UMB

CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI

Shkelqim Cani, 2009
1
LEKSIONI 3: POLITIKA MONETARE E ECB
DHE E EUROSISTEMIT, ROLI, KUADRI OPERACIONAL
1. Politika monetare (pm) e BQE dhe e Eurosistemit, roli, kuadri
operacional
2. Roli i pm dhe fenomeni i inflacionit
3. Zbatimi i politikes monetare ne zonen e euros
4. Tendenca aktuale ne politiken monetare te BQE
5. Instrumentet e politiks monetare t Banks s Shqipris.
I. POLITIKA MONETARE E BQE E EUROSISTEMIT, ROLI, KUADRI
OPERACIONAL
OBJEKTIVAT E POLITIKES MONETARE (PM)
Ruajtja e stabilitetit te cmimeve eshte objektivi themelor i Eurosistemit dhe i politikes se
perbashket, te njesuar monetare te tij, sipas nenit 105 te Traktatit te BE-se. Pa asnje
paragjykim ndaj objektivit baze, Eurosistemi duhet te perkrahe politikat e pergjithshme
ekonomike ne BE, me qellim qe te kontriboje ne arritjen e objektivave te BE-se. Keto te fundit
jane pa dyshim: nivel i larte punesimi dhe nje rritje e qendrueshme jo-inflacionare.
Ne Traktat paraqitet qarte dhe hierarkia e objektivave per Eurosistemin, duke i dhene perparesi
te padiskutueshme stabilitetit te cmimeve, duke i atribuar ketij te fundit kontribute te
jashtezakonshme ne arritjen e nje mjedisi te favorshem ekonomik dhe te nje niveli te larte
punesimi.
Keshtu ne Traktat thuhet:
Perfitimet nga stabiliteti i cmimeve jane thelbesore, vitale dhe nje parakusht per rritjen e
mireqenies ekonomike apo rritjes potenciale te ekonomise.
Roli i natyrshem i politikes monetare eshte te mbaje cmimet stabel. Nepermjet mekanizmit te
transmisionit, PM mund te ndikoje ne ekonomine reale brenda nje afati te shkurter kohe, por
brenda ketij afati, ajo ne menyre absolute mund te ndikoje vetem ne nivelin e cmimeve ne
ekonomi.
Perfitimet nga stabiliteti i cmimeve
Stabiliteti i cmimeve i referohet nivelit te pergjithshem te cmimeve ne ekonomi. Ai nenkupton
shmangien si te nje inflacioni, ashtu edhe te nje deflacioni te zgjatur. Stabiliteti i cmimeve
ndikon ne rritjen e aktivitetit ekonomik dhe te punesimit nepermjet:
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
2
1. Shmangies se aktiviteteve (psh. blerjeve) joprodhuese per tu mbrojtur nga ndikimet
negative te inflacionit ose deflacionit. Me cmime stabel ka me pak gjasa qe individet e firmat
nje pjese te burimeve te tyre ti perdorin per shtim inventari mallrash, duke iu trembur rritjeve
te inflacionit ne te ardhmen, pasi vlera e mallrave ruhet me mire ne raport me parane ne
dore ose asetet financiare. Sidoqofte, blerja me tepri e mallrave, edhe pse mbron (te pakten
potencialisht) familjaret apo biznese te caktuara, ne shkalle vendi eshte nje investim
joeficent dhe qe ka pasoja negative ne ekonomine e nje vendi (frenon rritjen ekonomike).
2. Pakesimit te deformimeve te shkaktuara nga inflacioni ose deflacioni ne qendrimin
ekonomik ndaj taksave, sistemit te sigurimeve shoqerore, etj. Sic dihet taksat dhe
kontributet e sigurimeve shoqerore nuk indeksohen me normen e inflacionit. P.sh. edhe pse
tatimi i fitimit mbetet 25% vlera e parave te grumbulluara nga buxheti qe shkon per pagat
mbetet e njejte si vlere nominale, por me fuqi blerese me te ulet. Po kestu dhe pagat e
punonjesve humbasin ne vlere reale, ne rast te inflacionit te larte, pasi perqindja e tatimeve
e kontributeve eshte fikse dhe vlera neto reale e pages per pasoje rezulton me e ulet.
3. Permiresimit te transparences se mekanizmit te cmimeve. Njerezit mund te bejne
dallimet ne cmimet relative, pa u ngaterruar me nivelin e pergjithshem te cmimeve. Kjo i
ndihmon ata te marrin vendime konsumi apo investimi te mire-informuar duke bere zgjedhjet
e duhura dhe me eficence. Kjo i lejon tregjet te bejne nje shperndarje me efektive te
burimeve. Duke i orientuar zgjedhjet e konsumatoreve per investime e konsum ne menyren
me produktive te mundshme, PM rrit mireqenien dhe standartet e jeteses se familjareve dhe
po keshtu dhe potencialin prodhues te ekonomise.
4. Reduktimit te premiumit te riskut per inflacionin ne normat e interesit duke ndikuar
ne uljen e interesave reale ne ekonomi dhe krijuar stimuj per investime. Nqs kreditoret do
kene siguri per stabilitet cmimesh ne te ardhmen, atehere ato nuk do te kerkonin nje
premium (shtese) rreziku per inflacionin per ti kompensuar ata nga rreziqet qe lidhen me
mbajtjen e aseteve nominale per nje periudhe te gjate kohe. Duke ndikuar ne uljen e
interesave reale te ekonomise, stimulohet kreditimi per biznesin duke shtuar mundesine e
rritjes se investimeve. Pra, nje PM e besueshme ndikon ne nxitjen e rritjes ekonomike.
5. Parandalimit te rishperndarjes arbitrare te pasurise dhe te ardhurave si rrjedhoje e
inflacionit apo deflacionit te paparashikuar. Ne menyre te vecante, grupet me te dobeta te
shoqerise preken me shume nga inflacioni, pasi ata kane mundesi te kufizuara per tu
mbrojtur nga ai. Praktika e shekullit te kaluar ka treguar qe nivele te larta inflacioni/deflacioni
jane shoqeruar shpesh me mungese stabiliteti social e politik (Rasti i Argjentines).
6. Inflacioni vepron si nje takse per ata qe mbajne para cash (para ne dore).
CILI ESHTE PERKUFIZIMI I STABILITETIT TE CMIMEVE ?
Perkufizimi sasior i stabilitetit te cmimeve eshte:
Sigurimi i rritjes vjetore te HICP-se ne nje nivel nen dhe afer 2%.
Si llogaritet HICP-ja?
Puna konceptuale qe lidhet me indeksin HICP te cmimeve behet nga Eurostat-i ne marredhenie
te ngushta me institutet kombetare te statistikes te vendeve antare te BE-se. Si perdorues te
tyre BQE bashkepunon me Eurostatin per kete tregues. Te dhenat e para te HICP-se dolen ne
janar 1995.
