KONSENSYA

Posted in Ilocano Short Stories on January 10, 2011 by aichannel

Ni Mancielito S. Tacadena
Malalim na ang gabi. Madilim ang paligid. Sumisipol ang hangin
samantalang walang tigil ang patak ng malakas na ulan.
Sa kanyang munting dampa, hindi pa rin naiidlip si Tandang Ansing.
Abalang-abala pa rin ang matanda. Kailangan niyang tapusin ang mga
sirang sapatos na ipinagawa sa kanya. Maaga bukas, siguradong
sunod-sunod ng kukunin ng mga nagpapagawa ang mga ito.
Napabuntong-hininga siya. Sa edad niyang limampu, para na rin
siyang balo. Hindi na kasi naisipang magpakasal pa pagkatapos siyang
iwan at ipagpalit sa ibang lalaki ng kinasama niyang si Sofing.
Ambisiosa kasi ito. Nang makakita na ng de kotse at maykayang
matanda, agad na itong kumapit. Mula nooy wala na siyang balita pa
dito.
BraagKrasss.
Naabala si Tandang Ansing sa kanyang ginagawa dahil sa isang
malakas na animoy pagbagsak mula sa labas. Agad-agad itong
dumungaw sa bintana. Binuksan niya ang kanyang flashlight at agad
itinutok sa kadiliman. Isa palang kotse ang bumangga sa malaking
puno ng akasia sa kabilang gilid ng kalsada.
Mabilis ang naging galaw ng matanda. Dala-dala pa rin ang flashlight,
agad siyang lumabas sa kubo upang sumaklolo sa mga nadesgrasia.
Una niyang tiningnan ang unahan ng kotse. Napailang ito ng makitang
napitpit itong parang lata. Itinutok niya ang ilaw sa loob. Dalawang
lalaki ang sakay. Patay na ang kabataang drayber. Sa tabi nito,
nangingisay na ang matabang matanda na animoy napisang bullfrog
sa kanyang kinauupuan.
Nang mabuksan ang bintana, niyugyog ni Tandang Ansing ang balikat
ng latang-lata ng sakay ng kotse.
Okey lang po ba kayo sir? nakuha nitong itanong.
Bumuka-buka ang mga labi ng pinagtanungan subalit wala ng boses
na namutawi mula rito. Bago ito nalagutan ng hininga, sinikap pa rin
niyang maituro kay Tandang Ansing ang isang attach case sa likuran
ng sasakyan.
Dali-daling kinuha ni Tandang Ansing ang itinuro sa kanya. Pagkatapos
ay nagmatiyag itong parang pusa sa dilim bago mabilis na bumalik sa
kanyang dampa.
Pagkapasok, nanginginig ang kanyang nga kamay na binuksan ang
attach case. Nanlaki ang kanyang mga mata ng makitang puno ng
perang panay sanlibo ang lalagyan. Ilang sandali ring di ito
nakagalaw. Ilang saglit pay napansin nito ang isang piraso ng papel na
kinasusulatan ng:
Mr. Emmamuel Parker
MST Company Ltd.
Philippine Stock Plaza,
Ayala Avenue; Makati City
Tel no: 819-10-72
Cp no: 09197408862
Email Add: manu_park@mst.com
Samantala sa may kalsada, dumarami na ang mga tao sa lugar ng
aksidente. Naroon na rin ang ilang pulis na malamang ay tinawag ng
ilan sa mga nag-uusioso. Pero sigurado si Tandang Ansing, wala ni
isang nakakita sa kanya ng kunin niya ang attach case.
Nag-isip siya ng malalim. Kung aangkinin niya ang kayamanan, hindi
na niya kakailanganin pang maging sapatero. Pwede ng maghapon
siyang nakaupo. Mararanasan na niyang magbakasyon sa abroad.
Mapapaganda na niya ang halos magiba ng dampa. Makakapagpatayo
na rin siya ng sariling negosyo. Ay, sigurado sasama sa kanya ang
mga batambata at nagseseksihang mga dilag. Ani nga nilay Palay na
ang lalapit sa manok. At kung papalariy papasok rin siya sa politika.
Ah! hindi na muling matutusok ng karayom ang aking nga palad
nasabi niya asa sarili.
