Asenkron Motor Kumanda Teknikleri

T.C.
MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

ASENKRON MOTOR KUMANDA
TEKNKLER

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.

1

AIKLAMALAR .................................................................................................................... 2
1. G VE KUMANDA EMALARINI ZMEK ............................................................... 5
1.1. Kumanda ve G Devre Elemanlar Sembolleri ............................................... 6
1.2. Devre emalarnn izimi ................................................................................. 8
1.2.1. G Devresinin izimi ............................................................................... 8
1.2.2. Kumanda Devresinin izimi ...................................................................... 9
1.2.3. emalarda Tantma aretleri ................................................................... 13
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 14
LME VE DEERLENDRME ......................................................................... 16
2. KUMANDA VE G DEVRELERN KURMAK ......................................................... 18
2.1. Motor Kumanda Teknikleri ............................................................................. 18
2.1.1. Bir Ynde Srekli altrma ................................................................... 18
2.1.2. Birden ok Kumanda Merkezinden altrma ....................................... 21
2.1.3. Paket alterleri ile altrma ................................................................... 24
2.1.4. Motorun Kilitleme Devreleri ile Devir Yn Deiimi ........................... 30
2.1.5. Asenkron Motoru Zaman Ayarl altrma ............................................ 36
2.1.6. Asenkron Motoru Hareket Snrlamalarna Gre altrma ................... 43
2.1.7. Bir Fazl Yardmc Sargl Asenkron Motorun altrlmas .................. 47
2.1.8. PTC Balantl Faz Koruma Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun
altrlmas ...................................................................................................... 55
2.1.9. Faz Sras Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun Sabit Yn artl
altrlmas ...................................................................................................... 57
2.1.10. Ar ve Dk Gerilim Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun
altrlmas ...................................................................................................... 58
2.1.11. Sv Seviye Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun altrlmas ... 60
2.1.12. Sa Sol Rlesi ile Asenkron Motorun altrlmas ............................. 61
2.2. Otomatik Kumanda ile lgili Deiik Uygulamalar ........................................ 63
3. SSTEMN ALIMASINI TEST ETMEK...................................................................... 69
3.1. Gvenli alma .............................................................................................. 69
3.1.1. Sisteme Enerji Girii ................................................................................ 69
3.1.2. Sistemin alma Parametrelerinin Uygunluu ....................................... 70
3.1.3. Sistemdeki Hareket Btnlnn Kontrol ........................................... 71
3.1.4. Sistemin stee Uygun almasnn Kontrol ........................................ 72
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 75
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 76
KAYNAKA ......................................................................................................................... 77

NDEKLER

2

AIKLAMALAR

KOD 522EE0121
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Bobinaj, Endstriyel Bakm Onarm
MODLN ADI Asenkron Motor Kumanda Teknikleri
MODLN TANIMI
Kumanda devre elemanlar, eitleri, asenkron motor
kumanda teknikleri, bunlarn uygulanmas, asenkron
motorlara yol verme teknikleri ve bunlarn uygulanmas,
eitleri, balantlar, zellikleri ile bu sistemlere kullanlan
kumanda teknikleri ile uygulamalarna ynelik bilgi ve
becerilerinin kazandrld renme materyalidir.
SRE
40/32
N KOUL Bu modln n koulu yoktur.
YETERLK
Asenkron motor kumanda devrelerini kurmak
MODLN AMACI
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda istenen sistem iin kumanda
ve g devresini TSE, Tesisleri Ynetmelii ve
artnamelere uygun kurabileceksiniz.
Amalar
1. stenen almay salayan kumanda tekniine gre,
kumanda ve g devrelerini normlara uygun
izebileceksiniz.
2. Sistemin istee gre alabilmesi iin gerekli kumanda
ve g devresini tekniine uygun kurabileceksiniz.
3. Kurulan sisteme enerji vererek altrp artnamede ya
da standartta istenen almay salayp salamadn
kontrol ederek aksaklk var ise giderebileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Atlye ortam
Donanm: Kumanda deney panolar, kumanda devre
elemanlar, kumanda malzemeleri satlan i yerleri,
kumanda sistemleri kuran i yerleri ve kumanda sistemleri
kurulu iletmeler
LME VE
DEERLENDRME
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli
test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

3

GR

Sevgili renci,

Sanayide i makinelerinin arza yapmadan almas, retim ve verim iin ok
nemlidir. Bu, ancak teknolojik gelimelere uygun yaplm koruma devreli otomatik
kumanda sistemleri ile salanr.

Motor kumanda sistemlerini gelitirebilmek ve mevcut sistem iinde arzaya bilinli
ekilde mdahale edebilmek iin konu ile ilgili temel bilgileri kavram teknik elemanlara
olan ihtiyacmz her geen gn artmaktadr. Kumanda devre emalar arza yerinin
belirlenmesi ve giderilmesinde ok nemli bir yardmcdr.

Bu nedenle devre elemanlarnn sembollerini iyi bir ekilde kavrayp uygun g ve
kumanda devre emalarn izebilmelisiniz. nk devre emalarnn dz yazdan tek fark
semboller ile ifade edilmi olmasdr.

Yani devre elemanlarnn sembollerini, kumanda ve g devresi izim tekniklerini ve
motor kumanda tekniklerini rendiinizde emaya baktnzda sanki dz bir yaz metnini
okuyor gibi anlayabilecek ve bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile devre
takibi ve arza bulma ilemlerini ok kolay bir ekilde gerekletirebileceksiniz.

GR

4

5

RENME FAALYET1

stenilen almay salayan kumanda tekniine gre kumanda ve g devrelerini
normlara uygun izebileceksiniz.

Kumanda ve g devresinde kullanlan izim normlarn aratrnz.
eitli kumanda devrelerini inceleyerek en ok kullanlan normu tespit ediniz.

1. G VE KUMANDA EMALARINI
ZMEK

Bir konuyu bilmen kadar bildiin bir konuyu bakalarna anlatabilmen de ok byk
nem tar. Bazen sz ile bazen de yaz ile belirli bir elemann almasn ifade edebilirsin;
fakat szn ve yaznn yetmedii yerlerde anlatmak istediklerini farkl ekilde de ifade etmek
durumunda kalabilirsin.

Resim 1.1: letiim
RENME FAALYET1

ARATIRMA
AMA

6
Bunun tek yolu da szckleri karekterize etmen, yani Resim 1.1de de grld gibi
sembolletirmendir. te, g ve kumanda devrelerinin iziminde de ncelikle bilinmesi
gereken sembollerdir.

Gsterim ekilleri farkl da olsa sembollerin anlatt devre elemannn alma ekli
deimez. nemli olan, ortak anlalabilir olan sembollerin kullanlmasdr. nsanlar tarih
boyunca anlatmak istediklerini belirli sembollerle karakterize etmiler ve anlamann bir
yolunu bulmulardr. Kumanda ve g devrelerinde de anlatlmak istenen eyin ksa ve z
olarak anlalr bir ekilde yaplmasnn da en kolay yolu semboller ile ifade edilmesidir.

1.1. Kumanda ve G Devre Elemanlar Sembolleri

Farkl lkelere ait kumanda ve g devre eleman sembolleri Tablo 1.1 ve Tablo 1.2de
gsterilmitir.

Tablo 1.1: Kumanda ve g devre elemanlar sembolleri

7

Tablo 1.2: Kumanda ve g devre elemanlar sembolleri

8
1.2. Devre emalarnn izimi

1.2.1. G Devresinin izimi

G devresi; otomatik kumanda devrelerinde motorun ektii akmn getii devredir.
Yani ebeke ile motor arasnda motorun ektii akm yolu emasdr. Enerji akn gsteren
ana hatlarla ana devre elemanlarn gsterir. Bu nedenle burada kullanlan kontaklar ve dier
devre elemanlar kumanda edilen motorun ektii akma dayanacak ekilde seilir.

Gerek kumanda devresi, gerekse g devresi iziminde kesime durumlarna dikkat
edilmelidir. ki izginin (iletkenin) kesitii yerde elektriksel balant (ek) varsa mutlaka
belirtilmelidir. ekil 1.1de ekli olarak ve ek yaplmadan kesien iki izginin gsterilii
verilmitir.

( a) ( b )
ekil 1.1: letken ek balantlarnn emalarda gsterilmesi a) Ekli olarak b) Ek olmadan

ekil 1.2de grld gibi Amerikan ve TSE normunda g devresi dikey olarak
izilir ve ema iziminde enerji giriinden balanarak sigorta, kontaktrn kontaklar, ar
akm rlesi ve motor eklinde tanmlanr.

G devresi iziminde kullanacam elemanlar tespit etmek iin motorun gc, hangi
artlarda alaca, ne tr motor koruma elemanlar kullanacam belirledikten sonra devre
elemanlarn (Resim 1.2de grld gibi) doru srayla yukardan aaya doru yerletirip
uygun balant eklini izmeliyim.

izimimi ebeke fazlarndan (L
1
- L
2
- L
3
) sigorta kontaklar giriine, sigorta konta
kndan ( e
2
) ilgili kontaktrn g kontaklarna (M), g kontaklarndan ar akm rlesi
kontaklarna ( e
1
) ve son olarak da motorumun giri ularna ( U V W ) balayarak
tamamlam olurum.

9

Resim 1.2: G devresi elemanlar ve sembolleri

( a ) ( b )
ekil 1.2: G devresi izim emas a) TSE normu b) Amerikan normu

1.2.2. Kumanda Devresinin izimi

Kumanda elemanlarnn bulunduu devredir. emalarn iziminde Resim 1.3te
grld gibi devre elemanlar sistem almazken gsterilir.

10

Resim 1.3: rnek bir kumanda alma panosu

Karmza kan problemin zmnde doru elemanlarn seilmesi ok nemlidir.
izim yaplrken elemanlarn yerletirme srasna dikkat edilmelidir.

Kullanlacak elemanlar doru olarak seildikten sonra uygun alma mant
kurulmal, devre elemanlar teker teker yerlerine konulmal, her devre eleman
yerletirildikten sonra alma gzden geirilmeli, eksiklikler uygun sraya gre
yerletirilmeli ve bu ilem istenilen alma ekli elde edilinceye kadar devam ettirilmelidir.

Kumanda devresi izilmeye balanlmadan nce Bizden istenilen nedir? sorusu
cevaplandrlmaldr. Bundan sonra istenilen alma ekli iin hangi devre elemanlarn
semeliyim? Bu elemanlar alma ekillerini dikkate alarak hangi srayla yerletirmeliyim
ve bu ilemleri tamamladktan sonra kurulu bu devrenin akm yolu takibini nasl
yapmalym? En son olarak da hangi norma gre izim yapmam gerekir?

Bu sorularna cevap verebilmeliyim.

