Vous êtes sur la page 1sur 148

Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.

com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy


Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
1
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
2
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
3
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
4
Noo ngi dagaan ci kpp ku
jot ci tere bi nga jottali ko
sa mbokkum jullit ba mu
man koo jarioo.
Yal nanu ci bokk dajeek
ngrmul sunu Boroom.
Page facebook Daarayi.com
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
5
A G J I I T A L
( P r f a c e )
Assalaamu alaykum mbokku juliit yi
Teree ngi nii boo xam ni deesu naatable darraam ci wll ypp, biiram ak
biteem lpp daa tnku ci diine lislaam te yit aji dajale ji bind ko ci lkk wi askan
wi di gn a jfandikoo muy wolof, loo lu da fay yombal gstu gi, di na tax it nu
xam bu baax sunuy farata ak sunuy sunna, xam it lpp lu nuy bgg a jf lan
mooy teem ci lislaam.
Lmboo na jngale yu bari byyeekoo ci tere naar yi nu gn a fonk ci rew
mi di len jng ci daara yi, dalee ci Risaala, Matn ibn Achiir ak Laxdariyu, ba
tay am na ci biir lu byyeekoo ci Jawharu nafis, Majmahu Nuurayni, Tazawu-
du sixaar ak Quratul Ayni.
Bu dee lu jm ci wllu tasawuuf indi na ci ay leeral yu am solo yu mn a
gindi kpp kuy gstu walla nga aju ci ab tariixa.
Tere bi tam yewenal na jm ci luy tax a xam diine ji ci lu dul benn coono
ndax da nga koy jng di xamal sa bopp te bu doon lu u bind ci arab fwwu nga
aajewoo ku la ko tekkil, gis it ku la mn a toppal tere yii ypp di la ko jngal
benn ginnaaw benn jafe na, am seen njg oom pp ba mn koo fggu ba tay
di na am u mu dul jppandi ci oom.
Di na jari mag ak ndaw, gor ak jigen, ku sori ak kuy soog a tmbalee jng
ndax li u faram fccee ci biir ci lu ab jullit war a xam bari na lool ba kpp ku ko
ci yr di nga ci gis loo mn a jarioo.
aji dajale ko, sunu mbokku taalibe la di sunu rakk, xam xam ak njub oo ko
mos di yiteel ak jari mbokku jullit yi. Tere bii lu mu ygg a nisr la, jublu wu
ci darra lu dul laabiire.
Yal na sunu Boroom grm ligey bi te yombalal nu jfee gi.
Seydinaa Suleymaan SEEN
Gstukat ci Lislaam
Jwri ci Daara Maslakul Hudaa (Sobuwaayu Njub)
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
6
LI NEKK CI XT YI
ag Jiital 7
Nees di jngee bindiinu wolof ci araf latn 10
Ubbiteg tere bi 15
Wuuteg li u sib ci sariyaa ak li u sib ci ngr 16
cosaanal fiq 17
Tawasul 19
Ndogal 21
Tnku Tazawudu Sixaar 21
Xeetu sobe yi am 33
Ndox mi laab 34
Dindig sobe 35
Ngneel i njpp 35
Ni uy dabaatalee njuumte ci njpp 36
Yi ku amul njpp saul 37
Yiy toj njpp 37
Masaa aar i sang (bote) 38
Ngneel i cangaay 39
Ngneel i tim 40
Ni uy timee 41
Nodd ak liqaam 41
Ngneel i julli 43
Saart i julli 44
Jullig aji tawat 45
Jullig tukki 46
Nees di fayee boru julli 46
Xabla salaam ak Bahda salaam 47
Nan la uy jullee 56
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
7
tey jiite ak ka uy jiite 61
Jullig Jumaa 63
Salaatul Xawf (Jullig ragal) 65
Jullig aar i iid yi (Korite ak Tabaski) 66
Salaatul Xusuuf (Jullig Muur) 67
Salaatul Istsqaai (Jullig mbaaw) 68
Mbrg ak i teem 68
Dereetu wsin 69
Li uy defal gone guy soog a juddu 70
Li uy defal ku faatu dikk ci moom, nees koy sangee ak suul ga 71
Jullee new ak ni u koy aanalee 75
aan, jullee ak sang gone 78
Koor 79
Ihtkaaf 83
asaka wurus, xaalis, mbay ak jur 85
Muurum Koor 88
aj ak Umra 89
Bunt ci ab tabaski ak rendi 95
Takk sy ak fasem fay 98
Idda, dund ak laablu 108
tey jote diggnte gor ak jigen te waruloon seen diggnte 112
tey dereet yi ak gtn yi 113
fitra, xaraf, wat karaw, koddaay ak suturaal awra 123
Mbiru jnd ak jaay 127
Tegginu lekk ak naan 136
Bunt ci nuyyo, diiso, jng alquraan ak sikkar 137
Sujjodu alquraan yi 139
Tasawuuf 141
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
8
Bismillaahi Raxmaani Raxiim
Allaahumma salli alaa Sayidinaa Muxammadin wa sallim
Lii lu nu jiitl ci tere bi la ngir mu doon ag jppandal ci i miinul bindiinu
Wolof wii nu bindee tere bi.
NEES DI JNGEE BINDIINU WOLOF CI ARAFI LATIN
Daanaka araf yi ngay faral di jfandikoo booy bind ci faraase ypp, booy
bind wolof ci latn it oom pp ngay soxla waaye di na ci am yoo xam ni na
u koy jngee ci faraase du bokk ak ni u koy jngee ci wolof niki c, j,
q, u, x, y, di na u ko leeral legi bu soobee sunu Boroom.
am na yit yeneen araf yu yees yooy gis ci mbindum wolof te faraase du
koy faral di jfandikoo niki - -
am na yit yu faraase di jfandikoo waaye deesu ko gis mukku ci mbindum
wolof niki h - v - z.
A BA JA DA WOLOF
a - - aa - b - bb - c - cc - d - dd- e - ee- - e - - e - f- g - gg - i - ii - j -
jj- k - kk - l - ll- m - mm - mb - n - nn - nc - nd - ng - nj - nk - nq - nt - -
- - - o - oo - - o - p - pp - q - r- rr - s - t - t - u - uu - w - ww - x - y - yy.
Da nuy njkk a leeral yi faraase di tuddee Voyelles
1- arafu a - - aa
et i mbindin lay am ci mbindum wolof mooy a kese niki boo doon
bind turu Amdi walla Sali mbaa Astu.
Soo gisee u tegale aar i a nii aa, xamal ni da nga koy oddi niki
aar di tekki ci faraase protger walla xaar di tekki ci faraase atendre...
Soo gisee u tegal ko aw rdd ca kawam nii xamal ni araf wa muy
dendal du doon ab voyelle te da nga koy oddi moom boo bu boo koy
jng niki boo doon bind smm (lever), jmm (paix), lmb (lute), kmb
(trou), ll (fort).
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
9
2- arafu e - - - ee - e -
araf wu u ciy jfandikoo la lool te mu bari ay mbindin yu bokkul :
e yaa ngi koy jfandikoo niki boo doon bind ci faraase, nii la uy
bindee baat yii : xare (combat), xale (jeune), diine (religion), sell (sain), lem
(miel), benn (un), du jar nga ciy def accent booy bind wolof.
yaa ngi koy jfandikoo boo doon bind lu mel ni wr (tre en bonne
sant), mbgte (joie), jll (chute), jppi (dgouter), di nga seetlu ni bu
ndeek accent bi boo koy jng da fay xaw a dgr tuut.
moom mooy tollook e ci faraase niki boo doon bind le feu (taal bi)
ci wolof l f nii lay mel moo tax foo ko gis jppeekoo e ci faraase :
ngm (croyance), glm (tourdi), jf (acton), sri (marabout)...
ee foo gis u dendale aar i e xamal ni da nga koy oddi niki boo
doon bind ci faraase : leer (lumire), mbggeel (amour), meew (lait), seet
(chercher), beneen xeex (un autre combat), seex (jumeau)
e foo ko gis xamal ni da nga koy oddi te dgrl njng mi niki boo
doon bind gej (mer), gilem (chameau), fetewoo ( sapproprier)...
e moom it daa meloon ni nga bind bii te oddi ko boo koy jng
niki nga doon bind loo lu faraase di wax beurre da fay doon ci wolof
ber, boo bindee ber ci mbindum wolof turu jn la.
3- arafu i - ii
Ni u koy jngee ci faraase, loo lu lay tollool ci mbindum wolof niki imaam
(imam), julli (prier), weddi (protester), fit (courage).
Boo ko bggee oddi ci nga ciy tegale aar muy ii niki ci fiir (jaloux),
biir (ventre), miin (habitu), xiif (faim).
4- arafu o - - oo - o
Moom it li muy joxe ci faraase lay tollool ci wolof niki boo doon bind xol
(coeur), bor (dete), su ndeek accent bi da nga koy dgrl as tuut niki
boo doon bind jg (se lever).
Bu u dendaalee aar i o nii oo boo koy jng da nga koy oddi niki
booy bind sooroor (minaret), mbooloo (groupe).
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
10
Su fekkee o bi jiitu daa am accent nii o boo koy jng da fay gn a
dgr niki boo doon bind lu mel ni wor (sr) wuute lool ak woor (jener),
gor (homme), jubole (rconcilier), nuyyo (saluer).
5- u - uu
Moom it aar i mbindiin yii lay am, u da fay tollook ou ci faraase niki
boo doon bind ubbi (ouvrir), julli (prier), njub (droiture), seetlu (observer).
Bu ci aar ndee nii uu boo koy jng da nga koy oddi niki buur (roi),
juum (se tromper), suuf (terre), puur (boulangerie).
Su ko defee u jublu ci li faraase di tuddee Consonnes
Benn mu tmbali baat bi niki turu ku tuddu Paap Njaay nga xam ci
faraase Pape Ndiaye nii la u koy bindee.
Bu nekkee ci digg baat bi niki nga doon bind dimbli (aider) walla jbblu
(faire acte dallgeance), benn mu nd moom kenn niki ci baatu dimbli wal-
la mu taqook moroomam niki ci baatu jbblu, su ndeek moroomam nii
boo koy jng di nga ygaale tegaloo gi bu baax xoolal baatu jubadi (injuste)
ak baatu jubbnt (ajuster).
Bu nekkee ci jeexitalu baat bi, benn mn naa nd moom kese niki baatu
xalaat (penser) walla mu taqook moroomam niki ci baatu bet (surprendre),
fi tam di ngay yg bu baax tegaloo gi xoolal baatu mat (complet) ak mat
(bout de bois) ak mt (mordre).
Araf yii, ni u len di jngee ci faraase ak ci mbindum wolof oo yem.
b : baay (pre), jubole (rconcillier), rbb (chasse)
d : dee (mort), juddu (natre), sedd (frais)
f : fanaan (passer la nuit), jfin (manire de faire), xaraf (circoncision)
g : g rekk la u koy jngee niki gm (croire), segg (trier), bg (joyeux)
k : kaay (viens), mokkal (parchoeuriser), lekk (manger)
l : laab (purifcaton), abal (prter), sell (sain)
m : musoru (porter un foulard), jemal (essaies), smm (lever)
n : nammeel (volont), keneen (autre), benn (un)
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
11
p : paa (vieux), jppalante (sentraider), bpp (chaque)
r : raam (ramper), faral (supporter), defar (rparer)
s : soppeeku (changer), musl (protger), muus (chat)
t : tedd (majestueux), ftaliku (se souvenir), lt (tresser)
w : waaw (oui), yeewu (se rveiller), yeew (atacher), yewwi (dta-
cher)
y : yegg (arriver), nuyyu (saluer), bay (cultver)
Araf yii, ni u len di jngee ci mbindum wolof wuute na ak ci faraase
c : ceeb (riz) waaye kenn du bind thibe, caabi (cl), cafa (got)
j : julli (prier) waaye kenn du bind diouli, jaay (vendre), jf (agir)
q : taqal (salir) jege na k waaye am na u ag wuute wu reeku,
boo bindoon takkal (atacher) leneen lay doon, ba tay boo bindoon jq giy
fri tit bokkul ak jkk di fri aw xoolin wu ndul ak xef, tanqal (tympaniser),
doq (nuque), suqali (dvelopper), mboq (mas), wuute na ak mbokk (fa-
mille)
x moom ngay jfandikoo boo doon bind Xaadim waaye kenn du bind
Khadim niki bu doon faraase, xaalis (argent), xaraam (illicite), jeexal (fnir)
y bu dee ci faraase di na u ko jngee i, bu dee ci mbindum wolof
y rekk la u koy jngee niki boo doon bind yaay (maman) byyi (laisser).
araf yii - - di nga len di fekk ci mbindum wolof waaye amul
ci faraase.
moom ngay jfandikoo niki boo doon bind li faraase di bindee nii
Serigne, bu dee ci wolof nii lay doon Sri, nib ci faraase nii la u koy
bindee ci wolof ebbe, ee (envier), wai (compter), wi (diminuer),
ba (refuser), mbi (manioc)...
bii leeral na nu ko ci ginnaaw.
moom ngay jfandikoo boo doon bind lu mel ni (saboter),
diiatkat (dnigreur), b (prendre, atraper), do (seulement).
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
12
LU AJU CI MBINDUM WOLOF
1. Jppal lii
warul a wet mukk, fwwu mu am araf wu ko fete wllu ndeyjoor
te loo lu mnul a nekk lu dul baatoodi bu u sexal : tkk (bruler) walla q
nga xam ni jikkoy baatoodi bu u sexal la lmboo sq (grenier) walla aar i
baatoodi yu dend : nd (accompagner).
2. Maaska yi
Maaskay tj accent aigu ci e, ee, o ak oo rekk la mn a tegu.
Bu ko ci am ci baatal yoo yu moo gn a tju bi ko amul : xel mu aw /xl yu
gaaw, genn garab/ gnn rew mi, door liggey bi / dor kaa gi.
Maaskay tjji accent grave ci a rekk la mn a tegu, a bi ko am moo
gn a ubbeeku bi ko amul, mel ni diggnte takk na jabar / mat maa ngi tkk,
njaay mi da fa lamb / lmb ja tas na, and wi fay na / seen nd bi rafet na.
Nu fas yene tjee bunt bi yenn ci ay baat yu mat a xam nees koy
bindee ci wolof...
Jurom aar i bis yi ci wolof :
altne, Talaata, llarba, alxames, jjuma, Gwwu, Diber.
Fukk ak aar i weer yi ci wolof :
Digguw Tabaski, Tabaski, Gmmu, Digguw Gmmu, rakku Gmmu, rak-
kaat Gmmu, Maamu Koor, Ndeyu Koor, Baraxlu, Koor, Kori, Tamxarit.
Nu indi turu enn ci ay kilifa Diine yu taxawu diine ji ci sunu rew mii
di Senegaal ba nun nu mn cee jot :
Seex Umar fuutyu TaaL, Seex axmadu Bmba MBKKe Xaadimu ra-
suul, Maam cerno Biraayim MBKKe, Seydinaa Limaamu LaaY, Seex Buu
KUNTa Njaasaan, Sri alaaji Maalik SI, Seex Muusaa SIISe, Seexal Islaam
Baay aS, Maam abdu asiis SI Dabaax Maalik...
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
13
Bismillaahi Raxmaani Raxiim
Allaahumma salli alaa Sayidinaa wa Mawlaanaa Muxammadin wa alaa
aalihii wa saxbihii wa sallama tasliiman wa man tabiahum bi ixsaanin ilaa
yawmi diin.
Ubbiteg tere bi
Tere bii li ko sabab mooy fas yene barkeelu ci tool bi kenn dul bay ba
jeexal ko, booy wcc keneen di dikk wyal ligey bi, tool boo bu mooy Lis-
laam. Tay jii la tool bi gn a soxla ay boroom xam-xam yu takkaayu ba dgr,
lmboo pas-pas bu dppook Sunna Yonent bi Sallalaahu alayhi Wa Sallam, tay
tam la tool bi gn a yaatu, ci la jamono gn a nekk ci ag mujjam, nga xam ni
topp sa bakkan ak jaamoo sa Boroom ni nga ko grmee yaatu na lool. Saa su
ne yaa ngi gis ay jumtukaay yu yees ak i jfandikukaay yoo xam ni jullit bu far-
luwul dgg di na la sank jmee la ci nga xemmeem len fte la taxoon sunu
Boroom wccee la ci kaw suuf sii di ab jaaruwaay ci kenn ku ne ci nun, kr ga
dgg mooy allaaxira.
Sunu Boroom mi ngi wax ak nun ci alquraan ni wamaa xalaqtul jinna wal
insa ilaa liyaxbuduunii, Bu nu bindee jaamoo tax, su ko defee jaamu gi da fay
tege ci xam-xam lu ko moy du ko nangu te jaamu gu sunu Boroom nanguwul
du ag jaamu, liy sabab mu nangul la ko mooy nga fexe mu dppook ni mu la ko
santee, loo lu Yonent bi SaWS moo nu ko jngal ci Sunna moo tax Sri Tuu-
baa radiyallaahu anhu wax na ni rajaau jannatn bilaa taaaat bi sunnatl
maaxii xuruurun yaat, yaakaar jjana ci lu dul toppee Ylla ci Sunna Yonent
bi SaWS woreel la.
fiq mooy te jfu jullit, am na u koy woo wee Sariyaa nga xam ni boo
toppee cosaanal baat bi di na la tektal ag dgg walla aw ci xam-xam, ci tnk
xam-xamu fiq mooy yoon wi ab jullit war a awale jfam ngir mu dppook
Sunna.
Moo tax ab jullit fwwu mu tnku ci ab mazhab mooy ab ngr, di ngay
dgg ngru Maalik, ngru abu Xaniifa, ngru Imaamu chaafi, ngru Imaam
Xanbal am na yeneen waaye yii da u cee gn a reeku, nun fq bi nu indi
ci tere bii ypp noo ngi ko tektaloo ci bu Imaam Maalik radiyallaahu anhu
mi ganee woon jamono Medin, bokk na ci i sunu Boroom defal ag xam akug
ree ci xadiisu Yonent bi SaWS.
Tere yi uy faral di tektaloo ci ngru Imaam Maalik mooy Al Muwata
mooy tere bi u njkk a taalif ci xadiis ak fq eel lislaam ak Mudaawana nga
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
14
xam ne tey Imaam Maalik la u ciy siiwl, ki ko dajale mooy ab ndongoom
bu uy wax Sahnun Ibn Saiid.
Lu jm ci mbiru farata yi ak sunna yi ak wllu iimaan, islaam ak ixsaan,
Tazawudu sixaar bu Seexul Xadiim (ra) la nu len ciy indil ci ni ko Sri allaaji
Mbkke ibn Sri Mustafaa absa tnkee, am na yit ci biir tere bi lu byyee-
koo ci Jawharu Nafis ak Majmahu Nuurayni, ba tay am na ci lu nu jlee ci
Risaala, Laxdariyu, Ibn Achiir ak Qurratul Ayni bu Sri Suaybu Mbkke.
Ngir lu gn a wral jngale yi nu len indil ci tere bi, mbooleem te yi nu
jukkee ci tere yi nu lim sank noo ngi ko toppee ci ay fri Sri abdu raxmaan
Mbkke ibn Sri abdu Xudoos, boroom xam-xam bu laabir te woyof, am na
ci tam loo xam ni ci ay fri Sri Xaadim Mbay la nu ko toppee, moom it muy
ku rafet xam-xam te amug dgg.
Noo ngi sant sunu Boroom ci tawfex gi mu nu defal ba nu doon ay jullit,
di ko aan mu ktanal nu ba nu motali tere bi te lpp dppook ngrmam
te bu nu ci gis sunu bopp benn yoon.
Wuuteg li u sib ci sariyaa ak li u sib ci ngr : makruuh sharii ak makruuh
irshaadii mazhabii
Boroom xam-xam bu uy wax Muxammad Ibnal Busir nee na bpp jullit bu
bgg a topp diine war na xam li u sib ci wllu Sariyaa ak li u sib ci wllu ngr
nga xam ne boo ko waccee du la jural genn tagg wala ngneel te nekkul loo
xam ne def ga daa bon, masalan ubbikoo Bismillaahi ci julli booy jng faatxa.
ci ngru Imaam Maalik sib na u ubbikoo ko ci jullig farata, naka noo nu wax
assalaamu alaykum wa raxmatulaa ci ndeyjoor ak ci cmmoo ci slml,
farata la ci ngru Imaam Xanbal waaye kiy topp ngru Imaam Maalik buy julli
moom kepp walla muy ilimaan benn yoon la koy wax ca kaw ca ndeyjooram,
terewul mn na wax assalaamu alaykum ci ndeyjooram ak ci cmmooam
ndax aar i te yi xadiis wral na ne Yonent bi SaWS def na len. Naka noo
nu sadl nga xam ne mooy yoor say loxo, bu dee xabd nga xam ne mooy aj say
loxo dajale len ci sa dnn sib na u ci kiy topp ngru Imaam Maalik mu def ko
ci jullig farata. Lenn ciy Boroom i xam xam wax na u ne bu dee maalikii bi da
fay ragal ay woroo, sopp na u ci moom mu def ko su yaakaaree ne jfandikoo
gi di na dajale xol yi.
Li u sib ci Sariyaa moom moytu ga di na jur ag pay te def ga du bkkaar,
da u koo sib rekk cig dppoo.
Xmmee aar yii lu am solo la ngir jullit ba a snni loo xam ne wr na ne
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
15
Sunna la ci boole gu mu ko boole ci aareelu xaaj bi.
Cosaanu Fiq
1 - Alquraan
Sunu Boroom wax na ci alquraan ne nit i ak jinne yi bu u dajewoon
te mankoo ngir u indi lu mel ni alquraan du u ko mn doonte da uy di-
mblante.
alquraan kddu sunu Boroom la gu mu waxyu Yonent bi SaWS jaaree ko ci
Sayidunaa Jibriil, darra soppeeku wu ci, kenn yokku ci darra kenn wi wu ci
darra ba mu wccee ba tay jii, karaama la guy sax dkk ci wax ju rafet ak xam
xam. alquraan pp lay waxal ci jamono ju ne.
Wax na ci sunu Boroom, ci luy tax nu xam ci Moom darra, lmboo na ay
ndigl, ay tere ak i taarix yuy jngal jullit ak di ko yee ci ni mu war a dundee ci
kaw suuf, li mu f war a def ak li mu war a jomb. Lmboo itam moom alquraan
ay mbot yu yaatoo yaatu yuy junj wllu baatn nga xam ne mbiru xol la.
Dajale gi mi ngi amee ci jamonoy xilaafag Sayidunaa Usmaan.
aaya bu ci ne am na xew-xew yu ko taxoon a dikk nga xam ne moom la nu
duppee sababu nuzuul (li sabab wcc gi), xam len di na la jppandalal nga
gn a xam alquraan.
Boroom xam xam yi tnk na u aaya yi wcc ci alquraan ci aar i xaaj :
- aaya yi wcc Mkka : mooy aaya yi nga xam ne da u wcc Mkka njkk
gddaay gi, bokk na ci seen jubluwaay mooy xamal jullit bi Boroomam bg-
glo len ko te ba koo bokkaaleek darra. aaya la yuy wax ci wllu ngm, pas-
pas, skkug mbindef yi ak kennug Ylla.
- aaya yi wcc Medin : mooy aaya yi wcc ginnaaw gddaay gi, di na uy
jngal jullit yi ponk i ngm ak nees di jaamoo Ylla, di wax ci wllu doxalin ci
rewu jullit, di soe ci woo nit i jmee len ci seen Boroom, jngale itam
teggin yi ab jullit war a doxee ci jnd ak jaay ak ci wllu jfante.
Suko defee ci wllu taxawaay bi aaya yi am, mnees na nu seetlu
- Nasiix ak Mansuux mooy aaya bu u folli ak bi ko folli. am na ay aaya yu
nekk ci alquraan te li ko waral mooy jamono ji muy wcc jngale gi foo fu la tol-
loon waaye jfandikoo gi wy na ci wllu te ci diine. Naka noo nu am nay aaya
yu sunu Boroom yenkewaloon Yonent bi SaWS, saxaaba yi jng ko di ko jfee gin-
naaw bi sunu Boroom folli ko waaye mnees na u koy jfandikoo ci wllu te.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
16
Misaal ci wllu aaya bu folleeku ak bi ko folli : (coran, 2, 219) ginnaaw bi
aaya bi wccee am nay saxaaba yu byyi naanum sngara am oo xam ne da
oo wi. Ginnaaw ga la aaya dikkaat aaxe ci kk a jfandikoo sngara,
digl jullit yi u ba a jege julli te fekk u mndi, te njkk ak wccam, tere goo
gu nekkuloon lu br te leer ci wllu sngara : (coran, 2, 43)
Ginnaaw bi, bi nga xamee ne ngm gi gn naa dgr ci xol yi, ci la aaya
wcc tere tere gu dog naanum sngara ak i po folliwaale aaya bu njkk bi :
(coran 5, 90-91)
- Muxkam ak Mutasaabih : am nay aaya yu leer te br ak yoo xam ne dgg
gi di na aajewoo ndimblu sunu Boroom lu mel ni : (coran 4, 10) mooy aaya
yi lnt lmboo ay dggin yu wuute.
Li ci mat a leeral mooy ku ci dajeek aaya bu xaw a jggt, xam ga delloo ko
ci sunu Boroom bi ko wccee, terewul dees na gm aaya bi te ba a jem a
xotal ak di ko skkoo fri ba mu nuy tbbal ci njuumte. Sunu Boroom wax na
ci alquraan ci wllu aaya yu lnt yi : (coran 3, 7)
aaya alquraan yi i ko war a fri ooy i nekk kngam ci wll wi, xam li
sabab seenug wcc te am xam-xam akug ree ci saayir ak ci baatn.
- Xadiis
Xadiis mooy jngale jf walla kddu Yonent bi SaWS walla lu u wax walla
u jf ko ci kanamam te dqu ko. Mbooleem xadiis yi nga xam ne tukkee na ci
Yonent bi SaWS mooy sunnaam. Seenug dajale ci mbind i ngi ko def ginnaaw
bi Yonent bi SaWS nelawee niki alquraan, saxaaba yi da u ko daan mokkal
di ko jotalante ci lmmi ak nopp, wax na u ci yenn netali yi ngir ragal ag
jaawale ci diggnte alquraan ak xadiis, Yonent bi SaWS da fa terewoon ci njl-
benu woote gi uy bind xadiis yi tay bind alquraan ji kepp, ginnaaw ga la ko
soog a digle, fekk saxaaba yi gn na oo amug ree ci oom aar.
Moo tax tere yi njkk a dajale ay xadiis mi ngi amee ci jamonoy Umar Ibn
abdal aziiz, ci la u tnnee xadiis yi am delluwaay bu wr ci Yonent bi alayhi
salaam ngir mn len a yaatal ci xeet wi. Duppee len ay Musnad, yokk ci turu
saxaaba bi jotali xadiis bi : Musnad abubakr, Musnad abu Hurayra
abu Hurayra wax na u ne li mu dajale ciy xadiis pp na fukk i junni Yal na
nu ko sunu Boroom fayal. Moom mooy ki pp lu mu jotali ciy xadiis ci saxaaba
yi, ab taalibeem bu uy wax Hammam Ibn Munabih siiwl na ci yu bari dajale
len ci ab tere bu mu duppee Sahifat Hammam.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
17
Al Muwata bu Imaam Maalik mooy aareelu tere bi lmboo ay xadiis
ginnaaw tereb Hammam bi. am na itam Al Musnad bu Imaam Xanbal lm-
boo na ay xadiis yu bari te da fay ber saxaaba bu ne ak xadiis ya mu indi.
am na aar i tere yu Sunniyu yi fonk lool mooy Saxiixu Buxaari ak bu
Muslim nga xam ne doo ci fekk lu dul ay xadiis yu wr.
Buxaari wax na u ne dggoon na lu mat 600 000 xadiis, watu lu mat 100
000 xadiis, Saxiixam bi boo waiwul xadiis yiy dellusi, am na lu mat 2 762
xadiis, loo lu doy na tektal ne ci ag tnn gu kawe la dajalee xadiis yi ci ne.
Su ko defee ngir mn a jngat tolluwaayu wrug ab xadiis dees na byyi
xel aar i mbir :
- Isnad gi (cllalag jotalikatu xadiis bi) : gstu ko di na u may u mn a
xam ci xadiis darra ndax wr na am det, ci xam gi ngay xam seen i pas-pas
ak seenug dggu, su amee genn lnt ci cllala gi dqeef ko, mel ni nga gis u
ne diw jlee na ci diw mu jlee ci Yonent bi SaWS te fekk oom aar fekkante
wu u jamono.
- Matn gi (kddu gi ci boppam) : Dees na retle Xadiisul Qudsi nga xam ne
sunu Boroom moo ko yenkewal Yonent bi SaWS ci lu amul benn jaaruwaay ag
Xadiis Nabawii miy jngale ay kddu, jf ak yu u def ci kanamam te dqu ko.
Moo tax sddleef na xadiis yi ci wllu maanaa ci :
- Saxiix (wr) : xadiis wu jub, am cllala gu amul genn lnt te ci i mu jaar
pp nekk boroom pas-pas yu wr.
- Xasan (rafet) : Jaaruwaay gi dese naa leer ni xadiisu saxiix yi wree waaye
maanaa mi mu mb dppoo na ak jngale Yonent bi SaWS, i ko jotali tam
nekk u xam te leer.
- Daiif (lompo) : Mooy xadiis yi nga xam ne jaaruwaay wi mnees na u
cee sikk skka, maanaa mi mu mb itam lnt lool moo tax xadiis yu bari yi uy
dq fi la uy dugg.
Su ko defee xadiis saxiix ak yu xasan kepp la uy jfandikoo ci wllu te ak
yoonal ci ngr yi.
- Tawasul
Di na am solo lool nu indi lay yiy saxal tawasul nga xam ne mooy jokk sa
aan gi ngay aan sa Boroom ginnaaw bu mu la leeree ne Moom kepp mooy
maye, ci darajay Yonent bi SaWS walla kenn ci mag u baax i. alquraan, Xa-
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
18
diis, ba ci dundu enn ci ay saxaaba saxal na ne lu wr te mat di jfandikoo la
doonte am nay jullit yu koy dq di wax ag kk a wram ci diine.
Ay aaya yu bari ak i xadiis wral na u ko (coran, 48, 8-9).
aan Ylla ci darajay Yonent bi SaWS walla ngay skku barke ci moom (Ta-
baruk) lu am solo la te mat di def ndax di na tax nga gn di jege sa Boroom, di
na maye ngrmam it, du lu xaraam walla ag bokkaale ni ko enn i njortee.
Ylla sunu Boroom mi ngi wax ci alquraan (coran 5, 35), (coran 4, 64), (coran
2, 89), yahuud yi da u daan xeex ak enn ci arab yi rawat na i dkkoon Ye-
men (aws ak Xasraj) njkk lislaam, oom yahuud yi da u daan aan Ylla ci
darajay seen Yonent yi f jiitu Seydinaa Muxammad SaWS ngir mn a daan. Su
ko defee ginnaaw bi sunu Boroom ynnee Yonent bi SaWS u weddi ndax ag
kk a nekkam yahuud ni oom, ci aaya bii sunu Boroom weddi ga lay
waaye du tawasul gi. Li ci gn a mat a leeral mooy yaw miy aan leer na la ne
du ci ki ngay def tawasul moo lay may, Sunu Boroom mooy nangu aan te gin-
naaw bi waay ji di dund ak lu mu baax-baax doo ko tllal say loxo ne ko defal,
da ngeen daan nd tllal seen i loxo Boroom Kun, kon doo ng ba mu gnn
dduna nga di ko aan ginnaaw bi muy dund sax defoo ko.
Umar ibnul Xataab netali na ne Yonent bi SaWS nee na bi sunu Maam
aadama juumee moy Boroomam da fa wax sunu Boroom ne ko maa ngi lay
jggalu ci darajay Seydinaa Muxammad SaWS, sunu Boroom ne ko noo xa-
mee Muxammad, aadama ne ko bi nga ma skkee, bi ma yktee sama bopp
da maa gis u bind ci sa gngunaay gi Laailaaha ilalah Muxammadu rasuulu-
laahi ma xam ne ki nga jl aw turam dendale ko ak sa bos mnul a nekk ku dul
ki gn ci mbindef yi.
Lu saxaaba yi daan jfandikoo la, ci jenn jamono ju maral amee ngir ag
kk a taw, Bilaal da fa dem ci f u dec Yonent bi SaWS ngir aan Ylla jokku
ci darajaam, wax na u ne ginnaaw ba daa gnt Yonent bi SaWS mu ne ko
nuyyul ma Umar ne ko di ngeen am li ngeen bgg insaa allaa. am na bis itam
ci jamonoy maral Sayidunaa Umar aan sunu Boroom mu wccee ndoxam
ci darajay abbaas baaytaxu Yonent bi SaWS, sunu Boroom may len taw mu
bari. Imaamu chaafi daan na wax ne bu amee soxla da fay julli aar i rkkaa
siyaareji bmmeelu abuu Xaniifa aan fa soxlaam te nee na balaa ygg mu
faju.
Buxaari mi ngi netali ci saxiixam et i nit yu ab doj tjoon ci ab xunt, u
aan Ylla jokk ko ci seen jf yu u njoort ne sell na, Ylla nangu seen aan.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
19
Moo tax muy Xanbal, Maalik, chaafi ak abuu xaniifa oom pp saxal na
u wrug tawasul.
Ku ygg a yr mbindum Sri Tuubaa radiyallaahu anhu tam di nga ko ciy
gis bu baax ndax lu muy jfndikoo la ci xasiida yu bari.
- Ndogal
Sri Tuubaa qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu mi ngi nuy jngal ca
Majmahu Nuurayni ne gm ndogal et i xaaj la, bu njkk bi mooy nga gm
ne lu am ak fu mu amee Ylla xam na ko te moom la neex mu am wuuteek
Alxadariyatu i nga xam ne da uy wax ne ndogal yi ginnaaw bi mu amee
la ko sunu Boroom doog a xamee noo nu, oo u ay yefr yu wr la u oo
u sax laataa Imaam chaafi di gnn dduna jeex na u tkk lu mat jurom
aar fukk i Yonent rbb na u len, Yonent bi salalaahu taalaa alayhi bi aalihii
wa saxbihii wa salama nee na bu u tawatee bu len len seet, bu u faatoo
bu len fa teew.
aareel bi mooy nga gm bu wr ne Sunu Boroom moo bind nit i ak seen
i jf wuuteek Muhtazila yiy wax ne Sunu Boroom moo bind jaam bi waaye
jaam bi mooy bind jf i boppam, oo u seenug kefr am nag wuute waaye
alquraan weddi na len ci ay barab yu bari mel ne wallaahu xalaqakum wa
maa tahmaluun (Ylla moo len bind, bind seen i jf) ak wallaahu xalaqa
kulu chayin (Yllaa bind lpp) ak ci yeneen i barab.
eteel bi mooy nga gm ne yiw ak ay aar i mbindefu sunu Boroom la
u wuuteek Almaanawiyatu i topp Maaniyu fenkat boo bu di wax ne
lndm moo bind ay, alquraan weddi na ko bi mu nee wa jaala zulumaat
wa nuur (Moo def lndm ak leer). Su ko defee Sri bi teg ci ne et yoo yu
ku ko gmee noo nu ab jullit la ku ko gmeewul noo nu ab yefr la.
Su ko defee lu jm ci wllu gn a yaatal ci mbiru jngale te yi aju ci ii-
maan islaam ak ixsaan da nu len di indil Tazawudu Sixaar bu Seexul Xadiim
ci tnk wi ci Sri alaaji Mbkke ibn Sri Mustafaa absa def tmbalee ko ci
muqadama gi.
Tnku Tazawudu sixaar
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu day dnkaane fi ag njub te
mooy tmbalee ci jng ginnaaw boo mokkalee alquraan di ko jng ak di moytu
jotaay yi uy jwee walla u fay wax lu mn a jmee ab taalibe ci lu dul lu baax
tey toog ak koo xam ne waxtu wu ne day jaamu Ylla di digle lu baax di tere
lu bon, kpp ku gaaw cig ndawam aw ci yoon woo wu, bu doonee mag di na
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
20
noppalu lool waaye pp amu u tawfexu defee ko noo nu, ku amul tawfexu
loo lu yitam bu tuubee dellu ci Ylla sunu Boroom bu wr di dundal ay waxtoom
byyi lpp la mu daan def mn naa dem ba am ag mat, am la mu bgg lpp.
Sri bi nee na laabire gii su ngeen ko jfee di ngeen am saaadatu daarayni.
Xaaj i Diine
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na diine et i xaaj la,
iimaan, islaam ak ixsaan, iimaan mooy nga gm Ylla ak terem yi ypp ak
yonentam yi ypp ak malaakaam yi ak ndogalam yi ak bis pec.
Gm Ylla
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na ni ngeen di gmee
sunu Boroom mooy gm ne am na te moo f jiitu lpp te du f jg te nurowul
ak menn mbindef te ku doylu la ci boppam, aajowoowul jm ci kenn te kenn
ku ne ak lenn lu ne aajewoo na jm ci Moom te it Kenn la ku amul kenn ku
ko aareel ci jmmam walla jfam wallay waxam walla wenn meloom, ku am
ktan la koo xam ne balaa darraa xew da koy bgg te na mu ko bggee lay
amee, ku am xam-xam la kog rerewul darra, mbooleem li nu nekkee ak li
nuy bgg a nekkee darra umpu ko ci, day dund, day dgg lu kawe ak lu suufe,
di gis lu nbbu ak lu fee, di wax.
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na li jomb ci sunu Boroom
te mooy li mnul a am moo di ag kk, u naan Ylla am na te amul ak sosu
nga xam ne mos naa kk ginnaaw bi mu am walla darra am te neexu ko walla
ameewul na mu ko bggee walla muy tx walla mu tlee wax walla mu kk
a xam walla mu gumb walla mu rere darra walla muy faatu, li nga xam ne
mn naa am ci Moom mn a kk mooy def ak dindi, mbooleem li ngay gis
walla mu toq ci sam xel daa dagan ci sa Boroom, bu ko neexee amal ko bu ko
neexee kkal ko, bu loo lu jllee nga xam ne tektalu aar fukk i melo yii ma
nga ca Mawaahibul Quduus bi Sri bi woy loo lu moo tax indiwaatuko fi.
Gm Malaaka yi
Sri bi nee na ni uy gmee malaaka yi mooy u gm ne am na u, sunu
Boroom moo len bind ci leer kese, ba tax du u moy Ylla, du u lekk, du
u naan, du u xayta, du u tuur ndox, waxtu wu ne da uy sbbaal sunu
Boroom.
Gm tere yi
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na ni ngay gmee tere
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
21
yi mooy nga gm ne sunu Boroom moo len wccee, mbooleen li ci nekk lu
wr la te xam ne mat na u temer i tere ak ent, Sayidunaa aadama fukk
i tere oo wcc ci moom ndax oom da u daan guddu fan, Sayidunaa Siisa
doomam jurom fukk i tere oo wcc ci moom, Sayidunaa Idriis fanweer i
tere oo wcc ci moom, Sayidunaa Ibraahiim miy xaritub Ylla fukk i tere
oo wcc ci moom, Sayidunaa Muusaa Tawreet moo wcc ci moom, Sayi-
dunaa Iisaa Injiil moo wcc ci moom, Sayidunaa Daawuud Zabuur moo wcc
ci moom, Sayidunaa Muxammad Alquraan moo wcc ci moom alayhimu sa-
laatu wa salaam.
Gm Yonent yi
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na ni uy gmee Yonent
yi alayhimu salaatu wa salaam mooy nga gm ne Ylla moo len ynni, gm
itam li u indaale mu jge ci sunu Boroom, gm itam ne ab Yonent du fen, du
wor, du kk a wax li u ko ynni, lu mu wax dgg la, du def lenn lu xaraam
walla lu u sib, lu mu met-met tam li u len ynni di na u ko wax, lpp
loo xam ne bu len dalee du u len daw walla u len di xeeb mn na len
a dal, di na u jaay, di jnd, di takk soxna. Li nga xam ne mooy xamle dg-
galug Yonent yi mooy kemaan yi sunu Boroom feeal ci oom muy taxaw
taxawaayu kii lumu wax maa ko ko waxloo, limub i Ylla ynni mat na u et
i temer ak fukk ak et boo ci boolee i Ylla soloo maanaam xamal len
xam-xamu Yonent te ynni wu len di na u mat temer i junni ak aar fukk
i junni ak ent i junni.
Gm bis pec
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na ni uy gmee bis pec
mooy nga gm ne bis la buy w ci lu dul sikk, mbooleem la u wax ne di na
fa am yitam nga gm ko mel ne dekki gi uy dekki ak nat ga uy nat sunuy
jf ak degub Yonent bi salalaahu taalaa alayhi bi aalihii wa saxbihii wa sala-
ma, ku ca naan doo tu mar ak siraat di ab yoon bu tege ci kaw sawara u koy
jggee keem sunuy jf yu baax, am na u fay gaaw ba mel ni ag melax, am
na u fay am ay at, war na yitam u gm rammug Yonent bi salalaahu taalaa
alayhu bi aalihii wa saxbihii wa salama day rammu pp llg loo lu mooy
aan gi muy aan Boroomam mu te jaam yi, naka noo nu xisaab war na u
koo gm, ab jaam lu mu def lu mu tuut-tuut ba toll ni xollitu tndarma wala
mu gn koo tuut Boroomam di na ko ko won fay ko ko, su ko defee u xam ne
daa am aar i bis pec, bu ndaw ak bu mag, f mu ne kuy waaj a faatu mi ngi
dgml bis pec bu ndaw bi, foo fee la u koy laajee ndax gm na Ylla walla
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
22
det, foo fee la u koy tmbalee mbugl, foo fee la u koy tmbalee xewale
bu dee ku jm jjana, saa su pp dekkee bis pec bu mag bi daa di taxaw, foo
fee la uy tbbee sawara walla jjana.
Gm Ndogal
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na ni uy gmee ndogal
mooy gm ne lu am Yllaa ko dogal moo xam lu baax la ci yaw walla leneen,
moo xam lu neex la walla leneen, darra mnul a am ci lu dul nammeelu sunu
Boroom mooy dogal lpp, ba ci aw xob sax du wadd f suuf te sunu Boroom
xamu ko te fekk mu bgg ag waddam f suuf, skkaa leneen. Menn mbindef
mnul a amal darra. Ndogal i sunu Boroom yi aare day fekk ku sunu Boroom
bgg mu koy indil li mu bgg ci lu dul benn nx-nx, safaanub ku mu ko bg-
galul waliyaazu billah.
Islaam
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na lislaam mooy jurom
yii, tudd Ylla te mooy wax Laailaaha ilalah Muxammadun rasuulullaahi sa-
lalaahu taalaa alayhi bi aalihii wa saxbihii wa salama ak julli ak woor ak nat
asaka ak aj Mkka, Sri bi nee na mbooleem lu nit di wax baat boo bu moo
ci gn, ku ko taqoo te di ko teewlu di nga am tuyaaba ju ry te doo am benn
nx-nx.
Julli jurom
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na julliy jurom farata
la u, sax na u ci tuddug alquraan ak ci sunnas Yonent bi salalaahu taalaa
alayhi bi aalihii wa saxbihii wa salama, fore ypp dppoo ci, ku ko byyi ngir
weddi ne sunu Boroom farataalu ko da uy jpp ne daa murtad, daa gnn
ci diine, da u koy tuub loo et i fan bu tuubul u ray ko, bu u ko rayee du
u ko sang, duu ko sng, du u ko jullee, du u ko suul ca armeelu jullit a,
alalam du u ko donnu ci soxlay jullit i la u koy jmle.
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na ku nangu warug julli
ba noppi du julli te amul benn ngant, da u koy xaar ba waxtu wa ss ca ba
mu ko waxee, bu julliwul ba waxtuw daruurii ja des benn rkkaa boo xam ne
faatxa sax du ko ca mn a jng, bu julliwul yoon ray ko te bu dee rccu naan
byyi len ma di naa julli, kenn du ko byyi, di na u ko sang, sng ko, jullee
ko waaye ku siiwee mbaax du ko jullee, bmmeelam itam du u ko maasale,
dau koy ykt.
Laab
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
23
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na laab sax na ci alqu-
raan ak sunna, mbooleem boroom xam-xam yi maase ci, ku ko byyi ci lu dul
ngnt da u koy ray rayug gtn ndax julli mnul a am te laab jiitu wu ko.
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahu nee na Imaam awfi radiya-
laahu taalaa anhu nee na ku julli na mu war a jullee te xamul farata yi, xamul
sunna yi, xamul te yi ag julleem du baax, naka noo nu ku jpp walla mu
sangu farata walla mu aj walla mu joxe asaka walla mu def leneen, moy na
Ylla, moy na Yonent bi salalaahu taalaa alayhi bi aalihii wa saxbihii wa sa-
lama waaye li gn a wr mooy kpp koo xam ne jpp na walla mu julli walla
mu sangu farata walla mu def leneen te ba mu koy def am na yeney def li ko
Ylla digl, jfam baax na moo xam julli la walla koor walla jpp walla leneen,
moyul Ylla moyul Yonent bi salalaahu taalaa alayhi bi aalihii wa saxbihii wa
salama, teewul nag mu xaraam ci mukkalaf mu ne muy def darra te xamul la
ca Ylla te, loo loo tax ku xamul laajul too na boppam, alag na boppam.
ci biir loo lu Sri bi jll na wax la melow njpp ak melow sangu farata ak
melow julli, ne la melow julli mooy rukkoo yi ak sujjood yi lpp mat nga xam
ne fu u war a toog ak fu u war a dal fu ne toog nga fa, dal nga fa, tari nga
itam li nga war a tari lpp.
Melow jpp mooy nga raxas say loxo ba ci say tkkujara et i yoon, galaxn-
diku, saraxndiku et i yoon, firu noo nu, raxas sa kanam et i yoon, raxas say
loxo ba ci say coc et i yoon, bu ci ne ndeyjoor mooy jiitu, masaa sa bopp,
delloowaat masaa ba, masaa say nopp, raxas say tank.
Melow sangu farata mooy nga wut ndox mu laab, toog ci barab bu laab
jublu penku, raxas say loxo ba ci say tkku-jara et i yoon, raxas li la taq ci
sobe lpp, foo fee nak ngay yenee sangu ga, daa di jpp njppum benn-benn
te mooy cr bu ne nga raxas ko benn yoon, xaliil sa karaw i bopp ba mu gn a
set, nga selandi ko et i yoon, daa di dngal sa noppu ndeyjoor ak bob cm-
moo bu ci ne nga raxas ko ba mu set, daa di raxas sa doq ak li ko wr, daa di
tmbalee ca cocal ndeyjoor raxas mu wut wom ba, bu cmmoo noo nu,
daa di tmbalee ca womub ndeyjoor raxas mu wut dojar ba, bu cmmoo
noo nu, daa di raxas sa ginnaaw, daa di raxas sab dnn, daa di raxas sa biir.
Sri bi nee na faratay julli fukk ak jurom la u :
Yene mooy fas julli gi ci sa xol ba koo tudd
Kbbar bi ngay njkk a kbbar
Jng faatxa ci rkkaa bu ne boo dee imaam walla kenn kuy julli
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
24
Taxaw ngir kbbaru armal bi te mooy bu njkk bi
Taxaw ngir jng faatxa
rukkoo ba sa bopp tolloo ak sa ndigg nga tllal say btu wom
Siggi ci rukkoo
Sujjod
Siggi ci sujjod
Yenee roy imaam boo dee ku uy jiite
Tofale julli gi ni u ko xamee
Dal mooy boo rukkoo wala nga sujjood walla nga def leneen nga ne fa tekk
Yemoo te mooy boo siggee sa cr ypp dellu fa u nekkoon
Slml te mooy wax assalaamu alaykum
Toog gi ngay toog di ko wax
Sunnay julli fukk ak jurom ent la u :
Liqaam, doo ci taxaw xanaa sa baat jeex nga jlaat ktan
Saar wi nga teg ci faatxa
Taxaw gi ngay taxaw di ko jng
Bral te mooy wax ca kaw ci suba, tmis ak gee
Yelu te mooy wax ci suuf ci tsbaar ak tkkusaan
Kbbar bu dul bu njkk bi
Taaya ju njkk
Taaya ju mujj
Taaya : ataxiyaatu lilaahi, azaakiyaatu lilaahi atayibaatu salawaatu
lilaahi, assalaamu alayka ayuha nabiyu wa raxmatulaahi taalaa wa ba-
rakaatuhuu, assalaamu alaynaa wa alaa ibaadilaahi saalixiin, achhadu an
laailaaha ilalah waxdahuu laa chariika lahuu wa achhadu ana Muxamma-
dan abduhuu wa rasuuluhuu
Jotaayu taaya ju njkk
Jotaayu taaya ju mujj
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
25
Julli ci Yonent bi salalaahu taalaa alayhi bi aalihii wa saxbihii wa salama
ci ginnaw taaya ju mujj ji te mooy wax lii : Allaahuma salli alaa sayidinaa
Muxammadin wa alaa aali sayidinaa Muxammadin kamaa salayta alaa
sayidinaa Ibraahiim wa alaa aali sayidinaa Ibraahiim wa baarik alaa sayi-
dinaa Muxammadin wa alaa aali sayidinaa Muxammadin kamaa baarakta
alaa sayidinaa Ibraahiim wa alaa aali sayidinaa Ibraahiim fl aalamiina ina-
ka Xamiidun Majiidun
Li ngay yokk ci sag dal ngir gn a teewlu
Li ngay dolli ci lu dul jotaayu taaya ak jotaayu slml,
Bral slml bi, bu dee kbbaru armal bi da oo sopp ku ko bral
Delloo imaam slml te mooy wax ko assalaamu alaykum
Delloo ki ci sa wetug cmmoo slml bu ci amee ab rkkaa
Noppi bu sa imaam di jng ca kaw doonte dggoo ko
Samp bant f sa kanam bu u la jiitewul, ku uy jiite du ko def, bant boo bu
di na mat xaaju meetar ba noppi set, ba a am rafet-rafet yuy wlbt sa xel
te tal te sax fa nga ko samp.