Subalit sa isang banda ng isipin may bumubulong, nagbababala na
masama ang umangkin sa pag-aari ng iba lalo na sa patay.
Napakalaking kasalanan ang iniisip mo Ansing paulit-ulit ng tinig
mula sa kanyang kaibuturan.
Karma ang aabutin mo diyan.
Pinunasan ng matanda ang noong pinagpapawisan. Lumipad sa kung
saan ang kanyang isipan. Naalala ang mga naging kapalaran ng mga
kilala niyang nag-angkin ng di sa kanila.
Una rito si Don Miling. Alam ng lahat, mahirap pa sa daga ito noong
una. Subalit gumanda ang kanyang buhay ng makapulot ng lata na
puno ng salapi mula sa nasusunog na appliance center sa kanilang
bayan. Kasalukuyan kasi siyang nagbabayad nga kanyang balanse sa
hulugan niyang karaoke ng maganap ang sunog. Habang tumutulong
sa pagliligtas ng mga paninda, nabuhat niya ang latang kinalalagyan
ng pera.Nang malamang pera ang laman nito, pasimple na siyang
sumibat at iniuwi ang kayamanan na siyang pinagmulan ng kanyang
yaman.
Pagkaraan lamang ng ilang taon, nadesgrasia ang nag-iisang anak nila
ni Aling Prospera. Kaskasero ito. Halos paliparin ang bagong kotse.
Hindi man ito namatay, naging inutil ito. Pinutolan ng dalawang paa at
kung totoo ang tsismis pati pagkalalaki ay pinutol rin upang maiwasan
ang paglala ng komplikasyon.
Ibinenta naman ni Mang Aniceto ang gintong rebulto ng Birheng Maria
na nakuha niya sa nasusunog na simbahan ng bayan. Dito nagmula
ang pera na ipinantutos niya sa pag-aaral ng apat na anak. Tulad ni
Don Miling, may kapalit ang kanyang ginawa. Nabaliw ang kanayang
asawa at dalawang anak na dalaga. Naging topiko sa mga kanto-kanto
na ang kanyang pamilya ay lahing baliw.
Isa pang kwento ang kay Mang Alejandro. Dating taga sisid ng pugita
ang matanda. Nag-iba ang buhay ng makasisid ng kahong puno ng
kuarta malapit sa kinalubogan ng barko sa baybayin ng kanilang
barangay. Nagpasya itong itira ang pamilya sa Maynila. Dito, nalulong
sa babai at sugal. Naging mainitin ang ulo tuwing natatalo sa mahjong
at madalas niyang bugbugin ang asawa. Nang dina makayanan ng
anak na binata ang ginagawa niyang pagmamaltrato sa ina,
pinagbabaril nito ang ama hanggang sa mamatay minsang pagbuhatan
na naman nito ng kamay ang asawa.
Lalong naguluhan si Tandang Ansing sa pagkakaalala nito sa mga
masamang kinahinatnan ng mga kakilala. Oo ngat heto na ang tsansa
niyang yumaman. Subalit papaano kung maitulad ito kina Miling,
Aniceto at Alejandro? Kung hindi man siya paano kung ang sisimulan
niyang pamilya ang makaranas ng karma.
Pero ito na ang pagkakataon mong yumaman. Hindi ba ito ang
pinakahihintay ng lahat ng tao? Hindi mo naman yan ninakaw.
Maliwanag na suerteng dumating yan sa buhay mo sinasabi ng
kalahati ng kanyang isipan.
Dapat mong isauli yan. Nandiyan naman ang address na pwede mong
pagsolihan o! ani naman ng kabila.
Hay naku para wala ng problema, ibahagi mo sa ampunan o tahanang
walang hagdan ang ng kayamanan muling susog ng kahahati.
Oo nga. Bakit hindi ko yon naisip> Kung lalago ang perang ito palagi
ko na lang tutulungan ang mga mahihirap ani ni Tandang Ansing sa
kanyang sarili subalit parang ayaw pa ring tanggapin ng kanyang sarili
subalit parang ayaw pa rin tanggapin ng kanyang konsensya na
angkinin ang pera ng patay.