Kumanda devresinin iziminde seilen izim eklinin (normunun) de anlalabilir
olmas da (Herkes tarafndan bilinen veya yaygn olarak kullanlan norm) nemlidir.

Ayrca ekil 1.3te grld zere farkl lke normlarn da ayn izim ierisinde
kullanmamalym, yani Amerikan normu ile balayp Alman veya TSEye gre izime
devam etmemeliyim. Bu ekilde anlam karmaasna ve yanllklara sebebiyet vermi
olurum.

11

ekil 1.3: Kumanda emas izimi gsterili ekilleri

Yukarda yaptmz aklamalar dikkate alarak rnek bir izim yaparsak;

rnek: Sadece start (balatma) butonuna bastmzda almas istenilen bir
asenkron motor iin gerekli kumanda devresini kuralm.

Gerekli kumanda devresini izmeye balamadan nce u sorularn cevabn verebilir
olmam gerekir.

1) Benden istenilen nedir?
Bir asenkron motorun sadece start butonuna basl olduu srece almas
2) Buna gre hangi devre elemanlarn kullanmam gerekli?

Asenkron motoru altrmak iin bir kontaktr, bu kontaktre enerji uygulayacak olan
start butonu, stop (durdurma) butonu, motoru koruyabilmem iin bir ar akm rlesi,
Sistemi koruyabilmem iin sigorta.

3) Bu devre elemanlarn hangi sraya gre yerletirmeliyim?

Sigorta, ar akm rlesi, stop butonu, start butonu, kontaktr.

Bu soruya verilen doru cevaplar bana kumanda devresini izebilmemde yardmc
olacaktr.

12
imdi verdiim cevaplar dikkate alarak benden istenilen kumanda devresini izmek
iin setiim elemanlar srasyla (Resim 1.4te grld gibi) yerlerine koyalm.

Resim 1.4: Kumanda devre elemanlar ve sembolleri (Amerikan normu)

Daha sonra devre elemanlarn alma srasna gre akm yolunu takip ederek
srasyla ekil 1.4te grlen izimimizi yapalm. Fazdan (L
1
) sigorta giriine, sigorta
kndan ar akm rlesi kapal kontana, ar akm rlesi kapal konta kndan stop
butonu giriine, stop butonu kndan start butonu giriine, start butonu kndan
kontaktr bobini giriine, kontaktr bobin kndan ntr (N) noktasna girerek izimimizi
tamamlam oluruz.

ekil 1.4: fazl asenkron motorun kesik almasna ait rnek ema

Yine devrenin almasn ekil 1.4ten kontrol edelim. Akm; sigorta, ar akm
rlesi kapal kota, stop butonundan geerek start butonunun girine kadar ular. Start
butonuna basldnda kontaktr enerjilenir ve g devresindeki ak M kontaklarn
kapatarak motor alr. Start butonundan elimizi ektiimizde akm devresini
tamamlayamadndan kontaktr enerjisi kesilir ve asenkron motor durur.

13

alma eklini kontrol ettikten sonra, izdiim kumanda devresi benden istenilen
problemin zm oluyorsa kumanda devresini baaryla tamamlamm demektir. Eer
istenilen problemin zmne ulaamamsam devrenin almasn yeniden kontrol etmem
ve eksikliin nereden kaynaklandn bulmam gerekir. Bunun iin de setiim kumanda
elemanlarn, alma sralar ve yerlerine gre yeniden kontrol etmeli ve kullanmam gerekli
olan bir devre eleman var ise onu da dikkate alarak yeniden izim yaparak devrenin
almasn kontrol etmeliyim.

1.2.3. emalarda Tantma aretleri

Kumanda devre emalar izilirken sembollerin dnda tantma iaretleri de kullanlr.
Devrede bulunan elemanlar adlandrmak amacyla kullanlan bu iaretler, belirli kurallar
ierisinde konulmaktadr. emalarda kullanlan iaretlerden bazlar Tablo 1.3te verilmitir.

Tabloya baktmzda rnein kontaktr C, M, N harfleri ile gsterilmektedir. TSE
normuna gre izilen emalarda kontaktrler C harfi ile gsterilir. Eer devrede birden fazla
kontaktr varsa bu kez C
1
, C2, C3 gibi adlar alr. Amerikan sembolleri ile izilen devrede
kontaktrler M veya A harfleri ile gsterilir. Devrede birden fazla kontaktr bulunmas
hlinde bu isimler N, B, C, D eklinde olur. Devrede ar akm rlesi ve sigorta gibi
elemanlarda e
1
, e
2
, harfleri ile gsterilir. Ayrca devrenin zelliine gre kontaktr ve
kontaklar DD (dk devir), YD (yksek devir), I (ileri), G (geri) eklinde de gsterilebilir.
Kumanda devresi iziminde devre elemann yanna konulan harf iareti (M, e, TR, OL gibi)
ayn kontaktrn kontaklar yanna da konulmaldr. Eer kontaklara ad verilmezse hangi
devre elemanna ait olduunun belirlenmesi zorlar.

ARET DEVRE ELEMANI
C, M, N Kontaktrler
d, TR Yardmc kontaktrlerrleler, zaman
rleleri
e, OL Sigortalar, koruma rleleri
a alterler
k Bobinler, kondansatrler
Tablo 1.3: emalarda kullanlan tantma iaretleri

14

UYGULAMA FAALYET

Aadaki sorularn g ve kumanda devre izimlerini yapnz.

1. fazl asenkron motorun kesik srekli almasna ait kumanda emasn iziniz.

2. fazl asenkron motorun kesik srekli almasna ait kumanda emasn (yardmc
rleli) iziniz.

UYGULAMA FAALYET

15

lem Basamaklar neriler
G devresi iin tespit edilen
devre elemanlarnn sembollerini
iziniz ve ema zerine tantma
iaretlerini yaznz.
G devresini oluturan
elemanlar arasndaki balantlar
iziniz.
Kumanda devresi iin belirlenen
elemanlarn sembollerini iziniz.
Kumanda devre elemanlar
arasndaki balantlar belirlenen
alma tekniine gre iziniz.
Kullanacanz sembollerin
normunu belirleyiniz.
izime hangi normla
baladysanz btn sembolleri
bu norma gre iziniz.
Elemanlar arasndaki
balantlar izerken kesime
(Ek) noktalarna dikkat ediniz.
izimin enerji uygulanan
noktadan ntr noktasna olacak
ekilde yaplmasna dikkat
ediniz.
izimde devre elemanlarnn
alma ve yerletirilme
srasnn soldan saa doru
(yukardan aaya doru)
olduuna dikkat ediniz.
iziminizi tamamladktan
sonra devrenizin almasn
akm yolu takibi yaparak
kontrol ediniz.
Akm yolu takibinin enerji
uygulanan noktadan ntr
noktasna doru olduunu
unutmaynz.
Devrenizin almasnda
hatalar bulduysanz. alma
iin gerekli olan esiklikleri
tespit ederek izimi tekrar
yapnz ve devrenin
almasn yeniden gzden
geiriniz.

16

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmleleri, doru ve yanl eklinde karlarndaki kutucuklara (X)
iareti koyarak deerlendiriniz.

NO Doru Yanl
1
G ve kumanda devresi iziminde seilen normun nemi
yoktur.

2
G ve kumanda devresi iziminde ayn devre iinde farkl
normlar kullanabilirim.

3
izimde devre elemanlarnn alma srasnn nemi yoktur.
4
Devrede akm takibi enerji uygulanan noktadan ntr
noktasna doru yaplr.

5
G ve kumanda devresi iziminde kesime ( ek ) noktasna
dikkat edilmelidir.

6
izimde tantma iaretlerinin konulmas gereklidir.
7
izimde farkl devre elemanlarna ayn tantma iaretleri
konulabilir.

8
izimde C, M iaretleri kontaktr ifade eder.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz.

LME VE DEERLENDRME

17

UYGULAMA FAALYET
Sistemin g ve kumanda emasn iziniz.

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Sra
No.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1
G devresi iin tespit edilen devre elemanlarn
sembollerini izip ema zerinde zelliklerini
belirtebildiniz mi?

2
G devresini oluturan elemanlar arasndaki
balantlar izebildiniz mi?

3
Kumanda devresi iin belirlenen elemanlarn
sembollerini izebildiniz mi?

4
Kumanda devre elemanlar arasndaki balantlar
belirlenen alma tekniine gre izebildiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
UYGULAMA FAALYET

18

RENME FAALYET2

Sistemin istee gre alabilmesi iin gerekli kumanda ve g devresini tekniine
uygun kurabileceksiniz.

renme Faaliyeti-1de anlatlan temel sembolleri reniniz.
G ve kumanda devre elemanlarnn alma prensibi ve i yaplarn
reniniz.

2. KUMANDA VE G DEVRELERN
KURMAK

2.1. Motor Kumanda Teknikleri

2.1.1. Bir Ynde Srekli altrma

Bu devrede istenilen, start (balatma) butonuna bastmzda kontaktrn
enerjilenerek kontaklarn kapatmas ve asenkron motorun bir ynde ( sa sol veya ileri
geri) srekli olarak almas, yani balayan hareketin stop (durdurma) butonuna baslncaya
veya sisteme uygulanan enerji kesilinceye kadar devam etmesidir.

ARATIRMA
RENME FAALYET2
AMA

19

ekil 2.1: Bir ynde srekli altrma g ve kumanda devre emas (TSE normu)

Srekli almann salanabilmesi iin mhrleme denilen ilemin yaplmas
gereklidir. Mhrleme start butonu ular ile kumanda ettii kontaktrn normalde ak
kontaklarnn paralel balanmas ile yaplr. Start (balatma) butonuna balanan bu kontaa
mhrleme konta denir.

ekil 2.1de b
2
balatma butonuna basldnda C kontaktr enerjilenir ve ak ( C )
olan kontaklarn kapatr ve motor almaya balar. Balatma butonundan elimizi
ektiimizde, buton kontaklar alr ve daha nce buton zerinden geen kontaktr akm bu
kez, kapanan C (mhrleme konta) konta zerinden geer. Kontaktr (yani motor)
bylece kesintisiz olarak almasna devam eder. Motorun almas, durdurma butonuna
baslncaya veya sistemin enerjisi kesilinceye kadar devam eder. b
1
durdurma butonuna
basldnda kontaktr bobininin enerjisi kesildiinden kumanda ve g devresindeki
kontaktr ( C ) kontaklar alr ve motor durur.

20

ekil 2.2: Bir ynde srekli altrma g ve kumanda devre emas (Amerikan normu)

2.1.2.1. Kumanda Devresinin Kuruluu

ekil 2.2de grld gibi fazdan (L
1
) sigorta kontann giriine, sigorta konta
kndan ar akm rlesi (OL) kapal kontann giriine, OL kapal kontan kndan
stop butonu giriine, stop butonu kndan start butonu giriine, start butonu kndan
kontaktr bobin giriine, kontaktr bobin kndan da ntre balant yaplr. Daha sonra
start butonuna, M kontaktrnn normalde ak konta parelel balanarak (mhrleme
ilemi) kumanda devresi balants tamamlanr.