Bazuar ne peshat qe zinin ne 2003 shpenzimet e konsumit (familjar) mallrat perbenin 59.1% te
peshes totale te HICP, ndersa sherbimet llogariteshin me 40.9%. Ideja kryesore per ndarjen ne
keta elemente te HICP eshte identifikimi i gjithe faktoreve te ndryshem ekonomike qe ndikojne
ne zhvillimet e cmimeve te konsumit. P.sh. zhvillimet ne komponentin e cmimeve te energjise
jane te lidhura ngushte me luhatjet e cmimit te naftes. Cmimet e ushqimit ndahen ne te
perpunuara dhe te paperpunuara, pasi cmimet e ketyre te fundit influencohen nga faktore
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
3
sezonale si p.sh kushtet e motit dhe dukurite sezonale, nderkohe qe keta faktore kane efekte
shume me te pakta ne cmimet e ushqimeve te perpunuara.
Cmimet e sherbimeve ndahen ne pese nenkategori, te cilat paraqesin ndryshime ne zhvillimet e
tyre perkatese per shkak te kushteve te ndryshme te tregut. Masat e harmonizmit per HICP
burojne nga disa Rregullore te BE-se te rena dakord me vendet antare, te cilat sherbejne per ti
beret e krahasueshem treguesit mes vendeve te ndryshme. Te tilla rregullore trajtojne llogaritjet
e shpenzimeve te konsumit, standardet dhe procedurat per ndryshimet/korrigjimet e cilesise se
produkteve, trajtimin e mallrave dhe sherbimeve te reja, etj. Ky eshte nje process ne vazhdim
per persosjen e metejshme te metodologjise duke synuar dhenien e nje indeksi sa me te sakte,
real, perfaqesues ne nivel Europian dhe ne kohen e duhur.
Peshat e perbereseve kryesore te HICP-se ne zonen e Euros te aplikueshme per vitin 2003,
krahasuar me shporten ne vendin tone
Shqiperi BE
Ushqim dhe pije joalkoolike 42.6
Pije alkolike dhe duhan 3.1
Veshje dhe kpuc 3.9
Qera, uj, lnd djegse dhe
energji
24.4
Mobilim, paisje shtpie dhe
mirembajtje shtpie
4.6
Kujdes shndetsor 2.1
Transport 4.8
Komunikacioni 1.3
Argtim dhe kultur 2.6
Shrbimi arsimor 1.0
Hotele, kafene dhe restorante 7.3
Mallra dhe shrbime t ndryshme 2.4
Duke ju referruar ne menyre eksplicite nje rritjeje te tille te HICP-se, synimi eshte qe te tregoje
se si inflacioni ashtu edhe deflacioni nuk jane te pajtueshem me konceptin e stabilitetit te
cmimeve. Pra perkufizimi eshte simetrik. Cilat jane disa nga perfitimet per dhenien e nje
perkufizimi te tille:
Politika monetare behet me transparente;
Percakton nje tregues te matshem dhe shume te qarte per realizimin e te cilit te gjithe
qytetaret europian bejne pergjegjese BQE-ne;
Ndihmon publikun per te formuar pritshmerite e tij lidhur me zhvillimet e ardhshme te
cmimeve;
Arsyet per te mbajtur inflacionin nen dhe afer 2%
Keto nivele konsiderohen si optimalet per te siguruar perfitime maksimale ne ekonomi.
Krijohet nje kufi sigurie per te shmangur risqet nga deflacioni. Me kete kufi normat
nominale te interesit nuk do binin kurre nen zero. Ne nje ambjent deflacioni PM nuk do te mund
stimulonte kurre ne menyre te mjaftueshme kerkesen agregate duke perdorur instrumentin e
normes se interesit. Kjo do ta bente me te veshtire punen e saj per te luftuar deflacionin se sa
inflacionin.
Indeksi i pergjithshem 100.0%
Cmimet e Mallrave 59.1
Ushqime te paperpunuara 7.6
Ushqime te perpunuara 11.7
Mallra industriale pa energjine 31.6
Energjia 8.2
Sherbimet 40.9
Sherbimet e Shtepive 10.4
Transporti 6.3
Komunikimi 2.9
Argetim e sherbime personale 14.9
Te ndryshme 6.4
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
4
Mban parasysh mundesine qe inflacioni i HICP te mbivleresoje lehtesisht inflacionin e
vertete si rrjedhoje e nje tendence te vogel pozitive te demostruar ne matjen ne praktike te
inflacionit me metoden e HICP-se.
Siguron nje kufi te mjaftueshem per te adresuar ndikimet ne diferencat e inflacionit ne
eurozone. Eviton mundesine qe vende te caktuara te Eurozones te jetojne ne menyre
strukturore me nivele teper te uleta te inflacionit ose edhe me deflacion.
Se fundi, nje aspekt thelbesor i PM te BQE eshte qe ajo synon te ndjeke stabilitetin e
cmimeve ne nje periudhe afatmesme. Sic kemi sqaruar dhe me perpara, kjo reflekton
konsensusin qe PM nuk mund, dhe per rrjedhoje nuk duhet te perpiqet, qe to pershtase
zhvillimet ne cmime dhe inflacion ne afatin e shkurter.
II. ROLI I PM DHE FENOMENI I INFLACIONIT
Duke qene se BQ e nje vendi eshte emetuesi i vetem i kartmonedhave dhe i rezervave bankare
ne treg, pra ka monopolin e siguruesit te bazes monetare, ajo eshte ne gjendje te vendose
kushtet me te cilat bankat e tjera do te marrin hua prej saj. Per kete aresye, ajo mund te ndikoje
kushtet me te cilat bankat vendosin dhe pranojne depozita/kredi njera-tjetres ne tregun e
parase.
Tashme eshte pranuar gjeresisht se ne praktike, cdo ndryshim qe ben BQ ne normat e interesit
ne tregun e parase ve ne levizje nje sere mekanizmash dhe veprimesh nga agjente te
ndryshem ekonomike ne nje kohe relativisht te shkurter. Ky mekanizem njihet si mekanizmi i
transmisionit i PM. Keto ndryshime do reflektohen ne parametrat e tjere ekonomike si
prodhimi, cmimet.
Ndersa pranohet se ne nje afat kohor me te larget, pas gjithe axhustimeve te bera ne ekonomi,
nje ndryshim ne sasine e parase do te reflektohet ne nje ndryshim ne nivelin e pergjithshem te
cmimeve, por nuk do te ndikoje ne ndryshime permanente te variablave reale si prodhimi ose
papunesia. Ky parim i pergjithshem quhet neutraliteti afatgjate i parase dhe sipas tij, ne nje
periudhe afatgjate, te ardhurat reale ose niveli i punesimit varen ne menyre esenciale nga
faktore te tille reale te kahut te ofertes si teknologjia, rritja e popullsise ose preferencat e
agjenteve ekonomike.
Pra, perfundimisht, efekti i PM mbi prodhimin eshte i perkohshem, ndersa mbi cmimet eshte
permanent.
Ne baze te ketij arsyetimi, BQ-ja nuk mund te shtoje rritjen ekonomike ne nje periudhe afatgjate
thjesht duke rritur oferten monetare apo duke mbajtur norma te uleta interesi ne nje nivel qe
sperputhet me stabilitetin e cmimeve. Ajo ne kete menyre mund te ndikoje vetem nivelin e
pergjithshem te cmimeve. E vetmja menyre qe BQ te kontriboje ne rritjen ekonomike afatgjate
eshte nepermjet mbajtjes se cmimeve te qendrueshme.
