Z

Popler kltrn nemli unsurlarndan biri olan arabesk mzik, Trkiye top-
lumunda olduka geni kesimler zerinde uzun yllar etkili olmutur. Arabesk,
zellikle gle birlikte ehir yaamnn zorluklarna katlanma ya da onlarla m-
cadele etme durumunda kalan krsal kesimin yaam algsn ifade etmesi bak-
mndan nemli bir sosyolojik unsurdur. nsann dini anlayn, yaam algsn ve
Allahla ilikisini yanstan nemli kavramlardan biri olan kader konusu, arabesk
mzikte olduka youn olarak ele alnmaktadr. Bu balamda, almamzda,
arabesk mzikte kader konusunun ileni biimi, kadere bak as dolaysyla
arabesk kitlesinin bu mzikten ne ald eletirel bir ekilde incelenmitir.
Anahtar Kelimeler: Arabesk, Orhan Gencebay, kader, kadercilik, slam
ABSTRACT
Arabesque Perception of Destiny Orhan Gencebay Case-
Arabesque music as one of the important aspects of popular culture has been
eective for many years in terms of Turkeys society in a wide cuts. Arabesque is
an important sociological element with regard to express the life perception of
the people in rural areas who have had to endure the rigors of city life or had to
struggle with it. Matter of fate which is one of the important concepts that reect
the religious understanding and life perception of human and the relationship
between him and God is considered intensively in arabesque music. In this context,
in our study, the way of processing the issue of fate and perspective of destiny in
arabesque music and what is the music listener receives from it was critically
examined.
Keywords: Arabesque, Orhan Gencebay, destiny, fatalism, Islam
* Do. Dr., Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi Kelam Anabilim Dal retim yesi,
(e-posta: sinanoge@atauni.edu.tr)
Atatk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Say: 41 Erzurum 2014
Sinan GE
(*)
ARABESK KADER ALGISI
-Orhan Gencebay rnei-
48
Sinan GE
Giri
Trk toplumunda zellikle aada ifade edilecek dnemlerde nemli bir
sosyolojik deer ifade eden arabesk kltr ve onun unsurlarndan bir olan
arabesk mzik, din algnn hem bir etkileyeni hem de bir gstergesi olarak ka-
bul edilmesi ve deerlendirilmesi gereken unsurlardan biri olmutur. 1960l
yllardan sonra gelien ve zellikle 1980li yllarda nemli bir kitlenin haya-
tnda yer edinen bu kltr, sosyolojik, psikolojik ve siyasal alanlarda olduu
gibi mzik kltr alannda da pek ok tartmann konusu olagelmitir. O
dnemlere nazaran bugn poplaritesinde azalma olsa da o kltrle yetierek
olgunluk hatta yallk ana ulam byk bir kitle sosyal hayatta varln
bugn srdrmektedir. Hem bu insanlarn kendi zihinlerinde yer alan alglar
hem de bunlarn etkiledikleri nesillere ynelik varsaylan tesirleri dnld-
nde arabesk kltrn etkilerinin ve izlerinin Trkiye toplumunun hayat
zerinde var olduunu syleyebiliriz.
Gnmz dnyasnda herkesin ok ak bir ekilde grd zere popler
kltrn, ok deiik renkleri ve sentezleri vardr. zellikle cora ve kltrel
olarak dou ile bat arasnda kpr konumunda bulunan lkemizde gelenek-
sel deerlerle bat kltr arasnda kurulmu olan yakn ilikiler, hayata ve
barndrd deerlere ynelik alg ve inanlar da etkilemitir. Bir anlamda,
yaama ynelik bir bak as olan kader inanc da bundan nasibini almtr.
te bu noktada toplumumuzu doru anlamann ve doru bir ekilde deer-
lendirmenin ihmal edilmemesi gereken artlarndan biri de ite bu kltrel
yap ve hareketlilikleri fark etme olmaldr. Zira yaayan herhangi bir kltr,
farkl zaman ve corafyalarda ekillenmi olan teorilerle belirlemeye ve snr-
landrmaya almak hem tehiste hem de tedavi ngrsnde batan hata
yapmak demektir.
slam dnce tarihinde gerek lehinde ve gerekse aleyhinde toplumsal ve
siyasal istismarlara konu olan kader inanc, Mutezile ve Ehli snnet ekolle-
rinin teorileri erevesinde sistemli bir inan esas olarak kaynaklarda yerini
almtr. Bu srete daha nceden Hz. Peygamber ve sahabe dneminde tar-
tlmayan konular ve kavramlar slam dncesinde yerini almtr. Bylece
kader, iman esas olabilecek erevesinin tesinde, bir takm felse mlaha-
zalarn da konusu olmutur. slami ilimlerle megul olan ve toplumda din
mevzularda yazan ve konuan ilahiyat ve diyanet mensuplar ve baz serbest
aratrmaclarn gerek kader algsnda gerekse retiminde klasik kaynaklarda
yer alan kader retileri ve bu erevedeki tartma ve teorilerin ynlendirici
bir etkisi olduunu syleyebiliriz. Ancak ihmal ettiimiz ya da doru anlama-
dmz bir gerekliin sorgulanmas gerekmektedir: Toplumun kader algsn-
da Kurn ve snnetin, sz konusu kitabi bilgilerin ve mezhep kabullerinin
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
49
yeri ve etkisi ne kadardr? Toplumumuzda oluan kader algsn, sandmz ya
da resmi olarak ifade ettiimiz gibi kaynaklarda yer alan snni paradigmalar
m ekillendirmitir? Dolaysyla halkn kader inanc Ebu Hanife, Maturidi,
Eari, Gazali gibi nemli isimlerin grleri dorultusunda m olumutur?
Halkn ounluunun resmi dini ve aidiyet tad mezhebi asndan bu
sorulara evet cevab verilebilir. Fakat yanlg da buradan balar. nk ger-
ek hayatta, ilahiyat kesimlerin kendi zihin dnyas ve belki kendine benzer
snrl kltrel evresi dnda bu sorulara olumlu cevap vermek ok zordur.
Bu nedenle hem doru bir tehis hem de o dorultuda isabetli zmler
retebilmek iin genelde din alglar zelde ise toplumda yer ald ekliyle
kader inancn nclleri ve sonularyla birlikte sosyolojik veriler asndan
da deerlendirmek son derece nemli ve gereklidir. Arabeski, barndrd ta-
rihsel ve kltrel btn veheleriyle deerlendirmek bu almann snrlarn
aacaktr. Ancak hem hitap ettii kitle hem de temel zelliklerini ana hatlary-
la tespit etmemiz, ilgili kitlenin kader algsnn sosyolojik temellerini grme ve
bu balamda bir deerlendirme yapabilme adna nemlidir.
Trkiyede Arabesk Kltr ve Genel zellikleri
Bir toplumun zihin ve inan dnyasn ekillendiren pek ok unsurdan
bahsedilebilir. Toplumlarn tek ve basit yapl bir birliktelik olmayp birbirin-
den farkl paralarn btnlemesinden ibaret bir btnlk olduunu dikkate
aldmzda, o toplumlardaki mevcut deerlerin de sabit n kabuller ve genel-
lemeci yarglarla izah edilemeyecei anlalacaktr. ok deiik unsurlar ve
onlarn kltrlerini barndran Trkiye toplumu iin de ayn tespiti yapmak
mmkndr. ounluk itibariyle Mslman olmakla birlikte ok deiik alt
inan ve kltr gruplarn barndran bir sosyal yapya sahip toplumumuzda,
tarihi sre ierisinde oluan, gelien, glenen, zayayan ksacas srekli bir
hareketlilik barndran kltrel eitlilik ve geliim gzlenmektedir. te bu
kltrel kesitlerden birisi de arabesk olgusudur. Yaygn olarak beenilme ve
halka ait olma eklinde iki anlam da barndrd iin arabesk, popler bir
kltr olarak kabul edilmitir. Popler kltrn bir dier zellii ise 19. yz-
yldan sonra gelimi kapitalist lkelerde kitlesel retim koullarnn ortaya
kmasyla birlikte olumu bir kitle kltr olmasdr.
1
Arabesk, daha ok kyden kente g eden krsal nfusun, ehir hayatn-
da geleneksel deerleriyle modern yaamn gerekleri ve tesirleri erevesinde
oluturduu bir sentezi ifade etmektedir. Dolaysyla bir yandan halka ait bir
gereklik olmas nedeniyle savunulmu, dier taraftan bir yozlama grnts
1 Bkz., zbek, Meral, Popler Kltr ve Orhan Gencebay Arabeski, letiim Yaynlar, stan-
bul, 2012, s. 81, 82.
50
Sinan GE
sunduu iin eletirilmitir. Popleri halka ait anlamnda bir kavram olarak
kullanan yaklamlar, genel olarak popler kltre olumlu bakm ve pop-
ler olann haklln halkn istemesiyle temellendirmilerdir. Bu tavra karlk
olarak ise arabeskin de dhil olduu kitle kltrnn, barndrd kitlelere
yanl bilin dayatmasn gereke gstererek eletirenler olmutur.
2
Arabesk denince akla gelen ve satrlara dklen en nemli toplumsal olgu-
lardan biri gtr. Trkiyede kentlemeyle birlikte ounlukla sosyal ve eko-
nomik refah arzusuyla krsal kesimlerden ehirlere doru nfus hareketlilii
yaanmtr. Ancak ksa bir srede gerekleen bu ziksel hareketlilik, ayn
sre ierisinde kltrel bir dnm salamaz. ehrin snrlarna giren bir
kyl, e zamanl olarak ehrin kltrel kodlarn benimsemi ve uygulam
olmaz. Dolaysyla bir kltrleme srecinin geecei uzun bir zaman dilimin-
de, g eden bu nfus, sahip olduu deerleri yaamaya devam edecek ve bu
deerleri ehrin kltrne katmaya balayacaktr. te yandan hazr bulduu
ve kendine gre baskn olan ehirdeki kltrden de etkilenecek ve kendinde
baz deiiklikleri gnll ya da zorunlu olarak gerekletirecektir. te arabesk
mzik de -mzikal arka plan ok daha farkl olmakla birlikte
3
- bu sosyal ze-
min zerinde kitlesini bulmu ve gelimitir. Yaplan bir aratrmada arabesk
mziin dinleyicisinin u zelliklerde olduu tespit edilmitir:
1. Arabesk mzik dinleyicileri ounlukla tara kkenlidir.
2. Bunlar genellikle gecekondularda yaamaktadr.
3. Byk bir ksm kentlerin kk lekli ilerinde, kamu kurulularnn
yardmc hizmetlerinde almaktadr.
4. Kk esnaf, memur, fabrika iisi gibi dk gelir dzeylerinde olan
kentlilerin de arabesk mzik dinleyici kitlesi arasnda yer aldklar bilinmek-
tedir.