2.1.2.2. G Devresinin Kuruluu

ekil 2.2de grld gibi fazlardan (L
1
-L
2
-L
3
), faz sigorta kontaklar giriine,
sigorta kontaklar kndan kontaktrn normalde ak g kontaklarna, kontaktr
kontaklar kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan
motor giri ularna (UVW) balant yaplarak g devresi balants tamamlanr. Motor
k ular ise (ZXY) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur.

2.1.2.3. lem Basamaklar

G ve kumanda devresinin izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz
konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu
kontrol iin modl kitapc ile karlatrnz.

21

lem
No
lem Basamaklar
1 Bir ynde srekli altrma kumanda ve g devresini iziniz.
2 Kumanda ve g devre elemanlarnn seimini yapnz.
3 Kumanda kablolar ve devre elemanlarnn avometre veya seri lamba ile
salamlk kontrollerini yapnz.
4 nce kumanda devresini kurunuz.
5 Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz.
6 Kumanda devresi istenilen ekilde alyorsa g devresini kurarak balantlar
kontrol ediniz.
7 Kumanda ve g devresini altrnz.
8 Devre kontrol tamamlandktan sonra iinizi teslim ediniz.
9 inizi teslim ettikten sonra enerjiyi kesiniz.
10 G ve kumanda devre balantlarn sknz.
11 Kumanda kablolar ve devre elemanlarn yerlerine kaldrnz.

2.1.2. Birden ok Kumanda Merkezinden altrma

stenildiinde veya gerekli olduunda asenkron motorlara birden fazla yerden de
kumanda edilebilme imkn vardr. Bu durumda motorun bulunduu yerde bir start stop
buton grubu ve dier kumanda merkezinin bulunduu yerde de bir startstop buton grubu
bulunur.

Bu ekilde kumanda ileminde dikkat edilmesi gereken kural; devredeki btn stop
(durdurma) butonlarnn seri, btn start (balatma) butonlarnn paralel olacak ekilde
balanmasdr. Ayrca ikinci kumanda merkezine gidecek kablo says en az olacak ekilde
balant yaplmaldr.

Ancak bu ekilde farkl yerlerden kumanda imknna sahip olunabilir. Bu ilem
gerekletirilmedii takdirde farkl kumanda merkezlerinden ayn alma eklini elde
etmemiz mmkn olmaz.

22

ekil 2.3: Birden ok kumanda merkezinden altrma g ve kumanda emas ( tse normu )

ekil 2.3teki devrede b
2
(balatma) butonuna basldnda C kontaktr enerjilenerek
kontaklarn kapatr ve motor 1. kumanda merkezinden almaya balar. Motorun almas
b
1
(durdurma) butonu baslncaya kadar devam eder. stenirse asenkron motor b
3
(durdurma)
butonuna baslarak da devreden karlabilir veya b
4
(balatma) butonuna baslarak da
almas salanabilir.

2.1.3.1. Kumanda Devresinin Kuruluu

ekil 2.3teki devreye gre fazdan (L
1
) sigorta kontann giriine (e
3
), sigorta konta
kndan ar akm rlesi (e
1
) kapal kontann giriine, e1

kapal konta kndan b
1

stop butonu giriine, b1 stop butonu kndan b
3
stop butonu giriine, b3 stop butonu
kndan b
2
start butonu giriine, b2 start butonu kndan kontaktr bobin giriine,
kontaktr bobin kndan da ntre balant yaplr. b
4
start butonu ile b
2
start butonu paralel
balanr. Daha sonra b
2
veya b
4
start butonuna C kontaktrnn normalde ak konta
parelel balanarak (mhrleme ilemi) kumanda devresi balants tamamlanr.

2.1.3.2. G Devresinin Kuruluu

ekil 2.3teki devrede fazlardan (L
1
-L
2
-L
3
) faz sigorta kontaklar giriine, sigorta
kontaklar kndan kontaktrn normalde ak g kontaklarna, kontaktr kontaklar
kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri
ularna (UVW) balant yaplarak g devresi balants tamamlanr. Motor k ular
ise (ZXY) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur.

23

ekil 2.4: Birden ok kumanda merkezinden altrma g ve kumanda emas (Amerikan normu)

ekil 2.32.4te grld zere motor herhangi bir kumanda merkezinden altrlp
dier bir kumanda merkezinden durdurulabilir. Ayrca motor ayn kumanda merkezinden
altrlp durdurulabilir.

stenildii takdirde kumanda merkezi saysn da (3, 4, 5, 6 gibi) artrmann imkn
vardr. Bunun iin yaplmas gereken yukarda bahsettiimiz kural uygulamak. Ne kadar
kumanda merkezi kurmak istiyorsak bu merkezlerdeki btn stop butonlarn seri ve btn
start butonlarn da paralel balayarak bu ilemi gerekletirebiliriz.

2.1.3.3. lem Basamaklar


24

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Birden ok kumanda merkezinden altrma kumanda ve g devresini iziniz.
kontrol ediniz.

2.1.3. Paket alterleri ile altrma

Bir eksen etrafnda dnebilen art arda dizilmi birka dilimden oluan ok konumlu
alterlere paket alter denir. Paket alterler kumanda devrelerinde butonlarn yerine de
kullanlabilir. Paket alterler Resim 2.1de grld gibi art arda dizilmi ve paketlenmi
dilimlerden oluur. Dilim says artrlarak ok konumlu paket alterler yaplr ve bu sayede
karmak kumanda problemleri zlebilir.

25

Resim 2.1: eitli tip paket alterler

Paket alterlerin ekonomik oluu ve montaj kolayl gibi avantajlar vardr. Bu
avantajlarna ramen kk gl makinelerin altrlmalar dnda pek kullanlmazlar.
Daha ok devre ama kapama anahtar olarak kullanlr. Paket alter devrelerinde motor
koruma rleleri balanmaz, birden fazla yerden kumanda yaplamaz, frenleme devreleri
yaplamaz, paket alterin bulunduu devrede devre kapal iken enerji kesildiinde devre
almsa enerji tekrar geldiinde devre kapal kalacandan motor ve benzeri tketici
cihazlar kontrolsz alabilir.

26
2.1.3.1.eitli Paket alter Uygulama Devreleri

OnOff paket alter ile fazl asenkron motorun direkt almas

ekil 2.5: OnOff paket alter ile direkt altrma emas

Resim 2.2: On-Off paket alter

Genellikle kk gl asenkron motorlarn altrlmasnda (ta motorlar, kk
gl aa kesme tezghlar gibi) kullanlr.

L
1
, L
2
, L
3
fazlarn 2, 4, 6 numaral kontaklarna, motorun U-V-W ularn da 1, 3, 5
numaral kontaklarna baladmzda devrenin almas iin gerekli olan balanty yapm
oluruz.

27
Resim 2.2de grlen paket alterlerin alma diagramna baktmzda (ekil 2.5)
sfr konumunda paket alterin btn kontaklarnn ak olduu grlyor. Yani bu konumda
asenkron motor almyor. Paket alteri bir konumuna aldmzda ise btn kontaklar
kapanarak asenkron motoru altryor. alma diagramnda ak kontaklar boluk, kapal
kontaklar arp (X) eklinde gsterilmitir.

lem basamaklar

lgili devre izimini nce kendiniz yapnz. Tereddt etiiniz konularda modlden
faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu kontrol iin modl
kitapc ile karlatrnz.

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 On-Off paket alter ile fazl asenkron motorun direkt alma devre emasn
iziniz.
2 Uygun kumanda kablolarn belirleyiniz.
3 Kumanda kablolar ve paket alterin avometre veya seri lamba ile salamlk
kontrollerini yapnz . Paket alterin balant ularn ve kontak durumlarn
avometre ile belirleyiniz.
4 Devre balantlarn yapp kontrol ediniz ve devrenizi altrnz.
5 almay kontrol ettikten sonra iinizi teslim ediniz.
7 Devre balantlarn sknz

28
Enversr paket alter ile fazl asenkron motorun devir yn deiimi

ekil 2.6: Enversr paket alter ile devir yn deiimi emas

Kk gl motorlarda devir yn deitirme genellikle paket alterle yaplmaktadr.
Bu yntemin en byk sakncas koruma rlelerin kullanlmamasdr. ekil 2.6daki alma
diagramnda da grld gibi devir ynnn deiimini salayacak kpr balantlar
alterin iinde retici firma tarfndan yaplmtr. L
1
,L
2
,L
3
fazlarn alterin 2, 4, 10
kontaklarna, motorun U-V-W ularn da 1, 5, 9 numaral kontaklarna balayarak alma
iin gerekli balanty yapm oluruz. Bylece alteri (Resim 2.3) 1 konumuna aldmzda
motor bir ynde (saa), 2 konumuna adlmzda da dier ynde (sola) dner. alma
diagramnda ak kontaklar boluk, kapal kontaklar arp ( X ) eklinde gsterilmitir.

Resim 2.3: Enversr paket alter

29
lem basamaklar

faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu kontrol iin modl

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Enversr paket alter ile fazl asenkron motorun devir yn deitirme devre
emasn iziniz.
2 Uygun enversr paket alter ile kumanda kablolarn belirleyiniz.
kontrollerini yapnz. Paket alterin balant ularn ve kontak durumlarn
4 Devre balantlarn yapp kontrol ediniz ve devrenizi altrnz.
5 almay kontrol ettikken sonra iinizi teslim ediniz.
7 Devre balantlarn sknz.

30
2.1.4. Motorun Kilitleme Devreleri ile Devir Yn Deiimi

Asenkron motorlarda devir yn deiimi iin ekil 2.7de grld gibi fazlardan
herhangi iki tanesinin yerini deitirmek yeterlidir.

ekil 2.7: fazl asenkron motorlarda devir yn deitirme

Tabii ki fazlarn bu yer deitirme ilemi el ile deil, kontaktr veya paket alter
yardm ile yaplr.

Motorlarn dn ynnn deimesinde motor bir ynde dnerken dier ynde
alma ile ilgili kumanda devresinin almamas istenir. almas durumunda fazlar aras
ksa devre olacandan tesisat ve ebeke zarar grr. Bunu nlemek iin kilitleme devreleri
uygulanr. Bunlar; butonsal kilitleme ve elektriksel kilitlemedir.