Si rrjedhoje, inflacioni eshte nje fenomen monetar. Nje inflacion i larte per nje kohe te gjate
shoqerohet zakonisht me rritje te larte monetare. Ndersa faktoret e tjere si ndryshimet ne
teknologji, kerkese agregate apo tronditjet e cmimeve te mallrave baze mund te ndikojne
zhvillimet e cmimeve per periudha afatshkurtra, por keto efekte me kohe mund te kompensohen
nga efektet e PM.
Kuadri operacional
Kerkon qe BQE te jete:
1. Furnizuesi i vetem i bazes monetare
BQE eshte furnizuesi i vetem i bazes monetare qe perbehet nga: kartmonedhat dhe
monedhat ne qarkullim, rezervat e mbajtura nga partneret/bankat e tjera me Eurosistemin. Te
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
5
gjithe keta elemente jane ne krahun e pasivit/te detyrimeve ne bilancin e Eurosistemit. Rezervat
nga ana e tyre ndahen ne rezerva te kerkuara (te detyrueshme) dhe rezerva te teperta.
Ne sistemin e rezerves minimale te Eurosistemit, partneret/palet jane te detyruara te
mbajne rezerva me bankat e tyre qendrore. Pervec kesaj, institucionet e kreditit zakonisht
mbajne ne menyre vullnetare nje sasi te vogel rezervash te teperta me Eurosistemin.
Nga sa rezulton me lart, BQE eshte e afte te menaxhoje likuiditetin ne tregun e parase si dhe te
ndikoje drejtperdrejt ne normat e interesit te ketij tregu.
2. Sinjalizuese e qendrimit te PM
Kjo arrihet duke ndryshuar kushtet ne te cilat BQ eshte e gatshme te hyje ne transaksione me
institucionet e kreditit.
3. Siguron funksionimin e duhur te tregut te parase
Me veprimet e saj BQ synon nje funksionim te duhur te tregut te parase si dhe ndihmon
institucionet e kreditit te plotesojne nevojat e tyre per likuiditet. Kjo realizohet duke siguruar
rifinancimin e rregullt te ketyre institucioneve si dhe duke u krijuar atyre lehtesi nepermjet
instrumenteve te posacem qe i lejojne te shfrytezojne gjendjet e llogarive ne fund te dites dhe te
perballojne luhatjet e perkohshme te likuiditetit.
4. Parimet qe udheheqin zbatimin e PM-se
Sipas Traktatit: Kuadri operacional i Eurosistemit duhet te jete ne perputhje me parimet e nje
ekonomie te lire/te hapur te tregut me nje konkurrence te lire qe favorizon shperndarjen
eficiente te burimeve.
Parime te tjera jane:
Eficenca Operacionale
Ky eshte parimi me i rendesishem dhe mund te perkufizohet si aftesia e kuadrit operacional per
te mundesuar qe vendimet e PM te transmetohen sa me shpejt dhe ne menyre sa me te sakta
ne normat e interesit afatshkurter te tregut te parase. Keto, me pas nepermjet mekanizmit te
transmisionit ndikojne ne nivelin e cmimeve.
Trajtim i njejte dhe harmonizim
Institucionet duhet te trajtohen ne menyre te barabarte pavaresisht nga madhesia e tyre dhe
vendndodhja ne zonen e euros. Harmonizimi i rregullave dhe procedurave ndihmon ne
sigurimin e nje trajtimi te njejte pasi krijon kushte identike per gjithe keto institucione qe kryejne
veprimet e tyre me Eurosistemin.
Zbatimi i decentralizuar
Zbatimi i PM eshte i decentralizuar ne nivel kombetar. Eshte BQE ajo qe bashkerendon
operacionet e ndermarra nga BQ.
Thjeshtesia, transparenca, vazhdimesia, siguria dhe eficenca e kostove
Qe te kuptohen me mire nga publiku dhe tregjet veprimet e PM-se duhet qe ato te jene te
thjeshta dhe sa me transparente. Parimi i vazhdimesise kerkon qe ne instrumentet dhe
procedurat e zbatuara te behen sa me pak ndryshime, me qellim qe BQ dhe partneret e tyre te
mesojne nga eksperience gjate ushtrimit te veprimeve te PM. Parimi i sigurise nenkupton
mbajtjen ne minimum te risqeve financiare dhe operacionale te Eurosistemit. Se fundi, me
parimin e eficences se kostove, Eurosistemi dhe partneret duhet te minimizojne kostot
operacionale qe rezultojne nga kuadri operacional.
Mekanizmi i transmisionit te PM
Skema me poshte jep nje ilustrim skematik te kanaleve kryesore te transmisionit te vendimeve
te politikes monetare.
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
6
Ky eshte nje proces permes te cilit vendimet e PM ndikojne ne ekonomine ne pergjithesi dhe
nivelin e cmimeve ne vecanti. Ky mekanizem kerkon nje fare kohe te veproje, pra nuk eshte
shume i sigurt dhe i parashikueshem efekti ne mase sasiore dhe nga pikepamja kohore se kur
do te veproje ky mekanizem. Pra shkalla dhe efekti kohor i PM jane veshtire per tu parashikuar.
Ndryshimi ne normat zyrtare te interesit
Meqe BQ ka monopolin e emetimit te parave ne treg dhe i jep fonde sistemit bankar kundrejt nje
norme interesi qe ajo e cakton vete, BQ i ka te gjitha aftesite per te percaktuar plotesisht
normen e interesit. Zinxhiri i gjate i lidhjeve shkak-pasoje te vendimeve te politikes monetare me
nivelin e cmimeve fillon me caktimin e normave zyrtare te interesit nga banka qendrore. Sipas
skemes se mesiperme BQ zakonisht u jep fonde bankave te nivelit te dyte. Sistemi bankar ka
nevoje te marre para (baza monetare) nga BQ per te plotesuar nevojat e publikut per para, per
te bere sistemimin e balancave te llogarive nderbankare si dhe per te plotesuar kerkesat per
rezervat minimale qe duhen depozituar me BQ. Meqe BQ percakton koston e fondeve te
likuiditetit, bankat e nivelit te dyte duhet ti transferojne keto kosto konsumatoreve, nepermjet
huadhenies.
Si ndikojne normat e interesit?
a) Ndikojne ne interesat e tregut te parase dhe atij bankar
Pra, ne menyre direkte ndikojne ne normat e tregut te parase dhe me pas, indirekt ne normat e
depozitave dhe kredive qe vendosin bankat per klientet e tyre.
b) Ndikojne ne pritshmerite
Parashikimet per ndryshimet ne te ardhmen te normave zyrtare te interesit japin ndikimin e tyre
ne caktimin e normave afatmesme dhe afatgjata te interesit. Vecanerisht, normat afatgjata te
interesit varen pjeserisht nga pritshmerite e tregut. Vendimet e PM te nje BQ me kredibilitet te
larte ndikojne fuqimisht ne parashikimet per stabilitetin e cmimeve, pasi PM sic thame me lart i
prin parashikimeve te agjenteve te ndryshem ekonomike per nivelin e ardhshem te inflacionit
dhe keshtu ndikon ne nivelin e cmimeve. Keshtu, agjentet ekonomike ose i rrisin ose i ulin
cmimet perkatesisht duke iu trembur nje situate me pritshmeri inflacioni me te larte ose
deflacioni.
