Manual Tecnico Operativo Elab de Sec

MANUAL TCNICO OPERATIVO PARA LA ELABORACIN DE SECUENCIAS
Mara Elena Ferreira Garca

p! "
MANUAL PARA LA
ELABORACIN DE
SECUENCIAS
Autor: Ma! Elena Ferreira Garca
Febrero 2010
CONTENIDO
Introducc!n!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! #
CAPITULO I" ANTECEDENTES$ CONSIDERACIONES PREVIAS PARA LA
CONSTRUCCIN DE SECUENCIAS!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!%
DOCUMENTOS PREVIOS A LA CONSTRUCCIN DE SECUENCIAS!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!%
LAS ACTIVIDADES PAUTA & EL DESARROLLO DE 'ABILIDADES CIENT(FICAS! ! !)
RECOMENDACIONES PRELIMINARES EN LA CONSTRUCCIN DE SECUENCIAS! )
CAPITULO II" PROCESO DE CONSTRUCCIN!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!*
SELECCION DEL TEMA DE LA SECUENCIA!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"+
PROPUESTA DE CONSTRUCCIN DE SECUENCIAS!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!",
PRUEBA & SELECCIN DE MATERIALES!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"#
LA REDACCIN DE LAS ACTIVIDADES!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"-
CRITERIOS GENERALES DE REVISIN
ELEMENTOS OPERATIVOS PARA REUNIONES DE TRABAJO Y REVISIONES
CAPITULO III" PROCESO DE A.USTE!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"*
RECOPILAR LAS CORRECCIONES PARA LAS SECUENCIAS!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"*
ANE#O I" DOCUMENTOS PREVIOS A LA CONSTRUCCIN DE SECUENCIAS! ! !,,
ANE#O II DOCUMENTO DE PROPUESTA DE SECUENCIA$ BIOLOG(A!!!!!!!!!!!!!!,-
ANE#O III" LISTA DE MATERIALES!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!,/
ANE#O I$" PLANTILLAS PARA GUIONES!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!,%
ANE#IO $" SECUENCIA!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ,)
"
"
De0i12 al e3paci2 45e 2c5pan n2 e36n en e36e 12c57en62!
p! ,
Introducc!n
El pre3en6e e3 pr215c62 1e la e8periencia 206eni1a en la c2n36r5cci9n 1e
3ec5encia3 en PAUTA:DF! C2n6iene l23 ele7en623 nece3ari23 para ela02rar
ac6i;i1a1e3 PAUTA en lnea 1e 3ec5encia3! E36e 6ip2 1e ac6i;i1a1e3 35re a
par6ir 1e 5na pr2p5e36a pe1a9ica reali<a1a p2r el e45ip2 1e in;e36iaci9n 1el
pr2ra7a! Par6e 1e la in6enci9n 1e e36a3 ac6i;i1a1e3 e3 1e3arr2llar =a0ili1a1e3
=acia la ciencia a la par 1e la c2n36r5cci9n c2ncep65al!
%u&t'c(c!n
La e8periencia 206eni1a a l2 lar2 1e e36e 6ie7p2 1e 6ra0a>2 c2n ni?23 =ace
nece3aria la ela02raci9n 1e e36e 7an5al@ c272 5na 7anera 1e rec2pilar 621a
e36a e8periencia en 5n 3i6i2 en e3pecAc2! E36e 6ra0a>2 6a70iBn ap2r6a 5na
C2r7a 3i36e76ica 1e ela02raci9n 1e ac6i;i1a1e3 PAUTA en lnea 1e 3ec5encia3!
Ob)et*o&
El 20>e6i;2 eneral 1e e36e 7an5al e3 c2n6ri05ir en el pr2ce32 1e c2n32li1aci9n
1el PROGRAMA PAUTA ADOPTE UN TALENTO al pre3en6ar3e c272 5n pri7er
acerca7ien62 1e la 3i36e7a6i<aci9n 1el pr2ce32 1e 6ra0a>2 1e la3 ac6i;i1a1e3
PAUTA en lnea 1e 3ec5encia! C2n ell2 2Crece 5na C2r7a 1e 2rani<aci9n 1e la3
e6apa3 D pa323 1e 6ra0a>2 para la creaci9n 1e 3ec5encia3!
Un2 1e l23 20>e6i;23 par6ic5lare3 e3 aD51ar a c27pren1er el pr2ce32 1e
c2n36r5cci9n 1e 3ec5encia3! La aplicaci9n e3 5n pr2ce32 45e e36 1e3arr2lla12
1e 7anera a7plia en el Man5al 1el 6alleri36a PAUTA DF! O6r2 20>e6i;2 par6ic5lar
e3 ap2Dar la C2r7aci9n 1el per32nal PAUTA!
Co+o &e e&tructur( e&te +(nu(,
El 7an5al e36 1i;i1i12 en 6re3 cap65l23 D 12c57en623 ane823! El pri7er
cap65l2 pre3en6a l23 ele7en623 nece3ari23 a c2n3i1erar an6e3 1e c2n36r5ir
3ec5encia3 D a02r1a a3pec623 enerale3 1e la3 3ec5encia3! El capi65l2 123
pre3en6a 6212 el pr2ce32 1e c2n36r5cci9n 45e ;a 1e31e la 1eAnici9n 1el 6e7a
=a36a la re1acci9n 1e 5i2ne3! El 6ercer cap65l2 pre3en6a el pr2ce32 1e
c2rrecci9n 3ec5encia3!
p! #
CAPITULO I" ANTECEDENTES: CONSIDERACIONES PRE$IAS PARA LA
ELABORACIN DE SECUENCIAS
El pri7er cap65l2 1e e36e 7an5al a02r1a D enli36a l23 12c57en623 45e 1e0en
3er re;i3a123 D anali<a123 an6e3 1e c27en<ar la c2n36r5cci9n 1e 3ec5encia3!
E362 aplica para 45iBn n2 =a reali<a12 3ec5encia3 2 para 45iBn re45iera =acer
n5e;a7en6e 5na c2n35l6a! E36e cap65l2 6a70iBn 3i36e7a6i<a 1e 7anera
=i369rica al5n23 12c57en623 45e ac27pa?ar2n a la pr2p5e36a 1el e45ip2 1e
in;e36iaci9n D 45e 3e pre3en6ar2n an6e3 1e la c2n36r5cci9n 1e 3ec5encia3@ c2n
ell2 3e re3ca6a el c2n6e862 en el c5al 3e inici9 el pr2ce32 1e c2n36r5cci9n 1e
3ec5encia3! Ta70iBn c2n6iene 0i0li2raCa 320re 12c57en623 2 ar6c5l23 45e
ap2Dan la C2r7aci9n 1el 6alleri36a para la c2n36r5cci9n 1e 3ec5encia3!
DOCUMENTOS PREVIOS A LA CONSTRUCCIN DE SECUENCIAS
La ela02raci9n 1e 3ec5encia3 e3 5n pr2ce32 45e re45iere 1e la C2r7aci9n
pre;ia 1en6r2 1el c2n36r5c6i;i372! E36e pr2ce32 1e C2r7aci9n 1e0e 3er
c2n36an6e D re45iere in;er6ir 6ie7p2 en ell2! P2r ell2@ e3 nece3ari2 45e la3
per32na3 45e reali<arn 3ec5encia3 p2r ;e< pri7era analicen al5n23 ar6c5l23
D 12c57en623 c5Da ci6a 0i0li2rAca 3e enc5en6ra en el ANEEO I! 1e e36e
7an5al! Ta70iBn p5e1en 3er 56ili<a123 c272 C5en6e 1e c2n35l6a para 45iene3
Da l23 anali<ar2n D reali<ar2n 3ec5encia3 per2 45e re45ieren re627ar al5na
inC2r7aci9n 1e e3623!
LAS ACTIVIDADES PAUTA Y EL DESARROLLO DE HABILIDADES CIENTFICAS
O6r2 12c57en62 75D i7p2r6an6e para c27pren1er el 1e3arr2ll2 1e 3ec5encia3
e3 el 45e 1e3arr2ll9 el e45ip2 1e in;e36iaci9n lla7a12 Fla3 ac6i;i1a1e3 PAUTA
D el 1e3arr2ll2 1e =a0ili1a1e3 para la cienciaG! E36e C5e el pri7er acerca7ien62
a la ela02raci9n 1e 3ec5encia3@ en el 3e 75e36ran al5na3 pre7i3a3 6e9rica3
320re la pr2p5e36a D l23 linea7ien623 para la ela02raci9n! En Bl 6a70iBn 3e
pre3en6an la3 =a0ili1a1e3 a 1e3arr2llar c2n e36a3 ac6i;i1a1e3!