Tama, mahirap lamang siya. Dumedepende sa kanyang pagiging
sapatero ang ikinabubuhay niya. Ilang beses na bang natusok siya ng
karayom? Naranasan na rin niyang lumiban sa pagkain sa mga oras na
wala siyang kita. At ang pinakamasaklap, iniwan siya ng mukhang
perang asawa dahil sa kahirapan.
Sa unang pagkakataon, hinaplos niya anga patong-patong na salansan
ng pera. Madaling araw na. Sunod-sunod na ang tilaok ng mga
tandang. Inulit niya ang paghaplos bago tuluyang isinara ang llagyan.
Inilagay niya ito sa silong ng kanyang kama.
Tinungo niya ang kusina upang magpakulo ng tubig. Gusto niyang
magkape. Habang hinihintay ang pagtunog ng takuri, binuksan niya
ang de bateryang transistor. Ang desgrasya kagabi ang topiko sa AM
radio. Kasalukuyang kinakausap ng anchorman ang kasosyo ng
negosyanteng namatay.
Limang milyon po ang laman ng nawawalang attach case ni Mr.
Parker. Sana po ay isauli ito ng nakakuha dahil ito ay gagamitin sa
ipapatayo sana naming negosyo dito sa Norte. Limampung libong piso
po ang pabuyang ipagkakaloob sa sinumang makapagsasauli nito
Sumikip ang kanyang dibdib. Samantala kung ibabalik niya ito at
tatanggapin niya ang pabuya, sapat na ito upang makapagsimula ng
munting negosyo yon nga lang kailangan pa rin niyang magbanat ng
buto.
Tumindig. Noon niya naalala ang magdasal.
Dios ko gabayan mo ako upang malaman ko ang dapat kong gawin.
Igabay mo ako sa tamang landas upang hindi ako magkamali ng
desisyon. Patawarin mo rin po ako sa pagkuha ko sa kayamanang
hindi akin. Bigyan mo ako ng lakas upang labanan ang tukso.
Sumalangit nawa ang kaluluwa ng mga biktima ng nagdaang
desgrasya. AMEN.
Parang nanumbalik sa katinuan si Tandang Ansing pagkatapos. Alam
na niya ang kanyang gagawin.
Bumalik siya sa silid. Nagbihis. Agad kinuha ang attach case sa
pinaglagyan nito kanina.
Ang gaan ng kanyang pakiramdam ng simulan na niyang lumakad
patungong estasyon ng radio. Nang matanaw ang puno ng akasia,
parang nakikita niya ang matabang matanda na nagmamay-ari ng
attach case. Sa paningin ni Tandang Ansing, nakangiti ito sa kanya
habang kumakaway ang kanyang kanang kamay.@


Pamulinawen
(Pamulinawen)
Pusok imdengam man
(please listen to my heart)
Toy umas-asug
(this pleading one)
Agrayo ita sadiam.
(fell for you)
Panunotem man
(kindly think about it)
Dika pagintultulngan
(don't fall a deaf ear)
Toy agayat, agruknoy ita emmam.
(this lover fell to your beauty)

Itdem ta diak kalipatan
(please know that I won't forget)
Ta nasudi unay a nagan,
(your so sweet name)
Uray sadin' ti ayan,
(wherever i am)
Lugar sadino man,
(wherever the place is)
Aw-awagak a di agsarday
(i am forever calling)
Ta naganmo a kasam-itan
(your name that is sweetest)
No malagipka, pusok ti mabang-aran!
(each time i remember you, my heart is relieved!)

TI BIAG NI LAM-ANG : ANG BUHAY NI LAM-ANG

Ti Biag Ni Lam-Ang : Ang Buhay Ni Lam-Ang
SIYAM na buwan bago siya isinilang sa isang maharlikang familia,
namundok ang kanyang ama upang sugpuin ang isang masamang pangkat
ng mga Igorot. Sa kasamaang-palad, napatay ang ama, pinugot ang
kanyang ulo at isinabit sa gitna ng nayon ng mga Igorotbilang gantimpala
at parangal sa kanilang pangkat. Sa kabilang dako, nagulat
ang ina pagkatapos nang biglang lumaki ang sanggol at agad-
agad nagsalita. Isinumpa ni Lam-Ang - sapagkat ito nga ang naging
pangalan niya - na mamumundok din siya upang matuklas kung ano ang
nangyari sa kanyang ama. Kasama ang kaiba at mabuting pangkat ng
mga Igorot, inakyat ni Lam-Ang ang bundok at natagpuan ang bangkay
ng ama niya. Bilang ganti, pinatay niya ang bawat isa ng mga
masamang Igorot, gamit ang tangi niyang sandata - isang sibat.