4
zellikle ilk dnemlerinde pek ok ekonomik ve kltrel sorun yaayan ve
ehrin hayatna ancak gecekondudan bakabilen ve bir ekilde almaya alan
bu kesim, arabesk mzik ile kendini ifade edebilme ya da bakasnn dilinde
kendini bulma imknn elde etmitir. Bu konuda doktora almas yapan
Martin Stokes ilgili eserinde u tespitleri yapmtr:
2 zbek, s. 83.
3 Arabesk mziin tarihsel ve mzikal arka plan hakkndaki deerlendirmeler iin bkz.,
Kkkaplan, Uur, Arabesk Toplumsal ve Mzikal Bir Analiz, Ayrnt Yay., stanbul,
2013; Gngr, Nazife, Arabesk Sosyokltrel Adan Arabesk Mzik, Bilgi Yaynevi, Anka-
ra, 1993, s. 46-100. Stokes Martin, Trkiyede Arabesk Olay, letiim Yay., stanbul, 2012,
s. 43-146.
4 Gngr, s. 32.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
51
G, Gneydou ve gecekondu dili, insanlarn sorunlarn, skntlarn,
hayal krklklarn tanmlayp sunabilecekleri bir tarz salyordu. Bu sorun-
larla ilgili duygular, resmi sylem alannda yasaklanmken arabeskin altst
edici sylemlerinde kabul ediliyor, tanmlanyordu. Bu sylemlerin mziksel,
iirsel ve grsel dzeyde yaptklar nermeler i tutarlla sahipti ve srekli
tekrarlanan anlatlar, imajlar, metaforlar birarada tutuyordu.
5
Arabesk kitle ile arabesk mzik arasndaki bu iliki, bak alarna gre
olumlu ya da olumsuz deerlendirilebiliyordu. Nitekim bu mzik, yukarda
bahsettiimiz zere Mzik Ansiklopedisinde Kente gen, kent ortamyla
uyum kurmam, kentsel yaantya katlamam olan kr kkenli nfusun
kltr
6
olarak nitelenmitir. Bu nitelemenin sebebini u deerlendirmede
bulabiliriz:
Sz konusu mzikte dou sazlaryla bat sazlarnn bir arada kullanlmas,
Trk halk mzii ile Trk sanat mzii motierinin birlikte kullanlmasn-
dan ileri gelen karmaklk, yma giriftlik, ayrca Trk mzii geleneinden
sapmlk anlamndaki bozulma, yozlama sz edilen kavrama olumsuz bir
anlam yklenmesine neden olmutur. Buradan yola klarak arabesk, daha
sonralar toplumsal yaamdaki her trl bozumaya, yozlamaya karmaaya
verilen bir ad haline gelmitir. Baka bir deyile, adalama srecinin bala-
masyla birlikte douya zg geleneksel yaam biimiyle batya zg modern
yaam biiminin ve bunlara bal deerlerin karlamasndan doan uyum-
suzlua, kentleme sreciyle birlikte de kye ve kente zg deerlerin, yaam
biimlerinin kar karya gelmesinden doan karmakla, kozmopolit yap-
lanmaya arabesk ad yaktrlmtr.
7
Meseleye daha farkl bir bak asyla yaklaanlara gre ise arabesk aslnda
bir uyumsuzluk ya da yozlama deil, bir var olma mcadelesini ifade etmekte
idi:
Geni bir kitle tarafndan paylalan ve ister estetik deeri eletirilsin is-
terse severek dinlensin, yaayarak oluturulan ve etki eden en nemli popler
kltr alanmzdr arabesk. Bu anlamda, arabesk mzik, 1960larda kentlere
g eden krsal nfusun, evreye uyumsuzluunun deil, tam da tersine,
evreye uymasnn, var kalmann yolunu bulabilmesinin baarl bir gsterge-
sidir. Ayn zamanda krdaki geleneksel ortam kente tayarak deil, toplum-
sal yap asndan kentsel usullerin etkisi altnda var kalmann gstergesidir.
8
5 Stokes, s. 188, 189.
6 Bkz. zbek, s. 15.
7 Gngr, s. 19, 20.
8 zbek, s. 27.
52
Sinan GE
Aadaki u ifadeler ise arabesk mziinin hem ieriini hem de muhatap
kitlesini eletirel bakmdan zetler mahiyettedir:
Bize gre arabesk mzik: inden kt toplumsal ve kltrel evreye
gre biimlenmi, tutarl bir kuramsal dayanaktan yoksun, ezgi ynnden
Arap mziinden, alg ynnden de bat mziinden esintiler tayan, nce-
leri taradan balamakla birlikte zamanla toplumun tm kesimlerinden gelen
yaygn bir dinleyici kitleye sahip toplumumuza zg bir trdr.
9
Arabesk mzik dinleyicilerinin ilk ve byk ounluu kentsel yaamn
sorunlaryla mcadele etme durumunda olan insanlar olunca, bu mziin ie-
riinde de sz konusu kesimin duygularn, hznlerini, aresizliklerini bazen
de mitlerini dile getiren ifadeler yer almtr. Bu yzden arabesk mzikte
sz, zaman zaman mziin geri plana itilmesi pahasna da olsa ne geebil-
mekte ve insanlar arky srf szleri iin dinleyebilmektedirler.
10
Arabeskin
gecekondu kltr ierisinde bu denli yer tutmasnn temel sebebinin doru-
dan mziin kendisinin deil, daha ziyade ierdii konular ve szlerin olduu
deerlendirmesi yaplmaktadr.
11
nk o szler arabesk kitlesi iin ehrin
yalnzlnda, hayat artlarnn kmazlarnda bir haykr, teselliyi ve kendini
ifadeyi iermekteydi. Bu ynyle arabesk mzik, Ait olma gereksiniminin ye-
teri kadar karlanmamasndan kaynaklanan doyumsuzluun, huzursuzluun
da vurulmasna (bunu belirsiz ve soyut kavramlarla da yapsa) olanak ver-
mektedir. Bylece sz konusu sorunu resmi yollardan ya da teki sanat dallar
araclyla dile getirilemeyen ezilen kesimler iin arabesk mzik nemli bir
anlatm arac ve ayn zamanda da nemli bir snma yolu olmaktadr.
12
Arabesk mzie eletirilerin nemli bir blm sz konusu ieriinde yer
alan aresizlik, mitsizlik, karamsarlk ve aclarla younlam yaam biimi ya
da ifadesidir. Bu aresizlie bir de lkemizde zellikle halk kesiminde dertleri
unutma arac imi gibi grlen alkol tketimini de eklersek bu eletirinin
hakllk pay ykselecektir. Bilindii zere kltrmzde iki imek, ekilen
aclarn, dertlerin, kederlerin bir aresi sanlr. ki aclar, dertleri, kederleri
uyuturarak unutturur. Gerek bir zm olmasa da anlk kalarn aracdr.
Arabesk eletirmenlerine gre de zaten arabesk kahraman zm aramamak-
ta; o, dertleriyle, aclaryla yaamak istemektedir. nk onun yaamnn tek
anlam, tek nedenidir bu. Onlarn devamnn en byk yardmcs ise iki-
dir.
13
9 Gngr, s. 23.
10 Gngr, s. 165.
11 Kkkaplan, s. 163.
12 Gngr, s. 183.
13 Gngr, s. 202.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
53
Nitekim Stokesun aratrmalarndaki u tespitleri bu tezi destekler mahi-
yettedir:
Arabesk, dnya ilerinin bir sre ertelendii, arkadaln koyulatrlp
kutland, yaknlk i emberiyle tanmlanm, erkeklerin rak masas bulu-
malarnn vazgeilmez elemandr. Kanun hocam, rak masas olmadan
arabeski anlamaya almann boa krek ekmek olduunu dnyordu.
Ac, ayrlk, yalnzlk ve yabanclama gibi konular ileyen arabeskin bu top-
lumsallama kalbyla badatrlmas artc gelebilir ama muhabbet, eski
arkadalarn, eski gnlerin ve toplumsal varolu hazlarnn geici doasnn
anld, acl-tatll sarholuk sohbetlerinin yapld bir olaydr.
14
Arabesk, ehir iin ehirli bir mziktir. Yalnzla, kt sona mahkm
klarn, kark, alkantl duygu dnyalarn resmeder. Fakir gmen ii-
lerin smrld, kt ilerde kullanld, gn getike bozulan bir ehri
tanmlar ve dinleyenlerini, bir bardak daha rak doldurmaya, bir sigara daha
yakmaya, kaderlerine ve dnyaya lanet okumaya arr. Nfusunun oun-
luu Mslman olan herhangi bir toplumda bylesi bir mzik, byk tart-
malar yaratacaktr.
15
Arabesk mzie yaplan dier kkl bir eletiri ise bu mziin, sz ko-
nusu aresizlik ve karamsarlk tablosuyla birlikte kitlesini, ileride daha geni
bir ekilde grlecei zere, pasif bir kadercilie ynlendirmesidir. Arabeski
eletirenlere gre o, srekli edilgenlik mesaj vermekte, eletirel yetenekleri
uyuturmakla kalmamakta, tm suu kadere ykleyerek politik bilinci ve so-
rumluluu kreltmektedir.
16
Bu noktada u gereklii de gzden karmamak gerekir. Aslnda arabesk
mzik ierisinde yer alan hznl ve kaderci sylem Trk mziinin dier
trlerinde de bulunmaktadr. Bu yzden sz konusu eletiri sadece arabes-
ke ynlendirilmemelidir. Ancak bu mzikte younluk o dorultuda olutuu
ve kitlesi itibariyle de dier mzik trlerine gre daha kapsaml olduu iin
daha ok dikkat ekmitir. Burada sorgulanmas gereken asl husus sz konu-
su acl ve kaderci mziklerin neden insanlara cazip geldiidir? Bu noktada
Gngrn u tespitine hak vermek gerekecektir: Ksaca denebilir ki arabesk
mzii dierlerinden ayran ierik deil, biim ve tekniktir.. Eer ierii
sorgulanacaksa her eyden nce bu toplumun neden bu ierie, neden ac
ykl iletilere ilgi duyduunu sorgulamak gerekir.
17
14 Stokes, s. 183.
15 Stokes, s. 17.
16 Stokes, s. 215.
17 Gngr, s. 213.
54
Sinan GE
Arabesk mziin kitlesi yaam dzeyi snrl ve sorunlu kesimlerle snrl
kalmamtr. 1968lerden 70li yllarn sonlarna kadar yukarda bahsettii-
miz g temelli ve ehrin varolarnda mesken tutmu kitlelerin mziiyken,
1980li yllardan sonra artk kenardan merkeze doru bir genilemeyle top-
lumun dier orta ve hatta st dzey kesimlerine kadar yaylmtr.
18
Bylece
arabeske ynelik krsal nfusun mzii yaktrmalar kabul edilebilirliini
kaybetmitir. Bu noktada g sadece kent kltr ierisinde teekkl etmi
olan bu mziin ilk alc kitlesinin olumasn salayan bir unsur olarak de-
erlendirilmitir.