RECOMENDACIONES PRELIMINARES EN LA CONSTRUCCIN DE SECUENCIAS
2

,
E36a3 c2n3i1eraci2ne3 C5er2n pr2p5e36a3 p2r Bea6ri< Garca R!
p! -
En ela02raci9n 1e 3ec5encia3 e3 nece3ari2 c2n3i1erar 45e l23 c2ncep623
cien6Ac23 32n@ en la 7aD2ra 1e l23 ca323@ 1iCcile3 1e c2n36r5ir@ Da 45e ca1a
5n2 1e n2326r23 6ene723 e8plicaci2ne3 45e =e723 i12 1e3arr2llan12 en
n5e36ra e8periencia per32nal@ 45e n23 per7i6en in6erpre6ar@ 1e3cri0ir@
repre3en6ar D pre1ecir l2 45e 2c5rre en el 75n12! P2r ell2@ 3i 053ca723 ap2Dar
a l23 ni?23 en 35 1e3arr2ll2 c2ncep65al =acia l23 c2n2ci7ien623 1e la ciencia
e3c2lar@ pri7er2 1e0e723 c27pren1er 45e e362 e3 5n pr2ce32 ar152@ len62@
45e 6iene a;ance3 D re6r2ce323@ 45e e3 nece3ari2 pr20ar 1i36in6a3 e36ra6eia3 D
45e p5e1e en 75c=23 ca323@ n2 6ener l23 re35l6a123 e3pera123! Per2@ en el
in6en62 1e pr272;er en l23 ni?23 el 1e3arr2ll2 1e =a0ili1a1e3 para la ciencia D
la c2n36r5cci9n c2ncep65al@ 1e0e723 627ar en c5en6a ;ari23 a3pec623$
- La3 i1ea3 45e 6ienen en relaci9n a l23 1i36in623 6e7a3 45e 3e anali<an!
- Un c2ncep62 n2 p5e1e ;er3e 1e 7anera ai3la1a@ Da 45e en reali1a1 3e
relaci2na c2n 26r23 c2ncep623 D Cen97en23!
- E3 nece3ari2 plan6ear 1i36in623 c2n6e8623 en l23 c5ale3 anali<ar el 6e7a
45e 3e a02r1a@ para 45e l23 ni?23 p5e1an a7pliar D 1e3arr2llar 35
c2n2ci7ien62 a e3e re3pec62 D el 532 1e 1e6er7ina1a3 e36ra6eia3 1e
pen3a7ien62!
- La3 e8periencia3 45e =an 6eni12 l23 ni?23 c2n la3 3i65aci2ne3 2 l23
Cen97en23 na65rale3 =an 3i12 7aD2re3 a la3 45e 3e5ra7en6e 3e le3
plan6ean en el plan2 e3c2lar!
- A e362 3e 357a el 45e l23 c2ncep623 D la3 =a0ili1a1e3 n2 3e alcan<an c2n
5na Hnica apr28i7aci9n! P2r l2 45e e3 nece3ari2 6ra0a>ar 1i36in6a3 6area3
alre1e12r 1e ell23 para 45e 3e p5e1a l2rar 5na c2n36r5cci9n c2ncep65al
a1ec5a1a D el 1e3arr2ll2 1e la3 =a0ili1a1e3 45e 3e per3i5en!
C2n3i1eran12 e362@ 5na pr2p5e36a para 6ra0a>ar c2n l23 ni?23 e3 a 6ra;B3 1e
3ec5encia3 6e76ica3@ en la3 45e 3e 053ca el 1e3arr2ll2 c2ncep65al D 1e
=a0ili1a1e3 cien6Aca3! A3@ en 6re3 2 c5a6r2 3e3i2ne3 3e a02r1an 5n 6e7a
in6era12r@ 45e per7i6a anali<ar 1iCeren6e3 c2ncep623@ 3i65aci2ne3@ ;aria0le3
i7plica1a3@ 56ili<ar 1i;er3a3 e36ra6eia3 1e pen3a7ien62 en cier623 c2n6e8623
1e aplicaci9n!
El pri7er 6aller 1e la 3ec5encia 3e cen6ra en a45ella3 3i65aci2ne3 45e p5e1en
3er 73 pr98i7a3 a l23 ni?23@ 45e i7plican el rec2n2ci7ien62 1el 6e7a 45e 3e
6ra0a>ar@ 45e le3 aD51an a 3i65ar3e en el Cen97en2@ el c2n2cer l23 a3pec623
73 enerale3@ en l23 45e p5e1en i1en6iAcar 2 pr20ar la3 n2ci2ne3 45e 6ienen
al re3pec62!
L23 3i5ien6e3 6allere3 c2n6e7plan 1iCeren6e3 c2n6e8623 1e aplicaci9n D 3e
anali<an 73 ;aria0le3 i7plica1a3 I45e ;an 1e la3 73 03ica3 2 la3 73
c27ple>a3@ 3in per1er 1e ;i36a el ni;el e3c2lar c2n el 45e 3e 6ra0a>aJ@ 45e
per7i6an 5na c2n36r5cci9n c2ncep65al 73 r20536a@ clara D 45e p5e1a
56ili<ar3e en 1i;er3a3 3i65aci2ne3@ 12n1e la3 n2ci2ne3 c2n36r5i1a3 32n
a1ec5a1a3 para enerar e8plicaci2ne3 2 para 053car 26r23 ele7en623 para
in6erpre6ar D c27pren1er la3 3i65aci2ne3 D 45e 3ean 73 cercana3 a la ciencia
e3c2lar!
p! /
El 1e3arr2ll2 1e la3 =a0ili1a1e3 6a70iBn plan6ea e36a c2n36r5cci9n ra15al a l2
lar2 1e la 3ec5encia@ a5n45e 1e31e l5e2@ la 7aD2ra 1e ella3 e36n
i7plica1a3 en 62123 l23 6allere3@ en ca1a 5n2 1e ell23 3e cen6ra la a6enci9n en
al5na3 =a0ili1a1e3 45e per7i6en 45e l23 ni?23 p5e1an re32l;er la ac6i;i1a1 1e
7anera 73 9p6i7a!
E3 C5n1a7en6al 45e l23 6alleri36a3 6enan clar2 c5l e3 la l9ica 1e 1i3e?2 1e
l23 6allere3@ 1e C2r7a 45e p5e1an ap2Dar la c2n36r5cci9n c2ncep65al 1e l23
ni?23 D el 1e3arr2ll2 1e =a0ili1a1e3! L23 6alleri36a3 1e0en 3a0er c5l 2 c5le3
c2ncep623 3e 6ra0a>ar2n en el 6aller an6eri2r D 45B 3e e3pera 1e l23 ni?23 en el
6aller ac65al! A3 7i372@ e3 i7p2r6an6e 45e i1en6iA45en D p5e1an 627ar
ele7en623 1e l23 6allere3 an6eri2re3 en la c2n36r5cci9n 1e e8plicaci2ne3 1e l23
n5e;23 6allere3 para 45e 3ea clar2 45e n2 32n 6e7a3 ai3la123!
p! %
CAPITULO II" PROCESO DE CONSTRUCCIN DE SECUENCIAS
E36e cap65l2 pre3en6a l23 ele7en623 nece3ari23 para iniciar la creaci9n 1e
3ec5encia3@ 5na ;e< 45e 3e 6279 en c2n3i1eraci9n l23 ele7en623 1el cap65l2
an6eri2r! Ta70iBn c2n6iene la3 e6apa3 D pa323 1e 6ra0a>2 45e 3e 3i5en 15ran6e
la creaci9n 1e e36a3!
En el pr2ce32 par6icipan l23 e45ip23 c2n36r5c62re3 1e 3ec5encia3 D la
c22r1ina12ra 1e 1i3e?2 1e 7a6eriale3!
E3 nece3ari2 7enci2nar 45e e36e pr2ce32 e3 75D H6il c5an12 n2 3e 6iene
e8periencia en la c2n36r5cci9n 1e 3ec5encia3! Ta70iBn@ 3e rec27ien1a 45e n2
3e inicie e3cri0ien12 l23 5i2ne3 an6e3 1e 6ener clari1a1 en e36r5c65ra
c2ncep65al 1e la 3ec5encia! Una ;e< 45e Da 3e =a c27pren1i12 el pr2ce32 D 3e
6iene e8periencia en la c2n36r5cci9n 1e ;aria3 3ec5encia3 p5e1e 72;er3e a l2
lar2 1e la3 e6apa3 " D ,!
El pr2ce32 1e 6ra0a>2 e36 1i;i1i12 en # e6apa3 45e a 35 ;e< 3e 3501i;i1en en
;ari23 pa323! La 3i5ien6e 6a0la e8plica pr2ce32 1e creaci9n 1e 3ec5encia3 1e
7anera eneral D 353 re3p2n3a0le3! A3 7i372@ en la3 3i5ien6e3 pina3 3e
1e3arr2lla ca1a 5na 1e la3 e6apa3 D pa323 1el c5a1r2 an6eri2r!
T(b,( 1" Proce&o de cre(c!n de &ecuenc(&
Et(-( P(&o& Re&-on&(b,e&
Et(-( 1: La
1eAnici9n 1el
6e7a 1e la
3ec5encia
P(&o 1
Selecci2nar el 6e7a eneral 1e
la 3ec5encia!
P(&o 2
DeAnir l23 3i5ien6e3
ele7en623$
aJ Pr2p93i62 eneral 1e la
3ec5encia!
