OBAVEZNOST ISPITIVANJA KONSTRUKCIJA KOD DOBIJANJA

UPOTREBNE DOZVOLE

COMPULSORY PROOF LOAD TESTING FOR OBTAINING
PERMISSION TO USE

Neboja uranovi
1



Rezime: Ispitivanje novih objektata u smislu obezbjeenja uslova za dobijanje upotrebne dozvole u naoj
zemlji se vri uglavnom prema principima i specifinim zahtjevima datim u veem broju domaih propisa i
standarda iz oblasti ispitivanja konstrukcija. Pored ove, zakonom propisane regulative (regulativa objavljena u
dravnim Slubenim listovima) postoji i mnotvo drugih preporuka, uputstava i t. sl. koje propisuju pojedina
strukovna udruenja, velika preduzea, institucije itd. Ovaj rad se bavi ovom tehnikom regulativom, pri emu
e na ovom mjestu svi ovi dokumenti, bey obzira na izvor, bie tretirani na isti nain. U radu su pobrojani
objekti koje je obavezno ispitivati, a komentarisan je i smisao par stranih propisa iz ove oblasti.

Kljune rijei: obavezna ispitivanja konstrukcija, upotrebna dozvola.

Abstract: Proof load testing of new structures for the purpose of obtaining a permit for the usage of the
structure in our country is conducted mainly according to the principles and specific requirements provided in
a large number of domestic laws and standards from the field of structural investigation through load testing.
Apart from this regulation that is prescribed by the law, in Official National Gazette documents, there is a
number of other recommendations, technical notes etc. provided by specific companies or industries. This
paper deals with this technical regulation, and all of this documents here will be treated in the same way
regardless from which of these sources they come. The paper contains precise lists of structures for which
proof load testing is compulsory and also comments on foreign regulation from this area.

Keywords: compulsory proof loading, permit to use.


1. Uvod

Ispitivanje konstrukcija omoguava utvrivanje saglasnosti izmeu realno izvedenih
graevinskih objekata i njihovih proraunskih ema (analitikih modela) i u tom smislu
ispitivanje konstrukcije esto predstavlja zavrnu provjeru kvaliteta novih konstrukcija i
elemenata konstrukcija, kada probno ispitivanje predstavlja dio procesa predaje objekta na
upotrebu. Ono je posebno znaajno kada projektna dokumentacija nije u potpunosti
ispotovana, ili kada odreeni pokazatelji ponaanja konstrukcije nisu pozitivni. Naa
tehnika regulativa iz ove oblasti veoma precizno definie ciljeve ispitivanja konstrukcija
probnim optereenjem. Ona propisuje da se ono vri u cilju:

1
Docent dr Neboja uranovi, dipl. gra. in., Graevinski fakultet u Podgorici, 81.000 Podgorica, Cetinjski
put, E-mail: nebojsadj@hotmail.com
utvivanja stvarnog ponaanja konstrukcije pod dejstvom statikog i
dinamikog optereenja;
provjere kvaliteta materijala i izvoenja;
provjere uskladjenosti izvedenih radova i ponaanja konstrukcije sa onim
predvienim po projektu;
utvrivanja podobnosti konstrukcije za preuzimanje predvidjenlh optereenja
tj. funkcionalnosti konstrukcije;
provjere usklaenosti veliine deformacionih karakteristika u odnosu na
projektovane;
dobijanja eksperimentalnih podataka za usavravanje metoda prorauna; i
utvrivaja ponaanja konstrucije pod novim ili promjenjenim optereenjima.
Po naoj zakonskoj regulativi, konstrukcija e se ispitivati optereenjem do loma u
cilju definisanja:
graninog stanja nosivosti (lom);
graninog stanja pomjeranja i deformacija;
graninog stanja prslina i pukotina;
ostalih graninih stanja (recimo vibracije, vodopropusnost, habanje, itd).
U mnotvu propisa iz oblasti ispitivanja konstrukcija i elemenata konstrukcije, kod
nas su u smislu propisivanja to i kada treba ispitivati, najznaajniji, pa i najprimjenjivaniji,
dokumenti koji su dati u popisu literature na kraju ovog teksta pod brojevima od [1] do [24].
Pobrojana tehnika regulativa predstavljaju kompletnu listu propisa koji su poznati autoru,
to ne znai da eventualne ne postoje i drugi dokumenti iz ove oblasti, i to pri itanju, ali i
pri korienju informacija iz ovog teksta, treba imati na umu.
Inae, treba rei da se tehnikom regulativom iz oblasti ispitivanja konstrukcija
obino propisuju vrste konstrukcija i elemenata koje treba obavezno ispitivati, predhodne
radnje i procedure samog ispitivanja, definiu se veliine i naini nanoenja optereenja na
ispitivanu konstrukciju, mjerna tehnika koju treba koristiti, parametri ponaanja koje treba
kontrolisati, kriterijumi koje ispitivana konstrukcija mora zadovoljiti da bi se smatrala
ispravnom i na kraju, nain i forma prezentiranja konane ocjene o ponaanju konstrukcije.
Ispitivanje je neophodno primijeniti i ako se vre bilo kakve promjena na konstrukciji
koja zahtijevaju dodatnu kapacitet nosivosti, kao i za bilo kakva izlaganja konstrukcije
projektom nepredvienim optereenjima, recimo kod mostova - mogunost privremenog
korienja konstrukcije za vea saobraajna optereenja.
Na kraju ovog uvodnog dijela, ako indikaciju, treba pomenuti i preporuku iz nae
tehnike regulative da se vre i modelska ispitivanja konstrukcija inenjerskih objekata na
dinamika (seizmika) dejstva, i to u cilju utvrivanja dinamikih karakteristika - ali i radi
definisanja onih proraunskih parametara koji se ne mogu odrediti analitikim putem.