19
Bir dnemler arabesk mzii yasaklayan ve devletin resmi kanallarnda yer
vermeyen siyasal otorite de deiik kayglarla bu mzie kaplar am ve artk
siyasal tercihler de kitleselleen bu mziin meruluunu hem onaylam hem
de yaygnlatrmtr. Bunlara rnek olmas asnda u bilgileri nakletmemiz
yeterli olacaktr.
- 1989 ylnda dnemin Kltr ve Turizm Bakan Tnaz Titizin organize
ettii 1. Mzik Kongresinde, szleri itibaryla kaderci bir anlay iinde ba-
rndrmayan arabesk mziin desteklenmesi ynnde karar alnmtr.
20
-1989 ylnda kurulan ve 1990da Magic Box Star 1 ismiyle yayn hayatna
balayan zel televizyon kanalyla birlikte TRTnin tek kanal olma zellii de
sona ermitir. Plak ve kaset sektrnn yannda, sinemada ve eitli elence
yerlerinde, kendine nemli bir yer edinen arabesk mzik, bylece geni kitle-
lere ulaabilecei bir ara daha kazanmtr.
21
- TRT dnda yayn yapmakta olan Polis Radyosu srekli arabesk mzik
yaynlar yapmaktadr. Bu da olduka geni bir dinleyici kitlesine seslenmek
demektir.
22
Orhan Gencebay Arabeski ve Kader
Arabeskin yukarda aktardmz genel mahiyetine ilaveten bu mziin
en nde ismi olarak kabul edilen Orhan Gencebaya ayr bir yer ayrlmas
gerekmektedir. Bu almamzda Orhan Gencebay rnek olarak ele alma se-
bebimiz, hem onun bu mzikteki kurucu nitelii ve alanndaki sz ve mzik
kalitesi hem de geni muhatap kitlesidir.
18 zbek, s. 181.
19 Kkkaplan, s. 177.
20 Kkkaplan, s. 155.
21 Kkkaplan, s. 156, 157.
22 Gngr, s. 101.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
55
Gencebay arabeskinin ortaya kt 1968lerde dnyada renci olaylar
balam, Trkiyede balamak zeredir. te yandan yine bu dnemde yaylan
ve byyen ekonomik skntlar ve dourduu gerginlikler de dikkat ekmek-
tedir. zellikle yukarda arabesk mziin kitlesinden bahsederken de deindi-
imiz zere, krdan kente gen youn nfus, kent evrelerindeki sefalet yuva-
s gecekondularda isiz, gsz, yoksulluk iinde yaamlarn srdrmektedir-
ler. te bu ortamda Gencebay Bir Teselli Ver ya da Baa Gelen ekilirmi gibi
plaklaryla sat rekorlar krm
23
ve onun arklar bu skntl kesim iin bir
ifade ve yanstma arac, dier taraftan kendini bakasnda bulma olmutur.
Meselenin psikolojik ynne tekrar dikkat ekecek olursak Gngrn
arabesk kitlesi ve arabesk mzik hakkndaki u ifadeleri bu durumu gayet ak
bir ekilde ifade etmektedir:
Btnleebilecekleri, kendileriyle birtakm eyleri, daha dorusu yaamn
ykn paylaabilecek (gstermelik de olsa) bir eylerin aray iindedirler.
Bu da onlar kendilerine ounlukla ac, keder, hzn ykl iletiler veren
arabesk mzik sanatlarna yneltmektedir..
Yani denebilir ki, dinleyici kitle, arabesk mzii tketirken aslnda sahte
bir doyuma ulamaktadr.
24
Gngr, bir baka yerde ise u tespitlerde bulunmaktadr:
Gencebay bir yandan onlarn, iinde bulunduklar bu yaama kar duy-
duklar tedirginlie ortak olurken, bir yandan da gelecekten, yarnlarn gzel
dnyasndan sz ederek onlarn zlemlerine, gelecee ilikin dlerine katla-
bilmektedir. Bu ynyle gecekondu insan iin hem bir dert orta, hem de
gelecein mutucusu olan Gencebay tam bir ikondur. Bylece gecekondu-
Orhan Gencebay ve arabesk mzik ls birbirini tamamlayan bir btn
halinde kar karmza.
25
Orhan Gencebayla birlikte artk arabesk mzikle halkn ilikisi ve byle-
ce arabesk kltrn sosyal serveni de balamtr. Arabesk piyasasn o d-
nemde elinde tutan Orhan Gencebayn 1968de ilk plan kard zaman
600.000 kadar satm olmas,
26
bu mzii ve ifadelerinin sosyal karln
gstermesi asndan nemli bir veridir. Zaten genel olarak arabesk mzik
dier mzik trlerine gre ak ara nde bir dinleyici kitlesine sahiptir. 1988
tarihli Cumhuriyet gazetesinin verdii bilgiye gre Trkiyede ylda piyasa-
23 Gngr, s. 112, 113.
24 Gngr, s. 38.
25 Gngr, s. 92.
26 Gngr, s. 109.
56
Sinan GE
ya srlen yaklak 200 milyon kasetten yaklak 150 milyonu, yani yzde
yetmiten fazlasn arabesk kasetler almaktadr.
27
Bu yekn ierisinde Orhan
Gencebayn elbette zel bir yeri vardr. Nitekim Derya Bengi ile syleisin-
de kendisinin ifadeleriyle Orhan Gencebayn kasetlerinin yasal tiraj 65-70
milyon arasndadr. Korsanlaryla birlikte yz milyonun zerinde olduu
tahmin edilmektedir.
28
Buna genel paylamlar ve o tarihlerden gnmze
kadar ki sat ve dinlenme oranlarn da eklersek son derece geni bir nfus
tarafndan dinlendii anlalacaktr.
Orhan Gencebayn ark szlerinde yer alan temel szckler ve sklklar
saylmtr. Aratrmann yapld dneme kadarki eserler bazndaki istatistik-
lere gre, 100n zerinde ve ona yakn bir sklkla geen ve pek ou kaderle
ilgili baz kelimeler ve sklklarn rnek olarak zikredebiliriz: Ak: 374, ben:
436, biz: 123, dert: 259, dnya: 114, felek: 30, gel: 141, gn: 103, kader: 93,
lm: 98, sev: 626, sevgili: 136; sen: 600; Tanr: 18, ver: 110.
29
zbek bu alanda ortak bir kavramsal alan almas daha yapmtr. Bun-
lardan konumuzla ilgili setiimiz din kavramlar ve toplam geme skl ise
u ekildedir: Cennet-Kbe-Kble-Maher-Ahiret-Dua-Beddua-Mabet-Ecel-
Felek-Melek-Kyamet-Alnyazs-Gnah-Allah-Yarab-Yaradan-Tanr-Hak-
Mevla-Baht-Kader-Talih-Ksmet: 357.
30
Srf talih ve kaderle ilgili kelimeler: Baht-Kader-Talih-Ksmet-Alnyazs-
Ecel-Felek-Yazmak: 220.
Ac, dert ve ilgili kelimelerin skl ise: 618.
31
Yukarda belirttiimiz youn dinleyici kitlesine sahip olmas ve az nce
aktardmz sz muhtevas, arabesk mziin sosyal bir olgu olarak ihmal edil-
memesi gereken sosyal bir etken olduunu ve hem dinleyenlerinin zihin ve
gnl dnyasn etkileme hem de dier bir adan onun bir yansmas olarak
bir deerlendirme lt olduunu gsterir. Bu da arabeskin en nemli ve
youn olarak ilenen konularndan biri olan kader hakkndaki ieriini, din-
leyici kitlesiyle birlikte deerlendirilmesini nemli hatta zorunlu klmaktadr.
27 Gngr, s. 39.
28 Sinema Syleileri 2009 (Mithat Alam Film Merkezi Sylei, Panel ve Sunum Yll 2009),
Boazii niversitesi Yaynevi, 2010, s. 402.
29 Bkz., zbek, s. 346-348.
30 Bkz., zbek, s. 350.
31 Bkz., zbek, s. 349.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
57
Yaam Algs
Kader inanc bir anlamda insann yaam felsefesini ifade eder. Allah-lem
ve insan arasndaki ilikide hkim olan ve ileyen ilah ve beer kurallar ve
bunlarn genel bilgisini yanstr. Bu nedenle bireyde var olan kader algs na-
slsa hayata bak da ona gre ekillenecektir. Ya da durumu ters ynde de-
erlendirip, hayata bak ve yaama biimi insann kader algsn etkiler de
diyebiliriz.
Gencebayn arklarnda hayata bakn mahiyetine baktmzda dnya-
nn gelip geiciliine ve bu fani dnyann acsyla tatlsyla tm ihtimalleri
barndrdna iaret edilmektedir.
Dnya sana kalr sanma//Hepimiz bir misariz/Zaman gelince geriz
Ecel ac can alrken/Her eyimizden geeriz gnl
32
u szlerde ise hayatn sadece mutluluk veren bir alan olmayp ac ve ke-
derlerinin de olaca vurgulanarak olumlu bir bak as sunulmaya allr:
Gn gelecek isyan edip/Niye dodum diyeceksin
Gn gelecek isyanna/Kahkahayla gleceksin

Alamak var glmek var/Sevilmek var sevmek var

Ne arasan var bu dnyada/Dertler varsa mutluluk var
33
Aadaki satrlarda ise yine dnyann geiciliine ve insann bir misar
gibi sadece dnya hayatn merkeze alp onun artlarna mahkm olmamasna
iaret edilerek gelecee ynelik mitler verilmektedir.
Grmedin mi dnya hrsn kurbandr/Sen de bir hrsna malup oluyorsun
Dnya gurbetinde birer misariz/Doarken ne getirdin ne gtryorsun

Ey gnlm sus artk dertsiz mr olmaz/Her derdin aresi var ecele bulunmaz
Doacak midi henz kaybetmedik/Kaybolan mitlere balanp kalnmaz
Dnya gurbet yeri bizler misariz/Bir yarann acs acyla sarlmaz
34

1980lere ait aadaki szlerde de bu umut vurgusu ve mjdeleme yine
vurgulanmakta ve nihayetinde Allah hatrlatmas yaplarak her trl aresizlik
ve yalnzln tesinde Onun varl ve gzetiminin bir snak ve teselli ola-
ca belirtilmektedir.