Pagod na pagod siya pagbalik sa bahay. Minabuti niyang maligo muna at
sumisid sa ilog Amburayan. Kaginsa-ginsa, umapaw ang ilog sa kapal
ng putik at dugo na nahugas mula sa kanyang katawan. Lahat
ng isda sa ilog ay namatay. Pati ang mga palaka at iba pang hayop na
umahon mula sa tubig ay namatay lahat sa pampang.
Kinabukasan, ipinahayag ni Lam-Ang sa ina na mag-aasawa na siya.
Ginamit niya ang kapangyarihan niya sa hiwaga at nabatid niya na ang
magiging asawa niya ay si Ines, isang babae taga-Kandon, isang munting
nayon sa hilaga. Patungo na siya duon nang nadaanan niya ang
isang batong dambuhala (stone giant ) na sumisira sa palay attobaco sa
mga bukid. Gamit ang kalasag na pilak (silver shield ) na minana sa ama,
nilabanan niya at pinatay ang dambuhala. Tapos, pinugutan niya ng ulo.
Sa Kandon, dinatnan niyang nakapaligid sa bahay ni Ines ang libu-libong
lalaki na lumiligaw sa dalaga. Siksikan silang lahat at, upang makalapit sa
bahay, napilitan ni Lam-Ang na lumakad sa mga ulo ng mga lumiligaw
hanggang umabot siya sa isang bintana, kung saan siya pumasok sa bahay.
Humanga nang matindi si Ines sa lakas at tibay ng luob ni Lam-Ang kaya
pumayag siya agad na maging asawa nito. Subalit alinlangan pa ang mga
magulang ng dalaga. Kailangan daw mag-alay ng bigay-kaya (dowry) ang
mga magulang ni Lam-Angbago makuha si Ines.
Pumayag si Lam-Ang at ipinangakong babalik siya pagkaraan ng isang
linggo, kasama ng kanyang ina at ng mga handog at iba pang yaman.
Humangos siya pabalik sa ina, at naghanda ng isang bangka na balot
ng ginto. Pinuno niya ito ng iba pang ginto, mga alahas, mga estatuaat
iba pang mamahaling bagay. Pagbalik niya sa Kandon kasama ng
kanyang ina, nagimbal ang mga magulang ni Ines sa dami
ngkayamanang dala. Nuong araw ding iyon, ikinasal sina Lam-Ang atInes.
Pagkaraan ng 3 taon, nagka-anak na lalaki ang bagong mag-asawa.
Isang araw, binangungot ( pesadilla, nightmare) si Lam-Ang: Alang-alang
sa kanyang anak, at sa kanyang mga ninuno (antepasados, ancestors),
kailangan niyang pagdaanan ang makalumang gawi ngpahirap (ancient
ritual of sacrifice). Ayon masamang panaginip, dapat siyang sumisid
hanggang sa sahig ng dagat (sea floor) upang hanapin ang gintong
kabibi ( gold seashell ). Batid ni Lam-Ang na ikamamatay niya ang
gagawin, kaya nagdasal siya at nanawagan sa mga diyos. Sinagot naman
siya at binigyan ng pag-asa. Isiniwalat niLam-Ang ang lahat kay Ines: Ang
hirap na susu-ungin niya, ang mgapahiwatig ng kanyang pagkamatay, pati
na ang habilin ng pag-asa na sagot sa kanya ng mga diyos.
Pagsapit ng takdang araw, dumumog ang lahat ng tao sa nayon, pati na sa
mga kalapit sa paligid, upang saksihan ang pagsisid ni Lam-Angsa gintong
kabibi sa ilalim ng dagat. Subalit bahagya pa lamang nakalubog si Lam-
Ang nang biglang umahon si Berkakan, angdambuhalang halimaw na
pating, at sinakmal ang bayani. Sa bahay, nakita ni Ines lahat
ng pahiwatig na isiniwalat ni Lam-Ang. Bumagsak ang kalan (estufa,
stove), umuga ang hagdan (escalera, stairs), at nanginig ang
kanilang anak na lalaki. Napahagulhol si Ines: Patay na si Lam-Ang.