2. Vrste konstrukcija i elemenata koje treba obavezno ispitivati

Iskustvo, dopunjeno i pretoeno u zakonsku regulativu, nam obino ukazuje koje su
to konstrukcije koje treba eksperimentalno ispitati.
Svakako na prvo mjesto dolaze rijetko, ili nikada prije koriene konstrukcije. Kod
takvih, obino komplikovanih i nedovoljno ispitinih konstrukcija, analitiki i raunski
postupci, zbog unijetih neophodnih pojednostavljenja, mogu dovesti do greaka. Da se one
ne bi pojavile, i da bi smo bili sigurni u kvalitet rezultata, treba primijeniti eksperimentalna
sredstva. Samo konstrukcije i postupci prorauna ije su teze eksperimentalno potvrene
imaju mogunost da se primjenjuju u svakodnevnoj praksi. Zbog toga se moe rei da je
ispitivanje konstrukcija osnova pouzdanog konstrukterstva.
Probno ispitivanje i/ili ispitivanje do loma je obavezno za kostrukcije koje su posebno
naznaene u tehnikoj regulativi iz ove oblasti. Tako, u oblasti betonskih konstrukcija [8],
[9], [10] kae se da probnim optereenjem treba ispitivati sledee konstrukcije: mostove
raspona 15 metara i vie, tribine na sportskim graevinama i u dvoranama, krovne
konstrukcije raspona veeg od 30 m, kranske staze, sisteme meuspratnih konstrukcija koji
se prvi put primjenjuju, , dalekovodne stubove sistema koji se prvi put primenjuju, druge
specifine i naroito sloene objekte; objekte pri ijem su izvodenju korieni novi
tehnoloki postupci kao objekte za koje je projektom konstrukcije predvieno da se mogu
staviti u eksploataciju samo ako su prethodno bili ispitani probnim optereenjem.
Pored toga neki od navedenih standarda decidno nabrajaju i druge betonske konstrukcije
koje obavezno treba ispitivati prije poetka eksploatacije, poput brana i elemenata brana,
rezervoara, silosa, bazena, pozorita, bioskopa i hangara. Kako se na neke od njih odnose i
drugi propisi (recimo na brane) to treba u principu ispitivati sve pobrojane objekte, bez
obzira kako se izvedeni - kao AB, neramirani, prednapregnuti, itd.
Po jo uvijek vaeem Pravilniku o tehnikim propisima za pregled i ispitivanje noseih
elinih konstrukcija iz 1965. godine [7], date su veoma precizne odredbe o tome koje
eline konstrukcije treba ispitivati. Tako, pored zgrada posebnog oblika ili specijalnog
naina izvoenja, probnim optereenjem ispituju se samo one zgrade kod kojih bi eventualne
greke u projektu ili izvoenju mogle ugroziti ivot Ijudi ili naneti materijalnu tetu, pri
emu posebnu panju treba obratiti na konstrukcije koje imaju visok odnos eksploatacionog i
stalnog optereenja. Stubove za dalekovode treba probnim optereenjem ispitati samo ako
se radi o novom tipu stuba, ili se radi o novim elementima koji mogu uticati na nosivost
stuba, ili ako se posumnja u kvalitet izrade ili montaa stubova. Ispitivanje elinih
mostova probnim optereenjem obavezno je za sve nove (raspona preko 10 m) i obnovljene
mostovske konstrukcije, zatim u sluaju promjene optereenja prema kome je most bio
prvobitno dimenzionisan, za stare i dotrajale mostove i propuste - ako se na njima pojave
znaci poputanja, deformacija, zamora i sl., poslije teih udesa na mostu praenih potresima,
poslije teih elementarnih nepogoda i oteenja od vode i mraza kao i za mostove delimino
oteene odnosno oslabljene usled korozije materijala. Ispitivanje probnim optereenjem nije
obavezno kod mostova koji slue iskljuivo za postavljanje raznih instalacija (cjevovoda,
plinovoda i t.sl.), ali se i kod njih preporuuje posmatranje najvanijih parametara ponaanja
prilikom prvog punog optereenja mosta - posebno ako su to vei objekti kod kojih je
korisno optereenje u poreenju sa sopstvenom teinom konstrukcije dosta znaajno.
Ispitivanje probnim optereenjem obavezno je za kranove i kranske staze. Za kranove
raspona do 10 m i neznatne nosivosti dovoljan je atest fabrike o uspjeno izvrenom
probnom optereenju. Ispitivanje kranova jednostavne konstrukcije, raspona do 10 m, nije
potrebno ako su glavni nosai sastavljeni od jednog valjanog komada. Pored pobrojanih,
prije poetka eksploatacije treba ispitati i cijevi, rezervoare, silose i t. sl. kao i sve stare
eline konstrukcije poslije vrenja njihove rekonstrukcije.
Po [2], obavezno se eksperimentalnim putem kontrolie ponaanje i definisanje
mehanikih karakteristika (na modelu prikladne razmjere) konstrukcionih elemenata
inenjerskih objekata za koje se zahtijeva seizmiki proraun metodom dinamike analize i
koji se grade u zonama VIII i IX stepena seizmikog intenziteta. Pored toga, u toj situaciji