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
7
c) Ndikojne ne cmimet e aktiveve/pasurive
Ndikimi qe kane normat e interesit ne financimin e ekonomise dhe ne pritshmerite e tregut si
pasoje e vendimeve te PM mund te coje ne korrigjime te cmimeve te aseteve (si cmimet e
aksioneve, pasurive te patundshme, obligacioneve) dhe te kursit te kembimit. Ndryshimi i ketij
te fundit sjell efekte direkte tek inflacioni, pasi mallrat e importit perdoren direkt per konsum
(forcimi i Lekut i ben importet me te lira dhe anasjelltas, duke ndikuar direkt tek uljet apo rritjet e
cmimeve te mallrave te importit ne tregun e brendshem, ndonese ne rastin e vendit tone ndikimi
eshte jo proporcional).
d) Ndikon ne vendimet per kursime dhe investime
P.sh. ne rast se gjithcka tjeter mbetet e pandryshuar, nje norme me e ulet interesi i shtyn
bizneset te marrin hua ne banka per kryerje investimesh dhe zgjerim prodhimi, duke ulur
kursimet e tyre ne forme depozitash bankare. Po keshtu individet jane me te prirur te marrin
kredi per shtepi, makina, etj.
Nje shembull tjeter do te ishte ndikimi i tyre ne vleren e aseteve duke ndikuar me pas ose ne
investime ose ne shtim konsumi. P.sh rritja e cmimit te aksioneve i ben me te pasur individet qe
kane investuar ne to dhe kjo mund te coje ne rritjen e konsumit nga ana e tyre. E kunderta
ndodh kur bie vlera e aksioneve ne treg.
Gjithashtu cmimet e aktiveve kane ndikim ne kerkesen agregate nepermjet vleres se kolateralit.
Nqs rritet cmimi i pasurive te patundshme, kolaterali qe i ofrohet bankes per nje kredi ka vlere
me te madhe, per rrjedhoje huamarresi mund te perfitoje me shume hua ose duke qene se risku
qe ai paraqet eshte me i vogel, kredia qe ai perfiton mund te kete norme me te ulet interesi.
e) Ndikon ne masen e kredise
Kur normat e interesit jane te larta, rritet rreziku qe huamarresit te mos kene mundesi ta
shlyejne kredine. Bankat mund ta kufizojne sasine e fondeve qe u japin klienteve te tyre. Kjo
mund te shkaktoje reduktimin e konsumit dhe investimit nga bizneset ose individet. Po keshtu
psh. kur ulen normat e interesit te kredive, kerkojne e marrin kredi edhe biznese me norma fitimi
me te uleta, pra rritet kredimarrja.
f) Shkakton ndryshime ne kerkesen agregate dhe cmimet
Ndryshimet ne konsumin dhe investimet do te sjellin ndryshime te nivelit te kerkeses se
brendshme per mallra dhe sherbime ne raport me oferten e brendshme. Kur kerkesa eshte me
madhe se oferta, presionet mbi cmimet jane ne kahun rrites. Vec kesaj, ndryshimet e kerkeses
agregate mund te perkthehen ne kushte me te shtrenguara apo me te lehta te tregut te punes
dhe produkteve te ndermjetme. Kjo me tej mund te ndikoje ne caktimin e cmimeve dhe te
pagave ne tregjet respektive.
III. ZBATIMI I POLITIKES MONETARE NE ZONEN E EUROS
Ne tabelen e meposhteme paraqitet nje tabllo e pergjithshme e dy grupeve te operacioneve qe
perdoren nga Eurosistemi per realizimin e nje PM te vetme:
1. Operacionet e tregut te hapur
2. Operacionet lehtesuese
1. Operacionet e tregut te hapur perfaqesojne grup-operacionet me te rendesishme. Me kete
term perfshihen gjithe ato operacione qe kryhen me iniciativen e BQ, zakonisht ne tregun e
parase. Tregu i parase i referohet atij tregu ku maturiteti i transaksioneve eshte ne
pergjithesi me pak se 1 vit. Keto operacione ndikojne ne ecurine e normave te interesit, ne
sinjalizimin e qendrimit te PM dhe menaxhimin e situates se likuiditetit ne tregun e parase.
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
8
Brenda ketij grupi, instrumentet baze te PM ne Eurosistem jane operacionet kryesore te
rifinancimit. Me ane te ketyre instrumentave, Eurosistemi u jep hua fonde kunderpaleve.
Huadhenia behet kundrejt vendosjes se kolateralit per te ruajtur Eurosistemin nga rreziqet
financiare.
Nje tjeter instrument i operacioneve te tregut te hapur jane edhe repot ose transaksionet e
anasjellta. Repot apo (quhen gjate) marreveshjet e anasjellta te riblerjes jane operacione
te perkohshme te tregut te hapur duke siguruar fonde vetem per nje perudhe kohe te
kufizuar dhe te paracaktuar nga palet. Huadhenia ne tregun e hapur behet zakonisht ne
formen e repove, pra BQ blen asete nepermjet marreveshjeve te riblerjes apo jep hua
kundrejt aseteve te vendosura si kolateral.
2. Operacionet lehtesuese (Standing facilities), jane instrumenta te ofruara nga Eurosistemi
per kontrollin e interesave afat-shkurter dhe e vecanerisht per te kufizuar luhatjet e tyre ne
tregun e parase. Dy llojet kryesore te standing facility jane:
a) lehtesirat e huase marxhinale;
b) lehtesirat e depozites.
Operacionet e Tregut te Hapur dhe Operacionet Lehtesuese te Eurosistemit
Operacionet Tipet e transaksioneve Maturiteti Frekuenca
e PM
Injektuese liquiditeti
Absorbuese
Operacionet e tregut te hapur
Operacionet
kryesore te
rifinancimit
Transaksionet
anasjellt/reverse
Nje jave Javor
Operacionet
afatgjate te
rifinancimit
Transaksionet
anasjellt/reverse
tre muaj Mujor
Operacionet
rregulluese
Transaksionet
anasjellt/reverse
Swape-t e forex
e pa
standartizuar
Jo i rregullt
Swape-t e forex Pranim depoz. afat
Transaks. anasjellt
Blerje te
menjehershme/dpd
Shitje te dpd/
menjehershm
Operacionet
strukturore
Transaksionet
anasjellt/reverse
Emetimi i
certifikatave te
borxhit
standartizuara
dhe te pa
standartizuara
Te rregullta
dhe te
parregullta
Blerje te
menjehershme/dpd
Shitje te dpd/
menjehereshme
Jo te rregullta
Operacionet
lehtesuese
Lehtesira huaje
marxhinale
Transaksionet
anasjellt/reverse
Overnight
Akses me
pranim palesh
Lehtesirat e
depozites
Depozitat Overnight
Akses me
pranim palesh
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
9
Te dy instrumentat e siperpermendur u ofrohen kunderpaleve me kerkesen e tyre dhe jane me
afat maturimi njeditor - overnight. Norma e interesit e lehtesireve te huase marxhinale eshte
ne pergjithesi shume me e larte se norma korresponduese e tregut, ndersa ajo e depozites
shume me e ulet nga norma perkatese ne treg. Per rrjedhoje, institucionet e kreditit i drejtohen
BQ-se per te perfituar nga keto instrumenta vetem atehere kur nuk kane ndonje alternative
tjeter. Pra, ka shume pak stimul per bankat qe te perdorin keto lehtesira te ofruara nga BQ, pasi
normat e interesit qe ato ofrojne jane krejtesisht te pafavorshme krahasuar me normat e tregut.
