Evliyalarehri Sivas

I
Yazar Hakknda
1951 Manisa doumlu. 1976da
stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi
Psikoloji Blmnden mezun oldu. retmen
olarak Erzurum, Karabk, Afyon-Sandkl,
Manisa-Grdes, ve Amasya-Suluovada grev
yapt. 2005te emekliye ayrlan Abdulhalim
Durma Evliyalar ehri adyla bir kitap dizisi
hazrlamaya balad. Elinizdeki kitaptan nce
Amasya, Kastamonu,
Afyonkarahisar,
Isparta, Tokat ve Samsunu yaynlayan
yazarn hazrlanmakta olan son kitab
Adyaman ile ilgili.
Yazarn ayrca, Din Psikolojisi ve
Kiilik isimleriyle ebook formatnda iki
tercmesi ile Kad Kz adyla bir roman
almas vardr.
II
EVLYALAR EHR
SVAS
Yayna Hazrlayan
Abdulhalim
III
Durma
ISBN
978-9944-0466-6-4
Dizgi
Abdulhalim Durma
Kapak Tasarm
Abdulhalim Durma
Bask Yeri ve Yl
Yenign Matbaaclk San. Tic. Ltd. ti. Turgut zal
Bulvar No. 53/1 skitler/ Ankara
Tel-: 0312 384 6183-84 2009
Bu kitabn btn haklar Abdulhalim Durmaya aittir.

Hibir ekilde kopyalanamaz, oaltlamaz ve
yaymlanamaz. Kaynak gsterilmek art ile alnt
yaplabilir.
1000 Adet baslmtr.
NDEKLER
Sivas Evliyalar
13.asr..25
14.asr..49
15.asr..61
16.asr..62
17.asr..73
18.asr..75
19.asr..78
20.asr..88
Ve dierleri..106
Aknclar Evliyalar..120
Altnyayla Evliyalar..123
Divrii Evliyalar..144
Doanar Evliyalar..185
Gemerek Evliyalar..185
Glova Evliyalar..186
Grn Evliyalar..191
Hafik Evliyalar..208
mranl Evliyalar..226
Kangal Evliyalar..241
Koyulhisar Evliyalar..258
Suehri Evliyalar..265
arkla Evliyalar..270
Ula Evliyalar..290
Yldzeli Evliyalar..297
Zara Evliyalar..307
2
Sivasta Tarikatlar
Sivasta Halvetiyye..322
Sivasta Kadirilik..329
Sivasta Mevlevilik..331
Sivasta Nakibendilik..341
Sivasta Rfailik..345
SVAS EVLYALARI
Hristiyanlkla ok erken zamanda tanan Sivas, ilk

kiliselerden birinin de kurulduu yerdir 1. Roma hkimiyeti
srasnda Hristiyanlara yaplan toplu katliamlara sahne olan ehir,
buna ramen birok piskopos yetitirir. Roma imparatoru Licinius
(d. 250- . 325) zamannda, Hristiyan olduklar iin Sivasta krk
kii buz gibi bir gle sokularak ehit edilir ve bu olay eitli
kaynaklarda Krk Sivas ehidi, Krk Azizler ve Krk ehidler
olarak geer 2.
Krk da Hristiyanl kabul etmi olup Kapadokya
Kraliyet ordusunun askerleriydiler. Kral Lukianos,
Konstantinos'la imzalad zgrlk fermanna sadk
kalmayp, kendi snrlar iindeki Hristiyanlara eziyet
etmeye balar. Dnemin yargc bu krk askeri yanna
ararak,
o
gne
kadar
gstermi
olduklar
kahramanlklar
verek,
krallk
emrine
uyup
Hristiyanlktan vazgemelerini ister. Kabul etmezler,
bunun zerine ikence tehdidi ile hapse atlrlar. Ayn gece
hapiste Hz. sa onlara gzkr ve, "Zafer elengi sonuna
kadar sabredenlerindir, korkmaynz, sizinleyim", der.
1
Bozpolat S. Tanzimattan nce Sivasta Gayrimslimler. Yksek Lisans

Tezi. Cumhuriyet ni. Sivas. 2007
er M. Sivas'ta Onyedi Asrlk bir Efsane Krklar ve Krklar Pnar
Askerler ertesi gn dinlerini brakmayacaklarn,

inanlarna skca sarlacaklarn sylerler ve bunun zerine
yarg tarafndan Sivas'taki buzlu gle atlrlar. Bunlardan
bir tanesi soua dayanamadndan inancndan
dndn syler ve onu glden karp, yakndaki hamam
gibi scak bir yere gtrrler. Fakat asker buzlu sudan kp
scaa girince orada lr. Putperest hkmdarn askerleri
gln etrafn sarmlar, kimsenin kamamas iin nbet
tutmaktadrlar. Gece vakti glde bir aydnlanma olur.
Gkten krk tane ta inmekte ve lmekte olan otuz dokuz
kiinin bana konmaktadr. Gkten inen krknc ta
sahibini bulamaz, dnp dururken, nbet tutan askerlerden
biri, Allah'a inand iin, kendini gizlemez ve buzlu suya
atlar. Bu ta da onun bana konar. Ertesi sabah, len bu
askeri yakp kllerini de nehre (Kzlrmak) serperler.
Rumlar ve Latinler 9 Martta, Ermeniler byk orucun
drdnc Cumartesinde bu olay anarlar.
Yine Hristiyanlarn nemli azizlerinden olan ve kabri
Gkmedrese Mahallesinde bulunan Sivasl Aziz Vlas (280-316)
da Romann yapt katliamlar neticesinde ehit edilir. Efsanevi
Hristiyan azizi Sebasteli Vlas (280-316) hekim ve ayn zamanda
piskopostur 3. Hristiyanln takibata urad dnemde ikenceyle
ldrlr. Hakknda anlatlan yklerden bazlar yledir.
ldrlmeden nce, bir kurtla konuur ve ona zarar verdii bir
domuzu serbest brakmasn syler. Kurt da yle yapar. Vlas
alktan lmek zereyken domuzun sahibi yaamasn salamak
iin ona gizlice yiyecek verir.
mparator Diocletianusun (d. 245-. 312) elinden kurtulmak
iin bir maaraya yerleir ve kei gibi yaamaya balar. Rivayete
gre
onu
dadaki
geyikler,
kular
beslemektedir.
3
www.wikipedia.org/
Hastalandklarnda nnde diz kp tedavi olurlar. Bir gn ava

kan Romal askerler bir geyiin ardndan girdikleri maarada
Vlasn nnde dizilen hayvanlar grdklerinde ok geirirler.
Telala koup valiye durumu anlatrlar. Byk bir birlik
oluturulur. Maaraya gittiklerinde Vlas onlar beklemektedir.
Onlara, Ho geldiniz ocuklarm, gryorum ki Tanr beni
unutmam, der. Vlas ehre indiren kafilenin nne bir kadn
kar. Boazna klk taklan olunu nne koyup, hayatn
kurtarmas iin yalvarr. Vlas ocuun hayatn kurtarr. O gnden
beri kemik veya diken yutan birinin nefes borusu tkandnda
hemen Aziz Vlasn ad anlmakta ve geeceine inanlmaktadr.
Daha sonra veba salgnlar srasnda vebaya kar koruyucu aziz
olarak da anlmtr 4.
Hapse atlan Vlas bir sre sonra hkmdarn huzuruna
karlacaktr. Pagan tanrlarna biat etmezse ldrlecei sylenir.
Reddedince gle atlr. Fakat Vlas suyun stne ha iareti yapar
ve gl kurur. Onu almaya gelen 65 asker, sularn yeniden geri
dnmesi zerine boulur. Vali bu olanlara aldrmadan, inancndan
vazgemeyen Aziz Vlas'a bir denekle vurur. Vcudunu demir bir
tarakla paralar ve kafasn keser.
Katolik azizler takviminde Meryem Yortusundan bir gn
sonra Vlas Yortusu yer alr. Hristiyan ikonlarnda Vlas genellikle
ehit edilmesinde kullanlan demir dokuma taraklaryla tasvir
edilir. Vatikan 1527de onun azizliini tasdik eder. Cerrahlarn,
baclarn, balklarn, mimarlarn hamisi olarak Hristiyan
teolojisinde yerini alr.
Sivas Trklerin eline getikten sonra Hristiyan azizin kabri
zamanla mslmanlarn da uradklar bir yer haline gelir. Artk
Gkmedrese yaknlarndaki apeli Hristiyanlar (boazna klk
Yurdakk M. ocukta boaza taklan klk ve Sivasl Aziz Vlas (280316)
4
taklan ocuun hayatn kurtard iin) boaz, Mslmanlar gz

rahatszlklar iin ziyaret ederler. Sivasllar mezar kapandaki
oyuk sebebiyle apele Gz Baba Trbesi adn takmtr. Gz
hastalar etrafnda dnp dua etmektedir. 1947deki ehrin yeniden
imar srasnda trbenin stnden otoyol geer. Baucu ta, mezar
kapa ve ayakucu tandan oluan lahit o gnlerde mze olarak
kullanlan Gk Medreseye tanr.
Ermeniler, 1021 ylnda, mparator II. Basilin Van
(Vaspuragan) blgesini ilhak etmesi ve burada yerleik Ermenilere
yurt edinmeleri iin Sivas' vermesi sonucunda, Kral Johan
Senekerim nderliinde, hanedanlar ve yaklak 15 bin kiilik
nfuslaryla Sivasa gelerek yerleir ve hakimiyetlerini buraya
tarlar. Bylece Sivas Gregoryen Ermenilerin merkezi olur. Bu
tarihten itibaren Sivasta, Ermeniler, srekli olarak Greklerin bask,
ikence ve katliamlarna uram olmalarna ve daha sonra da ehir
pek ok devlet arasnda ve pek ok kez el deitirmesine ramen,
varlklarn korurlar. Rum nfusu ise blgede Trk hakimiyetinin
salanmasndan sonra zaman iinde giderek azalr ve az da olsa
Osmanlnn sonuna kadar blgede varlklarn srdrr.
Menkbevi hayat hikayesiyle efsanevi kahramann zaman
aan kiiliklerle, halkn muhayyilesinde zenginleerek adeta ehrin
simgesi haline geldii grlr. Bir yandan Peygamber efendimizin
bayraktardr, dier yandan iki asr sonra Battal Gazinin arkada
olup birok yerin fethine katlmtr. Tanyu, Abdlvehhap
Gazi'nin geni vakf mevcut iken vakf tarafndan satlm olmas
ve ehir iinde Kepeli Caddesinden Dikilita'a kadar frn ve
dkkanlarn geliri (nin) bu trbe ve camie ait iken satlmas halk
arasnda ok olumsuz karlanyor ve manevi bakmdan da
saygszlk addediliyor, diye kaydeder 5.
5
Tanyu H. Ankara ve evresinde Adak ve Adak Yerleri. Ankara

niversitesi Basmevi. 1967
Yukar
Tekke namiyle maruf, Sivas'n
kubak grnd, yksek Akkaya semtinde
medfun Abdlvehap Gazi, kendi adyla anlan caminin
iinde st yeil rtl bir sandukann bulunduu
trbede yatmaktadr. Sylenildiine gre bu mezarn bu
semte kaldrlp trbe haline getirilii H. 1160da Sultan
Mahmud Han zamannda olmu ve cami de miladi
1460 ylnda yaplm. Hicretten 200 yl kadar sonra bu
Rum diyar
fetholunarak Abdlvehhap Gazi
Malatya'ya geliyor. Seyid Battal Gazi ile gryor.
Birok yerlerin fethinden sonra Sivas'a gelip Souk
ermik mevkiinde Ahmed Duran Gazi (bu zat o yerde
medfun) ile ehid oluyor. Bu zat sele dyor, Sivas'a
kadar srklenip bir kumlukta kalyor. Sultan Mahmud
zamannda bir veli ryasnda gryor ve yerini bu
suretle tesbit ediyorlar. Bu yere kaldrlyor ve
Zaralzade Mehmet paa (Sivas valisi) bu trbeyi
yaptryor.
Yazar, ayrca burann bir Nakibendi tekkesi olduunu
kaydeder.
Trbede tabiinden olduu ifade edilen Abdulvahhap Gazi
yatmaktadr. Bu zat Battal Gazinin silah arkadadr. Halk
kendisini sahabe olarak bilmekle beraber, tarihi kiiliini
inceleyenler bu iddiann gerek olmadn ifade etmektedirler.
na tarihi ve banisi bilinmeyen trbeyi akrhanolu erefeddin
Ahmet vakfetmitir 6. Mtemilatnda sadece Abdulvahhap
Gazinin kabri vardr. Trbe, tek kubbeli sekizgen planl kesme
tatan yapl bir binadr.
Asl Kaya almasnda, trbenin bat cephesinden
Abdulvahab Gazi Camii ile bitiik olup giriin, caminin
6
Kaya D. Sivas Evliyalar
ierisinden; bat cephesinde bulunan kapdan yaplmakta olduunu

kaydeder 7. Hakk nkaln, mezar tanda hem hicri hem de
miladi takvimin verilmesinden dolay yenilendiini, Abdulvehab
Gazinin 1080 senesinde vefat etmi olduunu ileri srdn
nakleder. Deerlendirmesinde, Hakk Acunun 1988 senesinde
yapt inceleme srasnda yapnn iinin tamamen orijinal kalem
isi sslemelerle kapl olduunu sylediini, ayrca kubbe ve kubbe
altnda Osmanl dnemine ait Osmanlca yazlarla sslemelerin yer
aldn, gnmzde ise, trbe iinde bulunan orijinal kalem ii
sslemelerin tamamen yenilenmi olduunu aktarr. Yazar ayrca,
erare Yetkinin, Abdulvehab Gaziye ait sandukann inilerinin
muhakkak ki bir Seluklu sarayna ait olup bir tamirat srasnda
buraya konduu anlalmaktadr, eklindeki yorumunu ilave eder.
Trbe, Sivasn en nl dini meknlarndan olup halk buray
srekli byk gruplar halinde ziyaret eder. Her trl hastalk iin,
ev sahibi olmak isteyenler, her trl dilei olanlar, ve snnet
olacak ocuklar iin ziyaret edilir. Ziyaretiler burada, benzeri
trbe ziyaretlerinde olduu gibi, mum yakar, duvarlarna ta
yaptrr. Ta yaptrrken niyet tutarak akl talarn trbe
duvarna srtp yapmasn beklerler. Tanyu almasnda,
evlenmek dileinde olan kzlarn buraya fecir zaman giderek,
"Dalehim (talibim) dada msn, tata msn, su da msn, lde
misin, nerede isen gelisin, bu gece beni bulasn", diye dua
ettiklerini kaydeder. Yandaki pencereye kk bez paralar
balanmt. eriye kk, fasulye kadar talarn atld
grlyordu. Bu pencereler trbenin arka ksmna isabet ediyor.
Bakm cami grevlileri tarafndan yaplan trbenin ok
sayda ziyaretisi olduu grlr. 1939 Erzincan depreminde
Kaya A. Sivasta l Merkezinde Trk Devri Trbe Mimarisi. Yksek
Lisans Tezi. Gazi ni. Ankara. 2007
trbesinden kp gkyzndeki krmz bulutlar eliyle

uzaklatrarak, Sivas zelzeleden koruduu, 93 Harbinde
(1877/1878) dier erenlerle birlikte uzun cbbesi ve yeil saryla,
Anadolunun ilerine doru ilerleyen Ruslarn karsna karak
onlar durdurduu, imamn ryasna girdii ve camiden eya alan
hrsz ihbar ederek yakalanmasn salam olduu anlatlr.
Sivasta Seluklu devrinde varl bilinen ilk trbe
Abdlvehhap Gazi trbesidir 8. ster Bizans devrinde isterse
Malazgirt savandan sonra ehit olmu olsun, ona Msml Irmak
ile mezarlk arasnda Sivas ehrine hakim bir tepede, ehrin
dousunda bir trbe yaplm ve bu trbe Sivasn simgesi haline
gelmitir. Bu trbe iin 1325 tarihinde Abdlvehhap Gazi
evladndan erefddin Ahmed bin akrhan tarafndan bir vakfiye
dzenlenerek Sivasn Kab Nahiyesine bal Kuyucak, Alaca, lyas
Olan ve Kilise kyleri gelirleri vakfedilir. Vakfn mtevelliliine
de, eyh Muiniddin Ahmed bin eyh Abdulaziz tayin edilir. Vakf
gelirleri trbeye, trbe yanndaki emeye, bu harcamalardan geri
kalan ise mtevelliye braklmtr.
Mahalli rivayete gre, sahabe olup "La ilahe illallah
Muhammedrrasulullah" yazl olan Peygamberimizin sancan,
cihad iin hazrlanan ordunun nnde tamtr. Peygamberimizin
sancaktar olarak bilinir.
Hseyin elik, Abdlvehhap Gazi ile ilgili almasnda
mahalli kltre dahil olan uygulamalar yle anlatr 9.
Yaplan dn merasimlerinde, olan taraf gelini
almak iin balarnda bayraktarlar bayra ekmi bir
halde kzn bulunduu kye veya mahalleye yaklarlar.
Demir M. Trkiye Seluklular ve Beylikler Devrinde Sivas ehri.
Doktora Tezi. Ege ni. zmir. 1996
9
elik H. Abdulvehab Gazi ve Sivas Sehri
8
Bunlar kz taraf karlar. Kz tarafnn bayraktar, olan

tarafnn bayraktarna yle seslenir:
Kitap stnde yaz,
Okurlar baz baz
Pirimiz Abdulvehhab Gazi
Verelim Muhammed'e selavat,
Sall al Muhammed
Herkes salavat-i erife getirir. Bundan sonra, olan
tarafnn bayra elinde tayan bayraktar, kz tarafnn
bayraktarna:
Bayraktar bayran, kaldr
Ynn kbleye dndr
Pirine bir salavat gnder
Verelim Muhammed'e selavat,
Sall ala Muhammed
Yine herkes salavat-i erife getirir. Ve kz tarafnn
bayraktar olan tarafnn bayraktarna maniler eklinde
bilmeceler sorar. Bilirse olan tarafna gelini almalar iin
yol verilir. Bilinmezse bayraktar,
-Bildiimin alimiyim, bilmediimin talibiyim. Ben
haddimi bilirim. Cevab bilmiyorum. Siz syleyin
renelim, der. Kz tarafnn bayraktar cevap verir ve
olan tarafna yine yol verilir.
Evliya elebi Seyahatnamesinde, Sivas halknn gayet
dindar olmas sebebiyle her mahallede birer ikier zaviyenin ve 11
tane de tekkenin bulunduundan bahseder. te bu tekkelerden biri
de Abdulvehhab Gazi Tekkesidir. Mamur olmasyla, gelirlerinin
fazlalyla, zikir, dua ilim ve fenle megul olan mritlerinin
okluuyla mehur olan Tekke, bulunduu yerin bu adla
anlmasna sebep olmutur.
Evliya elebi'nin Seyahatnamesinde bahsettiine gre, 4.

Murat Sivas'a gelip Abdulvehhab Gazi trbesini ziyaret eder ve
trbenin duvarna talik yazyla u beyti yazar 10.
u denl devr ede bu arh devvar
Ne ben kala, ne hat kala, ne divar"
Evliya elebi'ye gre, Abdlvehhap Gazi Hz. Peygambere
ak olup, onun huzurunda Mslman olmu, Hz. Ali kemerini
balam, debbalarn piri olmutur. Ne var ki, Evliya elebi,
Abdulvehhab Gazi'den sahabi olan Sheybi Rmi olarak
bahsediyorsa da, Sheybi Rumi hicri 38 de Medine'de vefat
etmitir 11.
Trbesindeki kabir tanda u ifadeler vardr.
"Hvelbaki, Ashab Kiramdan Haza Merkadl Mafur
merhum Hazreti Abdlvehhab Gazi (r.a) ruhuna fatiha H. 113, M.
732"
Abdulvehhab Gazi'nin menakb 1688 senesinde ulemadan
Sar Hatipzade Ahmet Hamdi Efendi 12 tarafndan nazmen kaleme
alnmtr.
emseddin Sivasi Hazretlerine atfen unlar nakledilir.
Abdulvehhab Gazi, genlik ana erimesinden itibaren
10
elebi Evliya, Seyahatname. 3.cilt.

Hata etme endiesi ve rivayetteki titizlii sebebiyle hadis nakletmeyen
Suheyb b. Sinan (.659)n ge dnemde kaleme alnan baz eserlerle
gnmzde yazlan baz kitaplarda 669da gerekleen stanbul seferine
katld, dnte oruma urad, burada hastalanarak vefat ettii,
Hdrlk diye bilinen yere defnedildii, bugn burada cami ve ziyaret
edilen trbesinin bulunduu, Medinede ldnn kesin olarak
bilindiine gre, burasnn sadece bir makam olabilecei ileri srlr.
12
Sar Hatipzadeler diye bilinen Sivasn kkl ailelerinden eyh
Abdurrahmann olu ve eyh mft Numan Sabitin babasdr. Ulu
Caminin mtevellisi olan Ahmet Hamdi Efendi stanbulda vefat etmi
ve nl divan airi Nabinin yatt mezarla gmlmtr.
11
Peygamberimizle beraber yaplan gazalara itirak etmi, daima

O'nunla, sefere kmtr. Seferlerde peygamberimiz ona tamas
iin bayrak vermi ve, Nice yerler gezesin, Allah sana uzun
mrler versin, diye dua etmitir. Bu duann bereketi zerine
Abdulvehhab Gazi ok uzun seneler yaamtr.
Bir gn iki cihan gnei, beeriyyet icab kederlenir,
mbarek yznde znt alametleri grlr. Bu keder ierisinde
etrafna toplanm olan eshabna yle der.Kim Allah tarafndan
meydana gelen, grd tuhaf, acaib eylerden bahsetmek ister?"
Peygamberimizin bu talebi zerine, Abdulvehhab Gazi kyam eder,
boyun bker ve utanarak yle der. Ey Cihann Fahri!.. Ben nice
yerler dolatm. ran ikliminin cmlesini grdm. ehirlerini ve
beldelerini seyrettim. Grdm bu yerler yle gzel yerlerdi ki,
dnyada buralarn bir misli daha yoktu. Dalar aalarla dolu idi.
Bunlardan bir ksm da meyve aac idi. Ba ve baheleri de
meyvelerle dolmutu. O yerin havas ok hotu. Erkekleri Araba
muhabbet eder, kadnlar ise pek gzeldi. Buralar ne kadar vlse,
buna layktr. Fakat bunlarn bir kusuru vard, o da, mslman
olmaylaryd. Ya Resulellah, nolayd bu diyar bize myesser
olsayd da, buralar, mslman askerleriyle dolsayd.
Abdulvehhab Gazinin bu szleri zerine Peygamberimiz
Allah'a dua eder ve, Ya Rabbi!.. Bu diyar mmetime nasib eyle",
der.
Bu olay zerine Cebrail (a.s) gelerek peygamberimiz (s.a.v)
efendimize, Ya Muhammed (s.a.v) Allah'n sana selam var. Bu
yerler senin mmetine nasip olacak. Mslmanlar buralar
fethedecektir. kiyz sene sonra senin neslinden ad Cafer olan bir
yiit kacak ve onun karargah Malatya olacaktr. Allah yolunda
Cihad edecek olan bu yiit ok yerleri fethedecektir."
Cebrail (a.s)'n bu mjdesini peygamberimiz ashabna
bildirdi. Ashab ok sevindi. Abdulvehhab Gazi sz alarak
Peygamberimize:
10
Ya Resulullah, acaba ashabdan bu zamana eriecek kimse

olur mu? dedi.
Bunun zerine Cebrail (a.s) Peygamberimize yle buyurdu:
Ya Muhammed (a.s), sana bu soruyu soran o zamana
erecektir. Sen Abdulvehhab Gaziye vasiyyet et. Emanet brak.
Peygamberimizden ikiyz sene sonra Abdlvehhab Gazi,
Peygamberimizin vasiyyeti zere, Cafer'i -ki Battal Gazi'dir- bulur.
Ve emaneti ona teslim eder. Btn savalarda onunla birlikte olur.
Birlikte ok yerler fethederler.
Souk ermik civarnda meydana gelen iddetli savata
Ahmet Turan'la birlikte, Abdulvehhab Gazi Hazretleri de ehid
olur. ehid olan Abdlvehhab Gazi suya der. Sel sular
Abdulvehhab Gazi'nin mbarek cesedini Yukar Tekkedeki
Akkayann eteklerine kadar getirir. Burada kumlarn altnda
senelerce kalr. Sivas'ta bulunan byk bir zat, Abdulvehhab
Gaziyi ryasnda grr. Abdulvehhab Gazi ryasnda o zata:
Gel beni buradan kar, der.
Sabah olunca o zat, grd rya zerine, ileri gelenlerle
birlikte Abdulvehhab Gazinin bulunduu yere giderler. Cesedini
kumlarn altndan karrlar. Mbarek ceset kana bulanm ter-
tazedir, sanki yeni ehit olmu gibidir.
Kumlarn arasndan karlan ceset, Akkayann stne,
imdiki yerine defnedilir. Cesedi karan zat, Abdulvehhab Gazi'ye
gzel bir trbe yaptrr.
Eskiden Sivas halknn yamur duas iin Yukar Tekkeye,
Abdulvehhab Gazi trbesinin yanna geldii, burada dua ettikleri
nakledilir.
kinci Beyazt dneminde Ahmet Paa trbenin yanna bir
mescit yaptrrken, trbeyi de yeniden yaptrr. Trbenin bakm
iin trbedar tayin edilerek grevlilere kafi miktarda gelir
vakfedilir.1747 senesinde Sivas Valisi bulunan Zaralzade Mehmet
Paa tarafndan Abdulvehhab Gazi Vakf zenginletirilir ve kabri
11
yanndaki mescit geniletilerek bir minare, bir zaviye ve bir de

eme ilave edilir 13. Bu arada trbe tamir grr.
Ahmed Hamdi Efendinin olu Mfti Numan Efendi,
Zaralzade Mehmet Paa hakknda yazm olduu bir kasidesinde
trbenin tamirine yle iaret eder.
"Sim ile oldu mzeyyen, mamur
Merkadi pakii Abdulvehhap"
1884 ylna ait Sivas salnamesinde de o gn iin
Abdulvehhab Gazi tekkesinin ak ve mamur olduu, trbe-i
eriflerinin ise ziyaretilerle dolup tat, ruhani feyizlerinin
aka grld kaytldr.
1495de yaplan ve 1748de geniletilerek bir de minare
ilave edilen cami, bugnk haliyle tamamen yeniden ina
edilmitir. 1974 ylnda cemiyetin ve halkn yardmyla tamamen
yeniden ina edilen ibadethane iki katldr. Trbe seviyesinde olan
asl caminin bir de zemin kat vardr. Buras ziyarete, gelen
kadnlar iindir. Vakit namazlarnda kadnlar burada namaz
klarlar. Cami kesme talardan yaplm olup kubbelidir. lk kitabe
yazs baz kk deiikliklerle bir mermere ilenerek caminin n
tarafndaki zemin katn giri kaps zerine konulmutur. Kitabenin
orijinali yoktur. Cami ile birlikte, tek erefeli olan minare de
yeniden ina edilmitir.
Caminin mlkiyeti vakflara aittir. Arsa alan 311,40 m2
olup cami alan ise 191,40 m2 dir. Cemaat kapasitesi 800 kii olup,
lojman yoktur. Mezzin kadrosu olmayan Caminin bir mamHatib kadrosu bulunmaktadr.
Abdulvehhab Gazi Camiinin iinde kuzeydou kesinde
iki byk iki kk olmak zere drt tane kabir vardr. Bu
Ege . Son Dnem Osmanl Tarihinde bir Ayan Ailesi: Zaral-zadeler.

Yksek Lisans Tezi. Cumhuriyet ni. Sivas. 2006
13
12
kabirlerin ba tarafnda duvara aslm bir levhada u ifadeler

yazldr:
ehzadeler Kanuni Sultan Sleyman'n olu Bayezid ve
oullar, Osman, Orhan, Abdullah burada medfundur. ehit
masumlara fatiha, 23 Temmuz 1562 14
Buna gre ehzadeler bir arada yatmaktadrlar. Halbuki
kaynaklarda bir zamanlar ayraz Mahallesindeki tarlann iinde
bulunan Melik Acem Zaviyesine defn edilmi olduklar kaydedilir.
1562de ran'da katledildikten sonra Sivas'a getirilip
ayraz'ndaki Melik Acem Zaviyesine defnedilen ehzade
Bayezid ve drt ocuunun trbesi yine kaynaklarn ifadesine gre
zamanla harap olmutur 15.
1454-1455 tarihli tahrir kaydnda ve daha sonraki muhtelif
kaynaklarda, Abdulvahab Gazi Zaviye vakflarn tasarruf eden bir
Kanuni Sultan Sleyman'n olu ehzade Beyazd 1526 senesinde
domu olup Selim'le ana baba bir z kardetirler. Bunlar daha babalar
hayatta iken taht kavgasna tutumular, uzun mcadeleler sonucunda,
Kanuni Sultan Sleyman'n, olu Selimi desteklemesi sonucunda,
ehzade Beyazd 1562de ldrlr. ehzade Beyazd'in, Orhan, Aye,
Abdullah, Osman, Mehmet ve Murad isimlerinde be olu ve bir kz
vard. Drt byk erkek karde babalaryla beraber randa katledilirken,
daha yanda bulunan en kk karde ise Bursa'da ldrlmtr.
ehzade Beyazd airdi. Trke ve Farsa divan vardr. u beyit
onundur:
Ey seraser aleme Sultan Sleyman'm baba
Tende canm, canmn iinde canm baba
Bayazitine kyar msn? Benim canm baba
Bi gnahm Hak bilir benim sultanm baba.
14
Melik Acem Zaviyesi sur iinde ehrin gneyinde ayraz mevkiinde

idi. Fazla grevliye sahip olan zaviyenin vkflar bilinmemektedir.
Vakfiyesinde zaviyedarlar iin Cami-i Kebir ve Hasan Paa camilerinde
tedris art konulmutur.
15
13
eyh ailesinin mevcudiyeti bilinmektedir 16. Bata eyhler olmak

zere kalabalk bir sayya ulaan aile hakknda, 1700-1850
tarihleri arasnda olduka fazla belgede ecere karlacak
mahiyette bilgiler yer almtr. Mesela 1835 tarihinde zaviyede 39
neferin grev ald ve 17'sinin eyh olarak bulunduklar dikkati
eker. ehrin en nemli zaviyesi olarak bilinen Abdulvahab Gazi
Zaviyesi mensublarnn (bata eyh ve ei) dier zaviye ve vakf
grevlilerine nazaran ok fakir durumda olduklar grlr.
Abdlvehhab Gazi Hazretlerinin balcalar Bayburtun
Erenli kynde, Elazn Baskil ilesinin bat snrnda bulunan
bir da yamacnda, Afyonkarahisarn Bolvadin ilesinde Eber gl
yolunun zerinde, Bursann znik ilesinde ehre hakim bir tepede
olmak zere muhtelif trbeleri bulunmaktadr 17.
Demirel . Sivas ehir Hayatnda Vakflarn Rol. Doktora Tezi.

Ankara ni. Ankara. 1991
17
Bayburtun Erenli kyndeki trbe hakknda Abdulvehhab Gazi Hz.
Klliyesi Yaptrma Yaatma Tantma Dernei tarafndan yaplan
aklamalarda, Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl
Arivi Daire Bakanlndaki Evrak dosya 15070, sayfa 1-a daki yaznsal
metinlerin evirisi sonucu Erenli Kynde yatan Metfun zatn Hz.
Muhammedin sancaktar Abdulvehhab Gazi olduu 08.02.2007 tarihinde
Kltr Bakanl Erzurum Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge
Kurulu tarafndan tescil edilmi, ayn bahede 10 metre dousunda
bulunan mezarn ise Dede Korkut Efsanelerinde geen Bams Beyreke
ait olduu belirlenmitir, denilmektedir. Elaz-Baskilde ise,
Abdulvehhab Gazi Dann alt eteklerinde eskiden Kale Ky
bulunmaktayd. Karakaya Baraj glne gmlen bu kyn hemen st
ksmna den ziyaretgaha dik bir patika yolla klr. Bolvadin
ilesindeki trbe hakknda Evliyalar ehri Afyonkarahisarda ksaca sz
edilmektedir. Halk arasnda Bayrakl Dede ismiyle anlan zatn, znikte
ehre hakim bir tepe zerindeki kabrinin de ayn ekilde Abdlvehhap
Gaziye ait olduuna inanlmaktadr.
16
14
Tanyu, Souk ermik kaplcasnda 18 bir tepenin stnde

bulunan Ahmed Turan Gazinin ziyaretgahnn rabet
grdnden sz eder 19. Anlatlr ki, ok iddetli bir sava olur. Bu
savata Hz. Cafer, Ahmed isimli bir kafirle cenge tutuur ve onu
yener. Hz. Cafer'in yiitlii ve mertlii karsnda Ahmed ehadet
kelimesini getirerek mslman olur. Bunun zerine Ahmed, Hz.
Cafer'e Battal ismini verir. Hz. Cafer bundan sonra Battal Gazi
ismiyle hret bulur. Battal Gazi de, Mslman olan Ahmed'e
Turan ismini verir. Ahmet Turan mslman olduktan sonra Battal
Gazi ve Abdulvehhab Gazinin yannda, mslmanlarn safnda
savaa girer. Sava iddetlenir. Gazilerin ou ehit der. Bu
arada Ahmet Turan da ehit olur. Ahmet Turan'n mbarek
cesedini bulurlar ve Souk ermikteki yksek yere, kayann
stne defnederler.
Bir arpma srasnda at, karki tepeden yaklak 350-400
metrelik mesafeye srar ve nal izleri hl durmaktadr, denilir.
ehit derken 20 kayalardan sular fkrr ve bugnk lca suyu
ortaya kar. Ilca suyunun ifal oluunun sebebi bundandr.
Yukardaki tepeden aadaki ermie (lcaya) kolunu uzatarak
abdest ald anlatlr. Buras zellikle ocuk sahibi olmak isteyen
ve her trl dilei olanlar tarafndan ziyaret edilir. ocuk dilei
olan kadnlar, ufak lde" "lmeak = salncak" yapyorlar ve bu
salncaa ta koyarak sallyorlar. ocuk olursa adanan kurban bu
ziyaretgahta kesilir, ad Ahmet Turan / Ahmet Duran konulur. Bu
Sivas-Erzincan karayolu zerinde bulunan kaplca alan Sivas l
Merkezine 18 km, Hafik lesine 15 km uzaklkta yer almaktadr
19
20
Abdlvehhab Gazi rahmetullahi aleyhi- gelip Abdlmminine,
Abdsselama, Ahmed-i Turrana ve Muhammed-i Fellaha haber verir.
Gaziler gelip kafir ile savar ve kafirleri zayf duruma drr...O zaman
Serhayil orada Ahmed-i Turrann arkasndan gider, yakalayp ehid
eder. Danimendname, Sh.53.
18
15
ekilde ocuklarna Ahmet Turan ismini koyan aileler bir hayli ok

olup Sivas ve havalisinde ok sayda Ahmet Turan ismi vardr.
Danimendnamede sz edilen Abdlvehhap Gazi ve ayn
tarihte ehit dtkleri nakledilen Ahmet Turann da Hakk
nkaln dncesine gre, 1080de vefat etmi olduu ileri
srlebilir.
Mezar Klavuz Camii giriinde yapya bitiik olarak sada
yer alan trbe Klavuz Babaya aittir. Abdlvahhabi Gazinin
yannda yer ald, birliklere klavuzluk ettii, yaplan savata ehit
dt sylenir. Her trl dilek sahipleri tarafndan ziyaret edilir.
Banisi hakknda bilgi bulunmayan Klavuz Camii, yakn
zamanlarda tamamen yklarak yerine ayn isimle anlan
betonarmeden yeni bir cami ina edilmitir21. Orijinalinin 1524te
ahap olarak ina edilmi olduu ileri srlr.
eyh Akba Baba (veya Akba Sultan) Trbesi
Demircilerard Mahallesindedir. Anlatldna gre, Akba Baba,
bir Arap evliyasdr 22. Peygamber efendimizin sancaktar olarak
Sivasa gelir. Bir sava srasnda ehit dnce sanca
Abdulvehab Gazi elinden alr. O da ehit dt yere gmlr.
Aradan zaman geince Akba Babann mezar kaybolur. Bir gn,
mahalle sakinlerinden birisinin ryasna girer. Adama:
- Benim mezarmn etrafn evirin, der.
Adam da:
- Mezarnn nerede olduunu bilmiyorum, diye karlk verir.
- Ben tayin ederim, der.
Sabah bakarlar ki Akba Babann ve dier drt mezarn
etraf talarla evrilip belli edilmitir. Dier drt mezar, olu,
hanm, gelini ve torununa aittir.
NSAL M. Sivas l Merkezindeki Osmanl Camileri. Yksek Lisans
Tezi, Erciyes ni. Kayseri. 2008
22
Kaya D. Sivasta Yatrlar
21
16
Trbenin yanndaki eme suyu eskiden akarm. Akba

Baba da sandukasndan kalkar, emeden abdest alp tekrar
trbesine girermi. Mahalle sakinlerinin bu hadiseye ou kez ahit
olmu olduklar anlatlr.
Akba Baba trbesine , drt yana geldii halde
yryemeyen ocuklar getirildii iin Kt Evliyas ad da
verilmitir. Yryemeyen ocuklar, Akba Sultan trbesine Cuma
gnleri getirilir. Sela verilirken kbleye doru tutularak, Ktler
yrsn, selalar verilsin, diye sylenir.
Banisi ve mimar bilinmeyen eser malzeme, teknik ve
slubuna baklarak 19. yzyl balarna tarihlenir23. Trbenin
kuzey duvarndan itibaren nc sanduka Akba Sultan
Hazretlerine aittir. Trbe, Vakflar Genel Mdrl tarafndan
yaplan onarm sonrasnda bugn salam durumdadr. Kare plana
sahip olan trbe kubbeli olup kare gvdeden kubbeye pandantifler
ile geilmitir. Trbeye bat cephesinde eksenden kuzeye kaym
olan kapdan girilir. Bat cephesinde kapnn gneyine, gney ve
dou cephelere pencereler almtr. Trbenin ierisinde, dou
bat dorultusunda, drt adet byk, kuzey cepheden ikinci
sradaki sandukann arkasnda bir adet de kk sanduka vardr.
Dou cephesinde, eksenin ortasna ve kasnaa yakn mazgal
pencere bulunmaktadr. Trbenin beden duvarlarnda ve st
rtsnde moloz ta kullanlm olup yapnn pencere ve kap
doramalar ahaptr. Pencerelerin nlerinde demir parmaklk
bulunur.
Mustafa Demir, Seluklularn ykseli ve k sebeplerine
bal olarak Sivas'n meden gelimesini ana hatlaryla dnemde
Kaya A. Sivasta l Merkezinde Trk Devri Trbe mimarisi. Yksek

23
17
ele alr 24. 1071-1176 arasn esas alan Birinci Dnem kurulu
devridir ki, Anadolu'nun idaresi Trklere gemitir. ehirler,
Trkler tarafndan iskan edilmitir. Fakat gayr-i mslim unsurlar,
Trklerden daha aktif ve ehir hayatna hkimdir. Gerek Bizans ile
mcadeleler ve gerekse Dnimendli-Seluklu mcadeleleri,
meden gelimenin hzlanmasna engel olmutur. 1176-1277 yllar
arasn esas alan kinci Dnem ykseli devri olur. Bu dnem,
Trkiye Seluklularnn Anadolu ehirlerinde kendine has orijinal
bir meden yap oluturduklar bir gelime devridir. Bu gelimenin
siyas olarak en nemli etkeni, Hal Seferleri sonucunda daha
nce Anadolu'ya gelen Trklerin Akdeniz ve Ege kylarndan
uzaklatrlmalar, bu arada gneyde kurulan hal kontluklar
vastasyla slam dnyasndan da balantlarnn kesilmesidir. Bu
yeni durum sayesinde Trkler, XII. yzyln ikinci yarsndan
itibaren Anadolu'da kendilerine has bir meden yap kurmay
baarrlar. Trk meden anlayn ehirlere yanstan Trkler,
buralarda yerli halkla birlikte hogrye ve sosyal uzlamaya
dayal bir sosyo-kltrel yap kurarlar. Bu gelime o kadar hzl
olur ki 1200'l yllara gelindiinde Anadolu Trk ehirleri, Bizans
ehirlerinin meden dzeyinin ok zerinde bir gelimeyi
gerekletirmi durumda bulunmaktadr.
1277-1402 yllar arasn esas alan nc Dnem, Anadolu
ehirlerinin, Mool igali ile gerileme iine girmi olduklar
dnemdir. XIV. yzyla gelindiinde Anadolu ehirlerinin bir
ounda durgunluk ve gerileme grlr. Fakat Mool igali,
Trkiye Seluklu lkesinin dousundaki ehirlerin ksa sreli yerel
gelime iine girmelerine de sebep olur. Bunun en gzel rnei,
Sivas ehrinde grlr. 1277'den sonra btn bir Seluklu lkesi
gerileme iinde iken Moollarla ilikisi daha fazla olan Sivas,
Doktora Tezi, Ege ni. zmir. 1996
24
18
gelimesini srdrmeye devam eder. Fakat bu durum ksa srer ve

lkenin genel bir iktisad knt iinde olmasndan Sivas da
etkilenerek gerilemeye balar.
ktisadi ve medeni bakmdan k iinde bulunan Bizans
Anadolusunda sur ve istihkamlar olmayan ehrin Trk aknlaryla
tahrip ve ahalisinin de esir ve katledildikleri nakledilir 25. Osman
Turana gre, Roma ve Helen ana ait mimari eserlerin yokluu,
ehrin medeni gelimeden mahrum olduunu gsterir. Konya
Seluk Sultanlarnn eline geinceye kadar, bir asr sren
Dnimendliler idaresinde, Sivas ehrinin iptida bir ekilde
kurulmasndan baka nemli bir imar ve gelime faaliyeti gze
arpmaz. Bununla birlikte, Mustafa Demir almasnda, Ulu
Camiden baka, Danimendlilerden Nizmeddin Yabasan ve
Zahreddin li namna bir takm zaviye ve han bulunduuna dair
1221 tarihli I. zzeddin Keykvs'e ait vakfiyede kaytlar mevcut
olduunu kaydeder 26. Sivas'ta eitimin ilk verildii Yabasan
Medresesinin, vakflar vastasyla Tokat ve Niksar Yabasan
Medreselerinden de nce ina edilen Trkiye'de ilk eitim kurumu
olduu anlalmaktadr. Drifa Vakfiyesi'nde Drifa'nn
kuzeyinde yer alan Yabasan Klliyesi'ne ait Yabasan Hankh
yanndaki Yabasan Medresesi iin Deirmenler malikanesinin
vakfedilmi olduu grlr. Sivas'taki ilm ve edeb faaliyetler,
phesiz ki daha Dnimend Ahmed Gazi devrinde balamtr,
denilebilir. lim faaliyetleri XII. yzylda da devam eder. Mverrih
bn'l-Ezrak'n 1155'te Nizameddin Yabasan'n yanna gelerek
bir mddet Sivas'ta kald grlr 27. Yabasan, ona ve Sivas'taki
Turan O. Seluklular Zamannda Sivas ehri
27
bnl Ezrak el Fariki (1117-1177) eski adyla Meyyafarkn olan
Silvanda dnyaya gelen nl tarihi. Meyyafarikin ve Amid Tarihi
isimli eseriyle nldr.
25
26
19
dier ilim adamlarna iyi muamelede bulunur, Sivas'a lim ve

ediplerin gelmesini salar. Gnmze ulamayan zaviyesi,
medresesi, mescidi ile Tokat ve Niksardaki eserlerine bakarak
Yabasann ilme ve eitime nem veren bir ynetici olduunu
sylemek mmkndr.
ehir, 1143 tarihinden 1175 ylnda Seluklu lkesi haline
gelinceye kadar, Dnimendli beylik merkezi olmutur.
Dnimendli lkesi, II. Klarslan tarafndan Seluklu topraklarna
balandktan sonra bir tedbir olarak Yabasan'n oullar
Muzafferddin Mahmud, Zahuriddin li ve Bedruddin Yusuf,
Seluklu Devleti'nin bat snrnda bulunan Trkmenlerin bana
melik'l-mera olarak yerletirilirler ve bylece daha sonra
giriebilecekleri herhangi bir isyan teebbsleri nlenmi olur.
Dnimendoullar Bat Anadolu'ya gittikten sonra, orada Karesi
Beylii'nin temelini oluturacaklardr 28.
Sivasta gnmze ulaan en eski Danimendli eseri Ulu
Camidir ve daha sonra Osmanl dneminde yaplan camilerin
hibiri onun kadar tarihi bir deer tamaz. Ulu Caminin 1150li
yllarda yaplan Yabasan Medresesinden nce, muhtemelen
1138de Kzl Arslan bin brahim tarafndan yaptrlm olduu
ileri srlr. Sivas mzesinde bulunan kitabesi yledir 29.
Bi imareti hzel mescidil-mbareke fi eyyam...
El melikl adlkutbd-dnya veddin Melikah bin zzeddin
El abd ahihi l rahmetullahi... Sene selase ve selsine ve
hamse mie (H: 533)
Camiye dair ikinci kitabe I. zzeddin Keykavus zamannda
1213 tarihinde Yusuf tarafndan Cami minaresinin yapldn
Karesi Beylii 1300-1360 yllar arasnda Balkesir, anakkale, ve
Bergama yresinde hkm sren ilk Trk beyliidir.
29
Altunta, . . H. Naki-Haki Tarikat ve lm-i ledn srlar
28
20
gstermektedir. lk durumu korunarak bugne gelen minaresi, bir

yldrm dmesi sonucu eik olup, minare zerinde yldrmn izi
belirgin bir ekilde grlmektedir. Gneyde keye yakn bir
ksmda bulunan minarenin kaps caminin iine almaktadr.
Minarenin kaidesinde kesme ini tekniinde kf yaz bantlar
erefe altnda ise dml kf yaz kuaklar vardr. Ayrca burada
yeil keramikler grlmektedir. Minare Kuran- Kerimin sure
adedince 114 basamakldr.
Caminin, Fetret devrinden sonra, Sultan I. Mehmedin veziri
Bayezid Paann ehri tekrar Osmanl idaresine katma mcadelesi
srasnda yand da bilinmektedir 30. O dnemde ehre hkim olan
Mezid Bey, Paann askerleri ehre girince, caminin minaresine
snarak mcadeleye devam etmek istemi, ancak Paa, Mezid
Beyi ele geirmek iin caminin atee verilmesini emretmitir.
Timur ykmndan sonra hayr sahipleri tarafndan tamir edildii
bilinen Cami-i Kebirin 16. yzyl balarnda Sivas Valilii yapan
Lala Sinan Paa tarafndan tamir edildii de kaynaklarda geer 31.
Ayrca Sivas Valilerinden Kale Camii banisi Mahmud Paa
tarafndan 1597de ciddi bir ekilde tamir ettirildii bilinir.
Ulu Cami, dikdrtgen plan zerine yaplm olup, bu plan
Osmanllar zamannda yaplan tamirlere ramen korunmutur.
Caminin st ahap tavan ve dz toprak damla rtldr. Bugn
eri vaziyette bulunan minarenin erefe altndaki kitabe kua
dklm ve yerleri bo kalmtr. Cami toplam 1600 metre kare
kapal alana sahip ve yaklak 3000 kii cemaat alabilecek
byklktedir.
Snmez S. Tahrir Defterlerine Gre XV ve XVI. Yzyllarda Sivas

ehir Merkezi. Yksek Lisans Tezi. Ankara 2007
31
Demirel . Sivas ehir Hayatnda Vakflarn Rol, Doktora Tezi.
30
21
Caminin korunmas iin dzenlenen vakfiyesi, Timur istilas

srasnda yok olmu, Osmanl devrinde ise camie vakfedilen yerler
padiah beratlaryla tescil edilmitir. Timurlenk felaketinde Cami-i
Kebirin vakfiyesinin zayi olduu kayd, 1835 tarihli Vakf
Muhasebe Defterinde de teyit edilir. Sivasa bal baz kylerden
baka yine Ulu Caminin vakflarndan olan Sivasta Htani adl bir
arsa, Abdlvahhap Gazi Zaviyesi yaknnda bir arsa, Hafikte bir
han, Sinan Paa Evkafndan her yl 100 ake de bu vakflar
arasnda saylr.
Ulu Cami Anadolu Seluklu mimarisinde en erken tarihli
son cemaat meknl camilerdendir 32. Gnmzde yap normalde
34 m. ukurda kalm olup 58x35 m. ebatlarndadr. Kbleye
dikey uzanan on bir sahnl yapy ite sivri kemerlere dayanan elli
adet ta ayak tamaktadr. Bu ayak dizisi 5x10 dzeninde
sralanmtr. Bunlar birbirine balayan kemer sralarnn kble
duvar dnda birer destei varken dou yndeki ayak tula
minareye rastlamaktadr. Dou bat dorultusunda dikdrtgen
plnl avluya kuzey, dou ve bat ynlerinde yer alan giriten
gei yaplmaktadr. Kuzey cephede tm cephe boyunca devam
eden son cemaat yeri bulunur. Bina kesme tatan, minaresi tula
malzemeden ina edilmitir. Mihrab orijinaldir. 1955 ylnda
yanan ahap kirilemeli tavann yerine Vakflar Genel Mdrl
tarafndan ahap kirilemeye benzetilerek orijinaline uygun
betonarme kirileme tavan yaplmtr ve zeri bakr kapldr.
Tarihte birok defa onarm grm olan yapnn 2005 yl
ierisinde son cemaat yeri yenilenmitir. Avlunun kuzeydousunda
Zaral Mehmet Paa tarafndan yaptrlm adrvan yer alr. Cami
Alta N. T.C. Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Tarafndan

Tescili Yaplan Cami Ve Mescitler. Yksek Lisans Tezi. Gazi ni.
Ankara. 2007
32
22
avlusunun sa kesinde yer alan hazirede mft, mderris, eyh

gibi Sivasn nemli isimlerinin medfun bulunduu grlr 33.
Babakanlk Cumhuriyet Ariv kaytlarndan anlaldna
gre, dnemin hkmeti 1940 ylnda vakfa ait Ulu Caminin tamir
edilebilmesi iin kfi miktarda tahsisat bulunmadndan kendi
haline terk edilmesine, 1948 ylnda ise, Devlet Mzesi yaplmas
kaydyla, Milli Eitim Bakanlna tahsisine karar verir. Bu
sebeple Ulu Cami 1950 ylna kadar harabe halindedir, ibadete
kapaldr 34.
1954te balayan tamirat, 1958de tamamlanr. Mabet
1955te ibadete alr. 1958 ylndan sonra da evresinin ve
mtemilatnn onarm ve bakm 1966 ylna kadar devam eder.
Halk arasnda Ulu Camideki elli direkten, minareden
klan hizada batan ikinci direk olan Hzr Direi dibinde Hzr
aleyhisselmn pek ok kimseyle grm olduu anlatlr.
hramczde Hac smail Hakk Hazretlerinin de burada Hzrla
konumu olduu kabul edildii iin, camiye gelenler bu direin
dibinde oturmak isterler. nanlr ki, Hzr grmek isteyen kimse,
krk gn ikindi veya sabah namazn Hzr Direi dibinde klarsa,
Hazirede yer alan tabelada liste u ekildedir. 1.eyh Mustafa Efendi1196, 2.Cemalzade Efendi-1258, 3.Said Efendi kerimesi Emine Hanm, 4.
Nakibendi Mridlerinden Hafz Hakk rgp, 5.eyh Mustafa kz
Mevlde Hanm-1261, (6 ve 7de isim verilmez) 8.Sivas Mfts Katibi
Abdurrahman Efendi, 9.Mderris Abdlmecid Efendi, 10. eyh Seyyid
Abdurrahman Efendi-1186, (11de isim verilmez) 12.eyh Mahmut
Efendi, (13de isim verilmez) 14. Kangall Mft Mevlt Sarolu-1997,
(15te isim verilmez) 16. Darendeli Hac Muhiddin Efendi-1999, (17, 18,
19, 20, 21de isim verilmez) 22. hramczade smail Hakk Toprak02.08.1969, (23 ve 24te isim verilmez) 25.hramczade .H.Toprak
Hanm Hac Hafz Zeliha Hanm, 26.Ulu Cami imam Tevfik Hoca-1928.
Listede numara verilmeden sralanan isimler unlardr. Sal eyh Efendi,
eyh Hseyin Efendi, eyh Sbatullah Efendi ve eyh Hasan Efendi.
34
Altunta. . . H. Naki-Haki Tarikat ve lm-i ledn srlar
33
23
dileine nail olur. Yine inana gre, Ulu Camiinin temeli Nuh
(a.s) tarafndan atlmtr. Mihrap ve minber arasndaki temelin
altnda burann Nuhun evlatlar tarafndan yapldna dair
Sryanice ibareler olduu kabul edilerek, hramczde Hac smail
Hakk Efendi Hazretleri tarafndan burann kapatlmasnn istenmi
olduu nakledilir. Caminin mze olmasndan korkulduu iin,
tamirat srasnda grlm olan bu talarn imdi altta kalm
olduu anlatlr. Yine halk arasnda Ulu Caminin dnya
zerindeki alt mescidden biri olduu kabul edilir.
Nakledildiine gre, Birinci Dnya Savann balarnda
Sivasta bir zelzele olur. Bu zelzelede, ifte minare ve Ulu Camii
ok hasar grr, minarelerin klahlar aaya der. Halk bu olay
hayra yormaz. Memlekette byk bir felaketin olacan
syleyenler kar. Zaman, Sivas halkn hakl karr. Milli
Mcadele yllarnda 12 Eyll 1919 gn Kongre salonunda halka
ak bir toplant yapldktan sonra Sivasllar byk bir itirak ile
ayn gn Ulu Camide toplant yapmlar, Mustafa Kemal Paann
heyecanl konumalarn burada can kula ile dinlemilerdir.
XIII. Asr
1314. yzyllarda Anadolunun en byk ve nemli

pazaryerinin Sivas olduu ileri srlr 35. Msr, Suriye ve
Mezopotamyadan gelen Mslman tccarlar ile Ceneviz ve
Venedik tccarlarnn buluma noktas olan Sivas, drt yol aznda
bulunduundan, buradan geen her trl maldan vergi
alnmaktadr. 13. yzylda, deiik milletlerden tccar
kolonilerinin Sivasta yerletikleri, hatta Cenevizlilerin burada bir
ehir Merkezi. Yksek Lisans Tezi. Ankara. 2007
35
24
konsolosluk am olduklar grlr. ehir nfusunun 13. yzylda

100120 bin civarnda olduu ileri srlr.
Sivas medreseleri iinde 1217 tarihinde Dar-ifa binas
olarak tesis edilen tp medresesinin 1768de bir fermanla
medreseye dntrlm olduu belirtilmekle birlikte, yap
esasen Osmanl hakimiyetiyle beraber Dar-ifa olmaktan kp
medrese haline gelmitir 36. Zira Demirelin bildirdiine gre, 1576
tarihli Defter-i Evkaf- Rumda Medrese-i mezbure asl vaznda
Darifa olup sonra emri padiahi ve hkm- erifi birle medrese
olman art- vakf birle amel-i myesser olmayub denilmektedir.
Medresenin 16. asrda yedi olan talebe says 19. asrn balarnda
be kat artarak 35e kar. Maarif Salnamesindeki ifaiyenin 120
rencisi ile mderrisinin Nuri Efendi olduu belirtilen kaytta
yapnn banisi olarak sehven Keykubad ismi gemektedir 37. 1914
ylna kadar ifahane Medresesi olarak hizmet veren yap 38, I.
Dnya Sava esnasnda levazm ambar olarak kullanlr.
Gnmze ulaan vakfiyesine gre bir tp mektebi olarak da
hizmet veren yapnn vakflar arasnda Sivasta 70 dkkan,
Erelide otuz dkkanla birok ky bulunmaktayd 39. Vakfiyenin
nemli yanlarnda biri, gnmze gelebilmi tek sultan vakfiyesi
olmasdr 40. Darifann ileyiine dair ok nemli bilgiler
iermesi asndan da ayr bir yere sahiptir. Burada, ihtisaslarna
gre ayrlm doktorlar, gz doktorlar ve cerrahlarn bir arada
37
Salnme-i Nezret-i Maarif-i Umumiye, 1898-1903 yllar arasnda 6
defa yaynlanmtr. Nezaretin tarihesi, nazrlar, memurlar, retmenler,
okullar, ktphaneler gibi konularda bilgiler ihtiva etmektedir.
38
Acun H. Sivas ve evresi Tarih Eserlerinin Listesi ve Turistik
Deerleri. Vakf Dergisi, Say 20
39
Cantay G. Keykavus Darifas. TDV slam Ansiklopedisi
40
Durukan A. Anadolu Seluklu Sanat Asndan Vakfiyelerin nemi.
Vakf Dergisi. Say 26
36
25
alt anlalmaktadr. Ot kklerinin tedarik ve tertibine ynelik

bilgi, yapda bir eczahane de bulunabileceini akla getiriyor.
Vakfn mtevelli ve nazr olan ve ayn zamanda saray hazinedar
olduu anlalan Ferruh b. Abdullah, ankr'daki 1235 tarihli
Darifa'nn da banisidir.
Takaps zerindeki kitabesinden ifahanenin 1217 ylnda
Seluklu Sultan 1.zzeddin Keykavus tarafndan yaptrldn
reniyoruz 41. Ayn kitabeden anlaldna gre, Allahn rzasn
kazanmak iin Seluklu Sultan Keyhusrev olu Keykavus
tarafndan bu hastanenin yapm iin emir verilmitir.
Anadoludaki Seluklu hastanelerinin en byk boyutlusu
olan ifahanenin takaps cepheden ne takn durumdadr. Kap
kavsaras dokuz sral olup yan yzler geometrik ve yldz motifleri
ile ilenmitir. Bu motifler, k glge tesirleri yaratacak
grnmdedir. Kap kemeri keliklerinde simetrik iki hayvan
figr yer alr. Tahrip olmu bu figrlerden sadakinin kuvveti
sembolize eden bir arslan, soldakinin shhati sembolize eden boa
figr olduu kaynaklarda belirtilmektedir. Gen yata hastalanan
zzeddin Keykavus vasiyeti zerine ok sevdii Sivasa ve
yaptrd ifaiyedeki trbeye getirilerek 1220 ylnda defnedilir.
I.zzeddin Keykavus bilgin, iyi huylu, air, bir insan olup tbba ve
hekimlere ok nem vermitir. Hocas Mecdddin shak, halas
Gevher Nesibe, kars Mengcekli Behramahn kz Seluk
Hatundur.
Yapda taa ilenmi dier sslemeleri de, ana eyvann sivri
kemerini dolanan bitkisel dekorlu bordr ve eyvan kelerini
I. Keykavus, Karadenizin en nemli ticaret liman Sinopun
fethedilmesi, gneyin ayn dnemdeki liman Antalyann geri alnmas,
Ermeni ve Trabzon krallklarnn vergiye balanmas gibi nemli
baarlar kazanm, bu baarlar Seluklu Devletinin gcn ve itibarn
artrmtr. Onun zamannda ekonomik gelimeye paralel olarak ok
sayda medrese, kervansaray ve hastane ina edilmitir.
41
26
yumuatan ke stunceleri ile bu byk akl iki yanda

ereveleyen geometrik geme dekorlu geni bordrde ve gene ana
eyvann yanndaki mekanlarn avluya alan pencerelerinin sivri
kemerlerini eviren geometrik geme dekorlu bordrlerinde
buluruz. Darifa uzun ekseni dou bat ynnde olmak zere
planlanmtr. Plann esasn ak avlu etrafn eviren revak
sistemi ve ynde yeralan birer eyvan meydana getirmektedir
Ta kaplamal masif payelerin arasndaki kemer aklklar kuzey
ve gney revaklarnn orta aklklarnda dierlerinden daha geni
tutulmutur. Bu aklklar revaa alan karlkl iki eyvan
mekann belirleyen bir zellik olarak grlmektedir. Bu
eyvanlardan gneydeki bir kap ve iki pencere ile alan blme
duvar ile mstakil trbe mekan haline getirilerek zeri yksek
ongen kasnakl bir kubbe ve dtan bir klahla rtlmtr.
Kuzeydeki eyvan ise kuzey duvarndaki simetrik iki aklkla
bugn mevcut olmayan birimlerle ilikiyi salamaktayd. Yapnn
en nemli hacmi ise bir kemerle dorudan avluya alan ana
eyvandr. Dou duvarnda bir ni ve iki tarafta sonradan rlm
pencereler bulunur.
Yapnn plannda ilgin bir durum ise ana eyvann kuzey ve
gneyinde avlunun iki yanndaki revaklarn devam etmesidir. Bu
hacimler ana eyvan derinliince iki tarafta devam eden ikier
mekann ald sahnlar olup dou duvarlarnda alm birer
mazgal pencere ile aydnlanrlar. Gney revak, yapnn gney bat
kesindeki mekanlar iin gene bir dikdrtgen sahn oluturur. Bu
sahna takapnn sanda yer alan iki mekan da alr. Yapnn
kuzey revak iin, kuzey bat ke mekanlarna ayn hizmeti
verdii sylenemese de bat ve douda birer tonozlu geidin bu
kuzey revakna bugn mevcut yapya bal olan birimlerin
sraland koridorla balanty salad anlalmaktadr. Mevcut
olmayan ve yaplan kazlar sonucu temel seviyesinde plan
karlan kuzey kanadn, mevcut mekanlarn gerisindeki mekan
27
sras arkasnda uzun bir koridor ile bu koridora bir sra halinde
alan dokuz odadan ibaret olduu yaynlanan restitsyon
planndan anlalmaktadr.
Ta ssleme yannda en iyi ekilde trbede ifadesini bulan,
ini ve tula sslemeler trbenin ongen kasnanda yer almtr.
Trbe cephesinde tamamen tula ve firuze, mor renkte inilerle
ini sanatnn aheseri olan kompozisyonlar meydana getirilmitir.
Cephe kufi yaz dekorlaryla bezenmitir. Alnlk altnda bir
dikdrtgen yaz frizi, koyu mavi renkte ve iekli bir zemin zerine
beyaz kabartma harflerle nesih yaz olarak yer alr. Bu yaz trbe
tarihini verir. Bunun altnda trbe yzeyi dikine dikdrtgene
blnerek ortada kap, yanlarda ise birer pencere almtr. Kap
zerindeki kemerin d yznde nesih yazyla yer alan Farsa iir
yledir. Dnyada padiahlar uzun zaman hkm srdler.
Onlarn oklar lker yldzna ulat, kllar da Cevzay avlad.
imdi onlarn haline bak ki, lm elinden Benatn-Na gibi
onlarn mzraklar para para, kllar da tel tel olmutur.
Kapnn tam zerinde ise al zemin zerine rgl kufi yaz
yer alr. Pencereli blmlerin kemer stlerindeki kufi kitabede
Rahman suresi, sa pencere altnda yer alan panoda usta ad
verilmitir.
Trbe cephesi kap atks zerinde u yaz yer alr. Biz
Allaha aidiz ve vakti geldiinde elbette Ona dneceiz.
Kap ve pencere alnlklarnda Rahman suresinden u ayet
yer alr. Yerin stnde olan herkes fanidir. Ancak senin azamet ve
kerem sahibi Rabbinin zat baki kalr.
Trbe cephesinin stndeki byk ini kabartmalarda unlar
yazldr. Yazklar olsun ki, biz geni grkemli saraylardan
karanlk dar kabirlere girdik. Zenginliimiz ve servetimizin
okluunun faydas olmad. Saltanatmz yok olup zevalin eiinde
fani alemden baki aleme lm yolculuu gerekleti. Bu yolculuk
4 Kasm 1220de oldu.
28
Trbe iinde on sanduka bulunmaktadr 42. Sandukalarn

zerleri inilerle kapldr. Mihrap nndeki sanduka I. zzeddin
Keykavusa aittir. Mihrap da tantl olmayp geometrik yldz
motifleri ve yaz ile sslenmitir. Mihrap nii kavsaras be sra
mukarnasldr. Niin iki yannda stuneler yer almaktadr.
Kavsarann sivri kemerinde Tevbe suresi 18. Ayeti yazldr.
Allahn mescitlerini ancak Allaha ve ahiret gnne iman eden,
namaz dosdoru klan, zekat veren ve Allahtan bakasndan
korkmayan kimseler imar ederler. te doru yola ermilerden
olmalar umulanlar bunlardr. Trbe mekannda sralt tekniinde
yaplm dekorlu ini levhalarla kapl lahitlerden sonra en nemli
ssleme yine mkemmel ta iilii ile gerekletirilmi olan trbe
mihrabnda grlr.
Semra gel, neredeyse hepimize kapal olan tan srrn
zer. Eserin insan sevkettii dnceler ve hissettirdii
duygular, Seluklu mimarisinin karakterine uygundur 43. Ta
tezyinatn motifleri, grnlerinin ardndaki bir dnceyi;
devamll, sonsuzluu, zorunluluu artrr. stn bir iradenin
karsnda tevekkl vardr. Ancak bu tevekkl kr krne, eli
bal olan bir tevekkl deildir. Her defa yeniden kazanlan bir
tany, bir idrak editir. Motif btnlndeki dinamizm, bu i
kuvvet ahsi iradenin ilahi iradeye tabi olmasn gerekli klar. Bu
kadere ballk dnyay inkar etmez, hayatn tasdik edildii bir
ballktr. Maddi ifann art kld manevi ifay vaadeden,
emniyet telkin eden, kadere tevekkl, ruha skun ifadelerini
tayan bir kompozisyondur; canl, dinamik, hareketli, prltl. Ve
bu kompozisyon geleriyle, varln binbir ekildeki grnnn
Kocabyk S. Sivasta Seluklu Dneminde Yer alan Kitabeler. Yksek
Lisans Tezi. Erciyes ni. Kayseri. 2002
43
gel S. Anadolu Seluklularnn Ta Tezyinat, Trk Tarih Kurumu
Basmevi Ankara. 2.Bask. 1987
42
29
sembolnden baka bir ey deildir. Seilen renk trbenin form ve

muhtevasna, eserin banisi Keykavusun ktas kadar uygundur.
Tezyinat, lm zorunluluunun manas ile derinleir, zenginleir.
Buruciye Medresesi Dariffann kuzeyinde tarihi Tokat
Caddesinin dousunda yer alr ve kaps zerindeki kitabesine gre
1271 ylnda Muzaffer Burucirdi tarafndan yaptrlmtr44. 1317
tarihli Maarif Salnamesinden, Buruciyede 65 rencisiyle Hac
Abdulhamid efendinin mderris olarak grev yapmakta olduunu
grrz 45.
Yapnn mimar bilinmemektedir. Medrese drt eyvanl ak
avlulu simetrik bir yapdr. Takapnn yanlarndaki cephelerin
kelerinde payeler yer alr. Giri eyvan kubbe ile rtldr. Bu
eyvann karsnda sivri beik tonozlu ana eyvan ve avlunun iki
yannda yine sivri beik tonozlu yan eyvanlar yerletirilmitir.
Avlunun iki tarafn boydan boya geen beer gzl revakn yan
eyvanlarn nne rastlayan orta akl dierlerinden daha geni
ina edilmitir. Toplam talebe hcresi on tanedir. Giri eyvannn
iki yannda kubbeyle rtl iki oda bulunur. Cephede grlen
pencerelerin aydnlatt odalardan iinde mihrap bulunan
gneydeki oda mescit, dieri trbe olarak yaplmtr. Kubbesi
mozaik inili trbede medreseyi yaptran Muzaffer Burucirdi
yatmaktadr.
Ana eyvann iki yannda klk dershaneler bulunur. Bu
dershaneler iki ksma ayrlr. Byk olan ksm kubbe ile
rtlmtr. kinci kata merdivenin bulunduu (sadece bu ksm iki
katldr) dikdrtgen mekan ise beik tonozla rtlmtr. Bu
ksmn ktphane olduu dnlmektedir.
Karada . Sivasdaki Seluklu Medreselerinin Ta Bezeme Dzenleri.

Yksek Lisans Tezi. Atatrk ni. Erzurum. 2003
45
Salname-i nezaret-i maarif, 1317
44
30
Semavi Eyice eserin Seluklu sanat bakmndan sahip

olduu yeri ifade ederken, ..dneminde yaplan benzeri yaplarn
arasnda ta sslemesindeki lllk ve mimarisindeki aklk
bakmndan en bata gelmektedir, der46. Ustann hassas bir estetik
anlaya sahip olduunu belirtir ve izgilerdeki ahenk ve simetrinin
hibir unsuru feda etmeksizin uygulann, mimarn stn
kabiliyetinin delilleri sayar. ktidardaki kiiler dnda bir insann
byle bir eser yaptrmas, Sivasn Seluklular dneminde eritii
medeni seviyenin iaret kabul edilir.
Vakf artlarndan bir ksmn ihtiva eden kitabesinden ve
binann yapsndan anlaldna gre, bu medresenin bnyesinde
de bir mescid bulunduundan, Cami ve mescittir ksmnda vakf
ve kurucusu hakknda bilgi verilmitir 47.
Sivasta ayn ylda yaplan ve gnmze ulaan byk
medreseden biri olan Buruciye Medresesi, Anadoluda gelien
eyvanl medreseler iinde btn unsurlarnn birbirlerine
oranlarnn iyi ayarlanmasyla plan en baarl eserlerden birisidir.
Vakf medresede bir mderris, muid ve 30 fakih (renci)
bulunmasn art komutur. Mescid iin zikredilen grevlilerin, bir
ktphane memuru ile medreselilerin cretleri iin lbel
nahiyesindeki Eskikyn gelirlerini vakfetmitir 48. Kitabedeki
kayda gre gelir vakf yalnz bu kyden ibaret ise, bunun geliri
fazla ve byk bir ky olmas beklenir.
Halk arasnda Hac Maksud (Hac Mesud) adyla bilinen
medrese, baz kaytlarda ise Muzafferddin Gazi adyla
Eyice S. Buruciye Medresesi. TDV slam Ansiklopedisi

Kucur S. Sivas, Tokat ve Amasyada Seluklu ve Beylikler Devri
Vakflar. Doktora Tezi. Marmara ni. stanbul. 1993
48
lbeyli / Elbeyi Yresi, halkn; st ba Kavlak, alt ba Yanalak
diyerek snrn izdii ve Sivasn gneybatsnda iskn edilmi 42
kyden oluur. Bu kyler arkla ve Sivas topraklar arasnda yer alr.
46
47
31
gemektedir 49. Giri kapsnn solunda mavi ve siyah inilerle

sslenmi trbede, medresenin bnisinin ve ocuklarnn kabirleri
yer alr.
Medresenin ina kitabesi ta kap kavsaras zerindedir 50.
Bu kutsal medrese, Allah onun devletini daim klsn, Klarslan
olu fetih babas byk Sultan Gyaseddin Keyhsrev zamannda
Allahn rahmetine muhta zayf kul Muzaffer bin Hibetullah
Burucirdi (Allah onu ve btn Mslmanlar balasn) tarafndan
1271 ylnda yapld. Takap kemerinin sanda ve stte
Besmele, kap cephesi ve solunda Al-i mran suresi 18. ayet ve 19.
ayetin ba ksm yazldr 51. Kapnn sandaki niin stnde iki
kabartma daire iinde Allaha gvenen Hibetullah olu Muzaffer
yazs ve soldaki niin stnde iki kabartma daire iinde Allaha
tevekkl ettim ve eref Allah iindir., yazlar yer almaktadr.
Kapnn cephesinde Al-i mran suresinin 18. ayeti, st taraftaki
yarm daire iinde ilimle ilgili iki hadis bulunur. Bina cephesinin
sa ve sol taraftaki saak altlarnda iki dua yer almaktadr.
Medresenin revakl avlusunda sekiz mermer stuna dayanm iki
revak kavislerinin kelerinde sekiz daire eklinde madalyon
iinde bina ina kitabesi benzeri bir kitabe yer almaktadr. Dou
ynndeki ana eyvan cephesinde ise bitkisel motifler arasnda
Ayet-el Krsi yazlmtr. Ayrca ana eyvan kemer zengi
hizasnda cephede devam eden ve sol tarafnn ou krlm
olan yazda cmertlikle ilgili bir dua bulunmaktadr. Trbe
50
51
Al-i mran suresinin 18 ve 19. Ayetleri yledir. Allah, adaleti ayakta
tutarak (delilleriyle) u hususu aklamtr ki, kendisinden baka ilah
yoktur. Melekler ve ilim sahipleri de (bunu ikrar etmilerdir. Evet) mutlak
g ve hikmet sahibi Allahtan baka ilah yoktur.
49
32
iersinde, giriin karsndaki duvardan balayarak drt duvarda

devam eden kitabe ise kulun Rabbine yakarnda aczin
samimiyetle ifadesini aksettirir. Esirgeyen ve balayan Allahn
adyla. Allahm!..Beni sana yaklatracak bir amelim, onunla sana
yol bulacam bir sevabm yok. htiyacm, yalnzlm, yokluum,
perianlm ok artt. Garipliime merhamet et. Bu ukurumda
bana yolda ol. Ancak sana sndm, sana gvendim. Cmertlerin
cmerti ve merhamet edicilerin en merhametlisi sensin. Ey Rabbim
nurunu zerimizde tamamla, bizi affet, phesiz ki senin gcn her
eye yeter. Ey Rabbim, biz sana tevekkl ettik, bizi aydnlat; dn
sanadr. Bu trbe zayf, garip ve tek bana kalm faziletli
Hibetullah olu Muzaffer el Burucirdi kulunundur. Allah, onu,
ebeveynini ve btn mslmanlar affetsin. Onu ahirette saadet ve
cennetle mkafatlandr. Allahm ona yalnzlnda dost ve yabanc
oluunda da rahmetli ol. Kim benim trbemi ve odam deitirip
bozarsa Ey Allahm sen onun dman ol. Allahn tm meleklerin
ve insanlarn laneti onun zerine olsun.
lhanl veziri Abakann yakn adam emseddin
Cveyninin Darifa karsnda ina ettirdii ifte Minareli
Medrese, iki katl ve drt eyvanl olup n cephede portalin
zerinde ifte minaresi bulunan bir yapdr 52. Gnmzde
medreseden geriye sadece minarelerle ssl giri kapsnn
bulunduu dou cephesi kalmtr. Medresenin vakfiyesi
gnmze ulamamtr.
Kitabede herhangi bir iaret olmamakla birlikte yapnn
mimarnn Klk bin Abdullah olduu ileri srlr 53. Bu kanaat
Tuncerde de vardr 54. Haluk Karamaralnn aratrma kazs
Doktora Tezi. Ege ni., zmir. 1996
53
54
Tuncer C. Mimar Klk ve Kalyn. Vakf Dergisi. Say19
52
33
yapya aklk kazandrmtr. Buna gre darl hadis ak avlulu,

drt eyvanl, iki katl ve antsal bir yapdr. nyz dier yaplara
gre yzeysel olan Darl hadisin hemen karsnda yine bir ant
olan ifahanenin varl, eserin da taknlk yapmasna izin
vermemitir. Grkemli bir grn salayan tula minarelerin
erefeden st yklm, gvdelerini ssleyen iniler zamanla
dklmtr. Kazlardan medresenin ak avlulu drt eyvanl
planda ve iki katl olarak ina edildii, ayrca iki yannda bulunan
bina temellerinden de bir klliye birimi olduu anlalmaktadr. Bu
temellerden bu birimlerin, etrafnda su knkleri ve su ile ilgili
baka malzemeler bulunan bir hamam, dierinin ise bir zaviye
olduu sanlmaktadr. Cephenin kelerinde yer alan iki yuvarlak
yarm paye tam ke kulesi olmayp medresenin bitiiindeki
binalarla snrlar tesbit eden birer mimari unsurdur. nyz ortada
iki minareli takap, iki yandaki pencere ve ke kuleleri ile
kompoze edilmitir. n yzndeki sslemeli pencereler
yerletirilirken bir simetri aranmamtr. Cephedeki ta ssleme ve
oran itibaryle mimari bir olgunluun yan sra, ayn sslemeyi
tekrardan kanan bir anlayn hakim olduu gze arpmaktadr.
Byle bir uygulama ile daha canl, hareketli, k glge oyunlarn
kuvvetlice hissettiren bir cephe elde edilmitir. Tan yan sra srl
tula ve inilerle bezeli iki minaresi bu olgun ve doyurucu
kompozisyonu renklendirmitir.
XIX. asrn balarnda medresede cephane sakland grlr.
Tamamen harabe haline gelmesi sebebiyle 1853 tarihinde talarnn
sklp zzet Paa Camiinin (Osman Paa Camii) inanda
kullanlm
olduu
anlalyor.
Osmanl
mparatorluu
Dneminde, Sivasta bir hastane almas Vezir Srr Paann
34
Sivas Valilii zamanndadr 55. 1886 (1302 Rumi) tarihinde, iki

katl hastane binas, ifte Minareli Medresenin harap olduu iin
daha nce yktrlm bulunan medrese binasnn yerine yaptrlr.
Ancak hastane masraflarnn finans kayna bulunamad iin,
hizmet veremeyen bina daha sonra nn Mektebi olarak kullanlr.
Medresenin asl tahrip ediliinin bu binann yapm srasnda
meydana geldii anlalmaktadr. Merhum Halil Eldem Beyin
abalaryla imdiki dou cephesi ykmdan kurtulmutur 56.
Takap niinin yanlarnda yer alan mihrabiyelerin hemen
stnde nii ynde dolaan ina kitabesi bulunur 57. Bu
medresenin yaplmasn -Allah devletini daim klsn- zamannda
vezirlerin veziri byk vezir (divan veziri Muhammedin olu
Giritli Srr Paa (d. 1844 - .1895), 19. yzylda eitli Osmanl
vilayetlerinde valilik yapm olan bir devlet adam, yazar, air. Leyla
Saz'n kocas, mimar Vedat Tek'in babasdr. Dini arlkl bir renim
hayat sonrasnda memuriyete Girit adasnda balad. Baz vezirlere divan
ktiplii yaparak balad devlet hizmeti iinde Yanya, Aydn, Prizren ve
Tuna'da mektupu muavinlii ve mektupuluk grevlerinden sonra
zamanla valilie ykseldi. Trabzon, Kastamonu, Ankara, Sivas,
Diyarbekir ve Badat'ta valilikler yapt. Yazmalarn (Mektubat), Kuran
tefsirlerini ve iirlerini yaynlad.
56
Sadrazam brahim Ethem Paann olu, Osman Hamdi Bey'in kk
kardei olan Halil Bey (1861-1938), Osmanl dneminin sonlar ile
Cumhuriyet dneminin balarnda faaliyet gstermi Trk kltr tarihinin
nemli bir ahsiyetidir. sr- Atka Mzesinin banda bulunmasndan
dolay daha ok ilka eserleriyle ilgilenmi, fakat bunun yannda Trkslam kitbe ve sikkeleriyle de uramtr. Nitekim Trh-i Osmn
Encmeni Mecmuas ve Trk Tarih Encmeni Mecmuasnda yaynlanan
makalelerinin birka hari hepsi kitbeler hakkndadr. Trk
mzeciliinin gelimesinde nemli katklar olan Halil Beyin,
Anadoludaki yzlerce kitbenin toplanp yaynlanmas, Trk mimari
eserlerinin korunmas ve ihys konusunda gstermi olduu gayret
takdire ayandr.
57
55
35
Muhammedin olu Muhammed emseddin (1271) ylnda

emretmitir. Takap sa yan kanad bezeme kuaklar arasnda
sadece amele kelimesi okunabilen usta kitabesi vardr. Takapnn
en st beyaz mermer zerine Tevbe sresi 122. Ayeti yer alr.
Bununla beraber mminlerin hepsinin topyekn sefere kmalar
uygun deildir. yleyse her topluluktan byk ksm savaa
karken, bir takm da din hususunda salam bilgi sahibi olmak,
dini hkmleri renmek iin almal ve savaa kanlar geri
dndklerinde ktlklerden saknmalar midiyle onlar
uyarmaldr. Takap ina kitabesi alt stune balklar hizas
geometrik motifler ii sada ve solda olmak zere fakihin fazileti
ile ilgili bir hadis yer alr. Allah katnda dinde fakihten daha
faziletlisi yoktur. eytan karsnda bir fakih, bin abidden daha
tehlikelidir.
Topkap Saray Mzesi Arivinde bulunan 1528 tarihli bir
defterde, Anadolu vilayetlerinde faaliyet halinde olan medreseler
ve mderrisleri ile mahll olan medreselerin kaytlarna gre
Sivasta, Buruciye, Sahib (Gk Medrese) ve Darifa medreseleri
faaliyet halindedir 58. Ancak ifte Minare ne faaliyette, ne de
mahll olan medreseler iinde yer alr. 1572 tarihli evkaf
defterinde Medrese-i Pervne olarak kaydedilen medresenin ise,
ifte Minare olmas kuvvetle muhtemeldir. Darl Hadis olarak
zikredilen ifte Minareli Medresede, vakfiyesinin kaybolmu
olmas yznden Osmanl dnemi boyunca harap olmas sebebiyle
eitim yaplamamtr 59.
Semra gel, ok sayda tezyini sahaya ayrlan eserde,
stelik program deiiklii de gstermesiyle birlik temin
59
58
36
eklinde
balayan
deerlendirmesinde,
edilememitir 60
medresenin ihtiamn dile getirmekten yine de kanmaz. Ancak,
Divrii klliyesini hatrlatan eserin sath tezyinatnn zerafeti,
tekniin mkemmellii ve yeni fikirlerin bolluu ona mstesna bir
yer verir.
Eserin banisi emseddin Cveyninin ocukluu, renimi
ve genlii hakknda bilgi yoktur 61. Hlagu tarafndan 1263te
sahip divanla getirilen Cveyni bu grevine Abaka Han
zamannda da devam eder ve lkeyi baaryla ynetir.
Karamanoullarnn desteiyle balayan Cimri ayaklanmasn
bastrmak, Moollara ait gelirleri gzden geirmek, yklan yerleri
onarmak, gvenlik ve huzuru salamak zere Abaka tarafndan
1277de Anadoluya gnderilir. Byk yetkilerle donatlan ve
yannda bir miktar Mool askeri bulunan Cveyni, ayaklanmay
Seluklu ordusuyla birlikte bastrr. Larendeden Akdenize kadar
yaylm olan Karamanoullarna bal Trklerin ounu esir eder
ve srlerini ele geirir. Ancak kn bastrmas zerine Nide yolu
zerinde bulunan Kazova klana ekilir. Burada kald srece
Sinop, Kastamonu gibi ehirlerin yneticilerine hediyeler ve
mektuplar gndererek onlar devlete bal kalmaya arr. Bu
arada halk ezen ar salma ve vergileri kaldrr, herkesten gcne
gre vergi alr. Saltanat iin Erzincan ve yresinden alnan eri
hisseyi dier inc vergileri seviyesine indirir. Baka yerlerden
salad gelirleri karlk gstermek suretiyle Seluklularn
lhanllara olan borlarn hafifletir.
Ne var ki, iftira ve tezvir sonucu 1284 senesinde ldrlr.
stelik onun ldrlmesiyle yetinilmeyip ailesinin dier fertleri de
ortadan kaldrlr.
gel S. Anadolu Seluklularnn Ta Tezyinat. Trk Tarih Kurumu
Basmevi Ankara. 2.Bask. 1987
61
Yazc T. CVEYN emseddin. slam Ansiklopedisi. TDV
60
37
Bata Sivas olmak zere baz ehirlerde hayr kurumlar

yaptrm olan bu vezir baz ehirleri de Abakadan satn alarak
buralarn felakete uramasn nlemi, yine Baybars hadisesinden
sonra Abakay teskin ederek 104 kiinin hayatn kurtarmay
baarmtr.
Bata edebiyat olmak zere eitli ilim dallarnda ok iyi
yetitii anlalan emseddin Cveyni iyi bir yneticiydi. Vezirlik
yapt sre iinde kaps dilek sahiplerine ak kalm, adil bir
vergi sistemi uygulam ve lkede kanun hakimiyetini salamtr.
darecilii yannda din, ilim ve sanat erbabn korumada gsterdii
duyarlk ve gelirlerinin byk blmn bu yolda harcamas ile de
n yapmtr. Nitekim bu meziyetlerinden tr airler onu ven
iirler yazdklar gibi Nasreddin Tusi, Fahreddin Iraki ve
Safiyeddin Urmevi de yazdklar eserleri ona ithaf etmilerdir.
Seluklular dneminde yaplan medreseler, o dnemin
eitim ve kltr dzeyini ok gzel yanstr. yle ki Osmanl
devrinde bile bu dereceye ulalamad sylenir 62. Bu yzden
Sivas aradan geen uzun asrlara ramen hala Seluklu ehri olma
zelliini tar ve byle yad edilir. 1271 ylnda yaplan Gk
Medrese, Burciye Medresesi ve ifte Minareliden Burciyede
gk bilimleri, Gk Medrese ve ifte minareli medresede ise hukuk
ve din eitimi gibi bilim dallarna ait eitim ve aratrma
faaliyetleri yaplmtr. Ayrca bu medreseler ilm gelimelere
kaynaklk etme gibi bir grevi de yklenmitir. Sahip Atann
banisi olduu Gk Medresede daima bir mderris ve iki mudin
yan sra fakih ve aratrmaclardan yirmi kiinin bulunmasnn art
koulmas, bunun en gzel rneini tekil eder.
ahin S. Sivas Gkmedrese (Sahibiye Medresesi) ve Kitabelerindeki

Rivayetlerin Hadis Deeri
62
38
Erdal Eser makalesinde, Sahip Atann bu eseriyle adeta bir

duyuruda bulunduunu ileri srer 63. Ona gre, Seluklu Devletinin
Moollar karsnda hala ayakta olduunu gstermek iin daha iyi
bir yer ve kompozisyon dnlemez. Moollarn geldikleri
evrede de yaygn ikonografik anlatmn bir Seluklu yapsnda
kullanlm olmas hayli manidardr. Eser, gerek gcn ve
sahipliin aslnda Seluklu Devletinin elinde olduunun
duyurulduu bir manifesto nitelii tamaktadr.
Gk Medrese bugn kale olarak bilinen toprak tepenin
gneydou eteinde ina edilmitir. Biri Sahibiye dieri Gk
Medrese olmak zere medresenin iki tane ismi vardr. Sahibiye
ismini yaptran kiinin lakab olan Sahip Atadan, Gk Medrese
ismini ise yapda kullanlan inilerin gk mavisi renginden
almaktadr. Medreseyi yapan ustann Kalyn el-Konev olduu
ta kapnn yan yzlerindeki kitabelerden anlalmaktadr 64.
Kaluyann, Gk Medrese'nin ta, tula ve ini dekorasyonundaki
ahengi dzenleyen, inaatla birlikte ini atlyelerinde tm
sorumluluu tayan sanatkr olduu ve 78 yanda iken Gk
Medreseyi ina ettii bilinir. Menakbl Arifinde arkada
Aynddevle gibi Mevlanann evresinde yaayan Hristiyan ressam
ve sanatlar arasnda bulunduu belirtilir.
Medrese vaktiyle iki kat olarak yaplm ise de sonralar st
kat asl durumunu neredeyse tamamen kaybetmi ve alt ksmda ise
on oda kalmtr. Vakfiyesinde bir zamanlar medreseye ait olup
her gn 30 kiiye yemek datlan bir dr- ziyafet
(misafirhane/imaret) ile bir hamam bulunduu belirtilmekte olup
bugn bunlardan hibir iz kalmamtr. Medresedeki bir kitabeden
anlaldna gre yap, 1823 ylnda mderris ve ayn zamanda
Sivas mfts olan Abdullah Efendi tarafndan yeniden imar ve
63
64
Eser E. Gkmedrese, Vakf ve Kltr Dergisi. 1. Say. Austos. 1998

Karpuz H. Kaluyan. TDV slam Ansiklopedisi
39
tamir ettirilir 65. 1823 yl Maysnda yaptrlan bu onarm,

medresenin Osmanl dneminde grd en kapsaml
mdahaledir. Bu mdahalede, yklm olan ana eyvan ve yan
meknlarnn oluturduu dou kanat bir duvar rlerek yapnn
dnda braklm ve bu ilem ana eyvann olduu blme konulan
bir onarm kitabesiyle belgelenmitir 66. Onarmla yapnn dnda
braklan dou kanadn kimi ahap birimlerle yakn tarihlere kadar
kullanld anlalmaktadr. Medresenin st katna ahap odalar
yapld anlalyor67. Maarif salnamesinde Gkmedresenin 80
rencisi ve mderrisinin Hseyin Efendi olduu grlmekle
birlikte yapnn banisi olarak Keyhusrevin ad verilmektedir 68.
1926 yl Haziran ayna kadar bir dnem askeri depo ve daha sonra
mam Hatip Okulu olarak kullanlan bina, daha sonra da 19341967 yllar arasnda mze olarak kullanlmtr. Ahap kaps son
zamanlarda kaldrlp yerine demir bir ebeke yerletirilir69. Son
yllarda Vakflar Genel Mdrl ve Sivas Belediyesi
restorasyona karar vermi ve bu yzden etraf itle evrilerek
korumaya alnmtr.
Medrese yapldktan sonra 1280 senesinde vakfiyesi
dzenlenir 70. Bu vakfiyeye gre medrese Mslman frkalardan
fakihler, hukukular, alimler, renciler, Mslman yoksullar ve
Alevlere vakfedilmi, fkh ve bunu tamamlayc er ilimler ve
Kocabyk S. Sivasta Seluklu Medreselerinde yer alan kitabeler.