Faratay njpp jurom et la u :
Yene te mooy fas yene def faratay njpp ak ykt am toj
raxas kanam ba mu daj
raxas loxo yi ba weesu tuut say coc
Xaliil baaraamu loxo yi te mooy tqale ko ba ndox mi dugg ci
Masaa sa bopp te mooy tooyal say loxo raay ko ba mu daj
raxas say tank
Bomb cr yi boo len di raxas
Gaaw te mooy tofale, nga xam ne loo raxas balaa fendi nga def leneen
Sunna yi tam jurom et la u :
Saraxndiku te mooy dugl ndox mi bu baax ci say bakkan ci sag noyyi
fiiru te mooy gnnee ndox moo mu ci sag noyyi
Masaa say nopp te mooy tooyal say baaraam raay len biir ak bit
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
26
Yeesal te mooy bala ngaa masaa nopp yi tooyal say baaraam i dy ak yu
snnikaay
Delloo masaa bopp bi ba mu yeksiwaat fa nga tmbalee
Tofale farata yi te mooy jiital kanam teg ci loxo yi ak bopp bi teg ci tank yi
faratay sangu jurom la u :
Yene
Bomb yaram wi
Gaaw
Xaliil karaw i yaram wi
Xaliil ay lt bu dee ku ltu, mel na ne mook farata bi ko jiitu benn la u.
Sunna yi ent la u :
raxas loxo yi ba ci tkkujara yi
Gallaxndiku
Saraxndiku
Masaa bn-bn i nopp yi waaye kaw nopp bi raxas ko farata la
Faratay tim jurom et la u :
Yene te mooy fas yenee daganlu julli walla leneen ci moom
Pkk bu laab bu amul sobe
Gaaw te mooy ssle tim bi
Teg bi ngay njkk a teg
Masaa loxo yi ba ci tkkujara yi
Ssle ko ak la la tax di tim
Def ko ginnaaw bu waxtu wi tbbee bu dee julli
Masaa kanam gi ba mu daj
Sunnay tim et la u :
Tofale te mooy jiital masaa kanam teg ca loxo yi
Beneen teg bi ngay teg ngir masaa loxo yi
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
27
Masaa li dalee ci tkkujara yi ba ci coc yi
Sri bi nee na bul tim mukk te amoo ngnt walla nga kk ndox.
Faratay koor aar la u :
Yene te mooy fas koor gi ci guddi gi li tmbalee tmis ba fajar foo ko f
fasee baax na
Byyi lpp luy yq koor mel ni lekk walla naan walla booloo ak sa soxna
Sunna yi et la u :
Gaaw a dog bu jant sowee
Yex a xdd balaa fajar
Tye sa lmmi ci jpp wax ju amul tuyaaba
Faratay asaka ent la u :
Yene mu doon asaka
Mat at bu dee xaalis walla wurus walla ag jur
Mat nisaab te mooy tolluwaay biy tax asaka war la
kk koo tuxal di ko ybbu fu bokkul ak f mu la waree
Am na itam et i teggin :
Sa xol sedd ci boo koy joxe
Mu doon ca digg alal ja, ba a pp, ba a yes
Nbb ko bt yi ndax ragal ngistl
Faratay aj ent la u :
Yene te mooy armal
Tawaaful ifaada bisub Tabaski
Dox Safaak Marwa
Taxaw arafaat guddig Tabaski te mooy nekk arafaat
Sunnay aj fukk ak aar la u :
Armal bi da cee am ent
Te mooy booy armal nga sangu farata
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
28
Dindi lpp loo soloon lu u aw boo dee gor waaye jigen di na sol lu u
aw
Sol taraxlaay ak sr ak i carax
Wax labayka allaahuma labayka ba fa mu yem
Wr bi am ci ent
Dox ak say tank teewul yit muy wartef
fon xajarul aswad
ukk et i yoon ci tawaaful xuduum kepp
aan
Dox Safaak Marwa am ci ent
fonaat xajarul aswad booy gnn jm Safaa
Yeg ba ca kaw Safaa ak Marwa boo dee gor
Gaaw ci Batnul Masiil, diggnte Safaak Marwa la nekk
aan ca kaw Safaa ak Marwa
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na Yonent bi salaahu
taalaa alayhi bi aalihii wa saxbihii wa salama nee na ku jpp ba noppi wax
achhadu an laailaaha ilalah wa achhadu ana Muxammadan abduhuu wa ra-
suuluhuu, sunu Boroom tjjil ko jurom et i bunt i jjana bu ko ci neex dugg
waaye boroom xam-xam yi wuute na u ci jamono jan la u koy tjji, am na u
ne fa nga ko waxee, am u ne boo faatoo.
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na booy julli ci ginnaaw
imaam, bu amee lu la raw bu slmlee da nga koy fay, ginnaaw loo lu mu jll
wax la waxtu wu ne ni u koy fayee ak tmbalikaayu muxtaaram te mooy wax-
tu wa u taamu ku ko ca julli ak fa mu yem, mu tmbalee ci suba ne :
Muxtaarum suba mi ngi tmbalee ci xarug fajar ba mu leer, bu la ci benn
rkkaa rawee nga am ca benn, boo jgee doo wax allaahu akbar, da ngay
taxaw rekk jng faatxa akuw saar bral ko toog taaya slml, doo xunot
ndax imaam xunot na. Lii mooy xunot : Allaahumma inaa nastaiinuka
wa nastaxfruka wa numinu bika wa natawakalu alayka wa naxnau laka
wa naxlau wa natruku man yakfuru bika, Allaahumma iyaaka naxbudu wa
laka nusalii wa nasjudu wa ilayka nasaa wa naxfdu, narjuu raxmataka wa
naxaafu azaabakal jidda, ina azaabaka bil kaafriina mulxaqun.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
29
Su ko defee boo bggee takk f ngay wax allaahu akbar boo jgee di fay ak
f nga ko dul wax, da ngay xool li nga am ci julli gi bu dee benn te mooy lu tol
walla et doo wax allaahu akbar, bu tolul te mooy aar nga wax allaahu
akbar.
Muxtaarum tsbaar mi ngi tmbalee ci bu jant bi weesoo digg asamaan
tuut jm sowwu, mi ngi yem bu jmm yi tollook seen i ker nga xam ne boo
taxawee sa takkandeer day tollook sa jmm, bu la ci benn rkkaa rawee nga
am ci et, boo jgee doo wax allaahu akbar, jng faatxa akuw saar yelu ko
toog taaya slml, bu la ci aar i rkkaa rawee nga am ci aar, boo jgee da
ngay wax allaahu akbar, jng faatxa akub saar, muy sa bub eteel moo tax
doo toog da ngay indi beneen muy sa bub enteel nga jng ca faatxa ak saar.
Bu la ci et i rkkaa rawee nga am ci benn, boo jgee doo wax allaahu
akbar, jng faatxa akuw saar, toog taaya muy sa bub aareel, nga jg indi be-
neen rkkaa jng ci faatxa akuw saar te ba a toog ndax mooy sa bub eteel,
da ngay indiwaat beneen boo xam ne faatxa kese nga ciy jng muy sa bub
enteel, nga toog taaya slml
Muxtaarum tkkusaan mi ngi tmbalee foo fee muxtaarum tsbaar ye-
moon te mooy mujjug taxawaay ba, ba kero ker yi di sedd te mooy jant bi
mboq, moom mook tsbaar oo bokk fayin.
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na :
Muxtaarum tmis mi ngi tmbalee ci sowug jant yem ci nbbug xonk-xonk
ya, boo demee ba gisoo ca darra foo fa la yem, bu la ci benn rkkaa rawee
nga am ci aar, boo jgee da ngay wax allaahu akbar tari faatxa akuw saar ca
kaw, toog taaya slml, bu la ci aar i rkkaa rawee nga am ci benn, boo jgee
doo wax allaahu akbar, tari faatxa akuw saar ca kaw, toog taaya muy sa bub
aareel, nga indiwaat beneen bu mel noo nu slml.
Muxtaarum gee mi ngi tmbalee ci nbbug xonk-xonk yoo yee f jant bi
byyiwoon yem ci eteelub xaajub guddi gi, bu njkk bi maanaam boo koy
xaaj da ngay tmbalee ci fddug safax ba fajar xaaj ko et i xaaj, bu xaaj bu
njkk bi jllee foo fa la yem, du sori et i waxtu ginnaaw bu u noddee gee
maanaam bu u noddee boo ci tegee et i waxtu foo fa la yem wallaahu
ahlamu.
Bu la ci benn rkkaa rawee, nga am ci et, boo jgee doo wax allaahu
akbar, jng faatxa akuw saar ca kaw, toog taaya slml, bu la ci aar i rkkaa
rawee, nga am ci aar, boo jgee da ngay wax allaahu akbar, jng faatxa
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
30
akuw saar ca kaw muy sa bub eteel nga ba faa toog, jg indi beneen bu
mel noo na muy sa bub enteel, bu la ci et i rkkaa rawee nga am ci benn,
boo jgee doo wax allaahu akbar, jng faatxa akuw saar ca kaw, toog taaya
muy sa bub aareel, nga indi beneen rkkaa bu nd ak faatxa akuw saar muy
sa bub eteel nga ba a toog, nga indi beneen rkkaa booy jng faatxa kese
muy sa bub enteel.
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na boroom xam-xam yi
da uy wax ne ab rkkaa liy tax nga am ko mooy nga sgg jpp bu dgr ci say
btu wom te imaam siggiwul waaye boo jppul bu dgr mu siggi, rkkaa
boo bee di nga ko fay moo tax boo fekkoon imaam ci jotaay ju mujj da ngay
jpp ne amoo ci julli gi darra, Yonent bi salalaahu taalaa alayhi bi aalihii wa
saxbihii wa salama nee na jullig mbooloo gnee na jullig kenn aar fukk i da-
raja ak jurom aar, nee na u boo ci amee benn rkkaa am nga ngneel lpp.
Ixsaan, Rafetal mooy lan
rafetal mooy ngay jaamu Ylla sunu Boroom ba mel ni yaa ngi koy gis boo
mnul loo lu nga xam ne mi ngi lay gis, ba tay nee na bu ngeen bggee kawe
fa Ylla na ngeen di jfandikoo lii ma leen di dnk :
Xam-xam te mooy xam li Ylla sunu Boroom bgg ak li mu bggul
Kersa te mooy rus a def lu bon
Sant te mooy jfee ndigl yi
Sellal te mooy jf te Ylla tax
Tabe te mooy di joxe li nga mn
Noppi te mooy ba a wax lu amul njari
Lewet te mooy ba a fayu ag too rawat na booy jng
Mu te mooy tye sa bakkan ba du jm ci lu baaxul
Smmonte te mooy jfee li nga xam walla nga nekk di moytu lu lnt
Dgg-dgglu te mooy di fexee xam li ngay jng mooy lan.
Sri bi bi mu waxee loo lu daa jll ba tay wax ne, maa ngi len di dnk
ngeen farlu ci jaamu Ylla sunu Boroom fu ngeen f nekk, ba di noonoo, li ci
pp ku farlu ci jaamu Ylla ga u ko tnnal du noonook kenn, bu len bari ay
wax ak ay nelaw, lpp luy yq na ngeen koy daw, bu len jf te Ylla taxul ndax
deesu ko nangu, bu len ykt seen bopp, bu len ba kenn, dee len wut
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
31
leer ci byyi yoo yu.
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na mi ngi len di dnk
jurom yi :
Dggl te mooy byyi fen ak jf ju amul njari
Wakkirlu te mooy doyloo Ylla sunu Boroom
Toroxlu te mooy ba a ykt sa bopp
Gtal mbt te mooy loo amul nga mu ko
Bariy teggin ndax xam-xam bu baree te ndul ak teggin yu bari, ay lor ak
coono kepp lay jur.
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na na ngeen di toog ak ku
jub koo xam ne di na len jlee ci jurom yii jmee len ci jurom yii :
Ngistal jmee len ci Sellal
ry jmee len ci Toroxlu ak Mu
Noonoo jmee len ci Laabiir
Sikki-skka jmee len ci Wolu
Bgg lu baaxul ci yaw jmee len ci Bgg lu baax ci yaw
Sri bi qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu nee na ngeen gaawe jurom
yii balaa jurom yee di w te mooy :
Waxambaane balaa Mgget di w
Wr balaa Tawat di w
am balaa kk di w
fex balaa Soxla di w
Dund balaa faatu di w
foo fee la tazawudu sixaar yem alxamdulilaahi, nu fas yenee tbbi ci ye-
neen yu mat a xam lool ci diine ji.
Xeetu sobe yi am
Xeetu sobe yi nga xam ne oo pp a laal doomu aadama, ba ca njkk mooy
sawum doom aadama ak i xaytaam ba tay, dereet moo xam da fay dereetu
rendi walla yaram wi gaau muy ncc walla muy bori walla jigen ju gis baax,
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
32
ba tay dt moo xam da fay dt ju am dereet walla muy dtu kese, ndox mi
nga xam ne Ylla moo ko def ci gor ak jigen u koy wax maniyu, sngara.
Jigen ju ame gone na xam ne lay byyeekoo ca gone ga muy saw walla
xayta sobe la u, la gn mooy mu wut yre yoo xam ne bu dee julli jl ko
jullee ko bu noppee teg ko fee bay julliwaat, lpp lu Ylla skk def ci ruux te
xaraamal ku ko lekk mel ni mbaam walla fas, saw ma walla soow ma ak xayta
ya lpp sobe la u, loo xam ne Ylla xaraamalu ko, da u koo sib te la ca gn
a jege mooy lu mel ni muus, saw ma ak soow ma ak xayta ya lpp sobe la u,
loo xam ne Ylla da koo skk def ci ruux waaye daganal na ku ko lekk, su lekkul
sobe te itam mddul, saw ma ak soow ma ak xayta ya laab na u niki xar, by,
nag, gilem yoo yu du u faral di lekk sobe, bu dee loo xam ne yoon maye
na ku ko lekk waaye moom da fay lekk sobe niki ginaar, soo ko yeewee di ko
xontee lu amul sobe di na laab amaana bu u ko byyee muy wr mn naa
lekk sobe te loo lu da fay tax xayta ya ak saw ma doon sobe.
Waccu woo xam ne melul na mu meloon ba koo ku di lekk am wa walla ba
muy naan, waccu woo wu sobe la, yii ypp bokk na u ci sobe yi pp a laal doo-
mu aadama, balaa julli na worlu ne ay yreem walla fa muy taxaw di julli darra
taqu ca sobe te itam bu yoree ay lunet walla musuwaar mbaa lenn lu mu ndal
ba muy julli, loo la day mel ni yre ya walla yaram wi darra waru cee am sobe.
Laab gi ci des mooy bu ko sangu farata waree mu def ko, bu ko jpp war-
ee mu def ko, bu dee tim mu def ko. Laab gii mooy gi u maase ni mnul a
kk, ku ko tyyeel ba doo ko def na mu waree u war koo ray ni uy rayee
ku tyyeel a julli nga xam ne soo ko ftewoon a def ba julli, fte ga du la jari
darra ndax du tax nga amug julli.
Ndox mi laab
Jpp ak sangu farata ak dindi sobe ci say yre walla sa yaram niki ndox mi
ngay ybbu ca wanag wa, yoon ci boppam mooy wax ndox ma baax waaye du
rekk ndox moo jl mu baax.
Ndox mi yoon wax ni moo laab mooy ndox moo xam ne melo wa mbaa
cafa ga mbaa xet ga darra soppiku wu ca, ci loo xam ne mneesoon na koo
moytu, bu fekkee la soppi ndox ma mneesu ko woon moytu ndax fa uy
xellee ndox ma maanaam fa u koy wutee mbaa fa ndox may wal mbaa taaju
gu ygg moo ko tax a xee mbaa mu am walaxjaan, lu mel noo nu du ko yq
waaye bu ko lu u mnoon a moytu soppee da koy daa di yq ci wllu jaamu
Ylla, bu dee la ko soppi lu laab la mel ni diw walla soow walla suukr mbaa
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
33
yu demee noo nu, ndox ma baax na ci wllu naan walla togg mbaa sangu san-
gum saabu ak yu demee noo nu waaye bu dee lenn ci yi u lim sank ni ay sobe
la u moo ko soppi, su boo baa ndox mi da u koy tuur, ndab la ko defoon sax
boo ko soxlaa da nga koy raxas bala nga koo jfandikoo.
Dindig sobe
Bu fekkee sobe tq na la te xam na u fa mu tmbalee ak fa mu yem, boo
ko raxasee rekk mu daa di baax, da nga koy fotee ndox mu mel ni bi ngay
jaamoo Ylla, bu la neexee mn nga koo raxasee saabu walla leneen waaye du
tee fwwu nga awalewaat ca kaw ndox mu mel ni mi ngay jppee ndax boo ko
dindee leneen jmmu sobe ga di na de waaye te ba ba tay da fay des, bu
doon sa yaram it noo nu la, bu doon fa ngay jullee yit noo nu la, du jar ngay
fot lpp-lpp ndax xam nga f mu tmbalee ak f mu yem.
Su fekkee xam nga ni sobe taq na la te nekk ci say yre walla sa yaram
waaye mnoo wax ni fi la tmbalee fi la yem, bu dee yre yaa lpp ngay fot
benn yoon, bu dee sa yaram la da ngay sangu benn yoon.
Su la woree ni lii moom sobe la waaye yaa ngi naatable ba xam laal na la
am det da ngay wis ndox ci say yre, boo wisee benn yoon rekk mu daa di
doy ndax da oo bgg nga dq sikki-skka goo gu niki nga romboon fas muy
saw walla mbaam ngay naatable ba xam laal na la am det da ngay daal di wis
am ndox ci say yre.
Su fekkee da fa am lu la taq bu wr a wr te ngay sikki-skka ndax sobe la
am det, su boo baa da ngay jpp ni du sobe rekk byyi ko noo nu du jar wis.
Boo nekkee di julli ba mu ygg nga ftaliku ni sa yaram wii sobee ngi ci
walla mi ngi ci say yre walla f nga taxaw di julli kon da uy seet su dee waxtu
wa yaatu na nga xam ni mn ngaa tggook sobe si waat julli am ci benn
rkkaa kon dog ga day war, su dee waxtu wa daa xat nga xam ni dem tggook
sobe si dikk amaat ci rkkaa xaju f kon da ngay yeggali rekk julli ga baax na.
Su fekkee da ngaa julliwaale sobe moo xam ci saw yaram walla ci say yre
walla f nga taxaw di julli waaye ftalikuwoo ko ba far slml, pp maase na
u ci wax ni julli goo gu baax na waaye di na u sopp su fekkee waxtu wi des
na nga xam ni mn nga fee tggook sobe si daa di dikkaat baamu ko, daa u
sopp nga baamu ko
Ngnel i njpp
- Wax Bismillaahi
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
34
- Soccu nga xam ni bala ngaa jppu nga koy def
- raxas sa kanam walla sa aar i loxo yi bu nekk et i yoon, raxas gu njkk
gi bu dajee te matale moom rekk mooy farata ya ca des ngnel la u, saa soo
raxasee ba mu matale ba ca topp ngnel la niki boo raxasoon sa kanam mu
matale ci raxas bu njkk bi, raxasu aareel bi ak eteel bi ypp ngnel la uy
doon, bu matalee ci bu aareel bi, bu eteel bi mooy doon ngneel
- Tofale farata yi ak sunna yi
- Booy masaa sa bopp nga tmbalee f karaw baaxoo sax ba dellusiwaat fa
- Newl ndox ma ci cr yi
- Jiitl ndeyjoor ci cmmoo niki jiitl sa loxo walla sa tanku ndeyjoor ci yu
cmmoo yi
- Diggnte baaraam bu nekk nga xaalil ko (am na ci tere yu u koy lim muy
farata)
Boo amee sikkim goo xam ne daa woyof mooy boo dee xool di gis fa karaw
ga sax, kon booy jpp da nga koy yngl ba ndox ma jll ca deru yaram wa
waaye bu fekkee da fa fat nga xam ni boo dee xool doo gis fa karaw ga saxee,
kon boo awalee sa loxo ci kaw rekk mu doy, du jar di ko yngl ngir ndox ma
jll ca biir, bu fekkee cangaay la moom da nga koo war a yngl ba ndox ma
jll ca biir.
Ni uy dabaatalee njuumte ci njpp
Boo dee jpp am ca cru farata boo xam ni da nga koo ftee laal, am na
aar i te :
Boo ko teelee ftaliku kon doo ko mn a kk a raxas waaye boo ko raxasee
ba noppi da uy sopp la ca topp it nga baamu ko mel ni da nga doon jppu
ba toll foo fu daa di ggale ba njpp ma gg niki nga doon jpp ftee raxas sa
loxo ndeyjoor, yggul nga ftaliku ko, da ngay dikkaat raxas ko mel ni foo fa
nga tolloon ci njpp mi daa di koy ggale ba mu mat. Boo yemoon tam ci raxas
cru farata bi kese du ko teree baax, baamu gi da u sopp rekk.
Su fekkee daa ygg nga soog koo ftaliku, soo dikkee crub farata ba nga
ftewoon kese ngay raxas du aajewoo ngay baamu la ca toppoon waaye bu
dee jotoon nga caa julli kon da fay yqu ndax boo xasee byyi farata ci njpp
da fay mel ni amoo ko ba tax na loo jotoon a julli da nga koy baamu.
Su fekkee ba ngay jppu da nga caa fte sunna soo deful niki nga ftee
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
35
gallaxndiku kon boo yaakaaree ni njpp moo mu du gaaw a toj ndax da nga
cee bgg a defaale yeneen jaamu Ylla kon di na u sopp nga dem matal sun-
na soo su ngir lpp looy def ci njpp mi fekk mu mat, su fekkee ni bala nga
cee def darra mu toj niki yaa ngi bgg a dem ci wanag wi kon du ko jar. Boo ci
jotoon a julli soog koo ftaliku kon du aaje ngay baamu ndax byyi sunna ci
njpp yqu ko.
Ndem am na cr boo doon raxas waaye nga fte ca ab dener mooy
digg ci yaram wi wu tooyul, saa soo ko seetloo da nga koy raxas fasaale yene
motali njpp ma. Bu dee ginnaaw bi nga gisee ni digg boo bu tooyul fekkoon
na nga jot caa julli kon da nga koy baamu.
Su fekkee da ngaa dem bay raxas kanam nga xam ni farata la, ftaliku sun-
na soo deful niki sarandiku kon doo byyi raxas kanam gi nga xam ni farata la
di saraxndiku ji da ngay wy ba njpp mi gg nga door a def sunna si doonte
am na u ni da ngay dellu ca sunna waaye kk gee dellu ba ggal moo gn a
mat a jpp.
Yi ku amul njpp saul
Bokk na ci yi nga xam ni ku jppuwul saoo ko : Julli, moo xam jullig farata
la walla naafle (boo amee ngant ngir kk ndox walla tawat, tim mooy wuu-
tu njpp li), Wr Kaaba gi (Tawaaf) yitam ku jppul waru koo def, doo sa a
laal ab Kaamil waxu nu sax Kaamil bi waaye feggu ya sax waroo koo laal, du
caagin nga koy jem a laal ak mbalaan walla bant walla musuwaar waaye boo
dee kuy jng alquraan ngir bgg koo mokkal daa u la may nga mn a laal
jukki ba nga yitewoo te jppoo, lluwe ji u bind alquraan yitam mi ngi mel
ni tere bi waroo koo laal te amoo njpp waaye di na dagan ci ki ciy jng ak ka
koy jngal u laal te ame wu u njpp, gone mn naa laal alquraan te jppul
waaye bu loxo ya taqee sobe ba noppi mu dem di ko laal aay na niki bu ko mag
defoon waaye ginnaaw gone tmbalee gu u koo bindl i bkkaar yaw mi ko
ko jotali walla yaw mi sggan ba mu laal ko la bkkaar bay dellu.
Koo xam ni da fay julli te amewul njpp ci lu dul genn ngant boroomug
caay-caay la, baoon koo def sax a gn.
Yiy toj njpp
Yiy toj njpp aar i xaaj la u, yi koy toj ak yi koy sabab :
Yiy toj njpp ooy lu byyeekoo ci buntu saw bi niki saw ci boppam, mazyu
ak wadyu mbaa buntu suuf bi niki xayta ak ngelawal te baaxoo faa gnnee te
gnn cig wr.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
36
Wadyu, ndox mu weex lay doon, boo seeree mbaa nga ame sedd mbaa
nga tawat bay door a wr boo sawee ba ndoxum saw ma jeex, mooy ndox mu
weex mi ciy faral di ndaale, mn naa am mu dem ba jpp ba noppi muy door
a gnn kon day toj njpp la bu fekkee gnn ga duy jegee lool ndax bu gnn ga
jegee lool jngoro la, du tojat njpp.
Mazyu ndox la mu weex moo xam ni du far di gnnee ci sawukaayu gor
fekk muy xool jigen walla di ko xalaat ba am ca bnneex, daa bokk ci yiy toj
njpp waaye bu gnnee ci yaw day war nga raxas li ko dalee fa sawukaay ba
saxee ba fa mu yem ca bopp bi doonte taqu ca, aar i waay-ylla yi bu fekkee
taqu ca du jar raxas waaye bu ca taqee fwwu nga raxas ko ndax sobe la, bu
taqoon feneen ci yaram wi tam noo nu.
Yiy sabab toj ooy lpp lu la tggaleek sa sago niki xm, nelaw yu diis nga
xam ni nit mn naa dugg ba gnn te ygoo ko walla nga yoroon darra sa loxo
mu wadd te ygoo ko ak mndi doonte la ko mndal xaraamul niki naan soow
walla garab goo doon fajoo ak say.
Bokk na tam ci yiy toj njpp fon bakkan goo jublu bnneex mbaa nga far
ko ca am, boo ko jubluwul amoo ko ca moom du ko toj waaye fon gmmi
moom mu nd ak bnneex ak mu kk caa am oo yem day toj njpp ma
doonte da u laa bet sax.
Jigen bu laalee sawukaayam te dugl baaraamam ca biir walla mu b ko
day toj njpp waaye bu dee da fa laal noo na ca kaw rekk du toj.
Gor walla jigen ku ci laal sa moroom te jublu ca bnneex walla nga am ko
ca te jubluwoo ko ca kon sa njpp toj na, bu dee jubluwoo ca bnneex amoo
ko ca moom njpp ma du toj. Gor bu jppee ba noppi laal sawukaayam te
laalee ko liy xonk ciy tenkam mbaa baaraam yi njpp la day toj waaye bu njiit-
laay jaaree ci diggnte loxo bi ak sawukaay ba walla sarbet mbaa tuby ak lum
yaraax-yaraax du toj.
Koo xam ni wor na ko ni jppoon na ginnaaw ba muy sikki-skka ba xam
toj na am det kon day jpp la gn a wor te mooy mu jpp ni njpp ma toj na
daa di jppaat lu dul ni xel ma daa baaxul li mu koy dal bari.
Masaa aar i sang (bote)
Daa u la may booy jpp te sol ay bot nga raay rekk ci kawam te ba koo
summi ngir raxas tank yi moo xam cib tukki nga nekk walla det, na ci saart yi
daje rekk, daa war a fekk bala nga len di sol nga ame njpp mu mat door len
a sol kon boo tojlee bay jppaat mn ngaa masaa ca kaw bu dul loo lu doo ko
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
37
mn, fukk i saart oo ci daje, yaw miy sol bot yi jurom, bot yitam jurom. Bu
u dajee nga koy mn :
Bot yi : 1 fwwu mu nekk der bu laab, 2 bu nekkoon deru mbaam xuux
mbaa mdd du baax, 3 na nekk lu aw ni uude yi di awee boo len di
wloo, bu ko taqalee mbaa u kole ko walla yeew ko bam mn a dem ci tank
du tax mu doy, 4 lum gt-gt na mb say dojor, 5 bum yaatu ba pp walla
mu xat ba pp nga xam ni ku la sen ngay dox da fay daa di xam ni dll yee tax
ngay doxee noo nu waaye du saw doxin.
Yaw boroom dll yi : 1 bi nga koy sol na nga ame laab door koo sol, 2 laab
goo gu nay laabug ndox, 3 Laab ga mat ndax boo jppoon ba raxas tanku
ndeyjoor daa di koy sol du tax mu baax ndax raxasagoo tanku cmmoo. 4
doo ko sol it ngir yfu boroom barke walla daa xew ci jamono, moom kay
da nga koy sol ngir feg tngaay walla sedd walla roy Yonent bi SaWS walla
ragal jiit walla jaan mooy tax mu baax, 5 sol gi bum doon loo xam ne yoon
aayewoon na la ko niki boo dee armal aj walla umra doo ko mn a sol te fekk
nga am yeneen dll.
Ni nga koy masaawee mooy da ngay jl sa loxob ndeyjoor teg ko ci fa tol-
look cat i baaraam i tankub ndeyjoor bi, jl sa loxob cmmoo teg ko ca ron
ba wy ba ca dojor ba, nii yit nga koy defee ci tankub cmmoo bi, fi am na
wuute ci loxo biy fete kaw ak biy fete suuf boroom risaala daa wax ni loxob
cmmoo beey fete kaw loxob ndeyjoor bi fete suuf. Bu fekkee suufu bot yi
daa am suuf walla nefere yu ci taq da nga koy dindi ba noppi door koy masaa.
loxob cmmoo biy fete suuf day tmbalee ca tstnu bot ba wutsi ci baa-
raam yi, loo lu day tax bpp sobe bu fa nekk du weesu biir dll wi ndax loxo
ba du yegaat
Ngnel i cangaay
- Booy tmbali wax Bismillaahi
- Tmbalee ci dindi sobe si
- Njppum benn-benn
- cr bu nekk nga tmbalikoo raxas ca kaw jm ci suuf
- raxas bopp bi et i tankin, bu karaw gi baree te et yi daju ko fwwu da
ngay jll ba kero muy daj
- Lpp lu am ndeyjoor ak cmmoo nga njkkee ndeyjoor door cee teg
cmmoo
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
38
- Newl ndox mi
Boo sangoo ba noppi gis foo laalul mbaa crub lmb bu tooyul da ngay daa
di gaaw motali cangaay li daa di koy def fa saa sa mu daa di baax, boo ci jullee
ba noppi door koo gis da nga koy julliwaat ginnaaw boo ko raxasee. Boo ko
ftalikoo yex ko raxas ba mu ygg cig tayeef moom cangaay la da fay yqu da
ngay tmbaliwaat. Bu dee ginnaaw bi nga sangoo da fa am loo byyi te bi nga
sangoo ba noppi da ngaa jppu far raxasaale ko kon di na ko ybbaale, fte gi
ci cangaay li du ko wi darra.
Boo amee janaaba te sangoogoo ko, ya u la aayewoon ngir kk njpp
ypp waroo koo def ak yii nuy bgg a lim : Dugg Jkka, jng alquraan (Bu dee
njpp nga kk Kaamil bpp mn nga koo tari waaye boo amee janaaba tari
goo gu da u la koy aaye ndare benn aaya walla aar ngir muslu walla lemu
walla ngir tektaloo ko cib te).
Boroom xam-xam ypp dppo na u ci ne ku mnul sangoo ndox mu sedd
du sa a joteek soxnaam lifeg waajalul jumtukaay ji nga xam ni moom lay
tngalee ndox mi mu war a sangoo. Bu ko Ylla natoo mu gnt ame janaaba,
genn yeddeel walla bkkaar du ko ci fekk, bu amee lu mu mn a tngalee
ndox sangoo ko mu baax, bu dee amu ko te mnu koo am mu tim rekk ng ba
yaramam tan ndox ma mu door a sangu.
Ngnel i tim
- Wax Bismillaahi
- Jiitl ndeyjoor ci cmmoo ci aar i loxo yi
- Loxo bi boo koy masaa, jiitl bit bi ci biir gi
- Tmbalee catu baaraam ya wut coc la buy masaa loxo bi
Yay yq njpp, ku tim def ko mu yqu ba mu des amug ndox njkk sag tb-
bi ci julli ga, boo tmbaliwoon julli gi ndox am doo ko dagg da ngay wy rekk.
Genn tim yitam deesu ci julli aar i farata nga xam ni boo doon fay tsbaar te
tkkusaan jot da ngay timl tsbaar gi, timl tkkusaan gi waaye ay naafle yu
bari mnees na u len a boole genn tim niki naafle ramadaan.
Boo timlee farata war a jll ci naafle du jar ngay timaat mn ngaa jll
rekk def ko.
Boo timlee farata walla naafle mn ngaa jll jng ca alquraan walla wr
ca Kaaba gi wr goo xam ni du wrug farata, ci saartub yene nd ak tofale ko.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
39
Ku timl naafle du mn a jll teg ca farata, boo timlee gee mn ngaa jll
julli ca safaak witar ci saartub u tofaloo waaye bu yggee fwwu nga timl
len seen timug bopp.
Kuy tim te fekk mu ame janaaba da fay yenewaale janaaba ji du tim ti-
mug ku amewul njpp do, da fay tim timug ku ame janaaba te fas yenee
daganloo julliwaale janaaba ji lu ko moy tim ga du baax, bu ca jullee sax da
koy baamu ginnaaw bu timaatee boole ca yeneg janaaba.
Ni uy timee
Boo dee tim ngir julli da ngay ng ba waxtu wi tbbi, nga wut pkkub suuf
bu laab walla doj bu yaatu te du simang walla laso walla karo, nga teg ca say
tenk bs ko ca bu baax te tllal say baaraam, nga ykt sa loxo yi bomb ko ci
sa kanam ba mu daj, fenn ba a des, nga njkk a bomb sa loxo ndeyjoor.
Booy bomb say loxo ci sa kanam, bu ca suuf taqee bu ko fgg bu ko faxas,
da nga koy bombaale ba mu taq ca.
Da ngay wax ci sa xel ni fas na maa yene daganlu ag julli ci toj mu mag mii
bu la sangu waree walla nga ne ci toj mu ndaw mii bu la njpp waree.
Nga tegaat say tenk ci suuf, bs ko bu baax tllal say baaraam xaw len
a teqale tuut, nga ykt say loxo, teg sa bit loxo ndeyjoor ci sa biir loxo
cmmoo, dalee ko ca cat i baaraam ya bomb ko ci sa coc, wlbt sa loxo
cmmoo jl tenk ba bomb ko ci sa biir xasabu ndeyjoor dalee ko ca coc la
ba ca sa tkku-jara.
Teg sa biir baaraamu deyu cmmoo ci sa kaw baaraamu deyu ndeyjoor
bomb ko ca, nga def noo nee sa loxo cmmoo tam.
Masaa say tenk, masaa sa diggnte baaraam ypp bomb len.
Nodd ak liqaam
fpp fu negub Ylla nekk, war na ci warug sunna su waxtu julli jotee u
ygle ko fa ci nodd doonte jkka ya da oo jegee du tee u war koo def, foo
xam ni mbooloo da fay daje doonte du jkka waaye jpp na ni bu noddee
am u len fekksi war na koo def bu dee foo xam ni mbooloo nga fa te bu
noddee du am u wuyusi kon du ko jar.
Bu dee da nga di kenn, boo noddee da koo sopp waaye ci saartub nga
gnn dkk bi cib tukki walla nga foriy getax waaye boo nekkee sa kr yaw
do walla ngay kenn ci dkk te mu leer la ni boo noddee kenn du la fekksi da
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
40
uy sib sa nodd xanaa nga tmmal ko nit i ba yaw la uy dglu.
Liqaam sunna su dgr la goo xam ni daa war gor doonte moom doay
julli, moo gn a dgr sax nodd ndax moo gn a ss ci julli gi, jigen moom ag
noddam xaraam na waaye sopp na ci moom mu liqaam te suufeel ko door
a julli, bu ko deful it darra du ko ci fekk, nodd ab julli te waxtoom jotagul daa
xaraam ndax wax lu amul la ngir nodd li muy tekki mooy waxtu wi jot na bam
des jullig suba ndax buy w da fay fekk u bari di nelaw, da uy bgg u jiitl
ay nodd ngir yeete ndax nit i jg balaa waxtu waa jot dgg-dgg, bu jotee
u door a nodd, nodd gay wone ni waxtu wi jot na, su ko defee noddug yeete
mn na koo def ci boo xaajoon guddi gi jurom benn i xaaj, bu jurom ypp
jllee ci nga koy mn a def.
Nodd mooy wax :
allaahu akbar 2
achhadu an laailaaha ilalaa 2
achhadu anna Muxammadar rasuululaa 2
achhadu an laailaaha ilalaa 2 mu gn a kawe ci yoon bu njkk bi
achhadu anna Muxammadar rasuululaa 2 mu gn a kawe ci yoon bu
njkk bi
Xayya ala salaa 2
Xayyaa ala falaa 2
Boo nekkee ci noddu suba kepp nga ciy dolli asalaatu xayrun mina nawm 2
allaahu akbar 2
Laailaaha ilalaa 1
Liqaam mooy wax :
allaahu akbaru
allaahu akbaru
achhadu an laailaaha ilalaa
achhadu anna Muxammadar rasuululaahi
Xayya ala salaat
Xayyaa ala falaaxi
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
41
Qadd qaamat salaatu
allaahu akbaru
allaahu akbaru
Laailaaha ilalaa
Ngnel i julli
- Ykt say loxo ba mu tollook say nopp ci kbbaru armal bi (boo waxoon
allaahu akbar te yktwoo loxo yi du ko teree baax)
- Wax Rabbanaa wa lakal xamdu walla Allaahumma Rabbanaa wa lakal
xamdu
- Wax aamiin ginnaaw boo waxee wa laa daaliin ci faatxa moo xam ci
yelu la walla bral (boo dee maamuum di jng ci suuf ba wax ko daa u sopp
nga wax aamiin walla sa ilimaan wax ko, deesu ko jem a tolloole ndax da uy
ba nga wax ko ci barab bu mu dkkul), ilimaan di na ko wax buy yelu waaye
du ko bral, bu dee bral day byyi maamuum yi wax ko
- Wax Subxaana Rabbiyal aziim et i yoon boo rukkoowee
- Wax Subxaana Rabbiyal alaa ak aan gi u fay faral di aan ci sujjod
- Jng saar wu gudd ginnaaw faatxa ci jullig suba ak tsbaar boo dee julli
yaw kese walla ngay jiite te mu wor la ni oom pp a sawar ci njng mu
ygg mi (twaalul mufasal mooy saar yi dalee xujuraat ba Abasa)
- Gtal njng mi ci tkkusaan ak tmis (li ko dalee ci suuratu Duxaa ba ci
Naasi ooy yu gt yi)
- Jng saar yu digg-doomu booy julli gee (li ko dalee Abasa ba ci suuratu
Duxaa ooy yu digg-domu yi)
- Saar wi ngay jng ci rkkaab aareel gn a gt bi nga jng ci rkkaa bu
njkk bi
- Boo rukkoo nga jpp ci say btu wom bu dgr, dj say tank ba du jg ak
a toogaat, sa ginnaaw ba a nox
- Toogaay bi ngay def ci rkkaab aareel bi ak booy taaya nga xam ni da
ngay ba a toog ci say tank ba noppi nga gnnee len ci sa wetug ndeyjoor, sa
tanku ndeyjoor nga ykt ko ba noppi baaraam ya sampu jm suuf
- Xunot te ba koo bral ci rkkaab aareelu suba ginnaaw jeexug saar wa
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
42
- aan ginnaaw taaya ji ngay slmlee
- Boo de wax Assalaamu alaykum boo yeggee ci war a wax kum nga g-
galee ko ci sa ndeyjoor nga xam ni ku la fetewoon ginnaaw di na sen sa
benn lex.
- Yngl sa baaraamu snnikaay booy taaya ba kero uy slml
Sib na u ngay julli taxawee benn tank ndare julli ba daa ygg ba nga def
noo nu ngir noppaloo ko, jegeel say tank ba mel ni ku u yeew yitam sib na
u ko ak di julli sex ci sa gmmi lu mel ni ab drm walla aw xeer ak geestu
niki noo nu gmm say bt lu dul ci ngant (ngelaw walla ba a xool lu xaraam),
ba tay wax auuzu billaahi mina chaytaani rajiim walla Bismillaahi raxmaani
raxiim walla Laa xawla wa laa xuwata ilaa billaahi walla Xasbunaal Laahu wa
nihmal wakiil ci jullig farata waaye dagan na ci naafle.
Lpp lu mn a jax-jaxi sam xel rekk sib na u nga di ko julliwaale moo xam
daa nekk ci sa poos walla sa ginnaaw walla sa kanam walla sa wetug ndeyjoor
mbaa sa wetug cmmoo, sib na u tam ngay xalaat ci mbir i dduna darra.
Saart i Julli
Julli daa am i saart yoo xam ni bokkul ak farata yi.
Bokk na ca, ame laabug xadas mooy bu la sangu farata waree nga def ko,
bu la jpp waree nga def ko, bu dee sa farata mooy tim it nga def ko.
Laabug xabas tam ci saart yi la bokk te mooy bu sobe nekkee ci sa yaram
mbaa ci say yre mbaa f ngay jullee nga dindi ko bala ngaa julli, da uy ba
nga julliwaale sobe te fekk nga mnoon a tggook moom, su fekkee da ngaa
julliwaale sobe te mnoon a tggook moom te tay ko fwwu nga baamu ko.
Sng awra bokk na ci saart yi : awray gor nga xam ni war na koo sng buy
julli mooy li dalee ci jumbaxam ba ci aar i btu-womam, terewul u sopp
nga wormaal sa yaram sol yu baax ngir tegginu ci sa kanam Boroom, jigen
moom mbooleem yaram wi la war a sng ndax awra la ba mu des kanam ga
ak aar i tenk yi. Sol tuby joo xam ni sng na jumbax gi wcc ba ci tank yi
mbaale btu-wom yi, bu ko gor defee julli gi baax na waaye sib na u ko.
Bu fekkee yre yi nga am daa am sobe te amoo beneen te amoo yitam ndox
moo ko fotee walla boo ko bggee fot waxtu wa raw la kon na nga ko far
julliwaale darra du ci nekk waaye bu dee waxtu wi yaatu na ba mn nga fee
dindi sobe si te waxtu wi du la raw kon day war nga dindi sobe si ba noppi door
koo sol jullee ko, tooyaay ba yitam du ca wi darra. Sa kk a set gi bu taxee
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
43
nga yexee julli ga ngir ni yre yi daa am sobe nga ni naa byyi ba am yre yu
laab walla ba am ndox fot ko kon yenu nga bkkaar ndax da ngaa waroon a
julliwaale sobe si rekk ndax sobe si aayul ndegam ngant la, ku rafe ba lu sng
awraam sax amu ko, koo ku da fay def yaramu neen julli ndax loo lu la mn.
Jublu Xibla yitam bokk na ci saart yi, nga xam ni mooy boo nekkee Mkka
walla la ko wr moom jmmu Kaaba gi ngay war a jublu, boo soree Mkka,
wet ga Kaaba ga fete rekk ngay jublu, koo xam ni ba muy julli daa moy xibla
waaye laata mu koy yg julli na ba slml kon da uy sopp rekk mu baamu ci
waxtu wa. Bu dee ci biir julli gi la ygee ni moy na xibla, da uy seet su fekkee
ni gumb la du aaje muy dagg julli gi day wlbtku rekk jublu xibla, su fekkee
njccaar la te fekk la mu ko moyee tuut la du aajo muy dagg julli gi da fay daa
di jublu xibla rekk. Bu dee njccaar la te fekk la mu moy ci xibla gi daa bari
te mu ygee ko ci biir julli gi da fay dagg julli ga jublu xibla ba noppi door a
tmbaliwaat.
Lpp lu uy baamu ci waxtu wa kepp te su waxtu wa jllee kenn du ko
baamoot xamal ni baamu goo gu ngnel la ndax su doon baamu gu war da
u lay wax ni da nga koy baamu, fwwu waxtu wa jll walla mu ba a jll a ci
yem niki naafle rekk ndax waxtu wa nga ko war a defee bu jllee rekk kenn
doo tu ko baamu.
Bokk na yitam ci saart yi nga byyi lpp lu mnul a nd ak julli gi mel ni wax
walla jf ju jmul ci julli ga.
Jullig aji tawat
Jullig farata daa am jurom aar yu u war a smmonteel, ent ya dees
koo war a tegale boo ko mnee moom rekk ngay sa a def doo mn a jll ca
ba ca des, et ya mn ngaa mn bii te jll ca ba ca des te du ko teree baax.
Su ko defee ent yi u war a tegale ooy, su fekkee mn ngaa julli taxaw
jonn kon da nga koy def, soo ko tlee te mn a taxaw weru kon nga taxaw
weru, soo ko mnul te mn a toog te ba a weru kon nga julli toog te ba a
weru, soo ko tlee te fwwu nga weru nga soog a sa a julli toog te weru.
Mukallaf mu ne yii da koo war a tofale bu mu ci mnul soog a jll ca ba ca des,
ent yii boo ci def te mnoon ba ko jiitu sa julli day daa di yqu.
et yi nga xam ni da oo sopp nga tegale ko waaye tegale ga warul ooy
su fekkee ni yaw julli toog weru ci darra mnoo ko, tdd rekk nga mn sopp
na u nga tddee sa wetug ndeyjoor jublu xibla, boo tlee wetug ndeyjoor
nga tddee wetug cmmoo, boo ko tlee nga jaaxaan say tank jm xibla.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
44
Su ko defee li u wax nii bu dee da nga mn a taxaw julli te doo weru ci
darra nga julli weru ci darra, julli gaa ngi yqoo ci bu fekkee ni la nga weru
sf nga ko sa doole bu baax ba nga xam ni bu daanuwoon nga nd ak moom
daanu waaye bu dee weruwoo ca bu baax da ngaa def lu u sib rekk waaye
ggul ci yq sa julli.
Bu fekkee ni da ngay julli jullig naafle dagan na nga mn a taxaw ba noppi
daa di toog waaye waxeef na ni tuyaaba ja nga waroon a am xaaj ba lay doon.
Lee lee yitam mn ngaa tmbali naafle ci toogaay ginnaaw ga nga sawar daa
di jg yeggalee ko taxawaay darra nekku ci walla nga tmbalee ko ci taxawaay
yeggalee ko ci ab toogay.
Jullig tukki
Kpp ku tukki soriwaayu ent i bariid am na u ne day nekk en-fukk i
kilomet ak jurom et, am na u wax ni mooy jurom aar fukk i kilomet ak
aar mooy bi gn a wr, mn ngaa wi bpp julli bu matoon ent i rkkaa,
suba ak tmis deesu len wi.
Booy byyeekoo ci dkk bu mag bala ngaa tmbalee wi da ngay ng
ba gnn lppu dkk bi, nga xam ni amul benn kr bu tollook yaw ci ndeyjoor
mbaa cmmoo walla sa kanam, bu amoon ay tool sax yoo xam ni fa la waa
dkk bi di bayee wallab maarse boo yaboo boole ko ci dkk bi ba weesu len
door a tmbalee wi, waaye na tukki ba ba a doon tukki fo walla moy. fi
nga xam ni boo fa tollee booy dem mn a wi booy ibisi ba tollaat foo fa
ca ngay tmbalee matal doonte duggagoo sa kr.
Bu fekkee gg nga ci barab te yene faa sax ent i fan walla la nga fay top-
patoo fwwu mu mat ent i fan, kon da ngay matal julli yi ba ba nga fay byyi-
koo, door a seet ba xam fa nga jmaat di na matal saart yi am det, booy dem
di nga wi ba ba ngay yegg ndem barab ba nga jm mat na doxub wi,
bu dee ci diggnte bi daa am fooy jdd te sa dig ak moom matul doxub wi
fas faa am ent i fan kon ba ba nga fay gg doo wi.
Nees di fayee boru julli
Boo amee boru julli, taxaw temm ci bgg len a fay, lu war la kenn waru
koo sgganee, bu fekkee da ngaa bari boru julli te bis bu nekk nga fay jurom
i bis maanaam saa boo jullee genn julli fay jurom teg ca ku farlu nga.
Julli gu ne na mu raweewoon nga koy fayee, bu dee da laa rawee fa nga
dkk nga xam ni waroo koo wi kon boo koy fay da nga koy matal, bu dee
bam lay raw cib tukki nga nekkoon sa sunna moo doonoon wi ko kon boo
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
45
koy fay da nga koy wi bu dee julli gu mat ent i rkkaa la niki tsbaar, tk-
kusaan ak gee, waxtu wa ngay fayee amu ci solo waxtu wam la rawee rekk la
deef seet, bu dee daa am julli gu la rawoon ba nga nekkee ca dkk ba, ba nga
demee bay tukki nga bgg koo fay da nga koy matal, bu dee julli gu la rawee
ci yoon wi, boo ibisee ci kr gi du tee da nga koy wi.
aar i julli yoo xam ni da oo bokk waxtu bu fekkee xaj na u ca waxtu
wa fwwu nga war len a tegale ndegam ftewoo ko, bu tkkusaan jotee te
julleegoo tsbaar da ngay njkk a julli tsbaar door cee teg tkkusaan, boo ko
tayee njkk a julli tkkusaan da ngay mel ni ku ko julliwul, da ngay julli tsbaar
ba noppi war ko cee tegaat niki noo nu tmis ak gee.
Bu dee am na julli yu la raw yoo xam ni bari wu u mooy ent i julli jm
suuf, su la ent i julli rawee am julli gu jot day war nga julli ent yi la raw ba
noppi door a julli gi jot doonte boo nekkee di len julli gii teew waxtoom
raw la sax da nga len di fay ba noppi soog a julli gi teew, boo ko deful rekk
am bkkaar, tofale ga moytu bkkaar lay doon boo julliwoon gii teew door
a julli yoo yu du ko tee baax doonte benn waxtu la niki suba daa jot te yaw
julliwoowoon gee biig ngir nga ba a am bkkaar da ngaa waroon a fay gee ba
noppi door cee teg suba, boo njkkoon a julli suba du ko tee baax waaye bk-
kaar ngay am ci kk koo tegale, aar i julli yu bokk waxtu la tegale ga mnul
a kk nga xam ni soo ko deful du baax, yi ci des soo len tegalewul bkkaar
ngay am ci kk gaa tegale waaye du ko tee baax.
Soo amee boru julli waxtu wu nekk manees na ko caa fay, koo xam ni xas
nga koo ame doo sa a naafle ndax li nga war a naaflaa da nga koo war
a fayee bor yi nga ame ba noppi niki naafleg yoor-yoor ak ramadaan walla
di dawal tsbaar mbaa tkkusaan waaye safaak witar oom loo bari-bari bor
mn nga len a def ak aar i julli iid yi (korite ak tabaski) ak jullig muurug jant
ak jullig mbaaw, jullig muuru weer da cee wuute, aar i rkkaay fajar da
len a fonk lool su julliy sunna yii jllee oo ci topp moo tax u tuddee len
Arahiibatu oom it loo bari-bari boru julli da nga len di jooxe.