0J C2ncep623 45e a02r1a!
cJ KC972 3e e36r5c65ra la
c2n36r5cci9n c2ncep65al a
6ra;B3 1e l23 6allere3
pr2p5e3623L
1J .536iAcaci9n 1e la 3ec5encia!
eJ=a0ili1a1e3 73 i7p2r6an6e3
a 1e3arr2llar
P(&o 1: E45ip2 1e
con&tructore& de
&ecuenc(&"
Coordn(dor( de d&e.o
de +(ter(,e& re;i3a D
ac26a el 6e7a c2n el e45ip2
1e c2n36r5c62re3 1e
3ec5encia3!
P(&o 2: E45ip2 1e
c2n36r5c62re3 1e 3ec5encia3
/ Coordn(dor( de d&e.o
de +(ter(,e& re;i3a@
c27en6a D 1i3c56e 6212 l2
c2ncernien6e a la 3ec5encia@
para 1ar clari1a1@
c2=erencia@ 1eli7i6ar l23
6e7a3 D enerar 5na ;er3i9n
75D clara D c27pren3i0le!
p! )
Et(-( 2: La
c2n36r5cci9n
1e la3
ac6i;i1a1e3
P(&o 1
DeAnir el 6aller "In270re@
pr2p93i62@ c2ncep62@ re62 2
pr20le7a@ =a0ili1a1e3@
7a6eriale3 D relaci9n c2n el
c5rric5l2 e3c2larJ!
P(&o 2
DeAnir l23 6allere3 3503ec5en6e3
In270re@ pr2p93i62@ relaci9n c2n
el 2 l23 an6eri2re3@ c2ncep62@
re62 2 pr20le7a@ =a0ili1a1e3 D
7a6eriale3 D relaci9n c2n el
c5rric5l2 e3c2larJ!
P(&o 0
Pr5e0a 1e 7a6eriale3 D 3elecci9n
1e l23 1eAni6i;23 Ipreci3an12
nH7er2J!
P(&o 1 / 2: E45ip2 1e
0a>2 la 35per;i3i9n
Coordn(dor( de d&e.o
de +(ter(,e&"
P(&o 0: E45ip2 1e
/ Coordn(dor( de d&e.o
de +(ter(,e&"
C5an12 el e45ip2 1e
1eAna c5le3 32n l23
7a6eriale3 i19ne23 3e reali<a
5na 3e3i9n 1e 6ra0a>2 para
1e6er7inar en6re 62123
c5le3 32n l23 1eAni6i;23!
Et(-( 0: La
re1acci9n 1e
la3
ac6i;i1a1e3
P(&o 1
Re1acci9n 1e la3 ac6i;i1a1e3
320re el C2r7a62 pr2p5e362 II!
Pre3en6aci9n@ II! C2n36r5cci9n@
III! Dn12le 3en6i12 D
E86en3i9n!
P(&o 2
Re;i3i9n Anal 1e 621a la
3ec5encia!
P(&o 1: el e45ip2 1e
0a>2 la 35per;i3i9n e36rec=a
1e la Coordn(dor( de
d&e.o de +(ter(,e&"
p! *
ETAPA 1: LA DEFINICIN DEL TEMA DE LA SECUENCIA
La e6apa " 3e inicia c2n la 3elecci9n 1el 6e7a para la ela02raci9n 1e la
3ec5encia! La a7a 1e 6e7a3 45e 3e p5e1en 6ra0a>ar c2n l23 ni?23 e3 75D
a7plia D ;aria1a! Para iniciar@ 3e rec27ien1a 6ener 5na li36a 1e p23i0le3 6e7a3!
Se 1e0e c2n3i1erar el rea 45e 3e 45iere a02r1ar I0i2l2a@ C3ica@ 457ica@
e6c!J@ la e1a1 2 ni;el e3c2lar 1e la p20laci9n a la 45e 3ern 1irii1a3 la3
ac6i;i1a1e3 Ipri7aria@ 3ec5n1aria@ e6c!J@ l23 20>e6i;23 e3pecAc23 1e la
pr2p5e36a@ e6c!
Una ;e< 3elecci2na123 al5n23@ 3e 1e0e reali<ar 5na re;i3i9n 1e e323 6e7a3 en
el c5rrc5l2 e3c2lar! E3 75D Crec5en6e 45e en e36a pri7era e6apa 35r>an 75c=23
6e7a3 a 6ra6ar@ per2 1e0en c2n3i1erar 45e p2r 75D n2;e12323 2 in6ere3an6e3
45e le3 pare<can@ l23 ni?23 n2 3ie7pre 6en1rn l23 rec5r323 c2ni6i;23 para
acercar3e a ell23! Para ell2 e3 rec27en1a0le =acer 5na re;i3i9n 1el 6e7ari2 1e
la SEP para c2n3i1erar l23 6e7a3 45e =an 6ra0a>a12 c2n l23 ni?23 9 0ien 45e
6e7a3 p5e1en 3er;ir 1e ap2D2 a l23 pr2Ce32re3! Ta70iBn e3 in1i3pen3a0le 45e
3e =aan 5na 0H345e1a 1e l23 6e7a3 45e p5e1en 3er a6rac6i;23 D C2r7a6i;23
para l23 ni?23!
O6ra carac6er36ica i7p2r6an6e para 3elecci2nar 5n 6e7a e3 45e per7i6a
c27en<ar a pen3ar en ac6i;i1a1e3 45e i7pli45en la re32l5ci9n p2r par6e 1e l23
e45ip23 1e 5n pr20le7a 2 5n re62! C2n e36a i1ea n23 reCeri723 a e;i6ar
c2n3i1erar 6e7a3 45e in;2l5cren ac6i;i1a1e3 1e7236ra6i;a3@ ac6i;i1a1e3 c5Da
re32l5ci9n 2 re62 re45ieran 3e5ir 5na 3erie 1e in36r5cci2ne3 p2r par6e 1el
6alleri36a Ie3 1ecir 45e el ni?2 1epen1a al "++M 1el 6alleri36a para re32l;er el
re62J@ 2 ac6i;i1a1e3 6ip2 6aller 1e 1i;5laci9n en la3 c5ale3 l23 ni?23 32l2
7anip5lan 7a6eriale3 per2 n2 3e 6iene 5n e3paci2 1e reNe8i9n D e8plicaci9n!
La3 c2n3i1eraci2ne3 45e 3e 1e0en 627ar en c5en6a an6e3 1e iniciar la
ela02raci9n ca70ian 1e 5n 6e7a a 26r2! Sin e70ar2 1e 7anera eneral l23
3i5ien6e3 prraC23 c2n6ienen 26ra3 rec27en1aci2ne3 para 1eAnir el 6e7a para
la 3ec5encia! El 6e7a 1e0e$
Per7i6ir aplicar3e 6an62 1e ":# c272 1e -:%@ c2n la3 a1ec5aci2ne3
nece3aria3 para ca1a e6apa!
Per7i6ir el 1e3arr2ll2 1e =a0ili1a1e3 para la ciencia!
Per7i6ir cen6rar3e en la c2n36r5cci9n 1e 5n2 2 123 c2ncep623!
Tener 6allere3 45e c2n6enan 5n re62 a re32l;er@ el c5al 1e0e$
"J Pen3ar3e en C5nci9n 1el 1e3arr2ll2 1e =a0ili1a1e3 para la ciencia
45e e36n relaci2na1a3 1e C2r7a e36rec=a c2n el c2ncep62!
,J Per7i6ir al par6icipan6e e8pl2rar ;aria3 e36ra6eia3 para re32l;erl2!
#J Per7i6ir enerar 1iCeren6e3 =ip96e3i3 para enc2n6rar 5na p23i0le
e8plicaci9n al Cen97en2!
O6r23 cri6eri23 para 3elecci2nar ac6i;i1a1e3 1e C3ica 32n$
p! O
"J E3 e3encial 45e el al57n2 al re32l;er el pr20le7a p5e1a repr215cir el
Cen97en2! E3 C5n1a7en6al en la3 ac6i;i1a1e3 320re ciencia3 45e la3
acci2ne3 1e l23 ni?23 320re l23 20>e623 3e 203er;e 5na reacci9n en el
20>e62! P2r l2 6an62 e3 nece3ari2 45e el Cen97en2 3elecci2na12 3ea 6al 45e
el al57n2 P5e1a repr215cirl2!
,J El al57n2 1e0e 3er capa< 1e ;ariar 353 acci2ne3" C5an12 al ;ariar 5na
acci9n el e3651ian6e 203er;a la3 al6eraci2ne3 c2rre3p2n1ien6e3 1e la
reacci9n 1el 20>e62 6iene 2p2r65ni1a1 1e e36r5c65rar re5lari1a1e3! Si e362
n2 2c5rre@ e362 e3 45e n2 =aDa 5na c2rre3p2n1encia 1irec6a en6re la3
acci2ne3 D la reacci9n@ el Cen97en2 2Crece p2ca 2p2r65ni1a1 a l23
e3651ian6e3 1e e36r5c65rar 353 acci2ne3!