Megjithate, per BQ-ne keto jane instrumente te rendesishme pasi me ane te tyre BQ krijon ose
thith likuiditetin ne treg. Gjithashtu, meqenese aksesi ne keto instrumente nuk ka asnje kufizim
tjeter vec kerkeses per kolateral, normat e tyre te interesit sherbejne per te caktuar normen
tavan/maksimale dhe ate dysheme/minimale te interesit per overnight ne tregun e parase.
Duke vendosur interesat per standing facilities, Keshilli Administrativ i BQE percakton
korridorin/hapesiren brenda te cilit lejohet te luhaten normat e interesit overnight. Norma baze
e interesit te percaktuar nga BQE overnight quhet EONIA, ky eshte indeksi mesatar i
overnight-it ne euro dhe llogaritet si mesatarja e ponderuar e gjithe huave o/n te
pakolateralizuara te dhena nga nje panel bankash nga me aktivet ne tregun e parase.
Rezerva minimale
BQE kerkon nga institucionet e kreditit te mbajne ne llogarite e tyre prane BQ-ve te tyre nje
depozite te detyrueshme, e cila quhet rezerve minimale ose rezerva e detyruar. Kjo rezerve
llogaritet mbi bazen e aplikimit te nje raporti (2%) mbi bazen e depozitave. Eurosistemi synon
qe kjo shume as te mos perbeje nje barre mbi sistemin bankar ne zonen e euros dhe as te mos
pengoje shperndarjen eficente te burimeve. Per pasoje, depozitat e institucioneve te kreditit qe
mbahe prane BQ-ve ne formen e rezervave te detyrushme remunerohen me nje norme interesi
sa ato qe mbizoterojne ne treg.
Llojet e transaksioneve ne tregun e hapur
A. Transaksionet e repove
Keto jane transaksionet me te cilat Eurosistemi shet e blen asete me ane te marreveshjeve te
anasjellta te riblerjes ose realizon operacione krediti kundrejt aseteve te caktuara te vendosura
si kolateral. Repot perdoren per operacionet kryesore te rifinancimit dhe operacionet e
rifinancimit afatgjate.
B. Transaksionet e shitjes me te drejta te plota (outright)
Keto lloj transaksionesh u referohen operacioneve te Eurosistemit, kur ai shet e blen asete me
te drejta te plota ne treg. Keto lloj operacionesh perdoren vetem per qellime strukturore ose
pershtashmerie.
C. Swap-et ne monedhe te huaj
Swap-et ne valute te huaj perdoren per qellime te PM-se duke ndermarre ne te njejten kohe
transaksione spot dhe ne formen e kontratave me afat forward te euros kundrejt nje monedhe
te huaj. Zakonisht ato perdoren per te menaxhuar gjendjen e likuiditetit ne treg ose per ti dhene
drejtim ne kahun e deshiruar normave te interesit.
D. Arketimi i depozitave me afat
Eurosistemi mund ti grishe kunderpalet te vendosin depozita afatgjata, te rimunerueshme me
BQ-te e vendeve perkatese. Qellimi i arketimit te ketyre depozitave eshte vetem
absorbimi/thithja e likuiditetit ne treg.
E. Emetimi i certifikatave te borxheve te BQE-se
BQE mund te leshoje certifikata borxhi me qellim rregullimin e pozisionit strukturor te
Eurosistemit kundrejt sektorit financiar me qellim qe te krijoje ose te rrise mungesat e likuiditetit
ne treg.
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
10
Si perfundim, kuadri operacional i Eurosistemit perbehet nga nje pakete instrumentesh dhe
procedurash te perdoruara nga BQ per te orientuar normat e interesit ne kahun e kerkuar, per
te menaxhuar likuiditetin ne tregun e parase si dhe per te sinjalizuar qellimet e politikes
monetare permes normes baze te interesit te BQE-se te vendosur nga Keshilli Drejtues i saj.
Sistemi bankar i eurozones, per llogari te nevojave te veta per para dhe te detyrimit qe ka per
rezerven e detyruar, ka nje deficit te agreguar likuiditeti per te cilin kerkon te rifinancohet nga
Eurosistemi. Ne kete mjedis, Eurosistemi vepron si furnizuesi kryesor me likuditet, duke e
injektuar ate ne sistem dhe percaktuar normat e interesit ne tregun e parase si dhe transmetuar
impulse te politkes se vet monetare ne gjithe zonen e euros.
Politika monetare dhe kuadri operacional qe ndjek Banka e Shqiperise, me fare pak
perjashtime eshte mbeshtetur gjeresisht ne ato te BQE qe trajtuam me lart. Pra diferencat
teknike jane fare te vogla.
IV. TENDENCA AKTUALE NE POLITIKEN MONETARE TE BQE
Politika monetare e BQE gjate ketyre viteve te fundit ka qene lehtesuese duke kontribuar
dukshem ne stimulimin e aktivitetit ekonomik dhe krijimin e vendeve te reja te punes. Kjo per
shkak te kredibilitetit te larte te publikut te eurozones ndaj BQE-se si dhe politikave te saj te
orientuara ne drejtim te stabilitetit, te cilat kane ndikuar ne ruajtjen e fuqise blerese te
konsumatorit europian gjate ketyre veiteve te fundit. Rritja ekonomike ne zonen e euros ishte
disi e zbutur gjate gjysmes se dyte te vitit 2004, kryesisht per shkak te mbicmimit te euros,
ngadalesimit te tregtise se jashtme dhe rritje se cmimeve te naftes. Ndersa ne gjysmen e dyte
te viit 2005, zona e euros u karakterizua nga nje zgjerim i dukshem i aktivitetit ekonomik, i
stimuluar nga nje sere faktoresh te brendshem dhe te jashtem: rritje e fuqishme e kerkeses
globale per euron dhe eksportet e eurozones, kushte te favorshme financimi (rritje e kreditimit te
sektorit privat dhe kredise hipotekare) dhe rritje e shendetshme e te ardhurave te korporatave
ne eurozone. Keshtu PBB reale e korrigjuar ishte 0.7% ne 2003, 1.8% ne 2004 dhe 1.4% ne
2005.
