju w dziecistwie kochaam drzewa
opowiadaa pniej. W dolinie Delaware wPen-
sylwanii, gdzie si wychowywaam, byo ich mn-
stwo. S dla mnie jedn z tajemnic przyrody.
Lecz Boe Narodzenie to take jedyny dzie
wroku, kiedy moga pno pooy si spa i ama
obowizujce reguy. Bo Grace nie znosia ka
si spa przed zaniciem zawsze musiaa dugo
rozmawia z lalkami. Jej matka wspominaa: Gdy
bya dzieckiem, odgrywaa prawdziwe sztuki z ich
udziaem. Potrafia kadej da inny gos, inny cha-
rakter. Bya bardzo cierpliwa i spokojna. Lubia,
gdy inni zwracali na ni uwag, lecz jeli tego nie
robili, nie pakaa.
17
j:aGrace 24-3-2014 p:17 c:1 blacktext
Z wielu powodw Boe Narodzenie byo wa-
nym witem w domu Kellych. Przygotowania
trway tygodniami, od szstego grudnia. Rodze-
stwo modlio si codzienne za maych Indian,
biedne czarne dzieci Poudnia i miliony chiskich
sierot. Grace i jej siostry robiy bukiety z suszonych
kwiatw i sprzedaway je ssiadom, a utarg prze-
znaczay na cele charytatywne. Bya te szopka,
a Gracie zawsze pamitaa, by postawi przed ni
gwiazd betlejemsk. Uwielbiaa kwiaty i znaa
wzruszajc legend o tym, jak Trzej Krlowie
przybyli ofiarowa je Dziecitku Jezus. Maa paste-
reczka bya zbyt uboga, by uczyni to samo, lecz
wrka rzeka jej, by otara zy, i pokazaa kwiat
rosncy w niegu. Nie ma nic bardziej niewin-
nego, powiedziaa. Grace przepadaa za bajka-
mi, a gdy historia bya smutna, gono szlochaa.
Bya dzieckiem bardzo uczuciowym i kiedy czym
si przejmowaa, to caym sercem. Pewnego ro-
ku, tu przed Boym Narodzeniem miaa wtedy
siedem lat zaproszony przez pastwa Kellych
Douglas Fairbanks junior pocaowa j w policzek,
a ona przez dwa dni nie chciaa umy buziBardzo
utosamiaa si ze swoimi ulubionymi bohaterami.
Grace lubia zielniki. Cieszyo j te, gdy dostawa-
a w prezencie wen do robienia na drutach albo
wzory do haftowania. Jej rczki zawsze byy zaj-
te, ale nie znosia pomaga w kuchni. Uwielbia-
18
j:aGrace 24-3-2014 p:18 c:1 blacktext
a si przebiera i miaa dusz kolekcjonerki: prze-
chowywaa wszystkie listy, jakie dostaa, przypi-
nane znaczki, programy teatralne i tym podobne.
Podczas gdy jej rodzestwo wolao wyszale si na
dworze, Grace miaa swj wasny wiat.
Latem cay klan Kellych wyrusza do Ocean City
w stanie New Jersey. Dzieci jechay z rodzicami
samochodem, ale nie Grace ona podrowaa
star ciarwk, ktr prowadzi Fordie. Pani Kel-
ly zawsze si baa, e bd mieli wypadek, lecz to
nie powstrzymywao crki przed wdrapaniem si
na siedzenie obok Fordiego, gdy tylko zaadowane
zostay bagae rodziny, a nawet meble. Fordiemu
i Grace podr nad ocean zabieraa dwa razy wi-
cej czasu ni reszcie towarzystwa, lecz upywaa
wesoo: miali si, opowiadali sobie rne historie,
piewali. Bez wtpienia Fordie by pierwsz osob,
ktra stwierdzia, e jeli Grace nie jest sportsmen-
k, tak jak jej rodzestwo, to nie jest to powd do
zmartwie.
Grace miaa szczliwe dziecistwo, bya chro-
niona, ale nie odizolowana od wiata. Jak wszyst-
kie dzieci, uwielbialimy si przebiera opowiada
Lizanne. W deszczowe popoudnia wystawiali-
my krtkie przedstawienia albo w domu, albo
u ssiadw, ktrzy wybudowali na strychu minia-
turowy teatr. By przeuroczy z malek kurtyn,
reflektorami i miniaturowymi loami
19
j:aGrace 24-3-2014 p:19 c:1 blacktext