obavezno se ispituju i modeli sledeih inenjeriskih objekata:
visokih brane visine H 100 m;
mostova i vijadukata raspona L 50 m, ili oni kod kojih je visina stubova H 30 m;
visokih brana, mostova i vijadukata manjih visina, raspona ili visina stubova od
predhodno navedenih, ako se izvode kao konstrukcije sloenih sistema, odnosno u
sloenim uslovima fundiranja.
Prema standardu [1], neophodno je ispitivati sve mostove raspona preko 15 m, a ako je
most eljezniki - onda mostove raspona preko 10 m. Isto propisuje i [5], koji kae da se
ispitivanja u skladu sa njim preduzimaju ako su rasponi mosta vei od 10 m, po kome je
predvieno i ispitivanje mostova manjih raspona neuobiajenih koncepcija; i to poslije teih
udesa na objektu; ili veih elementarnih nepogoda; kao i kada je kod provizornih ili starih
mostova potrebno utvrditi uticaj starosti, zamora materijala, korozije, deformacija i slino na
stabilnost konstrukcije.
Po odredbama [6] sve brane moraju imati u sebi postavljene instrumente za
osmatranje parametara ponaanja konstrukcije za vrijeme jakih zemljotresa.
Pored toga obavezno je praenje indukovane seizminosti (seizmike aktivnosti
regiona koja se javlja kao posljedica formiranja vodene akumulacije) svih brana graevinske
visine (pri emu se visina mjeri od najnie kote temelja do najvie kote brane) vee od 40 m
i visokih brana (sve brane visine preko 15 m i one vee od 10 m - ako im je duina po kruni
brane vea od 500m, ili im je zapremina akumulirane vode vea od 100.000 m
3
, ili im je
maksimalni protok vode koja se proputa kroz branu vei od 2000 m
3
u sekundi), a koje se
nalaze u zoni VII, VIII i IX stepena po skali MCS.
Kada se govori o elementima konstrukcija koje treba ispitati najprimjenjivanije su
odredbe standarda [12]. Po njima nosivost elemenata moe se eksperimentalno utvrditi u
sluajevima kada se njihovo ponaanje ne moe raunski pouzdano i jednoznano utvrditi,
ili kada se opravdano pretpostavlja da takvim proraunom ne bi postojee rezerve nosivosti
mogle biti obuhvaene.
Takoe, kada jedan proizvoa proizvodi tokom jedne godine vie od 500
prefabrikovanih betonskih elemenata istog tipa, a ti elementi su izloeni savijanju, velikom
ekscentricitetu ili znaajnom izvijanju ( > 70), tada se obavezno mora izvriti ispitivanje
nosivosti ovih elemenata.
Prefabrikovani betonski elementi izloeni pritisku, zatezanju ili pritisku sa malim
ekscentricitetom ne moraju se ispitati do loma ako kontrola kvaliteta betona, koliine i
poloaja ugraene armature ne pokazuje nedostatke. Ukoliko se pojave nedostaci u pogledu
kvaliteta betona, koliine i poloaja armature ili se jave nedozvoljeno velike naprsline, i ovi
elementi moraju se ispitati.
to se tie ispitivanja elemenata konstrukcija, prema ve pomenutim pravinicima [8]
i [10] propisuje se da je ispitivanje do loma odreenog broja uzoraka obavezno za
konstruktivne elemente koji su u konstrukciji izloeni preteno savijanju, ako se oni izvode
novim tehnolokim postupcima ili se proizvode u serijama veim od 500 komada. Takva
ispitivanja sprovode se na prototipovima ili modelima, prije poetka serijske izrade takvih
konstruktivnih elemenata. Vidi se da su ovdje kriterijumi koje elemente treba ispitivati blai
nego kriterijumi dati u standardu [12], pa njih u principu treba i primijeniti.
Ako su serije elemenata manje od 500 komada ili ako je za proizvodnju 500 komada
potrebno vie od godinu dana treba postupiti prema odredbama [11], koje obavezuju da se
svaki prefabrikovani sistem graenja prije primjene analitiki i eksperimentalno provjeri i
dokae njegova nosivost i stabilnost elemenata i sistema veza. U okviru te provjere po jedan
element od svakog tipa treba ispitati do loma.
Pored pobrojanih konstrukcija i konstruktivnih elemenata potrebno je ispitivati i:
temeljne ipove, po [19],
polumontane tavanice - po [13],
betonske stubove koji se koriste za kaenje elektro kablova - u skladu sa
dokumentom [14],
armirane krovne i meduspratne ploe od autoklaviranog gasbetona i penobetona -
po standardu [15],
armirane zidne ploe od gasbetona i penobetona, po standardu [16],
eline rezervoare - u skladu sa standardom [21],
sve ostale elemente i konstrukcije za koje je to predvieno odgovarajuom
tehnikom regulativom.
Pored ovih obino se ispituju i sve ostale znaajnije konstrukcije poslije sanacije, kao
i one kod kojih postoji ikakva sumnja u pogledu njihove nosivosti, krutosti i/ili
upotrebljivosti.