Su fekkee da ngeen a bokk ame boru julli te yen a yemle ya len raw mn
ngeen jiitl kenn su ngeen di fay julli ya ngeen ame, ku fte lim yam am ciy
bor kon day fay di fay bam leer ko ni lam amewoon ciy bor fay na ko mu door
a byyi.
Xabla salaam ak Bahda salaam
Sunnaaleef na ngir ag njuumte ci dolli walla nga wi aar i sujjod. Bu
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
46
fekkee da ngaa juum dolli darra ci julli gi, boo slmlee da ngay sujjod aar
i sujjod taayawaat daa di slml, taaya ju gt lay doon ci abduhuu wa ra-
suuluhuu lay yem, su fekkee da ngaa wi lu mel ni sunna soo xam ni ku ko
wi da nga ko war a sujjodal xabla salaam, da ngay taaya ba fa nga daan
war a waxee assalaamu alaykum, nga daa di sujjod aar i sujjod daa di
taayawaat taaya ju gt door a slml.
Bu dee da ngaa boole dolli ak wi, da ngay sujjod xabla salaam, bu
fekkee da ngaa waroon a sujjod xabla salaam, fte ko ba wax assalaamu
alaykum te fekk bi nga ko ftalikoo ak bi nga slmlee soreewul, da ngay daa
di sujjod sa xabla salaam, taayawaat slml mu jeex waaye bu dee ygg na
nga xam ne jkka ja nga doon jullee gnn nga ko walla sax gnnoo ko waaye
yex nga koo fteliku lool kon sujjod ba ak julli gi lpp yqu na, da ngay jul-
liwaat bu fekkee la la tax di sujjod mat na et i sunna walla aw saar ndax ku
ko fte byyi nga et i sunna ndax jng gi ak taxawaay bi, yelu gi walla bral
gi lpp sunna la bu ko matul nak du yqu niki lu mel ni taaya, bu dee bahda
salaam boo ko ftee doonte ay at la, boo ko ftalikoo da nga koy sujjodal.
cosaanul sujjod mooy byyi aar i sunna walla lu ko pp det lu ko yes.
farata moom saa soo ko byyee mneesu koo sujjodal xabla walla bahda
salaam, da nga koy indiwaat rekk.
Koo xam ne wi na ci ngneel i julli deesu ko sujjodal, benn sunna tam
boo ko byyee doo ko sujjodal lu dul ku byyi ag yelu walla bral. Bral boo
ko defee ci barab boo waroon a yelu da ngay sujjod bahda salaam ndax da
ngaa yokk, boo yeloo ci barab boo waroon a bral da ngaa wi kon xabla
salaam ngay def.
Bu dee da ngaa juum ba wax ci biir julli da ngay sujjod bahda salaam
taayawaat slml ndax da ngaa dolli, koo xam ne daa slml ginnaaw bu mu
jullee aar i rkkaa niki mu doon julli tsbaar def aar i rkkaa taaya taaya ju
njkk rekk daa di slml war na ci moom sujjodug bahda salaam ginnaaw bu
mu jgee ba ggale julli gi.
Koo xam ne daa dolli aar i rkkaa niki ngay julli tkkusaan def ko jurom
benn rkkaa walla nga dolli benn rkkaa, boo slmlee da nga koy sujjodal
bahda salaam waaye lu toll ni rkkaa yi ab julli war a am boo ko ci dollee niki
ngay julli tsbaar def ko jurom et i rkkaa walla tkkusaan walla gee kon
julli ga day yqu, tmis moom boo ci dollee ent i rkkaa moo koy tax a yqu.
Bu fekkee yaa ngi julli di sikki-skka naan ent i rkkaa laa am walla et,
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
47
jppal ni la gn a new nga am daa di indi enteelu rkkaa bi ndax boroom
xam-xam yi da uy wax ne booy sikki-skka ba xam mat na am matul, jppal
ni matul boo noppee sujjod bahda salaam, bu dee da ngay sujjod di sik-
ki-skka ba xam benn yoon nga sujjod walla aar da ngay daa di sujjodaat
beneen, slmll ndem yaa ngi sikki-skka ci ba xam slml nga am det
su dee yggul, doo ko sujjodal darra du bahda du xabla. Bu dee diggnte bi
ngay sikki skka ba xam slml nga am det da fa ygg lool walla gnn nga
jkka ji, kon xamal ni goo gu julli yqu na, da nga koy julliwaat.
Koo xam ni boroomug jax-jaxal la mooy ku xelam bon ba nga xam ne saa
buy julli du xam ci ban rkkaa la toll, lum xelam jpp, na jpp loo la te wyal
julli gi waaye ginnaaw bu slmlee sopp na u mu sujjod bahda salaam.
Koo xam ne daa bral xunot darra du ko ci war du xabla du bahda waaye
bu dee tayeef lu u sib la.
aar i rkkaa yu mujj yi sunnaalu u ku ci dolli aw saar, koo xam ne da koo
tay jng ko ci def na lu u sib waaye du ko tax a sujjod.
Koo xam ne da fa tmm su dggee Muxammad daa di ciy teg sallalaahu
alayhi wa salam, su ko nit rombee wax turu Yonent bi SaWS mu juum wax
salalaahu alayhi wa salam, bu fekkee tayu ko, sibu u ko, su ko tayee sib na u
ko ak fu mu ko mn a defee ci biir julli gi.
Koo xam ne da fa jng aar i saar ci biir julli walla lu ko pp walla mu jng
aw saar jeexal ko ba dugg ci weneen walla mu rukkoo te saar wa mu tmba-
liwoon jeexul, yoo yu ypp sujjod waru ca.
Koo xam ne da fay julli am kuy wax mu di ko joxo walla muy yngl bopp
bi di ko junj, loo la sujjod waru ci.
Koo xam ne da fa juum ba baamu faatxa, li koy war mooy suujjod bahda
salaam waaye bu dee baamu gi tayeef la, julli ga yqu.
Boo jngee faatxa waroon caa teg saar, dem bay waaj a sgg ftaliku saar
wa, du la tax a siggi ni da ma ciy teg saar, ndax rukkoo gi nga jm farata la te
farata kenn du ko tmbali di ko byyi di dellu ci sunna, da ngay wy boo nop-
pee sujjodal ko xabla salaam.
Ki nga xam ne da fay julli, jng bay waaj a rukkoo ftaliku ne li mu jng da
koo yelu te fekk lu u war a bral la, bu fekkee faatxa ja do la, kon da fay
baamuwaat faatxa ja, bu noppee sujjod bahda salaam ndax daa jng faat-
xa aar i yoon te loo lu ag dolli la, bu fekkee saar wa do la yelu kon da koy
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
48
baamuwaat waaye aw saar moom mnees na u jng lu pp benn moo tax
sujjod du la ci war. Bu fekkee jot ngaa rukkoo te yelu loo waroon bral, boo
noppee da ngay sujjod xabla salaam ndax byyi nga bral te ku ko byyi da
ngaa wi moo xam ci faatxa ji la walla ci aw saar.
Boroom xam-xam yi dppoo na u ni kuy julli ree te tay ko sa julli yqu
na, juum ree moom am na u ne day yq julli am u ne du ko yq waaye wr
na ne ku sggan kepp mooy ree ci biir julli walla kuy fo te rer. Sri Tuubaa
qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu am na benn bis mu woo mag i ne leen
julli de na ngeen ko fonk bu baax waaye naqari naa def lool, ndax julli dgg-
dgg boo ko dee def, boo kbbaree su u faboon paaka di dagg sa cr yi benn
ginnaaw benn di wacc doo ko yg, moo ne dey mboolooo mii toog ku mn
a jullee noo nu am na f.
Muu ci julli moom darra nekku ci du yq julli, sujjod waru ci, du waral
baamu julli gi.
Kiy julli di xalaat mggug sunu Boroom ak tkku yi mu tkku moykat yi wal-
la muy jng alquraan ci julli di ko setantal bay jooy, jggl na u ko ko doonte
ma ngay srxt ca kaw, naka noo nu ki nga xam ne daa nekk ci biir julli am ku
w ykkamt bgg koo wax darra ba dem, moom miy julli mu ne cell dagg
njng ma ngir bgg koo dglu ba xam li mu koy xibaar mu door a wyal julli gi
waaye dglu ga bu mu ygg.
Koo xam ne da doon julli, julli goo xam ne da fa am taaya ju nekk ca digg ba
muy jullig ent i rkkaa walla et i rkkaa, mu def aar i rkkaa ba mu laataa
toog, jg taxaw walla ba mu toogee laataa taaya jg taxaw waaye laataa aar
i loxo yi ak aar i bt i wom yi di tqarlikook suuf si, ftaliku na ko daa di
toogaat jm ca taaya ju njkk ji, koo ka sujjod waru ko ndax loo lu mu def lu
woyof la, su fekkee ni ba mu ftee taaya ji, aar i loxo yi ak aar i bt i wom
yi tqarlikoo na ak suuf si, bu mu toog na wy taxaw, bu noppee sujjod xabla
salaam ndax taaya joo ju mu wi. Bu dee ginnaaw tqarlikoo ga dellusiwaat
na toog koo ku aw teem aar la : 1- bu dee bi mu laataa taxaw jonn la dellusi
toog ngir taaya ja mu ftaliku, koo ku bu noppee da fay sujjod bahda salaam
ndax da fa dolli 2- bu dee da fa ng ba taxaw jonn doo ga dikkaat toog, dolli
na bu noppee dafay sujjod bahda salaam.
Koo xam ne da fay julli, juum ba wal (f), kon dolli na, bu noppee da fay
sujjod bahda salaam, bu dee moo ko tay, kon julli ga da fay yqu bu fekkee
wal ga ci gmmi la ko defee, bu dee ci bakkan sujjod waru ko.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
49
Ndem tsli nga ci julli, bul soxlawoo naan Alxamdulillaahi Rabbil aala-
miin, bul delloo ka nga xam ne ndokkeel na la maanaam boo tslee am ku la
ne yarxamukallah, bul ko delloowaat naan ko yaxfrullaahu lanaa wa lakum
wa yahdiikumullah wa yuslixu baalakum, da ngay wyal sa julli rekk.
Bul dgg kuy tsli te fekk nga nekk cib julli naan ko yarxamukallah. Lii nag
da u koo sopp, darra warul ki ko def.
Bu dee da ngaa nekk di julli far bbbli, da ngay jl sa loxo ubee ko sa g-
mmi te ba a wax darra.
Boo bggee tufi da ngay gnnee sa mbalaan walla sa musuwaar raay ko
ci sa lmmi, tufit ya taq ca waaye bul ni tf ndax su boo baa taa ak faa day
gnn te loo lu da fay yq julli gi ndax dolli nga ca lu ca bokkul.
Koo xam ne da ngay xalaat ndax man yor naa am toj am det walla ngay
sikki-skka ci yor sobe am det, ginnaaw ba mu wor ko ni laab na, sujjod
waru ci.
Ki nga xam ne da fay julli ba ci ygg mu juum geestu te xar kanam gi kepp
a geestu waaye jmm ji wlbtkuwul darra waru ci waaye lu u sib la. Ki nga
xam ne daa geestu ba jmm ji jublootul xibla, koo ku moom julli gi da fay yqu
fwwu da koy baamu ndax jublu xibla daa bokk ci saart i julli.
Koo xam ne da fay julliwaale sooy ndax xaraam na ci gor mu koy sol, walla
mu xool lu u xaraamal moy na Ylla waaye teewul julli ga moom wr na niki
noo nu ku scc ci biir julli.
Bu fekkee da ngay jng alquraan ginnaaw bi nga jngee faatxa ba noppi,
am aan yoo tmm a teg ci faatxa, nga far teg len ca ginnaaw faatxa ji nga
jng ci biir julli gi, nga ftaliku ne ci biir julli nga nekk doonte benn baat nga ci
jng, da uy xool su fekkee ci alquraan la bokk, sujjod du la ca fekk waaye su
fekkee aan ga bokkul ci alquraan, da ngay sujjod bahda salaam ngir ag dolli
goo tayul waaye soo ko tayee julli ga day yqu. Su fekkee da fa jng baat boo
xam ne ci alquraan la bokk waaye mu soppi baat ba niki iyaaka nahbudu mu
wax iyaaka yubhadu walla mu yq maanaa ma niki iyaaka nahbudu mu wax
iyaaka tahbudu, sujjodu bahda salaam moo ko cay war.
Soo gmmntoo ci biir julli gmmnt gu woyof xamal ni yqul julli, sujjod
it du la ci war waaye boo ggee ci nelaw, nelaw yu diis xamal ne julli ga yqu
na, njpp ma itam toj na ndax nelaw yu diis da fay toj njpp te njpp su tojee
julli ga yqu. Nelaw yu diis ni u koy xmmee ak nelaw yu woyof mooy nelaw
ba yuut walla nelaw te yoroon darra mu rot te ygoo ko.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
50
Koo xam ne da fay julli te wradi ba tax muy wonk, jggl na u ko ko niki
noo nu koo xam ne daa xaddamiku ngir lor waaye soo xaddamikoo ngir dgg
ku nuyyo nga xaddamiku ngir won ko ne yaa ngi ci biir neg bi, yqulub julli
waaye sibef na u ko.
Ku nekk ci biir julli, sen kuy dem nga bgg koo woo daa di sbbaal ngir
bu geestoo nga junj ko, sib na u ko waaye julli ga wr na deesu ko digl mu
sujjod ndax subxaanalaahi bokk na ci yi nga xam ne sa na u koo wax ci
biir julli.
Bu fekkee da ngay jng ba mu ygg nga gag, boo xamul aaya ba ca topp da
ngay tb aaya bi nga gagee jll ca ba ca topp ngir nga mn a jll waaye boo
xamul aaya ba ca topp da ngay rukkoo rekk te ba a ubbi ab Kaamil di ko ci
seet ngir bgg a jll, lii nag ci saar wu dul faatxa kepp la u la ko may waaye
faatxa moom mneesu koo kk a jng ba mu mat ci biir julli doonte da ngay
ubbi Kaamil xool ko ca.
faatxa boo ci byyee ab aaya te mnoo koo dabaatal ndax rukkoo nga
ba siggi soog koo ftaliku, boo noppee da ngay sujjod xabla salaam ndax
da ngaa wi, su fekkee da nga cee byyi lu pp benn aaya te mneesu koo
dabaatal, sa julli yqu na.
Koo xam ne bokku len julli, ma nga beru di julli yaw it ngay julli, bu gagee
soo ko gggantee yq nga sab julli. Sa ilimaan kepp nga sa a gggant.
Boo dggee ilimaan di jng, bu gagee te wonewul ne daa bgg ku ko gg-
gant, bu ko gggant, boo dggee mu yq aw baat jll, sa nga koo wax baat
bi ba mu xam ni da koo yq.
Su fekkee da ngaa nekk di xalaat ci mbiru dduna ci biir julli gi, sib na u
ko, balaa mn a yq julli gi da fay bari lool, bari gi ni u koy xamee mooy ngay
xalaat mbiru dduna ba xamatoo aata rkkaa nga julli nga xam ni moo sabab
nga kk a xam rkkaa yi nga julli.
Ki nga xam ne da fay julli gis ku bgg a jaar diggm ak ay tankam ak f nga
xam ne boo dppee sa j fa nga koy teg, nga puus ka fa bgg a jaar, yqul julli,
sujjod waru ci.
Ki nga xam ne bi muy sujjod wetug j bi la sujjodee xayna digg j ba daa
am mett wu fa ne walla bi mu demee bay sujjod kaalaam tasaaroo ba mu
sujjod ci kaw kaala gi, yqul ab julli te darra waru ci.
Koo xam ne da fay julli ba ci ygg mu waccu, waccu woo xam ne skku wu
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
51
ko walla mu gall, loo la yqul ab julli te darra waru ca.
Maamuum bu dee julli, nekk ci ginnaaw ilimaan su byyee loo xam ne bu
doon moom kepp mooy julli, sujjod da ko ciy war te ilimaan byyi wu ko,
xamal ne ilimaan ji da koy gdduwaale ba mu des mu wi farata joo xam ne
ci julli gi la bokk. farata ilimaan mnu koo yenul maamuum, kon bu noppee
na ko indi ngir julleem mat.
Ki nga xam ne da fa jamaj walla mu gllankooru walla mu doon nelaw ba
ilimaan rukkoo te moom rukkoowul, bu fekkee ca rkkaa bu njkk ba la nekk,
koo ku di na am aar i te : 1- Bu fekkee yaakaar na ne balaa ilimaan a ykt
boppam jge ci sujjodu aareel bi ci rkkaa boo bee mu nekk, mn na fee
rukkoo fekksi ko te du siggi, kon da fay gaaw rukkoo dem fekki ko. 2- bu dee
yaakaarul ni mn naa fekki ilimaan ci sujjodub aareel bi te du siggi, kon ruk-
koo ba daf koy byyi te fekki ilimaan fa mu toll, bu ilimaan slmlee mu indi
beneen rkkaa buy wuutu boo bu mu byyiwoon ab rukkoo.
Ki nga xam ne da fa sujjodul, daa gllankooru walla mu doon nelaw, rk-
kaa bi mu nekk sujjodagu ko ba ilimaan jll ca rkkaa ba ca topp, kon da
fay gaaw sujjod sujjodu rkkaa bii nga xam ne ci la ilimaan jge bu fekkee
yaakaar na ne mn naa dab ilimaan balaa rukkoo ca rkkaab aareel ba nga
xam ne ca la jm, su fekkee yaakaar na ne mnu fee sujjod fekki ko ca rkkaa
boo bee balaa rukkoo kon da fay byyi rkkaa boo bu rekk fekki ilimaan, bu
noppee indi beneen rkkaa bu koy wuutu waaye su fayee rkkaa boo bu mu
byyiwoon, sujjod bahda salaam waru ko lu dul da fa sikki-skka ba xam
rukkoo na walla det, walla sujjod na walla det.
Koo xam ne daa nekk ci biir julli, ray jiit joo xam ne jublu na ko te jengul
xibla walla jf ja ygg ba ku ko sen defe ni nekkul ci julli, darra waru ko te julli
gi yquwul.
Su fekkee ilimaan da fa jg te li muy def xam na u ni ag dolli la, yaw mi
xam li ko tax a jg ndal ak moom taxaw, ki nga xam ne moom it mi ngi sik-
ki-skka ba xam dolli gi lan a ko waral, moom it na nd ak ilimaan jg taxaw
waaye ki nga xam ne wor na ko ne ilimaan lii muy def dolli la, da fay toog du
ko fekki ca taxawaay ba. oom ii ku ci def safaanub li u la digl sa julli da
fay yqu.
Su fekkee ilimaan da fa slml te julli gi matagul waaye da fa juum, ki nekk
ci ginnaawam xam ne daa juum mu sbbaal ko, ilimaan nd ak moom ci sb-
baal ga xam ne julli gi matagul, kon bu noppee moom ilimaan da fay motali
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
52
julli gi ba noppi sujjod bahda salaam, maamuum it noo nu lay def.
Ilimaan soo ko sbbaalee, muy deng-dengi, xamul li tax nga wax subxaana-
laahi, may na u ko mu laaj aar u maanu u nekk ci ginnaawam, su boo baa
may na u ko mu wax, iy tontu it noo nu waaye da uy yem ci tontu rekk te
noppiwaat. Noo nu la u koy netalee ndax Yonent bi SaWS daa mos di julli
tkkusaan, taaya ci rkkaab aareel bi slml, Sujjodayni ne ko waaw jullib
tkkusaan da u koo wi def ko aar walla da ngaa juum, Yonent bi SaWS
ne ko kon de da maa juum lu mu doon, mu ne ko aar i rkkaa nga julli, Yonent
bi SaWS daa di jg ggale.
Ndem sbbaal na u ilimaan ngir jpp ne da fa juum waaye moom jpp
na ne julli gi mat na, na jfandikoo li mu jpp ndax lu ko wor la, la muy sik-
ki-skka yitam da koy byyi te jpp ca la ko wor waaye bu dee mbooloo mu
bari oo ko ne subxaanalaahi te moom mu jpp lu wuuteek la mbooloo ma
jpp, kon daa war a fekki mbooloo ma ndem leeralal na u ko ag njuumteem.
Bu fekkee da ngaa julli gee ba noppi ni naa julli safaa ak witar, ngay julli ba
ci ygg nga sikki-skka ba xam ci witar nga nekk walla ci aareelu rkkaa bu
safaa, su boo baa da ngay def li gn a wor te mooy jppal ni rkkaa bii nga
toll mooy aareelu rkkaa safaa, boo slmlee sujjod bahda salaam ndax da
ngaa sikki-skka, boo slmlee julli witar.
Sopp na u diggnte safaa ak witar bul f wax darra, boo juumee wax ca
darra nekku ca, bu dee yaa ko tay def nga lu u sib waaye du tere julli gi baax.
Bu dee li nga fekkee ci jullig ilimaan matul benn rkkaa, rkkaa bu mujjam
nga fekkee te fekk nga mu sujjod ba siggi, xamal ni amoo darra ci julli gi bu
ilimaan dee sujjod xabla walla bahda sa yoon nekku ca waaye bu dee daa
sujjod bahda salaam nga nd ca ak moom, boo jgee da ngay tmbaliwaat
julli gi.
Su dee fekkee nga ci jullig ilimaan lu mat ab rkkaa walla lu ko pp kon
xamal ni sujjod bu ko war rekk war na la doonte fekkee woo la waral sujjod
ba, bu dee sujjodug xabla salaam da nga ciy nd ak moom, bu dee sujjodug
bahda salaam da ngay jg jll ca la mu la rawee ba noppi door koo sujjod,
boo ko tayee nd kook ilimaan sa julli yqu.
Bu dee ilimaan da laa raw te def luy waral mu sujjod bahda salaam, boo
jgee bay fay la mu la raweewoon nga def ca luy waral xabla salaam, da fay
mel ni yaa boole def luy waral xabla ak bahda te yoo yu aar bu u dajee da
ngay ppl doole xabla ba, boo sujjodee xabla salaam rekk mu doy.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
53
Kuy sikki-skka ci matug julli gi am det far slml, julli gi yqu na ndax la
gn a new la waroon a topp daa di koy motali, bu ca noppee daa di sujjod
bahda salaam.
Boo doon julli di fay ab julli bu la raw ca waxtu, boo ca juumee mook boo
ko doon julli ca waxtu wa juum ca oo yem i te.
Boo doon naafle juum ca mook boo doon julli jullig farata juum ca oo
yem ndare ci jurom benn i masala yoo xam ne wuute na u ci : faatxa, saar,
yelu, bral, dolli ab rkkaa ak ftaliku lenn ca ponk ya ndem ygg na.
Boo doon julli jullig naafle fte ca faatxa ba rukkoo da ngay wy rekk
byyi ko noo nu boo noppee sujjod bahda salaam te bu doon jullig farata am
ca rkkaa boo ftee faatxa ba rukkoo ba siggi kon da fay byyi boo ba rkkaa
te ba ss ci moom wecci ko, su ko defee su julli ga jeexee benn mu boole dolli
ak wi sujjod xabla salaam walla mu doon dolli kese mu sujjod bahda
salaam.
Boo dee naafle fte ca ab saar jng faatxa kese walla muy naafle gu u
soppoon nga bral ko yaw nga yelu ko walla u soppoon nga yelu ko yaw nga
bral ko, yoo yu ypp boo xasee rukkoo door koo ftaliku da ngay wyal rekk,
sujjod sax waru ca ci wuuteek jullig farata ndax boo ca byyee ab saar da
ngaa wi da ngay sujjod xabla salaam, boo byyiwoon bral yelu da ngay
mel ni ku wi fwwu nga def xabla salaam, boo yeloo foo waroon a bral
da ngay mel ni ku yokk fwwu nga sujjod bahda salaam.
Boo doon naafle, nga am aar i rkkaa ba noppi jg jll cib eteel, bu dee
teel nga koo ftaliku maanaam laataa ngay rukkoo bay siggi da ngay dellu-
siwaat taaya slml waaye fwwu nga sujjod bahda salaam ngir yokk gi. Bu
dee bi mu ggee ci rkkaab eteel bi rukkoo na ba siggi door a ftaliku ne ci
ab naafle la nekk, bi mu amee aar i rkkaa daa waroon a toog taaya slml
kon da ngay jll yokk ca beneen rkkaa muy ent, su ko defee nga sujjod
xabla salaam ngir kk gi nga kk a wax assalaamu alaykum ci diggnte aar
i rkkaa yu njkk yi ak aar yu mujj yi ci wuuteeg jullig farata bu rkkaa ya
xasee ba mat mu juum jg di ci yokk beneen rkkaa, saa yoo ygee ni rkkaa
bi nga toll ndollal la moo xam rukkoo nga ba siggi walla det oo yem da ngay
dellu waat toog taaya slml daa di sujjod bahda salaam xam ni yokk nga.
Boo julliwoon jullig naafle fte ca ponk maanaam fte ca farata niki ruk-
koo walla sujjod mbaa faatxa ba slml ba mu ygg nga door koo ftaliku,
kon jullig naafle ga baax na du aajewoo nga di ci def darra, byyi ko noo nu
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
54
rekk, wuute na ak bu doon jullig farata ndax su boo baa julli ga da fay yqu
fwwu nga baamu ko.
Naafle boo ci xasee ba dugg da fay soppiku lu war, boo ko tayee byyi ca
benn rkkaa walla ab sujjod walla rukkoo, fwwu nga julliwaat ko.
Nan la uy jullee
armal ci julli nga xam ni mooy wone ni tmbali nga ko mooy nga wax al-
laahu akbar, baat bii rekk moo ci doy boo ni woon sax akbaru Laahu du ko
tax a baax, boo koy def da ngay ykt say loxo ba u tollook sa aar i mbagg
mbaa u jege ko, yktg loxo ya da u koo sopp ndax bokkul ci farata yi bok-
kul ci sunna yi.
Boo nekkoon ci jullig suba ginnaaw boo kbbaree da ngay daa di jng faa-
txa daa di ciy teg aw saar, faatxa ja ak saar ba ypp doo ca jiitl Bismillaahi
raxmaani raxiim ndax fqu Imaam Maalik da oo sib ku ko wax ci jullig farata
ndax da oo jpp ni Bismillaahi raxmaani raxiim gi ci faatxa ak gi ci yeneen
saar yi ko am ypp oo yem da u ko koo tmbalee waaye bokkul ci saar bi,
alxamdulillaahi ci la faatxa tmbalee dgg-dgg, bu dee ci naafle di nga mn
a tmbalee ci Bismillaahi raxmaani raxiim.
Sopp na u boo nee Wa laa daaliin nga wax ci suuf aamiin bu dee yaw kese
yaay julli, bu dee daa am ku lay jiite di na u sopp ci yaw nga wax ko waaye
boo dggul njngum ilimaan doo ko jem a tolloole, su fekkee yaay jiite te
fekk ngay bral li gn a wor ci fqu Maalik mooy doo wax aamiin da ngay
byyi a ngay jiite wax ko doonte am nay wuute, boo dee yelu ci ngay wax
aamiin ji.
ci jullig suba ginnaaw boo jngee faatxa ba ggal da uy sopp nga jng
ci saar yu gudd yi ooy yi tmbalee ci Xujuraat ba ci abasa oom la uy wax
twaalul mufassal, nga jng ci benn, boo jngee yu ko gn a gudd ba tay mu
baax da ngay seet f muxtaar mi toll bu desee lu bari mn ngaa jng saar yu
gudd, loo lu boo dee julli yaw kese la walla nga nd ak oo xam ni taamu na
u guddl gi waaye booy jiite mbooloo te amaana u wradi mn na u caa
bokk, gtal gaa gn.
Bu saar bi ggee da ngay sgg rukkoo waxaale allaahu akbar, sopp na u
nga boole jf ji ak wax ji doo dem ba jpp ci wom ba noppi door a wax al-
laahu akbar.
rukkoo li ci gn mooy nga jpp ci say btu wom jpp bu dgr, sa gin-
naaw maase nga xam ni du nox, sa bopp it du ten du sgg, say prg sori
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
55
say poqotaan. rukkoo yit deesu fa aan, sbbaal moo fay am mn ngaa wax
Subxaana rabbiyal aziim, skkalu u ko sax ab lim, nu mu toll mu baax waaye
jpp na u ni wax ko et i yoon yu teey digg domu na, nga ne fa tegg ba cr
ya dal farata la du lu mn a kk.
Boo siggee ci rukkoo bi bu dee yaw kese yaay julli da ngay wax samial-
laahu liman xamidah lii sunna la, dellu waxaat rabbanaa wa lakal xamd lii
ngneel la. Bu dee ci jullig mbooloo ilimaan du wax rabbanaa wa lakal xa-
mdu, maamuum it du wax samiallaahu liman xamidah, ilimaan samiallaahu
liman xamidah lay wax maamuum wax rabbanaa wa lakal xamd. Boo siggee ci
rukkoo bi da ngay taxaw ba ni tekk ba say cr dal nga door a sujjod boole ca
waxaale allaahu akbar ndax da oo taamu nga boole jf ji ak wax ji.
Taamu na u boo sggee sujjod nga indi say tenk ba mu tollook sa nopp,
boo mnee fexe ba sa j nga teg ko ci suuf moo gn nga xam ni du tege ci tapi
walla leneen loxo yi tam noo nu, bu dee fu u lal i tapi walla moket ba mu daj
soo yaboo sujjod ca.
Say loxo daa war a sori say poqotaan ci sujjod bi, say tank ci ginnaaw
yktku baaraam ya sampu ci suuf, mn nga faa sbbaal ci wax Subxaana
rabbiyal ahlaa, mn nga faa aan niki nga teg ca allaahumma ixfr lii, ndax da
oo wax ni foo fu nga gn a jegee sa Boroom ci biir julli gi, mn nga koo wax
ci waxiin wu teey et i yoon, diir ba lu mu new new fwwu nga ni tekk ba
cr ya dal bu ko yesee rekk nga byyi farata.
Boo siggee ci sujjod bi da ngay tllal sa tankub cmmoo te doo ca toog,
tanku ndeyjoor ba nga ykt ko samp baaraam ya ci suuf, ykt say loxo fa
nga ko tegoon teg ko ci sa kaw bt i wom, ginnaaw ba ci ngay door a sujjo-
daat ni nga ko defeewoon ci yoon wu njkk wa.
Boo byyeekoo ci sujjod boo ba da ngay daa di jg taxaw ndax diggnte ba
waroo faa toog, jamono ji ngay jg jm ci aareelu rkkaa bi da ngay waxaale
allaahu akbar boole jf ji ak wax ji.
Ginnaaw boo taxawee nga jng faatxa ak saar waaye di na u sopp saar
wi ngay jng gn a gt saar bi nga jngoon ci rkkaa bu njkk ba, ba la ngaa
sgg rukkoo foo fa ngay xunotee boo nekkee ci jullig suba, boo ca noppee
door a sgg rukkoo, def ni nga ko defeewoon ci rkkaa bu njkk ba, sujjod
bi tam noo nu.
Boo toogee di taaya daa am toogin wu u sopp te mooy nga gnnee say
tank ci wetug ndeyjoor, ba a toog ci sa tank ya, da ngay gg suuf, tanku
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
56
ndeyjoor bi da nga koy ykt samp baaraam ya ci suuf, mn nga koo xaw a
dngl nga xam ni baaraamu dyu tanku ndeyjoor bi mooy sampu, bari na u
ko xam bu baax te du u ko def ngir ngant.
Boo toogee nii ci ngay door a taaya, boo nekkee ci jullig suba boo noppee
ci taaya ji rekk mn ngaa slml. Loo lu uy wax Salaatu alaa Ibraahiima bari
na ay waxiin sopp na u nga teg ko ci taaya ji.
Slml ji boo waxee assalaamu alay da ngay ykt sa bopp tuut mu jm
ci sa kanam, booy wax kum gi nga xaw a geestu ci sa wetug ndeyjoor nga xam
ni ku nekkoon sa ginnaaw di na sen sa lexu ndeyjoor, benn slml ngay def
boo dee julli yaw kese ak boo dee jiite.
Boo doonee maamuum da ngay wax assalaamu alaykum nii u ko waxee,
waxaat ko ndank mu jm ci sa ilimaan, bu dee bi ngay julli am na ku la fete
cmmoo nga daa di wlbtku ci sa cmmoo wax ko ndank, su fa kenn nek-
kul ndax ci yaw la sppe sa jeexee walla mu am ku fa nekk te amul ci julli gi lu
mat rkkaa kon du jar ngay wax ci wet goo gu assalaamu alaykum, ka fa fete
bu amoon ci julli gi lu mat rkkaa doonte slmlagul du tee nga wax ko ko.
Sopp na u boo toogee di taaya, sa loxo ndeyjoor da ngay bank et i baa-
raam yi, baaraamu snnikaay ak baaraamu dy ngay tllal, baaraamu sn-
nikaay bi da nga koy yngl muy byyeekoo ndeyjoor di jm cmmoo, su
fekkoon sax ni sa taaya daa jeex te sa ilimaan jeexalagul da ngay wy di yngl
baaraam boo bu, am nay wuute waaye yngl gaa gn a wor. Loxob cm-
moo bi da nga koy teg noo nu ci sa lupp, deesu ca bank benn, deesu ca
yngl darra.
Yngl gi da u cee wax ni daa mel ni yat la wooy dor seytaane, kk gee
yngl it wax na u ni da lay junj ni benn Ylla rekk a am, mnees naa jpp it
ni yngl gi da lay ftali ba kero ngay slml ni ba tay yaa ngi ci julli nga di ko
byyi xel ba sa xel mi du dem ci leneen.
Yngl gi ak bank baaraam yi ci taaya la u koy def waaye deesu ko def ci
toogaayu diggnte aar i sujjod yi.
Sopp na u ci ginnaaw boo slmlee nga tudd Ylla niki nga wax astaxfru
Laahi et i yoon, daa di ciy teg allaahumma anta Salaamu wa minka salaamu
tabaarakta Yaa zaal Jalaali wal Ikraami. Boo ca mnee teg aayatul Kursiyu ngir
la xadiis ba wax ni ku saxal a jng aayatul kursiyu ci ginnaaw jullig farata gu ne,
darra doxul sa digg ak jjana lu dul faatu. Sopp na u bala ngaa naafle walla
ngay wax jeneen wax nga tudd baat yii ba noppi soog caa jll.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
57
Sopp na u ci ginnaaw boo jullee jullig farata gu ne nga wax Subxaana
Laahi fanweer ak et, alxamduli Laahi fanweer et, allaahu akbar fanweer
ak et nga motalee temer bi Laa ilaaha ila Laahu waxdahuu laa chariika
lahuu lahul xamdu wa huwa alaa kulli chayin xadiir, def ko ci say baaraam
moo gn def ko ci kurus, bu dee boo ko ci defee amaana nga juum ca kon boo
yaboo def ko ci kurus.
Sopp na boo jullee suba ba pare ngay tudd Ylla ak a aan ba jant fenk.
Bu la woree ni fajar fenk na moo xam nodd na u am det, su boo baa
da ngay julli aar i rkkaa fajar yi ba noppi door caa teg aar i rkkaay suba
yi. Boo ko jullee te fajar fenkagul du baax di na aaje yit nga jiitl yene ju
reeku njkk nga koy tmbali lu ko moy du ko tax a baax. Sri Tuubaa qaa-
da lahuu Laahu maaxtaara lahuu ngi wax ca Masaalikul Jinaan ni aar i rkkaa
fajar yi boo jngee ci rkkaa bu njkk bi faatxa da nga cay teg alam nachrax,
rkkaa aareel bi nga jng faatxa teg ca alam tara kayfa kon di nga mucc ci
loru sa bpp noon.
Tisbaar boo ko dee jngal da uy sopp moom itam niki suba nga jngal ko
saar yu gudd yi, lpp da u koy yelu. aar i rkkaa yu njkk yi ginnaaw faatxa
da fay nd ak saar, aar yu mujj ya faatxa kese nga ciy jng lpp ci yelu.
Boo nekkee ci taaya ju njkk ji, taaya ja da ngay yem ci abduhuu wa ra-
suuluhuu, sopp na u boo amee aar ba tmbalee jg da ngay byyi ba taxaw
jonn door koo wax, ilimaan noo nu lay def, boo dee julli yaw kese tam noo nu,
boo dee maamuum da ngay mel ni ku ygul ni ilimaan a ngi jg da nga koy
byyi ba mu taxaw jonn ba nga dgg allaahu akbar ja nga door a jg te doo
wax darra, da ngay byyi ba taxaw jonn ngay soog a wax allaahu akbar.
Ginnaaw boo slmlee tsbaar sopp na u nga naafle ent i rkkaa, aar
slml, aar slml, ba tay sopp na u bala ngaa julli tsbaar soo ko mnee
nga naafle ent i rkkaa, aar slml, aar slml.
Sopp na u bala ngaa julli tkkusaan nga naafle ent i rkkaa, aar slml,
aar slml, ginnaaw tkkusaan sib na u ku ca naafle. Tkkusaan ak tsbaar
oo bokk lpp, li u wuute mooy saar ya nga cay jng moom tkkusaan da
oo sopp mu gt, ooy saar yi tmbalee Suuratu Duxaa ba ci Suuratu Naasi.
Timis aar i rkkaam yu njkk da u koy bral te ginnaaw boo noppee
ci faatxa ji da nga ciy teg saar te sopp na u mu bokk ci yu gt yi, rkkaab
eteel ba faatxa kese lay am te da nga koy yelu.
Bu rkkaab eteel ba jeexee nga taaya slml.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
58
Sopp na u ginnaaw boo jullee tmis nga naafle aar i rkkaa. Sri Tuu-
baa qaada lahuu Laahu maaxtaara lahuu daan na digle ginnaaw tmis aar i
rkkaa, nga jng ci bu njkk bi faatxa teg ca Qul yaa ayuhal kaafruun, rkkaa
aareel bi nga jng faatxa teg ca Qul huwa Laahu axad.
Gee, aar i rkkaam yu njkk da ngay jng faatxa teg ca saar bral ko,
sopp na u saar wa digg domu te ooy yi tmbalee abasa ba ci Duxaa. aar
i rkkaa yu mujj ya moom faatxa kese la u ciy jng ci yelu.
Sib na u njkk gee di jot nga cay nelaw te byyiwoo koo xam ni su la wax-
tu wi naree raw mu yee la. Ba tay sopp na u ginnaaw gee boo amul jaamu
Ylla yoo cay teg walla ay yite yu far nga teel a tdd, teel a yeewu ndax da uy
ba nga biddnt.
Boo noppee ci gee sopp na u nga julli safaa ak witar te bral len ndax
bpp naafle booy def ci guddi sopp na u nga bral ko bu dee ci bccg sopp
na u nga yelu ko. Boo doon naafle bccg bral ko tam lu dagan nga def
waaye la gn mooy nga yelu ko.
Safaa moom lu mu new-new di na mat aar i rkkaa, boo koy julli aar
i rkkaa sopp na u nga jng ci rkkaa bu njkk bi faatxa ak Sabbix isma
rabbika, rkkaa aareel bi nga jng faatxa ak Qul yaa ayuhal kaafruun, daa
di taaya slml, nga door a indi beneen rkkaa bo xam ni moom rekkay beru
muy witar ji. Da nga ciy jng faatxa ak Lixlaas ak falaxi ak Naasi bu jeexee nga
taaya slml. Boo ci jngoon yeneen saar tam du ko teree baax waaye yii la
u ci gn a sopp.
Boo sawaree ba bgg a dolli safaa kon da ngay def ay aar aar ba kero
ngay gg fa nga bgg a yem, nga daa di koy tjee witar.
Yonent bi SaWS daan na julli fukk i rkkaa ak aar teg ca benn muy witar.
Julli ci guddi bi u ci gn a taamu mooy nga def ko ci xaaj bu mujj ba gn a
jege fajar te ggu ca. Safaak witar gi sax foo fu la u ko gn a taamoo, su fek-
kee sa yeewu njkk fajar di jot worul, da ngay fexe ba lpp loo war a naafle
nga def ko tjee ko witar ba noppi door a tdd. Boo yeewoo bu la neexee di
julli ay aar aar te ba a baamu witar ba fajar jot.
Bu fajar xasee fenk da uy sib bpp naafle ba mu des aar i rkkaay fajar,
boo biddntee te fekk nga ame borub julli ci guddi, bi nga yeewoo fekk fajar
fenk, di na u la may nga fay ko ba noppi witar door a julli suba.
Witar da u koo fonk lool nga xam ni bu u julleegul suba da nga koy julli
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
59
ba noppi door a julli suba waaye boo xasoon a julli suba te julliwoo ko moom
door a ftaliku ni julliwoo ko kon mu raw la.
Ku dugg ci jkka waxtu woo xam ni sibu u ku ca naafle sopp na u balaa
toog julli aar i rkkaa ba noppi yu muy nuyyo jkka ja. Boo xasoon a toog
it du tee nga war a jg def ko. Boo xasoon a dugg jkka te amoo njpp sopp
na u nga wax Subxaanallaahi wal Xamdulillaahi wa Laa ilaha Ilallaa wallaahu
akbar ent i yoon, wax na u ni ku ko def di na u la fay tuyaabay ku julliwoon
aar i rkkaa nuyyo ko jkka ja.
Boo woon doon jullisi ci jkka ji te fekk julliwoo woon fajar ci sa kr kon
soo yaboo def aar i rkkaay fajar ya mu wecciwaale aar i rkkaa nuyyo
jkka ja waaye doo def aar nuyyo ko jkka ja ba noppi bgg caa teg aar
muy fajar, bari na lool u koy def ngir kk a xam.
Su fekkee da nga julliwoon aar i rkkaay fajar ci sa neg nga dikk ci jkka ji
fekk jullee gu u, daa am u wax ni da ngay julli aar i rkkaa nuyyo ko jkka
ji door a toog, am u ni da ngay toog rekk xaar jullig suba gi, li gn a wr mooy
nga toog noo nu xaar ba a julli darra.
foo f dggee u wax la njngum yelu xamal ni li u ci jublu mooy yngl sa
lmmi di wax la ngay wax te nopp du ko dgg. Bral mooy lu mu new-new
yaw ci sa bopp nga di ko dgg, bu amee ku ss ci yaw moom it mu di ko dgg,
booy jiite tam nga ykt sa baat ba maamuum yi mn laa dgg.
Jigen moom yelu rekk lay def, sopp na u yit muy jegeel ay cram buy julli.
tey jiite ak ka uy jiite
Bu fekkee mbooloom jullit da oo tase ku ca jiite rekk mu baax waaye sopp
na u ka ca gn a dgg fq jiite, bu ca dollee gn caa baax gn caa bariy jaamu
Ylla ak yu mel noo nu mu gn a baax, jigen du jiite ay gor, du jiite jigen ni
moom du ci farata du ci naafle.
Bu dee ci fqu Imaam Maalik da uy jpp ni ki lay jiite ybbaale na la cig
njngam moo tax sunna la bu dee bral nga dglu rekk te noppi ba a jng, bu
dee yelu sopp na ngay jng ci suuf ngir ba a nekk ci leneen.
Su fekkee xas ngaa am ci julli gi lu mat ab rkkaa walla lu ko pp am nga
ngnelul mbooloo ndax gnee na jullig kenn am na xadiis bu wax aar fukk
i xaaj ak jurom am bu wax aar fukk i xaaj ak jurom aar, terewul ka fek-
kee rkkaa ypp moo pple ngnel, su ko defee lam la rawee bu ilimaan
slmlee da nga koy fay.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
60
Soo julliwoon yaw kenn ginnaaw ba nga gis mbooloo di julli sopp na nga
baamu nd ak mbooloo bam des waxtuw tmis, gee it bu fekkee witaragoo
mn ngaa baamu ngir ngnelul mbooloo ndax da oo sopp witar nekk sa
mujjug julli, boo xsee fekkee ci jullig mbooloo benn rkkaa am nga ngneel li
du tax boo noppee gisaat mbooloo mu pp i boroom xam-xam du tax nga war
a baamu, ki amagul darra ci ngnelu mbooloo nga xam ni bi muy yeksi fekk
na ilimaan sujjod ba siggi, koo ku mn naa nd ak mbooloo meneen julli.
Sopp na bu aar i gor dee julli, kiy ilimaan fete cmmoo ki muy jiite
fete ko ndeyjoor te ba a lng ak moom bu wr a wr, bu dee lu mat aar i
gor walla lu ko pp sopp na ilimaan ne ca kanam gor a fete ko ginnaaw,
bu ca jigen bokkee da fay taxaw ca ginnaaw gor a ilimaan nekk ca kanam,
bu dee ilimaan rekk ak benn gor ak benn jigen walla lu ko pp kon ilimaan
da fay taxaw, benn gor ga xaw a lng ak moom tuut, jenn jigen walla jigen
ya taxaw seen ginnaaw, gor bu doon julleek soxnaam du tax mu lng ak
moom, ginnaaw la koy fete, bu fekkee ilimaan daf fee nekk ak gor goo xam
ni mukkalaf la ak gone, da uy seet bu fekkee gone ga am na xelum jaamu
Ylla ba nga xam ni du taxaw di julli ba mu ygg muy fo walla mu dem kon da
u koy jppee ni mag, ilimaan taxaw ci kanam, mukkalaf mi ak gone goo gu ne
ci ginnaaw, bu dee weesoogul jfu gone, kon na mukkalaf mi lng ak ilimaan
ne ci wetug ndeyjooram, gone ga fum taxaw mu baax.
Imaam raatb mooy ilimaan joo xam ni jullit i oo booloo fal ko, mennum
moom do bu taxawoon julli ci jkka ji di na weccee jullig mbooloo, bpp
jkka ju am imaam raatb bu u jullee ba noppi meneen mbooloo mu dikk ca
jkka ja sib na u julli jiitl kenn, bu ko bggee kon da uy daa di gnn jkka
ja, jullee fa mn a def mbooloo, bu bggee julli ca jkka ja da uy kenn-ken-
noo ndax bu jullee ba noppi byyi eneen dikk di mbooloo julliwaat fa mn
naa indig noonoo ci jullit yi, moo tax am na u naan bu mbooloo ma nekkee
ay doxandem deesu ko ba ndax jotewu u ak waa dkk ba darra.
Koo xam ni daa julliwoon ba am farata gi wlbtku di baamu ngir am
ngnel la day maamuumu waaye bu jiitee a muy jiite yqule ndax da fay
mel ni kuy naafle, moom du yqule a muy jiite ooy yqule.
Boo xasee am ci ilimaan benn rkkaa njuumte lu ko war bam war a su-
jjod da lay waraale doonte fekkeewoo ko, bu dee xabla salaam nga nd ko
ak moom, bu dee bahda salaam da ngay ng ba fay rkkaa yam la raweewoon
ndem am na nga soog koo sujjod waaye doo ko defandook moom.
am na aar yoo xam ni fwwu nga byyi ba ilimaan def ko ba noppi nga
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
61
door koo def, soo ko ko njkkee def mbaa nga defandoo kook moom rekk sa
julli yqu : tmbali bi (allaahu akbar) ak slml bi (assalaamu alaykum), yi ci
des nga xam ni farata la xaraam na nga nd kook moom, sib na it nga de-
fandoo kook moom, li gn mooy nga byyi bam def ko nga gaaw fekki ko ca.
Sopp na u bu ilimaan amee aar i rkkaa di jm cib eteel buy jg nga
mel ni ku ko faalewul ba mu taxaw jonn-jonn ba wax allaahu akbar nga door
a jg fekki ko, booy jg doo wax allaahu akbar da ngay byyi ba taxaw jonn
doog koo wax, soo xasee nd ak ilimaan ci julli bpp juum boo xam ni su doon
yaw do la di na aajewoo sujjodal ilimaan da koy gddu niki bu ndeek ili-
maan di ftee wax allaahu akbar da koy gdduwaale, li nga ndul ak moom
du ko gddu niki boo jgoon di fay li la raw ci moom boo ca juumee boo yaboo
defar ko, mnul a gddu rkkaab lmb walla sujjodu lmb nga xam ni farata
la walla wax allaahu akbaru armal walla wax assalaamu alaykum ci slml gi,
farata moom ilimaan mnu koo gddu ndax deesu ko sujjodal benn nga def
ko walla def ga wy nga julliwaat rekk.
Sopp na boo dee julli ci jkka nga xam ni yaay ilimaan ja walla fu ab
mbooloo di jullee, boo slmlee ba a toog rekk na nga toogeewoon mel ni
slmloo da ngay wlbt saw toogin soo manee wlbtku fete ndeyjoor
ginnaaw boo waxee Allaahumma anta Salaamu wa minka salaamu tabaa-
rakta Yaa zal jalaali walikraami ni ko Yonent bi SaWS daan defee, noo sop-
pee toogaay ba du ko tee baax, bu dee sa barabu bopp nga nekk kon mn
ngaa slml ba noppi toog na nga toogeewoon.
Ilimaan ci ginnaaw bi mu slmlee tllal loxoom di aan, mbooloo mi nd
ak moom di aan bidaa la, kenn ku ne aanal boppam moo gn rawat na bu
ilimaan yktee aan ga, bu ko yktwul it du ko tee doon bidaa.
Jullig Jumaa
Dem julliji Jumaa farata la ndax deesu ko tolloole, boo ssee ci jumaa
ji mn ngaa byyi ba tmbalee nodd noddug aareel, boo soree day war
nga jg ci waxtu woo xam ni di nga fekkee julli gi, jamonoy Yonent bi SaWS,
Baabakar ak Omar, nga xam ni boo ba rajo amutoon da u daan nodd benn
nodd rekk ngir wone ni waxtu wi jot na daa di julli, da daan yeg ca kaw soo-
roor ba walla fu kawe nodd benn nodd rekk daa di julli, lpp luy gllankoore
niki jaay da fay xaraam ci waxtu woo wu, Seydinaa Usmaan moo sos aareelu
nodd bi, boo ba fekk na mbooloo ma tmbalee bari, ci la def bu waxtu wi jo-
tee u nodd nodd gu njkk gi, goo gee la sos ndax amutoon ba mbooloo ma
w mu door a dikk ba toog ca minbar ba u door a nodd aareel ba, da ko
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
62
koy tuddee waaye boo dee seet mooy gu njkk gi ndax moom rekk a amoon.