#J La reacci9n 1el 20>e62 1e0e 3er ;i3i0le! De0e723 6ener c5i1a12 1e e3c2er
Cen97en23 en 45e la reacci9n 3ea perCec6a7en6e ;i3i0le para l23 al57n23
para 45e 6enan la 2p2r65ni1a1 1e 203er;ar la3 re5lari1a1e3 1e la3
reacci2ne3!
-J Se 1e3eara 45e la reacci9n 1el 20>e62 C5e3e in7e1ia6a! E3 75c=2 73 Ccil
e36a0lecer 5na c2rre3p2n1encia c5an12 la reacci9n 1el 20>e62 e3 in7e1ia6a!
E3623 pri7er23 c5a6r2 cri6eri23 32n 627a123 1e Pa77i D De;rie3 I"O*%J FEl
c2n2ci7ien62 C3ic2 en la e15caci9n pree3c2lar$ i7plicaci2ne3 1e la 6e2ra 1e
Piae6G! P2r Hl6i72 el nH7er2 / e3 5na ap2r6aci9n 45e Pe332a c2n3i1era 1e
357a i7p2r6ancia en el 1e3arr2ll2 1e ac6i;i1a1e3!
/J Se5ri1a1 e =iiene en la3 e8periencia3! El 6ra0a>2 e8peri7en6al n2 e36
e8en62 1e pr20le7a3 D p2r e362 la 3e5ri1a1 e3 5n a3pec62 C5n1a7en6al
principal7en6e c5an12 3e 6ra6a 1e ni?23 pe45e?23! L23 pr2Ce32re3 n2 1e0en
3er lle;a123 a pen3ar 45e Fe36i75lar la inicia6i;a 1e l23 ni?23G >536iAca
per7i6ir 45e =aan l2 45e 45ieran a5n45e e36a ;aDa en c2n6ra 35 pr2pia
3e5ri1a1 D la 1e 353 c27pa?er23!
E3 rec27en1a0le =acer 0H345e1a3 para la elecci9n 1el 6e7a en la3 3i5ien6e3
pina3$
=66p$QQRRR!la7ap!CrQ
=66p$QQRRR!00c!c2!5SQ3c=22l3QRe03i6e3Q-T""Q3i6eQ3cience!3=67l
=66p$QQRRR!3cienceneR3C2rSi13!2rQ
=66p$QQRRR!Si13i6e3!c27Q3i6e3:e15Q3cience!=67
=66p$QQRRR!ar3!531a!2;Qi3Qe3pan2lQSi13Qin1e8!=67l
=66p$QQRRR!A3icarecrea6i;a!c27Q3i6i23T;inc5l23QcienciaQc=il1ren!=67
=66p$QQRRR!6ele3ec5n1aria!17e!3ep!20!78Q7a6Te1Q7eT6+,T3+"!p=pU#
Para reali<ar la 0H345e1a 1e i1ea3 pre;ia3 3e rec27ien1a c2n35l6ar la pina
1el CCADET$
p! "+
=66p$QQi1ea3pre;ia3!cin36r57!5na7!78$,+-*Q
p! ""
ETAPA 2: LA CONSTRUCCIN DE LAS ACTIVIDADES
PASO ": ,! DEFINIR LOS TALLERES
Una ;e< 45e 3e =an re;i3a12 D anali<a12 la3 c2n3i1eraci2ne3 320re la 1eAnici9n
1el 6e7a 3e inicia la e6apa ,@ la c5al e36 1i;i1i1a en # pa323! En el pa32 " D ,
3e ela02ra el 12c57en62 1e pr2p5e36a 1e 3ec5encia en el c5al Da 1e0e 45e1ar
75D clar2 el pr2p93i62 eneral 1e la 3ec5encia@ l23 c2ncep623 45e a02r1an@ la
e36r5c65ra c2ncep65al 45e 3e pre6en1e alcan<ar c2n la 3ec5encia@ a1e73 1e
e3peciAcar la i7p2r6ancia 1e la 3ec5encia!
A1e73 1e l2 an6eri2r 3e 1e0en 1eAnir l23 6allere3 "@ , D # c2n l23 n270re3@
pr2p93i62 Iincl5De el alcance c2ncep65alJ re62 2 pr20le7a@ =a0ili1a1e3 D
7a6eriale3!
La e36r5c65ra 1el 12c57en62 6a70iBn c2n6iene inC2r7aci9n e3pecAca 320re
ca1a 6aller! L23 c5ale3 6ienen 123 n270re3 5n2 1e na65rale<a aca1B7ica I6iene
la in6enci9n 1e aclararn23 en 5n par 1e pala0ra3 l2 45e a02r1a el 6allerJ D 26r2
lH1ic2 Ic2n el c5al 3e pre3en6ar a l23 ni?23J! En c5an62 a la3 =a0ili1a1e3 e3
nece3ari2 an26ar la3 73 i7p2r6an6e3 para ca1a 6aller! Para 7aD2r inC2r7aci9n
;er el ane82 III F12c57en62 1e pr2p5e36a 1e 3ec5encia$ 0i2l2aG 1e e36e
7an5al@ en 12n1e 3e p5e1e 203er;ar 5na e8periencia 1e6alla1a! La e36r5c65ra
eneral 1el 12c57en62 e36 c2nC2r7a1a p2r l23 ele7en623 45e 3e 75e36ran a
c2n6in5aci9n!
Te7a 1e la 3ec5encia
Pr2p93i62 eneral 1e la 3ec5encia
C2ncep623 45e a02r1an
KC972 3e e36r5c65ra la c2n36r5cci9n c2ncep65al a 6ra;B3 1e l23
6allere3 pr2p5e3623L
KP2r 45B e36a 3ec5enciaL
'a0ili1a1e3 73 i7p2r6an6e3 a 1e3arr2llar
TALLER 1: No+bre (c(d2+co
N270re lH1ic2
Pr2p93i62
Re62
Ma6eriale3
N270re lH1ic2
Pr2p93i62
Re62
Ma6eriale3
N270re lH1ic2
Pr2p93i62
Re62
p! ",
Ma6eriale3
Pr2p5e36a ela02ra1a p2r$
Ul6i7a Cec=a 1e ela02raci9n$
Bi0li9raCa D C5en6e3 c2n35l6a1a3 IRe0 D 26r23J$
PASO #! PRUEBA & SELECCIN DE LOS MATERIALES DEFINITIVOS
El pa32 # e3 6ra3cen1en6al 1en6r2 1e la c2n36r5cci9n 1e 3ec5encia3! E3 1ecir 3e
c2rr202ra 3i C5nci2nan l23 7a6eriale3 c272 3e e3pera@ 3i c57plen c2n la3
C5nci2ne3 c2ncep65ale3 1e la 3ec5encia D 1el 6aller! C272 re35l6a12 1e ell2 3e
p5e1en =acer a>536e3@ ca70i23 2 3536i65ci9n 1e 7a6eriale3! E36a pr5e0a
6a70iBn 6iene inci1encia 320re el 12c57en62 1e pr2p5e36a 1e 3ec5encia@ e3
1ecir 3e 6ienen 45e e3cri0ir l23 ca70i23 45e =aDan 6eni12 l23 7a6eriale3!
E3 i7p2r6an6e c2n3i1erar 15ran6e la c2n36r5cci9n 1e 3ec5encia3 45e l23
7a6eriale3 n2 3ean 5na li7i6an6e para =acer repr215ci0le l23 6allere3@ 320re
6212 en ca32 1e 3er 56ili<a123 p2r l23 pr2Ce32re3! Una 1e e36a3 li7i6an6e3 e3 el
c2362@ Da 45e 3i e3 75D al62 n2 p21rn 3er c27pra123! O6ra e3 la 1i3p2ni0ili1a1
1e 7a6erial@ e3 1ecir 1e0en 3er 7a6eriale3 45e 3ean Ccile3 1e c2n3e5ir en
c5al45ier la12@ D n2 3ean 7a6eriale3 45e 3e 7an1en ela02rar en 3i6i23
e3pecAc23!
C272 re35l6a12 1e l2 an6eri2r 3e 206iene 5na li36a 1e 7a6eriale3 45e c57ple
c2n ;aria3 C5nci2ne3! Una 1e ella3 e3 re5nir en 5n 12c57en62 62123 l23
7a6eriale3 45e 3e re45ieren para reali<ar la 3ec5encia@ el nH7er2 1e ar6c5l23
nece3ari2 p2r e45ip2@ el c2362 p2r 5ni1a1@ nH7er2 nece3ari2 1e 5ni1a1e3 p2r
e45ip2 D p2r r5p2 Ic2n3i1eran12 45e 3ern / e45ip23J@ el c2362 626al D el l5ar
1e c27pra! En el ane82 IV Fli36a 1e 7a6eriale3G 3e 75e36ra 5n e>e7pl2 para la
3ec5encia 3elecci9n 1e na65ral!