3. O obaveznoj kontroli i praenju ponaanja konstrukcija tokom eksploatacije

Sve konstrukcije moraju se odravati u stanju projektom predviene sigurnosti i
funkcionalnosti. Kako se tome kod nas u zadnje vrijeme pridaje veoma malo ili nimalo
panje, ovo mjesto e se iskoristiti da se pomene samo par osnovnih dokumenata tehnike
regulative koji propisuju procedure praenja i kontrole ponaanja konstrukcija, a koji su
indikativni i kao takvi mogu posluiti za definisanje postupaka koje treba izvriti da bi se
moglo rei da se vri praenje ponaanja konstrukcije tokom upotrebe.
Tako recimo [17], koji je jedan od bazinih dokumenata tehnike regulative iz ove
oblasti utvruje sadrinu i nain osmatranja (kao ireg pojma od pojma ispitivanja)
ponaanja tla i objekta u toku graenja, ali i eksploatacije objekta. Iz naslova proizilazi da u
principu sva dugotrajna ispitivanja konstrukcije pod eksploatacionim optereenjima treba
zasnivati na njemu.
Njime je utvreno da se ponaanje konstrukcije prati ili samo vizuelnim opaanjem
ili kombinacijom vizuelnog opaanja i mjerenja pomou instrumenata. On definie da se
potreba za osmatranjem ponaanja tla i objekta utvruje jo u tehnikoj dokumentaciji. U
situaciji da je ono potrebno, na istom mjestu, u posebnom projektu treba propisati i sadrinu
i nain osmatranja. On propisuje da ovi rezultati osmatranja, sem toga to slue za ocjenu
ukupnog stanja tla i objekta, slue i za blagovremeno ustanovljavanje tendencija promjena
ponaanja tla i objekta i, u tom smislu, zajedno sa drugim faktorima, za odreivanje
potrebnih mjera za obezbjeenje sigurnosti objekta u toku graenja i upotrebe.
Idejni projekat osmatranja ponaanja tla i objekta u toku graenja i upotrebe treba da
sadri predmet i koncepciju osmatranja, program, metode i obim osmatranja, kao i predmjer
i predraun za radove osmatranja ponaanja tla i objekta.
Glavni projekat osmatranja ponaanja tla i objekta, prema ovom pravilniku, treba da
sadri:
projektni zadatak;
predmet osmatranja ponaanja tla i objekta;
projekat geodetskih radova osmatranja;
mjerna mjesta, instrumente za mjerenje, plan i program mjerenja;
serije osmatranja i vremenski plan osmatranja u toku graenja i upotrebe objekta;
nain obrade mjerenja, prikazivanje rezultata i formiranja dokumentacije o
osmatranjima;
kriterijume za uporeivanje rezultata mjerenja sa dozvoljenim vrijednostima;
zahtjeve za odravanje mjernih mjesta i instrumenata u periodu osmatranja;
nain praenja i interpretacije rezultata osmatranja ponaanja tla i objekta;
tehnike uslove realizacije projekta, predmjer i predraun radova.


