Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze

101
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
GORA Papeles de Filosofa (2007), 26/1: 101-114 ISSN 0211-6642
Recibido: 19/10/07. Aceptado: 27/11/07.
1
Para unha bibliografa exhaustiva e comentada do corpus deleuziano cf. Thimothy
S. Murphy Bibliographie raisonne de Gilles Deleuze, 1953-2003 en Bernold, Andr
A FILOSOFA DE GILLES DELEUZE
Miguel Angel Martnez Quintanar
IES de Palas de Rei (Lugo)
Resumen
A partir del anlisis de siete hitos de la obra de Gilles Deleuze constatamos la exis-
tencia de un doble giro en su losofa: el giro, en tanto que desplazamiento diacrnico,
del empirismo trascendental al constructivismo pragmtico (giro que afecta a la secuencia
cronolgica de las obras analizadas); el giro, en tanto que vaivn sincrnico, del orden
de los principios al orden de la gracia (giro que afecta a toda la escritura deleuziana en
una dimensin no-cronolgica). Este doble giro abre una nueva va de aproximacin a
la losofa deleuziana.
Palabras clave: Deleuze, empirismo trascendental, constructivismo pragmtico.
Abstract
An analysis of seven keyworks in Gilles Deleuzes work brings out that there are
two turns taking place in his philosophy: First, the turn from transcendental empiricism
to pragmatic constructivism (which affects the chronological sequence of works that are
analysed in this paper), which is a diachronic move. Second, the turn from the order of
the principles to the order of grace (which affects the whole of Deleuzian writings in a
non-chronological dimension), which is a synchronic swinging move. This double turn
opens a new way in which Deleuzian philosophy may be approached.
Keywords: Deleuze, transcendental empiricism, pragmatic constructivism.
1. Seleccin e extraccin da losofa de Deleuze
A losofa de Gilles Deleuze (1925-1995) orixinal, complexa e extensa,
o que esixe tratala con exquisito coidado
1
. Para acadar unha visin xeral
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
102
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
do pensamento deleuziano pdese introducir unha periodizacin puramente
instrumental das sas obras, inspirada nos cambios do seu pensamento e
nas suxestins proporcionadas pola bibliografa secundaria
2
. Marcamos
catro etapas: a primeira abarca as monografas loscas que sentan as
bases da sa propia losofa; a segunda confrmana as obras Diffren-
ce et rptition e Logique du sens, produtos dunha madurez losca;
a terceira destaca pola sa colaboracin co psicanalista Flix Guattari;
a cuarta arrinca e remata cos estudos estticos, inclundo, tamn, unha
aproximacin s losofas de Foucault e Leibniz e, en colaboracin con
Flix Guattari, o exitoso texto Quest-ce que la philosophie? A riqueza
e orixinalidade do pensamento deleuziano radica nunha concepcin lo-
sca de fondo que imprescindbel traer a un primeiro plano. Mais, a
losofa de Deleuze non se destila como un resumo de cinco dcadas de
producin losca, senn que se pode extraer dun achegamento selectivo
no que cada libro unha proba manifesta da losofa que inspira o seu
pensamento global. As, monos limitar a aqueles libros nos que o peso
losco se traduce nun corpo conceptual sistemtico, nunha tupida rede
de razoamentos loscos, nunha vocacin losca explcita no libro, e
nunha proposta dunha forma especca de losofar. Sinalamos sete tos
loscos: da primeira etapa, Nietzsche et la philosophie, Le bergsonis-
me, e Spinoza et le problme de lexpression; da segunda, Diffrence et
rptition e Logique du sens; da terceira, Mille Plateaux. Capitalisme et
Schizophrnie II; e da cuarta, Quest-ce que la philosophie?
3
. A anlise de
& Pinhas, Richard (comps.): Deleuze pars, Hermann diteurs, Paris, 2005, pp. 201-226.
Est estruturada en: (1) textos de Deleuze, (2) grabacins radiofnicas, (3) grabacins
en vdeo, (4) publicacins editadas ou dirixidas por Deleuze, (5) teses dirixidas na Uni-
versidade Paris VIII-Vincennes, e (6) manifestos e peticins asinadas por Deleuze. Este
listado preciso completalo cos datos aportados sobre as grabacins dalgns dos cursos
impartidos por Deleuze (177 cursos que suman 400 horas) por Astier, Frdric Deleuze
enseignant. Prsentation du corpus sonore des cours de Gilles Deleuze, 1979-1987 en
Cahiers critiques de philosophie. Multiplicits deleuziennes, n 2, 2006, pp. 79-83, e
Les cours enregistrs de Gilles Deleuze 1979-1987, Les ditions Sils Maria asbl, Mons
(Belgique), 2006.