32 Batsn Bu Dnya (1974), Gnl.
33 Benim Dertlerim (1977), Seveceksin.
34 Ak Ben Yaratmadm (1979), Yokluk.
58
Sinan GE
Kim diyorsa bahtm kara/Hi kapanmaz byle yara yalan
Her derdin bir derman var/Her tvbede umut balar inan
Yaamak istiyorsan felee ksme/Yaadn her gn gn etmeye bak
Kader oyun ettiyse sakn zlme/Gemie mazi derler gelecee bak
u gnlk dnyada kim kalm baki/Gnmz gn edelim bunda ne var
ki
36
Sabret gnlm sabret sabret/Allah bizimledir Allah bizle
Allah tek mittir mitsize/Hangi kitap yazm insan kle diye/Mutlaka are var
aresize
37
Aslnda tm bu ifadeler daha nceden zelliklerinden bahsettiimiz ve
yaamn skntlar ierisinde bunalan ve belki isyan etme noktasna gelen in-
sanlar o karamsarlktan karp hayata olumlu bakmaya ve mit tamaya
ynlendirmektedir. Bu durum da Orhan Gencebay arabeskini en azndan bu
blmlerini- Arabesk mzie yaplan karamsarlk ve ac ykl olma eletirile-
rinde ksmen istisna klmaktadr. Fakat bu istisna arabesk szlerin geneli iin
maalesef sz konusu deildir. nk yukardaki szlerde yer alan umut ykl
mesajlar dier baz ark szlerinde yerini pesimist ve hatta zaman zaman ni-
hilist bir yaam algsna brakmaktadr.
Mehulden gelmiim mehule giderim/mr denen bu yoldan
38
dene-
rek, yaamn balang ve sonucu itibariyle bilinemezliine iaret edilmitir.
Yaanlan tecrbelere gre de Hayat zaten bir tesadf
39
tr ve Anladm ki,
bu dnya bir dert meyhanesi
40
sznn de ifade ettii gibi bu dnya dertle-
rin iildii bir meyhanedir. te yandan,
Ne sevgide ne akta/Ne hayatta glmm/Istrabm doutan/Ben doarken
lmm
Bu dnyada rahat yok/lm belki kurtulu/Al canm Ya rabbim/Bitsin artk
bu kahrolu
41
Ben daha ne ile dertlere yolcuyum/Ben alnna dert yazlan kader mahk-
muyum
42
lm bu hayattan iyi olsa da/Elde deil lemeyiz sevdiim
43
35 Ben Topraktan Bir Canm (1980), Eyvah.
36 Krdm (1981), Gnlk Dnya.
37 Leyla le Mecnun (1983), Allah Bizimledir.
38 Bir Teselli Ver (1968), Ak Pnar.
39 Benim Dertlerim (1977), Felekten Beter Vurdu.
40 Hasret Rzgr (1991), Yamur Olsan.
41 Batsn Bu Dnya (1974), Ben Doarken lmm.
42 Batsn Bu Dnya (1974), Dertler Benim Olsun.
43 Batsn Bu Dnya (1974), Bir Araya Gelemeyiz.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
59
szleriyle de artk dnya hayatndan herhangi bir beklenti ve umudun
kalmad karamsarlyla lm beklentiye sevk edi sz konusudur. nk
sorunlarna hibir zm bulamayan kii iin yaam anlamszlamtr. Bel-
ki de batsn bu dnya diyerek kendi zmn, bu balamda da kendi-
sinin yok olmasnda arayacaktr. Ya da yukardaki ifadelerle Rabbine niyaz
ederek lm arzulayacaktr. Zira yaam, acdan ve kederden ibaretse neden
yrmek gereksin. ekmekle bitmeyecekse bu dertler neden ekilsin bou-
na.
44
arknn adnn Ben doarken lmm eklinde belirlendiine dik-
kat edildiinde, bu cmleyi hisseden ve dorulayan bir dinleyicinin hayata
bakndan herhangi bir hayr beklenemeyecei anlalacaktr. Zaten kaderci
sylemlerde, sorunlar karsndaki aresizlikten dolay hem mevcut duruma
kader, felek, baht gibi deiik soyut kavramlarla teslim olunmakta hem de bu
dnyada srdrlmesi gereken mit teki dnyaya aktarlmaktadr. Burada
bireyin kltrel alt yaps ve evresi ynlendirici olduu gibi din anlay da
son derece etkindir. Dinlerin, daha dorusu din alglarnn bu balamdaki
olumlu/olumsuz ynlendirmesini ifade bakmndan aadaki tespit ve deer-
lendirme son derece nemlidir:
Gerek dinlerin teorik retilerinin, gerekse din kurucularnn sylemlerinin
insani problemlerin zmne ynelik karar verme modeli olarak ilev grdkle-
rine rastlanabilmektedir. Bu modeller herhangi bir eylemde sadece Tanry yetkin
grebilmekte ya da eylemde Tanr-insan ortaklna yer verebilmektedirler. Onlar,
ierisinde bulunulan durumu merulatrdklar kadar, onun zmn baka
bir dnyaya, ahirete ertelemeyi de nerebilirler. Ortaya atlan model, Tanrnn
olaylarn akna mdahale etmesinin beeri bir ortakl gerektirdii veya ona
izin verdii lde bilil insan aktiviteye zendirici olduu kadar, herhangi bir
eylemde sadece Tanry yetkin grmekle veya ierisinde bulunulan durumu me-
rulatrmakla ya da zm baka bir dnyaya aktarmakla o lde kadercilie
klavuzluk edebilir.
45
Hatta bu mitsizlik yle ileridir ki brakn dnyay, ahiret hayatnda bile
dnyadaki aclarn devam edeceinden endie edilmektedir:
Dnya ahit olsun biz bu gidile/Ahrette de glemeyiz sevdiim

Tanrm ahrette de varsa bu dalar/im yanar barm yanar kan alar

Drt kitabn hangisine bu sar/Bunlar srdr bilemeyiz sevdiim
46
44 Gngr, s. 187, 188.
45 Macit, Mustafa, Sosyolojik Adan Kadercilik, Gndz Eitim ve Yaynclk, Ankara, 2010,
s. 42.
46 Batsn Bu Dnya (1974), Bir Araya Gelemeyiz.
60
Sinan GE
Orhan Gencebayn bu tr karamsar ve umutsuz yaam vurgularn ieren
arklarnn yer ald kaseti Batsn Bu Dnyadr. ster istemez yukardaki
zelliklere sahip bir hayat ve o hayatn yaanaca bir dnyay kimse isteme-
yecektir.
Byle bir yaam algsnn din adan tasvip edilemeyecei aktr. n-
k slam dini, hayatn ve yaanaca dnyann balangcnn da sonunun da
mehul deil, bir gaye tadn ifade eder. Bu anlamda babo, anlamsz
ve srf keder iin bir yaratma sz konusu deildir. Kurn, gklerin ve yerin
yaratlndan bahsederken, ayetlerin balamnda srekli olarak ahiret hayat-
na ve oradaki sorgulamaya ynelik hatrlatmalarda bulunur. nsann yaratl
iin de ayn gereklik geerlidir. Sizi bouna yarattmz ve bize dndrl-
meyeceinizi mi sandnz?
47
ayeti, yaratlla ahiret arasndaki gayesel ilikiyi
gstermektedir. te yandan nsan Suresinde, babo braklmad bildirilen
insann yaratl sreci hatrlatldktan sonra, Bunlar yapan Allah lleri di-
riltmeye kdir deil midi?
48
sualiyle lmden sonraki diriliin imknna is-
tidll edilmitir. Nesnesi ne olursa olsun yaratlla ilgili hemen hemen tm
ayetlerde ahiret hayatyla irtibat kurulmutur. Burada da, insann halden hale
evrilmesinin, kendileri ya da srf lm iin deil, bir akbet iin yaratl
gsterdiini sylemek mmkndr. nk onlar yaratmadan maksat, sadece
lm olsayd, Allah onlar halden hale evirmez, tek bir hal zere brakrd.
yleyse hedeenen bir akbet olmadan yaratma abes olacandan, yaratmada
muhakkak bir akbet vardr.
49
Cinleri ve insanlar ancak bana ibadet etsinler
diye yarattm.
50
ayeti de yaratltaki sz konusu gaye ve akbeti ak bir e-
kilde ilan etmektedir. Yine bu ayet, insanlar ve cinlerin babo yaratlp terk
edilmediklerini, iyilik ve ktlkleri bilip sorumlu olacak bir donanmla ya-
ratldklarn, dolaysyla ibadet ve krle imtihan edildiklerini gsterir.
51
n-
sann yaratlnda nihai gaye ahiret olunca, hem dnya hayat hem de ahiret
hayatna geiin gerektirdii lm de yaratlla ayn gayeyi paylamaktadr.
Nitekim O, lm ve hayat hanginizin daha iyi amel ileyeceini denemek iin
yaratt
52
yeti bu ilikiyi gstermektedir.
yleyse arabesk mzikte yer alan yaam gayesine ynelik ifadelerin dinin
verdii mesajlarla badamadn, hem mzikteki bu vurgularn hem de mu-
47 23.Mminn, 115
48 76.nsn, 40.
49 Mturd, Eb Mansr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud, Tevltul-Kurn, Tah.
Mecd Bsellm, Beyrut, 2005, VII, 457, 458.
50 51.Zriyt, 56.
51 Mturd, Tevlt, IX, 394.
52 67.Mlk, 2.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
61
hataplarnda var olan ya da oluacak benzer alglarn son derece hatal ve yan-
la ynlendirici olduunu syleyebiliriz. Dinin n grd yaam gayesine
sahip olmayan insanlarn, hayat ierisinde karlatklar sorunlara bir anlam
verememeleri ve bu nedenle yaam da anlamsz saymalar kanlmazdr.
nsann yaam ve yaam ierisinde karlat olaylar ifade iin kullan-
d en etkili dini ve kltrel kavramlardan birisi de bilindii zere kaderdir.
Arabesk mzikte, zellikle bireyin isteinin pek de gereklemedii duygusal
ilikiler, kader ve balantl kavramlarla ilenmektedir.
Kader ve Ak
Arabesk kltrde kader, deiik isimlerle birlikte anlr ve hayatta olup
bitenleri ynlendirici bir unsur olarak karmza kar. Bu muhteva bazen
kader bazen de felek kelimesiyle ifade edilir. Orhan Gencebay bu konu
hakknda konuurken yle demitir: Dert orta, konuaca kii, Felek
gibi, bir nevi. Felek diye bir varlk yoktur. Ama airi dearj etmek iin bir hi-
taptr felek, karsnda biri varm gibi konutuu kiidir. (Orhan Gencebay
ile Sylei, 21 Ekim 1987)
53

Trk toplumunda da byk oranda din kayglarla kader ad altnda yap-
lamayan sitem ve isyanlar felek kavramyla dile getirilmitir. Bir baka ifadeyle
Halk, belalara isyan etmek iin onu felek ile yer deitirerek, kamue ederek
kadere kar duyduu isyann ve ikyetlerini rahata haykrabildi.