4. Uporeenje odredbi naih i nekih stranih propisa u smislu obaveznosti ispitivanja

U principu, ako neka zemlja nema odreeni standard za ispitivanje konstrukcija ili
elemenata konstrukcija, u njoj se obino primjenjuju standardi ili pravilnici neke druge
zemlje ili organizacije. Znai, ispitivanja konstrukcija kod nas treba vriti prema domaoj
tehnikoj regulativi, ali u njenom odsustvu, ili kao njenu dopunu, mogue je upotrijebiti i
propise drugih zemalja i organizacija. Kao indikativan pomenimo Njemaki standard za
geotehnika prednapregnuta sidra [30], koji propisuje i postupke ispitivanja ovakvih sidara,
a koji se dosta koriste i u naoj zemlji - pa se takoe moe rei da izvjetaji sa tih ispitivanja
predstavljaju neophodan dio dokumentacije potrebne za dobijanje upotrebne dozvole i kod
nas.
U tom smislu, postoje i brojna meunarodna tijela koja izdaju svoja uputstva,
standarde i norme za ispitivanja konstrukcija. Najpoznatija i najbitnija strana tehnika
regulativa iz oblasti ispitivanja konstrukcija, a koja se koristi kod nas dolazi iz sledeih
organizacija:
ISO - International Standard Organisation, Meunarodna organizacija za
standarde
RILEM - Meunarodna organizacija za ispitivanje materijala i konstrukcija
FIP - Meunarodna organizacija za prednapregnuti beton
CEB - Comitee Euro du Beton - Evropski komitet za beton
AIPS - Internacionalna organizacija za mostove i gradjevinske konstrukcije
CIB - Meunarodni savjet za istraivanja, studije i dokumentaciju u oblasti
graevinarstva
CEN - Evropski komitet za norme
a moe se nai i u sledein nacionalnim standardima:
SNiP - Ruski (sovjetski) standardi;
ASTM - American Standards for Testing Materials;
BS - British Standards;
DIN - Njemake norme;
EC - Evrokodovi.
Meutim, da bi se vidjelo da u stranoj tehnikoj regulativi ponekad pristup rjeavanju
problema nije isti kao u naoj, i da je kao i nau treba kritiki (a ne nekritiki) primjenjivati,
prikazae se odredbe o obaveznosti ispitivanja koje dva tipina strana standarda propisuju za
ispitivanja konstrukcija koja kod nas pokriva standard [1].
U tom smislu posebno je indikativan Britanski standardi za AB konstrukcije [25]. Po
njemu, probno optereenje (engleski: proof load) kao metod ispitivanje konstrukcija treba
koristiti:
a. Kada dostupne informacije o izgradnji ukazuju na lo kvalitet upotrebljenog
materijala za konstrukciju;
b. kada postoji sumnja u pogledu kvaliteta izrade konstrukcije;
c. kada postoje vidljivi nedostaci, posebno ako su primjeeni u kritinim
presjecima ili u najosetljivijim elementima konstrukcije;
d. kada je iz nekog drugog razloga potrebna provjera kvaliteta konstrukcije; ili
kod proizvodnje prefabrikovanih elemenata.
Iz gornjeg je jasno da je ovaj standard znaajno liberalniji od naih i da on ne
obavezuje na nanoenje probnih optereenja na konstrukciju u smislu utvrivanja tehnike
ispravnosti konstrukcije, a za potrebe izdavanja upotrebne dozvole - sem u specijalnim
sluajevima, i u krajnjoj nudi. Po njemu, prije nego se pristupi probnom optereenju
potrebno je predhodno iscrpsti sve druge mogunosti za utvrivanje tehnike ispravnosti
posmatranog elementa ili konstrukcije. U tom smislu italac se upuuje na BS 6089.
Takoe, dio amerikog propisa za AB konstrukcije [26] koji se bavi ispitivanjem
konstrukcija probnim optereenjem, a koji je gotovo u potpunosti identian amerikom
Pravilniku za odreivanje nosivosti betonskih konstrukcija [27], preporuuje ispitivanje
konstrukcija u manje vie istim situacijama kao i BS 8110.
Na kraju, nije loe navesti i to najnoviji evropski propis za optereenje konstrukcija
[29] iz 1994. godine kae u vezi potrebe za ispitivanjem konstrukcija. Po njemu
eksperimentalna ispitivanja e se vriti u sledeim situacijama:
a) u cilju direktnog odreivanja granine nosivosti ili stanja upotrebljivosti djelova
konstrukcije,
b) u cilju boljeg definisanja optereenja na konstrukciji ili boljeg definisanja noseeg
sistema,
c) kao kontrolna ispitivanja, radi odreivanja kvaliteta gotovih proizvoda ili kontinuiteta
kvaliteta proizvodnje,
d) kao ispitivanja u toku izvoenja, u cilju procijene uticaja stvarnih uslova ostvarenih
tokom izvoenja na samu konstrukciju (naknadno prethodno naprezanje, uslovi tla),
e) kao kontrolna (probna) ispitivanja u cilju provjere ponaanja gotove konstrukcije ili
konstrukcijskih elemenata nakon izvoenja.