Yksek Lisans Tezi. Erciyes ni. Kayseri. 2002
66
Yava A. Anadolu Seluklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Alinin Mimari
Eserleri. Doktora Tezi. Ankara ni. Ankara. 2007
67
Tuncer O. C. Sahip Ata (Gk) Medrese ile lgili almalar. Vakf
Dergisi. Say 28
68
Salname-i nezaret-i maarif, 1317
69
Erturul . Gkmedrese, slam Ansiklopedisi.TDV
70
65
40
dini hkmlerin tahsili iin onlara mesken klnmtr71. Medresede

bir mderris, iki mud, Mslman fakihler ve aratrmaclar
namlaryla yirmi kiinin, fkh ilmi aratrcs be bekar, meseleleri
ilka edici be kiinin de fkhta stnlk salam, be kiinin de
tahsile yeni balayan olmasn ve bu medresede be vakit namazn
cemaatle klmak zere mezkur mescitte daima bir imam, bundan
baka bir imam, iki mezzin bir imam daha, ktphanede kitaplar
muhafaza edici bir kii, bir kapc, bir ferra bulunmasn ve
mderrisin afi mezhebinden lim, fakh ve mezhebine gre er
hkmlerde yetkili, usul fkhta, hilfiyat ilminde maharet sahibi
olmasn ve herhangi bir zamanda afilerden bu ehirde mezkur
sfatlar haiz bulunmazsa mderrisliin Haneflerden mezhebinde
izah edilen sfatlar haiz alim ve fazl bir zata tevdi edilmesini ve
sonra zikrolunan sfatlar haiz afi mezhebinden bir alim zuhur
ederse Hanef olan mderristen de faziletli ise, mezkur
mderrisliin ona verilmesini; Hanef olan zatn ekilmesini art
klmtr. Medresenin sadece bir mezhep ehline has olmayp her
mezhep ehli iin ak olduu belirtilmitir. Medresede grev alan
hemen herkesin kan yemeklerden yemesi ve baz grevlilere
eitli gdalar verilmesi art koulmutur. Ayrca grevinin
durumuna gre medrese alanlarna belli bir maa denirdi.
Mderris aylk gm 150 dirhem-i sultan, iki mudden her biri
gm 50 dirhem-i sultan, slam hukukunu iyi bilen be kiiden
her biri ayda gm yirmier dirhem-i sultan alrd. Yine
medresede tahsil gren be aratrcnn her birine ayda gm 15
dirhem-i sultan, fkh kitaplarn okutan ve ezberleten be kiiden
her birine aylk gm 10 dirhem-i sultan ve be mbtediden her
birine gm 8 dirhem-i sultan verilirdi. Medresenin dier ilerini
71
Bayram S. ve Karabacak A. H. Sahib Ata fahrd-din Alinin Konya

maret ve Sivas Gkmedrese Vakfiyeleri
41
yerine getiren grevlilere de belli miktarlarda maa verilmesi art

koulmutur. Bunlardan baka vakfiyenin deiik birok yerinde
vakfeden tarafndan yoksul, fakir ve muhtalara eitli adlar altnda
yardmlar yaplmas istenmitir. Gk Medrese iin vakfedilen
gelirler arasnda 85 dkkan, iki han, iki hamam, be havasib, bir
krhne (iyeri), 30 hcre, 18 ev, bir yahane, iki emlak, Sivasa
bal 9 ky, drt bostan, 12 arazi, bir iftlik, bir otlak, iki ahr, bir
baklalk ve bir deirmenin gelirleri grlmektedir. Gk Medrese
iin gelirleri vakfedilmi kyler arasnda Sivasa bal Otavid,
Bae, Kozky ve Deytsa kyleri ile Bahi Bikar mezraas yer
almaktadr. Ship Ata, bu medreseyi III. Gyaseddin Keyhsrevin
arz ve onayna sunduunda, sultan da baz yerleri medrese iin
vakfetmitir.
Seluklu sanatnn en sekin ve en abidev antlarndan biri
olan Gk Medrese ssleme sanat ile mimarnin birbiriyle
btnletii nadide eserlerdendir. Girite bir ta kap ve iki
minareden oluan bu eser dikdrtgen bir plan zere ina edilmitir.
Ta kapnn solunda lleli eme yer alr. Avlunun ortasndaki
havuz ise 1904 senesindeki tamiratta ilave edilir 72.
zellikle 31,25 m. olan cephesi ve cephenin te birini
kaplayan antsal mermer ta kapsyla Gk Medrese XIII. yzyln
Seluklu karakterini tam anlamyla yanstr. Minarelerle birlikte
ykseklii 25 m. olan ta kap cepheden 1,80 m. ne kmtr. Ta
kapda ondrt sral mukarnastan oluan kavsara, petek manzaras
gstermektedir. Ta kapnn girii bask kemerli, gemeli renkli
mermerdendir ve tabana kadar kesintisiz iner. st ke talarnda
yepyeni ve benzersiz bir motif olarak birer yaprak kabartma oturur.
Yapran iini birbirine girift hayvan balar doldurur. Ko,
72
42
domuz, arslan, ylan, ejder, fil balarnn grld bu

kompozisyonda bur iaretlerinin kastedildii sanlmaktadr.
Trklerin oniki hayvanl takviminde de bu hayvanlarn bir ksm
mevcuttur. Ta kapy d eritlerden sonra ynden dnen
bitkisel ve geometrik dekorlu bordrler evrelemekte, portal zeri
mermer malzemeli dendanlarla son bulmaktadr. Bu dendan motifli
mermer talardan restorasyonda yol gsterici olan sadece iki tanesi
minare diplerinde birer rnek olarak kalmtr. Minare
gvdelerinde iri ekenar drtgenler eski gelenek halinde devam
ederken, cephe yan kanatlarndaki iri sekiz keli yldz dikkati
eker. Plastik sanatn aheserlerinden olan ta kapda mermer
malzeme nedeniyle k-glge deerleri genel grnme etkileyici
bir katkda bulunmaktadr. Plastik dekorlu yan kulelerin ta kap
bezemesiyle denge salamak amacyla dekore edildii
dnlebilir. Srl tula ve ini iilikli minarelerle de berkitme
kuleleri arasnda bir denge aramasna gidilmitir. Minarelerin
ycelttii ta kapnn iki yannda, ie aklk ve aydnlk salayan
mermer ve mukarnas kavsaral iki pencere bulunmaktadr. Bu
minarelerin altnda iki kare alan grlmektedir. Bu alann altnda
geni ve da tantl kaval silmelerin izdii byk ekiller
bulunur. Yine kaval silmelerin meydana getirdii sekiz keli
motif dikkati eker. Bunun altnda "Hayat Aac" denilen kompozit
bitki demeti kabartmas iersine simetrik olarak yanlardan kan
yaprak motifleri, nar meyvesi, ku ve en tepede cepheden grn
yaplm kartal motifi oturtulmutur. Hayat aac motifinin altnda
ise kesien iki karenin meydana getirdii sekiz keli yldz bir
oktogon doldurur. inde yaz olup boluklar kvrk dallar ile
doludur. Bu motifler dier minarenin altnda da simetrik olarak
ilenmitir. Bu ileyi detayl ve itinal olduundan ve malzemenin
mermer olmas sebebi ile olduka gsterilidir. Ta kapda
merkezileen bu tezyinatn gerisinde, adeta manevi dnyann
43
oluumunda nasl bir seyir takip edilmi olduunun aklamas

sunulmaktadr.
Medreseye 4x7 m. boyutlarndaki bir kapdan girilir. Giri
eyvannn st yldz tonozla rtldr. Giri eyvannn
yanlarndaki karlkl iki kapdan sadaki medresenin mescidine,
soldaki drul kurr ksmna alr. Minarelerine bu odalarn
iinden klr. Mescid, dershaneye gre daha byk yaplmtr.
Bu mekn btnyle genli bir kuak zerine oturan kubbe ile
rtlmtr. Her iki yan revakl avlunun lleri
24,25x14,50m.'dir. Yedi aklkl revaklarn orta aklklar geni
olup bunlarn gerisinde yan eyvanlar, e genilikteki yan
aklklarn gerisinde de er adet sivri beik tonozlu hcreler
bulunur. Hcrelerin kaplar revak kemerlerine almaktadr.
Avludaki dikkat eken noktalardan biri de hcrelerin kaplar
zerindeki yazlardr. Bunlar daha ok bilime, dorulua ait yet
ve hadislerden alnmtr 73.
Gk Medrese odalarn fonksiyonlarna uygun olarak binann
deiik yerlerine yazlm baz yetlerle hadislerden ve Hz. Alinin
szlerinden seilmi kitabelerinin yannda drlkurr ve mescidiyle
de tam bir drulhadis hviyetini tamaktadr. Bir baka husus da
Gk Medresenin bnisiyle Konya nce Minare Drulhadisinin
kurucusunun ayn Seluklu veziri oluudur. Vezir Ship Ata
Fahreddin Alinin (.1285) her iki ehirde benzer iki messese
kurmu olmas mkul grnmektedir.
Gk Medrese vakfiyesi incelendiinde yapnn fkh arlkl
bir medrese olduu grlr. Kitabelerinde daha ok fkh ven

73
44
ifadelerin yer almas, hadis veya muhaddisleri ven szlere

rastlanmamas da hukuk arlkl bir medrese olduunu gsterir 74.
Medresenin ta kapsnn en stnde cepheye rastlayan
ksmnda u kitabe yazlmtr: Ulu sultan, yce ahlar ah, dnya
ve dinin yardmcs Kl Arslan olu Keyhsrevin devleti
zamannda yaplmtr. Allah devletini daim eylesin. Ta kap
sivri kemerin evresinde Bakara suresinin 285. ve 286. yetleri75,
yars birinde dier yars da teki minare kaidesinde olmak zere
Kalem suresinin 50. ve 51. yetleri yazldr 76.
Ta kapnn gneyindeki pencerenin stndeki kitabe u
ekildedir: Yerlerin en faziletlisi camilerdir.
Yars gney minare dier yars da kuzey minare kaidesinin
en stnde olmak zere u kitabe yer almtr. Hz. Peygamber
(a.s.) Allahtan (c.c.) haber vererek buyurdu ki: Ben cmert olan
kiiden kabir azabn ve kyametin zorluklarn defederim. O kii
sabah akam gnahlardan arndrlr.
ahin S. Sivas Gkmedrese (Sahibiye Medresesi) ve Kitabelerindeki
Rivayetlerin Hadis Deeri
75
Bakara suresinin 285 ve 286. Ayetleri yledir. Peygamber Rabbi
tarafndan kendisine indirilene iman etti, mminler de (iman ettiler). Her
biri Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine iman ettiler.
Allahn peygamberlerinden hibiri arasnda ayrm yapmayz. ittik,
itaat ettik. Ey Rabbimiz, affna sndk! Dn sanadr dediler. Allah her
ahs, ancak gcnn yettii lde mkellef klar. Herkesin kazand
(hayr) kendine, yapaca (er) de kendinedir. Rabbimiz! Unutursak veya
hataya dersek bizi sorumlu tutma. Ey Rabbimiz! Bizden ncekilere
yklediin gibi bize de ar yk ykleme. Ey Rabbimiz! Bize gcmzn
yetmedii iler de ykleme! Bizi affet! Bizi bala! Bize ac! Sen bizim
mevlamzsn. Kafirler topluluuna kar bize yardm et! Bilindii gibi,
her yats namazndan sonra bu ayetler hoca veya mezzin tarafndan
okunur.
76
Kalem suresinin 50 ve 51. Ayetleri yledir. Fakat ardndan, Rabbi
onu seti (vahiy verdi) ve onu Salihlerden kld. O inkar edenler Zikri
(Kuran) iittikleri zaman, neredeyse seni gzleriyle devirivereceklerdi.
Hala da (kin ve hasetlerinden) hi phe yok o bir delidir derler.
74
45
Giriin solunda darul-kurra oda kapsnn stndeki kitabe

yledir: mmetimin en hayrl ibadeti Kurn okumaktr.
Mescidin avlu tarafndaki kapsnn stnde u kitabe
yazldr: badetin en faziletlisi fkhtr.
retim odasnn avlu tarafndaki pencerenin stnde nceki
kitabenin devam niteliinde olan u kitabe mevcuttur: En iyi
dindarlk pheli eylerden saknmaktr.
Bir ksm medresenin kble ynndeki ikinci kapnn
zerinde bir ksm da nc kap zerinde cel hatla yazlm ve
Hz. Aliye ait olduu belirtilen u kitabe yer almaktadr
Mminlerin emri Alinin szlerindendir -Allah onun yzn
aartsn-. Maln en temizi kendisiyle ahireti satn aldn maldr.
Drdnc kapnn stnde u kitabe yer almaktadr:
Peygamberlere en yakn insanlar, onlara nelerin emredildiini en
iyi bilenlerdir.
Beinci oda kapsnn zerinde geen ifade yledir. lmin
en stn, insann uzuvlarnda ve davranlarnda tezahr eden
ilimdir.
Altnc odaya ait kapnn stnde u ekilde bir ifade vardr:
lmin en d dilde kalan (yani amele yansmayan) ilimdir.
Yedinci oda kapsnn zerindeki kitabede u ifade yazldr:
erefin en stn iyilii ok yapmaktr.
Kitabede bir ksm medresenin bahe tarafndaki kapnn
stnde bir ksm da dier bahe kapsnn stnde olmak zere
yle bir ifade mevcuttur: Cennetin kaplarnn her biri zerinde
Allahtan baka ilah yoktur Muhammed onun elisidir
yazlmtr.
Kuzey ynndeki birinci oda kaps zerinde u kitabe
yazldr: Kim cenneti arzu ediyorsa hayra koar.
Bir ksm kuzey tarafndaki oda penceresinin zerinde bir
ksm da kapnn zerinde olmak zere u kitabe vardr:
46
Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur: Allah kime hayr dilerse

onu dinde fakih klar.
Medresenin kuzey tarafnda bulunan dier bir pencere
zerindeki kitabe yledir: Cennete girinceye kadar hibir lim
ilme doymaz.
Bir dier pencerenin zerinde u kitabe yer almaktadr:
Kime bildii bir ey sorulur da onu gizlerse azna ateten bir
gem vurulur.
Yine ayn cephede bulunan bir baka pencere zerindeki
kitabe yledir: Peygamberler nder, fakihler efendi ve onlarla
oturup kalkmak ise bir kazantr.
Gk Medresenin mescid kubbe eteine arka arkaya tane
hadis yazlmtr. Bunlardan birincisi u ekildedir: Peygamber
(s.a.v.) yle buyurmutur: Kim cmiye bir kandil asarsa Allah her
bir ya damlas iin ona on iyilik yazar, ondan on ktlk (gnah)
giderir ve (onu) on derece yceltir. Allah Tela, kandilin yla
bu cmide namaz klan her kiiye cennete girene kadar hayatnda
bir nur, lmnde bir nur, kabrinde bir nur ve kabrinden
diriltildiinde bir nur verir.
Mescid kubbe eteindeki yazl ikinci hadis yledir:
Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur: Kim Allah Tel iin
blbl yuvas kadar bir cami yaparsa Allah Tel da ona cennette
bir ev yapar. Allahn elisi doru sylemitir.
Ayn yerdeki nc hadis ise u ekilde yazlmtr:
Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur: Namaz klan kii kime
yakardn bilseydi, ne saa ne de sola dnerdi.
Medrese binasnn zaman ierisinde ypranmasna paralel
olarak kitabeler de ypranmtr. Ayrca bina tamir ve restorasyon
yaplrken baz kitabelerde tahribat, eksilme ve yanl
yerletirmeler olmutur.
XIII. yzylda Seluklu devrine ait trbeler arasnda
Kayseriye giden yolun sol tarafnda Kmbed Mahallesinde
47
bulunan ahne Kmbeti de bulunmakta idi 77. Bu trbe Cafer olu

Hseyin adna 1231 tarihinde yaptrlr. Cafer olu Hseyin
lakabndan anlaldna gre I. Keykubad dneminde Sivasta
ahne yani emniyet sorumluluu grevinde bulunmutur. Kare plan
zerine oturan bu bina 1906 (veya 1917) tarihinde yklm olup
paralar Kongre Binasna (Eski Sivas Lisesi) tanr 78. Emir
Ahmet Vakfiyesinde ad geen Karaahne Mescidinin bu kmbet
yannda olup olmad kesin belli deildir.
XIV. Asr
Seluklu dnemi Sivas, bir d surla evrelenmi, iki i

kalesi, byk bir ars olan ve Mslman, Ermeni ve Rmlardan,
belki ok az miktarda da Yahudi ve Frenklerden oluan kozmopolit
bir nfus yapsna ve canl bir ekonomik ve sosyal hayata sahipti.
Yzyln ilk eyreinde ina edilen Rahatoullar trbesi
1321 ylna tarihlenir 79. Bu trbe Sheyl nver tarafndan tespit
edilmi olup trbenin Darr-Rahann yannda Abdlvehhap Gazi
trbesine ok yakn olduu anlalyor 80.
78
79
80
mer Demirelin almas bu konuda iyi bir fikir verir. Dar-Raha
Osmanl ncesi ehirde kurulan zaviyeler arasnda gelirleri en fazla ve en
uzun mrl olan vakfiyeye sahip bir zaviyedir. ehrin gneyinde Badat
yolu ile Msml Irmak'n, Murdar Irmak'la birletii blgenin batsnda
77
48
Sivasn dousundaki mezarlkta, Abdulvehhap Gazi

trbesinde yatan Abdlvehhap Gaziden ayr bir tarihi ahsiyet
olan Abdulvehhap bin Hseyinin 1327 tarihli aktaki mezartana
sahip kabri bulunmaktadr. Bu ahsiyet, Darr-rahann
kuruluunda kardei Hattab ile alan Hseyinin olu ve Darrrahay 1377de tamir ettiren Hasann babas Abdlvehhapdr.
Zaten Darr-raha da bu mezarlk yaknndadr. Bu mezarn
yukarda belirtilen Rahatoullar Trbesine ait olma ihtimali de
bulunan Dar'r-Raha, 1320 tarihli kitabesi, 1321 tarihli vakfiyesi ile,
Sivas ehrinin en byk zaviyelerinden biri olmasnn yansra, hakknda
ariv kaynaklarnda en fazla bilgiye de rastlanmaktadr. Rkneddin Hattab
b. Kemaleddin Ahmed tarafndan kurulduu bilinen zaviye, imaret ve
daha sonralar tesis edilen mescitden gnmze kitabesinden baka bir
ey kalmamtr. Drr-Rahnn kurucusu olarak vakfiyesinde yer alan
Kemaleddin Ahmed b. Rahat'n Seluklular zamannda devlet hizmetinde
grev yapan saygn biri olduunu reniyoruz. Osmanl dnemi boyunca,
bu ailenin kurmu olduu zaviyelerin vakf geliri, grevli says, evld,
utek ve mrtezika says asndan Sivas ve evresi iin arpc rakamlar
grlmektedir. Zaviye gelirlerinin Sivastaki btn vakf gelirlerinin
yarsna yakn olduu, evld, tek ve grevlilerinin 19 bin civarnda bir
sayya ulat belgelerde kaytldr. Dr'r-Rah vakfnn yerini
bilmediimiz be emesi sralanabilir. ehir vakflar ierisinde en byk
tuzlalara sahip olan, Dr'r-Rah evkafnn hemen hemen btn
grevlilerinin seyyid unvanl olmas saynn fazla olmasn
aklamaktadr. Sivas vakflarnn en by olan Dar'r-Raha Vakfnn,
grevli says bakmndan da byk olduu anlalmaktadr. Yine Sivas
ehrinde imaret olarak anlan Dr'r-Rah zaviyesinin, 1835 tarihinde
imaret ve zaviye binalarnn tamamen ortadan kaybolduu bir zamanda
dahi medrese talebelerine ve fukaraya senelik ekmek paras verildii
grlmektedir. Ayrca, vakfiye artlarnda fukaraya sadaka verilmesi,
fukaradan lenlerin tehiz ve tekfin masraflarnn karlanmas, Kadir
gecesinde helva piirilmesi, Sivas'taki btn cami ve mescitlerin imam ve
mezzinlerine tuz verilmesi kaytldr.
49
vardr. Rahatoullar tarafndan kurulduu tahmin edilen zaviyenin

ayn zamanda vakf olarak da Dar'r-Raha evkaf dahilinde olduu
kaynaklarda yer alr. Abdulvahab Raht veya Hac Abdurrahman
Raht olarak geen zaviyenin kurucusu Kemaleddin Ahmed bin
Rahat'n torunu Abdulvahab'n ayn zamanda ulemadan olduu
bilinmektedir. 1321 tarihli Rahatoullar Vakfiyesi de beylikler
devrinde Sivas'n tarihi, kltr, Sivas Mezarlnn durumu,
evredeki tuz iletmeleri gibi hususlarda bilgiler bulundurmas
asndan nem arzeder 81.
..Vkf, drurrhaya daimi surette bir eyh, bir
hizmeti, tashih-i hurufe kdir ilh kitab ezberlemi
iki hfz, bir ferra, bir a ve bir a yardmcs
tertip ve tayin olunmasn art kld. Bu eyhin vera
ehli ve gzel ahlkl, kt eylerden saknan, sfiye
tifesinin stlahlarna vkf ve onlarn ziyneti ve
ahlk ile ahlklanm, fkh ilminden, namazn erkn
ve artlarn, halel ve sehiv secdesi gereken yerleri,
namazda zarur olarak bilinmesi lzm olan btn
meseleleri bilmesi ve mezkur drurrhada farz
namazlarla imamlar arasnda cemaatla klnmas det
olan regaib ve abann yars ve kadir gecesi
namazlarnda da immet etmesini ve akam
namazndan yatsya, sabah namazndan ortalk
aarncaya kadar meayihin deti zere cemaatla
birlikte zikr ile megul olmasn ve hadimin emin ve iyi
halli, hizmete muktedir, drurrhaya gelip giden
misafirlerden,
orada
kaldklar
mddete
seccadelerini sermek ve emsali ilerini grp onlar
karlamak ve uurlamak grevleriyle mkellef olup
81
Kayaolu . Rhatolu ve Vakfiyesi. Vakf Dergisi. Say13
50
farz vaktlarda ezan okuyarak cemaat huzurunda

kamet getirmesini, le ve akam misafirlerin yemek
sofralarn tertip ve hazrlamasn, bunun gibi ileri
yapmasn ve iki hfzn gzel sesli, Kur'an'n tecvid
ve tertibine kdir ve her gn kuluk vaktinde
drurrhada eyh de huzurda bulunduu halde
Kur'an- Kerimden tecvid ve tertil ile bir cz okuyarak
kraattan sonra eyh olan kimsenin dua edip sevabn
vkfn atas ve akrabasnn ruhlarna hediye
etmelerini ve mezkr iki hfzn Sivas'ta Abdlvahhb
Kabristannda vkfn babas ile akrabasnn gml
bulunduklar kabirleri nnde Pazartesi ve Perembe
gnleri hazr bulunarak bir cz Kur'an okuyup
sevabn onlarn ruhlarna hediye etmelerini..
Rahatoullar Hankh, sur dnda mezarlk yannda
bulunuyordu. Mabet, imaret ve zaviyeden oluan kompleksin
paras olan ve bugn maret Camii diye bilinen yapnn ina tarihi,
banisi ve mimar bilinmemektedir 82. Caminin dou cephesinin
kuzey kesine yerletirilmi olan Darr Rahann mermer zerine
yazlm be satrlk Arapa kitabesi yledir 83.
Esirgeyen ve balayan Allahn adyla. Bu
yeri Allahn rahmetine muhta, rahmetli Kemaleddin
Ahmed b. Rahatn (Allah onlara acsn ve balasn)
oullar Hattab ve Hseyin adnda Allahn rahmetine
muhta iki kardes dindar kisiler, fakirler ve miskinler
82
Acun H. Sivas ve evresi Tarih Eserlerinin Listesi ve Turistik

Deerleri. Vakf Dergisi. Say 20
83
nsal M. Sivas l Merkezindeki Osmanl Camileri. Yksek Lisans
Tezi. Erciyes ni. Kayseri. 2008
51
iin vakfettiler ve onu Darur-Rha adyla

adlandrdlar, oray miskinler iin dinlenme yeri
yaptlar (H.720/M.1320 yl Muharreminde). Sonra bu
yeri ltfedici rabbinin rahmetine muhta eyh Hasan
b. Abdulvahhab b. El-Hseyin b. Rahat (Allah onlara
acsn ve balasn) H.779/M.1378 muharreminde
yeniledi.
eyh Erzurum trbesi, il merkezinin gneyinde Malatya
yolunan sanda Kzlrmak Mahallesinde eski mezarln iinde
kare planl, prizmal gvdeli bir trbedir 84. Yapnn sa tarafnda
bulunan kitabesi okunamayacak durumdadr. eyh Erzurumi
Ahmet Eflakinin Ariflerin Menkbeleri adl eserinde Ulu Arif
elebinin ada olarak anlatldna gre trbenin yapln
XIV. yzyln ilk yars diye tarihlemek mmkn grnmektedir 85.

85
Bir gn elebi Hazretleri (Tanr onun zikrini yceltsin) Sivas ehrinde
bir byn semasndan kms, arkadalarn zaviyesine gidiyordu. Bir
yol geidinde bir kalabala rastlad. Orada saysz halk toplanmt.
Birinin orada, ban nne emis ufak talarla oyun yaptn, herkese
nemsiz eyler syleyip gevezelikler ettiini, bu aa tabakadan
insanlarn onun nunde ba koyduklarn, onun da etrafna konulan
yemeklerin, helvalarn ve meyvelerin her birinden yediini ve oradakilere
attn grd. Bu klk kyafeti perian karmakark, klhan dumanndan
kararm, el ve ayak trnaklar son derece uzam mavi gzleri zerine
yaz yazlmak zere hazrlanms parlak deriden daha fazla parlayan bir
adamd. elebi:Bu ne biim adamdr diye sordu. Ona uyanlardan biri:
Alemin kutbu, Ademin srr olan Erzurumlu Hocadr diye cevap verdi.
Onun acayip halleri olduunu sylerler. yle ki o, sfli mugayyebattan
haber verir ve verdii haberlerin ou kard. Onun bu hali Kuranda
eytanlar sizinle mcadele etmek iin dostlarna vahy ve ilhamda
bulunurlar (K. VI, 121) ayetinde buyurulduu gibi eytani vahy zerine
84
52
Erzurum, anlatldna gre, din uruna arpan cengaver

bir yiittir. Erzurumnin 40-50 adam muhtelif zamanlarda
trbenin etrafna adr kurar ve onu yalnz brakmazlarm.
Yannda bulunan kuyunun bugn kapanm olduu trbe
kare planl olup, zeri Trk genleri ile geii salayan bir kubbe
ile rtlmtr 86. Yapmnda dzgn kesme ta, moloz ta ve
kaplama olarak da mermer kullanlmtr. Dou cephesindeki dz
lentolu mermer sveli bir kap ile ierisine girilmektedir. Gney
duvarnda yarm daire planl mihrap niinin zeri dilimli bir
kemerle snrlanmtr.
Eserin banisi ve mimar bilinmemektedir. 1980 senesine ait
fotoraflarnda trbenin harap durumda olduu grlmektedir.
Define arayclarnn mezar kazmalarndan ve tahrip etmelerinden
dolay orjinal sanduka tahrip edilmitir. 1995lerdeki orijinal
planna uygun olmayan restorasyonu srasnda dou-bat
dorultusuna, ahap parmaklkl sembolik bir sanduka
konulmutur. Bugn her eit dilek sahibi tarafndan ziyaret edilir.
Ahi Emir Ahmed Zaviyesi Osmanl ncesi ehirde kurulan
dokuz zaviye arasndaki be ahi zaviyesinden biridir 87.
Vakfiyesinden anlaldna gre zaviye, trbenin bulunduu
mevkide; ar ve pazarlarn yer ald eski adyla Tokmak
kurulmutur. Nitekim melekler vastasyla da velilere mahsustur. Avam

takm hakk, batl doruyu, yalan ayrt edemez.
iir:
in hakikat udur ki veliyi, veli bilir ve kutbu da kutub tanr, alimi alim
anlar, arifi de arif tarif eder. Fazilet ehlini yalnz sahipleri bilir.- Ariflerin
Menkbeleri II., sh.446
86
87
53
Mahallesindedir. Zaviyeler arasnda gelirleri Darr-rahadan

sonra en yksek olanlarn banda gelir.
Sadi Kucura gre, Ahi Emir Ahmedin hem eyhlii hem de
tevliyet ve nezaret grevlerini kendisinin ve sonra evladnn
yapacak olmas ve ahilik ve emirlik vasflarn birlikte tam
olmas, onun manevi nfuzu olan ve en azndan Sivasta idari
grevlerde bulunmu birisi olduunu gsterir 88. Kucur Bayburtlu
Ahi Emirin Sivastaki Ahi Emir Ahmet ile ayn kii olaca
konusunda temkinlidir. Halbuki Ahi Emir Ahmetin bugn bir air
olarak n yapan torunu Merih Baran, ceddinin emirliinin, ahilik
tekilat iinde ulalm bir makam olduunu kaydeder 89. Aslen
Uygur Trklerinden olduu, ran zerinden Zencan yoluyla
Anadolu topraklarna gelen ailesi ile Bayburtta bulunduu ve
eitimini burada muhtemelen Yakutiye ve Mahmudiye
Medreselerinde 90 ald daha sonra Sivasa gelerek tekkesini ve
zaviyesini kurarak hayatn srdrd ileri srlr. Ahliin yan
sra Mevlevi de olan Ah Emir Ahmed ocuk yalarndan itibaren
Mevlnaya hayranlk duyar. Mevlanann olu Sultan Veled ve
torunu Ulu Arif elebinin Ahi Emir Ahmed ile dostluklarn
Menakbl Arifinde grrz 91. Ufuklarn mehuru ve ba olmay
hak eden Bayburtlu Ahi Emir Ahmed, Eflakinin eserinde birka
yerde yer alr. Sultan Veledin kendisini karde ve dost olarak
ard Ahi Emir Ahmet hakknda anlatlan hikayeden, onun
Mevlanann salnda henz bir ocuk olduuna gre, 1260larda
dnyaya gelmi olduu kabul edilebilir. Baran, eitli
88
Kucur S. Sivas, Tokat ve Amasyada Seluklu ve Beylikler Devri

Vakflar. Doktora Tezi. Marmara ni. stanbul. 1993
89
Baran M. Kurulu lkeleri ile Trk Esnaf Teekkllerinin
Yaplanmasnda Etkili olan Lonca Sistemi ve Ahilik Nedir?
90
Medreseler emir Mahmud ve Cemalettin Yakut tarafndan 1311de ina
ettirilir.
91
Eflaki A. Ariflerin Menkbeleri
54
ktphanelerde onun adna oaltlm Ftvvetnameler tespit

edilmi olduunu ve ayrca Trk dili zerine yazd kitabn Arap
yarmadasnda okutulduuna dair izlenimler bulunduunu ilave
eder.
Ahi Emir Ahmetin trbesi, Sivasta ve Bayburttadr.
Bayburtta Ahi Emir Ahmet Efendi kmbeti olarak bilinen trbe
Eski Hastane Caddesi zerinde Sivasta ise Kurunlu Caddesi
zerindeki Sivas retmenevi nndedir.
Mescit, zaviye ve imaretten oluan kulliyenin 1333 tarihli
vakfiyesinde, .. ycelerin ncs, ulularn nderi, byk ve
sekinlerin vgs, safa ve mrvvetin efendisi, tarikat ve hakikat
ashabnn seyyidi Ahi Emir Ahmet bin Zeynulhac, diye zikredilen
Ahi Emir Ahmetin trbesinin XIV. asrn ikinci eyreinde
yaplm olabilecei ileri srlr 92.
Ahi Emirin vakfiyesindeki artlardan biri her Kadir
gnnde helva yaplp datlmasdr. Merih Baran, vakfiyenin bu
hkmn her yl gerekletirmektedir.
Ahi
Emir
Ahmet
hakknda
eitli
menkbeler
93
anlatlmaktadr . Emir Ahmetin mumyasnn hi bozulmam
durumda olduuna inanlr. Trbede define aramak iin girenler st
kattaki kabri ve aada cenazelik blmnde bulunan kabri tahrip
etmiler bunun zerine komu evlerden yal bir hanmn ryasna
girerek,
kabrine
yaplan
bu
iler
zerine,Halinizi
dnn.,demi. Komular toplanp kabir svalarn dzeltmi,
zerine de aldklar yeil bir rty rtmlerdir. Ahi Emir
Ahmete mahallenin manevi bekisi denmektedir. Bu yzden de
sarholarn trbenin olduu caddeden geemediklerine inanlr.
93
er M. Sivasta Ahi Emir Ahmet Kmbeti ve Halk nanlarndaki
Yeri
92
55
Emir Ahmet, cenazelik blmnde ahideleri de bulunan kabrinden

abdest almak zere, Kzlrmaka kadar her sabah gidermi.
Cenazelik blmnde drt ynde olan nilerden, douda olanndan
Kzlrmaka yol gittii sylenir.
Trbenin kitabesinde yazmad halde, yre halk arasnda,
Yan hokkas on para olunca helva yaplsn yazdna inanlr.
Ayrca, sarholara geit vermemesi ile bilinen turbe, dualarn kabul
olunmas iin ziyaret edilir. lerinin iyi gitmesini isteyen esnaf,
eitli dilei olanlar, hasta ve huysuz ocuunu yedi tekke
dolatranlarn trbeyi ziyaret ettii grlr. Tanyunun eserinde
elli yl nce trbe bir bahe iinde, etrafnda aalarn ve bir
emenin yer ald, pencerelerine aput baland ve mum
yakld bir ta yapdr 94. Saak ksmnda Seluklu sls hattyla
bir yaz kua bulunan eserin ina edildii dnemden 1985
senesine kadar geirdii tadilat hakknda hibir bilgiye
ulalamamtr. (Bu tarihte Vakflar Blge Mdrl tarafndan
onarma tabi tutulmu; d zemin kotu Kurunlu Caddesine gre
dou ynnde be metre dier ynlerden 3.20 metre indirilmi,
kubbesi ve paralanan sandukas yenilenmi, lnn kemikleri bir
araya getirilerek sandukaya konulmu, yol seviyesinin altnda
kalan eserin etrafna ihata duvar rlmtr.
ehre yaklatmz zaman bizi Ahi Bak Ahmetin
yoldalar karlad. Bunlar kimi yaya, kimi atl kalabalk bir
gruptu. Onlardan sonra Ahi elebinin yoldalar karya kmt.
Bu zat ahilerin ileri gelenlerinden olup rtbece Ahi Bakdan
stndr. bn Batuttann Sivasa geliini byle anlatt eserinden
kald gnler iinde, Ahi Emir Ahmet olduu tespit edilemeyen
Ahi Bak Ahmet ile Eratnay da ziyaret etmi olduunu
reniriz.
94

56
Sivas, Eratnann 1343te hkmet merkezini Kayseriye

tamasyla vilayet durumuna gelir 95. Eratna byk olu eyh
Hasan Sivasta vali olarak brakr. Hasan bey ayn zamanda
Sivas, Kayseri, Nide, Tokat, Amasya, Erzincan, Dou Karahisar,
Niksar ve yresini kapsayan Eratna Beyliinin Sivas valisi olur 96.
Hasan Bey, ayn zamanda XVI. asra kadar ehrin dnda kalan
eyh Hasan Zaviyesinin de kurucusudur 97. 1347 ylnda inde
balayp btn Asyaya yaylan Kara Veba Sivasta da birok
insann ve hayvann lmne sebep olur. Muhtemelen Hasan
Beyin lm bu hastalktan dolaydr. Vefat zerine 1348de
yaplan 98 trbesi eyh Hasan Mahallesinde alt m. yksekliinde
olup kare plan zerine ina edilir. Tuladan yaplm olan kasna
minareye benzediinden Gdk Minare diye anlr. Yine halk
arasnda Dabaz hastalna iyi geldiine inanld iin buraya
Dabaz Tekkesi de denir. eyh Hasan Bey trbesi, kesme tatan
kare bir alt yap zerine tula olarak iri plastik genlerle oturan
silindirik gvde halinde ykselen yapda yer alan firuze iniler,
koyu mavi zerine beyaz rumilerle99, Eretnallarn Seluklu
mimarisi zerine yeni yorum ve dinamizm araynn eseri olarak
grlmektedir.
16. asrn balarnda henz mahalle zellikleri gstermeyen
eyh Hasan Zaviye ve trbesinin evresine, eyh emseddin ailesi
96
Ylmaz ztuna Byk Trkiye Tarihinde Hasan Bey hakknda unlar
yazar. Kayseride Kk Trbesinde medfun bulunan Eretna Beyin Sli
Paa Hatundan olan olunun by eyh Hasan Bey 20 yl
veliahdlk yapar.
97
98
99
Aslanapa O. Trk Sanat II-. Milli Eitim Basmevi. stanbul. 1973
95
57
ve dervilerinin yerletirilmelerinden yarm asr sonra burann ilk

defa Kk Minare Mahallesi olarak kaytlarda yer ald
grlr 100.
Kad Burhaneddin 1345te dnyaya gelir; asl ad Ahmed
olup dnemin Kayseri kads emseddin Muhammed'in oludur 101.
Muhtemelen XIII. yzyln balarnda Hrizm'den g ederek nce
Kastamonu'ya, sonra Kayseri'ye yerleen Ouzlar'n Salur boyuna
mensup bir aileden gelmektedir; ad bilinen btn cedlerinin kad
olduu nakledilir. Sultan II. Gyseddin Keyhusrev'in akrabas olan
annesi, Anadolu Seluklular'nn nfuzlu simalarndan Celleddin
Mahmud Mstevf'nin olu Abdullah elebi'nin kzdr. On iki
yandayken sarf, nahiv, lgat, mantk, hesap, aruz ve hat dersleri
alr, bu alanlarda nemli mesafeler kat eder. Bunlarn dnda ok
atma, kl kullanma ve ata binmede hner kazanr. On dokuz
yanda Hacca gitmi, yirmi bir yanda kad olur.
Asl Kaya Kad Burhaneddin trbesini, orijinali gnmze
ulamayan trbeler arasnda sayar 102. 1965-66 yllarnda baldaken
tarznda kesme tatan olup, drt stunun tad bir kubbe ile
tamamen yenilenen trbe ehrin gneybatsnda, Kad Burhaneddin
Mahallesi, stasyon Caddesi, Kad Burhaneddin lkretim
okulunun arkasnda yer almaktadr. Kad Burhaneddin trbesine ait
be mezar ta 1927 ylnda mzeye getirilerek koruma altna alnr.
Bu trbe Kad Burhaneddinin 1398de ldrlmesinden
sonra yaplm olmaldr 103. Mustafa Demir, trbenin 1950
101
zaydn A. Kad Burhaneddin Devleti. TDV slam Ansiklopedisi
102
103
100
58
yllarnda st ahap, harap ve etraf adi duvarla evrili olduunu

kaydeder. Buradaki be kabirden ikisi kitabesizdir. Kitabesiz
byk sanduka Kad Burhaneddine aittir. Dier sandukalarda
Mehmed elebi b. Kad Burhaneddin, Habibe binti Kad
Burhaneddin, Seluk Hatun binti Kad Burhaneddin olduu
kitabelerden anlalmtr. Trbe adi tala rlm drtgen planl
ve st atldr. Bu trbenin korunmas iin laderladeyan adl
mevkide iki kta arazinin geliri vakfedilmitir.
Tamamen yenilenmeden nce Tanyu trbe hakknda unlar
yazar 104. ..evvelce st kapal bir trbe iken sonra yktrlyor.
Trbeyi ykanlar talarn paralayanlar sknt ekiyorlar, buna
halk byle inanyor. Bu defa tekrar ayn yerde, fakat st ak
olarak mezar brakyorlar. Hemen yannda bir ilkokul ve bahesi
var. Parmaklklar mezara zarar vermemek iin geriye almlar. Bu
ilkokulun ad da bu ziyaretghtan geliyor: Kad Burhaneddin
lkokulu. Ykseke bir tepe zerinde bulunan ziyaretgha gelenler
mezar zerine ufak murad talar koymular: Gene burada mum,
yalar ve bol isten, ziyaretgahn rabet grd anlalyor. Ayrca
mezarn ayak ucunda mum yakmak iin, yklm mezar
talarndan bir yer yaplm, ok zaman mumlar burada yaklyor.
ocuklar da dilekte, daha ziyade snf gemek iin buraya gelerek
mezarn yanna niyet talarndan yaptrmaya alyorlar.
Talardan tutanlar grlyor.
Kad Burhaneddinin adalet ve hogrsn anlatan bir
anekdot yledir: Adamn birisi seyahat dnnde dn verdii
altnlarn alamad adam Kad Burhaneddine ikayet eder. Kad
Burhaneddin altnlarn geri vermeyen adam ararak ona yle
der: Duydum ki bu ehrin en drst adam senmisin. Bu bir kese
altn sende dursun. Bu szler zerine adam, kendisine braklan
104

59
altnlar sahibine geri verir ve doruluktan ayrlmaz.

Ayn zamanda, Trk edebiyatnn sekin simalarndan biri
kabul edilen Kad Burhaneddinin dini, hikemi konular yannda
tasavvufi konular da insan sevgisi iinde iledii kaydedilir105.
Kahraman ve cengaver ruhunun, yerine gre sert ve tok ifadesine
iirlerinde ska rastlanr. O bu iirlerinde adeta bir elinde kl bir
elinde kalkan tutan bir Orta Anadolu hkmdar ve bir silahoru
gibidir.
Hemie ak gnli biryan bolur
Her nefes garip gz giryan bolur
Sufilerin dilei mihrap namaz
Er kiinin arzus meydan bolur
XV. Asr
Evliya elebi Seyahatnamesinde asrn bandaki byk

felaketten sz eder 106. Halk ve binlerce ocuk boyunlarna Kur'an
takarak Timur'u karlamaya kmlarsa da, demir yrekli nursuz
adam bunlar ayaklar altnda perian etmitir. Burada yedi gn
kalarak yetmi bin bilgin ve halk kltan geirmitir. Bu ekilde
kaleyi dahi harab etmitir. Halen harabeleri durmaktadr. Halk
aznda, Sana bir i edeyim ki Timurlenk Sivas'a etmemi ola
derler.
Farouqhi, The Encyclopaedia of Islamda, elli yl sonra dahi
felaketin tesirlerini srdrdne tahrir kaytlarn delil olarak
105
106
Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, 5. Cilt.

elebi E. Seyahatname. 3.cilt 195.sh.
60
verir 107. Bu kaytlardan ehrin nfusunun ancak 20002500

civarnda olduunu grrz.
XVI. Asr
Timur felaketi sebebiyle nfusunu ok byk lde

kaybeden ve olduka klen ehirde, iskn ilk defa 14851519
yllar arasnda sur dna taar 108. Sivas bu tarihten sonra Eyalet-i
Rmun nfus asndan en kalabalk kenti haline gelir. 1516.
yzyllarda Sivasta nfus artnda gn de nemli katklar
olduu grlmektedir. Bu dnemde ehrin gayrimslimlerinin
sayca fazla olmasnn sebeplerinden birinin bu g olgusu olduu
tespit edilmitir. zellikle 15. yzylda ehre sadece Osmanl
devleti snrlar iinden deil, bu snrlarn dndan da g olduu
kaydedilir.
Anlatlanlara gre, ocukluunda koyun obanl yaparken
ryasnda bir elinde bade, bir elinde elma olan nur yzl bir ihtiyar
grr 109. Kendisine uzatt badeyi saygyla ier. Elmaya uzand
srada ihtiyarn elinin iinde bir ben olduunu fark eder ve onun
Hac Bekta Veli olduunu anlar. Hac Bekta ona, Pir Sultan
mahlasn verir. hretinin her tarafa yaylmasn, saznn stne
saz, sznn stne sz gelmemesini dileyip gzden kaybolur.
Osmanl Devletinin Kzlba-Rafzi zmrelerine kar sert
nlemler ald dnemde, Pir Sultan Abdal dnce ve inanlarn
savunmaya ve yaymaya devam eder. Sonunda Sivas Valisi Deli
107
Even in 859/1455, the date of the first Ottoman tahrir recording the
tax-paying population of Sivas, it apparently lay largely in ruins.
108
ehir Merkezi. Yksek Lisans Tezi. Ankara 2007
109
Albayrak N. Pir Sultan Abdal, TDV slam Ansiklopedisi
61
Hzr Paann emriyle Banazdan Sivasa gtrlp Paa Kalesine

hapsedilir. Hzr Paa, sorgulama srasnda tavizsiz bir tutum
taknan Pir Sultan Toprakkaleye nakleder ve durumu Osmanl
sarayna bildirir. Saraydan gelen emir zerine sufi air idam edilir.
Kimi sylentilere gre mezar Sivasla Banaz
arasndaki Karaayr bucanda, bir ksm da Zilenin bir
kynde, bir menkbeye gre Erdebil'de, Bekta geleneine
gre de Merzifon'da olduu ileri srlr 110. Geree en
yakn grneni, asld yere gmld, yaknlarnn,
tarikat erlerinin, hkmet basks yznden lsn alp
kyne bile gtremedikleridir. Pir Sultan Abdaln asld
yer Sivas'da eskiden Keibulan adn tayan, sonra uzun
sre Daraac diye anlan, bugn ise Kepeli denilen yerdir.
Daraac imdiki mezbahann bulunduu yere kurulmu.
lmnden sonra da biraz tesine gmlm. Yaklak
olarak buras mezbahann cmle kapsnn biraz ilerisi.
Buras geen yzyllarda sur gibi olup adna Siyaset
Meydan denirdi. Bugn Sanayi ars'nn karsnda Mal
Pazar olarak kullanlan bu alann Gazhane bitiiinde, sra
stlerin bitiminde bulunan, boyu be metre, eni bir
metreden fazla, bakmsz toprak yn onun mezardr.
stndeki moloz talar, aslmas srasnda Hzr Paa'nn
emriyle halkn att talardr.
Pir Sultan Abdalla ilgili yaplan aratrmalarda Pir Sultan
mahlasn kullanan alt air olduu tespit edilir 111. 16. yzylda
yaayan Pir Sultan Abdal, ayn adla bilinen Pir Sultan Abdallara ve
adalarna olduu kadar kendinden sonra gelen birok aire de
ilham kayna olmu, saz, sz ve tavryla Alevi Bektai
Birdoan N. Pir Sultan Abdal zerine
akr H. Pir Sultan Abdal Trklerinde Tasavvufi Konularn Tespit ve
Deerlendirilmesi. Yksek Lisans Tezi. Seluk ni. Konya. 2009
110
111
62
Edebiyatna damgasn vurmay baarm bir kiidir. Tasavvufun

nemle zerinde durduu pek ok konuda pek ok deyie sahip
grnen Pir Sultan, slam tasavvufunu hayatna yanstm bir halk
ozan vasfna sahip birisi olarak iirleriyle hala insanlarn gnl
dnyasnda yaamaktadr.
Halbuki Figen akr Gne almasnda, Pir Sultan Abdal
iin nemli olann baka olduuna dikkat eker 112. ..Pir Sultan
Abdal bazlarnn sand gibi, din uruna mcadele veren din
mcahidi deildir. O sradan bir Alevi din ncs de deildir. O
zamannda krsal kesimde rgtlenen muhalefete sazyla, szyle
nclk eden bir lider-ozandr. Dinsel bir cila ile de sslenmi
olsa..
Deerlendirmesinde, ..iirleri belli zmreler tarafndan
ideolojik bir takm maksatlarla kullanlan airin bu kimliinden
ziyade dnce ve inan insan kimliinin dillendirilmesi gerektii
kanaatini.. ortaya koyan Mehmet Ali etinkaya almasnda,
tasavvuf alannda Pir Sultann, Hac Bekta- Velinin ortaya att
drt kap krk makam prensibini iirlerinde sklkla kullandn,
airin Yol kavram ile ifade ettii tasavvufu ok iyi bildiini ve bu
bilgiyi iirlerinde ahenkli bir ekilde uyguladn ne srer 113.
iirleri gibi hayat da dilden dile nesilden nesile aktarlp
efsaneleen Pir Sultan Abdal hakknda birka menkbe yledir. Pir
Sultan Abdal astran Hzr Paa Hafik ilesinin Sofular
Kynden bir Alev olup Pir Sultan Abdal taliplerindendir.
Mridinden okuyup, byk adam olmak iin izin (himmet) ister.
Pir Sultan ona, Hzr sen byk mevkilere geer vezir olursun
ama sonra da gelir beni asarsn, diye karlk verir.
Gne F. . Pir Sultan Abdaln iirlerinde Sosyolojik Temler. Yksek
Lisans Tezi. Cumhuriyet ni. Sivas. 1995
113
etinkaya M. Ali, Pir Sultan Abdaln iirlerinde Felsefi ve Tasavvufi
Temalar. Yksek Lisans Tezi. Frat ni. Elaz. 2010
112
63
Pir Sultann himmetiyle Hzr stanbula gider. Orada

terakki eder, nihayet paa olur ve Sivasa Vali olarak gelir. lk ii
Pir Sultan huzuruna armak olur. Hzr Paa eski eyhine
hrmette kusur etmez. eyhine nefis yemekler ikram eder. Pir
Sultan bunlar yemeyince Paa sebebini sorar. Pir Sultan, Sen zina
ettin, haram yedin, yetimlerin ahn aldn. Haram para ile yaplm
yemeklerini ben deil kpeklerim bile yemez, der. Paa
hiddetlenir. Pir Sultan Sivastan, Paann Konandan Banazdaki
iki kpeine seslenir. Kpekler gelir. Pir Sultan nlerine yemek
tepsisini srer. Kpekler dokunmazlar bile.
Pir Sultan Abdaln Alevi-Kzlba ve Bektai ayin-i
cemlerinde okuna gelen baz nefesleri Snni tekkelerinde de
yaygn biimde okunmutur 114.
Gzel ak cevrimizi
ekemezsin demedim mi
Bu bir rza lokmasdr
Yiyemezsin demedim mi
Kendi adyla anlan caminin iindeki trbesinde medfun
bulunan Ali Baba (.1574) XVI. yzylda yaam ve Sivasn en
zengin zaviyelerinden birini kurmutur 115. Horasandan gelmi
olduu ileri srlen Ali Babann Kanuninin veziri Rstem
Paann 116 hocas olduu gibi Pir Sultan Abdaln musahibi olduu
da anlatlanlar arasndadr 117. Rstem Paann devrin siyasi
Albayrak N. Pir Sultan Abdal. TDV slam Ansiklopedisi
Sava S. XVI. Asrda Sivasta kurulan Ali Baba Zaviyesinin Dini.
Sosyal ve Ekonomik Fonksiyonlar Hakknda bir Aratrma. Doktora
Tezi. Ankara ni. 1990
116
Rstem Paa, 1544-1553 ve 1553-1561 yllar arasnda sadrazamlk
yapm ve 1561 tarihinde vefat etmitir.
117
Aslan G. Musahib Ali Baba
114
115
64
anlayna gre sosyal bir tedbir olarak zengin vakflarla

destekledii zaviye, gelen gideni arlayan bir sosyal kurum olarak
varln gnmze kadar srdrr ve klliyenin ana binas
Sivasta yakn zamanlarda restore edilerek gnmzde Susamlar
Kona adyla hizmet vermektedir 118.
Rivayete gre Ali Baba, musahibi Hubyar ile birlikte
stanbul'a gider. Dirlik alabilmek iin frna girip, keramet gsterir.
Ali Baba, padiahn, "dnyann tad tuzu nedir?" sorusuna, "yiyip
imek, def'-i hacet itmekdir", diye cevap verince, zindana atlr.
Bunun zerine Ali Baba, "sen ye, i fakat def'-i hacet ideme", diye
beddua eder. Gerekten padiah hastalanp, def'-i hacet edemez
duruma gelir. Sonra Ali Baba'nn yardmyla def'-i hacet edip,
rahatladka, kendisine bir ky balar.
Anlatldna gre, Ali Baba ok uzun yaar. Uzun
yaamann srrn renmek isteyen birisine, Badat'ta bulunan
Hasan Baba'ya gitmesini tavsiye ederler.
Badat'ta var bir Hasan Baba
nce adamdr amma, grnr kaba saba
Adam Badat'a gidip, Hasan Baba'y bulur. Hasan Baba;
Byk kardeim benden daha gen
Sivas'tadr mekan
Kendisi yz yanda, durmadan oynar kan
diyerek, adam Ali Baba'ya gnderir. Adam, Sivas'a gelip, Ali
Baba'y bulur ve ona misafir olur. Ali Baba, hanmndan kilerden
karpuz getirmesini ister. Hanm kk bir karpuz getirir. Ali Baba,
hanmndan, daha byk bir karpuz getirmesini ister ama, hanm
yine ayn karpuzu getirir. Bu hal birka kez tekrarland halde,
Sava S. Sivas'ta Byk ve Kk Ali Baba Zviyeleri. Vakf Dergisi.
Say 21
118
65
hanm yine ayn karpuzu getirir ve daha by yok, byn

almadn ki, getireyim, gibi olumsuz bir laf etmez. 0 zaman Ali
Baba, misafirine, te uzun yaamann srr bu!.. Demedi ki, bir
baka karpuz yok. Kadnn iyiliinden dolay insan ok yaar, der.
Ali Baba mcerred kalmak iin evlenmez. Ancak, bir gn
caddede yrrken, sarhoun biri, Ali Baba'nn yakasndan tutup,
babasnn kabrine Kur'an okutturur. Bunun zerine Ali Baba, ben
lrsem arkamdan kim Kur'an okutacak, diye dnr ve evlenir.
Ali Baba vefat ettii zaman, geride brakt olu Ahi Mehmed
henz on iki yandadr.
1960larda, Tanyu Ali Baba trbesinin ba aryanlar, az
arplanlar, korkanlar ve yedi tekke dolaanlar tarafndan ziyaret
edildiini kaydeder 119.
Fatih nar makalesinde, smail Sivsnin 1521den sonra
domu ve 1591den sonraki bir tarihte vefat etmi olabileceinden
sz eder 120. Onun emseddin Sivsden her yn ile
faydaland anlatlr. emseddin Sivs, kardeinin ilim sahibi ve
maneviyat ehli birisi olmas iin elinden geleni yapmaya gayret
etmitir. Ayrca smail Efendinin zerinde babas Mehmet Arif
Efendinin, aabeyleri Muharrem ve brahim Efendilerin de
etkilerini inkr etmemek gerekir.
smail Efendinin babas Ebl-Berekt lakabyla anlan
Mehmet Arif Efendinin hakknda, kaynaklarda ariflere ve limlere
olan sevgi ve saygs konusunda rastlanlan bilgilerin dnda fazla
bir bilgi yoktur. Annesi Sultan Hanmn ibadet ehli, peygamber
bir kadn olduu anlatlr. smail Sivsnin en byk aabeyi
Muharrem Efendi (.1591)dir. Muharrem Efendi, Abdurrahmn
119

120
nar F. smail es-Sivs ve Sflerin Raks/Deveran Hakknda Verdii
Bir Fetvas
66
Cmnin Kfiyesini Hiye alel-Fevidz-Ziyiyye alelKfiye ismi ile erh etmi ve bu eseri uzun yllar Osmanl
medreselerinde baucu kitab olarak okutulmutur. 1591 ylnda
Zilede vefat eden Muharrem Efendi ve babas Mehmet Arif
Efendinin kabirleri Zile Devlet Hastanesinin bahesindedir.
smail Sivsnin Muharrem Efendiden kk olan aabeyi
brahim Sivsnin muttaki, mtevaz, hfz- Kurn, ilmi ile mil,
gece-gndz kraatle megul olan sekin birisi olduu ve Recep
Efendinin babas olduu nakledilir. Sivasa emsi Sivs ile
birlikte hicret eden brahim Sivs Meydan Camii mamHatipliini devam ettirirken 1591 ylnda vefat etmitir. Halvetyye
tarikatnn emsiyye yolunu tesis eden ve smail Sivasinin nc
aabeyi olan emseddin Ahmed Sivs (.1597) Sivasta Vali
Koca Hasan Paa tarafndan yaptrlan Meydan Camiine davet
edilince, ailesi ile birlikte Sivasa hicret etmi ve vefatna kadar
burada insanlar ird ile megul olmutur.
Sivas mftl grevini lnceye kadar srdren smail
Sivsnin ei ve ocuklarna dair kaynaklarda snrl bilgiler
bulunmaktadr. Torunlarndan Abdlehad Nr-i es-Sivsye it
bilgilerden hareketle Muslihuddin Mustafa Safy isimli bir olu
olduu, bu ocuunun, aabeyi Muharrem Efendinin kz Saf
Hatun ile evlendii ve bu evliliklerinden Abdlehad Nr
Efendinin dnyaya geldii anlalmaktadr. Fatih nar, Recep
Sivsnin Necml-Hd isimli eserinde smail Sivs ve
oullar hakknda u tespitleri yaptn kaydeder 121.
smail Sivs, slih, temiz, haktan ayrlmaz, kirul-Kurn
bir zatt. emseddin Sivs ile birlikte Hicaza gitmiti. Tahds-i
nimet olarak; Benden asla gnah- kebir sdr olmamtr derdi.
smail Efendinin iki olundan birisi olan Feyzullah Efendi Hasan
nar F. smail es-Sivs ve Sflerin Raks/Deveran Hakknda Verdii
Bir Fetvas
121
67
Paa Meydan Camiinin hatibi idi. lim, muttaki, slih ve halim

bir zatt. Sivastaki ekyalarn fitnesinde ld. Dieri yukarda
bahsettiimiz Avnullh Efendidir. Saf, temiz, lim, halm ve selm
bir zatt. ems-i Sivs ile birlikte Drus-Saltanaya girmi, Sultan
Murdn muallimi Mevlna Sdeddinden okumu, ondan
mlzim olduktan sonra medreselerde mderris olmutur.
1520 ylnda Tokat'n Zile ilesinde dnyaya gelen Ahmed,
Horasan'dan Zile'ye g eden Eb'l-Berekt Muhammed Efendi'nin
oludur 122. Esmer olduundan Kara ems diye tannan emseddin
ilk renimine Zile'de balar, daha sonra Tokat'ta bulunan
kardelerinin yanna gider. Burada Arakiyecizde emseddin
Mahv Efendi'den faydalanr 123. emseddin Sivs'nin stanbul'da
medrese tahsilini tamamlad ve mderrislik yapmaya balad,
bir gn mderrislerin ilim haysiyetine yakmayacak tarzda
yardaklk
yapmalarna
ramen
kazasker
tarafndan
aalanmalarna ahit olup, bu duruma ok zlr, Ftih
Camii'nde iki rek'at tvbe namaz klarak, Allahm bunlarn
istedii dnya medar olmasayd bu kadar hakir grlp zillete
dmezlerdi. Ya Rab! Beni bunlarn iinden kar ve sufilere dahil
eyle! diye dua ederek mderrislii terk eder 124. Onun tasavvuf
yoluna girmeye karar verdii, stanbul'dan ayrlp hacca gittii, hac
dn
Zile'ye
giderek
vaizlik
yapmaya
balad
125
kaydedilmektedir . Buradan Amasya'ya geip babasnn eyhi
Hac Hzr'n halifesi Musiihuddin Efendiye intisap eden
emseddin, eyhinin vefatnn ardndan bir sre Tokat'ta kaldktan
sonra Zile'ye dner. Tekrar Tokat'a giderek eyh Mustafa Kirbs
Efendiye biat etmek istediyse de Kirbs Efendi, kendisinin ok
Durma A. Evliyalar ehri Tokat
Aksoy H. emseddin Sivasi. TDV slam Ansiklopedisi
124
Gndodu C. Bir Trk Mutasavvf Abdlmecid Sivasi. Kltr
Bakanl. 2000
125
Aksoy H. emseddin Sivs, Hayat, ahsiyyeti Tarikat, Eserleri
122
123
68
yal olduunu syleyip alt ay sonra Tokat'a gelecek olan

Abdlmecid irvn'ye intisap etmesini tavsiye eder. emseddin,
Abdlmecid irvn'ye on yl kadar hizmet ettikten sonra otuz be
yalarnda hilfet alp Zile'ye dner. Sivas Valisi Hasan Paa, ina
ettirdii Meydan Camii'nin vaizlik grevi iin kendisini Sivas'a
davet eder. Bu daveti, Zile'deki yal babasnn ve Tokat'taki
eyhinin izniyle ve ailesiyle talebelerini de beraberinde gtrmek
artyla kabul eder. Sivas'ta vaizliin yan sra bir tekke aarak
irad faaliyetine balar. ehir arlarnn merkezinde, Meydan
tabir edilen mahalde bulunan Hasan Paa Camii, ehirde Osmanl
hkimiyeti dneminde yaplan en nemli eserlerden birisidir126.
Cami, Kanuni Sultan Sleyman'n vezirlerinden Sivasl Koca
Hasan Paa tarafndan 1565 tarihinde yaptrlmtr. Halk arasnda,
bulunduu mevkiye izafeten Meydan Camii olarak bilinen
mabedin, Sivas iin nemine binaen, vkf tarafndan, vaiz olarak
Zileli eyh Kara emseddin tayin edilmitir.
eyh tarafndan yaptrlan zaviye, mescit, mektep, kpr vb.
messese ve yaplar sayesinde yeni bir mahallenin (Kk Minare
Mahallesi) teekkl ettii anlalmaktadr. Bylece bu zaviyenin
XVI.asrda Ali Baba Zaviyesi ile birlikte ehrin iskn ynnn
gneyden kuzeye doru deimesinde etkisi olduu grlr.
mer Demirelin almasndan, 1627 tarihli defter-i cedid-i
mufassal suretinde emseddin Sivas iin; byk lim ve eyhlerin
yannda senelerce tahsil ve hizmet ettiini, mfessir, muhaddis ve
fakih olmasnn yannda bilfiil irade me'zun olduunu, mevlana
payesine sahip olmasnn yansra, vaiz olarak grev yaptn
reniyoruz. Ayn kaynakta Sivas iin, kendileri ve biraderleri ve
evld ve dervileri iin bilcmle avarz- divaniye ve teklif-i
Demirel .Sivas ehir Hayatnda Vakflarn Rol. Doktora Tezi.
126
69
rfiyye ve ula ve suhreden mahsun ve emin olalar .. denilmek

suretiyle muafiyet tannan 28 kiinin isimleri de beraberinde
zikredilir. 1714 tarihli baka bir belgede ise, yukardaki bilgileri
teyit etmekle beraber, Sivasinin 1553-1554 tarihinde baz
gazalarda bulunduu ve baz kerametler gstermesi neticesinde
yedine hatt- erif verildii ve vaiz olarak grev yapt
aklanmaktadr. eyh emseddin muhtemelen verilen tarihlerde
ran seferlerine katlm olmaldr.
15. ve 16. asrn ilk yarsnda henz iskn ve mahalle
zellikleri gstermeyen eyh Hasan Zaviye ve trbesi evresine,
eyh emseddin ailesi ve dervilerinin yerletirilmelerinden yarm
asr sonrasnda burann ilk defa Kk Minare Mahallesi olarak
getii grlr. Eretna olu eyh Hasan'n vakf arazisinin
kiralanmak suretiyle, zerine menzil, ilehne, ktphane, kasr ve
frn gibi binalarn yaplmas ve trbe yaknlarna mescit, mektep
ve eme ilavesiyle mahalle hviyetine girer ve kaynaklara da
Kk Minare Mahallesi olarak geer. Yaplar topluluunun
Cumhuriyet dnemine kadar geldii bilinmektedir.
lgi ekicidir ki, yzyln sonlarnda, Sivas Valisi Hasan
Paa'nn banisi olduu camide grev yapan eyh emseddin'in,
han memlhasnn kendisine temliki neticesinde kurulduu
vakf, ayn yzylda Ali Baba Zaviyesinde olduu gibi, bata
sultanlar olmak zere, valilerin tarikat erbab ile koordineli
ilikilerini gsterir.
Sivas'ta uzun yllar irad faaliyetini srdren emseddin
Sivs mrnn sonlarna doru III. Mehmed'in daveti zerine Eri
seferine katlr (1596). emseddin Sivs, henz padiahtan davet
almadan dmanla cihad etmek gerektiini syleyip sefer
hazrlklarna balar, stanbul'a gitmek iin halkla vedalat srada
padiahn cihada davet mektubu kendisine ular, stanbul'da
bata padiah, devlet adamlar ve ulem tarafndan karlanr. Aziz
Mahmud Hdy, yal haliyle sefere katlmasnn sebebini
70
sorduunda imdiye kadar cihd- ekber yaparak Peygamber'in

snnetine uyduunu, fakat cihd- asgara katlamadn, bu yolda
da onun snnetine uymak arzusunda olduunu syler. Eri seferi
dnnde rahatszlanp bir sre stanbul'da dinlenir, Sivas'a
dnmek iin izin talep ettiinde III. Mehmed kalmasn ister,
ailesinin yannda lmeyi arzu ettiini syleyince dnmesine
msaade edilir. emseddin Sivs, Sivas'a dndkten ksa bir sre
sonra Ekim 1597de vefat eder ve Meydan Camii hazresine
defnedilir. Receb Efendi tarafndan kldrlan cenaze namazna
60.000 civarnda kiinin katld rivayet edilir.
Tolnd hayf ems-i ma'na ddemden nihn oldu" (1006),
"Kadriy trh-i fevtini dedim /
Nh felek ems tolnd nr ile" (1006);
"Ey Hsm fevtine trhtir /
Zmre-i pk-i emsye firdevs cy" (1006) beyitleri
vefatna tarih drlmtr 127.
lmnden yl sonra ina edilen trbesi Sivas'n nemli
ziyaretghlarndandr. Trbenin 1992 ylnda yaplan tamiratnda
bu kabirler mermerle kaplanmtr. Bakmn Mftln yapt
trbe Sivasn merkezi bir yerinde olup herkes tarafndan ziyaret
edilmektedir. Sivasta yakn zamana kadar, Hacca gidenler
emseddin Sivasnin trbesi nnden uurlanrd. Ylda 810.000
ziyaretisi olduu ileri srlr 128.
Hakknda anlatlan kerametlerden biri yledir. ..Onlar bu
ekilde sohbet ederken o topluluun reisi gelip; "Sultanm kk
bir kzm var. Bzan sara tutar. Gnlerce bu halden kurtulamaz,
kurtulunca da kendini bilmez. Sylenen szleri anlamaz. Baka
evldm da yok. Huzrunuza getireyim de hayr du buyurun. Zr
127
Vassaf H. Sefine-i Evliya. Cilt. 3. sh.475

Kalafat Y. Sivas Yresi Trk Halk kltrnde Trbeler Etrafnda
Olumu nanlar
128
71
bana "Kara ems'in derghndan ne isterseniz geri evrilmez.",

diye bildirildi. O da bir an nce getirmesini isteyince adamcaz
kzn bir hayvana bindirip getirdi ve bir l gibi emseddn Sivs
hazretlerinin huzruna koydu. Hazret-i eyh bir mddet tevecch
buyurup; "Ftiha." dediinde, kzcaz srayarak ayaa kalkt.
Sevinerek evlerine dnd. Nakledilir ki, o hastalk bir daha
gelmedi. Akl banda iffetli bir htun oldu. Bu kermeti gren ky
halk, Eshb- kirm hakkndaki kt dncelerinden vaz geip,
tvbe ettiler. Hepsi, eyh emseddn Sivs'nin sevenleri ve
talebeleri oldu.. 129
XVII. Asr
Faroqhi, yzyln balarnda ehirden geen Polonyal

Simeonun, muhtemelen Celali isyanlar sebebiyle evredeki
kylerin harap olduklarn ve ehirdeki Ermeni nfusun olduka
azalm olduunu grdn kaydeder 130.
1637de Bayram Paann harap halde bulunan su yollar ve
emeleri tamir ettirmi olduu grlr. Evliya elebinin yzyln
ortasnda getii ehir hakknda teferruatl bilgilerden iskan
faaliyetlerinin mescit ve mahalleler ina etmek suretiyle devam
etmekte olduu anlalmaktadr.
Doan Kaya, ncili Hanmn trbesinin (eski) Atatrk
Salk Meslek Lisesi iinde bulunduunu kaydeder 131. Sylentiye
gre Sokullu Mehmet Paann kz olup Sivasa Sarhatipler
129
Evliyalar Ansiklopedisi
Faroqhi S. Siwas. The Encyclopaedia of Islam. Leiden.1997
131
130
72
(Sarszen)e gelin gelirken, cehizinde inci ile ilenmi yorgan da

getirdii iin ncili Hanm olarak anlmtr. Trbe hakkndaki
rivayetlerden ilki, Keecizade zzet Molla (1785-1829) Sivasta
kad olarak grevini yaparken burada vefat edip, ncili Hanm
Trbesine defnedildii dorultusundadr 132. Ancak anlald
zere trbe, Keecizade zzet Molla icin ina edilmemi yalnzca
buraya gecici olarak defnedilmitir 133. Bir rivayete gre; ncili
Hanmn Kanuni Sultan Sleymann sadrazam Sokulu Mehmet
Paann kz olduu ve Sarhatipler ailesine gelin geldiinde
eyizindeki incili yorganndan dolay halk arasnda bu adn ald
ve vefatndan sonra bu trbeye defnedildii sylenmektedir.
Dier bir rivayet ise trbede yatan ahsn, Kprl
slalesinden gelen Numan Sabitin (1692-1764) ei olduu
dorultusundadr.
Halbuki 1579da vefat eden Sokullu Mehmet Paann
kznn kronolojik olarak Numan Sabitin ei olmas mmkn

133
Babasnn lmnde 13 yanda olan zzet Molla g artlar altnda
medrese tahsilini tamamlar ve ilmiye mesleine girer. Naci Oku slam
Ansiklopedisine yazm olduu makalede, eitli kademelerde devlet
memurluu grevinde bulunan zzet Mollann Layihas sebebiyle
1828de Sivasa srgn gnderildiini kaydeder. Dokuz ay sonra henz
43 yanda iken zehirletildii veya katledildii pheleri altnda vefat
eder. Naa nce Sivasta Garipler mezarlna defnedilir. 1919da torunu
tarafndan stanbula getirilerek Canbaziye Mahallesinde Mustafa Aa
Mescidinin avlusunda babasnn yanna konulur. Ramazan Korkmaz ise
zzet Mollann hayat, sanat ve edebi kiilii ile ilgili makalesinde,
Divan iirinin XIX. yzyldaki son temsilcilerinden kabul edilen zzet
Mollann u beyitleri ile hafzalarda yaadn kaydeder.
Mehurdur ki fsk ile olmaz cihan harab
Eyler an mdahane-i aliman harab
132
73
grnmyor 134.
inde yatan ahs veya ahslara ait sanduka bulunmayan
ncili Hanm trbesinin kitabesi de olmadndan mimari
zelliklerine dayanarak XVII. yzyln balarna tarihlendirildii
grlr. Trbe, kare kesitli, baldaken tarznda ina edilmi olup
2007de cephelerinin olduka fazla ypranm olduu
gzlenmitir 135. 2010daki yerinin hastane bahesi iinde olduu
grlr. Eserin, kubbe ve pandantiflerinde moloz ta, ayaklarnda
tek parca kesme ta, sivri kemerlerinde dzgn kesme ta,
gergilerinde ise ahap malzeme kullanlmtr. D tarafnn yeil
srl tula ile kapl olduu anlatlan eserde gnmze ulaan her
hangi bir ssleme mevcut deildir.
XVIII. Asr
XVIII. yzylda Osmanl topraklarnn genelinde ortaya

kan karklklardan Sivas ehri de nasibini alr ve ehir
Zaralzdeler ile aparzdeler arasndaki mcadelelere sahne olur.
Sivas ve evresinde yaklak yz elli yl etkisini devam ettiren
Zaralzde ailesi, Osman Paann en byk olu Mehmet Paann
Sivas valiliini elde etmesinden sonra ehirdeki ba ayan
Kaynaklara gre byk bir zeka ve maharete, olaan st bir hafzaya,

dur durak bilmeyen bir hareketlilie sahip, ll ve dzenli bir hayat
tarz sren, en zorlu ilerin stesinden gelen Osmanl sadrazam, sahip
olduu byk servetiyle birok hayr eseri ina ettirir. padiaha
vezirlik yapmas ve yaygn hreti, Sokullu Mehmet Paa hakknda
birok menkbenin ortaya kmasna sebep olur.
135
134
74
konumuna ykselir 136. Mehmet Paann merkezi hkmet

tarafndan idam edilmesi ailenin gcn azaltmakla beraber
Feyzullah Paa, tekrar nemli grevler elde etmeyi baarr. Ali Bey
dneminde ailenin nfuzunun azalma eilimi gstermesi,
apa(r/n)oullarnn Sivas ve evresinde etkinliini artrmak iin
yapt almalarla aklanabilir 137. Ailenin etkin fertlerinden
Abdullah Paann btn mallar msadere edilir. Paa borlu
olarak lr. Recep Paa ile birlikte ailenin etkinlii tekrar artar.
Siyasi hayat ok fazla ini klarla dolu olan Recep Paa uzun
sre Sivas ve evresinde nemli grevlerde bulunmutur.
Domenica Sestini, XVIII. yzyln sonlarnda geldii
Sivas'ta mtesellimlerin yksek vergi taleplerine kar 15.000
kiilik Trk ve Ermenilerden oluan bir topluluun ehirde isyan
ettiinden bahseder 138.
Sar Hatip Oullar ailesine mensup olan Numan Efendi
(1692-1768), Sivasta dnyaya gelir. Baz kaynaklarda Sar
Hatipzdeler olarak da geen ve tarikat erbabndan olan
Hatipzdeler, Sivas ehrinde vakf faaliyetleri ile n plana km
bir ayn ailesidir 139. Eitim alannda da nemli bir yere sahip olan
ailenin baz fertlerinin mderrislik ve kadlk grevlerini ifa
ettikleri de bilinmektedir. Mftlk atamalar ile ilgili belgelerde
Sivasta bulunan Mft-zde, Altparmak-zde ve Hatip-zde
Ege . Son Dnem Osmanl Tarihinde bir Ayan Ailesi: Zaral-zadeler.
137
zcan
Mert,
slam
Ansiklopedisine
yazd
makalede
apanoullarnn Bozok merkez olmak zere XVIII ve XIX. asrlarda
Orta Anadoluda hakimiyet kuran bir ayan ailesi olduunu, halk edebiyat
eserlerine de konu alan ailenin, servetinin bir blmn imar
faaliyetlerinde bulunarak ve vakflar kurarak hayr yolunda harcadn
kaydeder.
138
Faroqhi S. Siwas. The Encyclopaedia of Islam. Leiden.1997
139
Ege . Son Dnem Osmanl Tarihinde bir Ayan Ailesi: Zaral-zadeler,
136
75
aileleri arasnda geen ilgin rekabet aka grlmektedir.

zellikle vakf zeminlerinin kiralanmasnda Zaral-zdeler ve
Selmanoullar ile mcadele etmilerdir.
eyh ve mft Numan Sabit Efendinin babas, eyh Ahmet
Hamdi Efendi, annesi Kprl slalesinden Aye Hatundur.
Eitimini Buruciye Medresesinde tamamlayan Numan Efendi
alkanlyla Sivas Mftlne ykselir. Kendi vakfiyesinde,
Vefatm Sivasta vaki olursa ki kitiphane nnde defn olunmak
mukadder oldukda diyerek gmlmek istedii yeri belirlemitir.
Numan Efendi yre halk arasnda, Ylanck Baba veya
Ylanck Evliyas olarak tannmaktadr 140. Ylanl Baba
denilmesinin sebebi olan rivayet yledir. Numan Efendi Sivasta
dolat bir gn ylanlarn saldrsna urar. Ylanlar ona zarar
vermez. Yre halk, trbenin ylanck hastaln iyiletirdiine
inanmaktadr. Dou cephesindeki ejderli suluktan aktlan suyun,
Ylanl Baba tarafndan okunduuna inanlr. Ayrca bu suyun
toprakla kartrlarak yaplan amurun, yaralarn zerine srlmesi
ile yaralarn iyileeceine inanlmaktadr.
Kona, yaptrd emesi ve gnmze ulaamayan
ktphanesi Ulu Camiinin batsna dmektedir. Mderrislik
yapan Numan Sabit ayn zamanda lim ve air olup bir divan
vardr.
Byk Trk halk musikisi sanatkar ve derleyicisi Muzaffer
Sarszen de Sarhatipoullar ailesine mensup olup, Mfti Numan
Efendinin torunlarndandr.
Numan Efendi Kabristannn giri kaps zerindeki
kitabede, Ey ltfu gizli olan Allah!. Bizi korkularmzdan emin
eyle, koru, yazldr. Dou cephesindeki 3. pencere alnlndaki
Grlevik S. Sivas Mezar Kitabeleri zerine bir nceleme, Yksek
Lisans Tezi. Cumhuriyet ni. Sivas, 2008
140
76
kitabenin birinci satr: De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddini

aan kullarm! Allahn rahmetinden mit kesmeyin! nk Allah
btn gnahlar balar. phesiz ki O, ok balayan, ok
esirgeyendir. (Zumer Suresi, 52, 53 ) eklindedir.
Yap, Sar Hatipzadelerden, Sivas Mfts Numan Efendi
tarafndan 1758de yaptrlmtr 141. Kabristann iinde hem
Numan Efendinin hem de ailesinin mezarlar olup, ziyarete aktr.
Kabristanda alt tane dou-bat ynnde mezar yer almaktadr. Bu
mezarlarn talar ve yapnn kitabeleri sls hat ile yazlmtr.
Yapya, gney-bat cephesine alm olan alak, dikdrtgen
kapdan girilmektedir. Kapnn zerinde kitabe vardr. Gney-dou
cephesine, eme yaplm olup alnlnda kitabesi bulunmaktadr.
Sivas trbeleri ierisinde yapya bal emesi olan tek eser Numan
Efendi kabristan olup 1978de aslna uygun ekilde restore
edilmitir.
XIX. Asr
Demirel, 1788-1808 yllar arasndaki dnemi ihtiva eden

eriyye sicillerinden, 52 adet vakfiye tesbit etmi olduunu
kaydeder 142. %19,23'nn askeri snftan (devletten maa alan),
%80,77'sinin raiyyet snfndan (devlete vergi veren) olduu ortaya
kan vakflarn yardan fazlas (%59.60), yar ailev vakf
zelliini tamaktadr. Bu vakflarn gelirleri hayr messeselere
ve vkfn ailesine datlmakta olup, geriye kalan vakflar ise
(%40,40) hayr vakf zelliine sahiptir. Vakfedilen nakid para,
genellikle ehirde bulunan esnaf ve tccara %15 faiz karl
142
Demirel . 1788 1808 Tarihlerinde Sivas eriye Sicillerinde Geen
Vakfiyeler. Vakf Dergisi. Say 20
141
77
verilmektedir ve bu durum yle bir hal alm ki, bu had, haram

saylmamtr. Vakf harcamalarnn ounda %75 cm tamiri,
cmlere em-i asel (aydnlatma iin), imam, mezzin ve kayyuma
belli hizmetler karl (hatim, mevlt, ve yasin okunmas)
verilmek zere cret ayrlmtr. Vakf sahipleri adna Hacca
gidilmesi ve Buhr-i erif okutulmas vakfn artlar arasnda
grlmektedir. Vakf gelirlerinin harcanma artlarnda grlen
dier bir zellik, helva piirilip, fukaraya datlmasdr. Ayrca
vakflarda trbelerde em-i asel yaklmas ve minare kandilinin
yaklmas iin de harcama ayrlmtr.
Eitim alannda ise, vakflarda mektep tamiri, mderrislerin
cretleri (miktar olarak belirtilmemi), medresedeki talebe
hcrelerinde yaklacak em-i asel hususunda artlar vardr. Bu
dnemde beled ve sosyal hizmetler niteliinde en fazla eme ve
pnarlarn tamirine harcama yapld grlr. Bunun yansra
kaldrm ve sokak tamiri iin vakf gelirlerinden cret ayrlmtr.
ehrin imar ve tamir faaliyetleri vakflar vastasyla
gerekletirildii gibi, eme ve pnarlarn gnmze kadar
korunmas salanmtr. Ayrca, vakf edilen binalarn tamir ve
korunmas da vakf harcamalarnda hemen hemen ilk art olarak
konulmutur. Vakf sahipleri ierisinde kadn vkflarn okluu,
gze arpar.
1881 ylnda bir Ermeni vatandan ldrlmesi sebebiyle
protestoya kalkan 1500 kadar Ermeni Valilik binasna saldrr 143.
Daha sonra balatlan kampanyada ngiliz Bykeliliinin Bab-
Ali zerindeki szl ve yazl ar basklar sonucunda vali smail
Hakk Paa ve birka grevli grevden uzaklatrlr.
Asl ad Ahmed olan Sz 1765te Sivasta dnyaya gelir.
Bu yzden Sz-i Sivs olarak da bilinmektedir. Ailesi ile ilgili
lhan A. Ariv Belgelerine Gre 1915 Ylndaki Tehcir Olaynn
Sivasta Uygulanmas. Yksek Lisans Tezi. Dokuz Eyll ni. zmir. 2008
143
78
olarak kaynaklarda, emsiyye-i Halvetiyyenin kurucusu olan eyh

emseddin Sivsinin torunlarndan k bir zat olduu dnda bir
bilgiye rastlanmamakla birlikte Sz divannda; efkatli, sadka ve
saliha bir mmin olan annesinin 1798 ylnda vefat ettiini ve
bundan dolay byk bir znt yaadn ifade etmektedir144.
Zafer Aslan almasnda, ocukluu ve genlii belli bir tasavvuf
muhitinde geen Sznin, kk yatan itibaren ilme ve tasavvufa
ynlendirilmi, asrn ulemasndan ders alarak, iyi bir tahsil
grmtr. Sznin mutasavvf ve edeb ahsiyetinin oluumunda
ncelikle Halvetiyye Tarikat muhiti ve bu muhitin nde gelen
mmessilleri olan aile efrad nemli rol oynamtr. Sz, alet
ilimlerini ve din ilimleri Hdimden, tasavvuf ilimlerini de eyh
Abdlmecid Efendiden tahsil eder. Anlaldna gre, siyer
ilmini tahsil etmek ve seyr sluk iin Sivastan ayrlan Sz,
tahsil iin birka yl gurbette kalmtr.
Tarikat adap ve erknyla yetien Sz, seyr slukundan
nce 1783te henz on dokuz yanda iken Hacca gider.
Divannda manzum olarak anlatt bu yolculuk ksaca yle
olmutur.
Sz Sivastan yola karak nce stanbula urar. Oradan
deniz yoluyla on gn ierisinde skenderiye Limanndan
Msra ular. Nil Nehrinden geip Kahirede bir mddet
kaldktan sonra Ramazan ay ierisinde Svey Kanalndan bir
kalyona binerek Medineye ular. Burada yetmi iki gn kalr ve
dier haclarla birlikte Mekkeye giden Ahmed Sz Harem-i erif
ziyaretini yaptktan sonra tekrar Medineye urayp am yoluyla
Sivasa dner.
Arslan Z. Divan- Suzi-i Sivasi Tenkitli Metin-ndeks. Yksek Lisans

Tezi. KS. Kahramanmara. 2010
144
79
Sz hac farizasn eda ettikten sonra dedesi eyh

emseddin-i Sivas namna bina edilen ems Dergh meihatnda
bulunur. Halvetiyye tarikatnn meayih silsilesi Sz Divannda
ifade edildii zere eyh Szye u ahslar vastasyla ulamtr:
Hz. Peygamber, Hz. Ali, Hasan- Basr, Habib-Acem,
Dvd- T, Marf- Kerh, Serr-i Sakat, Cneyd-i Badd,
d- Vel, Muhammed, Vahyddn, Necb-i Shreverd, eyh
Kudbuddn-i Ebher, Rkneddn-i Nec, eyh ehbeddn-i
Tebrz, Cemleddn, Zhid-i Geyln, Muhammed, merlHalvet, Ah Mermarz, zzeddn, eyh Sadreddn, Seyyid Yahy,
Ysuf- Msr, Muhammed Rukiyye, mm Elem-i Vel, eyh
Abdlmecid-i irvn, eyh Mecid-i Tokad, eyh Meyyed,
Abdurrahm-i Turhal, eyh Mustafa Turhal, eyh Mecid-i Turhal
ve eyh Ahmed-i Sz.
1830 ylnda vefat eden eyh Sz dergh ierisinde bulunan
byk dedesi eyh emseddin-i Sivas hazretlerinin kabri yaknna
defnedilir .
Mutasavvf ve lim kiilii ile evresi tarafndan takdir
edilen Sz, 19. yy. balarnda bir taraftan eski tekke iirini devam
ettirirken, te yandan tasavvuf ve ak gibi konulardaki divan tarz
iirleriyle tannr. zellikle lirik-didaktik iirleri olduka sevilmi
ve bu tarzdaki ilahleri halk arasnda yaylmtr. Sz iin,
dnemin halk iirinin daha ok divan iirini taklit eden bir zellik
gstermesine paralel olarak, her iki alann da airidir denilebilir.
Sznin en nemli yan ise samimi ve k olmasdr. Ondaki bu
engin ak, vahdet-i vcd eksenine kadar ularsa da bu istikrarl
deildir. Kendisinin sekizin zerinde eseri olduu rivayet
edilmektedir. Tasavvufi manzume ve gazellerden mrekkep olan
eserin Trke kaleme alnd Divan- Suzi ya da Suziname, din ve
tasavvufi tleri ieren doksan alt beyitlik eseri Pendname-i Suzi,
be blmden oluan, Hz. Alinin cenklerinin anlatld manzume
Kaside-i Brde, insann salik bir mmin olarak vahdete erebilmesi
80
iin takip etmesi gereken yolun ve kurallarn anlatld mensur bir

eser olan Slkname-i Suzi ve iinde tasavvufi dncelerini ifade
ettii eitli nazm ekilleri yer alan Farsa Divan tespit edilmi
olan eserleridir.
Akdeirmen Mahallesinde medfun bulunan Fettah Dedenin
kabrinin yannda drt mezar daha vardr, ve bunlara Fettahlar
denilmektedir. Fettah Dede Nakibend tarikatnn nde
gelenlerindendir. 1863te vefat etmitir. Sabrl ve sakin
yaradlldr. Silsilename adl bir manzum eseri vardr. eyh
smail Hakk Toprakn ryasna girerek, olduka hor kullanlan
trbesini mezbelelikten kurtarmasn istemi olduu anlatlr.
Sivastan Hacca gidenler yola kmadan nce kabrini ziyaret
ederler.
Fazlullah Mur Ali Baba Kerkkl Ahmet Paa adnda
soylu ve zengin bir ailenin ocuudur 145. 1805 ylnda doan Mur
Ali Babann asl ismi Mehmettir. Anlatldna gre, dnnn
yaplaca gece ryasnda hizmetinde uzun sre bulunduu Kadiri
eyhlerinden Abdurrahman Halis Hazretlerini grr 146. Onun
Altunta ..H., Naki-Haki Tarikat ve lm-i ledn srlar
1797-1858 yllar arasnda yaam olan Abdurrahman Halis Kerkki
Kadiri tarikatnn Halisiyye kolunun kurucusudur. Uzlatrc ve rnek
kiiliiyle ne kan bir Allah dostudur. Kadir tarkat Halisiye ubesi
bugn memleketimizin birok ilinde, bata Irak olmak zere Avrupa ve
Amerikada hayatiyetini devam ettirmektedir. Anlatldna gre, eyh
Hlise zel bir kurye ile mektuplar gndererek, tarikatnn yaylmas iin
halifelerinden birisinin Sivasa grevlendirilip gnderilmesini istemiler
ve isteklerini defalarca tekrarlam iseler de, Hz. eyh halifelerinden
hangisine teklif etse: Biz eyhimizin huzurunda hizmetten ayrlmayz.
Bizi bu ereften mahrum etmemesini de kendisinden istirham ederiz
demiler. eyh kendisine ak derecesinde bal olan halifelerini zmek
istemediinden Sivasllarn isteklerini tehir etmi, isteklerini tekrar
ettikleri bir srada, bir gn Kerkkte kyafet ve merebi itibariyle
kalender karakterli bir zat grm: Buraya gel! demi ve onu o anda
irad edip hilafete eritirerek, Sivasta hizmetle grevlendirmitir. O
145
146
81
iareti zerine dnn ve memleketini terk ederek, Sivasa gelir.

nceleri ems-i Aziz dergahna misafir olur, daha sonra
Kzlrmak Mahallesinde kendisinin de avlusunda medfun
bulunduu yerde dergahn Sivas erafndan Hammadzdenin
maddi ve manevi destei ile kurar ve 1878de hizmete balar147. Bu
arada Hammadezadenin kzyla evlenir. Arapa ve Farsaya da
vakf olan Mur Ali Baba hem dini ynden ibadet ve iradyla hem
de ehrin bayndrlk hizmetlerinin tamamlanmas iin halk tevik
eder. Sivas Valisi Halil Rfat Paann gidemediin yer senin
deildir szyle balatt Sivas-Zara, Sivas-Grn yollarnn
yaplmas iin halk Kepeli mevkiinde toplayarak, almalar ve
katklar iin aba sarf eder 148.
kalender merep kii Mr Ali Babadr. eyhinin emri zerine bu kii:
Peki Efendim. Fakat Sivasn neresinde tarikat yaymaya alacam?
diye sormu, O da Neresi rast gelirse orada. cevabn vermitir.
Sivasllar tekrar eyhe halife gndermesi iin bavurunca, Gnderdim,
arayn bulun cevabn almlar ve sonunda Mr Ali Babay bulmular.
Hz. eyhin emri zere, alkanl sebebiyle Farsada karnca anlamna
gelen Mr Ali ismi Nr Ali eklinde deitirilmi ve bu isimle
mehur olmutur. Trbesi Sivasta yapmna muvaffak olduu Hnghn
iindedir.
147
Halbuki kaytlar, 1865te Amasyada Ziya Paa ile grm
olduklarn gstermektedir.
148
Halil Rfat Paa (1827-1901), 29 Aralk 1882 ylnda Sivas Valiliine
atanmtr. Blge itibari ile eyalet merkezi olan ve drt sanca bulunan
Sivasta Halil Rfat Paa bilhassa yol, ime suyu, okul, tarm ve orman
alanlarnda unutulmaz hizmetler yapmtr. Trabzon-Canik (Samsun)
Elaz-Malatya-Hasan elebi snrna kadar 410 kilometrelik Badat
yolunu yaptrm bu yol zerinde 314 kpr ve 829 menfez ina etmitir.
amlbele kendi paras ile bir eme yaptrmtr. Tokat-Niksar nyeye
kadar olan 76 kilometrelik oseyi, ayrca Kelkit Irma zerinde 630
metre uzunluunda 41 gzl Hamidiye adl kpry ve bunlar dnda 55
kpr ile 32 menfez ina ettirmitir. Yozgat-orum snrna kadar 63
kilometre yol atrm ve kprler yaptrmtr. Merzifon-Osmanck aras
yolu 59 kilometrelik bir ose ile balattrmtr. ebinkarahisardan
Trabzon ve Giresun illerine kadar, 64 kilometrelik bir yol ile Sivas-Hafik-
82
Tanzimat Edebiyatnn nde gelen airi Ziya Paa ile davette

bulunduu Amasyada karlar ve tanr. Uzun sohbetleri
karlkl olarak iir yazmakla devam eder. Ziya Paa Amasyada
hastalandnda ve doktorlar hastal iin yapacak fazla bir ey
bulamadklarnda, Paa, Mur Ali Babadan yardm ister. Mur Ali
Baba da yazd mektupta mektubumun tarihi illetinizin defi ola
msra ile hastalktan kurtulaca tarihi belirtmi olur.
1882 ylnda Hakka yryen Mur Ali Babann kabri,
ayraz semtinde Kzlrmak Salk Oca karsndaki, Mur Ali
Baba Kuran Kursu bahesi ierisindedir. alkanlndan dolay
Mur (karnca) lakab halk arasnda Mor olarak kullanlmaktadr.
Bugn kabrinin bulunduu yerde, bir tekke ile mescidi
bulunan Mur Ali Babann 1882 ylnda Hakka yrmesi zerine
tekkenin gneydou kesine bir trbe yaplarak defnedilir. Bu
trbe dikdrtgen planl, eliptik bir tek kubbe ile rtldr. Tekke
ve mescit tamamen yklm olduundan 1980li yllarda iki katl
betonarme bir bina olarak yeniden yaplmtr. Yeni yaplan bu
binann, birinci kat cami olarak kullanlmakta, ikinci kat ise, yine
kendi ad ile anlan Mur Ali Baba Yatl Blge Kuran Kursu
olarak kullanlmaktadr.
Mur Ali Babann kabri ise, bu binann dou yn olan giri
tarafnda st ak bir kabir eklinde ve etraf demir parmaklklarla
evrelenmi ekildedir. Halk arasnda anlatldna gre, trbedeki
ona ait tesbihi alann eli kolu tutulmu, tesbih kendiliinden tekrar
tekkede grlmtr.
Zara-Koyulhisar-Mesudiye ve Ordu illerine kadar 212 kilometrelik ose,

92 kpr, 300den fazla menfez yaptrmtr. Ayrca Sivasn
kasabalarnn ve birok kyn yollarn ina ettirmitir. Kibarl, nezaketi
ve iyilikseverlii ile de tannan ve sayg duyulan bir devlet adam olan
Halil Rfat Paa Jn Trklere kar olumsuz tavr taknm, padiaha bal
kalarak onun gvenini kazanmtr.
83
Ali mahlasn kullanan Mur Ali Babann iirlerinden bir

rnek:
Amberin rayihas turra-i canan getirir
Ltfeder bad- saba, derdime derman getirir,
Ben derem nkheti zlfn getir ey bad- saba
O gider bama sevday perian getirir
Ben derem, kasd ile git name-i dildar getir
O gider srat ile katlime ferman getirir
Sabr kl Aliya zillet iin izzet var
Gkyz ebri kaan balasa baran getirir.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerinin Mur Ali
Baba ile grmelerinin kk yalarda aile byklerinin
grmeleri ile olmas muhakkaktr.
Tanyu, Cami yanndaki trbesinin sanda iki sanduka daha
bulunduunu, halkn buraya Seyfeddin Tekkesi adn verdiini
kaydeder 149. Mur Ali Babann kk olu Seyfeddin babasnn
vefatyla yerine eyh olur.
Ziya Paann, Mur Ali Babaya yazd manzum
mektuplardan birinde u drtlk yer alr.
Figan zar idi her ruz-i garm
Bu hal zre geerdi rzgrm
nayetnmeniz kim vasl oldu
Gnlde bin meserret hsl oldu
1 -2 Nisan 1865
Mur Ali Baba'nn birinci evliliinden doan olu
Abdulkadir Gulmi (1854-1886) ilk tahsilini babasndan ve
Altnolu Hoca Mehmet Efendi'den, ardndan da Sivas'n o
149

84
zamanlar en mehur bilginlerinden olan "Ehramzade Hoca

Mehmed Efendi"nin derslerine devam ederek icazetnamesini alr.
Gulmi, babasnn lmnden sonra Sivas'taki Kdiri tarikatnn
postniini olur. 1881de dzenledii yeni vakfiye ile Mr Ali Baba
Derghn daha fazla zenginletirir. Grn Kasabas Hac Sadk
Aa Mahllesinde yaptrd derghna halifesi Habibzde Hafz
Sleyman ibn Mustafay tayin ederek vakfiyeye balar. Ulu Camii
bahesi bitiiinde olan Grn Dergh byk bir avlu ierisinde
iki katl olup st katta semhne, biri stte ikisi altta odadan
olumaktadr. Abdlkdir Gulm Efendi, Grn Derghnn
mtevelliliini zerine alm, sonraki eyh tayinini de Mr Ali
Baba Dergh eyhinin yetkisine brakmtr 150.
Gulmi, sadece tekkede ve post zerinde hayatn geiren bir
air deildir. O, ayn zamanda Sivas'n ilk milli eitim
mfettilerindendir. Uzun mddet retmenlik de yapmtr. Daha
sonra milli eitimden ayrlp, muhasebecilie geer. Bir mddet bu
grevde kaldktan sonra kendi isteiyle memuriyet hayatndan
ayrlr.
Gulmi, ok okuyan, okumay seven okuduklarn tahlil eden
bir airdir. Dnemin airleri arasnda bilgisi ve kltr ynnden
nemli bir yere sahiptir. O gnlerde Sivas'a vali olarak gelen Srr
Paa, Abidin Paa gibi ahsiyetler Gulmi'nin bilgi ve kltrnden
ok faydalanmlardr 151. lmnden sonra Vali Srr Paann ok
zlm ve hatta gnlerce alam olduu anlatlr152.
Karakaya B. Abdlkadir Gulaminin Hayat ve Tasavvufi Dncesi.
Yksek Lisans Tezi. Sivas. 2008
151
Abidin Paa (1843-1906) Mesnevi tercemesiyle tannan devlet adam.
Alt ay ve bir yl olmak zere iki defa Sivas valilii yapar. stanbul
Merkez Efendi Dergah postniini Nureddin Efendiye intisab eden
Abidin Paann mezar Fatih Trbesi avlusundadr.
152
Srr Paa (1844-1895) Osmanl devlet adam, edip, air ve alim. Grev
yapt yerlerde birok yararl hizmetler gerekletiren Srr Paann ayn
150
85
Gulmi, Sivas airleri iinde, denilebilir ki, en lirik olandr.