2.1.4.1. Butonsal Kilitleme

ekil 2.8: Butonsal kilitleme g ve kumanda devre emas (Amerikan normu)

31

ekil 2.9: Butonsal kilitleme g ve kumanda devre emas (TSE normu)

Devrenin almasn aklamadan nce kullanlan butonlar tanmamz gerekli.
Butonsal kilitlemenin yaplabilmesi iin kumanda devresinde ift yollu butonlarn
kullanlmas gereklidir. Bu butonlar hem start butonu hem de stop butonu grevi
grdklerinden normalde ak ve normalde kapal olmak zere iki konta vardr. Butona
basldnda stteki normalde kapal konta alr ve alttaki normalde ak konta kapanr.
Butondan elimizi ektiimizde her iki kontak da normal konumunu alr. ki yollu butonlar
jog butonu olarak da anlr.

ekil 2.9daki devrede b
2
(ileri yn) butonuna bastmzda akm, balant kablosu
(jog butonundaki) b
2
butonun alt konta, b3 butonun st kontandan geerek C
1
kontaktr
enerjilenir. C
1
kontaktr ak olan kontaklarn kapatr ve motor ileri ynde almasna
balar. Motorun geri ynde almas istendiinde ise b
3
butonuna baslr. b
3
butonuna
basldnda ilk nce C
1
kontaktrnn enerjisi kesilir. Kapatt kontaklarn aarak
motorun almas durur. Bu srada akm b
2
butonun st konta ve b3 butonun alt
kontandan geerek C
2
kontaktrn enerjiler C
2
kontaktr ak olan kontaklarn kapatr
ve motor geri ynde almasna balar. Motorun durdurulmas iin stop butonuna baslr
veya sistemin enerjisi kesilir.

32
Kumanda devresinin kuruluu
ekil 2.9da grld gibi fazdan (L
1
3
), sigorta konta
1
) kapal kontann giriine, e
1
kapal kontan kndan b
1

stop butonu giriine, b
1
stop butonu kndan ileri yn butonu (b
2
) st konta giriine, ileri
yn butonu (b
2
) st kontan kndan geri yn butonu (b
3
) alt konta giriine, geri yn
butonu (b
3
) alt konta kndan geri yn kontaktr (C
2
) bobin giriine, geri yn
kontaktr (C
2
) bobin kndan ntre balant yaplr. Sonra ileri yn butonu (b
2
) st
konta giriinden (b
2
) alt konta giriine balant yaplr, (Jog butonu) (b
2
) alt konta
giriinden (b
3
) st konta giriine (b
3
) st konta kndan ileri yn kontaktr (C
1
) bobin
giriine, ileri yn kontaktr (C
1
) bobin kndan ntre balant yaplr.

Daha sonra b
2
veya b
3
alt konta butonu giriinden kontaktr (C
1
- C
2
) normalde ak
kumanda kontaklar giriine, kontaktrlerin normalde ak konta kndan da b
2
ve b
3
alt
konta kna balantlar yaplarak (mhrleme lemi) kumanda devresi balants
tamamlanr.

G devresinin kuruluu

ekil 2.9da grld gibi fazlardan (L
1
-L
2
-L
3
) faz sigorta kontaklar giriine,
sigorta kontaklar kndan kontaktrn (C
1
) normalde ak g kontaklarna, kontaktr
motor giri ularna (UVW) balant yaplr. Motor k ular ise (ZXY) ksa devre
edilerek yldz balant yaplm olur.

Daha sonra devir yn deiimi iin fazlardan bir tanesi sabit tutulup dier ikisinin faz
sras ( L
1
-L
3
-L
2
) deitirilerek C
2
kontaktr balanr ve g devresi balants tamamlanr.

lem basamaklar

kontrol iin modl kitap ile karlatrnz.

33

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Butonsal kilitlemeli devir yn deitirme kumanda ve g devre emasn
iziniz.
kontrol ediniz.

2.1.4.2. Elektriksel Kilitleme

ekil 2.10: Elektriksel kilitleme g ve kumanda devre emas (Amerikan normu)

34
Dn yn deitirme devrelerinde saa dn yn kontaktrnn normalde kapal
konta, sola dn yn kontaktr bobinine seri balanr. Sola dn yn kontaktrnn
normalde kapal konta da saa dn yn kontaktr bobinine seri balanr. Bu ekilde
yaplan balantya elektriksel kilitleme denir. Bu ekilde balant yaplan devrelerde
enerjilenen kontaktr kapal olan kontaklarn at iin dier kontaktr start butonuna
baslsa dahi kendisine seri balanm olan kapal kontak alm olduundan enerjilenemez
ve devir yn deiemez. Bu durum her iki ynl alma iin de geerlidir. Motorun devir
yn deitirilmek iin nce stop butonuna baslarak motor durdurulur. Daha sonra dier
yn butonuna baslarak alma salanr.

ekil 2.11deki kumanda devresinde b
2
start butonuna bastmzda C
1
kontaktr
enerjilenerek Ak kontaklarn kapatr, kapal kontaklarn aar.) motor ileri (saa) ynde
almasna balar. Bu durumda b
3
geri (sola) yn balatma butonuna baslsa dahi C
2

kontaktr bobinine seri bal olan C
1
konta ak olduundan C
2
kontaktr enerjilenemez
ve devir yn deimez. b
1
durdurma butonuna baslarak sistemin enerjisi kesilir. Daha sonra
b
3
balatma butonuna baslarak motor geri ynde almaya balatlr. Bu durumda b
2

butonuna baslsa bile C
1
kontaktr bobine seri bal olan C
2
konta ak olduundan
enerjilenemez ve devir yn yine deimez. Devir yn deiimi iin yeniden b
1
durdurma
butonuna baslmaldr.

ekil 2.11: Elektriksel kilitleme g ve kumanda devre emas (TSE normu )

35
ekil 2.11de grld gibi fazdan (L
1
3
), sigorta
konta kndan ar akm rlesi (e
1
) kapal kontann giriine, e1 kapal kontan
kndan b
1
stop butonu giriine, b1 stop butonu kndan ileri yn (b
2
) start butonu
giriine, ileri yn (b
2
) start butonu kndan C
2
kontaktr kapal konta giriine, C2
kontaktr kapal konta kndan ileri yn kontaktr (C
1
) bobin giriine, ileri yn
kontaktr (C
1
) bobin kndan ntre balant yaplr. Sonra ileri yn mhrleme ilemi b
2
start butonu kontaklar ile C
1
kontaktr normalde ak kontana paralel balanarak yaplr.
Daha sonra fazdan (L
1
) geri yn (b
3
) start butonu giriine, geri yn (b
3
) start butonu
kndan C
1
kontaktr kapal konta giriine, C1 kontaktr kapal konta kndan
geri yn kontaktr (C
2
) bobin giriine, geri yn kontaktr (C
2
) bobin kndan ntre
balant yaplr. En son olarak da geri yn mhrleme ilemi b
3
2

kontaktr normalde ak kontana paralel balanarak kumanda devresi balants
tamamlanr.


1
-L
2
-L
3
1
) normalde ak g kontalarna, kontaktr
motor giri ularna (UVW) balant yaplr. Motor k ular ise (ZXY) ksa devre
edilerek yldz balant yaplm olur.

Daha sonra devir yn deiimi iin fazlardan bir tanesi sabit tutulup dier ikisinin faz
sras (L
1
-L
3
-L
2
) deitirilerek C
2

lem Basamaklar

konularda modlden faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant eklillerinizin doruluunu

36

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Elektriksel kilitlemeli devir yn deitirme kumanda ve g devre emasn
iziniz.
kontrol ediniz.

2.1.5. Asenkron Motoru Zaman Ayarl altrma

Bir asenkron motorun belirli zaman aralklarnda almas veya almann zamana
bal olarak balamas veya durdurulmas isteniyorsa bu devreler kurulur.

Zaman rleleri; kontaktr kombinasyonlarnn kumanda, yol verme, devir yn
deiimi, koruma ve ayar devrelerinde, zamana bal kumandalarn altrlmasnda
kullanlr.

Kumanda iin gerekli zaman sreleri geni snrlar iinde ayarlanabilir. Resim 2.4te
grld gibi eitli tiplerde retilir. alma ekillerine gre iki tipi vardr. Bunlar;

Dz zaman rlesi,
Ters zaman rlesidir.

37

Resim 2.4: Deiik tip zaman rleleri

2.1.5.1. Dz Zaman Rlesi ile altrma

Bobine (devresine) enerji uygulandktan sonra ayarlanan sre sonunda kontaklar
konum deitiren devre elemanna dz zaman rlesi denir.

ekil 2.12deki devrede motorun start butonuna basldktan belirli bir sre sonra
almas ve stop butonuna basnca durmas isteniyor (Bu sre zaman rlesinin zaman ayar
aral ile snrldr.).

ekil 2.12: Dz zaman rlesi zaman gecikmeli alma g ve kumanda emas (TSE normu )

38
ekil 2.12deki devrede b
2
start butonuna basldnda C
1
yardmc kontaktr
enerjilenir, ak olan kontan kapatarak devrenin srekli olarak enerjili kalmasn salar. C
1

kontaktr enerjilendii anda zaman rleside enerjilenerek ayarlanan sre iin saymaya
balamtr. Ayarlanan sre sonunda normalde ak olan kontan kapatarak C
kontaktrnn enerjilenmesini salar. C kontaktr enerjilendikten sonra ak kontaklarn
kapatr ve motor bylece zaman gecikmeli olarak almaya balam olur.


ekil 2.12deki devrede fazdan (L
1
1
) kapal kontann giriine, e1

kapal kontan kndan b
1

1
stop butonu kndan b
2
start butonu giriine, b
2
start butonu
kndan yardmc kontaktr (C
1
) bobin giriine, yardmc kontaktr bobin kndan da
ntre balant yaplr.

Sonra b
2
start butonu giriinden yardmc kontaktr normalde ak kumanda konta
giriine, yardmc kontaktr normalde ak konta kndan da b
2
start butonu kna
(mhrleme ilemi) balant yaplr. Daha sonra b
2
start butonu kndan zaman rlesi
bobini giriine, zaman rlesi bobini kndan ntre balant yaplr.

En son olarakta, b2 start butonu kndan zaman rlesi normalde ak gecikmeli
kapanan konta giriine, kontak k C kontaktr bobini giriine, bobin kda ntre
balanarak kumanda devresi balants tamamlanr.


ekil 2.12deki devrede fazlardan (L
1
-L
2
-L
3
) faz sigorta kontaklar giriine, sigorta
kontaklar kndan kontaktrn normalde ak g kontaklarna, kontaktr kontaklar
kndan ar akm rlesi kontaklarna, ar akm rlesi kontaklar kndan motor giri
ularna (UVW) balant yaplarak g devresi balants tamamlanr. Motor k ular
ise (ZXY) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur.

ekil 2.13: Dz zaman rlesi zaman gecikmeli alma g ve kumanda emas (Amerikan normu)

39
lem basamaklar

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Motorun zaman ayarl altrlmas iin gerekli kumanda ve g devre emasn
iziniz.
5 Zaman rlesini en ksa sreye ayarlaynz.
6 Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz.Ayarlanan
sre sonunda devrenizin almasn gzlemleyiniz.
7 Zaman ayarn deiik srelere ayarlayarak bir nceki ilem basaman
tekrarlaynz.
kontrol ediniz.