2
Para unha ampla bibliografa sobre Deleuze (anda que a da de hoxe incompleta,
dada a incesante aparicin de novas interpretacins) cf. Beaubatie, Yannick (dir.): Tombeau
de Gilles Deleuze, Mille Sources, Tulle, 2000, 2 ed., pp. 268-304. Est estruturada nos
seguentes apartados: obras en francs, obras non traducidas ao francs, artigos en fran-
cs, artigos non traducidos ao francs, nmeros especiais de revistas e artigos adicados
a Deleuze na prensa local de Limousin.
3
Citaremos polas seguintes edicins (con cadansa abreviatura e paxinacin): Nietzs-
che et la philosophie, PUF, Paris, 1962, (NPH); Le bergsonisme, PUF, Paris, 1966, (B);
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
103
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
cada to (que necesariamente debe ter en conta os outros textos) abarca
catro niveis de lectura: a sa imaxe global, a sa vertebracin conceptual
interna, a lia de continuidade cos tos anteriores, e a alusin ao que
nel permanece impensado.
Esta comunicacin pretende bosquexar sumarsimamente os resultados
de extraer a losofa de Deleuze a partir da anlise destas sete obras,
entendendo por losofa o sistema losco de Deleuze e o move-
mento do pensar que no seu pensamento se executa
4
.
2. Pluralismo, empirismo, armacin

A nosa primeira cala en NPH, B, e S establece tres niveis de lectura.
Desde o primeiro nivel de lectura detectamos das rexins prioritarias de
investigacin losca para Deleuze: as condicins da experiencia real e a
afectividade. O tratamento deleuziano das losofas de Nietzsche, Bergson
e Spinoza rxese pola preocupacin de repensar estes dous motivos de
forma diferente establecida por Kant, dicir, mis ac da experiencia
concibida como posbel e da afectividade entendida como mera receptivi-
dade. Asistimos ao deseo en esbozo dunha nova orde principial, se por
principio entendemos unha forza xentica que acompaa de continuo
ao xerado nunha incesante transformacin. No referente s condicins
da experiencia real, en Nietzsche este papel sera desempeado pola von-
tade de potencia, en Bergson pola intuicin e en Spinoza polo proceso
de formacin das nocins comns. Polo que se rere afectividade, a
vontade de potencia nietzscheana pode ser considerada como un principio
xentico, a emocin creadora bergsoniana acta ao modo de principio
ontolxico, prctico e estsico-esttico e, para rematar, o poder de ser
afectado spinoziano tamn un concepto til para elaborar unha nova
teora da afectividade
5
.
Spinoza et le problme de lexpression, Minuit, Paris, 1968, (S); Diffrence et rptition,
PUF, Paris, 1968, (DR); Logique du sens, Minuit, Paris, 1969, (LDS); (con Guattari,
Flix), Mille Plateaux. Capitalisme et Schizophrnie II, Minuit, Paris, 1980, (MP); (con
Guattari, Flix), Quest-ce que la philosophie?, Minuit, Paris, 1991, (QPH).
4
O noso traballo de extraccin da losofa de Deleuze se inicia co artigo Topologa
de la diferencia (Variaciones deleuzeanas sobre Foucault) en Agora. Papeles de Filosofa,
V. 16, n 2, 1997, pp. 139-154, contina co libro Gilles Deleuze (1925-1995), Baa Edi-
cins, A Corua, 2002, e culmina coa tese de doutoramento La losofa de Gilles Deleuze:
del empirismo transcendental al constructivismo pragmtico, Servizo de publicacins e
intercambio cientco, Universidade de Santiago de Compostela, 2007 (formato CD).
5
Cf. NPH 56 e ss.; B 17-18, 115-119; S 267, 298.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
104
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
O segundo nivel de lectura recolle tres ordes tpicas: a denicin da
losofa, o pensamento e a accin. Deleuze albisca inquedanzas e proxectos
comns en autores tan dispares.