ETAPA 3. LA REDACCIN DE LAS ACTIVIDADES
&a 45e 3e ela02r9 el 12c57en62 1e pr2p5e36a 1e 3ec5encia D 3e c2rr202r9 45e
l23 7a6eriale3 C5nci2nar2n 3e p5e1e pr2ce1er a e3cri0ir el pri7er 5i9n 1e la
3ec5encia! Para ell2 3e c5en6a c2n 5na plan6illa 45e 3e p5e1e en el ane82 V
Fplan6illa3 para 5i2ne3G! C5an12 e36B li362 el pri7er 5i9n e3 re;i3a12 p2r la
c22r1ina12ra 1e 1i3e?2 D 3e rere3a a l23 e45ip23 para 45e c2n6e7plen la3
rec27en1aci2ne3 en la re1acci9n 1e l23 3i5ien6e3 5i2ne3!
En e36a e6apa e3 i7p2r6an6e c2n3i1erar e3cri0ir l23 5i2ne3 c2n 05ena
2r62raCa@ 5na re1acci9n clara D preci3a@ 3in a70iVe1a1e3! E3 in1i3pen3a0le
45e 3e c5en6e c2n e36a3 carac6er36ica3 p5e3 e3 el 7a6erial c2n el 45e 3e
6ra0a>ar c2n l23 ni?23!
p! "#
CRITERIOS GENERALES DE REVISIN
Al5n23 1e l23 cri6eri23 enerale3 e3 45e l23 6e8623 D ac6i;i1a1e3 3ean
3iniAca6i;23@ clar23 D per6inen6e3 para l23 ni?23!
Ta70iBn e3 nece3ari2 45e 3e e7pleen l23 6Br7in23 2 pala0ra3 a1ec5a1a3@ 45e
l23 6e8623 6enan la c27ple>i1a1 1e ac2r1e c2n la e1a1 D c2n2ci7ien623 1e l23
ni?23@ a3 c272 el 532 1e e8pre3i2ne3 c2rrec6a3 1e31e el p5n62 1e ;i36a
cien6Ac2!
El re62 1e0e 3er per6inen6e D preci32 1el re62@ al i5al 45e la3 i7ene3@
pre5n6a3 D ac6i;i1a1e3 a reali<ar!
Re3pec62 a la c2=erencia@ 1e0e e8i36ir ar6ic5laci9n en6re 6allere3@ en6re 6allere3
D 6e8623@ a3 c272 en6re ac6i;i1a1e3 D 6e8623!
En ca32 1e c2n6ener 6a0la3 e36a3 1e0en 3er lei0le3 clara3 D preci3a3! A1e73
1e =a0er clari1a1 en la3 in36r5cci2ne3!
p! "-
ELEMENTOS OPERATIVOS PARA REUNIONES DE TRABAJO Y REVISIONES
A c2n6in5aci9n 3e pre3en6an al5n23 ele7en623 nece3ari23 para el 6ra0a>2 1e
la3 3ec5encia3@ re5ni2ne3 1e 6ra0a>2 D re;i3i2ne3@ 45e C5er2n 1e3arr2lla123
15ran6e el 6ie7p2 45e 3e 6ra0a>2 c2n el e45ip2 1e in;e36iaci9n$
E3 in1i3pen3a0le 45e 62123 l23 in6eran6e3 1e l23 e45ip23 c2n2<can la
3ec5encia en 35 626ali1a1@ p2r ell2 la i7p2r6ancia 1e 45e par6icipen en 621a3
la3 3e3i2ne3 1e 6ra0a>2!
L23 12c57en623 45e 3e en;en 1e0en pre3en6ar3e en l23 C2r7a623
e36a0leci123@ c272 ;er3i2ne3 FAnale3G@ e362 e3@ la3 i1ea3@ 35erencia3 D
c27en6ari23 6ra0a>a123 p2r l23 e45ip23 1e0en inc2rp2rar3e en e36a3 ;er3i2ne3
para 45e p5e1an 3er c2n3i1era123! S20ra 1ecir 45e la c2=erencia D clari1a1 1e
la3 i1ea3 e8pre3a1a3@ la re1acci9n D la 2r62raCa 1e0en =a0er3e re;i3a12 para
p21er en;iarl23 arc=i;23!
La3 Cec=a3 1e en6rea D re5ni2ne3 1e0en re3pe6ar3e@ c2n l2 45e 3e e;i6ar
c2nC53i2ne3@ re6ra323@ e6c! N2 e36 1e 73 repe6ir 45e en la3 re5ni2ne3 3e
6ra0a>ar c2n 12c57en623 45e 32n en;ia123 c272 F;er3i2ne3 Anale3G@ p2r l2
45e l23 e45ip23 1e0ern e;i6ar llear c2n 12c57en623 F73 recien6e3G@ p2r ell2
1e0en ac2721ar 353 calen1ari23 para a>536ar el 6ra0a>2!
En la3 re5ni2ne3 e3 nece3ari2 45e 3e pre3en6en 62123 l23 in6eran6e3 1el
e45ip2@ para 45e en 3e3i2ne3 p236eri2re3 n2 3e 6ena 45e rere3ar a anali<ar
c5e36i2ne3 Da 6ra0a>a1a3!
D5ran6e la3 3e3i2ne3 =aD 45e enerar 5na 7in56a 1e 6ra0a>2@ l2 45e aD51ar a
6ener pre3en6e3 l23 ac5er123@ c27en6ari23@ e;i6ar 2l;i123@ c2nC53i2ne3@ 7ala3
in6erpre6aci2ne3@ e6c!
La3 3e3i2ne3 1e 6ra0a>2 c27en<arn a la =2ra ac2r1a1a@ 1e6er7ina12 c2n
an6icipaci9n c5n62 6ie7p2 3e 6iene re45iere para c2ncl5ir! De 3er nece3ari2@ 3e
;al2rar 3i e3 p23i0le 45e 3e pr2l2n5e 5n p2c2 73 c2n el An 45e 3e 6er7ine
el 6ra0a>2!
E3 nece3ari2 1ar 6ie7p2 35Acien6e para 45e 3e =aan la3 re;i3i2ne3 1e 7anera
e8=a536i;a@ p2r l2 45e =aD 45e a>536ar perCec6a7en6e l23 calen1ari23 1e
6ra0a>2 c2n l23 e45ip23@ para e;i6ar 45e 3e ac575len la3 re;i3i2ne3 2 45e 3e
6enan 45e =acer 5n 1a 2 incl532 5na3 =2ra3 an6e3!
C5an12 3ea nece3ari2@ 3e p5e1en =acer re5ni2ne3 1e 6ra0a>2 e7eren6e3@ c2n
la in6enci9n 1e preci3ar@ aclarar D 32l5ci2nar l23 pr20le7a3 45e p5e1an 35rir@
para l2 c5al 3e 1e0ern ac2r1ar c2n an6icipaci9n!
L23 C2r7a623 1e l23 1iCeren6e3 12c57en623 45e 3e 32lici6en a l23 e45ip23
1e0ern e36ar e36a0leci123 c2n an6icipaci9n@ 1e6allan12 ca1a 5n2 1e l23
a3pec623 45e 3e le3 32lici6an D 1e 3er p23i0le c2n e>e7pl23 45e Cacili6en 35
c27pren3i9n!
p! "/
CAPITULO III" PROCESO DE A%USTE
E36e Hl6i72 cap65l2 pre6en1e 1ar a c2n2cer la e8periencia 206eni1a 15ran6e el
pr2ce32 1e a>536e 1e 3ec5encia3! El 20>e6i;2 1e e36e pr2ce32 e3 reali<ar
l23 a>536e3 nece3ari23 45e 3e 203er;ar2n 15ran6e la aplicaci9n 1e la3
3ec5encia3! La3 3ec5encia3 32l2 1e0ern 6ener a>536e3 a ni;ele3 327er23
3i e36a3 C5er2n c2n36r5i1a3 c2n l23 cri6eri23 pr2p5e3623 en el cap65l2 II!
La Ca3e 1e c2rrecci9n 1e 3ec5encia3 e3 75D i7p2r6an6e@ p5e3 rec2pila 621a la
e8periencia 45e 2065;2 el r5p2 1e 6alleri36a3 en 35 aplicaci9n! P2r ell2 3e
rec27ien1a 45e 3e realice 5na li36a 1e 7e>2ra3 l2 73 pr2n62 p23i0le@ e3 1ecir
1e3p5B3 1e =a0er aplica12 l23 6allere3@ e362 p5e1e =acer el pr2ce32 73
eAcien6e!
De 7anera eneral 3e 1i;i1e en 6re3 e6apa3! La pri7era e3 rec2pilar la3
c2rrecci2ne3 45e 203er;ar2n l23 6alleri36a3@ en la 3i5ien6e e6apa 3e
3elecci2nan la3 c2rrecci2ne3 D en la Hl6i7a 3e reali<an la3 c2rrecci2ne3!