Jullig jjuma di na war ciy njnde mooy dkk bu mag maanaam dkk buy
wy, bu dee niki pl yuy tukki walla di smm nga xam ni mn na oo tuxu ci
jamono ju ne, oo a du tabax fenn jumaa ndax day aaje ngeen dkk fa,
mbooloo ma yit war naa bari ba nga xam ni bu len ay noon sooon u mn
len a dello ginnaaw te du aajewoo uy wut wallu, su lii amee kon farata lay
doon ci oom u tabax jumaa, su ko defee bu yesul seen dkkuwaay ya rekk
mu baax, bu dkkee ciy negu ax, jumaa ja negu ax lay doon, bu dkkee
ci seng, bu defee jumaa ja seng mu baax, bu fekkee da uy tabax kon fwwu
u tabax jumaa ji.
Bu u xasee tabax jumaa ja far ginnaaw ga am u tuxu, bu mbooloo ma
fa des matee fukk ak aar yu bokkul ak ilimaam rekk mu doy, Xutba ga fara-
ta la njkk julli gi mnul a kk, njlbenu xutba bi ilimaan day toog as diir,
toogaay bub sunna la, daa di jg xutba benn xutba, bu benn xutba bi jeexee
mu toog as diir door a jgaat xutba xutbag aareel bi, bu ca noppee u soog
a liqaam taxawal julli gi, aar i rkkaa lay doon te dees koy bral, saar yoo ci
jng mu baax waaye dees na ci sopp nga jng ca ci saar wu njkk wi Suuratul
Jumua ginnaaw faatxa, bu dee rkkaab aareel nga jng ginnaaw faatxa Hal
ataaka waaye leneen loo jng mu baax.
Kpp ku nekk ca dkk ba lu mu sori-sori war naa jullisi, boo nekkul ca dkk
ba da uy seet sa digg ak dkk bi jumaa ji nekk nu mu demee, bu dee fa nga
dkkee mat na et i miil (miil jege na kilomet ak genwll) kon war ngaa jullisi,
bu ko weesoo waru la, soo coobarewoo ba def ko mu wecci sa tsbaar.
Jullig Jumaa warul aji tukki doonte du tukkib wi ak lu jegee-jegee lu
dul nga fas yene faa sax ent i fan, jaam, gone walla jigen ndem teewee na
ko da fay wecci tsbaaram, bu jigen jullisee ca ginnaaw gor a la uy ne, ji-
gen joo xam ni ndaw la bu fekkee daa waaj ba nga xam ni mn naa am gor i
di ko gestu day xaraam mu julliji, bu waajul ba xayna kenn du ko xool u sib ko,
bu dee mgget moo xam ni kenn xoolatu ko dagan na mu julliji te deesu ko sib.
Ilimaan buy xutba day war nga dglu ba a wax darra doonte da ngaa sori
walla nga tx ba doo dgg, da uy bgg tam nga wlbtku jkkaarlook moom
ak ci sppe joo mn a nekk.
Sangu janaaba bala ngaa julliji jumaa lu war la warug sunna, lu sopp la
lool waaye li gn a wr mooy du la tee jppu ci ginnaaw boo sangoo ndax
jmmu sangu gi sunna la waaye njpp li moom daa war, boo sangoo rekk daa
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
63
di war a dem fa saa sa lu ko moy boo fa yggaatee da ngay kk sunna si, teel
gee dem ca jumaa ja ci bi waxtu wiy bgg a jot moo pp tuyaaba, sopp na
nga gtu te sol yre ya gn a rafet mooy ci jullig jumaa yre yu weex, li u gn
a taamu ci ngru Imaam Maalik mooy bu u jullee ba noppi nga daa di laxas te
ba faa naafle, bala nga koo mn ilimaan daa gnn walla mu toog fa loo xam
ni mnoon naa gnn, la gn mooy nga naafle njkk julli ji, ilimaan it su fekkee
ni w na fekk mbooloo mi teew te waxtu wi jot du u taamu ci moom muy
naafle daa war a yeg ca minbar ba xutba u daa di julli, su wee te waxtu
wi jotagul walla muy xaarandi mbooloo mi, mn naa naafle
Salaatul Xawf (Jullig ragal)
Mooy su jullit yi dee xeex ak yefr yi te ragal ni bu maasee oom pp
di julli yefr yi so len, ni Ylla sant Yonent bi SaWS u jullee ko mooy Sa-
laatul Xawf (Jullig ragal), lii doy na tektal ci ni sunu Boroom fonkee julli ndax
jihaad santaaneem la waaye du tee bu waxtu jotee u war a julli.
Ni u koy defee mooy su waxtu wi jotee, ilimaan da fay def mbooloo mi
aar i xaaj, daa di jiite menn mbooloo mi xaaju julleem niki bu nekkee cib
tukki nga xam ni da uy wi julli yi, tmis rekk moo ciy nekk et i rkkaa,
bu dee da len di jiite jullig aar i rkkaa kon xaaj bu njkk bi da len di jiite
benn rkkaa daa di taxaw temm byyi len u teg ca beneen muy aar oom
oo u daa di slml daa di dellu ca xare ba, oo ee taxawoon di xeex w
ilimaan jiite len benn rkkaa bi ko dese, bu len ko jiitee daa di slml byyi
len oom itam u fay benn rkkaa bu njkkk bi fekkeewutoon.
Su ilimaan jiitee kurel bu njkk bi ba jg taxaw jonn day byyi oom
u julli seen rkkaab aareel, jamono joo jee mu taxaw di xaar mbooloom
aareel bi w, da koy tnnloo su ko neexee di aan walla muy jng alqu-
raan walla mu noppi ba a wax darra, nii la koy defee ci julli ypp ba mu des
tmis ndax et i rkkaa la, mbooloo mu njkk mi lay jiite aar i rkkaa, xaaree
benn rkkaa bi ko dese mbooloom aareel bi, bu wee mu daa di len jiite
benn rkkaa bi ko dese, bu len ko jiitee daa di slml byyi len u fay aar
i rkkaa yi fekkewutoon.
Bu dee du cig wi nga xam ni julli ypp la uy matal kon benn xaaj bu
nekk da len di jiite aar i rkkaa, da fay jiite mbooloo mu njkk mi aar i rk-
kaa, aar i rkkaa yi ko dese mu xaaree ko mbooloo ma ca des daa di slml
byyi len oom u fay aar yi fekkeewul, du tee julli gu ne u noddal ko
liqaamal ko.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
64
Bu dee ragal ga daa tar ba kenn xalaatul def lu mel nii kon su waxtu wi jo-
tee ku ne noo mn a fexee ba julli na nga ko def moo xam da ngay dox ak say
tank walla nga war walla ngay daw, da ngay jublu xibla walla det, man ngay
julli sax di dor ak a snniy fet ak di wax ki dend ak yaw moytul.
Jullig aar i iid yi (Korite ak Tabaski)
oom aar sunna la u yu u fddli, waxtu wi dagan a naafle te mooy
bu jant bi ykktkoo lu tollookk et i meetar ci sa xoolug bt fa la waxtoom
tmbalee ba balaa tsbaar a jot, bu u ko yexee ba tsbaar jot raw na deesu
ko defat, deesu len noddal, deesu len liqaamal, aar i rkkaa la uy doon
waaye da u koy bral, ginnaaw faatxa saar wu jng rekk mu baax, sopp na
u ilimaan jng ci rkkaa bu njkk bi ginnaaw faatxa, Sabbix isma Rabbika,
ci rkkaab aareel bi ginnaaw faatxa Wa chams wa duxaahaa, rkkaa bu
njkk bi da nga ciy jng jurom aar i allaahu akbar door a tmbalee jng
nga waiwaale allaahu akbar bu njkk bi nga xam ni mooy armal bi, boo
taxawee ci rkkaab aareel bi, xam nga booy jg da ngay wax allaahu akbar,
ginnaaw boo weesoo boo bu da nga ciy teg jurom i allaahu akbar, rkkaa bu
ne di na am benn rukkoo ak aar i sujjod.
Bu julli gi noppee ilimaan da fay daa di taxaw xutba, bu amee f uy yeg
ngir taxaw fa xutba mu taxaw fa, bu ko amul taxaw f suuf rekk, bala koo tm-
bali da fay toog ab diir door a jg xutba xutba gu njkk gi, bu xutbaa ba mu
xaaj, toog ci diggnte bi door a jg ggale xutba bi ci xutbag aareel gi, bu xut-
baa ba noppi door a dellu, sopp na u buy dellu mu ba a aw yoon wa mu jaa-
roon bi muy dikk ci jullikaay bi, sopp na u lii tam ci mbooleem i jullisiwoon.
Jullig tabaski da oo taamu ilimaan ybbaale tabaskeem ca jullikaay ba
rendee ko fa, bu dee lu uy loj mu defee ko fa, su ko defee jullit i yg ni
moom ray na ba noppi bu u delloo mn a rendi, bu ilimaan dee gnn ngir
julliji korite walla tabaski sopp na u muy wax allaahu akbar ca kaw ginnaaw
bu mu gnnee negam ba ba muy yegg ca jullikaay ba, lii tam sopp na u ko ci
jullit yiy jullisi, bu ilimaan tmbalee julli gi la koy soog a byyi.
Bu ilimaan dee xutba ci korite walla tabaski sopp na bu waxee allaahu
akbar yaw miy maamuum nga wax ko ci suuf, la muy wax war nga koo dglu,
noppi.
al ayaam mahluumaat ooy booy lim li tmbalee ci bisub tabaski ni benn
boo ci tegee aar ooy ayaam mahluumaat, mahduudaat oom doo wai
bisub tabaski bi, da ngay wai et ya ca topp, nii la duggantee, mahluu-
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
65
maat ooy bisu tabaski yi nga xam ni boo ci rendee am nga tabaski, mahduu-
daat ooy bis yi nga xam ni iy aj ci la uy snni jamra yi ca Minan et i fan
yoo yu lay doon.
Sopp na u sangu ci korite ak tabaski ak gt te sol yre yu rafet tnkuwul
ci mu weex waaye na yees.
Salaatul Xusuuf (Jullig Muur)
Bu jant bi muuroo, julli gi uy julli sunna la, bu weer wi muuroo da u cee
wuute ii ni sunna la ii ni da u koo sopp rekk, su jant bi muuroo ci waxtu
woo xam ni dagan naa naafle ndax bu dee ci waxtu wu mu xaraamee niki mu
tmbalee fenk rekk daa di muuru julli da fay xaraam, bu dee waxtu wu u ko
sibee niki mu fenk waaye amagul et i meetar, da uy sib ku ko ca julli.
Ilimaan da fay gnn dem ba ca jkka ja u julli ko fa waaye amul nodd amul
liqaam, da oo taamu bu ilimaan jngee faatxa teg ca saar wu gudd niki Ba-
qara cig yelu, su saar wa jeexee mu daa di sgg rukkoo, na fa ygg ba mel ni
ba muy jng Baqara, bu siggee ci rukkoo bi wax samiallaahu liman xamidah
du jll sujjod waaye da fay taxawaat daa di jngaat faatxa teg ca saar wi ss
ci Baqara muy aali Imraan, bu jeexee mu daa di sgg rukkoo, rukkoo bu ygg
ni ba muy jng aali Imraan, bu siggee ba wax Samiallaahu liman xamidah lay
door a jll sujjod aar i sujjod, da u cee wuute ndax da koy yggal na mu
yggaleewoon rukkoo ya walla det, bu taxawee ci rkkaab aareel bi gin-
naaw bu jngee faatxa, na jng suuratu Nisaai, su ca noppee rukkoo, rukkoo
bu yggee ni ba muy jng suuratu Nisaai, rukko bu ne da fay xaw a tollook
taxawaay ba ko jiitu, su ko defee bu rukkoowee ba siggi wax Samiallaahu
liman xamidah, daa di jngaat faatxa jng saar wa ca ss muy Maaida, bu
ca noppee sgg rukkoo, rukkoo bu yggat ni ba muy jng Maaida, siggi wax
Samiallaahu liman xamidah door a jll sujjod aar i sujjod taaya slml.
Bu la neexee yit mn nga koo defee nii u ko waxee ci sa neg kon it du ko
tee baax.
Bu weer wi muuroo moom ni nga daan naaflaa rekk nga koy defee, aar i
rkkaa slml, aar i rkkaa slml lay doon, saar yu la neex nga ciy jng, da
nga ciy nekk ba weer wa muriku wala nga sonn door a byyi te ginnaaw weer
guddi lay muuru te booy naafle guddi da nga koy bral kon booy julli jullig
muuru weer da ngay bral.
Ginnaaw bu ilimaan jullee jullig muuru jant deesu ca xutba waaye mn na
len a waar.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
66
Salaatul Istsqaai (Jullig mbaaw)
Jullig mbaaw mooy bu ndox kkee ngeen di julli ngir aan ko Ylla, aar i
rkkaa lay doon te ci waxtu wu dagan a naafle la u koy defee, am njngam
da koy bral, saar ya soppoon ci jullig korite ak tabaski la ci sopp muy
Sabix isma Rabbika ak Wa chams wa duxaahaa, rkkaa bu ne benn rukkoo
lay am, benn taxawaay ak aar i sujjod, bu aar i rkkaa yi jeexee ilimaan
taaya slml daa di wlbtku jkkaarlook nit i ba u jekkandiku mu soog a
jg xutba.
Sopp na u mu sukkndiku ci darra lu mel ni bant wallaw yat, ba tay aar
i xutba lay doon nga xam ni da fay toog ci diggnte bi, bu xutbaa ba ggal
da fay wlbtku jublu xibla wlbt lmbaayam la nekkoon ci mbaggum
ndeyjooram dem ca cmmoo ba, la nekkoon ci mbaggum cmmooam w
ci ndeyjooram, mn na koo def te du tax cat ya fetewoon suuf soppiku, nit
a def ni moom, moom mu taxaw nit a oom toog, amul yenn kbbar yoo
koy beral niki noo nu nga koy defee ci korite mbaa tabaski, amul nodd amul
liqaam ndax du farata.
Mbrg ak i teem
Jigen yiy gis dereet et i xaaj la u : ku ko mosul a gis, ku ko baaxoo mooy
ku ko gis gisat ko ak ku mb ba noppi gis ko doonte du koy faral di gis.
Ki ko mosul a gis, dereet ja mnul a ygg ba weesu fukk i fan ak jurom, su
amee fukk i fan ak jurom te taxul mu jeex na xam ni jngoro la, na sangu tey
julli ak a woor, mn naa sotku jeex ci diir bu gt walla mu am benn fan walla
aar waaye lu mu ygg-ygg du weesu fukk i fan ak jurom.
Bu dee koo xam ni baaxoo na koo gis da fay xool rekk yoon yi ko jiitu la mu
baaxoo, da fay seet yoon ba mu weesu aata fan la tolloon, mu jpp ni bii tam
noo nu lay toll. Su fekkee na mu tolloon jeex noo na la tollaat jeex kon leer
na, bu dee da daan am masalan et i fan jeex tay mu amaat ko te jeexul, su
boo baa da ciy yokk et i fan werlo ko, bu ko weesoo na dem sangu tey julli
ak a woor te jpp ni jngoro la. Su fekkee ni ya weesuwoon am na ci boo xam
ni et i fan la woon ak boo xam ni ent i fan la woon ak boo xam ni jurom i
fan la woon kon da fay jpp la gn a bari, su dereet ja jeexul mu door cee dolli
et i fan bu ko weesoo mu xam ni jngoro la daa di sangu.
Bu dee am na la mu daan am ciy fan te dereet ja jeexul waaye moom daa
baaxoowoon fukk i fan ak jurom door a jeexal, bu ko amee te jeexul da fay
daa di sangu te tmbalee julli ak a woor, koo xam ni daa aadawoo fukk i fan ak
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
67
ent, su ko amee te jeexul da ciy yokk benn fan, ku aadawoo fukk i fan ak et,
su ko amee te jeexul da ciy yokk aar i fan, koo xam ni daa aadawoo fukk i fan
ak aar mbaa lu ko yes, men naa yokk et i fan ngir worlo ko.
Koo xam ni daa mb ba noppi gis ko te fekk na mb ba am et i weer
jm kaw te ggul ci jurom benn i weer, sa naa nat ba fukk i fan ak jurom
ba gn jaa bari aar fukk i fan, bu mbee ba am li ko dalee ci jurom benn i
weer ba kero muy wsin door a gis mbrg ja, na xam ni lu mu ygg-ygg du
weesu aar-fukk i fan mbaa lu ko nuru mooy day jll ba ci weer mooy gn jaa
yggam, li yeme mooy bu dee door a mb gis ko walla ba mb bay am et i
weer da u caa wuute waaye aar i te yii moom dppo na u ci.
Bu fekkee da fay koo xam ni day jllal ni muy gisee dereet ji, lee lee du ko
gis bu llgee mu waat, day wai fan yi nga xam ni ca la koy gis ba mu mat
na mu daan toll, su dereet ja jeexee kon mu baax, bu ko waee ba mu yegg
ca na mu daa toll te jeexul, su boo baa da ciy yokk et i fan masalan koo xam
ni bu mosaan a gis dereet day am ent i fan jeexal waaye day def bu llgee
mu w lee lee du w, kon day wai fan yi mu w su matee ent i fan jeex
mu baax su jeexul mu dolli ca et i fan yi u wax sank, bu ko ci dollee te jeexul
na jpp ni jngoro la, na sangu di julli ak a woor.
Jigen ju ame dereet ba kero muy jeex mu sangu mbaa su ko sangu t wee
mu tim, xaraam na ci moom mu julli te su julliwoon it du baax, xaraam na ci
moom mu wr Kaaba gi (Tawaaf) ak laal ab Kaamil walla mu woor te su woo-
roon it du baax muy koorug farata niki ramadaan walla koorug coobarewu,
du sa a dugg jkka doonte ci biir krm la jkka ja nekk. Julli gi moom du ko
fay waaye koor ga moom da koy fay keem fan ya nga xam ni oo ko raw ci koor
ga. Bu ragalee fte la mu mokkaloon ci alquraan dagan na ci moom mu koy
tari te ba a laal jmmu Tere bi.
Koo xam ne soxnaam daa ame dereet i mbrg ba kero muy jeex ba mu
sangu, na wormaal la dalee ci jumbax bi ba ci btu-wom bi, du ko sa a laal
rawat na di joteek moom, li des ci yaram wi sa na koo laal.
Dereetu wsin
Dereetu wsin mooy dereet joo xam ni am doom moo ko waral, lpp lu
u ko daa aaye ci dereetu mbrg tere na u ko ko ci dereetu wsin. Mn
naa gaaw a jeex niki mu am benn fan daa di jeex walla ay fan waaye mnul a
weesu jurom-benn fukk i fan, bu ko amee te jeexul rekk na jpp ni jngoro
la na sangu tey julli ak a woor di def ypp niki bu dereet ja jeexee njkk muy
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
68
yegg ci jurom-benn fukk i fan yoo yu.
Bu fekkee da fa gison ni dereet ji watul mu daa di sangu di julli ak a
woor far mu waat da fay seet diggnte fa mu jeexeewoon ak f mu dellusee
ba xam mat na fukk i fan ak jurom walla mu pp ko, day jpp ni dereetu
wsin ja foo fu mu jeexee fa la yem, lii mu mujjee gis dereetu mbrg la ndax
fukk i fan ak jurom mat na laab te topp ko ci ateg mbrg.
fa dereetu wsin ja jeexeewoon ak f mu gisaatee dereet bu yesee fukk
i fan ak jurom day jpp ni dereetu wsin jaa jeexutoon, kon lii mu mujj a gis
da koy booleek fan ya mu amoon waaye fu mu f ppee jurom-benn fukk i
fan rekk na xam ni jngoro la, na daa di sangu.
Li uy defal gone guy soog a juddu
Sopp na u bu doom juddo, u jngal ko saaru innaa anzalnaahu boole
ca nodd, tfi ko ca noppub ndeyjoor ba, liqaam tfi ko ca noppu cmmoo ba.
Sopp na u lu saf suukr jiitu ci moom, lu mel ni lem walla tndarma ju u
tcc ba mu nooy u xooj ko walla suukr.
Sopp na u ku ko bindal Suuratul Xaaqatu raxas ko, defal ko ko toqantal.
Sopp na u tam ku ko bindal Suuratul Balad takkal ko ko buy soog a juddu.
Sopp na u bu juddo ba am jurom aar i fan, u ray ca gt bu mucc yib
di ab kuy, mu doon xar moo gn walla by, su amul lu ko man a wuutu lu u
am mu baax.
Jurom aar i fan yoo yu deesu ca limaale bis boo xam ni juddu na ca
ginnaaw fajar, fajar ji mu njkk a fekkee ci dduna la uy lim, ba ca jurom
aareel ba, mu doon bisu tudd ba, bu maaseek fajar gi tam dees na ko limaale.
Manees na oo ray gt ba bu yoor-yooree ba ba jant biy so waaye waree-
su koo ray bu fenkagul walla ginnaaw bi jant sowee. Su boo baa ndawal ngay
am waaye du doon am tuddu.
Sopp na u bu u koy tuddu, tur wa nd ak rendig gt ga, bu u dee ay
seex ku ci ne da fay am gtug boppam.
Sopp na u bu u ko watee, u saraxe lu toll ni diisaayu karaw ga ci wurus
mbaa xaalis, wat gi mooy jiitu tuddu gi.
Ndawalu gt ga dees na ca lekk, dees na ca saraxe, balaa doon am tuddu
sax fwwu da u caa saraxe ba noppi, doom ja yit deesu ko taqal darra ca
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
69
dereetu gt ga.
Ki koy tuddu, bu u indee gone ga ba mu tim ko sopp na u mu wax Bismi
Laahi raxmaani raxiim allaahumma lakal xamdu alaa ma ahtayta wa awlayta
wa asdayta, allaahumma zidnaa walaa tanqusnaa wa akrimnaa walaa tuhinaa
wa ahtnaa walaa tuxrimnaa wa aasirnaa walaa tuusir axadan alaynaa wa bis-
mikal Kaafi, ikfnaa allaahumma, ajhalhu barran taqiyan walaa tajhalhu faaji-
ran chaqiyan, tfi ko ko, door a nodd tfi ci noppu ndeyjoor bi, tudd tur wa ne
ko tuddee naa la diw, liqaam tfi ci noppu cmmoo ba, daa di teg loxoom ca
naq ba wax Yaa Barru jurom aar i yoon, Yaa raqiibu jurom aar i yoon, Yaa
rachiidu jurom aar i yoon ak Innaa anzalnaahu et i yoon.
Ku judduwaalewul bakkan ak ku faatu njkk bisu tuddu ba, du u len
rayal gt waaye dees na len tuddu njkk u len di dec. Daa di ciy teg auu-
zu bikalimaat Laahi taamaat min kulli chaytaanin wa haamahuu wa min kulli
aynin laamahuu et i yoon.
Bismi Laahi arqiika min kulli daain yuuziika wa Laahu yachfika wa yunjiika
wa yajalul barakata fika anbataka Laahu nabbaatan xasanan et i yoon.
Kuy nmp bu u ko takkalee Suuratu Naasi di na ko aar ci yu bari.
Su fekkee gone ga ndeyam da koo mb jurom aar i weer kon mn na
koo nmpal aar fukk i weer ak et, bu dee jurom ent i kon mn na koo
nmpal aar fukk i weer ak benn.
Saa yu ndeyam mbee war na u koo daa di feral. Gone ga tam bu amee
lu mu mn a dundee lu ko mn a dgrl kon lu u ko gn a gaaw a feral moo
gn. te u bind Suuratul Buruuj takkal ko ko.
Li uy defal ku faatu dikk ci moom, nees koy sangee ak suul ga
Koo xam ni gis na ci moom mngargay faatu taamu na u u jmle ko
xibla nga xam ni da u koy tddl wetug ndeyjoor, kanam gi jm xibla su
mnee nekk, su jppandiwul u jaaxaanal ko tank yi jm xibla.
Bokk na ci mndarga yi, bu bt yi yktkoo jm kaw, j bi aq, su fekkee
wor na ni faatu na ba noppi, da uy sopp u slm bt yi mu gmm, bu u
saoon ki koy slm day doon ka gnoon a am eewent ci moom, ci yoo ya
jamono sopp na u koo ka wax Bismillaahi wa alaa sunnat Rasuulillaahi
sallalaahu alayhi wa sallam wa salaamun alal mursaliin wal xamdu lillaahi
rabbil aalamiin limisli haazaa fal yahmalil aamiluun.
Ba tay sopp na u bu faatoo ba noppi u jl ab morso daa di gaaw takk ci
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
70
bopp ba, takk ci aam yi nga xam ni da fay eb, sopp na u nooyal yaram
wi mu ba ni kdd, bgg na it u yktee ko f suuf teg ko ca kaw daa di koy
sng, bgg na it kenn dend ak moom di ko sa Laa ilaaha ilalaa ndax moom it
mu wax ko ndax man kaana aaxiru kalaamihii mina dunyaa Laa ilaaha ilalaa
daxalal janna (ku Laailaaha ilalah nekk kddoom gu mujju ci dduna nga tb-
bi jjana), du ni ko wax ko waaye da fay dend ak moom di ko wax, bu ko xasee
wax mu noppi, bu mnee fexe mu set sobe ba koo taq ci lim sol ak fam tdd
ypp, sopp na u ku ame mbrg walla jannaaba ba koo jege, jigen it mn
na faa ba a jege ndax mu da cee mnul lu bari, yenn ci boroom xam-xam
yi taamu na u bu yeggee foo fu kenn toog fa bopp bi di ko jngal suuratu
Yaasiin waaye Imaam Maalik sib na ku jngal kenn alquraan moo xam ba mu
faatoogul la walla ginnaaw bi mu faatoo la, moo xam ba u koy suul la walla
ginnaaw ba u ko suulee ba noppi, sib gi mooy bgg koo jppee sunna waaye
bu u ko defee ngir barkeeelu du ko sib wax na u ni ba fa Maam Moor anta
Sali tollee, Sri Tuubaa wcceel na ko alquraan.
Jamono yoo yu du u ba ku sot rongoo te ba a nd ak kddu, sopp na
u fa dgrlu ak mu eel kpp ku ko tan, di xaacu ak a dajaloo di jooy di
waxaale mbaaxu ki faatu sib na u ko.
Sang ab new amul yemukaay na set rekk, fardul kifaaya la ci wax ji gn a
wor, bu ko ko kenn defalee mu wcc a ca des, bu u ko seetaanee kenn ba
ko koo defal kon oom ppay am bkkaar.
Ni uy sangoo jannaaba rekk la u koy defee, bu ndox mnul a am u timal
ko ni uy timee boo bggee julli te amoo ndox, new bi sopp na u sang ko
et i cangaay, benn cangaay tol na waaye aar sax a ko gn, et i cangaay
yi boo ko dee def, cangaay lu njkk li bu dem mnee am da koy wal ba mu
nooy jaxase ko ci ndox mi sangee ko yaram wi, bu amul lu mel ni saabu mn
na koo wecci, ginnaaw bi u sang ko cangaayal aareel boo xam ni da fay nekk
ndoxum kese cangaayal jannaaba, jppaaleel ko ci moo gn du tee cangaayal
kese gi doy na, ginnaaw bi u sang ko cangaayal eteel bi boole ca gtug
kaafuur bu mnee am, bu amul it beneen xeetu lajkolo bu u am baax na.
Kay sang new ba ak ku mu mn di doon da fay suturaal la tmbalee ca
jumbax ba ba ci btu wom ya, def ci loxoom ay gaa (gant) walla sagar wu tal,
am na u wax ni bu dee awra ja daa taq taqaay boo xam ni loxo ba rekk moo
ko mn a setal kon mn na caa gg du tee da koy muur te ba di ko xool.
ab new deesu lewwi ay weewam, deesu wat karawam, bu ko jotee
lewwi walla u wat ko ba noppi su yaboo u boolekook yoo ya suulaale, sopp
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
71
na it u bs biir ba ndank ba lu waroon a gnn daa di gnn ndax da uy ba
u sang ko ba noppi am lu gnn ci moom waaye bu u sangee ba noppi darra
gnn ci moom du yq cangaay la, da uy raxas loo lee gnn rekk, li gn mooy
nga trl ko foo soxla rekk nga wlbt ko, soo ko dee trl da nga koy trl ci
wetug cmmoo ndax ngay njkkee ci wetug ndeyjoor ji ndax lu u sopp la,
dj ko yit dagan na.
Sopp na u aar i wy-decante ku ci njkk a gnn dduna ka ca des sang
ko, jigen bu faatoo ci ab ll te fekk a fa nekk pp diy gor te ku xaraa-
manteek moom nekku fa, su boo baa gor du ko sang da koy timl rekk te bu
ko dee timl da fay raay kanam ga, raay loxo ya ba ci tenk ya, foo fa la farata
yi yem du jll sax ci sunnay tim yi ndax su dul boroom krm, jigen ni moom
moo ko war a sang.
Bu gor faatuwoon nga xam ni soxnaam nekku fa, gor ni moom nekku fa
ay jigen rekk nekk fa kon it jigen da koy timl rekk ci masaa kanam ga, loxo
ya di na ko mn a masaa ba ci coc ya.
Su gor faatoo te gisu gor ni moom gu ko mn a sang te jigen ju xa-
raamanteek moom ne fa di na ko mn a sang waaye na suturaal li dalee ci
jumbax ja ba ci btu wom ba, am na u wax ni loxoom du ca gg waaye da
ciy takk sagar wu tal door koo mn a raxas, new bu jigen bu amee gor gu
xaraamanteek moom bu fa nekk kon di na ko sang ci kaw mbalaan muy sutu-
raal yaram wppu new bi, du da ngay awale sa loxo ci kaw cngaay waaye da
ngay wut lu mel ni aw sanke bu tal bu jpp ci kaw ba ci suuf nga xam ni doo
sen jmmu yaramam waaye da nga koy summi mu ne ca biir, nga takk ci sa
loxo morso bu tal walla gaa (gant), di dugl sa loxo ci biir di raxas yaram wa.
ab new bu u ko dee sng da oo sopp cngaay lu tol, benn tol na waaye
daa new ba pp kon et mooy gn jaa new, li u gn a sopp mooy gor u
defal ko jurom i mbalaan, jigen jurom aar, ku u ci defal kaala walla muu-
raay walla tuby niki taraxlaay da u len di waiwaale ci mbalaan yi.
Jurom i mbalaan i gor yi u taamu ooy : mbubbu mi nga koy solal, kaa-
la, solal ko tuby nga mb kook yeneen aar i mbalaan muy jurom.
Jurom aar i mbalaan yi u sopp bu dee jigen la : mbubbu mi nga koy
solal, muuraay, wutl ko as kumba, nga mb ko ci ent i mbalaan muy jurom
aar. Sopp na u ci diggnte cngaay yi nga def ca lajkolo ak ci yaramam wa
ak cru sujjod yi muy j bi, bakkan bi, btu wom yi, loxo yi ak catu baa-
raamu tank yi, su ko defee pax i bt yi, nopp yi ak gmmi gi ak bakkan bi ak
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
72
buntu suuf ypp da ngay jl wten daa di ciy suy lajkolo taf ko ci kaw bunt
yoo yee te ba ko caa nox.
Koo xam ni daa daanu ca toolu xare ba ngir ykt lislaam deesu ko sang
deesu ko sng, la mu sol bu sngee yaramam ca la uy yem deesu ca dolli
darra, bu defee yaramu neen walla lam sol sngu ko u motali ko bam mat
cngaay rekk, deesu ko jullee yitam, bu dee da u koo ykt fekk ko ak i
gaau-gaau mu faatu ginnaaw ba dees na ko sang dees na ko jullee, bu dee
ba u koy ykt seddagul waaye jam na u ko ci pdd ba noppi mu wor ni
da fay faatu kon deesu ko sang deesu ko jullee. Ku ray boppam bu fekkee ni
xare la du tee dees na ko jullee, bkkaar ba moo koy gddu diggm ak Boroo-
mam, bu rayee boppam te tayu ko darray bkkaar nekku ca dees na ko jullee
te waay ju baax mn na faa teew.
Ku def ci yoon lu u ko war a rayee, u ray ko niki gtn walla mu njaalo
walla mu ray bakkan u ray ko, dees na ko jullee waaye bu u saoon ilimaan
ji ci boppam du ko jullee, ku baaxam siiw du fa teew, mbooloo mu bari yit
du fa daje, bu dee ilimaan ak gaay yu baax yii bu u ca demul kenn du ko
jullee kon su yaboo u dem ca, taamu wu u bu uy gnnee new ba di g-
nneewaale lu mel ni furno bu def i xal, soo dee gunge new bi nga jiitu i yor
new bi topp sa ginnaaw moo gn, boo waree walla ngay jigen nga fete
new bi ginnaaw moo gn, boo waree mn ngaa jiitu tam.
Sopp na u bu u dee trl new bi ci bmmeelam u trl ko mu tdd ci
wetug ndeyjooram, u jl lu mel ni doj walla suuf u def ko ci ginnaawam ba
du jllarbiku ndax daa mnul a tye boppam, boo takkoon tank yi walla loxo
yi, da nga koy dindi, a ko teewee walla ka koy trl da fay wax ni Allaahum-
ma inna saaxibanaa qad nazala bika wa xalafa dunyaa waraaa zahrihii
wafaqara ilaa indika, Allaahumma sabbit indal masalat mantqahuu wa-
laa tabtaliihi fi xabrihii bimaa laa taaqata lahuu bihii wa alxiqhu bi nabiyi-
hii Muxammadin sallalaahu alayhi wa sallama.
Tabax bmmeel walla nga weexal ko niki nga laso ko walla nga muur ko
aajoo na teqale, bu dee ngir gn a rafetalante la u ci jublu da fay xaraam, bu
amee ku joxewoon suuf sa ngir u fay suul kenn du fa sa a tabax, def ko fa da
fay xaraam, bu fekkee foo fee sa suufas bopp la walla muy ll bu kenn moomul
te tabax ba jubluwoo ca lu dul mndarga ngir xmmee ko te du jur benn yq
su boo baa di na dagan da u koy sib rekk.
ab jullit bu baayam dee yefr gnn dduna, da fay dem jbbl ko a mu
bokkal diine u toppatoo ko, bu u fa nekkul na ko suturaal suul ko, bu mu ko
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
73
jem a defal darra ci ay yfu jullit.
Jullee new ak ni u koy aanalee
Jullee new fardul kifaaya la te boo koy jiite da ngay teewlu ni li ngay def
fardul kifaaya la waaye da fay xaraam ci waxtu wu naafle xaraam niki bu jant
bi tmbalee fenk te lpp fenkagul walla mu tmbalee so te lpp sowagul, su
ko defoon dees na ko baamu, di na u ko sib boo jullee suba ba nga xam ni
muxtaarum suba jeex na nga xam ni bu nit dee w soo ko xoolee xam ni kee
de diw la ndegam muurul kanamam, waxtu yii ypp da fay fekk ragalu u ca
ag soppiku, bu u ko ca ragalee amul wenn waxtu wu u cay ng, la ca war
ypp da u koy daa di def jullee ko jbbl ko Boroomam.
Ki gn a yayoo ci jullee new mooy ka mu dnkaanewoon ni na ko jullee
ngir yaakaar ci moom mbaax, bu dee daa am ku ko war a jullee ci ay mbokkam
te koo ka neexu ko moo tax mu ni na ma diw jullee du tee mbokk moo ma
mn na koo jullee. Jurom i farataam ya ooy yene ji, taxawaay ba, aan ga,
kbbar ya uy kbbar ca biir muy ent ak assalaamu alaykum ji.
Kbbar bi ngay njkk a wax nga xam ni mooy armal bi la u sopp nga ykt
say loxo, ya ca des da oo taamu nga wax allaahu akbar ci sa lmmi te ba
a ykt say loxo, ki doon jullee bu ftee ci ent i kbbar yi benn te gaaw koo
ftaliku da koy daa di def fa saa sa, bu ko yexee ftaliku julli ga day yqu
da u koy julleewaat doonte suuloon na u ko, da u koy julleewaat ca bm-
meel ba, bu fekkee ilimaan daa fteb kbbar te maamuum fte wu ko moom
julleem di na wr, ilimaan moom julleem du wr. Bu ilimaan kbbaree ba gg
ci bub enteel bi nga xam ni moo ca mujju, bu ko neexee bu nee allaahu akbar
daa di wax assalaamu alaykum ba a aan ci diggnte bi, bu ko neexee yit teg ca
ag aan di na u ko indi ci kanam insaa allaa.
Bu u doon jullee new defe ni gor la ndeke jigen la walla nga defe ni
jigen la ndeke gor la du ci wi darra, la aay mooy mu jpp ni kenn la
ndeke aar la u walla u pp ko su boo baa da u len di boole oom pp
julleewaat len, bu dee daa am ku mu ca ree bgg koo jullee ba noppi
door a jll ca a ca des du ko tee baax, bu dul loo lu pp la uy julleewaat,
bu jppee ni mbooloo la ndeke kenn la du ko tee baax.
Sopp na u booy jullee gor nga taxaw fa tollook ndigg la, bu dee jigen
sopp na u nga taxaw fa tollook mbagg ya, assalaamu alaykum gi uy wax ci
jullig new farata la, sopp na u nga wax ko ndank ci suuf, maamuum tam wax
ko ndank ci suuf. fekkee jullee ga ak rob ba tuyaaba ju ry a ry la, Yonent bi
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
74
SaWS misaal na ko ci xadiis mu tollook doju uhud ci ryaay.
aanal new farata la, skkalu u ko aan goo xam ni moom rekk a doy,
goo skkal sa bopp sax baax na, goo doyloo yit baax na, aan gii taamu na u
ko lool ba ci Imaam Maalik ci Muwata mooy Allaahumma innahuu abduka
wabni abni abdika wabni amatka kaana yachhadu an laailaaha ilaa anta
waxdaka laa chariika laka wa anna Muxammadan abduka wa rasuuluka
wa anta ahlamu bihii, Allaahumma in kaana muxsinan fazid ixsaanih wa
in kaana musiian fatajaawaz an sayiaathii, Allaahumma laa taxrimnaa
ajrahuu wa laa tafinnaa bahdahuu, bu dee gor boo niwoon Allaahummax-
fr lahuu warxamhu walla bu dee jigen nga ni Allaahummaxfr lahaa warxa-
mhaa mu doy, aan gii moo dikk ci risaala. Boo kbbaree lii ngay njkk a wax :
Su fekkee aan gii mu indi moom ngay jng, kon boo kbbaree da ngay
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
75
wax aan gi ba mu jeex, kbbaraat beneen, dellu waxat ko ba gg ci bub
enteel ba, daa am aanug boppam moo nekk nii :
Boo ko waxee ba noppi door a slml, bu dee jign la, aan gi da fay
soppeeku nii :
Soo bggee jullee new boo xamul gor la am jigen kon da ngay fas yene
jullee mbindef mii tdd nga xam ni da nga koy jigenl ndax jmmu baat bi
ci arab day jigen (nazaamatu).
Taamu na u boole new yi julleendoo len ngir barkeb enn i wcc ci
enn i, su boo baa su ilimaan taxawee i ss ci moom ooy doon gor a
doonte benn gor la, da ngay njkk a rangale gor i ba noppi, nga xam ni da
ngay trl benn gor, trl beneen gor ci kanamam mu fete ko penku ba
mat nga door a rangale jigen a ca kanam a kanam u wut xibla, ku xamul da
fay defe ni da ngaa jox jigen daraja ju pp fekk noo nu la, su ko defee gor gi ci
gnoon a bari xam-xam gn caa mokkal alquraan dqoon caa jaamu Ylla la uy
njkk a trl, ilimaan taxaw tollook moom, new yi ci des nekk ci kanamam.
Su amee gone yu gor ak yu jigen, bu gor i matee nga door a trl jigen
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
76
i, bu gor i tddee ba noppi, kenn tdd kenn nekk ci kanamam, gone yu gor
yi oo ciy topp nga door a trl jigen i u nekk ci kanam a kanam.
Mnees na u koo sppee niki julli mooy trl kenn, trl keneen ay tankam
jm ci boppu kenn ka ba jeex, u seet ka ca dqoon a jaamu Ylla walla ka
ca gnoon a mokkal alquraan, ilimaan taxaw tollook moom du tee pp lay
aanal.
Mnees naa suul mbooloo ci benn bmmeel waaye taamu wu u ko xanaa
ngant lu mel ni suuf su naqaree gas walla almeer ya xat lool, su u demee ba
koy def da uy seet ka u defe ni moo ca gn mu nekk ci kanam enn a nekk
ci ginnaaw ci biir bmmeel bi.
Bu u suulee new te jotu u koo jullee te gnnee ko worul ndax xay-
na tmbali naa soppiku kon da uy jullee ca kaw bmmeel ba rekk waaye bu
woree ni soppeekoogul da u koy gnnee ca bit, jullee ko ca bit door koo
suulaat.
Koo xam ne xs na u koo jullee te mbooloo jullee ko, ginnaaw ba u bgg
koo julleewaat taamu wu u ko, su dee julleewoon na u ko te kenn rekk moo
ko julleewoon, su boo baa di na u taamu u julleewaat ko su fekkee mbooloo
moo koy jullee.
Ki faatu bu fekkee li pp ci yaram wi fee na niki ku ko defoon et i xaaj,
aar i xaaj yi fee na u, su boo baa da uy tewoo ni li pp fee na u sang ko
sng ko jullee ko, jmm joo xam ni loxo ba rekk mbaa tank ba rekk a fee li gn
a wr mooy deesu ko jullee ndax jombul ni mi ngi dund ndax yoo yu mnees na
u koo kk ba noppi di dundu.
aan, jullee ak sang gone
Booy jullee gone ginnaaw boo kbbaree da ngay sant Ylla julli ci Yonent bi
SaWS daa di wax aan gii :
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
77
Su aan gi jeexee nga waxaat allaahu akbar, jngaat ko, boo waxee allaahu
akbar ba ci enteel bi day am geneen aan gu mel ni taaya gu bokkul ak gii
gooy wax mi ngi nii :
Boo waxee aan gii ba noppi daa di slml.
Koo xam ni daa juddu te indiwaalewul bakkan deesu ko jullee, deesu ko
sang deesu ko sng, da u koy raxas ba mu set def ko ci ci ab morso daa di
koy suul.
sib na u suul ko ci kr, ybbu ko ca armeel ya moo gn, deesu ko donnu
moom it du donnu, deesu ko donnu mooy bu fekkee ba ko yaayam mbee
daa am ku ni ko li nga mb laa sarax lii walla u may ko ko, bu indiwul bakkan
du ko moom da u koy saraxe delloo yene ja ka ko ko saraxoon walla ka ko
ko mayoon.
Ki faatu bu dee xale bu gor bu toll ci jurom benn i at mbaa jurom aar
ba jurom et, jigen mn na koo sang doonte ay gor a nga fa, xool awra
ja aayul. Su ko weesoo te ggagul ci kllafe mnees naa xool awra ja waaye
jigen du ko mn a sang, bu demee ba jege kllafe da uy aaye ku xool awra
ja jigen it du ko sang.
Bu fekkee xale bu jigen moo faatu gor du ko mn a sang, wuute na u ci
bu tollagul fu u mnee bnneexu ci moom niki bu ggagul ci jurom i at, li
gn a wor mooy gor du ko sang.
Koor
Koor daa bokk ci ponku lislaam yi, bu gisee weer wi bu dee Koor gaa, u
woor, bu dee Kori gaa u wori, bu wooree aar fukk ak jurom ent far asa-
maan si lndm xamu u ndax fee na am det kon da ciy dolli benn muy
fanweer u door a wori niki noo nu bu dee da am aar fukk ak jurom ent
ci Baraxlu tam da uy motali fanweer ba noppi door a woor.
Yene gi da nga koy fanaanoo te mooy nga fas ko ci diggnte f jant bi
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
78
sowee ak ba muy fenkee mooy guddi gi ci la uy yenee, su xasee fenk te ye-
newoowoon niki da ngaa yguloon ni weer wi fee na biig kon doo lekk doo
naan waaye du tee da nga koy fay, boo xasee yene ci guddi gu njkk goo gu
mn naa ybbaale ya ca des ypp lu dul ni daa am bis boo dog walla bis yoo
dog ngir tawat, di na aaje guddi gu ne nga teewloot yene ja.
Koor mi ngi tmbalee f jant fenkee ba jant so.
Bokk na ci sunnay koor gaawee dog ba caa ygg ba tmis ja raw la ak y-
exee xdd mooy fexe ba bi ngay xdd bay noppi ak bi uy salaatu nga doxale
fa jurom et i simili, doonte xiifoo taamu na lool ku ko def, ku sikki-skka ci
fenkug jant kon doo xdd, doo def it lu koor aaye ndax amaana ba nga koy def
fekk mu fenk, boo dgree bopp ba lekk mbaa nga naan te amaatoo ca lu leer
ni ba nga koy def jant fenkul soo yaboo fay bis boo ba, dog gi tam noo nu la.
Bu u amee aar fukk ak juroom ent ci Baraxlu te asamaan si lndm,
bis ba ca topp doo xam ba xam ci ramadaan la bokk am det, wax ji gn
a wor mooy nga jpp ni ci Baraxlu la bokk, boo nee da ma koy woor ngir
amaana mu bokk ci ramadaan te su boo baa du ma ci fayante kon nga def
lu xaraam, ginnaaw gi bu la leeree ni ci ramadaan la bokk du tee ppay fay
ndax amoowoon yene ju dogu, woor ko ngir jaamoo ko Ylla aayul nga xam
ni boolewoo ko ci ramadaan ji, bu fekkee weer wi daa fee ci guddi gi te y-
goo ko fekk mosagoo darra, noo nu ngay wyee doo lekk doo naan waaye du
tee di nga fay bis boo bu ndax saartub yene ji ci guddi gi amookowoon.
Bu fekkee da ngaa nekkoon ci tukki, yoon may na la nga ba a woor, boo
ibisee f nga dkk ci bccg bi jant bi sowagul, du la wax byyil lekk ak naan,
da ngay wy rekk di lekk ak a naan fay rekk moo la cay war.
Gone guy gunge ba ci bccg gi mu ygug kllafe du tax u ni ko byyil lekk
ak naan.
Ku xm fekk woorutoon far ximmliku ci bccgu koor du tax u byyiloo
ko lekk ak naan.
Ku doon nmpal ba woorul far gone ga faatu ci bccg gi tam du ni ko
byyil lekk ak naan niki jigen joo xam ni bi fajar di jot daa fekk laabul, bi u
demee ba ci bccgu koor gi mu daa di laab kenn du ko wax mu byyi lekk ak
naan, fay rekk moo ko cay war.
Koo xam ni bi fajar di jot daa fekk mu sex ab tb walla mu guux ndox wal-
la muy joteek soxnaam, su boo baa da fay ybbi lam sexoon bu dee joteek
soxnaam it da fay daa dindi sawukaayam fa saa sa, du aajewoo muy fay waaye
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
79
bu ca jllaatee lum new-new ci loo xam ni coobareem la da koy fay.
Koorug farata niki ramadaan boo ca juumee dog, fay ga da lay war te doo
wy di lekk ak a naan.
Woor terewulaa soccu, def ko ci guddi moo gn a wor waaye bu la leeree
ni darra du jll mn nga koo def ci bccg gi, socc bu waw moo gn a wor
ndax bu tooyee da fay am ndox te bu jllee da fay dog sa koor.
Nampatalu (xot yaram wi gnnee ca dereet) ak gjj du yq koor lu dul
ragal ni mn na laa indil tawat.
Boo wooree jkki-jkki waccu te du yaa ko skku darra waru la ca, waxu
u mu dikk ba nga mn koo ybbi mu far delluwaat koo ku da fay yq koor ga
fay war la ca, gall it noo nu la mel, xaaxtandiku moom darra waru la ca doonte
mn nga ko ybbi far wann ko, ki dugl baaraamam ci gmmiam oddi wac-
cu ma doonte darra delluwul ca biiram du tee fay war ko.
Bu koor jotee fekk jigen ja mb mu ragal ni su wooree di na ca fee kon
da fay ba a woor te du tax mu lele, kuy nmpal te gg ci war a woor, doom
ji nangoo nmp ci keneen waaye moom amul lu mu ko fayalee ngir mu nmp
ci keneen mbaa mu am ko waaye moom ci ndeyam do la nangoo nmp, da
fay ba a woor ba noppi lele.
Ku mgget ba nga xam ni li des ci dundam yaakaaru cee mn a woorat
muy gor walla jigen koor wcc na ko waaye sopp na u mu lele, lele mooy
bis boo bee mu joxe ca am muddu mooy liibr, bis bu ne liibr lay doon.
Su fekkee da ngaa ame bor ci koor gi, ba ggaat ci Baraxlu nga waroon
a fay ndax tukkiwoo feebaroo, ba ramadaan dikkaat, bor ba da fay nekk ba
legi, alamaan ja mooy bis bu ne ab liibr.
Koor warul gone soppu u ko ci moom da cee wuuteek julli, bu dee xale bu
gor ba kero muy kllafe, jigen it noo nu.
Ku ame jannaaba ci guddi gi te sanguwoo ko ba fajar fenk fekk nga war a
woor, du yq darra ci koor gi, yex a sangu gi bu la taxee yex a julli suba lay
jur bkkaar.
Jigen it bu amewoon dereet far laab ci guddi gi daa di jpp a woor waaye
daa yexee cangaay la ba fajar fenk, du yq ci jmmi koor gi darra.
Woor bisub korite ak tabaski xaraam na, aar i fan yi ss ci tabaski tam
xaraam na u woor len ndare nga def tammatux ci aj mbaa ci xiraan u digl
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
80
la addiyu te amoo ko, bis bay enteel ba yit ci tabaski ga sib na u nga woor
ko ci coobarewu, ku ko nisroon mn na ko walla nga ne ci koorug tegale ba
gg ca mn nga koo woor.
Ku tukki ci ramadaan tukki bu mat doxub wi te nga tmbali tukki bi
njkk fajar di fenk te yit nga fanaanoo ba a woor kon sa ngaa ba a woor
doonte tukki ba doo ci am coono, fay rekk moo la cay war, ci ngru Maalik
koor gaa gn.