Estes tres lsofos conciben a losofa como unha arte pluralista, empi-
rista e armativa. En Nietzsche o pluralismo tradcese nunha concepcin
da losofa como interpretacin dos matices das forzas, en Bergson como
desvelamento das diferenzas de natureza, e en Spinoza como explicacin
dos modos de existencia inmanentes
6
. O empirismo alude ao interese que
amosan por descifrar as condicins da experiencia real. Deleuze atopa que
a losofa de Nietzsche presta unha coidada atencin s forzas concretas
na sa pluralidade, cantidade, calidade e direccin; a losofa de Berg-
son atende aos problemas e anlise da experiencia nas sas condicins
concretas; e a losofa de Spinoza (non empirista mais si de inspiracin
empirista) lnzase a pensar o proceso de formacin das ideas adecua-
das a partir da nosa potencia de ser afectados. Este empirismo ten tres
centros de interese: o desciframento das condicins da experiencia real,
o forzamento do pensamento e o papel pivotante da afectividade
7
. Para
rematar, a armacin refrese exclusin da negacin na especulacin e da
tristeza na prctica. Especulativamente, a armacin ten como obxectivo
crear conceptos activos, matizados e nocins comns, e como produto un
pensamento crtico. Practicamente, a armacin persegue o devir-activo,
cuxo produto a liberacin do home
8
.
Con respecto ao segundo tpico, o do pensamento, estas tres losofas
defneno como o resultado do contacto cunha forza. Este contacto pode
ser unha violencia que constrinxe ao pensamento a construr conceptos
activos (Nietzsche), unha revolta do pensamento sobre si, na que se au-
toprovoca para construr conceptos precisos (Bergson), ou un encontro
que afecta ao pensamento para construr nocins ou conceptos prctico-
expresivos (Spinoza)
9
.
Para rematar, estas tres losofas promocionan un devir-activo do home
mediante a danza e o salto como actos especicamente loscos
10
.
No nivel de lectura que se corresponde co que acta implicitamente
nos tres textos localzase unha tensin entre a formulacin losca
atribubel a esta vontade de ancoraxe, nunha orde dos principios, e unha
6
Cf. NPH 4-5, 87; B 11, 83; S 248.
7
Cf. NPH 4-5, 57; B 22; S 134-135.
8
Cf. NPH 212; B 3-4; S 251.
9
Cf. NPH 123; B 10-11; S 252-253.
10
Cf. NPH 74, 123; B 51-52; S 262.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
105
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
tendencia alusiva, a unha orde da graza. A tensin entre unha concepcin
da losofa como sistema (pluralista, empirista e armativo), mais tamn
como pura crtica (desmisticadora, alegre e xogadora), non se resolve
nunha construcin superior conciliadora, senn que se lanza a unha deriva
losca. As pistas desta orde da graza son proporcionadas pola carga
insinuativa da danza e o salto, e as continuas exhortacins ao sobrepa-
samento da condicin humana como obxectivo ultimsimo do losofar.
Mais, sobre todo, proveen da dobre alusin s forzas que fan pensar
ao pensamento (voltndoo para unha tarefa que cuestiona toda vocacin
de sistematismo principial) e dobre armacin do eterno retorno, ao
misticismo como destino do lsofo e a beatitude como horizonte nal
da potencia de obrar (que converten a nosa existencia nunha proba selec-
tiva onde o conquistado non a transcendencia, senn unha inmanencia
liberada de ilusins que fondea nunha orde da graza).
En NPH, B e S Deleuze traza o proxecto xeral de construcin dunha
losofa pluralista, empirista e armativa, habitado, desde o inicio, por
unha tensin interna entre unha vontade de ancoraxe na orde principial
e unha tendencia alusiva a unha orde da graza.
3. Empirismo transcendental

DR a primeira concrecin deste proxecto de losofa armativa,
empirista e pluralista. Para realizar este proxecto Deleuze desea un pro-
grama losco divisbel en catro partes: os prolegmenos crtica do
concepto losco, o mtodo, a teora das condicins da experiencia real
e a nova distribucin do ser (ou ontoloxa). Este programa forncenos o
chan sobre o que alzamos catro niveis de lectura.