54
Arabesk
kltrde de gerek kader gerekse felek, youn olarak yine olumsuz bir imajla
nitelenmitir. Zaman zaman olumlu ve mitlendirici ifadeler yer almakla bir-
likte genelde kahpe, zalim, insafsz, darbe vuran, sevenleri ayran, glmeyen,
oyun oynayan, ektiren ve yenilmez zellikleriyle hayattaki her eyden sorum-
lu ve zellikle seven-sevilen arasndaki ak olumlu ya da olumsuz bir ekilde
belirleyen gtr felek, dier ismiyle kader.
nsanlara gven duyulamamas yetmemi gibi felek de insafszlk etmi,
darbe vurmu ve seveni aldatp kandrmtr:
lk darbeyi felekten yedim/Belki akta glerim dedim
Deli gibi birini sevdim/Oda felekten beter vurdu
55
Dostta vefa hayr yok/Felek dersen insafsz/.Kader vurdu felek ald
56

Gvenecek ne sevgili/Nede bir dost kald/Felek sabret diye diye/Yllarm al-
d
57
53 zbek, s. 186.
54 Gler, lhami, Allahn Ahlklii Sorunu, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 1998, s. 25.
55 Benim Dertlerim (1977), Felekten Beter Vurdu.
56 Batsn Bu Dnya (1974), Ben Doarken lmm.
57 Sarhoun Biri (1976), Kader Diye Diye.
62
Sinan GE
Ne ettiyse bana kaderim etti
58
Hayatn straplar karsnda nee ve sevincini kaybedenler iin artk felek
kahpedir, zalimdir:
Geti artk deil mi bizim bizim/Neemiz her eyimiz/Hayat strap felek
kahpe kahpe deil mi
59
Her ne ise felek, sevenlere kar art niyetiyle almakta, onlarn kavumas-
n engellemekte ve btn olumsuzluklara ve felaketlere sebep olmaktadr:
Kasti var dertlerin bana kasti var/u felein yalnz benle zoru var
60
Brak dedim brak felek/Sevenlerin yakasn
Duymadn m bunca yldr/Akmzn duasn
Sen mi dedin sevgiliye/Byle zalim olmasn
Nasl taktn boynumuza/Bu felaket halkasn
61
Gencebay Felekle Sohbet isimli eserinde bir anlamda felek algsn zet-
lemektedir. lgili eserde felek insanlara olumsuz bir ekilde dokunan, onlarla
elenen, diri diri mezara gmen, eskiden beri kt tannan, srekli dert olu-
turan, can yakan, ldren insafsz ve ok nadiren gldren bir olgu olarak
sunulmaktadr.
62
Arabesk mzik szlerinde deiik konulara zaman zaman iaret edilmekle
birlikte ana muhteva beeri aktr. Kader de genelde ak balamnda ele alnr
ve seven-sevilen ilikisi asndan yaptklar sorgulanr.
Arabesk szlerdeki akla ilgili yaplan deerlendirmelerde zaman zaman
tasavvuf edebiyatnda sklkla vurgulanan ilah akla mukayeseler yapldn
grmekteyiz. Mesela bu deerlendirmelerden biri u ekildedir: Bu ak, halk
iiri ve trklerinde grlen dnyevi ve somut aka benzemez. Bu ak anlay-
zellikle 1968-1980 balar arasnda daha youn olmak zere Allah kriyle
btnleen bir tr tasavvu yaknl olan, kelimelerle anlatlmas g olduu
ifade edilen, bazen aslnda akn sevgiliden nce var olduunu ve belki sevgilinin
cismani bir varlk olmas gerekmediini de dndrten bir ak anlaydr..
arklarda ou kez sevgiliye hitap edilirken Allaha hitaba geilir.
63
Akn soyut
muhtevas, an hayatn derinden etkilemesi ve kendisini maukuna adama-
s, her trl ile ve skntya onun uruna tahamml etmesi ve nihayetinde bu
58 Leyla ile Mecnun (1983), Beklemek badet.
59 Musalla Ta (1967), Meyhaneci.
60 Ya Evde Yoksan (1989), Gz Var.
61 Yarabbim (1978), ileke.
62 Bkz., Yarabbim (1978), Felekle Sohbet.
63 zbek, s. 184, 185.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
63
uurda Allaha yaplan mnacatlar sebebiyle aka kutsiyet yklemek mmkn
grnse bile, genel muhtevaya bakldnda arabesk mzikte anlatlan akn
beer bir ak olduu anlalacaktr. lahilik, sadece ona yklenen anlamlarn
yceltilmesi ve an beer akna katt derin boyutlardan kaynaklanan bir
yanstmadr. Hatta bu anlam yklemeleri ve yanstmalar zaman zaman ol-
mas gereken snr amakta ve yine din adan kabul edilemeyecek inan ve
sylemlere srklemektedir. Bu nedenle arabesk mzikte ilahi ak temasnn
ilendiini sylemek, hem vakaya aykrl hem de beeri ak balamnda
dile getirilen ar sylemleri mazur gstermeye temel oluturacandan dolay
isabetli deildir.
Sen gnlmde Kbe sen meleksin
64,
Sen bu akn kblesi oldun65 Seni
kble yaptm kalan mrme
66
gibi ifadelerle sevgiliye olan ak din bir sembol
olarak Kbe ve kble kavramlaryla kalbin hede olarak nitelenmi, yine Her
eyde sen her anmda sen her yer seninle dolu/Senle balar seninle biter izdiin
kader yolu
67
denerek, tasavvuf edebiyatnda yer alan ve vahdet-i vcut felse-
fesini yanstan duygular sevgiliye yneltilmitir. Senin iin dodum ben68,
Sanki ben yalnz seni/Sevmek iin domuum/Kama benden ben seninle/Ben
aknla var olmuumSeninle dodum senle leyim
69
ifadelerinde de grlece-
i zere ak ve sevgili bir yaam gayesi ve var olma gerekesi olunca, sevgili de
bu varlk ve varoluun messir gc olarak yanstlmaktadr. Gngrn ifa-
deleriyle, Arabesk mziin kahraman iin yaamn btn anlam, var olmann
tek nedeni sz konusu olan aktr. Btn sorunlarn, btn aclarn, dertlerim
tek sulusu olan ak, var olmann da tek nedeni olduu iin ayn zamanda da
mutluluun ta kendisidir. Tek ama sevgiliye kavumaktr. Ama bunun ne tr bir
kavuma olduu belli deildir. Yani onu elde etmek mi, yoksa sevgilinin katna
ykselmek, yani Tanrya erimek midir, belli deil. Ancak aka anlalan bir ey
vardr ki, o da tek mutluluun, yaamn daha dorusu var olmann tek amac
sevgiliye ulamaktr.
70
sterim ki yaat beni sevip sevindir/Varlma karar vermek senin emrindir
71,
zin sende sabr bende/Kaderim belki de senin ellerinde
72
gibi ifadeler, sz ko-
64 Sarhoun Biri (1976), Beni Byle Sev.
65 Bir Damla Mutluluk (1982), yle Bir Ak.
66 Yargsz nfaz (2006), Sensin Benim ilegahm.
67 Bir Damla Mutluluk (1982), yle Bir Ak.
68 Yargsz nfaz (2006), Sensin Benim ilegahm.
69 Batsn Bu Dnya (1974), Sen Hayatsn Ben mr.
70 Gngr, s. 198.
71 Yalnz Deilsin (1994), Al Haneri.
72 Yargsz nfaz (2006), Sensin Benim ilegahm.
64
Sinan GE
nusu akn ilahiliini yanstmaktan ziyade, beer olan ak ve bir beer olan
muhatabn kutsallatrmak hatta tanrlatrmaktr. Bu duygu, baz szlerde
olduka ar ve slam itikad asndan riskli boyutlara ulamaktadr. Din
kltrlerde sadece yaratcya has klnan kulluk ve tapnma, artk sevgiliye
ynlendirilmitir. Sevenin tekisi (sevgilisi) ile ilikisi, kendisinin de ifade
ettii gibi rzaya dayanan bir boyun eme, kulluk ilikisidir. Kula kulluk edil-
mez, ama sevgiliye ve aka kulluk edilir.
73
Bu balamda aadaki ifadeler,
slam dininin en temel prensiplerinden biri olan tevhit inancna aykr, irk
alan ierisinde deerlendirilebilecek hususlardr.
Herkes duysun sana kul olduumu
74
Tanrmdan sonra sen taptm diyorsam
75
Her nereye baksam seni buluyorsam/Her derdime ortak seni ediyorsam
Tanrmdan sonra sen taptm diyorsam/Ne geti ne geti ne geti ki elime.
76
Bu tr ifadelerin din adan irk alanna girme sebebi slam dininin en
temel esas olan ve dier tm inan esaslarnn zerine bina edildii tevhide
aykr oluudur. nk tevhit inanc sadece Allahn varln ve tekliini ka-
bullenmeyi deil, ayn zamanda kulluu ve ibadeti de ona has klmay gerekti-
rir. yle ise sen de dini Allaha has klarak Ona kulluk et.
77
, De ki: phesiz
bana, dini Allaha has klarak Ona ibadet etmem emredildi.
78
, De ki: Ben
dinimi Allaha has klarak sadece Ona ibadet ediyorum.
79
Onlar bana kulluk
eder ve bana hibir eyi ortak komazlar.
80
Yukardaki ayetlerde dini dolaysyla
itaat ve de kulluu sadece Allaha has klma emredilmitir. Rabbine kavu-
may uman kimse yararl i ilesin ve Rabbine kullukta hi kimseyi ortak koma-
sn.
81
ayetinde ise daha ak bir ekilde kulluun sadece Allaha tahsis edilip
bakalarnn buna ortak klnmamas emredilmitir. Onlar, Allah brakp,
kendilerine ne faydas ne de zarar dokunan eylere kulluk ederler.
82
ayetinde ise
inkrclarn zelliinden bahsedilirken yukardaki ayetlerde belirlenen tevhit
esasna aksi istikamette inan ve davrana sahip olanlar anlatlmtr. Dolay-
73 zbek, s. 200.
74 Ak Ben Yaratmadm (1979), Zaman Akp Gider.
75 Ak Ben Yaratmadm (1979), Ne Geti Eline.
76 Krdm (1981), Ne Geti ki Eline.
77 39.Zmer, 2.
78 39.Zmer, 11.
79 39.Zmer, 14.
80 24.Nur, 55.
81 18.Kehf, 110.
82 25.Furkan, 55; 10.Yunus,18.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
65
syla bu derece hassas bir konunun hi kimse uruna feda edilemeyecei ya da
gevetilemeyecei aktr. Bu kii sevgili de olsa, bu szler mecazen de sylense
fark etmez. Allaha has olan bir kavram ve ieriinin hibir surette baka var-
lklara tevcih edilmemesi temel bir prensiptir. Tanrdan sonra kaydn kon-
mas da bu yanl haetmez. Zaten irk, Tanrya inanp onunla beraber ve
Ondan sonra bir eylerin ortak koulmas demektir. Bu noktada Gencebayn
Kula kulluk edene yazklar olsun
83
sznn son derece isabetli olduunu ha-
trlatarak, kulluk edilen kulun sevgili de olsa hakikatin deimeyeceini ifade
etmemiz gerekecektir.
Arabesk mzikte ak ve sevgiliye yukarda aktardmz dzeyde metazik
deer ve g yklenince, o ak, kaderle de irtibatlandrlr ve bir ilahi yazg
olarak sevenin bahtna u ekilde izilmi olur:
Kanmda canmda aln yazmda/Bir sen varsn bir de ben u dnyamda/.