2.1.5.2. Ters Zaman Rlesi ile altrma

Bobinine (devresine) uygulanan enerji kesildikten sonra ayarlanan sre sonunda
kontaklar konum deitiren devre elemanna ters zaman rlesi denir.

40

ekil 2.14: Ters zaman rlesi ile altrma g ve kumanda devre emas (Amerikan normu)

ekil 2.15: Ters zaman rlesi ile altrma g ve kumanda devre emas (TSE normu)

ekil 2.15deki devrede b
2
start butonuna basldnda C
1
yardmc kontaktr
enerjilenir ak olan kontan kapatarak devrenin srekli olarak enerjili kalmasn salar. C
1

kontaktr enerjilendii anda zaman rlesi de enerjilenerek ak olan kontaklarn (d) kapatr
ve C kontaktr enerjilenerek motor alr. b
1
stop butonuna basldnda C
1
yardmc
kontaktr ve zaman rlesinin enerjisi kesilir. Fakat motor almasna devam eder.

Motorun bu alma sresi zaman rlesinin enerjisi kesildikten sonra ayarlanan sreye
kadar devam eder. Sre sonunda zaman rlesi d kontan aarak motoru devreden karr.

41

ekil 2.15te grld gibi fazdan (L
1
1
) kapal kontann giriine, e1 kapal kontan kndan b
1

stop butonu giriine, b1 stop butonu kndan b
2
start butonu giriine, b
2
start butonu
kndan yardmc kontaktr (C
1
) bobin giriine, yardmc kontaktr bobin kndan da
ntre balant yaplr.

Sonra b
2
start butonu giriinden yardmc kontaktr normalde ak kumanda konta
giriine, yardmc kontaktr normalde ak konta kndan da b
2
start butonu kna
(mhrleme ilemi) balant yaplr.

Daha sonra b
2
start butonu kndan zaman rlesi bobini giriine, zaman rlesi bobini
kndan ntre balant yaplr. Sonra stop butonu giriinden C
1
yardmc rle ak
kontana, ak kontak kndan zaman rlesi normalde ak gecikmeli alan konta
giriine, kontak k C kontaktr bobini giriine, bobin kda ntre balanr. C
kontaktrnn mhrlemesi C
1
yardmc kontaktr ak konta ularnda yaplarak
kumanda devresi balants tamamlanr.


ekil 2.15te grld gibi fazlardan (L
1
-L
2
-L
3
sigorta kontaklar kndan kontaktrn normalde ak g kontaklarna, kontaktr
motor giri ularna (U V W) balant yaplarak g devresi balants tamamlanr.
Motor k ular ise (Z X Y) ksa devre edilerek yldz balant yaplm olur.

lem basamaklar


42

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Motorun zaman ayarl altrlmas iin gerekli kumanda ve g devre emasn
iziniz (ters zaman rlesi ile alma ve durma).
salamlk kontrollerini yapnz .
5 Zaman rlesini en ksa sreye ayarlaynz.
Ayarlanan sre sonunda devrenizin almasn gzlemleyiniz.
7 Zaman ayarn deiik srelere ayarlayarak bir nceki ilem basaman
tekrarlaynz.
kontrol ediniz.

43
2.1.6. Asenkron Motoru Hareket Snrlamalarna Gre altrma

Resim 2.5: Snr anahtar uygulamas

ekil 2.16: Snr anahtar ile alma g ve kumanda devre emas (TSE normu)

Devrenin almasna gemeden nce snr anahtarnn tanmn ve alma eklini
hatrlarsak:

44
Hareketli sistemlerde bir hareketin durdurulduu baka bir hareketin balamasna
yarayan devre elemanna snr anahtar denir.

Snr anahtarnn i yaps ift yollu butonlarn i yapsndan farkl deildir. Normalde
kapal bir st kontak ve normalde ak bir alt konta vardr. Ani temasl snr anahtarlarnda
hareketli para snr anahtarnn pimine ve makarasna) arptnda (basn uyguladnda)
kontaklar konum deitirir. Basn ortadan kalktnda bir yay vastas ile tekrar eski
konumlarna dner.

Resim 2.6: eitli tip snr anahtarlar

Yukardaki aklamalar da dikkate alarak;

ekil 2.16daki devrenin almasn anlayabilmek iin izdiimiz rnek resme (Resim
2.5) bakarsak burada bir yk vagonunun ileri hareket etmesi, durmas, geri ynde hareket
etmesi ve durmas isteniyor. Bu ilemi gerekletirebilmek iin hareketin balang noktasna
snr anahtar ikiyi (e
5
), hareketin biti noktasna da snr anahtar biri (e
4
) yerletirmemiz
gerekmektedir. Bylelikle hareket snrlamalarn salam oluruz.

ekil 2.16daki kumanda devresinde b
2
start butonuna bastmzda C
1
kontaktr
enerjilenerek motor alr ve vagon ileri (saa) ynde hareketine balar. Bu durumda b
3
geri
(sola) yn balatma butonuna baslsa dahi C
2
kontaktr bobinine seri bal olan C
1
konta
ak olduundan C
2
kontaktr enerjilenemez ve devir yn deimez. Vagon durma
noktasna geldiinde snr anahtar 1in pimine (veya makarasna) arpar. Snr anahtar bir
(e
4
) kontaklar konum deitirir ve normalde kapal olan kontan aarak ileri yn alma
C
1
kontaktrnn enerjisini keser ve motor durur, dolaysyla vagon da durur. Daha sonra b
3

balatma butonuna baslarak C
2
kontaktr enerjilenir, motor alr ve vagon geri (sola)
ynde hareketine balar. Harekete balamas ile snr anahtar bir (e
4
) kontaklar normal
konumuna (kapal) geer. Bu durumda b
2
butonuna baslsa bile C
1
kontaktr bobine seri
bal olan C
2
konta ak olduundan enerjilenemez ve devir yn yine deimez. Vagon
durma noktasna geldiinde snr anahtar 2nin pimine (veya makarasna) arpar. Snr
anahtar iki (e
5
) kontaklar konum deitirir ve normalde kapal olan kontan aarak geri
yn alma C
2
kontaktrnn enerjisini keser ve motor durur, dolaysyla vagon da durur.
alma bu ekilde istee bal olarak devam eder.

45

ekil 2.16da grld gibi fazdan (L
1
3
) , sigorta
konta kndan ar akm rlesi (e
1
) kapal kontann giriine, e
1
kapal kontan
kndan b
1
1
stop butonu kndan ileri yn (b
2
) start butonu
giriine, ileri yn (b
2
2
kontaktr kapal konta giriine, C
2

kontaktr kapal konta kndan e
4
kapal konta giriine, e
4
kapal konta k ileri
yn kontaktr (C
1
) bobin giriine, ileri yn kontaktr (C
1
) bobin kndan ntre balant
yaplr. Sonra ileri yn mhrleme ilemi b
2
1
kontaktr
normalde ak kontana balanarak yaplr. Daha sonra fazdan (L
1
) geri yn (b
3
) start
butonu giriine, geri yn (b
3
1
kontaktr kapal konta giriine, C
1

kontaktr kapal konta kndan e
5
kapal konta giriine, e
5
kapal kontak k geri
yn kontaktr (C
2
) bobin giriine, geri yn kontaktr (C
2
) bobin kndan ntre balant
yaplr. En son olarak da geri yn mhrleme ilemi b
3
2

kontaktr normalde ak kontana balanarak kumanda devresi balants tamamlanr.

1
-L
2
-L
3
1
) normalde ak g kontaklarna, kontaktr
motor giri ularna (UVW) balant yaplr. Daha sonra devir yn deiimi iin
fazlardan bir tanesi sabit tutulup dier ikisinin faz sras (L
1
-L
3
-L
2
) deitirilerek C2

ekil 2.17: Snr anahtar ile alma g ve kumanda (Amerikan normu)

lem basamaklar

46

lem
Nu
lem Basamaklar
1 fazl asenkron motorun hareket snrlamalarna gre altrma iin gerekli
kumanda ve g devre emasn iziniz.
5 Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz.
6 lk nce ileri yn butonuna basarak devrenizi altrnz ve snr anahtarnzn
pimine basarak ileri yn almann durmasn salaynz.
7 Daha sonra geri ynde altrma butonuna basarak devrenizi altrnz ve snr
anahtarnn pimine basarak geri yn almann durmasn salaynz.
kontrol ediniz.

47
2.1.7. Bir Fazl Yardmc Sargl Asenkron Motorun altrlmas

2.1.7.1. Bir Fazl Yardmc Sargl Asenkron Motoru Bir Ynde Srekli altrma

Kontaktr yardm ile bir ynde srekli altrma

a) TSE normu b) Amerikan normu

ekil 2.18: Bir fazl asenkron motorun srekli alma g ve kumanda emas

ekil 2.18ada b
2
balatma butonuna basldnda C kontaktr enerjilenir ve ak (C)
olan kontaklarn kapatr ve motor almaya balar. lk anda ebeke akm ana sarg ve
yardmc sarg zerinden geer, motor kalknma devrine ulatnda yardmc sarg santrifj
anahtar yardmyla (motor devrine ulatnda kontan aarak) devreden kar ve ebeke
akm sadece ana sarg zerine uygulanr. Motorun almas, durdurma butonuna
baslncaya veya sistemin enerjisi kesilinceye kadar devam eder. b
1
durdurma butonuna
basldnda kontaktr bobinin enerjisi kesildiinden kumanda ve g devresindeki kontaktr
(C) kontaklar alr ve motor durur. Motor durduunda satrifj anahtarda eski konumuna
dner ve bir sonraki almaya hazr hle gelir.
Kumanda ve g devresinin kuruluu

ekil 2.18bde grld gibi fazdan (L1) sigorta kontann giriine, sigorta konta
kndan stop butonu giriine, stop butonu kndan start butonu giriine, start butonu
kndan kontaktr bobin giriine, kontaktr bobin kndan da ntre balant yaplr.