O primeiro nivel o da articulacin deste programa baixo a rbrica de
empirismo transcendental
11
. Segundo o seu signicado amplo o empirismo
transcendental ten unha dimensin terica e outra prctica: teoricamente
congrase como o desciframento das condicins da experiencia real e do
xogo ontolxico que as sostn; practicamente unha proposta para o xogo
das facultades, a dinmica da individuacin e a pedagoxa da sensibilida-
de. Segundo o seu signicado restrinxido o empirismo transcendental a
tarefa prctica do desencaixe da orde e traballo habitual das facultades.
Mais, sobre todo, a revelacin do privilexio pivotante da afectividade
diferencial e os oito imperativos do pensamento sen imaxe.
11
Cf. DR 79-81.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
106
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
O segundo nivel de lectura correspndese coa fertilidade dos desen-
volvementos conceptuais en reas loscas como a teora do concepto,
o mtodo, a afectividade e a teora da individuacin. En primeiro lugar,
o concepto losco gaa en protagonismo xa que, liberado dos seus
lastres representativos, expresa a irrupcin do real na sa potencia repeti-
tivo-diferencial
12
. En segundo lugar, o concepto obxecto dunha creacin
indenida, dunha proliferacin adecuada s multiplicidades das que ten
que dar conta e razn
13
(sldase o anel roto da sensibilidade-imaxina-
cin-pensamento). Pola sa banda, o mtodo losco convrtese no
procedemento de utilizacin da forza de determinacin do concepto (o
mtodo ten que ser desmisticador, experimental, diferencial e repetitivo,
aventurado, conceptual e debe facerse a si mesmo no seu propio percorri-
do)
14
. En terceiro lugar, a afectividade diferencial aparece como o elemento
central dos desenvolvementos estesiolxicos. Hai que entendela aqun
dos dualismos receptividade-espontaneidade e pasividade-actividade,
xa que a sa raz xentica
15
. Para rematar, a teora da individuacin
rehabiltase para a losofa contempornea na medida en que mis ac
das dicotomas intelixbel-sensbel, esencia-existencia, posbel-real,
ser-ente, atopamos un proceso xentico que as mostra como derivadas,
isto , secundarias e producidas. Este proceso xentico a individuacin
entendida como actualizacin do virtual
16
.
O terceiro nivel de lectura o que debuxa a lia de continuidade de
DR con NPH, B e S. Facemos tres apuntamentos.
a) As condicins da experiencia real e a afectividade pasan ao primeiro
plano da exploracin losca formando o tronco central de DR
17
.
b) A formulacin das tres grandes ordes tpicas do pensamento los-
co mantense e plense: defnese a losofa como mergullo metdico na
xnese do real, o pensamento como forza que hai que activar (ou elevar
sa n potencia), e a accin como un devir-activo merc ao desencaixe
das facultades e o acceso ao imperar
18
.
c) O proxecto de construcin dunha losofa pluralista, empirista e
armativa materialzase no programa losco do empirismo transcen-
12
Ibid., 364-365.
13
Ibid., 3.
14
Ibid., 79, 245-246, 353.
15
Ibid., 188-189.
16
Ibid., 317.
17
Ibid., 364.
18
Ibid., 171-216.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
107
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
dental. O pluralismo recllese en das direccins: a primeira persegue
a descricin das condicins da experiencia real (elaborando unha serie,
por natureza interminbel, de nocins non-categoriais); a segunda a
metodolxica (o pluralismo dixase entrever nos mtodos loscos de
vice-diccin e dramatizacin, vez que na utilizacin das potencias do
diferenciar e o repetir como procedementos de investigacin). Pola sa
banda, a armacin inspira no empirismo transcendental unha especulacin
e unha prctica. No especulativo suscita uns prolegmenos crtica do
concepto losco e unha ontoloxa do eterno retorno, e, no prctico,
un devir-activo merc ao desencaixe das facultades e o acceso ao imperar.
Para rematar, o empirismo convrtese agora nun empirismo transcendental
despregado nunha estesioloxa transcendental, unha dialctica das Ideas
e unha esttica das intensidades.