"Dnyada Gulmi bulaym rahat dersen
Haktan kesilp haliki yar etmeli imdi"
Hayatnda bir an bile glmediini syleyen air,
karamsardr. 32 yanda iken vefat eden Gulmi bu zamansz
lmyle Sivasllar byk zntye sokar.
Yazd kitap olmasna ramen sadece Dvan isimli eseri
baslmtr. Dier eserleri ise Tcl-Muhakkkn ve MiraculMstkindir. iirleri incelendiinde basit bir dil kullanmad,
kltr seviyesi yksek ve bilgili bir air olduu grlr. Betl
Karakayann
almasndan,
Gulmnin,
Allah
akn
iselletirmi, hznde, sevinte, gam ve kederde ak yaam bir
gnl adam olduunu reniriz. Kendisi eriata nem vermi ve
mutedil bir tasavvuf anlaya sahip olmutur. Ona gre eyh dinin
emirlerini eksiksiz bir ekilde uygulayan, tarikat adabna riayet
eden, ilim ve irfan sahibi bir kiidir. Mrid ise srete, zhire deer
vermeyen, geici gzelliin farknda olan, kulluk vazifelerini tam
mnsyla yerine getirmeye alan kiidir. Onun tasavvuf
dncesinin temel ta ilah aktr.
zamanda alimlere sayg gsterdii, ihtiya sahiplerini koruyup

skntlarn giderdii kaydedilir. Vefatnda II. Abdlhamidin irade-i
seniyyesi gereince II. Mahmud Trbesi haziresine defnedilir.
86
XX. Asr
Faruk Aburu almasnda unlar kaydeder 153. Amasya

Genelgesinde belirtildii gibi Anadolunun her bakmdan en
emniyetli yeri olmasna ramen hem ok ekya ve silahl etenin,
hem de Milli Mcadeleye kar olan Hrriyet ve tilaflarn hayli
etkili olduu bir vilayetti.
19151916 yllar arasnda Sivas Vilyetinden 136.084
Ermeninin sevk edildii, yerinde braklanlarn ise 6.055 kii
olduu belirtilmektedir 154. Sivas, I. Dnya Savas sonunda
ogunlukla btn Anadolu sehirlerinde oldugu gibi, sefalet, sknt,
yokluk iindeydi. Ekmek bulmak dahi gt. Dogu Anadolu'dan ve
Dogu Karadeniz'den gelen gler dolaysyla sehir ok
kalabalklasmst. Sivasn halk bu nedenle fakirdi. ehrin
merkezine balanan sokaklarn tamam bozuk, kanalizasyonlarn
byk ksm akta idi. ehir merkezinde oluan su birikintilerinin
oluturduu bataklklar sebebiyle evrede tifo, dizanteri gibi salgn
hastalklar ba gstermekteydi. Halk yamurlu havalarda yollarda
srama talarn kullanarak bir yerden bir yere gidebilirdi. Sivasn
tarihi yorgunluundan kurtarlp daha dzenli bir ehir haline
gelmesi iin yaplan imar plan, dier Anadolu ehirlerinde olduu
gibi, tarihi dokuyu zensizce tahrip edecek, tarihi binalarla birlikte
asrlardr kimliini unuttuu mezarlklarn ounu tarih
Aburu F. Sivasta ktisadi ve Sosyal Hayata Bak, Yksek Lisans
Tezi, nn ni., Malatya, 1999
154
Gemici F. Milli Mcadelede bir Vali: Sivas Valisi Mehmet Reit Paa
(1868-1924). Yksek Lisans Tezi. Sakarya ni. 2007
153
87
sahnesinden silecektir.
Mezar Seluk lkretim Okulu bahesinde bulunan Nur
Babann divane dervi olduu, pimi ekmee rabet etmeyip
karnn frnlardan ald hamurlarla doyurduu sylenir.
Trbesinin hert trl dilek sahipleri tarafndan ziyaret edildii
anlatlr. Belediyenin web sitesinde Sivasn nemli isimleri
arasnda Kadiri ve Rufai eyhi Durak Babann 1831 de sivasta
doduu, mrn Allah'a ibadet etmekle geirdii, 40 sene
boyunca bir odada inziva ve tefekkre ekilmi olduu ve 1916
ylnda vefat ettii, bugn halen ziyaretgah olarak Seluk
lkretim Okulu bahesinde medfun bulunduu anlatlr.
2010larda okulun ismi Mevlana lkretim Okuluna dntrlr.
Bu durumda Nur Babann Durak Babadan bakas olmad
sylenebilir.
Rifa tarkti eyhi Muhammed Azm el-Him
Hazretlerinin olu Abdullah 1829 senesinde Mekke-i
Mkerremede dnyaya gelir 155. Annesi Havva Mehri Hanmdr.
Babasndan seyri slk grp Rf-Sayyd, Kdir, Bedev,
zel, Sd, Nakibend, Mevlev tarklerinden halifelik icazeti
alr. Daha sonra Medine-i Mnevvereye gidip eyh Hasan Rf
Hazretlerinden ve eyh Slim Rf hazretlerinden Rf-Sayyd
zere birer hilafet daha alr. Mekke-i Mkerreme ve Medne-i
Mnevverede mehur olan Him-Sayyd ailesi bu civarda
Rfiyyenin intiarna byk hizmetlerde bulunmulardr. Seyyid
Abdullah Hicazdan Afganistana gider ve orada 20 sene kalarak
Rfilii ner eder. Daha sonra stanbula gelen Abdullah, Sultan
kinci Abdlhamid Hann pek ok iltifatlarna mazhar olur. Bizzat
pdiah tarafndan kendisine eyhl-Ekber nvan verilir.
Abdullah Him Anadolunun pek ok yerinde irad
faaliyetlerinde bulunur. Bu arada Anadolu Blgesindeki btn
155
Altunta ..H. Naki-Haki Tarikat ve lm-i ledn srlar
88
seyyidlerin bana Nakibl-Eraf olarak atanr. II. Abdlhamid

Han, Sivas vilayetindeki Snn ve Alevi cemaatin arasnda
balam olan karklk ve fitne had safhaya vardndan, Abdullah
Haimyi stanbula arr, bu durumun dzeltilmesi iin
kendisinden rica eder. 1876da Sivasa gelip yerleen ve derghn
aan Seyyid Abdullaha,
29 Nisan 1896da zmir Paye-i
Mcerredesi, 23 Ocak 1900de birinci dereceden terfi, 15 ubat
1900de ikinci rtbelerden Mecidi Nian itas verilir. Siyas hayat
ok canl geen Sivasn idar amirleriyle ve zellikle dnemin
Sivas valisi Reit Akif Paa ile (valilii 19011908) iyi
mnasebetler ierisinde bulunur. 1903 ylnda alamad terfi, maa
artrm ve Osmanl nian 25 ubat 1908 de Bild- Hamseden
Bursa payesi ile birlikte verilir. Ancak ttihat ve Terakk
Hkmetinin zulmnden kurtulamaz.
31 Mart 1325 (13 Nisan 1909) vakas ile Hareket Ordusu
stanbula girer ve II. Abdulhamid Han 27 Nisan 1909da tahtan
indirirler. Divan- Harb-i rfi (Skynetim Mahkemeleri) kararlar
neticesinde birok kiiye idam, srgn vb. cezalar verilir. 6 ubat
1909da kurulduu ilan edilen ttihad- Muhammedi Cemiyetine
girdiinden 31 Mart vakasndan sonraki yarglamalar neticesinde
cemiyet azalarna ar cezalar verilirken Abdullah Haimye de
Sivastan Mekke-i Mkerremeye mebbeden nefyine karar verilir.
Sivasta Rifai dergh eyhi Abdullah Haimi bin Mehmet
Efendi hakknda mevkufen Divan harbi rfice icra klnan tahkikat
neticesinde mumaileyhin pheli gruhtan bulunduu anlalm
irade-i rfiye kararnamesinin altnc maddesine tevfikan kendisinin
memleketi bulunan Mekke-i Mkerremeye mebbeden nakline bilittifak karar verildi.
Mildi 16 Austos 1909
89
Mekke-i Mkerremeye srgn edilen Abdullah Haimi ve

ailesi madd skntya der. Daha sonra denmemi olan maan
ve evkaftan gelen gelirlerin tahsili iin mracaat eder ve kabul
edilir. Seyyid Abdullah Haimnin dn tarihi kesin olarak
bilinmemekle birlikte, anlatldna gre, Mekkede yedi sene
kalmtr. Bu yllar zarfnda Kbenin altn halkalarna yapp
aileme tekrar kavutur diye Rabbime ok dualar ettim dedii
anlatlr. Onun Sivasta bulunmad srada ei Halime Hanm
evkaftan gelen para ile ve kendisinin gece gndz el ileri yapp
satarak dergahn hizmette kalmasna almlardr. Abdullah
Haiminin 1. Dnya sava sonlarna doru Sivasa dnd
anlalyor. Milli Mcadele dneminde ise, Sivasta yaplan
Kongreye Sivas temsilcisi olarak katlr. Mustafa Kemal Paaya
destek verir, kendisini Sivasda bulunduu mddete derghnda
misafir eder ve Paay suikastten kurtarm olduu nakledilir.
Sivas Kongresi boyunca delegelerin yemek ihtiyacna byk
miktarda katk ve gerekli eyalar Abdullah Himnin derghndan
karlanr 156. Sivas Kongresi fotoraf olarak bilinen Kongre Binas
nnde ekilmi fotorafta Atatrkn sa tarafnda grlen kii
Abdullah Haim Hazretleridir.
Sivas vilayetinde iken iki evlilik yapmtr. Halime isimli bir
hanmla evliliinden Mehmed Ragp (d. 15 Eyll 1878) ve Ahmed
Sirceddin (d. 14 Austos 1893) isminde iki olu ve
Ftmatzzehra isminde bir kz olmutur. Dier hanm Divriili
156
Sivas Kongresi delegelerinin yemekleri ilk gnlerde Sivas Belediyesi

tarafndan karlanr. Belediye Bakan Abdulhak Bey sadece yemekle
deil, btn sorunlarla yakndan ilgilenir. Daha sonra masraflar ksmak
amacyla, yemekler Kongre binasnn alt katndaki mutfakta karlr.
Yemek giderleri belli lde Sivasn varlkl aileleri tarafndan karlanr.
ehrin ileri gelenleri ve yneticileri sk sk kongre binasna giderek,
Mustafa Kemal Paa ve beraberindekileri ziyaret ederler, gece
sohbetlerine katlrlar.
90
Fatmagl Hanm 1891de vefat etmitir. Abdullah Haimnin

ocuklarndan hafz olan kz Fatma bekr olarak vefat etmi,
byk olu Mehmet Ragpn da iki ayr evliliinden ocuu
olmamtr. Kk olu Ahmet Sirceddin astemen olarak Dou
cephesinde savam ve Ruslara esir dmtr. Bir Grc kadn
tarafndan kurtarldktan sonra bir sre Erzurumda tedavi altna
alnm daha sonra Sivasa dnmtr. Cumhuriyet sonrasnda
Fizik-Kimya-Biyoloji retmeni olarak, Sivas Lisesi, Sivas
retmen Okulu, Malatya Lisesi, Elbistan Lisesi, Bafra Lisesi,
Trabzon Lisesi ve son olarak Kilis Lisesinde almtr. Krk yedi
yl retmen olarak altktan sonra 1951 ylnda emekliye
ayrlarak Sivasa dnm ve 1955 ylnda Sivasta Hakka
yrmtr. Ahmed Siraceddinin Seyyid Nizameddin, zzettin ve
ehri Banu isimlerini tayan ocuu vardr.
Abdullah Haimnin Fadime isminde bir de evlatl olup
eyh tarafndan bytlp evlendirilen Fadime Hanmn torunlar
da Sivasta yaamaktadrlar.
1909 ylnda Mekke-i Mkerremeye srgn olarak
gittiinde ya seksene yaklatn arzuhalinde beyan eden
Abdullah Haimnin 13 Kasm 1922 tarihinde Hakka
yrdnde 92 yanda olduu anlalmaktadr. Abdullah Haim
el Mekki iin, Atatrk bir basal telgraf ile cenaze iin yz lira
para gndermitir.
Satn alp Rifi Tekkesi olarak vakfettii konann alt
katndaki bir odada ebedi istirahatna ekilmitir. Kabri, Paabey
Mahallesinde kendi ismiyle anlan Arab eyh Caddesi zerindedir.
Ulu Camiinden bugnk retmen Evine giderken rtmelipnar
Camiini getikten sonra sol tarafta bir zamanlar yklm bir ka
duvar duran eski konan ykk duvarlar arasnda kk kulbe
grnmdeki trbe onun trbesidir. Bina tula ile rlp, d taraf
imento ile svanm, duvarlarna kilim ve seccadeler aslmtr.
ats zerine ise, bir inko sac konulup zerine talar konularak
91
meydana getirilmi alelade bir yapdr. Yol geniletme almas

ncesi iki katl olan bu konan alt katndaki bir odann ierisinde
bulunan trbe, konan yklmas sebebiyle darda kalmtr. 2010
sonlarna doru evre dzenlemesi ile birlikte trbe belediye
tarafndan restore ettirilir.
Kendisi henz hayattayken byk olu Mehmed Ragp
halife tayin ederek, icazetname vermi ve hrka giydirmitir.
Vermi olduu bu icazetname 3 Nisan 1909 tarihinde Mekkede
bulunan reisul-meayih Ahmed Akl tarafndan da tasdik
edilmitir.
Abdullah Haim Hazretlerinin halk arasndaki itibarn teyit
etmek zere yanan frn iine girmesi gibi, burhan trenleri yaplr.
Abdullah Haim el Mekki (Arab eyh) Hazretlerinin burhan
trenlerinde mritlerin bann kesilmesi, bak ve i vurma, ate
ile itigal etme vb. birok burhandan izinli olmas onun kymetinin
artmasna da sebep olmutur.
Arab eyh Hazretleri Hakka yrmeden nce
memleketlerine dnen gaziler, onunla savata beraber
arptklarn halka ayan edince, Artk gitme vaktimiz geldi
diyerek krk gn sonra bu dnyay terk etmilerdir.
Arab eyh, cenazesini ykamay vasiyet ettii Ahmet Hoca
ile ok yakn ve iyi dosttur. Arab eyh, Hakka yrdnde,
Ahmet Hoca, cenazeyi ykamaya balar. inden, Ermi
diyorlard... szn geirince sere parman Arab eyh tutar ve
brakmaz. Uramasna ramen parman cenazenin elinden
kurtaramayan hocann tela zerine, orada bulunanlarn okumalar
sayesine parman kurtarr.
Arab eyh Hazretlerine soruldu ki;
Efendim, Mustafa Kemal isimli kii yurdu kurtarmak iin
faaliyetlerde bulunuyor, baarabilecek mi?
Evet, fakat kadn ve kzlarmzn balarn da aacaktr.
Yardm etmeyelim mi?
92
Hayr, ona yardm edin. nk bu millet devletsiz

kalmasn.
stanbula geldiinde velayetine delil olarak bir keramet
gstermesi talep edilince bir ocukla bir frna girmi ve bir mddet
sonra ocukla beraber kmtr. ocua sorulduunda,
Dede ieride namaz kld ben de iekli bahede oynadm,
demitir. Daha sonra o frn bir daha yakamadklar sylenir.
Aile geimsizlii olanlar, felliler, dier hastalar ve yedi
tekke gezenler onun kabrini ziyaret eder.
Aziz Baba geimini ubukulukla srdrd iin evrede
ubuku Aziz Baba olarak tannr. Evlenmemitir. 1944te
lmtr. Kabri Halifelik Mezarlndadr. Anlatldna gre,
define arayanlar hazinenin bulunduu yere gittiklerinde, orada
Aziz Babann bastonunun ucuyla altnlar tek tek karttn
grrler.
Hac Mustafa Tak Efendi (18731925) Sivasta
Olanavu Mahallesinde dnyaya gelir 157. Annesi Saniye Hanm,
babas Mehmet Selim Efendidir. Bu yzden Mustafa Tak
Efendiye Selim Efendizde de denilmitir. smindeki Tak
ilavesini sonradan ald anlalmaktadr. Meclis zabtlarnda ve
Milli Eitim Bakanl kaytlarnda ad Mustafa Tak olarak
geerken, nfus kaydnda sadece Mustafa olarak yer alr. Ayrca,
Krk Hadisinde ve yine baz makalelerinde ismi Mustafa Nak
olarak da gemektedir Tak; Allahtan korkan, muttak, dindar
demektir. Nak ise, saf, katksz, pak, tertemiz, arnm anlamna
gelir. Mustafa Tak Efendinin, makalelerinde, isminden sonra
soyad ya da belirleyici vasf olarak her iki ifadeyi de bilinli
olarak kulland anlalyor.
lk ve orta tahsilini Sivas ptidai Mektebi ve Rtiyesinde,
yksek tahsilini de Medresede tamamlayan Mustafa Tak
157
93
Efendinin hangi medreseden mezun olduu ve hangi hocalardan

ders ald bilinmemektedir. Arapa ve Farsay ok iyi bilen
Mustafa Tak Efendinin, her ne kadar kelm ilminde ihtisas sahibi
olduu sylense de, makalelerinden ve Meclis krssnde yapt
konumalarndan fkh ilminde de otorite olduu anlalmaktadr.
Ayrca feriz, tefsir, hadis ve siyer alanlarnda da vukfiyeti vardr.
Mderris ve dersim olup Sultande muallimlik, medresede fkh
ve tefsir hocal, mahkeme azal, Srat- Mstakm ve
Seblrred dergilerinde yazarlk yapmtr. Dnemin sz
konusu en nemli dergilerinde, toplumun eitli kesimlerine
ynelik uyarc ve ynlendirici makaleleri yaymlanmtr. Zaman
zaman baz yazlara cevap vermi, fikirlerini korkusuzca toplumun
her kesimiyle paylamtr. Mesela stanbulda Ermenice
yaymlanan Azd- imret gazetesinde slmdaki cihad vahet
olarak gsteren bir yazya, slmiyette Cihd isimli makalesiyle
cevap vermitir.
Memuriyet hayatna 1887de Sorgu Hkimi (mstantik
muavini) Yardmcl ile Adliye Tekilatnda balar. 1891de
Hafik lesi Sorgu Hkimi Yardmcs olur. Adliyedeki grevini,
1894-1913 tarihleri arasnda Sivas Adliyesinde Bidayet
Mahkemesi zabt ktiplii, mdde- i umm (basavc) katiplii,
Bidayet Mahkemesi bakatiplii ve mahkeme aza mlazml ile
srdrr. Ksa bir sre Meclis-i Umm azalnda bulunur.
1914te Sivas Sultanisi (Lise) Arapa retmenliine atanmasyla
adliye tekilatndan ayrlr.
Bir mddet Drul hilfe Trke mderrislii ile Arapanahiv ve fkh mderrislii yapar. retmenlik grevini 22 Nisan
1920ye kadar srdrr. 1 Austos 1920de 47 yanda iken
TBMM. I. Dnem Sivas mebusu olarak meclise girer. I. Dnem
milletvekilliinden sonra 1923te Sivasa Hadis ve Arapa
retmeni olarak atanr. Bu grevde iken Hakka yrmtr.
94
mrnn ou aratrmak, eser telif etmek, yazl ve szl

olarak insanlar irad etmekle geen Mustafa Tak Efendinin,
Tokata gidip, ders aldktan gn sonra fen makamna kt
rivayet edilir. Onun bu kabiliyetine hayran kalan Hki Efendi
murakabe-i ahadiyet derslerini talim ettirerek slkn ksa
zamanda ikmal ettirir 158. Bu halden sonra Sivasa dnmeye ve
orada hatm-i Hcegn okutup, ders tarif etmeye memur klnr.
Arkadalarndan bazlarnn, acaba bu kadar ksa zamanda
slkn tamam edebildi mi, gibi dncelerine karlk, Mustafa
Hki hazretleri yle cevap vermitir:
Sizler daha yar yoldayken Mustafa Tak Efendi slkn
ikmal etmiti.
Mustafa Hki Efendi, Mustafa Tki Efendi iin yle
buyurur;
Mustafa! Senin elin bizim elimizdir.
Tokatl Mustafa Hak Efendinin Hakka yrmesinden sonra
vazife hramczde Hac smail Hakk Toprak Hazretlerine intikale
ettiyse de slkn ikmal etmediinden muvakkaten, zuhurat
yoluyla Mustafa Tak Efendiye ihvan teslim olmutur.
Mustafa Tak Efendinin ilm otoritesi, devrin limlerince de
takdir edilmi, kendisinden saygyla bahsedilmitir. Hasan Basri
antay, ondan byk sf, yksek lim ve rif bir zt olarak
bahseder. Onun ilm otoritesini, hukuk bilgisinin derinliini,
mantk ve felsefeye olan vukfiyetini, er ilimlerdeki enginliini
Mustafa Haki Efendi, tasavvufi eitimi iin son dnem Osmanl
Mebusan Meclisinde Tokat mebusu olarak da grev yapan Tokatl
Mustafa Haki Efendiye (.1917) intisap eder ve ok ksa bir srede icazet
alarak manevi eitimini tamamlar. Mustafa Hak efendi Melek Hafz
lakab ile hret bulmu, Tokat Ali Paa Camii ve stanbul Fatih Camii
imam-hatiplii grevlerinde bulunmu, irat faaliyetlerini Tokatta at
tekkesinde yrten Nakibendi eyhlerinden bir isimdir. Kendisi 1908
ylnda Tokat Mebusu sfat ile seilerek stanbula gider, vefatna
kadar burada yaar. Vefat zerine Fatih Camii haziresine defnedilir.
158
95
kanun mzakereleri esnasnda meclis krssnden yapt

konumalardan grmek mmkndr.
18 Austos 1925 senesinde ihvanlarndan birisi olan
Yoncalkl Mehmet Beyin hanesinde beka alemine irtihal eder.
Cenazesi yayl at arabasyla Sivasa getirilir. Kabri, Sivasta
Abdlvehhab Gazi Kabristanndadr.
Mustafa Tak Efendi Hakka yrynce bazlar demilerdir
ki;
lim Mustafa ile gitti.
orumlu Mustafa Rmi Efendi,
Tokatl Mustafa Hki,
Sivasl Mustafa Tak dir.
hramczde Hac smail Hakk Efendi, Darendeli Hac
Hasan Akyol, Baytarbeyli Mustafa Efendi ve Mezzin Ali Efendi
gibi, nde gelen ahsiyetler, onun sohbetlerinden feyiz almtr.
Bu arada Mustafa Tki Efendi, Hakka yrdkten sonra
damad erkez Yusuf Efendi ve olu Bedir Hafz (Doruyol)
eyhlik vazifesini deruhte etmekte srarc olmulardr. Bedir Hafz
Efendi grd bir ryada babasnn emri zerine hramczde
Hac smail Efendi Hazretlerine gelip arzuhl etmesinden sonra,
Bedir Hafza;
Gardam, Bedir Hafz o kolu da sen idare et diyerek
vazife-i ruhsatiye vermitir.
Toplam yedi ocuk babas olan Mustafa Tak Efendi drt
kez evlenmi, kendisinden bir kza sahip olduu ikinci ei Behiye
Hanmdan boanm, 1950de vefat eden nc ei Teyfika
Hanmdan ocuklar olmam, drdnc ei Emine Hanmdan da
boanmtr. Birinci ei Hatice Hanmdan alt ocuu olmutur.
Ailesi daha sonra Doruyol soyadn almtr.
Bahddn Efendi onunla ilgili bir hatrasnda yle
anlatmtr.
96
Mustafa Tki Efendiyi yaz gnlerinde Tokata davet

ederdim. Ltfeder terif buyururlard. Kendilerini gren Tokat
ihvan onun aynen Mustafa Hki Hazretlerine benzediini
sylerlerdi. Sohbetlerinde saysz nasib-i maneviyye var idi. Ertesi
yln sonbaharnda rahatszlanmlar ve beni emretmiler idi.
Derhal Tokattan ayrlarak Sivasa gittim ve orada hizmetleriyle
bizzat megul olmak erefine eritim. Bir mira gecesi miraciye
okuyarak sohbet buyurdular. O yln yaz aylarnda yine
ziyaretlerine gittim, bana ama hicret etmem iin emir buyurdular.
Son grmemizdi. Kendileri ihvanlarn daveti zerine Grne
gideceklerini sylemilerdi.
Mustafa Tak Efendiye kendinden sonraki halifenin kim
olaca sorulunca buyurdu ki;
hramczde Hac smail Efendi Allahn halifesidir. Bizim
halife tayinetme salahiyetimiz yoktur.
Mur Ali Babann torunu ve Gulami Abdulkadir Efendinin
olu Fazlullah Moral 1876 veya 1878 ylnda Sivasta dnyaya
gelir. Onbir yanda babasn kaybeden Fazlullah iyi bir renim
grr, Arapa ve Farsa renir 159. Babas gibi bir air olan
Fazlullah Moraln iirleri didaktik bir zellik tar. Mutasavvf bir
aile ocanda yetitii iin eserlerinde tasavvufi ve ahlaki unsurlar
yer alr. Gen yata retmenlik mesleine balayan Fazlullah
Moral, bata Sivas olmak zere Anadolunun baz blgelerinde 35
yl retmenlik ve mdrlk grevlerinde bulunur Meslek
hayatnda Amasya, Tokat, Urfa, Mardin, ebinkarahisar ve Sivas
Lisesinde, Sivas retmen Okulunda Trke, Arapa, Farsa,
Mantk ve Felsefe dersleri okutur, Sivas Darl Hilafe
Medresesinde uzun mddet mdrlk yapar.
Karakaya B. Abdlkadir Gulaminin Hayat ve Tasavvufi Dncesi.

Yksek Lisans Tezi. Sivas. 2008
159
97
Bu hizmetlerin yannda Erzurum Kongresine Sivas

temsilcisi idadi mdr Fazlullah Efendi olarak katlr 160. 1930
ylnda kendi istei ile emekliye ayrlr. 1942 ylnda vefat eder 161.
Mnct- Bedia (1327/1909), el-istidl f Muhabbetl- l
(1330/1912), ihbl Kudret f Recml Fikret (1910) isimleriyle
baslm eseri vardr. ihbl Kudret f Recml Fikrette,
Tevfik Fikretin Tarih-i Kadimi karsnda,
Sende cem old kfr hem mn
Sende muzmer firite hem eytn
diyerek bazen din ycelten bazen de byk ounluun tepkilerini
ekecek kadar din aleyhinde msralar syleyen, manzumeler yazan
airin yaad karmaay, ona byk tepki duymasna ramen bir
beyitle de olsa gz nnde bulundurur. Miraciye, Mevlid,
Cumhuriyet Nedeleri, Atatrk Sevgisi, lm Felsefesi gibi
eserleri ise baslmamtr.
hramizade smail Hakk Efendi, 1880 tarihinde Sivasn
rtlpnar Mahallesinde dnyaya gelir. Babas Hseyin Hsn
Bey, Sivasta kolaasdr. Halk arasnda Nilli Hatun diye maruf
olan annesi Aye Hanm, zamann Nakibendi byklerinden
Seyyid Mustafa Haki Efendiye intisapl Medineli bir seyyidedir.
Sivas ifte Minaredeki ilk tahsilinden sonra rtiyeyi bitirmi,
ardndan medrese tahsilini ayn yerde bulunan ifaiyye
Medresesinde yapm olan smail Hakk Efendi Arapa ve
Farsaya vakf olup, kendisini bilhassa dini ilimlerde yetitirir.
Tahsilinin ardndan askerlik grevini Kurtulu sava yllarnda
engil M. Erzurum ve Sivas Kongreleri, Yksek Lisans Tezi. stanbul

ni. stanbul. 1989
161
Erdoan M. Tevfik Fikretin Tarih-i Kadimine Mehmed Fazlullahn
Reddiyesi: ihabl Kudret fi Recml Fikret
160
98
maiyetindekilerle birlikte Suehrine cephane tamak suretiyle

yerine getirir.
smail Hakk Toprak Efendi Tokatta Mskirat memurluu,
Sivasta Dyun-i Umumiye Memurluu ve Cedid Tuzlasnda
Mdrlk yapar. 1931 ylnda emekli olduktan sonra itil Handa
bir sre komisyonculuk yaparak elde ettii geliri de insanlarn
hizmeti ve ihtiyalar iin sarf eder.
smail Hakk Efendi, soyad kanunundan sonra Toprak
soyadn alm olmakla birlikte, gerek eserlerinde, gerekse eitli
vesilelerle smail hrami, Hakk, Garibullah, Garibullah- Sivasi,
Karibullah, Refiullah ve Vakinullah adlarn kullanr.
hramczde, Sivasta bulunan Rifi tarikat byklerinden
Seyyid Abdullah Haim Efendiye intisap ederek, bir rivayete gre
5 yl hizmet eder. hramczde Hac smail Hakk Hazretlerinin ilk
mridi olan Abdullah Haimin Evldm, senin nasibin bizden
deil!, diyerek bir nevi izin vermesi ve validelerinin, Mustafa
Hki Efendiye olunun durumunu anlatmas ile mnevi ban
temelleri atlm olur.
Tokatl Mustafa Haki Efendiye olan muhabbetinden dolay
bir mddet Tokatta alan hramczde, stadnn 1908 ylnda
Tokat Mebusu olarak stanbula gitmesi zerine Sivasa dner.
1919 ylnda Haki Efendinin vefat zerine, 23 Nisan 1920de
T.B.M.Mye Sivas Mebusu olarak katlan Mustafa Taki
Efendi(Doruyol) ye intisap eder. Onun da 1925 ylnda ahirete
irtihali ile misyonu stlenir.
smail Hakk Efendinin baz veciz szleri yledir.
-nsan ne ararsa zannnda bulur.
-Muhabbeti olan hata grmez, grse de gz yumar.
-eriat gzetiniz, eriat olmayann tarikat olmaz.
-l ama sz verme. Eer vermi isen o szden de asla dnme.
-dare ilmini renin, insan kznca eytann mal olur.
99
-Olum, Allahn rzasna kazan, gnln yap, iini Ona grdr.

-Neyi seversen onunla kalrsn, ne ile megul isen, o olursun!
Mevlid-i Nebi: hramczade smail Hakk Toprak Efendi,
mridi Sivasl Mustafa Taki Efendinin mensur olarak yazd
mevlidini sonradan Yare Yadigr ismiyle nazma ekmitir. Bu
eserinin yazma nshalar mevcuttur. Kendisinin bizzat kurun
kalemle rika hatt ile yazm olduu nshas eyhzadeolu
Ktphanesindedir.
hramczade smail Hakk Efendinin yapm ve tamirine
vesile olduu eserlerden bazlar unlardr;
Sivas Ulu Camiinin onarm, Hoca mam Camii Minaresi.
Sivas mam-Hatip Lisesi, Hayrseverler Camii, Sofu Yusuf Camii,
Sereli Camii, Dikimevi Camii, Zara-Cencin Ky me Suyu,
Zara-Cencin Ky kprs, Tozanl Kprs, Sivas ve evresinde
muhtelif sebil emeleri.
smail Hakk Toprak Efendinin melah, kasketi, gzl,
saati ve dier ahsi eyalar Darendede Hulusi Efendi
eyhzadeolu (1914-1990) zel Ktphanesinde bulunmaktadr.
hramczadenin menkbelerle dolu hayatndan birka kesit
yledir 162.
smail Hakk Toprak Hazretleri, bir ka ihvanyla beraber bir
kye giderler. Akam o kyde kalmalar mecburiyeti hsl olur.
Kalacaklar ky odas tek oda olduundan, Efendi Hazretleri ve
ihvann bir odada yatmalar icap eder. hvanlar arasnda ve tarikata
yeni intisap etmi Osmaniyeli Hseyin adnda biri, Canm eyhim
de bizim gibi yiyor, iiyor, oturuyor, kalkyor. te imdi bizim gibi
yatyor. Dur bakalm ne yapacak, yle yorgann altndan
gzetleyeyim, diye dnrken uyuyup kalr. Bu arada suratna
gelen bir amarla uyanr, bakar ki, Efendi Hazretleri namaz klyor.
Namazn bitimine kadar bekler. Namazdan sonra gidip eyhinin
162
100
ayaklarna kapanr. Efendi Hazretleri buyurur ki, Gardam!

Hseyin, insan darda halk ile ierde Hakk ile olmaldr.
Nurettin Doan, Efendi Hazretlerinin Hakka yrmesinden
sonra o kadar zlp alar ki, artk bitkin bir hale der. Bir gn
Efendi Hazretleri manen zuhur ederek buyururlar ki, Gardam!
Biz ldk m ki, alyorsun, zlme.
Suriyeden kaak eya getirip bu suretle ticaret yapmakta
olan birisi tarkata intisabndan sonra bu ii brakr ise de, oluk
ocuunun rzknn temininde zorluk ektii iin yine bu ie
balamaya karar verip, Efendi Hazretlerine gelir ve yapt
ticaretten bahsederek izin ister ve izin alr. Suriyeye varp gerekli
mallar alarak atlara ykleyip Trkiyeye doru yola kar. Snra
geldiinde karda devriyeleri grr ama kaacak zaman da
bulamaz. Bu srada ok ssl bir tilki ortaya kar. Bunu gren
devriyeler, tilkiyi tutmak iin peine derler. Oradan bir hayli
ayrlrlar. Bunu frsat bilen adam atlarn alp hududu rahata geer.
Mallarn sattktan bir zaman sonra yine gitmeyi dnerek izin
almak iin geldiinde, Efendi Hazretleri buyururlar ki, Yok
gardam! Bir daha tilki olmaya niyetimiz yok.
Efendi Hazretleri yle bir kssa anlatmtr.
Tokattan bir kadn hastalanp, kocasyla bizi ziyarete geldi,
bana dua okur musunuz? dedi. Biz de Ben de okumaya bir az
yok, eyhimin az ile okuyaym dedim. On be gnde bir bu
kadn okumaya kocasyla gelip gittiler. Kadnn derecesi eyhlik
derecesine ykseldi, kocasnn bir eyden haberi olmad.
hramczde M. Kzm Toprak Efendi anlatmtr. Sene
1945 ylndan evvel idi. Bir Cuma gn, Cuma namazndan sonra
eve gittik. Evdekiler de hamama gitmilerdi. Efendi Hazretleri,
Gardam! Semaveri yak da, bir ay ielim, diye buyurmalar
zerine, bir kova (20 litre) su alan semaveri doldurup yaktm. ay
demledim. Kmrn mor alevi getikten sonra semaveri byk
odada Efendimin minderine yakn bir yere koydum. Efendim
101
dolaptan bir kitap iaret etti, kitab da getirip rahlesine koydum.

Sonradan anladm ki, bu kitap Hafz Divan imi. Efendim kitaptan
okuyup anlatrken ben de boalan bardamz dolduruyordum. (Bir
ara) Semaverden aydanla su almak iin musluunu
evirdiimde bir iki damla su aktktan sonra kesildi. Musluun
nne kire geldiini zannettim. Semaverin st kapan atmda
su kalmadn grdm. Bu hali gren Efendim cebinden saati
karp bakarak, Gardam! Kerahet vakti gelmi. Biz ikindi
namazn da klamadk dedikten sonra buyurdular ki, Gardam!
Namazn kazas olur, lakin sohbetin kazas olmaz.
Alkan, muhayyilesindeki Efendi Hazretlerinin tasvirini
Altnc ehirde u szlerle dile getirir 163.
eyh ile ihvan arasndaki gnl alkalar,
ocukluk muhayyilemin kavrayndan ok uzaklardayd
ama bu alkann hsln ocuk da olsanz elle tutabilir,
gzle grebilirdiniz: Muhabbetti! Tekkenin kire sval
duvarlarnda, bahe iindeki ince beton yolun en
banda, meyvesini ancak eylllerde teslim eden ta
armutta, ihvanlarn ehresinde ve "efendi hazretleri"nin
her haletinde titreen, ince bir buu gibi tabahhur
ederek atmosfere yaylan, tekkeyi (uzaktan ya da
yakndan) istintak eden "siyas memurlar" son derece
efendi ve hrmetkar davranmaa mecbur eden
muhabbetti. Muhabbetin sklet merkezi, iri gzlerinin
maviliinde
gri
bulutlar
gezindiren
"efendi
hazretleriydi. Onun bilgisi tahtnda duran kimya,
sradan insanlar; berberleri, kundura tamircilerini,
iftileri,
mm
ev
hanmlarn,
memurlar
gzbebeklerinde "muhabbeti" byten olgun insanlar
163
Alkan A.T. Altnc ehir
102
haline getiriyordu. Ykld, tkendi diyeceiniz insanlar

bu kimya ile ihya ediyordu; insanlar gzelletiriyor,
ayakta tutuyor ve hereyle bartryordu. Onun
evresinde kavga yoktu. ocuktum ama anlyordum.
Mft Hseyin Efendi'nin torunlarndan Mehmet Sabit
Efendi'nin olu olan Hasan Akyol 1895 ylnda Hac Dervi
Mahallesi'nde dnyaya gelir 164 . Amcasnn kz Mnevver
Hanmla evlenir ve drt olu, bir kz olur. lk ve Rdiye tahsilini
Darende'de yapan Hasan Efendi, evresinde sevilen saylan bir kii
olarak temayz eder. Askerliini stanbul'da Selimiye klasnda
yapt srada Tokat mebusu olan Nakibendiye halifelerinden
Seyyid Mustafa Hak Efendi'ye intisap eder. Burada hem vatan
grevini hem de ilm ve din almalarn beraber yrtr. 1925
ylnda Tak Efendi'nin Hakka yrmesiyle hramczde smail
Hakk Toprak Efendiye ihvan olarak ilk intisap eden kiidir.
eyhine hizmet etmek iin Sivasa hicret etmi, hramczde smail
Hakk Efendinin srda, yakn arkada ve onun dar zamanlarnda
gnlda olarak destek vermitir. Hasan Efendi, Darende'nin
Kurtba Mahallesi'ne kendi ismiyle 1957 ylnda yaplan camide
dokuz yl fahr imamlk yapar. Madd ve manev himmetleriyle
birok insann ticarete atlmasnda, Darende'nin ilim ve irfan diyar
olmasnda byk katks olur. Daha sonra 1966 ylnda Sivas'a
tanr. 1984 ylnda kan kanseri hastalndan Sivasta kendi
evinde Hakka yrmtr. Kabri Sivas Yukar Tekke
kabristannda Hac Mustafa Tk Hazretlerinin kabri civarndadr.
Hasan Efendinin kitaplar ok sevdii, kitaplardan
bahsetmenin dahi bir eitimretim sebebi olacan anlatt
Altunta ..H. Kutbul rifn Hac Hasan Akyol Efendi Kaddesellh
Srrahl Azz ve Tasavvurt Hayriyyem (Gzel Dncelerim)
164
103
nakledilir. Kendisi hayatnn her aamasnda ilimle ve ilim

adamlaryla beraber bulunmu, geni bir ilim anlayna sahip bir
insan olmutur. ok geni ve eitli konulardan oluan bir
ktphaneye sahiptir. Srekli okumay seven bir kii olduu,
"Kitabn ehline layk olduunu" syledii ve herkese kitap hediye
etmedii anlatlr. Hakka yrdkten sonra kitaplarnn byk bir
ksm Sivas Kemleddin bni Hmam Vakf emsi Sivs
Yurduna balanr. Kendi el yazs ile tuttuu notlar, sohbetleri ve
nasihatlerin bir ksm daha sonra slm ve Ahlk adyla
yaynlanmtr.
Hasan Akyol Efendi, Peygamber efendimizin snnetine son
derece bal bir hayat yaam olup, daima elinin altnda bir Kur'n
bulundurduu, srekli Kur'an Kerimi okuduu, byk bir huzur
ve huu iinde okunan Kur'an Kerimi dinledii sylenir. yle ki,
Hac Hasan Efendi, srekli abdestli gezer, abdestsiz yere ayak
basmazd. Namazlarn daima cemaatle klmaya alr, genellikle
Sivas Meydan Camii veya Sivas Ulu Camiine giderdi. Kabir
ziyaretinin insana ahireti hatrlatacan, bunun ihmal edilmemesi
gereken bir konu olduunu sylerdi. Hac Hasan Efendi, mbarek
geceleri bir frsat olarak grr, onlar gecesiyle ve gndzyle ihya
etmeye alrd. Gndzlerini orulu, gecelerini ibadetle
geirirdi. defa hacca gitmi olan Hasan Efendinin, oralara olan
sevgisinden ve hramczde smail Hakk Hazretlerinin Mekke ve
Medineyi buras (Sivas) yaptk kelmndan dolay, "Evladm!
Biz her zaman Mekke ve Medine'deyiz!" dedii nakledilir.
Hac Hasan Akyol Efendi ihvan arkadalar arasnda rifi
billahlardan saylr, edep irfan ynnden hibir kimse onun nne
geirilmezdi. "Efendim! Allah Tel hayrl mrler versin, ama
dnyanz deitirince sizi de hramczde Efendi Hazretlerinin
kabrinin yanna defnedelim", diyenlere "Siz ne sylediinizi
104
bilmiyorsunuz galiba! Ben nasl olur da efendimin yannda

ayaklarm uzatp yatarm.", cevabn vermi olduu anlatlr.
Ve Dierleri
Akarcullah Babann ne zaman yaad ve hayat hakknda

kesin bilgi yoktur. Mezar Sabahattin ztrk Spor Salonunun
kuzey batsnda iken arazi dzenlemesi sebebiyle ortadan
kaldrlmtr. Kabrini akarcas (sulu yaras) veya kapanmayan
yaras olan hastalarn ziyaret etmi olduu anlatlr.
Uyku Evliyas diye de anlan Arap Evliyasnn trbesi Ece
Mahallesindedir. Badatl olduu, Abdlkadir Geylannin
soyundan geldii sylenir. Cesedinin toprak altnda kald yer,
zamanla plk olarak kullanlm, mahalleli bir miralayn
ryasna girerek kendisini oradan karttrmtr. Trbesinden
karak zaman zaman mahalle sakinlerinin gzne grnp hayr
dualar etmi olduu anlatlr. Uykusuzluk ekenlerin, yedi tekke
gezenlerin kabrini ziyaret ettii nakledilir.
Bir sava srasnda ehit dt, Sivastaki dier Arap
Evliyas ile akraba olduu sylenen Arap Evliyasnn trbesi,
Grsel Paa Caddesindedir. eitli dilei olup da dilek dilemeye
gelenlerin, mezarn yannda yeni pimi ekmek bulduklar anlatlr.
Tanyu Mun ya da Bum Baba ismiyle anlan trbeden sz
ederken, yapnn stasyon caddesinde Kayserikap Mahallesinde
Kad Burhan sokanda st kapal, basit beton ve ta yapdan
105
ibaret olduunu kaydeder 165.Bu trbenin iinde medfun bulunan

zatn Keykvus devrinde yaam olduu ileri srlr. Hemen
yaknnda eme ve aalar bulunan ve geni bir tmsek stnde
olan trbenin 30-40 metre kadar ilerisinden Tnzrk ay
gemektedir. 1952 ylnda tekrar yaplan trbenin iinde koyun
postu seccadeler durmakta, ba utaki mezar tana ta
yaptrlmaktadr. Yazar, ayrca tan stnde mum yaklmasndan
siyahlaan bu yerde, Fatiha ve Yasin sureleri okunmakta olup
trbedarln ok saf, fakir, ocuu lm mmin bir kadnn
yapmakta olduundan bahseder. Bugn Sosyal Sigortalar Kurumu
Hastanesinin bahesinde yer alan mezarn ba ve ayak ksmnda
XIII-XIV. yzyla ait iki ahide bulunmaktadr 166. Kim olduu
hakknda bilgi yoktur. Halk, Bun Baba syleyiinin yannda Mum
Baba, Bum Baba, Bn Baba ve Dn Baba da demektedir.
Halk arasnda eltek Babann Kardei diye anlan zatn
trbesi Eski Paa Hamamnn yanndadr. Burada ehit dm
olduu anlatlr. Mahalle halknn ryasna girerek, trbenin temiz
tutulmasn istemi olduu sylenir. zellikle fel ve sara hastalar
ile ba aryanlar tarafndan ziyaret edilir.
Uyku Tekkesi veya at Baba adyla da bilinen Karaka
Babann kabri Glyurt Mahallesinde olup yannda drt mezar
daha bulunmaktadr. zellikle sinir hastalar, korkan ocuklar iin
olmak zere her trl dilek sahipleri tarafndan ziyaret edilir.
Abdlvahhabi Gazi trbesinin gney batsnda yer alan
Krkkzlar trbesi, XVIII. yzylda ina edilmitir. zellikle evde
kalm kzlar ve eitli dilekleri olanlar tarafndan ziyaret edilir.
Tanyu, trbeden sz ederken buraya bilhassa eskimi Kuran'
Kerimleri inenmesin diye brakyorlar, der ve unlar ilave eder.
165

166
106
st kiremitle rtl Krklar denilen bu trbe de ziyaretgh

halindedir. indeki mezarda kimin gml olduu bilinmiyor.
Evvelce buraya Sivas iin alarm dd konulmu, halen demirleri
duruyor.
Hasluck, ehir iinde, Beyrut valisi olmu olan Halil Paa
namnda birinin tesis ettii Maksumlar (Masumlar) tekkesi denilen
yeni bir yapdan sz eder 167. Eserin kaleme alnndan elli yl nce
(1880lerde) bir derviin iki masumun kabrini esin tariki ile
kefetmi olduu anlatlr. Sylentiye gre, bunlardan birinin 5.
mam Muhammed Bakr'n olu Ali Ekber, dierinin 7. mam
Musa Kazm'n olu Salih olduu anlalmtr. Bu masum
ocuklar ehid telakki edilmektedir. Yazar, Halil Paa'nn bir
ocuunun da tekkede gml bulunmakta olduunu kaydeder.
Trbesi Pulur Mahallesinde bulunan ve Sarlk Tekkesi
ismiyle de anlan Emir Arifin, Emir Ahmedin kardei olduu
sylenir. Bir sava srasnda sarlk hastalna yakalanan Emir
Arifin lrken, Sarlk olanlar mezarm ziyaret etsin. diye
vasiyette bulunmu olduu nakledilir. Yine anlatldna gre,
eskiden evin yannda bulunan tandrdan her sabah scak ekmek
kar ve bu ekmek gelenlere verilirmi. Gnn birinde hizmetinin,
ekmeklerin o evden ktn sylemesi zerine, tandr artk ekmek
vermez olmutur. Ayrca, tekkeyi ortadan kaldrmak isteyen kiinin
hemen orackta lm olduu da ilave edilir. Buray zellikle
Sarlk hastalarnn ziyaret ettii anlatlr.
Stma Tekkesi ismiyle anlan trbe, ayyurt Mahallesinde
olup halk burada yatan ahap Dede olarak bilir. ahap Dedenin
Mevlev eyhi olduu sylenir. Mezarnn yerini kendisi tayin
etmitir. Beddua etmesi zerine Pepe Ahmet adndaki bir ocuu
stma tutar, fakat ahap Dedenin okumas zerine ocuk tekrar
167
Hasluck F. W. Chrstanty and Islam Under the sultans
107
salna kavuur. zellikle stma hastalar tarafndan ziyaret

edildii nakledilir.
St Evliyas trbesi, Demirciler Ard Mahallesi, ehitler
Camisinin kuzeyinde, ehitler Ara Sokakta bulunmaktadr168. 20.
yzyln balarna tarihlenen eserin banisi ve mimar
bilinmemektedir. Trbe, u andaki grnmn 1964 senesinde
geirdii onarmdan sonra almtr. st rts kubbe iken bu
tadilattan sonra klaha evrilmi ve zeri sac ile kaplanmtr. 1994
senesinde Sivas Mzelerini Ve Eski Eserlerini Koruma Ve
Yaatma Dernei tarafndan onarmdan geirilir.
St olmayan kadnlarn trbeyi ziyaret ettikten sonra
stlerinin geldiine inanan yre halk, bu trbeye St Evliyas
adn vermitir. Bu sebeble trbeye gelirken su da getirilir.
Getirilen su, tahta kak ile iilmektedir.
Eser, bugn salam durumdadr. Ziyarete ak olan trbenin
temizlii ve bakm mahalle sakinleri tarafndan yaplmaktadr.
Trbenin ierisi de d gibi mtevaz bir sslemeye sahiptir.
Ahaptan yaplm, yeil boyal drt adet sandukann hibir sanat
deeri yoktur. Anadoludaki trbe ve kmbetlerin byk
ounluu ta ve tuladan yaplm iken St Evliyas Kmbetinde
yap malzemesi olarak kerpi grlr. Bu denli yaygn ve pratik,
ancak dayankl olmayan kerpi, mezar yaplarnda genelde
kullanlmamaktadr. Yapda bu malzemenin kullanlm olmasnn
Osmanl Devletinin en gsz ve fakir dnemleriyle akt ileri
srlr 169.
Atatrk lkretim Okulunun bahesindeyken yol yapm
dolaysyla ortadan kaldrlan ah Hseyin ismiyle anlan mezarn
168
169
Tuncer O.C. Sivas Stevliya Kmbeti. Vakf Dergisi. Say 22
108
aslnda evin sahibi olan kiinin, lnce evinin bahesine

defnedilmek istemesi ve zamanla halkn orada yatan kiiyi
erenlerden biri olarak niteleyip hasta ve dilek sahiplerinin
ziyaretleri ile burann yatr haline gelmi olduu anlatlr.
ehitler Camiinin karsnda ehitler diye anlan be mezar
bulunmaktadrlar. Eskiden on mezar olduu sylenir 170. Bir
rivayete gre, Timur zamannda burada ehit dmlerdir.
Anlatldna gre, kabirlerin bulunduu yere dkkn yapmak
isteyen bir adam, ryasnda kendisine defalarca ikaz edilmesine
ramen isteinden vazgemeyince, alrken dp lmtr.
Burasnn her trl dilek sahipleri tarafndan ziyaret edildii
grlr.
Tanyu yap hakknda, istasyon semtinde eyh oban
Mahallesinde bulunan byk bir trbe olup kenarlar ta duvarlarla
evrilmitir, der 171. 1960larda trbenin hemen yannda aalar ve
eme bulunmaktadr. eyh oban'n mehur tokmann
Gkmedrese'de (o gnlerde mzedir) bulunduu belirtilir.
Sandukann zeri renkli yemenilerle rtl olup, daha ziyade yeil
rtler dikkati ekmektedir. Sandukalar normalden drt misli
byktr ve tavanda gzel bir avize, duvarlarda, sanduka zerinde
dini yazlar, dini iirler yer alr. Bunlardan birisinde eyh oban'n
kerametinden bahsedilmektedir.
XII. yzylda yaad ileri srlen eyh obann asl ad
eyh Hseyin Radir. Babasnn ok saydaki srn gtt iin
ra; yani oban olarak tannr. Bir taraftan byk mutasavvf
Ebl-Vefann (1026-1107) yedinci halifesi olduu 172, dier
172
Anadoludaki baz sosyal ve dini hareketlerde nemli rol oynayan
Vefaiyye tarikatnn kurucusu. -OCAK Ahmet Yaar, Ebl-Vefa elBadadi, TDV slam Ansiklopedisi170
171
109
taraftan Necmddin Kbr'nn halifelerinden olduu 173 anane

olarak belirtilmektedir. slm yaymak ve gnller fethetmek iin
Horasandan Sivasa gelen bir Alperen olduu da sylenir. Yllarca
Ebl-Vefann yannda kalp mertebeler kazanm daha sonra
onun izni ile ders vermeye balamtr. eyh Merzubanla ayn
tarikatten olduu, develerinin kt yeri mekan tutmak zere
Horasandan birlikte yola ktklar anlatlanlar arasndadr174.
Timurlenk felaketinde Cami-i Kebir'in vakfiyesi gibi eyh
oban Zaviyesi vakfiyesinin de zayi olduu belirtilmektedir 175.
mer Demirel, 1455 tarihli tahrir defterinde mahalle olarak ismi
geen zaviyenin Osmanl ncesi kurulan zaviyeler arasnda yer
aldn kaydeder. Toprak Kalenin gneyinde, sur iinde,
snrdadr. Halk arasnda eyh Hseyin R ya da eyh oban Veli
Zaviyesi, kitabelerine gre 1370 tarihine kadar gitmektedir. eyhin
adyla anlan eme, Bayram Paa vakf sayesinde dierleriyle
birlikte tamir edilerek gnmze kadar gelir.
eyh oban Mahallesinde bulunan mescit, eyh Hseyin
Rai (eyh oban Veli) tarafndan ina ettirilmitir 176. Mustafa
nsal Uzunarl ve Edgeri kaynak gstererek mescitin, XX.
yzyln ilk eyreinde mevcut olduunu kaydeder. Ayn
kaynaktan, mescitin, yanndaki trbeye bitiik vaziyette ina
edildii ve iki basamak ile mescit ve trbenin birbirlerinden
ayrldklarna dair bilgiler verilmi olduunu reniriz. Bu eserde
ayrca, mescidin mihrab yanndaki duvarda Arap harfleri ile
173
1221de vefat eden Necmeddin Kbra, Orta Asya kkenli byk

tarikattan Kbreviyyenin kurucusudur. ALGAR Hamid, Kbreviyye,
TDV slam Ansiklopedisi-
174
Kaya D. Sivasta Yatmakta Olan Horasan Merkezli Anadolu Erenleri

176
175
110
yazlm iki kitabeye de yer verilmitir. 1946-47 yllarnda,

mescidin ykld ve sadece trbenin mevcut olduu grlr.
Mescidin 1370 tarihinde Eref adl birisi tarafndan onarldna
dair kitabeden, trbe ve mescidin bu tarihten nce yapld
anlalmaktadr 177. Bu kitabelerden dierinde trbenin 1458de
Yusuf Bin Abdullah tarafndan yeniden yaptrld belirtilmitir.
Trbe birka defa tamir edilmitir. eyh oban emesi ve
eyh oban hakkndaki rivayetler dorultusunda trbe en erken
14. yzyln ikinci eyreine tarihlenmektedir. Trbe kare eklinde
ve kesme talardan yaplm olup iinde iki sanduka vardr. Bu
sandukalardan pencere nndeki eyh obana, yanndaki eyh
Taceddin-i Arifiye aittir. Tahta demeli tabandan alan bir
kapakla cenazelik blmne inilir. Burada mezar vardr.
nc mezar eyh obann soyundan eyh Hseyine aittir.
Trbenin yapl tarihi bilinmemekle beraber, yan bandaki
emede 1323 tarihi kaytldr 178. Sekizgen ta kasnakl trbe sade
bir yapdr. Sekizgen bir ahap klahla rtlmtr. i sval ve
demesi ahaptr. Demeden itibaren 2.60 m. yukarda ke
kemerleri balar. Kasnan kuzey, gney, dou ve bat
cephelerinde birer yuvarlak pencere bulunmaktadr. Dou
cephesindeki dikdrtgen pencere ise sonradan ierisi doldurularak
kapatlmtr. Trbeye gney cephesindeki yuvarlak kemerli bir
kapdan girilmektedir. Bu giriin batsnda yuvarlak kemerli bir
aklk daha dikkati ekmektedir. Gnmzde bu aklk demir bir
parmaklkla kapatlmtr. Trbenin ierisi svandndan orijinal
bir bezeme gnmze gelememitir.

178
177
111
Bat duvarnda demir kafesten yaplm sakal- erif

muhafazas yer almaktadr. Bu kk muhafazann zeri kubbe
eklindedir. Sakal- erifin de bulunduu trbe ifa bulmak iin
bilhassa saral hastalar tarafndan ziyaret edilir. Sakal- erif, zel
olarak korunur, belirli dini gn ve gecelerde zel merasimler
eliinde ziyarete alr.
eyh oban trbesine ait beyaz mermerden yaplm olan
gne saati 1927 ylnda mzeye getirilmitir.
Hseyin Ri hayatta iken obanlk yapm bir kimse olup
onun obanl sresince srlar hi kayp olmam bir kimse
olduuna inanlr 179. Kalafat trbenin hastalar, ocuu olmayanlar,
felliler, iinde bereket umanlar tarafndan ziyaret edildiini
kaydeder. Buraya ifa bulmak iin gelenlerin ziyaret ettikleri yedi
yatrdan birisi de burasdr. Eskiden tekkesinde bulunan ahap
topuz, tespih ve sancan hastalar iyiletirdiine inanlrd. Hasta
ocuklarn iyilemesi iin topuzla srt svazlanr, mezar katnda,
talar arasnda bulunan su iirilirmi. Hacca gidecekler nce
evliyalarn obann ziyaret ederler. Rivayete gre, tarih boyunca
kan savalarda bu tokmak kaybolur ve sava bitince yerine kanl
olarak geri gelir. Bunun eyh obann da savaa katldnn bir
gstergesi olduuna inanlr. Vakflar Genel Mdrl tarafndan
1993 ve 2004 senelerinde trbe restore edilir. Bakmn halkn
yapt eyh oban trbesini ylda 150 civarnda kimse ziyaret
etmektedir.
Tanyu, ay yaknnda, Yrk Sokandaki trbenin etrafnn
ev ve bahe ile evrili olup hemen sa tarafta bir eme
bulunduunu yazar 180. Cuma gnleri sela verme zamannda bir
Kalafat Y. Sivas Yresi Trk Halk kltrnde Trbeler etrafnda
olumu inanlar
180
179
112
buuk yana geldii halde yrmesi geciken ocuklarn

annelerinin kucaklarnda bu ziyaretgaha getirildiini ve sela
verilirken onlar belinden tutup kaldrdklarn ve kbleye doru,
"Sal verilsin, ktler (yryemeyen) yirisin", diyerek defa
sallayp, trbeyi gsterdiklerini, bunu mteakip dairevi ekilde
olan trbenin etrafnda ocuun ellerinden tutarak defa
dolatrdklarn anlatr. Srayla Cuma bu hareketin tekraryla,
nc ziyarette, helva piirilip burada datlr, ve burada helva
yenir. Niin baka yere gtrmedikleri ve buraya getirdikleri
sorulunca u cevabn verildii grlr. " .. bunun ad Yrk ah
(ok yryen manasna), yani abuk yryen ah demektir.
Mbarek salnda iken birisinin hizmetkar imi, efendisi Hacca
gitmi, bir gn hanmna: Hanm, bir helva piir de efendiye
gtreyim, yesin, demi. Helvay bir sahana koymu, Yrk ah
ald gibi Mekke'ye gtrm. Efendisi namaz klarken yanna
koymu. Evin efendisi namazdan sonra kendi sahann tanm.
Helva da daha scakm. Hac'dan dnte bu olay evine anlatm ."
Tanyu, halen arkasnda kavak aalarnn sraland ykk
bir duvar altnda bulunan trbeye ziyaretin devam etmekte
olduunu yazarsa da, bugnk PTT Bamdrlnn bulunduu
bu yerde trbeden bir eser yoktur 181.
Sivasn merkeze bal eltek kynde cami avlusundaki
trbede biri bir ocua birisi bir gence ve birisi de eltek Babaya
ait olmak zere mezar vardr 182. Trbenin ilk defa kimin
tarafndan ve ne zaman yapld bilinmemektedir. Harabeye
dndkten sonra ta duvarla evrilmi, etrafna aa dikilip ats
sala rtlmtr. Mimari zellii olmayan basit bir yapdr. Trbe
eitli hastalklar bilhassa fel hastalklarnn tedavisi iin ziyaret
Kalafat Yaar, Sivas Yresi Trk Halk kltrnde Trbeler etrafnda
olumu inanlar Diyanet leri Bakanl Ariv Kaytlarna Gre
181
182
113
edilir. Ziyarete gelenler ilkin buradaki souk suda banyo yaptrlr.

Srtta tanarak gelen fellilerin buradan yryerek gittikleri ifade
edilmektedir. Trbenin ylda 56.000i bulan ziyaretiden elde
edilen gelirle kyn ihtiyalarnn karland anlatlr.
Kaya, eltek Babann Horasandan yanndaki asker ve
mritleriyle byk mcadeleler sonras gelip buray mekan tutmu
olduunun anlatldn kaydeder 183. Cumhuriyetin ilanna kadar
civar kylerin r buraya verilir, hatta Sivastan da 9.000 kuru
gnderilirmi. Yldzelinin Salavat kynde yatmakta olan Seyit
Baba ve aban kyndeki aban Dede ile karde olduu ileri
srlr.
Ayrca il merkezinde eltek Babann kardei olduu kabul
edilen bir zata ait trbe ile Tokatn Zile ilesine bal ayn isimli
ky ve ayn isimli zata ait bir trbenin varlndan da sz etmek
yerinde olacaktr 184.
Davullu Dede, merkeze bal Karalar kynde Davullu
Tepede yatmaktadr. Davullu Dedenin Horasandan gelmi,
burada ehit dm olduu kabul edilir 185. Bir sylentiye gre bu
yreye be karde olarak (Davullu Dede, Karacalar Tekkesi,
Kevgir Baba, Turna Da Ziyareti, Daml Baba) gelmilerdir.
Ayrca Altnyayla ilesinin Serinyayla kynde de ayn
isimle bir yatr bulunmaktadr.
Horasan erenlerinden olduu kabul edilen Gazi Baba
Sivasa 51 km. uzaklkta olan Gazikydeki camiinin yannda
medfundur 186. 1999 ylnda kyller tarafndan bir trbe yaplm
olup mezar 5-6 m. uzunluundadr. Halk, bata deprem olmak
zere kylerini eitli felketlerden koruduuna inanr. Yola
183

Durma A. Evliyalar ehri Tokat. sh. 217
185
184
186
114
kanlar, yolculuun salkl gemesi iin yanlarna trbeden bir

ta alr, dndklerinde tekrar buraya brakrlar. eitli rahatszl
olanlar dua edip trbenin etrafnda kere dolanrlar.
Dier taraftan, tarihi Gazi Babaya dayandrlan kyn 400500 yllk olduu ve Gazi Babann Osmanllar dneminde kyn
orta ksmnda yer alan ve Gl ad verilen yere yerlemi olduu
ileri srlr 187. Kyn nfusunun zamanla artarak bir blmnn
arkla ilesine bal olan Gazibeye getii grlr.
Horasandan yola kan krk veli, nce Krklar Dana gelir
ve daha sonra Anadolunun muhtelif yerlerine giderek Yesevi
dncesini yayarlar. Bunlardan birisi de Sivasn Toku kyne
yerleir. Faaliyet gsterdikten sonra vefat eder. Mezar Krklar
Dann stndedir. Toku kynde Krklar Baba trbesi bulunur
ve her yl Krklar enlii dzenlenir.
Olukman kynde medfun bulunan Lokman Babann
Horasan erenlerinden olduu sylenir. Kyn, bu trbenin varl
dolaysyla kurulmu olduu ve ismini bir hekim olduu kabul
edilen Lokman Babadan ald ileri srlr. Eskiden eitli
dilekler iin buraya gelenler trbe duvarna ta tuttururmu. Felli
hastalarn ziyaret ettii trbede dilei gerekleenlerin kurban
kestikleri grlr.
42 lbeyli kynden biri olan Akainite caminin olduu
yerde bir byk zatn kabri bulunmaktadr. Kyn ismini
yanndaki dadan (Purdan) alm olduu ileri srlr. Eskiden o
dan zerinden yol geermi ve kyn yallar o yolun adna
Acaini derlermi.
Eski ad Kesrik olan Akko kynde bir kale ve trbe
bulunmaktadr.
187
www.gazikoy.meb.k12.tr
115
Eski ismi Ebugen olan kyn gneydousunda yer alan

tepede bulunan evliyann adnn Mehmet Dede olmas sebebiyle
daha sonralar kyn ad Dedeli olarak deitirilir
Emirhann ne zaman kurulduu bilinmemekle beraber,
rivayete gre drt karde olan ve gnmzde mezarlar evredeki
ayr yksek tepesinde bulunan avu Dede, h oban ve Ard
olarak anlan kardeler tarafndan kurulmutur. Bu zatlarn
mezarlar hastalar tarafndan ifa amacyla ziyaret edilmektedir.
Eski ismi, kyde trbesi bulunan eyh brahim Efendinin
soyad olan Trnk'ten gelen kyn ad, 1990'l yllarda Gzeli
olarak deitirilir. Ky mezarl ierisinde Trnkl eyh brahim
Efendi'nin trbesi bulunmaktadr. eyhin kabri, sevenleri
tarafndan srekli ziyaret edilmekte ve ziyareti aknna
uramaktadr. brahim Efendinin, 1900l yllarda, kyllerin bir
sorusu zerine Atatrkn geleceini iaret etmi olduu anlatlr.
Sar benizli, akr gzl, ismi Kemal olan birisi gelecek; bu kii
byk bir komutan ve devlet adamdr. Ona uyun ve yardmc olun,
verginizi verin, der
Hanl ky ilk olarak Han n ad verilen mevkiye
kurulmutur. Buras Kzlova ky ile Hanl arasnda, Hanlya
1,52 km. uzaklkta bir yerdir. Ky kuranlar burada bir sre
yaadktan sonra ilk yerlerini terk ederek kyn bugnk yerine
gelip yerleirler. Anlatlr ki, buras sazlkm. Zamanla suyu
ekildike ky de genilemi. Sultan IV Murat Badat fethe
giderken her 10 km.`de bir han yaptrm. Bunlardan birisi de Hanl
kynn hanym. 1844 tarihli temettat defterine gre, 78 haneli
Hanl ky lbeyli yresinin en kalabalk kydr. Kyde han
olmas ve nemli bir yol zerinde bulunmas sebebiyle Hanl
kynden birok yerli yabanc seyyahlar gemitir. 1851 ylnda
Hanl`ya urayan A. D Mordtmann unlar yazyor; Saat 06
sularnda Sivasa sekiz saat uzaklktaki Hanldaydk. ... Hanl
ismini Seyyah Niebuhr da yz yl nce duymutu. Byk bir
116
ihtimalle geldiimiz yerin tam ad Latifin Han (Kiepertn

haritasnda bulunan Kialteh adn kimse duymam). Latifin han
70-80 haneden ibaret, 5000 kuru vergi demekle ykml bir
Mslman ky. Kyller geimlerini tahl ve hayvan
yetitirmekle temin ediyor. Tm yre plak olduundan yakacak
olarak tezekten baka bir ey beklenemezdi. Ancak kyn
kahyasnn kucanda, bizi ve dier misafirleri (bir molla, bir
dervi ve drt yolcu) stmak iin kesilmi odun grnce ok
armtk. Molla dervi ve kahya ok konukandr. Gecenin
yarsna kadar sohbet ettik. 1890 ylnda Sivasa gelen Vital
Cuinet Hanl`y Sivas Merkez kazasna bal bir nahiye olarak
gsterir.
Haydarlnn 1000 yl nce kurulduu anlatlr ve kyn
kurucusunun Haydar Baba diye biri olduu rivayet edilir.
Rivayetlere gre, Hdr Baba adnda bir veli sava
zamannda dman kovalarken kyn st tarafnda bugn hala
bulunan karlkl iki kaya arasndan atyla atlamak ister. Fakat
aradaki mesafe uzak olduu iin karya geemez. At bu uzak
mesafeyi atlayamaz, ancak kayann bir yzne ulaabilirse de,
yuvarlanrlar. Hdr Baba orada derek ehit olur. Atn kar
kayada bir nal izi bulunur. 1990'l yllara kadar nal izlerinin
grlmekte olduu anlatlr. Halk bundan esinlenerek kyn ismini
Hdrnal koyar. Bugn hala Hdr Baba'nn trbesi bu kayann
stnde bulunur.
Karabalkn Sivritepe olarak adlandrlan kesiminde, h
Necip Trbesi yer almaktadr.
Karayn, Sivas merkezine 28 km. uzaklktadr. Skk ve
derinlemesine yerleim dzeniyle her yne yaylan Karayn
buca, esas itibariyle dou-bat hatt boyunca yol zerinde yer alr.
Kyn gneyinde pur ad verilen ve alt derin maaralarla ve su
kaynaklaryla dolu olan bir blge bulunmaktadr. Gney dou
117
blgesinde ise ziyaret ad verilen ve zerinde bir yatr bulunan

yksek kayalk bir tepe vardr.
Doan Kaya Horasan merkezli Anadolu Erenlerinden il
merkezinde Arap Dede, eltek Baba, Davullu Dede, Gazi Baba,
Krklar Da, Lokman Baba ve eyh oban kaydeder 188.
Sivas ehir merkezinden hava limanna giden yol zerinde
jipsli doal tepe zerinde yer alan Huykesenhy, elebiler
Ky'nn dousundadr. imento fabrikas, kra bir bozkr olan
Huykesen mevkiinde kurulmutur. Bugn Anadolu Seluklular
dneminden kald tahmin edilen surlarn ortaya karlmasyla
birlikte Sivas Havaalan yolu zerinde bulunan Huykesen
Kilisesi'nin de turizme kazandrlmas amacyla alma
balatldn gryoruz. Surp Hagop, Anabad ve Khonirgirdur
(Huykesen) ehrin yakn evresinde bulunan Ermeni manastrlar
idi. Yaar Kalafat ksrkl ocuklarn ifa bulmas iin gtrlen
ksrk Baba ile huysuz ocuk ve kocalarn uslanmalar iin
gtrldkleri Huykesen Ziyaretinden sz eder.
Tanyu, Sivas evresinde Huy Kesen ismiyle anlan zel bir
duruma dikkati eker. Bir vakitler, bunun Ermeni kilisesinde
(Huyu Fena) bulunduu, huyu fena olanlarn, titizlerin, delilerin
evvelce papaza okunduklarn haber alyoruz. Buras adak yerinden
farkl olarak bir tedavi yeri halinde kullanlmak isteniliyor.
Hastann enesinin altna papaz amur sryor, akln
oynatanlardan papazla dvenler kyormu. Yalnz cin
tutanlarn cini gavursa Rum kilisesine gidiliyor, keilere
okunuyormu.", der 189. Sivasta Huykesen, mazisi Seluklular
dnemine kadar uzanan bir kiliseye; eski Meryem Ana Manastrna
188
189

118
ad olarak gnmzde restorasyonu ile ilgili faaliyetlerden sz

edilmektedir.
Aknclar Evliyalar
1888 Salnamesinde Suehri Kazas snrlar iin verilen

bilgiler yledir. Eazze-i kiram ve guzattan Kara Yakup Gazi 190
ve eyh Bahaeddin Veli ve oban Dede 191 kaza-i mezburda
medfun ve zaviyeleri mamur ve meksuftur 192. Marn-ileyh
Kara Yakup Gazi Hulefay-i Raidinden Hz. Ebu Bekr es-Sddk
Radyallahu Anh Efendimizin slale-i tahirelerinden olup
zaviyeleri mamurdur.
eyh Bahaeddin Hazretlerinin da
ittisalinde ilehanesi olduu gibi asasyla karm olduu scak
suyun baz katresi tesbih tanesi gibi elvan- muhtelifede tehaccr
eder.
1860 ylnda Suehri ile olduunda Aknclar (Ezbider)
nahiye olur. 1958 ylnda bugnk belediye tekilat kurulur, 1962
ylnda Yukar Ezbider olan ismi Aknclar olarak deitirilir ve
1990 ylnda da Sivasa bal ile konumuna getirilir 193. lede
gnmze gelebilen tarihi eserler arasnda, Roma dnemine ait
olduu sanlan bir kale kalnts, Hatipolu Camisi, Bahattin eyh
Trbesi, Yusuf eyh Trbesi bulunmaktadr. Ayrca Aknclar
merkezde Deliklita diye anlan maara ve yeralt tneli,
190
Bugn Glova ilesine sekiz km mesafede bulunan Karayakup

kynde medfundur.
191
Glova ilesine 14 km mesafed bulunan obanl Kynde
medfundur.
192
Akta S. Hicri 1300 (M.1884) ve Hicri 1302 (M.1886) Tarihli Sivas
Vilayet Salnamelerinin Gnmz Harflerine evrilmesi ve
Deerlendirilmesi. Erciyes ni. Kayseri. 2005
193
http://www.sivasakincilar.bel.tr/
119
Doantepe kynde Bahattineyh deresinde ilehane adnda bir

maara yer alr.
leye 14 km. mesafede bulunan Doantepenin eski ad
kye ismini veren Bahattin eyhten gelir.1980 ylnda heyelan
nedeniyle kyn eski yerleim yeri terk edilerek bugnk yerleim
yerine tanr. Ky merkezinin kuzeydousunda Bizans
dneminden kalma bir kale bulunmaktadr. Kalede su kanallarnn
baland havuz, merdivenler, gzetleme kulesi, ok atma yerleri,
ve Rum mezarlar belirgin bir ekilde grlmektedir.
Bahattineyh trbesi ky merkezinin km. dousundadr.
evresinde her mevsim yaklak olarak 25 derece scaklkta suyu
bulunan bir ermik vardr. Bu suyun cilt ve mide rahatszlklarna
iyi geldii bilinmektedir.
Buraya gelen halk, muratlarna kavumak iin dualar eder.
Anlatldna gre, Bahattin eyh Horasanda yaayan yedi
kardeten birisidir. Babalar bunlar toplar. Allah tarafndan yedi
farkl yere gnderilen talarn bulunduu yerlere gitmelerini syler.
Bahattin tann dt yer olan Doantepe kyne gelip
faaliyetlerine balar. Onunla ilgili anlatlanlar eitlidir.
Birgn Bahattin Baba ve mritleri ders okurlarken eyh
Nusret Hazretleri mritleri ile geldiler. Mritlerden her birine;
Birer ta getirin. dedi. Krklardan her biri birer ta getirdiler.
eyh Nusret, Hasan Babaya buyurdu: Hasanm krklarn her
birisinin ismini bu talara yaz, her birisini bir yana at. Herkes kendi
ismini yazan ta hangi yerde bulursa, o yer sizlere mekan olsun.
eyh Bahattin Hazretleri de ismini yazan ta Suehrinde buldu ve
oraya yerleti
Bir sylentiye gre de Bahattin eyh Hazreti Peygamber
efendimizin sahabelerindendir. Peygamberimizin, "Hepiniz bir ok
atp oklarn bulunduu istikamete gidiniz ve orada slamiyeti
yaynz", emrine uyar. eyh Bahattin Hazretleri de okunu bu kyde
120
bulur. Civar il, ile ve kyler Bahattineyhin trbesine gelerek

burada mevlit okuturlar. Menkbeye gre, Bahattin Hazretleri
Doantepe kyne gelir. O srada da, stne gelmeye balar.
Srtn daa vererek, Bana zarar verme der. Da durdurur.
Bugn dahi Bahattin Hazretlerinin srtn verdii kayann zerinde
ukurluk vardr 194.
Kutlu zen Bahattin Hazretlerinin Belhten hareket ederek
nce Kerbelaya gelmi olduuna inanldn yazar. eyh,
Hz.mam Hseyinin makamn ziyaret eder 195. Yemek piirip
ziyafet verir ve evliyaln aklar. Burada iken aylardan Aure
aydr. amn evliyas, Rumun erenleri ve Horasan pirleri, cmle
erenler-evliyalar orada hazr bulunmaktadr. Evliyalar Bahattin
Babay imtihan etmek isterler. Bahattin Babaya hitaben, Bir
geyik yavrusu ile doksan bin evliyay doyur derler. Bahattin Baba,
Kerbelaya nazar klar. Grdler ki bir geyik kuzusu meleyerek
doruca Bahattin Babann yanna gelmektedir. Allahn izniyle
dile gelen kuzu, Beni kurban eyle, evliyann kursana nasip
olaym der. Bahattin Baba, hemen tekbir alp kuzuyu kurban
eyler. Atesiz ve susuz olarak kurban piirir. Doksan bin evliyaya
taksim edip yedirir. Hepsi doyar. Ondan sonra evliyalar nazar edip
grrler ki kuzu tamam duruyor. Bahattin Baba, geyik kuzusuna
dua eyler. Kuzu dirilip Kerbela lne gider.
leye 14 km. mesafede bulunan Yusufeyh kynde Kelkit
rma kenarnda kye ismini veren zatn trbesi bulunmaktadr.
zen K. Anadolu Erenlerinin Menkbeleri
amda Emeviye Camiinin ortasndaki Hz. Yahya (a.s.) Peygamberin
trbesi gibi Caminin iindeki bir baka trbe de Peygamber Efendimizin
torunu (Hz. Ali Efendimizin olu) Hz. Hseyin'in makam. Rivayete gre
Hz. Hseyin Efendimizin Kerbelada babozuk taife tarafndan
gvdesinden klla ayrlan mbarek ba buraya getirilmi. zerinde
Seyyidina Hz. Hseyin yazl dikdrtgen eklinde gm kaplamal bir
yerde muhafaza edilir.
194
195
121
Altnyayla Evliyalar
1882de Sivas beylerbeyliine bal bir sancak olarak

tekilatlanan Tonus nemli bir konaklama yeridir. arkla ilesine
bal bir nahiye iken 1972 ylnda yurt genelinde yaplan yerleim
birimlerinin isim deiiklii esnasnda Tonus, Altnyayla olarak
deitirilir. Ayn yl belediye tekilat kurulan Altnyayla 1990da
ile statsne kavuur 196.
Arap Dede arkla ile Altnyayla ileleri arasndaki askeri
radar sisteminin yer ald yksek bir tepede bulunuyor 197. Doan
Kaya Arap Dedenin hem Alevler, hem de Snniler tarafndan
ziyaret edilen bir adak yeri olduunu kaydeder. Bu mevkie radar
sistemi kurulmadan nce birok akam burada ate yand iddia
edilir. Radar kurulurken Arap Dedenin kabri kaldrlmak istenir.
Fakat kaz yapan greyder arzalanr. Bu emri veren rtbeli subayn
da hastaland ve bundan vazgeilip etrafnn evirilerek ziyaret
yeri haline getirilmi olduu anlatlr. ocuu olmayanlar ve eitli
dilekleri olanlar tarafndan burasnn ziyaret edildii nakledilir.
Altnyaylal bir kadnn ziyaretinde siyah bir tavuk kestirmi,
iinden de ikiz ocuunun olmasn dilemi ve daha sonra ikiz
ocuunun dnyaya gelmi olduu anlatlr. zellikle Kadir Gecesi
ve dier mbarek gecelerde burada k peyda olduu birok kii
tarafndan ileri srlr. Arap Dedenin, Horasan erenlerinden olup
196
www.wikipedia.org/
197
122
Boz Dede, Ebu Kays Haha, Kpeli Baba, ve Davullu Dedenin

kardei olduu ileri srlr.
Boz Dede yatr diye bilinen ziyaret yeri, ileye dokuz km.
mesafede bulunan Serinyayla kynn hemen yan bandaki boz
renkli bir tepededir 198. Boz Dede denilen yerde asfalt almalar
iin mucur karlmaktadr. Yatra genellikle gelecekle ilgili bir
takm istekleri olanlar gider ve horoz cinsinden eyler kesilir.
evredeki btn evliyann Perembe gn akam burada
toplandna inanlr. Boz tepenin talarnn uurlu olduu kabul
edilir ve uur olarak kullanlr.
Davullu Dede Serinyayla kynn eteklerine oturduu
yaln kayalklarn stnde, daha ierilerde bir yerdedir. Ziyaret
yeri, davul eklindeki kaya paralarnn st ste ylmasyla
olumu bir ta yn eklindedir. Davullu Dedenin kardeleri
Arap Dede ve Boz Dede ile birlikte Horasan Erenlerinden olduu
ileri srlr. Anlatldna gre, Davullu Dede dmanla
savarken askeri savaa hazrlamak iin Osmanldaki mehteran
blnn yapt gibi davul alar ve tekbir sesleri getirirmi.
Davullu Dedeyi de ocuu olmayanlar ziyaret ederek horoz
keserler. ocuu olmayan kadnn boynuna bir yular geirerek
sekiz on defa kayann etrafn dolandrrlar. Bu ziyaretten sonra
dnyaya gelen ocuk erkek olursa adn Kaya, kz olursa Sati
koyarlar. Davullu Dede ziyaret yeri kye uzak ve yollar da bozuk
olduu iin ounlukla yaz aylarnda ziyaret edilir.
Coruun Oca ile merkezindeki Hyk denilen bir
tepenin eteklerinde olup burada bir ziyaretin bulunduu bir sre
ncesine kadar bilinmiyordu 199. Doan Kaya, vaktiyle trbenin
bulunduu yere bazlarnn tezek yn yapm olduklarn ve
temiz tutmadklarn nakleder. Gnn birinde yal bir kadn
198
199
www.serinyayla.com/
123
ryasnda bir ko grr. Ko buray pislik iinde tutan kiiyi

boynuzlar ve eer buray temiz tutmazlar ise helak olacaklarn
syler. O gnden sonra halk burasn temizler ve etrafn talarla
evirerek bir ziyaret yeri haline getirir. Altnyaylann o gnlerde
en yals olan bir kadnn ryasnda da gsnn zerinde kan izi
bulunan asker elbisesi giymi bir kiinin namaz kldn grm
olduu anlatlr. Bu ryann burada yatan kiinin Anadolu
Gazilerinden olduuna delalet ettii kabul edilir. Daha sonra
Altnyaylallar buraya bir trbe yaptrarak ierisine seccade, hal,
bir tabut ve sancak koyarlar. 1999 ylnda Altnyayla Belediyesi bu
trbeyi onararak d cephesine burada yatt iddia edilen ahsn;
Ebu Kays Hahanin ismini yazdrr. Ebu Kaysn Horasan
erenlerinden olduu kabul edilir. Baz mbarek gn ve gecelerde
burada k yand ve hamile iken buray ziyaret eden kadnlarn
ocuklarnda bir evliya niannn olutuu sylenir. Eskiden trbe
iine su dolu testi konur ve Hahai Hazretleri bu su ile abdest
alrm. Bir sylentiye gre ise, buras Kartallar slalesine mensup
bir kadna ait olup kadn buray harabe halinde brakp ger. Daha
sonra kadnn olu sebepsiz yere aniden lr. Coruun Oca
denmesinin sebebi ise, bu yerin imdiki sahiplerine Coruklar
denilmesidir. Fakat burada yatan kii Coruklar slalesinden
deildir. nana gre, Ebu Kays Haha Baba Trklerin
Anadoluyu fethettii zamanlarda yaam, Anadolunun
slamlamasnda byk katklar olmu ve hatta baz Rumlarn
Mslman olmasna vesile olmutur. Ocaktaki trbenin zerinde
de Horasan Erenlerinden Ebu Kays Haha Baba yazldr.
Gnmzde ocuu olmayanlar, ocuu sara hastas veya sakat
olanlar, ocuklarn getirerek burada yarm saat uyuturlar. ocuun
iyilemi olarak ayaa kalkt anlatlr. Her eit hastal olanlar
buray ziyaret ederler ve burada dua ederler. Ailesinde geimsizlik
olanlar, geim sknts ekenler buray ziyaret ederler.
Anlatldna gre, Altnyaylal birisinin aya ve eli kt olmu ve
124
hi hareket edemiyormu. Buraya gelerek yarm saat uyumu ve

dip diri ayaa kalkarak yrm. Bir kadn az dili tutulmu
olarak buraya gelir ve ocakta yarm saat uyuduktan sonra konuur
halde kalkar ve evine gider. Trbeye, ba, kala ve bel ars
olanlar da ifa bulmak iin gelmektedir. Bakm halk tarafndan
yaplan trbenin yllk 100150 ziyaretisi olduu sylenir.
Kara Tonus da ilenin gneyinde bir hat boyunca uzanan
dalardr. Kara Tonus yatr olarak bilinen yerde herhangi bir
mezar olmayp dan tepesinde bir ukurda evresi siyah talarla
evrili kk bir alandr. zellikle 20-30 yl nce burasn
Altnyayla ve evresindeki kylerden birok kii ziyaret
ediyormu. Fakat gnmzde pek az insann ziyaret ettii anlatlr.
Burada yatan kiinin Ebu Kays Hahai Babann kardei olduu
kabul edilir. Buray ziyaret edenler genellikle yanlarnda boncuk,
ine ve renkli aput paralar gtrrler. Bu paralar talarn
arasna atarak herhangi bir dilek tutarlar. Tutulan bu dilein kabul
olacana inanlr. Anlatlr ki, Tahyurtlu Said Efendi yamur duas
yapaca zaman kylleri toplayarak Kara Tonus yatrnda dua
edermi. Tahyurtlu bir kiinin burasn hazine var diye kazarak
datt ve daha sonra kendi z olu tarafndan vurularak
ldrld sylenir.
Devletli Dede olarak bilinen ziyaret mekan ileye uzakl
km. olan Gmdigin kyndedir. Devletli Dede yatr bundan
bir sre ncesine kadar kimse tarafndan bilinmez iken,
Gmdigin kynden yal bir kadnn grd bir rya zerine
aa kar. Kadnn ryasnda yal bir dede bu mekann temiz
tutulmadn bunun iin bu yerin sahibinin bana bir bela
geleceini syler. Anlatldna gre bu yerin sahibinin iki olu
gen yata lr. Daha sonra bu yerin sahibi olan kii, buray kk
bir daire eklinde evirir ve ierisine bir aa diker. Eskiden
burada mbarek gecelerde bir k yand sylenir. Yllar nce
yal bir kadn buraya akamlar bir ibrikle su koyarm. Sabah
125
vardklarnda suyun bittiini grrlermi. Osmanl dneminde

burada Gml isminde bir han bulunduu ve Devletli Dedenin
bu handa hizmet eden tarikat ehl-i bir zat olduu iddia edilir.
Anlatldna gre Devletli Dede, bir gn tandrn banda oturur
iken, Keke param olsa da Hz. Peygamberin mbarek kabrini
ziyaret etsem, bir kez olsun Hacca gitsem diye iinden geirir.
Orada uyuya kalr ve bir rya grr. Ryasnda, oturduun yeri
kaz, orada altn var, denir. Oturduu yeri kazar ve gerekten bir
kp altn bulur. Bu parayla birka kez Hacca giderek, Kabeyi
ziyaret eder.
evre kylerden her trl rahatszl olanlar buray ziyaret
ederek dua eder. Burada karlat insanlara eker, biskvi vb.
yiyecekler datr. zellikle ocuu olmayanlar, kafas, dizleri
aryanlar buray ziyaret ederek kabrin ierisinde on dakika uyurlar
ve bu kimselerin daha sonra iyiletikleri sylenir. Hatta baz
kimseler sakat kuzular ve ocuklar burada yatrr ve daha sonra
dua ederek buradan ayrlr.
Vaktiyle Yeniil Sanca ad altnda bir sancak kurularak
buras Halep ve amdan otlak ve yaylak amacyla gelen Trkmen
airetlerinin iskan sahas olarak belirlenir 200. Ayn zamanda bu
topraklar; II. Selimin hanm ve III. Muradn annesi olan Nurbanu
Sultan (dier adyla Atik Valide Sultan) tarafndan satn alnarak
vakfedilmi bir blgedir 201. Bu topraklar yaylak olarak kullanan
konarger Trkmenlerden alnan vergiler, vakfn skdarda
bulunan hayr eserlerine ve burada grev yapan memurlara gittii
200
http://www.deliilyas.com/
lhan ahin TDV slam Ansiklopedisine yazm olduu makalede
unlar kaydeder. Nur Banu Sultan (1530-1583) stanbulda Mercanda,
Alemdada ve Langada yaptrd cami, mescid, imaret ve hamam gibi
eserlerin yannda zellikle skdarda ina ettirdii Atik Valide Sultan
Camii ve Klliyesi ile tannr. Cenazesi Ayasofyada II. Selim trbesine
defnedilir.
201
126
iin bu blgeye skdar Topra, blgeyi yaylak olarak kullanan