48
Sonra start butonu giriinden, kontaktr normalde ak kumanda konta giriine, kontaktr
normalde ak konta kndan da start butonu kna balant (mhrleme ilemi)
yaplr. Daha sonra fazdan M kontaktr normalde ak kontana, normalde ak konta
k ana sarg giriine, ana sarg k ntre balanr. En son olarak fazdan M kontaktr
normalde ak konta giriine, normalde ak kontak k yardmc sarg giri ucuna,
yardmc sarg k ucu santrifj anahtar giri ucuna, santrifj anahtar k ucu
kondansatre, kondansatr k ntre balanarak kumanda devresi balants tamamlanr.
lem basamaklar


lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Bir fazl asenkron motorun kontaktr yardm ile bir ynde srekli altrma
iin gerekli kumanda ve g devre emasn iziniz.
5 Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz
kontrol ediniz.
10 G ve kumanda devre balantlarn sknz

49
Bir fazl yayl paket alter ile bir ynde srekli altrma

ekil 2.19: Bir fazl asenkron motorun srekli alma diagram ve emas (yayl paket alter ile)

Bir fazl motorlarn dier bir altrlma ekli de ekil 2.19da grld gibi yayl
paket alter ile yaplr. Yayl paket alter 0, 1 ve START ksmlarndan olumaktadr. Yayl
paket alter ile altrmada santrifj anahtar kullanlmaz.

Paket alteri 1 konumuna aldmzda sadece ana sarg enerjilenir ve bir dnme
hareketi olumaz. alteri start konumuna alp ksa bir sre start konumunda tutup yardmc
sargda devreye girerek motor almaya balar. alterden elimizi ektiimizde iindeki yay
sayesinde START konumundan 1 konumuna dner ve yardmc sarg devreden kar.
ekil 2.19de fazdan alterin 2 numaral kontana giri yaparz. 1 numaral k
ucundan ana sarg giri ucuna, ana sarg k ucundan 5 numaral kontak giriine balarz. 3
numaral k ucundan yardmc sarg giri ucuna, yardmc sarg k ucundan
kondansatre, kondansatr k ucu 5 numaral kontaa balanr. 6 numaral kontan da
ntre balayarak kumanda devresini tamamlam oluruz. 2 numaral kontak ile 4 numaral
kontak arasndaki kprleme ilemi retici firma tarafndan yapld iin biz bu kontaklarda
herhangi bir balant yapmayz.
lem basamaklar
faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu kontrol iin modl
kitap ile karlatrnz.

50

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 1 fazl yayl paket alter ile bir ynde srekli alma devre emasn iziniz.
2 Uygun 1 fazl paket alter ile kumanda kablolarn belirleyiniz.
4 Devre balantlarn kontrol ediniz ve devrenizi altrnz.

2.1.7.2. Bir Fazl Yardmc Sargl Asenkron Motorun Devir Ynnn Deitirilmesi

Kontaktr yardm ile devir yn deiimi

ekil 2.20: Bir fazl asenkron motorun devir ynnn deitirilmesi (Amerikan normu)

51
Bir fazl motorlarda devir yn, ana sargdan geen akmn yn deitirilerek veya
yardmc sargdan geen akmn yn deitirilerek yaplr.

ekil 2.20deki devrede ileri yn start butonuna basldnda I (ileri) kontaktr
enerjilenir ve ak kontaklarn kapatr. Ana sarg enerjilenir. Devir ynn yardmc
sargdan deitirdiimiz iin akm; ileri ynde alrken santrifj anahtar, kondansatr ve
yardmc sarg zerinden devresini tamamlar ve ileri ynde motor almaya balar. Motor
devrine ulatktan sonra santrifj anahtar kontan aarak yardmc sarg devreden kar ve
motor sadece ana sarg ile dnmesine devam eder. Stop butonuna bastmzda I (ileri)
kontaktrnn enerjisi kesilir, kapal kontaklarn aar ve motor durur. Santrifj anahtarda
at kontan kapatarak bir sonraki almaya hazr hle gelir.


ekil 2.20deki devrede kumanda devresinin kuruluu fazl asenkron motorun devir
yn deitirme devresinde olduu gibidir. G devresinde ise fazdan ileri kontaktr ak
kontak giriine, ak kontak k ana sarg giriine ana sarg k da ntre balanr. Sonra
ileri yn ak kontak ularna geri yn ak kontak ular paralel balanr. Daha sonra fazdan
geri yn kontaktr ikinci ak kontana, ikinci ak kontak k yardmc sargya,
yardmc sarg k kondansatre, kondansatr k santrifj anahtara, santrifj anahtar
k geri yn nc ak kontaa, 3. ak kontak k da ntre balanr. Geri yn 2. ak
kontak kndan ileri yn 2. ak kontak giriine, ileri yn 2. ak kontak kndan ntre
balat yaplr. En son olarak da fazdan ileri yn ikinci ak kontak giriine, 3. ak kontak
giriinden santrifj anahtar kna balant yaplarak devre tamamlanr.

lem basamaklar


52

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Bir fazl asenkron motorun kontaktr yardm ile devir yn deitirme kumanda
ve g devre emasn iziniz.
5 Kumanda devresi balantlarn kontrol ediniz.
6 lk nce ileri altrma butonuna basarak devrenizi altrnz. Bu srada geri
altrma butonuna basarak geri almann devreye girip girmediini
gzlemleyiniz.
7 Daha sonra geri altrma butonuna basarak devrenizi altrnz. Bu srada ileri
altrma butonuna basarak ileri almann devreye girip girmediini
gzlemleyiniz.
kontrol ediniz.

53
Enversr paket alter yardm ile devir yn deiimi

ekil 2.21: Bir fazl asenkron motorun devir ynnn deitirilmesi
(enversr paket alter yardm ile)

ekil 2.21deki devrede fazl motorlarda olduu gibi bir fazl motorlarn da
enversr (monofaze) paket alter ile devir ynn deitirebiliriz. ekil 2.21de grld
gibi paket alteri 1 konumuna aldmzda 1-2, 7-8, 9-10, 11-12 kontaklar kapanarak motor
ileri ynde hareket etmeye balar (Bu devrede yardmc sargs devreden kmayan 1 fazl
motor kullanlmtr.). leri ynde hareketi durdurmak iin paket alter 0 konumuna alnr ve
motor durur. Geri ynde altrmak iin alter 2 konumuna alnr. Bu durumda 3-4, 5-6, 9-
10, 11- 12 kontaklar kapanarak motor geri ynde almasna balar. Geri ynde hareketi
durdurma iin paket alter 0 konumuna alnr.

54

ekil 2.21deki devrede fazdan alterin 11 numaral kontana giri yaparz. 12
numaral k ucundan ana sarg giri ucuna, ana sarg k ucundan 10 numaral kontak
giriine balarz. 9 numaral giri ucu da ntre balanr. 1 numaral k ucundan yardmc
sarg giri ucuna, yardmc sarg k ucundan kondansatre, kondansatr k ucu 5
numaral kontaa balayarak gerekli balanty yapm oluruz. 2 6,10 numaral kontak, 1-3 ,
5-7 numaral kontak arasndaki kprleme ilemi ile 4- 8 -12 numaral kontaklar arasndaki
kprleme ilemi retici firma tarafndan yapld iin biz bu kontaklarda herhangi bir
balant yapmayz.

Enversr paket alter ile yardmc sargs devreden kan bir fazl asenkron motorun
devir yn deitirmek iin ekil 2.22de alma diyagram grlen enversr paket alter
kullanlr.

ekil 2.22: Bir fazl yardmc sargl motor enversr alteri

lem basamaklar

faydalanabilirsiniz. iziminizin ve balant ekillerinizin doruluunu kontrol iin modl

55

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Enversr paket alter ile bir fazl asenkron motorun devir yn deitirme devre
emasn iziniz.
2 Uygun enversr paket alter ile kumanda kablolarn belirleyiniz.

2.1.8. PTC Balantl Faz Koruma Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun
altrlmas

ekil 2.23: PTC balantl motor faz koruma rlesi balant emas

56
Gvenlik devre elemanlarnn kullanm ve dikkatli kumanda devresi tasarm,
kumanda sistem gvenliini hibir zaman tek balarna garanti altna alamazlar. Gvenli bir
alma ancak sistemin g kumanda ve koruma elemanlarnn doru seilip kullanlmasyla
elde edilir. Sanayi tesislerimizde yaygn olarak kullanlan elektrik motorlarnn 2 faza
kalarak ar snmas ve yanmas ska karlalan arza kaynaklarndan biridir.

Motor korumasnda vazgeilmez bir eleman olan termik manyetik rle (ar akm
rlesi) akm ayarlarnn yksek tutulmas nedeniyle koruma ileminde yetersiz kalmaktadr.

Bota alan ve kk gl motorlarn ksa sreli iki faza kalmas sarglarda ar
snmaya neden olmaz. Bu ekilde uzun sreli almas hlinde ise sarglar snacandan
dier koruma rleleri veya sigortalar devreyi aacandan sorun zlr. Fakat byk gl
motorlarda iki faza kalma veya bir faz geriliminin artmas (veya azalmas) sonucunda
sarglar ksa srede snr. Bu durumda devrenin enerjisinin ok ksa srede kesilmesi
gerekir. te bu olumsuz etkileri ortadan kaldracak ekil 2.23te i balants grlen PTC
balantl motor koruma rlesi (Resim 2.7) balca ayr fonksiyonunu yerine getirir.

Resim 2.7: PTC balantl motor faz koruma rlesi

Bu fonksiyonlar:

Motorun herhangi bir nedenle iki faza kalmas,
Her faz mevcut olduu hlde, fazlardan birisinin geriliminin nominal
gerilimin %20nin altna dmesi veya ykselmesi,
Motor sarg ssnn ar artmas durumunda ok ksa srede (0,2 sn.) motor
kontaktrn aarak motoru devre d brakr.

57
Balant ekli: ekil 2.23teki devrede 2 numaral ucu ar akm rlesi kapal
kontana, ar akm rlesi kapal (T
1
) konta k stop butonuna, stop butonu k start
butonuna, start butonu k L
1
fazna balanr. Start butonu ularnda kontaktr ak
konta balanarak mhrleme yaplr. 3 numaral ucu kontaktr bobinine, kontaktr bobini
k ntre balanr. PTC ular ekil 2.23te gsterilen ptc ularna balanr. N ucu da ntre
balanarak balant tamamlanr.

2.1.9. Faz Sras Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun Sabit Yn artl
altrlmas

ekil 2.24: Faz sras rlesi balant emas Resim 2.8: Faz sras rlesi

fazl asenkron motorlarda devir yn fazlardan herhangi ikisinin (L
1
, L
2
L
1
, L
3
L
2
,
L
3
) yeri deitirildiinde deimektedir. Faz sras rlesi (Resim 2.8) ters faz olaynn hayati
nem (faz srasnn yani devir yn deiimi istenmeyen motorlarn) tad fazl
sistemlerin korunmasnda kullanlr.