O cuarto nivel de lectura localzase na oscilacin que sofre o empirismo
transcendental entre a formulacin do labor losco desde a orde dos
principios e a tendencia a consagrar a losofa a un rxime de encontros
nunha orde da graza. Desde a orde dos principios o empirismo transcen-
dental concbese como un labor principial centrado na determinacin das
condicins da experiencia real. Mais, desde a orde da graza, este empiris-
mo transcendental contmplase como aquilo que non s cuestiona toda
orde principial como derivada, senn que permite unha deriva sobre
o que en si mesmo carece de capacidade para principiar ou fundar:
o imperar. O imperar impugna toda mesmidade e lnzanos fra do
marco do humano. Mais o acceso a este imperar ambiguo. Por unha
banda semella que o inaccesbel en si mesmo mais, por outra banda,
Deleuze nomao como preguntas, o que o torna accesbel, concibbel.
Esta expresin interrogativa sita na orde principial o imperar. Non un
nomeamento banal xa que merc ao imperar, en tanto que pregunta, a
nosa impotencia pode ser elevada mis alta potencia. Mais, o imperar,
en tanto que imperar, permanece impensado, explica os imperativos e
podera pertencer a unha orde da graza en tanto que imperar rector.
4. Deriva do empirismo transcendental

Dentro do proxecto de losofa armativa, empirista e pluralista est
LDS, un texto que tamn se nos revela como unha deriva do empirismo
transcendental exposto en DR. Os recursos metodolxicos do empirismo
transcendental pense ao servizo da claricacin do sentido en tanto
que produto dos corpos, produtor de individuos e mundos, e obxecto
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
108
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
de prolongacin tica. Nesta ocasin Deleuze bosquexa un programa de
investigacin tripartito: a fsica das profundidades, a lxica do sentido e
a tica dos efectos de supercie. Este programa o asento sobre o que
erguemos catro niveis de lectura.
O primeiro nivel o da renovacin dos contidos e procedementos da
triparticin estoica da losofa en fsica, lxica e tica, con vistas des-
cricin do sentido desde o punto de vista do empirismo transcendental.
LDS encdrase baixo a rbrica do empirismo transcendental por catro
razns: procede descricin xentica do sentido seguindo os principios
metodolxicos establecidos en B e reelaborados en DR
19
; propn unha
teora das singularidades para describir o campo transcendental do sentido
20
;
descobre o xogo ideal ou puro como sostn ontolxico das condicins
da experiencia real
21
; arrisca unha prctica aventureira da producin tica
do sentido (a contra-efectuacin)
22
.
O segundo nivel de lectura relacinase cos desenvolvementos con-
ceptuais necesarios para dar conta do fenmeno do sentido. Agrpanse
en catro teoras: unha teora das supercies
23
, unha teora do campo
transcendental
24
, unha teora do acontecemento
25
e unha teora da con-
tra-efectuacin tica
26
.
O terceiro nivel de lectura establece a continuidade coas obras an-
teriores no tocante denicin da losofa como ruptura coa doxa e
descricin das condicins da experiencia real, o pensamento como xogo
ideal ou puro, e a accin como devir-activo merc contra-efectuacin
ou salto entre supercies.
O cuarto nivel de lectura correspndese co que acta implicitamente
no texto de LDS: a ambigua natureza da orde principial e o pensamento
como derrota. Con respecto ambigua natureza da orde principial hai que
dicir que a orde dos principios de LDS esvara de continuo cara a unha
orde da graza. Este esvarar acaece na medida en que, tomada a nocin
de principio en toda a sa amplitude, as cinco condicins xenticas do
campo transcendental do sentido nos proporcionan o principio do xogo
19
Cf. LDS 31-32, 217.
20
Ibid., 124 e ss.
21
Ibid., 74-82.
22
Ibid., 208-210.
23
Ibid., 17, 19-21.
24
Ibid., 120-121.
25
Ibid., 122-124, 149, 177-178.
26
Ibid., 174-179, 208-210.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
109
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
ideal ou puro que acta de sostn da orde do condicionamento xentico,
e que, tamn, opera como impugnacin de toda empresa de sostemento
27
.
Mais, este esvarar tamn acontece na medida en que a nocin de princi-
pio, agora tomada restritivamente, alude tanto a un elemento paradoxal
como ao uso armativo da sntese disxuntiva
28
. Aqu a orde dos princi-
pios semella proporse a tarefa de combater aquilo que non pode evitar
fundar, principiar. En suma, no texto deleuziano insinase un movemento
da orde principial cara algo que nomeamos como curso de derrota do
pensamento e da accin (ou orde da graza).