Trkmenlere de skdar Trkmeni denilmekteydi. Deliilyas
ismine ilk defa Kanuni Sultan Sleyman zamannda 1548 tarihli
Yenil Kazas Tapu Tahrir Defterlerinde rastlanr. Asl ad
Karacaehir olan kye Deliilyas isimli Trkmen obas iskn
edildii iin daha sonra Deliilyas ky olarak isim alr. Deliilyasa
yerleen Trkmenler, Bayat Boyuna mensupturlar. Yine, Yeniil
Kazasnn 1583 tarihli Tapu Tahrir Defterinden Deliilyas
Kynn bu tarihlerde konargerlikten yerleik hayata getii
grlr. 1845te Deliilyas ky 61 hane olup nfusu 300
civarndadr. 1321 salnamesinde nahiye olarak geer. Deliilyas,
bugn Sivasn Altnyayla lesine bal bir belde konumundadr.
Deliilyas Belediyesi 1965 ylnda kurulmu, bylece elektrik ve
suya kavumutur. Kasaba halknn ou tarm ve hayvanclkla
urar.
Ziyaret Tepesi Deliilyas kasabasnn merkezinde, Deliilyas
Belediyesinin tam karsndaki kk bir tepeden ibarettir.
Deliilyas kasabasnda bunun gibi kk tepelerden birka tanesi
ziyaret yeri olarak bilinir. Bu ziyaret yerlerine halk arasnda
Dede denilir. Bu mekanlarda Allah dostu velilerin yattna
inanlr. Bu tepenin zerinde daha nceleri mezar, kabristan, trbe
vb. hibir sey yok iken 1999 ylnda Deliilyas Belediyesi burasn
demir bir it ile evirir. Tepenin zerine drt buuk m.
uzunluunda iki m. eninde bir mezar yeri dzenlenir. Sa taraf da
dikenli tellerle evrilir ve ierisine am fidan dikilerek
aalandrlr. Burada yatr olduuna, yatan kiinin kim olduuna,
ne zaman gmldne dair hemen hibir bilgi mevcut deildir.
Sadece Efkri baba mahlasyla iir syleyen, halk arasnda da Hac
Mekke olarak bilinen yal zat, burada iyilerden birisinin yattn,
bunu birka kiinin ryasnda grdn hatta baz kiilerin burada
yanan k grdklerini syler. Bir yal kadn buraya nceleri
ibrik ile su koyuyormu ve sabaha kadar bu su bitiyormu.
127
Anlatldna gre, burada yatan kii bu su ile abdest alarak sabaha

kadar namaz klyormu. Buras da dier ziyaret yerleri gibi
hastalar, dilek dileyen gen kzlar ve yallar tarafindan ziyaret
edilir ve burada dua okunur. Daha nceleri buray ziyarete
gelenlerin sara, kekemelik, ayak sakatl vb. eitli hastalklara
are bulmu olduu iddia edilir.
leye sekiz km. mesafede bulunan Deliilyas kasabasnda
yaam olan Efkari Babann asl ad Hac Demireldir. airlik
yn de bulunmakla birlikte Efkari babann kayda geirilmi
hemen hibir iiri yoktur. Salnda iirlerini Ak Murat
obanoluna vermi olduu sylenir. Efkri Baba 1919 ylnda
Deliilyas kasabasnda dnyaya gelmi olup nfusta anasnn ad
Mevlde, babasnn ad mer olarak kaytldr. Efkrinin erkek
iki kz olmak zere be ocuu vardr. Son senelerini yryemez
bir halde evde oturarak geirmi olan Efkri Babann bu
durumdan rahatsz olduu bilinmektedir.
Efkari Babann hibir tarikata bal olmad fakat
hramczde smail Hakki Efendi ile salnda sk sk grtkleri
ileri srlr. Onun kendisini ziyaret edenlere farkl tavsiyelerde
bulunmu olduu anlatlr. Deliilyasl birok kimse Efkari
Babann slam ilimleri tahsili yapmadn, fakat zellikle k
aylarnda Davullu Dedeye giderek srekli Kuran- Kerim
okumakla megul olduunu syler. Birok kimse Efkri Babann
Hzr (a.s) ile grtn, onun eyhinin Hzr (a.s) olduunu
iddia eder. Hatta yine birok insan tarafndan Efkri Babann
keramet sahibi olarak utuu da iddia edilir. Altnyayla ve
evresinde yaayan insanlar onu Hac Mekke olarak tanrlar.
Birok kimse de onun iin Mekke Kuu demektedir. Mekke
Gezgini Meczupa bu lakaplarn taklmasnn sebebi, birok
hacnn onu Hacca gitmedii halde orada grdn iddia
etmesidir. Hatta baz kiiler onu uarken grdn dahi nakleder.
128
Halk arasnda bu tr sylentilerin oalmas, ona Hac Mekke

denilmesini, u beyti de onun Efkri olarak anlmasn salamtr.
Tonus dalarnda aranyorum
Yitirdim eimi bulamyorum
Bugn efkarlym glemiyorum
Okul retmeninin anlattna gre, kyllerin Hacca
gitmedii halde Kabede grld iddia edilen Hac emmi
(Hac Mekke) zaman zaman okula gelirdi 202. Kendisine ikramda
bulunurduk. Bir gn yine geldi. ay verdim. ti. Bir daha vereyim
Hac Emmi, dedim. Hayr, imem dedi. ay taze vereyim bir daha
i, iin snr dedim. Bana hi unutmadm u sz syledi: Olum fazla ikram falakaya benzer.
O halk arasnda tasavvuf ehl-i, gnl erbab, ermi bir zat
olarak bilinir ve birok kerametinden bahsedilir. 2000 ylnda vefat
etmi olan Efkari Babann kabri Altnyayla ve evresindeki hemen
her kyden ziyaret edilmektedir. Genellikle Efkari Babann
duasn almak ve ar ve szlar iin yel iplii balatmak iin
ziyaret edilir. Askere gidenler, yurt dna kanlar da ziyaretine
gider, onun ruhunun manen yardmc olduuna inanrlar.
skender Dede ziyareti Deliilyas kasabasndadr. Genellikle
buras Dede olarak bilinir. skender Dedenin bulunduu yere
Deliilyasn en yksek noktas olan Bostanba mevkii
denilmektedir. Buraya genellikle
Deliilyasllar
ziyarete
gelmektedir. Tepenin arkasndaki ukurda ziyaretilerin att
talardan oluan mezar eklinde bir ta yn bulunmaktadr.
Buray ziyaret edenlerin bu ta ynna ailelerinin fert says kadar
ta attklar anlatlr. Eer ailesindeki fert saysndan bir tane eksik
ta atarlarsa o kiinin ailesinden bir kii lr. Veya bir ta fazla
atarsa bu sefer de ailesinde bir kii artar; yani yeni bir ocuk
202
http://www.deliilyas.com/
129
dnyaya gelir. Anlatldna gre, bir gn buray biri ziyaret eder

ve, Eer gerekten evliya bir kii isen, ben isizim, bana himmet
et de i bulaym. Yok eer evliya deilsen ben burasn kazacam,
define arayacam der. Bu kii daha sonra ryasnda bu mezarn
alt tarafnda yeil kyafetli birinin abdest aldn grr ve daha
sonraki gnlerde bir devlet dairesinde ie girer.
Sal Baba (1906-1992), ileye 14 km. mesafede bulunan
Krkyurt kynde yaamtr 203. Asl ad Mehmet Tademir olan
Sal Baba, arklann Sofular kynden, babasnn obanlk
yapmas sebebiyle bu kye gelmitir. Dedeleri Trkmendir. Sal
Baba olarak bilinmesinin nedeni uzun sal ve sakall olmasdr.
Sal Babann kendisi de kyde yllarca obanlk yapar ve daha
sonralar Devlet Demiryollarnda ii olarak alr. Onun tekrar
kye dnerek, obanlkla megul olduu anlatlr. Takriben 35
yalarnda iken kars doum srasnda lr. Ayn yl Maraa bir
kei srs gtrr ve oradan da yaya olarak Kabeyi ziyarete
giderek drt yl sreyle orada kalr. Dndnde ikinci kez evlenir.
Bu evlilikten doan bir erkek ocuu da ksa srede lr. Hayatta
ilk evliliinden olan bir kz ocuu vardr. Mehmet Efendi
hakknda kz Elif Eminolu unlar anlatr. "Babam ibadet ehli bir
insand. Gece ibadetine ok nem verirdi. Hayat boyunca para
kazanmak iin almad. Yapt ileri de hayr iin yapard.
Kuran- Kerimi ok okurdu. Damlaca maarasnda inzivaya
ekilirdi. Toplumun dn ve elencesine pek karmazd.
mrnn yarsn Mekkede geirdi. Gybetten ve dedikodudan
ok saknrd. Kendisini ziyarete gelen herkese u tavsiyeyi
yapard.
Evlatlarm! Siz her an Allah ile birlikte olduunuzu bilerek
hareket etmeye alnz. nk biz Allah (c.c.) grmesek de
Allah bizi muhakkak gryor. Nerede olursanz olun doruluktan
203
http://www.kurkcuyurt.net/
130
asla ayrlmaynz. Sevgili peygamberimizin buyurduu gibi,

Namaz dinin direidir. Kim namaz yerine getirirse dini yerine
getirmi olur." Onun iin asla namaz terk etmeyin.
lm asla unutmaynz. nk her nefis lm mutlaka
tadacaktr. Alemde lmsz hi bir canl yoktur. lm lmeden
nce tatmak gerekir.
Sal Baba hayat boyunca takriben 43 kez Hacca gitmi ve
mrnn yarsn Kabede geirmitir. Halep`te bir Nakibendi
eyhine bal olduu ileri srlr.
Sal Baba her Hac ziyaretinden dnte yannda birok eser
getirir. Bu ve dier eserlerinden oluan, slam dininin nemli
kaynak eserlerinin bulunduu zengin bir ktphaneye sahiptir.
Vefatndan sonra kitaplndaki eserlerin birou kaybolur. 2004
ylnda ktphanesinden kalan 170 adet Arap harfli matbu eser ile
40 adet el yazmas eser kz Elif Eminolu tarafndan, Sivas
Valiliine balanr. Bu eserler halen Ziyabey Ktphanesinde
bulunmaktadr.
Sal Baba ile ilgili Altnyayla evresinde onlarca olaanst
olay anlatlmaktadr. Sal Baba hayat boyunca kpr, eme ve
yol yapm ile uramtr. Bir gn, yine kpr yapm ile
urarken, yoldan birisi gemektedir. Bunu arr. "Ey oul gel
biraz yardm et" der. Yolcu traktrden iner gelir ve be on dakika
alr. Sal Baba ona Al u be bin liray da git der. Paray
verdii kiinin o an be bin liraya ihtiyac olduu iin bu olay
karsnda hayretler ierisinde kalr. Fakat paray almak istemez.
Hac amca sen Allah iin alyorsun. Bu paray almam" der.
Sal Baba "eer ben Allah iin alyorsam, Allah bana verir,
diyerek kzar. O anda oradan geen birisi arabadan iner ve Sal
Babaya kpr inaatnda kullanmas iin be bin lira verir.
Krkyurtlu birisinin ocuu Sivas`ta okumaktadr. Sal
Baba yats namaz k der ki, "Yarn Sivasa git de olunu
ziyaret et." Bu kii sabah Sivas`a gider, olunun okuluna
131
ulatnda bir de ne grsn olu henz yeni kaza geirmi ve ok

ar yaraldr.
Sal Baba mbarek aylarda Damlaca maarasnda
inzivaya ekilerek birka gn ibadet ve zikirle megul olur. Yine
bir k aynda inzivada iken kar ve frtna o kadar iddetlenir ki gz
gz grmez olur. Kar, maarann azn kapatr. ki tane kpek
gelerek maarann azn aar ve Sal Babann nne derek
kye kadar yol gsterirler.
Hacca giden bir kiinin pasaportunun sresi dolar.
Trkiye`ye dnmek ister fakat dnememektedir. Bir gn Sal
Baba ile karlar. Sal Baba ona, "Niin Trkiye`ye
gitmiyorsun", der. O kii de, Sal Baba pasaportumun sresi
doldu, diye cevap verir. Sal Baba "Evlat, sen git, sana pasaport
mu soran var, der. Bunun zerine adam yola koyulur. Polisler
yolda kontrol yaparken herkese pasaport sorar, bu kiiye "Sen ge
diyerek, hibir ey sormazlar.
Sal Baba halk arasnda takvas ve ihlas ile bilinen samimi
bir velidir. Kabri Krkyurt kynde kendisinin yapt Akpnar
emesinin tepesindedir. Sonradan buraya bir mescit ve kmbet
yaplmtr. Sivasn birok yerinden hatta Ankara, stanbul,
Erzurum gibi byk ehirlerden zellikle hafta sonlar gelip kabrini
ziyaret edenler bulunmaktadr. Burada namaz klp, dua ederler.
Sal Baba vefatndan ksa bir sre nce Kayseride
hastalanmtr. Sivastan baz yakn dostlar telefon ap oraya
gelmek istediklerini syler. Sal Baba da, Siz gelmeyin.
Perembe gn ben geleceim" der. Perembe gn Sal Babann
cenazesi gelir.
Yre halk Hac Mehmet Efendi`nin lmne ok
zlmtr. Krkyurt kynden Hatip (smail) Atalay, Sal
Baba iin yre halknn duygularn u msralar ile dile getirir.
Mezarn yksekte Mekke`ye bakar
132
Diktiin kavaklar zikire kar

Caminin hizmeti hep sana bakar
Mezarna nurlar dolsun Hacemmi
Mezarn da Ak Pnarn banda
Diktiin kavaklar senin karnda
Dervilerin cenazenin peinde
Yollar yaptn da eme akttn
Dalarn bana kavaklar diktin
Mevlann yoluna gz ya dktn
Dnya malnda da servetin yoktur
Servetin elbisen hayrn oktur
Yklm kprler yapan yoktur
Hcreye girdin yastn tatan
Ak Hatip syle sende bir destan
Kyn Krkyurdu hepisi yasta
Krkyurt kyndeki Kara Ziyaret yatr, ismini verdii
dan tam tepesindedir. Etraf kk talarla evrili olan bu ziyaret
yerinin bir sre ncesine kadar Krkyurt ve evre kylerden
gelen ziyaretiler tarafndan ska ziyaret edilmekte iken,
gnmzde pek fazla ziyaret edilmedii anlatlr. Burada daha
nce bir Ermeni yerleim merkezinin ve Ermeni mezarlnn
bulunduu ileri srlr. Buray ziyaret edenler genellikle ocuu
olmayanlar ve hastalardr. Ba aryanlar earplarn ya da
apkalarn buradaki talara srerler ve daha sonra balarna
takarlar. Bu ekilde hareket edince shhat bulduklarna inanlr.
Daha nceleri Krkyurt, Harmandal, Talhyk ve Mutubey
kylleri yamur duas iin buraya karak kurban kesip dua
133
ederlermi. Fakat yamur duas iin artk Sal Babann ziyaret

edildii anlatlr. zellikle ocuu olmayanlar buray ziyaret
ederler ve eer bir olum olursa burada kyle gr
yapacam diyerek dilek dilerler. Dilek dileyen kiinin ocuu
olursa kurban olarak bir koyun, ko, kei, horoz, tosun vb. ne
dilediyse onu alarak birka kye daveti gnderir. Kara Ziyarette
gen kz ve erkekler bu kurban keser. Etini piirerek pilav ya da
i kfte yaparlar. O gn akama kadar elenirler. Bu gne gr
gn denir. Gr gnne genellikle her kyden gelen davetliler
katlr.
IV. Muratn, 1638'de Badat seferi esnasnda ordunun
Tahyurtun bulunduu yerden geerken konaklad, bu tarihten
sonra da, Padiah tahtna izafeten kyn adnn "Tahtyurt" olarak
anlmaya baland, sonraki yllarda da "Tahyurt" olarak tescil
edilmi olduu ileri srlr. 52 km. mesafedeki arkla ilesine
bal bir ky iken 1989da ile olan Altnyayla'ya balanr.
Tahyurt Kynde medfun bulunan Hac Said Efendi (18581944)nin soyu Hz. Hseyine dayanr 204. Kabri halen trbe olarak
ziyaret edilmektedir.
Said Efendinin babas Hac Hasan Efendi bir sre imamlk
yapmak zere Alacahandan Altnyaylaya gelir ve Dnd
Hatunla burada evlenir. Hac Hasan Efendiyi Tonuslu Hac
sklerin Hac Mustafa getirterek burada bir medrese atrr.
Bundan sonra Hac Hasan Efendi burada hem medresede ders verir
hem de imamlk yapar. O tarihte, yredeki en byk medrese
Sral Tekkedir. Bu tekkenin iinde 36 adet dershane, frn ve
hamam olduu bilinmektedir. Hac Said Efendi burada dnyaya
gelmitir.
Bir sre sonra Hac Hasan Efendi tekrar Alacahana dner.
lk tahsilini babasndan alan Hac Said Efendi, 13 yanda
204
www.tahyurt.com/
134
Malatyaya giderek burada ayn zamanda akrabas da olan brahim

Efendiden sekiz yl Arapa ve let dersleri alr. 1878 ylnda
Kayseriye gelen Said burada da, Hunat Hatun Medresesinde
Kayseri ulemasndan Hac Torun Efendinin rencisi Divrikli
Damat Mehmed Emin Efendinin ders halkasna katlr. 13 yllk
medrese eitiminden sonra mderris olarak icazetini 1891 ylnda
alr. Hac Said Efendi, hocasna olan muhabbetinden dolay
oullarndan birisine hocasnn ismini koymutur.
Hac Said Efendinin sohbetinden ok etkilenen
Demirkoparan Hac Mehmet Efendi, daha sonra Kzlhyk
kynden Hac Ahmet Aay ve Tonustan Hac mer Aay
yanna alarak Alacahana Hac Hasan Efendiye giderler. Kendi
memleketlerinde ilim adam olmad iin ocuklarnn ilimden
uzak kaldklarn ve cahil yetitiklerini syleyerek Hac Said
Efendiyi gndermesi ricasnda bulunurlar.
Hac Hasan Efendiye olunu gnderirse hem onu kzyla
evlendireceini hem de mlk vereceini syleyerek neslini byle
bir kiiye emanet etmek istediini ve buna kaytsz kalmamasn
syler.
Bylece Hac Said Efendi Alacahandan g ederek Tonus
tarafna gelir ve bugnk Tahtyurt kynn bulunduu yerde
kendisine ksa bir zamanda frn ve hamam da olan tam bir
klliye yaplr ki, zamanla bu medresede 300-350 kadar
rencisinin olduu ve 18 yl sreyle ders okuttuu nakledilir.
Demirkoparan Hac Mehmet Efendi, Fatma (Fadime)
ismindeki kz ile hoca efendiyi evlendirir ve bugnk Radar
mevkiinde bulunan Tomas blgesinin tapusunu kzna verir. Hac
Said Efendinin elde bulunan ders programlarndan ve
kitaplarndan anlaldna gre bu medresede yksek okul
dzeyinde bir eitim verilir, ve bu seferberliin ilanna kadar srer.
Ne var ki, seferberliin ilanyla hemen hemen btn
renciler cepheye gider ve bugn ancak yeri bilinen klliye bir
135
daha faaliyet gsteremeyip harap olur. Ayrca bir igalde dman

eline gememesi iin sadece birka tanesi torunlarnda bulunan
medresedeki kitaplarn ou Kara Tonus Danda bir mevkiye
gmlr. Hac Said Efendinin medresedeki derslerine son
vermesinin sebeblerinden birisinin de u olduu ileri srlr. O
gnlerde mollalarn askere alnmayacana dair bir kanun
kmtr. Bunun zerine dadaki obanlar medreseye renci
olarak kaydolmulardr ki, bu insanlarn amac ilim renmek
deil, askerlik yapmaktan kamaktr.
Seferberliin ilanyla nerdeyse btn rencileri cephelerde
ehit der. Bu arada kendisini tamamen ilme vermesinden dolay
Hac Said Efendinin gzlerine perde iner ve artk gremez olur.
zlmesi gereken bir feriz meselesi zerinde alrken
gzlerinin kapand da rivayet edilir.
Hac Said Efendi, mrnn son zamanlarnda inzivaya
ekilir, zamann ibadet, taat ve halk iradla geirir. Bazen
saatlerce zikre dalar, sabahlara kadar gzya dker. Kendisi de iyi
bir air olan hoca efendinin, hayattayken, kaza ve kader ile ilgili
hkmlerde olur olmaz eyler zerine tartan gafilleri uyarmak
gerektiinde, aadaki msralar okuduu nakledilir.
Hakka tatbik et umurun ne dem ek ne keder,
Gelir elbette vcude ne ise hkm- kader.
Kendisinden bir mddet nce vefat eden kef ve keramet
sahibi Kalekyl Hac Salih Efendinin zhd ve takvasna hayran
olan Hac Said Efendi, Dnya beni aldatt, Hac Salih Efendi de
dnyay aldatt gidiyor. der.
Hac Said Efendi, kendi soyundan bahsederken de bizim
soyumuz seyyid soyudur, tarih boyunca kimi zaman beylikle, kimi
zaman da hocalkla devam etmitir demektedir.
Hac Said Efendinin bir baka kerameti de yle anlatlr.
136
Altnyaylada kn ok etin getii bir yl, ahrnda hayvan ok

olan birisinin hayvanlarnn yiyecei iyice azalr. Oullarndan
birisini hoca efendiye gnderir ve der ki. Hocama syle bir
himmet etsin de u saman yaza kadar yetsin. Hoca efendiyi
ziyarete giden olu evine varnca hoca efendi ona, Oul azda
bereket Allah verirse olur, der. Daha sonra bir para samana okur
ve Altnyaylal adama gnderir. O azck saman yaza kadar
hayvanlara yeter ve artar.
Altnyaylaya yakn kylerden birisinde yaayan bir adam,
hoca efendiye gelerek Hzr Aleyhisselam grebilmek iin
kendisine bir dua retmesini ister. Hoca Efendi de adama bir dua
retir ve bu duay srekli okumasn tavsiye eder. Bir mddet
sonra bu adam o gnn ulam artlarnda Sivasa gider, dnte
kyne yaklanca yal bir adama rastlar. Yal adam yolcudan
yardm ister ve yolcu da cebinden kesesini kartarak balar en
kk paray aramaya. Sonra yal adam bizimkine, Hzr bu
kadarck ey iin mi aryordun, der. Adam, yolcunun Hzr
(a.s) olduunu anlar, ancak i iten gemitir ve Hzr (a.s) gzden
kaybolmutur. Rivayet ederler ki, Hzr (a.s) Hac Said Efendiyi
ylda iki kere ziyaret edermi.
ocuk sahibi olmak isteyen fakat bir trl ocuu olmayan
adamn biri Hac Said Efendinin namn duyar ve hoca efendiye
giderek, Allah sevdii kulunun duasn kabul eder, babndan bir
para ekmek okutur. Adam kyne dndnde hanm ekmei
bayat diye adamdan habersiz evin kpeine atar. Ertesi gn adam
ekmei hatrlar ve hanmna sorar. Kadn da kpein nne attn
syler. Bakarlar ki, kpek ekmee dokunmam ylece duruyor.
Bylece ekmei kar koca yerler. Daha sonra dnyaya gelen
ocuklarna Said ismini verirler.
Ayn zamanda 12 eit kalem kullanan bir hat sanats
olduu da bilinen Hac Said Efendi, Arapa, Farsa ve Krte
bilmektedir. Soyad Kanunu ilk ktnda, Alacahandaki
137
kardeleri Bilgin soyadn alr. Hac Said Efendi, neslinin geldii

yeri unutmamas iin kendi soyadn Alacahan olarak yazdrr.
Kumlu Baba yatr Gzelolan ky ile Bayayla ky
arasnda yer alan burnun arkasndaki mevkide bulunmaktadr 205.
Burada bir ta yn vardr. Kumlu Babann Horasan erenlerinden
biri olabilecei tahmin edilmektedir. Burasn ziyaret etmek iin
evre kylerden birok insan gelir ve zellikle bayramlarda ve
yamur duas iin ziyaret edilir. Kumlu Babann ehit olduuna
inanlr. Hatta baz kiilerin ryasnda burada bir asker grdkleri
sylenir.
Asl ad mer olan Ak Kusuri 1779 ylnda Malatyann
Darende ilesine bal Kzlcaar kynde dnyaya gelir 206. Birka
kez evlenip ailesiyle birlikte Anadolunun pek ok yerini dolar.
Hareketli bir hayat sren Kusuri mrnn son yllarnda tarikata
girip tasavvufa ynelir. airin lm tarihi ve nerede ld
bilinmemekle birlikte, 1853ten sonra vefat ettii kesindir. Kusur
Babann kendisi gibi halk airi ve ayn zamanda imam olan olu
Abdurrahimin; yan k urbnin hayatyla ilgili notlarnda
1269 (1878-1879) senesinde evval-i erifin 16. gn ye(v)m-l
cuma Gzelolan kariyesinden hicret edp Gmdigin kariyesine
dahil olduumuz gaflet olunmaya ifadesi bulunmaktadr. Sonu
itibariyle Kusurnin, 18. yzyln son eyrei ile 19. yzyln ilk
yars iinde yaad sylenebilir 207. Ak mer, Gevheri ve
Karacolandan baz etkiler alan Kusuri kendisi de rfani, Remzi
Talibi, evki, Emrah ve olu urbiyi etkilemitir. Aruzla Divan
edebiyat trnde rnler vermesine ramen asl baarsn halk
iiri alannda gsterir. Hece lsyle yazd iirlerde dili sade ve
deyii liriktir.
205

www.altinyayla.org.tr/
207
zdemir A. k Kusur
206
138
Kusr Babann mezar Altnyayla ilesi ile Gzelolan

ky arasnda yer alan Kranyurdu mevkiinde, Gzelolan kyne
iki km. uzaklktadr. Mezarn etraf beton bir duvarla evrili olup
iinde birka tane daha mezar vardr. Bu mezarlarn Kusr
Babann torunlarna ait olduu iddia edilir. Kusr Babann
mezarnda herhangi bir kitabe ya da belli bir iaret yoktur. Kabirde
hazine olduu sylentileri zerine iki- defa kabri kazmlardr.
Kusr Baba Gzelolan kynden evlenerek i gveyisi olarak
burada yaamtr. Asl ismi merdir. ptida ana rahminden
cihana geldiimin tarihi 1193 ifadesi, 1779da doduunu
gsterir. Alt defa evlendiini, bu kadnlardan doma olunun
mevcudiyetini; bunlardan birincisi olup, H. 1228 de len olunun
Mustafa olduunu, H. 1240da ad meskt braklan ve imamlk
yapmakta olan dier bir olunun da vefat etmi olduunu, nihayet
H. 1225te kaleme alnan cnkn ktibi Abdurrahimin dnyaya
geldiini reniriz. Kusr Babann iyi bir air, fazilet sahibi bir
alim ve Nak tarikatna mensup olduu, hatta Ak Ruhsatinin
hocas olduu sylenir. Anlatldna gre, byk ihtimalle Kusr,
Osmanl Devletinin son zamannda yaamtr. O zamanlar,
Osmanl devletinin grevlendirdii kadlar ky ky Anadoluyu
gezerek hrszlk yapan, adam ldren, iki ien, namaz klmayan
kiileri tespit edip onlar cezalandrmaktadr. Gzelolan kyne
kadlar gelmek zere iken kyde yaayp da eriata aykr i yapan
kiiler korkar, ky muhtarna, bizi kurtar diye rica ederler. O
sralarda Kusr Baba kyde obanlk yapmaktadr. Ky muhtar
da kad gelince Kusr Babay arr. Kad, ky odasnda eikte
oturan Kusr Babaya Otuz iki farz nedir? diye bir soru sorar.
Bunun zerine Kusr Baba unlar syler.
Eer sorarsanz Mslmanmsn
Diyem elhamdlillah candan efendim
Elhamdlillahn manasn sorarsan
Allah bir resul hak sandan efendim
139
Hakkn birliine istersen delil

Akln ve nakline vardr yle bil
al nefsini armam ol celil
Allahtan akl misali benden efendim
slamn artn sorarsan betir.
Abdestinki drt guslnki tr.
art- iman alt tefsiri gtr
Amentye delilim dnden efendim
Namazn farzna on iki dedik
ine dna altar koyduk
Elimiz yzmz toprakla yuduk
Su olmadk bir yabanda efendim
Ne zamandr dersen lde
Elest birabbukum kal bel de
Kal Allah (c.c) bela resul seladan
Delilimiz ol furkandan efendim
Zrriyetim Adem dinim slamm
tikatta Ehl-i Snnet mezhebim
Amelde mezhebim mam- Azam
smini sorarsan Numan efendim
Bilin siz Ahkm-i eriyye drt
Kitap, Snnet, cma mmet, Kyas-i Fukah
irkten saknmak andan efendim
Kusryem alayp da gldm
Yeter benim kapsnda yeldiim
Mutallibim bu kadardr bildiim
Varp senden ders almadm efendim
Kusr Baba, bu dizeleri syleyince, kad sen ne i
yapyorsun, diye sorar. Kusr ben obanm deyince, Kad eer bu
kyn oban byle bilgili ise benim hi kimseyi imtihan etmeme
140
gerek yoktur. nk dier herkes alimdir., diyerek baka bir kye

gider.
Krkyurt kynden bir kadnn gen yata bir olu lr.
Kadn ocuunun acsna dayanamaz. Bir gn ryasnda Kusr
Baba kendisine bir bardak su verir, kadn bu suyu itikten sonra
rahatlar. Uykusundan uyannca sabah doruca Kusr Babann
kabrine gider. Kabirden azck toprak alr, bir bardak suya koyup
ier. Bu olaydan sonra kadnn rahatlad sylenir.
Kusr Baba hakknda anlatlanlardan biri de yledir.
Deliilyasl kynden birisi bir grup kadn ile birlikte Kpeli
Babaya gr gn yapmaya giderler. Kadnlar burada horoz
keser, topluca oyun oynar, halay ekerler. Kadnlar oraya gtren
kii de kadnlarla beraber halay eker, oyun oynar, biraz da yanl
davranlarda bulunur. Bu kii daha sonra yatp uyur. Ryasnda
Kpeli Baba bu kiiye, Ey kz olan! Kadnlarla ne glp
oynuyorsun. Kusri Babaya git zr dile, diyerek iddetli bir
tokat vurur. Bu kii hemen uyanr, bakar ki gerekten de suratnda
tokat izi olumutur. Oradan gelince doruca Gzelolan
kyndeki Kusri Babay ziyarete gider. Oraya ular ulamaz,
Kusri Baba kapy aar ve ona unlar syler. Kpeli Baba'dan
amar yemeseydin buraya gelmeyecektin, yle deil mi?
Onun kabri, sadece oluk ocuk btn halkn birlikte ziyaret
ettii ve kurban kesilip yamur duas yapld bir mekan deildir.
ocuu olmayanlar, ocuklar kk yata lenler ve ocuklarnda
srekli rahatszlk ortaya kanlar buray ziyaret eder ve kabirden
bir miktar toprak alarak bunu su ile kartrp ocua iirir.
Hayvanlar nazardan korumak, bol st almak ve hayvanlarn salgn
hastalklardan korunmas iin bir miktar toprak gtrrler. Baz
kimseler her trl dilek ve temennileri iin buraya gelir horoz keser
ve dilek tutar. Fakat son zamanlarda bu davranlara pek
rastlanlmad anlatlr.
141
Ta Kesen olarak bilinen ziyaret yeri Serinyayla kynn

kuzeydousunda Karalar kyne yakn bir mevkide
bulunmaktadr. zellikle yaz aylarnda gidip ziyaret edenler ve
orada adad kurban kesenlerden sz edilir. Ta Kesen yatr diye
anlan yerde herhangi bir kabir yoktur. Davullu ve Topakkaya gibi
kutsal kabul edilen bir ta yndr. Ta Kesenle ilgili anlatlan
hikaye yledir. ok eski zamanlarda bu mevkide bir oban koyun
gdyormu. Bu blgede su olmad iin koyunlar susuz kalm.
oban Allaha yle dua etmi. Allahm koyunlarm susuzluktan
krlacak. Eer burada bir su verir de, koyunlarm kurtarrsan sana
bir kara, bir de ak ko kurban edeceim. Bu duadan az bir sre
sonra orackta yerden bir su fkrm. obann koyunlar su
sayesinde lmekten kurtulmu. oban hemen oturmu. Paltosunu
kararak i giysilerinden bir siyah bir de beyaz bit karm ve,
Allahm sana vaat ettiim kurban kesiyorum, diyerek bitleri
ldrm. Anlatldna gre, oban ve koyunlar hemen orackta
ta kesilmi. Halen uzaktan bakldnda, benzetilir ki, oban,
yannda kpek ve koyun srs ta kesmi olarak durmakta, bu Ta
Kesen oban ve srs blgedeki Alevi ve Snni kylerde
anlatlmakta ve buras ziyaret edilmektedir. Ayrca bu mevkide
kk ta ynlarndan oluan birok dek mevcuttur. Bu ta
ynlarnn bulunduu yerlere Hac Bekta Veli gibi byk
evliyann geerken uradna ve buralarda konakladna inanlr.
Hzr (a.s)n da bu dekleri srekli ziyaret ettii ileri srlr.
Buraya gelenler, zellikle sakatlklar olanlar, doum sancs
ekenler ve ocuu olmayanlar ok eitli dilek ve istekleri iin
buray ziyaret ederler. Ziyarette horoz kesip Allahtan ne
istiyorlarsa onu ilerinden geirirler.
Topakkaya, ilenin gneydousundaki k noktasnda
bulunan yuvarlak bir kaya parasdr. Buras kutsal kabul edilen
mekanlardan birisi olup ierisi hafife oyulmu gibidir. Topakkaya
Altnyaylallar tarafndan bir sre ncesine kadar doum, sara vb.
142
rahatszlklar iin ziyaret edilirken gnmzde daha az ziyaret

edilir olmutur. Topakkayay daha ok ocuu olmayan kadnlar
ziyaret eder. Kadnlar toplu halde Topakkayaya gelerek ocuu
olmayan kadnn boynuna bir at yular takar ve kayann etrafn
birka kez dolandrrlar. Buna kadn satmak denir. Daha sonra
gtrdkleri horozu keserler ve bu horozun etiyle kfte yaparlar.
Eer bu satma olayndan sonra ocuu olmayan kadnn olu
olursa ad, Kaya kz olursa Sati konulur. Topakkayann
altnda bir evliyann medfun bulunduu ve bu evliyann Seluklu
devleti zamannda yaam Anadolu abdallarndan olduu ileri
srlr.
Divrii Evliyalar
Etraf savunmaya elverili olacak ekilde dalarla evrili

olan Divriinin bilinen tarihi Sasani-Bizans, Bizans-Arap
atmalar ile balar. Blgede Rafzi bir Hristiyan tarikat olan
Pavlikanlarn hakimiyetiyle birlikte her trl itikada mensup insan
da yaamaktadr. Malazgirt zaferinden sonra yre muhtemelen
Mengcek Gazi ve oullar tarafndan ele geirilir. XII. yzyln
ortalarna doru beyliin paralanmasyla Divrii Sleyman ahn
payna der. Siyasi mcadelelerin dnda kalan Mengcekler,
ina ettikleri eserleriyle kltr tarihi iinde yer alrlar. XIV. asrda
Sivasn lhanllara sonra da Eretnallara tabi olmasna ramen
Divrii Memlkllerin elinde kalr. ehir ancak Mercidabk
zaferinden (1516) sonra kesin olarak Osmanl hakimiyetine geer.
Bir sancak merkezi olan Divriinin Celali hareketlerinden fazlaca
etkilenmemekle birlikte evre ehirlerle olan ticaretinin zarar
grd gzlenir.
143
1888 ylnda rdiyelerinde 80 rencisi varken 1903

tarihinde bu say 58e der. 1903te bir medrese ve 12 rencisi
bulunmaktadr. 1897de mamolu Mahallesindeki Muhiddin Bey
Medresesinin banisi Hafz Paa mderrisi Necip Efendidir 208.
Semra gel Anadolu Seluklular devrinin en eski portalinin
1180 tarihli Divrii Kale Camiine ait olduunu kaydeder 209.
Tuncer, O gne dek mutlaka namazlarn klacak bir mescid veya
camileri vard. Ykldn kabul etmek gerekir, diyerek, esasen
bir hazrlk devresine iaret eder 210. Byk Seluklular devri ran
tezyinat ile dorudan irtibatl ve byk bir tezyini programa sahip
ilk Anadolu portalindeki kap svesinde yer alan tek satrlk iekli
Kufi kitabeden eserin ustasnn Meragal Hasan b. Firuz olduu
anlalyor. Kalede XIX. yzyln sonlarna kadar bir mahalle ile
burada yaayan insanlarn ibadetine tahsis edilmi olan bir cami
bulunmaktadr. Sleyman Paa Cami olarak da bilinen Divrii
Kale Cami, XIX. yzyl sonlarnda kalede yaayan (Kale
Mahallesinde) insanlarn buray terkiyle atl kalr 211. Caminin
ehinah bin Sleyman adna nesih kitabesi olan aa oyma
minberi rahmetli Zeki Oraln tespitlerine gre, buradan Cedid
Paa Camiine gtrlr ve 1949da bu cami hapishane haline
getirilince, birok paralar mangal yakmakta kullanlr 212. Bugn
toplanabilen paralar Sivas Kongre Mzesi'nde tehir
edilmektedir 213.
208
salname-i nezaret-i maarif, 1317

gel S. Anadolu Seluklularnn Ta Tezyinat
210
Tuncer O.C. Anadolu'nun lk Drt Seluklu Kumandan ve Yaptrd
Yaplarn zellikleri.Vakf Dergisi. Say12
211
Eken G. Fizik Sosyal ve ktisdi Adan Divrii (1775-1845). Doktora
Tezi. Ankara ni. Ankara. 1993
212
Aslanapa O. Trk Sanat II
213
www.divrigi.bel.tr
209
144
Bir klliye olarak tasarlanan Divrii Mucizesinin ahane

(imaret), buka (konukevi), sundurma, mahkeme, namazgah,
musalla, kuyu ve sebil gibi ksmlar gnmze gelememitir.
Cami, ifahane ve trbeden oluan yekpare yapnn ise biri
ifahaneye ait olmak zere drt kaps bulunur.
Kale Kaps, Kble Kaps ya da Cennet Kaps isimleriyle
adlandrlan Kuzey Kapdaki kitabede, "Allah'n rahmetine muhta
zayf kul Sleyman ahn olu Ahmet bu mbarek caminin inan
1228 tarihinde emretti. Allah mlkn daim klsn.", yazs yer alr.
ah Kaps, Taht Kaps da denilen kap, btn yaynlarda
Dou Kaps veya Doudaki nili Pencere olarak geer. Kapnn
giriinde yer alan hnkar mahfilinin gnmze ulamam
olduundan sz edilir. Kap zerinde yer alan kitabe, mlkn
gerek sahibini tasdik eden olduka anlaml bir seimdir. "Mlk
tek ve Kahhar olan Allah'ndr. Mimar Ahmet."
Batda bulunan ar Kaps stndeki yaznn anlam
yledir. "Allah rzas iin bu mbarek camii, Allah'n rahmetine
muhta zayf kulu Ahmet ah Bin Sleyman ah, Bin ahin ah
m'minlerin yardmcs tarafndan tesis olunmutur. Allah mlkn
daim ve kadrini yce etsin." 1506daki byk depremde bat kaps
ve iki sahn harap olur.
Orijinal giri kaps olmasna ramen uzunca bir sredir
kapal bulunan Kuzey Ta Kapdan girildiinde sada ve solda
birer adet hacet ve emanet sandukalar yer alr. Vaktiyle Divrii
halknn uzak yerlere veya yazlklarna gittikleri zaman evlerinde
olan altnlar emanet olarak camideki bu sandukalara braktklar,
ve aylar sonra dndklerinde emanetlerini gelip aldklar anlatlr.
Harim, stun dizileri ile belirlenmi be sahn ierir.
Ta iiliin ve esasen yeganeliin bir baka ifadesi olan
mihrapta ters dnm kalpler, hepsi de Allaha iaret eden yanlarda
birer elif, ortada lale ve altnda bir hilal bulunur. Ve sanki ibadet
esnasnda dikkatin dalmasn nlemek zere gz hizasnn
145
zerinde dzenlenen bu tezyinata yklenen mistik anlam eserin

muhtevasna uygundur. Btn kalpler Allaha muhtatr. Kalpler
ancak Allah zikretmekle tatmin olur. Dn Onadr. Varlan
secdeler, rkular, dualar Ona gider. Allah insanlarn yzlerine
bakmaz. O ancak insanlarn kalbine bakar.
Mihrap st kubbesi de cami ierisindeki akustii
salayabilmek iin yaplmtr. Yavuz Sultan Selim tarafndan
Divrii Ulu Camiine saray hallar ile beraber hediye edilen ini bir
kre bu kubbeye aslr. Bu deerli kre, kubbede meydana gelen
derin atlamalarn tehlike arz etmesi zerine cami restorasyonu
bitene kadar Sivas mzesinde muhafaza altna alnr. stanbulda
Vakflar Hal Mzesinde 13-14. yzylda Dou Anadoluda
dokunduu kabul edilen ve Divrii Ulu Camiinden gelen bir hal
sergilenmektedir 214.
Tiflisli brahim olu Ahmetin 1240 tarihli minberi,
zerindeki 22 yaz ile benzerleri arasnda mmtaz bir yere sahiptir.
Abanoz aacndan yaplm olan eserin mihraba bakan yznde,
Bu kutsal Minberin yaplp yerine konulmasn, Yce Tanrnn
honutluunu kazanmak iin, Halifenin yardmcs Hsamd
Dnya ved din Ahmet ah bin Sleyman ah buyurdu, ifadesi
yer alr. Sa tarafta ise Al-i mran suresinin 16-17. Ayetleri
bulunmaktadr 215.
Caminin kuzeybat kesindeki minare orijinal deildir.
Minarenin kaidesindeki bir kitabeden Kanuni Sultan Sleyman
tarafndan 1565 ylnda yaptrld anlalr.
Restorasyon-Konservasyon-Arkeoloji ve Sanat Yll Yl: 2010

Say:1
215
Al-i mran suresinin 16 ve 17. Ayetleri yledir. (Bu nimetler) Ey
Rabbimiz! man ettik; bizim gnahmz bala, bizi ate azabndan
koru! diyen, sabreden, drst olan, huzurda boyun bken, hayra
harcayan ve seher vaktinde Allahtan ba dileyenler (iindir).
214
146
Caminin Ahmed ah ile anas Fatma Hatunun 1243

Temmuzunda Divrii Mahkemesince vakf ve tescil ettirdikleri bir
vakfiyesi gnmze kadar gelmitir 216. Bu vakf daha sonra
Mengcek beyleri ve Osmanl sultanlar tarafndan mukarrer
tutulmu, ayrca mahallin eraf tarafndan yeni yerler
vakfedilmitir.
Erzincan Meliki Behramahn kz Turan Melike Hatun
tarafndan 1228 ylnda Ulu Caminin mimar Ahlatl Hrremaha
yaptrlan Darifann 1519 tarihli evkaf defterinde medrese
olarak getiine baklrsa, yapnn bu tarihten evvel medreseye
dntrlm olduu anlalr 217. Galip Ekenin almasndan
medreselerin kapatld tarihe kadar hizmete ak olan medrese-i
kbrada 1775-1845 yllar arasnda mderris, ferra, hafz olmak
zere pek ok grevlinin vazife yapm olduunu reniriz.
Darifa, pln, mimari eleri ve sslemelerinin yan sra,
Ulu Cami'ye bitiik ina edilmi olmasyla da Anadolu Seluklu
mimarisinde benzersizdir 218. ifahanenin byk lleri ve antsal
nispetleriyle orijinal Gotik Kaps, tamamen farkl bir bezeme
anlayna sahip olup btn cepheye hakimdir 219. Kapnn asl
nemi her iki yanda iri kaval silmelerin zerindeki insan ba
eklindeki oymalardan gelir. Baz anlaysz ellerin krp bozduu
bu portrelerden biri rgl, uzun salaryla bir kadn badr. Bir
gre gre bu figr ve dieri ifahanenin kurucusu Turan Melik
ve ei Ahmet aha aittir. Baz sanat tarihileri ise bu figrlerin ay
Glsoy E. XVI. Asrn lk Yarsnda Divrii Kazas. Yksek Lisans
Tezi. Marmara ni. stanbul. 1991
217
218
Durukan A. Anadolu Seluklu Sanatnda Kadn Baniler. Vakf Dergisi.
Say 27
216
219
Seluk M. Divrii Klliyesinde Teknik Gzellik
147
ve gnei temsil ettiini ileri srer. Kap kitabesinde u cmleler

yer alr: Bu kutsal darifann yapmn, Kutlu melik Fahreddin
Behramahn kz, Allahn honutluunu kazanmak isteyen ve
onun balamasna muhta olan, Adaletli Melike Turan Melek
buyurdu. Allah kabul etsin, Amin. (Aralk 1228)
ifahane gneyden camiye bitiik olup ortada drt stun
zerine oturan fenerli kubbe, yanlardaki eyvanlara hafif bir k
vermektedir. Camiye bitien gneydou kede trbe yer alr ki, bu
mezar odasnn kubbesi atda bir klah halinde ykselir. Melik
Ahmet ahn 1243den sonra hangi tarihte ld bilinmiyor.
Ulucami ile bitiik Darifa arasndaki trbede irili ufakl 15 kabir
grlr 220. Bunlardan srl tulalarla rlm olann Ahmet aha
ait olabilecei ileri srlr. Burada patlcan moru iniler ve
turkuvaz mavisi inilerle altn varakl Ya Allah yazlar
mevcuttur 221. Melike Turann kabri ile birlikte ifahaneye giriin
solundadr. Trbede Ahmet ahn annesi Fatma Hatun, babas
Sleyman ah ve aile efrad yatmaktadr. Dier lahitler ise talan
edilmitir. Lahitlerin bir ksmnn ise ehit trbeleri olduu ileri
srlr. Rivayete gre Seluklu dneminde yaayan byk zatlar
savalarda ehit olmu ve buraya defnedilmitir.
Eserin takdirinde Tuncerin yorumu bir noktaya dikkati
222
eker . uras gerek ki bunlar, yerli Ermeni veya dier
Hristiyan ustalarn ssleme rnekleri deildir. Azerbaycan
yaplarnda da bylesi grlmez. Bu herhalde yine yerli Hristiyan
ustalarn, Seluklu sanatn grp heyecanlandklar ve bunu
gizleyemedikleri bir noktaya gelmelerinin olgusudur. Daha sonra
bu takdirinde arya kaar. Sanki Hal Seferleriyle Anadolu'ya
zen K. Divrii Kltr Miras ve Korunmas
http://divrigimuftulugu.gov.tr/ulucami.htm
222
Tuncer O.C. Anadolu'nun lk Drt Seluklu Kumandan ve Yaptrd
Yaplarn zellikleri.Vakf Dergisi. Say12
220
221
148
gelen ve Divrii'ye urayan bir Hristiyan yap ekibine, Seluklu

sslemelerini kapsayan geometrik anlayl bir takap yapn
denmi gibidir. Fakat neticede, eserde kap ve duvarlara ilenen
btn motifler asimetrik olup ustann tekrardan kanm ve
kendisini hi bir motife bal kalmadan srekli yenilemi olduu
grlr. Esasen karsndaki insan, her motifte Allah'n birliinin
vurgulanm olduu dncesine gtrmektedir.
Giri cephesi bir portal gibi ilenmi olan Sitti Melik trbesi
1195 tarihini tar. Kale ile ar arasnda emsi Bezirgan
Mahallesinde yer alan trbede Mengcekoullarndan Emir
Sleyman Seyfeddin ehinah ve ailesi medfundur. Sekizgen planl
trbe dzgn kesme talardan yaplm, kaps geometrik motiflerle
bezeli bir ereve ile kuatlmtr. 1970 ylnda ierisinde sal
sollu iki sra halinde yer alan kitabesiz 10 mezardan bei
kaldrlmtr. ahin ah tarafndan tahminen lmnden iki yl
nce yaptrlan trbeye Sitte Melik denilmesi, ailesinden Sitte
Melik Hatun tarafndan bu trbe iin vakf tesis edilmesinden
dolaydr. ahin ahn annesi veya ei olmas gereken bu hanmn
da ayn yllarda ld ve ayn trbeye gmld
anlalmaktadr. Set stndeki trbe avlusu zamanla bir hazireye
dnm olup burada ok eski lahitler, mezar talar ve temel
kalntlar vardr. Buraya Aa Mezarlk denir. Bugn restore
edilmi olan trbe ve hazire, evre dzenlemesi yaplm olup
ziyaretlere aktr.
Ayn yllara tarihlenen sekizgen planl, iten kubbe dtan
piramidal klahla rtl bir kmbet de hazinedar Ruzbe olu
Byk Emir Hacip Kamereddine aittir. Klasik adr stilli siyah
tatan yapl sadece kaps sslemeli olan yap 1196 tarihlidir. XVII
149
ve XIX. yzyllara ait beratlardan trbede grevli czhan ve

trbedarn varln reniriz 223.
Hac Seyyid, Siddi Ahmet, Naib Eref ve Hac Gazez
trbesi adlaryla anlan trbe Yukar arnn son arastas ile
Gariplik Mezarl arasnda yer alr. Hac Seyyid trbesine, yanl
bir adlandrma ile Naib Eref trbesi deniliyorsa da belgeler,
yapnn Seyyid Ahmed bin el-Hac mer adnda bir hacibin trbesi
olduunu gsterir. Kitabesinin olmay trbenin isim ve yapl
tarihi bakmndan kesin bilgiye ulamay engellerse de, yap 13.
yzyla tarihlenir. 1972de ta klah yenilenmi, 1990da bitiik
dkkanlar kaldrlarak evresi almtr. Sekizgen piramit bir
klah olup zgn denebilecek kadar eski ve iyi korunmu ahap
kaps dikkat ekicidir.
1240 ylna tarihlenen Nureddin Salih, dier adyla
Kemanke trbesi, Ulu Camiden mamolu Mahallesine giden
eski sokak zerinde Ahi Yusuf trbesinin gneyindedir. Bulunduu
mahallenin ve yanndaki mescidin adndan dolay Kemanke
Trbesi de denilir. Ahmet ahn hacibi Siraceddinin len olu
Nurettin Salih iin yaplmtr. Kk mezarn ocukken ld
sanlan Salihi simgeledii byk mezarn da Hacib Siraceddine
ait olduu sylenebilir. Trbe sekizgen planl ve piramit ta
klahldr. Sekiz yzeyinde de bezeme yoktur. Zamanla sokak
zemini ykseldiinden yol cephesi yarya kadar gml
durumdadr. Trbenin mahzenine arkasndaki bir ukurdan girilir.
Dier kmbetlere nispeten olduka basktr. erisinde biri byk
dieri kk olmak zere iki adet kitabesiz mezar vardr. Piramit
klahn kaplama talar 1970lerde yenilenmitir.

223
150
Kalealt Mahallesindeki Sinaniye Hatun Trbesi harap bir

halde olup muhtemelen Mengcekoullar dnemine aittir.
13. yzyla tarihlenen Ahi Yusuf Trbesi Nurettin Salih
(Kemanke) Trbesinin az ilerisindeki bir evin avlusu ierisinde
bulunmaktadr. Kubbesi, iki yan duvar tamamen yklmtr. Ahi
Yusuf zaviyesinin XVIII ve XIX. yzyllarda faal olduu
grlr 224.
Kad skender bin Abdlcebbar Trbesi, halk arasnda
Hasan Gazi trbesi olarak bilinir. Trbe kalntlar mamolu
Mahallesinde ve Nebipaa konann bitiiindedir. Mescit ve
trbe yan yanadr. Trbede beik rtl bir mezar ve dargun aac
bulunmaktadr. 1314 ylnda ina edilmi olan trbede yatan zatn
skenderundan geldii ve Divriide kadlk yapt
sylenmektedir. Nebipaazadeler bu zatn mtevellisidir.
Kaytbay Trbesi, mamolu Mahallesi Camiinin (Kantepe
Camii) iindedir. Burada yan yana zarif desenli iki ta kabir
vardr 225. Trbede Kaytbay ve olu Nasr Seyit Mehmet
yatmaktadrlar. Halk arasnda Kaytbayn Memlk sultan olduu
anlatlr. Trbe Kaytbay tarafndan olu iin 1489 ylnda
yaptrlmtr. Memlklerin ehre hakim olduu dnemde, adn
ald
trbe
etrafnda
teekkl
eden
mahalleye
(Kantabay/Kaytbay) XVIII. yzylda rastlanmad grlr226.
Bakmn Kantepe Camii grevlilerinin yapt trbe daha nce

224
Kalafat Y. Sivas Yresi Trk Halk kltrnde Trbeler etrafnda

olumu inanlar
226
225
151
cami dnda iken, 1904 ylnda yaplan geniletme srasnda cami

iine alnmtr.
Halkn Araplk adn verdii trbe, Hacib Ahmete aittir.
Koca Paa Mahallesinde, Araplk
Sokanda, yolun sol
kenarndadr. Sekiz keli, kubbesi ykk bir kmbet kalntsdr.
Memlkl Sultanl (1391-1516) dnemine ait bir trbedir.
Trbenin iinde asrlk bir dargun aac vardr. Bitiiinde kk
bir mescit yeri bulunmaktadr.
Hac Mehmet Trbe ve Zaviyesinin kalntlar Stlk
yolu zerindedir. arbandan mamolu Mahallesine giderken
sa kol zerinde ve Yaminolu evi bitiiindedir. Trbenin arka
duvar ayaktadr. ki yan duvar ksmen, n duvar tamamen
yklmtr. Dikdrtgen planl ve kubbeli trbeden gnmze pek
az ey kalmtr. Galip Eken almasnda Hac Mehmed b.
Mehmed zaviyesinin XIX. yzylda faal olduundan sz ederek
yevmi bir ake karlnda Hasann trbehan olduunu ilave
eder 227.
Hoca Mercan Trbesi, Mercantepe yokuunda, olakolu
Sleyman evi ile Nuri nsal evinin arka ksmndaki arsa
zerindedir. Trbeye ait temel kalntlar mevcuttur.
Msrllar Trbesi Hkmet Konann yanndaki mezarlk
karsnda bulunan bu trbenin kitabesi bulunmamaktadr. Deiik
yap slubuyla birlikte, yre halknn sylediine gre trbe
Msrllar (Memlkller) tarafndan yaptrlmtr. Kesme tatan
kuzey-gney dorultusunda uzanan dikdrtgen bir plana sahip olan
trbenin zeri beik tonozla rtlmtr. Restorasyonuyla
ziyaretilere ak olan trbe, duvarlarndaki renkli talarla dikkati
ekmektedir.
227
152
Saracn Trbesi ierisindeki mezar tanda iki ayr tarih

bulunmaktadr. Buna dayanlarak trbenin XVIII. yzylda
yapld sanlmaktadr. Trbe kare planl, kesme tatan drt ayan
tad sivri kubbeli baldaken tarznda bir mezar ant olup, etraf
aktr.
Dilber Kmbeti, ilenin 5 km. gneybatsnda Hazekrek
(Gnbahe) Ky yaknlarnda bulunur. Bu kmbetin kitabesi
gnmze
gelememekle beraber, XIII.-XIV. yzyllara
tarihlendirilir. Kmbet kesme tatan sekizgen planl olup, zeri
iten kubbe, dtan sekizgen prizma bir klahla rtldr.
Kmbetin byk bir blm yklm, st rts izlerden
anlalmaktadr. Giri kaps kuzey ynnde olup, olduka
yksektir. Ancak giriin evresindeki talarn byk bir ksm da
sklmtr. Kmbetin altnda bulunan mumyalk ksmna dou
ynnden girilmektedir. Bu blm dou bat ynnde uzanan sivri
kemerli bir tonozla rtlmtr. erisindeki mezarlar
kaybolmutur. ki katl kk yapnn alt kat kare planl olup, st
kat sekizgendir. Yapnn genel izgileriyle Mengcekoullar'ndan
sonraki dnemlerde yapld dnlebilir. Zamanla iinde trbe
olduu unutulmu ve bir dinlenme hanna dnmtr.
Diblehan'n yannda bir eme ile "Mcavir ah" denen bir de
mezar vardr 228.
Dumluca ky ile Gnbahe ky arasnda bulunan Seyit
Baba Trbesinin XIII.-XIV. yzylda yapld sanlmaktadr.
Trbe kare kaideli ve sekizgen gvdeli olup, zeri piramidal bir
klahla rtldr. Byk lde ykk durumdadr. Trbenin girii
douda olup, altnda mumyalk ksm bulunmaktadr.
Aka Baba, ileye 27 km. mesafede bulunan Karakale
kynde medfundur 229. Karakale, 300 sene kadar nce Akmee
228
229
http://www.dumlucakoyu.com/
www.karakale.net/
153
kynden ayrlan kyden birisidir. Anayola bir km. mesafede

olan ky, eski bir doal kalenin yamacnda bulunmaktadr.
Acababa Trbesinin Seluklular dneminden kalma olduu ileri
srlr. Ayrca, bu kyden nl bir air kmtr. Bu kii de, 300
yl kadar nce yaayan, cnknameler, duaz- imamlar ve ak iirleri
yazan, Akgil slalesine mensup Er Mustafadr.
Hasan Paa Trbesi, ileye 18 km. mesafede bulunan
pnar kyndedir. Horasan Erenlerinden Koca Haydar olu
Hasan Paa trbesi yln her ay ziyaret edilir ve adaklar adanr230.
Anlatlr ki, Hasan Paa Muhammet Hanefi soyundan gelen Ahmet
Yesevi Hazretleri evlatlarndan Koca Haydar Sultann oludur.
Kafirlerle yaplan bir savata Haydar esir der, ama gtrlerek
zindana atlr. Hac bekta Veli Hazretlerinin bir mucizesi ile
kurtarlr. Haydarn zindanda ektii ikence ve azap neticesinde
salar aarm ve ihtiyarlamtr. Ahmet-i Yesevi Hazretleri
olunu grnce, Haydar kocamsn, der. Ondan sonra Haydarn
ismi Koca Haydar kalr. Koca Haydar da hnkar gibi Anadoluya
gelir. Sariek yaylasnda mekan tutar. Tek bana yaad iin
geyik st ile beslenir. Dier taraftan burada tekke kurar ve halk
irat etmeye balar. Birok rencisi vardr. Amac ilim ve insan
sevgisini yaymak, yerletirmektir.
Osmanl padiah IV. Murat 1638 ylnda Badat ve Musul
seferine kar. Sariek yaylasnda Koca Haydarn rencileri
tarafndan karlanr ve bu renciler, pirimizin selam var, sizi ve
askerlerinizi konuk etmek ister, der. IV. Murat kabul eder. Koca
Haydar sultann dergahna gelir. Yannda hi bir ey yoktur. Pir,
askerlerimizin ve hayvanlarmzn iaesini nasl karlayacaksn,
der. Koca Haydar, sultanm siz merak etmeyiniz, btn hizmetler
yerine gelecektir, der. Gsterdii kerametlerle btn hizmetler
yaplr. IV. Murat, pirim sizin gerek bir veli olduunuzu
230
http://www.harmankayakoyu.com/
154
rendim, sefere gidiyorum, bana zaferi kazanmam iin dua et,

der. Koca Haydar, Sultan! htiyarlara, ocuklara ve kadnlara
demezsen, zaferi kazanrsn, diye karlk verir. Padiah Koca
Haydarn elini per ve yoluna devam eder.
IV. Murat, Badat ve Musulu alr, 1639 ylnda stanbula
dner. Koca Haydar Sultana stanbuldan Hacer adl bir cariye
gnderir. Bu cariyeden Hasan isimli bir olan ocuu dnyaya
gelir. Koca Haydar Sultan ile ilikisini hi kesmeyen IV. Murat
Hasan stanbula aldrr, okutur, Paa nvan da verir. Hasan
bundan sonra Hasan Paa ismi ile anlr. Koca Haydar Sultan vefat
eder. Kabri Ortaky ile Atmalolu arazisi zerindeki Sariek
yaylasnda bulunmaktadr. Bugn trbesi ziyarete aktr.
Hasan Paa, bundan sonra IV. Murat tarafndan Koca
Haydar Sultana vakfedilen ve Divrii kazas hudutlar iindeki
eski ad Gamhu olan Akpelit kyne yerleir. Hasan Paann n
gnden gne byr ve yaylr. Bu durum Osmanl idaresini rahatsz
eder. Hasan Paann katli emredilir. Zaptiyeler Hasan Paay
Divriiye getirirler ve gece meydanda asarlar.
Denilir ki, Hasan Paa aslrken, lmne sebep olan
Divrii'lilere beddua eder.
Yznz bembeyaz ola!..
Gznz apakl kala!..
Divriinin pnar kylleri ehre saman satmaya gelirler.
Bakarlar ki pirleri daraacnda asl. Geceyi beklerler, pirlerini
gizlice daraacndan indirir ve saman ykl bir atn srtna koyar,
kye getirirler. Kyn yaknna defnederler. Hasan Paann
trbesi ziyarete aktr.
Hasan Paann olu Mahmuttan gelen slale oalarak
devam eder. Soyadlar Koca Haydar Sultann isminden dolay
Kocadr.
Pir Sultan Abdaln, Sultan Murat Caddesi zerinde Akpelit
yaknnda bulunan Koca Haydar Yatr'nda gml olduu kabul
155
edilir. Koca Haydar evresindeki Bizmien, Al ve Dilli gibi

Alevi kylerinin XVII. yzylda Pir Sultan ve taraftarlarnn
sktrlmas sonucu buraya gelip yerletikleri, Al Ky'nn ise
Ocak olduu ne srlr. Dier bir gre gre, Koca Haydar,
kendi adn tayan bir ocan piridir. Pir Sultan Abdal ile bir ilgisi
yoktur.
Bu trbede, bir Anadolu ereni olan Koca Haydar ve olu
smail ile torunu Dehman yatmaktadr. Trbenin duvarndaki
mezar tanda, eyh Dehman bni Seyyid, eyh smail bni
Seyyid, eyh Koca Haydar ruhuna fatiha, yazldr.
Yaknndaki Akpelit kynde Koca Haydar soyundan gelen
dedeler yaamaktadr. Bu dedelerin evre kylerde talipleri
vardr.
Al, Bizmien ve Dilli Kyleri aslnda ounlukla Hdr
Abdal Sultan ocana baldr. Al Ky Oca, Gzc
Karacaahmet sllesinden Hdr Abdal evlatlarndan Seyit Ahmet
elebi'ye aittir.
Hseyin Gazinin mezar, ileye hakim Imbat Dann
zirvesindedir. 1959 ylna kadar Hseyin Gazinin mezar toplama
talardan ibaretti 231. Yaklak yedi metre uzunluundaki mezarn
etraf ak olup koruma altnda deildi. Yine bu civarda toplama
talardan meydana getirilmi sembolik mezarlar vard. Halk, bu
mezarlarn Hseyin Gazinin ehit den askerlerine ait olduuna
inanmaktadr. Adak yerine gelenler bu mezarlar da ziyaret
ederlerdi. 1996 ylnda bu sembolik mezarlar evre dzenlenmesi
gerekesiyle sklp atlr.
zen K. Sivas Civarndaki Anadolu Erenlerinin Menkbelerinde

Belli Bal Motifler
231
156
Hseyin Gazinin toplama talardan ibaret mezar, 1959

ylnda Divriiyi Gzelletirme Dernei tarafndan onarlr.
Kitabesine Aslen Medineli olan Battal Gazinin babas Hseyin
Gazi burada yatar. Doum yeri Malatya olup, harp ederken
Divriide ehit olmutur. szleri yazlr.
Hseyin Gazi yatrnn etrafna olduka yksek bir ta duvar
ekilmitir. Daha sonraki yllarda ise kurbanlarn kesilip
piirilmesi, namaz klnmas ve mutfak malzemelerinin saklanmas
iin ilave binalar yaplr. Son yllarda aalandrmaya ynelik
almalar da hzlandrlmtr.
Divrii kylerinde Hseyin Gaziye atfedilen birka
adak yeri daha bulunmaktadr. Mahalli rivayetlere gre Hseyin
Gazi, savaarak Divriiye kadar gelir. Krks mezras
civarndaki korulukta kolundan ok yaras alr; bakmszlktan kolu
(gerir) kangren olur. Hseyin Gazinin kolundan yaraland yer
bugn Gazili adn almtr. Gazili ziyareti, Krks mezras
koruluu iindedir. Hseyin Gazinin bakmszlktan ryen kolu
da kizbaak (Kmek) ky civarna gmlr. Bu ziyaretin ad da
Gk Koldur. Bu iki adak yeri her yl kyllerce ziyaret edilir.
Imbat dandaki Hseyin Gazi yatr civarnda on iki
adet ukur vardr. Halk bunun Hseyin Gazinin atnn ayak izleri
olduuna inanmaktadr. Menkbeye gre, Divrii Kalesinin
altndaki kiliselerde on iki kei yaarm. Bunlar hile ile Hseyin
Gaziyi ehit ederler. O da kellesini koltuuna alarak Imbat
dann zirvesine kar, trbesinin olduu yerde ruhunu teslim
eder. Trbeye dileklerde bulunmak zere yedi Perembe sabah
gidilir. Erkekler sabah namazlarn kadnlar nafile namazn burada
klar. Namazdan sonra Yasin-i erif okunur. Bu esnada dualar
edilir, dileklerde bulunulur. Bazen mevlit okutulur, eker datlr,
yemek ikram edilir. Hseyin Gazinin Malatyadan gelen Ermeni
Kafilesi ile tek bana savap dmann drtte n kltan
157
geirdiine ve kendisinin de bu savalarda ehit olduuna inanlr.

Bakmn halkn yapt trbeyi ylda birka yz insan ziyaret
etmektedir.
leye 11 km. mesafedeki Gneyevler kynn bir mezras
olan Ahi mezrasnda yatr bulunan Ahi Baba, Dumbuca Da
eteklerinde tekkesini kurar 232. Kutlu zenin almasndan
rendiimize gre, toprak daml bir ky odas eklindeki trbe,
kyn hemen yaknndaki olduka meyilli bir tepenin
zerindedir 233. Dikdrtgen planl trbede mezar ta kitabeleri
okunmaz halde olup biri Ahi Babaya, dieri hanmna ait olmak
zere iki kabir bulunmaktadr. Bu kabirlerin I. Cihan Harbi
yllarnda ak bir ky mezar eklinde olduu, toprak daml
binann l920li yllarda yapld anlatlr. Trbenin bulunduu
arazide bugn de ky mezarl bulunmaktadr. Hastalar, kabirlere
niyaz ettikten sonra Fatma Anaya (Hz.Fatma) ait olduuna
inanlan bir tek pabu altn aryan yerlerine srerler.
Trbenin d bat duvarnn alt kesinde hastalarn, burada
bulunan bir delie ellerini sokarak, ifa maksadyla bir miktar
toprak alp yedikleri cherlik bulunmaktadr. Trbenin giri
kapsnda olduka byk, bir ift da keisi boynuzu asldr.
Ahi baba, Eksirik kyne Erdebilden gelmitir. Menkbeye
gre, Ebu Mslim el-Horasaninin teberini asl meslei demircilik
olan Ahi Baba dmtr. Uzun yllar kyn srlarn yayar.
Keramet sahibi bir ahsiyet olduu iin srnn banda bulunmaz.
Sabahleyin srlar Dumbuca Dana yaylma gnderir, akam
olunca da hayvanlar yaylmdan dnerler. Kurt, ku Ahi Babann
srlarna zarar vermezler. Ahi Baba da kydeki gnlk ilerine
devam eder. Suyollar aarak Dumbuca Dandan kyne su
getirir. Trbesinin bulunduu yere byk bir havuz yapar, etrafn
232
233
http://www.ahikoy.tr.gg/
zen K. Ahi Baba/eyh Bayezit Yatr
158
aalandrr. Bugn de trbe civarnda havuz kalntlar mevcuttur.

Bu tepenin l920li yllara kadar asrlk aalarla kapl olduu,
trbeye kurban kesmeye gelenlerin bu aalardan faydalandklar
anlatlr. Bugn trbenin bulunduu tepede kuburnu, karamuk ve
ide alsndan baka bitki rts kalmamtr.
Menkbeye gre, Dumbuca Da eteklerinden geen Sultan
Murad kervan yolu zerinde bir ejderha trer. Kervanlara yol
vermez. Yaylmdaki hayvanlar paralar. Kyller korkularndan
yaylaya kamaz, tarlalarna gidemez olur. ikayetler, feryatlar
artar. Fakat, ejderhay ldrmeye de kimsenin gc yetmez.
Divrii Beyi aresiz kalr. Beyin etrafnda bulunanlar:
- Beyim, bu ejderhann hakkndan gelse gelse, Eksirikte
oturan dervi gelir, derler.
Bey, Eksirik kyndeki dervie haberci gnderip, sarayna
davet eder. Ahi Baba, o srada amur karmaktadr. Haberciler kye
gelirler, dervie selam verirler. Beyin davetini iletirler. Ahi Baba
da:
- Beye selam syleyin, merak etmesin, elimin amurunu
ykar ykamaz yola karm, diye cevap verir.
Haberciler kyden ayrlrlar. Divriiye gelip Beyin
huzuruna karlar. Bir de grrler ki, Eksirik kyndeki dervi,
kendilerinden nce Divriiye gelmi ve beyin huzuruna kmtr.
Hayretlerinden bir ey syleyemez, ayakta dikilip kalrlar.
Bey, Ahi Babaya derdini anlatr. Byk bir sknt iinde
olduu her halinden bellidir. Dervi Baba, bizi bu ejderhadan
kurtar..., der. Ahi Baba:
- Beyim, siz merak etmeyiniz. Allahn gcyle ve erenlerin
himmetiyle ben onu ksa zamanda helak eder, kervan yolunu
aarm, der.
Ahi Baba, Divrii Ulu Camiinin damna kar, okunu alp
yayn eker. Att ok, Dumbuca Dana doru szlp gider.
Sonra, aa iner. Beye:
159
- Canavarn ii tamam, der.

Kimse Ahi Babann szne inanmaz. Ulu Camiden atlan
bir okla canavar vurulur mu, derler.
Bey, olay dorulamak iin askerlerini Dumbuca Dann
eteklerine gnderir. Askerler, Dumbuca Da eteklerine
vardklarnda canavarn bir ok darbesiyle ldrlm olduunu
hayretle grrler. Canavarn kulan kesip Divrii Beyine
getirirler. Bunun zerine Ahi Babaya saygszlk edenler, ayana
kapanp zr diler.
Divrii Beyi Ahi Babay dllendirmek ister. Ondan
dileini sorar. Ahi Baba da:
- Beyim, benim kymden asker alnmasn, der. Bey de:
- Asker alrm. Bu, vatani bir grevdir; buna kimsenin gc
yetmez, diye cevap verir. Bunun zerine Ahi Baba:
- Benim kymden vergi kaldrlsn, der. Bey de:
- Bunun deeri yok. Siz, drt be haneli bir kysnz,
verginizden ne kar, diye cevap verir.
Eksirik kynden vergi kaldrld gibi pnar, Hapa ve
Paynik kylerinin gelirleri de Ahi Baba Tekkesine balanr. I.
Cihan Harbine kadar bu gelirlerin tekkeye muntazaman aktarld
anlatlr. Harp knca ordunun erzak ihtiyac artar. Tekkeye
balanan gelir de orduya aktarlr. Ancak gelirin yzde 10u
l920li yllara kadar tekkeye braklr.
1900l yllarda kyller her yl sonbaharda toplanr,
tekkenin gelirlerinden bir ksm ile Ahi Babann can helvasn
piirip datrlar, ayrca iki de kurban keserler. Kesilen kurban
etleriyle bulgur pilav piirildii ve civar kylerden gelen
ziyaretilerle birlikte yendii anlatlr. Bu merasime kasabadan da
katlanlar olmaktadr. Tekkeye ayrlan parann bir blm de
hanelere eit olarak datlr. Kyllerin, tekkenin geliri kesildikten
sonra da bu merasimi l950li yllara kadar srdrm olduu
nakledilir.
160
nana gre Ahi Baba, masraftan kaan kylleri ikaz

etmek iin l960 ylnda kye iki da keisi gnderir. Kyller de
ky iinde sahipsiz dolaan da keilerini yakalayp Ahi Babann
can iin keserler. Yemek piirip ky halkna datrlar.
Gnmzde yrede da keisi kalmad iin Ahi Babaya
kurban gelenei de unutulur. Trbe civarnda kesilen kurbanlar ise,
adak kurban olarak kesilmektedir.
Seyyit Baba yatr, ileye 24 km. uzaklktaki Akmee (eski
ismi Ziniski) kyndedir. Seyyit Babann, Seluklular dneminde
yaam ve bu yrede ehit dm bir alperen olduu kabul
edilir 234. Buras yredeki nemli ziyaret yerlerinden biridir. Seyyit
Baba trbesi kare planl olup zeri piramit klahla rtldr. Trbe
ierisinde be kabir bulunmaktadr. lk kabir Seyyit Babaya, ikinci
kabir hanmna, nc kabir olu Abdurrahmana drdnc kabir
kz Sakineye ve beinci kabir de hizmetisi Arapa aittir. Bunlar
tahta sandukalar olup zerleri renkli kumalarla rtldr.
Ziniskideki Seyyit Baba tekkesi, evrenin en nl tekkesi
olarak yzyllardr hakl bir ne sahiptir. Bulunduu kye adeta
ayr bir ahsiyet kazandrmtr. Geni bir mezarlk alan iinde yer
alan tekke ve trbenin etrafnda kocam dut aalar dikkati eker.
Fakat artk tekke ve bitiik trbe eski grntsn kaybetmitir.
Yakn yllarda harabiyeti nedeniyle kyller ve bu tekkeye zel
ballk gsterenler ibirlii yaparak kaba fakat salam tarzda
blmeleri olan kmbet biimli trbeyi yenileme abasna girmiler
ve tabii eskiyi tamamen ortadan kaldrmlardr. Yalnz, tekkenin
giri ksmndaki rtme ve kurban yeri kerpi zellii ile
bozulmamtr.
Tekke, be blmden meydana gelmektedir. En dta kble
ynnde rtme ve giri kaps ile kiler kaps ve sada kurban yeri
234
zen K. Tahta Kll Derviler
161
bulunmaktadr. Kurban yeri kk bir odadr. rtme, drt ahap

direk zerine kirilerle balanm iki yan ak bir sundurmadr.
Buradaki bir kapdan girilen kiler, eskiden tekkenin her trl
erzann sakland bir yerdir.
rtmedeki asl kap, eii, ivileri, tokma, halkas; her eyi
ile kutsal saylm, zerine iviler aklm, paavralar balanm,
eikten kymklar koparlmtr. Bu trbenin kapsna zellikle
ocuu olmayanlar srarla yz srmekte, byle bir ziyaretten sonra
ocuklar olursa, tekrar tekkeyi ziyaretle kurban kesmekte, doan
erkek ocuklarna Seyit adn vermektedir. Bu kapdan aevi ve
mescit olan asl mekana girilir.
Kk birka pencere ile aydnlanan ve hibir mimari
zellik tamayan bu ksmda, kble duvar zerinde basit bir
mihrap nii bulunmakta, bir kede ise tekkenin kalabilmi eski
eyalarndan amdanlar, kazanlar, tepsi, kab-kacak, kilim, hasr,
rme seleler, emseli, pskll seleler vs. grlr.
Mescidin bat duvarndaki bask bir kapdan trbeye girilir.
erdeki ahap sandukalar basit yapldr ve altlar kerpi
rgldr. Bunlardan en batakinin Seyyit Babaya ait olduu
kabul edilir. Yine yakn tarihlere kadar bu sandukalardan bir
kann banda birer yeil sancan asl bulunmakta olduu
anlatlr. Ssleme, mimari tarz vs. gibi tarihlemeyi kolaylatracak
hibir ipucu grlmez.
evre halk arasnda yaygn sylenti, Seyyit Babann
Mengcekler dneminde ahlarn sancaktar olduu ve buradaki
bir savata ehit dt ile ilgilidir. Bu sebeble ona ehit gzyle
baklr, byk sayg gsterilir.
Bugn kk bir ky olan Akmee (Ziniski), Osmanllar
dneminde olduka byk bir kasabayd. Ersin Glsoy,1519 tarihli
evkaf defterinde Ziniski kynde bulunan zaviyenin eyh Osman
162
Zaviyesi olarak getiini kaydeder 235. Kanuni devrinde Divriide

yaplan tahrirlerin ilki olduu sanlan bu defterde Zaviye-i eyh
Osman bal altnda, Karye-i Ziniski, tabii nahiye-i Ziniski,
cemaat- dervian Zaviye-i eyh Osman hizmetkarlardr.,
denilmekte ve dervilerin says verilmektedir. Ayn asrda Erikli
ky iin ise Karye-i Erkl, tabii nahiye-i Ziniski, tamam
vakfiyesi Zaviye-i eyh Osman denilmekte, ayrca trbeye bitiik
mescit iin de Karye-i Ovack, tabii nahiye-i Ziniski, tamam
malikanesi Mescid-i Ziniski olarak belirtilmektedir.
Ziniskide Kanuni devrinde tekkeye bal olarak yaayan ve
mrlerini burann hizmetkarlar olarak geiren kalabalk bir dervi
grubunun bulunduu grlr. Ayrca, trbe ve mescid iin ayr ayr
vakflar tesis edilmitir. Yine Kanuni devrine ait 1530 tarihli
Mufassal tahrir defterinden eski medresenin daha o tarihlerde tatil
olmas sebebiyle vakfnn ilgili mescide devredildii iaret
edilmektedir. Bu balk altnda, olduka zengin bir vakf tesis
edilmi olduu grlr. Ancak alttaki haiyede vakfiyesinin
grlmedii, yalnz vakflnn tespit edildii bildirilmektedir.
eyh Osmann XVI. yzyldan nceye ait bir sima olduu
muhakkaktr. Muhtemelen Anadolunun Trklemesi dneminde
evrede etkin olmu bir Trkmen eyhidir. Fakat belgelerde
rastlanmayan eyh lakabnn yerine, gnmzde ad ve eyhlii
unutularak, ihtimal ki, bu Seyyit ve Baba ismi geerli olmutur.
Seyyit Babann menkbevi kiiliini anlatan Menakb- Seyyit
Baba adl bir eserin olduu, fakat bu eserin I. Dnya sava
yllarnda kaybolmu olduu sylenir. Menkbeye gre, Seyyit
Babann dedeleri ran yoluyla Anadoluya gelirler. Bu derviler
alt tanedir. Hnkar, Krehire, Baba lyas Amasyaya gider.
Seyyit Babann dedeleri de bir mddet Tunceli (Dersim)de
Glsoy E. XVI. Asrn lk Yarsnda Divrii Kazas. Yksek Lisans
Tezi. Marmara ni. stanbul. 1991
235
163
kalrlar. Bunlara o yrede Sarolu Askerleri denilmektedir.