Rle giriine ebeke fazlar L
1
, L
2
, L
3
fazlar doru srada balandnda (ekil 2.24)
rle zerindeki k yanar. k rlesi (C
1
) brakk (kontaklar kapal) konumdadr. Eer
fazlarn yeri deiirse rle zerindeki k sner ve k rlesi enerjilenerek kontaklarn
aarak motor enerjisini keser. Bu durumda iki fazn yeri deitirilerek sistem tekrar eski
hline getirilir ve normal alma salanr.

Balant ekli: ekil 2.24teki devrede 2 numaral ucu L
1
(faz) balanr. 1 numaral
ucu kontaktr bobibine, kontaktr bobin k ntre balanr. N ucu ntre balanr. L
1
, L
2
,
L
3
ular rle zerinde gsterilen srayla balanarak balant tamamlanr.

58
2.1.10. Ar ve Dk Gerilim Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun
altrlmas

2.2.10.1. Dk Gerilim Rlesi

ekil 2.25: Dk gerilim rlesi balant emas Resim 2.9: Dk gerilim rlesi

fazl ani amal bir dk gerilim kontrol rlesidir. fazl sistemlerde dk
gerilimden zarar gren elektronik kumanda ve kontrol sistemleri, motor gibi ekipmanlarn
korunmasnda kullanlr. Dorudan ebekeye balanarak cihaz zerinde yer alan ayar
dmesinden gerilimin alt snr ayarlanr (Resim 2.9). ebeke gerilimi ayarlanan deerin
altna dtnde normalde ekili olan rle ani olarak brakr ve k konta konum
deitirir. Gerilim normale dndnde rle kendini resetler ve tekrar ekili konuma dner.
Dk gerilim korumas olan cihazlarda gerilim deeri, normal deerin % 50 altna dt
zaman cihaz ani ama yaparak k rlesini gecikmesiz olarak aar.

Balant ekli
ekil 2.25te 2 numaral uca L
1
(faz) balanr. 3 numaral ucu kontaktr bobinine,
kontaktr bobin k ntre balanr. L
1
, L
2
, L
3
ular rle zerinde gsterilen srayla
balanr. Ntr ucu N ile gsterilen uca balanarak balant tamamlanr.

59
2.1.10.2. Ar Gerilim Rlesi

ekil 2.26: Ar gerilim rlesi balant emas Resim 2.10: Ar gerilim rlesi

fazl ani amal bir ar gerilim kontrol rlesidir. fazl kumanda sistemlerinde
kompanzasyon panolarnda ar gerilimden etkilenen kondansatr, elektronik kumanda ve
kontrol sistemleri, motor gibi ekipmanlarn korunmasnda kullanlr. Dorudan ebekeye
balanarak cihaz zerinde yer alan ayar dmesinden (Resim 2.10) gerilimin st snr
ayarlanr. ebeke gerilimi ayarlanan deeri atnda rle ani olarak eker ve k kontan
kapatr. Gerilim normale dndnde rle kendini resetler ve tekrar ekili konuma dner.
Ar gerilim korumas olan cihazlarda gerilim deeri normal deerini % 50 at zaman
cihaz ani ama yaparak k rlesini gecikmesiz olarak aar.

Balant ekli
ekil 2.26da 2 numaral uca L
1
(faz) balanr. 1 numaral ucu kontaktr bobibine,
kontaktr bobin k ntre balanr. L
1
, L
2
, L
3
ular rle zerinde gsterilen srayla
balanr. Ntr ucu N ile gsterilen uca balanarak balant tamamlanr.

60
2.1.11. Sv Seviye Rlesi Balanarak Bir Asenkron Motorun altrlmas

ekil 2.27: Sv seviye rlesi balanarak asenkron motorun altrlmas

Sv seviye rleleri endstriyel tesislerde ve yerel kullanmda yer alan depolarda
iletken svlarn seviyelerini kontrol etmede ve svlarn boaltlmasnda kullanlr.

Resim 2.11: Sv sevi tespit rlesi

ekil 2.27de k rlesi, iletken sv st seviye elektroduna (U) ulatnda eker ve
alt seviye elektrodunun (L) sv ile temas kesildiinde brakr (pompa motorunun bo sv
tank ile almasn nlemek iin).

61
B terminali, taban seviyesini hassasiyetle belirlemek iin tankn gvdesine
balanmaldr. Eer tank iletken olmayan bir malzeme ile yaplmsa B terminaline bir
elektrot balanmaldr. R (k) (elektrotlar aras empedans) deiik svlar iin n paneldeki
bir dme yardmyla ayarlanabilir. Rle ekili iken Resim 2.11de grlen n paneldeki
krmz LED yanar.

Balant ekli
ekil 2.27de rlenin 4 numaral ucu ar akm rlesi kapal kontana, ar akm
rlesi kapal kontak k kontaktr bobinine, kontaktr bobin k ntre balanr. U, L, B
ular ekil 2.27de gsterilen ekilde rle zerine balanr. A ucuna faz girii yaplr. B ucu
ntre balanr. Fazdan 1 numaral uca giri yaplarak balant tamamlanr.

2.1.12. Sa Sol Rlesi ile Asenkron Motorun altrlmas

ekil 2.28: Sa sol rlesi balant emas Resim 2.12: Sa sol rlesi

ekil 2.28deki devrede kullanlan motor bir tane olursa motor saa sola dner. Ancak
iki ayr motor olursa motorun birincisi saa dnerken ikincisi sola dner.

nversr rle (sa-sol rlesi) otomatik sistemlerde otomatik konum (yn) deitirici
olarak kullanlan ve bu ilemi zerinde yer alan zaman ayar ile belirlenen aralklarla
tekrarlayan endstriyel bir rndr.

62

ekil 2.29: Sa sol rlesi ekili kalma sresi emas

Endstriyel uygulamalarda sa-sol rlesi ( Resim 2.12 ) sanayi tipi amar
makineleri, boyahane sanayisinde kullanlan ksaca motorlarn belirli aralklarda dn
ynnn ters evirmek amacyla kullanlr. Motorun saa veya sola dnme ilemi cihaz
iinde yer alan sa ve sol rle diye adlandrdmz 2 adet rle ile salanmaktadr. Sa ve sol
rlelerin ekili kalma sreleri (t
1
) birbirine (ekil 2.31de grld gibi) eittir. Tek ayar
dmesi ile ayarlanr. Rlelerin brakk konumda olduu durma sreleri (t
0
) fabrikasyon
olarak ayarlanr.
Balant ekli

ekil 2.28de grld gibi a
2
numaral uca faz girii yaplr, a
1
numaral u ntre
balanr. 2 ve 5 numaralar ulara fazdan balant yaplr. 3 numaral u C
1
kontaktr
bobinine, kontaktr bobin k, C
2
kontaktr kapal kontana, C2 kapal konta k
ntre balanr, 6 numaral ucu C
2
kontaktr bobinine, C
2
kontaktr bobini k C
1

kontaktr kapal kontana, C
1
kontaktr kapal kontak k ntre balanarak balant
tamamlanr.

63

lem
Nu.
lem Basamaklar
1 Devre emasn iziniz.
2 Uygun kumanda kablolarn belirleyiniz.
3 Kumanda kablolarnn avometre veya seri lamba ile salamlk kontrollerini
yapnz.

2.2. Otomatik Kumanda ile lgili Deiik Uygulamalar

Uygulama 1

fazl iki motor, aada belirtilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin
kumanda emasn Amerikan normu ile iziniz.

Birinci motor start butonuna basld srece alacaktr.
kinci motor ise start butonuna basldktan sonra srekli olarak
alacaktr.
Stop butonuna baslnca sistemin enerjisi kesilecektir.

ekil 2.30: 1. Uygulama devresine ait kumanda emas

64
Uygulama 2

fazl drt motor, aada belitilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin

Sistemde drt motor vardr. Her motorun ar akm rlesi konta kendi
kontaktr devresinde olacaktr.
Starta basldnda btn motorlar alacaktr.
Stopa basldnda veya herhangi bir motorun ar akm rlesi attnda
tm sistem duracaktr.
Sistemde bir tek stop ve start butonu kullanlacaktr.

ekil 2.31 : 2. uygulama devresine ait kumanda emas

Uygulama 3

fazl iki motor, aada belitilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin

Starta baslnca her iki motorda alacaktr.
1. motor sadece starta basl olduu srece alacak.
Starttan elimizi ektiimizde 1. motor hemen duracak, 2. motor ise 30 sn.
daha alacak ve duracaktr.
Stop butonuna basldnda ise btn sistem duracaktr.

65

ekil 2.32: 3. uygulama devresine ait kumanda emas

Uygulama 4

fazl iki motor, aada belitilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin

Starta baslnda birinci motor alacaktr.
Stopa basldnda ise birinci motor duracak ikinci motor almaya
balayacaktr.
kinci motor dakika alp kendiliinden duracaktr.


66
Uygulama 5

fazl motor, aada belitilen ekilde alacaktr. Buna uygun devrenin

motor 0-1 paket alterler ile altrlacaktr.
Hangi motorun ar akm rlesi atarsa atsn kendisi duracaktr ve krmz
sinyal lambas yanacak ve korna alacaktr.
Sistemde motorun altn gsteren bir yeil lamba ve hangi motorun
arzaya getiini gsteren bir krmz lamba olacaktr (3 yeil 3 krmz
lamba ).
Sistemde bir tek korna vardr. Her kontaktrn 1 tane normalde kapal
konta vardr.


67

UYGULAMA FAALYET

3 fazl asenkron motorun iki kumanda merkezli ve ileri geri butonsal kilitlemeli olarak
kumanda ve g devresini iziniz. G ve kumanda devresini kurunuz.

ema veya projeyi inceleyerek gerekli
elemanlar temin ediniz.

Sistemdeki alacak alclarn ve
kumanda elemanlarnn emada belirtilen
yerlerine montajn yapnz.

Sistem elemanlar arasndaki gerekli
balantlar yapnz.
Sizden yapmanz istenilen ii doru
anlayp uygun kumanda devre
elemanlarn semelisiniz.

Kumanda elemanlarnn avometre ile
salamlk kontrollerini yapmalsnz.

Setiin kumanda devre elemanlar ve
alclarn montajn yaparken
elemanlarn ebatlar ve balant
ekillerini dikkate almalsnz. Bunlar
dikkate almadnzda kumanda
elemanlar ve alclar yerletirmede
sknt yaayabilirsiniz.

Kumanda elemanlar arasndaki
balantlar srasna uygun olarak
yapmalsnz.

Balantlar yaparken akm yolu takibini
yapmay unutmamalsnz (enerji
uygulanan noktadan ntr noktasna).

Kumanda elemanlarnn yerletirilme
srasnn soldan saa doru olduunu
unutmamalsnz.

UYGULAMA FAALYET

68

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmleleri, doru ve yanl eklinde karlarndaki kutucuklara (X)
iareti koyarak deerlendiriniz.