En segundo lugar, a respecto do pensamento como derrota, se a fsica
das profundidades (en tanto que salto exitoso ou fracasado entre super-
cies), a lxica do sentido (en tanto que xogo ideal ou puro que se arruna
nos xogos ordinarios) e a tica dos efectos (en tanto que contra-efectua-
cin formidbel mais tamn imposbel de completar) son tres indicios de
como o pensamento leva en si o seu propio fracaso, conclumos que a
proposta global de LDS a expresin escrita da sa propia derrota: unha
singradura sen rumbo inherente ao pensamento puro que rompe amarras
(unha especulacin graciosa e unha prctica gratuta).
5. Construtivismo pragmtico
Tras o empirismo transcendental de DR e LDS, Deleuze inicia unha
nova etapa losca. O que inicialmente se expuxo como un proxecto
de traballo conxunto con Flix Guattari, a partir da rbrica Capitalis-
mo e esquizofrenia, acada en MP unha independencia terica e unha
formulacin losca indiscutbel. Deleuze propn un sistema de losofa
no que o punto de vista do funcionalismo xeneralizado materialzase na
concepcin dun maquinismo universal composto por unha serie de pezas
maqunicas. A partir do estudo detallado destas pezas establecemos catro
niveis de lectura.
O primeiro nivel de lectura permtenos contemplar o conxunto de MP
como sistema losco do maquinismo universal composto por distintas
pezas. MP un sistema losco porque un conxunto de concep-
tos loscos interrelacionados. Que sexa sistemtico non signica
que incla unha clusula de peche senn que un conxunto aberto (os
conceptos remiten a acontecementos por provocar e non a esencias por
27
Ibid., 125-127.
28
Ibid., 63, 83-84, 203-204, 206-208.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
110
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
manifestar). Este sistematismo conceptual non se remite s coordenadas
do idntico, o semellante, o anlogo ou o xeral senn que est en cons-
tante heteroxnese. En segundo lugar, cualicando a MP como sistema
losco do maquinismo universal refermonos ao procedemento e
ao contido do sistema losco. O maquinismo universal, en tanto que
procedemento de investigacin, a materializacin do punto de vista do
funcionalismo xeneralizado. Cal a funcin? e para que serve? son
as preguntas rectoras do maquinismo universal empregadas na dimensin
molecular
29
. O maquinismo universal, en tanto que contido, alude con-
cepcin deleuziana do cosmos como un plano de consistencia ocupado
por unha inmensa mquina abstracta de disposicins innitas
30
. Esta
concepcin fai de MP unha Teora da novidade cuxo ncleo o constite
o proceso que recusa todo modelo
31
conceptualizado de xeito diverso:
rizoma, desestraticacin, variacin continua, desterritorializacin, fuga,
consistencia, devir, conectividade, diagramatizacin, nomadismo. O aparello
conceptual deleuziano non s d conta e razn da natureza da novidade
(ontolxica, tica, poltica e esttica) senn que tamn se dirixe a provo-
cala e impulsala. Para rematar, cualicando a MP como sistema losco
do maquinismo universal composto por distintas pezas refermonos ao
pluralismo intrnseco do maquinismo e das propias pezas en si mesmas.
Este pluralismo converte a MP nunha Teora das multiplicidades que
erixe unha tipoloxa das mesmas. Estas multiplicidades son obxecto de
descricin mais, ante todo, son algo que hai que provocar e estimular
por medio de procedementos variados
32
.
O segundo nivel de lectura correspndese cos desenvolvementos concep-
tuais de MP. Facemos catro consideracins: os conceptos non pretenden
referirse a esencias senn a acontecementos; os conceptos son construcins
e non preexisten ao seu acto de creacin; os conceptos non se crean
ao ditado da poca ou un suxeito (transcendental, histrico, moral ou
lingstico): posen a necesidade propia do encontro do que nacen e as
situacins s que se deben aplicar; os conceptos abrigan en si unha po-
tencia crtica e de intervencin prctica que os habilita para seleccionar,
extraer e promover (naquilo que acaece) a parte mis favorbel para o
sobrepasamento da condicin humana.
29
Cf. MP 13-19.
30
Ibid., 313.
31
Ibid., 31.
32
Ibid., 36-37.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
111
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
O terceiro nivel de lectura no que se desea a continuidade coas
preocupacins anteriores. Subliamos tres lias.
1) Os caracteres do pluralismo, da armacin e do empirismo, que
deben denir a losofa, tradcense agora, respectivamente, nunha teora
das multiplicidades, nunha losofa que rastrexa a novidade e nun pen-
samento que procede por construcin pragmtica.