Saroullar Tuncelinden gp Divriinin Ziniski kyne gelip
yerleirler. Ayn soydan gelme Koca Leker, Erzincana bal li
ilesinin Bata ky yaknlarnda ehit der. Trbesi, Bata
istasyonu yaknlarndaki bir koruluun iindedir. Yine menkbeye
gre Erikli kynde yatr bulunan Koca Sal ailenin en by,
Seyyit Baba ortancas, Kayack kynn mezras olan Aarda
yatr bulunan Aar Baba da en kkleridir. Baka bir menkbeye
gre Seyyit Baba, Hnkarn halifelerindendir. Hnkarn emri ile
Ziniski yresini fethetmek iin sancan ekerek dervileri ile
birlikte yola kar, Erikli ky zerinden Ziniskiye gelirken bir
takm kerametler gsterir.
Seyyit Baba, Er-Kz Anadan uarak erliini/evliyaln
belli eder. Sonra Uan Kayaya konar. Kl-meede klncn
kuanr, sancan alarak Diyneneceke kadar gelir ve burada
dinlenir. Daha sonra dervileri ile birlikte Ziniskiye girer. Seyyit
Babann yeil sanca Divrikliler tarafndan byk itibar grm,
kutsallna hrmet edilmitir. Divrii ilesinde kan salgn
hastalklar, toplu lmler, yangn, sel gibi benzeri felaketlerde ve
afetlerde Seyyit Babann sanca ocakllar tarafndan at zerinde
Divriinin etrafnda dolatrlr ve kurbanlar kesilirdi. Bu
uygulamann son defa 1. Dnya Sava srasnda uygulanm
olduu nakledilir. Bu sayede koleraya bal toplu lmlerin sonu
alnm olduu anlatlr. Yine, Cumhuriyetten nce Hacca
gidenler, Seyyit Babann sanca altnda dua ederlerdi. Hac
adaylar, yakn akrabalar, komular ve ile halk eski Buday
Pazarnda toplanrlard. Bu srada Ziniskideki Seyyit Babann
sanca, Kantebe Camii sanca ve Ulu Caminin sanca ilahilerle
hac uurlama yerine getirilirdi. Dualar edildikten sonra
sancaklarn dibinde kurbanlar kesilirdi. Sancak tayanlara
hediyeleri verilirdi. Haclar, sancaklar nde olmak zere byk bir
kalabalkla Selavata kadar uurlanrd. Seyyit Baba trbesi ayn
164
zamanda bir Trkmen/Alevi oca olduu iin her yl ilk ve

sonbaharda Divriinin Akmee (Ziniski), Sincan, Kekliktepe
(Galn), Karakale, Erikli, Yazky, Aar, Ekinba (Kilisecik),
Kayack (Murmana), Dikta, Susuzlar, Kmllar, Trolar, Allar,
Yuva, Sarphan kylleri tarafndan ziyaret edilir. Ayrca Sivasn
Karaayr, Zilenin akral ve orumun baz Trkmen kyleri
de Seyyit Babay ziyaret ederler. Bu ziyaretler srasnda kurbanlar
kesilir, yemekler piirilir, dualar edilir ve cem yaplr. Krmz
Dede diye bilinen Ziniskideki Zeynal zcan (1912-1986), bu
ocan en yal dedesi idi.
Anzahar
ad devlet tarafndan ky adlarnn
Trkeletirilmesi gerekesiyle Kevendz olarak deitirilir.
Kevendz ad da kyn istei dorultusunda ve ky derneinin
almalar sonucu 1993 ylnda ky yaylasnn ad olan Erisu
adyla deitirilir 236. leye 19 km. mesafede bulunan kyn
snrlar ierisinde Dervi Muhammed Gani Baba, Geyikli Baba,
Ahmet Dede, Ahmet Baba, Abdullah Dede, Katerli Baba
ziyaretleri bulunmaktadr. Bu mezarlar kyller ve Trkiye'nin
eitli yerlerinden gelen insanlar tarafndan ziyaret edilmekte,
kurbanlar kesilmekte ve cemler yaplmaktadr.
Muhammet Gani Baba yatr kyn st bandadr 237.
Dikdrtgen planl, tek odal, ahap yapl ve kiremit rtl bu
trbe, 2001 ylnda modern bir binaya kavuur. le kaymakamnn
da katld al merasimine, Divrii ve Sivas kkenli nl halk
ozanlar da itirak eder. Arguvan yresinden gelen sa kyller,
trene ayr bir renk katarlar. Gani Babann torunlarndan Hseyin
ahin Dedenin trbenin bugnk hale gelmesinde byk abalar
olmutur.
236
www.egrisu.org
zen K. Sivas Civarndaki Anadolu Erenlerinin Menkbelerinde Belli
Bal Motifler
237
165
Muhammet Gani Baba (1826-1889), Divriinin Anzaar

kynde domu ve yine bu kyde Hakka yrm nl bir
Bektai babasdr. Onun n, Divrii yresinde ilk defa bir Bektai
tekkesi tesis etmesinden ileri gelmektedir 238. 1997de, Gani
Babann tesis ettii bu tekkeden geriye hibir iz kalmamtr.
Yalnzca, Gani Babann salnda ina edilen ky camisi ksmen
ayaktadr.
Anlatldna gre, Gani Babann atalar karde olarak
Horasandan gelmitir. Kardelerden birisi Gmlcineye, dieri de
Arnavutluka geer. Dervi Aa adndaki nc karde de
Divriiye gelerek yrede Kk Tekke adyla bilinen Garip
Musa Tekkesine yerleir. Dervi Aa, bu tekkeye uzun mddet
hizmet eder ve burada evlenir. Bu evlilikten Dervi Aann
Haydar, Kamber ve Sleyman adlarnda erkek evlad dnyaya
gelir. Bunlar, Garip Musa Ocana bal dedelerdir. Kamber Aa,
Anzaar doumludur. Anzaarda evlenir, bu evlilikten Srmeli
Dede, Muhammet Gani Baba ve Haydar Dede olmak zere
evlad dnyaya gelir. Mezar ta kitabesine gre Muhammet Gani
Baba'nn doumu 1826dr. Muhammed Gani Baba, Hac Bekta
Dergahna gitmeden nce Garip Musa Ocana bal bir Alevi
dedesidir. Babalk unvann sonradan alr. Muhammet Gani Baba,
Anzaarda evlenir. Bu evlilikten erkek, alts kz olmak zere
dokuz evlad dnyaya gelir. Erkek evlatlar Ahmet, brahim ve
Abdullahtr. Bunlardan Ahmet ve Abdullah, Gani Babann
salnda vefat ederler. 25 yalarnda vefat eden Ahmetin mezar
Arguvanda, Abdullahnki Divriinin Bahtiyar Venk (Gkebel)
kyndedir. Gani Babann hayatta kalan tek olu brahimdir.
238
Three hours from Divriji is a recent tekke founded by a learned

Bektashi sheikh named Gani Baba and called Andahar Tekkesi. HASLUCK F. W, Chrstanty and Islam Under the sultans-
166
brahim, Glbahar Hanmla evlenir. Bu evlilikten Ahmet Baba

doar (1866-1929). Gani Babadan sonra tarikat olu brahim
deil, torunu Ahmet Baba yrtr.
Gani Baba, Anzaar halk tarafndan sevilip saylan bir
zattr. Drstl, alkanl ve alak gnll olmasyla byk
kk herkesin sevgisini kazanr. bo Baba zamannda Hac Bekta
Tekkesi'ne gider. On iki yl tekkeye hizmet eder. Verilen her grevi
yerine getirir. Onun bu drstl ve alkanl dier dervileri
kskandrr. Derviler, zaman zaman Gani Babann gururuyla
oynarlar. Hatta bir seferinde Gani Babaya helalarn temizlii
grevini verirler.
Bir gn bo Babann helaya gidecei srada helay kirletip,
sprgeyi saklarlar. Gani Baba, mendili ile -bir rivayete gre sakal
ile- kirletilen yerleri temizler. Bu durum bo Babaya malum olur.
Bu hadiseden sonra bo Baba, Muhammet (Gani) Babay yanna
arr. Aralarnda yle bir konuma geer.
Olum, senin hizmetinden ok memnunum. Sen bu
tekkeye Muhammet Dede olarak geldin, bundan sonra adn
Muhammet Gani olacak, Gani Baba olarak gideceksin. Kyne bir
tekke aacaksn, dervilerin olacak, halka hizmet edeceksin.
Babaln hayrl uurlu olsun.
Muhammet Gani Baba, bo Babann helalliini alarak,
kendisine verilen kutsal eyalarla birlikte Anzaara dner ve ilk i
olarak muhteem bir cami yaptrr. Daha sonra ky iindeki
tekkenin yapmna geer. O gne kadar kyde hela yoktur ve
kyller taharetlenmeyi bilmemektedir. Kyllere hela yapmalarn
ve taharetlenmeyi mecbur tutar. n gittike artan Gani Babann
bu arada sevenleri ve dervileri oalr.
Divriinin Purunsur, Venk, Bahtiyar Venk, Susuzren,
Gndren, Kars, Paynik, rk, Kilisecik, Sevir, Birestik, Karasar,
renik; arklann Emlek yresi kyleri ve bu arada k
Veyselin doum yeri olan Sivrialan; Malatyann Arguvan ilesine
167
bal birok ky; Erzincann Tercan yresi, Karsn Selim ilesine

bal kyler Gani Baba Tekkesi'ne balanr. Bugn de bu ballk
ksmen de olsa devam etmektedir. Gani Baba, yalnzca Divriinin
Alevi kylerini tekkeye balamakla kalmam, Snni Divrii
erafndan bazlarn da tekkenin muhibi yapmtr.
Kyn merkezinde am olduu tekkede be-alt yl kalan
Gani Baba, mritleri ve muhipleri oalnca kyn st tarafna
ekilerek yeni bir tekke inasna balar. Bu, mimari ekil olarak
Hac Bekta'taki tekkenin benzeridir. ok byk bir ayin odas,
mescit, mutfak, kiler; dervi ve misafirler iin odalar yaplr. Yeni
bina artk mritlerine, muhiplerine ve misafirlerine yetecek
byklktedir.
Gani Baba, dieri Bektai tekkelerinde olduu gibi bedeni
hizmete ok byk nem verir. lk nce tekke yaknlarnda kk
bir meyve bahesi kurar. Buraya her eit meyve fidesi getirtip
diktirir. Bu hareketiyle kyllere rnek olur. Ayrca, tekkenin odun
ve yakacak ihtiyalarn karlamak iin muhtelif yerlere binlerce
st, kavak diker. Kei, inek, tavuk besler. Bunun yan sra bir
ksm derviler de iftilik yaparlar, ekin ekip, tarla bierler.
Hayvanlarn yaylm yeri Eriimen Yaylas'dr.
Bylece Gani Baba Tekkesi, hem din hem de dnya ilerinin
birlikte yrtld bir yer, bir okuldur. Gani Baba, btn bu
hizmetler arasnda Kerbelaya da gider. Birka yl kaldktan sonra
hac olarak dner. Muhammet Gani Baba, 63 yanda iken 1889da
Hakka yrr. Tekke civarndaki bugnk trbesine gmlr.
Hakknda anlatlan menkbelerden bazlar yledir. Gani
Baba, zaman zaman ok sevdii ve Eriimen Yaylasna hudut
olan Arguvandaki mritlerinin yanna gidip gelir. Gene bir gn
Arguvana giderken, yol kenarnda ift srmekte olan bir muhibine
rastlar. Babann getii srada ifti, tohumu bittii iin ii
brakm ve kzleri de salmtr. Kyne gidip tohum getirmek
dncesindedir.
168
Gani Baba, iftiye selam verir. Sonra aralarnda u

konuma geer:
Tohum samay niin braktn?
Tohumum bitti... Kye gidip tohum alp geleceim.
Baba, atndan iner ve iftinin nln yerden ald
toprakla doldurur. Sonra iftiye hitaben:
Haydi, kzleri ifte ko! nlne koyduum topra,
tohum niyetine tarlaya sa... Erenlerin himmetiyle ok ekin olacak,
der.
ifti, denileni yapar. Gerekten de o yl tarladan bol
miktarda iyi cins buday elde eder.
Gani Baba, kyllerin saygszlndan ylp kyn st
tarafnda yeni bir tekke ina etmeye karar verince, derviler su
sknts ekmeye balar. Su almak iin ya eski tekkenin yerine ya
da yakn mahallelere giderler. Kyller de dervilere kzp hakaret
etmektedirler.
Baba, dervilerin ektii sknty bildiinden bir gn ok
sevdii dervii Memoyu yanna alarak tekkenin yukarlarna doru
kar. Sonra elindeki asa ile topran bir yerini iaretler. Memoya
hitaben:
Yarn derviler buray esinler. Erenler bir su nasibi
gnderecektir, der.
Derviler, iaret edilen bu yeri iki gn eerler. nc gn,
eilen yerden bacak kalnlnda bir su kar. Bu suyu kanal
kazarak tekkenin nne kadar getirirler, bir de eme yaparlar.
Anlatlan bir menkbe de yledir. Tipiye tutulan kyller
Dervi Muhammetten yardm isterler. Dilekleri yerine
gelmeyince, Babaya kfrederler. O anda ta kesilirler.
Bir menkbede ise, Dervi Muhammet, akamdan yatana
yatar. Sabah erken saatlerde yatandan barr. Derviler kalkn,
atmn terini silin!.. zerini rtn... Atm yp hasta olmasn.
Derviler kalkp ahra gider. At, kan ter iindedir. Hayret ederler.
169
Dervi Muhammet, akam erkenden yatana yatt; yatandan hi

kmad, sabahleyin erken saatlerde bizi ard. Odasndan
ayrlmad., diye dnr, btn bu olan bitenlere bir anlam
veremezler. Utana skla bu durumu Dervi Muhammetten
sorarlar. Dervi Muhammet, yatandan dorulur. Ben yatakta
iken, Demirliye giden kervan tipiye tutuldu. Yolcular souktan
donacak, tipiden boulacak. Kervandakilerden biri bard: Ya
Dervi Muhammet sen yeti... Ben de kervan dzle indirdim.
Der.
Dervi Muhammete lm bir ocuu getirirler. ocuk,
ailenin tek evladdr. Dervi Muhammet, ocuu getiren kadnlara,
ocuu tekkeye braknz, der. Dervi Muhammet tekkeye gider.
len ocuk dirilip alamaya balar. Tekkeden dnen Dervi
Muhammet, Kzlar kalkn, ocuunuzu aln!... Kimseye bir ey
sylemeden, kynze dnn, der. Kadnlar byk bir sevin
iinde tekkeden ayrlp kylerine dnerler.
Dervi Muhammet krk gn yatandan kmaz. Derviler bu
hale ok merak ederler. Dervi Muhammet, krk gn sonra
yatandan dorulur; dervilerden su ister. Derviler, Ya Dervi
Muhammet, krk gndr neredeydiniz diye sorarlar. O da
dervilerine, Avucumun iine baknz, der. Avucunun ii kan
iindedir. Sonra devam eder, Gavuru krmak iin Kzl Elmaya
gittim.
Gani Babann srlerine hrsz girer. obanlar, Babann
srsnden aldklar koyunlar alarak yola karlar. Fakat byk
bir ylan bunlarn hareketine engel olur. aldklar koyunlar
braknca ylan da kaybolur.
Her yl sevenleri Gani Babaya gelir, trbesini ziyaret ederek
eitli dileklerde bulunurlar. Kurbanlar keser, piirilen yemekleri
hep birlikte yer, dini toplantlar yaparlar.
leye 38 km. mesafede bulunan ve eski ad Ptge olan
ayren kynde Eyerli, Ali Baba ve Gatrl dalar kutsaldr;
170
ziyaret edilerek ve adaklar adanarak dileklerde bulunulur. Yatr

olan Hoavc brahim Dede hakknda u menkbe anlatlr. Dere
yatanda kuzu yayan obanlar uyarr. Kuzular kar kyya
geirmelerini syler. ok gemeden azgn sel sular dere yatan
doldurur. brahim Dede, dere yatanda yrmeye devam eder,
azgn sel sular da uysal bir koyun gibi dedeyi takip eder. brahim
Dede, kye yaklanca dere yatandan byke bir ta alp selin
nne kor. Akan sel suyuna Haydi mbarek bu tarafa doru ak der.
brahim Dedenin koymu olduu taa arpan azgn sel sular, kye
zarar vermeden kar tarafa doru akmaya balar.
emmas Pir'in trbesi ileye 42 km. uzaklktaki eski ad
Arege olan Duruky'dedir 239. emmas Pir, hem Hseyin Gazi'ye,
hem de Seyit Baba'ya yardm eden ulu bir zattr. Kl zoruyla
deil, grd ryann etkisinde kalarak Mslman olan emmas
Pir'in Divrii Duruky'deki trbesinin dnda orum'un Alaca
ilesi Balkl Havuz mevkiinde, Sivas'n Kangal ilesi Bulak
kynde, Aksaray iline bal Mamasun kynde, Kayseri'nin
Bnyan ilesinde de trbe ve mezarlar bulunmaktadr. Divrii
Duruky'deki emmas Pir yatr hem Mslmanlarn hem de
Hristiyanlarn ziyaretgah olur. Buraya daha ok ruh ve sinir
hastalar, sarallar, sk sk baylanlar, felliler, ruhi bunalm
geirenler
getirilmektedir.
emmas Pir yatrndan ifa bulan bir hastann hikayesi yle
anlatlr .
"...Yine bundan yzyl kadar nce (1876), bir Fransz ailesi
konumayan ocuklarn yanlarna alarak Paris'ten stanbul'a
gelmi. Fransz Konsolosluu'nda grevli bir Einli kavas,
ocuun duyduu halde konuamadn grnce ok zlm.
Divrii'ye bal Gemhu (Akpelit) ky yaknndaki Arege
(emmas Pir) yatrn ziyaret eden kimselerin konumayan
239
http://durukoyu.com/
171
ocuklarnn blbl gibi konutuklarn salk vermi. Bunun

zerine Fransz aile umuda kaplm; deniz yoluyla Samsun'a
oradan da yayl arabayla Amasya, Tokat, Sivas derken Divrii'ye
gelmiler. Arage (Duruky)'ye doru kmaya balamlar. Bu
srada gece olmu. Katr ve at srtnda, dalar ve kayalar arasndan
karanlklar iinde zorluk ve meakkatle ilerleyen aile, konumayan
Fransz ocuun babasna seslendiini, kendi diliyle "Baba,
kardan bir k grnd," dediine, dili zlerek konumaya
baladna ahit olmular.
Kyllerin atalarndan duyup anlattklarna gre, Hristiyan
teba ile Trkler arasnda emmas pir yatr yznden anlamazlk
kar. Hristiyan teba, emmas Pir'in kendilerine ait bir aziz
olduunu ileri srerken, Mslmanlar da Mslmanl kabul
etmi bir veli olduunu ileri srerler. Bu anlamazlk yllarca srp
gider. Daha sonra konuyu Sivas'a oradan da stanbul'a ulatrrlar.
Arage kyne hem Mslmanlardan hem Hristiyanlardan oluan
bir heyet gelir. Bunlarn huzurunda mezar yeri alr. Alan
mezardan emmas Pir'in rmemi, slami esaslara gre
defnedilmi cesedi kar. Mezar tekrar kapatrlar. Bunu gren
Mslmanlar bir kran ifadesi olarak tekbir getirirler.
Kyllerden birisi trbenin damna karak ezan okur. Hep birlikte
kr namaz klarlar.
emmas Pir yatrnn yukarsnda, Sultan Murat Caddesi
kysnda bir de ehitlik vardr. Sylentiye gre ehitlikteki
mezarlarda Battal Gazi'nin askerleri yatmakta imi.
Adak yeri kyn st bandaki meyilli bir tepenin yamacnda
yer alr. Toprak malzemeyle yaplm olan trbe; mescit kiler ve
ocak olmak zere blmden meydana gelmitir. emmas Pir'in,
mescit olarak kullanlan blmde yattna inanlr. Bu yzden
trbe ierisinde kabir yeri yoktur. Trbeye getirilen hastalar mescit
blmne yatrlr.
172
emmas Pir, hereyden nce bir destan kahramandr. O'nun

destani kiilii Battalnmelerde farkl ekillerde yer alr. Kiminde
Battal Gazi tarafndan slama dndrlen bir Vali veya Amorium
Valisinin kardei ya da yine slama dndrlen bir rahip olduu
grlr 240. emmas Pir, dier destan kahramanlar Hseyin Gazi,
Battal Gazi, Abdlvehhap Gazi ve Ahmet Turan Gazi ile birlikte
anlr 241. Danimendnameden, Battal Gazinin emmas yardmyla
Sivas kalesini muhtemelen tamir ettirmi olduu anlalr.
Menkbeye gre emmas Pir, grnte bir Hristiyan Azizi, fakat
aslnda Mslmanl kabul etmi bir velidir. Malatya'daki slam
birliinin komutan Hseyin Gazi'ye gizlice yardm eden, ona
taktik veren bir pirdir. Hseyin Gazi, Imbat Da eteklerinde
ehit dnce olu Cafer Gazi (Battal Gazi) babasnn cn almak
iin Malatya'dan yola kar. Divrii'yi, Arapgir zerinden
Malatya'ya balayan yol zerindeki Arege (Duruky)ye urar.
Onu bir ruhban karlar, yer altndaki mescidine gtrr. Cafer
Gazi'yi arlar.
Didi Cafer emmas'a ki nice bildin sen beni
Syle szin greyim ben sana itimad ola 242.
Adnn emmas Pir olduunu, Hseyin Gazi'ye yardm
ettiini, gizli din tadn syler. Kuran- Kerimden ayetler okur.
Birlikte namaz klarlar. Sabah namazndan sonra Cafer Gazi atna
binerek emmas Pir'in yanndan ayrlr. Battal Gazi, daha sonraki
zamanlarda Rum diyarna ait bilgileri emmas Pirden alr.
Say Y. Anadolu Kltr, Edebiyat ve nan Tarihinde nemli bir
kaynak: Battalname
241
Melik Danimend, Sultan Turasan, Karadoan, Hasan olu Meiyye
ve Eyyub hazrlandlar. Biraz ileri yrdler. Sivas kalesine kadar atlarn
srdler. Battal Gazinin rahmetullahi aleyh- emmasn mal ile yapt
kaleyi grdler. Danimendnameden.
242
Paacolu B. Battalname. Doktora tezi. Erciyes ni. Kayseri. 1993
240
173
emmas'n Battal Gazi ile olan ilikisini slam kuvvetleri de bilmemektedir. Bu iliki, destann sonuna kadar bir sr halinde srp
gider. Dman muhitinde emmas Pir'in deyr'i (manastr), Battal
Gazi iin hem snlacak bir yer, hem de dndklerini planlad
bir mekndr. Destan'n sonlarnda emmas Pir, Ukbe Kad
tarafndan ihanete urar. Ukbe Kad Mslmanlarn ok gvendii
bir din adamdr. Fakat o da gizli din tamaktadr. Kimse onun
Hristiyan olduunu bilmez. Ukbe Kad, emmas Pir'e Mslman
olduu iin kin beslemektedir. emmas Pir'den almak iin frsat
kollar. Bir sava srasnda emmas Pir'i Rum komutanlara ihbar
eder. Onlar da emmas Pir'i zindana atarlar. emmas Pir, Battal
Gazi'ye bir mektup yazarak Ukbe Kad'nn ihanetine uradn,
zindana atldn ve kendisinin zindandan kurtarlmasn ister.
Beni zindana brakd ey ahi
Hem bin Mslimn var esir dahi
Battal Gazi, emmas Pir'i zindandan kurtarr. zerindeki
kei elbiselerini kartarak kendisine ipekten bir elbise giydirir.
emmas Pir'in Arege (Duruky)'deki manastr cami haline
getirilir. Ezan okunup namaz klnr. Ukbe Lain'in ihanetine
urayan emmas Pir, zindandan ktktan sonra fazla yaamaz ve
bir hafta sonra da lr.
Yidi gn old emms sahib-fir
Vefat idb itdi hem kth ya
Kendisini oraya defnederler, Battal Gazi ve dier gaziler
Arege'den ayrlp Malatya'ya dnerler.
Alck (Tuut) kynde bulunan bu adak yeri emmas
Pirin aya, emmas Pir'e ait bir dektir. Kyn alt tarafndaki
adak yeri kesme talardan yaplm kk bir ky damdr. Burada
mbarek gnlerde ve gecelerde mum yaklr. Adak yerine daha ok
ruh ve sinir hastalar getirilir. Adak yerinde bulunanlara lokma
datlr. zm, leblebi, eker gibi erezler ziyaretiler tarafndan
yenir. Hasta sahiplerine de, Lokmanz kabul olsun (Dileiniz
174
yerine
gelsin,
hastanz
ifa
bulsun)
denir.
Yre halk, bir sava srasnda emmas Pirin bu civarda ayan
yitirdiine inanr. Yine inana gre kesilen ayak buraya gmlr.
Alck kyndeki bu adak yeri Duruky'deki emmas Pir yatr
gibi hrmet grr.
"Dedem her yl emmas Pir Ayana kurban gtrrd.
Otuz yedi yl devaml gtrd. Sevab ok olsun diye de adak
yerine yalnayak giderdi. Benim bir yaknm vard. Zaman zaman
"Beni bouyorlar" diye barrd. Biz de onu adak yerine
gtrmeye karar verdik. Mercan Pnar mevkiinde o hastalk gene
tuttu, dp bayld. Ayknca yola devam ettik, emmas Pirin
Aya'na geldik. Hastay adak yerine yatrdk. Sabaha kadar uyudu.
Sabah olunca adamz adayp kye doru yola ktk. Yaknmz,
Mercan Pnar'na gelince tekrar bayld. Ayknca yola devam ettik
ve kye geldik. O gece emmas Pir, ky sakinlerinden birinin
ryasna giriyor, ona "O kz iyileti daha birey olmayacak" diyor.
1987 ylnda geen bu olaydan sonra kz ocuu bir daha
baylmad. Dedem de adak olarak o yl otuz sekizinci kurbann
kesti.."
leye 23 km. mesafedeki Erikli kynde yatr bulunan
Koca Salnn asl ad Resul Babadr. Horasandan yola kp
nce, Kerbelya gelir. Burada ryasnda Hz. Hseyini grr. Hz.
Hseyin, Sana bir hediye vereyim Divrii muhitinde bir su var.
Benim verdiim suyu, erbet niyetine bu suya kat. Bu sudan ien
ifa bulsun. Sonra gelsin beni ziyaret etsin. Eiine yz sren, bana
yz srm gibi olsun. der. Koca Sal, Kerbeldan su alp geyik
donunda Divriiye gelir. Erikli kyndeki gzeye getirdii suyu
dker. O gnden sonra imenin kt gzenin kenar krmz bir
renk alr. enler de ifa bulur.
175
Resul Baba, Hac Bekta Veliden izin alarak Fdl dana

der 243. Resul Baba, Fdl dana dnce geyik donuna girer.
Erikli kyndeki bir avc onu vurmaya alr. Fakat, Resul Baba,
Erikli kyne yaklanca silkinip dorulur ve ku donuna girer.
Daha sonra kilisenin damna konar. Kilisede ayin yapanlar, ayini
brakp dar karlar. Resul Baba, uarak kilise yaknlarndaki bir
alnn dibine konar. Sonra silkinip sakall bir pir donuna girer. Bu
hali gren Hristiyanlar, dinlerini terk edip Mslman olurlar, Resul
Baba'nn elini eteini perler.
Hseyin Abdal yatr, eski ad Ahudu Tekke olan ve ileye
68 km. mesafede bulunan Gvenkaya kyndedir. Hseyin
Abdal'n ad Hac Bekta Veli Velayetamesi'nde gemektedir.
Kyde kendi adn tayan bir tekke amtr. Kyde bulunan trbe
Hseyin Abdal ile hanmna aittir. Buras ayn zamanda AleviBektai tekkesi olarak hizmet vermitir. Bir tepe zerinde bulunan
trbeye kan yol zerinde Hseyin Abdal'n soyuna ve
dervilerine ait byk bir mezarlk yeri bulunmaktadr. Hseyin
Abdal Karakesici Hseyin Abdal olarak da adlandrlr. Hseyin
Abdal Ocandan gelen Dedesoylulara gre, Karakesici Hseyin
Abdal Horasan'dan gelerek Hac Bekta Dergah'nda hizmet etmi,
sonra Ahudu Tekke kyne yerlemi, burada halk irad etmi ve
burada Hakka yrmtr. Her yl genellikle harman bittikten
sonra evre il ve ilelerden gelen halk tarafndan ziyaret edilen
trbede kurban kesilir, dzenli olarak Hseyin Abdal enlikleri
yaplr.
Ali Baba adak yeri Gllce ile Karaman'n kesitii tepenin
zerindedir. Tepede sekiz on tane ard aac vardr. Oyum Aa
mevkiindeki bu kk koruluk Krkgz kyne de yakndr.
zen K. Sivas Civarndaki Anadolu Erenlerinin Menkbelerinde Belli

Bal Motifler
243
176
Gllce, Karaman, Krkgz kylleri her yl haziran aynda toplu

ziyaret yaparak kurban keserler. Ko katmnda, kabayel ve
yamur duas iin de Ali Baba ziyaret edilir. nana gre, biri
haziranda, dieri ekim aynda olmak zere ylda iki defa ziyaretin
stne nur doar. Temiz kalpli ve saf kyller bunu grrler ve
dier kyllere haber verirler. Kyller de bu haber zerine
topluca Ali Baba deine ziyarete karlar.
Gneli kyne 14 km. mesafedeki bir mezrada bulunan
Seyit Garip Musa Sultan Trbesi, nemli ziyaret yerlerinden
biridir 244. Necdet Sakaolunun almasndan, trbenin 14.
yzylda Horasan zerinden Anadoluya gelen ve Hac Bekta
Veliye bal bir alperen olan Seyit Garip Musa Sultan adna
yaptrlm olduunu reniyoruz. Deiik tarihlerde onarm
grmesine ramen tipik bir Seluklu mimarisi zellii tayan trbe
Kltr Bakanl tarafndan tanmaz kltr varl olarak tescil
edilerek koruma altna alnr 245 ve restore edilir. Seyyid Garip
Musa soyundan gelen Musa Karaka (1937-2008) nclnde
Seyyid Garip Musa Sultan Kltr ve Tantma Dernei kurularak
trbenin bakm ve Seyyid Garip Musa hakknda bilgi ve belgelerin
derlenip Garip Musann tantm stlenilir.
Akpaazade tarihinde yer alan u ifadeler, Garip Musa ile
ilgili bilgilere kaynak tekil eder. n beyn eder kim Seyyid
Garb Mus ve Tahta Klllar nice gaz etdiler..Her tife bir
beldede yurd edindi. Araba ve Aceme balanmayub Trk
tresinde kaldlar. slm ile merref oldular. Mrdleri Hac
Bekta Vel idi.. Divriinin Alan nm karyesinde Kk Tekkede
medfn Seyyid Garb Mus dahi Tahta Kllardand. Ol dahi
tifesiyle Ruma gelirken yol zerinde bir Ermeni kalayc, tahta
klc ile alay etti. Garb Mus, tahta klcn urub merkebin dorad.
244
245
Sakaolu N. Seyit Garip Musa Sultan Trbesi

http://www.garipmusa.com/
177
Ermeni pman olup zr eyledi. Seyyid, hline acd, Allaha du

etti. Merkeb srtnda yk ile dirilib ayaa kald. Ol vakitden beri
Ermeni kalayclar hangi kye gitseler Garb Muslu var m tahkik
ederler. nn bakrlarn ake almadan kalaylarlar. Garp Musnn
Kk Tekke nm trbesi ziyaretghdr...
Sivas eriye sicillerinde Garib Musa soyundan gelenlerin
incitilmemeleri, askere alnmamalar konularnda kaytlara
rastlanmtr. Bunlardan ikisi Divrii Kadsna yazlan 1839 ve
1862 tarihli birer emr-i erif, biri de 1921de Hac Bekta
derghndan verilmi hilfetnme suretidir.
Tekke yklmakla birlikte, aileden trbedarlarn bakt
trbe, blge Alevilerinin ziyaretghdr. Bu balana yerli
Snnilerin de bir lde katld bilinir. Anane, Garib Musay
Oniki mamn yedincisi Mus Kzmn soyundan gsterir.
phesiz bu, manev bir badr ve seyyid nvan verilerek
resmen onaylanmtr.
Hakknda anlatlanlar, menkbe zellikleri tar. Garib
Musa bir derviin ocuudur. Karadonlu Canbaba ile frna giren
Dervi Musa, bu snamadan nce olunu Karadonlu Canbabaya
(Kara Prbat) emanet eder. Frnda yanar. Canbaba, Hnkra (Hac
Bekta) giderken ocuu da gtrr. Kim olduu sorulunca da,
Musnn garibi!, der. Uzun zaman Hac Bekta derghnda
kalan ocuk, Musann Garibi olarak tannr. Babas karg
vermi. Dalar bana desin, garip kalasn demi. Geleninin
gideninin eksik olmamas iin du etmi.... Hakkaniyeti seven,
alan el deil, veren ellerden Hakullah messesesine en az
bavuranlardan imi. Hakszlklara kar kan bir alperenmi.
Atnn yannda drt arn boyunda tahta klc aslym. Ermeni
kalaycya Alan yazsnda rastlam.... Horasan prlerindenmi.
Yedinci mam Mus Kzmn neslinden, brahim Snnin yedinci
gbekten torunu imi. Hac Bekta tekkesinden nasip alm. Hac
178
Bekta kendisini Divrii taraflarna gnderirken, Git Musam!.

Garip kalasn, demi.
Daha sonra Divrii yresine gelerek Gneli kynn
arkasndaki yamaca yerleir. Zamanla bu yerleri imar ederek
kendine yurt edinir, taraftarlarn baka blgelere gnderir. Bilge
kiilii, engin hogrs, adaletli davranlaryla insanlar etkiler,
kuvvetli sezgileri, kerametten ziyade marifetleriyle zamanla yre
halkna bir nder olur. Tekkesi ise umut kaps haline gelir.
Dier taraftan bir cnk deyiine gre, dier taraftan Garip
Musa Balm Sultan tarafndan yetitirilmitir. Bu durumda, Garib
Musann Balm Sultann bir halifesi olduu, dolaysyla 15.
yzyl sonu ile 16. yzyl balarnda yaad ileri srlr.
Bir sylentiye gre, Divrii civarnda saygn olan ve Arhsu
kynde yatan Garip Baba ile kardetir.
Divriinin Yabasan, Ern, Kzlcaren, rk, Kilisecik,
Susuzlar, Kmllar, Hbek, Ckszer, Dlk, Sincan, Dumluca,
Pengrt, Arhusu kylleri de bu tekkeye baldrlar. Anzaar
kyndeki Gan Baba (Bekta) tekkesi de Garib Musa ailesinden
Dervi Aann torunu Gan tarafndan kurulmutur. Anlatldna
gre Erzurumdan gelip Gnee yerleen Dervi Aann iki olu
Haydar ve Sleyman, Garib Musa mezrasnda kalrlarken bir olu
Kanber de Anzaara gider. Kanberin oullar Srmeli, Haydar ve
Muhammed (Gani Baba) burada dnyaya gelir. Garib Musa
talipleri, Eskiehirde, Karsn Selim ilesinde kalabalk nfuslar
olutururlar.
Garib Musa trbesi, ilk ve sonbaharda ziyaret edilmektedir.
Trbeden alnn cher, rn bereketli olsun diye tohumluklara
serpilir. ocuksuzlar burada kurban keserler. ocuu olmayan
iftler, Tekkeyi ziyarete gelip kurban kestikten sonra, yakndaki
ulu ard aacnn meyvesi olan kk taneciklerden birer adet
yutarlar. Bundan sonra ocuklar olursa erkee Garip, kza Sultan
ad verilir. Trbenin ilerisindeki kurumu ulu ard iin, tahta
179
klcn yapld aa gzyle baklr. Ailenin asl kolunu tekil

eden Musaeyhoullar 1950den sonra mezradan ayrlmlardr.
Seyyid Garip Musann ilk olunun ad Gnemi. Gne
dede genken lm ve babasnn trbesine, onun yanna
defnedilmi. Soyundan gelen Musa, dede olur ve Musa eyh adyla
nlenir. Ocan tekkede kalan koluna bu yzden Musaeyh
Oullar denir.
leye 38 km. mesafede bulunan Ovack ky arazisi iinde
Fdl da ve Fidan Baba yatr bulunmaktadr. Menkbeye gre,
yine bu dan eteklerinde yatr olan Koca Sal (Resul Baba) ile
Fidan Baba, kudret topu ile birbirlerine selam gnderirlermi.
Karadonlu Canbaba trbe ve zaviyesi, ileye 36 km.
mesafede bulunan ve eski ismi Hinora olan Madenli kynn
merli (eski ad Balk) mezrasndadr. Divrii ve kylerindeki
tekke ve trbelerin en eskisi, tekke tekilat ynnden de en derli
toplu olandr. 14,5x32 metrekarelik bir alan kaplayan tekke ve
trbe bir bahe iindedir. Giriten balayarak kurban yeri, mutfak
(ocaklk), kiler, aevi (sofra yeri), cemevi, trbe, kk trbe,
bahe, avlu, avlucan (Au-ien'in mezar odas) ve cami zaviyenin
blmleridir. Zaviyede bulunan trbe sekizgen plan ve piramit
klahyla Divrii'deki kmbetlerin kk bir rnei olup ayn
dnemi temsil etmektedir. Karadonlu Canbaba Trbe ve Zaviyesi,
Anadolu'nun Trklemesi evrelerinde kurulan ky lekli
tekkelerin iyi korunmu bir rneidir.
Hac Bekta Veli, Moollar imana getirmek iin Can
Babay Divriiye gnderir. Mool hkmdar imana gelmek iin
Karadonlu Can Babadan keramet gstermesini ister. Can Baba,
byk bir kazann iine girer. Kazan kapatrlar. gn kzgn
atete kaynatrlar. Drdnc gn kazann kapan aarlar. Can
Babann buram buram terlemi olduunu hayretle grrler. Fakat
verdikleri sze ramen Mslmanl kabul etmezler.
180
Menkbeye gre, Can Baba iin byk bir frn daha

hazrlarlar. gn odun yakarlar. Frnn iini kor haline getirirler.
Karadonlu Can Baba, Moollarn din adam ile birlikte frna girer.
Can Baba keiin eline yapt, atee yrd. Kei giderken
Karadonlu Can Babaya, Ey gerek er!.., dedi. Ben ne
olacam biliyorum. Olancklarm sana emanet. Ertesi gn frn
aldnda keiin yanm olduunu grrler. Can Baba, frndan
terlemi olarak kar.
Mool Hkmdar, Can Babadan keramet gstermesini
ister. Hkmdarn hanm Can Babaya imesi iin zehir hazrlar.
Can Baba, bu zehiri ier; fakat zehir tesir etmez. Bunun zerine
Moollar Mslmanl kabul ederler. Yaar Kalafat orumun
Ouzlar ilesinde bulunan bir Karadonlu Can Baba trbesinden sz
eder 246. Ayrca Krkkaleye bal Delicetekkekynde Karadonlu
Can Babann bir trbesi 247, Ktahyann Gediz ilesine bal
Akaalan Beldesinde yine Karadonlu Can Baba trbesi ve dernei
bulunmaktadr 248.
Hoavc Ahmet Babann yatr ileye 17 km. mesafede
bulunan Olukman kyndedir. Anlatldna gre Ahmet Baba
Olukman kyne gelir 249. Ky halk kendisini ok iyi karlar;
oturup kalkmas iin bir de ev verirler. O yl, Samanc Deresi
byk bir kuraklk geirmektedir. Kendisinden bir keramet
gstermesini, ky kuraklktan kurtarmasn isterler. Ahmet Baba,
evinin damna kar, bandaki klah ters evirip damn stne
Kalafat Y. Diyanet leri Bakanlna Gre Horasan Eri Olarak

Bilinen Anadolu Yatrlar
247
http://delicetekkekoyu.org/
248
http://canbaba.com/
246
zen K.Sivas civarndaki Anadolu erenlerinin menkbelerinde belli

bal motifler
249
181
koyar. Biraz sonra ky kara kara bulutlar kaplar; daha sonra

yamur yamaya balar.
Hoavc Ahmet Baba, bir ara Kangala bal Yellice kynde
oturmaktadr. IV. Muradn Yelliceye geldiini duyan Ahmet
Baba, soukluk olarak kk bir bakra iinde piirdii kays
hoafn padiaha gtrr. Sultan Murada, Padiahm, ordunuz
iin hoaf hazrladm, kabul buyurunuz, der. Padiah glmser ve,
Babacm, bu hoaf deil orduya, size bile yetmez, der. Ahmet
Baba da, Erenlerin himmetiyle datacam hoaf, ordunuza yeter
de artar, diye karlk verir. Sonra buz gibi hoaf datmaya
balar. Eksilmesi yle dursun, hoaf arttka artar ve btn orduya
yeter.
Hoavc Ahmet Baba, bir ocuun ryasna girerek,
buradan abuk uzaklan. Trbeyi sel basacak, der. ocuk da
grd ryay arkadalarna syler. ocuklar trbeden
uzaklaarak daha yksek bir yere karlar. Onlar uzaklar
uzaklamaz trbeyi sel gtrr. Sadece mezar talar kalr. Trbesi
son yllarda tamir grd iin orijinal yaps deimitir. Hoavc
Ahmet Baba, azeliye tarikatnn, Molla Yakup kolunu Samanc
deresine tayan bir dervitir 250.
leye 22 km. mesafede bulunan Savrun (bugnk ad
akrtarla) kynde Akda eteklerindeki "Kuzun Dibi" mevkiinde
Ayvet Dede tepesinde mezarlar vardr 251. nana gre bu
Molla Yakup evlatlar, dedelerinin soyunu Hz. azeli'ye
dayandrdklarndan bu ocak soyu hem Aliyyl azeli ve hem de Molla
Yakup Oca olarak adlandrlmaktadr. Ayrca halk arasnda eyh azeli
Sultan (Kahveci) Oca olarak da bilinir. Bu ocan merkezi ve Molla
Yakup'un trbesi Sivas Kangal ilesi, Yellice Ky'nde bulunmaktadr.
Molla Yakup'a dair birok menkbe yzyllardr anlatla gelir. Bu Ocaa
bal talipler daha ok Divrii ve Kangal yrelerinde toplanmtr.
250
zen K. Sivas civarndaki Anadolu erenlerinin menkbelerinde belli

bal motifler
251
182
mezarlarn sahipleri kandillerde, bayram gnleri ve cumalarda ky

camisine gelirlermi. Cami yaknlarnda evleri olanlar onlarn
atlarnn ayak seslerini duyarlarm.
akrtarlada ayrca Savrun Baba yatr vardr. Savrun Baba
ile kardei Boz Baba, eski Savrunda yaarlarm. Bunlar ky terk
etmeye karar verince Ayvet Dede tepesine kmlar. Ellerine
aldklar kseviyi savurmular. Ksevileri bugnk Savrun
kynn iki ayr yerine dm. lk ksevinin dt yere cami,
ikinci ksevinin dt yere tekke yapmlar. Kutlu zen
makalesinde bu tekkenin 16. yzyl kaytlarnda Bektai Tekkesi
olarak getiini kaydeder.
Anlatlr ki, Horasandan yola kan karde Yabasan
kyne gelir. Burada bir sebepten dolay aralarnda anlamazlk
olur. Birisi kap gider ve bu yzden ad Kaaka kar. Dieri
ksp kyn gneyindeki bir tepeye gider; ona da Ksme derler.
ncs de bir aacn altnda kald iin ad Garip Ard olur.
karde de Allah tarafndan aa haline getirilir. Ksme, kye
hakim bir tepe zerinde, Kaak kye yakn bir tepenin altnda
st, Garip Ard da Yabasan kynn altnda bulunmaktadr.
Her de kyllerin adak yeridir.
Metin Bozkuun almasndan, 2000lerin banda ileye
bal 109 kyden, ll'inde Snniler, 92'sinde Aleviler ve alt kyde
de Alevilerle Snnilerin birlikte yaamakta olduklarn
reniyoruz 252. le merkezinde ise Alev ve Snn nfus yan
yanadr. Alev nfus ileye sonradan, maden tesislerinde almak
zere ekonomik sebeblerden dolay yerlemitir. lede bu topluluk
iin ounlukla "Alev" kavram kullanlmaktadr. le Alevileri
arasnda Trke ve Krte konuanlar bulunmaktadr. le
Bozku M. Sivas ve evresinde Yaayan Alevilerin nanlar. Doktora

Tezi. Ondokuz Mays ni. Samsun. 1999
252
183
merkezinde Alevilere ait Hac Bekta- Vel Kltr Dernei

mevcuttur.
Doanar Evliyalar
Eski ismi psile olan Doanarn 19. yzyln son eyreine
kadar Tokata bal olduu, 1870te Sivasa balanarak Tozanl
nahiyesi olarak adlandrld grlr. 1970lere kadar tekilatl
nahiye olan Doanar 1990da ile statsne kavuur.
ngr Babann Kseda Sava srasnda, Bizans
kuvvetlerinin anak ormanlarnda ehit ettii erenlerden olduu
ileri srlr 253. Mezar, Doanara yaklak 30 km. mesafedeki
Kzldan tepesinde olup etraf talarla evrilidir. nana gre,
kim buradan bir ta alsa, ngr Babann himmetiyle ta, o gece
geri dner. Anlatlr ki, bir kz burada krklara karr. ki hafta
sonra dndnde halk kendisine kt gzle bakar. Bunun zerine
kz, krklara kartn syleyip orada lr.
Gemerek Evliyalar
arkla ilesine bal bir bucak iken 1953te ile olan

Gemeree 20 kilometre mesafede bulunan Eerci Kasabas Gksu
ay ile Kzlrmak'n birletii yerde kurulmu bir yerleim yeridir.
Anlatlr ki, daha nceleri buras sazlk, bataklk bir yermi 254.
Sivrisinek yznden buray uzun zaman kimse mesken tutmam.
253
254

http://gemerek.meb.gov.tr/egerci.htm
184
Vaktiyle kimsesiz bir adam buraya gelip yerlemi. Kayseri'ye

giden yolcularla tanm, adam laf olsun diye derdini anlatanlara
ok mantkl ve faydal tavsiyelerde bulunuyormu. Halk, ksa
zamanda Eerci Babann nn duymu. Srf yolculuklarnda
deil, dier zamanlarda da onu ziyaret etmeye balamlar. Eerci
Baba kesin konumazm. yle yap... Byle yap... demezmi;
"Eer yle yaparsan..... Eer byle yaparsan...." diye
konuurmu.. Zamanla ziyaretler yerlemelere dnm ve ky
olumaya balam. Yeni nesil, "Eer..." diye sze balayan adamn
asl adn unutmu ve Eerci Baba, demeye balam. Zamanla
genileyen yerleim yeri de Eerci Baba'dan dolay Eerci adn
alm..
Glova Evliyalar
leye sekiz km. mesafede bulunan Karayakup kynde

eyh Karayakup trbesi bulunmaktadr. Trbede medfun bulunan
zatn Hoca ahmet Yesevi mritlerinden bir Horasan ereni olduu
kabul edilir 255. Muhtemelen 13. yzyln balarnda Anadoluya
gelen Kara Yakup, slamn ilk yllarnda Horasan blgesinde hem
ticaret, hem de tebli iin bulunan Mslmanlarn soyundandr.
Kara lakabn almasnn kendisinin Arap kkenli ve esmer tene
sahip bir kii olmasndan kaynakland ileri srlr. 1493 tarihli
Tapu Tahrir Defterlerinde Karayakup Zaviyesine bal olup
vergisini buraya veren baka ky ve mezralar olduu grlr
Padiahn beratyla gelirleri Karayakup ky camisine verilmek
artyla Mevlana Ahmet olu Pir Mehmete verilmitir. Bu
tarihlerde Karayakup kynde yedi hane oturmaktadr. Bu ahslar
vergi nfusuna tabi aile reislerini gstermektedir ve bu aileler
Karayakupa devlet tarafndan vakfedilen zaviyeye ait topraklar
255
www.karayakuplular.com
185
ekip bimekte ve karlnda da zaviyeye 1000 kuru vergi

vermektedirler. 1547 tarihli kaytlarda, Karayakup kynn Pir
Mehmetin olu Ahmet eyh uhdesinde olup 18 hane halkndan
olutuu grlr. Kyn dier ad Bukadr. Deveci isimli bir
mezras vardr. Karayakupun evlad Sultani berat sahibi olup
Divan- Atikte kaytldr.
1839da 2. Mahmutun lm zerine Abdlmecitin tahta
kmasyla ferman ve beratlarn yenilenmesi neticesinde verilen
beratta ise u hususlar yazldr; es-seyyid Numan, es-seyyid
Hseyin, seyyid Ahmet ve seyyid Hasan eskiden olduu gibi bu
mezray kullanacaklar ve hizmetlerine devam edeceklerdir.
Dardan hi kimse benim verdiim bu berata aykr
davranmayacak, bu kiilere hibir ekilde mani olmayacaklardr ve
alamet-i erifeme gveneceklerdir. Bu beratta grld gibi
topraklarn kullanm hakk Karayakupun evlatlarnn olup hayri ve
dini hizmetlerin karl olarak verilmitir. Ayrca baka kiiler
tarafndan da bu topraklara herhangi bir mdahalenin olmamas
iin padiah tembihte bulunmaktadr.
eyh Gazi Karayakup Hazretlerinin istirahatgah kyn st
blgesinde olup, trbesinin yannda bir kk mescit, iki adet
eme, kurban etlerinin piirilmesi iin iki adet ocaklk, masalar ve
oturaklar bulunmaktadr. Her yl yzlerce insan tarafndan ziyaret
edilmekte, kurbanlar kesilmektedir. Karayakup Hazretlerini ziyaret
edenler Ana Yazs denilen mevkide bulunan annesinin kabrini de
ziyaret ederler. Annesinin ziyaretgahnda da bir kk mescit ve
bir eme bulunmaktadr.
2008 Temmuzunda eyh Gazi Karayakup Hazretlerinin
trbesinin restorasyonu ve evre dzenlemesi yaptrlr 256.
256
www.golovaliyiz.com/
186
Karayakup, ilenin en byk ve eski kylerindendir.

Glova'nn 8 km. dousunda, asfalt zerindedir. 103 hane ve 400'
bulan nfusuyla yerleik insann en ok olduu kydr. Kyn,
birisi merkez dnda olmak zere drt mahallesi vardr. Kuzeyden
gneye inen derelerin ayrd mahallelerin en by, ayn
zamanda en eski yerleim yeri olan sahadr. Karayakup Ky'nn
kurulmas ile ilgili eitli belge ve bilgilere rastlanmaktadr.
Bunlardan 1255 tarihli bir mahkeme ilamnda belirtildii gibi
kyn ilk kurucularndan eyh Gazi Karayakup'un Peygamber
slalesinden, Hz. Ebubekir'in temiz evlatlarndan ve erefli kad
Slalesi'nden geldiidir. Karayakup Veli adna bir vakfn
kurulduu ve bu ky ve evresinin bu vakfn mal kabul edilerek
vergi (r) lerin bu vakfta toplanarak kydeki ve evredeki
insanlarn iae ve ihatalarnn bu vakf vastasyla karland
Dou Karahisar Kadl'nn ilamnda belirtilmitir. Kyn
kuruluunun ilk slam dnemlerine kadar dayand, Seluklular
zamannda bu havalinin Trklerin eline gemesinden sonra kyn
kurulduu grlr. Kyn ilk kurulu yeri trbenin olduu
sahadadr. Yedi hane olarak kurulan kyn, eyh Gazi Karayakup
ve kardeleri ile onlarn ocuklarnn yaad bir ky olduu
belirtilmektedir. Daha sonraki dnemlerde ulamn zorluu ve
ynetimin bu sahada zor olmas sebebiyle aa kye inilmitir.
Yukar kydeki ilk yerleimin izlerini bugn de grmek
mmkndr. Osmanl dneminde de Karayakup ky dirlik
merkezi olarak devam eder. evre kylerin vergisini toplama
karlnda asker besleyen ky, nemli bir merkez durumundadr.
Daha sonra nahiye olan Glova (Avanis) bile ilk dnemlerde
Karayakup'a baldr. Ancak 1850'den sonra Glova'nn merkez
bir yer haline gelmesi sonucunda, Karayakup'un vakf ve eyhlik
zellikleri korunarak Glova'ya baland grlr. Bu tarihi
misyonu ve nemini ky bugn de muhafaza etmektedir.
187
Aa Tepecik (eski ismiyle Baru) kynde bugn halk

arasnda Behll Dne diye bilinen bir ziyaret yeri vardr.
Hasluck, Evliya elebiye dayanarak bu ziyaret yerinde
defnedilmi olan kiinin Behll Semerkand olduunu belirtir ve
obanl ailesine dahil olduunu syler 257. Burada defnedilen insan
iin Behll Dne isminin kullanlm olmas halk arasnda ok
bilinen Abbasi halifesi Harun Reidin kardei Behll Dneye
olan hayranln ifadesi olabilir.
Aa Tepecik'in Seluklular dneminde eyh Behlul Bin
Hseyin el-Horasani isimli zat tarafndan kurulmu olduu ileri
srlr. Seluklu sultan 3. Gyaseddin Keyhusrev'in 1274'te, o
zaman ebinkarahisara bal olan Suehrinde bir zaviye ile ilgili
vakfyesi nemli bir tarihi belgedir. Sultan bu vakfiyede ehirde
dar uz-zakirin adn alan zaviyeye ve onun eyhi Behll bin
Hseyin el-Horasaniye rmak suyu, soukpnar, yce kaya,
blrce pnar, kk hyk, alulu gedii, yce hyk, kuaa,
kzl hyk ve kara talar snrlar iinde gkey ile basarpnar ve
yol arasndaki Baru kyn btn vergileri ile vakfettiini,
tevliyetini eyhe ve evladlarna art kldn belirtir.
leye 13 km. mesafedeki obanl kynde bulunan
trbenin, kitabesi gnmze gelememitir. Dzgn kesme tatan
yaplm olan trbenin bat ynndeki kaps zerinde mukarnasl
bir blm, kenarlarnda da geometrik bezemeler bulunmaktadr.
Giri kenarndaki Seluklu slubundaki sslemelerden tr XIII
veya XIV. yzylda yapld sanlmaktadr. Trbenin zeri ite
duvarlarla bitiik aa direklere oturan klah eklinde ahap at ile
257
Hasluck F. W. ..This tekke contained the tomb of Behlul of

Samarkand and those of the Choban family.., Chrstanty and Islam
Under the sultans, sh.512
188
rtldr. eride tek sanduka bulunan yap, dou ve batda birer

mazgal pencere ile aydnlanr. Duvarlar yonu tandan ve dz silme
ile nihayetlenir. Trbe i ksm 2002 ylnda define arayclar
tarafndan tahribata uramtr.
obanl ky antik zamanlardan beri stanbulu rana
balayan yol zerinde Kelkit ayn dolaysyla Yeilrmak
besleyen obanl Deresinin bu yolu kestii kprnn bandadr.
Erzincana giden yolun kpr bitiminde sa taraftaki kayalk
zerindeki trbede yatan ve yredeki ismi obanl Tekkesi olan
oban Babann gstermi olduu kerameti Osmanl tarihinin
nemli bir olay ile ilikilendirilir258. oban Baba hakkndaki
menkbe, Yavuz Sultan Selimin aldran Seferine giderken
yaanlanlan bir keramete dayandrlr.
Yavuz Sultan Selim aldran Seferi iin yola kmtr.
Uzun zaman getikten sonra obanl kyne ular. Askerlere
dinlenme verilir. oban Baba da Yavuz Sultan Selime askerleri
kendisinin misafir ederek karnlarn doyuracan syler. Bu
isteini Yavuz kabul eder ve oban Baba bir koyun keser, pilavlar
kaynatlr ve bu koyunun eti ile ordu karnn doyurur. Sonra
koyunun kemiklerini postuna dolduran oban Baba dua eder ve
koyun ayaklanp yrr. Bir demeye gre koyunun ak kemiini
askerlerden birisi ald iin koyun yrrken bir aya aksar. oban
Baba durumun farknda olsa da bir ey demez. Yavuza seferinin
baarl geeceini bildirir ve onun iin dua eder. Sefer sonrasnda
Yavuz bu blgenin gelirinin buraya vakfedilmesini buyurur.
258
Ayan D. oban Baba Efsanesi ve Yavuzun aldran Seferi
189
Grn Evliyalar
XI. yzyldan itibaren Dnimentli, lhanl, ve Eratna

egemenlii altnda kalan ilenin, XV. yzyln banda Osmanl
topraklarna katld grlr 259. XVII. yzyln ortasnda Sivas
ziyaret eden Evliya elebi, o dnemde Grnn Sivas Eyaletine
bal, bin hanelik, camisi, mescidi, han, hamam ve sultan ars
olan irin bir nahiye-kaza olduunu belirtmektedir. Grnn 1830
ylnda subalk, 1845te bucak ve 1869da da kaza olduu
kaydedilir.
Grn merkez Ulu Camiinin altnda be adet mezar vardr.
Trbeye caminin dousundan bir ka basamak aa inilerek girilir.
Mezarlarn bulunduu odann genilii yaklak 16 metrekaredir.
Bu mezarlar eyh Kasm ve mritlerine aittir. Bunlardan zerinde
yeil rt ve sanduka bulunan kabir, eyh Kasm'a, duvara yakn
ve uzun olan kabir, Hafz Mustafa'ya, zerinde Osmanlca Sls ile
yazlm yaz bulunan mezar ise, eyh Kasm'n olu Dervi
Muhammed'e aittir. Drdnc mezar ise gen yata len Hafz
Mustafa'nn kz, Arife Hanm'a aittir. Beinci mezarn da, bu
aileye mensup birisine ait olduu tahmin edilmektedir.
eyh Kasm Efendinin babas Hac Molla Efendinin, IV.
Muratn Badat Seferi esnasnda Badat Kadlndan Diyarbakr
Kadlna atanmas ile Anadoluya gelir, ilim tahsil etmek ve
ticaret gayesiyle Darende yresine yerleir. Somuncu Baba ve
Abdurrahman Erzincani Hazretlerinden dersler alarak kendini
yetitirir. eyh Kasm Efendinin babas daha sonra kardei eyh
Mustafa (Deli Hafz) ile birlikte Grne yerleerek, slamiyetin
259
Gkbel A. Grnde Ziyaret Yerleri
190
yaylmas iin mrnn sonuna kadar burada tebli ve irat

hizmetinde bulunur.
Anlatldna gre, eyh Kasmn Medineden geldii, nce
Malatyaya yerleip, o tarihlerde Grn ilesinin bal bulunduu
Darendede Somuncu Babann ve eyh Abdurrahman Erzincani
Hazretlerinin dergahndan ilim tahsili yaparak Halveti eyhliine
kadar ykseldii anlatlr. Daha sonra da Grnde amcazadesi
meczup Mustafa ile beraber Ulu Caminin bulunduu yerdeki iki
dkkan ve Belediye binasnn yeri dahil olmak zere geni bir
araziyi Tahiroullar ailesinden satn alarak burada kk bir
mescit ve dergah ina ettirir ki, Ulu Caminin temeli ilk olarak
bylece atlm olur. Onun halk iine girdii, yapt sohbetlerle ve
insanlarla olan iyi ilikileri sayesinde burada iyi bir zemin
oluturarak slam tebli etme imkan bulduu anlatlr. eyh
Kasm bu arada Grn Askerlik ubesinin nndeki kprnn
eski yerine, Tohma Irmann stne yaptrd ilk kpr olmak
zere, birok imar ve hayr hizmetlerinde bulunur. Vefatn
mteakip eyh Kasm Efendi bu mescidin avlusuna defnedilir.
Halk arasnda onun kimlii hakknda farkl rivayetlere de
rastlanr. Anlatldna gre, eyh Kasm, lk nce bugn Muratlar
Soka olarak adlandrlan yerde dergahn kurar. Burada halk
slmi konularda aydnlatmaya alr. Bu zat ve arkadalar lnce
halk tarafndan kendi yaptrm olduklar caminin yanna
defnedilirler. Ancak daha sonra bulunduklar yerin zerine caminin
yeniden ina edilmesi zerine mezarlar caminin altnda kalr.
Rahatsz edilmemeleri iin de mezarlarnn yeri deitirilmez.
eyh Kasma ait eitli menkbeler anlatlmaktadr. nsanlar
onun kerametlerinin ldkten sonra da devam ettiine
inanmaktadr. Bir menkbeye gre, cemaat ehlinden birisi, her gn
Sabah namazn Ulu Camiiinde klmaya gelir. Her geliinde, kalp
gznn ak olmas sebebiyle eyh Kasm ve Hafz Mustafa'nn
caminin nndeki adrvanda abdest alarak camide namaz
191
kldklarn grr ve seslerini duyar. Daha sonra bunu bir yaknna

syler. Ertesi gn eyh Kasm, bunu bir daha kimseye
sylememesini rya yoluyla bu ahsa iletir. Ertesi gn ayn eyleri
gren bu zat yine grdklerini yaknna syleyince, bu defa eyh
Kasm o zata, bir daha kimseye sylememesini aksi takdirde azn
ve yzn arparak eeceklerini belirterek ikaz eder. Fakat bu
adam yine kendisini tutamayp grdklerini yaknna syleyince,
aradan ok fazla zaman gemeden, adamn az yz ters olur.
Baka bir menkbeye gre ise, eyh Kasm ldkten sonra
Somuncu Baba'nn torunlarndan birisi, yannda hizmet eden
birisine, Olum u mektubu gtr Grndeki eyh Kasm'a ver,
der. Hizmeti derhal mektubu alarak Grn'e getirir. Fakat eyh
Kasm'n lm olduunu renir. Biraz bekleyip dndkten
sonra, iinden hem Somuncu Babann torununu, hem de eyh
Kasm' denemek amacyla eyh Kasm'n mezarnn bana
gelerek, Ya eyh Kasm! Somuncu Baba'nn selam var. Bu
mektubu sana gnderdi, der demez, eyh Kasm, mezardan elini
uzatarak ve aleykmsselam diyerek mektubu alr.
1888 tarihli Sivas Salnamesinde, "bu camilerden birisi de
evliyann byklerinden eyh Kasm Efendinin binas (Ulu Cami)
olup, bahsi geen zat- muhterem dahi caminin avlusunda
medfundur", ifadesi yer alr 260. eyh Kasm Efendinin Grn
halkn dini konularda aydnlatmak iin yaptrd mescit zaman
ierisinde yklarak yerine bugnk Grn Halk Ktphanesi ve
Grn Belediye binas ina edilmitir.
Grn Ulu Caminin ilk inas, Sultan IV. Murad Hann
Badat seferinin (1638-1640) hemen akabindeki yllara tekabl
etmektedir. 1992 ylnda restorasyon almalar yapld srada
260
Selvitop A. Hicri 1288 (M.1871) ve Hicri 1306 (M. 1888) Tarihli

Sivas Vilayet Salnamelerinin Gnmz Harflerine evrilmesi ve
Mukayeseli Deerlendirilmesi. Erciyes ni. Kayseri. 2004
192
Ulu Caminin ta kitabesi bulunarak le Mftlnce korumaya

alnr. Kitabe, caminin yapmnda byk emekleri olan eyh Kasm
Efendinin vefatndan sonra Ulu Camiinin ilk tamir ve
geniletilme tarihine aittir.
"Hayatn faniliini bilip, dost olmadn anlad,
Bir hayra niyet edip dnmeye balad,
Pek harap olmutu Ulu Cami ve minberi,
Eyvan (d mekan) ilavesiyle imar edildi,
Hac smail Aa ki; bunun iin maln harcad
mr uzun olup, grmesin cehennem azab,
Ey sadklar! Sen de bata bulun, gr tarihi,
eyh Kasmn himmetiyle tarihi "Allah Rzas"
Grn Ulu Camiinin, 1808 ve 1845 yllarnda ilk tamirat ve
geniletme almalar yaplr. Cami 1912 ylnda, yeniden
yaplmak zere temellerine kadar yklp, taban dere yata ve
yumuak zemin olduundan, kaln ard aalar, at ve kei klnn
kirele dvlmesiyle elde edilen zel bir harla birlikte zemine
denerek, daha salam bir temel zerine ta bina olarak ve
bytlerek yeniden inasna balanr. Caminin avlusundaki eyh
Kasm Efendi ve yaknlarna ait kabirler ayn yerlerinde, caminin
i-alt ksmnda kalan bir blmde muhafaza edilir. Balkan Sava
sebebiyle caminin inaat yarm kalr. 1924 ylnda zamann
Kaymakam Nazif Beyin nderliinde yapm tamamlanr.
Caminin bu esnada minaresi de ykseltilerek bugnk eklini alr.
Grn Ulu Camiine 1992 ylndaki tamirlerde son cemaat
mahalli ilave edilir, i tezyinat yaptrlr, alt kattaki trbeye inen
ierdeki kapakl merdiven iptal edilerek, trbeye dardan bir giri
verilir. 1993 ylnda da camiye ait tarihi deere haiz sekiz adet hal
ve kilim, Sivas Mzesine teslim edilir.
Bu almalar nedeniyle ziyarete kapanan ve uzun sre
metruk vaziyette kalan eyh Kasm Efendinin trbesi ise, 2003
193
ylnda yine onun neslinden Grbz Boazlayann maddi

yardmlar ile le Mftlnn nezaretinde restore edilerek
yeniden ziyarete alr 261.
Gnmzde eyh Kasm ve arkadalarnn mezarlarnn
bulunduu yer, her Cuma ziyarete aktr.
Hayrani Baba, XVIII. yzyln sonlarndan XIX. yzyln
ortalarna kadar Grn'de yaam bir Kadiri eyhidir 262. Halk
arasnda tasavvuf ehli ve keramet sahibi bir evliya olarak tannr.
Hayrani Baba'nn asl ad Muhammed olup, Hayrani ismini ona,
bal olduu Niksarl velilerden Hac Salih efendi vermitir. yi bir
tekke kltr alm olan Hayrani Baba, Kadiri tarikatnn
Grndeki temsilcisidir. Ayn zamanda air bir kiilie sahip olup
iirlerinde Hayrani mahlasn kulland iin halk arasnda Hayrani
ismiyle de mehur olmutur. Halk tarafndan tannmasna ve
hakknda eitli rivayetler anlatlmasna ramen, hangi ylda
doduuna dair kesin bir bilgi yoktur. Ancak torunlarnda bulunan
kaytlardan, lm tarihinin 1856 yl olduu tahmin edilmektedir.
Hayrani Babann, bugnk Kirazlk Mahallesi'nde halen varln
koruyan evinde doduu ve bu mahallede vefat ettii
belirtilmektedir. Anlatldna gre, o Grn'e defnedilmitir ve
kabri, Yasscatepe Mahallesinde bulunan Yasscatepe Mezarlnda
bulunmaktadr. Onun, bugnk Kirazlk Mahallesindeki evinin
bulunduu yerde bir tekke ina ettirmi, burada halk slm
konularda aydnlatm ve tekkesinde kendisine bal olan
dervilerle birlikte Kadiri tarikatna ait eitli zikir merasimleri
dzenlemi olduu nakledilir. Dier blgelerde yaayan deiik
tarikatlara mensup eyh ve dervilerin kendisini ziyarete geldikleri
ve onlarla birlikte halkn da katlmyla bu tekkede eitli sohbetler
dzenledikleri anlatlanlar arasndadr.
261
262
www.gurunhaber.com/
194
zellikle yz felci ve sara gibi hastalklara olanlar bu

tekkeye getirilir, Hayrani Baba'nn ar hastann yzne srlr
veya hafife dokundurulursa ifa bulaca kabul edilir. Ayrca halk
arasnda sarlk adyla bilinen hastala yakalananlarn aramba
gnleri buraya getirildii ve burada ifa bulduklar aktarlan
rivayetler arasndadr.
Hayrani Baba hakknda anlatlan menkbelerden birisi
yledir. ncesu Ky'nde Hayrani Baba'y ok seven bir oban
varm. Bu obann tarikat ehli olmasn ayplayan birisi, devaml
bu oban ile alay eder dururmu. Bir gn bu oban Mazkran
mevkiinde koyunlarn otlatrken aklna eyhi Hayrani Baba
gelmi. Daha sonra o ann Grn'de Hayrani Baba ile birlikte
dervilerinin zikir saati olduunu ve birlikte zikir ektiklerini
hatrlaynca, koyunlar orada brakm ve hzlca koarak Grn'e
gelip zikire katlm. Ertesi gn Hayrani Baba'dan destur alarak
koyunlar brakt yere geri gelmi. oban, koyunlarnn yanna
geldiinde bir de ne grsn! Koyunlarn evresinde iki tane kurt.
Ayn bir insan gibi koyunlar bekleyerek obann koyunlarn
otlatyor. oban, bu durumun eyhi Hayrani Baba'nn bir kerameti
olduunu dnerek kye geldiinde birisine anlatm. Anlatt
kii ona inanmayp kendisiyle alay etmi. oban bu duruma ok
zlm. Grn'e Hayrani Baba'nn yanna geldiinde durumu ona
anlatm. Hayrani Baba, ona bir armut vererek, bunu al. Ona gtr
ve yedir, diyerek oban kye gndermi. oban, Hayrani
Baba'nn gndermi olduu armudu kendisiyle alay eden kiiye
yemesi iin vermi. Verirken de, sen hi erenler lokmas yedin
mi?, diye sormu. O kii de; hayr yemedim, deyip yine obanla
alay etmi.. Adam, armudu azna alr almaz armut byk bir fare
olmu. Adam korkudan baylp yere dm. O gece korkun
ryalar grm. Adam ertesi gn hemen giderek hem alay etmi
olduu obandan hem de Hayrani Babadan zr dilemi ve
Hayrani Babann mritlerinden birisi olmu.
195
Hayrani Baba hakknda halk arasnda yaygn olan

rivayetlerden birisi de, mezarnn zerinde ou kez cuma
akamlar gkten aa doru bir k halesinin indii inancdr.
Gnmzde de insanlar, Hayrani Babay ziyaret ederek dua
etmekte ve dilek ve isteklerini bildirmektedirler.
iirlerinde Hayran mahlasn kullanm olan eyhin
tasavvufla ilgili iirlerini ihtiva eden bir kitab olduu syleniyorsa
da kayptr 263. Gnmze kendi eliyle yazd bir Kuran Kerim
ulaabilmitir.
Muhammed Naci Efendinin (1866-1946) baba ad
Hseyin, anne ad Ayedir 264. Nakibendiyye tarikatna mensub
son devrin velilerinden olan smail Hakk Toprak Hazretlerinin
Grn ilesine bal kylerdeki vekili Muhammed Naci Efendi,
ilk tahsilini ayboyu Mahallesinde bulunan mahalle mektebinde
yapar. Daha sonra Darende ilesine giderek Somuncu Baba
dergahnda Sofizade Mahmut Darendeviden ders alr. Burada
eitimini tamamlayarak mderris olur. Grn Nmune mektebinde
mderrislik grevinde bulunur. Grnn eski mftlerinden olan
Mehmed Naci Kuu Efendi stiklal Sava srasnda Milli
Mcadeleyi fiilen destekler. stanbul Hkmetinin dzenlemi
olduu Drrizade Fetvasna karlk Anadoludaki 153 vatan
sever din alimi gibi kendisi de bu fetvaya karlk olarak Ankara
Mfts Rifat Breki tarafndan hazrlanan Milli Mcadeleyi ve
Atatrk destekleyen fetvaya mderris olarak imza atar. Grn
ilesi Mdafaa-i Hukuk Cemiyetinin kurulmasnda faal olarak
grev alr, Atatrkn Sivasta yapm olduu tarihi Sivas
Kongresine katlr.
Mehmed Naci Kuu, Cumhuriyetin kurulmasndan sonra
stiklal Madalyas ve maaa balanmak suretiyle dllendirilir.
263
264
Kaya D. Ak Edebiyatnn Sivastaki ilk temsilcileri

z M.A. Btn Ynleriyle Grn
196
Daha sonra Grn ilesi mfts olarak atanr ve 1930-1940 yllar

arasnda grev yapar. Mft Muhammed Naci Kuu Efendi, 1946
ylnda, ayboyu Mahallesinde 80 yanda iken Hakkn rahmetine
kavuur. ayboyu Mahallesi mezarlnda medfundur. eyh
Hamid-i Veli Dergahna bal olan Mft Mehmet Naci Efendinin
lm zerine Somuncu Babann ahfadndan Merhum Osman
Hulusi Ate Efendi, onun lmne duyduu znty Divan-
Hulusi adl eserinde yle dile getirir:
Hac Mahmud fahri oldu zahir ilmine rehber
Garibullah Hakk alem-i manada stad
Tavaf et kabe-i ruhuna ey zair selam eyle
Budur Mft-i ali-i enam Muhammed Naci
Eski Grn Mfts Muhammed Naci Kuu Efendinin
keramet sahibi olduu sylenmekte ve evrede bu zata ait bir takm
kerametleri anlatlmaktadr.
Grnn tannm ailelerinden biri olan Avunduklarn evi,
Al Oca olarak bilinir 265. Anlatldna gre, Avunduklarn byk
dedeleri olan Osman Dede, dnemin en byk alimlerinden
biridir. Bir gn bahesini sulamak iin sabah namaz vaktinde
giderken, bir de bakar ki, al kars bir gelinin cierini eline alm
yiyor. Bunu gren Osman Dede, hemen al karsn tutup nce bir
dver, sonra da eve getirerek evin byk direine balar. Osman
Dede, al karsn -drt gn zmeyince al kars, piman
olduunu belirterek bir daha yapmayacan syleyip yalvarmaya
balar ve yle der: senin neslinin bulunduu yere ve ocaa hibir
ey yapmayacam. Osman Dede, bu sz zerine al karsn
serbest brakr. te o tarihten gnmze kadar bu ocaa gelen her
lousa kadn ve al basmasndan korkmu olan kadnlar burada
misafir edilirler. Gelen hastalar bu evden ekmek, aput veya kl
alarak evlerine dnerler. Halk arasnda al karsnn errinden
265
197
koruyan yer olduuna inanlan bu ocaa, bunun dnda ocuu

olup da lenler ve dk yapan kadnlarn da geldii grlr.
Gerek al basm, gerek baka sebeblerden dolay buraya gelenlere
ekmek ikram edilir. Bunlar, evlerine dnerken bu evden bir para
ekmek, bir para bez ve biraz ocak kl gtrrler. Bunlar da bir
muska eklinde yastklarnn altna koyarlar. ayet hasta bunlardan
iyilememi ve durumu ar ise, bu eve getirilerek Osman
Dedenin al karsn balad diree bir tlbent ile balanr.
Burada yaklak bir gn kaldktan sonra alnp gtrlr. Bylece
al basmasndan korkan veya bu korkuya uram olan kadn
skntsndan kurtulmu olur.
Anlatldna gre, Baheii kyne ilk olarak gelip
yerleen, Yesevi dervilerinden Yusuf Dede ismindeki bir zattr 266.
Kyn eski ismi Thmn olup ileye 18 km. mesafededir. Yusuf
Dede, kyn st yanndaki ime suyunun k yerine gelerek
yerlemesinden sonra buradaki su kaynamaya balar. Buras ziyaret
yeri olarak kabul edilir. Havalar kurak gidip yamur az yad
zaman yamur duas iin klp kurbanlar kesilerek dualar edilir.
Ziyaretiler arasnda birbiri ile ks olanlar var ise dua yapmadan
nce bartrlr. eitli skntlar bulunanlar buray ziyaret ederek
oka dua ettiklerinde, skntlarnn ortadan kalkacana inanrlar.
ocuu olmayan kadnlarn da ocuk sahibi olmalar iin buray
ziyaret ederek dua ettikleri belirtilmektedir. Anlatldna gre,
Yusuf Dede kardeten biridir 267. Bozolan adyla bilinen ikinci
kardein Suat Kasabasna yedi km. uzaklktaki aldanda,
Sarolan adyla bilinen nc kardein ise Yukar Suatnn
tepesinde yatt sylenir.
te yandan, Baheii kynn yaklak bir kilometre dou
tarafnda bulunan ard aacnn, Battal Gazi tarafndan
266
267

198
dikildiine inanld ve o zamandan beri kutsal kabul edildii

belirtilmektedir. Yaklak drt metrelik bir apa sahip olan bu
aa, zaman zaman ziyaret edilmekte, aput balanmakta ve
dileklerde bulunulmaktadr.
leye 44 km. mesafede bulunan Beypnar ky civarnda,
hemen hemen her yerinde mezarlarn bulunduu sivri bir tepe
bulunmaktadr 268. Tepenin hemen yannda alan be alt dnm
kadar olan bir gl vardr. Anlatldna gre, buras byk bir sava
alan olup burada Mslmanlarla gayrimslimler arasnda byk
bir lm kalm sava yaplr. Bu tepede bulunan mezarlar da bu
savata ehit olanlarn kabirleridir. Bu sava Tokatl olduu sanlan
erkez karde tarafndan idare edilir. Sava nce Gne Ky
yaknlarndaki ziyaret mevkiinde balar. Burada kardeten biri
ehit olur. Bu nedenle buraya ziyaret ad verilir (Burasnn da o
evredeki insanlar tarafndan zaman zaman ziyaret edildii
anlatlr). kardein ikincisi ise, Beypnar ky Akakta
mevkiindeki tepede ehit olur. ncs de Beypnar ky ile
Yolgeen ky (Tekirahma) arasnda bulunan ve daha sonra
erkezin Dei ad verilen yerde ehit der. te bu
kumandann ehit dt yerler, bugn halk tarafndan ziyaret
yeri olarak grlmekte ve eitli vesilelerle ziyaret edilmektedir.
ocuu olmayan, ocuu doup da len, veya herhangi bir dilek ve
istei olan kimseler Akakta ziyaretine gelerek dilek dileyip
kurbanlar keserek dua ederler. Bunu tek olarak yaptklar gibi
buraya aile olarak gelip ziyaret edenler de vardr. Daha nceleri
buralarda bulunan aa ve allara eitli renklerde aput ve ip
balanrken gnmzde bu gelenein byk lde kalkt
belirtilmektedir. zellikle kesilen kurbann etinden olmak zere
yemekler yaplarak orada bulunanlara ikram edilir. Bu ziyarete,
ferdi ve aile ziyaretlerinin dnda bata yamur duas olmak zere
268
199
eitli vesilelerle toplu olarak da kld grlr. Bu toplu

ziyaretlerde en az drt be kurban kesilerek yemekler hazrlanp
oraya gelenlere ikram edilir. Birlikte namaz klnp yine hep
birlikte ceketler ters giyilerek yamur duas yaplr ve daha sonra
da hep beraber kye dnlr. Bu arada birbirleriyle ks olanlar
yznden yamur yamaz dncesiyle tren esnasnda ks
olanlar bartrlr. Kyllere gre, ne zaman byle bir yamur
duasna klsa, daha oradakiler kye dnmeden yamur yamaya
balam ve ou zaman bu insanlar yolda slanmlardr. ocuu
geceleri uykuda alayan ve korkan aileler, ocuklar ile beraber
gelerek bir takm adaklar ve dileklerde bulunarak dua ederler.
Baht kapal olan gen kzlar buraya getirilerek bahtlarnn almas
iin dua edilip birtakm dileklerde bulunulur.
Kuduz Oca, Beypnar kynde bulunup kye ilk yerleen
Tralar slalesinin evi olarak kabul edilir. Kuduz hastalna
yakalananlar buraya getirilerek ocak evin ekmeinden
yedirildiinde bu hastaln geeceine inanlmaktadr. htiya
duyulduunda hasta belli bir sre burada misafir olarak braklr.
Buray ziyarete ky halknn yan sra civar kylerden de gelenlerin
olduu belirtilmektedir. Anlatldna gre, yllar nce Beypnar
kynde yaad sylenen Mehmet Ali Hoca Efendi, alim, fazl,
fakih olarak tannan bir kii imi. Bu zatn mezarndan alnan
toprak, iftiler ve besiciler tarafndan nazardan korunmak iin
kullanlmaktadr. Mezardan alnan toprak zararl hayvanlardan
korunmak iin tarlaya serpilir. Ayrca yavrusu olmayan byk ba
hayvanlara, yavrularnn olmas iin, bu mezardan alnan toprakla
beraber bir miktar tuz yalattrlr.
Gldede Yatr, Gldede ky yaknnda olup yaklak
150-200 metre ykseklikte toprak bir hyk zerinde
bulunmaktadr. Kyn adnn, kyn giriinde bulunan Ziyaret
Tepesi'nde asrlar nce len 'Gldede' isminde bir komutandan
200
geldii sanlmaktadr 269. Yatrn bulunduu yerin, evrede bulunan

pek ok kye hakim bir mevkide olmas ve zerinde eski bir
yerleim yeri olduuna dair kalntlarn varl, burann daha
nceleri bir kale olduu izlenimini vermektedir270. Burann st
ksmnda iki mezar bulunur. Bundan dolay hyn evresi
duvarla evrilmitir. Mezarn zerinde bulunan aalara eitli bez
paralar balanmtr. Gldedeye daha ok ilkbaharda yamur
duas iin gelinip kurban kesilerek yemekler piirildii anlatlr.
Gldede ky sakinlerinden bazlarna gre, burada bir ehit
yatmaktadr. Bazlar da, burada yerden semaya doru geceleri bir
yeil n yandn ifade etmektedirler. Anlatlanlara gre,
kyllerin buraya zellikle gn dnmnde toplu olarak geldikleri,
kurbanlar keserek yemekler yedikleri ve herkesin gnlnden
geeni istedii anlalyor. Bunun dnda insanlar Gldedeye ferdi
olarak da gitmektedirler. Devaml kz ocuu olup da olan isteme,
ba ars ve su ileyenlere burada yemin ettirme gibi sebebler
dolaysyla da ziyaret edildii anlatlr. Ayrca yamur duas iin
buraya klp namaz klnr, kurbanlar kesilir ve bol bol dua edilir.
leye 50 km. mesafede bulunan Gne ky yaknlarnda,
anlatlanlara gre Mslmanlarn, Bizansa hcum ettikleri
yllarda, burada Yemenli bir komutan ehit der 271. Harabit deresi
ad verilen yerde eskiden Ermeniler yaarm. Ayn zamanda bu
blgelerin, Bizansllar ile Mslmanlarn eitli mcadelelerine
sahne olduklar belirtilir. O yllardan itibaren bu tepe ziyaret edilir
hale gelir ve daha sonraki dnemlerde, bu komutann ehit olduu
yere Ziyaret Tepesi ad verilir. Bu tepe, genellikle blgedeki
insanlarn yamur duas iin ktklar bir yer olarak bilinir.
Yamur yamayp havalar kurak gittii zaman insanlar buraya
269
http://tr.wikipedia.org/
271
270
201
karlar. nce dargn olanlar bartrlp, helalletirilir. Daha sonra

namaz klnarak dualar edilir ve kurbanlar kesilir. Ayrca adak
kurban olanlarn da kurbanlarn getirerek burada kestikleri
sylenir.
le merkezine yaklak 20 km. uzaklkta, ncesu ky ile
iekyurt ky arasnda, yolun hemen st tarafnda ehitlerin
mezarlarnn bulunduuna inanlan bir yer vardr. Buras, o evrede
ziyaret yeri (ehitler) olarak kabul edilmektedir. Anlatldna
gre, buras daha nceden yaplm bir sava yeri olup sava
esnasnda ehit denlerin mezarlar burada bulunmaktadr. Yre
insanna gre, bu mevki, Kayseri-Malatya yol gzergahnn altnda
kaldndan baz mezarlar inenmekte ve bu sebeple de kazalar
eksik olmamaktadr. St olmayan kadnlar beraberlerinde bir kap
su ile ziyarete gelirler. Dualarn yaptktan sonra o su ile
gslerini ovup stlerinin oalacana inanrlar. ocuu
olmayan veya olup da yaamayan kadnlar, buray ziyaret edip dua
ederek dilek ve isteklerini sunarlar. Askere gidenler ile gurbete
kan genler buray ziyaret edip dua ettikten sonra ayrlrlar.
Yamur yamad ve sularn az olduu zamanlarda yamur duas
iin gelinir ve kurbanlar kesilir.
leye 40 km. mesafede bulunan Karapnar ky ile
Gldede ky arasnda tarihi ok eskilere dayanan ve ziyaret yeri
olarak kabul gren bir yer bulunmaktadr 272. Buraya evre kyler
ve Karapnar ky halknn yamur duasna ktklar ve adak
kurban kestikleri anlatlr. Ziyaret ismiyle anlan bu yerde
bulunan hyklerden en bynn ortasnda bir mezar vardr.
Yre halknn buray ziyaret yeri olarak kabul etmesi, buradaki
mezarn byk bir zata ait olduuna inanlmasndandr. Hdrellez
ve Nevruz bayramlarnda enlikler yaplr, oyunlar oynanr. Gen
kzlar ve erkekler buray ziyaret ederek arzu ve dileklerinin
272
202
gereklemesi iin dua ederler. Buraya her ne maksatla gidilirse

gidilsin mutlaka dualarnn kabul olunacana inanlr.
leye 34 km. mesafede bulunan Kaynarcaya yaklak 500
metre uzaklkta, Malatya-Kayseri yolunun sa tarafndaki kayalk
ve allk mevki, ziyaret yeri olarak kabul edilir. Burada bulunan
aa ve allarn kesilmesinin zararl olduu ve kesenlerin
balarna byk bela ve musibetlerin geleceine inanlr. nsanlarn
buraya yamur duas iin karak kurbanlar kesmek ve dua etmek,
nceden adanm olan kurbanlarn getirerek burada kesmek, ocuk
sahibi olmak iin dua etmek ve eitli dilek ve isteklerini belirterek
buradaki aa ve allara aput ve iplik balamak iin geldikleri
anlatlr.
leye 30 km. mesafede bulunan Kzlpnar kynn
dousunda yre halknca ziyaret yeri olarak kabul edilen yerde
eskiden beri adak kurbanlar kesilerek yamur duasna
klmaktadr. Burada yaplan savalar esnasnda ehit dm
mslman askerlerin mezarlarnn bulunduu yallar tarafndan
eitli rivayetlerle anlatlr.
Cokun Baba ziyaret yeri, ileye 30 km. mesafedeki bir
Alevi ky olan Konakpnardadr. Ziyaretin yan banda
kutsallna inanlan ve yaklak 400 yllk olduu kabul edilen bir
elma aac bulunmaktadr 273. Ziyaret yerine yakn ve zellikle
bahar aylarnda kan su gzesi de kutsal olarak kabul edilir.
Cokun Baba, anlatldna gre, Allahn veli kullarndan birisidir.
Menkbeye gre, evli bir iftin ocuu olmaz. Gtrmedikleri
doktor ve bavurmadklar are kalmaz. Ancak bir trl ocuklar
da olmaz. Bir de Cokun Babaya gidip durumumuzu syleyelim,
belki o bize bir eyler syler, diyerek onun yanna giderler.
Durumu anlattklarnda Cokun Baba kendi kendine, sanki Allaha
krcasna sanki ilahi kudretinde yok mudur? Herkese
273
203
veriyorsun da bu ifte niye vermiyorsun? Bu senin anna yakyor

mu? gibi szler eder ve evli ifte bir tane elma vererek bu elmay
her ikiniz de yiyin. Allahtan da midinizi kesmeyin. Umulur ki o
bizleri duyar ve size bir evlat verir. der. Aradan bir sre getikten
sonra bu iftin ocuklar olur. Bunun zerine Cokun Babann n
evreye yaylr. Herkes onu ziyaret etmek iin gelir ve evrede
onun bir Allah dostu olduuna inanlmaya balanr. Halk arasnda
ona atfedilen u aklama mehurdur. Kendisine tevbenin ilacnn
ve gnah kirini temizlemeye yarayan ilacn bulunup bulunmadn
soran bir kiiye Gnah kirini temizlemeye yarayan ila elbette
vardr. Bu ila; tevbe kkn bulup, kalp havanna koyarsn, tevhid
tokmayla dversin, insaf eleiyle eleyerek, gzyayla hamur
yapp kanaat kayla akam sabah yersin. Bundan sonra hibir
eyin kalmaz. demitir.
Baht kapal olan gen kzlar ve erkekler buray ziyaret
ederek dua edip dilek ve isteklerini bildirirler. Evlilie yeni adm
atacak genlerin de zaman zaman buray ziyaret edip, dua ettikleri
nakledilir. Havalar kurak gittii zamanlar yamur duas iin buraya
klp dua edilir ve kurbanlar kesilir.
leye 30 km. mesafede bulunan Osmandede ky ismini,
daha nceki yllarda Kla Mezrasnda yaayan, evrede ok
sevilen ve saylan Osman Dede'den almaktadr 274. Kyn eski ismi
Ktkydr. Osman Dede kynn kuzeybatsnda olup KayseriMalatya karayolunun sol tarafndaki kale denilen mevkide bulunan
yer, ziyaret yeri olarak kabul edilmektedir. Yamur yamad,
havalar kurak gittii zaman ky halk tarafndan buraya toplu
olarak klr, namaz klnr, dualar edilir ve kurbanlar kesilir. Bu
ziyaret yerinin gurbete gidenler ile askere gidecek genler
tarafndan da ziyaret edildii anlatlr. Buras ziyaret edildii
274
204
zaman, askere gidenlerin sa salim evlerine dneceklerine ve

gurbete kanlarn ise sknt ekmeyeceklerine inanlmaktadr.
rfan Oca, Suat kasabasndadr. Daha ok rfan Hoca
olarak bilinen kiinin ismiyle mehur olmutur. Somuncu Baba
Teline (Suat) geldii zaman Molla Velinin evinde kalr.
Kendisine ikram edilen yiyecekler ve bal iin hayr duada bulunur.
Yllardr bu evrede ifal bal olarak bilinen Telin Balnn bu
zelliinin Somuncu Babann duasndan kaynakland
anlatlmakta ve bu inan halen devam etmektedir. Somuncu Baba
Molla Velinin evinde misafir iken komularn inei rahatszlanr.
Sahipleri telaa kaplr ve evin hanm hemen komu evdeki misafir
hocay hatrlar, eline bir miktar tuz alarak okutmaya koar.
Somuncu Babaya tuzu okuttuktan sonra ineine yalatr. Hayvan
hemen iyileir. Bunun zerine Somuncu Babann keramet ehli biri
olup duasnn etkili olduu kye hemen yaylr. Hastas olan, derdi
olan onun duasndan istifade etmek iin koar gelir, ev adeta
kylnn istilasna urar. Bu ziyaretten sonra Somuncu Babann
misafir kald ev, ocak olarak kabul edilir ve derdi olanlarn
aknna urar. Biroklar burada derdine deva, hastalna ifa
bulur. n evrede gitgide yaylr. Evinde misafir olduu Molla
Veli ve neslinden gelen Molla Mikdat, Somuncu Babann ziyareti
ile hem itibar kazanr, hem de maddi bakmdan skntlar kalmaz.
Halen Yukar Telinde Kamal Hafz neslinden olan Kamil
Bapnarn ocuklarnn elinde Somuncu Baba tarafndan verildii
belirtilen belgeler bulunmakta ve bu ev, ocak olarak kabul
edilmektedir. rfan Ocana, Sarlk hastalna yakalananlar, yele
tutulmu hastalar, kar koca arasnda anlamazlk yaayanlar, baht
kapal olan genler ve ocuu olmayan kadnlar gibi eitli
skntlar olanlar gelirler. Ayrca peltek konuan ocuklar, gece
ryasnda korkup srekli alayan ocuklar ve ge yryp ge
konuan ocuklar da buraya getirilirler. Buraya gelen hastalardan
para alnmaz. Fakat getirdikleri kk hediyeler kabul edilir. Para
205
alnd zaman bu ocan zelliinin kaybolacana inanlr. Tedavi

ekli yledir. Ocak evde yeil bir bez, ocakl ahs tarafndan
hastann boynuna aslr. Hastaya diz ktrp bildii dualar
okuyarak tedavi etmeye alr. Bazen de gelenlerin hastalklarnn
iyilemesi iin muska yazar. Burada bir gece kalanlarn olduu da
belirtilmektedir.
Eski ismi Telin olan ve ileye 10 km. mesafede bulunan
Suatda Sanc ubuu denilen yerin eskiden ziyaret yeri olarak
kabul edildii anlatlr 275. Kendisini sanc tutan hastalar buraya
getirilir, bu mntka ziyaret ettirilir. Buradaki allardan bir ubuk
kesilerek hasta kimsenin srtna hafife bir ka defa vurulur.
Anlatlanlara gre, buraya getirilen hastalar mutlaka ifa
bulmaktadr.
leye 42 km. mesafede bulunan ve eski ad Tekirahma olan
Yolgeen kynde kerametleriyle anlan ve adna cami ina edilen
smail Efendi (Moolko) (1882-1975) medfundur.
leye 23 km. mesafede bulunan ve bir Alevi ky olan
Yuvann gneybat kesimindeki kla deresinin dalk kesiminde
Bozolan denilen yerde susuzluktan ld sylenen ve ziyaret
yeri olarak kabul edilen bir yatr vardr 276. Kyn iindeki
mezarlkta bulunan Karahseyin denilen yer ile kyn st
ksmnda yer alan Kara Baba denilen yer de ziyaret yeri olarak
bilinmektedir. Anlatldna gre bu kiiler karde olup burada
ehit dmlerdir.
le merkezi byk lde Snnilerden olumaktadr.
Merkezdeki Alevilerin says 500 gemez 277. Bunlar da ileye
bal kylerden gelip yerleen kimselerdir. leye bal 61 kyden
275

277
276
206
14 tanesinde tamamen Aleviler, 10 tanesinde Alevilerle Snniler

birlikte, geriye kalan 37 kyde ise Snniler yaamaktadr. Bu arada
baz Snni kylere bal mezralarn Alevi, baz Alevi kylere bal
mezralarn da Snni olduu grlmtr.
Alevilerle Snnilerin birlikte yaad kylerde taraflar
arasnda herhangi bir problemin olmad anlalmaktadr. Bu
verilere gre, ile genelinde toplam 26.821 kiinin yaklak olarak
2100 kadarn Aleviler oluturur. Bu da toplam nfusun % 7.8ni
Aleviler, % 92.2ni de Snnilerin meydana getirdiini gsterir.
Hafik Evliyalar
Fatih Sultan Mehmet zamannda kesin olarak Osmanl
snrlarna geii ilenin Osmanllarla ilk mnasebeti deildir 278.
Osmanl Devletinin temelini oluturan Kay boyunun Anadoluya
g srasnda ile topraklarnda getii ve bu srada Moollarla
Seluklular arasnda bir arpmaya ahit olduu, Seluklularn
sava kaybetmek zere olduu bir srada Kaylarn Seluklulara
yardm ederek Konya saraynn takdirini kazand rivayet edilir.
Hafik ilesi Osmanl Devleti dneminde Mslmanlarn
yannda Hristiyanlarn da youn olarak bulunduu yerleim
yerlerinden biri olmutur. 1882de toplam ile nufusunun %
26sn gayrimslimler oluturur. Gnmzde ile merkezinin
tamam Snni olup kylerin yars Alevilerden olumaktadr.
Kaya . Hafikin Sosyokltrel ve Dini Yaps zerine bir nceleme.

278
207
leye 14 km. mesafede bulunan Emre kynde Yunus Emre

dei bulunur.
Feyzullah Efendi'nin kabri, ileye 64 km. mesafede bulunan
ve eski ad Heze olan Bayramtepe kynde bulunmaktadr 279.
Kyn 1455 tarihinden bu yana mevcut olduu ileri srlmektedir.
Ouzlarn Beydilli boyundan bir Trkmen ky olan
Bayramtepede Ali Babazade tekkeniin Feyzullah Efendi'nin
kabrinin zerine son yllarda trbe ina edilmi olduu grlr.
Arap Baba yatr, ileye 21 km. mesafede bulunan ve eski
ad Hanzar olan ukurbelen kynn kuzeyindeki ziyaret denilen
tepenin zerinde yatmaktadr 280. Ta duvarla evrilmi kk bir
yer, mezar olarak kabul edilir. Arap Babann Sivastaki Souk
ermikte yatan Ahmet Turann kardei olduuna inanlmaktadr.
Ancak bu trbenin Mslmanlardan nce kyde yaayan Ermeniler
tarafndan Arap-Hac olarak isimlendirildii ve ziyaret edildii de
rivayet edilir. Trbeye her trl ada olanlarn yan sra zellikle
stmaya tutulanlar gitmektedir. Ayrca yamur duas iin bu tepeye
klmaktadr. Uygulamada niyet kalpte tutularak bilinen dualardan
okunur ve defa ziyaretin evresi dolanlr. evrili yerin i
ksmnda namaz klnr. Sonra kk talardan alnp Bismillah
denilerek ziyaretin gney ksmnda bulunan taa yaptrlr. Eer
ta tutarsa dilein kabul edildiine inanlr.
Halifelik Ziyareti ileye alt km. mesafede bulunan ve eski
ad aykurt olan Koutdere kynde bulunmaktadr 281. Ziyaret
Hafik-Doanar yolu kenarnda Hafikten giderken Koutdere
280
281
279
208
kyn geince sol tarafta kalmaktadr. Duvarla evrili 100

metrekarelik bir alan ierisinde adet mezar yeri bulunmakta ve
mezarlarn etrafnda pur denilen aalar yer almaktadr. Ziyaret
kapsnn zerindeki u drtlk dikkati ekmektedir:
Allah raz olsun bu ba yapana.
Ben bir garip ku idim geldim cihana,
Ecel oku vurdu kaldm burada,
Beni ziyaret eden ersin murada,
Halife Hazretin ruhuna Fatiha.
Yre halk tarafndan slam fetihleri srasnda Abdulvehhab
Gazi ile birlikte gelen kiilerden kiinin burada ehit dtne
ve buraya defnedildiine inanlmaktadr. Halifelik Ziyareti yre
halknn btn skntlarnda ve isteklerinde bavurduu ziyaret
yeridir. Her trl adakla birlikte ocuu hasta olanlar bu ziyaret
yerine gelmekte ve ziyaretin etrafnda dolatrlmaktadr. ocuu
olmayanlar buraya adak adamakta ve kurban kesmektedir. Ayrca
eiyle birlikte olamayanlarn buradaki aaca elbise paralar
baladklar da rivayet edilmektedir. Bunun yannda her trl istei
olanlar mezarlarn yanndaki aalara aput balamaktadr. Yre
halk tarafndan danas len inekler de bu ziyarete getirilerek
etrafnda dolatrlmakta ve hasta olan ineklerin zincirleri getirilip
aalara balanmaktadr.
ifti Baba yatr ileye 13 km mesafede bulunan Tavanl
kynn kuzeyinde etraf evrili bir tatan ibarettir 282.
Anlatldna gre ifti Baba, Rumlarla yaplan bir savata
yaralanr ve yaral olarak bu kye kadar gelir. Kyn etraf
duvarlarla evrilidir. ifti Baba duvardan geebilmek iin
282
209
yalvarr. Duvarda bir insann geebilecei kadar bir delik alr.

ifti Baba da bu delikten geerek tepeye kadar yrr. Ve burada
vefat eder. Buraya her trl ada olanlar gelmekte ve ada iin
kurban kesmektedir. Ayrca ifti Babann mezarnn hemen
yanndaki alya dilei olanlar tarafndan aput balanmaktadr.
Yemen Baba trbesi, ileye 22 km. mesafede bulunan ve
eski ad Fertelli olan Bakml kynde bulunmaktadr 283. Karsn
Sarkam ilesine bal Karaurgan kynde dnyaya gelen Yemen
Baba, Erzurumda Yemen Baba adnda bir zata misafir olmu ve
orada o kiinin uyars ile birlikte namaz klmama hatasn anlam
ve namaza balamtr. Anlatldna gre, Yemen Babann
yksek mertebelere ulamas yle gerekleir. Erzurumda ekmek
iin girdii frnda pien ekmeklerin kaybolduuna ahit olur. Sa
tarafna baktnda bir kiinin pien ekmekleri torbasna
doldurduunu grr. Bu kiinin Hzr olduunu anlar. Kendi
kendine, Kara Yemen Hzr buldun, yap yakasna istediini
al, der. Sonuta Allah yolunda istediini alr. Yemen Baba
Bakml Kyne yerletikten sonra birok keramet gstererek
halkn saygsn kazanr. Gnmzde Yemen Baba ziyareti gerek
ky halk gerekse evre kylerden gelenler tarafndan ziyaret
edilmekte, burada kurban kesilmekte ve lokma datlmaktadr.
Dileinin gereklemesini isteyenler trbede dua ederek adak
adarlar. Dilei gerekleenler daha sonra gelerek kurbanlarn
keserler.
Aletura ziyareti ileye 19 km. mesafede bulunan akmak
kynde, kyn kuzeybat yamacnda bulunan evrili bir aalk
alandr 284. Gerek ad Ali Otura olan ziyaret halk arasnda
284
283
210
Aletura olarak telaffuz edile gelmitir. Menkbeye gre, Hz. Ali

mucizevi bir ekilde atyla buraya gelmi, abdest alm ve namaz
klmtr. Yrede bulunan izlerin Hz. Alinin atnn ve ibriinin izi
olduuna inanlr. Aletura ziyareti bata akmak ky olmak zere
evre kylerden gelenler tarafndan da ziyaret edilmektedir. Ziyaret
yerinin 300 metre yaknnda orman iinde Semahlk ad verilen
bir alan bulunmaktadr. Ziyaret iin nce semahla gidilir. Burada
Hubyar veya Krklar Semah dnldkten sonra halka eklinde
secde edilerek niyaz edilir 285. Ayrca ziyarete giderken ayaklar
yalnayak gitmek daha faziletli kabul edilir. Aletura ziyaretine
varldktan sonra tekrar secde edilir. Dualarla birlikte dilekler
dilenir. steyenler aaca aput balarken isteyenler ziyaretten ald
bir para topra azna atar. Ayrca aa kovuundaki talar
avulanarak iftlenir. Tek veya ift gelmesine gre dilein
gerekleeceine inanlr. Dilekleri kabul edilenler ise kurbanlarn
ve getirilen lokmalar hazrlayarak dier canlara ikram ederler.
Uzak yerlere gidecek olanlar yollarnn ak olmas iin ziyaretten
aldklar kk talar yanlarnda tarlar. Sandan kl alp pura
yaptrlr. Eer sa tutarsa dilein kabul olunacana inanlr.
Dileine gre aput balanr veya bozuk para atlr. Bunun yan
sra bir kii gurbete gnderiliyorsa veya gurbetten geliyorsa onun
iin de burada kurbanlar kesilir.
Semah Alevilerin dinsel trenlerinde icra ettikleri bir coku halidir.