Bu fekkee la ngay tukki matul doxub wi waaye dggoon nga u ni kuy
tukki ci koor sa ngaa ba a woor ba wooroo di na u la dogal ngant, alamaan
du ci war, kpp koo xam ni daa dog kooram ngir defe ni sa na ko te teg ko fu
wr, fay rekk moo ko cay war deesu ko alamaan ci kafaara, alamaan ji ki muy
war mooy ki tay ag dog kooram ci lekk mbaa naan mbaa jote te fwwu mu
fay it, alamaan ji muy kafaara ci weeru koor et i xeet la yu bokkul, bu njkk
bii la u ci gn a taamu mooy nga lele jurom benn fukk i miskiin, ku nekk
nga jox kob mudd, mooy ab liibr, ci jamono ji jaam di am, goreel ab jaam di
na taxawee kafaara walla nga woor aar i weer waaye da fay aajewoo mu
ssloo nga xam ni boo ci dogoon aar i fan bggkoo fayee koor, ent i weer
ngay woor yoo xam ni aar ya day tegaloo yeneen aar ya tegaloo, bu dee
et i fan jurom benn i weer lay nekk.
Bu fekkee da ngaa amewoon bor ci ramadaan ba nga koy fay nga dog te
tay ko du mel ni bo dogoon ci ramadaan te tay ko, fi fay ga rekk mooy yqu,
kenn du la ci alamaan bis ba rekk ngay fayaat ci wax ji gn a wor.
Ku xm ci guddig koor te ximmi ginnaaw bu fajar fenkee ci ramadaan koor
ga du wr fwwu da koy fay, bu fekkee jamono ji fajar di fenk ximmiwoon na
ba teewlu yene ji, bu dee lim xm xaaju bis bi lay tollool walla matu ko kon
koor ga di na baax, ki nga xam ne yit da fa mndiwoon te lim mndeewoon
lu dagan la walla muy say moom ak kii xm oo bokk te, ku mndiwoon ci
lu xaraam bu ximmee ci bccg gi mu wor ko ni ag kooram du baax du sa a
lekk ak a naan.
Ki woor war nay smm i cram niki lmmiam ba caa def lenn lu aay, di
baril def lu baax, ba a jege ka muy syl rawat na bu dee keneen ci bccgu
weeru koor, jote moom bu ko ca defee te tay ko koor ga da fay yqu te yit am
na alamaan mooy da fay kafaara.
Jonjoo walla fonante am nag tqale, bu ko woree ni su ko defee du tax
darra gnn, su boo baa da u koy sib, su woluwul boppam kon day xaraam
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
81
mu def ko, guddi moom yii ypp darra du ci xaraam sa naa lekk, sa naa
naan, sa naa joteek ka muy syl, ku jonjoo walla mu fonante waaye ggul
ci jote ba mazyu gnn fay rekk moo koy war waaye bu dee maniyu moo gnn
da fay fay bis ba ba noppi boole ca kafaara.
Ku taxawee naafle ya santaane ci ramadaan u jggl ko ay bkkaaram.
Sopp na u nga defee ko ca jkka ja, ku mu soob it nga defee ko ci sa neg
rawat na bu dee fa ngay gn a sawaree, jamonoy Umar Ibnul Xataab daan
na u naaflee aar fukk i rkkaak et, et yi ooy doon safaak witar, ci
jamonoy Umar Ibn abdal aziiz, da daan naaflee fanweer ak jurom benn i
rkkaa yu bokkul ak safaak witar, yii ypp dagan na waaye aar i rkkaa yoo
am slml.
Yaay aysa nee naa Yonent bi SaWS daawul weesu fukk i rkkaak aar teg
ci witar.
Koor goo xam ni yaa ko coobarewu, boo ko xasee tmbali da fay soppaliku
lu war, doo sa a gis lu la neex rekk ci lekk mbaa naan daa di koy dagg, boo ko
dogee def lu xaraam te du tee fay ga war la, mn ngaa wy it di lekk ak a naan
ndax da ngay fay rekk, boo ko dogee te tayoo ko da ngay wy ba a lekk ba a
naan, di nga ca am tuyaaba te fay waru la ca te doo ca am bkkaar.
Bu nee booy tukki mn ngaa ba a woor da fay fekk muy ci ramadaan
waaye koor goo coobarewu teg ko sa bopp bokku ca xanaa nga dem ba ca biir
nga xam ni boo dogul di na am lu mu la wi, dog ga da fay war.
Ihtkaaf
Mi ngi bokk ci jaamu Ylla yi nga xam ni warul dees koy def ngir dolliku
tuyaaba ak tggat sa bakkan, cosaanu baat bi di nay tektale maanaa mi ndax
ukuuf da fay fri taqoo, moom ihtkaaf fwwu da fay nd ak koor, fan ya nga
koy def it daa war a ssloo waaye su fekkee da ngaa yenewoon ci ni da ngay
def benn fan noppalu benn di nga ko mn waaye boo amutoon yene jii daa
war a ssloo.
fwwu ci jkka ju uy jaamoo Ylla la koy defee, booy ihtkaaf ci dkk bu
am jumaa te bis yi nga ko nar a def bisub jjuma ci la bokk kon fwwu nga dem
ba ca jumaa ja, boo ihtkaafoon cib jkka bu bisub jjuma dikkee fwwu nga
gnn dem julliji ko ca jumaa ja ndax julli gi farata la te li nga nekkoon naafle la.
fan yi nga nisroon bu dee matul, gnn goo gu da koy yq fwwu da nga
koy tmbaliwaat waaye bu dee tam bis yi nga nisr a lihtkaaf bisub jjuma
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
82
bokku ci kon sa nga koo defee ci jkka ji ci sa ko, bu u saoon fan yi nga ko
nar a def mat lum new new fukk i fan tee wul loo nisr ciy fan rekk moo lay
war doonte benn la walla lu ko pp.
Ku nisr ihtkaaf genn guddi te mnul a kk mu nd ak koor kon su boo
baa fwwu nga boole guddi ak bccg ga, ginnaaw mnul a kk boo dee
ihtkaaf ba ygg nga dagg koor ga te tay ko li nga defoon lpp da fay yqu nga
war koo tmbaliwaat.
Kiy ihtkaaf it du sa a joteek ka muy syl benn yoon du ci bccg gi du ci
guddi, mu fte ko ak mu tay ko oo yem la mu defoon da fay yqu.
Bu ca nekkee ba mu ygg tawat jum mnul booleek woor dab ko walla
tawat juy aaye jkka ngir sobe suy gnn ci moom kon da fay dem toog krm
ba wr soog a w ggale la mu doon def, fan ya mu defoon du yqu mooy
yam def te jant ba sowoon ba mu dog koor ga da koy wai bu dellusee mot-
tali ko.
Jigen juy ihtkaaf ba mu ygg mu gis dereetu mbrg nga xam ni su dalee
jigen da u koy aaye dugg jkka, su boo baa da fay ibi krm ba dereet ja
jeex mu dellusi yeggale ko, fan ya mu defoon du yqu mooy ya mu def te jant
ba sowoon ba mu dog koor ga da koy wai bu dellusee motali ko.
Ki tawat walla mu gis baax ba dellu krm te ihtkaaf gi jeexul da koy
dnk mu smm bu baax wormay li mu nekkoon, du tax mu sa a laalanteek ka
muy syl ci genn wet du ci sawukaay du ci yaram ba kero muy dellu ca jkka
ja ba matal ko te waxtu wu mu tanee daa war a dellu ca jkka ja doonte ci
bccg gi la, nga xam ni wor na ko ni bu delloo ci bccg du ko waiwaale,
ki laab it noo nu, boo xasee dugg fa ngay ihtkaafee doo sa a gnn.
Lor ju tar joo xam ni mneesul a kk a gnn faj ko rekk moo koy tax a gnn
niki jnd loo lekk walla loo naan te fekk nga yor njg ga ba noppi nga xam ni da
ngay waaxu jndi ko daa di dellusi, bu dee da fay dem di ko lebi mbaa yelwaan
buy gnn ihtkaaf ga di yqu.
Mn na gnn it ngir jppu mbaa mu am jannaaba bgg a sangu ak yu mel
noo nu waaye fa gn a jege tem mn faa fajee soxla sa la war a yem.
Bu fekkee da ngaa wax ni guddi sngam laa bgg a tmbali sopp na u ba-
laa jant baa so mu fekk la ca jkka ja, boo ko xasee tmbali yit doo sa a gnn
ngir seet ku tawat lu dul ndeyam mbaa baayam ndax farata la te li mu doon
def naafle la te yit buy gnn li mu doon def di yqu xayna du kk tuyaaba ja,
bu dikkee da fay tmbaliwaat.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
83
Bu dee ndeyam ak baayam kenn da caa faatu fwwu mu war a gnn jaale
kiy dundu bu dikkee yit da koy tmbaliwaat fan ya mu jotoon a def da fay
yqu, bu kenn ka faatuwoon ki ci desoon faatu fekk mu ne ci ihtkaaf walla u
faatoondoo oom aar du jar muy gnn.
Ku ihtkaaf du sa a gnn ngir nd ci jullee new xanaa bu dee ndeyam
walla baayam waaye buy gnn la mu defoon di yqu, du gnn it ngir yaxantu,
saart boo ci bgg a dolli bu dqonteek ihtkaaf gi deesu ko faale niki baykat
bu saart ni nisr naa ihtkaaf fukk i fan waaye bu bt sbbee da koy byyi dem
bayiji, saart boo bee du ca am njari, lim ba mu waxoon su ko xasee tmbali
matal ga day war.
Ihtkaaf ca jkka jooy imaam ja darra nekku ca lu u sopp la, booy ihtkaaf
it mn ngaa maye soxna mn na u laa may soxna.
Koo xam ni bis yi nga nisr ci ihtkaaf gi daa tollook bu weer wi jeexee mu
jeex kon bis ba ca mujj bu jant ba sowee rekk mn ngaa ibi sa kr du jar ngay
fanaan ca jkka ja, bu fekkee ihtkaaf ji bu weer wi jeexee ngay jeexal te fekk
muy ramadaan kon bu jant bi sowee u ni suba la korite bu u saoon doo
ibi fa saa sa sa kr da oo bggoon nga fanaan ci jkka ji, boo xyee dem fa
uy jullee korite ba julli ba noppi soog a ibi sa kr.
Asaka wurus, xaalis, mbay ak jur
Bokk na ci ponku lislaam yi gnnee asaka ci wurus, xaalis, mbay ak jur bu
ca saart ya dajee, asakay mbay du ko takk ci weer mbaa bis waaye saa bu
oree xomb asaka war na ca, gob ga du ci saart ndax mn naa or te deesu
ko gob niki dugub ak gerte lee lee nga tmbali caa lekk te gobagoo, boo ciy
gnnee asaka da nga ciy seetaale lpp lu u ci fkk moo xam loo xam ni loo
lekk la walla loo joxe moo gn a wor.
Ku ame aar i temer ren ba dewen asaka war na ko ca, moo xam da koo
dec walla muy yaxantu, bu dee kuy yaxantu ku dul dec marsandiis di xaar,
da fay def lu mu yor jaay ba mu jar wut leneen, koo ku bu at mi matee da fay
xayma li mu am ci marsandiis ak bor yi u ko ameel te mu yaakaar ni di na ci
jot, aar i temer yu ne da cay gnnee jurom i drm.
Kuy ligey u koy fay, lu mu fayu ba dec ko at, asaka war na ko waaye lu
alal ja bari-bari ci loxoom te amu ca at asaka du ko ca war.
Wurus, xaalis ak jur oom at la uy topp ndegam mat na nisaab te saart
ya daje ca, doo ko takk ci weeru wolof ni tamxarit mooy weer wi mujj waaye
da ngay seet jamono ja nga tmbali ba ca dwn sa, bu dee jur gi tam noo nu.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
84
Mbay lifeg amoo ci lu mat nisaab mooy juroom i wasq doo ci gnnee
asaka, benn wasq moo tollook benn barigo ak aar fukk i kilo, nisaab ci mbay
mn naa tollook jurom benn i barigo, dees na boole bele, lors ak sult, lu ne
boo ci amee darra te boo len boolee mu mat jurom benn i barigo rekk asa-
ka war la ca, du u byyi ba bu ne nga am ci jurom benn i barigo.
Su fekkee asamaan si moo suuxt yaw da ngaa bay rekk, fukkel ngay g-
nnee mooy boo ko xaajee fukk i xaaj benn ba ngay gnnee asaka, bu dee yaa
suuxt walla masin te nga fay su boo baa da ngay gnnee genwllu fukkel
mooy boo ko defee fukk i xaaj benn ba da nga koy xaajaat, xaajaat boo bu
ngay joxe.
Dees na boole xeetu sb yi, kenn ku ci ne la nga ca am bu u ko boolewoon
mu mat jurom benn i barigo rekk asaka war la ca, niki noo nu dees na boole
xeetu tndarma yi, bu matee jurom benn i barigo rekk nga war caa gnnee
asaka, su boo baa di na u la may nga gnnee ko ca ba gn a yemamaay, niki
noo nu xeetu raseng yi.
ceeb, saao, suuna ak mboq deesu len boole, ba la laa asaka di war ci
benn fwwu nga am ca jurom i barigo, saytuun muy oliiw dees na koy segal
mu doon diw, kemb ga la uy njkk a seet bu matee jurom benn i barigo
asaka war la ca, su ko matee nga gnnee ko ci diw te ba koo gnnee ca kemb
ga ci boppam, yu mel nii nga xam ni da uy gnnee ci pepp ma diw, bu u
jaayoon diw ga yit bu u gnnee asaka sa ci xaalis bi mu doy ba mu des say-
tuun, bu dee diw lay doon gnnee ko ca diw ga moo gn, bu dee oliiw bu dul
segal am ca diw moom bu ko gnnee ci njg gi mu doy.
Xeetu furuwi yi lu mel ni orans mngo ak mndarin ak yu ni mel deesu len
gnneel asaka ak legum yi tam noo nu ci fqu Maalik.
Wurus moom li ciy nisaab mooy lu mat aar fukk i diinaar di na koy tol-
looleek 85 garaam, nga war a gnnee kaaru fukkeel ba mooy boo defee loo lu
fukk i xaaj, benn xaaj ba nga def ko ent i xaaj da ngay gnnee benn ca ent
yoo yu mooy tollook genwllu diinaar.
Xaalis moom lifeg amoo ca lu mat aar i temer i drm asaka du la
war, day doon drm boo xam ni fukk i drm mooy tollook jurom aar i
diinaar, ci waxiin wu gn a leer aar i temeri drm yoo yu mooy tollook
595 garaam ci xaalis mooy nisaabam, moo tax uy wax ni gor saul a takk lu
dul benn jaaro xaalis te du weesu jurom aar i garaaam lu mu ry-ry, booy
gnnee kaaru fukkeel ba ngay gnnee asaka, bu dee aar i temer nga di ko
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
85
sddle fukk i nit ku ne da fay tye aar fukk, aar fukk boo ko defaatee ent i
xaaj, xaaj bu ne jurom lay doon, moom ngay joxe asaka, wurus ak xaalis benn
xeet la u moo tax dees na len boole nga xam ni boo amee ci bii ak ca bee
boo len boolee mu mat nisaab kon asaka war la, bu la neexee gnnee ko ci
wurus walla ci xaalis walla bu ci ne nga gnnee ca la ca war a gnn.
Mbooleem xeetu marsandiis yi mooy li bokkul ak mbay, wurus ak xaalis, yi
ciy des ypp marsandiis la, boo ko moomee di ko fajee soxla asaka du ca war,
ki koy jaay di ci wut benefis su boo baa la ca asaka di war, njg ga ngay jaayee
ak ba u lay fay la asaka jay war waaye jmm ja moom asaka du ci war.
Bu dee ci asaka, aar i xeetu komers oo am, ixtkaar mooy marsandiis
bi nga am du lu u la fay nga jaay ko waaye da ngay ng waxtu dikk ba nga
mn koo jaayee lu baree bari, xeetu komers bii bala la caa asakaa war fwwu
mu jar ba noppi te u fay la ko muy wurus walla xaalis, da nga koy gnneel
asakaam benn yoon doonte am na f yaw ay at i at, bor yi u la ci ameel tam
lifeg fayu u la ko muy fayug wurus ak xaalis ba mu mat du tax asaka war la
ca, iddaara mooy ni jaaykat yi baaxoo defee mooy marsandiis bi da nga koy
jaay rekk waaye bu u la ca tegalee darra lu mu new-new nga jaay ko du
looy rnk, su boo baa da uy jpp waxtu wa u ko tmbalee komers, jppee
ko muy seen at bu yeksee ca dwn sa u daa di xayma lpp lu u am ci
marsandiis xaymaa ko njg ga jaadu, u seet it ba xam dnkaane na u fenn
alal u waiwaale ko, bu amee yit xaalis bu u jaay mu nekk ca seen loxo ba
tay u xam ko, bu u boolee lpp, ku len ameel bor te di ku jub te mu leer
len ni di na ko indi u waiwaale ko, bu u xamee ni nngam la daa di soog
a gnnee asaka ji, daa di koy gnnee, da ciy seetaale yit barab ba mu ne ak
jamono ja, nekkul ni benefis bi la uy topp ba mu am at waaye ndey ja la uy
byyi ba mu am at u door a gnnee asaka ja.
Ba tay li nga xam ni mooy juru kr yi du u byyi ba mu am at ci sag moo-
meel, seen ndey ya la uy seet bu u amee at ci sag moomeel rekk u jpp ni
li ci juddoo yit am na at.
Bu dee da ngaa ame xaalis walla wurus woo xam ni asaka war na ca ndax
mat na nisaab waaye da ngaa ame bor boo xam ni boo ko ca fayee rekk jeexal
mbaa bu jeexul lay des du mat nisaab kon asaka wcc la waaye boo amee
leneen loo xam ni asaka waru ci waaye mn naa fay say bor niki xeetu marsan-
diis yi asaka warul walla ay jur mbaa suuf nga xam ni boo ko defoon ci bor bi
mu mat mbaa la nga koy motalee ci wurus ak xaalis du tee lay des mat nisaab
su boo baa kon asaka di na la war.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
86
aar bu u bokkee gt boole seen i gt bu ca saart ya dajee, bu laajkatu
asaka ja wee jarul uy xaajale seen i jur na mel ni kenn a ko moom, na u
gnnee la war a gnn u door a seet nu uy tolloolee seen i cr ca gt ga, bu
dee kenn ka rekk moo matle nisaab te fekk u boole jur ya kon ki ko matle la
gnnee gi di war, ka ca des te matlewul nisaab asaka waru ko, kay jlsi asaka
ja bu jppoon ciy juram ka ca des da ko koo war a delloo.
u bokkuloon gt, ng ba asaka ji di bgg a jot u bgg a boole seen i jur
walla u bokkoon gt ng ba asaka ji di bgg a dikk u bgg a tqarlikoo, su
boo baa da uy seet ba xam loo la da fay wi asaka ja u waroon a joxe, bu
koy wi rekk deesu ko nangu.
Gn jaa new lu u war a gnnee asaka mooy xar muy doog a am at, lu
yes loo lu du mat asaka, du tee yit da uy waiwaale ya yes loo la, nag it
ba ngay gnnee asaka lu mu gt-gt na am aar i at, bu ko yesee rekk du
mat asaka, gilem it ba cay gn a yes ngir asaka mooy ba am at ba dugg ci
aareel, yoo yu ypp da u len di waiwaale, gt bu mgget ba wow deesu
ko joxe asaka, bu mb it deesu ko joxe asaka, bu gor bay yokk gt ga deesu
ko joxe, ba boroom fonk it di ko beral xont it deesu ko jl ak biy nmpal te
feralagul.
Boo waree joxe jur, jur rekk ngay joxe, marsandiis manu koo wecci, njg ga
yit noo nu, su dee kiy jlsi asaka ji moo la laaj njg gi kon nga man ko, moom
it du la ko forse. Boo waree gnnee asakay mbay walla jur loo bari-bari bor
war nga koo gnnee.
Muurum koor
Sunna la gu u fddali gu Yonent bi SaWS diglewoon, pp la war gone,
mag, gor, jigen, gor, jaam. kuy dund rekk, benn bopp bu ne aw mudd mooy
boo defee sa aar i loxo, loxo bu ryul ba pp walla bu tuut ba pp ba mu fees
te tuuruwul, am na u wax it aar i kilo dees na ko jpp, da uy seet it la u
pp a dundee ci barab ba nga koy gnnee u gnnee ko ca loo la : ceeb, dugub
walla lu mu doon rekk, li gn a wor mooy gnnee ko ci yii la u gn a taamu.
Jamono yi jaam amee, boo ko amee yaw yaa ko war a gnneel muurum
koor, gone yit su fekkee ni amul alal baayam moo koy gnneel waaye bu dee
am na alal mnees na u ko caa gnneel muurum koor ja.
Su ko defee kpp koo xam ni ab dundam yaw la war yaa koy gnneel muu-
rum koor : sa soxna, sa doom bu gor ba kero muy ligey, sa doom bu jigen
it ba kero muy syi.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
87
Kenn ku ne aar i kilo ak sa bopp, da uy wax ni bu u wooree ba koor
ga des benn fan mbaa aar mn nga koo gnnee waaye waxtu wa u gn a
taamu mooy bu fajar fenkee ba ba ngay dem ca jullikaay ba u ni tay la korite,
nga gnnee ko ci diggnte boo bu, boo ko ftee ba julliji ba w da ngay daa
di gaaw gnnee ko ndax bu jant bi sowee te gnneewoo ko da ngay am bk-
kaar ci yexee gi ba waxtoom jll, du tee ba tay nga war a fay bor ba.
Sopp na u bu dee korite nga mos darra bala ngaa jm ca jullikaay ba,
tndarma la u ci gn a taamu, leneen loo mos it du ko tee baax ndax da uy
ba nga yaakaar ni ba tay yaa ngi ci koor, bu dee Tabaski moom taamu wu u
xy mos darra da oo bggoon boo xyee mel ni ku woor ba julliji ba w ba
rendi tabaski ja nga dogee ca resu tabaski ba.
Sopp na u ci jullig aar i iid yi yoon wa nga awoon bi ngay w nga jaar
beneen yoon booy dellu.
Aj ak Umra
aj Mkka farata la eel kpp ku ko mn, ka mu war mooy jullit, gor, muk-
kllaf, benn yoon la la war te matale ko, beneen boo ajaat naafle la, yoon wa
ngay jaar ba gg it na la wor ni jmm rekk a fay xew, yaw it nga wr, am it
paas ba bu dee diggnte ba maneesu koo dox.
armal mooy yene dugg ci aj gi, waxtu wa mooy bu weeru koor teroo topp
digguw tabaski jm ci fukk i fan yi njkk ci weeru tabaski, weer yii ooy weeru
aj, barab ba uy armalee mooy Miiqa, boo ko defewoon feneen it du tee boo
fa dikkee armal fa war la, i fay armalee ooy i byyeekoo ci Penku bi fu mel
ni Saam, Misra...
La wr Mkka ypp da koy def armalukaay nga xam ne foo ci romb bi
ngay w mn nga faa armalee, sopp na u mu topp ci ag julli, bu dee naafle
da ngay def aar i rkkaa door a armal, bu dee farata la tam baax na, bu dee
naafle moo gn nga xam ni da ngay jng faatxa ak Qul yaa ayuhal kaafruun
ci rkkaa gu njkk gi, faatxa ak Qul Huwa ci rkkaab aareel bi, boo slmlee
daa di armal nga xam ni da ngay yenewaaale ci sa xol ni da ngay aj, bu dee
umra nga yene umra, soo ca paree rekk daa di tmbalee wax labayka ndax
boo toogaatee lu ygg waxoo ko di na u la alamaan, da ngay wax Labayka
Allaahumma labayka la chariika laka innal xamda laka wa nihmata laka
wal mulk laa chariika laka.
Bokk na ci sunnay armal nga sangu bala ngaa armal, boo dee gor da fay
xaraam nga solaat lu u aw bu dee jigen mn na ko da u koy tuddee sunna
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
88
waaye warugar la, sopp na u booy dugg Mkka nga sangu, saa boo jullee yit
di wax labayka gi ndax doo ko byyi byyi gu wr, da nga koy yeesal saa soo
toogee ab diir waxoo ko.
Bi nga armalee di wax labayka jm Mkka, boo yeggee ba teg say bagaas
da ngay daa di wri Kaaba ga, yoo yu jamono da ngay byyi labayka gi, su ko
defee boo wree Kaaba gi ba dox Safaak Marwa, door a tmbaliwaat labayka
gi, di ko wax rekk saa boo sonnee noppalu.
Bu u nee tay la arafaat ba ngeen w ci jullikaay yi da nga koy byyi, byyi
gu wr nga xam ni doo ko waxat ci aj gi.
Sopp na u booy dugg Mkka nga duggee mbedd mi uy wax Baabul
Mualaa, booy gnn nga jaaree ci mbedd mi uy wax Kidam, boo ko deful it
aayul, saa boo duggee Mkka loo mn def ko ngir gaaw wri Kaaba ga, soo
mnee duggee Baabu Salaam moo gn daa di jubli ca xajarul aswad fon
ko ak sa gmmi boo ko mnee, boo ko mnul nga raay ko ak sa loxo, jl sa
loxo fon ko ci sa gmmi, soo ko mnul da ngay taxaw ba tollook moom ni
Allaahu Akbar daa di tmbalee wr, booy wr Kaaba gi da lay cmmoou, bu
dee gor la sunna la ci moom mu ukk et i wr yu njkk yi, ent yu mujj yi
mu dox ko ndank, warugar la mooy Tawaaful Quduum kuy soog a dikk Mkka
da koo war a def, ku mu raw da nga koy fayee tawaaful ifaada.
Booy wr, saa soo dikkee ba tollook doj wi da nga koy fon, fon gu njkk
gi sunna la, fonaat ko ci yoon yi ci topp da u koo sopp rekk, Yamaani daa
wax ni doonte mn ngaa fon xajarul aswad ak sa gmmi doo ko def da ngay
jl sa loxo teg ko ca daa di jl sa loxo teg ko ci sa gmmi te ba koo muucu.
Bu jurom aar i wr yi matee da ngay dem ca Maqaama Ibraahiim julli fa
aar i rkkaa, boo ca noppee da ngaa war a dem Safaak Marwa waaye da uy
sopp njkk loo la nga jaaraat ca xajarul aswad fon ko, fon goo gu sunna la.
Safaa ngay njkkee door a dem Marwa, sunna la nga yeg ba ca seen kaw
oom aar pp, jigen moom su palaas ba wetee mn naa yeg, su amee
ay gor mn naa ba a yeg, su ko defee boo yegee ba ca kaw nga aan,
aan goo gu sunna la, boo ko defee ca Safaa def ko ca Marwa tam.
Booy daw Safaak Marwa ba gg ca Batnul Masiil da uy bgg nga gn a
gaaw ba weesu ko sunna la, soo byyeekoo Safaa w Marwa benn taxawaay
a ngoog, boo byyeekoo Marwa jm Safaa muy aareelu taxawaay. Dem yoon
la, dikk yoon la, noo nu nga koy defee ba mu mat jurom aar i yoon, boo ko
seetee fenn fu ne di nga fa taxaw ent i yoon, ginnaaw lii da ngay dellu sa dal
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
89
toog ndegam bisub tarwiya yekseegul, bu julli jotee nga fas julliji ca Kaaba ga
ndem mn nga ko dellusi toogaat te ba a fte labayka ji.
Su u nee tay la yawma tarwiya ji muy jurom eteelu fan ci tabaski,
mooy bis ba mu teroowoon dellusi na, bis boo bu ci ngay xyee Mkka dem
Minan, da ngay fexe ba jullee Minan tsbaar, yendu fa, fanaan fa, boo fanaanee
ba xy ba julli suba, suba goo gu mooy bisub arafaat ndax mooy bisub jurom
enteel, nga daa di dem arafaat, su ko defee labayka ji doo ko byyi, boo
sonnee noppalu bu amee lu ko dagg nga ne ca bu jeexee nga dellu ca ba u ni
tay la arafaat ba nga w ci jullikaay ba, foo fu nga koy byyee, byyi gu dog.
Bala ngaa dem arafaat sopp na u nga sangu, su ngeen fa demee da ngeen
bi boole tsbaar ak tkkusaan julleendoo len te wi len, su u ca noppee
ilimaan ji da fay nd ak oom fa war a taxaw ca arafaat, taxawaay bi uy
taxaw laataa jant di so warugar la soo ko byyee am na alamaan doonte bok-
kul ak taxawaay biy farata dgg-dgg, mooy bu jant bi sowee nga taxaw fa as
diir la muy gt-gt mnul a kk, nga xam ni bu Ylla dogalee jant bi so ba
fajar fenk te taxawoo fa aj gi raw na la ca moo ma at dwn rekk.
Bu la jant bi sowee ca arafaat da uy yexee tmis, ba w Musdalifa,
jullee fa tmis ak gee, da u len di boole waaye gee ga da u koy wi ndax
tmis deesu ko wi.
Wcc Musdalifa warugar la boo ko deful am alamaan, la gn mooy nga fa-
naan fa ba julli suba, door fay jge nd ak ilimaan taxaw fa uy wax Macharul
Xaraam ba jant bi fenk mbaa mu jegee fenk, boo xyee da fay doon bisub
fukkeel di Tabaski kon ginnaaw taxawaay boo bu da ngeen di wutli Minan,
Batnul Muasir xur la boo xam ni sunna la boo fa tollee te fekk ngay gor nga
gaaw booy dox, boo waree tam so la nga war.
Boo yeksee Minan la ngeen di njkk a def mooy daa di snni jamray aqaba
muy jurom aar i xeer yuy digg domu yoo xam ni mnees na koo fetax ak
i baaraam. Boo koy snni da ngay wax Allaahu Akbar, boo ca noppee rendi
la nga ame walla loj, la cay topp mooy watu, nga dem ca Kaaba ga wr ko
jurom aar i yoon, wr goo gu mooy Tawaaful Ifaada ci bisub fukkeel bi, bu
wr bi matee nga dem julli aar i rkkaa ca Maqaama Ibraahiima, ginnaaw
ba nga dellu Minan fanaani fa.
Suba ja ak ginnaaw suba ja mnoo koo kk a snni jamra yi, bu tsbaar jo-
tee da ngay wut et i jurom aar ciy xeer ndax et i barabu snnikaay la yu
bokkul yoo xam ni benn bu ne daa am jurom aar i xeer yoo fay snni, bari
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
90
nay coono lool ndax bgg gee defandoo, am na sax oo xam ni seen bakkan
fa lay faral di des, snni boo snni wax allaahu akbar, ci ginnaaw boo jullee
tsbaar lay doon.
Snnikaay bu njkk ba ak bu aareel ba ginnaaw boo snnee ba noppi da
ngay taxaw aan fa aan gu ygg, boo ca noppee jng saaru Baqara boo ko
mnee loo laa gn, jamray Aqaba moom boo ko snnee doo fa taxaw di aan
da ngay dellu fa nga nekkoon, et i barab yi uy snnee mooy Jamratul uulaa
ak Jamratul wustaa ak Jamra iqba mi ci mujj nga xam ni boo ko snnee doo fa
taxaw di aan. Boo snnee et i fan ya ba tsbaar jot nga snni bisub eteel
ba, mel ni tay jii doonoon talaata bu nekkoon bisub fukkeel bi, tay ngay fa-
naani Minan, llarba ji ba nga julli tsbaar nga snni et i jamra yi, alxames ji
noo nu, jjuma mooy doon eteel bi, doon it enteel boo tmbalee wai
ci talaata ji, boo snnee eteel ba nga xam ni moo ca mujju, da ngay daa di
waarbiku dem Mkka waaj ba jekk dellu fa nga dkkoon ndax aj gi jeex na,
snni jamra moo ci mujju.
Bu la neexee boo amee aar i fan nga ba a xaar bisub eteel ba niki tay
la fukkeelu fan bi nga fanaani Minan, suba ga di llarba mnoo koo kk a
snni, alxames ja yit mnoo koo kk a snni waaye boo snnee alxames ja
ba noppi te ykkamt da ngay fexe balaa jant bee so nga gnn Minan, bu la fa
jant bi sowee fwwu nga war a xaar jjuma ji snni ko ni ko alquraan waxee
faman taajala fi yawmayni falaa isma alayhi, wa man taaxara falaa isma
alayhi limanitaqaa.
Soo toogee Mkka ba waaj ba jekk nga xam ni ibi rekk moo ci des da ngay
wri Kaaba ga wrug tggoo na nga daan wree nga koy defee, soo ca noppe
julli aar i rkkaa daa di mn a ibi.
Umra sunna la ci sag dund nga def ko benn yoon, boo ko xasee def beneen
boo defat naafle la, ni uy ajee rekk la uy umraa. aj daa gn a guddu rekk
waaye oo bokk ni u koy defee, oo bokk armal, bokk wr Kaaba, bokk Sa-
faak Marwa. Umra moom boo doxee Safaak Marwa watu mu jeex.
Bu dee gor fa u ko diglee watu muy ci aj walla ci Umra, su mnee watu
ba mu set moo gn, su fekkee daa jempi ba karaw ga gt yit du ko teree baax,
jigen moom jempu rekk lay def waaye du watu ba set.
am na yu dkk ci suuf yoo xam ni boo xasee armal doo ca sa a ray
waaye seppi na u ca lu mel ni jinax, jaan, jiit, xaj buy mte, tll buy too ak
mbooleem rab yiy fdde, boo ca rayee aayul, mbooleem luy naaw ci jawu ji
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
91
bu fekkee daa ame lor kon ki armal mn na koo ray tam.
Ki xs a armal ci aj mbaa Umra da fay moytoo joteek ka muy syl, jote
goo gu su fa amee ci diggnte bi mu armalee ba kero muy taxaw arafaat aj
gi yqu, bi mu taxawee arafaat ci guddi goo gu su ko fa defee aj gi yqu ba
tay, guddi goo gu ngay taxaw arafaat bu bt setee ci lay war a def tawaaful
ifaada, snni jamray aqaba, bis boo bu tam su ko fa defee aj ga yqu, su bis
boo bu xasee jll doonte defagul aar yoo yu du tax aj ga yqu, su dee bis bi
tam daa def benn bi muy jamray aqaba laata muy def tawaaful ifaada jote ca
du tax mu yqu.
Lajkolo moom da uy wax ni aar la, bu gor ak bu jigen, bi nga xam
ni boo ko laalee da fay taq bu baax xee bu baax te am doole lool niki misk,
xaraam na ci gor ak ci jigen, ku ci xs armal bu ko laalee am na alamaan.
Lajkolo bu gor bi da uy jpp ni mooy bi nga xam ni boo ko laalee xet gi du
am doole te as tuut bu la ca taqee mu baax niki ward walla jasmin, da u koo
sib rekk waaye boo ko defee du am alamaan.
Yre yu u aw da u koy aaye gor bu xasee armal, jigen mn na koo sol,
gor gu ko def di na am alamaan, rbb it ku xs armal du ko sa muy gor muy
jigen ak ray ci xeetu daaba yi, na moytoo dindi tam tlim-tlim yi nga xam ni
du sobe, bu dee sobe ba koo julliwaale mooy tax nga dindi ko, bu dee tlimug
kese du ko sa a dindi.
Bu xsee armal moom ku gor ki du sa a muur boppam, bu ca muuree
darra rekk da fay am alamaan, du sa a watu tam lu dul ngir lor walla u xaa
ko ci mbaa mu gaau ca, su boo baa di na mn a watu ngir faju.
Loo lu u ko aaye su ko defee te tay ko ak kk koo tay oo ca yem, f u
wuutee mooy bu ko tayul du am bkkaar bu ko tayee di na am bkkaar te
alamaan ji du tee mu am, et yii mooy taamu bu ko ca neex, woor et i fan,
leel jurom benn i miskiin lu mat ab kilo walla mu jaamoo Ylla gt boo xam
ni fu mu ko rendee baax na.
Jigen bu xsee armal da u koy aaye lpp lu u aaye gor ba mu des sol
aar i bot ak sol lu u aw, yii di na ko mn, jigen su armalee du sa a muur
kanamam, du sa a muur ay tenkam, gor moom it su armalee daa war a
byyi boppam muy boppug kese, kanam ga yit di kanamu kese, da fay xaraam
u sng darra ci yoo yu muy guddi muy bccg, bu ca sngee darra alamaan
yeg ko doonte ftee tax walla ngir feg tngaay walla sedd, gor bu xsee
armal da u koy aaye sol ay bot lu dul bu kkee ay dll te amul yeneen waaye
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
92
da koy dagg ba mu gt ba dojoram ya di fee.
Boo taxawee di yene aj, daa am xeet yoo mn a yenee : ifraad, tamma-
tux ak xiraan bu dee fqu Imaam Maalik ifraad moo len gnal, am na lu uy
woowee irdaaf waaye daa dugg ci xiraan moo tax kenn du ko limaale, ifraad
mooy nga yene ajug kese def ko ba ggal ko doonte tegoo ca Umra.
Boo defee xiraan mbaa tammatux te bokkoo ci waa Mkka ak la ko wr
da u lay alamaan ab addiyu, bu fekkee teel nga koo jiitl ba taxawaale ko
arafaat kon da nga koy rendee Minan, boo ko jiitlul ba taxaw arafaat kon da
nga koy rendee ca Mkka ca fa uy wax Marwaq waaye bu fekke Mkka nga
ko jndee doo ko rendi fa saa sa te gnnook moom ba ab tankam laal ll bi
gnn xurum bi te boo ko jndee biir Mkka rendi ko fa saa sa kon ab tankam
du laal ll ba gnn xurum bi.
Boo amul addiyu joo ju, benn gisoo ko ba jnd ko walla amoo njg ga kon
da ngay woor et i fan ci biir aj gi te mooy waxtu wa nga armalee ba bala
ngaa taxaw arafaat nga koy wooree, boo jotul a woor et i fan yii laata ngay
taxaw arafaat kon fan ya ngay nekk Minan booy snni jamra da nga koy woor,
boo ibee dolliwaat ca jurom aar muy fukk moom la alquraan di wax ni
tlka achratun kaamila.
Tammatux mooy booy armal nga yene umra kepp ba ggal wlbtku aj,
lay tax alamaan war la ca mooy nga nekk ca Umra ba fekk weeru aj ya teru
(Sawwaal, Korite, Digg Tabaski ak Tabaski) kon boo demoon Mkka ci rama-
daan di umra doonte da nga caa ne ba ca bis bu mujj bi te jant fenkagul du
tax nga am ca alamaan ndax korite teroogul, boo jotul a ibi fa nga jgewoon
mbaa nga dem fu sori walla nga dellu ba ca dwn sa door a waat ajsi xanaa
nga toog ba aj gi jot nga daa di aj kon addiyu di na la war ca Tammatux ga.
Tammatux da fay fri xewlu ndax daa noppale te gt, bu fekkee da ngaa
yenewoon Umra daa di koy def ba ggal fekk yaa ngi biir Mkka nga fas
yenee aj teg ca kon du aajee nga gnn ba ca Samiiha, soo yaboo armalee
biir Mkka, taamu na u nga dem ba ca jkka joo ja ca Kaaba ga waaye te-
rewul foo ko defee ca Mkka mu baax, ku nekk biir Mkka bgg a armal Umra
fwwu mu gnn ko ci lppam ba fa bokkul ci xurum bi, foo fa lay armalee di
wax labbayka wutsi Mkka daa di wr Kaaba gi wy.
Xiraan mooy booy armal nga yene ci benn jotaay Umra ak aj ypp ba tay
boo yenee Umra kese teg ca aj xiraan la, di na dem ba u woowee ko irdaaf
ndax bu fekkee da ngaa yene umra kese dem ba tmbalee jf jf i kuy Umra
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
93
niki nga dem ba wr Kaaba ga daa di far yene aj tegu ca, su boo baa irdaaf
la u koy tuddee, su boo baa yit da fay yeggali wr ba def ko muy wrug coo-
barewu te yit du dox Safaak Marwa teg ca ndax saa boo xamee ni def nga Xi-
raan jf i aj kepp ngay jf waaye doo beral aj ak Umra seen i jf, sunu Boroom
da fa ni zaalika liman lam yakun ahlahuu xaadiril masjidil xaraam, kon ku
dkk Mkka walla la ko wr bu defoon Xiraan mbaa Tammatux du tax addiyu
war ko, ku fa dkkul la uy sant addiyu.
Ku fexe ba yewweeku ca umra ja te weeru Kori teroogul ginnaaw bi mu
toog fa ba aj tam deful Tammatux ndax saart bay tax u alamaan ko la deful.
Su fekkee jot ngaa ray ab rbb ginnaaw boo armalee, alamaan ji benn u
seet rab wa nga ray lu xeetook moom ci juru kr yi (xar, by, nag, gilem), nga
rendi loo la muy sa alamaan, u dgg fq ooy seet la nga ray la muy tollool ci
juru kr yi, loo lee u la alamaan nga war koo ray boo ko teelee xam ba jiitl
ko taxaw ak moom arafaat da nga koy rendee Minan, boo taxawul ak moom
arafaat kon Mkka nga koy rendee waaye bu fekkee Mkka nga ko jndee
fwwu nga ybbu ko ba mu gnn xurum bi, nga wai ko mu waat nga
door koo rendi ndax tank ya daa war a laal ill bi mooy ll bi bokkul ci xurum bi,
benn alamaan la bu ko neexee tnn ko, bu ko neexee lele mooy da uy xool
la mu ray xayma ko ci am na muy toll, mu saraxe ko ba tay loo lu baax na, ba
tay la mu ray it bu u ko xaymaa ba xam na muy toll ci am nga woor ko, na
ngay wooree mooy am woo wu u nat nu mudd ya toll rekk ngay woor ci ay
bis, su amee mudd bu matul it nga wooral ko bis niki bu u ko seetoon muy
jurom aar i mudd jurom aar i bis ngay woor, bu doonoon jurom aar i
mudd ak genwll kon nga woor jurom et i bis ndax bis maneesu koo xaaj.
Sopp na u Umra boo ko mnee at mu ne nga def ko benn yoon, saa yoo
demee Mkka Umra walla nga aj bay waeeku bgg na u nga wax aan gii :
Haaiduuna, taaibuuna, aabiduuna li Rabbinaa xaamiduuna sadaqa
Laahu waxdahuu wa nasara abduhuu wa hazamal ahzaaba waxdahuu.
Bunt ci ab tabaski ak rendi
Tabaski moom sunna su dgr la ci kpp ku ko mn doonte sax gone la,
ku ko mn mooy koo xam ni njgug tabaski ga du ko aajawoowaat ci dundug
boppam walla njabootam ci at mi, bu dee lu muy aajawoowaat rekk du lum
mn.
Bu dee xar ngay tabaskee lu mu new-new na mat jafahu mooy na am
at, am na u ne jurom et i weer am na u wax fukk, ajuwul rekk ci boroom
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
94
kr gi doonte gone nga sunna la ci yaw nga def ko boo ko mnee, tuyaaba ji
ci dige jar na ko.
Su fekkee by ngay tabaskee lu mu new-new na am at ba dugg ci aareel
bi lu mat weer walla aar i weer.
Su fekkee nag nga bgg a tabaskee lu mu new-new na am et i at te
dugg ca enteel ba.
Su dee gilem nga bgg a tabaskee na am jurom i at te dugg ci jurom
benneel ba.
Lpp loo tabaskee xar moo ca gn, xar bi nga xam ni kenn tppu ko moo
gn lu dul ni ba u tpp da koo gn a duuf, bu u yemee ba u tppul moo
gn, boo weesoo yu gor yi, yu jigen yiy soog a dikk. Xar bu jigen it moo gn
by bu gor, bu la xar twee ba amoo ko by bu gor baa gn, ba u tppul
moo gn by ba u tpp lu dul ni ba u tppul daa gn a duuf, by bu gor
moo gn it bu jigen, by bu jigen it nga tabaskee ko moo gn nga tabaskee
nag walla gilem ndax la gn a baax ci ypp la u cay taamu wuuteek bu doo-
noon ci addiyu ya uy ray ca Mkka bu dee gilem moo gn topp ca nag ya,
topp xar, topp by ndax barig ypp wa la u cay seet.
Lpp looy tabaskee na ba a pat, bu mu tawat tam tawat goo xam ni bu
ndeek jur ya nga xmmee ko ci, bu dee tawat bu ndaw nga xam ni bu ndeek
jur ya doo ko ca seetlu, su kkoon moo gn waaye du ko tee baax. Su lggee
yit te ag sooxam fs du baax, bu yooy it ba kk gerees du baax.
Lpp luy xeetu sikk na nga ko ca moytu, am nay sikk yuy tax du doy tabaski
am na yit yoo xam ni su ko amee du ko tee baax waaye moytu len moo gn.
Bu ay noppam xar du baax lu dul ni xar-xar ba ba a bari nga xam ni boo
xaajoon nopp ba et i xaaj, xar-xar bi benn xaaj ba lay doon walla sax du ko
mat niki noo nu dagg ga, bu matee ceer ba mbaa mu yes ko du ko tee baax
bu ko ppee du doy.
Su bjjn ba dammee te gom ga wr du ko tee baax, su fekkee nccul te
wrul tam du ko tax a baax, kk gaa ncci rekk doyul fwwu da ciy boole wr.
La u gn a taamu mooy sa tabaski nga ba koo rendiloo kenn rendil ko sa
bopp, da ngay byyi ba ilimaan rendi walla bu dee ilimaan da fay loj nga byyi
ba mu loj ba noppi, boo njkkee rendi ilimaan doonte fekk na ilimaan yb-
baale xaram ca jullikaay ba doo amug tabaski, bu ybbaalewul xaram moom
ilimaan kon ku ibi ba toog ba tolloole ni ilimaan war naa rendi ba noppi ca
ngay soog a rendi, bu u amul ilimaan da uy tolloole ni dkk sngam moo
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
95
nu gn a jege te ku fa dem war na oo julli ba noppi ba seen ilimaan ja rendi,
uy soog a rendi, bu u ko defee ginnaaw ba am ku fa jge ni falaa jge waaye
jullee gu u, du ca wi darra ndax tolloole na u ba noppi, seen jaan wcc
na.
rendi ag tabaski walla addiyu da u ciy saart u def ko ci bccg, ku ko
def ci guddi du baax, bu dee bis bu njkk bi bccg gi mi ngi tmbalee fa ili-
maan rendee, su dee kuy tolloole ma nga tmbalee fa nga tolloolee ba xam
ni ilimaan war naa rendi ba noppi, soo ko weesoo ba dugg ci bisub aareel bi
walla eteel bi, su fajar xasee fenk rekk fa lay bccg giy tmbalee ba jant bi
so foo f rendi rekk mu baax, la u cay taamu mooy nga byyi ba fa dagan a
naaflee nga rendee fa te mooy ci yoor-yoor.
Bisu tabaski yi et i fan la u, boo ca rendi rekk am nga tabaski, muy bis bi
njkk di bisub fukkeel ak ba ca topp di fukk ak benn ak ba ca toppaat di fukk
ak aar, rendi ca ba ca njkk moo gn, boo ko mnee bul byyi mu raw la.
Deesu jaay darra ci am tabaski, du der ba, du darra lu ca bokk, ku la feesal
it doo ko fay ca ypp wa, bu aajewoo sarax boo ko fayee xaalis ba noppi bu la
neexee mn nga koo sarax ca ypp wa.
Sopp na u li ngay rendi nga trl ko mu jm xibla, kay rendi daa war a wax
Bismillaahi Allaahu Akbar, ka doon rendi bu ko waxul te tay ko wax ji gn a
wr mooy kenn du ko lekk, bu dee tabaski sopp na u nga dolli ci Rabbanaa
taqabal minnaa, kuy rendi ftee wax Bismillahi Allaahu akbar dees na ko
lekk, bu ko tayee deesu ko lekk, niki noo nu boo ndeek ab xaj di ko yabal cib
rab ngir rbb, da nga koy tye ci say loxo walla nga nd ak ku la ko tyeel nga
xam ni boo koy byyi di ko yabal ci rab wa da ngay wax Bismillaahi, boo ko
ftee wax bu ko jppee dees na ko lekk, boo ko tayee waxoo ko bu ko jppee
deesu ko lekk.
Bu dee balu fet walla fetal it oo yem ci loo lu, boo koy yabal war nga wax
Bismillaahi, boo ko ftee dees na ko lekk, boo tayee fte ga deesu ko lekk.
Gtug tabaski, tudd ak gtug jaamu niki addiyu deesu ca jaay darra, du
ypp wa du der ba du caas ya, du darra, mn ngaa lekk ci sa tabaski saraxe ci,
joxe ci ddiya.
Loo rendi ngir jotoo ko ab alamaan doo ca sa a lekk, boo nisree rendil ay
miskiin it doo ca sa a lekk, addiyu moo xam ni waru la ci genn wet, du ala-
maan du darra te nisrookowoon, daa am loo jiitl rekk coobarewoo rendil ko
miskiin yi jmle ko fa nga ko war a rendee ggagoo mu nar a dee ci diggnte
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
96
bi nga rendi ko, da ngay byyi a fa nekkoon lekk ko waaye yaw doo ca sa a
lekk da ngay jggi rekk jll, bu xasoon a gg fa mu jm nga sa caa lekk, yu dul
yii rekk mn nga caa lekk niki muy addiyu xiraan walla tammatux mbaa bpp
addiyu gu wi goo wi ci aj jur.
Dgg-dggi rendi mooy dagg boli ba ak aar i sidit ya ko sq ba mu jeex,
masin buy dikk tggale bopp beek yaram wi gisu u fenn lu koy tax a dagan te
mu bari lool legi, boo doon dagg te yoo yu ypp daggul ba jeex niki nga tm-
balee dagg boli ba walla aar i sidit ya te daggul ba jeex du tax mu doy ndax
deesu ko sa a lekk ndax rendi moo koy tax a dagan te matul.
Boo tmbalee rendi ba mu sori nga xam ni boo byyiwoon mu dee, boo
yktee sa loxo te terewulaa delluwaat di dagg, pp maase na u ci ne rendi
ga yqu na, su fekkee gaaw ngaa delluwaat moom di na baax, su fekkee rendi
ga soriwuloon nga xam ni boo delluwaatul du dee, soo yexee w it du ko
teree baax waaye da ngay yenewaat yene ju bees ci waxaat Bismillaahi
Allaahu Akbar ndax la nga defoon gaa ko do la, bu dee da ngaa dagg ba
mu jeex nga wy ba tggale bopp bi ak baat bi du ko teree baax waaye aawal
ngay teggin du tee mnees na u koo lekk.