RECOPILAR LOS AJUSTES PARA LAS SECUENCIAS
El 20>e6i;2 1e e36a e6apa e3 anali<ar l23 a>536e3 45e 3e =arn a la3 3ec5encia3! E3
nece3ari2 c2n3i1erar 45e c2n ell2 n2 3e e3pera ca70iar 621a la 3ec5encia@ ni el
6e7a@ ni l23 re623@ ni la lnea c2ncep65al@ a 7en23 45e =50iera inc2n3i36encia3
C5er6e3 2 pr20le7a3 ra;e3! En l23 3i5ien6e3 prraC23 3e enc5en6ra 5na pr2p5e36a
1e 6ra0a>2 para rec2pilar 35erencia3 1e ca70i23! E3 nece3ari2 7enci2nar 45e e36a
pr2p5e36a C5e la 45e 3e 56ili<9 para la3 3ec5encia3 1e 0i2l2a!
Para anali<ar l23 a>536e3 e3 1e3ea0le 45e 3ean l23 7i3723 e45ip23 45e
c2n36r5Der2n la 3ec5encia 73 5n in6eran6e 1e 26r2! Si ell2 n2 e3 p23i0le@ 26ra
2pci9n e3 45e ca1a e45ip2 incl5Da 5n e3peciali36a en el 6e7a D 5na 1e la3 per32na3
45e ela02r9 la 3ec5encia!
El 7a6erial 45e ca1a e45ip2 1e0e 6ener D c2n3i1erar para =acer el anli3i3 32n$ el
12c57en62 1e la pr2p5e36a 1e 3ec5encia
#
@ la3 =2>a3 1e l23 c5e36i2nari23 45e 62123
l23 6alleri36a3 llenan 1e3p5B3 1e ca1a 6aller
-
D l23 5i2ne3 1e 62123 l23 6allere3 45e
c2nC2r7an la 3ec5encia!
#
E36e 12c57en62 e3 el 45e 3e reali<a an6e3 1e c27en<ar a e3cri0ir l23 5i2ne3! 'aD
45e rec2r1ar 45e e36e 12c57en62 6iene al5n23 p5n623 45e 45e1ar2n p2r aAnar@ p2r
e>e7pl2 la re1acci9n 1el re62 D par6e 1e l23 7a6eriale3! Sin e70ar2 e36e c2n6iene el
nHcle2 C5er6e 1e la pr2p5e36a 1e 3ec5encia@ el c5al 1e0e 3er 627a12 en c2n3i1eraci9n
al 727en62 1el anli3i3!
-
Para 7aD2r inC2r7aci9n re;i3ar el 7an5al 1el 6alleri36a!
p! "%
Se e3pera 45e l23 e45ip23 analicen@ 1i3c56an D 1eci1an l23 ca70i23@ reNe8i2na12
320re c5e36i2ne3 e3enciale3 1e la pr2p5e36a 1e 3ec5encia3 PAUTA
/
! P2r l2 c5al 3e 1e0e
c2n3i1erar 3i 15ran6e la aplicaci9n c2n l23 ni?23$
KCa1a 6aller 5ar19 c2=erencia c2n el re362 1e la 3ec5enciaL
KEl 6aller c57pli9 c2n l23 20>e6i;23 c2ncep65ale3 D 1e 1e3arr2ll2 1e =a0ili1a1e3L
KEl 6aller " pr2p2rci2n9 l23 ele7en623 c2ncep65ale3 para el 6aller , D l2 7i372
c2n el , D #L KO 3i parecan 6allere3 1e3lia123L
T27an12 en c2n3i1eraci9n l2 an6eri2r@ c272 el e>e 1e anli3i3 6a70iBn 3e pr2p2nen la3
3i5ien6e3 lnea3
%
$
"J El anli3i3 1el 532 1el 5i9n 3e =ace 1e i5al 7anera en C5nci9n 1e l2 45e 3e
e3pera0a 1e la 3ec5encia$
KLa3 in36r5cci2ne3 C5er2n clara3 D c27pren3i0le3 para l23 ni?23L
KDen6r2 1el 5i9n =502 pre5n6a3 2 pala0ra3 45e n2 C5er2n c27pren1i1a3
p2r l23 ni?23L
KLa can6i1a1 1e pre5n6a3 e8ce1e la 1i3p2ni0ili1a1 1e 6ie7p2L
KEl re62 C5e alcan<a0le para l23 ni?23@ en 6Br7in23 1e per7i6irle3 anali<ar el
6e7a D enerarle3 in45ie651e3L
KLa e86en3i9n 1el re62 C5e a1ec5a1a D la re1acci9n claraL
KEl nH7er2 1e re623 pr2p5e362 en el 6aller C5e a1ec5a12L
KLa3 in36r5cci2ne3 D la3 ac6i;i1a1e3 c27ple7en6aria3 C5er2n clara3L
KLa e86en3i9n 1e la ac6i;i1a1 per7i6i9 =acer 5na rec5peraci9n 1e la3 i1ea3
plan6ea1a3 en el re62@ la 1e3cripci9n D la e8plicaci9nL
,J El anli3i3 1e 7a6eriale3 3e =ace en C5nci9n 1e l23 20>e6i;23 c2ncep65ale3 D 1e
1e3arr2ll2 1e =a0ili1a1e3 1e la 3ec5encia D 1e ca1a 6aller$
KU6ili<ar2n 62123 l23 7a6eriale3 l23 ni?23L
KF5nci2nar2n 62123 l23 7a6eriale3L
KE3 nece3ari2 arear 2 45i6ar 7a6eriale3L
En el ca32 1e la3 6ar>e6a3 c2n 6e862 2 la3 i7ene3$
o KLa e86en3i9n 1el 6e862 e3 a1ec5a1aL
/
Ver ane82 II 1e e36e 7an5al!
%
Se e3pera 45e B36a3 n2 3ean la3 Hnica3 lnea3 320re la3 45e 1i3c56an 3in2 la3 73
03ica3 D ele7en6ale3!
p! ")
o KEl 6e862 e3 c27pren3i0leL
o KLa can6i1a1 1e 6ar>e6a3 e3 a1ec5a1aL
o KLa3 i7ene3 6ienen 05en 6a7a?2@ 32n c27pren3i0le3@ la can6i1a1
e3 a1ec5a1aL
o KT5;ier2n 6ie7p2 para 56ili<ar 62123 l23 7a6eriale3L
OBSERVACIONES
E36e 7an5al 3e ela02r9 627an12 en c5en6a la e8periencia 206eni1a 15ran6e la
ela02raci9n:aplicaci9n:a1ec5aci9n 1e 3ec5encia3@ 3in e70ar2 3e arear2n
al5n23 ele7en623 para 7e>2rar el pr2ce32! Ta70iBn 3e 7e>2rar e36e c2n la
e8periencia 1e la3 C565ra3 c2n36r5cci2ne3 1e 3ec5encia3!
p! "*
ANEEO I! DOCUMENTOS PREVIOS A LA CONSTRUCCIN DE SECUENCIAS
"! Pe332a 1e Car;al=2@ A! M! I"OO*J@ Cie!i"# $ e#i$ %&'"(e)"*. O
!$+e!i(e)$ %,#i!$. Ci51a1$ Scipi2ne! P! % W --!
,! Dri;er@ R!@ S45ire3@ A!@ R53=R2r6=@ P! D X221@ V! I,++"J! D"'$ #e)i'$ "
*" !ie!i" e #e!&'"-i". I.e#)i/"!i$e# #$0-e *"# i'e"# 'e *$# i1$#.
MB8ic2$ Bi0li26eca para la Ac65ali<aci9n 1el Mae36r2! P! ,"W/O!
#! Pe332a 1e Car;al=2@ A! M! I,++)J En3e?ar C3ica D C27en6ar 5na
enc5l65raci9n cien6Aca! A*"(0i2&e@ P! %%W)/!
-! La3 ac6i;i1a1e3 PAUTA D el 1e3arr2ll2 1e =a0ili1a1e3 para la ciencia!
p! "O
ANEEO II! DOCUMENTO DE PROPUESTA DE SECUENCIA$ BIOLOG(A
Secuenc($ S5el2@ a5a D ;i1a
Pro-!&to$ 45e l23 ni?23 i1en6iA45en la i7p2r6ancia 1e la relaci9n
en6re 35el2@ a5a D 3ere3 ;i;23! A3i7i372 45e reNe8i2nen 320re el
c5i1a12 1e e3623 rec5r323!
Conce-to& 3ue &e (bord(n: 1e 7anera eneral l23 c2ncep623 45e
3e a02r1an en la 3ec5encia 32n "J la a032rci9n D Al6raci9n 1e a5a
en 1i36in623 6ip23 1e 35el2@ ,J la nece3i1a1 1e =57e1a1 en el 35el2
para la er7inaci9n 1e 3e7illa3 #J el arra36re 1e 35el2 pr2;2ca12 p2r
el a5a Ier23i9nJ@ -J la3 plan6a3 c272 A>a12ra3 1e 35el2@ /J la
relaci9n en6re =57e1a1 1el 35el2 D ;i1a!
Fil6raci9n! C5an12 cae a5a en e36a12 l45i12 320re el 35el2@ Da 3ea
p2r45e ll2;i9 2 p2r45e al5na per32na la 6ir9@ B36a p5e1e 1e3cen1er
D 1e3li<ar3e a 6ra;B3 1e Bl! A e36e 72;i7ien62 1el a5a 45e per7i6e
a6ra;e3ar el 35el2@ p2r 7e1i2 1e 353 e3paci23@ 3e le lla7a Al6raci9n!