Semah kat kurallara sokulmamtr. Bu sebeple semahlar blgeye gre
deiime ve eitli dallara ayrlr. Semahlarda yerel ayrlklar ok
grlr. Bunun sebebi de gebe topluluklarn hareketliliinden
kaynaklanmaktadr. Gerektiinde kurallar yaam biimine gre
dzenlenir. Ya da yeni kurallar konur. Semahlarn balangc, oynan ve
bitiminde grlen blgesel ayrlklar biraz da bundan kaynaklanr. http://www.hubyar.net/285
211
Byk Evliya ziyareti Esenli ky ile Beydili kyleri

arasnda bulunan Sadeli Tepesinin altnda kalmaktadr 286. Baba
Ocann kurucusu ve piri olan Veli Baba bu blgeyi ziyaret
ettiinde, Beni arayan burada bulsun, der ve Veli Babann iaret
ettii yer Byk Evliya ismiyle anlmaya balar. Byk Evliya
Ziyareti, Baba Ocana bal Aleviler tarafndan kutsal kabul
edilir. Velibaba burada bir am aacna yaslanr. Yasland am
aacnda srtnn ekli kar. Bu sebepten aalar kutsal kabul
edilir. Veli Babann asl mezar ise Tokatn Zile ilesine bal
Acsu kynde bulunmaktadr. Dier bir rivayete gre ise Veli
Baba bir gn kyllerle birlikte ormana gider. Kyller semah
dnerken birden bire onlara, abuk buradan kan! am aac
devrilecek, der. Kyller katktan sonra byk bir am aac
yklr. Devrilen aacn iinden binlerce karnca kp etrafa dalr.
Veli Baba karncalara dnp, Durun! Yuvanza dnn, deyince
hepsi yuvalarna dnerler. Bundan sonra Veli Baba, Karncal
Evliya ismiyle de anlr. Burada belirli bir mezar yoktur. Ancak
Veli Babann, Beni arayan burada bulsun, szne binaen Veli
Baba orada ziyaret edilmektedir. Her sene Veli Baba ocana bal
kyler Beydili, Esenli ve akmak kylleri bir araya gelerek birlik
kurban keserler. Bunun yannda baka kylerden gelenler de
ziyaret ederler. Beraber lokma yenir ve dualar edilir. Rivayete gre
Snni kylerden bir kiinin davarn bir Alevi alar. Sonra getirip
Veli Babaya kurban keser. Bu srada ziyarette bir Baba bulunur
ve Bu lokma sahibinin kurban kabul olsun der. Bu dua zerine
koyunu alp kesenin deil koyunun asl sahibinin mal oalr ve
ok zenginleir.

286
212
Sar Hac trbesi olarak da anlan mezar yeri ileye 18 km.

mesafede bulunan Tuzhisar ky ierisinde yer almaktadr. Ta ve
mermerden oluan bu mezar rivayete gre Battal Gazinin
askerlerinden burada ehit dm ve buraya defnedilmi bir
askere aittir. Kuraklk olan yllarda evredeki kyllerle birlikte
trbenin etrafnda toplanlarak yamur duasna klr. Burada
yaplan dua sonucu yamurun yadna inanlmaktadr. Ayrca bu
trbeye zellikle sara hastalar getirilmekte ve ifa aranmaktadr.
Rivayete gre bundan krk yl nce bir gen kz tarlada alrken
ylan grr. Korkudan baylr ve akln yitirir. Bir sene zincirlere
bal ekilde yaar. Birok trbe gezdirirler, bir are
bulunamaynca Sar Hac trbesine getirilir. Hastay yatrrlar,
uykuya dalar ve uykudayken konumaya balar. Uyandnda
glerek, Ben iyiletim bir dede yanma geldi, neren aryor dedi,
ben de bam ve srtm aryo r d ed im. Bu zat b am ve srtm
ovalad, der. Bu kz daha sonra yakndaki bir derede ykanr sonra
trbeye tekrar gelerek uyur. Tekrar uyuduunda bu mbarek zat,
Seni uyandrmasalard daha iyi olacakt, der ve yine ban ovar.
O gnden sonra kzn hastalndan iz kalmaz.
Beydili kynn Tombulkaya mevkiinde bulunan Gnl
Bac ziyareti bir mezar yeridir. Gnl Bac Veli Baba
slalesindendir. Beydili kynden bir genle evlenir. Bylece
Gnl Bac Beydili kynde yaam ve lm sonra da trbesi
ky halk tarafndan yaplmtr. Gnmzde iki odadan ibaret olan
trbenin bir odasnda Gnl Bac yatmakta, dier odada ise
ziyarette kesilen kurbanlar piirilmekte ve hazrlanmaktadr.
Rivayete gre Gnl Bacnn mezarnda Cuma akamlar bir ate
yanarm. Gnl Bac trbesi her trl istek ve dilek iin ziyaret
edilen bir trbedir. Hastalar, ocuu olmayanlar ve her trl
dileinin gereklemesini isteyenler gelir.
Pircivan trbesi, ile merkezinin kuzeyinde bulunan Tozanl
Vadisi kylerinden olan Otmanalan kynde bulunmaktadr. Trbe
213
kyn gneyinde ve kye yaklak bir km. uzaklktaki Pircivan

yaylasnda bulunmaktadr. Trbeye ulam ky yoluyla
gerekletirilmektedir. Ayrca tatan yaplm bir mezardan ibaret
olan Pircivan trbesinin yanna kyllerce ayn ad tayan bir cem
evi yaplmtr. Rivayete gre bu trbede bir kadn yatmakta ve
ziyaret edenlerin ryasna kadn olarak girmektedir. Ayrca ky
halk tarafndan trbesinin olduu mevkiden inerek geyik sadn
grenlerin olduu sylenmektedir. Pircivan trbesi ky halk
tarafndan her trl adak ve ifa iin gelinen bir yerdir. Adak
adayanlar veya ada gerekleenler buraya gelerek kurbanlarn
kesmektedirler. Ayrca ky halk tarafndan cemler Pircivan
trbesinin hemen yanna yaplan cem evinde gerekletirilir.
Askere gidenler veya askerden gelenler buraya getirilmekte ve
knyelerini trbeye asmaktadrlar. Bunun yan sra trbenin
etrafndaki aalarn kesilmesi gnah kabul edilmekte ve
kurumad mddete kesilmemektedir.
Sarandede trbesi Otmanalan kynn gneyinde kalan
Pircivan yaylasnn yaknndaki tepenin stndedir. Trbe, zeri
yeile boyanm bir ta mezardan olumaktadr. Burada baka
mezarlar da bulunmakta ve yaylaya yakn olduu iin bu blge
yayla mezarl olarak da kullanlmaktadr. Birok kiinin bu
mezarl ryasnda ehitlik olarak grd rivayet edilmektedir.
Bu trbede yatan kiinin kimlii tam olarak bilinmemekle birlikte
evre halk tarafndan Sarandedenin, yaras olanlarn yarasn
sardna ve insanlara yardm ettiine inanlmaktadr. Bu sebepten
Sarandede olarak isimlendirilmitir. Trbe evre halk tarafndan
her trl sknt ve dilek iin ziyaret edilmektedir. Buraya dilei
olanlar adak adamakta ve kurbanlarn burada kesmektedirler.
Yeildirek ziyareti Emre kynn eski yerleim yerinde
bulunmaktadr. 2005 ylnda esasl bir tadilat geirmi olan ziyaret,
eski ky ii yolunun hemen kenarnda yolun altnda kalmaktadr.
Yaklak 8-10 merdivenle inilen bir odada bulunan ziyaret iki tane
214
direkten oluur. Bu iki direk yerden itibaren tavana kadar ulaan

yaklak drt metrelik direklerdir. Direklere balanan ipek
kumalar genel olarak yeil olduundan ziyarete Yeil Direk
ziyareti denmitir. Direklerde bulunan mh (ivi)lerden dolay
ziyaret Mhl Direk Ziyareti olarak da tannr. nana gre kye
adn veren Yunus Emre, eyhine hizmet ettikten sonra evliyalk
mertebesine ulamak niyetiyle Hzr aramak iin yollara der.
imdiki Emre kynn olduu yere gelir. Burada Yunus Emrenin
Hzr Aleyhisselam ile karlat rivayet edilmektedir. Yunus
Emrenin ziyaretin olduu yere gelerek beni arayan burada
bulsun, ba dii aryan beni burada bulsun dediine
inanlmaktadr. Ayrca bu direklere Yunus Emrenin veya Hzrn
srtn verdiine inanlmaktadr. Ziyaret yerinde bulunan direklerin
i taraf yzlerce byk iviyle kaplanmtr. Adann kabul
edilmesini isteyen kiiler buraya gelerek nce adak adarlar ve
diree ivi akarlar. Mesela ba aryanlar bandan bir sa teli
koparr iviye dolar ve iviyi diree akar. Sonra hediye olarak
getirdii ipek kuma diree balar. Direklerin st tarafna
balanan ipekler fes eklinde, alt tarafna balanan kumalar ise
alarak etek eklinde balanmtr. Bu ekilde direkler bir insan
silueti kazanmaktadr. Ziyaret yerine gelenler direklere sarlan
kumalarn kenarndan kk paralar keserek yanlarna alrlar. Bu
kuma paralarnn belalar uzaklatracana inanlr. Bunun
dnda ziyaret yerinden kuma gtrmek yasaktr. Ziyaretten bir
ey alan kiinin fel olacandan veya bana bela geleceinden
korkulmaktadr. Ayrca ziyaretin sara hastalarna iyi geldiine
inanlr. Hastalar ziyarete getirilerek direklere ivi aklr ve mum
yaklr. Trbede yerler hallarla kapldr. Bunun yannda duvarlarda
birok elbise asl durumdadr. Snnet olan ocuklarn talar ve
elbiseleri, gelinlikler, damat allar, hrkalar ve eitli elbiseler
duvarlara aslmtr. Niyetlere gre, mesela bir dnn hayrl
olmas iin gelinlik buraya braklmtr.
215
Sefil Mehmet ziyareti Keller kynde bulunmaktadr. Sefil

Mehmet ismiyle bilinen kiinin gelecekte olacak eyleri nceden
haber verdii kabul edilmi ve erdiine inanlmtr. Ziyaret edilen
yer Sefil Mehmetin erdiine inanlan yerdir. Asl trbesi ky
mezarlnda bulunmaktadr. Ziyarete gelen kiiler burada kurban
kesmekte ve dilek dilemektedirler.
Halk arasnda Dldl zi emesi olarak soylenen ziyaret
eski ad Hanzar olan ukurbelen kyndedir. Rivayete gre souk
ermikte bulunan Ahmet Turan Gazi atyla buradan gemi,
geerken de atnn ayaklarnn izi bu kayalklara kmtr. Ayrca
Ahmet Turan Gazinin Dldl zinden atyla atlayarak Souk
ermie indiine inanlmaktadr. Buras adaklar ve dilekleri
olanlar tarafndan ziyaret edilmektedir. Dldl zine gelenler dua
ve saygyla at izlerini perler.
Emre kynn eski yerleim yerinde bulunan Gz Dede
ziyareti, ismini kyn kuzeyindeki tepeden kaynayan ve Bunaz
Deresinin kaynan oluturan su kaynandan alr. Suyun akt
dere yata kutsal kabul edilmektedir. Suyun zerinden akt
talarn zerinde bykl kkl at izleri eklinde oyuklar
bulunmaktadr. Rivayete gre Hzr Peygamber Yunus Emre ile
burada bulumutur. Dere yatandaki byk at izleri Hzrn
atnn, kk delikler ise taynn ayak izleridir. Ky halk
tarafndan adak kurbanlarnn kesim yeri Gz Dede ziyaretidir.
Ky halk tarafndan derenin kenarna kurbanlar piirmek iin
kk bir duvar yaplmtr. Bu duvarn deliinden kk talar
avulanarak saylr. Tek veya ift olmasna gre insann dileinin
olacana inanlmaktadr. Ayrca dilei olanlar delie bozuk para
atarak dua etmektedirler. Ayrca vcudunun herhangi bir yerinde
halk arasnda kurbaa siili olarak bilinen sivilce kanlar Gz
Dede ziyaretine gelerek dua ederler. Sonra evredeki aalarn
dalndan krarlar ve geriye bakmadan giderler. nana gre dal
kuruduka siil de kuruyarak kaybolmaktadr.
216
leye be km. uzaklktaki Gnyama kynde bulunan

Lekerin Ta veya Leker Tepesi olarak bilinen ziyaret, yksek bir
tepeden ibarettir. Tepenin stnde insan ve hayvanlar andran
kayalar bulunmaktadr. Efsaneye gre o yrede kyn koyunlarn
otlatan bir oban bir yaz gn srsn bu tepeye karm.
Koyunlar otlamaya balamlar. Fakat bir sre sonra koyunlar
susamlar. oban da hem kendi susuzluunu gidermek hem de
koyunlarn sulamak iin Allaha dua etmi. Eer buradan su
karrsan, koyunlardan birini sana kurban edeceim, diye
yalvarm. O srada mucize olarak su kmaya balam. oban bir
kuyu yaparak biriken suda koyunlarn sulam. Kendisi de
susuzluunu gidermi. Suyu itikten sonra Allaha verdii sz
aklna gelmi. Sana bir kurban adamtm ite kurban, diyerek
yerden ald bir bcei ldrm. Bunun zerine Allah, oban,
srsn ve kpeini ta haline getirmi. Leker Tepesi gnmzde
evre halk tarafndan kutsal kabul edilir ve ziyaret edilir. zellikle
yrme ana gelip de yryemeyen ocuklar bu tepeye getirilir
ve evresi dolastrlarak adak adanr. Sonra ocuk hafife aa
doru itilir. Bylece ocuun yryeceine inanlmaktadr. Tepeye
dinamit atld ve Allah tarafndan yklmadna da
inanlmaktadr. Ayrca ocuu durmayanlar ve olmayanlar bu tan
olduu yere gelerek dua ederler, isteyenler kurban keser.
Rivayete gre Trnkl brahim Efendi Karl kyne
uram ve kyn yapm olduu izzet ikrama karlk, kyn su
skntsn gidermek iin asas ile Suyunuz ok bereketiniz bol
olsun diyerek topraa ayr yerde vurmutur. Allahn izniyle
Yerlikaya, Sarlk ve Oluka denilen yerlerden su kmtr.
Evci kynde halk tarafndan ziyaret edilen tane ziyaret
yeri bulunmaktadr. Bu ziyaret yerleri, Datarlast ehitlii,
Kkamlkst ehitlii ve Byk ehitlik olarak
adlandrlrlar. Rivayete gre Datarlastnde bir Horasan ereninin
yattna inanlmaktadr. Byk ehitlik ziyaretinde ise bir kii
217
Cuma akam tane derviin orada oturarak muhabbet ettiini

grmtr. Bu ziyaretler Evci ky halk tarafndan her trl dilek
iin ziyaret edilen yerlerdir. Ky halk adak kurbanlarn buralarda
keserek lokma yapp datmaktadrlar
Balaman Dede ziyareti Otmanalan kynn gneyindeki
Pircivan Yaylasnn yaknnda bulunan byke bir am aacdr.
Bu aa yre halk tarafndan kutsal kabul edilmektedir. Bu aacn
ermi bir kii tarafndan dikildii rivayet edilir. Balaman Dede
Ziyaretine her trl dilei olanlar gelmekte ve ziyaret etmektedir.
Bunun yannda ziyaret, hayvanlar hasta olanlar tarafndan da
ziyaret edilmektedir. Hayvanlar hasta olanlar hayvan nallarn
aaca asmakta veya nallarn aaca ivilemektedirler.
lenin 30 km. dousunda bulunan ky ismini, Hac Bekta
Velinin 5. Halifesi olan Pirep Sultann olu Yalncak Sultan'dan
alr. Kyde Yalncak Sultan soyundan Mahmut Yalncakolu
yaamaktadr 287. Bugn tekkenin postniini de odur. Kye
sonradan gler yoluyla Auien oca dedeleri de
yerlemilerdir 288.
Anlatlr ki, Yalncakoullarndan Mahmut Efendi Dede bir
talip kzyla evlenir. Bu sebeple dkn olup Hac Bektaa
287
http://www.yalincakkoyu.com/
Auien Oca, Tuncelinin Pertek ilesine bal Karabakr (Bargini)
kyndedir. Buraya daha ok ocuu olmayanlar gelir, trbede kalarak
kurban keserler. Kendilerini Auienli olarak nitelendiren dede ocaklar
Mir Seyyit, Kse Seyyit, Seyyit Menek, Koca Seyyit olmak zere drt
koldur. Tunceli'de bulunan ve Auien olarak adlandrlan evliya Seyyid
Menek olarak da bilinir. Elaz'n Sn Ky'ndeki eren ise Koca
Seyyid'dir. Hem Elaz, Sn Ky ve hem de Tunceli Hozat Karabakr
Ky'ndeki eren ise Koca Seyyid'dir. Auien Oca'ndan dedeler
arlkla Elaz, Erzincan ve Tunceli'de bulunurlar. Auien'in bir dier
yaygn ad da Kara Donlu Can Baba'dr. Divrii ilesinin Madenli ky
mezrasnda bulunan Kara Pirbad Oca da Kara Donlu Can Baba olarak
adlandrldndan bu iki evliya kartrlr.
288
218
gnderilir. Evlendii kz da musahibinde emanet olarak kalr.

Orada yedi yl felli bir kadna hizmet eder. Bir gn hortum kar
ve kadnn fel hali geer. O zamanlar Hac Bekta Postunda
Velayettin Hrrem elebi bulunmaktadr. Git kyne bir a evi, at
evi ve mihman evi yap, der Mahmut Efendiye. Bunun zerine
1905 ylnda Mahmut Efendi aevini, atevini, mihmanevini yapar.
Trbe en son olarak 1907 ylnda Sar smail olu Mahmut Efendi
tarafndan Ermeni Ustalarna 580 Osmanl Lirasna yaptrlr.
Trbenin talar Ayliolundaki tal tepeden dier talar ise
Horasan kaymatmas olarak Zaradan getirilir. Mahmut Efendi
Dede 1917 ylnda Hakka yrr. 1917 ylnda posta Kara Veyis
oturur. Kara Veyis Yalncak Sultan soyundan Divriiye tanan
Eyp Aann soyundan gelmektedir. Mahmut Efendi Dede ile
amca ocuklardr. 1924-26 yllarna kadar gnll derviler gelir.
Yalncak Sultan kynde bulunan arazileri ise sonradan kye
gelenler zerlerine geirirler. 1926 ylnda Mahmut Efendi
Dedenin olu Hamza Dede Divrii Mahkemelerine dava aarak
Yalncak Sultan slalesinden olduunu ispat eder. Durumu tescil
ettirip kyde bulunan baz arazileri geri alr ve posta oturur.
Trbenin tamir ve bakmn yaptrr. Tekke ve Zaviyelerin
kapatlmas kanunu ile birlikte buras da kapatlr. Bu dnemde
kurbanlar Yalncak soyundan bir kzn evlendii Tepekye
gitmektedir. Yalncak Sultan niyetine Talipler kurbanlarn buraya
keserler. 1937 ylnda kydeki ekememezlikler yznden tekke
ikayet edilir ve Devlet tarafndan trbe Yalncak kynde
bulunanlara yktrlr. 1942 ylnda Tekke tekrar faaliyete balar. O
tarihte postta Hamza Dede oturmaktadr. 1951 ylnda Hamza Dede
Hakka yrr. 1951 ile 1978 yllar arasnda tekkenin postunda
olu Mehmet Efendi Dede oturur. 1978-1993 yllar arasnda Babo
diye tannan Mehmet Efendi olu Hseyin Fevzi Dede postniinlik
yapar. 1993 ylndan bu tarafa da halen de Yalncak Sultan
219
slalesinden Hseyin Fevzi Dedenin olu Mahmut Yalncakolu

tekkenin postniinliini yapmaktadr.
Mahmut Yalncakolu Dede Yalncak Sultann byk bir
kahraman olduunu isyanlarda baarlarndan dolay kendisine
Taban byk er Mustafa lakabnn verildiini syler. Mahmut
Dedenin Yalncak Sultanla ilgili anlattklar yledir.
Esseyid Muhammet Nuri Hac Bekta Velinin 5. Halifesi
olan Pirep Sultan Ulu cemlerde eracs idi. O tarihte Konyada
Molla Sadreddin isminde medrese hocas vard. Bir gn Hz.
Hnkar Hac Bekta-i Veliye bir name yazarak ya peygamber
evlad bize pir gnder ki, bize Muhammed Ali yolunu izah ede ve
Hac Bekta Veli eracs Pirep Sultana Molla Saadettinin
bizden istedii kii sensin var hazrlan.
Pirep Sultan Hz. Hnkara dnerek sizce malum deilmi ki,
mrmn son dnemlerinde beni cemalinizden mahrum
eylemeyin.
lahi erac atlan ok geri dner mi? Var git hizmetine bak
ne hikmet greceksin? Bunun zerine Pirep Sultan aile efradn
yanna alarak Konyaya varr. Molla Sadreddin Pirep Sultana
burada bir konak verir, hizmetini burda gr dedi. Epey bir zaman o
medresede, muhiplere yol yordam retti. Hz. Hnkarn isteini
(emrini) yerine getirir. Bu arada Konyada bir salgn hastalk ba
gsterir. Bu hastalktan btn Konya halk etkilenir. Pirep
Sultann olu da bu hastala yakalanr. Hastalk yznden iki
olunu kaybeder. Geriye ocuk yataki olu Seyit Muhammed
Nuri nam dier Yalncak Sultan kalr. Fakat Yalncak Sultan da
bu hastalktan kurtulamamtr henz. Bu durumu gren Hatem
Ana, Pirep Sultana dnerek Hz. Hnkara bu kadar hizmetin var
niyaz et ki, Allah akna olumuzu bize balasn. Pirep Sultan
hanmna dnerek ilahi kadn sabr eyle benim Hnkara olan
hizmetimi boa m karacaksn? Bu arada ocuu iyice
arlamaya balar. Pirep Sultann talebeleri de bu durum zerine
220
cenaze hazrlklarna balarlar. Bu durumu gren Hatem Ana

rpnr, dvnr, feryada balar. ocuk bu arada Hakkn
rahmetine kavuur. Pirep Sultan Hatem Anann feryadn grnce
cenaze hazrlklarn bitiren cemaate dnerek, ey cemaat bu
ocuun cenaze namazn l niyetine mi klalm? Yoksa diri
niyetine mi? Cemaat Pirep Sultana dnerek diri niyetine pirim,
diri niyetine. Bunun zerine Pirep Sultan cenazeye yaklaarak
ocuun sa elini tutup, Allah akna, Hnkar akna kalk, der ve
ocuk dirilir. Bir ka yl geer, Yalncak Sultan bym ilim,
irfan renmeye balamtr. Bu arada Hatem Ana Hakkn
rahmetine kavuur.
Gnlerden bir gn Pirep Sultan olu Yalncak Sultan
yanna ararak ya Nurim benim de lmm yakndr.
Oturduumuz evi Molla Sadreddine verip cenaze namazm
kldrdktan sonra, var git Hz. Hnkara. Senin ksmetin ondadr.
Yalncak Sultan babasnn vasiyetini yerine getirir ve yola kar.
Hz. Hnkar Hace Bekta Veli bir sabah namaz klarken
halifelerinden Sar smail ve Emircem Sultan yanna ararak
bize Konya tarafndan bir Yalncak gelir varn onu huzuruma
getirin. Emircem Sultanla Sar smail bir mddet yol aldktan sonra
sarn bir delikanlyla karlarlar. Selamlap grrken
Emircem Sultan Sar smaile dnerek, Hz. Hnkara hamd olsun
ki, ben bu delikanldan Pirep Sultanmn kokusunu hissederim,
der. Acaba ne hikmet ola? Bu sz zerine Yalncak Sultan,
Doru sylersin, ben Pirep Sultann oluyum. Beraber Hz.
Hnkarn huzuruna gelirler.
Hz. Hnkar, bu delikanly ykayp giydirin huzuruma
getirin., der. Huzura getirilen delikanlya Hseyni tac
(Yenierilerin giydii ta) giydirilir. Dergaha yaln ayak geldii
iin Yalncak Sultan lakabn alr. Hnkar Yalncak Sultana
dnerek, var gr huzurumuzda hizmet ver, gn ola ki sana hizmet
vereceiz., der.
221
Bu arada Sivasn Karabel blgesinden geen pek Yolu

bugnk Yalncak Sultan dergahndan gemektedir. Bu ormanlk
blgedeki baz gruplaan eteler ipek yolundan geen kervanlar
soyuyorlard. Bu durum ok ciddi bir hal alnca kervan sahipleri
tarafndan Sivasn sancak beyi Rknettin Paaya durum bildirilir.
Paa o blgeye asker gnderir. Fakat bir gece basknyla askerler
eteler tarafndan ldrlr ve talan devam eder. Padiah Alattin
Keyhsrev bu durum zerine Osmanlya savalarda yardm eden
Hnkar Hac Bekta Veliye bir name yazarak Ey peygamber
evlad! Bize bir care, der. Hnkar bunun zerine dergahndaki
eitli savalarda byk baarlara ulaan komutan rtbesine
ykselen Yalncak Sultan yanna ararak, Ya Nurim! Sana bir
grev vereceiz, var git ksmetini gr. Topran kefaretin olsun.
Arayan seni orda bulsun. Yalncak Sultan yanna dergahtaki
gnll askerleri alarak Karabel blgesine gelir. Ve sava balar
byk kayplar verilir. yle ki, Yalncak Sultann, o byk
kahramann takat kalmamtr artk. Bu durumdan yararlanan
eteler o mbarek insan orda ehit ederler. Fakat Allahn izniyle
Yalncak Sultan Hnkarmn emri yerde kalmasn kellesini
koltuuna alarak savamaya, arpmaya devam eder. Bu durumu
gren ete iindeki bir kadn bu kii tekin er deildir. Silahlarnz
brakn yoksa hepimiz helak olacaz. Sava kazanlr ve Seyit
Muhammed Nuri ehit der.
Rivayete gre, Pireba Sultan, Hac Bekta Dergahnda
hizmette bulunurken, Sadrettin Konevinin istei zerine ilim
retmek iin Konyaya gnderilir 289. olu ve ei Hatun Anay
Ekrem Demirli slam Ansiklopedisine yazm olduu maddede,

Sadreddin Konevinin (.1274) Vahdet-i Vcud dncesinin Muhyiddin
ibnl-Arabiden sonraki en nemli temsilcisi olduunu kaydeder.
Mevlevi kaynakl menkbelerde Mevlana bir mutasavvf, Konevi ise ehl-i
zahir olarak tasvir edilse de, Mevlanann, cenaze namazn Konevinin
289
222
yanna alarak Konyaya giden Pireba Sultan Konya yresinde

byk sevgi kazanr ve medresede ilim irfan retir. Bu srada
Konyada bir taun (hastalk) olur. Bu hastalk yznden her evde
ocuklar vefat eder. Pireba Sultann iki olu Mehmet ve brahim
Hakkn rahmetine kavuur. Bu srada Muhammed Nuri de
hastalanr ve vefat eder. ocuun vefat ettiini gren Sultan ve
Sadrettin Konevinin rencileri ocuu defnetmeye hazrlanr. Bu
hazrlklar gren Hatun Ana Pirebaya der ki, Ey erim! Dilek dile
de bu yavrumuzu Allah bize balasn. Pireba Sultan ellerini
kaldrr ve dua eder. Hakkn emriyle kalk der ve cocuk ayaa
kalkar. Pireba Sultann bu kerametini grenler ona ballk
gsterirler ve zamanla bir gn Pireba Sultan olunu yanna arr
ve Ya Nuri! Pirim beni Konyaya gnderirken benden bir gl
istedi. Bu glden kast sensin. Benim lmm yakndr. Burada
durma Hac Bektan huzuruna git der. Bunun zerine Nuri
Sultan yalnayak yola kar. Hac Bektan yanna Yalnayak
geldii iin Yalncak ismiyle anlr. Yalncak Sultan Hac
Bektan yannda eitimini alr. Seluklular dneminde Yalncak
Sultan karklklar nlemek icin savar ve b aarlarndan dolay
kendisine bir sancak verilir 290. Bu srada Sivasn Karabel
blgesindeki kargaay nlemek iin buraya gnderilir. Yalncak
Sultan Divrii, Zara ve Hafik snrnda etelerle arprken ehit
der ve ehit olduu yere gmlr. Zamanla buras bir yerleim
yeri olur ve Yalncak ismi verilir. Yalncak Sultann burada kelle
koltuunda savat da rivayet edilmektedir.
Yalncak Sultan trbesine her trl dilei olanlar
gelmektedir. Alevi Snni fark etmeden ocuu olmayanlar buraya
kldrmasn vasiyet etmesi, iki dnrn arkadalnn kant olarak
grlr.
290
223
gelerek adak kurbanna niyet ederler. Bunlarn dnda ocuu

askere gidenler, kaza geirenler, hastalk geirenler niyet ederek
buraya kurban adar ve dua ederler. Askerden dndkten veya
iyiletikten sonra kurbanlarn buraya keserler.
Yalncak Sultan Talipleri; Ordu (Merkez) - Aydn- Ankarastanbul- orum-Krkkale-Yozgat (Yerky) - Sivas (Divrii,
Hafik, mranl) da bulunmaktadrlar.
Yalncak Sultan Dedeleri ; HafikTepeky (Hamza Dedenin
torunlar), Akpnar (Aziz Bayram Dede), Karayapak Ky
(Temurlar) Divrii Aydoan (renik) de bulunmaktadrlar.
Yalncak kynde, Yalncak Sultan Trbesi ve Seyit smail
Trbesi bulunmaktadr.
Kurt Baba trbesi Yalncak kynde Yalncak trbesinin
hemen yannda bulunan st kapal oda eklinde bir mezardr. Kurt
babann asl adnn Mansur olduu rivayet edilmektedir. Genel
olarak Sivasta yaams olan Mansur Babaya, uzun boylu
babayiit olduu iin Gke Abdal da denmitir. Rivayete gre
Hzr Paa bu kiinin nn duyar ve, Sen kimsin, neden halk
etrafna toplanyor?, diye sorar. Kurt Baba da, Allahn izniyle
ben kurtlarn ksmetini datrm, der ve Kurt Baba yrede birok
kurtun yakn zamanda neler yapacan syler. Hzr Paa atl
karp sylediklerinin doru olduunu renince devlet ilerine
karmamas artyla Gke Abdala bir yer tahsis eder. Kurt Baba
ziyaretine
kurban
kesenlerin
hayvanlarna
kurtlarn
dokunmayacana inanlmaktadr. Bu yzden Kurt Baba olarak
anlmaktadr. evrede hayvanclkla uraan ve kurtlarn
hayvanlarn ldrmemesini isteyenler burada dua etmektedirler.
224
mranl Evliyalar
93 Harbine kadar kk bir ky hviyetinde olan yerleim

yerinde, o vakitler az sayda insann yaad anlalmaktadr 291. Bu
savan ardndan, dou illerimizin Rus ve Ermeniler tarafndan
igal edilmesiyle, Karstan ve Sarkamtan g eden insanlarn
bir ksmnn da toplu olarak mranlya yerletirildikleri grlr. O
zaman it Buca diye bilinen blgeye, II. Abdlhamit dneminde
gelip yerleildii iin, Hamidbad denir. Buras daha nce Zaraya
bal bir ky konumunda iken, 1900 ylnda bucak olur. 1911
ylnda Zara kazasna bal bir nahiye haline getirilen
Hamidbadn ismi, mraniye olarak deitirilir. 1948 ylnda ise
Zara ilesinden ayrlarak mranl ismiyle Sivasa bal bir ile
haline getirilir. le, bir belediye, bir bucak, sekiz mahalle, ve 102
kyden olumaktadr.
Ahmet Gkbel mranlnn inan corafyas zerine yapm
olduu almasnda, Said Baba hakknda u bilgileri verir. 1970
ylnda vefat eden Said Babann herkes tarafndan ok sevilen ve
her haliyle insanlara rnek tekil eden byk bir zt olduu
anlatlr 292. Babasyla beraber hayvanclkla uraan Said, 18
yana geldiinde, bir gn eyh Yemen Babann yanna gider.
Amac orada hzarclk yapmaktr. Birinci gnn akam yatma
vakti geldiinde, Yemeni Baba hanmna seslenerek, Hanm! u
hayvanlarn yataklarn ser de yatsnlar, der. Bunu duyan Said, o
gece Yemeni Baba bize niin byle syledi, diye dnerek
sabaha kadar uyuyamaz. Gn aard zaman hemen Yemeni
Gkbel A. mranlnn nan Corafyas ve ledeki Ziyaret Yerleri ile
lgili nan ve Uygulamalar
292
291
225
Babann yanna giderek, dn yatmadan nce bize niin byle

syledin?, diye sorar. Yemeni Baba yle cevap verir. le vakti
ezan okundu namaz klmadnz, ikindi oldu yine namaz klmadnz,
akam oldu eve gelip yemek yediniz ama yine namaz klmadnz.
Sonra da hibir ey olmam gibi kalkp yatmak istediniz. Peki
sorarm size gnnz Allah' anmakszn, ibadet etmeksizin ve
hayat sadece yemek, imek ve uyumaktan ibaret grmeniz,
hayvanlk deil de nedir?!.. Bu szlerden etkilenen Said
dnmeye balar. Tvbe eder, Allahtan affn ister ve eyh
Yemeni Babann hizmetine girer. Bir mddet sonra Yemeni
Babadan izin alarak mranlya dner. Burada gemite klamad
namazlar da kaza yaparak bir nefis mcadelesine balar. Kendisini
Allah iin hizmete adar. kinci defa eyh Yemeni Babay ziyarete
gittiinde ondan iltifat grr, hatta Yemeni Baba, onun iin, Said
gzel bir alma iinde. nallah ksa srede bizi geer, diye dua
eder.
Said Babann Celal isimli torunu, Kore savana katlr.
Savan kzp kurunlarn vzr vzr uutuu bir anda, Said
Babann ruhaniyetiyle torunu Celli korumu olduu anlatlr.
Said Babann olu bir gn babasnn haberi olmadan bir
mezar ziyaretine gider. Giderken Said Babann Kzlrma
yryerek getiini hayretler iinde grr.
Said Babann mranl mezarlnda bulunan kabri, onu
tanyan insanlar tarafndan belli zamanlarda ziyaret edilir, ve
banda Kuran okuyan birok insan olduu grlr.
Hac Necmeddin Efendinin kabri, ilenin kuzeyinde yer
alan ile mezarlndadr. O, mranllar iin kermet ehli ve manev
deeri yksek olan bir zattr. Hac Necmeddin Efendi, Sait
Babann son zamanlarnda yaam ve ondan feyiz alm birisi
olarak bilinir. mranl ilesi Kzlrman iki yakasnda kalr.
Anlatldna gre, halkn iki yaka arasnda ulam gl
ektiini gren Hac Necmeddin Efendi, evresindekilerin de
226
grlerini alarak bir kpr ina ettirmek zere almaya balar.

Bu konuda kendilerine yardmc olmas iin, smail Efendinin
dedesine gider ve kpr yapmnda kullanlmak zere, ondan
kendisinde bulunan tomruklarn ister. smail Efendinin dedesi
tomruklarn vermeye yanamaz. Bunun zerine Hac Necmeddin
Efendi, bir ey sylemeden oradan ayrlr. O gece smail
Efendinin dedesi ryasnda babasn grr. Babas, Olum! Hac
Necmeddin Efendimin istedii tomruklar neden vermiyorsun,
diye olunu azarlar, hatta dver. O telala yatandan frlayan
smail Efendinin dedesi, vakit kaybetmeksizin kzleri koup
tomruklar kanya ykleyerek kprnn yaplaca yere brakr.
Daha sonra da sabah namazn klmak iin camiye gider. Hac
Necmeddin Efendi de camidedir. Namaz sonras, smail Efendinin
dedesi, Hac Necmeddin Efendiye yaklaarak, stediiniz
tomruklar, kprnn yaplaca yere braktm der. O da, Gece
ben de senin gibi babamdan sopa yeseydim, o tomruklar
getirirdim, diyerek keramet gsterir.
mranl halknn, onu daha ok ile adna yapt hizmetlerle
tanyp sevdii grlr. Onun en nemli hizmeti, aramba gnleri
kurulan mranl Pazarna nderlik etmi olmasdr. Bu hizmeti ile
ilede ticaretin canlanmasna katkda bulunduu kabul edilir.
Ahmet Dede suyu, ileye 33 km. mesafede bulunan
Boanak ky giriinde sol tarafta yer alr 293. Anlatldna gre,
suyun akt yer, Ahmet Dede diye bilinen ermi bir zatn
mezarnn bulunduu yerdir. Mezarn, defineciler tarafndan altn
aramak amacyla skld sylenir. Bugn bahsedilen yerde
sadece Ahmet Dedenin suyu vardr. Eskiden burann ziyaretisinin
daha fazla olduu sylenir. Eskiler, Ahmet Dede suyunu ifa
293
227
niyetiyle ierlermi. Havalar kurak gittii ve yamur yamad

zaman, halk buraya gelir, Ahmet Dedenin mezarnn banda
yamur duas yaparlar ve bereket getirmesi iin suya para
atarlarm. Gnmzde suya para atma adetinin dnda dierleri
uygulanmamaktadr. Bugn bu ziyaret yerine ocuk sahibi olmak
isteyen kadnlar giderek suya bir yumurta atp o sudan ierler ve bu
ekilde ocuklarnn olacana inanrlar. Ayrca sk sk dk
yapan kadnlarn da buraya gelerek ifa amacyla bu sudan
itiklerinden bahsedilir.
Ali Babann kabri, ileye 28 km. mesafede bulunan
Karacaren nahiyesinin gneydousundaki bir tepenin zerinde
yer almaktadr. Ziyaret yerinde ulu bir n ar ve 8-10 metre kadar
aasnda da bir mezar bulunmaktadr. Gnmzde Ali Baba
deyince bu aa akla gelir. Kimilerine gre kutsal olan aa,
kimilerine gre de aacn yaknnda yatan ermi kii, yani Ali
Baba'dr. Ancak Ali Baba aacn ismi olmutur. Buras, genel
olarak daha nceden adanan kurbanlarn kesildii bir yer olarak
bilinmektedir. Kesilen adak kurbannn eti, buraya gelenlerle
birlikte yenir ya da kurban kesen ahs, kendi kylerinde bulunan
yaknlarna datmak zere yannda kye gtrr. Buray ziyarete
gelenler, ziyaret esnasnda dualar okuyup dilek tutarlar.
Ziyaretilerin, dileklerinin gereklemesi iin Ali Baba aacnn
dallarna ip ve aput baladklar, bolluk ve bereket getirmesi iin
aacn kovuuna para attklar grlr. Buraya gelen ziyaretilerin,
bir kr ifadesi olarak ad geen aacn dibinden toprak alp
yedikleri, ayrca bunu ifa, bereket, baar ve mutluluk getirmesi
iin de yapanlarn bulunduu belirtilmektedir. Buras evlenecek
aa gelen kz ve olanlar tarafndan ziyaret edilir. Ziyaretiler,
burada bulunan dilek tana, ellerindeki talar tutturmaya
alrlar. Ta tutturanlarn ksmetinin ak olduuna,
tutturamayanlarn da evlenme zamannn henz gelmediine
inanlr.
228
Karacaren nahiyesinde bulunan bir baka ziyaret de

Karacaren'den bakld zaman Ali Baba Ziyaretinin bulunduu
dan sa tarafnda kalan tepenin zerindeki Tek Mezar
Ziyaretidir. Buradaki mezarn bir askere ait olduu
sylenmektedir. Bir rivayete gre de bu tepede, burada savarken
ehit olan yedi kahraman asker yatmaktadr. Ali Baba ve Grlan
babay ziyaret edenlerin Tek Mezar ziyaretine de uradklar
sylenir. Grlan Baba ve Tek Mezar Ziyaretini genellikle eklem
arsna yakalananlar ile evlenecek yaa gelmi kz ve erkeklerin
ziyaret ederek dilek tutup adak adadklar ve dileklerinin
gereklemesi halinde tekrar buray ziyaret ederek adak kurban
kestikleri anlatlr.
Karacarenin gneydousundaki bir tepenin zerinde
(Geley Tepesinin kar tarafnda) yer alan ve Hrcibil diye de
bilinen Grlan Baba ziyareti vardr. Bu mezarn da sk olmamakla
beraber ziyaret edildii nakledilir.
Cogi Baba trbesi, ileye 32 km. mesafede bulunan ve eski
ad nce "Kal" ve sonra "Cogi" olan Avar kynn gney
batsnda yer alr 294. Trbe iinde Cogi Babaya ait olduu
belirtilen bir mezar vardr. eride duvarda asl bir Kuran- Kerim,
On ki mama ve Hz. Ali'ye ait olduu sylenen tasvirler bulunur.
Trbenin evrede herkes tarafndan bilindii ve youn bir ziyareti
aknna urad grlr. Anlatldna gre, Co Baba ya da Cuva
Baba diye de bilinen Cogi Baba, belli bir zaman aralna
sdrlamayan bir seyyid, bir Horasan Erenidir. Bir yandan Battal
Gazi'nin askerlerinden kahraman bir erdir, dier yandan Eyyub El
Ensarinin seferinde yer alr. Dolaysyla Ermenilerle yaplan bir
savata ehit olduuna ve bugnk trbenin bulunduu yere
gmldne inanlr. Cogi Babann, Abbasiler zamannda
294
229
yaanan fetih hareketleri sebebiyle bu blgeye gelip burada ehit

olduunu syleyenler de vardr. Onun, Zarann manevi mimar ve
koruyucusu olarak kabul edilen eyh Merzubn Veli hazretleri gibi
peygamber slalesinden olduu eklinde de rivayetler ileri srlr.
Bu sebeble Osmanl Devletinin, Cogi Babann torunlarna,
ellerindeki ecereye binaen sancak verdii, ancak sz konusu
sancan daha sonra arklann Acakla bucana bal Alaman
kyne gtrld ve u anda elde mevcut olmad ileri srlr.
Dier taraftan, Cogi Babann da Erzincann li ilesine bal
Balkaya kynde trbesi bulunan Seyyid eyh El-Kirzi Hazretleri
gibi Ehli Beyt soyundan geldii ve El-Kirzi ile karde veya akraba
olduu ve ayn grevle Cogi kyndeki arazide grevlendirildii
de kabul edilir 295.
Anlatldna gre, yre halk tarafndan 'Sabe' olarak
adlandrlan trbe, Hz. Peygamberin kumandanlarndan Cogi isimli
zata aittir. Ancak ehit kumandann cenazesi 200 m. kadar douda
ve bugn Avar ky snrlar iindeki mezarla defnedilir.
Zamanla komutan unutulmaz, kabri yeni batan yaplr ve trbe
haline getirilir. Vaktiyle buras sadece bir mezar halinde iken, daha
sonra mezarn zeri ina edilerek trbe haline getirilir. Trbenin
evresi temiz ve dzenlidir. Buraya gelen ziyaretilerin kurban
kesebilecei bir alan, onun yannda da oturup yemek yenebilecek
ekilde dzenlenmi st kapal bir oturma yeri vardr.
Cogi Babay, mranlya bal kylerin yan sra Zaraya
bal kylerin de ziyaret ettii grlr. ocuu olmayan ya da
dk yapan kadnlar, Cogi Baba'y ziyaret ederek Allah'tan bir
ocuk vermesini dilerler. Bu dileklerinin kabul olmas iin de
trbenin duvarna, penceresine veya orada bulunan aaca
yanlarnda getirdikleri (bir ocuun elbisesinden alnan) bir para
aputu balarlar. Daha sonra Ynren'e gidip, Cogi Baba
295
http://www.cogibaba.net/
230
emesinden su doldururlar. Bu suyun birazn ier, kalan ksmn

da banyo yapaca suya katarlar. Bu su ile de banyo yaparak varsa
hastalklardan ifa bulacana, gnahlardan temizleneceine
inanlr. Ayrca ziyaretin duvarna ta yaptrmaya alanlar da
olur. ayet ta duvara yaprsa, kadnn ocuu olacana inanlr.
evre kylerde ocuu olmayan ya da dk yapan her hangi bir
kadn, bu trbeyi ziyaret eder, adak adar ve sonra ocuu olur da
adan yerine getirmezse, doan ocuun leceine dair bir inan
sz konusudur. Sara hastal olanlar ile felli hastalar da ifa
niyetiyle buraya getirilirler. Evlenemeyenler ve ksmetinin kapal
olduuna inananlar, Cogi Babaya gelerek dua edip adakta
bulunurlar.
Cogi Baba emesi, Ynren ile Avar kyleri arasnda
bulunan yol zerindedir. O blgede yaayan insanlarn inancna
gre Cogi Baba bu sudan abdest almtr. Cogi Babann trbesini
ziyaret edenlerin, ounlukla bu emeye de urayp ifa amacyla
bu sudan itikleri ve yanlarnda getirdikleri kaplar doldurup
evlerine gtrdkleri ve hastalara iirdikleri anlatlr. Baz
kyllere gre, her yl hac mevsimi geldii zaman hac adaylar
niyet edip yola ktklarnda bu emenin suyu ekilir. Haclar, hac
ibadetlerini tamamlayarak memleketlerine dnmeye balad
zaman tekrar akmaya balar. Onlar, Cogi Baba Suyunun haclarla
beraber Kabeye giderek orada zemzem suyuna kartna, haccn
tamamlanmasyla da yine haclarla beraber asl yerine dndne
inanmaktadrlar. Baka bir sylenti ise Cogi Baba Suyunun,
aylarn girmesiyle kzla dnp kan rengini ald eklindedir.
Ayrca vcudunun her hangi bir yerinde ar hisseden bir kiinin
Cogi Baba emesinden alnan suyu aryan yerine srdnde ifa
bulaca eklinde sylentiler de vardr.
Cogi Babann yre halk zerinde tartmasz bir arl
olduu sylenir. O hala byk sayg grr, en byk yemin onun
zerine edilir. Ve denilir ki, Divrii, mranl, Zara ve arkla
231
kylerinde yaayan Aleviler hl sa ellerinin baparmaklarnn

iini perek, Cogi Baba arpsn ki diye yemin ederler.
Dmanlarna kar hl onun klcndan medet umarlar. Kara
Clnn klc boynundan gesin kalbini vursun cmlesi, blge
halknn dilindeki en byk bedduadr.
arklann mezrasndaki bir evde korunan sandukasnn
zerinde bir teber (kk balta), bir kalkan, bir de krk kl
bulunur. Ananeye gre, krk kl, kaybedilmi bir savan
anlarn canl tutmak iindir.
2002den beri her yl Temmuzun ilk haftas Sivas mranl
Dernei Geleneksel Cogi Baba Kltr Festivali dzenleyerek
halk bir araya getirir. enliklere nl sanatlar da katlr.
Bulunduu evrede Kara Ali Baba diye de bilinen Dur Ali
Baba trbesi, ileye 31 km. mesafede bulunan ve eski ad Trkhl
olan Aaeyhli kynn kuzeyindeki bir tepe zerindedir 296.
Trbenin ierisinde Dur Ali Babann mezarnn dnda herhangi
b ir ey yoktur. Yre halk, Ali Babay keramet ehli ermi birisi
olarak bilir.
Anlatldna gre, bir zamanlar Osmanl ordusu sefere
giderken bu blgede konaklar. Ali Baba, kendi arazisinde
konaklayan orduyu elinden geldii lde arlayp yedirir, iirir.
Bu durumdan haberdar olan ordunun kumandan, bu misafirperver
ve bir o kadar da cmert olan bu ahsla tanmak ister ve yanna
artr. Konuurlarken komutan Ali Babadan bir keramet
gstermesini ister. Hl ehli olarak bilinen Ali Baba, komutann bu
arzusunu yerine getirmek zere huzurdan ayrlr. Herkesin gzleri
nnde, bir aac kkyle beraber skp havaya kaldraca srada

296
232
komutan, "Dur! Ali Baba!", diye barr. O gnden sonra evrede

Ali Baba'ya, Dur Ali Baba denilir.
Anlatlan baka bir rivayete gre de Dur Ali Baba, bir
kumandandr. ldkten sonra eyalaryla beraber klc
ocakzadelerin evinde saklanr. Bunu renen Hamo adl bir ekya,
Dur Ali Baba'nn klcna sahip olmak ister. Bir gece gizlice klcn
sakland eve girer ve klc bulup alr. Evden kmak istedii
zaman kapy bir trl bulamaz. Klc ald yere koyar ve kapy
bulur. Klc almay ikinci defa dener ve evden kmak ister. Kapy
yine bulamaz. Bunu nc defa tekrarladnda ayn eylerle
karlanca, klcn Dur Ali Baba tarafndan korunduunu,
dolaysyla klc alarak evden kamayacan anlar. Klc
almadan evden kp gider. Yapt yanltan dnen Hamo,
ekyal brakarak tvbe eder.
1974 ylnda Kbrs Bar Harekatnn balamasyla, Dur Ali
Babann klc kaybolur. Kyllerin inancna gre, Dur Ali Baba
manen gelip klcn alarak Kbrsta savaa katlr. Kaybolan kl,
savan bitmesiyle tekrar eski olduu yere dner. Dndnde
klta atlak olduu grlr. Dur Ali Babaya ait olduu sylenen
klcn Aaeyhli kynde olduu sylenmektedir. Klcn
bulunduu evin eskiden ocak olduu ve u anda bu evde ocakl
aileden kimsenin yaamad belirtilir. Dur Ali Baba trbesi de o
evrede herkes tarafndan bilinmekte ve ziyaret edilmektedir.
Ziyaretilerin ounluunu, felli hastalar, saras olanlar, gz ars
ekenler tekil eder. Bunlarn haricinde Dur Ali Babann
maneviyatndan istifade etmek isteyen ziyaretiler de vardr. Gelen
ziyaretiler maddi durumlarna gre, ziyarete elleri bo gelmemeye
alrlar. Burada ko, kei, tavuk ve horoz gibi adak ve
kurbanlarn kesildii nakledilmektedir. Btn bunlarn dnda Dur
Ali Baba'y ziyaret edenler arasnda psikolojik rahatszl
bulunanlar, ge konuan ocuklar, ocuu olmayanlar kadnlar ve
233
kz ocuu olup da olan ocuu olmasn isteyenlerin olduu

sylenir.
leye 15 km. mesafede yer alan Trkkelik kynn
kuzeydousunda olup kyden yaklak olarak km. uzakta
bulunan tepenin zerindeki su, evredeki kyller tarafndan
Evliya Pnar diye isimlendirilir. Pnarn akt yerde bir mezar
vardr. Kyller bu mezarn bir ehide ait olduuna inanr. Hatta
burada, baka yatrlarn da olabileceine dair sylentiler yaygndr.
93 Harbi srasnda, Evliya Pnarnn olduu tepeden rahmet
toplarnn atelendiinin grld sylenir. Evliya Pnarnn
genellikle Trkkelik, Han Ky ve Karaboaz kylleri
tarafndan ziyaret edildii ve bu pnardan alnan suyun kant,
egzama ve mantar gibi eitli cilt hastalklarna iyi geldii anlatlr.
Haydar Babann ileye uzakl 21 km. mesafede bulunan
Karata kynn kurucusu olduu ileri srlr. Dedelerinin
Trkmenistandan gelerek Tuncelinin Ovack ilesine yerletii,
bir mddet kaldktan sonra oradan ayrlarak Erzincann Refahiye
ilesinde ikmet ettii ve en sonunda ailesiyle birlikte yaklak
asr nce Karataa geldii anlatlr. Haydar Babann, Horasan
erenlerinden olup bu blgede irat grevini yerine getirirken ehit
dm olduu kabul edilir. Haydar Baba ziyareti, ky
mezarlndan kuzeybat istikametine doru yaklak iki km.
uzaklktaki tepenin zerindedir. Bu tepe zerinde daha nceleri bir
yatrn varlndan ve insanlarn perembe gnleri buray ziyaret
edip kurban kestiklerinden bahsedilse de, u anda burada herhangi
bir mezar bulunmamaktadr. Sadece Dldln Aya adl bir ta ile
birka tane ard aac vardr. Ancak buray ziyaret etme ve zaman
zaman ziyaretilerin burada kurban kesme adeti devam etmektedir.
Buray ziyarete gelenler, Dldln Aya adl taa zerindeki izden
dolay hrmet gsterirler. Buras daha ok ocuu olmayan
kadnlar, felli hastalar, uyku problemi olanlar ve yolculua
kacak kiiler tarafndan ziyaret edilir. Ayrca ad geen aaca
234
aput balayanlar ile dldln ayandaki at aya izini penlerin

de olduundan bahsedilir.
leye uzakl alt km. mesafede bulunan Karaboaz ky
giriinde sol tarafta, kyn gney istikametinde yer alan sivri tepe
Karaboaz Yatr olarak bilinir. Bu tepenin zerinde bir mezar
kalnts bulunmaktadr. Anlatldna gre buras, I. Dnya Sava
srasnda blgenin savunmasnda kahramanca mcadele ederken
ehid olan bir askerin mezardr. Bu mezar da iine alan blge,
Ziyaret Tepesi Hy diye anlmaktadr. Bu yatr, genellikle
ocuu olmayan veya rahat durmayan kadnlar ile eitli skntlar
olanlar tarafndan ziyaret edilir. Ayrca iinin rast gitmesini isteyen
kiiler de buray ziyaret eder.
Blge halk tarafndan Kelo lakabyla bilinen ahsn,
1900l yllarn balarnda bir dnem Stl ile Gelenli Kylerini
yneten bir bey olduu nakledilir. Rivayete gre, bir gn Kelo ve
taraftarlar kye dnerken, Alahac ve Akakale kylerinin
snrnda (Bugn Kelo'nun mezarnn bulunduu yerde) baskna
uraynca kendilerini savunmak isterler. kan atma esnasnda
Kelo, ar bir ekilde yaralanr. lm deindeyken,
yanndakilere, eer bu dertten lr gidersem, kanmn dt
yere, benim iin bir mezar yapn ve beni oraya gmn, eklinde
bir vasiyette bulunur. ok gemeden lr. Kyller, Kelo'nun
vasiyetini yerine getirmek iin, kylerinden mezar yerine kadar
olan ormanlk alanda, kendilerine yol aarak Kelo'nun cenazesini,
vasiyet ettii yere defnederler. Bugn Kelo'nun mezar Karacaren,
Akakale, Cerit yol kavandadr. Kelonun mezarn Stl ve
Gelenli kylleri ziyaret etmekte olup, onun lm yldnmnde
kurban keserek etini ihtiya sahiplerine datmay kendilerine adet
edinmilerdir. Ayrca buraya gelen ziyaretilerden bazlarnn dilek
tuttuklar ve mezar talar ile parmaklklara aput ve ip baladklar
anlatlr.
235
Kirik Babann mezar, ileye uzakl 34 km. mesafede

bulunan Ekincik (eski ad Kanut) kyne giderken Molla Kasm
iftliini getikten sonra yol zerindeki bir tepede yer alr.
Anlatldna gre Kirik Baba, bir Alevi dedesi olarak yaad
blgede sevilen, szne gvenilen lim birisidir. Asl ismi Velidir.
XIX. yzyln sonlar ile XX. yzyln balarnda yaad ve fakir
olmasna ramen elindeki ekmeini paylaacak kadar cmert
olduu nakledilir. Anlatldna gre, bir defasnda Atlca kynde
yaayan ekyalar Kirik Babann evini soymak isterler. Fakat evde
ate yandn grp kaarlar. Kirik Babann mezarnn evre
kyller tarafndan ziyaret edildii ve gelen ziyaretilerin
ounluunu sara ve cilt hastalarnn oluturduu nakledilir. Ayrca
yolculua kanlar ile ksmetinin kapal olduuna inananlarn da
buray ziyaret ettikleri ve imkn olanlarn kurban kestikleri
sylenir.
Kzlrman doduu Kzldada Be gzeler ad verilen
su kaynann yaknlarnda, peri bacalarna benzeyen kayalklara
halk Kzlar Sinisi ya da Krklar Gedii demektedir. Bu ziyaret
yerinin temelinde nce burada grlp daha sonra kaybolan krk
kzn efsanesi yer almaktadr. Blgede yaygn olan inanca gre,
kzlar sinisi ziyaretinde ta kesilen, krk kzn ruhlardr. Bunlar
darda kalan insanlara yardm ederler. Buraya gelen ziyaretiler,
kzlar sinisinde yaplan dualarn, dilek ve isteklerin Allah
tarafndan kabul edileceine inanmaktadr.
Koruky Ziyareti yeri, ileye 17 km. uzaklkta bulunan ve
eskiden Gencolar diye bilinen Korukydedir. Kyn ierisindeki
kime ait olduu bilinmeyen bu ziyaret, kyller tarafndan trbe
haline getirilmitir. Trbede aile fertlerine ait baka mezarlar da
vardr. Kyller, sz konusu ahsn bir ocakzde olduunu
belirtmektedirler. Buras, bata bulunduu ky olmak zere
Eskikapmahmut, Borular gibi evre kylerin halk tarafndan
ziyaret edilir. Ziyaretilerin ounluunu ocuu olmayan ya da
236
durmayan kadnlar, ocuu olup da st gelmeyenler, eklem ars

bulunanlar ve sara hastalar oluturur.
Osman avuun mezar, ileye 14 km. mesafede bulunan
Trkkelik kynn bat tarafndadr. Anlatlr ki, Osman avu 93
Harbinde savan kzt bir zamanda, savunma amacyla kyde
kalr. Kye baskn yapan dman askerleri (Rus askerleri), Kuran
okurken Osman avuu ehit ederler. Bu insann mezarnn o
gnden beri genellikle uykusuzluk ekenler ile psikolojik
rahatszl olanlar tarafndan ziyaret edildii nakledilir.
Pir Dedenin mezar, ileye uzakl 11 km. mesafede Sivas
Erzincan karayolu zerinde, Piredede ky yol ayrmna yakn,
Erzincan tarafna giderken sol taraftadr. Mezarn define avclar
tarafndan kazlarak tahrip edilmi olmasna ramen, ziyaretlerin
devam ettii grlr. Pir Dedenin, evredeki Alevi kyleri iin
nemli bir ziyaret yeri olduu belirtilir. Muhipleri (sevenleri)
tarafndan mezarnn evresi talarla evrilerek belirli hale
getirilmitir. Pir Dedenin kyn kurucusu olduu kabul edilir. Bu
ziyaret yerini bata az eilenler olmak zere eitli sknts
olanlarn ziyaret ettikleri nakledilir. Ayrca ziyaretilerin,
dileklerinin kabul edilmesi iin mezarn yannda bulunan oyuun
iine para attklar, mezarn yaknnda kaynayan sudan ifa
niyetiyle itikleri ve mezarn evresindeki aalara ip baladklar
belirtilir.
eyh Bahattin Bayram Dede, ileye 28 km. mesafede
bulunan ve eski ad Sarubuk olan Bahadun kynn
kuzeydousundaki mezarlkta yatmaktadr. Horasan erenlerinden
olduu sylenen Bahattin Bayram Dedenin kyn kurucusu ve
ayn zamanda kye adn veren kii olduu ileri srlr. Mezar,
lmnden yaklak bir yl sonra demir parmaklklarla evrilmi ve
zeri kubbe eklinde kapatlarak trbe haline getirilmitir.
Burasnn, genellikle Bahadun ky sakinleri tarafndan ziyaret
edildii, kyllerin her trl dilek ve isteklerinde buraya gelerek
237
eyh Bahattin Bayram Dede'nin maneviyatndan himmet

bekledikleri, zellikle gurbete gidenlerin yolculuklarnn kazasz
belasz gemesi iin mutlaka buray ziyaret ettikleri, yolculuk
dnnde de kye sa salim ulamalarndan dolay, bir kr
ifadesi olarak tekrar buraya uradklar anlatlr. Ayrca derdine
derman arayan hastalarn, ocuk sahibi olmak isteyenlerin ve daha
nceden adadklar kurbanlarn burada keserek dilek tutup
trbenin demir parmaklklarna ip ve aput balayanlarn da
varlndan bahsedilir.
Bahadun kynn mezarl iinde yer alan Seyit Ali
Dede'nin mezar, eyh Bahattin Bayram Dede trbesinin
yaknndadr. Bayram Dede'yi ziyarete gelenler, Seyit Ali Dede'yi
de ziyaret ederler. Seyit Ali Dede, ir- irvan ocana mensup bir
ocakzade ve dededir. Kendisi Ekrekimen doumludur. Hayat
obanlkla gemi ve bir vesileyle geldii Bahadun kynde 1943
ylnda vefat etmitir. Onun vefatndan bu yana mezar yre halk
tarafndan ziyaret edilmekte ve dilekler dilenip adaklar
adanmaktadr. Yrede Seyit Ali Dede'ye atfen geyiklerden st
samas, kaynayan kazann ierisindeki etleri eliyle kartrmas,
ocakta yanan odunu azna alp sndrmesi ve delikli bir sepete
sad stn yere dklmemesi gibi birok kerametlerden
bahsedilir.
Rivayete gre, Seyit Ali Dedenin geyikleri varm. Her
gn sabahleyin ormana gider, geyikleri saar, evine helkelerle st
getirirmi. Hanm da stlerin nereden geldiini hi merak
etmezmi. Kyller ise, koyunu ve inei olmayan Seyit Ali
Dedenin evine st getirmesini iyi karlamazm. Bir gn
Dedenin hanmna bu stlerin nereden geldiini sormular. Demek
ki bizim koyunlarmz sayor, demiler. Kadn akam olunca
sulamalar Seyit Ali Dedeye sylemi. Dede de hanmna,
Dadaki geyikleri sayorum. Onlarn stn getiriyorum,
demi. Fakat hanm buna inanmam. Akam yataa yatnca
238
Dedenin gmleini kendi gmleine dmelemi. Sabaha doru

Dede yatandan kalkm, bir ku gibi demir parmakl pencereden
szlerek gitmi. Kadn, Dedenin pencereden kp gitmesine
hayret etmi. Seyit Ali Dede, srrn renen hanmna kzm.
Gzn kr olsun, demi. Kadnn gzleri annda kr olmu. Seyit
Ali Dede, ertesi gn sad geyikleri kye getirmi. Koyunlarn
sam yerinde, geyiklerini sap sad stleri helkelere
doldurmaya balam. Kyller, dedenin kerametini grnce,
yaptklarna piman olmular ve dededen zr dilemiler. Dede,
yedi yl daha geyiklerini sam. lmne yakn bir zamanda eini
yanna arm, tekrar gzlerini am. Kyllerden helallk alp
Hakka yrm. nana gre, o gnden sonra her Cuma akam
dadan geyik iner, Dedenin mezarndaki kurumu otlar
ayaklaryla temizler, diz kp niyaz eder, sonra da ziyaret yerini
terk ederlermi. Bu ziyaret yerinin bulunduu tepeyi ve Seyit Ali
Dedenin mezarln, genellikle ky halknn ziyaret ettii, burada
dua ettikleri, dilekler diledikleri, kabul olmas iin de mezarn
parmaklklarna aput balayp adak adadklar ve bu ekilde
yaptklarnda kabir ehli kiilerin istediklerini gerekletirme
konusunda kendilerine yardmc olacana inandklar anlatlr.
Kyde ayrca arkivann trbesi grlmeye deer bir yer olarak
zikredilir.
leye 26 km. mesafede bulunan Kuzky snrlar ierisinde
Ziyaret Tepesi ad verilen yatr, eteklerinde Kuzkyn kurulduu
dan tepesindedir. Anlatldna gre buradaki ahsn, blgenin
manev byklerinden biri olaca gibi bir aile by olmas da
muhtemeldir. Mezarn yaknnda bulunan sudan buraya gelenler
ifa niyetiyle ierler. O evrede yaygn olan inanca gre, bu
ziyareti ryasnda gren kii hemen buray ziyaret etmelidir. Zira
kabirde yatan kiinin, bu ekilde insanlarn ryasnda grnmekle
o kiiyi yanna ardna inanlr. Ryasnda grp de buray
ziyaret etmeyenin bann beladan kurtulmayaca inanc
239
yaygndr. Ayrca kyllerin, gurbete giderken ve gurbetten

dndklerinde de buray ziyaret ettikleri nakledilir.
leye bal 102 kyden 90nda Aleviler, 10unda Snniler,
ikisinde Aleviler ile Snniler birlikte yaamaktadr 297. le
merkezinde nfusun ounluunu Snniler oluturur. Alevilerin
ile merkezindeki nfusu ise yaklak 1700 ile 2000 kii arasnda
tahmin edilir. lede yaayan toplam 13.961 kiinin yaklak olarak
7.300n (% 52.2) Aleviler, 6.650 kadarn da (%47.8) Snniler
oluturmaktadr.
Kangal Evliyalar
Kangal, 19. yzyl ortalarnda 40 hane civarnda Mslman

ve gayr-i mslim bir nfusu barndran bir kydr 298. 1890 tarihli
Vilayet Salnamesinde de Kangal, Audi, Alacahan ve Deliklita
ile birlikte nahiye olarak zikredilir. Ancak 1907 ylnda Kangal
kazasnn 111 ky bulunduu anlalmaktadr. Kangalda belediye
tekilat ise 20. yzyl balarnda kurulmu ve 1934 yl belediye
seimlerinde de 12 ye seilmitir.
Tezveren Baba, ile merkezinin kuzey batsnda bulunan
mezarln yukar ksmnda yer almaktadr 299. Mezarn evresi
GKBEL Ahmet, mranlnn nan Corafyas ve ledeki Ziyaret
Yerleri ile lgili nan ve Uygulamalar
298
Eken G. 19. Yzylda Kangal Kazasnn Sosyo-Ekonomik Yapsna
Dair
299
297
240
kerpi ve tala evrili olup zerinde aprazlama atlm tahtalar

vardr. Halk arasnda, burada yatan kiinin Horasan'dan gelip
XVII. asrda yaadna ve IV. Muradn ordusuna yardm etmi
olduuna inanlr. Anlatldna gre, bu velinin mezar daha
nceleri kk kubbeli bir yap halinde iken, daha sonra buradaki
talarn bir ksm sklerek dier mezarlar iin kullanlm ve
gnmzdeki ekle gelmitir.
ocuu olmayan kadnlar, ksmeti almayp evlenemeyen
kzlar, st gelmeyen lousa kadnlar, asker ve gurbeti yolu
bekleyenler, eitli skntlar ve hastalklar olanlar bu yatrn
bana gelerek dua edip dilek ve isteklerini belirterek adak adarlar.
Dilei gerekleenler adak kurbanlarn mezarn banda veya evde
keserek piirip datrlar.
leye 40 km. mesafede bulunan Akakale kynn yaklak
yz metre bat tarafnda emmas Pir ziyaret yeri
bulunmaktadr 300. Burasnn maaradan yaplma bir kilise olduu
hakkndaki rivayetler arlk basmaktadr. Yerden ykseklii 25-30
m. civarnda olan ve emmas Pir diye adlandrlan bu maarann
dousunda Battal Gazinin zindan olduu sylenir. Eskiden
(Ermeniler dneminde) katran aacndan yaplma bir merdivenle
maaraya kld nakledilir. Anlatldna gre, maarann
ierisinde Hz. sa ve Hz. Meryeme ait tasvirler varm. Hz. sann
burada dnyaya geldiine dair inan, maaray blge insan
nezdinde kutsallatrmtr.
emmas Pir, Battal Gazinin silah arkada olarak kabul
edilir. Yine kyller arasnda emmas Pirin ruhunun bu maarada
srekli ibadet ve taatla megul olduu inanc yaygndr. emmas
Pire ocuu olmayan kadnlar, ocuk sahibi olabilmek iin
giderek dua ederler. Ayrca herhangi bir yerinde cilt hastal
GKBEL Ahmet, Kangal Yresinde Ziyaret Yerleri ile lgili nan ve
Uygulamalar
300
241
olanlar zellikle bahar aylarnda bu maaray ziyaret ederler.

Ziyaret esnasnda oradan aldklar topra rahatsz olduklar
uzuvlara srerler.
Derbent tekilat sayesinde Alacahan kasaba hviyetine
kavuur 301. Uzun bir sre Divrii kazasna bal bir nahiye olarak
kaytlara geen Alacahan, Kangal'n ile olmasndan sonra ise
Kangal'a bal bir nahiye stats kazanr. 1972 ylnda belediye
olan Alacahan'n ilk belediye bakan da Alacahan derbentilerinin
soyundan gelen Haim Derbentolu'dur.
Ali Babann, iekli Baba ve Bakr Baba ile karde
olduklar ileri srlr. karde Horasandan kp nce
orumun Alaca ilesine giderler, orada birka sene kaldktan
sonra Kangaln bugnk Alacahan beldesine gelirler. Burada
ayr yere ta atarlar. Bakr Babann ta Alacahana 12 km.
uzaklktaki Bakr Tepeye, iekli Babann ta Alacahana yedi
km. uzaklktaki kayalklara, Ali Babann att ta ise, Kangaln
kuzeydousundaki Yeilkale kyne der. Ali babann bu kyn
45 km. uzanda kk bir tepenin zerinde yatt sylenir. nk
hali hazrda grnrde bir mezar yoktur. Mezar geen zaman
ierisinde bakmszlktan yok olup gitmitir. Havalar kurak gittii
zaman yamur duas iin buraya topluca klp kurban kesilir ve
dualar edilir. lkbaharda ars ve szs olanlar ilk gk grledii
zaman ad geen ziyarete karak orada yuvarlanrlar
Alacahana yedi km. kadar uzaklkta bir kayann bulunduu
yerde yattna inanlan iekli Babann bu kayalklarda yaad,
hazinesini de buralarda bir yere gmerek ld, ancak kabrinin
yerinin belli olmad anlatlr. Halk arasnda iekli Babann
keramet ehli birisi olduu ve kendisini Allaha adad inanc
yaygndr. iekli Baba, blge insan tarafndan eskiden olduu
301
Sartepe Z. Derbent Tekilat ve Alacahan Derbenti
242
kadar ok ziyaret edilmez. Genellikle bu ziyaret yerini, dk

yapan kadnlar ile doumu zor olan hamileler ziyaret ederek dua ve
niyazda bulunup dilek ve isteklerini belirtirler. Az da olsa yamur
duas iin ziyaret edildii de nakledilir.
oban Babann mezar Alacahan beldesinde belediye
binasnn arkasndadr 302. Bir metre yksekliindeki mezarn
yannda bir kuburnu aac bulunmakta olup kabrin zeri aktr.
oban Babann Horasandan gelerek nce Darendeye daha sonra
da Alacahana yerlemi olduu anlatlr. Asl meslei obanlk
olup ayn zamanda iyi bir de kpek eiticisidir.
Menkbeye gre oban Baba, obanlk yaparken beyaz
sakall, nur yzl ve sarkl ihtiyar bir dervile karlar. Bu ihtiyar
adam oban Babadan karnn doyurmak iin belindeki ekmekten
biraz vermesini ister. oban Baba da belindekinin ekmek deil
tuzluk olduunu syleyince ihtiyar srar eder. oban Baba
belindeki sargy anca tuz yerine tandrdan yeni km bir ekmek
grr. Bu olaya bir anlam veremeyen oban Baba, bunda da bir
hayr vardr, diyerek kuzulu koyunlardan birini tutarak biraz st
samak ister. htiyar adam buna kar karak, O koyunu brak, u
koyunu sa, der. oban Baba, Sizin gsterdiiniz koyun ksr,
samal deildir, diye cevap verir. htiyar syledii koyunda srar
edince oban Baba onun gsterdii koyunu samaya balar. Bir de
ne grsn memelerinden bolca st geliyor. Bunun zerine oban
Baba bu ihtiyarn Hzr olduunu anlar, ancak herhangi bir ey
sylemez. Btn bunlardan sonra bu ihtiyar nur yzl adam oban
Babaya dnerek: Olum Allah seni vel kullarndan etsin,
Peygamberlere komu eylesin der ve oradan ayrlr. Anlatldna
gre, oban Babann Hzrla karlamasndan sonra kendisinde
bir takm deiiklikler olur ve baz kerametler gstermeye balar.
302
243
oban Baba ile Hzrn karlat yerde bulunan Karaolu

emesinden her perembe Zemzem aktna inanlr.
Ayrca bu blgeden hacca gidenlerin oban Babay orada
grm olduklar anlatlr.
oban Baba, Alacahan ve Kangaln dier kylerinde
tannd gibi komu ile ve illerde de tannmakta ve ziyaret
edilmektedir. Blge insan yamur duasna kmak istedii zaman
nce oban Babann mezarna urayp hlas, bir Fatiha okur.
Koyunlarda iek hastal grld vakit oban Babann
mezarna gelinerek bir miktar toprak alnr ve tuza katlp
hayvanlara yalattrlr. Vcudunun herhangi bir yerinde cilt
hastal bulunanlar, nce oban Babann mezarn ziyaret
ederler, daha sonra Karaolu emesi'nde abdest alarak bir
miktar su ierler. Nazardan korunmak ve eve, ekine, bostana bolluk
gelmesi iin oban Babann mezar ziyaret edilir, oradan bir
miktar toprak alnarak evin, bahenin veya ekinin etrafna serpilir.
Askere gidecekler ilerinin rast gelmesi, ksmet ve bahtlarnn
balandna inanan genler bundan kurtulup bir an nce
ksmetlerinin almas iin oban Babaya giderek dua ve niyazda
bulunurlar.
Alacahann 12 km. uzanda ve 1200 m. ykseinde bir
tepede yatt sylenen Bakr Babann mezarnn nerede olduu
belli deildir. Tepenin stnde 65 metrekarelik alana sahip bir bina
vardr. Salonu ve mutfa olan bu binada buraya gelenlerin iine
yarayacak her trl mutfak eyas bulunmaktadr. Buraya gelenler
getirdiklerini yedikten sonra artan malzemeleri de burada brakr.
Salonda eitli dilekler iin balanm ipler ve bir de kumbara
bulunmaktadr. Binann nnde bir kuburnu aac vardr ve bu
aaca da bez ve ipler balanmtr. Bu evin nnde fazla derin
olmayan yaklak bir metre apnda iki kuyu vardr. Ayrca bina
nnde bulunan kuyunun suyunun kurban kesildiinde oaldna
inanlr. Suyu kutsaldr ve ne kadar iilirse iilsin insana
244
dokunmaz. Buras Alevi ve Snnilerin mtereken ziyaret ettikleri

bir yerdir.
Bu tepede bir rivayete gre Bakr Baba, baka bir rivayete
gre de Hzr Baba yatmaktadr. Son yllarda Alev vatandalarn
daha sk ziyaret ettii bu tepe, blge insannca Bakr Tepe olarak
da bilinir.
Yamur duas iin burada kurban kestikten sonra dua ve
niyazda bulunulup kuyulardan birine bir avu toprak atlr.
Topran suya atlmasnn sebebi, topran su istediini
belirtmektir.
Bilhassa koyunlarda grlen bosta hastal iin Bakr
Babann topra ve suyu bir miktar tuz ile kartrlarak koyunlara
talarn zerinde yalattrlr.
ocuu olmayan ve ocuu yaamayan kadnlar, st az
olan lohusalar, ksmeti almayan gen kzlar, ba ars, bomaca
ve bbreklerinden rahatsz olanlar ve vcudunun herhangi bir
yerinde cilt hastal bulunanlar Bakr Babaya gelerek dua ve
niyaz ederler, sudan ierler. Dileklerinin kabul edilmesi iin
kuburnu aacna aput balayarak oradan ayrlrlar. Nazardan
korunma ve yaplan by ve sihirlerin bozulmas iin oradan alnan
bir miktar toprak evin eiine serpilir.
leye 54 km. mesafede bulunan Bekta kyne yaya olarak
drt saat uzaklkta ve kyn gney-bat ynne den bir
Dikme Kayas vardr 303. Bu kayann olduu blgede bir yatrn
olduuna ancak mezarn yerinin belli olmadna inanlr. Dikme
Kayasnn evre kyllerce bir ziyaret yeri olarak kabul
edilmesinin asl sebebi, bu kayann zaman zaman yer deitirdiine
inanlmasdr. Herhangi bir kuraklk annda yamur duasnn yan
sra baka istek ve dilekler iin de bu ziyaret yerine gidenler vardr.
Gkbel A. Kangal Yresinde Ziyaret Yerleri ile lgili nan ve
Uygulamalar
303
245
Ziyaretiler nce namaz klar, dua eder ve kurban keser. Dnerken

de kayann yannda bulunan alya aput balarlar.
Hac Bekta Veliye ait olduu dnlen mezar, Bekta
ky camiinin gneyinde yer almaktadr. Mezar kare eklinde olup
talarla evrilidir. Ba tarafnda byk bir ta dikilidir. Hac Bekta
Vel diye isimlendirilen bu ahsn burada hangi tarihte yaad ve
ne zaman ld bilinmemektedir. Blge insanna gre Bekta
ky ismini bu yatrdan almtr. Snn bir kydr. O evredeki
Alev inanca sahip kyler bu yatrn Hac Bekta Veliye ait
olduunu belirtirken, Snn kyler bu mezarn Hac Bekta Velye
ait olmad ancak baka bir evliya mezar olduu grndedirler.
Bir ksm kyllere gre Hac Bekta Vel bu kyde bir zamanlar
obanlk yapmtr. Ancak daha salnda buray terketmi ve bu
blgede lmemitir. Bir ksm kyller de Hac Bekta Velnin
tekrar kye dndn ve mezarn ona ait olduunu syleyerek
Alev kyllerin grlerini desteklemektedir. Ziyaretlerde Hac
Bekta Velinin mezarndan bir miktar toprak alnarak eve bolluk
ve bereket gelmesi ve kem gzlerden korunmas amacyla evin
kilerine ve d kapnn eiine serpilir. ocuu olmayan kadnlar
buradan aldklar bir miktar topra Bakr Babann suyu ile
slattktan sonra onunla yedi gn banyo yaparlar. Yamur duas
iin gelindii gibi uykuda alayan ve korkan ocuklar iin de
buraya gelinerek dua ve niyazda bulunulur.
Kabri ilenin Delikta bucanda bulunan Ak Ruhsatnin
(1835-1912) asl ismi Mustafadr 304. Ruhsatnin dedesi Tonustan
(Altnyayla) gelmedir. Anadolunun eitli yrelerini gezen
Ruhsatnin,
Biz muhibbi hanedanz olsa dnya bir taraf
ehid-i ah- Kerbela Kalpte dava bir taraf
gibi iirlerine dayanarak Bekta olduu ileri srlmse de,
304
http://deliktas.com/
246
Bir cami yaptrsam bin bir keli

Horasani hal ile deli
Bir Naki tekkesi bile temeli
Ah neyleyim yrekte var elde yok
gibi iirlerinde dile getirdii ifadelerden Nakibendi tarikatine
mensup bir k olduu grlr.
Hakknda Sivasta Aklk Gelenei ve Ak Ruhsat ad
altnda Doan Kaya tarafndan doktora tezi hazrlanmtr 305.
Ruhsat, Sivasn Delikta bucanda domu ve mrnn
hemen hemen tamamn burada geirmitir. Bir deyiinden,
Ruhsatnin babasnn Mehmet olduu anlalmaktadr. Ruhsat on
iki yanda ksz ve yetim kalr; bu bakmdan kuvvetli bir tahsil
gremez. iirlerinden, drt kere evlendii ve bu evliliklerden yirmi
ocuu olduu neticesine varlr. Elerinin ad srasyla yledir:
Mihri, Aye, Fatma ve Mhimme. Bunlardan Mihri, olu k
Minhacnin annesidir.
Ruhsat, uzun mddet Delikta aalarndan Ali Aann
yannda azap durmutur. Kimi zaman Tecerdeki deirmenlerin su
ilerinde alr, kimi zaman da kynde kiraclk, renperlik ve
obanlk yapar. Bazen de inaatlarda duvarclk yapt olur.
Zaman zaman gurbete kan Ruhsat mrnn sonlarnda kynde
imamlk yapar. mr fakirlikle geen Ruhsat, ufak-tefek
yardmlar haricinde kimseden arzuladn bulamamtr.
Anlatldna gre, Ulaa bal Kertme Ky mezrasnda
uykuya dalan Ruhsatye pirler tarafndan bade verilir. Bu
hadiseden sonra evrede Ruhsatye Hoca, Ruhst, Ak, Cehd
denilmi, hatta deli ve serseri diyenler de olmutur. eyhinin akir
Efendi olduu iirlerinden anlalmaktadr306. Yre halk Ruhst
305
Kaya D. Sivasta Aklk Gelenei ve Ak Ruhsat, Doktora tezi,

Ankara, 1991
306
Nakibendi tarikat eyhlerinden Terzi Babann mritlerinden olan
247
Babay veli bir zat olarak kabul etmektedir. Denilir ki, Turnalar,
Kurma Tepesinden gelip kavis alrlar, Kale mevkiinden geri
dnerek Ruhst Babann mezar zerinde kanat rptktan sonra
Darende ynne doru, Somuncu Babaya giderlermi. orumda
bir kadn Ruhst Babay ryasnda grr. Ruhst Baba kadna,
Gel beni ziyaret et, der. Uykudan uyanan kadn, Ruhst Babay
aratrp soruturduktan sonra, Delikta kyne gelir. Kyden satn
ald bir kurban Ruhst Babann mezarnda kestirerek kyllere
datr. Daha sonra ryasn kyllere anlatarak ziyaret sebebi
hakknda bilgi verir. Hasta olarak gelen kadn shhatine kavuarak
memleketine dner.
Hayvanlarn bostca hastalnn tedavisi iin buraya gelip
Ruhst Babann mezarndan aldklar topra tuza katarak
hayvanlara yalattrrlar. ocuu olmayan kadnlar, ocuk sahibi
olmak iin mezarla gelip mmkn ise, Ruhst Babann
mezarnn yannda bir gece yatarlar. Ertesi gn mezarn zerinden
bir avu toprak alarak oradan ayrlrlar. Bu topran bir ksmn
yedi gn yemeklerine katarak yerler. Kalan ksmn da muska
yaparak boyunlarna asarlar. Gurbete giden genler, gitmeden nce
perembe gn Ruhst Babann mezarn ziyaret ederek ondan
izin alrlar. Askere gidenler, buray ziyaret edip izin aldktan sonra
mezardan bir miktar toprak alarak onu muska ekline getirip
zerlerinde tarlar. Bylece kendilerine gelebilecek bela ve
ktlklerin defolacana inanrlar. Ayrca havalar kurak gittii
zaman, yamur duas iin gidilerek kurbanlar kesildii gibi, gece
uykusunda alayan ve karanlktan korkan ocuklar iin de, Ruhst
Babann mezar ziyaret edilerek yardm istenir.
akir Efendi Sivasta