5. Izvjetaji o sprovedenim ispitivanjima

Izrada izvjetaja o sprovedenim ispitivanjima koji prate ispitivanje i koji se prilu
prilikom predavanja zahtjeva za izdavanje upotrebne dozvolu, praktino poinje jo tokom
samog procesa ispitivanja. U tom smislu, rukovodilac ispitivanja mora organizovati
upisivanje podataka sa ispitivanja, koje saradnici u toku procesa ispitivanja treba da unose u
posebno pripremljene formulare. Pri tome svaki saradnik treba da unosi podatke o dijelu
ispitivanja za koji je zaduen. Ovi zapisnici sa ispitivanja obino sadre podatke o
konstrukciji koja se ispituje, posmatranim presjecima i mjernim takama, o mjernim
instrumentima, kao i ostale potrebne podatke i napomene o toku ispitivanja (dan, sat,
vremenski uslovi kada je ispitivanje vreno i tome slino). Posebno je znaajno u njih
unijeti sve podatke o postupcima i dogaajima koji izazivaju odstupanje od predvienog
programa ispitivanja, jer oni mogu biti posebno znaajni kod analize podataka sa ispitivanja.
Nakon sprovedenog ispitivanja (obino) rukovodilac ispitivanja pristupa izradi
samog izvjetaja o ispitivanju.
Izvjetaj o izvrenom ispitivanju se pie kao Privremeni ili kao Konani izvjetaj.
Tako na primjer, standard [3], predvia izradu Privremenog izvjetaja o ispitivanju
mosta u kojem se daju samo osnovni podaci o ispitivanju i zakljuak o podobnosti
konstrukcije za preuzimanje projektnog optereenja, dok takoe jedan od bazinih standarda
iz ove oblasti, standard [1], ne predvia izradu Privremenog izvjetaja o ispitivanju.
Meutim zbog praktine potrebe u praksi se odomailo, to se moe smatrati sasvim
ispravnim, da je izdavanje privremenog izvjetaja mogue uiniti i kod ispitivanja probnim
optereenjem drugih konstrukcija, a ne samo mostova.
Sam Privremeni izvjetaj mora da sadri osnovne podatke o sprovedenom ispitivanju
i zakljuak o podobnosti konstrukcije za preuzimanje projektom predvienih optereenja, i
treba da ima propisani rok za koji vai, kada ga treba zamijeniti sa Konanim izvjetajem.
Konani izvjetaj o sprovedenom ispitivanju je obino mnogo sadrajniji i detaljniji
od Privremenog izvjetaja. On obino treba da sadri sledee informacije:
podatke o odgovornom rukovodiocu ispitivanja kao i o lanovima ekipe koja
je vrila ispitivanje;
datum ispitivanja;
podatke o uslove pod kojima je izvreno ispitivanje (recimo meteoroloke
podatke, podatke o prekidima tokom ispitivanja, i sve ostale podatke toga
tipa koji bi mogli da utiu na rezultate i kvalitet sprovedenog ispitivanja);
sve relevantne podatke o ispitanoj konstrukciji;
podatke o namjeni i svrsi ispitivanja;
kratak opis ispitivane konstrukcije;
podatke o postupku ispitivanja,
podatke o karakteru, veliini i ostalim karakteristikama korienog
optereenja;
podatke o upotrebljenim instrumentima i ostalim sredstvima za ispitivanje;
podatke o stanju konstrukcije prije i poslije ispitivanja;
potrebne teoretske proraune i uporedni raunski proraun za optereenja
nanesena tokom ispitivanja;
podatke o izvrenim mjerenjima u toku ispitivanja tj. rezultate ispitivanja koji
se obino prikazuju tabelarno i/ili grafiki, na dijagramima,
analizu dobijenih rezultata;
uporeenje rezultata ispitivanja sa raunskim podacima, tako prikazane
tabelarno i grafiki (izmjerene prema raunskim vrednostima);
uporeenje i dodatnu analizu najmjerodavnijih teoretskih i izmjerenih
valiina, i
kratak i jasan Zakljuak o ponaanju, sigurnosti i podobnosti konstrukcije za
upotrebu, prvenstveno u smislu zadovoljenja kriterijuma tehnike ispravnosti
tj. mogunosti ispitivane konstrukcije da preuzme projektom predvienih
optereenja.
Kod elinih konstrukcija izvjetaj o ispitivanjima ponekad se daje u formi atesta,