Presionet inflacioniste, megjithese te kufizuara brenda vendit nga presione te zbutuara te
pagave dhe cmime te favorshme te mallrave te importuara, u rriten disi ne 2005 per shkak te
rritjes se larte te cmimeve te energjise, taksave indirekte dhe disa cmimeve te administruara. Po
keshtu, konsumi i individeve pritej te perfitonte nga nje rritje e parashikuar e te ardhurave reale
te disponueshme ne kuadrin e rritjes se fuqishme te punesimit dhe inflacionit te ulet. Keshtu
HICP vjetor arriti kuoten e 2.2% kundrejt niveleve te pandryshueshme te dy viteve te
meparshme prej 2.1%. Ndersa dinamikat monetare filluan te tregonin shenja te fuqishme rritjeje
te stimuluara nga nje ambjent i normave te ulta te interesit ne fushen e parase dhe kreditit, e
cila e shoqeruar me likuiditete te teperta ne sistem, shfaqen tendenca per rreziqe ne drejtim te
stabilitetit te cmimeve ne afat mesem dhe afat gjate.
Ne dhjetor te 2005 Keshilli Drejtues i BQE-se i shtyre nga zhvillimet e mesiperme ne eurozone,
mori vendim te pershtaste qendrimin monetar te BQEse me qellim qe te adresonte keto rreziqe
inflacioniste, duke rritur normen baze te interesit te BQEse me 25 pike baze (pas mbajtjes se
tyre te pandryshuar per 2 vjet e gjysem). Ne qershor BQE e rriti perseri normen baze te interesit
me 25 bps te tjera duke e cuar ne 2.75%.
Suksesi i EMU varet dhe nga politikat fiskale te qendrueshme dhe reformat strukturore qe
synojne rritjen potenciale te ekonomise. Keto kombinime nxisin integrimin dhe fleksibilitetin e
ekonomive te eurozones dhe jane nje mbeshtetje per vete politiken monetare qe synon
stabilitetin e cmimeve, si dhe rritjen ekonomike e punesimin. Ne kuadrin e reformave strukturore
akoma problem mbeten ne Europe mungesa e fleksibilitetit ne tregun e punes, sidomos ne ate
te sherbimeve, reformat strukturore ne fushen e sigurimeve shoqerore dhe atyre shendetesore
te cilat duhet te perballen me nje popullsi ne plakje. Sipas Strategjise se Lisbones ne mars
2005, Europes i duhet me shume fleksibilitet ne tregun e punes, alokim me i mire i burimeve ne
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
11
tregjet e mallrave dhe ato financiare, hapje me e madhe e tregut te brendshem ndaj
sherbimeve, nje ambjent biznesi me nxites per te krijuar mundesi per rritjen e punesimit,
novacione teknologjike, etj.
Per te siguruar efektin e nje politike te vetme monetare ne eurozone, eurosistemi i kushton
rendesi te vencante edhe integrimit financiar. Ky proces nuk mund te kuptohet pa nevojen e
kryerjes se ndryshimeve strukturore ne industrine bankare ne drejtim te konsolidimit (sidomos
atij ndermjet vendeve te ndryshme), nderkombetarezimit, ndermjetesimit financiar dhe sigurimit
te fondeve. Keto reforma kane bere qe te rritet shkalla e ndermjetesimit me institucone te tjera
jo-banka si fondet e pensioneve dhe shoqerite e sigurimit dhe per pasoje dhe nevoja e
mbikqyrjes se tyre te integruar (cross-border). Po keshtu natyra tradicionale e bankave ne
Europe ka evoluar duke sjelle lindjen e sherbimeve me eficiente dhe te automatizuara,
ndryshimin e struktures se bilancit te bankave dhe sigurimin e fondeve direkt nga tregu i
kapitalit. Keto jane shoqeruar me bashkepunime ne fushen e mbikqyrjes financiare me
venedeve te Eurosistemit duke kulmuar me miratimin e nje Memorandumi Mirekuptimi mes
vendeve te eurozones (BQE dhe MoF) qe hyn ne fuqi ne 1 korrik 2006 me subjekt marrjen e
masave te perbashketa e shkembim informacioni per parandalimin e menaxhimin e krizave ne
sistem. Kjo perfshin edhe analiza, teste simulimi dhe plane te perbashketa emergjence ne raste
krizash. Integrimi financiar ne fushen e legjislacionit perfshin futjen ne legjislacionin Europian te
rregullores se Bazel II, aprovimin e direktivave te perbashketa europiane per investimet,
sigurimin e depozitave etj.
V. INSTRUMENTET E POLITIKS MONETARE T BANKS S
SHQIPRIS.
Fillimisht, instrumenti kryesor i politiks monetare t Banks s Shqipris ka qen kontrolli i
nivelit minimal t normave t interesit t depozitave t bankave me kapital shtetror dhe
kontrollet mbi nivelin e kreditit te bankave. Kto instrumente futen n grupin e instrumenteve
direkte. Ato jan n fakt masa administrative q kufizojn aspekte t caktuara t tregut
financiar. Si t tilla, ato jan kryesisht t dmshme dhe, kudo ku zhvillimi i tregjeve financiare
arrin nj nivel t till q i mundson, jan zvendsuar nga instrumentet indirekte t politiks
monetare.
Marrveshjet e riblerjes dhe ato t anasjellta t riblerjes (repot dhe repot e anasjellta) jan
prezantuar n vitin 2000 dhe gradualisht u bn mbizotruese. N muajin shtator t vitit 2000,
Banka e Shqipris eleminoi kontrollin e normave t interesit t depozitave, duke kaluar
trsisht n instrumentet indirekte t politiks monetare. Avantazhi i ktyre instrumenteve sht
se ato veprojn n prputhje me logjikn e tregut, duke mos shkaktuar deformime n t. Banka
qendrore ndikon aktivitetin e tregut financiar duke qen thjesht nj pjesmarrs n t
1
.
Box 2. Instrumentet direkte t politiks monetare.
Pr nj koh relativisht t gjat (1992-2000) zbatimi i politiks monetare iu besua dy instrumenteve
kryesore, kufirit t kredis dhe prqindjes s detyruar minimale t interesit t depozitave me afat n lek.
Kto instrumente, n vetvete ishin thjesht dy vendime administrative t Banks s Shqipris t cilat
konsistonin n rritjen e kufizuar t teprics s kredis nga ana e bankave tregtare si dhe n detyrimin q
kishin bankat me kapital shtetror pr t respektuar nivelin minimal t norms s interesit pr depozitat
me afat n lek t shpallur nga ana e Banks s Shqipris.
Kufiri i kredis. Sistemi bankar i pazhvilluar dhe mosprania e nj tregu formal t zhvilluar t kredis, i
imponuan Banks s Shqipris, domosdoshmrin, q duke filluar nga mesi i vitit 1992, t kontrollonte
sasin e kredis t dhn sektorit joqeveritar, nprmjet aplikimit t kufijve t kreditit n mnyr t
veant pr do bank t sistemit bankar. Pr t siguruar nj lloj fleksibiliteti si dhe pr t inkurajuar
1
Megjithat, duhet pranuar se banka qendrore sht nj pjesmarrs i privilegjuar, duke u nisur nga sasia e
fondeve q ajo ka n dispozicion dhe shkalla e informacionit.
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
12
bankat q t fillonin forma t thjeshta t transaksioneve ndrbankare, u pa e arsyeshme q kufijt t ishin
t tregtueshm.