2) O desciframento das condicins da experiencia real convrtese
agora na construcin prctica e directa desas condicins.
3) O exercicio especulativo de extraccin do acontecemento e a tarefa
prctica de producin do sentido, a travs da contra-efectuacin, convr-
tense agora nun mesmo labor que consiste en provocar, realizar e inducir
a multiplicidade ou, dito doutro xeito, rizomatizar.
O cuarto nivel de lectura o que se corresponde con aquilo que acta
como pantalla sobre a que se proxecta o texto de MP: o construtivismo
pragmtico. Neste nivel acontece un xiro que imprime ao pensamento
deleuziano un novo rumbo que o despraza do empirismo transcendental ao
construtivismo pragmtico. Nomemolo como construtivismo pragmtico
porque se fabrica unha ensamblaxe conceptual preada de regras prc-
ticas aplicbeis directamente aos casos dos que emana co n de abrilos,
conectalos e conxugalos para crear novas posibilidades de existencia. Este
xiro desde o empirismo transcendental, que non ruptura con el, pode ser
cualicado de construtivismo xa que creativo, nace dun encontro que
converte en necesario, e esquiva toda tentacin de remitir o seu labor a
unha orixe esquecida ou unha natureza autntica. Tamn pragmtico
porque nacendo da prctica volve sobre ela para modicala a partir dun
conxunto aberto de regras
33
.
O construtivismo pragmtico ten varias traducins segundo sexa o
tipo de multiplicidade na (e coa) que opera. Danse unha serie de prag-
mticas: rizomtica xeneralizada; estrato-anlise; pragmtica dos rximes
de signos ou das disposicins colectivas de enunciacin; pragmtica da
territorialidade; tipoloxa, casustica e teoremtica da desterritorializacin;
cartografa das lias; micropoltica; cintica e dinmica dos corpos; prag-
mtica da creacin de materiais altamente elaborados; trazado dun plano
de consistencia; esquizoanlise; diagramatizar; topoloxa micropoltica
ou topoloxa social; unha mquina blica; principio de variacin con-
tinua; devir-minoritario. Estas pragmticas posen, cando menos, unha
regra operativa de intervencin prctica. O conxunto destas regras unha
tica e poltica da potencia, ou xogo dos encontros e os casos.
33
Ibid., 249.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
112
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
Xa que logo, o construtivismo pragmtico proporciona, un marco
global e coherente Teora da novidade, Teora das multiplicidades e
ao Maquinismo universal.
6. Culminacin do construtivismo pragmtico

O traballo conxunto de Deleuze con Flix Guattari concle con QPH.
O ncleo do texto a exposicin das condicins do pensar en xeral. A
pregunta reitora que pensar?, sendo a pregunta que losofar?
debedora da resolucin da anterior. Ambas as das posibilitan o estable-
cemento de catro niveis de lectura.
O primeiro nivel permtenos colocar QPH dentro do programa do
construtivismo pragmtico por das razns. A primeira reside en que a
presenza e persistencia do caos no seo da ciencia, da arte e da losofa
funda unha visin construtivista das mesmas, xa que do caos emerxen sen
cesar formas cambiantes que alteran os planos, intercesores e elementos
empregados para abordalas. Se a ciencia, a arte e a losofa teen como
funcin recortar de continuo o caos emerxente ou, o que o mesmo,
trazar un plano-tamiz, este trazado non est dado de antemn senn
que hai que construlo cada vez, en funcin das incesantes emerxencias.
A variacin permanente trnase un principio metodolxico-ontolxico
de toda construcin pensante
34
. En segundo lugar, este construtivismo
pragmtico pola clusula de apertura derivada da natureza do caos. A
ciencia, a arte e a losofa non poden ser xas e estbeis xa que, pola
natureza aberta da realidade catica que se enfrontan, han de estar non
s atentas s sas incesantes mutacins senn que han de inducilas nos
modelos xa establecidos. Que o construtivismo sexa pragmtico quere
dicir que nel non opera ningunha vontade de peche dos problemas que
emerxen co caos e que se provocan a partir do caos
35
.