Tatlong araw lumuha si Ines bago siya nagkalakas lumabas at sundin ang
mga habilin ng mga diyos. Inipon niya ang mga buto-buto ni Lam-Ang na
inanod ng dagat sa pampang, at inuwi sa bahay. Sunod sa isiniwalat
ni Lam-Ang, binalot niya ang mga buto sa pulang sutla(seda rojo, red
silk), tumalikod at nagdasal nang nagdasal. Habang ibinubulong
ni Ines ang mga panalangin, naririnig niyang unti-unting nabubuo uli
ang kalansay at katawan. Pagkaraan ng ilang sandali lamang, lumitaw
si Lam-Ang na buhay na muli.
Dahil dito at iba pang giting na ginawa ni Lam-Ang, silang mag-asawa at
ang kanilang anak ay pinatawan ng mga diyos ng walang katapusang
buhay. At sila ay namuhay sa sagana ng mga bukid ngpalay habang
panahon.


ANG MGA PINAGKUNAN
Lam-Ang, Demigod, by Dion Fernandez, in Legends and Lore: The
Philippines,www.fortunecity.com/victorian/byzantium/55/lloreph.htm
Kurditan Samtoy, by Reynaldo A. Duque, www.ncca.gov.
ph/culture&arts/cularts/arts/literary/literary-samtoy.htm
This is the Ilocano, by Emilio L.
Alvarez,sinurat.sphosting.com/urnong/ilocano.html
Early Philippine Literature, by Dr. Lilia Quindoza-
Santiago,www.ncca.gov.ph/culture&arts/cularts/arts/literary/literary-
early.htm
Preserving the Ilocano Identity, by Clesencio G.
Rambaud,www.philpost.com/0799pages/ilokano0799.html
Cohesion and Coherence Interplay in the English Translation Texts of
the Epic Biag ni Lam-ang (Life of Lam-ang), by Aida M. Agustin-
Cuanang,
1996 Ph.D. (English Studies:
Language),www.gradstudies.cal.upd.edu.ph/a96_99.htm
The Mediating Role of Narrative in Inter-religious Dialogue:
Implications and Illustrations from the Philippine Context,
by Jose Mario C. Francisco, SJ, East Asian Pastoral Institute, Manila
My Father Goes To Court (Carlos Bulosan)
My Father Goes To Court (Carlos Bulosan) When I was four, I lived with my mother and brothers and sisters in a
small town on the island of Luzon. Fathers farm had been destroyed in 1918 by one of our sudden Philippine floods,
so several years afterwards we all lived in the town though he preferred living in the country. We had as a next door
neighbour a very rich man, whose sons and daughters seldom came out of the house. While we boys and girls
played and sang in the sun, his children stayed inside and kept the windows closed. His house was so tall that his
children could look in the window of our house and watched us played, or slept, or ate, when there was any food in
the house to eat. Now, this rich mans servants were always frying and cooking something good, and the aroma of
the food was wafted down to us form the windows of the big house. We hung about and took all the wonderful smells
of the food into our beings. Sometimes, in the morning, our whole family stood outside the windows of the rich mans
house and listened to the musical sizzling of thick strips of bacon or ham. I can remember one afternoon when our
neighbours servants roasted three chickens. The chickens were young and tender and the fat that dripped into the
burning coals gave off an enchanting odour. We watched the servants turn the beautiful birds and inhaled the
heavenly spirit that drifted out to us. Some days the rich man appeared at a window and glowered down at us. He
looked at us one by one, as though he were condemning us. We were all healthy because we went out in the sun and
bathed in the cool water of the river that flowed from the mountains into the sea. Sometimes we wrestled with one
another in the house before we went to play. We were always in the best of spirits and our laughter was contagious.
Other neighbours who passed by our house often stopped in our yard and joined us in laughter. As time went on, the
rich mans children became thin and anaemic, while we grew even more robust and full of life. Our faces were bright
and rosy, but theirs were pale and sad. The rich man started to cough at night; then he coughed day and night. His
wife began coughing too. Then the children started to cough, one after the other. At night their coughing sounded like
the barking of a herd of seals. We hung outside their windows and listened to them. We wondered what happened.