Problemet e hasura ishin t shumta, sidomos n lidhje me raportimin dhe me mbikqyrjen e respektimit t
kufijve t akorduar. Kredia e re pr sektorin privat filloi t rritet me ritme t shpejta, dhe n fund t vitit
1993, ajo zinte rreth 11 pr qind t totalit t kredis krahasuar me 4 pr qind q ishte nj vit m par. Pr
shum arsye objektive dhe subjektive, respektimi i ktyre kufijve, n shum raste, u b i pamundur, duke
ulur eficiencn e ktij instrumenti.
Shtimi i huamarrjes n sektorin informal t ekonomis, uli gradualisht krkesn pr kredi ndaj sistemit
bankar, ndrkoh q, duke filluar nga muaji maj 1995, sistemit bankar iu shtua dhe nj alternativ tjetr
investimi, bonot e thesarit. N kt mnyr, roli i kufirit t kredis ra ndjeshm dhe sidomos pas krizs s
vitit 1997, kur, si pr shkaqe t normave t mbikqyrjes bankare ashtu dhe pr arsye t skepticizmit q
karakterizon sistemin bankar ndaj biznesit privat n prgjithsi, ky instrument filloi t humbas kuptimin e
tij derisa n vitin 1999, u hoq dor prfundimisht nga aplikimi i mtejshm i tij.
Prqindja e interesit. Me fillimin e prpjekjeve pr stabilizimin e ekonomis, n mesin e vitit 1992,
akordimi i nj prqindjeje reale t kthimit t depozitave n lek u mendua se do t ishte kyi kryesor n
arritjen e suksesit, sidomos pr mobilizimin e burimeve dhe t investimeve financiare. Lvizja e par ishte
rritja e prqindjes minimum pr depozitat me afat n lek, nga nivele t ulta n 4 8 pr qind n 22 32
pr qind (respektivisht pr depozitat tre dhe dymbdhjet mujore). Efekti i ksaj rritjeje, n dy tre vitet e
para t tranzicionit ishte i dukshm. Frenimi i hemoragjis s paras, prkoi me nj rritje t depozitave n
sistem, ndrkoh q inflacioni u frenua ndjeshm duke zbritur n mnyr konstante deri sa arriti n nj
nivel njshifror, n fundin e vitit 1995. Periudha 1996 1997, me lindjen e fenomenit fajde, prkon me nj
kolaps total t rolit t prqindjes s interesit dhe t vet politiks monetare t asaj kohe, derisa vijm n
nj periudh tjetr rritjeje t madhe t prqindjes administrative t interesit pr depozitat me afat n lek.
Zhvillimet e faktuara n inflacion, gjat periudhs 1999 2000, ishin t pazakonta, pasoj e tyre ishte nj
zbutje e vazhdueshme e kushteve t politiks monetare prgjat gjith ksaj periudhe. N kt mnyr
vijm n tremujorin e tret t vitit 2000, kur reagimi i bankave nuk po ndiqte m uljet e vazhdueshme t
prqindjes administrative, nga ana e Banks s Shqipris.
N kto rrethana u mor n konsiderat, nj rikonceptim i tr kuadrit operacional t deriathershm, dhe
u vendos q politika monetare e Banks s Shqipris t bazohej vetm n zbatimin e instrumenteve t
tregut. Roli i prqindjes baz n ekonomi iu dha norms s interesit t marrveshjes s riblerjes (repove),
transaksione kto q do t zhvilloheshin n ankande t rregullta javore, t cilat do t mbaheshin nga ana
e Banks s Shqipris.
Kuadri aktual i instrumenteve monetare.
Kuadri aktual i instrumenteve t Banks s Shqipris sht modeluar sipas atij t Banks
Qendrore Evropiane (BQE) dhe sht mjaft i ngjashm me t. Kuadri i instrumenteve prbhet
nga:
- operacionet e tregut t hapur;
- operacionet lehtsuese t Banks s Shqipris;
- rezerva e detyruar.
Operacionet e tregut te hapur.
Operacionet e tregut t hapur prmbledhin:
- Marrveshjet e riblerjes dhe ato t anasjellta t riblerjes (repo dhe repo t anasjellta
2
);
- transaksionet me t drejta t plota;
- ndrhyrjet e Banks s Shqipris n valut.
Funksioni i ktyre instrumenteve sht administrimi i likuiditetit dhe i normave t interesit n
tregun ndrbankar. Marrveshja e riblerjes ose repoja, sht instrumenti kryesor i Banks s
Shqipris. Ai prcjell edhe politikn monetare t saj. Funksioni i repos sht i dyfisht: (i) ajo
2
Repoja dhe marrveshjet e riblerjes jan terma ekuivalent. Repoja vjen nga shkurtimi i termave
repurchase offer (agreement).
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
13
prdoret pr administrimin e nivelit t likuiditetit n sistem dhe (ii) shrben si orientuese pr
nivelin e normave t interesit n ekonomi.
Marrveshjet e riblerjes dhe ato t anasjellta t riblerjes.
Marrveshjet e riblerjes dhe ato t anasjellta t riblerjes luajn rolin kryesor n transmetimin e
politiks monetare. Ato kan pr qllim t rregullojn normn e interesit n treg, t
administrojn likuiditetin e tregut si dhe tiu transmetojn bankave sinjale n lidhje me politikn
monetare q do t ndiqet nga Banka e Shqipris. Operacionet e tregut t hapur jan
ekskluzivitet i Banks s Shqipris. Ajo vendos llojin e instrumentit qe do prdor si dhe
kushtet prkatse lidhur me ekzekutimin e tij.
Para se t prpiqemi t kuptojm se si arrin banka qendrore t kontrolloj nivelin e likuiditetit
dhe normn e interesit n tregun ndrbankar, le t shikojm se prfaqson repoja dhe si
realizohet ajo n praktik.
- Lloji i instrumentit. Marrveshjet e riblerjes jan operacione t tregut t hapur gjat t
cilave Banka e Shqipris u shet letra me vler bankave t nivelit t dyt dhe i riblen ato n
datn e caktuar sipas kushteve t paracaktuara. Diferenca e mimit t blerjes me mimin e
shitjes paraqet interesin q Banka e Shqipris iu paguan bankave t nivelit t dyt. Ndrsa
marrveshjet e anasjellta t riblerjes jan operacione t tregut t hapur gjat t cilave Banka
e Shqipris blen letra me vler dhe i rishet n datn e caktuar sipas termave t kontrats.
N kt rast, diferenca midis mimit t shitjes dhe mimit t blerjes paraqet interesin q
bankat e nivelit t dyt i paguajn Banks s Shqipris pr huan q ato marrin prej saj.
Ktu duhen dalluar dy momente:
- Afati i maturimit t instrumentit, i cili n Shqipri mund t jet nj jav, nj muaj ose
tre muaj.
- Norma e interesit t instrumentit. Norma e interesit t repove javore shrben si norma
baz e interesit n ekonomi. Marrveshjet e riblerjes me afate m t gjata maturimi
shrbejn si instrumente rregulluese dhe strukturuese t likuiditetit n treg. Norma e
interesit t tyre nuk sinjalizon drejtimin e politiks monetare.
- Natyra ligjore e instrumentit. Letrat me vlere q tregtohen nprmjet zhvillimit t
marrveshjeve (t anasjellta) t riblerjes jan t blera paraprakisht nga Banka e Shqipris
ose nga bankat e nivelit t dyt n tregun primar apo sekondar t bonove t thesarit.