Korkulu ryam glen bahtmsn
84,
Ey sevgilim ey kaderim
85,
Akmzn kade-
rini seni bana yazan bilir86, Sen benim alnma dert diye yazlan/Akmdan
habersiz olan sevdiimsin
87,
Kr u inadn/Tanr yazsn/Bozmak bize gre de-
il
88,
Aln yazm benim budur diyorum
89,
Sen benim alnma dogmadan nce/
Yazlm bir sevda bir kader gibisin
90,
Ecel olsa koarm ben bil ki aln yazm-
sn.
91
Seni ok seviyorum/Kaderimsin biliyorum
92
Her eyden nce sevgiliyle ilgili ezelde belirlenmi bir takdir olduu var-
saylsa bile bunun bilgisi insanlar tarafnda bilinemeyecei iin kimse gnl
verdii bir insann kendisi iin bir yazg olduunu iddia edemez. Zaten din
adan btn sevgililerin zoraki bir ekilde birbirlerine Allah tarafndan se-
ildikleri ve tayin edildikleri sylenemez. Gkte ve yerde gizli hibir ey yoktur
ki apak bir kitapta olmasn.
93
Yeryznde vuku bulan ve sizin banza gelen
herhangi bir musibet yoktur ki, biz onu yaratmadan nce, bir kitapta yazlm
olmasn. phesiz bu, Allaha gre kolaydr.
94
gibi ayetlerden de mlhem olarak
83 Batsn Bu Dnya (1974), Batsn Bu Dnya.
84 Batsn Bu Dnya (1974), Benim Dnyam.
85 Batsn Bu Dnya (1974), Duyun Beni.
86 Benim Dertlerim (1977), Zamansz Rzgar.
87 Benim Dertlerim (1977), Zalimsin.
88 Akma Gzlerimden (1987), Akma Gzlerimden.
89 Ya Evde Yoksan (1989), Gzm Sende.
90 Cevap Ver (1999), Sen Farkl Birisin.
91 Yargsz nfaz (2006), Gneimsin.
92 Yalnz Deilsin (1994), Yalnz Deilsin.
93 27.Neml, 75.
94 57.Hadid, 22.
66
Sinan GE
kltrmze yerleen yazg aln yazs kavramlarla hayattaki her eyin n-
ceden Allah tarafndan bilinip yazld ifade edilir. Ancak unutulmamaldr
ki, Allahn her eyi nceden bilmesi ve yazmasnda insanlarn da rol vardr.
nsan, en azndan kendi illeriyle alakal alanda yeterli bir zgrle sahiptir
ve zaten sorumlu tutulabilmesinin meruiyetinde bu zgrlk esastr. mam
Azam Ebu Hanifenin Allahn Levh-i Mahfzdaki bu yazgsnn hkmen
deil, vasfen olduu
95
ifadesi, meselenin doru anlalmas iin son derece
nemlidir. Konuyu ak ve sevgi balamnda ifade edecek olursak, sevgide ve
akta da esas ilke insanlarn tercihidir. Buna gre sevgiyle ilgili bir yazg, so-
nucunu mecbur brakacak bir hkmetme deil, olan olaca gibi niteleme ve
tespit etmedir. Dolaysyla bu hususta nceden bir yazg olmusa bu da byk
oranda insanlarn tercih etmesine gredir. Yani kii kendi iradesiyle, ruhsal alt
yapsyla ve sevmesine etki edecek hangi sebeplerle sevmi olacaksa ezelde bili-
nen odur. Dier bir ifadeyle kii sevecei iin ezelde yle yazlmtr denebilir.
Yoksa btn sevgileri Allah insanlarn iradesine itibar etmeksizin belirlemitir,
insanlar da cebren, kendi seimleri olmakszn o sevgiye mahkm kalmaktadr
eklindeki bir sylemin sahih kader inancyla alakas yoktur. Bu noktada sade-
ce yle bir istisna yaplabilir. Allahn kalplere mdahale ettii ve Hz. Musa,
Hz. Yusuf rneklerinde olduu gibi birilerinin kalbine bakalarna ynelik
sevgi att gerektir. Ama bu zel rneklerin btn insanlara temil edilip
ak, sevgiyi ve dier insani olaylar tamamen bu yolla izah etmek dinin n
grd insan hrriyeti ve sorumluluunu ve buna gre sevap ve cezann adil
oluunu temelden sarsacaktr. Dier insani eylemlerde olduu gibi sevgide de
Allaha dua, Ondan hayrlsn isteme, doru tercihler yapma hususunda des-
tek bekleme gibi unsurlar yer alsa da ana belirleyici, insann iradesidir.
Sevgi konusunda biraz daha kaderci ve yazgc sylemlerin temelinde yatan
dier bir etken ise akn, karlkl bir iliki olmas, bir taraf sevgiye sahipken
dierinin buna karlk vermemesi, dolaysyla sevenin kendi iradesi dnda
bir eylerin vuku bulmasdr. Buna ilaveten toplumlarn rf ve adetlerinin, ev-
lendirme geleneklerinin insan iradesini basklayan bir yapda olduu durum-
larda bu kadercilik daha baskn olmaktadr. lkemizde de bir zamanlar youn
bir ekilde yaanan ve gnmzde de devam etmekte olan beik kertmesi, ber-
del gibi evlenecek kiilerin iradelerini yok sayan durumlar bu noktada rnek
verilebilir. Yine byk ounluklarn evlenmesinde uygulanan grc usul
ad verilen uygulama, ebeveynlerin ya da ailenin dier fertlerinin seven-sevilen
arasna girip, sz konusu ilikilere kar gelmesi ve benzeri nedenler zellikle
sevenler ve evlenenler/evlenemeyenler balamnda kaderci sylemleri tahrik
95 Ebu Hanife, el-Fkhul-Ekber (erhul-Fkhil-Ekber ile birlikte), Darul-Ktbil-lmiyye,
Beyrut, 1984, s. 302.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
67
etmektedir. Bylece kendi iradesi dnda bir olayla karlaan ya da istediini
elde edemeyenler ya bir savunma psikolojisi ya da bakalarn sulama reeksi
olarak kadere ve aln yazsna snmaktadr.
te arabesk ark szlerinde ya da byk oranda ak konu edinen arabesk
lmlerde de srekli bu tablo sunulmaktadr. Resim, gelenek asndan doru
olmakla birlikte, resmin deerlendirilmesi bahsettiimiz gerekelerle yanl-
tr. Aln yazs olduuna inanlan sevgiliye kavuma olmaynca, bu sefer sz
konusu aln yazsna ya da dier ifadeleriyle talih ve bahta kar olumsuz bir
tavr taknldn grmekteyiz. Buna gre umduklarna nail olamama bahtn
vefaszlyla izah edilmitir:
Sen de bahtm gibi bana vefasz olma sevgilim/./u benim bahtm bile-
mezsin ki/Yerden yere vurdu beni ne gelir elden
96
Beklerim u bahtm glecek diye/Beklerim bahtm glecek diye
Beklerim sevgilim bir gn dnecek diye
97
Uyan artk kara bahtm/Uyan da bak geenlere/Kader diye diye geldik/u
kapkaranlk gnlere
98
Ne talihim gld nede kaderim/Her gn gibi bugn yine dnden beterim
99
Dnceler mitsiz/Kelimeler yetersiz/Talihsiz bu ak talihsiz
100
Sard Kollarm dert emberi/Kader tuzana dm gibiyim
101
Gnlme sev diyen kadere bak/Akm mrme haram etti
102

Arabesk kader algsnda, ite bu zelliklere ve yaptrmlara sahip bir felein
insana dost olmas ve insann da onu dost bilmesi elbette ki beklenemez. Bu
yzden artk felek ve kader, insana dman olarak alglanmakta, ondan sakla-
nlmakta ve reddedilmektedir:
Bahtm gibi dmanm ecel gibi akm var/Felek gibi dmanm ecel gibi
akm var
103
96 Bir Teselli Ver (1968), Sev Dedi Gzlerim; Hatasz Kul Olmaz (1975), Sev Dedi Gzle-
rim.
97 Bir Teselli Ver (1968), Yorgun Gzlerim.
98 Sarhoun Biri (1976), Kader Diye Diye.
99 Musalla Ta (1967), Vicdan Azab.
100 Beni Biraz Anlasaydn (1985), Beni Biraz Anlasaydn.
101 Batsn Bu Dnya (1974), Hayat Kavgas.
102 Batsn Bu Dnya (1974), Duyun Beni.
103 Ben Topraktan Bir Canm (1980), Garip.
68
Sinan GE
Doan bir piman domayan iki/Doutan felekle dman olmuum san-
ki
104
Sen de vurma zaten vurmu felek sillesi
105
Yaralama felek gibi/Olma kt kader gibi of
106
Bilmesin o felek/Seni ok sevdiimi/Duymasn kaderim/Seni istediimi
Alrlar seni benden/alarlar yreimden
107
Bu szlerde ifade edilen korkular gereklemitir. nk sevenler birbirini
istese bile kader onlar ayracak kadar zalimdir.
Mutluluk seninle benim elimde/Korkarm ki zalim kader ayrr bizi
108
Bana kaderimin bir oyunu mu bu/Ald sevdiimi verdi zulm
Altm kaderin zulmne artk/Bana glmese bile
109
Yazklar olsun yazklar olsun/Kaderin bylesine yazklar olsun.
110
Arabesk algda yer alan talihe ve bahta ynelik bu kzgnlk, ksknlk
daha ileri ve kabul edilemez durumlara ulamaktadr. Sevgiliyi ilahi bir yazg
olarak kabul etme ya da o noktadaki mitler boa knca, bu sefer vuslata
ermemenin duygusal krgnl o yazy yazan Tanrya isyana ve Onu sula-
maya kadar varmaktadr.
Neden neden tanrm neden/Nedir bu zulm/Nedir nedir tanrm bu zu-
lm/
Yazan acmam ektiren acr m/Kime uzandysa bo kald elim
Yaratm yaradan ek demi sonradan/Bktrm bu candan suum ne benim
Nedir tanrm bu zulm
111
Bu nasl sevdadr yarab bu nasl kader/Ya yeniden yarat beni ya da sabr
ver
112
Elbette ki bu ifadeler ve arka planndaki duygu ya da inan da, yine din
adan son derece sakncaldr. Her eyden nce kullarna kar son derece
merhametli olan ve onlara asla zulmetmemi ve etmeyecek olan Allaha mev-
cut hakszlk ve zulmleri nispet etme gibi inan noktasnda byk bir hata
104 Bir Damla Mutluluk (1982), Doan Bir Piman.
105 Bir Damla Mutluluk (1982), Sen De Seversin.
106 Yargsz nfaz (2006), Sylenmedik Sz Kalmad.
107 Beni Biraz Anlasaydn (1985), Bilmesin O Felek.
108 Musalla Ta (1967), Vicdan Azab.
109 Bir Teselli Ver (1968), Kaderimin Oyunu.
110 Batsn Bu Dnya (1974), Batsn Bu Dnya.
111 Dil Yaras (1984), Zulm.
112 Ben Topraktan Bir Canm (1980), Vefasz Ak.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
69
yaplmaktadr. Bununla da yetinilmeyip bu nispete bina edilerek Onu ac-
mama, srf cefa iin yaratma gibi onun merhametine uymayacak isnatlarla
sulama ve sorgulama sz konusudur.