We knew that they were not sick from the lack of nourishment because they were still always frying something
delicious to eat. One day the rich man appeared at a window and stood there a long time. He looked at my sisters,
who had grown fat in laughing, then at my brothers, whose arms and legs were like the molave, which is the sturdiest
tree in the Philippines. He banged down the window and ran through his house, shutting all the windows. From that
day on, the windows of our neighbours house were always closed. The children did not come out anymore. We could
still hear the servants cooking in the kitchen, and no matter how tight the windows were shut, the aroma of the food
came to us in the wind and drifted gratuitously into our house. One morning a policeman from the presidencia came
to our house with a sealed paper. The rich man had filed a complaint against us. Father took me with him when he
went to the town clerk and asked him what it was about. He told Father the man claimed that for years we had been
stealing the spirit of his wealth and food. When the day came for us to appear in court, father brushed his old Army
uniform and borrowed a pair of shoes from one of my brothers. We were the first to arrive. Father sat on a chair in the
centre of the courtroom. Mother occupied a chair by the door. We children sat on a long bench by the wall. Father
kept jumping up from his chair and stabbing the air with his arms, as though we were defending himself before an
imaginary jury. The rich man arrived. He had grown old and feeble; his face was scarred with deep lines. With him
was his young lawyer. Spectators came in and almost filled the chairs. The judge entered the room and sat on a high
chair. We stood in a hurry and then sat down again. After the courtroom preliminaries, the judge looked at the Father.
Do you have a lawyer? he asked. I dont need any lawyer, Judge, he said. Proceed, said the judge. The rich
mans lawyer jumped up and pointed his finger at Father. Do you or you do not agree that you have been stealing
the spirit of the complaints wealth and food? I do not! Father said. Do you or do you not agree that while the
complaints servants cooked and fried fat legs of lamb or young chicken breast you and your family hung outside his
windows and inhaled the heavenly spirit of the food? I agree. Father said. Do you or do you not agree that while
the complaint and his children grew sickly and tubercular you and your family became strong of limb and fair in
complexion? I agree. Father said. How do you account for that? Father got up and paced around, scratching his
head thoughtfully. Then he said, I would like to see the children of complaint, Judge. Bring in the children of the
complaint. They came in shyly. The spectators covered their mouths with their hands, they were so amazed to see
the children so thin and pale. The children walked silently to a bench and sat down without looking up. They stared at
the floor and moved their hands uneasily. Father could not say anything at first. He just stood by his chair and looked
at them. Finally he said, I should like to cross examine the complaint. Proceed. Do you claim that we stole the
spirit of your wealth and became a laughing family while yours became morose and sad? Father said. Yes. Do you
claim that we stole the spirit of your food by hanging outside your windows when your servants cooked it? Father
said. Yes. Then we are going to pay you right now, Father said. He walked over to where we children were sitting
on the bench and took my straw hat off my lap and began filling it up with centavo pieces that he took out of his
pockets. He went to Mother, who added a fistful of silver coins. My brothers threw in their small change. May I walk
to the room across the hall and stay there for a few minutes, Judge? Father said. As you wish. Thank you, father
said. He strode into the other room with the hat in his hands. It was almost full of coins. The doors of both rooms were
wide open. Are you ready? Father called. Proceed. The judge said. The sweet tinkle of the coins carried beautifully
in the courtroom. The spectators turned their faces toward the sound with wonder. Father came back and stood
before the complaint. Did you hear it? he asked. Hear what? the man asked. The spirit of the money when I
shook this hat? he asked. Yes. Then you are paid, Father said. The rich man opened his mouth to speak and fell
to the floor without a sound. The lawyer rushed to his aid. The judge pounded his gravel. Case dismissed. He said.
Father strutted around the courtroom the judge even came down from his high chair to shake hands with him. By the
way, he whispered, I had an uncle who died laughing. You like to hear my family laugh, Judge? Father asked?
Why not? Did you hear that children? father said. My sisters started it. The rest of us followed them soon the
spectators were laughing with us, holding their bellies and bending over the chairs. And the laughter of the judge was
the loudest of all.