N2 62123 l23 35el23 6ienen la 7i37a capaci1a1 1e Al6raci9n@ e362
1epen1e@ en6re 26ra3 c23a3@ 1e la can6i1a1 D 6a7a?2 1e p2r23 45e
pre3en6e!
A032rci9n! Se le c2n2ce c272 a032rci9n a la capaci1a1 1e re6enci9n
1el a5a en el 35el2! N2 62123 l23 35el23 6ienen la 7i37a capaci1a1
1e a032r0er a5a@ e362 1epen1e@ en6re 26ra3 c23a3@ 1e la can6i1a1 D
6a7a?2 1e p2r23 45e pre3en6e!
S5el2! Se c2n3i1era 35el2 a la capa 73 35perAcial 1e la c2r6e<a
6erre36re 320re la c5al 3e 1e3arr2lla la ;i1a!
Er23i9n! Se le c2n2ce c272 er23i9n a la pBr1i1a 1el 35el2@ pr2;2ca1a
principal7en6e p2r c2rrien6e3 1e a5a D 1e aire@ en par6ic5lar en
6erren23 3ec23 D 3in ;ee6aci9n! P2r 26r2 la12@ el 35el2 3e 45e1a en
35 3i6i2 racia3 a la3 plan6a3 D 353 race3 45e l2 35>e6an!
Bi21i;er3i1a1! En eneral@ el 6Br7in2 0i21i;er3i1a1 3e reAere a la
;arie1a1 1e 3ere3 ;i;23 45e e8i36e! La 0i21i;er3i1a1 a0arca ;ari23
ni;ele3 45e incl5Den l23 ec23i36e7a3!
4C!+o &e e&tructur( ,( con&trucc!n conce-tu(, ( tr(*2& de
,o& t(,,ere& -ro-ue&to&5
En el pri7er 6aller 3e 6ra0a>a c2n l23 c2ncep623 1e a032rci9n D
Al6raci9n 1e a5a@ 7e1ian6e el anli3i3 1e la3 1iCerencia3 45e =aD en
75e36ra3 1e 1i36in623 6ip23 1e 35el2! C2n ell2 3e p5e1e rec2n2cer D
c2n3i1erar la i7p2r6ancia 1e la =57e1a1 en B36e! Ta70iBn 3e inicia
5na ac6i;i1a1 1e er7inaci9n 45e 3e rec5pera en el 3e5n12 D 6ercer
6aller@ 12n1e 3e 6ra0a>a la relaci9n en6re 35el2@ a5a D plan6a3!
p! ,+
En el 3e5n12 6aller 3e c27para el re35l6a12 1e la er7inaci9n en
35el2 =H7e12 D 35el2 3ec2! Se re627an l23 c2ncep623 1e a032rci9n@
Al6raci9n D 3e area el c2ncep62 1e er23i9n@ al anali<ar 45e 5na
par6e 1el a5a 3e Al6ra@ 26ra 3e re6iene D 26ra e>erce 5na C5er<a 1e
arra36re 320re l23 35el23! O6r2 a3pec62 45e 3e a02r1a en el 6aller e3
45e la3 race3 1e la3 plan6a3 35>e6an el 35el2@ e;i6an la er23i9n D
pr2pician la =57e1a1 en el 7i372!
Final7en6e en el 6ercer 6aller 3e re627an 123 a3pec623$ "J la
re6enci9n 1e a5a en el 35el2 D ,J la i7p2r6ancia 1e la3 plan6a3 para
35>e6arl2 D 7an6ener la =57e1a1! C2n a7023 a3pec623 3e anali<a D
c27para la pre3encia 1e ;i1a en 5n 35el2 3ec2 D 5n2 =H7e12! De
e36a C2r7a 3e 053ca 1e36acar 45e a45el 45e re6iene a5a e3 73 ric2
en can6i1a1 D ;arie1a1 1e ;i1a I0i21i;er3i1a1J!
Por 3u2 e&t( &ecuenc(: En e36a 3ec5encia 3e reNe8i2na acerca
1el 0eneAci2 45e p5e1e 2Crecer a l23 3ere3 =57an23 5n 35el2 c2n
0i21i;er3i1a1! Se pre6en1e 1e3per6ar la c2nciencia acerca 1e la
i7p2r6ancia 1el 35el2@ el a5a D la 0i21i;er3i1a1 pr272;ien12 el
c5i1a12 D c2n3er;aci9n 1e e3623 rec5r323!
Prnc-(,e& 6(b,d(de& ( de&(rro,,(r -or t(,,er:
Taller " : Ela02rar pre1icci2ne3 D c2n>e65ra3Y pr20ar i1ea3 D
pre1icci2ne3Y i1en6iAcar D c2n6r2lar ;aria0le3Y i1en6iAcar D rec2lec6ar
1a623Y reNe8i2nar 320re l23 1a623 206eni123!
Taller , : I1en6iAcar D c2n6r2lar ;aria0le3Y 1e6allar la 32l5ci9n para 5n
pr20le7a!Y i1en6iAcar pa6r2ne3 D relaci2ne3Y reNe8i2nar 320re l23
1a623 206eni123Y 35erir p23i0le3 e8plicaci2ne3 0a3a1a3 en la
e;i1encia!
Taller # : I1en6iAcar@ rec2lec6ar D rei36rar 1a623Y i1en6iAcar D
cla3iAcarY reNe8i2nar 320re l23 1a623 206eni123Y 1e6allar la 32l5ci9n
para 5n pr20le7aY 35erir p23i0le3 e8plicaci2ne3 0a3a1a3 en la
e;i1encia!
T(,,er 1
No+bre (c(d2+co: La Al6raci9n D a032rci9n 1el a5a en l23 35el23
No+bre ,7dco: S5el2 D a5a
Pro-!&to: 45e l23 ni?23 i1en6iA45en la a032rci9n D Al6raci9n 1e
a5a en 1i36in623 35el23 1e 6al C2r7a 45e 3e pre5n6en para 45B
3ir;e 45e 5n 35el2 re6ena a5a!
Reto$ KC972 p5e1en 3a0er la can6i1a1 1e a5a 45e re6iene D la 45e
1e>a pa3ar ca1a 35el2L
M(ter(,:
Ma6erial p2r e45ip2 para el re62$
p! ,"
" 02l3a c2n 6e<2n6leY " 02l3a c2n 6ierra D ra;aY " 02l3a c2n
6ierra c2n =2>a D " 02l3a c2n 6ierra nera Ila 7i37a can6i1a1
1e 6ierra en ca1a 02l3a D la 6ierra en 62123 l23 ca323 1e0e
e36ar 3ecaJ! La3 02l3a3 1e0en e36ar e6i45e6a1a3 c2n el
n270re 1el 7a6erial 45e c2n6ienen!
- recipien6e3 1e pl36ic2 c2n a5>er23 en el C2n12
- recipien6e3 1e pl36ic2 liera7en6e 73 pe45e?23 45e l23
a5>era123
" >arra c2n a5a
- ;a323 1e pl36ic2 1e3ec=a0le pre;ia7en6e e6i45e6a123 c2n
el n270re 1e la3 75e36ra3 Ie3 rec27en1a0le 56ili<ar ;a323
45e 6enan 5n 1i3e?2 1e lnea3 =2ri<2n6ale3 1e31e la 0a3e@
Da 45e B36a3 p5e1en 3er 56ili<a1a3 p2r l23 ni?23 para 7e1ir D
c27parar el ni;el 1el a5aJ
- e6i45e6a3 Ipara r265lar l23 Cra3c23 c2n l23 n270re3 1e l23
1i36in623 35el23J
" 7arca12r 1e a5a
" 6rap2 2 Cranela
" 7an6el 1e pl36ic2 para c50rir la 7e3a 1e 6ra0a>2 2 el 3i6i2
1e 6ra0a>2
Ma6erial p2r e45ip2 para la ac6i;i1a1 1e er7inaci9n$
" 75e36ra 1e la 6ierra c2n =2>a 1el e8peri7en62 an6eri2r
I=H7e1aJ
" 02l3a c2n 6ierra D =2>a 3eca
, ;a323 1e pl36ic2 1e3ec=a0le I1e l23 45e 56ili<ar2n para
7e1irJ
"+ 3e7illa3 1e c=a
" c5c=ara 1e pl36ic2
, e6i45e6a3
Ma6erial p2r al57n2$
C5a1ern2 1e rei36r2 D lpi< c2n 27a
Ma6erial para el 6alleri36a$
C50e6a3 para rec5perar l23 35el23 3epara123
C50e6a para a5a
Ma6erial p2r e45ip2 para la ac6i;i1a1 c27ple7en6aria$
- i7ene3 1e l23 1i36in623 6ip23 1e 35el23 c2n ;ee6aci9n
p! ,,
Act*d(d co+-,e+ent(r( -(r( 8ru-o& de 9: ( ;:: l23 ni?23
relaci2narn l23 1iCeren6e3 6ip23 1e 35el2 6ra0a>a12 c2n i7ene3 1e
3i6i23 45e pre3en6en l23 7i3723 6ip23 1e 35el2! El 5i9n 1el 6aller
incl5De la3 i7ene3!