Mezarlndadr.
manifaturaclk
248
yapar.
Kabri
Halifelik
Ruhsat, irticali olan fakat saz almayan bir ktr. Fiziki

olarak uzun boylu, beli bkk, il yzl, akr gzl, sar sakall
bir grne sahip olan Ruhsat, karakter itibariyle de basiret,
kanaat, tevazu ve izan sahibidir. Haramdan, gybetten kanm; sr
saklamasn bilmi, kimsenin azna ouna karmam, kimsenin
malna gz dikmemitir. Samimi bir Mslman olup slm
Peygamberini ak derecesinde sevmitir.
XIX. yzyln sekin halk airlerinden olan Ruhsat,
iirlerinin ounu hece vezni ile yazmtr. k mer ve Gevher,
Pir Sultan Abdal, Kul Himmet stadm, Dadalolu gibi klarla,
Dertli ve Seyrannin de etkisinde kalmtr.
Ruhsatden etkilenen klarn banda olu Minhac gelir.
Minhacden baka Meslek, Zakir (Noksan), Emsal ve Tabib
gibi klar da Ruhsatden etkilenmilerdir. Ruhsati, Sivas
civarnda avam tabakasnn ok sevdii bir kiidir. Salnda
insanlardan ilgi gremeyen ve mutsuz bir mr srdren Ruhsat;
Salmda beni teperler
lnce mezarm perler
diyerek ldkten sonra kymetinin anlalacan dile getirir.
Halk Ruhsati`ye, Smmani mi stn sen mi, diye sorar 307.
Ruhsati de onlar meraktan kurtarmak iin Smmani`ye bir mektup
gnderir. Mektubun bir yerinde, Bana Erzurum`dan bir tosun al,
ama rengi beyaz olmasn, sar olmasn, kara olmasn, boz olmasn,
diye btn renkleri yazar ve mektubun cevabn bekler.
Haftalar sonra Smmaniden cevap gelir. Mektupta unlar
yazldr: stediin tosunu aldm. Almak iin pazartesi gelme, sal
aramba gelme, perembe cuma gelme, cumartesi pazar da gelme,
baka ne zaman gelirsen gel, tosun hazr. Ruhsati, Smmani
Baba`nn yanna gider.
307
Kaya D. Ak Ruhsati - Hayat ve iirleri
249
-Bugn gnlerden ne, aramba. Ben sana bugn gelme

demedim mi? Deyince Ruhsati, oradakilere sorar. Onlar da bir
azdan, Bu gn Bayram, cevabn verirler.
Tatar Evliyas olarak da bilinen Tatarm Dedenin Mehmet
Dede ve Felfan Dede ile karde olduklar sylenir 308. Delikta ky
camisine yakn olan Tatarm Dedenin trbesi, kk bir oda
eklindedir. Mezarn bulunduu yer eski bir kale kalntsnn yeri
olarak bilinir 309. Burada yatan zatn da bu kalenin komutan olduu
gr yaygndr. Mezar drt keli olup ta ve kerpiten
yaplmtr. Daha nceleri zeri akken mezara en yakn evin
sahibinin ryasna girmesiyle, o kii tarafndan zeri kapatlr.
Eskisi kadar olmasa da, kabir hala ziyaret edilmekte ve
dertlere are aranmaktadr. Eskiden perembe ve cuma akamlar
kabrin zerine yeil rt serilip, mezarn iki bana mum
yaklrm. Mezarn bakmn yapanlar, akam braktklar suyun
sabaha kullanlm olduunu; yani Tatarm Dedenin abdest
aldn anlatrlar.
Tatarm Dedeye felli olanlar, ar tutanlar, sarlk olanlar,
sinir hastalar getirilir. Mezarn yanna yatak serilerek hasta bir
buuk iki saat yatrlr, horoz kesilir ve trbe sahibine ikram
yaplr. Bu ekilde birok kiinin ifa bulduu anlatlmaktadr.
Buraya yatp kalkan hastalara, Kimse geldi mi?, diye sorulunca;
onlar da, ak sakall, sarkl, cbbeli bir adam geldi, gemi olsun
yavrum, inallah iyi olur dedikten sonra elini srp gitti,
derlermi.
Kyller Tatarm Dedeyi bir bereket kayna olarak
grmektedir. Az eilenler ve gz ars ekenler, saras olanlar,
vcudunun her hangi bir yeri uyuanlar, eli aya ekilenler, cin
Trkylmaz M. Delikta Kynde Halk nanlar Ve Ziyaret Yerleri
Uygulamalar
308
309
250
arpmasna urayanlarn da Tatarm Babay ziyaret ettikleri

nakledilir.
Delikta'n Ula istikametinde ermi olduuna inanlan ve
ziyaret edilen bir yatr daha bulunmaktadr310.
Etyemez Baba, ileye 28 km. mesafede bulunan Etyemez
ky mezarlnda yatmaktadr 311. Mezar demirle evrilmi olup,
Alevi ve Snniler tarafndan ziyaret edilen Etyamaz Babann
Horasandan geldiine inanlr. Yaad yer pek Yolu zerinde
olduundan, buradan geenlere et ikram edip kendisi yemedii iin
bu sfatla anlr olmutur. Kore ve Kbrs savanda, kyn yaklak
kilometre dousunda olup ykseklii yedi yz metre civarnda
olan Etyemez Dandan dmana srekli top att rivayet edilir.
Bu inan, blgedeki insanlar nezdinde bu da kutsallatrp bir
ziyaret yeri haline getirmitir. Bu ziyaret yerine sadece yamur
duas iin klmaktadr. Yamur duasna klmadan nce
Etyemez Babann mezar ziyaret edilir, daha sonra daa klarak
kurban kesilip dua ve niyazda bulunulur.
Etyemez ky halk, perembe akamlar kabrinin zerine
nur yadna, onun himmetiyle hi bir tabii afet grmediklerine,
sknt ekmediklerine inanr.
Etyemez Babay ziyaret etmek isteyen birisi perembe
sabah afak sktkten sonra abdest alp ziyaret iin niyet eder.
Eer mmknse yanna bir kurban alarak hi dnya kelam
etmeden mezarla varr. Mezarn etrafn yedi defa dner. Bu
dnme ii bittikten sonra hlas bir Fatiha okur. Sonra kurban
keserek orada bulunanlara ve komulara ikramda bulunur.
nana gre, Etyemez Babann mezarndan bir miktar
toprak alp muska eklinde zerinde tayanlara kurun isabet
Uygulamalar
310
311
251
etmez. Ayn zamanda bu insanlar ylan ve bcek cinsinden

herhangi bir hayvan da sokmaz. Kt rya grenler, evlenmek
isteyip de evlenemeyenler veya herhangi bir kaza geirenler
Etyemez Babann mezarna giderek ondan yardm isterler.
Nazardan korunmak iin, mezardan alnan toprak muska ekline
getirilerek evin ve ahrn giri kaps zerine aslr.
Felfan Baba, ileye 12 km. mesafede bulunan rencik (eski
ad Halburveren) kynn 15 km. dousundaki Felfan Danda
yatmaktadr 312. Trbesinin 1840l yllarda Divrii mfts Ziya
Bey'in nderliinde blge insan tarafndan yapld rivayet edilir.
Dikdrtgen eklinde, duvarlar kesme tatan Horasan harc
kullanlarak yaplm olan trbenin ats ahaptr. Felfan Babann
ne zaman yaad bilinmemekle birlikte Hac Bekta Velinin
mridi olduu rivayet edilir. Felfan Babann hayattayken de
ldkten sonra da insanlara yardmc olduu anlatlr.
rencik ve evre kylerden ocuu olmayanlar, st az olan
lousa kadnlar ve ocuu yaamayp da yaamasn isteyenler
Felfan Baba ziyaretine gelirler. Orada mum yakp aput balarlar.
Sonra mezarn toprandan bir miktar alarak geri dnerler. Alnan
toprak, evredeki farkl yedi ziyaret yerinden alnan topraa katlr.
Sonra da bu topran kartrld su ile ile yirmi bir gn
arasnda banyo yaplr. Blgenin ekili arazilerinin yangn ve
haarat gibi tabiat afetlerinden korunmas amacyla ilkbahar
aylarnda civar kyller Felfan Babaya gelerek dua ve niyazda
bulunduktan sonra kurban keserler. Havalarn kurak gittii
zamanlarda yamur yamas iin topluca Felfan Babaya klarak
dua ve niyazlar yapldktan sonra yine kurbanlar kesilir. AlevSnn ayrm yaplmadan ziyaret edilen Felfan Babaya aile
geimsizliinin giderilmesi ve huzurlu bir ortamn salanmas iin
Uygulamalar
312
252
de gidilerek dua ve niyazlarda bulunulduu anlatlr. Dier taraftan

mezarn etrafnda yaklak 100-150 kadar ta yn bulunmakta
olup bunlarn Felfan Babann askeri olduuna inanlmakta ve
onun da burada ehit olduu sylenmektedir 313.
eriflerin Tekkesi (Kzlar Ziyareti), Deliktaa be km,
Baayrna km. uzaklkta 1750 rakml yksek bir tepenin
zerindedir. Buras metre boyunda, iki metre geniliinde etraf
evrili ve zeri demirle rtl bir ziyaret yeridir. Demirlerin drt
kesinde kularn su imeleri iin suluklar yaplmtr. Buras
Delikta kynde eriflerin Tekkesi olarak bilinir. Ancak
evredeki baz kylerde Kzlar Ziyareti veya Kzlar Tekkesi
eklinde isimlendirenlere de rastlanr. Kzlar denilmesinin sebebi,
burada birden fazla kz velinin varolduu inancdr. Bu ziyaret
yerinde ocuu olmayan veya olup da yaamayan kadnlar gelerek,
dilek ve isteklerini belirtirler. Mmknse kurban keserek niyazda
bulunurlar. Ayrca yamur duas iin de gidildii sylenir.
Koanda ziyareti, ileye 46 km. mesafede bulunan
Kzldikme kynn bat tarafnda ve kye gre yedi sekiz yz
metre ykseklikte bir dadr. Tam karsnda kk ziyaret diye
adlandrlan bir da daha vardr. Ky bu iki da arasna
yerlemitir. Koanda ziyaret yerinin, Koan adndaki bir
ahstan kald rivayet edilir. Menkbeye gre, bu dan eteinde
evi olan Koan, obanlk yaparak geimini salarm. Gerek
Koanda ziyareti, gerekse karsndaki kk ziyaretin blge
insannca kutsal kabul edilip ziyaret edilir hale gelmesinin iki
sebebi vardr:
Birincisi, genellikle perembe akamlar, bayram ve kandil
gecelerinde Koan dann kye bakan yamacnda bir n veya
atein yand, bu takip etmek isteyen kyllerin de buna bir
trl yetiemedikleridir.
313
253
Dieri ise, kyllere gre yllardr bu kyde cinayet

ilenmemi olmasdr. Bunun sebebi de kyn bu iki ziyaret
yerinin ortasnda bulunmasdr. Kyller, kyde byk kavga
olduu zaman bu ziyaret yerlerinde var olduu dnlen
ahslarn araya girdiine inanmaktadrlar. Olmadna inananlar
varsa da ounluun inancna gre bu ziyaretlerde birer yatr
bulunmaktadr. Hatta bu yatrlar kardetir. Ancak bu yatrlarn
yerleri belli deildir. Kavga halinde bu yatrlarn ruhlarnn
insanlar sakinletirdiine ve atlan kurunlara gslerini
gerdiklerine inanlmaktadr.
Ayrca, yamur duas iin Koandana kld ve
kurbanlar kesilip dualar yapld anlatlr. ocuu olmayan
kadnlarn, ksmeti kapal olan gen kzlarn nce Koanda
ziyaretine sonra da kk ziyarete gittikleri ve oraya gidenlerin
birer mum yakarak ta tutturduklar, talar tutarsa dileklerinin
kabul olduu eklinde inanlardan sz edilir.
Ziyaret Maaras, Manclk kynn takriben yedi-sekiz
yz metre dou tarafna dmektedir. Maarann ierisinde
blme vardr. Blge insan, Rum kilisesinin yktrlp harabe haline
gelmesiyle emmas Pirin ruhunun o kiliseyi terk edip bu
maaraya geldiine inanmaktadr. Bu inan evre kyller
tarafndan burasnn kutsallatrlmasna sebep olmutur.
Anlatldna gre, bu maara eskiden daha ok Ermeni
kkenli vatandalar tarafndan ziyaret edilirmi. Ancak
Mslmanlarn da ziyaret ettikleri olurmu. Cumhuriyet
dneminde blgede Ermeni nfusun gittike azalmas sonucu, bu
maara sadece Mslmanlarn gidip geldii bir ziyaret yeri haline
gelir.
nanlr ki, emmas Piri ziyaret eden herkes orada ifa
bulmutur. Oraya yryerek gelemeyip kan ve araba ile getirilen
nice hastalar, belirli lde ifa bulup fayda grmlerdir. Fel
geiren, dili tutulan ve az eilen hastalar bu maaraya gelerek
254
emmas Pirin ruhundan yardm isterler. ocuu olmayan veya

olup da st gelmeyenler bu maaray ziyaret ederek maarann
iinden bir iki avu toprak alp bal ile kartrrlar. A karnna
olmak zere yirmi bir gn bu karmdan yalarlar. Herhangi bir
dilek ve istei olanlar, dileklerinin yerine gelmesi iin bu maaraya
gelerek maarada bulunan kk yass talar byk talara
tutturmaya alrlar. Bu talar yaprsa dilein kabul edildiine
inanlr.
Samud Babann trbesi, ileye 10 km. uzaklkta olan Tekke
kyndedir. Trbe altgen olup kesme talardan yaplmtr. Giri
kaps zerinde 1573 tarihi vardr. Bu tarihe gre Samud Baba
XVI. yzylda yaamtr. Trbenin kubbesi iten daire eklinde,
dtan ise piramit klahldr. Blge insan, trbenin IV. Murat
zamannda ve bizzat padiahn emriyle ina ettirildiine
inanmaktadr. Bazlar ise, 1573 tarihinde II. Selim zamannda
yapldndan bahseder. Seksen metre karelik bir bahe ierisinde
bulunan trbenin hemen arkasnda bir armut aac, nnde tatl su
emesi bulunur.
Trbeyi evreleyen avlunun ortasnda ap yaklak yarm
metre olan bir direk bulunmaktadr. Avlunun iki kesinde
balanm rengarenk aput ve iplik paralar, direk zerine
yazlm eitli dilek ve niyazlar gze arpar.
Mezarn bulunduu blmenin giri kapsnn stnde Farsa
kitabe yer alr. Ayrca trbenin bahesinde kesilen kurbanlarn
piirilmesi ve ikram edilmesi iin ocak vardr. Kabrin ayakucunda,
daire biiminde kk bir kuyu bulunmaktadr. erisi ince
toprakla doldurulmutur. Gelen hastalar buradan ifa topran alp
giderler. Kabrin zerinde Kelime-i Tevhid yazl yeil bir rt, sa
tarafnda on iki imama ait zerinde on bir dilim olan bir tokmak
(on ikinci dilimin yeri bo olup gelecek mehdiyi simgelemektedir)
ve Trke mealli bir Kuran- Kerm, sol tarafnda ise perembe
akamlar yaklmak zere hazrlanm birka mum vardr. Tekke
255
kynn manev bekisi olduuna inanlan Samud Baba trbesinin

bakmn ve bekiliini Samud Babann torunlar srdrmektedir.
Aylk, yllk ve haftalk Cem ibadetleri burada yaplr. Yamur
duas iin trbeye gelinerek dua ve niyazdan sonra, bahesinde
kurbanlar kesilir. ocuu olmayan, ocuu yaamayan kadnlar ve
baht kapal olan gen kz ve erkekler buraya gelerek himmet
beklerler. Bir ksmn yemek, bir ksmn da suya katarak imek
iin oradaki topraktan bir miktar alrlar. Hayvanlar nazardan
korumak, onlardan bol st almak ve hayvanlarda grlen Bosta
hastaln tedavi etmek iin buradan alnan bir miktar toprak, tuzla
kartrlarak hayvanlara yalattrlr. Yine hayvanlarn ve insanlarn
doumu kolay yapmalar iin perembe akamlar oradan alnan
toprak, insanlarn yastnn altna konur, hayvanlarn ise altna
serpilir. Buradan alnan topra muska ekline getirerek zerinde
tayan kimseyi, ylann sokmadna ve kpein srmadna
inanlr. Gece uykusunda alayan, ge yryen, dili peltek olan ve
korkan ocuklar buraya getirilerek kabrin toprandan ile yedi
gn yalattrlr. Samud Babann komu kylerden hatta komu ile
ve illerden bile ziyaretileri vardr. eitli skntlar olan insanlar
buraya gelerek skntlarnn ortadan kalkmas iin dua ve niyazda
bulunurlar. steklerinin yerine gelmesi iin de oradan ayrlrken
kutsal kabul edilen dut ve armut aacna aput ve bez balarlar.
ledeki ikinci Ziyaret Da, ileye uzakl 46 km.
mesafede bulunan Yarhisar kyne yaklak yedi-sekiz yz metre
uzaklkta olup, nnden deirmen ark geen kyn Dana Yata
mevkiindedir 314. ektedir. Buras her ne kadar Yarhisar kylleri
nazarnda Ziyaret Da olarak gese de asl nemli olan oradaki
katmer eklindeki kayalarn yannda bulunan maaradr. nk bu
maarada kime ait olduu bilinmeyen drt buuk m. uzunluunda
Uygulamalar
314
256
m. geniliinde bir mezar bulunmaktadr.. Baz kyllere gre

ise maara Ermeniler tarafndan oyularak bu hale getirilmitir.
Eskiden daha ok ziyaret edilen bu maara, her hangi bir hastal
bulunanlar, cin arpmas geirenler, banda ve gznde ar
hissedenler tarafndan ziyaret edilmektedir. Ziyaretiler yanlarna
aldklar horoz, tavuk, hindi veya kaz keserek orada yerler,
sonunda da dilek ve isteklerini bildirerek ayrlrlar. Bunlarn
dnda ilk ve sonbahar aylarnda yamur duas iin hem piknik
hem de niyetine ta tutturmak amacyla oraya gidilir.
Koyulhisar Evliyalar
Dursun Karacann almasndan, Koyulhisarn ilk

alardan itibaren bir yerleim merkezi olduunu reniriz 315.
Trklerin Anadoluya gelilerine kadar Bizans mparatorluu
snrlar ierisinde kalan ile topraklar, 1075 ylndan itibaren
Danimentlilerin egemenliine, daha sonra da Anadolu
Seluklularnn idaresine girer. 1250lerde lhanl Devletinin etki
alannda kalan yre, Yldrm Bayezid ve elebi Mehmet
dnemlerinden itibaren Osmanl hakimiyetine geer. Koyulhisar,
devlete bal olarak varln srdren mahalli idarecilerden
Hseyin Beyin tasarrufundadr. Fakat 1461de Uzun Hasan,
Hseyin Beyi bir av esnasnda yakaladktan sonra elini ayan
balayp Koyulhisar kalesini ele geirir. Buras jeopolitik ve
stratejik konumu sebebiyle 1461den 1473e kadar Akkoyunlu
hkmdar Uzun Hasann hkimiyetinde kalmtr. Anadolu
ulam a iersinde sol kolda bulunan Koyulhisar, stanbuldan
Tokat, Erzurum ve Trabzona ulaan dou-bat ve kuzey-gney
Karaca D. Koyulhisarn Sosyokltrel ve Dini Yaps zerine bir
Aratrma, Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet ni., Sivas, 2007
315
257
istikametli yollarn kesitii nemli bir mevkiye sahiptir. Douya

sefere kan birok padiah buraya uramtr. Bu stratejik
neminden dolay birok mcadelenin hedefi olan Koyulhisar,
Osmanl hkimiyetine getiinde harap bir vaziyettedir. Ancak bu
hkimiyetin altnda siyasal istikrara kavuan Koyulhisarda hem
yerleim birimi ve nfus, hem de retim asndan srekli
gelimeler yaanr. Yavuz Sultan Selim, Osmanl tahtna getii
zaman kardelerinden ehzade Ahmetin olu ehzade Murat,
rana kaarken Koyulhisar kalesinde kendisini tantmadan kalm
ve 1516-1517 yllarnda ebinkarahisar ile Koyulhisar evresinde
gizli tekilat kurarak istiklalini ilan etmitir. Ancak Yavuz Sultan
Selim kuvvet gndererek bu isyan bastrr. Blge Yavuzun baa
gemesinden (1512) ksa sre nce Safevi hkmdar ah smailin
Anadoluda giritii ii propagandasnda da nemli bir merkez
olur. Osmanllar dneminde Sivas Eyaleti ebinkarahisar
Sancana bal olan Koyulhisar, 1934 ylnda yaplan idari
taksimattan sonra Sivasa bal bir ile durumuna getirilir.
XIX. yzyln sonlarnda Koyulhisar kazas genelinde 53
cami ve mescit, bir rdiye ile 64 sbyan mektebi bulunduu,
nfusunun yarsndan fazlasnn Mslman, geriye kalanlarn ise
gayrimslim gruplar tarafndan olutuu kaydedilmektedir. le
merkezinde yerli olarak bilinen Alevi yoktur. leye bal 46 kyn
38inde Snnler, 4nde Alevler, 3nde de Snnler ile Alevler
birlikte yaamaktadrlar. lede Nakibendiliin mevcut olduu
bilinir.
le merkezine 22 km. uzaklkta bulunan Dumanlca
mevkiinde Duman Baba namyla bir Allah dostunun yattna
inanlr. Austos aynn ikinci haftas organize bir ekilde yaplan
etkinlikler ile Duman Baba anlr 316. Kuran- Kerim ve dualarn
okunmasnn ardndan konuklara geleneksel Duman Baba pilav
316
http://www.koyulhisarhaber.com/
258
ikram edilir. Sivasl iadam Mustafa Aydodu ve Memduh Uzun

sponsor olduu Duman Baba etkinlikleri il, ile ve kyler ve
gurbetteki Sivasllar bir araya getirmektedir. Etkinlikte kurbanlar
kesilip, pilavlar piirilip, dualar edilir, aileler piknik yapar. Duman
Baba antnn evresinde sosyal tesislerin mevcudiyeti bu blgenin
cazibe merkezi haline gelmesini salamtr.
Anlatldna gre, Duman Baba Kseda savanda ehit
den bir askerdir. Kellesi koltuunun altnda bugnk bulunduu
mezarna kendisinin gelip yatt ve bu olayn bizzat ahit
olunduu sylenir. Rus savanda atlan mermilerin bazlarnn
zerinde isminin yazd, 1974 Kbrs savana katld ve
mezarnn bulunduu tepeden top seslerinin duyulduu anlatlr.
Trbenin onarm, bakm ve korunmas iin Koyulhisar
Belediyesi, ky dernei ile muhtarlk dayanma ve ibirlii
ierisindedir. Bata komu ileler olmak zere, evre kyler ve
buray bilen herkes ziyaret etmektedir. ocuu olmayan, olup da
ocuu yaamayan kadnlar buray ziyaret edip dua ederek dilek ve
isteklerini bildirirler. Yamur duas iin gidilir. Kurbanlar kesilir,
dualar edilir. Huy tutan, cin arptna inanlan kimseler buraya
getirilir. Adak kurban kesmek iin gelinir. Ziyarete gelenler,
buradaki suyun ifal olduuna inandklar iin, bu sudan ier, ar
ve sz olan yerlerine srerler.
leye 16 km. mesafede bulunan Boyal ky snrlar
ierisindeki Karaam mevkiinde yeralan Oyuk Baba yatrnn
bulunduu mekann 2004te i adam Necati Kara tarafndan evre
dzenlemesi yaptrlr. Oyuk Babann Anadolunun Trklemesi
ve slamlamas esnasnda Anadoluya gnderilen Horasan
erenlerinden olduu rivayet olunur. Oyuk Baba, yre halk arasnda
saygyla anlmakta ve birok skntya ifa olduuna
inanlmaktadr. Trbe genellikle yaz mevsiminde dilekte
bulunanlar ve ocuu olmayan kiiler, huy tutanlar ve sara hastalar
259
tarafndan ziyaret edilir. Burada adak kurban kesilir ve namaz

klnr.
Ali Beyin Oca ileye 39 km. mesafedeki Ekinz
kynde bulunur. Ocak olarak nitelendirilen bu meknn i
ksmnda ocaklk denilen bir blme yer alr. Buras, ocak
geleneinin srdrld bir mekndr. Burada yatann subay
olduu sanlmaktadr. Ocan evresinde hrszlk yapanlarn
kovalanp balarna bela geldiine inanlr. Anlatldna gre, bir
mezar olmamasna ramen evredeki insanlar arasnda burada bir
evliyann bulunduu inanc yaygndr. Ali Bey adndaki ulu zat
ldkten sonra mezar banda namaz klarken grlr ve evliya
olduuna inanlr.
Buras ziyareti aknna urar, zellikle bahar ve gz
mevsimlerinde burada kalmak iin yer bulunmaz. Ocan
bulunduu ev Ekinzl bir vatandaa aittir. Bu kii bir gn
ryasnda birinin kendisine gelerek oray terk etmesini syler.
Adam nce ne olduunu anlayamaz, bandan geenleri
kydekilere anlatr. Kyller de olanlara bir anlam veremez, daha
sonra ryay gren kii srekli rahatsz edilir ve sonunda evi
iindekilerle birlikte terk etmek zorunda kalr. Sonradan anlalr
ki, evin bulunduu yerde byk bir zat yatmaktadr. Bu da Ali
Beydir. Buraya gelenler genelde yatya kalrlar. Akam olunca
evde mevcut bulunan yataklar serilir, ziyaretiler dua ve niyazda
bulunarak huu iinde yatp uyurlar, rya grmeye alrlar. Sabah
kalktklarnda dertlerinden arnm olarak uyanrlar. Buraya
gelenler genelde saral, huylu, eserli, ocuu durmayanlar ve
ocuu olmayan kadnlardr.
Kanber Babann kabri skendereyh kynn mezarl
ierisindedir. evresi betonla dzenlenmi olan mezar ksmnn
etrafnda aa ve allklar mevcuttur. Mezarn hemen yan basnda
bulunan ii bo tatan mezar gze arpar. erisine madeni
paralarn atld sylenir. Kanber Babann, skender eyhin
260
kardei olduu, seferler esnasnda Anadoluya geldii ve burada

ehit dt rivayet edilir.
Anlatldna gre, skender Baba ile Kanber Babann
mezarlarndan geceleyin bir k kar. Bu k Kanber Babadan
kalkar skender Babann mezarna konar, oradan da kalkp Kanber
Babann mezarna konar. Buras cuma ve zellikle bayram
gnlerinde ifa bulmak, kaza ve belalardan korunmak gibi
maksatlarla ziyaret edilir. Kurak geen zamanlarda yamur duas
iin gelinir.
skendereyhin mezar kendi ismiyle anlan kydedir.
Kabri, normal kabirler gibi yaplm olup tabanna genie beton
dklmtr. Kabrin iine toprak yerletirilip susam iekleri
dikilmitir. Mezarn bakm ky dernei ve ky halk tarafndan
yaplmaktadr.
Onun Kseda savanda Kse Sleymanla birlikte omuz
omuza mcadele eden, maneviyat yksek yzba rtbesinde bir
komutan olduu anlatlr. Horasan erenlerinden olduu ve bu
blgede yaplan bir savata ehit dt kabul edilir. Genellikle
cuma ve bayram gnleri ziyaret edilir. evre kylerden de ziyarete
gelenler olmaktadr. skendereyh mezarlna huy tutanlar, sara
hastas olanlar, dili dnmeyen ya da konuamayanlar gtrlr.
Huy tutan hastalarn, eer burada huy tutarsa iyi olacana inanlr.
Gelen hastalar mezarn yannda yatrlr. Buraya abdestli gelinir ve
iki rekt namaz klnr.
leye 23 km. mesafede bulunan ve eski ad Turhu olan
Karaam ky muhitinde Tokatl mehur eyh Mustafa Haki
efendinin
sohbet
mekn
(Alauh)
bir
ziyaretgha
dntrlmtr. Mustafa Haki Efendinin, bizi arayanlar burada
bulsun, dedii rivayet olunur. Tokatl eyhin urak yeri olarak
bilinen bu yer yre halk tarafndan ska ziyaret edilir. Sade bir
yapdan ibaret olan ziyaret meknnn bakm ky dernei ve
kyller tarafndan yaplmaktadr. Ayrca, Karaamllar, evliya
261
olduklarna inanlan Dtepe ve Kou Baba mezarlarn da sk

sk ziyaret eder.
leye 50 km. mesafede bulunan Kplce ky camiinin
yan banda Hucu Baba adyla anlan ve kyn kurucusu olduu
kabul edilen zata ait bir trbe bulunmaktadr 317.
Sucakl smail Efendinin kabri ileye 27 km. mesafede
bulunan Sarharman ky mezarlndadr. Yaklak 10-15
metrekare byklnde, tarihi deeri olmayan, sonradan yaplm
betonarme bir yapdan ibaret mezarn etrafna am aalar
dikilmitir. Mezar tanda Nakibend tarikatnn Halidiye koluna
mensup olduu yazldr 318. 1945 ylnda vefat eden Sucakl smail
Efendinin bir lim olduu ve hayatn insanlar irat ile geirdii
bilinir. Kabri evredeki vatandalar tarafndan ziyaret edilir, fatiha
okunup dua edilir. Blgede birok ilim erbabnn yetitirilmesine
hizmet ettii herkese bilinen smail Efendi halk tarafndan sayg
ile anlr.
Kabir dua etmek, Allaha yalvarmak, manevi bir haz ve
feyiz almak amacyla ziyaret edilir. Ziyaretiler, hls ve Fatiha
surelerini okur, yatan zatn ruhuna balar. Buras genelde bayram
gnleri ziyaret edilir.
Aslen Akseki kynden olan mderris smail Hoca tahsil
yapmak iin Tokata gider. Zahiri ilimleri Medresede batni
ilimleri Tokatl eyh Hac Mustafa Haki Efendiden (eski
mebuslardandr) tahsil eder. Mderris olur ve Suehri Mfts
olarak atanr. Talebelik alarnda tahsil iin Tokata giderken
Musaferizli (Sarharman Ky) Sucakl smail Efendiyi de
gtrr. Tokatl eyh Efendiye intisap ederler. Tokatta iki smail
bir aradadr. Bunlar birbirinden ayrmak iin Mderrise Byk
smail, Sucakl (Musaferizli)ye Kk smail ismi verilir.
317
318
http://www.kupluce.biz/
http://sariharmankoyu.com/
262
Musaferizli batni ilimlerde mesafe kat eder, Tokatl eyhin

halifesi olur. Mderris ile Sucakl bir sohbet esnasnda yle bir
tevazu teatisinde bulunurlar:
Mderris smail Efendi kz Havva hatuna, kzm Tokatta
Sucakl smail Efendi sayesinde bir byklk kazandk. Admz
Byk smail koydular. Lakin gerekte; Byk smail Sucakl, biz
ise Kk smail olduk, hocalk bizi geride brakt, der. Sucaklya
hitaben, sen olur bizi Maherde brakma, diye istirhamda
bulunur, tevazu gsterir. Sucakl smail Efendi ise bu szler
zerine, Sen benim bymsn, velinimetimsin, pederimsin. Sen
olmasaydn ben o kaplar nasl bulurdum, diye mukabelede
bulunur.
Karabey yaylas snrlar iinde Tepelce mevkii diye
isimlendirilen yerde yatr olduuna inanlmaktadr. Blge halk
yaylaya gmeden bir hafta nce bu yeri ziyaret eder. Kaza ve
beladan korunmak iin mezarn stne al rp atlmaktadr.
Bunun sebebinin mezar korumak olduu ifade edilir. Buradaki al
rpya aput balanr, dilek dilenir ve para atlr.
iekz yaylasnn bulunduu tepenin zirvesinde halk
arasnda Dipsiz Gl denilen mevkide savata ehit den bir
dedenin olduuna ve buradan kan suyun ifa verdiine inanlr.
Suyun kt yerde kavak ve st aalar mevcut olup buraya
gelenler bu aalara ip balar ve dilekte bulunurlar. Her hangi bir
dilei ve ada olanlar, buraya mutlaka urarlar. Odun kesmeye
gelen birini odun kesme dn kzleriyle birlikte burada
bulunan batakln yuttuuna inanlr. Her yln temmuz aynda sz
konusu ziyaret yerine yakn blgede kz Uuran enlikleri
dzenlenir. Bu enliin ismini bu efsaneden ald rivayet edilir.
ocuk istemek, evlenme dileinde bulunmak, hastalklardan
kurtulmak gibi dileklerle buras genelde kadnlar, genler ve
hastalar tarafndan ziyaret edilir.
263
Suehri Evliyalar
Gnmzde ileye bal bir ky olan Akarn (Akar-Abat)

bilhassa Ortaa'da nemli bir merkez olarak Suehri ve civarnn
idari adan buraya bal olduu, Suehri Ovasnn Akar Ovas
diye anld tarihi kaynaklardan anlalmaktadr 319. 1875 ylnda
yeniden yaplan vilayet dzenlemesinde ebinkarahisar sanca
Trabzondan alnarak Amasya ve Tokat ile birlikte Sivas vilayetine
balanr. Bu dzenleme ile Suar (Glova) ve Akar Subalklar
kaldrlr ve Endires kyne ile tekilat kurularak Suehri ad
verilir. Buradaki halkn ounluunu Trkmen epni'ler
oluturmaktadr.
1933te karlan bir kanunla ait olduu ebinkarahisar ile
yaplarak Giresuna balannca Suehri, Sivas iline dahil edilir.
Ancak ile corafi ve kltrel olarak adeta Kafkasyann bir
parasdr. Adet ve grenekler olarak daha ok Karadeniz, Kafkas
halkna benzemektedir. Suehrinde kltrel yapy etkileyen
nemli faktrlerden biri, phesiz, corafi konumdur. lenin
Anadolu ile Karadeniz Blgelerinin gei izgisinde yer almas,
iklim ve bitki rtsnde olduu gibi kltr ve folklarda da gei
zelliklerini n plana karr. Yrede Anadolu ve Karadeniz
Trkmen-epni kltr bir arada grlr. Bunun en arpc rnei,
Anadolu Blgesi'ne has davul zurna ile Karadeniz Blgesi'nin
karakteristik enstrman olan kemenenin yan yana grlmesidir.
Ard Evliyas (Muhammed Bekira)nn olduka byk
olan kabri, ile merkezindedir 320. Horasandan geldii, asl adnn
319
320
http://tr.wikipedia.org
264
Muhammed Bekira olduu, ok ile burada ehit dt, yedi

kardeten biri olduu, bunlardan birinin de Anadolu Kavanda
yatt sylenir.
Fatma Ana, ileye 17 km. mesafede bulunan Gemin Deresi
mevkiindeki merkez ky olan Camili yaylasnda yatmaktadr 321.
Mezarnn yannda bir mee aac vardr. Anlatldna gre, Kse
Sleyman, Osman Gazi, Fatma Ana ve emsi Ana kardetir ve
Kseda Savanda ehit dmlerdir.
Trbesi Suehri snrlar iinde bulunan velinin asl ad
Sleyman olup Kse Sleyman olarak tannmtr 322. On iki
mamdan biri olan Zeynel Abidinin torunlarndandr. Horasann
Niabur beldesinde domu, sonra Konyaya gelmi, Alaaddin
Keykubatn ordusunda komutanla kadar ykselmitir.
Anlatldna gre, Moollarla yaplan Kseda Savanda (1243)
Seluklu komutan olarak arpr ve ehit der 323. Sivas'n 80 km.
kadar dousunda, Suehri ovasnda sralanan dalar iinde
dierlerinden syrlan Kseda, halkn muhayyilesinde varln
muhafaza eden efsaneleri ile hala bu savan hatralarn tar324.
2812 m. ykseklikteki Kseda'n zirvesinde Kse Sleyman
Ziyareti bulunmaktadr. Sylentiye gre, ehit den Kse
Sleyman bir Seluklu komutandr. Tarih belgelerde byle bir
isme rastlanlmamakla beraber, kabrin Danimendliler dneminde
veya ondan nce ehit olan bir askere ait olmas da muhtemeldir.
Ziyaret yeri, buraya gelen ziyaretiler tarafndan talarla yaplm
321

323
Savan sonucunu tayin eden faktrlerin banda gen sultann
tecrbesizliinin geldii ileri srlr. 1240taki Babai syannn sonular
da yl sonraki savan akbetini belirlemitir. Dman ordusundan
sayca stn olmasna ramen Seluklu ordusu harbi savamadan
kaybetmi, bylece Anadolunun kaplar Mool tahakkmne almtr.
324
http://www.susehri.gov.tr/
322
265
kabir, ve namazghtan mteekkildir. Kse Sleyman'n kabri,

340-130 cm. boyutlarnda, 50 cm. yksekliktedir. Yma talardan
oluan bu mezar, bir metre uzandan yma talarla yaplm bir
duvar kuatr. Bu arada ziyaretiler mezarn etrafn dolarlar,
duvarn bir blm ziyaretilerin mezar evresinde dolamalar
iin ak braklmtr. Kabrin 15 m. kadar uzanda, evresi yma
talarla 50 cm. ykseklikte olan namazgh yer alr. Suehri, Zara,
Koyulhisar ileleri, Sivas, stanbul, Ankara, zmir gibi illerden
gelen ziyaretiler, Kseda Sava'nn yldnmne rastlayan
Temmuz aynn nc cumartesi gn Kseda'a karlar. Hi
kimseye herhangi bir ar yaplmaz, yurt dndan gelen
ziyaretiler bile bulunmaktadr. Ziyaretiler iki ayr yaylada
konaklar. Bu yaylalardan biri zirveye gre dou ynndeki
Sakarkz Yaylas, dieri ise kuzeybatda bulunan ataloluk
Yaylasdr. Her iki yaylada da souk su kaynaklar bulunur. Son
yllarda, yayla yollarnn dzeltilmesiyle, motorlu vastalarla
ulam imkn doduundan, ziyareti saysnda art olmutur.
Ziyaretiler, afakla birlikte yola kar ve hangi yaylada
konaklayacaklarsa orada, getirdikleri kurbanlar keserler. Adak
olarak kesilen bu kurbanlar, bir sene veya daha nce Kseda
ziyareti srasnda adanm olanlardr ve her sene burada altm
kadar kurban kesilmektedir. Bu say bazen yze kadar da kar.
Kesilen kurbanlarn piirilmesi iin kazanlar hazrlanr. Piirilen
etli bulgur pilvnn yan sra, yaylann buz gibi souk suyundan
ayran yaplr. bek bek, yer sofralarnda evliy pilv itahla
yenir. ifal olduuna inanlan pilavdan, oraya gelemeyen ok yal
ve hastalara gtrlmek zere ayrlr. le namaz cemaatle
klndktan sonra, Kseda ehitlerinin ruhu iin Kur'an- Kerim ve
mevlid okunur. Trbeyi ziyaret sabahn erken saatlerinden itibaren
balar ve dn vaktine kadar srer. Trbe dan tam zirvesinde
olduundan, yemek yenilen yerden zorlu bir trmanla bir saate
yakn zamanda klabilmektedir. Bu trmanta, bebei kucanda
266
annelerden, ak sakall ihtiyarlara ve koltuk denei ile yrmeye

alan sakatlara kadar, gen yal, herkes zirveye geldiklerinde,
Kse Sleyman'n trbesi etrafnda veya yedi defa dnerek
fatiha okurlar. O yl iinde olmasn istedikleri dileklerini diler,
adaklarn adarlar. Baz ziyaretiler veya hastalar, trbe duvarna
yaslanarak uyumaya alr. Ryalar, dileklerle ilgili olarak
yorumlanr. Ba aryanlarn da uyuma sonucu ba arlarndan
kurtulduklarna inanlr. Kabri sulayanlar, topran diline srenler
de grlr. Dilek dileyen ve adaklarn adayan insanlar iin Kse
Sleyman, vatan bekisi bir asker olduu kadar kiinin zor
gnlerinde, bir umut kaps olan ermi kiidir, velidir. Erkek
ziyaretiler, trbenin gneybatsnda bulunan namazghta nafile
namaz klarlar. Trbeye karken ziyaretilerin yapt bir i de
asker dikmektir. Dan yamalarndaki uzun talarn arkasna bir
baka ta destek vererek dikilen bu talar asker olarak
adlandrlmaktadr. Ayrca talar st ste rerek kule ekli de
verilmektedir. "Benim yerime asker ol" denilerek bu ekilde ta
dikilmesinin, dmanlara kar "Benim yerime de sava" anlamna
geldii ifade edilir.
Kseda savann hatralarn tayan bu yrede, obanlarn
ok ucu, kalkan paras rgl zrh demirleri bulduklar halk
tarafndan anlatlr. Savan yapld Gemin Beli ve Gemin
Deresinde, bir yol yapm almalar srasnda bulunan demir rme
iki zrh da Sivas Mzesi'nde bulunmaktadr. Savan hatralarn
tayan bir husus da Kseda'n zirvesinden, Aksu kyne doru
akan suyun adnn Harp Deresi olmasdr.
Birinci Dnya Sava'nda, Ruslarn ardakl'ya gelmeleri
srasnda, zirveden top seslerinin geldii, Kore Sava ve Kbrs
Bar Harekt dnemlerinde de, akamlar dadan klarn
sald, seslerin geldii anlatlr. Hatt kutsallna
inanmayanlarn felketlerle karlatklar sylenerek, zirveden
aaya derek paralanan bir kimse ile keileri kaybolan bir
267
bakas bu vesile ile anlr. evredeki Trkmen kylleri ise, Kse

Sleyman'a Kse Baba demekte ve gn birlik gidilerek
kurbanlarn kesmekte, ziyaretlerini yapmaktadrlar.
Kse Sleyman'n kabrinin be m. uzanda kadnlarn dua
okuduu All Gelin ad verilen ta ve be alt km. kadar uzaklkta,
iki ayr yerde, Osman Gazi ve Hac Ahmet isimli yatrlar vardr.
Trbenin bulunduu tepe, Kltr Bakanl Tanmaz Kltr
ve Tabiat Varlklar Yksek Kurulunun karar ile sit alan olarak
tescil edilmitir. Kse Sleyman Trbesi, 2003 ylnda Suehri
Belediyesi tarafndan yaptrlm olup sonraki yllarda buraya
mescit binas da eklenmitir 325. Ant mezar ina edilen Kse
Sleymann kabri banda her yl anma trenleri yaplmaktadr.
Mstecep, Dindar ve Bereket eyh kardetir. Aknclarda
yatmakta olan eyhleri Bahaddin, oklarnz nereye derse oray
mekan tutacaksnz., deyip onlardan birer ok getirmesini ister.
Getirilen oklar atar. Mstecabn oku Suehrinin eski ismi (hlarhlardan) Iklar olan ve ileye 22 km. mesafede bulunan
zml kyne, Dindar eyhin oku Yukar Iklardaki Eme
Dana, Bereket eyhin oku da eski ad Avren olan ve ileye alt
km. mesafede bulunan Aaakren kyne der. Mstecep
eyh, zmlde tekke ap halk irat eder. Daha sonra
Maarann Dere denilen yerde inzivaya ekilir. Halk, eyhe olan
hrmetlerinden dolay buraya da deer verir. Bundan dolay
genellikle ocuu olup da yaamayanlar buray ziyarete gelirler.
Daha sonra bir seferde Mstecep eyh orduya katlarak savaa
gider. Erzincann Kemah ilesinde ehit olur. Kabri Kemahta
Melikah trbesinin bahesindeki mezarlktadr 326. eyhin iki olu
325
www.susehri.bel.tr/
Erzincann Kemah ilesinin 500 m. kuzeyinde, Frat Nehrinin

kysndaki kayalk tepenin bulunduu yerdeki mezarlkta Melik Gazinin
326
268
(Sadk ve Sddk) bir kz (Fatime) olur. Oullar evlenmeden gen

yata lr. Kabirleri zml ky kabristanndadr. ocuklar
kk yata lenler buray ziyaret edip dua ederler. Bu ekilde
ocuklarnn yaayacana inanrlar.
Kse Sleymann, Fatma Anann ve Osman Gazinin
kardei olduu kabul edilen emsi Anann medfun bulunduu yer
kesin olarak belli olmasa da Fatma Anann trbesinin yaknlarnda
olduu ileri srlr.
arkla Evliyalar
Ahmet Gkbelin arklann yresinde ziyaret yerleri ile

ilgili almasndan, ilenin bilinen en eski yap kitbesine binaen
arklann Osmanl hakimiyeti dneminde nemli bir merkez
olduunun anlaldn reniriz 327. 1873 ylnda ile yaplan
yerleim birimi srasyla Abardi, Gedikayr, Tonus (Tenos),
ehirkla ve arkla eklinde isimlendirilir. leye bal 93
kyn 60nda Snniler, 27sinde Aleviler, altsnda da Aleviler ile
Snniler birlikte yaamaktadrlar. le merkezinin tamamna yakn
Trbesi bulunmaktadr. Seluklu hkmdar Alpaslann Anadolunun
fethi iin grevlendirdii komutanlardan Melik Gazi Erzincan, Kemah,
Divrii ve arki Karahisar l070-l080 yllarnda ele geirir ve ardndan
da bu blgede Mengcek Beyliini kurar.
327
Gkbel A. arkla Yresinde Ziyaret Yerleri ile lgili nan ve
Uygulamalar
269
Snnilerden oluur. le nfusunun ounluunu Hanefilerin,

ikinci srada Alevilerin, az sayda da afilerin oluturduu grlr.
lenin toplam nfusu nun % 89u Snni-Hanefi, % 3 Snni-afi,
% 8i Alevidir.
Abdal Babann kabri ileye 27 km. mesafede bulunan
Abdall Kynn giriindeki mezarlktadr. Halk tarafndan veli
olarak kabul edilen Abdal Babann hayat hakknda kesin bilgi
yoktur. evresi biriketle evrili ve st ak olan kabri, dikdrtgen
biimindedir. Bat tarafnda demirden bir kap, kapnn yan
tarafnda yardm amacyla konulmu bir yardm sand
bulunmaktadr. Mezar, 2 metre yksekliinde, 2.5 metre boyunda
ve 1.5 metre enindedir. Mezarn ierisinde bir am bir de kuburnu
olmak zere iki tane aa vardr. Ziyarete gelenlerin zellikle
kuburnu aacna aput ve bez baladklar gze arpar. Abdal
Baba, Abdall kynn dnda Yaprack, Arklar, Akren, ve
Kazanck kyleri ile Akakla beldesinden ve dier ilelerden
gelen insanlar tarafndan ziyaret edilmektedir. Abdal Babann drt
karde olduklar ve bunlarn farkl yerlerde yattklar
sylenmektedir. Bunlar, Akdamadeni civarnda Gl Ali Baba,
arklaya bal Sultan kynde Ziraat Baba ve Yunusren
kynde Kara Babadr. Abdal Babay daha ok felli olan ve
zellikle yz felci geirenler, baylanlar, sinir hastalar, korkudan
dili tutulup konuamayanlar, iki imek gibi baz kt
alknlklarn brakmak isteyenler, akl dengesini kaybedenler ve
ocuu olmayan bayanlarn ziyaret ettii belirtilmektedir. Buray
ziyarete gelenler, Abdal Babann ortas delik rakman ad
verilen bakr tasndan su iip kalan suyu zerlerine dkerek bunun
kendilerine ifa olacana inanrlar. Anlatldna gre, Abdal
Baba ya ait olan bu tas, birka defa alnm, fakat her defasnda
yerine geri gelmitir. Eer hasta olan kii trbeye gelemeyecek
durumda ise, hastann elbisesini getirirler ve sandukann zerine
sererler. Ziyaretiler ayrca etraf evrili olan yerden bir miktar
270
toprak alp kendileri hasta ise kendileri yer, hasta bakas ise
topraktan gtrerek ona yedirirler. Daha sonra dileklerinin kabul
olmas inancyla orada bulunan kuburnu aacna bez balayp,
mezarn kapsnn nndeki yardm sandna para atarak oradan
ayrlrlar.
ifa Dedenin trbesi ileye 33 km. mesafede bulunan
Arklar Kynn st tarafndaki mezarlktadr 328. Halk, onun veli
ve Allahn sevgili bir kulu olduunda hem fikirdir. ifa Dedenin
yatt trbenin ykseklii iki metreyi akn olup gneybat
istikametinde yer alan kapnn zerindeki mermerde ifa Dede
ismi yazldr. Trbenin iki penceresi olup zeri kubbe eklinde
yaplm ve her taraf yeile boyanm durumdadr. Trbenin
yaklak te birine sanduka yerlemi vaziyette ve geri kalan
ksma hal ve kilimler serilidir. Duvarda hal seccade ve tespihler
gze arpmaktadr. Bata Arklar ky olmak zere deliren,
Yunusren ve Kzldon gibi evre kylerden gelen insanlar buray
ziyaret etmektedir. Havalar kurak gittii zaman yamur duas iin
ifa Dede trbesinde toplanlr, kurbanlar kesilerek namaz klnp
dua ve niyazda bulunulur. ocuu olmayan ve olup da ocuu
yaamayan kadnlar buray ziyaret ederek dilek ve isteklerini
belirtip mmknse kurban keserler. Az eilenler ve fel
geirenler ad geen trbeyi ziyaret ederek orann toprandan
yerler. Bunlarn haricinde eitli ars, szs olanlarn ifa
midiyle buray ziyaret ettikleri belirtilmektedir.
Can Abdal yatr, ileye 42 km. mesafede bulunan Can
Abdal kyndedir. Kyn adn bu yatrdan ald belirtilmektedir.
Kardei Sar Tekke kynde bulunan Muhtar Abdaldr. Genel
kanaat, Can Abdaln kyn giriinde bulunan caminin yannda
yatt eklinde ise de bu konuda farkl grler de vardr. Kyller
Uygulamalar
328
271
tarafndan Can Abdaln yattna inanlan bu yerin etraf talarla

evrilidir.
Rivayete gre, Can Abdaln medfun olduu yer olarak
kabul edilen mahal, eskiden cami imi. Zamanla cami yklnca
kyller buraya ilkokul yaplmasna karar verirler. Buraya yaplan
okul binas, ksa bir sre sonra sebepsiz yere yklr. Daha sonra bir
ky sakini buraya bir ev yapar. Bir mddet sonra o da yklnca
kyl buray kendi haline terk eder. Can Abdal, eskiden evrede
bulunan kyller tarafndan ziyaret edilir, ziyarete gelenler de
burada kurban keserlermi. Gnmzde buraya ziyaret iin
gelenlerin neredeyse kalmad anlatlr.
Kara Babann mezar, ileye dokuz km. mesafede bulunan
Elmal ky yaknnda bir tepenin zerindedir. Bu tepeye bu zata
izafeten Kara Baba Tepesi ad verilmitir. Arabistandan geldii
sylenen yedi kardeten birisi olarak bilinir. Her hangi bir
rahatszl bulunan kimse buraya gelerek kurban keser, kestiini
ziyarete gelenlerle birlikte burada yedikten sonra abdest alr,
uykuya yatar. Uykudan kalktktan sonra trbenin etrafnda dolar.
Yerden kk bir ta alarak mezar tana srer ve ifa dileinde
bulunur.
Ali Babann mezar ileye 30 km. uzaklktaki iekliyurt
(eski ad akal) kyndedir. Onun kyn kurucusu olduu
belirtilir. 1980 ylna kadar Ali Babann mezarnn stnn ak ve
etrafnn evrili olduu nakledilmektedir. Rivayete gre, ky
sakinlerinden biri Ali Babay ryasnda grr. Ali Baba ona,
zerinin rtlmesini, yoksa zararnn dokunacan syler. Bunun
zerine buras tamir edilerek bugnk haline getirilir. Sandukann
bulunduu yerde kk bir pencere olup pencerenin nnde zeri
yeil bezle rtl bir yardm sand bulunur.
Ali Babann kabri, bata bulunduu ky olmak zere
Alaayr, lyashac, Ortaky ve Hardal kylleri tarafndan ziyaret
edilmektedir.
Buras,
felli
olan
hastalarn
tedavisi,
272
konuamayanlarn dilinin almas, evde kalm kzlarn nasibinin

almas ve gurbete gidenlerin sa salim dnmeleri amacyla
ziyaret edilmektedir. Ziyaretilerin maddi durumuna gre,
ziyaretler esnasnda zaman zaman kurbanlarn kesildiine ahit
olunmaktadr.
Buray ziyarete gelen hastalar, Ali Babann sandukasnda
bulunan yeil rtden bir para keserek yanlarna alrlar. Kesilen
bu bez paras, hastann hastal srdke hastann zerinde ifa
midiyle tanr. Baz ziyaretilerin ise bezi bereket getirmesi
inancyla aldklar belirtilmektedir.
Col Dede, arklaya 35 km. uzaklktaki Kale boaz ile
Yahyal deresinin birletii yerde, Alaman ermiinin karsndaki
mezrada yatmaktadr 329. Anlatldna gre, Battal Gazinin yakn
olup Rumlarla yaplan bir savata ehit dmtr. Bilhassa yaz
aylarnda ziyareti saysnn artt grlr. Yatr, Coll Halil
Aann evindedir. Yatrn olduu blmde kuzeye alan kk
bir pencere, pencerenin karsnda zerinde yeil atlas bir zemine
Arap harfleriyle ilenmi bir rt bulunan sandukas vardr. Bu rt
daha nceleri tekkenin bayra olarak kullanlrm. Odada ayrca
bir teber, bir krk kl, bir de kalkan bulunmaktadr. Kap eikleri,
sveleri, pencere kenarlar ve nerede bir aa varsa hepsi ivilerle
doldurulmu ve sandukann etrafndaki topraklar yalanp yenmitir.
Bu yzden ukurlar olumu, ba tarafna yakn bir oyua bozuk
paralar, tavandaki aalara al ve mor aputlar balanmtr.
Col Dede ve onun kerameti hakknda unlar anlatlr.
Buras bir ziyaret. Uraa uramlar ve alnmlar gelir buraya.
Ziyaret edenler kurban keserler, pilavlar piirirler, yer ier sadaka
datrlar. Yalvarr, dilek diler giderler. oklar da biiznillah ifa
bulur. Yalnz burada kurban kesen kurbannn etini kendisi
329
273
yiyemez, lokma eder datr. Buraya geceleri gelirler. Kimler diye

sorarsan? Felliler, olu kz olmayanlar, yarallar, uyuzlar,
gicimikliler vesselam. Saymakla bitmez. Uraa uramlar srne
srne gelirler de yryerek giderler. Bu tekkedeki kerameti baka
tekkede bulmak mmkn deildir. Bir rnek vereyim: Yedi sene
yatakta kalm bir kadn kan ile getirdiler. Kadna ryasnda
buray gstermiler. O da aklnda tutmu. Bir yaz gn getirdiler.
Kurbann kestiler, lokmasn dattlar. Kadn gn sonra yrye
yrye yola kt gitti. urada bir de ermik var. Hastalar nce
orada banyo yapar, arkasndan da ziyarete gelirler.
Col Dede yatrnn bakcsna gre, tekke ierisinde
aalarda bulunan iviler, ocuu olmayan kadnlar tarafndan
aklmtr. Sandukann ba ucundaki oyuklarn da, yine ocuu
olmayan kadnlarn oralardaki topra yalayp yemesiyle olutuu,
buraya gelen kadnlarn iki rekat namaz klarak bir miktar toprak
yiyip oluk ocua kavumak iin dua ettikleri belirtilmektedir.
Ziyaretilere buradaki grevliler tarafndan mmkn olduu
takdirde yatr ekmei ikram edildii de grlr.
Denilir ki, Akakla ve evresindeki kylerde Col
Babann klc zerine yaplan Kara Colnn klc, boynundan
gesin. Kalbine vursun. eklindeki yemin, hafzalarda hala
tazeliini korumaktadr.
Glmez Baba (eyh Ziya)nn kabri, ileye dokuz km.
mesafede bulunan Dikili kynn kuzeydousundaki bir tepenin
zerindedir 330. Buras bir ocuk mezarldr. Mezarn bulunduu
alan tula ile evrilmi olup zeri aktr. Mezar, yaklak 2x7 m.
boyutlarnda olup bir m. kadar yksekliinde olup toprakla
rtldr. Yan tarafnda bir eme ve etrafnda meyve aalar
bulunmaktadr. Anlatldna gre, burada yatan, Malazgirt Zaferi
sonras arkla yresine gelip yerleen eyh Ziya adnda bir zattr.
330
274
Kara Baba ve Gemerekte yatan Ali Babann kardeleri olduu

ileri srlr.
Buraya bata Dikili olmak zere atalyol, Sar, Grayr ve
Elmal gibi kyler ile ile merkezinden insanlarn ziyaret amacyla
geldikleri grlmektedir 331. Yaz aylarnda ziyaretiler arasnda yurt
dndan gelen ailelerin fazlal gze arpar. eyh Ziyann
mezar, genel olarak cin arpan hastalarn iyilemesi, ba aryan
hastalarn arlarndan kurtulmas, felli hastalarn ifa bulmas ve
uyuz hastalnn tedavisi iin ziyaret edilir. Buraya gelen
hastalarn bazlar, derdimiz burada kalsn diye dua ederken,
bazlar da bez balarlar. Dikili Kynden zellikle kadnlarn her
cuma buraya gelip namaz kldklar ve hastalarnn ifa bulmas
iin dua ettikleri belirtilmektedir. Ayrca eyh Ziyann kabri,
Dikili ve dier baz yakn kyllerin yamur duas yapt bir
yerdir. Burada yamur duas yaplacana dair karar verilirse,
duadan bir gn nce ailelerin gc nisbetinde para ve bulgur gibi
eyler toplanr. Toplanan para ile kurban alnr. Ertesi gn topluca
Glmez Babann kabrine gidilerek alnan kurbanlar kesilip kurban
etinden oradaki insanlar doyuracak kadar pilav yaplr. Bu arada
kyn imamnn nderliinde orada toplanan herkes yamur
duasna katlr. nce iki rekat namaz klnr. Sonra Kuran okunup
dua edilir. Yamur duas tamamlandktan sonra herkes hazrlanan
pilavdan yer ve dalr.
Koyun Baba, Yedi Kardelerden ncs olarak
bilinmektedir 332. Cemel beldesinin kuzeydousunda ileye be km.
mesafede bulunan Dllk ky yaknlarndaki Karatepede
yatmaktadr. Koyun Babann kimlii ve hangi devirde yaad ile
Uygulamalar
332
Uygulamalar
331
275
ilgili kesin bir bilgi yoktur. Anlatldna gre, Kara Babann

kardelerinden biridir. XV. yzylda yaad, yaylada koyun
otlatarak hayatn kazand ve bundan dolay Koyun Baba adyla
anld belirtilir. Mezarn batsndan Dllk deresi gemektedir.
Yaklak 500 m. ykseklikteki tepenin zerinde yer alan dzlkteki
Koyun Babann kabrinin uzunluu iki m., ykseklii 50 cm. , eni
ise 1.5 m. civarndadr. Mezar yuvarlak talardan beton karmyla
yaplm, kabrin ba ksmna kalp aklarak yuvarlak bir ta
dikilmitir. Dualarn kabul olmas iin ziyarete gelenlerin attklar
kk talar kabri doldurmutur. Ziyaret yerinin etraf ta
ynlaryla evrili olup, kabrin alt tarafnda st ve arasndan bir
pnarn akt kavak aalar bulunmaktadr. Koyun Baba, halk
arasnda keramet sahibi birisi olarak bilinir. Nakledildiine gre,
bir gn kk bir kzn yanna yldrm der. Kz, ok korkar ve
eli aya tutmaz olur. Bir trl konuturulamaz. Doktor doktor
gezdirilir, ancak bir trl iyilemez. Bir sre sonra Koyun
Babann methini duyarlar ve buraya getirirler. Kz, gece boyunca
trbeye kafasn yaslayarak uyur. Bu arada kzn anne ve babas,
seninse senin olsun, bizimse, bize ver, eklinde dua ederler. Sabah
olunca kz uyanr, koup oynamaya ve konumaya balar. Zaman
zaman bu ziyaret yerinde geceleri k yand sylenir. Koyun
Babann ziyaretileri bata Cemel beldesi, Dllk ve Maksutlu
kyleri olmak zere ile merkezi ve dier evre kylerden
gelmektedir. ocuu olmayan kadnlar ocuk sahibi olmak iin,
evde kalan kzlar ksmetlerinin almas iin, akl hastalar tedavi
iin, adak kurban olanlar kurbanlarn kesmek iin buraya gelirler.
Eskiden horoz tavuk gibi hayvanlar kesilirken gnmzde koyun
ve kuzu gibi hayvanlarn kurban edildii belirtilmektedir. Ziyarete
gelen hastalar, ve ocuu olmayan kadnlar giydikleri
elbiselerinden bir para koparp dua eder ve dilekte bulunarak
oradaki talarn arasna brakrlar. Bazen ziyaretiler arasnda
talarn arasna kuma paras yerine para koyanlara da rastlanr.
276
Tekke ad verilen yer, ileye dokuz km. mesafede bulunan

Elmal kynn mezarlnda etraf ta duvarla evrili, yaklak
metre yksekliinde, zeri ak, iinde aalar bulunan ve 60-70
metrekarelik bir alandr 333. Trbenin iinde alt tane mezar
bulunmaktadr. Anlatldna gre daha nceleri bu yapnn zeri
kapalyken bir yangn neticesinde yklm ve bir daha
onarlmamtr. Burada medfun bulunan zat, blgenin ilk fethi
srasnda ehit den bir Horasan eridir. Ayn zamanda Kara
Babann kardei olduu ve burada ehit dt de
belirtilmektedir.
Vaktiyle, ziyaretin bulunduu yer bir koyun alym 334. Bir
gn bir oban, koyunlarn getirip buraya yatrm ve kendisi de
uyumu. Bu zat obann ryasna girerek ona, Buray evir seni
ihya (zengin) edeyim, demi. oban buna aldr etmemi. kinci
defa ryasna girdiinde yine aldr etmemi. nc defa
ryasna girerek, Niin szm dinlemiyorsun? Burann etrafn
evir, seni ihya edeceim deyince, oban ryann gerek olduuna
inanm ve ryadan etkilenmi. Ryasnda grdklerini evresine
anlatp bugn Tekke ad verilen yeri evirmi. Daha sonra burada
yatan zt, sznde durarak ad geen yeri eviren ahs ihya etmi
ve o ahs ok zengin olmu.
Tekkeye bata Elmal olmak zere Kzlcakla, Yapalt,
atalyol, Maksutlu ve Dllk kyleri ile Gemerek ve Kayserinin
Pnarba ilesinden gelen hastalarn olduu belirtilmektedir.
Buraya gelen insanlar genellikle sara ve stma hastalna
yakalananlar ile sinir ve ruh hastalarnn oluturduu
zikredilmektedir. Kyllerden bazlar eitli yerlerden stma ve
sara hastalna yakalanp Tekkeyi ziyarete gelen insanlarn
333

Uygulamalar
334
277
burada iki rekat namaz klarak iki saat kadar Tekkede yattktan
sonra hastalklarndan kurtulduklar ve salam bir ekilde evlerine
geri dndklerini anlatmaktadr.
Tlice Babann kabri, ileye 29 km. mesafede bulunan
Hardal kyne yaklak kilometre uzaklkta ve ky yolu
zerindedir 335. Kabrin olduu ksm beton duvar ile evrilidir 336.
Dou tarafnda demir parmaklklardan yaplm bir kaps vardr.
evrili alanda Tlice Babann dnda birka mezar daha
bulunmaktadr. Tlice Babann kabrinin uzunluu yaklak , eni
ise bir buuk metre kadardr. Burada bulunan mezarlarn kime ait
olduu bilinmemektedir. Kyllere gre, Tlice Baba keramet
sahibi bir insandr. Bu zat ryasnda gren herkes, gidip orada bir
kurban kesip datr. Bunun dnda eitli dilek ve istekler iin de
insanlarn buray ziyaret edip dua ettikleri anlatlmaktadr.
Arap Dede trbesi arklann gney dousunda, Kaleky
yaknlarnda ve ile merkezine yaklak 20 km. uzaklkta olan hava
radarnn bulunduu tepededir 337. Bu tepeye askeri radar sonradan
kurulmu ve trbe radarn olduu blgenin iinde kalmtr.
Anlatldna gre Arap Dede trbesi, arklada her biri ayr bir
kyn yksek bir tepesinde bulunan ve salklarnda bu tepelerden
birbirleriyle haberletikleri sylenen, ayn zamanda veli
olduklarna inanlan yedi kardein trbelerinden biridir. Sylentiye
gre, Arap Dede ve kardeleri Arabistandan gelmilerdir. Bunlarn
yedisi de Allah dostu ve velidir. arklada sadece tanesinin ad
bilinir ve anlr. Rivayete gre bu yedi karde dede, yaadklar
dnemde istihbarat grevlileri olup birbirleri ile kla haberleerek
Uygulamalar
336
http://www.hardal.org/
337
Uygulamalar
335
278
pek Yolunun ve evrenin gvenliini salamak amacyla zamann

hkmdarlar tarafndan grevlendirilen alperenlerdir.
Hava radar istasyonuna ayrlan yer ierisinde kalan Arap
Dede trbesini ykmas iin, bir binba, yzba ve emrindeki
askerlerine emir verir. Yzba ve askerler trbeyi ykmak iin
giderler. Oraya bir adr kurarlar. Akam olunca yzba ve dier
askerler adra girdiklerinde Yedi Kardeler gelerek adr
talamaya balarlar. Bundan rahatsz olan yzba, sabahleyin
askerlerini de alarak yeniden arklaya dner, olanlar binbaya
anlatr. Binba buna inanmayarak bu sefer kendisi gider. Akam
olduunda Yedi Kardeler yine gelerek adr talamaya balarlar.
Binba sabaha kadar uyuyamaz. Sabah olunca trbeyi
yktrmaktan vazgeer.
Arap Dede, genel olarak ocuu olmayanlar, herhangi bir
dilekte bulunmak isteyenler ve kurban adayp da burada kesmek
isteyen kimseler tarafndan ziyaret edilmektedir. Ancak daha sonra
radarn bu tepeye ina edilmesiyle ziyaretlerin gvenlik nedeniyle
izne baland belirtilmektedir.
Kazancn Karababann kabri, arklann kuzeyine
den Turna Danda bulunmaktadr. Dan yamalarnda ileye
18 km. mesafede bulunan Kazanck ky yer alr. Kazancn
Karababann Yedi Kardelerden ikincisi olduuna inanlr 338. Ayn
isimle bilinen baka Kara Baba ziyaretleri de olduundan, buras
Kazancn Karababa olarak bilinir. Yaknlarnda hibir ard
aac olmamasna ramen Karababann evresi ard aalaryla
doludur. Halk arasnda bu aalar bizzat Karababann kendisinin
diktiine, bu nedenle ad geen aalardan bir dal dahi
koparanlarn balarna byk musibetler geleceine inanlmaktadr.
Anlatldna gre, bir sava esnasnda buradaki aalar devrilmi,
Uygulamalar
338
279
talar derelere yuvarlanm, sava sona erdikten sonra ise bu talar

ve aalar eski halini almtr. Bu yatrla ilgili baka bir rivayete
gre ise, burada altn olduunu dnen defineciler birka defa
altn aramak iin trbenin etrafndaki kaya paralarn ve kazdklar
topra uurumdan aaya atarlar. Bu ekilde akama kadar
altktan sonra yorulup ertesi gn devam etmek zere ayrlrlar.
Sabah geldiklerinde kazdklar ukurun kapandn aaya
attklar kaya paralarnn da tekrar yerine geldiini grrler.
Kazancn Karababaya genellikle baylanlar, cin arpanlar
gtrlr. Her hangi bir dilei bulunanlarn da buraya
geldiklerinden bahsedilir. Burada hasta olarak gelenlerin yatmas
iin bir yer yaplmtr. Hasta buraya yatrlr. Uyanncaya kadar
kendi haline braklr. Hasta, ryasnda burada yatan zat grrse
ifa bulur. Ayrca ziyaretin yanndan akan suyun da zel bir neme
sahip olduu grlmektedir. Buray ziyaret iin gelen insanlar bu
su ile abdest alr ve mmknse banyo yapar. Hasta olup da buraya
gelemeyenlere bu sudan gtrlerek ifa niyetine iirilir.
leye 10 km. mesafede bulunan Kzlcakla kasabasnda sol
tarafa den tepenin yamacndaki mahallede yolun birletii
yerde Be Karde ad verilen bir ahs medfundur 339. Trbe
yolun ortasnda ke banda kerpiten yaplm, st kiremit atl
ve yaklak iki metre yksekliindedir. Gneybat cephesinde bir
kaps vardr. Trbe 3x6 ebadndadr. Zeminden 40-50 cm. aada
olup iine iki basamak merdivenle girilmektedir. Trbenin
ortasnda lhid bulunmaktadr. Trbeye ekilmi olan elektriin
geceleri yand belirtilmektedir. Burada yatan kiinin kimlii
konusunda bazlar onun Anadolunun fethi srasnda buraya gelip
ehit dtn ve Kara Baba ile Ak Babann kardei olduunu
sylerken, bazlar bir kadn olduundan bahsetmektedir. Rivayete
Uygulamalar
339
280
gre yatrn bulunduu yer nceden ahrm. Ahrn sahibinin

ryasna giren biri, Evladm ben hayvanlarn ayann altnda ve
suyun iinde kaldm, beni kurtar yoksa sizi rahatsz ederim,
demi. Bunun zerine mezarn yeri tespit edilmi ve daha sonra
bugnk haline getirilmitir. Ad geen ziyaret yerine genellikle
felli hastalarn, ocuu olmayanlarn ve az eilen kimselerin
geldii, ayet uyuyabilirse gelen hastann belirli bir mddet burada
uyumasnn saland, aksi takdirde dua ve niyazda bulunarak ifa
istedii belirtilmektedir. Ayrca buraya ziyarete gelenlerden
bazlarnn beraberlerinde getirdikleri bo bir ibrik ile bir barda
trbeye braktklar, ertesi gn tekrar geldiklerinde ibriklerini dolu
olarak bulduklar, bu su ile de abdest aldklar anlatlmaktadr.
Akamdan sonra ortaln kararmasndan itibaren trbede yeil bir
n yand da sylenenler arasndadr.
Ziyaret ad verilen bu yer, Konalga Kyne iki kilometre
uzaklkta ve kyn gneybat tarafnda bulunan bir tepenin
zerindedir. Yaklak 30 m. eninde 70 m. uzunluunda dikdrtgen
eklini andran ak bir alandr. evresi talarla evrili olan bu
alanda tane yatr, tane de kk aa vardr. Ziyarete
gelenler bu aalara aput balayarak dilek tutarlar. Ayrca
ziyaretin hemen snrlar dnda bir delikli ta bulunmaktadr ki
ziyaretiler bu tan iinden geip tane ta atarak dilek tutarlar.
Yine yerden kk talar toplanarak kabrin talar zerine braklr.
ayet braklan bu talar dmez de orada kalrsa dilein kabul
edileceine iarettir. Buras, bata Konalga olmak zere evre
kyllerin yamur duas iin ktklar bir yerdir. Anlatldna
gre felli olan hastalarn iyilemesi, adanan adaklarn yerine
getirilmesi ve alayan ocuklarn alamasn durdurma gibi eitli
amalar iin de buraya gelinmektedir.
Selman Babann (?-1944) trbesi, ileye 27 km. mesafede
bulunan Mescitli kyndedir. Selman Baba, deiik zamanlarda
ziyaret edilse de daha ok Nevruz Bayramnda Emlek yresi
281
kyllerince ziyaret edilir. Anlatldna gre, Selman Baba bir

Bektai dervii olup daha nce Hardal kynde halife baba olarak
grev yapm, dergahnn kapatlmasnn ardndan derhal Salih
Niyazi Dedebaba'nn yanna gitmitir. Tekkeler kapatlr ve
Hacbekta Dergah kapsna kilidi vururken, son Dedebaba Salih
Niyazi on iki halife baba'ya ksa ve anlaml olan u szlerle veda
eder 340. "Banzn aresine bakn." On iki halife babadan arkla'nn Emlek kylerine gelir. Hakk Baba, Muhtar Baba, Selman
Baba. Aslen Hac Bektal olan Selman Baba irat grevi iin
Anadoluya kar. Birok yer gezer. Daha sonra arklann Kale
kyne gelir. Bir sre burada ikamet ettikten sonra Hardal
kyne, oradan da bugn kabrinin bulunduu Mescit(li) Kyne
gelir ve bu kye yerleir. Selman Baba kyllere patates, soan,
turp, salatalk ve domates yetitirmeyi retir. Ksa srede yrenin
ileri gelenleri dergahta toplanr, tekke bir eitim merkezi durumuna
gelir. Her gn sabahlara kadar dervilerine okur ve okuduklarn
tartrlar. Ak Veysel'in haftalarca Selman Baba ile sabahladklarn Mescitli ky yallar anlatr. Ak Veyselin
Selman Baba ile ilikileri tasavvuf iirlerinin oluumuna nclk
yapar.
Selman Babann trbesi kyn mezarlnn iinde olup iki
blmden olumaktadr. Sandukann bulunduu blmn
duvarnda on iki imamn resimlerinden bazlar asldr. Mezar
yerden bir metre ykseklikte, ba ksm sarkl ve zeri yeil
rtlerle kapldr. Sandukann zerinde yanm mumlar gze
arpar. Dier blm ise gelen misafirlere yemek ve ikram yeri
olarak kullanlmaktadr. Halk arasnda lim bir zat olarak bilinen
Selman Baba, kendisini ky halkna adar ve hi evlenmez.
340
http://www.mescitli.org/
282
Keramet sahibi bir kii olduuna inanlmaktadr. Hakknda

anlatlan bir menkbe yledir. Bir kei srs sahibi olan Selman
Baba keilerini otlatmak iin oban tutar. Bir gn obanlar bir
araya gelerek Selman Babann keilerinden birini kesip yemek
isterler. Tam keiyi yatrp kesecekleri zaman bir imek akar ve
obanlar korkarak keiyi kesemezler. Birka defa ayn ii yapmaya
yeltenirlerse de baarl olamazlar. Akamleyin oban hayvanlar
kye getirdiinde Selman Baba obana, Keiyi kesip yemek
istediniz ama kesemediniz deil mi?, der. Selman Babay bata
Kavak, Hardal, Kale, Sivrialan, Glren, Beyyurdu ve Sarkaya
olmak zere dier evre kylerden insanlarn da ziyaretine geldii
grlr. Genellikle buraya ocuu askere gidip de sa salim
dnmesini isteyenler, ksmeti almam kzlar, ocuu olmayan
kadnlar ve ryalarnda Selman Babay grenler ziyaret
etmektedir.
eme Baba, ileye 22 km. mesafede bulunan Sara
kynn eteklerinde bulunduu eme Dann zerinde
medfundur 341. Kk kardeinin de kyn kenarnda yattna
inanlr. Bu bakmdan kardei iin toplama talardan oluturulmu
sembolik bir mezar yeri yaplmtr. Anlatldna gre eme Baba
ve kardei Anadolunun fethi srasnda burada ehit den birer
alperendir. Halk arasndaki yaygn olan gr, eme Babann ve
kardeinin Trklerin Anadoluya ilk gelilerinde nc kuvvet
komutanlarndan olduklar ve imdiki anlan yerlerde ehit
dtkleridir. Bu sebeble eme Baba, darda kalanlarn imdadna
yetien bir Alperen olarak grlmektedir. Halk bu daa kar ok
saygldr. Oradaki aalar asla kesilmez. Bunu yapan kendisini
bellardan kurtaramaz. nsanlar, dua ettikleri vakit eme Dana
dner ve ondan yardm isterler. Eskiden burada geceleri bir n
yand nesilden nesle anlatlr. Her yl haziran aynn nc
341
283
haftasnda eme danda geni katlmla trenler yaplmaktadr.

eme Dana yaplan bu ziyaret, Ak Veyseli anma
trenlerinden sonra o evrede dzenlenen en geni katlml
trenlerden birisidir 342. Bu tren esnasnda her kyl kendi
imkanlar lsnde bir kurban kesip evinde ne varsa ortak sofraya
sunmak iin getirir. Getirilenlerin hepsi bir yerde toplanr. Kesilen
kurbanlar yine ortak byk kazanlarda piirilir. Kurulan sofraya
herkes imkanlar lsnde getirir, ancak ihtiyacna gre pay alr.
Btn bunlar kyllerin emeye kar hep beraber bir bor
demesi ve ondan bir yl boyunca kylerini korumas iin
gerekletirdikleri trenlerdir. Bu trenlere Sara kynde
yaayanlarn yan sra evre kyler ile ile merkezinden de
misafirlerin katld gzlenir. Hangi sebeble olursa olsun dardan
gelen misafirlerin rahatsz edilmemesi hususuna zen gsterilir.
eme trenlerinde kurbanlar kesilip hazrlanan yemekler gelen
davetlilere ikram edildikten sonra semah gsterileri sunulur, klar
deyiler syler. ki iilmez. Daha sonra yatr ziyaret edilir. Herkes
dilekte bulunur. Hastalara iyilik, gurbete gidenlerin sa slim
dnmeleri, sevilen kz ya da olana kavuma istei bulunulan
dileklerin banda gelir. En sonunda bir sonraki yln daha iyi
gemesi dileiyle topluca dua edilerek trene son verilir.
Muhtar Abdaln (Sar Abdal) tekkesi, ileye 35 km.
mesafede bulunan Sartekke Kyndedir 343. Kyn kurucusu
olarak kabul edilen Muhtar Abdal, blge insan tarafndan Can
Abdal, Abdal Baba, Kazm Can ve Nazm Cann kardei olarak
bilinir. Ayrca Hnkar Hac Bekta Velinin soyundan gelen bir
veli kii olduuna inanlr. Sartekke kyllerince Muhtar Abdaln
Uygulamalar
343
Uygulamalar
342
284
mezar, ziyaret veya tekke diye anlr. Kabri, kubbelidir. Trbenin

bitiiine cem evi yaplm ve etraf ihata duvar ile evrilmitir.
Trbe, yaklak 65 metrekare. olup trbenin kuzeybat tarafnda
giri kapsndan 16 metrekarelik antreye geilir. Buradan da ikinci
bir kap ile sandukann olduu blme girilir. Sandukann olduu
yerde tek bir pencere olup zeminde kilim ve hallar serili, odann
te birini kaplayan sandukann baucunda sark ve yeil rt,
kenarnda tespih ve duvarda on iki imam resmi, aatan yaplm
topuz, ziyaret ta olan yuvarlak bir ta ve kher ismi verilen
elenmi toprak bulunmaktadr. Muhtar Abdal o blge insan
ziyaret ettii gibi Tokat, Adana, Mersin ve Ankara gibi illerden de
ziyaretiler gelmektedir. Felli olan hastalarn iyi olmas, sarlk
hastalna yakalananlarn tedavisi, her trl adak adayp dilek
dileme, ocuu olmayan kadnlarn ocuk sahibi olmas, ksmeti
kapal olan kzlarn ksmetlerinin almas gibi sebeplerle ziyaretler
yaplr.
Hasta olan ahs veya herhangi bir dilei olan kii, Muhtar
Abdala gelir, orada bulunan topuz ve ziyaret tan srtna ve
gsne srerek yle der: Muhtar Abdal derdimi, belam Kaf
Dann arkasna atsn, Hac Bekta Veli ve Muhtar Abdal
yardmcm olsun, Allah yardm etsin. Bu efsunlama iini hastaya
refakati olan ahs da yapabilir. Ayrca Sartekke kylleri
tarafndan kutsal gnlerde trbeye topluca gidilerek ziyaret edilir,
trbenin bitiiindeki odada cem ayini yaplr.
Beserek ve Gl Dede, ileye 34 km. mesafede bulunan
Sivrialan Kynn yaklak 10 km. kuzey bat tarafnda bulunan
ve birbirine snr iki ayr yer ismidir 344. Sivrialann st tarafnda
bulunan ve zellikle Sivrialan, Mescit, Beyyurdu, ve Hyk olmak
zere evre kyllerce kutsal olarak grlen bir da vardr. Bu
Uygulamalar
344
285
dan banda bir ta yn bulunmaktadr. Blge insan burada bir

yatrn olduuna inanmaktadr. Dan eteinde 20-30 m.
geniliinde bir gl (ukur) bulunur 345. Bu gl ilkbaharda kar
sular beslemektedir. O evredeki kyllerce bu gln suyunun
uyuz hastalna iyi geldiine inanlmaktadr. obanlar ve hayvan
sahipleri uyuz olan hayvanlarn bu suda ykayp tedavi
etmektedirler. Anlatldna gre, Veysel Karani bu blgeden
geerken develerini kaybeder. Daha sonra izini takip ederek onlar
bu glde bulur. Hayretle, uyuz olan develerin hastalndan hibir
iz kalmam olduunu grr. te o gnden itibaren bu mevkie,
uyuz hastalna ifa anlamnda Beserek denmitir. Beserek
deyince hem buradaki da hem de dan eteindeki gl
anlalmaktadr.
Gln bandaki ard aalarnn kutsallna, bunlardan bir
yeil dal kesenin vcuduna kurt deceine inanlr. Anlatldna
gre, civardaki kyllerden birisi, uyarlmasna ramen bu
aalardan bazlarn kesmi. Kansna ykleyip kye getirirken
aalardan kan szd grlm. Aradan 15 gn gemeden bu
ahs hastalanp yataa dm. Daha sonra vcudunda kurtlu
yaralar olumu, kurtulamayarak lm.
Gl Dede ise, Beserek glnn yannda bulunan bir
ziyarettir. Onun veli ve dervi bir zat olduuna inanlr. Eski eser
ve hazine arayclar tarafndan Gl Dedenin kabri kazlp talan
edilmitir. Bugn mezarn olduu yerde ta ynlar
bulunmaktadr.
Sivrialan sakinlerine gre, Ak Veysel gzn kaybettii
zaman babas telalanarak Gl Dedeye gidip bir kurban keseceini
ve Hzrn gelip olunun gzn aacan syler. Daha sonra
olu Veyseli ve yaknlarndan bazlarn da alarak Beserek ve Gl
345
286
Dedeye gider. Adak kurbann keserken yedi deve ile birlikte bir
kervan gelir. Sofra hazrlanp buyurun yemee denildiinde
bakarlar ki ortada ne kervan var, ne de kervanclar var. O zaman
gelenin Hzr olduu anlalr.
Beserek ve Gl Dedeye yaplan ziyaretler, adanan
kurbanlarn burada kesilmesi, uyuz hastalna yakalananlarn
tedavisi ve ocuu olmayan kadn ve erkeklerin ocuk sahibi
olmalar amacyla yaplmaktadr. Uyuz hastalna yakalanp da
buraya gelemeyen hastalar iin Beserekten gtrlen bir miktar
toprak su ile kartrlarak amur haline getirilip uyuz olan yere
srlr
Kre Babann mezarnn bulunduu tahmin edilen blge,
ileye 38 km. mesafede bulunan Yalan ile Can Abdal kyleri
arasnda, Can Abdal kyne yaklak be km. uzaklkta dalk bir
yerdir 346. Hayat ve kiilii hakknda bilgi yoktur. Kara Babann
kardei olduu sylenmektedir. Kre Babann yaplm bir mezar
olmayp orada sadece ta ynlar vardr. Ormann iinde dzlk
bir alanda bulunan mezar yerine kadar araba ile ulamak
mmkndr. Can Abdal ve Yalan kylleri tarafndan Kre
Babann mezarnn olduu yer, dini amala ziyaret edildii gibi
piknik yeri olarak da kullanlmaktadr. Kre babann mezar olarak
kabul edilen yer, defineciler tarafndan kazlp tahrip edilmitir.
Ta yn halinde bulunan mezarn etrafnda al, am ve ard
aalar bulunmaktadr. Orada bulunan ard ve am aalarna,
ziyarete gelenler tarafndan bez paralar baland grlr.
Mezarn banda bulunan byk ulu am aac kutsal kabul
edilir. Bir insann iki kolu ile bu amlara sarlarak ellerini
kavuturduu takdirde dileinin yerine geleceine inanlmaktadr.
Uygulamalar
346
287
Kre Babada buz gibi suyu olan ve st oluk ad verilen bir de

eme bulunmaktadr. Rivayete gre, eskiden perembeyi cumaya
balayan akamlar bu emeden su yerine st akarm. Burann
deerini bilmeyen bir kadnn baz pis elbiselerini bu emenin
banda ykamas nedeniyle artk oluktan st akmaz olmu. Bata
anak, Gazi Ky, Can Abdal ve Yalan olmak zere evre
kylerden gelen insanlarn zaman zaman Kre Babay ziyaret
ettikleri belirtilmektedir. Ba aryan hastalar ifa bulmak iin ve
adakta bulunmak isteyen ziyaretiler buradaki aalara bez paras
balayarak adak adarlar. ocuu olmayan kadnlar ocuk sahibi
olmak iin ziyaret ederler. Buray ziyarete gelen ocuu olmayan
kadn yerden bir ta alr, Kre Babaya yaptrr veya srer. O
anda kadn ocuum oluyorsa olsun diyerek niyet tutar. Kre
Babann bulunduu yer, gzellii ve st oluk emesinin suyunun
souk ve tatl olmas sebebiyle piknik amacyla ziyaret edilir.
Kyller
Kre
Baba
nnde
hibir
insann
yalan
syleyemeyeceine inanmaktadrlar. Bir insann doru syleyip
sylemediini anlamak iin Kre Babann tanklna
bavurulduu grlr. nanca gre Kre Babadan kan ate yalan
syleyen insann yzn yalarm.
arkla yresinde kutsal olarak kabul edilen yedi kardeten
birinin ileye 14 km. mesafede bulunan Osmanpnar ky
yaknlarndaki Beparmak Danda yattna inanlmaktadr.
Rivayete gre, bir zaman arklada kuraklk olur. Bir trl
yamur yamaz. Kk bir kz ocuu bir rya grerek ryasnda
cbbeli aksakall bir ihtiyarn kendisine gelerek trbesinin
bulunduu yeri gsterip kendisini ziyaret etmelerini istediini,
ancak bu ekilde yamurun yaacan belirttiini syler. Bu
kk kzn anlattklarna nce kimse inanmak istemez. Fakat daha
sonra birka kii de ayn ryay grerek kk kzn dediklerinin
doru olduunu sylerler. Yamur duasna bu zatn bulunduu
Beparmak Dana kmaya karar verirler. Halk toplanr ve
288
yamur duasna klr. Gerekten de kk kzn ve ayn ryay

grenlerin dedikleri gibi yamur yamaya balar. Bu olaydan sonra
Beparmak Dana yamur duas iin kmak det haline gelir.
Ula Evliyalar
Evliya elebi Seyahatnamesinde, ... Ula Sivas Eyaletinin
merkez sancanda 150 akalk kaza merkezidir. Bir Trkmen
aas idare eder. Hristiyan aznl da vardr. 500 hane kasabadr.
Memi Kethda Camii, Sleyman Han devrinden kalmadr. Ulata 2
kervansaray, 2 imarethane, 1 kilise, 2 cami bulunmaktadr.,
diyerek XVII.asrn ortalarnda ile hakknda bilgi verir. Ulan
avdar kynn dousundaki (yaklak bir kilometre mesafede)
han, Kapkaya-Yeildiyar kynn batsnda, yaklak iki km.
mesafede bulunan Ksreli Han, Hacmirza ve Karaar
kylerinin yaknndaki Seluk Han, gibi daha birok tarihi han
yerleri, Seluklular ve Osmanllar zamannda kullanlan eski Halep
yolu zerinde bulunan ilek yollarn zerinde bina edilmitir 347. Bu
hanlar yaklak 80 metre uzunluunda ve 40 metre geniliindedir.
Ula ilesi ve kylerinde yaayan halk, Osmanllarn son
dnemlerde uygulad iskan teebbsyle Anadolunun eitli
yerlerinden ve bilhassa Dou ve Gneydou blgeleri ile Kafkas
blgesinden gelerek veya bizzat devlet tarafndan getirilerek iskan
edilirler.
Ula ilesine, 93 harbi esnasnda ve sonrasnda savatan
etkilenen insanlarn doudan batya gleri sonucunda zellikle
Kars, Ar, Mu, Erzurum yrelerinden gelen aileler yerletirilir.
Burada yaayan az saydaki Hristiyan nfusu zellikle
347
Z M.A. Btn Ynleriyle Ula
289
Cumhuriyetin ilanndan sonra, bata stanbul olmak zere byk

kentlere g ederler.
amdedenin Kpeli Baba ve Karacalar Tekkesindeki zatn
kardei olduu ileri srlr 348. Mezarnn bulunduu mevkide am
aac olduu iin am Dede ismiyle anld sylenir. Buraya dilek
iin gidilir. Ayrca gelinin ayann almas iin ilk defa buraya
veya Kpeli Babaya gtrlr. Ziyaretiler kurban keser, aaca
bez balar, dilekte bulunurlar.
Gezbelin mezar, Tecer Da zerinde ileye uzakl 25
km. mesafede bulunan ve eski ad Sert Mahmut olan renlice ky
arazisi iindeki Gezbel diye adlandrlan geidin zerindedir.
Horasandan gelmi ve gayrmslimlerle yaplan savata, burada
ehit olmutur, diye anlatlr. Eren Baba yorgun argn Tecer Dana
kadar gelmi ve orada uyumutur. Uyandnda dan ortadan
yarldn grm. Oray mekan tutup gelene geene yol
gstermitir. Anlatldna gre, iki Mslman ordunun
savamasna tahamml edemez, gzlerini kapar ve gnlerce alar.
Alad yerde gzya seli Tecer danda bir su kayna olup
aalara doru akmaya balar. Binlerce koyunun ynn buraya
tkayarak suyun akmasn engeller. Ancak su, bu defa Tutma ky
arazisinden kar. Bu suya reyse Pnar denir. Yre halk
tarafndan kutsal saylan bu suya giren birok cilt hastas ifa bulur.
Suyun kt maarann iinden sesler gelir ve duvarndan da
damla damla sular dklr. Bu damlalar halkn inancna gre Eren
Babann gzyalardr. Mezar, bugn eski nemini kaybetmitir.
Hseyin Dede, ileye 22 km. mesafede bulunan evirme
ky mezarlnda yatmaktadr. Horasandan geldii rivayet
edilmekte olup slalesi Arapoullar olarak bilinir.
Tanyu, Sivasa saatlik bir mesafede, olak, ktrm ve
fellilerin, cine arpldna inananlarn gtrld Karacalar
348
290
Tekkesinden sz eder 349. Burada "devletlinin yannda

yatrld"n, "yar uyku halinde iken ak sakall biri"sinin gelerek
defa hastann srtn okadn, "byk postu alaym da kk
srtna rteyim" dediini, sonra hastann "ben yryorum" diye
bardn ve kapy atklarnda, hastann yrdnn
grldn nakleder. Kaya, Ula ilesindeki Kpeli Baba ve am
Dedenin Karacalar Tekkesindeki zatn kardei olduunun ileri
srldn kaydeder 350. Burada yatan zatn asl ad Mehmettir.
Tekke ky yaknlarndaki tekkeye Karacalar Tekkesi denilir.
Buraya sinir, fel hastalar getirilir. Kurban kesilir. Fakir kimseler
ise tekke bekilerine para veya eyalar verirler. Bir gece orada
kalnr. Allaha hamd senalarda bulunurlar. Ertesi gn ayrlrlar.
Metin Bozku Sivas-Ula Yresindeki Aleviler hakknda
bilgi verirken bunlarn, Snni bir ky olan Gmtepe (eyh
Derdiyar) kynde bulunan ve cami avlusundaki Karacalar
Tekkesi denen trbeye, hastalarn gtrdklerini, bunlar orada
yatrdklarn, iyiletikten sonra da buraya kurban kestiklerini ve
buraya evre Snni kylerden de gelen olduunu yazmaktadr.
Gmpnar ky, Ula ilesinin gneyinde yer alr ve ile
merkezine 10 km. uzaklktadr 351. Kyn ismi, nceki yllarda
eyhler Diyar, Tekke, Karacalar Tekkesi iken sonradan
deitirilerek devlet tarafndan Gmpnar ad verilir. Bunun
dnda kyn, yrede en ok bilinen ad Karacalar Tekkesi
olmakla birlikte eyhler Diyar ve Derecik Al isimleri de
vardr.
Karacalar Tekkesi adn almasyla ilgili yle bir rivayet
anlatlr. Ulaa bal Karacalar kynden yaklak 150-200 sene
349

350
351
Z M.A. Btn Ynleriyle Ula
291
nce birka kii gelerek bu kye yerleirler. Buraya g edenlerden

dolay bu kye Karacalar denmitir. Gmpnar Kynde bir
trbe bulunmaktadr. Bu nedenle kye eskiden Karacalar
Tekkesi ad verilmitir.
eyhler Diyar ismi konmas hakkndaki rivayet ise yledir:
Bu kyde tarihi belli olmayan bir devirde devlet tarafndan bir
medrese yaplarak etrafnda bulunan 12 kyn r (geliri)
medresenin ihtiyalar iin gelir olarak verilir. Bu medreseden
mezun olan alimlerin okluuna nisbetle kye eyhler Diyar
denmitir.
Hubyarn torunu Mustafann olu Derdiyarn mezar
konusunda Hubyarllarn gsterdii adres Sivas-Ula-(Karacalar)
Gmtepe (Gmpnar olmal) kydr 352. Kyn isminin
eskilerde eyh Derdiyar olduu btn kyller tarafndan
bilinmektedir. Anlatlan rivayetlerde eyh Derdiyarn eitli
kerametlere sahip ermi bir kii olduu belirtilmektedir. Kyller
eyh Derdiyarn kimlii ve Hubyarla balants konusunda
herhangi bir bilgiye sahip deildir 353. Kyn iinde Cami
avlusunda bir trbe bulunmaktadr. Bu trbenin eyh Mehmet
isimli bir kiiye ait olduu sylenmektedir. Derdiyarn dier bir
isminin Mehmet olduu da sylenir. Trbe zerindeki mermerde
bu isim yazlmtr. Fakat trbenin ne zaman yapld konusunda
bir bilgi yoktur. Bu trbenin evrede bulunan Alevi-Snni insanlar
tarafndan ziyaret edildii, zellikle ocuu olmayanlarn buray
ziyaret ettikleri anlatlr.
Horasan evliyalarndan olup yedi kardein mezarlarnn da
evrenin deiik yrelerinde bulunduu, eyh Mehmetin bir sefer
srasnda bu kyde obanlk yapt ve burada vefat ettii,
salnda eitli kerametler gstermi olduu rivayet edilir.
352
353
http://www.hubyar.net/
Durma A. Evliyalar ehri Tokat
292
Bununla birlikte, herhangi bir kitabesi olmayan Mehmet Dede

trbesinin, Yavuz Sultan Selim zamannda, trbe, medrese, ve
eme olarak yapld sylenir 354. Bugn ise, medrese ve o
caminin enkaz bile kalmam talar ev yapmnda kullanlmtr.
Mezarn etrafnda baka ahslarn mezarlar da vardr. Eskiden
etrafnda aa oymadan yaplm bir mekan var iken, bu imdi
yoktur. Trbeye akli dengesi bozuk olanlar, sara hastalar, fel
geirenler gelmektedir. Bu hastalarn ifa bulduklar ifade edilir.
Abdest alnmasn mteakip iki rekat namazdan sonra, dua edilip
dilekte bulunulur. Hali vakti iyi olanlar, burada koyun veya inek
keserek fakirlere ve ky halkna datrlar. Anlatldna gre,
Yavuz Sultan Selim Msr ve Badat seferlerine giderken, bugnk
Yenikarahisar ve Gmpnar kyleri arasndaki dz ovada
dinlenmek istemi ve orada ota kurmutur. Kendisine eyh
Mehmet Dede'den bahsedilince, altn gndererek Dede'yi
huzuruna arr. Eli geldiinde Dede bahe bellemektedir. Bu
esnada eliye bahedeki her ey altn olarak gzkr. Eli
utancndan o altn veremez ve sadece, "Padiah sizi aryor",
der. eyh Mehmet Dede de bahsetmedii altn ocuklar iin
harcamasn syler. Eli hayrete der. Dede, Eli'ye "sen git ben
de arkandan geliyorum" der. Eli padiahn yanna gelince
Dede'nin oraya kendisinden nce gelmi olduunu grr ve hayret
iinde kalr. Bu arada padiah ve Dede iki salatalk tohumu dikip
balarna birer beki koyarlar. Padiah seferden dnerken bakarlar
ki, Dede'nin ektii meyve verirken padiahn ektii henz iek
amaktadr. Bunun zerine padiah bu kylerin rnn % 10'unu
bu kye balar, medrese cami ve eme yaptrr. Trbe, ylda
2.000-2.300 kii tarafndan ziyaret edilir.
Kalafat Y.Diyanet leri Bakanlna Gre Horasan Eri Olarak Bilinen
Anadolu Yatrlar
354
293
leye 15 km. uzaklktaki Hacmirzada biri kyn iinde

dieri Srkl tepesinin banda olmak zere iki trbe
bulunmaktadr. Kyn gneyinde Kabak Tepe, dousunda Srkl
olarak adlandrlan ve zirvesinde evliya mezarl olan Evliya
Pnar yer alr 355.
Tecer Baba, Tecer dann eteindeki Tatlcak gzesinin
yanndaki trbede yatmaktadr. Horasandan buraya gelip
yerlemi bir Allah dostudur. Gzenin suyunun souk ve tatl
olduundan dolay buraya Tatlcak denmitir. Suyun yannda bir
aa bulunmaktadr ve Tecer Babay ziyarete gelenler aaca dilek
dileyip bez balarlar.
leye 30 km. mesafede bulunan enyurt kynn
kuzeyinde, Tecer dann gneyinde mer Osman Devletli
adnda evliya olduu rivayet edilen bir zatn trbesi
bulunmaktadr 356. enyurt kynn gneyinde yaklak bir
kilometre mesafede Ali Baba ismi verilen ve bir veli olduu
rivayet edilen bir trbe daha vardr. Bu iki zatn karde olduu
sylenmektedir. Kyde Hamzalar Oymann dedeleri olduu
belirtilen eyh Mehmed isminde bir zatn trbesi bulunmaktadr.
Bu zat 1890-1980 yllar arasnda yaamtr. eyh Mehmede ait
bir takm menkbeler anlatlmaktadr. Kyde uzun sre dini
konularda halk eiten ve keramet ehli olduu belirtilen Sleyman
Hafz, Topal Hoca, mer Hoca, Bekir Karaca, Yozgatl Ahmed
Hoca, Hac Mehmed Kotrk, Hicabi Ayranc, Cafer Hoca, Murat
Gve gibi ahslar enyurt ky camiinde imamlk yapmlardr.
karde (bazlarna gre be karde) Horasandan yola
kar, dalar takip ederek Tecer dana kadar gelirler. Burada
dan sona erdiini grp her biri bir tarafa ta atar. Birinin ta
Tekke (yeni adyla Gmpnar kynde Davutlu Dede
355
356
http://www.hacimirza.com/
Z M.A.Btn Ynleriyle Ula
294
yatmaktadr) ky yaknlarna, biri Acyurt kyne km.lik

mesafeye (veya bu kardein ad Arap Dede olup bugn arkla'da
Arap Dede denilen mevkide yatmaktadr), tekininki ise, Kpeli
ky snrlar iine der. Kpeli Babann att ta, At oluu
ismi ile tannan emenin karsnda ve yolun bitiiindedir. Tan
100 metre yukarsnda Acyurt-Kpeli ky snrnda yatmaktadr.
Bugn Kpeli-Acyurt ky yolu o mevkiden geirildii iin mezar
tamamen yok olmutur. Eskiden buraya dilek iin gelindii
anlatlr.
1624te kurulmu olduu ileri srlen ky, adn Kpeli
Dede yatrndan alr 357. Yakn tarihlere kadar bayramlarda ve
mbarek gnlerde dolup taan Kpelibaba (Ziyaret) kabri 1630lu
yllarda Srklolu Ahmet Aa tarafndan trbe haline getirilir ve
uzun yllar korunur. Srkloullar ise Ouz Trkleri'nin Dodurga
boyuna dayanr. Kpeli kyne ilk yerleen Srkloullar Soyad
Kanunu ile bugn Koyiit olarak anlr.
leye 20 km. mesafede bulunan Baharz kynn
"Dnk Kaya" adl mntkasnda nceden ziyaret yeri olarak
kabul edilen ve burada adak kurbanlarn kesildii ve dileklerin
tutulmu olduu ziyaret ad verilen bir yer bulunmaktadr.
Anlatldna gre, burada eski dnemlerde yaplan bir sava
esnasnda ehit den Mslman askerlerin mezarlar bulunmakta
ve buraya dek ad verilmektedir.
leye 41 km. mesafede bulunan Gneli kynn st
ksmnda Karatepe mevkiinde eskiden beri ziyaret olarak kabul
edilen bir yer vardr. Ayrca kyn gneyinde yer alan Ylanl
dann en yksek tepesinde At oluk mevkiinde battal Gazi
dneminde ehit olmu bir mslman askerin mezarnn bulunduu
iddia edilmekte ve eskiden beri buras yre halknca ziyaret yeri
olarak kabul edilmektedir. Hatta burasn kaldrmak istediklerinde,
357
http://tr.wikipedia.org/
295
bunu yapmak isteyenlerin gaipten taa tutulduklarn kyn

yallar anlatmaktadrlar. Bu olay zerine ky halk buraya bir
trbe yaparak oray ziyaret yeri haline getirirler.
Yldzeli Evliyalar
Evliya elebi, Seyahatnamesinde Yldzelinin kurulu
yllarnda evlerin kiremit ile rtl, hann 100 at alacak kadar
byk olduunu, hann nndeki caddenin sanda ve solunda 4050 dkknn var olduunu; ayrca hann Sivas kaps ynnde
Hindi Baba adnda bir de ziyaretgahn bulunduunu
belirtmektedir 358. IV. Muratn Badat Seferi srasnda ordunun
konaklamas iin kurulan ve eski ad ile Yenihan yeni ad ile
Yldzeli olan yerleim yeri, 1650-1874 yllar arasnda bucak
olarak Sivas iline bal kalm, 1875 ylnda da ayn ile bal olarak
ile yaplmtr. le olduu yllarda Yldzeline bal 10 nahiye ve
l5 ky olduu bilinmektedir. le belli tarihlerde yurdun deiik
yrelerinden g alr. 1877-1878 Osmanl-Rus Sava srasnda
Rus zulmnden kaarak Anadolu ilerine g eden Kars halkndan
bir blm Yldzeli ve evresine yerleir. 1915 ylnda dnemin
Sivas Valisi Muammer Bey zamannda ile merkezine bir okul
yaptrlr.
stikll Sava ncesinde tahminen elli yalarnda olan ve ad
bilinmeyen bir kii, ileye gelir 359. smi bilinmedii ve herkese
Guguk! diye seslendii iin kendisine bu isim verilir. Guguk
Babann salnda ile halk, ihtiyalarn evre kylerden ve
ileden geen kervanlardan salarm. htiyalarn tam olarak
karlanamad gnlerde Guguk Baba, g durumda kalan
358
359
http://www.yildizeli.gov.tr/
zen K. Sivas Efsaneleri
296
insanlarn yardmna koar ve olaanst kerametler gstererek

ihtiyalar karlarm. Anlatldna gre bir gn lmbann gaz
biter. Guguk Baba da: Verin Guguk, ben gaz dolduraym. der.
emeden lmbaya su doldurur ve getirip yakar. Bu kii ldkten
sonra kerametlerinin daha da arttna inanlr.
Er Aslan Tekkesi, ileye 47 km. mesafede bulunan
Gneykaya beldesindedir 360. Trbede biri Er Aslana dieri
hanmna ait olmak zere iki kabir bulunmaktadr. Menkbeye gre
Er Aslan, Hac Bekta Veliyi ziyarete giderken bir aslana biner,
ylan da kam olarak kullanr. Hac Bekta Veli de kuru bir
duvara binerek Er Aslann nn keser. Hatasn anlayan Er
Aslan, zr diler. Hac Bekta Veli de Er Aslana nasip vererek
onu orum yresine gnderir. Er Aslan, bir mddet sonra buradan
ayrlr ve Sivas topraklarna geer, Yldzelinin Aslandomu
kyne gelir. Bu kyde fazla kalmaz, Gneykaya kyne gelip
yerleir. Burada bir tekke aar. Kendisinin lmnden sonra olu
Seyyit Halil, onun lmnden sonra Seyyit brahim ve Seyyit Ali
tekkeye hizmet eder. Er Aslana Hac Bekta Veli tarafndan atlan
nasip olarak bilinen ksk adndaki ta, 1.5 metre uzunluunda
yarm metre apnda, yarm ton arlnda silindire benzeyen bir
tatr. Anlatldna gre bu ta, zamann Sivas valisi tarafndan
Sivasa getirilmi, getirildii gece eski yerine dnmtr. Yre
halknn inancna gre Er Aslann asl ad Seyyit Mahmut
Hayrandir. Bu arada, Akehirdeki muhteem trbesinde medfun
bulunan ve 1269da vefat eden bir dier Seyyid Mahmud
Hayraniyi not etmek yerinde olacaktr361. Er Aslan Ehl-i Beyt
soyundan gelmektedir. Babasnn ad Mesuttur. Eitimini
Horasanda bitirdikten sonra Anadoluya gelmitir. lk zamanlar
360