O segundo nivel de lectura relacinase coas formulacins conceptuais
que describen as condicins de creacin de todo acto pensante (cientco,
artstico ou losco). Subliamos dous aspectos. O primeiro a trada
plano-elemento-intercesor como conxunto de condicins explicativas e
provocativas do acto pensante en tanto que acto creativo
36
. O segundo
o dos niveis da heteroxnese como trazo fundamental do movemento
34
Cf. QPH 196.
35
Ibid., 190-191.
36
Ibid., 204.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
113
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
do pensamento. A heteroxnese refrese propiedade do pensamento de
entrecruzarse e combinarse nos seus pensamentos, sen sintetizalos nunha
unidade superior englobante
37
.
O terceiro nivel de lectura establece a corrente de continuidade do
texto coas preocupacins anteriores. Retmanse, recrendoos, varios
problemas: a afectividade como posbel punto pivotante do quefacer pen-
sante (cientco, artstico ou losco)
38
; a mostracin das condicins da
experiencia real, neste caso, da ciencia, a arte e a losofa
39
; a exposicin
da prioridade losca da dimensin virtual do acontecemento en tanto
que obxecto de estudo e de intervencin
40
; a explicacin do acaecer
da novidade no pensamento e os medios para abordala sen clausurala
41
;
a promocin dunha prctica crtica e liberadora en orde chamada a
unha nova terra e ao pobo que falta
42
.
No cuarto nivel de lectura detctase que o construtivismo de
QPH, como denicin do quefacer losco, oscila entre das ordes:
a orde dos principios e a orde da graza. Desde a orde dos principios o
construtivismo un quefacer referido a tres faenas rexidas por principios:
trazar planos, inventar personaxes conceptuais e crear conceptos. Mais,
desde a orde da graza o construtivismo revlase como un quefacer que
remite a tres coordenadas: o involuntario, o xogo e o imperativo.
O primeiro polo de oscilacin un conxunto de tres operacins
prcticas: trazar planos, inventar personaxes conceptuais e crear conceptos.
Son tres principios no sentido deleuziano do termo (operadores xenticos
da experiencia real da creacin losca). O construtivismo, en tanto que
faena dispositiva, , xa que logo, un conxunto de principios prcticos que
rexen o acto de creacin losca: faena porque a aplicacin de tales
principios prcticos rectores supn un esforzo e unha tensin; dispositiva
porque require unha vontade de fabricacin, dicir, de obra.
O outro polo de oscilacin a graza. As tres coordenadas do
involuntario, o xogo e o imperativo perlan a pantalla impensada sobre
a que se proxecta estoutro sentido do construtivismo. Primeiro, dentro
do rxime da graza, o construtivismo non unha tarefa voluntaria, no
sentido de ser o resultado dun sacricio ou dunha vontade de obra. Mis
37
Ibid., 26, 188.
38
Ibid., 126.
39
Ibid., 186.
40
Ibid., 147-148.
41
Ibid., 150.
42
Ibid., 104.
Miguel Angel Martnez Quintanar A losofa de Gilles Deleuze
114
GORA (2007), Vol. 26, n 1: 101-114
ben, un quefacer involuntario no que unha potencia impersoal atrave-
sa toda enunciacin persoal. Tal a personaxe conceptual. En segundo
lugar, o construtivismo o xogo como nica regra, o xogo que fai de
si a sa norma. Este xogo o plano de inmanencia. En terceiro lugar,
o construtivismo non atende s instancias da razn, o corpo, a linguaxe
ou calquera outras: s se coida dos imperativos que fan o pensamento
no seu xogo. Estes imperativos materialzanse nos conceptos. Xa que
logo, o construtivismo, como xogo imperativo do involuntario, converte
a losofa nun poderoso aparello de captacin e producin de novidade
na medida en que pragmtico.
7. Conclusin

O resultado nal da nosa lectura, selectiva e extractiva, cfrase na
constatacin do dobre xiro que se efecta na losofa deleuziana: o xiro,
en tanto que desprazamento diacrnico, do empirismo transcendental ao
construtivismo pragmtico (xiro que afecta secuencia cronolxica das
obras loscas analizadas); o xiro, en tanto que vaivn sincrnico, da
orde dos principios orde da graza (xiro que afecta en xeral a toda a
escrita deleuziana nunha dimensin non-cronolxica ou non-secuencial).
Pensamos que a existencia deste dobre xiro permite abrir unha nova va
de achegamento losofa de Gilles Deleuze.