Nu. Doru Yanl
1
Asenkron motoru bir ynde srekli altrma iin
mhrleme kontana ihtiya vardr.

2
Birden ok kumanda merkezinden altrma iin
yaplmas gereken ilem stop butonlarn paralel start
butonlarn seri balamaktr.

3
Paket alter ile altrma devrelerinde hibir saknca
yoktur.

4
fazl asenkron motorlarda devir yn deiimi iin
fazlardan herhangi iki tanesinin yerini deitirmek
yeterlidir.

5
Asenkron motoru belirli zaman aralklarnda durdurmak
iin snr anahtar kullanlr.

6
Bir fazl motorlada devir yn deiimi ya ana sargdan
ya da yardmc sargdan geen akmn yn deitirilerek
yaplr.

7
fazl asenkron motorlarda devir yn deiimi zaman
rlesi yardm ile yaplabilir.

DEERLENDRME

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

69

RENME FAALYET3

Gerekli ortam salandnzda kurduunuz sisteme enerji vererek altracak,
artnamede ya da standartta istenen almay salayp salamadn kontrol edecek
aksaklk var ise giderebileceksiniz.

Kurulu kumanda panolarn ve alma ekillerini inceleyiniz.
G ve kumanda sistemine enerji giriinin nasl yapldn inceleyiniz.
G ve kumanda sistemleri iin kullanlan iletkenleri ve kesitlerini inceleyiniz.
Kumanda sistemi iin alnan gvenlik tedbirlerini inceleyiniz.

3. SSTEMN ALIMASINI TEST ETMEK

3.1. Gvenli alma

3.1.1. Sisteme Enerji Girii

Sizden istenilen, kumanda sisteminin gerekli izim ve balantlarn yaptktan sonra
devrenizin almas iin gerekli enerji giri balantlarn da yapmanzdr. nk bu
noktaya kadar kurduunuz sistemde enerji yoktu. Resim 3.1de grld gibi sisteminizi
standart kumanda uygulama panolarnda veya Resim 3.2de grld gibi kendi
hazrladnz kumanda elemanlarnn yerletirildii rayl sistemde yapm olabilirsiniz.
imdi yaptnz ii altracak gerekli enerji giri kablolarn balamaya geldi. Eer
almanz standart panolarda yapm iseniz devrenin almas iin paket alteri off ( 0 )
konumundan on (1) konumuna almanz sisteminizin enerji girii iin hazr hle gelmesini
salayacaktr. Eer hazrladnz rayl sistem zerine kumanda devrenizi kurmusanz size
en yakn g panosu faz klarndan (L
1
, L
2
, L
3
) panonuza enerji kablolarn ekmelisiniz.
RENME FAALYET3

AMA
ARATIRMA

70

Resim 3.1: Standart kumanda uygulama panosu enerji giri ksm

Resim 3.2: Kumanda elemanlarnn yerletirilebilecei rayl pano

3.1.2. Sistemin alma Parametrelerinin Uygunluu

Kurduunuz kumanda sistemindeki (Resim 3.3) devre elemanlarnn alma
ekillerinin sizin istediiniz ekilde olup olmadnn veya sizden istenilen alma eklini
salayp salamadnn kontrln de yapmanz gerekmektedir. Gerekli enerji hatt
ekilmi mi? Kumanda sisteminde gerekli mhrleme devresi kurulu mu? Elektriksel
kilitleme gerektiren devrede gerekli elektriksel kilitleme kontaklar bulunuyor mu? Zaman
ayarl alan devrede zaman rlesi ayarlanan sre snrlar doru mu? Snr anahtar ile
kontrol edilen devrede snr anahtar doru ekilde yerletirilmi mi? Kullanlan motor
koruma rleleri gerekli snrlar iinde ayarlanm m? Balantlar kataloglarnda belirtilen
ekilde yaplm m yaplmam m? Kumanda devre elemanlar ve koruma rleleri motor
etiket deerlerine uygun seilmi mi? vb. kontroller yaplr.

71

Resim 3.3: Kurulu kumanda panosu kesiti

3.1.3. Sistemdeki Hareket Btnlnn Kontrol

Kumanda sistemlerinde hareket btnlnn salanmas esastr. Kullandm devre
elemanlar almas istenilen srayla alyor, devre elemanlar kendilerinden beklenen ii
istenilen (Resim 3.4) ekilde ve zamanda yerine getirebiliyorsa sistemin hareket btnl
salanm demektir.

Resim 3.4: Kumanda panosu son kontrollerini yapan teknisyen

72
3.1.4. Sistemin stee Uygun almasnn Kontrol

Sisteminize enerji uyguladktan sonra sizden istenilen alma ekline gre srasyla
almay balatnz. rnein, fazl asenkron motorun srekli alma devresini
kurduumuzu ve enerjilendirdiimizi dnelim ve buna gre uygun alp almadnn
kontroln yapalm.

ekil 3.1: Bir ynde srekli altrma g ve kumanda devre emas (Amerikan normu )

ekil 1.1deki devrede start butonuna bastmda kontaktr enerjilendi, asenkron
motor almaya balad. Elimi starttan ektiimde motor srekli almyor. Veya starta
bastm fakat kontaktr enerjilenmedi. Start butonuna bastmda kontaktr enerjilendi fakat
motor almad. Bu gibi durumlarla karlatmda hemen g ve kumanda devre emasn
alp hazrladm kumanda panosu emasna bakarak tekrar gzden geirmeli ve eksiklikleri
tamamlayarak yeniden almasn test etmeliyim.

ema ve kumanda devremdeki balantlardaki kontrollerde hata bulamadm ama
devrem yine de almyorsa bu kez de kumanda devre elemanlarm kontrol etmeliyim.
Kumanda ve g devresinde arza yapan elemann yerine yenisi konabilir.

Her ne kadar devre kurmaya balamadan avometre ile salamlk kontrollerini yapm
olsam da devre elemanlarnn salamlk kontrollerini yeniden yapmalym.

Btn bu kontroller sonucunda arzay buldum, devrem sorunsuz ve benden istenilen
ekle gre alyorsa veya devrem hibir sorun yaamadan istenilen alma eklini
saladysa kurduum kumanda sistemini gvenle teslim edebilirim.

73

UYGULAMA FAALYET
renme Faaliyeti2de g ve kumanda devresini kurduunuz uygulama devresini
enerjilendiriniz.

Sistemin yklenmesini salaynz.

Sistemin hareket btnln ve
devamlln kontrol ediniz.

Hazrlanan sistemde kontrol ve
koruma bildirimlerini test ediniz.

Uyar ve kontrol sonularna gre
sisteme mdahele ediniz.

Yaptnz iin kontroln yaparak
teslim ediniz.
Kumanda sisteminize enerji salayacak alteri
anz.
G ve kumanda devre sigortalarn anz.
G ve kumanda devresinde yapm olduunuz
balantlar son bir kez daha gzden geiriniz.
Kurduunuz sistemde g devresini devre d
brakarak sadece kumanda devresinin
almasn kontrol ediniz.
Kumanda sisteminizde kullandnz devre
elemanlarnn sizin istediniz ekil ve srada
alp almadklarn gzlemleyiniz.
Kumanda devresi almas istenilen ekilde
ise sistemi durdurup g devresi balantsn
yapnz.
Kumanda devresi almasnda hatalar var ise
almay durdurunuz. Oluan arzay gidermek
iin gerekli olan eksiklik ve hatalar ilgili
kumanda emas ve balantlarnz kontrol
ederek dzeltiniz ve almay yeniden
balatnz. stenilen alma eklini
saladysanz g devresi balantsn yapnz.
Motor koruma elemanlarn kullandnz
devrelerde kk arzalar oluturarak koruma
elemanlarnn almalarn test ediniz. rnein
kumanda devresinde faz koruma rlesi
girilerindeki fazlardan bir tanesini karp
motorun iki faza kalmasn salayarak veya faz
sras rle balantsnda fazlarn srasn
deitirerek koruma rlelerinin almalarn
gzlemleyiniz.
G devre balantsn yaptktan sonra
sisteminizi yeniden altrnz ve motorun
almasn gzlemleyiniz
Kurduunuz sistem sizden istenilen ekilde
alyorsa kurduunuz sistemi teslim ediniz.

UYGULAMA FAALYET

74

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmleleri, doru ve yanl eklinde karlarndaki kutucuklara (X) iareti
koyarak deerlendiriniz.

Nu. Doru Yanl
1
Kumanda sisteminin almasn g devresinden
bamsz olarak kontrol edebilirim.

2
G devresinde oluabilecek arzalar kumanda
devresini etkilemez.

3
G ve kumanda devresinde arza yapan devre eleman
yerine yenisini koyamam. Btn sistemi yeniden
yapmam gereklidir.

4
G ve kumanda sistemindeki koruma elemanlar arza
durumunda btn sistemi durdurur.

5
Koruma elemanlar seiminde kumanda ettiim
motorun etiket deerleri nemli deildir.

DEERLENDRME

Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

LME VE DEERLENDRME

75

MODL DEERLENDRME
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr
G ve Kumanda emalarn izmek
A)G ve kumanda sembollerini doru olarak rendiniz mi?

B)G ve kumanda devresi izim kurallarn rendiniz mi?

C) emalarda tantma iaretlerini rendiniz mi?

Kumanda ve G Devrelerini Kurmak

A) Mhrlemenin nasl yapldn rendiniz mi?

B) Birden ok kumanda merkezi kurabilmek iin gerekli kural
rendiniz mi?

C) Butonsal kilitlemede jog butonunun yapln endiniz mi?

D) Butonsal kilitleme ile elektriksel kilitleme arasndaki fark
rendiniz mi?

E) Dz ve ters zaman rlesinin alma eklini rendiniz mi?

F) Motor koruma rlelerinin alma prensiplerini rendiniz mi?

Sistemin almasn Test Etmek
A) G ve kumanda devrelerinin kontroln rendiniz mi?

B) G ve kumanda devrelerini altrmadan nce yapmanz
gereken ilemleri rendiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
MODL DEERLENDRME

76

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 Y
2 Y
3 Y
4 D
5 D
6 D
7 Y
8 D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 D
2 Y
3 Y
4 D
5 Y
6 D
7 D

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 D
2 Y
3 Y
4 D
5 Y

CEVAP ANAHTARLARI

77

KAYNAKA
GENTAN Ceyhan, Yavuz TRKMEN, Kumanda Devreleri 1, zmir, 1989.
GRKEM Abdullah, Atlye 2, Ankara, 2004.

KAYNAKA

Asenkron Motor Kumanda Teknikleri

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Asenkron Motor Kumanda Teknikleri

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

T.C.

MLL ETM BAKANLII

Vous aimerez peut-être aussi