Ku tmbalee rendi ci doq deesu ko lekk, tmbalee ci boli bi ak li ko wr
moo koy tax a baax.
Nag li gn mooy u rendi ko te ba koo loj, bu u ko lojee tam du tee
mnees na u koo lekk, loj moom daa am jumtukaay bu u koy defee boo
xam ni da nga koy def ci xot-xot gi ci dnn bi, soo bsee ba mu laal xol ba
mu dee, loo lu mooy loj.
Mnees naa rendi nag mnees na u koo loj waaye rendi gaa gn, gilem
it dees len di loj, boo ko rendee te mnoon koo loj deesu ko lekk moo gn
a wor.
Su dee daa am fu mu daanu ba rendi rekk la u ko mn a def du ko teree
baax, xar ak by oom dees len di rendi maase na u ci ne boo len lojee ci
sa coobare deesu len lekk.
Takk sy ak fasem fay
Sy ci lislaam daa am i saart, kilifa maanaam ka war a maye jigen ja, can
mooy alalu sy ga, waxiin wa uy wax ba u xam ni maye na u ndax kay
aan da koy wax may ma kay maye wax ni may naa la, bu lii xasee ba am sy
ba fasu na, xutba bi da u koo sopp rekk, aar i seede yu maanu saart la ca
tam, mn na u faa ba a teew sax waaye balaa boroom kr gi ak soxna saa
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
97
jote fwwu u skkal len seede yuy seede ni diw may na u ko diw.
Day am it gn jaa newu can nga xam ni bu ko yesee du doy, moom la
uy tolloleek rubu diinaar walla u weccee ko loo xam ni ku ko seet ci xaalis
di na mat rubu diinaar mu war a tollook 16 000f, terewul tam am nay wuute.
Ki jur doom te mi ngi ak ndawam ba legi mn naa jkki-jkki maye ko
te du ca diisok moom te du sa a ba doonte kllafe na, bu ko soobee mu
diiso ca ak moom, bu fekkee du baayam bi ko jur, bu soxna si dee gone doo
ko mn a maye lifeg kllaful, di na aaje yit bu kllafee nga diiso ca ak moom
ba mu nangu, bu nee pat ginnaaw boo ko laajee mooy tektale ag nangoom
ngir kersa, teewul bu noppee te noppi ga nga gis ca mndargay ba soo yaboo
byyi.
Koo xam ni jeeg la daa syiwoon ba dellusi doonte yaay baayam bi ko jur
doo ko sa a maye te disowoo ca ak moom, te yit noppi do du ca doy da
fay aajewoo mu wax ba xam nangu na am det.
Kilifa guy maye mnul a kk, bu u seetee gis ni kenn ku mu bokkal geo
ku ko mn a maye gisu u ko kon ab qaadii moo koy maye, jigen ji u war a
maye su fekkee doomam ju gor mi ngi f ju mat kilifa mooy jiitu maamam ju
gor ji jur yaayam ci sa a maye, baay it moo gn a yay ci mbokk mu gor, ku
mu bokkal ndey do bokkul.
i war a maye : doom ju gor ju matale saart i kilifa moo jiitu, st bu gor
ju byyeekoo ci doom ju gor moo ca topp, baay topp ca, mbokk mu gor mu
bokk ak jigen ji ndey ak baay topp ca, mbokk bu gor bi bokk ak jigen ji baay
do topp ca, nga door caa teg seen i doom oom it noo nu la uy ssloo, su
u jeexee nga door cee teg maam bu gor, baay bu ndaw bi bokk ak baayub
jigen ji ndey ak baay door a dikk, nga door caa teg baay bu ndaw bi bokk ak
baayub jigen ji baay do, bu dee ku u goreel nga teg ca ka ko goreeloon,
nga teg ca ka ko yaroon ci diir boo xam ni mn na koo eewent mu daa di
yayoo kilifag maye, ka cay ss di tekat bi, su amul mbooloom jullit ooy tase
tnn kenn ni ko mayeel kii, bu amee kilifa gu gn a yay ci maye te sori byyi ku
ko gn a jege maye darra nekku ca.
Bu u la dnkee xale bu gor bu la neexee mn nga jkki-jkki may ko
soxna doonte kllafeegul te nga gis ni takkal ko soxna moo gn du ko tee baax,
bu u la dnkoon xale bu jigen nga yore ko nga xam ni kllafeegul doo mn
a jkki-jkki maye ko xanaa bu la ca baayam joxee ndigl, bu la baay ba nee
forse ko nga sa ko, kilifa gi war a maye sy bi ci wllug baay gi lay bokk waaye
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
98
du bokk ci wllug ndey gi.
Bu sa mbokkum jullit di wut soxna yaw ngay jamaaleem doo sa a waxaale
yaw it ngir sa bopp, da ngay byyi ba mu noppi bu sotwul ngay soog a sa a
labat, bu fekkee ci njlben gi la du aay waaye bu xasee sori nga xam ni juboo
mbaa kk a juboo moo ci des su boo baa da fay aay.
Syub sixaar daganul te mooy weccee ay jigen, ku ne may sa moroom
soxna saartante ca ni bu lee amul lii du am.
Bokk na ci sy yi xaram ooy yi u wax ni can du ca am, sy ci ab pp tam
daa aay te mooy nga takk soxna si te bu pp sngam jotee ngeen tggoo mu
jege ak mu sori oo ca yem, sy ci idda yit daganul, diir boo ba wax ko ca sax
da ma laa bgg a takk xaraam na, su ko ca takkoon jote ca ak moom soxna da
koy xaraam fwwu.
Su fekkee yit daa amug wradi ca maye ga du baax te mooy niki u ne
oom aar xamu u ba xam bggnte na u am det mbaa sy na u am det
waaye da u len di maye rekk bu u dikkee bu len neexee wyal ko walla
u dindi ko, bu dee can ga yit moo wradi du baax niki u canee ko lu u scc,
lpp lu jaay ga xaraam rekk xaraam na nga def ko can niki sngara walla xaj.
Lii bu amee, bu dee oom aar jotee gu u kon da uy tas sy ba waaye
bu u xasee jote yoon da koy byyi noo nu sy ba wy u joxaat soxna sa can
gu wr.
Su fekkee jmmi maye ga moo awul yoon niki u maye ko te amul kilifa
walla cib idda walla cib armal, koo ku yoon da koy dindi moo xam jote am na
ca walla det, su u ko dindee te fekk jote wu u darra kon ku nekk da fay
dem sa yoon rekk darra du ca war, bu fekkee ba koy dindi fekk na gor ga
joteek jigen ja kon su fekkee am na can gu u waxantewoon te muy gu wr
gor ga di na ko ko jox, bu fekkee waxante wu u woon genn can kon mu jox
kob can ndax du ca mn a kk.
Nit bu xasee takk ab jigen du mn a takk yaayu jigen joo ju ak maamu
jigen ja ba ci aadama, sy bii u fri yit da ciy dugg.
Ba tay li uy wax ni ku u may jigen ba mu xs joteek moom doo tu mn
a takk doomu jigen joo ju, stam akub staatam ba kero ddunay tukki, sy
bu yqu bii yoon dindi noo nu lay mel, ni nga xamee yit ni ku xs takk jigen
sa baay mntukoo takk sa maam bu gor noo nu, bii yoon dindi tam noo nu
lay mel.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
99
Su fekkee yit jigen ja njkkoon naa sy ba u fase ko ca et i fase nga xam
ni koo ka su ko bggoon a jlaat da fay ng ba sy jaaraat fa, syam bii yoon
dindi du tax jigen ji dagan ci gor ga ko njkkoon a yor ndax jkkr ji fa war a
jaaraat da fay aajewoo muy gu wr.
Syub joyal mnees na ko te mooy u fas sy bi te waxu u ni can gi nn-
gam lay doon du tee maye ga wr waaye balaa gor gaa joteek soxna sa na ko
leeralal ni nngam laa lay jox ci can te loo la wr kon jigen ja du sa a ba, bu
dee da ni ko nngam laa lay jox te loo la matul la uy jox ay moroomam kon
jigen jaay seet, bu nangoo mu baax, bu nanguwul u tqarle len lu dul ni
daa wlbtku nangu koo dolli ba soxna sa nangu kon mu baax.
aar uy sy diy jullit ginnaaw ba kenn ca oom aar wlbtku gnn ci lis-
laam kon da uy jpp ni sy ba tas na, muy ci fase mu wr ak bu u ko ca tud-
dul, su wlbtkuwaatoon tuub ba u delluwaaat kon fase gu njkk gi kenn du
ko tuddaale da fay mel ni tay la ko mos a yor, et i fase mooy tax mu xaraam
ko ba mu war a xaar geneen jkkr, aar u nekkoon ay yefr sy ba mu ygg
u wlbtku oom aar pp dugg ci lislaam kon da u len di byyi ci sy
ba noo nu rekk, ba uy dindi mooy bu fekkee da oo jegee jege gog waru oo
sy, bu dee kenn ka daa tuub ka ca des nanguwul a tuub kon su boo baa sy
ba tas na, bu fekkee jigen jee njkk a tuub daa di tmbalee iddawu laata idda
jee jeex far jkkr ja tuub da u ko koy far byyee, bu fekkee ni gor gi moo
njkk a dugg ci lislaam fekk soxna sa nekk ci diiney yahuud mbaa nasaraan te
ab jullit sa naa takk ku bokk ci yii aar, kon koo ku mn naa tye soxna sa, bu
soxna si dib maajuus mooy ku nekk ci diine ju byyeekoowul fa Ylla te tuub ci
ginnaaw gor ga te soreewul kon da u len di byyi u nekk jkkr ak jabar,
bu tuub ga yexee kon tqarlikoo na u.
ab yefr bu tuubee dugg ci lislaam te fekk la mu yoroon ciy soxna pp na
ent da u koy tnnloo ent ya ko gnl, a ca des mu wacc len, bu dee ab
jullit moo ame lu pp ent i soxna ginnaaw ba mu bgg koo tuub kon ent ya
njkk rekkay baax ndax ya ca topp da uy jpp ni fasu wu u.
Koo xam ni daa rbbnteek soxnaam doo tu ko dagan mukk ci dduna niki
ku takk jigen ci idda jote ca ak moom walla mu byyi ba idda ja jeex muu
soog a joteek moom, da koy xaraam ba fwwu.
Su boroom kr fasee soxnaam et i fase nga xam ni fwwu jkkr daf fay
jaaraat mu door a mn a dellu ci moom, yaw nga ni naa fa jaar takk ko wacc ko
ngir mu mn a dellu ca ku njkk ka kon nga def lu xaraam te su ko yoon ygee
du tax u mn a dellu ndax kenn du ko waiwaale waaye bu dee jigen jaa
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
100
fexe ba gor takk ko ginnaaw ba mu xulok moom ngir bgg mu fase ko ba
mu dellu ci jkkram ju njkk ja kon du aay, bu dee yit jkkr ju njkk jaa wax
ak kenn ngir mu takk soxna sa waccaat ko ba mu mn cee jot tam du lu aay.
Ku armal aj walla umra ba kero muy yewwiku da fay xaraam ci moom mu
maye soxna walla moom ci boppam u may ko soxna, ku tawat it tawat joo
xam ni ragal na u ni da fay faatu du sa a takk kenn ndax day mel ni da koo
yene ndono, su ko defoon it yoon fri ko, bu ko defoon joteek moom kon
can di na ca am waaye su gor ga faatuwoon du ko donnu, ba tay noo nu la
u aayee ku tawat tawatu faatu di fase ndax su boo baa da fay mel ni da koo
yenewul mu donnu ko kon yoon du ko nangu su waay ja faatuwoon it du ko
tee donnu doonte tawat ja daa mujj ygg ba soxna sa sy ca ay yoon, du tee
su waay ja faatoo fwwu mu donnu ko.
Ku xs a fase soxnaam et i fase, mnoo koo takkaat lu dul ni jkkr da
fee jaar ba byyi ko.
fase et i yoon mn naa amee ci yor ko fase ko, jlaat ko fase ko muy aar,
jlaat ko fase ko muy et, bu dee ci fqu Imaam Maalik mn naa amee cib
jotaay ci kaw gor ga ni ko fase naa la et i yoon, du lu u taamu ndax fasem
biddaa la waaye teewul su ko defee mu daa di war fa saa sa.
fase du lu u taamu waaye soo demoon ba bgg koo def soo yaboo smm
saart yii u lay bgg a wax te mooy mu fasee ko ci biir laab nga xam ni gisul
dereetu wsin gisul it dereetu mbrg goo xam ni jotewoo ca ak moom benn
yoon, nga fase ko yit benn fase ndax benn bi doy na ndax bu idda ji jeexee te
faylu woo ko doonatul sa soxna, boo ko fasee benn yoon boo ko fasewaatee
beneen mu dal ndax benn fase daggul buumu sy kon boo ko fasee benn
yoon da nga ciy ba a teg beneen ba kero idda jiy jeex.
Su fekkee daa fase soxnaam benn rekk walla aar nga xam ni ggul ci et
giy tax buumu sy gi dog, lifeg idda ji jeexul mn na koo fayle.
Ku u fase te mu toll ci gis dereet, et i dereet ooy doon iddaam mooy
bu fekkee da u koo fase ci laab kon da fay wai laab goo gu, bu gisaatee
dereet ba laab mu wai ko muy aar i laab, bu gisaatee dereet ba laab muy
et.
Ku fase soxnaam te idda ji jeexul mn na koo fayle, bu dee kuy gis dereet
lifeg duggul ci mbrgu eteel bi mn na koo fayle.
fayle mooy jlaat naa saa soxna, amul lenn loo ca war a joxe, amul it kenn
koo ca war a waxtaanal, soxna si tam saul a ba, ay mbokkam it noo nu.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
101
Bu fekkee soxna sa daa ndawe ba du gis dereet walla mu mage ba du gis
dereet kon saa yoo ko fasee mu baax ndax iddaam du yokk du weeku
et i weer lay doon, koo ku lifeg et i weer yi di jeex mn na koo fayle nde-
gam benn fase la mbaa aar, du sa a ba ay mbokkam it noo nu, niki noo
nu ku mb waxtu wu ne mnees na u koo fase ndax iddaam du yokku du
weeku, bis bu amee doom ci la idda jiy jeex.
Ki toll ci gis dereet te mbul da uy saart boo ko dee fase mu nekk ci laab,
xaraam na nga fase ko te mu nekk ci dereet, ku ko def sax dees na ko forse
mu fayle soxna sa, ku fase soxnaam benn walla aar nga xam ni buumu sy
gi jeexul manees na koo fayle lifeg idda ja jeexul, su idda ja jeexee fwwu
ngeen jubo nga soog koo mn a takkaat takk ju yees nga joxewaat can gu
yees u mayaat la ko may gu yees.
Xaraam na ci gor muy fase soxnaam te muy gis dereetu mbrg mbaa
wsin, bu dee lu u mn a fayle sax yoon da ko koy forse, du tee yit fase ga
tbbi waaye yoon da koy forse fayle ga, da koy faylu tye ko ba mu laab joteek
moom ba mu gisaat dereet ba laabaat, su ko neexee fase ko ba a joteek
moom.
Ku u la may kese yem ci waaye jotagoo len jote saa yoo ko bggee fase
mn nga ko du u ca saart darra naan bu tollee ci laab ak bu laabul ndax
moom du iddawu, koo ka yit bu u ko fasee manees na u koo mayewaat fa
saa sa waaye yit benn fase kepp bu fa jaaree mu dog ndax du am idda ba mu
di ko fayle te moom du iddawu, du aajewoo tam jkkr jaar fa mn na koo
takkaat, bu dee da koo fase et i fase kon fwwu jkkr daf fay dox mu soog
koo mn a takkaat.
Ki xamul benn fase mbaa aar mbaa et la, wax ji gn a wor mooy da u
koy jppee benn fase nga xam ni su idda ji jeexul mn na koo fayle su jeexee
yit mn na koo takkaat.
Summikoo mooy jigen ji doyal ci sy bi ba mu jaral ko joxe alal, koo ku la
muy joxe mn naa tollook la u ko joxoon mn na koo pp mn na koo yes,
di na u ko leeral ci kanam insaa allaa.
Bu fekkee gor gi toou ko defu ko darra tam li u koy jox dagan na, su ko
defee su jigen ji xasee joxe alal su ko gor gi waxee fase naa la walla mu kk
ko koo wax it du tee mu tbbi te fayle du ca mn a am du tee tam bu idda ji
jeexee bu u jubowaatee mn a sy, ku wax soxnaam fase naa la fase mu
dog, yoon da fay jpp ni et i fase la moo xam jote na u am det, ku wax sa
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
102
soxna soo xam ni mos ngeen a wet aji set nga ci jkkr walla aji wet nga ci
jkkr walla aji xaraam nga ci sa jkkr walla nga ni ko fu la neex jml yoon
et i fase la koy jppee, bu fekkee may kese moo doxoon seen diggnte jotee
gu u darra dees na ko may mu wax lu mu ci jublu, benn fase walla aar walla
et.
Jigen bu u ko mayee jkkr, jkkr ja jkki-jkki daa di koy byyi te jote
wu u darra kon war na koo jox genwllu can ga u waxantewoon walla ga
yoon digle muy lu mat a xam, bu ko ko baalee mn na koo ba a joxe, bu
dee gone walla muy jeeg boo xam ni mnul a yor mbiram kon baayam ba ko
mayewoon kepp mooy mn a baale genwllu can gi walla det.
Sopp na u soo fasee sa soxna nga am alal joo ko jox ci sa teeyug bakkan
muy la nga mn ngir mu nekk yobbl ci moom, du lu war tam, bu dee ku u
ko may do yem ci nga xam ni joteegul ak moom darra te fekk mu waxaloon
ko ab can, koo ku yoon da ni da koy jox genwllu can ga, bu ko joxee genwllu
can kepp mu doy yobbl. aji summikoo nga xam ni mooy jigen ji doyal ci sy
bi ba nangoo joxe alal, deesu ko yobblal.
Ku u may soxna te jotagul a joteek moom mu faatu moom jkkr ji, bu
fekkee jotul a wax soxna sa can sngam laa lay jox, kon soxna sa da fay donnu
kese yem ci te deesu ko jox can, bu fekkee jigen ji laata jkkr jee faatu wet
na u ba jote kk gaa waxub can moo ca am, kon da uy seet luy canu ay
moroomam, u gnnee ko jox ko ko te du ko teree donnu ndax jote ga da fay
waral can, bu fekkee digewoon na u ci ni nngam la u koy jox kon su boo
baa la u digewoon kepp la u koy jox te du ko teree donnu.
Gor bu u ko mayee soxna nbbaaleel ko sikk soo xam ni oom i ko
maye xamoon na u ko niki mu dof walla mu gaana walla sit walla jngoro ci
awraam, koo ku saa su ko ygee ginnaaw bu u wetee walla mu xam ko te
wetagu u kon di na sa a gnn ca sy ba, bu fekkee jotu oo jote kon ku ne
day dem yoonam, bu fekkee daa joteek moom ba noppi door a xam sikk soo
su, yoon may na ko mu gnn ca sy ba waaye ginnaaw xs naa joteek moom
fwwu mu jox ko ab can waaye bu ko ko joxee ba noppi da fay dem ca baay ba
ko mayoon soxna sa mu delloo ko canam, ba tay bu dee cmmiam bu gor
moo ko mayewoon. Su fekkee ka mayewoon soxna sa yoon moo ko may mu
maye rekk mu maye ko waaye du ku jege soxna sa bay xam sikkam niki koo
xam ni seen aar i baay oo bokk, deesu ko fayloo can ga ndax amaana y-
gutoon sikk sa, jigen ja yit gn jaa new can la u koy jox muy rubu diinaar.
Koo xam ni daa tle ci joteek soxnaam dees na ko yexee at ba xam, bu ca
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
103
joteek moom kon darra du ca am ndax la u bggoon am na, bu at ma matee
te jotewu ca ak moom kon jigen ja mooy seet bu nangoo sy ak moom ci noo
na kon sy ba wy yoon du ca wax darra, bu fekkee neexu ko kon yoon da koy
dindi, bu xsee joteek moom benn yoon ginnaaw ba mu tle beneen te lay
doon ndax deesu ko tqaleek jigen ja lu dul ni bu fekkee tqale wu u len
jigen ja di na moy Ylla.
Bu fekkee jigen ji jkkram daa dem te xamu u fu mu nekk kon su boo
baa da koy wax tekat bi mu def la mu mn ci gstu ko ba xam di na fee, bu
u ko gstoo feeul di na ppal jigen ja ent i at tmbalee ci bis boo bee nga
xam ni ci la gstu ga jeex ndegam jkkr ja byyi na fa lu mu mn a dundee, su
ent i at ya matee te jkkr ji wul, mu wax ko mu iddawu niki ku jkkram
faatu, bu idda ja jeexee mu mn a utwaat jeneen jkkr waaye du tax u te
ci yoon ni jkkr ja faatu na, da uy byyi diir boo xam ni dundug jullit du ko
faral di pp, bu u gisee ni mat na u door a te ni faatu na door koo miiraas,
bari na u wax jurom aar fukk i at niki bi muy dem daa am fanweer i at da
uy byyi ba mu mat enfukk i at u door a te ni faatu na.
Labat jigen ju nekk ci idda xaraam na te mooy wax ko ni da ma laa bgg a
takk, maye na u nga wax ak moom waxin wuy wone ni am nga ci moom ag
bgg niki nga ni ko xam naa ni u bari taamu na u la ci soxna walla nga ni ko
yaw daal soxna si xam naa ni ku njkk ci yaw sant waaye jaar ca digg ba moom
daa xaraam.
Koo xam ni daa am soxna su yees te mu fekk fa kenn mbaa lu ko pp, balaa
tmbalee yemale da fay sax ak ku yees ki ndegam gone la jurom aar i fan
guddeek bccg door a tmbalee yemale ay gi, su fekkee soxna su yees si jeeg
la du gone kon et i fan lay doon.
Gone gu gor saul a fase soxnaam ka ko yor di ko defal ak a dindil moo
koy faseel.
Sa soxna boo ko nee fase man la ko Ylla joxoon waaye moomloo naa la ko
walla nga ni ko tnnal benn nga toog di sama soxna walla nga dem u tggoo,
lu mu ca wax rekk la u cay te niki su waxoon ni fase naa sama bopp et
i yoon kon mu dog, su waxee moom soxna sa fase yu pp benn sa nga caa
weddanteek moom ngir xamal ko ni benn fasee taxoon nga moomloo ko fase
ga.
Soxna si u tnnloo toog mbaa mu dem lay tax tnn ga baax mooy mu wax
ni fase naa sama bopp et i yoon ndax loo looy jeexal buumug sy ga, bu ko
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
104
yesee rekk buumug sy ga du jeex te bu ko xsee ba wax doo mn a wed-
danteek moom naa ko benn moo taxoon ma wax.
Ku gi ni saa soxna du ma joteek moom diirub ent i weer mbaa lu ko yes,
kenn du ca wax darra, bu ko ppee da uy byyi ba ent i weer ya mat u ni
ko diir ba la mayoon jeex na, bu delluwul ginnaaw yoon daa di fase soxna sa.
Ku wax soxnaam xaraam nga ma niki sama ginnaawal yaay, doo sa a jo-
teek moom lu dul ginnaaw boo defee benn ci alamaan yii, bi ci njkk mooy
nga goreel jaam te mu nekk jullit te ba a am sikk maanaam nga xam ni sa
jaam la te bokkoo ko ak kenn, du laal it darra cig ngor, bu ko mnul kon da
fay woor aar i weer yu ssloo, bu ko tlee kon da fay leel jurom benn fukk
i miskiin, miskiin bu ne mu joxko ab kilo ndax aar i mudd mnees na koo
jppeeb kilo, du sa a joteek soxna sa ndare bu kafaara ga matee, bu joteek
soxna sa te kafaara ga tmbalee gu ko kon su boo baa da koy tuub, bu fekkee
daa tnnoon kafaaraa woor aar i weer walla leel jurom benn fukk i miskiin,
mu tmbali ko laata moo mat mu joteek soxna sa kon la mu defoon lpp da
fay yqu da koy tmbaliwaat, bu wooroon ba mu des benn fan joteek soxna
sa kon la mu wooroon lpp da fay yqu da koy tmbaliwaat, su fekkee daa
tmbaliwoon jox miskiin ya am ba mu des benn mu joteek soxna sa kon da
koy tmbaliwaat, am jotoon a jox da fay yqu kenn du len limaale.
rbbnte li koy waral mooy aar uy sy ba mu ygg jigen ja mb gor
ga ni juru ma ko, u laaj ko mu wax ni da koo worlu ba xam ni mbul te gin-
naaw ba jotewul ak moom, ni mu koy worloo mooy mu gis dereet te jotewul
ak moom ginnaaw ba walla mu amoon doom te jotewul ak moom ginnaaw
ba, beneen ba mooy gor ga wax ni daa gis soxna sa ci btug boppam muy
njaalo nga xam ni gis na sawukaayu gor ga di dugg ci sawukaayu jigen ja,
soxna sa weddi ko ni amul, loo lu yit da fay indi rbbnte, mooy waatanteji.
Bu fekkee gor ga daa xas soxna sa ni da fay dox tanku caaxaan, ku jubadi
la kon li pp ci boroom xam-xam yi nee na u du jar waatante ci kanam yoon,
du tax uy dor gor ga.
Bu gor gi tuumaalee soxnaam mu weddi ko ba w ci kanam yoon ba
kenn ku ne waat ba wcc nga xam ni sunu Boroom kepp moo xam ka wax
dgg, kon u tggoo fwwu ci duuna doo tu u syt mukk.
Jkkr ji kalaame mooy njkk a waat, bu fekkee ngir weddi mb ba la da
fay wax ni achhadu billaahi maa haazaal xamlu minnii, seede naa ci Ylla ni
mb bii juru ma ko ba muy ent i yoon, bu fekkee da koo gis muy njaalo da
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
105
fay wax ni achhadu billaahi laraaytuhaa taznii, juromeelal ko ci wax ni lii
ma wax nii bu dul dgg Yal na rbbub Ylla dal sama kaw, su ko defee jigen
ja waat waatug miim ent i yoon achhadu billaahi anna haazal xamla min-
hu, seede naa ci Ylla ni mb bii ci moom la byyeekoo wax ko ba muy ent i
yoon, su fekkee gor ga daa wax ni gis naa ko muy njaalo, jigen ja buy miim
da fay wax ni achhadu billaahi maa raaanii aznii, seede naa ci Ylla ni gisu
ma may njaalo mukk, wax ko ba muy ent i yoon, mu juromeelee ni su fek-
kee waxu ma dgg Yal na merum Ylla daanu ci man.
Su fekkee jigen ja daa ragal a waat kon di na doy tektal ni gor ga wax
na dgg, kon jigen ja bu dee gor te fekk mu sange da u koy ray, su fekkee
sangewutoon mooy bu syutoon sy bu baax walla jotaguloon a joteek jk-
kram, kon da u koy dor temer i yar.
Su dee jigen ja nangu naa waat, gor ga moo emewul a waat, la muy
tekki mooy waxal na soxnaam lu amul, da u koy caw jurom et fukk i yar
ba noppi ne ko doom ji yaa ko jur.
Jigen su fekkee daa dawee ca syam te jkkr ja loru ko defu ko darra kon
di na mn a jot boppam ci delloo jkkr ja la mu ko joxoon ci can, bu neexee
jkkr ja lu yes loo la sax di na baax, bu u jubo ci lu pp loo la sax di na
baax.
Bu fekkee jigen ja daa bgg a jot boppam ci tas sy bi te bi u ko gstoo
mu sax ni jkkr jaa ko doon lor, da u koy delloo alal ja ba noppi du tee
moom na boppam.
Summikoo fu mu f amee nga xam ni jigen joxe na alal ngir u may ko
baatam doonte gor ga waxu ko may naa la sa baat it yoon da fay jpp ni
jkkram fase na ko benn fase boo xam ni amul fayle, bu idda ji jeexee te u
jubowaat du tee mn na koo takkaat.
Xeetu kafaara yi, ni gor di def la ab jaam di def oo yem ci goo ga wll, bu
dee xeetu gtn yi, la gor gay am, genwll ga la jaam bay am niki bu dee ci
gtnug njaalo gor ga temer i yar lay am, jaam xaaj ba lay am muy jurom
fukk, xaste yit te mooy waxal nit tanku caaxaan muy njaalo te wrul, bu ko
gor defee da u koy caw jurom et fukk i yar, bu dee jaam genwll ga la u
koy caw muy enfukk.
Jamono ji nga xam ni ci la xale biy toll ci nmp muy aar i at yu njkk ya,
su ko jeneen jigen nmpalee ju dul yaayam doonte am muucu la du tee mu
mel ni yaayam, lpp lu ag nmp di xaraamal nmp goo gu di na ko xaraamal.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
106
Su fekkee aar i at yi mat na ginnaaw ba bu ko jigen ju dul yaay ja nm-
palee du xaraamal darra lu dul bu soreewul ak aar i at ya niki aar i weer ya
ca topp bu ko ca nmpalee kon xaraamal ga di na tbbi, bu fekkee tam xale ba
amagul aar i at waaye mn naa lekk mn a naan ba dootul aaje nmpal, yoo
yu jamono yit ku ko ca nmpal du xaraamal darra.
Toqal sa soow ci gmmiu gone ga mook nmp ga oo yem te ak mbarxan
mooy awale soow ma ci pax i bakkan yi du tee u xaraamal.
Jigen bu nmpalee xale bu gor kon da fay mel ni mooy yaayam bu wr a
wr, du mn a doon soxnaam ak bpp doom bu jigen ju jigen joo ja nmpal,
ba tay jkkram ja doom bu jigen bu mu am doonte soxna sa juru ko da fay
mel ni yen a bokk ndey ak baay doo ca mn a takk kenn, moo xam lu jiitu
nmpal ga la walla lu ko mujj ca la u juddu, yaw mi u nmpal rekk yaa saul
a takk ay doomam waaye ki bokk ak yaw ndey ak baay mn naa w takk ci
doomam yoo ya.
Idda, dund ak laablu
Jigen ju jkkram fase bu dee kuy gis dereet idda ja da fay tollook et i
laab, bu u ko fasee ci laab da koy waiwaale, bu gisaatee mbrg ba laab
muy aar, bu gisaatee mbrg ba laab muy et, bu xasee nekk gor du u xool
ba xam daa bokk ci diiney yahuud walla nasaraan idda ja noo nu lay toll.
Ki u fase bu ndawee ba du gis dereet walla mu mage ba weesu koo gis
et i weer mooy iddaam.
Bu fekkee gor su jigen si walla jaam bu jigen bi da u koo fase te mu
ame dereetu jngoro nga xam ni dereet jiy gnn ci moom mnu koo xmmeek
dereet dgg-dgg, koo ku iddaam fwwu mu ygg ndax da fay toog jurom
ent i weer ngir laablu, bu ko toogee gisul darra mu door a toog ent i weer
muy iddaam.
Ku mb moo xam da u koo fase walla jkkram moo faatu, saa bu amee
doom iddaam jeex, muy gor muy jaam muy yahuud walla nasaraan oo yem,
nga xam ni mn naa gt mn naa ygg.
Bu fekkee da u koo may gor ga jotul a joteek moom, gor ga fase ko,
jigen joo ju idda waru ko mn naa daa di syiwaat fa saa sa.
Bu fekkee soxna sa gor la, jkkram faatu te fekk mbul kon idda ja ent
i weer ak fukk i fan lay doon, loo la du u ci seet ba xam mag la walla gone
walla ba xam jkkr ja wet na ak moom am det walla muy yahuud mbaa na-
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
107
saraan doonte da u ko koo may rekk jkkr ja faatu du tee idda joo ju war ko.
Bu ko worul it ba xam mb na am det moom jigen ji nekk ci idda kon da
fay toog ba sikki-skka sa jeex muy door a syiwaat, la muy worloo mooy mu
dem ba mu ygg mu gis dereet walla mu toog lu mat juroom ent i weer, buy
yg ca biiram lu mu xamul lu mu doon su boo baa na mu koy worloo mooy
da fay dem ba mu am jurom i at.
Jigen jiy iddawu ngir jkkram ju faatu, ent i weer ak fukk i fan lay doon
bu dee gor, bu dee jaam muy aar i weer ak juroom i fan, da u wax ni bis bi
jkkr ji faatu da koy waiwaale doonte boo ba fekk na tkkusaan jot.
Jigen ji u ne bu mbee bu amee doom idda ja jeex da fay fekk muy mb
bu tege ci yoon waaye bu fekkee ka ko mbl tegu ko ci yoon, jeexug mb ba
du tax idda ja jeex ndax di na xaaraat ba gis yeneen et i laab door a mn a
wutwaat jkkr.
Ku jkkram faatu da uy bgg mu smm ormay jkkr ja, lu jm ci waaj-
taayu dduna ypp mu moytu ko ba kero idda jiy jeex niki takk xeetu takkaay
yi walla tusngalu ak mbooleem yre yu rafet yi uy waajee mooy tnj, lay yi
uy teg ak paaka walla skkal ko bis bu muy fot ak bu muy sangu aaday wo-
lof la waaye jotewul darra ak lislaam.
Sng gi muy sng yaramam noo na la waroon a mel ba jkkr jay dund
darra waru ci woon a soppeeku, du sa a laal lpp lu am xet gu neex, du sa a
fuddnu ak gpp diw gu xet ga neex, du sa a defar boppam.
Tnj gi (aawlu) pp la u koy sant muy gor, jaam, ndaw walla mag doonte
jkkr ja jotul a joteek moom, bu dee jigen ja da fay yahuud mbaa nasaraan
te jkkr ja di jullit wax ja gn a wor mooy dees na ko digl tnj, idda ja
moom mnul a kk.
Jigen ju jkkram fase moom du aajewoo tnj (aawlu).
Kpp ku u fase te fekk mos ngeen a jote, diirub idda ji ca dkkuwaay ba u
dkkoon fa la war a toog, moom du sa a gnn, jkkr ja yit sau koo gnnee,
fi ci aaday wolof miin na u ku u fase rekk mu dem sempiji neg ba waaye
nii u waxee la war a demee, lay tax moom jigen ji mu moom dkkuwaay ba
mooy ba uy takk la u ci saartal ni di na ko wutl kr.
Ku u fase benn fase mbaa aar, jkkram joo ju la dundam ak koddaayam
di war ba idda ja jeex ndax buumu sy gi daggagul, saul a joteek moom te
fayle wu ko, bu fekkee da koo fase et i fase te mbul kon dund ba ak koddaay
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
108
ga waratu ko ndax fwwu jkkr da fay jaaraat, bu fekkee daa fase soxna sa te
fekk mu mb doonte et i fase la moo ko war a wodd moo ko war a dundl.
aji summikoo te mooy jigen ji doyal ci jkkram ba joxe alal ngir u may
ko baatam, dund ga ak wodd ga du la war, jigen ji nga rbbnteel ba yoon
tggale len fwwu, koo ka diir ba muy iddawu doo ko ca dundal doonte daa
mb ndax waat nga weddi ko ci kanam yoon.
Jigen ju jkkr ja faatu muy iddawu deesu ko jox ab dund ca la jkkr
ja byyi, su fekkee daa ygutoon faatu ga jl ca alal ja di dundee bis bu u
ko ygee da fay fay la mu jot a dundee lpp walla u gnnee ko ci wllam ci
miiraas mi.
Diir ba muy iddawu mn naa toog fa mu dkkoon ba kero muy jeex, kay jnd
kr ga yit bala koo sa a moom fwwu idda ja daa jeex, bu dee jkkr ja moo-
mul neg ba walla kr ga te fayoon na luyaas ba kon diirub la mu fayoon mn
na faa toog iddawu kenn du ko sa a gnnee, du sa a gnn gnnug tuxu ci lu
dul ngant niki bariy scc walla tabax ba daanu ak yu ni mel bu dul loo lu kr ga
ko jkkr ja fasee walla bu dee daa faatu fa la war a toog ba idda ja jeex ndare
boroom kr ga len luyewoon da koo gnnee ba noppi ba fayug luyaasu diirub
idda ja kon na gnn fa muy njkk a ne lay toog iddawoo fa ba mu jeex waaye du
fa sa a tuxoowaat di jll feneen lifeg amu fa ngant lu koy tax a gnn.
Jigen bu amee doom ci buumu sy moo ko war a nmpal te kenn waru
ko caa fay darra ndare daa bokk ci askan boo xam ni da oo tedd ba du u
nmpalal seen bopp niki waa qurays.
Jigen bu u ko xasee fase nmpal ga waratu ko, bu dee fase bu amatul
fayle te idda ji jeex, su boo baa mn naa jox keneen muy nmpal te jkkr ja
di ko fay, bu ko neexee tam muy nmpal te jkkr ja di ko fay.
Yor xale bi ak toppatoo ko moom jigen ji moo am sa-sa ba du tee dund
bi ak koddaay ga baay ba lay war, bu dee xale bu gor ba kero muy kllafe, bu
dee jigen ba kero muy am boroom kr u jbbl ko jkkram wuuteek aaday
wolof lool ndax bari na foo gisee ku tggook soxnaam daa di nangu doom ya
xanaa saartantewoon ak moom ni da may tye samay doom.
Bu fekkee ndey joo ju yoroon xale ba daa faatu walla mu syaat sy gu
yees, su boo baa xale ba da u koy jox maamam ju jigen ji jur yaayam, su
amee gllankoor u seet ndey ju ndaw ji bokk ak ndeyu xale bi ndey ak baay,
teg ca ndey ju ndaw ji bokk ak ndeyu xale bi ndey do mujjee ka bokk ak
moom baay do.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
109
Bu fekkee a ko gn a jege ci wllu ndey gisu u ca kenn kon soo yaboo
u seet ay mbokkam yu jigen, da uy seet ka bokk ak baay ba ndey ak baay
teg ca ka bokk ak baay ba ndey do mujjee ka bokk ak baay ba baay do,
bu amul u seet maam ju ndawu xale bi te mooy ki bokk ak maamam ji jur
yaayam, bu koo ka amul u seet maamam ju jigen ji jur baayam, bu koo ka
jllee u teg ca baayam ci boppam du tee tam gor su waree yor xale fwwu
u seet ba xam nd na ak jigen ju mn a yor xale ba muy soxnaam walla ke-
neen ndax daa am yor goo xam ni jigen rekk moo ko mn, su baay jllee nga
teg ca mbokk mu jigen, et la waaye da ngay jiitl bi bokk ak xale bi u war a
yor ndey ak baay, bu fa nekkul u seet ki bokk moom ndey do, bu fa nekkul
u seet ki bokk ak moom baay do mooy mujj, bu mbokk mu jigen amul
u w ci bjjan da ngay jiitl bi bokk ak baayu xale bi ndey ak baay, teg ca ba
bokk ak baay ba ndey do, teg ca ba bokk ak baay ba baay do, su bjjan
amul u seet ba xam am na doom ju jigen ju mbokk mu jigen, bu amul nga
teg ca doom bu jigenu mbokk mu gor, bu jllee nga teg ca ku u dnk xale
ba te baay ba fetle ko ko walla tekat ba, bu jllee nga seet mbokk mu
gor da ngay jiitl ba bokk ak moom ndey ak baay teg ca ba bokk ak moom
ndey do teg ca ba bokk ak moom baay do, su wyee nga teg ca maam bu
gor, su amul nga indi doomu mbokk mu gor, su amul nga indi doomu maam
ju gor mooy baay bu ndaw, su amul nga indi doom ju goru baay bu ndaw,
maam ju gor ji jur ndeyam soog a dikk, moom moo mujj ci tegale bi.
i nga war a dundl ci yoon, ka ca jiitu mooy sa soxna doonte moo la
pple, soo amee alal te sa ndey ak sa baay kk kon yaa len war a dundl, bu
u nee dund bi koddaay gi ci la ak dkkuwaay bi, boo kkee ni oom yoon da
lay forse ni la da ngaa war a ligey yor len, bu dee ay doom yu bari kenn ku
ne da fay def la ko ca war, sa doom su amul alal yaa ko war a dundl, su amee
alal mn ngaa jl ca alalam ja di ko ci defal te tye sa alalu bopp.
Bu dee gor yaa koy dundl ba kero muy kllafe te amul ag lompo (laa-
go), su doom demee ba mnal boppam da u koy tnnloo, su bggee nekk ak
yaw ngeen di dimblante su bggee beru tam da nga koy byyi mu beru, bu
dee jigen yaa ko war a dundl ba kero u koy may jkkr ba jbbl ko ko, ii
rekk la yoon warlul seenug dund ci yaw, ku bokkul ak oom boo ko dundlee
sa coobare la waaye waru la niki sa mbokk mu jigen walla bu gor walla sa
maam, sa st ba ci sa jarbaat ak yu demee noo nu.
Bu ko sa wrsg matee, wutl sa soxna ku koy ligeyl nga def ko baax na
waaye boo ko mnul kenn du la ca forse.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
110
Wuute na u ci cngaayal soxna si, rew mi moom aadawoo na u bu ji-
gen ji faatoo yaw miy jkkram yaa koy wutl cngaay waaye li ci yoon wax
da u cee wuute, Ibn Xaasim daa wax ni su soxna sa amee alal ca la uy wut
cngaay la ak la u koy toppatoowee ypp, jkkr ja darra waru ko ca, wax jii
moo gn a doy a sukkandikoo, ku uy wax Abdul Maalik nee na jkkr ja la
war, Sahnun moom daf ni su fekkee jigen ja am na alal kon ca alalu boppam
joo ju la u koy jndl cngaay toppatoo ko ca, bu kkee jkkr ja moo ko
war a sng toppatoo ko ci alalam.
tey jote diggnte gor ak jigen te waruloon seen diggnte
Joteg gor ak jigen ci sawukaay te warul ci seen diggnte, mn naa am
gor ga daa jaawale jigen ji ak soxnaam bariwul lu muy am nag, la gn a bari
mooy joteg njaalo ba tay mn naa am gor ga noot ko ba joteek moom, su
boo baa njaalo la ca gor ga waaye du njaalo ci jigen ja.
Saa bu gor joteek jigen ju mu takkul, te ba mooy jigen ja da u koy
laablu nga xam ni bu amoon jkkr, jkkr ja du joteek moom darra ba kero
muy laablu ba noppi, bu ko amuloon kenn du ko sa a takk ba kero laablu ga
di mat.
Laablu gi mooy da uy xool ba xam jote gu aay gi mbee na ci am det.
Bu dee ku ndawe ba du gis dereet mbaa mu mage ba gisatu ko, laablu ga
et i weer lay doon.
Bu dee di na gis dereet te ba muy set mbul kon laablu ga day doon ag
gisam dereet et i yoon, gis dereet laab muy benn, gisaat dereet laab muy
aar, gisaat dereet laab muy et ba laabug eteel goo gu jeex ba dereet
topp ca laablu ga soog a jeex.
Bu mbee ca jote ba da fay toog ginnaaw bu mb ba juddoo ba gis dereet
et i yoon doonte jigen juy nmpal gis dereet da koy jafe fwwu mu toog
ba gis et i dereet lu mu ygg-ygg bala koo kenn mn a takk walla jkkr jay
mn a waat ci moom.
Jamono ji jigen ji nekkee ci laablu goo gu, kenn du ko ca sa a takk, ku ko
takk ca yoo ya jamono te fekk ci takk rekk la yem ak moom, kon bu laablu ga
jeexee moo xam ka amoon ak moom mb ba la walla keneen, jmmi fas ga fa
amoon rekk du yq darra.
Bu dee daa fekk jigen ja ci ag laablu takk ko joteek moom amaana sax xa-
mukowoon soxna sa da koy xaraam fwwu, bu dee ka defoon ak moom moy
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
111
Ylla ga moo ko takk ci jamonoy laablu ga nga xam ni warukowoon a takk, bu
ko ca takkee joteek moom tam du ko xaraam fwwu, soxna sa da fay tmba-
liwaat laablu gu yees, bu jeexee te mu bgg ko u mn ko koo may.
Jigen buy iddawu iddag faatu walla fase, bu jmbur dikkee takk ko joteek
moom da koy xaraam fwwu waaye bu dee mayug kese te jote amu ca du tax
mu xaraam ko fwwu, bu idda ja jeexee rekk mn na u ko koo mayaat.
ag moy bu mosee dox ci diggnte gor ak jigen deesu jkki-jkki maye
len te laablu doxul ci diggnte bi.
Ku takk jigen joo joteeloon ba noppi ginnaaw ba ngay soog a yg ni ag
laablu doxu fa woon kon da nga koy beru ba laablu gi u wax ci ginnaaw mat
u soog ko koo may mu joxewaat can gu yees.
Bu dee yaw yaa ko mayewoon te laablu ga amuloon kon da ngay leeral ka
nga ko mayoon ni laablu daa amuloon kon na beru soxna sa ba laablu ga mat,
u soog ko koo may, bu dee ci diir boo bu gor ga mn naa ba a joteek soxna
sa kon mn naa toog ca kr ga u rafetal ko ba laablu gi jeex mu joxewaat can,
u may ko ko may gu yees.
Lay tax sa doomu jiitle mn a sy ak kenn ci sa njaboot mooy ba muy w
fekk mu fer, bu fekkee muy nmp kon jote gi nga joteek yaayam am soow da
cay amee te su boo baa yoon day jppee koo ka sa doom la kon kenn ci sa
njaboot du mn a sy ak moom.
tey dereet yi ak gtn yi
Yoon da fa saxal ni ku ray nit te saart ya daje ca u fayu ci yaw na nga ko
rayee, lay tax mu sax mooy da fay am aar u maanu u seede ni diw mii moo
ray diw walla moom mi ray mu waxal ko boppam ci sago, ba ca des mooy ngi.
Su tuumag ray taqee kenn kon su aajewoo waat (ngi) oom iy mbokk i
ki u ray ooy waat jurom fukk i ngi boole ko ak tuumaal ki u jii ray ga,
uy soog a ray koo ka.
Ka nga xam ni moom la u ray te tuuma ji am ku mu taq waaye saxul, su
aajewoo waat te fekk ka ko def moo ko tay kon ay waat jurom fukk i ngi
yi lu mu new-new na mat aar i gor, kenn rekk du ko mn, jigen it du ko
mn a gi.
Su dee tuuma ja mbooloo la taq niki mbooloo tim nit di ko dor ba mu
faatu te mnu u ni diw mii moo ko ca ray kon ay mbokkam da uy waat
jurom fukk i ngi, u daa di tnn kenn ca mbooloo ma u rayal len ko mu
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
112
doon seenug fayu waaye du mbooloo mpp la uy ray.
Bu mbooloo sqtoowee kenn dor ko ba mu faatu te fekk du lu u tak-
ktoowoon kon su aajewoo waat, su boo baa ay mbokkam da uy jpp kenn ni
moom la, daa di waat jurom fukk i ngi ya ca koo ku, u rayal len ko, a des
ca mbooloo ma kenn ku ne u dor la temer i yar.
Tuuma yi nga xam ni ooy taqal nit te mbokk i ka u ray war a waat boole
ca, bokk na ca su dee waay ja njkk muy faatu da u koo laaj ku la def lii mu ne
diw, diw tam weddi ni defu ko, su amul lenn lu mn a saxal tuuma gi, mbokk i
waay ji faatu ooy waat jurom fukk i ngi boolekook tuuma ji taq koo ka, su
ko defee yoon daa di fayu ca koo ka, bokk na ca yit bu kenn ku maanu seedee
ni diw mii moo ray diw, bokk na ca tam bu amee aar i seede yu maanu yu
seede ni diw mii moo jam diw te ginnaaw ba waay ji u jam dundaat na f
dund gu wr maanaam faatuwul fa saa sa, su boo baa di na aaje jurom fukk
i ngi yi.
Su fekkee da oo wax mbokk i ki u ray ni len tuuma taq na kii te fwwu
ngeen waat jurom fukk i ngi boole ci tuuma jiy soog a sax, oo u ragal a
waat kon da uy wax ki u tuumaal ni ko yaa ray waatal jurom fukk i ngi
setal sa bopp, bu ko waatee daa di set, su dee daa wax ni na ko ay mbokkam
waatle te mbokk ya ime wu u koo waatle ngir mn naa am ag dngm, kon
moom ci boppam su yaboo mu waat jurom fukk ypp, u soog koo byyi.
Su fekkoon ni tuumay ray gi daa tege ci mbooloo waaye aajee na ngi ngir
saxal ko te mbokk i ki u ray ime wu oo waat kon mbooloo mi u jii ray gi
kenn ku ne da fay waat jurom fukk i ngi ngir setal boppam.
Bu tuuma taqee kenn kon mbokk i ki u ray da uy waat jurom fukk i
ngi saxalee ko tuuma ji ngir u fayul len ci koo ku, su mbokk ya yaatoo ba
u mn a am jurom fukk i gor kenn ku ne waat benn, kon jurom fukk i
gor ooy taxaw kenn ku ne ci oom waat benn mu mat, bu ko matul da uy
sddle ngi ya na gor ya toll ba mu mat.
Jigen du waat ci dereetu tay ju aajewoo ngi.
Bu fekkee ni ki ray da koo tayul, bu aajewoo waat jigen ak gor ypp mn
na u caa waat te bu u dee seet kenn ku ne da uy seet bu u dee miiraas
loo war a am nga waat lu toll noo nu, boo len doon sddle jurom fukk i
ngi yi nga gg ci ngi goo xam ni ku ne da caa war a laal te benn ngi mnee-
su koo sddoo kon bu doon miiraas ka ca war a pple mooy waat benn ngi
boo bee.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
113
Bu fekkee mbir ma ka ko def tayu ko waaye aajewoo na waat ndax da fa
saxul, ii ni tay na ko ii ni tayu ko kon da uy wax a fa teew ni len waat len
jurom fukk ypp mu mat, oom i fa teew bu u waatee jurom fukk ypp
du tee ku waat ginnaaw ga te bokk ci wy donnu yi te boo teewoon am lim
boo ca waat kon fwwu nga waat ko.
Ku war a waat da fay taxaw ngir boo ragalee darra nga dellu ca ginnaaw, bu
u dkkee ci barab bu jege fu sell di na aajee u indi len ba ca booru barab
yu sell yoo ya ba noppi uy door a waat, li u ciy jublu mooy ngal mbir ma
ba ku am lenn looy ragal nga dellu ginnaaw, bu foo fa amee ay barab yu u
fonk di ko mggal fa la uy waatjee ci kaw mu ba a sori.