T(,,er 2
No+bre (c(d2+co: La3 plan6a3 c272 35>e6a12ra3 1el 35el2
No+bre ,7dco: S5el2@ a5a D plan6a3
Pro-!&to: 45e l23 ni?23 rec2n2<can 45e la3 plan6a3 35>e6an el 35el2
D 7an6ienen la =57e1a1 en B36e@ e;i6an12 la er23i9n!
Reto 1: C2n36r5Dan 5n 6erren2 inclina12 D =aan ll2;er 320re Bl!
Reto 2: C2n36r5Dan 26r2 6erren2 inclina12 D l2ren 45e 3e arra36re la
7en2r can6i1a1 1e 35el2 c5an12 =aan ll2;er 320re Bl!
M(ter(,:
Ma6erial p2r e45ip2 para re62 " D ,$
, 0an1e>a3 Ic=ar2la3J
, recipien6e3 ran1e3 Ipa;era3$ e36e recipien6e 1e0e 3er 73
ran1e 45e la3 0an1e>a3 2 c=ar2la3 para 45e p5e1an ca0er
1en6r2@ a1e73 e3 nece3ari2 45e e36a pa;era 6ena
apr28i7a1a7en6e "+c7 1e al65ra para 45e le per7i6a 5na
inclinaci9n a1ec5a1a a la 0an1e>aJ
" rea1era
, 02l3a3 c2n 7e<cla 1e$ 6ierra 1e =2>a D 6ierra nera Ie36a3
6ierra3 1e0en e36ar 0ien 7e<cla1a3 en6re 3i D la 7e<cla 1e0e
e36ar l2 73 3eca p23i0leJ
" >arra c2n 5n li6r2 1e a5a
" 6rap2
, ;a323 1e3ec=a0le3 Ie3 rec27en1a0le 56ili<ar ;a323 45e
6enan 5n 1i3e?2 1e lnea3 =2ri<2n6ale3 1e31e la 0a3e@ Da
45e B36a3 p5e1en 3er 56ili<a1a3 p2r l23 ni?23 para 7e1ir D
c27parar el ni;el 1el a5aJ
" 7arca12r 1e a5a
" 7an6el 1e pl36ic2 para c50rir la 7e3a 1e 6ra0a>2
A1e73 1el 7a6erial 1e3cri62 an6eri2r7en6e@ para el Re62 , 3e
56ili<arn$
"+ a0a6elen5a3
"+ ;ari6a3 Ira7i6a3J
" <aca6e par6i12 en 6r2<23
/ e3c20e6a3 pe45e?a3 I1e >55e6eJ
" 02l3a pe45e?a c2n ra;a
p! ,#
C50e6a3 para rec5perar l23 35el23 3epara123@ 6rap23
ICranela3J@ c50e6a para a5a@ 5an6e3 Ie3 1e 532 2pci2nal J
Ma6erial para la ac6i;i1a1 c27ple7en6aria$
# i7ene3 1el A>53c2 en 1iCeren6e3 per2123
2r1enarn cr2n2l9ica7en6e D reali<arn 5n 0re;e rela62 1e l2 45e
F35ce1i9G a 6re3 i7ene3 1e 5n 7i372 3i6i2 45e =aDa 6eni12
ca70i23 en el 6ie7p2 I1e 2riinal a er23i2na12 D p236eri2r7en6e
reC2re36a12@ c272 e3 el ca32 1el A>53c2J! El 5i9n 1el 6aller incl5De
la3 i7ene3!
T(,,er 0
No+bre (c(d2+co: S5el2@ a5a D 0i21i;er3i1a1 en el 35el2
No+bre ,7dco: S5el2@ a5a D ;i1a
Pro-!&to: 45e l23 ni?23 c27paren la pre3encia 1e ;i1a en 5n 35el2
3ec2 D en 5n 35el2 =H7e12!
Reto: De3c50ran 6212 l2 45e =aD en e36a3 123 75e36ra3 1e 35el2 D
c27prenl2!
M(ter(,:
Ma6erial p2r e45ip2$
, recipien6e3 Ila3 7i37a3 pa;era3 e7plea1a3 en el 6aller ,J
e6i45e6a123 1e la 3i5ien6e C2r7a$ 5n2 c272 75e36ra " D
26r2 c272 75e36ra ,
, 0an1e>a3 Ila3 7i37a3 c=ar2la3 e7plea1a3 en el 6aller ,J
" 02l3a c2n 35el2 =H7e12 I45e 3e 206en1r 1e 5n 3i6i2
=H7e12 D a la in6e7perie@ para a3e5rar 45e c2n6ena 3ere3
;i;23J
" 02l3a c2n 35el2 3ec2
" l5pa
/ c5c=ara3 1e pl36ic2
/ 0r2c=a3
" 6rap2
" 7an6el para pr26eer el 3i6i2 1e 6ra0a>2
p! ,-
C50e6a3 para rec5perar l23 35el23 3epara123@ 6rap23
ICranela3J@ c50e6a para a5a@ 5an6e3 I2pci2nale3J!
Ma6erial para la ac6i;i1a1 c27ple7en6aria$
, i7ene3 1e la Re3er;a 1e la Bi93Cera C=a7ela I5na 1e la
6e7p2ra1a 1e ll5;ia3 D la 26ra 1e 6e7p2ra1a 1e 3eca3J
I7ene3 1e 2rani3723 45e per6enecen al 3i6i2
=acen 5na c27paraci9n en6re 123 i7ene3 1e la Re3er;a 1e la
Bi23Cera C=a7ela:C5i87ala@ .ali3c2@ 5na 1e la Bp2ca 1e ll5;ia3 D 26ra
1e 3eca3 D al5n23 2rani3723 45e a= ;i;en D 3e 1irie la 1i3c53i9n
320re l23 eCec623 45e pr215ce la =57e1a1 en l23 2rani3723! E3
1ecir@ 1e6er7ina la pre3encia@ 1i36ri05ci9n@ la ali7en6aci9n@
c2n15c6a D repr215cci9n 1e cier623 2rani3723!3e 75e36ran!
p! ,/
ANEEO III! LISTA DE MATERIALES
T(b,( 2" L&t( de +(ter(,e&
M(ter(, Co&to -or
und(d
< -or
e3u-o
Por 8ru-o
=>
e3u-o&?
Co&to
tot(,
Lu8(r de
co+-r(
C=icle3 re1212n123
IB2lic=icSJ
+!", % #+ #!% M2lin2 el
pi45n
G27a3 aci15la1a3 +!,- % #+ )!, M2lin2 el
pi45n
Xinni3 +!"* % #+ /!- M2lin2 el
pi45n
C5c=ara3 1e pl36ic2 +!"- - ,+ ,!* M2lin2 el
pi45n
B50li C=icle +!, % #+ % M2lin2 el
pi45n
R5ni3 +!") "+ /+ *!/ M2lin2 el
pi45n
A0a6elen5a3 +!,/ - ,+ / M2lin2 el
pi45in
C5c=ara3 c=ica3 D
plana3 1e 7a1era
+!"/ - ,+ # M2lin2 el
Pi45n
Palill23 C=in23 Z"!++ - ,+ Z,+!++ Tien1a 1e
c=ina
SSRinSle3 Z-!++ , "+ Z-+!++ M2lin2 el
Pi45n
G27a3 para 02rrar Z"!++ / ,/ Z,/!++ Da02
Ma<apn Z"!++ # "/ Z"/!++ M2lin2 el
Pi45n
C=icle 1e 02la ran1e Z,!++ % #+ Z%+!++ M2lin2 el
Pi45n
Lia3 +!" ) #/ #!/ Da02
Pla36ilina - / ,/ "++ Da02
I7pre3i2ne3 =5ella3 +!/ #% "*+ O+ C2pilc2
I7pre3i2ne3 ca<a12re3Q
pre3a3
+!,/ #+ "/+ #)!/ C2pilc2
Sil0a623 ,+ " / "++ Da02
Da123 , " / "+ Da02
Va32 1e 02ca anc=a
c=aparr2
% " / #+ Rall7ar6
Va32 1e 02ca e36rec=a
al62
% " / #+ Rall7ar6
Pla62 pa36eler2 / / ,/ ",/ Rall7ar6
Co&to tot(, de un t(,,er
-(r( 2> n.o&"
@2@">
p! ,%
ANEEO IV! PLANTILLAS PARA GUIONES
p! ,)
ANEEIO III! SECUENCIA DE BIOLOGIA
p! ,*

Manual Tecnico Operativo Elab de Sec

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Manual Tecnico Operativo Elab de Sec

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

MANUAL TCNICO OPERATIVO PARA LA ELABORACIN DE SECUENCIAS

Mara Elena Ferreira Garca

Vous aimerez peut-être aussi