Yine ark szlerinde grlecei zere artk bu isyan noktasnda sevgiliyi
isterken gvenilen ve snlan yazg, -ayet sevgili yoksa- isyan edilen ve ta-
nnmayan bir hedef haline dnmtr:
Seni seviyorum belki senden fazla/Seni istiyorum duayla niyazla
Seni u anlma yazmayan kaderi/Tanmam asla
113
Ne olacaksa olsun bizim halimiz/Biz byle kadere layk deiliz
114
Felee isyanm artt git gide
115
Ben ne yaptm kader sana/Mahkum ettin beni bana
Her nefeste bin sitem var/ikayetim yaratana.
aran sen mi yoksa ben miyim bilemedim/yle bir dert verdin ki kendime
gelemedim
Ben mi yarattm ben mi yarattm/Derdi strab ben mi yarattm
Gnah zevk olmusa vefa yorulmusa/Dzen bozulmusa ben mi yarattm
116
Batsn Bu Dnya arks ve yukardaki szleri aklarken Orhan Gencebay
unlar sylemektedir:
Orhan Allaha inanmtr, inanmaktadr ve orada Allaha olan duygularn
da, hatta Allaha der ki, inancyla;
aran sen misin/Yoksa ben miyim bilemedim
diye, hatta ona sitem eder. Yani senin yarattn bu dnyada bir bozukluk
var ama, ben mi ardm, sen mi? diye sitem eder; yle bir dert verdin ki, yolu
ardm, diye sitem eder.
117
Gencebayn tanmad ve isyan ettii kader, kendi ifadelerini esas alrsak,
mevcut yaam artlar ve insanlarn oluturduklar dzendir. Ancak bu arky
dinleyen kitlenin ve genel olarak toplumumuzun kader algsnda Gencebayn
kastettikleri deil, byk oranda ilahi takdir yer alr. Dolaysyla her ne kadar
szlerin sahibi ilah olana deil beer olana isyan etmi olsa da, dinleyici kit-
lenin zihin dnyasnda o kaderi ve aln yazsn yazan ve ona takdir eden ma-
kama kar da bir isyan barndraca kesindir. Nitekim bu isyan ve sitemin
113 Cennet Gzlm (1986), Diyemedim Ki.
114 Emrin Olur (1988), Ne Olacaksa Olsun.
115 Sen de Haklsn (1992), Ayen.
116 Batsn Bu Dnya (1974), Batsn Bu Dnya.
117 zbek, s. 225.
70
Sinan GE
douraca tehlikeyi ve din tepkiyi fark etse gerek, Gencebay u szleriyle
arklarnda bu duruma iaret etmitir:
lem duydu avazm/Kfre yordu niyazm
Musallada namazm/Klacak kul brakmadn
118
Gencebayn Kadercilie Eletirisi
Orhan Gencebay arabeskinde younluk, dier arabesk szlerle rtmek-
te ve genel olarak olumsuz ve kaderci bir izgide ilemektedir. Bu sylemde
kader, srekli olarak sulanm, her eyi belirleyen ve genelde bu belirlemesi-
ni sevenlerin aleyhine yapan bir kt karakter olarak sunulmutur. Bazen de
kader, Ben kendi kendimi sen mesut ol diye/Kaderimle avutup nasl da harap
ettim
119
aresizliinin ifadesi olarak kiinin kendini kandrmasn ve avutma-
sn salayan bir savunma mekanizmasdr.
Verilen ark szlerinden de anlalaca zere asl kayna toplumsal olan
sorunlar bireysel dzeye indirgenerek kadercilik temas erevesinde youn-
latrlmtr. Bylece onlarn varlk nedenleri somut dayanaklardan yoksun-
latrlm, gerek nedenlerinden uzaklatrlm, bunun da tesinde varlkla-
rnn kanlmazl ne srlerek sz konusu sorunlarn ortaya kmas belki
de hakllatrlmtr.
120
Kaderciliin ana muhtevasn ifade etmesi ve sosyolojik ierii de yanst-
mas iin kadercilikle ilgili u tanm aktarmamz uygun olacaktr: Kadercilik,
olay ve olgular kendi iindeki nedenleri ve sonular balamnda kavrayp, bu
erevede aklama, hareket etme eiliminin zdd olarak subjektieen, il-
lerin ve olaylarn sonularnn nceden bilinip takdir edildii ve bu takdirin
deimeyecei inancyla hareket etme eklinde ifade edilebilecek bir rnek
model/paradigma olarak karmza kmaktadr.
121
u ana kadar aktardmz szlerde de bu tanm ierisinde vurgulanan un-
surlarn youn bir ekilde yer aldn grmek mmkndr. Zira kaderin ezici
gc karsnda aresiz kalan kiinin yapaca hibir ey yoktur. Nitekim fel-
sef fatalizm (yazgclk)de olaylarn zorunlu ilikisi karsnda, teist fatalizm
(yazgclk)de ise Allahn ezeli bilgisi ve tayini karsnda insan etkisiz ve pa-
siftir.
122
Gencebayn aadaki ifadelerinden de anlalaca zere artk birey
kadere kar teslim olmu ve malubiyetini kabul etmitir.
118 Hayat Devam Ediyor (1993), Kul Brakmadn.
119 Musalla Ta (1967), Kabahat Seni Sevende.
120 Gngr, s. 186.
121 Macit, s. 10.
122 Bkz., Bolay, Sleyman Hayri, Felsef Doktrinler ve Terimler Szl, Aka Yaynlar, An-
kara, 1996, s. 447.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
71
Kim yenmi ki dnyada ben yeneyim kaderi
123
Elde deil sevip sevmemek yaamaktan zormu glp glmemek
Kaderim bu belki de sevip de lmek mitsiz sevmek
124
Byle gelmi byle gider/Byledir ak kanunu1
25
Braktm kaderime/Akmzn sonunu/
Brak artk kaderimle/Kendi halime beni
126
imde bir his var benden pes diyor/Olmayan duadan mit kes diyor
Mademki bahtmz byle istiyor/Kaderin emrine uyalm gitsin
127
Kadere pasif bir ekilde snma, bireye psikolojik bir savunma ya da rahat-
lama salayabilir. nk olumsuzluklardan kaderi sorumlu tutmak ve kendi-
sine sorumluluk yklemekten kanmak, olaylardan ve baarszlklardan pay
karmamak, kiinin z saygsn koruyabilmekte
128
ve bu sayede bir anlamda
kiiliini koruma reeksi oluturmaktadr.
Deiik din alglar dolaysyla kader inanc, hayatn olaylarna kar aktif
bir tavr taknmaya ynlendirebilecei gibi tam aksine her eyi bir baka kiiye
ya da deere balayarak pasiemeye ve meselelerin zmn teki dnyaya
havale etmeye de sebebiyet verebilir. te taraftan kaderci sylemlerde kader,
srekli olarak olaylarn nedenlerini izah iin kullanlm ve bu nedenle de
sonulardan hep o sorumlu tutulmutur. Oysa slamdaki kader inanc, in-
sani olaylarn nedensel izahn vermek iin deil, o olaylara ve genel olarak
yaama gayesel bir deer yklemek iindir. Dier bir ifadeyle kader inanc bir
gayelilik prensibidir. Ancak bu muhteva korunamad zaman -ki genelde de
yle olur- kader inanc ad altnda aslnda kadercilik yapld ak bir ekilde
grlebilir.
Aslnda Orhan Gencebay, kendisiyle yaplan bir syleide kendisine y-
neltilen kadercilik sulamalarn kabul etmemektedir. Kaderi dini alanda
anlalan muhtevasndan ziyade normal yaamda karlalabilecek ihtimaller
rnts olarak anladn ifade etmekte, eletirdii ve isyan ettii kaderin de
bu ihtimallerden olumsuz olanlar olduunu ifade etmektedir. Konuyla ilgili
aklamalarndan bir blm u ekildedir:
123 Yarabbim (1978), Vaktinde Gel Sevgilim; Ak Ben Yaratmadm (1979), Vaktinde Gel
Sevgilim.
124 Ben Topraktan Bir Canm (1980), Garip.
125 Cennet Gzlm (1986), Benim Deil.
126 Hayat Devam Ediyor (1993), Severek Ayrlalm.
127 Yalnz Deilsin (1994), Ayrlk Nikah.
128 Macit, s. 16.
72
Sinan GE
Hani hayali varlklar olur, felek gibi. Felek nedir? nsanlarn dearj olmak
iin yarattklar hayali bir varlktr. Zaman zaman birtakm dertlerimizi ya da
o anki halet-i ruhiyemizi anlatmak iin sylediimiz eyler vardr. Bir iirde,
mesela, bulutlar tekmeleriz, gnee kafa tutarz, kutup yldzna bilmem ne
deriz, aya gider geliriz Sevgili iin gkten yamur yadrrz, vs. Demin,
kader ihtimallerdir, demitim. Ben o arkda bu ihtimallerden en ktsnn
bama gelmi olmasna isyan ediyorum. Olumsuz bir ihtimalin iindeyim.
Bu ihtimal bama gelmemeliydi, ama geldi. Bir tr ikyet, kendime gre.
Ben ne yaptm kader sana, mahkm ettin beni bana? Yani Ne biim ih-
timalsin ki bama geldin, beni bana mahkum ettin, hay Allah! falan gibi.
Byle bir yakar.
129
Nitekim Gencebayn arklarnda, u ana kadar aktardmz ve her eyin
sulusu olan ve karsnda aresizce teslim olunmas gereken kader algsndan
farkl olarak, tpk yaam algsnda grld gibi kaderle alakal ifadelerde
de zaman zaman olumlu yaklamlar grlmektedir. Olaylar ve yaananlar
kaderin srtna vurarak sorumsuz ve atl kalmay eletiren szler mahede
edilmektedir.