koji moe imati oblik propisanih formulara.
Izvjetaji o sprovedenom ispitivanja mogu se davati i u nekoj drugoj formi, recimo
kao Zapisnik o kontroli nepropustljivosti, [21], kada je potrebno dati neke dodatne, posebno
precizirane podatke, kao to su recimo podaci o ispitivanju dna rezervoara, plata rezervoara,
ojaanja krova rezervoara, dopunski podaci o primjenjenom nainu ispitivanja i tome slino.
Upotrebna dozvola se u principu izdaje na raun Konanog izvjetaja, ali se kao
privremena moe izdati i na raun Privremenog izvjetaja.
Kao indikativan u smislu opisa izvjetaja koji prate ispitivanje elemenata
konstrukcija koji se proizvode u veim serijama moe se posmatrati standard [13]. Postupci
predvieni u njemu posluie kao osnova za eventualni sadraj dokumenta koji u potpunosti
garantuje kvalitet proizvoda, i koji se daje u obliku "Dokaza o izvrenom ispitivanju". Pri
tome sam "Dokaz o izvrenom ispitivanju" obuhvata vie djelova.
Prvenstveno, on treba da sadri "Izvetaj o kvalitetu materijala" kojim se dokazuje da
je sam elemenat primjenljiv sa aspekta sastavnih materijala i njihovih karakteristika. U tom
smislu, kvalitet upotrebljenog materijala utvruje se prema odgovarajuim standardima za
ispitivanje, ali se moe zasnivati i na atestima proizvoaa sastavnih materijala ili djelova
ispitivanog elementa.
Njegov drugi dio predstavlja "Izvjetaj o izvrenom ispitivanju" koji se zasniva na
"Izvjetaju o utvrivanju nosivosti elementa", "Izvjetaju o utvrivanju kvaliteta izvedenih
konstrukcija", kao i "Izvjetaju o periodinom ispitivanju". "Izvjetaj o utvrivanju nosivosti
elementa" se daje prema rezultatima ispitivanja samog elementa (recimo, za sluaj
ispitivanja gredica Fert tavanica kao "Izvjetaj o utvrivanju nosivosti prefabrikovanih
gredica"). "Izvjetaj o utvrivanju kvaliteta izvedenih konstrukcija" odnosi se na
konstrukcije u koje se ispitivani elemenat ugrauje i on se daje na osnovu rezultata
ispitivanja izvedenih na predmetnim konstrukcijama - recimo, u gore pomenutom sluaju,
kao "Izvjetaju o utvrivanju kvaliteta izvedenih meuspratnih Fert tavanica". "Izvjetaj o
periodinom ispitivanju" se izdaje na osnovu obavljenog periodinog ispitivanja elemenata
na koje se odnosi - u ovoj situaciji to bi bio "Izvjetaj o periodinom ispitivanju gredica Fert
tavanice". Njegov smisao je da slui kao potvrda kontinuiteta u kvalitetu proizvodnje
posmatranih elemenata. Ovakva periodina ispitivanja se vre obino najmanje jednom
godinje.
Slian postupak opisan je i u [14]. Po njemu izvjetaj o ispitivanju stubova sastoji se
iz dva dijela: "Izvetaja o tipskom ispitivanju stabla betonskog stuba", pri emu se kao
skraena verzija izdaje "Izvod iz izvetaja o tipskom ispitivanju stabla betonskog stuba" - u
kojem treba da stoje samo osnovni podaci sa ispitivanja. Drugi dio predstavlja "Izvjetaj o
kontrolnom ispitivanju stabala betonskog stuba" koji predstavlja izvjetaj o periodinim
(jednom godinje) ispitivanjima koji predstavljaju potvrdu o kontinuitetu kvaliteta
proizvodnje, i on po svojoj sutini odgovara gore pomenutom "Izvjetaju o periodinom
ispitivanju".


6. Zakljuak

U zadnjih 10-ak godina dosta se odstupalo od zakonske regulative koja propisuje obavezna
ispitivanja konstrukcija probnim optereenjem, kao uslova za izdavanje upotrebne dozvole.
Meutim, naa zakonska regulativa iz te oblasti je veoma precizna i detaljna. Ona u
potpunosti prikazuje stav zakonodavca da sve vanije objekte prije pustanja u eksploataciju
treba ispitati probnim opterenjem. Za oekivati je da e se tome u narednom vremenskom
periodu pridavati mnogo vea panja, i da e se prilikom izdavanja upotrebnih dozvola na
tome insistirati.