Bu dee benn seede rekk moo ni diw moo jam diw te diw moo ma faatuwul,
koo ku ay mbokkam du jar uy waat ngir saxalee ko jam-jam ba.
Ka ray bu dul jullit di ab yahuud walla ab nasaraan, bu ray ga saxee u
xam ni sax na bu saxul it u xam ni saxul waaye deesu ci gi.
Ku u ray ci xare du aaje ngi niki ku u fekk mu faatu ci wetu kru enn
ndax mn naa am da u ko faa indi, xanaa u fekk ko ca biir kr ga walla foo
xam ni oom waa kr ga do a ko xam.
rayug yo (asasine) doonte ka nga ray nee nawoon baal naa ko du tee ku
ko def u ray la ndax daa mn a xa jmm ab dkk lool, moom mi u ray su
xamee ki ko ko def te tay ko sa na koo baal njkk muy faatu ci kaw mu ba a
nekk rayug asasine gi u wax legi.
Su dee ki ray moo ko tay waaye kenn ci doom yu goru ki faatu ni baale naa
sama wll kon a ca des du u mn a taxaw ni fwwu u ray ko, a baalewull
da uy seet bu u doon joxe diya na muy toll ku ne u jox la sa wll, ka baale
moom du am darra ca alal ja.
Su doon ki faatu daa am doom yu gor ak yu jigen, yu jigen yi bu u
baalewoon seen wll te yu gor yi baalewu u du tax baale ga sot.
Kpp ku ray te tay ko waaye maneesu koo fayu ci yaw ndax ki nga ray moo
la baal walla muy jullit bu ray yefr walla gor bu ray jaam, kon da u koy dor
temer i yar tj ko at.
alal ja uy gn a jfandikoo ca la uy gnnee alalu diya ja.
Bu fekkee baay daa snni lu mel ni we gu uul doomam mu faatu waaye
gisu u benn frnde ju wone ni da koo bggoon a ray ndax bu u ko gisoon
da uy fayu ci moom ak la muy doon doon doomam, kon su boo baa da uy
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
114
fayloo baay ja diya te diya ja u metl ko, deesu ko ca ray, mn na koo bokk
ak mbokkam ya u fay ko.
Diya ju mat gor la u koy jox, bu dee jigen genwll ga moo koy dal.
Ku dagg aar i loxoy nit walla aar i tank ya walla luqi aar i bt ya te tay ko
da u koy fayu ci moom, bu dee tayu ko boo ba lay fay diya ju mat.
Su fekkee benn loxo walla benn tank la dagg walla mu luqi benn bt ba kon
genwllu diya lay fay.
Su daggee bakkan ba diya ju mat lay fay, bu ca cofee as lf u xayma la mu
war a tollool mu fay loo la.
Koo yq ag dggam ci aar i nopp yi kon diya ju mat nga koy fay, bu dee ca
benn nopp ba kon xaaju diya lay fay.
Ku yq xelum jmbur, diya ju mat lay fay niki damm ndigg ak dagg aar
i waay-ylla bu dee benn ba xaaju diya lay fay. Bu len daggoon oom aar
daggaale skkara sa kon aar i diya lay fay. Dagg boppu skkara ak dagg lpp
oo yemoo diya ju mat lay fay, bu daggee lenn ca boppu skkara sa u xool la
mu tollool mu fay ko.
Ku dagg lmmi diya ju mat lay fay niki mu def ko lu yq wax ja te lmmi
wa daggul.
Dagg aar i weenu jigen tam noo nu diya ju mat la.
Ku yqq btub aji pat diya lay fay.
Ku dindi bu jmbur walla mu yangal ko ba du saxat da fay fay juroom i
gilem.
Baaraam bu ne ku ko daggal nit fukk i gilem la koy fay.
Jam-jamu muudiha mooy jam na ko ba weex-weexu yax ba fee waaye
fa la yem jurom i gilem la koy fay, jam-jamu munaqila ku ko def nit da nga
koy fay fukk i gilem ak jurom mooy ginnaaw bu mu dindee yppu yaram wi
dem na ba laal yax ba tojaale ay ferent ca yax ba nga xam ni soo ko doon faj
fwwu nga dindi tojit yu sew yoo yu, maamuuma mooy ba yegg ca yuur ga
moom ceerug diya moo koy fay, ci bopp walla j lay am.
Jam jamu jaaifa ceerub diya moo cay war moom ca ginnaaw walla biir lay
amee ndax jam-jam la buy sar ba ca biir ba.
Bpp xaa-xaa walla jam-jam bu ggul ci yax ba di fee, tekat ba mooy
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
115
seet la ca jaadu mu wax ni na u ci fay nngam niki yeneen xeetu jam-jamu
yaram yi.
Bu kenn jamee kenn te tayu ko du u ko wax fayal fa saa sa ndax da uy
xaar ba xam koo ka day faatu am det, su faatoo bakkan lay gddu waaye da
uy byyi ba koo ka wr u soog koo wax fayal nngam.
Ku gaa nit te tayu ko lu yeggul ca yax ba, wr te juralu ko benn aaw-aaw
ca yaram wa darra du ko ca fekk, bu ko tayoon kon di na u ko yar.
Yi u tudd ci ginnaaw bu ko waay ja tayul te mu wr te amul genn lgt
walla aaw-aaw du tee mu fay la mu yellool, ni uy fayantoo ray yi la uy
fayantoo jam yi bu dee ka ko def da koo tay ba mu des yiy sank bakkan, niki
nit def kenn darra te amaana bu u ko ko defee mn naa am mu faatu niki
maamuuma ak jaaifa ak munaqila.
Yi nga xam ni ci ku u ko fayu xayna bakkanam des ca da u ko naan fayal
diya yem ca, su boo baa yit moom do moo koy fay ak koo xam ni moom
moo waxal boppam moo ray waay ji ci teeyu bakkanam te u topp ko diya war
ca, su tayul gaa ga mn naa bokk ak mbokk ya fay la ca war ci alal, su matul
ceerub diya moom do mooy fay, su matee ceerub diya te bu u ko fayan-
took moom amaana mu faatu kon na mbokk ya nd ak ki ko def u fay alal ja.
Ku ray boppam te tay ko muy xaru walla mu kk koo tay, kenn du dajale
alal di ko jox a gn a jege ciy mbokkam.
Mbooloo bu u rayee gor mbaa jigen ci takktoo su boo baa oom pp
la uy ray.
Ku mndi, mndi gu xaraam bu rayee nit da u koy fayantoo ci moom ray
ko, bu dee la mu mndee du lu mu tay niki naan soow mu bari walla garab mu
mndal ko te tayu ko oo yemoo.
ab dof bu rayoon nit du tax u fayu ko ci moom, da uy seet mbokk i dof
bi u fay diya ja.
Jullit bu rayee yefr da fay fay diya ja waaye deesu ko fayantoo ci moom
waaye bu yefr rayee jullit di na u ko fayantoo ci moom.
Diggnte gor ak jaam ak jullit ak yefr deesu ca fayantoo jam-jam ndax da
uy jpp ni amu ug nawloonte ci wllu dereet.
Kiy jiitl daaba mu topp ko mu koy wommat, lu daaba ja dgg walla mu yq
ko koo ka moo ko war a fay ndax da uy jpp ni waroon na u koo mn a tye
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
116
ba du yq loo lee waaye bu yqee loo xam ni boroom mnu ca woon darra
niki mu yq ci geenam walla mu mt ko ci ab gmmiam nga xam ni boroom
daaba ja mneesu ko caa tuumaal darra kon ka u yqal da fay mu rekk, du
mujj fenn waaye bu u xamee daaba ja ci gaae kon su boo baa moom bo-
room da fay fay, gddu la daaba ja def.
Lu toll ni ceerub diya dees na may ki koy fay mu fay ko ci at, diya dees na
ko fay ci et i at, genwllu diya ci aar i at, diya yit ni uy donnee ci miiraas
la u koy donnee.
Ku yq mbu jigen di na ko fay lu war a tollook diyag ndey ji bu u ko
xaajoon fukk, ki yq mb ba jox ko benn ba, muy teew fa saa sa.
Ku ray nit te tay ko te waroon a bokk ci iy donnu kon su boo baa du ca
donnu darra, diya ja mu war a fay it du ca donnu darra, bu ko tayul du donnu
ca diya ja darra waaye di na donnu ca alalu ki faatu la ko ca yoon jox.
Mbooloo bu u rayee kenn rayug ddu-kalpe, yoon da ciy te, te bu
dgr ngir mu ba a amat, su boo baa oom pp la uy ray doonte kenn
mbaa aar oo ko ca ray.
Ku ray bakkan te tayu ko da u koy sant kafaara te day war ci moom, su
dee ca jamono ya jaam amee da fay goreel jam bu di ab jullit, bu ko amul mu
woor aar i weer yu ssloo.
Bu ko rayoon te tay ko kon kafaara ga du nekk lu war ci moom du tee tam
da u koy fayu ci moom.
Sindiiq baaxul mooy kuy feeal ni ci waa lislaam la bokk te la mu mb ci biir
ag kefr la ndax ag yqam da fay bari ngir nekk gu muy nekk ci biir jullit yi, bis
bu feeee lu mu tuub tuub deesu ko nangu da u koy ray.
ab njambarkat buy tqale ay nit di soppiy jmm di takk xala bu koy defee
wax yuy tektale ag kefr, su boo baa moom da u koy jppee ab yefr te
bu u ko xamee ci moom da u koy ray, su bggee tuub tam deesu ko nangu.
Bu dee la muy njabaree baat yu aayul la niki Alquraan la walla baatu injiil
walla yeneen baat yu teey kon su boo baa njabar ga lu xaraam la waaye du ko
tax a doon ab yefr, la mu cay am it lu xaraam la da koo war a tuub byyi ko
ngir ragal layoo llg diggm ak Boroomam, deesu ko ca ray.
Ku murtad muy gor muy jigen mooy gnn ci lislaam ci wax lu ko ca g-
nnee mbaa mu jf ko, su nangoo tuub dellu ci lislaam u byyi ko, su nan-
guwul a tuub dees koy ray ndax kenn forsewu ko ci dugg ci diine kon ginnaaw
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
117
bu ca duggee ba xam sekre ya ne bokkatu ci dees koy ray, di na u ko may et
i fan ba xam di na tuub, et i fan ya bu jant bay so te nanguwul a tuub dees
na ko ray.
Koo xam ni jullit la gm ni julli war na waaye mu wax ni du julli ngir ag
tyyeel, koo ku ilimaan da koy woo bu waxtu julli jotee ni ko julli ajuwul cig
tyyeel ak sawar waaye lu war la ci bpp jullit mu koy jooxe ci waxtoom keem
sa man-man, digl ko mu julli di ko ko digl ba waxtu wa daanaka benn rkkaa
du ca xaw a xaj, bu nangoo julli u byyi ko bu ko nanguwul u ray ko rayug
gtn mooy du tee u jppee ko ab jullit, di na u ko sang, sng ko, jullee ko,
suul ko ca almeeru jullit ya, a ko war a donnu donnu ko, du tee ku siiwee
mbaax niki ilimaan ja baaxoo jiite walla mbooloo soppu u seenug teew ngir
mu doon ab jjji ak jngale ci eneen.
Koo xam ni daa gm ni julli du lu war, koo ku bu fekkee duggoon na ci
lislaam kon murtad na ndax lislaam nanguwul gm lii weddi lii, lpp ngay
maase gm, da u koy may et i fan ngir mu tuub xam ni julli lu war la te fas
yenee def ko, bu et i fan ya matee te tuubu ko u ray ko, bu u ko rayee
rayug kefr la, deesu ko sang deesu ko sng deesu ko jullee, deesu ko suul ci
almeeru jullit ya, alalam da fay dem ca Baytl maal jullit ypp yem ci, ay mbo-
kkam tam du u ko donnu.
Ku u gis mu yor alal ju asaka war, u laaj ko ko mu ba, da u koy foqart
ci moom, bu u ko rayoon ca foqart ga mooy kk bakkanam rekk.
Koo xam ni war naa mn a aji ndax gislu u ko ag wradi walla ag kk
te defu ko kon da u koy byyeek Ylla rekk xayna mu am ngnt lu u xamul.
Ku Yonent bi SaWS te nekk mukkllaf da u koy ray, bu bggee tuub
tam kenn du ko nangu.
Yahuud yi walla nasaraan yiy dundandook jullit yi ku ne nekk ca la nga ne,
oo u ku ci xas Yonent bi SaWS te bokkul ak la u ko daan weddee niki wax
ni arab la rekk waaye bu ko weesoo niki naan dub Yonent kon da u koy ray,
ku ci weddi Ylla ci lu bokkul ak la u daan wax niki naan et i Yllaa am ci
nasaraan yi bu ko weesuwul deesu ko ray, bu ko weesoo niki mu weddi yenn
ciy sifaat sunu Boroom niki mu ne Ylla lewetul kon da u koy ray waaye bu
fekkee nangu naa tuub dugg ci lislaam kon u byyi ko.
ab ddu-kalpe kenn du ko jggl mukk, bu rayee kenn fwwu moom it u
ray ko, bu dee rayul kenn kon ilimaan la uy wax mu seet la ca jaadu ci bi mu
ko tmbalee def ba f u ko jppee la mu ca yq ak la mu ca lore, benn ray war
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
118
ca walla takk ci garab ba noppi ray ko walla dagg ci ab juuyle te mooy dagg
loxob ndeyjoor ba ci tkku-jara ba ak tanku cmmoo ba ca dojor ba walla u
dq ko ba ca ab dkk tj ko fa ba mu tuub tuub gu sell, bu dikklee boppam
tuubsi da uy seet lpp lu mu mos a def nit di na u ko sa a fayu ci moom,
bu u ci jppee kenn walla aar da fay mel ni jpp na u pp, moom walla
oom i jpp da uy gdduwaaleel a raw.
Ku njaalo tey gor te fekk mu sangewu mooy ci gor walla jigen mi ngi ci
ab sy bu wr ci lislaam, jote, jote gu amul genn sikk nga xam ni du ci jamonoy
mbrg walla wsin, da u koy ray ci woo mbooloo u koy snni ba mu faatu,
bu fekkee moom mi njaalo sangewul mooy ku syul walla syoon na waaye
jotul a joteek ka muy syl jote gu wr, su boo baa da u koy caw temer i
yar, ybbu ko ci ab dkk tj ko fa at ngir tumurankeel ko waaye bu dee jigen
ginnaaw bu u ko cawee deesu ko tumurankeel.
Ku njaalo fwwu u seet ba am frnde yu wr ba noppi ci def gi, ba ca
njkk mooy mu waxal ko boppam te kenn forse wu ko te nd ak sagoom, su
boo baa yit da u koy def la ca war, bu dee jigen ju amul jkkr jkki-jkki
mb walla ci seedey ent i gor yuy gor te kllafe te maanu, bu u gisan-
doowee sawukaayu gor ga di dem ca sawukaayu jigen ja ni ab tusngl di
demee ca decukaayam di njaalo te u bokk benn waxtu wu u ko gisee,
mn a waat ni seen bt la u ca teg bu wr, su boo baa la uy jpp ni koo ka
njaalo na.
Bu ca amee kenn ku ni gis naa mu toog ci kawam waaye woru ko ba xam
gg na ci moom, et a des ni wor na len, su boo baa yoon da fay jpp ni
et a xas na u seen mbokkum jullit ci ni njaalo na te amu u ca lu wor,
su boo baa da u len di caw cawu ku waxal nit njaalo te saxul, mooy jurom
et fukk i yar, ka wax ni gisul moom di na mucc kenn du ko caw.
Ku kllafewul bu njaalo deesu ko caw deesu ko ray da u koy yar rekk ngir
mu ba koo defat
Bu jigen ju amul jkkr mbee wax ni da u koo forse waaye du moo ko
coobarewu, du u ko gm da uy jpp ni da fa njaalo daa di koy gtn li war
lu dul ni daa am ay seede yu wr yu ni mos na u koo ybbu ci kaw doole
walla mu jmbat ko tekat bi ni ko daa am ku ko jaay doole ba siif ko kon bu
mb ja feeee ca kanam daa u jpp ni la mu wax noo nu la demee walla muy
jigen ju mosul a sy te ab sawukaayam di ncc ngir wone ni da u koo forse.
ab nasaraan akub yahuud ku ci siif jullit bu jigen da u koy ray.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
119
Ku waxal boppam ni daa njaalo ba u war koo ray mu dellu wax ni
njaalowul da u koy byyi rekk.
Ku jf jf i nitu Yonentub Ylla Lot ya te mooy goor di sy ak moroomam,
teb lislaam ci oom mooy da u len di ray oom aar i ko coobarewu nga
xam ni kenn forse wu len ci, moo xam sangewu na u am det.
Ku xaste te mooy tuumaal nit njaalo te saxul, da u koy caw jurom et
fukk i yar ba bu llgee du ko defat, ab yefr it bu xastee di na u ko caw
jurom et fukk i yar, ku xas ab jaam walla yefr too la naam waaye du tax
u caw len.
ab jaam dgg-dgg ci lislaam mooy ku u woo ci lislaam mu ba, u ni ko
da lay byyi ci sa diine te ngay jox lislaam galag (impo) mu ba, u wlbtku
xeex ak moom ba jpp ko.
Ku xas xale bu jigen waaye jmm ja daa kllafe dees na ko caw ngir ag yq
der, bu dee daa ndawe ba ku ko xas it du tax u gm ko deesu ko ca caw, ku
xas xale bu gor bu kllafeegul it du tax u caw ko.
Ku kllafewul bu xastee walla moom ci boppam mu njaalo du tax u def
ko la ca war da u koy yar rekk byyi ko.
Ku wax nit ne ko diw ma u xam ni mooy baayam nga ni ko du sa baay yq
nga deram dq nga ko ci askan wa u koy askanalee da u koy caw niki ku
xaste.
Ku gaaral nit ci ba a jaar ci digg ba ne ko da ngaa njaalo waaye da nga
koo junj da u koy caw niki ku jaar ca digg ba.
Ku xas u bari te kenn cawlu wu ko bu u ko jppee dor ko di na ko mn
a setal ca xas ypp.
Ku def luy waral gtn te jotu u koo gtn niki naan sngara mu def ko
aar i yoon mbaa lu ko pp walla mu njaalo benn yoon mbaa lu ko pp, yoo
yu ypp da u koy jppee ni genn, du aajewoo yoon bu nekk u caw ko ca
cawug boppam.
Koo xam ni gtn gu bokkul ak ray da koo war mu def loo xam ni ray da caa
war niki mu njaalo te sangewul walla mu naan sngara caw war ca mu wl-
btku ray ab jullit te tay ko, su boo baa du aajewoo u koy caw yar i njaalo,
du aajewoo yit u koy caw ngir naan sngara ga waaye xas gi mu xas ab jullit
di na u ko ca gtn ba setal derub ka mu tuumaal door a fayantook moom
ray gi mu ray ab jullit te tay ko.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
120
Ku naan lu mu new-new sngara wallab njambaan moo xam ni da fay
mndal doonte mndiwul du tee u caw ko jurom et fukk i yar waaye tj
kaso du ca war.
Ku uy gtn ci caw da u koy summi waaye da uy suturaal awraam, bu
dee jigen lay tax yar ya du met la uy fut waaye lpp lu mnul a tee yar ya
met da u ko cay byyi, da uy jal suuf tooyal ko dj ca ka uy caw ngir su
tuuree ndox ca dor ya ndox ma u ca wis di na ko suturaal ba kenn du ca xam
darra, xcci gi da fay digg-domu yar ya yit da uy digg-domu.
Ku mb u war koo gtn da uy byyi ba mu am doom, ku njaalo ba mb
ca du tax u gtn ko ci biir mb bi, ku tawat it da u koy byyi ba mu wr.
Ku njaalo ak byyima du tax u def ko niki ku njaalo ak nit da u koy yar
rekk byyi.
Scc da u koo skkal nisaab joo xam ni bu dee la nga scc ggu ca kenn du
dog sa loxo, bu dee ci wurus bu matul kaaru dinaar, bu dee ci xaalis bu matul
et i drmu yoon, da fay fekk it mu sccee ko ci ab decukaay waaye bu u
nee fu mu ko fekk u ne fi da uy jpp ni ki u scc moo sgganee alalam.
Ku fkk alalu jmbur nga xam ni bi muy w yaa ngi koy sen mu w siif
daa di daw du u ko jppee scc ndax scc mooy koo xam ni bi muy w da
fay lqu buy dem da fay lqu.
Ka scc bu dee gor walla jigen walla jaam oo yem loxob ndeyjoor ba la
uy njkk a dagg ca tkku-jara ba, bu sccaatee u dog tankub cmmoo ba ca
dojor ba, bu sccaatee u dog loxob cmmoo ba ci tkku-jara ba, bu sccaate
u dagg tankub ndeyjoor ba ci dojor ba, bu sccaatee juromeelu yoon da u
koy dor tj ko kaso waaye amatul lu uy dagg ci moom.
Mukkllaf mu waxal boppam ni daa scc ci sago kon da u koy def la ca
war, bu u ko waree dagg, dagg ko, bu wlbtkoo ci bi uy waaj a dagg loxob
ndeyjoor bi ni sccu ma kon dog ga la uy byyi waaye du tee di na u ko topp
scc ga mu fay.
Lifeg la mu doon scc gnneewu ko ca decukaay ba deesu ko dog niki ku
u yuuxoo rekk mu daw te jotu caa gnnee darra, bu ko xasee gnnee rekk
doonte da koo snni ca bit da u koy dog niki noo nu ku scc lu u decaalee
ak ab new niki cngaay la te jotu koo gnnee ca bmmeel ba du u ko jppee
scc waaye bu ko xasee gnnee lu mu new-new bu u ko jppee dog ko
ndem mat na nisaabu scc gi u waxoon sank.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
121
Ku ygloo ba u digl ko mu am lu mu fa scc da u koy jppee ku wor
waaye deesu ko jppee scc.
Meent mu garab me ca ll ba ku ko fa fekk skk ca deesu ko jppee
scc waaye bu dee daa nekk ci kr walla u aj ko ci kaw garab ga ci lay nekkee
decukaay.
Ku dogaale jur ca ll ba yit kenn du ko dagg waaye bu dee fu u baaxoo
yendu nga fekk len fa dees na ko jppee scc
Ku scc mbaa mu njaalo ba tekat bi yg ko deesu ko mn a tn ngir u
byyi ko fwwu u doxal santaane Ylla.
Bu dee nit da fa xas kenn ci tuumaal ko dox tanku caaxaan u war koo caw
ca loo la waaye ginnaaw mn naa gn a yq deru ki u tuumaal ndax bu u
nee diw da u koy caw bu u laajee lu tax kon tuumaal ga da fay gn a siiw
te su boo baa deru waay ja da fay gn a yqu kon moom mi u xas su baee
tuuma ja siiw mn naa wax u byyi ka ko xas doonte am na ay wuute.
Ku scc ci lafu mbubbu walla poos walla kaala ak yu ni mel dogeef ko ndax
ay decukaay la u doonte boroom da doon nelaw.
Mngasin bi uy dec yfu jullit yi walla Baytl maal ku ca scc lu mat ni-
saabu scc kon dogeef ko.
Ki scc dagg ga u dagg cram du tee bu fekkee ku ko topp mu mn a fay
kon da u koy topp mu fay boole ca, bu dee ku ko topp du mn a fay kon da
u koy dagg rekk byyi ko.
Bu dee la mu scc matul nisaabu scc mbaa fa mu ko sccee daa ma-
tul decukaay yoo yu deesu ca dagg kenn waaye fwwu u topp ko mu fay
doonte daa kk.
Fitra (bind bu rafet), xaraf, wat karaw, koddaay ak suturaal awra
Bokk na ci yiy tax sa bind bu rafet bi la Ylla bindee fee jurom :
1- Boo amee ay mustaas nga wi ko ba catu tu yi di fee te ba koo
wat ba mu set ndax mook sikkim da oo wax ni wat len ba u set xaraam na
doonte chaafi ak abuu Xaniifa da oo jpp ni da nga koy wat ba mu set,
2- Lewwi ay wee ci ba koo byyi mu wy di gudd,
3- Xuuf karawu poqotaan moom sax la u gn a taamu ci wat gi,
4- Wat karawu naq,
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
122
5- Wat yu dul yoo yu te mooy yeneen karaw yiy sax ci yaram
Xaraf sunna la ci gor, da oo wax ni bu demee bay magum jmm te xara-
ful su boo baa moom mooy xarafal boppam ndax keneen xool awraam da fay
nekk lu xaraam, bgg a def sunna du tax nga toggoo lu xaraam.
Sunna su dgr la, fa u ko gn a soppee ci nit mooy bu amee jurom aar
i at ba ba muy am fukk i at, sib na u xaraf gone bis ba mu juddo walla bisu
ngnte ba.
Koo xam ni ragal na ni bu ko defee mn na caa loru ngir tawat ju nekk ci
yaramam, jgglees na ko ko.
Ku judduwaale xaraf sopp na u, u jaarale ca saatu, bu ca darra desee lu
u war a dog u dog ko, bu ca darra desul u byyi ko noo nu.
La u cay daggee tam sobe la. Dees koo war a suul fu sori waaye deesu ko
suul ci jkka, deesu ko wacc ci bit tam.
Jigen li uy tuddee xaraf ci moom mooy tonni as tuut ci liy nekk ci ab
sawukaayam sopp na u ko.
Yonent bi SaWS li mu diglewoon mooy sikkim ba u byyi ko muy wy di
gudd, Imaam Maalik nee na bu dee sa sikkim pp na bu nit yi lool ci guddaay
bi ak yaatuwaay bi mn nga koo wi ba mu yem.
Ku bejjaaw suub karawam ngir mu uul, bu dee jem caa nax kenn la ci
jublu niki am koo bgg a takk di ko won ni waxambaane laa kon da fay xaraam,
bu koy def ngir mn a dem ca xare ba yefr yi jpp ni gone la ngir ragal ko
tuyaaba la koy jurl, jppal ni lu sib la ndem lii koy xaraamal raxu ca walla
lii di tax mu jur tuyaaba, fuddn ko moom aayul.
Yonent bi SaWS tere na tereg xaraamal gor i sol yre sooy niki takk jaaro
oor.
Jaaro we gu uul walla prm walla xnjar da u koo sib ci gor ak ci
jigen waaye mn naa wut moom gor gi jaarob xaalis, da u cay saart muy
benn du ko weesu bu dee jigen ji sa naa def wurus ak xaalis ypp ci lpp lu
muy sol walla mu koy takk ngir motalikoo ko doonte ay dll la waaye sau caa
am lal wallab taabal ndax bokku u ci yi uy sol walla di ko takk, gor moom
am na beneen yite bu dul waaj.
Ba tay boo amee jaasi mn nga koo xoobee wurus mbaa xaalis, ab kaamil
der wi ko mb mn nga koo xoobee wurus walla xaalis waaye deesu ko def ci
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
123
laabug fas walla paaka walla leneen ci say yf, saoo koo xoobee wurus walla
xaalis ndax da fay xaraam.
Li u taamu mooy boo xasee ba am jaaro te sa koo takk nga def co ci sa
loxob cmmoo ca baaraamu sankala ba ndax loxob ndeyjoor ngay faral di
yotoo, gor benn jaaro kepp la u ko may ci yoon mu takk ko te xaalis la war
a doon te warul weesu aar i drmu yoon, boo koy seet matul juroom aar
i ngaraam.
Sol loo xam ni daa am sooy te muy lu xaraam boole ca beneen yre bu
aayul sib na u ko doonte am na u ni daa xaraam, am na tam u ni darra
nekku ca, sib gi moo gn a mat a jpp. Bu fekkee la ca dem ci sooy matul benn
baaraam niki kuy rbb kon deesu ko sib.
Jigen du sa a sol loo xam ni yaram wa day fee niki mu yaraax ba boo
xoolee yre ya di gis yaram wa ca biir walla mu dangal ko ba mu ss ciy cram,
bu u gnnee ak bu dee gnnu u te toog ak ku warul a gis seen yaram, gor it
liy awraam sau caa sol loo xam ni ku xool yre ya di gis yaram wa ngir yaraax
walla mu dang ba ss ciy cram. Sol ko ci kanam ki ngay syal darra nekku ca.
Gor saul a sol ay yre yu gudd ba pp ngir puukrewu, yre ya mn naa
w ba aksi ci dojor ya yem ca mooy tax du gaaw a taq, jigen it sa naa sol
ay yre yu gudd bay buubu waaye bum buubu ba pp.
Boo solee ab lmbaay gu sa benn mbagg di fee te boo yktee say loxo lu
bokk ci sa awra yaw gor gi fee ndax jiitloo geneen yre, xaraam na ci julli
bu dee nekkoo ci julli da u koy sib, bu ko mbalaan jiito da u koy sib ci julli.
Mukkllaf mu ne buy julli walla mu kk a wet nga xam ni ab jmbur mn
na koo gis da fay xaraam ci moom mu ba a sng awraam, bu julliwul te wet
moom do walla mu toog ak ka muy syl, da uy sopp mu sng awraam
ngir rus Ylla ak malaaka yi.
aar i gor walla aar i jigen ku ne def yaramu neen seen i awra di jonjoo
u sngoo benn mbalaan muy mbjj muy sr daa xaraam.
Gnnug jigen da u koo dangal lool, da u koy xaaj et i xaaj :
Mgget mu jigen mi kenn xoolatul sa naa gnn, kiy jigen tey ndaw te
am taar ak lu mu waajee te xayna su gnnee kenn di na ci am ftna da u koy
aaye gnn ga, kiy jigen te amulub taar amul lu mu waajee mn naa gnn ci
lu mnul a kk niki bu kenn faatoo ciy waajuram walla mbokk mu jege walla
muy siyaareji waajuram mbaa muy faji soxla su ko kenn mnul a fajal ku dul
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
124
boppam waaye da uy saart buy gnn mu sol col gu mat skk ba darra ci aw
yaramam du fee, du waaj du xeeoo xet gu neex. Balaa dem it dees na seet
ba xam fa mu jm darra ci xeetu djjetu ak i po ak jaxasoo gor ak jigen
yu aay yi am na fa am det, bu fa amee rekk du sa a demat waaye bu dee
ab cet ndax da u koo jppee mbgum jullit yi ndax manees na cee tgg ab
ndnd gu u foor ci genn wet te du am jaxasoo gor ak jigen, wuute na u ci
gu foor aar i wet ypp, tabala tam am na u ko xaraamal, am na u ko sibal,
am na yit u ko daganal.
Xaraam na ci gor mu wet ak jigen ju ko xaraamul nga xam ni boo ko dee
seet mn na koo takk ci yoon te na ko moytu bu baax, liy tax mu sa koo xool
ngnt lay doon niki bu ko waree seede ci mbir muy aaje mu xmmee ko walla
muy doktoor di ko faj walla mu bgg koo takk soxna te ba a wet ak moom,
mgget mu jigen, gor guy jmbur ci moom mn naa xool kanamam ak ay
tenkam ci anam gu ne du u ca saart ngant.
Gor ak jigen oo ci yemoo, xaraam na ci oom uy jokk seen karaw te
mooy jl geneen karaw yokk ko ci seen karaw, bu dee lu mu def ni mbaxana
nga xam ni jokku ko ci da ko ciy teg noo na bu ca noppee dindi ko kon mu
dagan.
Jam ci tu walla sii walla ci kanam gi daa xaraam ci gor ak jigen ypp.
Sopp na u booy sol dll walla ay bot walla tuby nga jiitl tanku ndeyjoor
bi, booy summi nga njkk a summi tanku cmmoo bi.
Taxaw sol say dll ak nga toog sol ko door a taxaw bu ci nekk baax na, sib
na u sol benn dll di dox ak moom.
Nataal boo xam ni lu amug ruux la, def ko ci ab kyit walla miir da u cee
wuute am na u ni daa xaraam, am na u ni da u koo sib ndegam nekkul ab
istat moo tax li Yonent bi SaWS waxoon ni iy gn a met mbugl bis pec
ooy i daan foto ndax da u len di wax u dekkal ko, enn i da uy wax ni
bu dee da nga koo def jmm ju ni lng muy ab istat waaye bu fekkee da nga
koo def ci ab kyit walla miir du xaraam da u koy sib waaye boo ko defoon
ci mbubbu mu uy sol walla ci ab sijaada deesu ko sib ci waxu enn i waaye
ba koo def moo gn.
Boo fotowoon lu mel ni garab walla oto mbaa saxaar walla taabal darra
nekku ca.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
125
Mbiru jnd ak jaay
Sunu Boroom daganal na jnd ak jaay, riibaa la xaraamal, njkk lislaam ni
u daan lebalantee riibaa daan na ca am bu baax ndax da u daan def boo
ameelee nit bor ba fay ga jot da naan la benn nga fay ko walla mu toppale
dele ba te bor ba yokku, su u ggaatee ca dele boo ba te mnoo koo fay mu
toppaleet ko yokkaat ko nga xam ni bor ba mnoon naa toll ci junni dem ba
doon junni yu bari, lpp lu u teg ca na bor ba tolloon riibaa lay doon ndax
koo lebal te mnu laa fay toppale dele ba mnul a kk.
Wecciku xaalis ak xaalis du lu aay waaye fwwu li nga koy jox ak li mu lay
jox yemoo kepp te mu nekk loxo ak loxo waaye bu ppntee darra muy riibaa
niki ngeen doon weccante ci cfa ak cfa ci loxook loxo waaye daa ppnte kon
la pp noo nee riibaa lay doon ndax li ngeen di joxante daa war a yemoo, bu
dee aar i xaalis yu bokkul niki oro bi uy wecciku fi ci rew mi yemoo du ca
mn a am.
Ba tay morsoy wurus walla xaalis ci wllu tgg bu u ko doon weccoo tam
daa war a yemoo rekk, bii moo gn a rafet bee du tax mu ppnte, ba tay bu
doon wurus te da fay doon loxook loxo fa saa sa ndax ag yexe bu ca amee niki
nga joxoon ko mu xaar ba ca kanam soog laa jox riibaa la.
Boo dee wecciku xaalis ak wurus du u mn a yem ndax wurus daa pp
daraja waaye yexee ga moo cay aay, loxook loxo la war a doon.
Bu fekkee da ngay wecceeku am u lay jox am moo xam xeetu pepp la
walla lpp lu uy dundee walla u koy defaree togg ga, boo ko koy jox mu lay
jox loo xam ni mook li nga ko jox oo bokk xeet bu ppntee riibaa lay doon te
day aajo mu nekk loxook loxo, rafetaay ba ak aawaay ba du ci darra.
Bu dee la ngeen di weccoonte mneesu koo dec di ko dundee niki xeetu
paytef yi (furuwi) ak legum yi mn naa ppnte doonte benn xeet bi la, bu
dee ay xeet yu bokkul tam mn naa ppnte waaye yexee gi du dagan benn
yoon.
Ndox mu uul kepp nga mn a jaay u fay la ko am te mn naa ba a doon
ca saa sa, nangu na yexee nangu na tam ppnte niki nga koy jox ndoxum
taw mu lay jox ndoxum robine waaye na nekk loxook loxo.
Bele (bl), lors (orge) ak suwtu oo bokk xeet nga xam ni bu ngeen ko doon
jaayante day aajewoo mu yem kepp, raseng (raisin) daa bari melo f u koy
bayee waaye ypp da u koy jppee benn xeet, raseng bu mu la man di jox ak
yaw it boo ko man di jox daa war a yemoo, tndarma tam noo nu ypp benn
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
126
xeet la u.
Giiru sb yi da u len di jppee ay xeet yu bokkul moo tax mn na u
ppnte.
Mbooleem i ame ent i tank da u len di jppee benn xeet moo xam
yi dkk ci kr yi la walla ya ca ll ba, bu fekkoon yppu nag daa jafe te yaw
nga koy jox yppu gilem te jafewul a am du tax pplnte am ca daa war a
yemoo kepp.
Mbooleem yiy naaw tam benn xeet la u len di jppee.
Mbooleem li uy nappee ci gej tam noo nu benn xeet la u len di jppee.
Bu u la waxee ni nngam benn xeet la xamal ni lay byyeekoo ca ypp wa
niki gerees ga benn xeet la u koy jppee, soow ma noo nu ak foromaas ba ak
ber ba ak diwor ba.
Boo jndee am u war koo nat jox la te nataguu ko doo ko mn a
jaayaat te jotoo ci. Bu dee lu u jal nga xam ni kenn du ko nat, u jaay la ko
noo na mn nga koo jaay te jlagoo ko.
Bpp xeetu am walla randaay mbaa lpp lu uy defaree am mbaa xeetu
naan nga jnd ko te jotagoo ci doo ko mn a jaayaat fwwu nga xaar ba jot ci
ndare ndox mu uul mn nga koo jnd jotagoo ca daa di koy jaayaat.
Lpp lu uy garaboo mbaa u koy def jiwu te amul diw gu u cay segalee
mn nga koo jaay te jotagoo ci.
Bu u la abalee aw am ngir Ylla niki ceeb niki nga demoon ci boroom
butk bi mu abal la barigo ceeb men nga koo jaay te jotagoo ca, bu doon nak
da nga koo jnd di ci wut benefis doo ko mn a jaayaat te jotoo ci.
Bu u la jaayee am wu u war a nat mbaa peese te jotagoo ci mn ngaa
w bokk ko ak kenn, w it fetele ko keneen tam mn naa nekk, xcc it
dagan na mooy ngeen jubo ba nga ameel ko njg mu ameel la marsandiis
ginnaaw ba nga tye sa njg mu tye marsandiisam.
Bu ngeen dee jaayante walla nga koy defoo di ko fay walla ngay luwe ci
moom darra walla moom muy luwe ci yaw darra da fay aajewoo u xam la u
cay fay bu wr ba noppi muy lu wor, du nekk lu u scc xamu u ba xam di
na fee am det moo xam la uy jaay la walla la uy jnd walla la uy fayee
kay ligey, pp ba yit daa war a leer, bu amul rekk mu xaraam.
Bpp njaay mu amug woradi daa xaraam niki u lay jaay darra cig xayma
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
127
walla nit ne la da ma la koy jaay waaye lu diw wax ni mooy njg ga nga fay loo la.
Jaay lu u umple walla njg lu u umple daa xaraam niki u waxoon ni mb
bii da u la koy jaay te doo xam lu ci ne, loo ci fekk jl.
Jaay lu pp ba leerul tam xaraam na.
Booy jaay darra, da fay xaraam nga nbb ca ab sikk, bpp sikk boo ci xam
da nga koo war a leeralal kiy jnd ba mu xam ko su bggee jl su bggul byyi,
loo amee ci ndono sax war nga koo leeral kiy jnd ndax daa am u ko sib wa-
roo koo nbb kiy jnd.
Jaxase lu baax ak lu bon tam xaraam na ci njaay walla nga jl royaal bi ne
ko mooy piir ba.
Publisite darra ba wax ca lu ca amul ba ka koy dgg defe ni noo nu la de-
mee te demeewul noo na tam xaraam na, la ngay wax ca njaay ma daa war a
fekk mu nekk ca, loo lu mooy wor ci wax.
Bokk na ci wor ki ngay jaay ci jf mooy nga wax ko lu seer lool ba nga xam
ni moom lu mu mn a fay di na pp lay njg ga dgg, bokk na ca tam jox nit ki
ndox mbaa am woo xam ni loo ko laaj mu fay.
Loo mn a jaay nit ne ko boo ci gisee sikk doo ko xcc kenn du ko jpp ndax
bu ko ca gisee sa na koo delloosi.
Bpp njaay mu yoon ni baaxul bu ngeen ko defantee du fasu, jaaykat bee
moom la mu doon jaay ba tay kiy jnd moom njgam, bu dee kiy jnd jotoon
naa jl yfam ba ybbu kon bu ca darra xewee mooy tax darra war ko ca, bu
dee ybbu na ko te darra sikku ca da fay delloo ka ko jaayoon marsandiis ma,
ka jaayoon delloo ko njgam.
Bu fekkee aar i mukkllaf ooy jaayante waxaale ba jubo doonte jaaykat
ba joxeegul la muy jaay, bu ca xcc naree am di na aaje u bokk jubo ca.
Bu dee yoon daa seet am njaay gis ni baaxul u war a delloonte u gis ni
njg ga soppeeku na ci diggnte bi walla jmmu la u doon jaay moo sop-
peeku niki bu dee jur mu suuron daa di yooy walla lu mel noo nu, su boo baa
bis ba nga ca jotee fa xayma ba tolloon nga koy jox, bu dee jmm ja soppeeku
na mbaa nekkatu fa waaye muy lu uy peese walla di ko nat walla lu uy
wai, su boo baa darra du ca raw lu toll ni la mu ko joxoon kepp la koy delloo,
mu delloo ko njgam doonte gn naa yomb walla jafe ci diggnte bi deesu ko
faale ginnaaw yoon nee na njaay ma baaxul.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
128
Bu dee li ngeen doon jaayante mbirum suuf la walla kr te yoon ni njaay
ga baaxul du tee u delloo boroom suuf sa suufam, delloo boroom njg ga
njgam doonte njg gi soppeeku na ci diggnte bi.
Bpp leble buy indil njari ka doon leble xaraam na, mel ni nga lebal ko
pepp mu lax ngir mu fay la mu yees.
Njaay jm ci dig daa wuuteek leble mat naa ree lool.
Lkkle leble ak njaay ni bu lii amul lii du am daganul, li war mooy bu u
dee jaayante jaayante ci ag wet, bu u dee leble tam noo nu waaye deesu
boole defandoo aar ci ab kontaraa.
Nit aajewoo darra nga lebal ko ko, bu soxlaam fajoo mu delloosil la ko du
ko yokk du ko wi da u koo sopp.
Lu mel ni suuf si uy tggee wurus mbaa xaalis u lebal la ko nga di ko jeex,
yaw it nga fay ko suuf su mel noo na daganul ndax daa worul la ngeen cay
fekk mn naa ba a tolloo lool.
Bu dee nit da laa ameel bor nga ni ko mn naa la koo wil nga fay ma ko
ci saa si daganul.
Bu dee da ngaa ameel nit marsandiis ne ko naa la fay legi te dolli la te
waxtu wa ngeen digntewoon akseegul yoon di na ko nangu ndegam ci ab
jaayante ngeen ko defeewoon ngir bgg benefis.
Su fekkee da nga koo ameel marsandiis moo xam ni ngir Ylla ngeen ko
sqeewoon, bu la neexee nga fay ko ko fa saa te dele ba akseegul, li nga koy
jox tam mn naa gn a rafet la mu la joxoon waaye fwwu u tolloo. Bu ngeen
ggoon ca dele ba te yaw nga dollil ko la mu la joxoon te saartu u ko ca ndax
bu amoon mu yqu, digo ko ko woon tam, am na wuute Assad moom da ni
darra nekku ci ndax da laa defal njekk nga fay ko lu gn a rafet, Ibn Xaasim ne
xaraam na ndax leble ngir Ylla rekk a ca war na mu tolloon la war a toll, bu
mujj bii moo gn a mat a topp.
Boo ameelee nit xaalis ci ab jaayante walla mu abaloon la ko ngir Ylla, boo
ko teelee am te ggoo len ca dele ba mn nga koo teel a fay ndax da uy jpp
ni wurus ak xaalis neex naa dec, su ko soxlaagul moom mi ngay fay sa na laa
wax ni nga byyi ba pp ba jot.
Kpp koo ameel marsandiis walla am te ngeen sqeewoon ko ngir Ylla
bgg benefis amu ca, boo ko amee te dele ba yekseegul mn nga koo teel a
fay, bu dee bgg benefis moo taxoon doo ko ko mn a fay te waxtu wa ak-
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
129
siwul.
Xeetu meent walla pepp walla yiy law bala nga koo sa a jaay da fay or
waaye lifeg oragul nga xam ni weesoogul a yqu doo ko sa a jaay waaye
bu ca lenn rekk tmbalee or mn nga caa sukkndiku far jaay tool bi ypp
benn yoon, mbay bokku ci niki bu doon dugub walla leneen da ngay byyi ba
lpp or ba noppi.
Da uy saart ci njaay li ngeen di waxaale bu ngeen jubo nga mn koo jb-
ble kon jn yi nekk ca dex ba te nappagu ko walla u nekk ciy taa-taa ndox
kenn sau koo jaay, lu u mb tam mu nekk ci biirub yaay eel mbooleem
byyima yi mneesu koo jaay, li u mb te juddogul deesul a sa a waxaale
la muy mbi bis bu juddo ba mgg, bii moom moo gn a aay, maniyu gi ci
gilem gu gor te saeesu koo jaay niki gilem gu gor gi di bu baax nit w
bgg a jnd maniyu ga ci wax ni ay gilem yu jigenam kepp lay tb wlis ke-
neen nga xam ni gilem yu baax yoo yu moom rekk moo koy am, ni mu aayee
ci gilem noo nu la aayee ci xar, fas, mbaam...
Yoon tere na jaay xaj, Yonent bi SaWS moo ko terewoon, wuute na u ci
xaj bu u yar ba mu mn a rbb walla smm kr walla u mn koo ynni muy
dem ak a dikk waaye bi gn a wr mooy kenn sau koo jaay.
Lu u rendeegul niki xar walla by bu taxaw nga seet lu mu bokkal benn
xeet niki boroom ent i tank mu jox la ypp yaw nga jox ko la u rendeegul
daganul niki mu joxla fukk i kilo yppu nag nga jox ko xar mu u rendiwul, bu
u bokkuloon xeet yoon nangu ko niki mu jox la et i kilo yppu xar nga jox
ko ginaar fa saa sa.
aar i njg daganul niki nga ni sama marsandiis mii ku koy jnd ci saa si ma
jaayee la ko temer, ku ko jnd di fay weer wu dee ma jaayee la ko temer
ak juroom fukk, bu leeree mu baax li koy yq mooy kenn jkki-jkki jl ko te
ree wu u ba xam da fay fay fa saa sa walla da fay byyi ba weer wa dee
ndax da fay mel ni da oo jaayante te xamu u ci gan njg la te daa bokk ci
saart i njaay u xam njg ga njkk.
Tndarma gu tooy deesu ko jndee tndarma ju wow niki raseng ak nu
ngeen ko bgg a defee rekk du tax mu baax, mbooleem meent yi ak xeetu
furuwi yi oo ci yemoo la ca xs wow ba u xam nu mu toll kenn du ko mn a
jaayanteek la mu bokkal xeet te tooy ndax li wow xam na u na mu toll li tooy
u umple ko.
Ba tay jaay ab jal nga xam ni kenn natu ko bay xam ni mu toll, ka nga ko
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
130
jaay bgg laa jox lu u nat mbaa lu u peese daganul ndax su boo baa day
nekk jaay lu u xam jnd lu u reree.
Jaay ab jal ci jal sax bu u dee gam-gamle kan a nax sa moroom mu aay,
xeetu furuwi yi nga xam ni nangu na u ci pplante bu woree ni benn jal baa
pp te u nangu ko du aay.
Lu teewul te jlee ko fa mu nekk indi ko yomb na lool, yoon nangu na u
jaay la ko ndem nekkul fa ngeen di waxaalee nga xam ni kiy jaay da la koy
melal nga jnd ko ci kaw waxam ja waaye kenn du ca fay fa saa sa bu ko ca
saartee rekk mu yqu, bu dee la uy jaay te teewul daa boole aar fa mu nekk
ba a sori mbaa lu mu ygg-ygg du soppeeku niki kr walla suuf di na dagan
u joxe njg ga njkk ag teewam waaye su boo baa kay wax melo wa bu mu
doon kay jaay.
Boo bggee marsandiis walla jur walla am walla lu uy defaree am mn
ngaa seet ka nga defe ni mn na koo am nga wax ko melo wa bu baax, bu
ngeen jubo ci njg nga fay ko ko mu wut ko te skkal ko dele sngam ci la
koy indi jox la dagan na, mooy salam njg ga loo ko ko yex a jox warul a yes
et i fan, doonte da nga ko caa saartal buy weesu et i fan lay aay.
Jaay bor jndee bor daganul niki nit ameel la bor nga di ko jaay, ka nga koy
jaay it du ykt darra jox la waaye bor bu u ko ameel la lay fayee.
firi bor ci bor daganul mooy li mu la ameeloon nga bgg koo soppi ci le-
neen lu bokkul ak la mu la ameeloon niki mu ameeloon la fukk i junni, nga
bgg mu soppil la ko rajo te du la ko jox fa saa sa mu jm ci ab dele.
Bokk na ci li daganul nit ki ne la jaay ma darra nga waxaaleek moom ba
jubo te fekk ni amagoo ko, ginnaaw bu ngeen waxaalee ba jubo ci nga koy
wut, da uy bgg boo amul li muy waxaale ngeen def salam bi u wax sank
mooy ngeen waxaale ba jubo mu wax la melo la mu soxla ba mu leer jox la
njg gi may la diir boo koy wutli li mu bgg.
Boo jaayee nit marsandiis bgg koo jndaat ci moom daa am fukk ak aar
i tomb, benn nga jndaat ko ci njg gu tollook ba nga ko jaayeewoon mbaa gu
ko yes mbaa njg gu ko pp, boo koy jnd ci njg goo gu kepp benn nga fay
ko ca saa sa mbaa ci dele bu ggul ci dele bu njkk ba walla dele bu njkk ba
do ci nga koy fay mbaa dele bu gn a sori, ba tay boo ko jndaatee njg gu
pp ga nga ko ko jaayeewoon tam noo nu benn nga fay ko ca saa sa mbaa ci
dele bu ggul ci dele bu njkk ba walla dele bu njkk ba do ci nga koy fay
mbaa dele bu gn a sori.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
131
et oo ci aay te mooy su fekkee moom mi njkk a joxe ca waxtu wa mu
war a joxe te di ngandiku u joxaat ko lu pp loo la.
Lu uy nat ci aada walla u koy peese dagan naa jaay ab jal niki pepp
mbaa gerte, wurus ak xaalis bu u ko xsee tampe ba wax ni moom la uy
jfandikoo ci wllu jnd ak jaay deesu ci mn a jnd ab jal fwwu u wai
ko njkk ba xam na mu tollu, smbub wurus walla xaalis nga xam ni mooy bi
tgg biy jfandikoo di ci def i jaaro mbaa leneen moom mnees na u cee
jnd ab jal.