Eserlerin yazm tarihi itibariyle sylenmesi mmkn olmasa bile, en azn-
dan verilecek mesajn doruluu asndan aktaracamz bu olumlu ifadeleri
bir son sz niteliinde varsaymamz uygun olacaktr. Bir anlamda aadaki
ifadeleri, imdiye kadar kaderci anlayla hayata ve sevgiye bakan kiinin, ak-
lnn bana gelmesi, hatalarndan piman olup gerei grmesi olarak deer-
lendirmek ve sunmak daha anlaml olacaktr. Bylece seven kii en sonunda
hatay artk kendinde grmeye balar ve zulmn Allahtan ve Onun takdirin-
den deil, insanlardan kaynaklandn itiraf eder:
mitsiz bir akn garibi oldum/Aradm hatay kendimde buldum
130
imdi aryorum aksz gnlerimi/Meer zehirlemiim kendi kendimi
131

Her ey Haktan ama zulmetmek kuldan

132
Beni de Allah yaratt ben de bir kulum/Merhamete gel artk yeter bu zu-
lm
133
129 Sinema Syleileri 2009, s. 403.
130 Musalla Ta (1967), Hor Grme Garibi.
131 Bir Teselli Ver (1968), Ak Pnar.
132 Musalla Ta (1967), Hor Grme Garibi.
133 Bir Teselli Ver (1968), Beni de Allah Yaratt.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
73
Kaderci sylemlerde, bir taraftan aka mecburen d vurgulanrken di-
er taraftan aadaki ifadelerde grlecei zere ak ve sevgi, insann kendi
ili ve terk edilebilir, tvbe edilebilir bir gereklik olarak sunulur:
Bir daha k olmak m tvbeler olsun// Yemin ettim aka tvbeler olsun
134

ok hata etmitik biz zaten batan//Gnah yazk bize hayr yok bu ak-
tan
135
Hata benim, gnah benim, aet sevgilim
136
Uyan artk kara bahtm/Uyanda bak geenlere
Kader diye diye geldik/u kapkaranlk gnlere
137
Artk gerek sulunun kader olmad fark edilmi ve sorulacak hesap varsa
seven ve sevilen de dhil olmak zere insanlara ynelik olaca ifade edilmi-
tir:
Sen alnna bu yazy/Kendi ellerinle yazdn/Kabahati ykleme/Bo yere ka-
derine
138
Kader deil kader deil/Sana katlanabilmek/
Kader deil kader deil/imdeki duygular kaybettiim duygular
Zalimce imzalanan o ac hatralar/Kader deil
139
Yllarn gnah kaderde mi kalacak/Elbet bir gn insanlk/Sizden hesap so-
racak
140
Sanma sulu olan kaderimizdir/En byk darbeyi bana akn vurmu-
tur
141
Nihayet doru yolu bulan k, doru bir sonla Allaha snmakta ve in-
sanlardan ya da mevcut dzenden grd ktlklere kar Allahtan yardm
dilemektedir:
Bir yar verdin yar olmad/Felek kahpe desem yalan/Kulun kul olmad
u dnyada dost kalmad/Bir yol gster bana Tanrm
142
Her gn ayr bir dert/Her gn bir strap
Kurtar beni bu ileden/Sevgili Yarab
143
134 Musalla Ta (1967), Barma Ta Bastm.
135 Bir Teselli Ver (1968), mitsiz Ak.
136 Bir Teselli Ver (1968), Yorgun Gzlerim.
137 Sarhoun Biri (1976), Kader Diye Diye.
138 Cevap Ver (1999), Giden Gelmez Yerine.
139 Cennet Gzlm (1986), Dnya Dnyor.
140 Benim Dertlerim (1977), Bitecek Dertlerimiz.
141 Ak Ben Yaratmadm (1979), Kara Toprak.
142 Klasikler-II (2001), Tanrya Feryat.
143 Musalla Ta (1967), Baa Gelen ekilirmi.
74
Sinan GE
Hatalarnn farkna varan insan artk cebri kader anlayndan, izilmi ve
oynanmak zorunda kaldn hissettii oyunu brakp sorumluluk stlenmi-
tir. Kaderde kendinin ve sevdiinin de izimlerinin olduunu kabul etmitir:
Mutsuzlua isyan ettim/Kaderimi iziyorum
144
Akn kanununu kaderimin yolunu/Sanki izecekmi gibisin
145
Unuttun mu strapla geen yllar/Lanetlenen bu kaderi ikimiz yazdk
Mutlulua giden yolun kaplarn/fke ile inat ile bizler kapattk
146

Bekliyorum her gn seni/Grmek iin ve izmen iin/Kaderimin yolun yolu-
nu
147
Kaderini izdiysen kime ne
148
Sonu
Orhan Gencebayn ark szlerinin muhtevas esas alnarak yaptmz bu
incelemede, son ksmda aktardmz olumlu ve insan sorumlu tutan ve ha-
yatta yaananlarda kendi rolnn nemli olduunu vurgulayan ifadelerin d-
nda, genelde kaderci muhtevann arlkta olduunu syleyebiliriz. Bu tablo,
hem arabesk mziin konuyla ilgili yanl algsn hem de toplumun zihin ve
gnl dnyasnda oluturaca en azndan zinde tutaca olumsuz kader inan-
cn daha dorusu kadercilii yanstmas bakmndan son derece nemlidir.
lk bata da ifade ettiimiz gibi toplumsal yap deiik kltrel kodlar
barndran girift bir mahiyet tar. Allah insan ilikisini ifade eden ve de ok
nemli kavramlardan biri olan kader inancnn toplumdaki alglan biimi ve
yaanan olaylarda varsaylan tesirleri, hem dine hem de hayata bakta gz ard
edilemeyecek bir veridir. Buradan hareketle zellikle arabesk mziin dinleyici
kitlesinde, kader algsn oluturan ana etken, din metinler ve slami sylem-
lerden ziyade, hayat artlar ve bu hayatn sz konusu kltrel kesim tarafn-
dan okunu biimidir. te mziin etkin ve kitlesel diliyle ifade ettii gerek,
en azndan bu kesimin, kader ismi altnda, slamn gerek kader inancnn
tam aksi istikamette; bireysel, toplumsal ve siyasal sorumluluu stlenmeyen
bir zihin ve inan yapsna sahip olduunu gstermektedir. Yine bu kesimin
algsnda hayatn zorluk ve skntlarnn kendi eylemleri hesaba katlmadan
rastgele ve hikmetsiz bir ekilde Allah tarafndan belirlendii, dolaysyla kar
koyamayacaklar bu yazgya teslim olmalar gerektii zann yatmaktadr. By-
lece hem Allah ve din algs hem de yaam felsefesi yanl bir zemin zerine
144 Benim Dertlerim (1977), Kaderimi iziyorum.
145 Dil Yaras (1984), Sevecekmi Gibisin.
146 Emrin Olur (1988), Asla.
147 Ya Evde Yoksan (1989), Dilenci.
148 Sen De Haklsn (1992), Kime Ne.
ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-
75
kurulmakta ve yle devam ettirilmektedir. Bu alglarn sosyolojik geerlilii
daha geni saha aratrmalarn gerektirse bile, en azndan mzikal kltrdeki
grnt bu ekildedir.
Bu gereklik karsnda zellikle iki kesime nemli sorumluluklarn d-
tn syleyebiliriz. Birincisi, toplumun genelde din zelde de kader alg-
sn deerlendirme, oluturma ve ynlendirme konumunda bulunan Diyanet
leri ya da lahiyat bnyesindeki aratrmaclardr. Bizler iin, konuyla ilgili
tespit, deerlendirme ve nerilerde kitabi bilgi ve teorilerle snrl kalmama
ve halkn kltr kodlarn iyi analiz edip buna gre zm nerileri sunma
zorunluluu vardr. Bu almada ok snrl dzeyde yaptmz incelemenin
daha genel olarak belki tm mzik alanlarnda ve sosyal yansmalarnn da
llerek yaplmas son derece nemlidir.
kinci sorumluluk ise toplumun deiik kesimleri iin yine deiik oran-
larda tesir gcne sahip olan sanat ehline aittir. Sanatlarn toplumu ilgilen-
diren hele hele zihin ve gnl dnyalarna dorudan ya da dolayl etki edecek
yaptlara sahip olanlarn, sanatsal kabiliyetlerinin yannda hayata ve muhteva-
sna ynelik ciddi bir bilgi ve kltr dzeyine sahip olmalar, sanatsal faaliyet-
lerinde maddi ve poplist kayglardan syrlarak toplumlarn olumlu ynde
yetitirme, gelitirme ve ynlendirme amacn tamalar gerekmektedir. Bu
balamda sanat eserlerinin sadece toplumsal yapy aksettiren rnler olmak
yerine, ina edici bir donanmda aydnlatc nitelikler tamas zorunludur.
Diskogra (Orhan Gencebay)
Musalla Ta, 1968-1969
Kaderimin Oyunu, 1968-1970
Bir Teselli Ver, 1968-1972
Batsn Bu Dnya, 1971-1974
Sarhoun Biri, 1974-1976
Hatasz Kul Olmaz, 1974-1976
Benim Dertlerim, 1978
Yarabbim, 1979
Ak Ben Yaratmadm, 1980
Ben Topraktan Bir Canm, 1980
Krdm, 1977-82
Bir Damla Mutluluk, 1978-82
Leyla ile Mecnun, 1983
Dil Yaras, 1984
Beni Biraz Anlasaydn, 1985
76
Sinan GE
Cennet Gzlm, 1986
Akma Gzlerimden, 1987
Emrin Olur, 1988
Ya Evde Yoksan, 1989
Utan-Dokunma, 1990
Hasret Rzgr, 1991
Sen de Haklsn, 1992
Hayat Devam Ediyor, 1993
Yalnz Deilsin, 1994
Gnl Dostu, 1995
Kiralk Dnya, 1996
Cevap Ver, 1999
Orhan Gencebay Klasikleri 2, 2001
deal Ak, 2002
Yrekten Olsun, 2004
Yargsz nfaz, 2006
Kaynaka
Bolay, Sleyman Hayri, Felsef Doktrinler ve Terimler Szl, Aka Yaynlar, Anka-
ra, 1996.
Ebu Hanife, Numan b. Sabit, el-Fkhul-Ekber (erhul-Fkhil-Ekber ile birlikte),
Darul-Ktbil-lmiyye, Beyrut,1984.
Gler, lhami, Allahn Ahlklii Sorunu, Ankara okulu Yaynlar, Ankara, 1998.
Gngr, Nazife, Arabesk Sosyokltrel Adan Arabesk Mzik, Bilgi Yaynevi, Ankara,
1993.
Kkkaplan, Uur, Arabesk Toplumsal ve Mzikal Bir Analiz, Ayrnt Yaynlar, s-
tanbul, 2013.
Macit, Mustafa, Sosyolojik Adan Kadercilik, Gndz Eitim ve Yaynclk, Ankara,
2010.
Mturd, Eb Mansr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud, Tevltul-Kurn,
Tah. Mecd Bsellm, Beyrut, 2005.
zbek, Meral, Popler Kltr ve Orhan Gencebay Arabeski, letiim Yaynlar, stanbul,
2012.
Sinema Syleileri 2009 (Mithat Alam Film Merkezi Sylei, Panel ve Sunum Yll
2009), Boazii niversitesi Yaynevi, stanbul, 2010.
Stokes, Martin, Trkiyede Arabesk Olay, letiim Yaynlar, stanbul, 2012.