7. Literatura

1. Ispitivanje konstrukcija visokogradnje probnim optereenjem i ispitivanje do loma, JUS U.M1.047,
Slubeni list SFRJ 4/1987;
2. nacrt Pravilnika o Tehnikim normativima za projektovanje i proraun inenjeriskih objekata u
seizmikim podrujima, iz 1986 godine
3. Ispitivanje mostova probnim optereenjima, JUS U.M1.046, Slubeni list SFRJ 60/1984;
4. Pravilnik o tehnikim normativima za optereenje mostova, Slubeni list SFRJ 1/1991;
5. Pravilnik br. 315 o odravanju donjeg stroja pruga jugoslovenskih eleznica, Jugoslovenske eleznice, br.
1981/69, 1970 god.;
6. Pravilnik o tehnikim normativima za seizmiko osmatranje visokih brana, Slubeni list SFRJ 6/1988;
7. Pravilnik o tehnikim propisima za pregled i ispitivanje noseih elinih konstrukcija, Slubeni list SFRJ
6/1965;
8. Pravilnik o tehnikim normativima za beton i armirani beton, Slubeni list SFRJ 11/1987;
9. Pravilnik o tehnikim mjerama i uslovima za prednapregnuti beton, Slubeni list SFRJ 51/1971;
10. Pravilnik o Tehnikim normativima za beton spravljen sa prirodnom i vetakom lakoagregatnom
ispunom, Slubeni list SFRJ 15/1990;
11. Pravilnika za izgradnju objekata visokogradnje u seizmikim podrujima, Slubeni list SFRJ br. 52/1990;
12. Prefabrikovani betonski elementi - Tehniki uslovi za izradu i ugradnju, JUS U.E3.050, Slubeni list SFRJ
18/1981;
13. Prefabrikovane gredice od glinenih elemenata za izradu meuspratnih odnosno tavaninih konstrukcija,
JUS U.N8.030, 1997;
14. Tehnika preporuka br 10a - opti tehniki uslovi za projektovanje, proizvodnju i korienje betonskih
stubova za nadzemne elektroenergetske vodove 0.4kV, 10kV, 20kV i 35 kV, Elektroprivreda Srbije, maj
1997;
15. elijasti beton - Armirane krovne i meduspratne ploe od autoklaviranog gasbetona i penobetona - JUS
U.N1.302, Slubeni list SFRJ 10/1987;
16. elijasti beton - Armirane zidne ploe od gasbetona i penobetona, JUS U.N1.304, Slubeni list SFRJ
10/1987
17. Pravilnik o sadrini i nainu osmatranja tla i objekata u toku graenja i upotrebe, Slubeni list RCG br. 54,
iz novembra 2001 godine,
18. Osnove projektovanja graevinskih konstrukcija - Osnovni principi za provjeru pouzdanosti konstrukcija
- Tehniki uslovi JUS U.C7.010, Slubeni list SFRJ 54/87;
19. Pravilniku o tehnikim normativima za temeljenje graevinskih objekata, Slubeni list SFRJ 15/1990;
20. Pravilnik o tehnikim merama i uslovima za montau elinih konstrukcija Slubeni list SFRJ 29/1970;
21. Skladitenje nafte i naftnih derivata - vertikalni cilindrini nadzemni rezervoari, zavareni sa ravnim dnom i
nepominim ili plivajuim krovom JUS M.Z3.054/ 1981, Slubeni list SFRJ 27/1981;
22. Pravilnik o tehnikim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmikim podrujima,
Slubeni list SFRJ 52/1990;
23. Pravilnik o tehnikim merama i uslovima za spregnute konstrukcije, Slubeni list SFRJ 35/1970;
24. Projektovanje i izvoenje drvenih konstrukcija - lamelirane lepljene konstrukcije, JUS U.C9.300,
Slubeni list SFRJ 48/1984 ;
25. Britanski standardi za AB konstrukcije - British Standards BS 8110, 1985;
26. Ameriki propisi za AB konstrukcije - ACI 318/M (Building Code Requirements for Reinforced Concrete,
1992;
27. Ameriki Pravilnik za odreivanje nosivosti betonskih konstrukcija - Strength Evaluation of Existing
Concrete Buildings, ACI 437R-67, 1982;
28. The testing of concrete in structures, J. H. Bungey, Blackie and Son Ltd, 1989.
29. Eurocode 1: Basis of design and actions on structures, 1994.
30. Kurrzzeitanker und Daueranker: Bemessung, Ausfuhrung und Prufung, DIN 4125, 1992.