Sipas qllimit t prdorimit t tyre operacionet e tregut t hapur ndahen n: (i)
operacionin kryesor t tregut, (ii) operacione rregulluese dhe (iii) operacione strukturore.
Norma e interesit t operacioneve rregulluese dhe strukturore nuk shrben si sinjal i politiks
monetare. Banka e Shqipris i zhvillon kto operacione n form ankandi dhe pranon normn
e interesit q del n to (natyrisht brenda kufijve te caktuar).
Marrveshjet e riblerjes jan instrumenti kryesor dhe mund t prdoren pr t tre qllimet e
lartprmendura. Shitblerjet me t drejta t plota prdoren vetm pr qllime rregulluese
ose strukturore.
Box 3. Karakteristikat themelore t marrveshjeve t riblerjes.
A. Operacioni kryesor i tregut.
Operacioni kryesor i tregut konsiderohet marrveshja e riblerjes (e anasjellt e riblerjes) me maturim
njjavor. Ai sht dhe instrumenti kryesor i Banks s Shqipris pr zbatimin e politiks monetare.
Karakteristikat themelore t marrveshjeve (t anasjellta) t riblerjes mund t prmblidhen si m posht:
- Qllimi i prdorimit t tyre sht rregullimi i interesave t tregut, administrimi i likuiditetit dhe
sinjalizimi i qndrimit t politiks monetare.
- Jan t tipit ankand me shum t prcaktuar dhe me shum mime ose ankand me mim fiks dhe
shum t paprcaktuar.
- Norma fikse e interesit t marrveshjeve t riblerjes miratohet nga Kshilli Mbikqyrs i Banks s
Shqipris. Kjo norm shrben dhe si nivel maksimal ose minimal pr ankandet me shum mime.
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
14
- Marrveshja e riblerjes prdoret pr trheqjen e likuiditetit nga sistemi bankar, ndrsa marrveshja e
anasjellt e riblerjes prdoret pr injektimin e likuiditetit n sistem.
- Ankandi pr kto lloj marrveshjesh organizohet do jav dhe sht i tipit standard.
- Maturimi i ktij instrumenti sht shtat dit.
- T gjitha bankat e nivelit t dyt q kan llogari pran Banks s Shqipris kan t drejt t jen
pjesmarrse n kto ankande.
B. Operacionet strukturore.
Instrumentet q prdoren pr operacione strukturore t tregut t hapur jan marrveshjet (e anasjellta) e
riblerjes me maturim nj dhe tremujor si dhe shit/blerjet me t drejta t plota. Karakteristikat e
marrveshjeve (t anasjellta) t riblerjes me maturim nj dhe tremujor jan:
- Qllimi i prdorimit t tyre sht rregullimi i pozicioneve strukturore si dhe administrimi i likuditetit
(shtimi ose paksimi me baza t prkohshme).
- Ankandet pr kto lloj marrveshjesh jan t tipit t shpejt dhe nuk jan t fiksuara paraprakisht.
- Norma e interesit pr kto marrveshje i referohet norms s tregut n kohn e shpalljes s ankandit.
- Banka e Shqipris ka t drejt ti refuzoj krkesat t cilat lvizin shum nga normat aktuale t
interesit n tregun e paras.
- T gjitha bankat e nivelit t dyt q kan llogari pran Banks s Shqipris kan t drejt t jen
pjesmarrse n kto ankande.
A. Operacionet rregulluese.
Pr ekzekutimin e operacioneve rregulluese t tregut t hapur prdoren marrveshjet (e anasjellta) e
riblerjes me maturim nj dit, nj dhe tremuaj si dhe shit/blerjet me t drejta t plota. Tiparet operacionale
t marrveshjeve (t anasjellta) t riblerjes me maturim njditor jan:
- Qllimi i prdorimit t tyre sht rregullimi i luhatjeve t papritura n treg.
- Ankandet jane t tipit t shpejt dhe frekuenca e tyre nuk sht e standartizuar.
- Norma e interesit i referohet norms fikse t interesit t marrveshjeve (t anasjellta) t riblerjes me
maturim shtatditor, i miratuar nga Kshilli Mbikqyrs i Banks s Shqipris.
- T gjitha bankat e nivelit t dyt q kan llogari pran Banks s Shqipris kan t drejt t jen
pjesmarrse n kto ankande.
Instrumentet lehtsuese t Banks s Shqipris:
Instrumentat lehtsuese (standing facilities) jan:
1. Kredia dhe depozita njditore.
2. Kredia lombard.
Kto instrumente prshkruajn nj huadhnie ndrmjet Banks s Shqipris dhe bankave t
nivelit t dyt. Nprmjet kredis njditore dhe kredis lombard, Banka e Shqipris i jep hua
bankave t nivelit t dyt (injekton likuiditet), ndrsa nprmjet depozits njditore Banka e
Shqipris merr hua nga bankat e nivelit t dyt (trheq likuiditet nga tregu).
Funksioni i ktyre instrumentave sht mbshtetja e instrumentit kryesor t repove. Kto
instrumenta prcaktojn kufijt n t cilt mund t lviz norma e interesit n tregun
ndrbankar. Norma e interesit t depozitave njditore aktualisht sht 3.0 pik prqindjeje nn
normn e interesit t repos, ndrsa norma e interesit t kredis njditore aktualisht sht 2.5
pik prqindjeje mbi normn e interesit t repos. Norma e interesit t kredis lombard sht 6.0
pik prqindjeje mbi normn e interesit t repos. Ajo jepet vetm n raste t vecanta, kur
mungesa e likuiditetit n nj bank duket se ka natyr permanente.
Si rregull, kto instrumente prdoren me iniciativn e bankave t nivelit t dyt. N kt
mnyr, kto instrumente caktojn nj korridor brenda t cilit mund t lvizin normat e interesit.
Asnj bank nuk do t pranonte t merrte hua n treg ndrbankar me nj norm interesi m t
lart se norma e interesit t kredis njditore, duke patur parasysh se ajo mund t marr kredi
njditore lirisht n Bankn e Shqipris. Po kshtu, asnj bank nuk do t pranonte t
investonte fonde me nj norm interesi m t ult se ajo e depozits njditore, duke patur
UMB
CIKEL LEKSIONESH MBI POLITIKEN MONETARE, BANKARE DHE FISKALE NE BE E SHQIPERI
Shkelqim Cani, 2009
15
parasysh se ajo mund ti depozitoj kto fonde n formn e depozits njditore n Bankn e
Shqipris.
Rezerva e detyruar
Funksioni kryesor i ktij instrumenti sht kontrolli i rritjes s oferts monetare dhe, nprmjet
mundsis q jep banka qendrore duke mesatarizuar nivelin ditor t rezervs s detyruar, ajo
kryen edhe funksionin e stabilitetit t normave t interesit n tregun ndrbankar.
Politika monetare dhe kuadri operacional qe ndjek Banka e Shqiperise, me fare pak
perjashtime eshte mbeshtetur gjeresisht ne ato te BQE qe trajtuam me lart. Pra diferencat
teknike jane fare te vogla.