Loo xam ni ay benn-bennam am na njari te yomb a wai walla ay
benn-bennam ppnte njari lool du dagan u jkki-jkki jaay la ko ci ab jal
niki coggalug xar mbaa by du u la ko mn a jaayandoo fwwu da u koy
wai xool benn bu nekk, bu dee yre yu am solo niki mbaseng tam noo nu
du u ko mn a jor noo nu jaay la ko, bu dee lu mel ni fgg-jaay nga xam ni
daa def ay morso yu bari du neex a wai moom di na dagan u jkki-jkki
jaay la jal bi.
Mn na u laa jaay lu u fas ci mbuus walla u pakete ko nga xam ni da uy
bind ca kaw luy tektale la ca biir, soo ko djjee mu mel ni la u bindoon ca bit
doo ko sa a xcc, soo ko djjee mu wuute bu la neexee wy ca jnd ba bu la
neexe tam nga xcc.
Daganul ngay jnd tsu bu u tllalul walla muy ci guddi gu lndm, nga
xam ne na mu mel dgg doo ko mn a seetlu ba bu amee sikk nga xam ko.
Daaba yit niki oto daganul u di ko jaay ci guddi gu lndm.
Bu sa mbokku jullit di waxaale darra ba sori ca, yoo yu jamono di na xa-
raam nga wax ca darra. Da ngay byyi bu jndul nga soog a waxaale, bu soree-
gul ca waxaale ba yaw di nga am sa-sau waxaale, bu dee da caa soriwoon
ba u gg ci jnd mbaa byyi ci lay xaraam ci yaw nga ciy dugg.
aar uy jaayante lu u waxante ba jubo rekk njaay ma dog, mn na oo
ba a waxante benn baat niki u tafoon njgu marsandiis bi ci kawam, am ku
w teg fa njg ga jl ko dem moom may jaay mu lay sen te kenn waxu ca.
Njaay mn naa war te du wr ndax su fekkee aar i mukkllaf oo ko de-
fante kon wr na war na, bu dee koo ka da fay gone gu xmmee waaye yorul
mbiru boppam njaay ma mn naa wr waaye taxul mu war ndax kilifaam mn
na koo teggi.
Defoo nit fay ko dagan na bu aajewoo u ppal ko da u koy ppal ba mu
leer niki nga ni ko weer wu jot ma fay la walla et i weer yu ne te wax fay ga
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
132
na muy tollu ba mu leer, bu len neexee mn ngeen a jubo ci bu noppee nga
koy fay niki bu doon ku lay awal walla ku lay tabaxal ak yu mel noo na.
Booy defoo nit loo xam ni xayna mu sot xayna du sot nga ni ko fi ak pp
sngam bu f sotee di naa la jox nngam, bu f sotwul li nga sonnoon lpp
da nga koy kk bu ko weesoo jeex na niki nga rerle darra ne ko bu ko gisee
ci pp sngam nga jox ko nngam bu ko weesoo doo ko jox darra, su boo baa
du dagan, lay baax mooy nga ni ko demal rekk ba a takk ci benn pp nga xam
ni moom mooy sonn byyi, pp bee koy yq ba du dagan.
Bjj (employ) boo ko wutee ne ko da nga may jaayal ma fay la nngam, bu
pp ba matee fwwu nga fay ko la ngeen waxantewoon doonte jaayul darra
ndax la mu mn mooy wone njaay ma ak ku dikk mu waxaale waaye mnul a
dogu ci jaral. Bu ngeen digntewoon ni bu jaayee weer nga jox ko ent i junni
mu jaay genwllu weer wa ngeen far fa yem kon fwwu nga fay ko aar i junni
ndax jaay na genwllu pp ba.
Luyaas niki bu kr walla oto walla fas mbaa leneen mook jaay oo yemoo ca
la cay dagan ak la cay xaraam, li xaraamoon ci njaay, luyaas tam loo la moo cay
xaraam da ngaa war a xam li ngay luwe, bu aajewoo pp u xam ko ak fay ga.
Bu dee ka luwewoon daaba ja moo faatu su boo baa bu len neexee luyaas
ba mn naa ba a teggeeku, bu len neexee keneen w ggale daaba ja fa
mu jmoon te fay la u waxantewoon ak ka faatu, bu dee kr tam noo nu,
njaboot ga mn na u koo wyl te bu diir ba jeexee u fay.
Bu dee da ngaa jox nit ay gt mu la koy smmal ngeen waxante ni bu at
mi jeexee walla weer wu ne nga jox ko nngam, gt ya ci boppam ypp dee
walla mu am yu ci dee, la ngeen waxantewoon du yqu mn nga koo joxaat
gt yu toll ni la nga ko joxoon mu wy ba ca diir ba ngeen waxantewoon nga
soog koo fay, boo ko mnul a jox yeneen da nga koy fay, fay gu mat.
Boo jloon ab bjj di ko ligeyloo te ggul mu far faatu mbokkam du mn
a w ni da ko koy ggaleel u fay ko la u ko waroon a fay lpp, da uy seet
la mu jot a ligey u fay ko ay mbokkam.
Ba tay boo luwewoon kr laata diiru luyaas biy gg kr ga mbb mbaa mu
lakk, du u la joxaat geneen kr nga ggale ca diir ba, da uy seet la nga ca jot
a dkk rekk nga fay ko ko, bu ngeen dee luwewaat geneen ngeen luwe, luwe
gu yees.
Yaw miy jngale alquraan mn ngaa saartoonteek ka ngay jngal walla
doomu ka nga digaaleel walla soxnaam ci kaw bu mokkalee mu fay la nngam
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
133
walla su demee ba fer ijji mu fay la nngam walla su demee ba mokkal nn-
gam i xizib, lu ngeen ci jublu rekk baax na.
Ba tay dagan na nga fekk ku mn a faj, nga waxanteek moom ngir mu faj
la ba kero ngay wr soog koo fay nngam waaye yaw yaay jnd garab ya, soo
wrul doo ko jox darra.
Bu dee da nga ni ko luwe ma daaba sngam niki aw fas walla oto te
reewoo ko su boo baa bu u demoon ba ca yoon wa daaba ja dee walla
oto ba paan mntul a demat kon di na la mn a joxaat beneen nga wy ba
fa nga bgg a gg, nga fay ko njg ga ngeen waxantewoon.
Boo luwee lu uy jfandikoo muy njari ci kr niki cin walla smmi mbaa
inde mu yqu ci say loxo ci loo xam ni coobareg Yllaa waaye du sag sggante
kon da u koy jppee ndogal rekk yoon du la wax nga fay boroom te la nga ca
wax dees koo war a gm ba kero uy gis lu ko teggi, bu u aawee ci moom
njort di na u ko giloo, lu dul ni daa leer n ni li mu wax mnul a nekk da
fay fay.
i amug xarala ubbi seen ataliyee u len di jox uy defar di len fay niki
tgg yi ak wuude ba ci awkat yi ak yu ni mel, koo ci jox darra fa ataliyee ba
mu koy defar ngir Ylla walla nga warlul ko ci ag pay, bu dee lu u mn a nju-
blang yoon da koy fayloo boroom.
Ki ame gaal walla oto walla saxaar walla roppalaan su ca aksidaa amee boo
xam ni dogalub Yllaa nga xam ni ngelaw moo ko waral walla duusu gej yi
walla lu mu ci doon def lu aw yoon la kenn du ca fayloo boroom darra waaye
kenn waru koo fay te ggul.
Bokk ab ligey lu dagan la niki u booloo ubbi ab ataliyee walla sosiyete lu
u am sddoo di bokk ligey di bokk la cay am ci njari, mn naa doon ngeen
bokk benn ligey walla seen ligey ya jegeente.
Ligey ci sosiyete nga xam ni kenn ku ne da fay gnneeb kapitaal ngeen
boole ligey, kenn ku ne la nga joxewoon ci kapitaal ngay am ca benefis ba
waaye ligey ba tam noo nu la, du dagan bu kapitaal ya yemoowul u bgg a
saart ni bu u ggee ca benefis ba yemoo ca.
Qiraad dagan na mooy nga jox nit kapitaal mu ligey ca, su ggalee yaw
nga jlaat sa kapitaal ngeen sddoo benefis ba walla nu ngeen ca jubo mu
baax, du doon ci marsandiis bi waaye da fay doon xaalis biy daw ca dkk ba
u cay jnd ak a jaay, bu nekkee wurus ak xaalis bi uy xelli du ko tee baax.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
134
Bu la ci nit joxee alal nga tukki ngir ligey ci ngay sol ci ngay lekk te kenn
du ko waiwaale waaye da fay fekk alal ja bari te tukki ba sori, fwwu tam
nga byyi ba mu jaay lu toll ni kapitaal ba, doo mn a taxawal ligey ba ngeen
sddoo benn yoon.
Nit am ay taat i garab yuy me nga di ko ko suuxtal dagan na ci kaw la
ngeen jubo niki bu ngeen ggalee nga am ceer walla lu mu mn a doon rekk
baax na, suuxt ba lpp war na ka uy ligeyloo waaye ca la uy yem du ko ci
saartal niki bu bis sngam jotee nga jaayali ma kon mu yqu waaye bu dee lu
woyof niki duy walla defar mbalka ma du aay, fwwu tam da nga koy byyeek
daaba ypp, bu benn ci daaba ya faatuwoon sax da koo war a wutl beneen.
Bokk bay lu ci or ngeen bokk ko dagan na ci kaw kenn ku ne gnnee jiwu
walla kenn ka moom suuf sa ka ca des fetewoo ligey ba walla kenn ku ne
joxe jiwu u bokk ligey ba tam, kii joxe jiwu kii joxe suuf moo ci dul dagan
benn yoon doonte ki joxe suuf daf cay boole bay tool ba kon mu aay.
Su fekkoon ni da ngeen bokk luwe suuf sa walla ngeen bokk ko moom
mbaa u dogal len ko walla muy seen suufug maam, kii joxe jiwu ka ca des
fetewoo mbay ma bu u noppee sddoo kon mu dagan.
Yi nga xam ni seen i reen da fay nekk ci suuf, su u la ko jaayee ci kaw nga
war koo buddi niki mbi walla karoot, boo koy buddi lpp lu ca yqu da u la
koo war a delloo ca njg ga ak lu mu new-new.
Tegginu lekk ak naan
Bokk na ci tegginu lekk ak naan, loo ci bgg a def nga njkk a wax Bismillaa-
hi te tam nga di ko defee sa loxob ndeyjoor, boo lekkee ba noppi nga mar loxo
bi doog koo raxas ndax da uy ba li des ci am ci sa loxo nga yq ko.
Sopp na u nga def sa biir et i xaaj, benn bi fetewoo am wi, aareel bi
fetewoo naan gi, eteel bi ba a am darra ngir nga di ko noyyee.
Bokk na ci teggin ya, boo dendee ak enn di lekk nga yem ci sa kanam ba
di dem ci kanamu jmbur ak ci digg bi lu dul ni daa am loo soxlaa jli ci digg
bi te nekkul ci pegg yi.
Boo tbbee benn tbb nga sqami ko bu baax ba mu mokk ba jll nga door
a tbbaat beneen, sqami bu baax da fay jppandal rees gi.
Booy naan ba war a noyyi da ngay toppale pot bi ba noyyi ba noppi, boo
mndiwul nga daa di naanaat, taamu wu u ngay guux guux yu mag ba uy
dgg ni muy jllee, ni gn mooy ngay muucu tuut-tuut ba kero ngay mndi.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
135
Ginnaaw boo lekkee ba noppi nga ba a byyi sa gmmi noo nu, sopp na
u nga setal ko ci borosu walla nga soccu walla nga galaxndikoo ndox.
Boo lekkee lu niin, sopp na u nga fexe ba tggook niinaay boo bu di des ci
sa loxo, li des ci say b ci am wi nga dindi ko.
Taamu na u boo jfandikoo ba noppi nga jotali ka la fete ndeyjoor.
Taamu wu u ngay f aw am walla naan ndax da uy ba darra byyee-
koo ci sa gmmi dugg ca nga sexlu ko keneen sexlu ko u tuur ko, loo lu di
yq gu mat a daw, f am mbind tam soppu u ko.
Jfandikoo ndab lu u ligey ci wurus walla xaalis xaraam na ci gor ak
jigen ypp moo xam da nga ciy def lekk mbaa naan walla raxasu, teg ko f
barab sax xaraam na.
Taxaw naan walla di lekk darra nekku ci, lekk di sonu moom sib na u ko,
tndarma ak lu ko nuru sib na u nga di ko lekk di booleendoo doom yu bari
ci sa gmmi, am na u ni boo ko bokkeek oo ci yemoo q lay aay waaye bu
dee yaa ko jnd moom tndarma ja ak lpp lu ko nuru mn ngaa boole doom
yu bari ci sa gmmi, di tnn doom ya nga taamu di lekk aayul niki bu u de-
foon tndarma mbaa lu ko nuru ci ndab.
Saa boo jfandikoo lu am xet gu naqari mel ni laaj walla soble mbaa nga
tux da u lay aaye nga dugg ci jkka walla ci barab bu uy tuddee Ylla walla
di fa jng alquraan.
Boo bggee lekk te sa loxo taqul darra du u sopp nga raxas ko waaye bu
taqee sobe walla loo xam ni boo ko lekkaalee mn naa jeexital ci sa wrug
yaram su boo baa raxas ko da fay war.
Sib na u lekk ci ndab ba noppi dugal ci sa loxo mel ni ku ko cay raxas ngir
tggook yi taq ci sa loxo doonte cox la niki nga lekk ba pare dugal ca sa loxo
ngir raxasoo ko.
Bu u la woowee ci ab takk reel la, war ngaa wuyuji lu dul ni da u fay
def lu aay niki di fa fo walla gor ak jigen di fa jaxasoo, la u fay joxe ci am
kenn du la forse nga lekk ca, boo bggee lekk boo bggul sa ngaa ba a lekk,
bu dee cet ga da fay bari mbooloo ak i buux-buuxloo Imaam Maalik nee na
sa ngaa ba a dem rawat na boo dee kilifa goo xam ni dem fu mel noo na
di na diis ci yaw.
Bunt ci nuyyo, diiso, jng Alquraan ak sikkar
Njkk a nuyyu nit sunna la, bu u la xasee nuyyu fay ga fardul kifaaya la
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
136
waaye wax na u ni sunna see pp tuyaaba, nuyyo dgg-dgg ci lislaam
mooy wax Assalaamu alaykum, jaar ci santu jmbur kese nuyyo aada la
waaye njkk a wax assalaamu alaykum soog a jaar ci ay sant moo gn ndax di
nga boole def li lislaam santaane ba noppi soog a jll ci tudd sant wa ni u ko
baaxoo fi ci rew mi.
Boo dee fay ki la nuyyu da ngay wax wa alaykumu salaam, boo dee fay
ab nuyyo ba wax ni wa alaykumu salaam wa raxmatulaahi wa barakaatuhuu
doo ca dolli darra, mbooloo bu ca kenn rekk nuyyo mu baax, mbooloo mu
nuyyo tam bu len kenn rekk fayee mu baax.
Taamu na u bu fekkee da ngaa war nga njkk a nuyyu kiy dox ak tankam
ndax war gi day nuru daraja, yaw miy dox tam nga njkk a nuyyu ki toog.
Sopp na u saafonte mooy joxante loxo, bu u ko defee ak aar i loxo ya
sax moo gn, tegantey loos moom Imaam Maalik da koo sib ni ko tubaab yi di
defee, am na yit u ko daganal ndax Yonent bi SaWS mos na koo def Jaafar ba
mu byyeekoo abasa (ethiopie).
Maalik sib na yit nuyyu kenn fon loxoom, la u ca netali ci xadiis it da koo
weddi, la gn mooy boo nuyyo boroom ngneel niki ab sri walla boroom
xam-xam nga fon loxoom ngir nga topp xadiis ya nga ca yr te Imaam Maalik
weddi ko, ba tay fon sa loxo waajur aayul.
Sib na u nga njkk a nuyyu ab yahuud wallab nasaraan, su u la nuyyo
na nga yem ci alayka kese.
Negub jmbur bul jkki-jkki dugg ca lu dul ni da ngaa yglu ba la ni
jllsil, da ngay nuyyo mbaa nga fgg walla nga sqt, bu la woree ni dgg
na u la te nee wu u la jllsil soo yaboo waeeku, bu dee foo xam ni ku
waaxusi dugg niki butk du aaje yglu ba noppi.
Bokk na ci yi bari tuyaaba lool seet ku tawat te Ylla tax.
Xaraam na aar di deyaale byyi kenn, ba tay mbooloo du diiso byyi
kenn rekk, bu mbooloo byyiwoon aar di diiso du aay, bu dee kenn ka u
byyi moo len ca may ndigl di na u ko sa te du aay.
To bu dee sa digg ak ki nga koy def yf i ddunaa warul a weesu et i
fan, bu dee Yllaa tax mn na koo weesu.
Maaaz ibn Jabal nee na jpp jf ju doom aadama di jf, lu ko ci mn a
musl ci mbuglum Ylla ni tudd Ylla amul, Seydinaa Umar nee na tudd Ylla
ci sa lmmi baax na waaye bi gn mooy byyi xel sa Boroom ba bu diglee nga
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
137
ftaliku ko jfee ndigl la, bu teree nga ftaliku ko di ko daw.
Ligey ci ab jkka lu dul xatal kiy julli walla di ko taqal ak a sobeel sib na u
ko, say loxo bu setee nga raxasee ko ci biir jkka sib na u ko waaye bu taqoon
sobe nga raxasee ko ci biir jkka ja lu xaraam lay doon. Jkka yit boo fa dee
lekk da nga fay lekk lu woyof te du fa taqal darra niki mbiskit walla gerte, lelli
wee walla wat say mustaas deesu ko fa def, kenn du fa ray te walla fel, boo
ko fa rayoon byyi ko fa def lu xaraam ndax jmm ji nga fa ray noo nee sobe
la, mdd lay doon.
Boo demee ci dkk boo xam ni doxandem nga fa di na u la may nga mn
a fanaan ci jkka ja, bu dee dkk i taax nga xam ni am na foo mn a fanaan fay
te nga am loo fayee doo sa a fanaan ci ab jkka.
fpp foo xam ni njort nga mu am sobe boo fa nekkee waroo faa jng alqu-
raan waaye di na u la may nga jng fa aaya yu new ngir lemoo ko, boo
waree walla nga tdd walla nga byyeekoo ci ab dkk jm ci beneen mn
ngay jng alquraan moo xam da nga koy tari walla nga di ko xool, boo jmee ci
marseb taax sib na u ngay jng alquraan ndax amaana sobe jot la ci yoon wi
walla nga byyi xel nit a ba juum, bu dee marseb ll yoon wa set te fex sib
ga day teggeeku, kiy dem ci ab maarse doonte ci taax ya la di na dagan muy
jng jngug xamlu ngir bgg a mokkal alquraan.
Wax na u ni Yonent bi SaWS mosu koo wccee moom alquraan ci lu yes
et i fan ndax setantal gi daa am solo.
Sib na u ngay tukki jm ci rew moo xam ni kefr moo fa pp doole ngir
skkuji alalu dduna.
Jigen saul a tukki tukki buy mat doxub guddi ak bccg mbaa mu pp
ko te ndul ak gor gu xaraamanteek moom mooy gor gu ko jege ci askan
walla nmpaale mbaa ngoromaale, du sa a nd tam akub jmbur. aj Mkka
su fekkee jigen ji amul xaraamante te mu am ndandoo yu u wolu aayul,
jigen ji yit u wolu ko, di na mn a nd ak oo a.
Sujjodu Alquraan yi
Mooy barab yi nga xam ni booy jng ba gg fa te fekk saart yi dajee ci niki
nga ame laab te jublu xibla, sol ngay yre nga daa di sujjod, fa nga nekk tam
laab, bu dee tim mooy sa farata, nga tim ba noppi. Waxtu wa yit ba a doon
waxtu wu u sibee naafle.
Booy sgg di ko def da ngay wax Allaahu Akbar waaye boo ko defee ba
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
138
ggal doo wax Assalaamu alaykum.
Bi ngay siggi boo ko waxee baax na boo ko waxul tam di na baax waaye
wax gaa gn
am na u ne sunna la, am na u ne ngneel la, nekk gi sunna la i pp nd.
Barab ya fukk la ak benn ci fqu Imaam Maalik, sib na u nga jll te su-
jjodoo. amul ci Mufassal yi te mooy li tmbalee xujuraat jmsi ci suuf ba ci
Naasi, boo seetloo tere yi byyeekoo penku di nga ci gis ay sujjod, di nga
ko gis suuratu Najmi, ci Inchiqaaq it noo nu waaye fqu Maalik moom ba ca
Suuratul Fussilat mooy ba ca mujju.
Ba ca njkk mooy bi nekk ci Suuratul Araaf, wa yusabixuunahuu wa lahuu
yasjuduun, boo waxee yasjuduun fa ngay sujjodee, moo mujju ci saar wi, f
mu ne boo doon julli ba gg ca kon rukko nga ca waroon a teg te sujjod gi
u wax sank da la fay war, su boo baa da ngay njkk a sujjod sujjodu alqu-
raan ba ggal delluwaat taxaw bu la neexee nga jng ci Anfaal walla beneen
saar waaye doo baamu Faatxa ndax rukko bi da uy bgg mu ss ci am
njng, bariwul lu muy am waaye mat naa xam.
am na yit ci Suuratu Raxdi, boo jngee ba gg ci wa zilaaluhum bil uduwi
wal aasaali fa ngay sujjodee.
am na ci Suuratu Naxli, boo jngee ba gg ci yaxaafuuna Rabbahum min
fawqihim wa yafaluuna maa yuumaruun fa ngay sujjodee.
am na yit ci Suuratu Israai, boo jngee ba gg ci wa yaxiruuna lil azqaani
yabkuuna wa yaziidahum xuchuan fa ngay sujjodee.
am na yit ci Suuratu Maryam, boo jngee ba gg ci izaa tutlaa alayhim
aayaatu Raxmaani xaruu sujjadan ba bukkiyan fa ngay sujjodee.
am na ci njlbenu Suuratul Xajji, boo jngee ba gg ci wa man yuhini
Laahu famaa lahuu min mukrimin inna Laaha yafalu maa yachaau fa ngay
sujjodee.
am na yit ci Suuratul Furqaan, boo jngee ba gg ci maa taamurunaa wa
zaadahum nufuuran fa ngay sujjodee.
am na yit ci Suuratu Namli, boo jngee ba gg ci Allaahu Laa ilaaha ilaa
Huwa Rabbul archil aziimi fa ngay sujjodee.
am na yit ci Suuratu Sajdat, boo jngee ba gg ci wa sabbaxuu bi xamdi
Rabbihim wa hum laa yastakbiruun fa ngay sujjodee.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
139
am na yit ci Suuratu Saad, am na u koy wax Suuratu Daawuda, boo
jngee ba gg ci fastaxfara Rabbahuu wa xarra waaqian wa anaaba fa ngay
sujjodee.
amna tam ci Suuratu Fussilat, boo jngee ba gg ci wasjuduu lil Laahi lazii
xalaxahunna in kuntum iyaahu tahbuduuna fa ngay sujjodee.
Boo dee julli jullig farata jng ci foo war a sujjodee soo yaboo sujjod ko,
bu dee naafle tam noo nu. Naafle mn nga koo tay jng ca aaya sujjod yoo
yu waaye bu dee farata moom taamu wu u ko.
Ginnaaw suba da oo sib naafle te suujjodu alquraan moom ak naafle
oo bokk waaye sujjod gi am na ag jppandal mooy booy soog a slml
suba ba ba muxtaaru suba gi di jeex boo f jngee alquraan ba toll ci barabu
sujjod, di na u la may nga sujjod ko waaye bu muxtaaru suba bi jeexee ba
daruuriyu ji dikk, boo tollee ci barabu sujjod da nga koy tb ba koo jng
waaye doo ko sujjod.
Ginnaaw tkkusaan tam noo nu la da u cee sib naafle waaye may na u
la ba kero muxtaarum tkkusaan gay jeex, boo tollee ci barabu sujjod nga
def ko waaye bu muxtaar ma xasee jeex, da ngay tb aaya bpp ba koo jng.
Tasawuuf
Tasawuuf moom la u cay jiitl mooy tuub lpp loo weesuwoon te Ylla
grmu ko tuub gu sell te fexe ba doo ca dellu, lpp lu doxoon sa digg ak
doom aadama yi ci ay q nga delloo ko ba mu mat walla nga jgglu ko ba mu
wcc la.
Tuub daa am ay saart, ba ca njkk mooy rccu la nga weesu, bu dee loo
war a fay la te fay ga wyul da nga koy dabaatal te jgglu yexee ga.
Dgg dggi ragal Ylla mooy byyi lpp lu u tere biir ak bit te topp lpp lu
u la digl sa keem ktan, ku bgg a jariu ci yoonu Ylla ci ent yoo yu kese
ngay aw te mooy benn byyi lu u tere ci biir, aar byyi lu u tere ci bit, et
topp ndigl ci biir, ent topp ndigl ci bit.
fexeel it tye say bt ba doo ci xool darra lu xool ga warul, moytoo dglu
tam ci say nopp lu aay niki jw, rambaaj, seede nit ci lu ko worul ak fen rawat
na nga di ko wax ak sa lmmi, na nga smm sa biir ba doo ca dugl lu xaraam
ak loo xam ni xaraam ga daa lnt ci yaw, smm it sa sawukaay ba doo ca moy
ci njaalo walla feeal ko fu mu warul a feeee ak lpp lu koy nuru. Loxo yi
tam nga moytu caa laal lpp lu warul, tank ya nga fexe ba doo ca dox lenn lu
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
140
Ylla grmul.
Mbir mu mu doon it muy wllu dduna walla diine na nga ca teey ba xam
lu ca lislaam te ndax xaraam na nga tbbi ci mbir te xamoo la ca diine wax,
soo ko xamul da nga koy laaj ku maanu ba mu xamal la ko nga jpp la mu la
wax.
Boo weesoo cr i bit yi xol ba tam cr la bu mat a laabal ci ngistal (jf lu
Ylla taxul) ak kaaan (yene ku amug xewl mu kk ko) boo ca boolee
waxee ko mbaa jfee ko mu xaraam ak naw say jf, na nga sax tam ci di moytu
bpp jangoro xol.
Li pp ci liy yq xol di cosaanal aawtef ypp manees na u koo tnk ci
bgg dduna ak fte allaaxira nga xam ni daa mel ni da oo tj aawtef
ypp ci neg def bgg dduna muy caabi bi koy tjji, u jl it mbooleem yu
baax yi tj ci ab neg def dddu dduna muy caabi bi koy ubbi.
Weru ci Ylla aan ko mu saafaraal la mbooleem xeetu jngoro yi te yom-
balal la mbir yi moo gn a gaaw ci musl la ci gkku xol yoo yee du tee nga
farlu bu baax sa keem ktan.
Boo mnee gis sri bu tggatu ci yoonu Ylla ba xam yoon wa nga nd ak
moom moo gn a yomb ngay def say pexey bopp ngir yegg, da fay doon koo
xam ni saa soo ko gisee gis ga kepp da lay delloo ci Ylla, mu nekk it ku mat ku
lay mn a ggale ci Ylla.
foo toll deel xisaab sa bakkan ba noyyi gu gnn nga def ca ag jaamu Ylla,
say xalaat it nga di len peese ba sax ci lu am njari ndax xalaat yoo yee su
baree ci lu amul njari bu yggee cr ya jm ca.
Li Ylla sunu Boroom farataal ci yaw nga fonk ko bu baax te di ci tofal ay
naafle yooy baril lool.
Di baril looy tudd Ylla sunu Boroom te di ko teewlu boo bu moo ci gn a
kawe, bi ci topp mooy bi xol biy teewlu te lmmi wi tuddul ba ca fete suuf
mooy tuddug lmmi wi kese te xol bi desee teewlu.
Na ngay gorgorlu ci breek sa bakkan ci di ko awale ci dgg te ba koo
topp ca la ko neex.
fexee sax ci ragal Ylla ak yaakaar ko ndax ragalug kese day jur nga naagu
yrmande Ylla, boo yaakaaree yaakaar gu pp da ngay daa di njort ni mucc
nga, di sant Ylla bu baax tey mu ak di tuub te dddu dduna, wakkirlu ci
Ylla sunu Boroom, li Ylla di dogal neex la nga sopp it Ylla sopp gu mat skk.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
141
Na la wor it ni Ylla Mi darra umpul ngay jfanteel ci jamono ju ne.
Nii boo ko defee da fay dem ba kumpa da fay jg sa digg ak sa Boroom nga
xam ko ci bu wr nga xam ni doo doon jaamub kenn ku dul sa Boroom, doo
jaamu bakkan, doo jaamu seytaane, doo jaamu dduna, doo jaamu bnneex.
Boo melee nii da ngay mujj nekk jaam bu sunu Boroom sopp, tnn la boole
la ci ay njoam bu wr a wr.
Su ko defee buntub tasawuuf bi da u koy tjee waxtaan woo xam ni day
dikk ci ay laaj ak i tontu yu jm ci mbiru Tariixa ak wllu taalibe ak sri.
Da fa amoon benn waay bu tudd Bgg a Baax waajaloon ay laaj yu am solo,
demoon ci ku uy wax Sriu Tariixa ngir leerlu lpp lu ko lnt ci diggnte
taalibe ak Sri
Bb : Sri bi noo ngi lay siyaar bu baax, da nu amoon ay laaj yu nu bg-
gon nga tontu nu ci ?
St : Noo ngi lay delloo siyaar bi tay aan sunu Boroom mu baaxe nu, ba
lpp lu nu la tontu dppoo ak ngrmam.
Bb : Sri bi da nu bggoon a xam luy Tariixa ?
St : Tariixa baatu arab la buy fri yoon, waaye ba jm ca Ylla moo tax nuy
wax, boo ci soboo ab diir te dox bu yggee di nga gg ndax Mi ngi f te so-
riwul, fwwu nga nd ak ku xam yoon wi te mn laa ybbu ndax daa bari ay
gllankoor yu lay dab ci yoon wi bgg a dox sa digg ak fa nga jm.
Sunu Boroom mi ngi wax ci alquraan ni wa aniibuu ilaa rabbikum, dellu
len ci seen Boroom ndax ci moom la nu jge, ki am doom da fa naan daa am
gan, gan fa mu jge la dkk, su ko defee yoon wa u koy jaarale ngir mu dellu
ci Boroomam moo tax a jg Tariixa. Seydi Hadji Maalik wax na ca Faakihatu
tulaab, fa turxu kulluhum ila Raxmaani muusilatun maslakatun yaa jaanii,
Tariixa ypp ci Ylla sunu Boroom la nu jmee kpp ku ci sobu, naka noo
nu boo demee ci Masaalikul Jinaan it noo nu la ko fa Seexul Xadiim radiyal-
laahu anhu waxee, fa kullu wirdin yuuridul muriidaa lixadartllaahi wa lan
yaxiidaa, sawaaun intamaa ila Jiilaanii aw intamaa li axmada tijaanii, aw
lisawaahumaa minal aqtaab iz kulluhum qatan ala sawaabi, wird woo jpp
ci Ylla la la jmee moo xam nga jppee ko ci abd Qadr Jeylaani walla ci Seex
axmed Tiijaan walla ku mu doon ci Qutbu yi ndax oom pp ci njub la u
nekk. Boo seetee lii gis ni Tariixa yoon la boo xam ni lu dul ybbu jaam bi ci
sobu ci Ylla taxu koo jg.
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
142
Bb : lan mooy cosaanu tariixa ci diine ?
St : Diine da fay et i xaaj : iimaan, islaam ak ixsaan mooy tawxiid fq ak
tasawuuf.
Ponk i iimaan jurom benn yii la : gm Ylla, gm Yonent ypp, gm ma-
laaka yi, gm tere yi Ylla sunu Boroom wccee ypp i ngi toll ci temer
i tere ak ent, gm bis pec ak la mu lmboo ypp, gm ndogalu sunu Bo-
room yi mu neex walla mu naqari.
Ponk i islaam jurom yii la : seede ni benn Buur kepp moo yayoo jaamu te
mooy sunu Boroom te moom Buur boo bu moo ynni Seydinaa Muxammad
SaWS - julli jurom woor weeru koor nat asaka aj Mkka boo ko mnee.
Ixsaan mooy ngay jaamu Ylla ba mel ni yaa ngi koy gis, boo nekkul di ko
gis Moom mi ngi lay gis.
Tariixa da fay w ngir wral sa ngm, xamal la Ylla sunu Boroom bi la
sant nga jaamu ko ci ponk i Lislaam yi, jaamuwin wu tegu ci ixsaan te mooy
sellal, kilifa ga ngay ndal ci tariixa mu di sa sri, fwwu di na la teg ci yoon
woo xam ni boo ko toppee sa xol di na laab ci bpp yib ak i gkk, yu mel ni
bokkaale Ylla, ry, kaaan, ngistal, yem say jf, soxor ak yu ni mel ndax yii
ku mu nekk ci yaw, loo jf ci lu baax oo koy yq.
Sri Tuubaa ngi wax ci ay byit naan wa yaa axiil hiibata wa riyaa maal
ujbi wal xasadi wal kibri dahaa, wa adami raxmat lil insaani wa xubi rifatn
alal aqraani, fa kullu man jamaahaa awixtawaa waaxidatan minhaa faxaa-
sirun tawaa, lianahaa tuujibu raddal amali ilalazii amilahuu faltaxqili, jw,
ngistal, yem sa jf, kaaan, ry, kk yrmnde, bgg u lay ykt na nga
len byyi ndax kpp ku len boole walla nga lq ci benn rekk pert nga te da
lay sank ndax da fay waral sunu Boroom delloo la say jf, du ci grm darra.
Moo tax tariixa ci ixsaan la taxaw, ndax mn ngay jf lu baax te yaw mi koy
jf baaxagoo, Sri Mbay Jaxate wax na ni bari alal taxul a gn, new alal
taxul a bon, lay tax nit di gn ak a bon, ca xol ba lay nbbo ka bof. Moo tax
Sri bi ngay jpp ci tariixa da fa war a sellal sa xol ci bpp gkk, tggat la ci ay
jikko yu tedd ba nga xam ni say kddu ak say jf da fay tege ci ag sell guy tax
sunu Boroom nangu ko, darra lu xaraam walla lu u sib doo ko jege.
Bb : Sri bi man boo waxee lii di naa amug jaaxle ndax gis naa u bari u
aju ci tariixa te desee defaru ?
St : Waaw li nga wax dgg la te seetlu bu am solo la te mat a byyi xel, loo
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
143
lu moom li koy waral mooy taalibe bu desee dggl te xamul li muy skku
ndax Ylla ku tlim du ko jege, su ma nee tlim nak tlimug xol moo tax nuy wax.
Lee lee tam kiy soog a jox boppam ab sri ngir bgg a defaru te daan jf
safaan, xy rekk byyi lpp di na jafe lool waaye du kk ay ngnnaay yu ko
sri biy jox ba nga xam ni bu ko toppee diir bu gt di na soppeeku ba mel
na mu war a mel.
Li xel nanguwul mooy nga am ci tariixa bi diir bu ygg te mnoo jub, xoo-
laatal sa bopp walla nga xool sri bi, benn yaa matul taalibe walla moo matul
sri, moo tax loo lu nga wax sri bu matul li mu doon di na ko waral ndax
tay bari na ku uy jii ag sri te fa mu aw du ab yoon. Sri Tuubaa waxoon
na ni, wa man alaa hayril ilaahi dallakaa fa fra minhu innahuu adalakaa,
ku la tektal leneen lu dul Ylla daw ko ndax da lay sank, wax itam ni, wa man
yurid salaaxal amali falyarkanan lilawliyaail kumali, boo bggee say jf sell
jengal jm ci Waliyu bu mat.
Ki bgg a yegg te dogu moo neex a ybbu ndax lpp lu mu yg ni kiiraay la
lu mn a dox diggm ak Boroomam di na ko byyi. Jamonoo yqu f mu ne ba
ngay dgg u naan diw mooy sama sri te la mu lay digl doo ci def darra, la
mu lay tere yit byyiwoo ci darra, nd boo bu darray njari du ci juddu eel
taalibe bi. Lu mu kk na yedd boppam te xam ni moom moo ko xa boppam
waaye du sri bi.
Bb : Sobu tariixa kon farata lay doon walla sunna ?
St : Da fa mel ni nga feebar di laaj ba xam, faju farata la walla sunna.
Sriub tariixa xol lay faj ci jangoroy biir yi nga xam ni ku mu nekk ci yaw loo
def ci lu baax u yq ko. kk a tnku ci tariixa tere wu laa doon jullit waaye
saa soo bggee sell ci sikk yi ngay yg ci sa bopp ak aawtef yi ngay faral di
def, fwwu nga seet sri bu mat sri mu yar la, yegee la ba nga yegg ci
sunu Boroom te loo lu darra jiitu wu ci defar la ba mbooleem say gkk i xol
gnn ndax sunu Boroom du ubbil buntam ku defaruwul mukk.
Su ko defee ki naan muriid laa walla tijaan walla tariixa boo mn a aju te
gstuwoo ko, jppoo fa kilifa gu mat kilifa kenn du yaakaar ci yaw nga jote ci
leeru sunu Boroom yi. Defaru goo gu, kpp koo xam ni mn nga koo defal sa
bopp, bu la neexee bul wut sri waaye gisagu u ku fa ybbu boppam, Ylla
ci boppam moo bgg nuy toppante te Moom rekk tax, waxoon na Yonent bi
SaWS toppal yoonu Yonentub Ylla Ibraahiim alayhi salaam, wa tabih milata
Ibraahiima, nun mu wutloo nu wasiila bu nuy ybbu ci Moom. Yaa ayuha
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
144
laziina aamanu taquu Laaha wabtaghuu ilayhil wasiila.
Bb : Bggon naa nga xamal ma xeetu Sri yi am ?
St : Xeetu Sri yi am bari na u lool ndax bpp xam-xam bu mu doon ka
koy xamle mooy Sri ba, ka mu koy xamal di taalibe, bu dee lu jm ci diine di
na u ko tnk ci et i xaaj.
Bi jiitu mooy bi lay jngal araf, jngal la alquraan, Xadiis ak fq, xamal la fa-
rata, sunna, li dagan, li u sopp, li u sib ak lu xaraam, kii mooy Seexu taxliim.
Bi ci topp mooy bi lay yar, nga xam ni soo ko doon misaal, da fa mel ni ndab
lu tlim bala nga ciy def am wu sell di nga ko raxas ba mu set, koo ku mooy
Seexu tarbiya, ki lay yar ba sunu Boroom ni yaru nga.
eteel bi mooy Seexu tarqiya, moom moo lay yegee yeggale la ca Ylla
sunu Boroom ba nga yg ko. Seexu tarqiya da fay nekk ku mn a yare, ndax
Ylla sunu Boroom da fay ku sell, lu sellul du gg ci Moom moo tax balaa u
la fay ybbu fwwu u tqarle la ak i yib. Kilifa dduna lu mu ry-ry daraja,
mn nga koo gis walla nga jotaay ak moom, Ylla sunu Boroom da fa xam sunu
biir ak sunu bit, di kilifa lool, boo sellul, ak kilifa gu mu mn a doon, su fggee
Bunt ba, moom mn naa jll waaye yaw mi mu ndal te nga taq doo jll te
bunt la bu kenn mnul a xt. Moo tax Sri bu mu mn a doon, bu nee mn
na laa ybbu ci Ylla te defaru la wax na la lu jomb.
Bb : Ndax ag Sri mnees na u koo donnu ci waajur ndax da maa seetlu
ni da ngay gis ku topp baay mu lqu, nga topp doom ?
St : Lu man a nekk waaye jar naa leeral ndax ag sri ci tariixa du lu uy
donnu. Mi ngi mel ni nga wradi di topp ap fajtal ci benn doktoor, mu wcc
liggey nga seet doom ji ne ko man sa waajur moo ma doon faj, ginnaaw
nekkatu f ma bggoon nga wyal yeneem ci man. Doom joo ju su doonee
la waajuram doonoon nga xam ni xam-xam bi nga xemmeemoon ci waajuram
ba tax nga topp ko wolu ko mi ngi ci moom, li nga def doo ko rccu. Gisa goo
ku doktooram faatu mu seet ca njaboot ga ku ko ca faj xanaa bu ca amee ku
jaar fa waajuram jaar ba doon la baayam doonoon.
Su ko defee bu dee bi ngay topp baay, boo ba doom juddogul te sa
jaayante sell, nekkoowoon ca daara ja di toppi tere te doo jfee ndigal, sri
bi di na def ci yaw ba nga xam ni bu toppe doon am, doom ji yaw la war a topp
ngir li ko raw ci waajuram ci xam-xam, nga baaxee ko ko ndax ab sri du sete
te ki mu xam mooy ku ko nangul, doonte doomam nga, soo ko nangulul, su
faatoo mn ngaa donnu alalam waaye xam-xam bi, i ko nanguloon kepp a ko
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
145
moom te oom la ko ko Ylla joxloo. Sri bu mat sri, ku nd ak moom te
Ylla tax te dggal yaay xlsee donnu xam xamam.
Sri Tuubaa ngi wax ni doom aar la, doomu xol ak doomu ndigg, doomu
xol mooy donnu mbir, doomu ndigg mooy donnu alal, nitu Ylla donnu mbi-
ram moo gn fuuf donnu alalam, moo tax seen njaboot saa su nekk da uy
faral di jaay seenug askanoo ci moom jndee ko ag taalibe, topp sri ngir alal
xayna tay la xew waaye xam xam akug defaru biir ak bit la u daan skkusi ci
oom.
Diine xamul askan, ki muy jiital saa su nekk mooy ki pp xam-xam te jub.
Faizaa nufxa fi suur falaa ansaaba baynahum yawmaizin wa laa ya-
tasaaaluun, bu u fee ca bufa ba, askan du dox diggnte kenn ak kenn,
Sri Tuubaa wax na ca Nahju, Fa inamaa tafaawutal waraa bil ilmi wa dii-
ni yakuunu fasbiraa laa bintsaabihii, gnante ci xam-xam ak diine la nekk
waaye du ci askan.
Dereet da fa mat a wormaal, moo tax sa xam-xam walla sa daraja lu mu
ry-ry, wormaal sa njabootu sri daa war ci jamono ju nekk rawatna bu u
melee na u war a mel. Ku bokk ci njabootu ab sri te mel na mu war a mel
ba nit dikk ci moom di skkusi ci moom la u daan skku ci waajuram, kenn
warul wax ni da koo donnu, nekkoon ca daara ja di jfee ndigal aka byyi tere
ba xy defaru ba mana defare moo ko ko may. ab taalibe bu def nii yit mooy
xlsee doon sri ba bu llgee doonte bokkul ak moom aw askan ci saayir.
Bb : Looy wax ci sri da fay topp askan, taalibe di topp askan, askan wii ku
ci bokk di ab sri, askan wii ku ci bokk di taalibe ?
St : Laaj nga lu am solo, xam nga wolof da fay wax ni loo doonul taalibeem
doo doon sriam. Sri boo gis taalibe la woon, lu ko moy sri gi wrul.
Kon, bpp taalibe bu dggal te matal jaayanteem ci pas-pas ak yite ju kawe,
yaay xlsee doon sri biy defal i la topp la la sa sri defaloon. Loo lu mooy
Seexal wala Muqadamal.
Sri Saam Mbay, Yal na sunu Boroom yokk leeram, daan na na wax ni
seexal mooy defar nit ki ba mu weesoo yqu, nga ber ko muy defare. Alaqra-
bu awlaa, mbay ci sa wee wu tank, li ngay def ci jmbur, ki la jege tam bu la
nangulee te di jfee say ndigl di byyi say tere, bu yggee nga def ci moom
lu mu la mn a wuutoo sa ginnaaw. Moo tax kooy topp def ko sa sri, na nd
gi tege ci dgg te dppoo ak li Ylla grm.
Ylla Moo nu moom te bokk nu sant nu jaamu ko, jaamu Ylla fardul ayni
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
146
la kenn du ko defal kenn, ku ci ne yaa koy defal sa bopp. Sri bi da lay xamal
Ylla mi la sant nga xam ko bala nga koo jaamu. Dgg nga Sri Muusaa Ka di
wax ni Sri Tuubaa di maanaam dex ku dem duy, ku sobu ni mes bu gnnee
xam Boroomam, ku sggan sanku fwwu te lab te doo duy, doo set, doo setal,
doo xam Boroomam.
Sri mn naa am ci njabootam uy dooni Sri ni moom, ndem jaar na
u fa seen waajur jaar ba doon ko. Sri Tuubaa daa mos a jpp ci mbaggu
ku uy wax Sri Muxtaar Binta Lo ne ko Muxtaar mbaa su ma len wonee
ginnaaw du ngeen jaamu xrm, mu ne ko Mbkke kenn du la xam di jaamu
xrm, Sri bi ne ko Muxtaar su ma len wonee ginnaaw ndax xam nga luy
jaamu xrm, mu ne ko Mbkke boo nu ko mnee leeralal, Sri bi ne ko
Muxtaar su ma len wonee ginnaaw, ku sant sama sant wii walla kuy dara-
jawoo sama daraja, bu ngeen ko gisee tggalikook mbaxana ak dll raam jox
ko seen ddiya, koo kee bu dee ndigl i Ylla yi du ko jfee, tere Ylla yi du
ko byyi yen a ngay jaamu xrm te kuy jaamu xrm xam nga fu la sunu
Boroom di booleek xrm ba jmee? Mooy safaanub jjana, kon bu ma len
wonee ginnaaw bu len jaamu xrm.
Muy taarix bu mat a byyi xel rawat na ci jamono bu doy waar bii nu tollu,
nga xam ni man ngaa bgga defaru naam waaye gis ku la mn a defar bu wr
a wr jafe waaye lu waay yitewoo te muy dgg ci moom te Ylla tax, sunu
Boroom mn na ko cee defal tawfex ba mu dajeek waay ja.
Bb : Li nu lay mujjee laaj mooy noo gisee fi jamono toll ni jullit yi jppee
seen diine ?
St : Lislaam gu woyof toyy, tegu ci kk a gstu ku jggi dayo ngay seetlu
ci li pp ci jullit i, fonk lool liy dundl seen bakkan ba mu jaral len lu nekk.
Ni nuy skkoo sunu am am di yokku, nu ko raw fuuf la nu war a byyee xel
sunu lislaam te fexe di dolleeku ci xam-xam akug sell, lu ko moy lu la fkk di
na yomb lool ndax fi jamono toll ci ag yqu li mn a gllankoor jaam bi ba du
dellu ci Boroomam bi ko f indi te di ko f xlsee jlee boo ko doon lim di nga
f ygg lool.
Yonent bi SaWS jngal na nu ni ki yeewu mooy kiy toroxal bakkanam tey
jfal la ca ginnaaw dee, alkayisu man daana nafsahuu wa amila lima ba-
hdal mawt. Da oo toll ci mujjug jamono, liy nuru dgg te du ko da fa bari.
Lu jamono ygg ygg, du tax dgg soppeeku. Mbooloo moo dem fekk fa oo
xam ni boo len xoolee xeeb kilifa ga, kenn muccu ci, am na ay jullit yoo xam
ni boo len xoolee xeeb len waaye Yonent bi SaWS mooy sangu mbooleem
mbindef yi, am na ay murid yoo xam ni boo len xoolee xeeb len waaye
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
147
Sri bi neewoon na kr gi ku jl yar gi byyi woo f darra, ku ko f byyi jlee
woo f darra. am na ci kr i diine ypp, terewul du kk mukk u teg seen tank
fa ko mag a tegoon tey sellal seen keem ktan, bokk ci oo u moo am solo
wlis leneen.
Di naay faral di wax ni, fa mag u baax i jaaroon ba sunu Boroom defal len,
ku fa jaar tay te mu coono ak tis ya yoon wa lmboo, di na la ko defal walla mu
defal la lu ko pp moo tax Sri Tuubaa wax na ci Masaalikul Jinaan, wa laa
tuxasis fadla Rabbin qad alaa bi zii taqadumin faqat fa tajhalaa, iz rubbamaa
urii fatan muwaxaraa maa haaba aman xablahuu wa asuraa, ngneelu sunu
Boroom yi bul ko jagleel mag a kon nga rer ndax bariwaana fu ku yex a fee
amee loo xam ni jafewoon na a ko jiituwoon walla sax amu u ko woon.
Yoon woo wu nag i mu or daa bareetul te u bari jpp na u ni fa mag
i yeggoon kenn doo tu fa yegg te muy njuumte lu ry ndax sunu Boroom bi
len ko defaloon mi ngi f ba legi te du ku fy jg, du kuy tle.
Seex Muusaa Siise da fa daan wax ni Mag yu baax yi nekkuuwoon ay jinne
ak i njuum yuy soppeeku, ay nit la u yu jpp dgg byyi neen te yoqatu u
ba xy doon xutbu ak xawsu yu reeku, muy kddu gu am solo ndax nit lu
mu jombale boppam du ko mn a am mukku.
Li nga xam ne ygg ygg nga tqarlikoo ak moom, boo sgganee ba mu xa
la sa llg ga ngay sax ba fwwu, sank nga sa dund, sa kru llg, say jfu tay jii
nga koy tabaxee, man amila saalixan fa linafsihii wa man asaaa fa alayhaa,
ku def lu baax sa bopp ku def aawtef sa bopp, kenn deful kenn darra, kenn
defalul kenn darra lu waay def boppam. Ylla Moo nu moom, wccee nu ci kr
gu suufe gii di nu wrsgal, na nu ko fexee dellooo njukkl ci sunu dund wu
gt wii sunu keem ktan, ci jaamoo ko ni mu u ko diglee ndax mooy tax
mu nangu ko, ba di doxee njort wala ag rer.
Bb: Jrjf, sant na nu bu baax ci kddu yi, Yal na nu ci Ylla sunu Boroom
defal dgg ak topp ?
St : allahuma amiin te nu bokk ko bijaahi Sayidunaa Muxammad SaWS
Page Facebook Daarayi.com - www.daarayi.com - Aji dajale ji : Allaaji Jibi Sy
Jngal sa diine ci wolof - Tere bu lmboo njari yu bari ci Lislaam
148

Vous aimerez peut-être aussi