Seyyid Mahmud- Hayrani Trbesi, Yekta Demiralp, TDV slam
Ansiklopedisi
361
297
Tunceli civarna yerlemitir. Trbe, erkek ocuk isteyenler ve ba

ars ekenler tarafndan ziyaret edilir.
Akbaba, Kevgr Baba ve Kre Baba karde olup
Horasandan Tokatn Artova ilesine gelirler362. Burada ayr
yere ta atarlar. Akbabann att ta Akpnar kynn 10 km.
kuzeybatsna der.
leye 61 km. mesafede bulunan Akkoca kynde yatan ve
kyn ismini ald Akkoca Sultann Anadoluya, Horasandan
karde ve bir arkadayla birlikte gelmi olduu anlatlr 363.
Kendisi bugn medfun bulunduu Akkoca kyn, kardeinin biri
Zileyi, dieri Sapoulu, arkada da Karalar kyn mekan tutar.
Menkbeye gre, Akkoca, kyn ileri gelen insanlarndan
biriymi 364. Herkes onun ermi olduunu dnrm. Ne var ki,
kyde tarm ve hayvanclkla uraan Akkocann hanm, ask
suratl, aksi, ok inat, misafirden holanmayan biriymi. Akkoca
bir gn tarlaya burak yolmaya gitmi. O srada Hac Bekta Veli,
mritleri ile kyn yaknlarndan gemekteymi. Hnkar, Akkoca
Sultan ziyaret etmek istediini sylemi. Mritler Akkoca
Sultann evine bir kii gndermiler. Eve giden dervi, Akkoca
Sultann karsna durumu anlatm. Akkoca Sultann kars eve
misafir istemedii iin, Akkocann tarlada olduunu sylemi ve,
Gidin, orada grn!, demi. Hac Bekta Veli, Akkocann
alt tarlaya gitmi. Onu burak yolarken grm. Sohbete
balamlar. Hac Bekta Veli, Bu kadar bura yolmak sana zor
gelir. Ben bir dua edeyim, siz amin deyin. Buraklar yolunur,
toplanr, ylr., demi. Sonra da Hac Bekta Veli dua etmi,
yanndakiler amin demi. Buraklar yolunmu, toplanm, yn
olmu. Biraz daha konumular. Akkoca mahcup olmu. Prim,
362

364
363
298
ben alnmn teriyle alaym, buraklar yolaym, demi. Hac

Bekta Veli tekrar dua etmi. Yanndakiler de amin demiler, tarla
eski haline gelmi. Akkoca, misafirleri evine gtrm. Kars
misafirlere saygsz davranm, onlar ieri almam. Akkoca
Sultana, Eer beni srtna alp evi sprttrrsen, konuklar eve
alrm. demi. Akkoca Sultan, mecburen kabul etmi. Kadn
srtna alm. Tam bu srada evin penceresine bir gvercin konmu
ve aa inip dile gelmi. Bu durumu sormu. Adam, olan biteni
anlatm. O anda gvercin kanatlarn sallam ve Hac Bekta
Veliye dnm. Hac Bekta Veli, kadna, Hay ta kesilesin!,
demi. Kadn simsiyah bir ta halini alm. Kyde Akkoca
Sultann trbesinde bir de karsnn sandukas vardr. Sanduka
biraz tahrip edilmi olsa da kadn ekline benzetilir.
Hasan Efendi (1896-1973) ileye 48 km. mesafede bulunan
Bakyde medfun bulunmaktadr 365. Annesi smet Ana, babas ise
Kureyan Ocandan Kamber Dededir 366. 51. gbekten Hz Aliye
dayanr. Devrinin ortaokulundan mezun olan Hasan Efendi
eitmenlik yapar. Tuncelinin Ovack ilesinde ah Ahmet
ocandan el ald bilinmektedir. Genlik yllarndan itibaren
kendini tasavvufi alanda yetitiren Hasan Efendi zahir ve batn
ilimleri alannda devrinin nemli seyitleri arasnda yer alr. Halil
ztoprak ve Ak Veysel gibi simalarla sohbetler dzenlemi ve
Noksani Babann nefeslerine nazireler yazmtr. Bir nefesinde 21
yanda evlendiini sylemektedir Hasan Efendinin ei Elif
365
http://www.baskoyluhasanefendi.net/
Anlatldna gre Hac Kurey, Seyyid Mahmut Hayrani'nin soyundan
gelmektedir. Dzgn Baba da Hac Kurey'in tek oludur. Tunceli'deki
ocak Mazgirt kazasnn Dzgn Baba Da civarndaki Byk
kyndedir. Rivayete gre Mool istilasyla balayan g srasnda Hac
Kurey, Horasan'dan karak Nizip'in Milelis Ky'ne gelmi, burada
Hakka yrm ve ky civarndaki Zarar mevkiine defnedilmitir. Halk
tarafndan Kureyan Oca Dedeleri ruh hastalklarna ifa bulmak
amacyla ziyaret edilmektedirler.
366
299
anadan 11 ocuu dnyaya gelir. Btn yavrularn ocuk yata

kaybeden Hasan Efendi bu durumu bir nefesinde yle dile
getirmektedir.
Millet kulanza koyun szm
Size balamm doru zm
Kurban verdim olum ile kzm
Yazy yazn mezarm kaybolmasn.
Btn evlatlarn kaybeden Hasan Efendi kardeinin olu
Kamber Dedeyi kendisine evlat edinerek kendisinden sonra
Kamber (Aa) Dedeye el vermitir. Daha 24 yandan itibaren bu
fena mlknn zevki sefasndan el etek ekerek kendini Hakka
adamtr. Dzgn Baba, Byk eme ve Ar (Aygr) gl
ziyaretlerinde aylarca yaz k demeden hizmet eder. Ehl-i Beyt
muhiplerini tek tek, ky ky gezerek ziyaret eder. Fakirlerin,
yoksullarn ve yardma muhta durumda olanlarn elinden tutar.
Sevenleri tarafndan kendisine verilenleri muhta durumda
olanlarla paylar, ve bunu da tam bir gizlilik ierisinde yapar.
1950 de Hacca giden Hasan Efendinin bu seyahat
esnasnda beraberinde giden Snniler dahil, yol arkadalar
gsterdii eitli kerametleri dilden dile anlatmaktadr.
Menkbeye gre, Kevgr Babann ta ileye 37
km.mesafede bulunan Yoklaya (eski ad akraz) kynn dokuz
km. uzanda rakm 1000 m. olan bir tepeye der ve Kevgir Baba
da buraya gelir 367. Tepede tek katl iki odal bir bina vardr ve
Kevgr Baba bu binann iinde yatmaktadr. Mezar yaklak
metre uzunluunda iki metre geniliinde, etraf mermer stunla
evrili zeri toprakla kapatlm durumdadr. zerinde yeil renkli
rtler vardr. Kabir, iki odal bir binann ierisindedir. Odalardan
birinde mezar bulunmakta, dieri ise sergiler ve minderler serilmi,
367
300
oturulup ibadet edilebilecek durumdadr. Binann bahesinde

kavak ve ard aalar ile bir havuz, bir eme vardr.
Mezarn yerinin tespiti konusunda birbirine benzer iki
rivayet vardr 368. Birincisine gre, bundan senelerce nce Tokatn
Zile kazasndan Tahsildar Mehmet Efendi isminde bir zat
ryasnda Kevgir Babay grr. Kevgir Baba kendisine yle der:
Ben bataklklar ierisindeyim. Gel beni kurtar. Bu istek zerine
Mehmet Efendi sora sora gelerek akraz kyn bulur. Ryasnda
grd tepeye kar. Oradaki batakl kazdrr. inde bir elinde
kl ve sa gznden ok yaras alm sar sakall muhterem bir kii
bulur. Bataklktan yaklak on adm stnde kazlan bir mezara
aynen konur ve kabrin etraf betonla evrilir. Sonra oradaki
bataklk gze (kaynak) haline getirilir. kinci rivayete gre, Tokat
iline bal Artova ilesinde yaayan gen bir kz ryasnda
buradaki bataklkta elinde klc olan birini yatar vaziyette grr.
Bu kii gen kza; Gel beni kurtar, beni suyun zerine kar ve
mezarm yaptr. der. Bunun zerine gen kz akraz kyne
gelir, durumu kyllere anlattktan sonra kyllerle beraber ryada
grd tepeye karlar. Kazlar neticesinde Kevgir Baba diye
bilinen evliyann tabut eklindeki muhafazas bulunur. Bu
muhafaza aldnda taze kann akt ve cesedin hala yeni vefat
etmi ekilde olduu grlr. Kzn ryasnda grd gibi elinde
klc olan birisi suyun iinde yatmaktadr. Klcn elinden almaya
alrlar ama klc brakmaz. Sonra ilerinden birisi, Ey
Mbarek! Klcn tekrar vereceiz, deyince klc brakr. Mevta,
eski yerinin biraz st tarafna klc ile beraber defnedilir. Daha
sonra gen kzn babas Kevgir Babann mezarn yaptrr.
Kevgir Baba, her ne kadar Yldzeli ilesine bal Yolkaya
ky yaknlarnda ise de sadece Yldzeli ve evresindeki kylerin
halk deil, ayn zamanda arkla ilesine bal eitli kylerden
368
301
de birok insan gelip Kevgir Babay ziyaret etmektedir. Gece

ryasnda alayan ocuklar buraya gtrlr. Kabrin yanna boylu
boyunca yatrlp dua edilir. Toprandan birazck alnarak bir
muska eklinde yaplp ocuun boynuna aslr. Askere giden
genler, gitmeden bir gn nce Kevgir Babay ziyaret edip dua ve
niyazda bulunduktan sonra, oradan aldklar topra muska
eklinde sarp boyunlarna asarlar. ocuu olmayan kadnlar,
ocuk sahibi olmak iin Kevgir Babay ziyaret ederler. Kabrin
yannda bir gece yattktan sonra, beraberlerinde kabirden bir avu
toprak alarak dnerler. Bu topran bir ksmn on iki gn
yemeklerine katarak yerler, bir ksmn da muska ekline getirerek
boyunlarna asarlar. Ayrca, Kevgir Babay saras olanlar,
vcudunun herhangi bir yeri tutmayp uyuanlar, sevdiine
kavumak isteyenler ve ocuu ge yryp dili peltek olanlarn
ziyaret ettikleri ve ondan yardm isteyip dua ve niyazda
bulunduklar, oradaki sudan da ifa niyetiyle itikleri nakledilir.
Dier taraftan Kevgr Babann Yedi Kardelerden birisi
olduu sylenir.
Kre Babann Artovadan att ta ileye 32 km. mesafede
bulunan Davulalan kynn 15 km. batsndaki 1100 m.
ykseklikteki kayalklara der. Kre Baba da oraya gelir. Burada
yatt sylenmekle beraber kabrinin yeri belli deildir. Eskiden
perembe gnleri bu kayalklarda bir n yanp snd rivayet
edilir.
Seyit Baba, Yldzelinin ileye 24 km. mesafede bulunan
ve eski ismi Salavat olan Erenler kynde yatmaktadr.
Horasandan karde olarak (Seyit Baba, aban Dede, eltek
Baba) bu yreye gelirler. aban Dede ve eltek Baba kendi adn
tayan kyde yatmaktadr.
302
eyh Halil ileye 45 km. mesafede bulunan ve adn verdii

eyh Halil beldesinde yatmaktadr 369. Trbesi, kydeki caminin
yannda olup kubbelidir. Trbede ayrca kendisinden baka
ocuunun ve hanmnn da kabirleri bulunmaktadr. Kapdan
giriteki ilk sanduka eyh Halile, yanndaki hanmna, dierleri
ocuklarna aittir. Hanmnn ismi Hatice, oullarnn ismi
ahbazolu, eyh Nusret ve eyh Ahmettir. Asl ad eyh Yahya
Bin Hacib olan eyh Halil, Horasandan gelmi olup Seluklular
zamannda yaam Horasan Erenlerindendir. Ayn zamanda
Seluklu Hkmdar tarafndan kendisine bir de sancak verilmitir,
Menkbeye gre; eyh Halil Sultan, gelmeden nce, kyde o
zamanlar Hristiyanlar bulunmaktaym. eyh Halil Sultan, kye
yaklak iki km. kadar uzaklkta bulunan ehitler Burnunda
Hristiyanlarla harbe girer. Harbi kazanr.
Baka bir menkbeye gre, eyh Halil, mritleriyle birlikte
Hristiyanlarla savar, bu sava kaybeder. Yannda savaan
askerlerle birlikte hanm, bir kz ve iki olu da ehit der. eyh
Halil Sultann da kafasn keserler. O da kafasn alarak, kelle
koltukta, trbenin bulunduu yere kadar yrr ve ehit der.
Trbeyi genellikle ocuu olmayanlar ve hastalar ziyaret
ederler.
Anlatldna gre, eyh Halil, kyn karsndaki Bklce
zerinde ziraat yaparm. Koum hayvan olarak da geyik
koarm. Kulland karasaban ve boyunduruklar da som
altndanm. eyh almasn bitirdikten sonra geyikleri daa
babo salverirmi. Ertesi gn tarlann bana gittiinde Gel
boam dermi. Yldzeli ilesinin bu blgesinin Gelmuad
ismini almas da bu hitaba balanr.
Osmanllar dneminde burada bir tekke ald,
ukursaray, Esmeba, Baky, Karalar, obansaray, Gndoan,
369
http://www.seyhhalil.bel.tr/
303
Belpnar, Yeniky Klas, Saryaprak, Alanyurt, Papakl, te,

Akkoca, Oyluba kylerinden alnan vergilerin eyh Halil
kynde topland, fakir halka datld ve bu uygulamann
1870 ylna kadar devam ettii anlatlr.
Askere gidecek olan genler, trbeye gelir ve orada iki rekat
namaz klarlar. Daha sonra eyh Halil Sultann sandukas
zerinde bulunan rtden bir para yrtarlar. Bunu zerlerine
takarlar. Bylece askere uurlanrlar. Bugne kadar askerden hi
ehit gelmedii anlatlr. Bu da eyh Halil Sultann kerametine
balanr.
eyh Halil trbesini genelde ocuu olmayan erkek ve
bayanlar, eitli dilekleri olanlar, hastalar ziyaret ederler. eyh
Halil trbesini ziyaret edenlerin ieri girdiinde, ieri giren kii
erkek ise, ieride bir bayann olmasndan dolay eyh Halilin
ziyaretiyi silkeledii/titrettii; ieri giren kii bayan ise ieride
yatan bir erkein olmasndan dolay silkeledii sylenir.
Hasan Dede Tekkesi, Banazn tam ortasnda, Pirin evi
olduu kabul edilen Mehmet imeke ait evin bitiiinde
bulunmaktadr 370. Menkbeye gre, Pir Sultan Abdaln
Horasandan gelirken asasna takp getirdii ta olarak bilinen
delikli tan sergilendii Hasan Dede tekkesi, daha nce
onarlmsa da bakmszlktan yklm, yine 2006 ylnda vakf
tarafndan tekrar tamir edilerek eksikliklerinin tamamlanmasndan
sonra 2007 yl enliklerine hazrlanmtr.
Tanmaz kltr varlklar listesinde Banaz ky trbesi
olarak kaydedilen yapya evrede Emir Dede, Banaz zaviyesi,
yatr, dek, cami veya kmbet gibi eitli isimler verilmektedir.
Halk arasnda anlatldna gre, Emir Dede Banazn ileri gelen
dedelerinden biri olarak Pir Sultan yetitiren, srlarn paylaan
370
304
nemli ahsiyet olmaldr 371.

Pir Sultanm Emirzade,
Gel srrm verme yade.
Emirdede zaviyesinin Banazda nianl iken sevdii len
zengin bir kzn ehizini satarak yaptrd da sylenir.
Ziyaret da zirvesinde Pir Sultann olundan biri
olduu kabul edilen Seyid Alinin yatr ksmen onarlmtr. Pir
Sultann idamndan sonra aile ka veya srgnle daldndan
Seyit Alinin bir zaman sonra kellesini koltuuna alarak baba
yurdu olan Banaza dnd anlatlr.
Yine Ziyaret Da eteinde bulunan Pir Memmet yatr ise,
yzyllar ncesi hangi durumdaysa, bugn de ayn konumda
bulunmakta, kutsal kabul edilmesi sebebiyle, yzbinlerce kk
tan atld bir ta yn altnda bulunmaktadr. Pir Sultann dier
olu olan Pir Mehmet, halkn anlattna gre, buradan (yerin ad
kuru elmadr) kydeki kavga seslerini duymu, rahatsz olmu,
yurduma iblis oturmu, deyip Banaza girmekten vazgemitir.
Haziran aynda kyllerin kurbanlar keserek cemler
dzenledii ziyaret tepesi, nemli kutsal mekanlardan olup bir
kesinde Seyit Alinin mezarnn bulunduu cem alan talarla
evrilmi, aalar arasnda yer alr. Dileklerin ve adaklarn
sunulduu ziyaret tepesine eskiden en gzel kyafetlerin giyilerek
kld, salncaklar kurulduu nakledilir. Cem alannn ba
ksmnda tan altndaki yuva veya cep yerine para braklr,
ihtiyac olan alrm. Su olmad iin insanlar Ilcaktan buraya
yaln ayakla su tarlarm. Banazllar ve evre insanlar, Ilcak
suyunun ifal ve kutsal olduunu kabul ederek, bu suyla
ykananlarn btn dertlerinden kurtulacana inanrlar.
Banazn erenlerinden Topuzlu Babann am aalarnn
371
www.banazkoyu.com/
305
altndaki normalden uzun olan mezar, Yusufolan kynden

Hseyin Ulucan ve vakfn katklar ile yaplr372. Buraya ime suyu
getirildiinden ve mesire alan olarak uygun grldnden Pir
Sultan Abdal 2 Temmuz Eitim ve Kltr Vakf tarafndan
cemevi, vakf idare merkezi, konukevi ile kurban kesim ve yemek
tesisleri ina edilir. Beyz metre mesafede Kaklk denilen yerde
kaya oyuundan kan su ile hastalar ykadklarnda ve birbirine
yaslanm bu kayalarn tnel gibi iinden geildiinde ifa
bulunduuna inanlr.
Zara Evliyalar
Eski bir yerleim merkezi olan Zara, Osmanl dneminde

nceleri Sivasa bal bir ky iken, XVIII. yzylda Sivas ili
kazasnn XIX. yzyl ortalarnda ise Kogiri kazasnn merkezini
oluturur 373.
Erzincan yolu gzergahnda Harput ve Divrii ehirlerine
geiin gerekletii bir konak merkezi olan Zara, 1880-82
yllarndan itibaren de Halil Rfat Paann Sivas valilii srasnda
Karadeniz ve Dou Anadoluya alan yol kavanda yer alr.
Seluklular dneminde Zarann, idar, siyas ve ekonomik
anlamda kayda deer bir yer olduu bilinmektedir. Osman Turan,
dnemin kaynaklarndan bn-i Bibi ve Anonim Seluknmeye
dayanarak Anadolu Seluklu sultan Alaeddin Keykubadn (12201237) 100,000 aka irad ve 60 kiilik sipahisi bulunan Zaray
372
373
www.banazkoyu.com/
Eken G. XIX. Yzylda Zara zerine Baz Bilgiler
306
komutanlarndan Kemaleddin Kamyara ikt olarak verdiini

kaydeder 374. XIV. asrn sonlarnda Sivas hkimi bulunan Kad
Burhaneddin Ahmed, emirlerinden Kr Bayezidin gnln almak
amacyla Zara ve Todurga vilayetini dirlik olarak ona tevcih
eder. Ancak XVI. yzylda Zarann nefs-i Sivas sancana bal
bir karye olduu gzlenmektedir. XVIII. yzyla gelindiinde ise
Sivas ili kazasnn bir kydr. 1844 ylna ait temett kaytlarnda
da Sivas ili kazasna bal olan Zara, 1854 ylnda yaplan idar
dzenleme ile Sivas sancann Kogiri kazasnn merkezi haline
dnr.
XVIII. yzyla ait belgelerde burada iki caminin varl
kaytldr. Bunlardan biri Zaralzde Mehmed Paa Camii, dieri de
hurufat kaytlarnda bazen mescit bazen de cami olarak belirtilen
Hac Hasan Camiidir. Zaralzde Mehmed Paa Camii, bugn
Zarada Meydan Camii olarak bilinir. Bu cami iin Mehmed
Paann Zarada bulunan han vakfettii anlalyor. Ayn cami
iin, ahin Aa boyahanesinin gelirinden de faydalanld grlr.
na tarihi ve yeri tam olarak tespit edilmese bile Zarada bir de
kilise bulunuyordu. XIX. yzyln sonlarnda kasabaya urayan
Vital Cuinet de Zarada iki cami, 10 adet mescid, iki medrese, bir
kilise ve iki de Hrstiyan okulunun olduunu, kasabada 1286snn
Mslim (%85,7); 214nn gayr-i Mslim (%14,3) olmak zere
1500 kii bulunduunu belirtir. 1890 tarihli vilayet salnamesinde
ise bu yllar itibariyle Zarada bir hamam,, iki han, frn, iki
camii, be mescid, iki medrese, bir mekteb-i rtiye, iki slam, iki
gayrimslim mektebi ve bir kilise ve yine XIX. yzyln ikinci
yarsndan sonra ina edildii anlalan bir hkmet konann
bulunduundan bahsedilmektedir
leye 19 km. mesafede bulunan Adamfak kynde asl ismi
Adem Fakih olan ve Faki Baba diye anlan zat medfundur. Onun,
374
Turan O. Seluklular Zamannda Trkiye, sh.341
307
eyh Merzubann halifesi ya da eyh Merzuban ile Bahar eyhin

kardei ve ayn zamanda kyn kurucusu olduu ileri srlr 375.
smini kye de veren Adem Fakih Hazretlerinin ky iin nemi
byktr. Peygamber Efendimizin 8. kuak torunu diye
adlandrlan Adem Fakih Hazretleri, Hoca Ahmet Yesevi
tarafndan Anadoluyu Trkletirmek ve Mslmanlatrmak iin
Horasandan gnderilmi alperenlerdendir. Trbesinin 1970
yllarna kadar her yamurda, selde atsnn yklm olduu, fakat
rahmetli hac Hakk Ycel tarafndan yeni at yaptrldktan sonra
bgne kadar hi yklmad anlatlr. Yurdun drt bir yanndan
gelen birok yabanc Adem Fakih trbesini ziyaret etmektedir.
2008de Seluklu mimarisine uygun bir ekilde ina edilen trbe
trenle alr.
Anlatldna gre, Adem Fakih, eyh Merzuban
Hazretlerinin Tekke kyndeki dergahna gidiyormu. Yolun
zerinde bulunan bir bahe duvarnn zerinden atlamak iin
ayan kaldrm. O anda duvar hareket etmi. Ata biner vaziyette
eyhinin yanna vardnda, eyh onu bu halde grnce, Bana
gelmen iin bakasnn duvarndan atlamana gerek yoktu. Hem ola
ki, senin u andaki halin nefsinin bbrlenmesine sebeb olur. Der.
Dolaysyla eyhi Adem Fakihin bu halini beenmez. Kendine ait
olmayan bir duvardan atlayarak kul hakkna riayet etmediini,
nefsini yceltmek iin yaptn dnr ve ona Allah da senin
zerinde yap durdurmasn der. Rivayet olunur ki, Adem Fakih
vefat ettikten sonra zerinde yaplan atnn, ertesi gn
bozulmadan Acrmak kenarnda grlm. Ky halk birka defa
trbenin atsn yapmlarsa da, at yine yklm. Ancak 1970
ylnda kurbanlar kesilip trbenin zerini rtebilmiler.
leye alt km. mesafede bulunan Ahmethac kynde Mool
askerleri tarafndan ehit edildii kabul edilen Hac Ahmet isimli
375
http://www.adamfaki.com/
308
zatn trbesinin bulunduu yerde bir su kayna vardr 376. Her

Perembeyi Cumaya balayan gece bu suyun (gze kan akar) kzl
olarak akt ileri srlr. Ziyaret edilip sularnda ykanlan bu
suyun ifal olduuna inanlr.
Kpeli Baba ve Kzl babann kardei olduu kabul edilen
Elmal Baba ileye 23 km. mesafede bulunan Akren kynde
yatmaktadr. Bu karde tepeye Seluklu bayra dikmilerdir.
Sonraki senelerde Tepe Tarla denilen mevkide ekin bien
kadnlarn, bu bayraklar grd ve saatlerce izledii rivayet
edilir. Kyn kuruluunun 13. asrn ortalarna kadar indii ileri
srlr. Kuruluundan beri Sivasa bal bir ky olup mevcut
arazilerinin yars 1546 ylnda Sivasda Ali Baba Vakfna gelir
olarak kaydedilmitir 377.
Horasan erenlerinden olduu ileri srlen Emir Babann
kabri Akren kynn kuzeyindedir. Ordu komutan olduu da
ileri srlen Emir Baba kyn iki km. kuzeyinde ehit edilir 378.
Yannda bir emenin bulunduu bu mevkie 750 yldan beri Emir
Pnar diye anlr. Akren kynde ok eski zamanlardan beri
ticaretle urald bilinir. Ky iersinde kervanlarn konaklamas
iin bir de han ina edilmi, ticaret buradan develerle yaplmtr.
Kyn kuzeyinde 1530 m. rakml idemlik Tepesinde
kervanlarn gvenliini salamak iin yaplan derbentin, yani
gzetleme yerinin kalntlar halen mevcuttur.
Knal Gazi, Akren kynde Osman ekirdekin evinde
medfundur.
Alayan Baba (Gazi baba)nn, Sultan Alaaddin
Keykubatn askerlerinden olduu sylenir. Akren kynde ehit
dmtr. Osman ekirdeke ait eski evin kuzeyinde yatmaktadr.
zen K. Sivas Yresinde ocuk Sahibi Olmaya Bal Adak Yerleri
www.zarahaber.com/
378
Kaya D.Ak Karaolann iirlerinde Babalar
376
377
309
Perembe geceleri kabirden inleme sesleri geldii iin bu zata

Alayan Baba ismi verilmitir. Trbesi yklm olup yeri plk
halindedir. Bir gn Alayan Babann yatt yerin sahibi trbenin
iine ar kovan ile al sprgesi koyar. Adam, ertesi gn
kovanlarn ve sprgelerin atldn grr. Ryasnda da adama
bunlarn kendisini rahatsz ettii sylenir 379.
Kzl Baba, Kpeli Baba ve Elmal Babann kardeidir.
Akren kynde yatmaktadr 380. 1243 ylnda Seluklu ordusu
Kseda Savanda yenilgiye uraynca Moollar Anadoluya
saldrr. Kuzeyden gelen Pontus kuvvetleri Zarann kyleri
civarnda Seluklu askerleriyle savar. Seluklu ordusundan
binlerce asker blgede ehit olur. Kzl Babann kabri yaknlarnda
Pontus kuvvetleri tarafndan esir alnan yzlerce Seluklu askeri
ehit edilir. Trbenin etrafnda hl askeri mevzilerin izleri
bulunmaktadr. Kimi zaman geceleri trbesinde k yand rivayet
edilir.
Knal Gazinin yatt yer kesin olarak bilinmemekle
beraber, Zarann Akren kynde Osman ekirdekin evinde
medfun olduu sylenir. Kabir yeri nceden sklm, harman ve
plk yeri yaplm olduu iin yeri tam olarak belli deildir.
Burann birok yerinde perembe gnleri k yanmaktadr. Knal
Gazi, henz evli ve elleri knal iken savaa katlm, ehit
olmutur. Halk bu yzden ona Knal Gazi demitir. Kyden
birinin ryasna girer ve yle syler: Ben ellerimin knasyla
cihat ettim, siz zerime p dkyorsunuz. Bir daha buraya pislik
dkmeyin.. Bu kii kan ter ierisinde uyanr. Knal Gazinin
vcudundan kanlar aktn ve ellerinin stnde boum knann
mevcut olduunu syler.
379
380
Kaya D. Ak Karaolann iirlerinde Babalar

www.zarahaber.com/
310
Kpeli Baba Akren kynn yan bandaki tepede

yatmaktadr. Anlatldna gre, Kzl Baba, Elmal Baba ve Kpeli
Baba karde olup Kseda Savana katlm, bulunduklar
kyde Pontus Rumlaryla arpmlardr.
rmk Baba, Akren kynn km. kuzeyinde eski
lice kyne bal Trbe Yazs denilen bir tepede yatmaktadr.
Burada kkrtl bir su bulunmaktadr. Bu zatn ad, muhtemelen
bu pnardan gelmektedir.
eyh Merzubann mridi olduu kabul edilen Bahar
eyhin trbesi ileye 22 km. mesafede bulunan Bahareyh
kyndedir. Bir sylentiye gre ise Bahar eyh, eyh Merzuban ve
Fak baba ile kardetir.
lenin 20 km. kuzeyinde zkyleri diye tabir edilen blgede
bulunan Burhaniye 1243 Kseda Sava srasnda kurulmu eski
bir ky olup gneyinde Gani Baba yatmaktadr. Yapak kynde
medfun bulunan Kara Babann kardei olduu sylenir 381.
Ya Hu Dede, Burhaniye ky mezarlnda yatmaktadr.
Daha ok derdine ifa arayanlar ziyaret ederler. 1878 ylnda
kurulan Yahuda kynn ad, bu zattan gelmektedir.
leye 25 km. mesafedeki Emirhan kynde Emirhan,
avu Dede ve h obann mezarlar ayr tepede
bulunmaktadr. Bu zatlarn mezarlar hastalar tarafndan ifa
amacyla ziyaret edilir. Kyn bu karde tarafndan kurulmu
olduu kabul edilir 382.
Kara Yakup Baba, ileye 14 km. mesafedeki Eymir
kynde yatmakta olup Horasan erenlerindendir. eyh
Merzubann mritlerinden olduu ileri srlr.
Kabirleri Kurucbt ve Eymir kyleri arasnda bulunan
Keman Baba ve kardei Kepez Babann, Horasandan gelmi
381
382
www.kocgirikulturmerkezi.com/
www.wikipedia.org/
311
olduklar kabul edilir. Anlatldna gre, Kepez Babann

yanndaki ard aac, ehit olduunda kannn akt yerde
filizlenmi ve bugne kadar gelmitir. Eymir ky mezarlnda
yatan Horasanl Kse Yakupun yeeni olduu rivayet edilir.
Kse Yakup Eymir ky mezarlnda yatmaktadr.
Horasan pirlerinden olup 1224 ylnda Eymir kyne yerlemitir.
Alaaddin Keykubatn nde gelen askerlerindendir ve sava
srasnda ehit dmtr. Kardei Kamber Baba, Koyulhisarn
skendereyh kynde yatmaktadr.
Koa Babann kabri, Eymir ky yaknlarndadr. Kabrinin
yaknlarnda kayalklardan kan ve Koa Pnar ismiyle anlan su,
ifal ve kutsal olarak bilinir. Anlatldna gre, salnda kendi
kyleri civarnda cami bulunmadndan Koa Baba, Kse Yakup,
Kuu kynden Kuu Hasan Baba ile birlikte Zarann Tekke
kynde bulunan eyh Merzuban Veli Camiine Cuma namaz
klmaya giderlermi. Koa Baba, Kse Yakup, Kuu Hasan Baba
araclyla eyh Merzuban Veliye mrit olmular. Koa Baba ok
hzl yrd iin halk onu bu isimle yad etmitir. Alaeddin
Keykubadn askerlerinden olup 1243te Eymir kynde ehit
der.
Yedi Karda, ileye 17 km. mesafede bulunan ve uzun bir
gemie sahip olan Gmevre (eski ad Kemeriz) kynn be
km. kuzeyinde yatmaktadr. Yedi Kardan yatt yerde, yedi adet
ard aac bitmitir. Vaktiyle kyllerden birisinin bu aacn bir
daln kestii, adamn orada fel olup daha sonra da lm olduu
anlatlr. Denilir ki, her kim buraya gidip bir Fatiha okuyup dilek
dilerse, bu zatlarn hrmetine dilei kabul olur.
Horasan erenlerinden Hu Baba ileye 23 km. mesafede
bulunan Karacahisar kyne bir iki km. yaknlarndaki Hu
tepesinde medfundur. Dier iki kardei ise Karacahisar kynde
yatmaktadr.
312
Pir Gazi, ileye 23 km. mesafede bulunan Karacahisar

kynn batsnda Gzlek Tepesi denen mevkiinin yaknlarnda
yatmaktadr. Yre halk buraya Tekke demektedir. Dier iki
kardei ile Bizansllara kar savarlar ve burada karde de ehit
der. Tekkeye daha ziyade sknts olanlar gelir. Halk, bu zatlarn
gece ellerinde kandillerle yats namazna camiye geldiklerine
inanr.
Osman Gazinin, Kseda Savanda ehit den Horasan
erenlerinden olduu kabul edilir. leye 40 km. mesafede bulunan
Kzk kynde medfundur. Osman Gazinin Kse Sleyman, Fatma
Ana ve emsi Ana ile karde olduu sylenir.
Anlatlr ki, Kuu Hasan Dedenin trbesi ileye 19 km.
mesafede bulunan Kuu kyndedir. eyh Merzubann
mritlerinden olup kularn dilinden anladna inanlr. Seluklu
saraynda kuubalk yapmtr. Hasan Dede, Zaraya geldiinde
uurduu kularn imdiki Kuu ky arazisine konmas
dolaysyla oraya yerlemi ve kyn temellerini atmtr. Alaeddin
Keykubat, kyde onun adna bir cami yaptrmtr. Caminin
kitabesinde Hasan- Selukiyye Mlk yazldr. Yavuz Sultan
Selimin 1514 ylnda aldran Seferine giderken mays ay
sonlarnda Kuu Hasan Babay ziyaret ettii ve Kuu Camiini
de tamir ettirdii sylenir.
Pir Gkekin eyh Merzuban Veli ve mranlda yatmakta
olan Cogi Babann kardei olduu sylenir. Kabri, ileye 15 km.
mesafede bulunan Akdeirmen ile Balama ky arasndaki bir
dere iindedir. nceleri trbenin st akken, yakn zamanda
kyller tarafndan rtlmtr. Alevi ve Snni inanca sahip her
kesimden insan ziyaret etmektedir. Bir sre ncesine kadar mart
aynn nc arambasnda trenler dzenlenerek ziyaret
gerekletirilmekteydi.
leye 18 km. mesafedeki Yapak kynn Pur mevkiinde
medfun bulunan Kara Baba, Horasan erenlerinden olup rivayete
313
gre, ruhaniyetiyle 1951deki Kore savana katlm, yaral Trk

askerlerini tedavi etmitir.
Dervi Babann, eski Trk boylarndan Dodurga isminden
gelen Tdrge (bugnk ismiyle Demiryurt) glnn bat ksmnda
gl ierisinde trbesi bulunduu nakledilir.
eyh Merzuban Veli, Horasan erenlerinden olup soyunun
Peygamberimize dayand kabul edilir. Trbesi, Zaraya be km.
uzaklktaki Tekke kyndedir. nana gre eyh Merzuban,
Zarann manevi koruyucusudur. Bu bakmdan 700 yldr,
dertlerine ifa arayanlar ve eitli murad olanlar onun kabrini hep
ziyaret ede gelmitir 383. Merzbn lakab snr muhfz, hkim,
pdih anlamndadr. Mahmut Merzuban Hazretleri ile ilgili u
rivayet anlatlr. eyh Merzuban Veli Badatta trbedarlk
yaptktan sonra islamiyetin yaylmas iin rann Horasan blgesine
geer. Anadolu'nun Trklemesi ve slamlamas dneminde eyhi,
Tac'l-Arifn Eb'l-Vef hazretlerinin mnev iaretleriyle on
ikinci asr sonlarna doru Buhara'dan Anadolu'ya gelir 384. Sivas ili
Zara ilesi yaknlarndaki Tekke kyne yerleerek halk irda
balar. Pek ok kermetleri grlr. Anadolu Seluklu Sultan
Aleddin Keykubad, douda bir sefere giderken, yolu zerindeki
Zara'ya uram ve eyh hazretleriyle grp kermetine mazhar
olmutur. Zara ilesinin bugnk yerinde "Zaro" isimli bir
Ermeninin iflii vardr. Aa, sultan akam yemei yedirmek iin
ifliine dvet eder. Yemekten sonra, drt km. uzakta bir n
yandn farkeden Sultan, Zaro Aaya k yanan yerde ky olup
olmadn sorar. Aa da, "Ky yok efendim, fakat orada bir sarho
adam var, civar kylerden avane toplayp lem yapyorlar. Bu
yzden zaman zaman bizi de rahatsz ediyorlar." der. Zek bir insan
olan Aleddin Keykubad, Aa'nn bu szlerinden phelenip;
383
384
http://www.zara.org/tarih/
http://www.tekkekoyu.biz/
314
"Aa, yleyse o sarhoa iki gndermek gerek." der. Sabahleyin

bir katr yk iki ykletip askerleriyle eyhe gnderir. Katr,
eyhin Derghna yaklanca, daha ileri gitmez. Bunun zerine
ikiyi gtren asker, eyhe gidip, "Sultann kendisine iki
gnderdiini, fakat katr yorulduu iin getiremediini, ikileri
gelip kendisinin almasn syler." eyh hazretleri askere,
"Sultanna selam syle, gnderdii ikiler ya bal olsun, askerine
yedirsin." der. Asker geri dner, durumu Sultan'a anlatr. Katrdaki
ykler indirilir, gerekten de ikilerin ya, bal olduu grlr.
Aleddin Keykubad bu ztn byk bir vel olduunu anlar. Gidip
eyhin elini per, askerlerine toprak ektirerek Sadaka tepesini
ydrr. eyhi yanna alarak Sadaa tepesine karlar. Ve diledii
araziyi vereceini syler. eyh Zaraya srtn dner ve gzle
grlebilir btn araziler, Tekke kynde bulunan eyh Merzuban
zaviyesine verilir. Ve ihdas edilen zaviyenin yan sra devrinin
yksek okulu saylan, bir de medrese kurulur. Medrese
rencilerinin ihtiyalar vakfn arazi gelirlerinden salanr. Il.
vakfiye Seluklu Sultan III. Keyhsrev tarafndan 1274 ylnda
tanzim edilir. Buna gre vakfn gelir kaynaklar ky ile 12
mezradan olumaktadr. Yllk gelir 8390 akedir ve artlarna gre
gelip geen yolcularn yedirilip iirilmesini Tekke ky sakinleri
salayacaktr. Vakfn tevliyeti ve zaviyenin meihat ise eyh
Merzubann evladna art koulmutur.
1536 tarihinde Korkut Bey ile kzkardei Mslime Hatun
tarafndan da eyh Merzuban zaviyesine drt ky ile 17 mezra
vakfedilmitir. Kendisinden sonra, torunlar da irad grevine
devam eder ve Tekke ve Zaviyelerin kapatlmasna kadar hizmet
srdrlr.
Tekke ky bugn eyh Merzuban adyla ile merkezine
mahalle olarak baldr. eyhin trbesi eyh brahim El Aziz
Camii ile karlkldr. Trbe sekizgen gvdeli, kubbeli bir yapdr.
Onarm srasnda kuzeydousuna bir eyvan eklenmitir. Trbenin
315
ortasnda sanduka, gneyinde de mihrap nii vardr. Kitabesinden

anlald zere, trbe 1529 senesinde yaplmtr. Daha sonra
1792 ve 1889 senelerinde tamirat grr.
III. Giyaseddin Keyhusrev'in 1274'te bu zaviye ve trbe iin
tesis etmi olduu vakfn vakfiyesinde, eyh Marzubn'n kimlii,
Badatl olduu, Hz. Hseyin'in soyundan geldii, adnn Mahmud
ve babasnn isminin de Ali olduu belirtilmektedir 385.
1536'da eybekolu Korkut Bey b. Mirza Muhammed ve
kzkardei Mslime Hatun tarafndan bu zaviye iin tesis edilen
vakfn senedinde eyh Marzubn'n kimliine, aklayc iki bilgi
daha eklenir. Birincisi Vefa Tarikat'na, ikincisi ise Hanef
Mezhebi'ne mensup olduudur.
Rivayete gre, Hicri 501 (M. 1101) senesinde vefat eden
Ebu'l-Vefa'nn yedinci halifesi olan eyh Hseyin er-Ra (eyh
oban) ile eyh Marzubn tarikat kardei ve yol arkadadrlar.
Horasan'dan birlikte yolculuk yapp Anadolu'ya geldiklerinde,
eyh Marzubn'n devesi Zara'nn Tekke Kyne, eyh
oban'nki ise Sivas'a kt iin bu iki yere ayr ayr yerleirler.
kinci bir rivayete gre, Tac'l-Arifin Ebu'l-Vefa Hazretleri'nin
manevi iaretiyle XII. asrn sonlarna doru Anadolu'ya gelmi
olan eyh Marzubn Zara'nn Tekke Ky'nde zaviye amtr.
Kanun Sultan Sleyman (1520-1566) ran'dan Anadolu'ya
uzanan byk ticaret yoluna eski mreffeh gemiini geri getirmek
istedii zaman, bu yol zerindeki zaviyelerin ihyasn zorunlu
grr.
Hasan Yksel makalesinde, Anadolu-ran ticaret yolu
zerinde bulunan eyh Marzubn Zaviyesi iin tesis edilen bir
vakfn vakfiyesine, ii-Safevi endieleri ber taraf etmek gayesiyle,
Yksel H. Seluklular Dneminden Kalma bir Vefai Zaviyesi (eyh
Marzuban Zaviyesi). Vakflar Dergisi. 25. Say
385
316
eyh Marzubn'n Hanef Mezhebi'ne mensubiyetini belirten "elHanef" ibaresi eklenmi olabileceini ileri srer.
Ali Baba Zaviyesine ayn dnemde yaplan vakfta da
Snniletirme gayretlerinin ihsas olunduu akt.
ilehanenin i ksmnda solda talar kesilerek yaplm bir
sedir)ve bu sedirin kap taraf stnde yine tatan yastk mevcuttur.
ilehane hakknda anlatlan bir rivayet yledir. eyh Merzuban
Veli Hazretleri hayatnn son zamanlarnda dnyadan tamamen
elini eteini eker ve burada gece gndz srekli ibadet yapar. Bir
gn otururken sa ayann tabann taa basm ve o ayak izinden
su kmtr. eyh Merzubann bu su ile ihtiyalarn gidermi
olduu sylenir. Halen gnmzde de mevcut olan bu su yaz k
ayn debide ve scaklkta kmaktadr.
Anlatldna gre, eyh Merzuban Veli Hazretleri ocuk ve
yaknlar tarafndan getirilen zm yiyerek ve ilehaneden kan
suyu ierek ibadet edip, vefatna kadar ilehanede hayatn
srdrr.
Kyn hemen yaknnda eyh Merzuban Veli Hz. trbesinin
nnden geen Acrmak zerine kurulmu olan kpr dzgn
kesme talardan yaplm, iki gzl yuvarlak kemerli, ta
korkuluklu salam bir Osmanl eseridir.
1888 Salnamesinde Kogiri kazas iinde verilen bilgiler
dolaysyla, eyh Merzuban Veli Hazretlerinden sz edilmektedir.
317
318
Sivasta Tarikatlar
319
320
Sivasta Halvetiyye
Tarikatn kurucusu emseddin Sivs Efendi, vefatndan

nce bir vakf tesis eder. 1627 tarihli Mufassal Tahrir Defteri
kaydndan rendiimize gre, emseddin Efendi'nin btn
kardeleri, evlatlar ve dervileri her trl vergiden muaf ve
msellemdir 386.
emseddin Sivs Efendi'nin vefatndan sonra yerine olu
ve halfesi Pr Mehmed Efendi geer. Bu vazifeyi iki yl
srdrdkten sonra vefat etmitir. Yerine emseddin Sivs
Efendi'nin, yeeni ve dmd olan dier halfesi Receb Efendi
posta oturur. Receb Sivs, 947 veya 949 tarihlerinde Zilede
dnyaya gelmitir. emseddn Sivsnin kardeinin olu, damad
ve halifesi olup, lim bir zattr. Kk yata memleketinde
balad eitimini stanbul'da tamamlayarak Sultan Mehmed
Medresesi'nde ders-i mlk yapmtr. Sonra amcas emseddin
Efendi'den tekml-i tarikat ile hilfete nail olur. Pr Mehmed
Efendi'nin vefatndan sonra postnin olursa da mr vef etmez.
Bata emseddin Sivs Efendi'nin menkbna dair Necm1Hd olmak zere Esm'l-Vsl, Nru'l-Hd isimli eserlerin
sahibidir. Ayrca ilhleri de vardr. Sivasta emseddn
Hazretlerinin trbesinde medfundur. Receb Efendi'nin vefatyla
boalan asitnenin eyhliini dier halfe ve mridlerin istei
zerine Zile'de postnin olan Abdlmecid Sivs Efendi stlenir.
Ylmaz N. XVIII. Asrda Anadoluda Tasavvuf. Doktora Tezi.
Marmara ni. stanbul. 2000
386
321
Onun bir mddet sonra stanbula hicretiyle yerine

emseddin Sivs Efendi'nin ortanca olu Hasan elebi postnin
olur. 1611 senesinde vefat edene kadar bu hizmetini srdrr.
Ondan sonra da kk kardei eyh Meyyed elebi vazifeyi
devralr. Abdlmecid Sivasiden tarikat renen eden emseddin
Sivasinin kk olu Meyyed Efendi (.1659), Abdlmecid
Sivs Efendi'den er' ilimleri de tahsil eder. Meyyed Efendi,
otuzu akn kitabn zaviyeye vakfeder. Nazm Efendi'nin beynna
gre Abdlmecid Sivs Efendi'den hemen sonra, Hocazde'nin
Ziyret-i Evliys'na gre ise byk kardei Hseyin elebi'den
sonra postnin olmutur. Nazm Efendi, elli yldan fazla ird
vazifesini yrttkten sonra 1664-65 senesinde, Hocazde ise
1659-60'da vefat ettiini sylemektedirler ki, postnin olduu trih
1611 senesine tekabl etmektedir. Byle olunca Abdlmecid
Efendi'nin stanbul'a hicret ettii tarih olan 1599-1600'dan 161l'e
kadar eyhlik vazifesini birinin yrtm olmas gerekir. Bu ahs
da Hocazde'nin syledii eyh Hseyin elebi'dir. Zaten er'
ilimleri ve slkn Abdlmecid Sivs Efendi'den tekmil eden
Meyyed elebi babasnn vefat ettiinde byk ihtimalle ok
kk yalardadr. Onun terbiyesini de Abdlmecid Efendi
stlenmi ve muhtemelen yannda stanbul'a gtrmtr.
Meyyed Efendi de kendilerine salanan bu imkanlarla, 1669
Muharremi'nde, babasnn tesis etmi olduu vakftan yetmidrt
sene sonra baka bir vakf dzenler. Mtevellisine de kendisinden
sonra sitnenin postninliini stlenecek olan bykolu Halil
Efendi'yi tayin eder.
Vakf grevlileri veya evld- vkf arasndaki mcadeleler,
rnn toplanmas veya taksimi hususunda cereyan etmektedir 387.
yle ki, eyh emseddin Zaviyesi mtevellilerinden evld- vkf
387
322
olan eyh mer, eyh Halil ve eyh Receb'in uzun sren

mcadeleleri, bu konuda dnemin en gze arpan rneini tekil
eder. eyh emseddin evkafndan han memlhasn yllna
senevi 350 kuru olmak zere, Hac Fatima'ya iltizam edip paray
aldktan sonra, mtevellileri olan Hasan ve brahim memlhay
bakalarna iltizam etmilerdir.
Halil Efendiden sonra srasyla Halil Efendinin olu mer
Efendi, mer Efendinin olu Meyyed Sani, ve Meyyed
Saninin olu mer Sani postniin olurlar. Ahmet Suzinin
Divannda verilen meayih silsilesine gre Abdurrahm-i Turhal,
eyh Mustafa Turhal, eyh Abdlmecid Tokati ve Ahmed Suzi (.
1830)nin birbirlerini takip ettii anlalyor 388. Din bilgileri
Hdim'den, tasavvufla ilgili bilgileri eyh Abdlmecid Efendi'den
renen Ahmet, ilm ve tasavvuf bir evrede iyi bir eitim alarak
yetiir 389. Hac dnnden sonra ems Dergh'nda postniin olur.
Trbedeki 18 numaral mezar Sz Ahmed Efendi'ye aittir.
Divannda yer alan, Halvetiyye tarikat silsilesini anlatt bir
manzumede kendisinin emseddin Sivs'den sonra yedinci eyh
olduunu ve eyh Abdlmecid Efendi'den el aldn
belirtmektedir.
mer Baolun almasnda yer alan, ..Medine-i Sivasda
kin merhm ve meffr Hasan Paalar rahmetllahu aleyh
rahmeten vsf hazretlerinin evkfna bil-fiil mtevelli olan
Seyyid Abdurrahman ve Seyyid Mehmed Efendi ibn-i Seyyid
Ahmed Efendi nm kimesneler.., ifadelerden 1839-40 yllarnda
Hasan Paa vakfnn mtevellilerinin Seyyid Ahmed olu Seyyid
Abdurrahman ve Seyyid Mehmed Efendiler olduklar
Arslan Z. Divan- Suzi-i Sivasi Tenkitli Metin-ndeks, Yksek Lisans

Tezi. KS. Kahramanmara. 2010
389
Aksoy H. Suzi, TDV slam Ansiklopedisi
388
323
anlalyor390. Abdurrahmann Ahmed Suzinin olu, muhtemelen

Seyyid Mehmedin de 1840ta vefat eden ve kendisinden tarikat
alan kardei Mehmed Zeki Behlli Efendi olduu tahmin
edilebilir.
Yerine geen eyh brahim Naibi (. 1840) ve eyh Hseyin
Sani (. 1862) Mehmed Behll Efendinin oullardr. Hseyin
Sarkayann almasndan, Kk Minare Mahallesinde eyh
emseddin Sivsnin torunlarndan olan eyh brahim ile eyh
Hseyin Efendilere ait bir kayda burada temas etmek de yerinde
olacaktr 391. Kaytta iki ztn kendi vakflarna temlik olunan tuzla
ve menkller ile tekkenin imar ve tekkeye gelen fukarann
doyurulmas gibi hayrlarla megul olduklar, kendi tekkelerinde
yirmi sekiz neferin hizmetkrlkta bulunduu gemekte ve
yaptklar bu hizmetler karl vergi mkellefi olmadklar
belirtilmektedir. Bu kayt, vakfn XIX. yzyln ortasnda faal
olduunu gstermektedir. 1889da vefat eden brahim Naibinin
olu Ali Efendiden sonra eyh Hseyin Efendinin olu Ahmed
Efendinin posta getii grlr. Onun 1889daki vefatyla byk
olu emseddinzade Mehmed Zeki Behlli Efendi 1912deki
vefatna kadar tekkenin banda kalr. Mehmed Efendinin byk
olu Hseyin emsi (Gneren) tekkelerin kapatlmasna kadar
grevde kalan son eyhtir. Kkminare Mahallesinde, 1888de
dnyaya gelen emsi beyin annesi erife Hanmdr. emseddn
Sivsnin onuncu gbek torunudur 392. stanbulda Mekteb-i
Hukuk'ta tahsil grr, daha sonra Sivas'a dnp, Merzifonlu
Baol . 20 Numaral Sivas eriyye Sicilinin Transkripsiyonu. Yksek
Lisans Tezi. Gazi Osmanpaa ni. Tokat, 2010
391
Sarkaya H. Temettuat Defterlerine Gre (1844-1845) Yzyln
Ortalarnda Sivas Kazasnn Sosyo Ekonomik Ve Demografik Durumu
(18 Mahalle rnei). Yksek Lisans Tezi. Marmara ni. stanbul. 2008
392
Gndodu C. Halvetiyye Tarikat emsiyye Kolu Meayihi ve emsi
Dergah Son Postniini Hseyin emsi (Gneren)
390
324
Muallim Mehmet Hilmi Efendinin kz Aye Sdka Hanmla

evlenir ve Nuriye, Hatice, Mehmet Behll ve Mehmet Fatih
adlarnda drt evlt sahibi olur. Mnevi terbiye ve seyr-i slkunda
nce Aackzde Hoca Mustafa Efendi'ye, daha sonra kmil bir zt
olan ve kendisinden daima Siyah Efendim diye szettii "Siyhi"
Efendiye intisb eder. Pederi eyh Mehmet Efendinin, Sivas
vilyet makmnda ikrm edilen kahveyi itikten sonra zehirlenme
belirtileri ile veftndan sonra ems Derghnda postnin olur 393.
Tekke ve zviyeleri lav eden kanunun kabulnden sonra dergh
kapatarak eyhlik hizmetlerine son verir. Soyad Kanunu knca,
ems-i Sivs Hazretlerinin lkab olan "ems-i Azz" soy adn
almasna msaade edilmedii iin, ems-i Azz terkibinin
Trke karl olan "Gneren" soyadn alr.
Derghn kapatlmasn takip eden srede, ailenin vakflar
ve zel mlklerine vki olan olumsuz mdhaleler sonucu maddi
skntya dtnden, geimini temin etmek zere, Sivastan g
ederek, Ankara'da Maarif Vekleti'ne ait Umumi Ktphanede
memuriyet alr. Ankaraya giderken ailesini Merzifona brakm,
kzlarn Merzifon Amerikan Kz Kolejine vermitir. 1935 ylnda
Konya'daki Hazreti Mevlna'nn Mze ve Ktphanesine (o
zamanki ismiyle, Konya sr- Atka Mze ve Ktphanesi)
mdr muavini olarak atanr. Buradaki drt yllk memuriyeti
sresinde, Bakanlk Gzcs olarak Alman ve Fransz
arkeologlarnn Antalya, Silifke, Khta ve Boazky'deki
kazlarna itirk eder. 1939 Ylnda, Beyazt Meydannda, Ordu
Caddesi ile Vezneciler yolunun arasndaki medresede bulunan
nklb Mze ve Ktphanesi'ne mdr olarak atanr. Buras daha
sonra Belediye Mze ve Ktphanesi haline getirilmi (Hali
hazrda Hat Eserleri Mzesi olmutur) ve ilideki Atatrk
Hatrlanacaktr ki, vilayet makamnda kahve ile zehirlenme hadisesi,
Keecizade zzet Molla iin de anlatlr.
393
325
Mzesi, iyandaki Tevfik Fikret Mzesi, Gazanferaa Medresesi

gibi messeseler de buraya balanmtr. 1954 Ylnda emekli
olana kadar bu grevde kalr. Hseyin emsi Beyin hayatndaki en
nemli hdise, 1939da stanbula geliinden bir iki hafta gibi ok
ksa bir zaman sonra, Hoca Efendi Hazretleri olarak tannm
Maral Ahmet Thir Memi Efendi Hazretlerinin (.1954) elini
perek onun terbiyyet ve ird dairesine girmesidir. Hoca Efendi
Hazretleri Beyazt Camii arkasnda bulunan ve Hseyin Beyin
alt mzenin hemen karsnda olan Beyazt Umum
Ktphane'sinde Tasnif Heyeti Bakan idi. emsi Bey, stanbula
geliinden sadece birka gn sonra mridini bulmutur. Hoca
Efendi Hazretlerinin sk sk Hseyin emsi Beyin mzedeki
odasn ereflendirdii ve ok zaman tam bir skt iersinde gnl
sohbetleri yapm olduklar nakledilir. Hseyin Bey kendi eliyle
kahve piirip sunmakta, zel olarak Bebekteki mehur ekerciden
ald ve Hazretin sevdii badem ezmelerini ikrm etmektedir.
Hseyin Beyin Hoca Efendi Hazretlerine ball, sevgi ve
saygs o kadar bykt ki, ilerliyen yana, iddetli anfizeme bal
nefes darlna ramen, Hoca Efendi Hazretlerinin engelky
tepelerindeki yazlklarna ziyrete giderken taksiye binmeyi edebe
aykr grr, o yokuu yryerek kard. Hoca Efendi
Hazretlerinin ahrete intikli kendisine byk elem ve keder
vermiti. Mridinin veftnn hemen ertesi gn, Ahmed Tahir
bey Hazretlerinden sonra mnevi emnetin sahibi olan Mustafa
zeren (.1982) Bey Hazretlerini ziyrete gitmi, elini pmek
istemitir. Mustafa Bey Hazretleri, tevzuen, "Siz benden
yalsnz, ben sizin elinizi peyim" deyince, Hseyin Bey
cevben, " Benim burnum koku almakta yanlmaz, Efendimin
kokusu imdi sizden ne'et ediyor, elinizi verin de peyim,
herkesin iinde bana ayaklarnz ptrmeyin", diyerek Hazretin
ellerini pmtr. Bu Muhammed kokunun, Hoca Efendi
Hazretlerinin cenazesi Beyazttan Fatihe doru ok kalabalk bir
326
cemaatle omuzlarda tanrken pek ok kii tarafndan da duyulmu

olduu nakledilir.
Hoca Efendi Hazretleri hayatta iken, Mustafa Bey Hazretlerine,
Hseyin emsi Bey iin, "emseddn-i Sivs Hazretlerinin tc-
erfini bihamdillh Hseyin'e giydirdik Mustafa " buyurmulardr.
Bylece Hseyin emsi bey pk ecddnn evld- sulbsi olmak
yannda evld- mnevsi olmak erefine de erimitir.
Hseyin emsi Beyde ok derin ve sarslmaz, ak derecesinde bir
Allah sevgisi, Resulullh sevgisi, Ehl-i Beyt sevgisi, mridine
sevgi ve tm mahlkata sevgi vard. Evltlarna ve yaknlarna
daima Resulullh Efendimiz ve Ehl-i Beyt' in muhabbet ve
hizmetinden ayrlmayp, her ite ve her zaman onlarn efat ve
himmetlerine snmay tlerdi. Konumalarnn mihverini, canl
cansz btn yaratlmlara sevgi ve sayg, bakalarnn hakkna
riayet, doruluk, drstlk, sabr, hogr, affetme, arlktan
kanma, z sz bir olma, hurafe ve yobazlktan saknma,
Allaha ve Kur'an- Kerim'e katksz iman ile sarlma, vatan ve
millet sevgisi, milletin ve vakflarn hak ve mallarna asla zarar
vermemek, gsteriten kanmak tekil ederdi. Hseyin emsi Bey
ifrt ve tefritten saknr, daima itidalle hareket ederdi. Skin
konuur, hi bir zaman kaba ve galiz kelimeler kullanmaz,
insanlar ekitirmezdi. Bir meclise girdiinde, insanlar gayr-i
ihtiyri ayaa kalkarlar, sayg gsterirlerdi. Ask surat gstermez,
daima tebessm eder, fakat kahkaha ile glmezdi. Sohbeti tatl ve
i ferahlatc olur; meramn, eitici, retici, yol gsterici ufak
fkralar ile anlatmay yelerdi. kn kabiliyeti ok yksekti.
Trkesi son derece akc, kelime haznesi zengindi.
Geni tasavvufi bilgisi ile birlikte Arapa ve Farsay ok iyi
bilirdi. Eski yaznn ve hat san'atnn her trn rahata okurdu.
Zamannda eski yaz uzman olarak tannan kimseler,
okuyamadklar kitbe veya kabir ta yazlarnda yardmn
isterlerdi.
327
Hayat boyunca nefes darl ve geim sknts ekmi, ailenin

vakflarna ve mlklerine haksz tasarruflar bertaraf edebilmek, ve
kinci Cihan Harbinin pahallk, yokluk, kara borsaclk yllarnda
ufak bir memur maayla ailesinin geimini temin edebilmek,
evlatlarna iyi bir eitim verebilmek kaygusu ile, ilmi almalara
ayrabilecei zamannn byk ksmn, torbalar dolusu evrakla
uraarak mahkemelerde geirmek zorunda kalmtr. Bu yzden,
dank iirlerini toplayp yaynlayamam, tasavvuf konulardaki
birikimini yazya dkmeye imkn bulamamtr. Buna ramen,
mrnn son yllarnda baz nemli eserler hazrlamtr. Madd
imknszlklar sebebiyle salnda yaynlayamad bu eserler
unlardr. eyh Receb Sivs'nin, emseddn Sivs Hazretlerinin
hayatn anlatan " Necm-l Hd Fi Menkb-is Seyh Sems-id-din
Eb-is Sen adl eserinin Arapadan tercmesi, Sivastaki derghta
icra edilen zikir merasimlerinde okunan ve ounun gfte ve
bestesi Hseyin Beyin babasnn dedesi eyh Hseyin Efendiye,
drt adedi de Hseyin emsi Beyin kendisine ait olan 84 ilhinin
gftelerinin ve notalarnn tespiti ve yazdrlmas, Ftvvetnme
(Zamannn Trke'sine sadeletirme). Hseyin emsi bey, 1956
ylnda, sa kalp yetmezlii, remi ve mide kanamas ile Hakka
yrmtr. Kabri Edirnekap ehitliindedir 394.
Sivasta Kadirilik
Osmanl dneminde vakflar yoluyla ehrin iskannda
nemli rol oynayan zaviyelerden ilki, 1420 tarihinde Tarikat-
Kadiriyyeden Hoca Sar eyh es-Seyyid Pir Ahmed Beyin, ehir
Gndodu C. Trk Tasavvuf Kltrnde bir eyh Ailesi: emsiSivasiler
394
328
arlarnn merkezinde ve Ermeni mezarl ile Rum Kilisesi

yaknna kurmu olduu zaviyedir 395. Hoca Sar eyh Es-Seyyid
Pir Ahmed Bey b. Es-Seyyid Ahmed Bey Zaviyesi yahut kurulu
yerine izafeten Hoca Araste Zaviyesi cami, han ve evlerden oluan
bir imar faaliyeti olarak, Hoca Sar eyh (nm- dier Hoca Arasta)
vastasyla gerekletirilir. Daha sonraki asrlarda ar ve mahalle
kendi ismiyle anlr. Ne yazk ki, gnmze gerek camie gerekse
zaviyeye ait herhangi bir temel bakiyesi ulaamamtr 396. Ariv
belgelerinden, cami hakkndaki bilgilerin 1835 ylna kadar devam
ettii grlr.
Ziya Bey Ktphanesinin gneydousunda
bulunan ve 1945li yllara kadar mevcut olan tek erefeli caminin
beden duvarlarnda kerpi, st rt ve tayc sistemde ahap
malzemenin kullanld anlalyor.
Ali Baba Zaviyesi'nin ise ancak 19. asrda geici olarak bir
Kadiri zaviyesi haline geldii grlr. 1850 tarihli bir buyruldudan,
Ali Baba Zaviyesi eyhi eyh Hasan Efendinin, Tarikat-i Aliyyei Kadiriye'den olduunu reniyoruz. Bilindii gibi, zaviye daha
sonra Rfai ve Mevlevi tarikatlarna mekan olacaktr.
Mur Ali Baba (1805-1882) Kadiri tarikatnn XIX. asrda
Sivastaki bir dier temsilcisidir. Kadiri tarikatnn Halisiyye
kolunun kurucusu Abdurrahman Halis Kerkkinin mridi olan Ali
Babann bugn kabrinin bulunduu yerde, bir tekke ile mescidi
bulunmaktadr. Mur Ali Babann Hakka yrmesi zerine
tekkenin gneydou kesine dikdrtgen planl, eliptik bir tek
kubbe ile rtl bir trbe yaplarak defnedilmitir. Tekke ve mescit
tamamen yklm olduundan 1980li yllarda iki katl betonarme
bir bina olarak yeniden yaplmtr. Yeni yaplan bu binann,
396
395
329
birinci kat cami olarak kullanlmakta, ikinci kat ise, yine kendi ad
ile anlan Mur Ali Baba Yatl Blge Kuran Kursu olarak hizmet
vermektedir. maret Mahallesinde Mor Ali Baba Dergah ismiyle
Kadiri tarikatndan eyh Mehmed El-Muttalib bi-Mor Ali el-l ibn
Ahmed Paa'nn 1878 tarihli vakfiyesi vardr.
Durak Baba (muhtemelen dier adyla Nur Baba) 20.
yzylda (1831-1916) tarikatn dier bir temsilcisi olarak bilinir.
Ayrca, 1321 tarihli vilayet salnamesinden Kadiri meayihinden
eyh Seyfeddin Efendinin varlndan haberdar oluruz 397.
Sivasta Mevlevilik
Mevlevihane; ehrin kuzeyindeki en d mahallelerden

olan, Ksedere-i Zimm Mahallesinde, aa tarafnda Tavra deresi
ve yukarsnda ise, gittike ykselen meyilli bir arazi zerinde
kurulmutur 398. M.V. Berchem-H. Eldem'in 1910 tarihli plan ve
ariv belgeleriyle mahalledeki yallarn ifadeleri sonucunda
Mevlevihane'nin yeri kesin olarak bilinmektedir. Gnmzde ise,
Mevlevhneden bir iz kalmamakla birlikte, "Mevln" ismi ayn
blgede bir caddeye ve markete ad olarak verilmitir.
397
Birsoy C. Salname-i Vilayet-i Sivas Hicri 1321. Yksek Lisans Tezi.

Gazi Osman Paa ni. Tokat. 2001
398
Demirel . Sivas Mevlevhnesi ve Mevlevi eyhlerinin Sosyal
Hayatlarna Dair Baz Tespitler. Vakflar Dergisi. Say 25
330
Mevlevihane'nin Ulu Arif elebi tarafndan tesis

olunduu belirtiliyorsa da, bunu teyit eden belge ya da bilgiye
rastlanmaz. Sivas Mevlevihanesi eyhi Mehmed Reit tarafndan
1911de dzenlenen belgeden, Ulu Arif elebi'den sonra Kprl
Mehmed Paa'nn Mevlevhne ina ettirdii belirtilmektedir.
Ancak, Ahmet Eflkinin Menkib'l-Arifin adl eserinde, Ulu
Arif elebi'nin Sivas'a gelilerinden teferruatl bir ekilde
bahsedilirken Mevlevhne tesisi ile ilgili bir kayt sz konusu
deildir. Ayn surette Kprl Mehmed Paa hayrat arasnda ve
Mevlevhne ile ilgili dier ariv belgelerinde de sz konusu
banileri teyit edici bilgiye sahip deiliz.
II. Selimin zevcesi Nurbanu Sultan (1525-1583) tarafndan
Sivasta bir kyn gelirleri dervilerin taamiye bedeli olarak ne
zaman ina edildii bilinmeyen Mevlevihaneye vakfedilir 399.
Mevlevihane fukarasna, skdar'daki Valide Atik evkafndan
taamiye tayin edilmesi, Sivas Mevlevhnesinin XVI. asrn ikinci
yarsnda faal olduuna iarettir. Mevln Mzesi Arivinde
bulunan bir ferman suretinde XVI. asrda derghn vakflar
arasnda bulunan ve muhtemelen zamanla kesintiye urayan
skdar Valide Atik evkafndan 140 kuruun tahsis edildii
belirtilmektedir. Nitekim bu husustan yola kan Nejat n
derghn Kprl Mehmed Paa tarafndan ina ettirilmediini,
ina mahiyetinde tamir olunduunu belirtmektedir.
Mevlevhne mctemilt ile ilgili ilk bilgi 1835-1836
tarihli Vakf Muhasebe kaydnda "Tekye-i mezbur eln mevcut ve
ma'mur" olduu, Mevlevhne nezdinde bir bahesi ile Silahtar
ehriyar Mehmed Paa tarafndan bin edilen bir kk bulunduu
kaytldr. Silahtar Mehmed Paa'nn 1762 ylnda Sivas Valisi
olduu, ayn zamanda paann gittii her yerde bir kasr ina
399
Gyn N. Konya Mevlana Mzesi Arivinin nemi Hakknda
331
etmekle hayli eseri bulunduu ve ulemaya itibarnn okluu

kaynaklarda yer alr.
Nejat Gyn tarafndan yaynlanan Mevln
Mzesindeki 1911 tarihli belgede, Sivas Mevlevi eyhleri'nden
Zileli Yai Dede'nin yaptrm olduu bir havuz ve bir knk suyu
ve yine Sivas Mevlevi eyhlerinden Konya'l Bahaeddin elebi'nin
yaptrm olduu tahtan hcre ve fevkn oda ile Sivas
Valilerinden Recep Paa'nn bir kk bin ettii kaytldr. Ancak,
kkn banisi olarak 1835 ile 1911 tarihli iki ayr belgede farkl iki
isim yer alr. Bunlardan 1776-1798 yllar arasnda Sivas
mtesellimliinde bulunan Zaralzde Recep Paa (.1804),'nn
drt ayr vakfiyesi bulunmakla birlikte kkle ilgili bilgi ve vakfiye
kaydna rastlanmaz 400. te yandan, Sivas vakflar ve Mevlevhne
hakknda zengin ve gvenilir bilgiler veren 1835-1836 tarihli Vakf
Muhasebe Defteri'ndeki Silahtar Mehmed Paa'nn kk yaptrd
kayd daha gvenilir grlyor.
Sivas Mevlevihane'sinin 1917 tarihinde harap durumda
olduu, kap ve duvarlarnn yklmaya yz tuttuu ve daha sonraki
yllarda da kullanlmayacak durumda bulunduu anlalyor.
ncelikle Sivas Mevlevihane'sinin Konya Merkez Dergh
ve Sivas ehri'ndeki dier zaviyelerde olduu gibi kkl vakf
gelirlerinin bulunduunu sylemek mmkn deildir. Zira, 1768
tarihli bir meihat tecdid arznda Mevlevihane'nin bhasl olduu,
buna ramen dervinn bu durumdan ikayet etmemekle birlikte
gnlerini dua ile geirdikleri belirtilmitir. Ayn ekilde 1803-1804
tarihli bir berat kaydnda da, Mevlevhne eyhi Seyyid Mehmed
meclis-i er'e gelerek "...Mevlevihane'de sakin dervinn akvt-
yevmiyelerine vf irdlar olmadn" sylemi ve yardm
Ege . Son Dnem Osmanl Tarihinde bir Ayan Ailesi: Zaral-zadeler,
400
332
isteinde
bulunmutur.
Yaplan
tahkik
neticesinde,
Mevlevihane'nin gelirinin olmad tespit edilerek, yardm talebi
kabul edilmitir. Bu sebeple, "emr-i l" ile tahsis edilen
Mevlevhne gelirlerinin byk bir blmnn, 1835-1836 tarihli
kaytta, dervilerin taamiyesi olarak kullanld anlalmaktadr.
Bu gelirlerden ilki, 1803-1804 tarihlerinde gerekleerek, Sivas
Balk Mukataas'ndan verilmek zere ayrlan 200 kurutur.
Mevlev eyhi Seyyid Mehmed'in mracaat zerine ilk defa ihdas
edilen bu gelir kalemi, Emir Bbilolu Seyyid Abulkadir ve Seyyid
smail uhdesine itirken malikne kaydedilmi ve zikredilen
miktarn her sene verilmesi art konulmutur. kincisi de, II.
Mahmud dneminde Tokat ve Tevb Mizn- Harir
Mukataas'ndan yllk 73.5 kuru verilmekte olduunu fakat bunun
balang tarihini tespit edemiyoruz.
Vakf Muhasebe Defteri'ndeki bir baka kayda gre, yine
emr-i l ile dervilere Yeni l kylerinden Sarca/Sanc kynn
gelirinden 3 md 18 kile buday tahsis edilmitir. Merkeze bal
kyler arasnda bu isimle bir ky bugn bulunmamaktadr. Halbuki
Fatih nar makalesinde gelir getiren ky olarak Savcunun ismini
vermekte ve bu kyde bir Mevlevi ileri geleninin medfun
bulunduunu kaydetmektedir. Bu gelir Mevlevihane'ye u ekilde
intikal etmitir: Zikredilen ky, Vlide-i Atik Nur Banu Sultan
Evkaf'ndan olup, vakfiyesinde Yeni l Kylerinin mahsultndan
her sene 16 fakire 35 md buday verilmesi art konulmutur. Bu
vakfiyede, gelirin kimlere ve hangi messeselere ve ne kadar
verilecei; ilave olarak gelirden hisse alanlardan biri vefat
ettiinde hissesi maiet darlna den fakir bir alime "menr-
padiahi" ile tevcih edilmesi gerektii belirtilmitir. Vakfiyede
verilen listede, Sivas Mevlevihane'si ismine rastanlmad gibi,
mevcut ahs isimleri arasnda Mevlevhne ile ilgili bir ba
kurulamamtr. Dolaysyla bu gelirin, 18. asrn ikinci yarsnda
bhasl olduu belirtilen Mevlevihane'ye ancak bu tarihten sonra
333
tahsis edilmi olabilecei dnlmektedir. Ayn zamanda III.

Selim ve II. Mahmud dneminde bilhassa Konya merkez derghna
ba, hediye (tra baha, em'i revgan ve taamiye) ismiyle nemli
miktarlarda gelirler ayrld bilinmektedir. Bu sebeple, Sivas
Mevlevihane'sinin bu nemli gelirinin ayn dneme rastlamas
tesadfi olmasa gerekir.
Mevlevihane'nin bir baka geliri, Mevlevhne
bahesinin icara verilmesinden elde edilen senev 200 kuruluk
miktardr. Bahenin 1835-1836 tarihlerinde 400 kuruluk geliri
muhasebe kaydnda belirtilmitir. Ayrca, Mevlevhne nezdinde
Silahtar Mehmed Paa'nn bin ettii kkn iki adet dkkan ile
kimin tarafndan vakfedildii bilinmeyen haffaf (ayakkabc)
dkkan vardr. Haffaf dkkannn senelik icar 30 kuru iken
Mehmed Paa'nn iki dkkannn toplam icar 20 kuru olarak
kaydedilmitir.
Bu gelirlerinden bazlarnn sreklilik arzetmedii, yine
yukarda iaret edilen muhasebe kaydnda aklama olarak yer
almtr. Bilhassa, Balk Mukataas ve Tokat Mizan- Hark
Mukataas gelirlerinden ilkinin "kadimden beru", dierinin ise
1823-1824 yllarndan itibaren tahsil edilemedii erhi
dlmtr. 1835-1836 tarihlerinde Mevlevihane'nin iki yllk
toplam gelirinin 6440 kuru; bunun da nemli bir ksmnn Sarca
kynden olduu grlmtr. Buna ramen, ayn tarihlerde
ehirdeki dier zaviyeler arasnda geliri asndan kyaslandnda
son sralarda yer ald grlr.
Mevlevihane'nin daha sonraki yllarda,
1867'de ky
gelirinin yllk 140 kuru; 1911-1912'de de yllk toplam 35163
kuru olduu tespit edilmitir.
Mevlevhne gelirlerinin harcanma ekli ise, belgelerde
grld zere, genellikle Mevlevihane'de barnan dervinn
taamiyesi ile ayende ve revende (gelen gidenin) masraflarna
sarfedilmesidir. 1835-1836 tarihli muhasebe kaydnda gelirinin
334
tamamnn bu tip masraflara harcand belirtilirken 1911-1912

tarihlerinde ayrntl bilgiye rastlanmakta ve 2500 kuruu koyun,
sr eti ve kyma iin sarf olmak zere toplam yiyecek giderleri
17460 kuruu bulmaktadr. Dervilerin elbise, ayakkab, sikke,
arakiyye gibi giyecek masraflar 2675 kuru, odun, kmr, ra ve
mum olmak zere yakacak bedelleri karl 3475 kurutur. Dier
giderler ierisinde ise, 1000 kuruluk tamirat, derghn vergisi,
mevld masraf ve dergh hademelerinin aylklar yer almtr.
1911-1912 tarihli bir belgede Mevlevihane'de toplam 47
kiinin ismi ve grevleri zikredilmitir. Bunlar arasnda eyhin
kardei, bir mesnevhan, drt neyzen, bir naat-han, iki meydan
dedesi, iki ayin-han, bir ile-ke, bir hoca bulunmaktadr.
1742 tarihinden balamak zere 1911-1912 ylna kadar,
Sivas Mevlevhne eyhlerinin isim ve grev sreleri bir silsile
halinde kaynaklara yansmtr. 1742'den
1836'ya kadar
Mevlevihane'de ayn aileye mensup kiiler eyh olmulardr. Bu
tarihte Mevlevihane'nin tespit edilen ilk eyhi Esseyyid eyh
Mehmed'dir. Seyyid Mehmed'in de Sivas mfts Numan Efendi
(1692-1768) ile stanbul'da misafir iken bir ahitlii kaynaklara
yansmtr. 1768 tarihli bir meihat tecdd arznda,
Mevlevhnenin hibir gelirinin olmad, buna ramen dervilerin
buna sabrettikleri belirtilmitir.
eyh Seyyid Mehmed Efendi, 1817 tarihinde Hac yolunda
vefat etmi, geride, Mevlde ve Zeliha isimlerinde iki zevce,
kendisinden sonra Mevlevihane'ye eyh olan olu Mehmed Niyazi,
erife ve Hatice isimlerinde iki kz ve nihayet bir de cariye
brakmtr. eyh Mehmed Efendi ve babasnn sosyal ilikilerinin
iyi olduu, evresinde ve bilhassa mahallesinde gvenilir kimseler
olduklar da anlalmaktadr. Zira, mahallede meydana gelen ve
kadya, dolaysyla sicillere geen belgelerde ahitlikleri sz
konusu olmutur. Bundan sonra olu Esseyid eyh Mehmed
Niyazi Halife grev alr. Bylece Mevlevihane'de dier zaviyelerde
335
de olduu gibi, eyh ailesi gelenei teekkl etmi olur. 1835-1836

yllarnda Tokat Mukataasndan da 73,5 kuru ve Sivas Emvl-i
maliyesinden 288 kuruun tahsisi grlr.
Srasyla rgbl brahim Dede (1836-1843), Ktahya'l
eyh Ali Dede (1843-1850), Sivasl eyh Bah Dede (18501851/1852)den sonra Zile'li Yai Dede (1852/18531856/1857)'nin dneminde Mevlevhneye bir knk su getirttii ve
bir de havuz yaptrd grlr.
Konya'l eyh Bahaeddin elebi (1856-1884/1885) , Hz.
Mevlnnn on yedinci gbekten torunu olarak Konyada dnyaya
gelir 401. Babas Mustafa elebi, dedesi Bayram elebi onun da
babas Mehmet rif elebi olup doum tarihi kesin olarak
bilinmemektedir. 185556 ylnda Sivasa eyh olarak atanmas ile
Konyadan ayrlm ve veftna kadar bu grevini devam
ettirmitir. Konya' l Mehmed Bahaddin elebi de Recep Paa'nn
ina ettirdii kkn bitiiine, alt katnda hcre, st katnda ise
oda bulunan bir bina ina ettirir. 18841885 yllarnda veft
ettii anlalan Bahddin elebi bugn Yar Ak Cezaevi
olarak kullanlan binann nndeki Mevlev eyhleri
Mezarlna defnedilir. Kabri hlen buradadr ama bina
kamulatrlnca kabirler yklmtr ve kabri binann bahesinde
kalmtr. Torunlarndan edinilen bilgilere gre Bahddin
elebinin yklan kabrinin mezar ta daha sonra Tek Mezar
olarak bilinen uayb Dedenin kabrinin bana dikilmitir.
Bahddin elebinin, zevcesi Mevlde Hanmdr ve bu
evliliklerinden Mehmed Red elebi, Hsmeddin elebi ve
Ahmed elebi isimlerinde erkek ocuklar dnyaya gelir.
Bahddin elebinin birden fazla evliliinden bahsedilmektedir.
401
nar F. Sivas Mevlevihanesinde Grev Yapan Son elebi Ailesi
336
Dier evliliklerinden de kzlar olan Bahddin elebinin kzlar,

Aye Hatun (Sivasta evlenmitir), erife ve Rabia Hatun
(Konyaya yerlemiler) ve Emetullah Hatun (Sivasta
kalmtr)dur. Bahddin elebi, Konyada 1001 gn ilesini
statlarnn nezaretinde tamamlar ve 18 Hizmet Kolunun hepsini
baar ile geerek Mesnevhan, Semzen ve Mutrb Heyeti Bakan
olarak Sivasa atanr. Ve nihayet son eyh olarak tespit edilen
eyh Bahaeddin elebi'nin olu eyh Reid Efendi (1884/ 18851911/1912) babas Bahddin elebinin veftndan sonra
Konyadan Sivas Mevlevhanesine atanr. Mehmed Red elebi,
Konyada dnyaya gelmi babasnn Sivastaki grevi nedeni ile
Sivasta hayatn devam ettirmek durumunda kalmtr. Mehmed
Red elebinin hanmnn ismi de Mevldedir ve bu evliliinden
sadece Ahmet Turan elebi isminde bir olu dnyaya gelmitir.
Mehmed Red elebi, babas Bahddin elebinin gzetiminde
Mevlevliin usl ve erknlarna gre yetitirilmitir. Sivastaki bu
greve atanmasnda salam bir altyap ile yetimesinin nemli
etkisi olmutur. Mehmed Red elebinin dneminde
Mevlevhnede dergh mntesibi ve grevlilerin says 47dir ve
hepsinin maalar zikredilmektedir. XIX. asrda birok
mevlevihne nceden sahip olduu vakf gelirlerini kt
ynetimler ve dergh ii ekimeler sebebiyle yava yava
yitirirken Sivas Mevlevhnesi' nin gelirlerinin artyor olmas
dikkat ekici bir husustur.
1911 ylnda elde edilen gelirlerin nerelere harcand
ayrntlaryla belirtilmektedir ki, buna gre ayn yl derghn yllk
masrafnn yekn 29238 kurutur 402. Bu masraflarn 17460 kuru
gibi byk bir ksmn yiyecek giderleri tekil etmekte, geriye
kalan gelirlerin ise 2675 kuruu, dervilere elbise, ayakkab, sikke,
Kk S. XIX. Asrda Mevlevilik ve Mevleviler, Doktora Tezi.
Marmara ni. stanbul. 2000
402
337
arakiye yaptrlmas, 3475 kuruu odun, kmr, ra, gazya, mum

bedeli gibi masraflara, 1000 kuruluk ksm da tamirat, derghn
vergisi, mevlt masraf ve dergh hademelerinin masraflarna sarf
edilmitir. 1911 senesi masraf listesinden anlaldna gre dergh
mntesipleri ve grevlileri olarak 47 kiinin adlar ve aldklar
maalar tek tek saylmaktadr. ounun dervi diye isimleriyle
birlikte kaydedildii listede 45 kuruluk maalar belirtilmi,
dervilerle beraber dergh grevlilerinden ayinhan dervi Sabri,
Mesnevihan Mustafa Efendi, Meydan dedesi Dervi Muhammed,
Hoca Nuri Efendi, naathan Dervi Muhammed, drt neyzenin
isimleri ve aldklar maalar yazlmtr. Derghta bu dnemde,
yinhan olarak Dervi Sabri, Mesnevhan olarak Mustafa Efendi,
Meydan Dervileri olarak Dervi Muhammed ve Hoca Nuri
Efendiler, Naathan olarak da Dervi Muhammed grev
yapmaktadr.
Mehmed Red elebi askerlikten muaf tutulmutur ama
daha sonra onun yerine olu Ahmed Turan elebi Yemende sekiz
yl askerlik yapmtr. Mehmed Red elebi, 19111912 yllarnda
veft etmi ve durum Konyaya bildirildiinde yerine olu Ahmet
Turan elebi atanmtr.
Ahmet Turan elebi, iyi bir eitim srecinden gemi birisi
olarak bu greve atanm ama yann ok gen olmas ve bu
grevi ly ile devam ettirmeyecei endiesi ile bu grevin
amcas Hsmeddin elebiye tevd edilmesini istemi ve neticede
de yle olmutur.
Ahmet Turan elebi de eitimini babasnn refkatinde
tamamlamtr. Farsa ve Arapay iyi derecede bilen Ahmet Turan
elebi birok gnl insan ile uzun sreli sohbetler icra etmitir.
Kekeklilerin Hfz, Ahmet Erday ve ara sra Ankaradan gelen
Profesr kr Akkaya onlardan sadece birka tanesidir. Sivas
Mevlev eyhlii grevini genliini bahane ederek amcas
Hsmeddin elebiye devreden Ahmet Turan elebi ok salkl
338
bir mr geirmitir. Son dnemlerinde kalp rahatszlna

yakalanan Ahmet Turan elebi, derghta hizmet ile megul
olurken niden rahatszlanm ve evine gtrlen elebi birka
saat sonra rahmet-i rahmna kavumutur (.1956). Ahmet Turan
elebinin Ahmet dil elebi, rif elebi, Melha Hatun, Ahmet
dil elebi, emseddin bid, Sadreddin Emir Zhid, Kimya
Htun ve Hsmeddin Vcid elebi isimlerinde sekiz ocuu
dnyaya gelmitir. Torunlarndan edinilen bilgiye gre Ahmet
Turan elebi, amcas tekkeye eyh olunca tekkede Neyzenba ve
Mesnevhan olarak grevlendirilmitir.
Bahddin elebinin olu olan Hsmeddin elebi,
tekkeler kapanncaya kadar derghn eyhliini stlenir. 1917
ylnn Temmuz aynda Sivas Mevlevihnesi'nin harab durumda
bulunduundan, kap ve duvarlarnn yklmaya yz tuttuundan,
tamiri iin vilayete 1500 liralk bir kef bedeli tespit edilir. Bu
tamir gerekletirilemez ve Mevlevihane, muhtemelen bu tarihten
sonra Sivas'ta bulunan bir baka yere Ali Baba Zaviyesi'ne tanr
ve tekkeler kapatlncaya kadar Ali Baba Zaviyesi Rfai-Mevlev
dergh olarak grev yapar. Bu durumu dergh haziresinde bulunan
baz Mevlevi kabirleri de teyid etmektedir.
Ali Baba Zaviyesi muhtemelen Bektai, Kadiri ve Rfai
tarikatlarna mekan olmutur 403. Sz edilen tarihlerde zaviyenin
eyhi Ali Efendidir (.1937). Olu Mehmet Nuri Efendinin Rfai
eyhi olarak hakknda anlatlanlarn yan sra Mevlevilie olan
meyli de bilinmektedir ve torunu emsi Ylmaz da gnmze
kadar Mevleviliin Sivastaki temsilcisi olur.
Hayat hakknda elimizde ok detayl bilgiler bulunmayan
Hsmeddin elebinin veft ile ilgili u olay anlatlmaktadr:
Sava S. XVI. Asrda Sivasta kurulan Ali Baba Zaviyesinin Dini,
403
339
Hsmeddin elebi, bir gn hanmn arr ve, Hanm,

lml dnya. Ne olur ne olmaz. Gel sana bir cenazeye neler
yaplmal anlataym, der. Hanmna, lnn enesini balarlar
gel enemi bala. Ayan balarlar gel ayam bala gibi bir
lye yaplmas gereken btn ileri kendi zerinde uygulatr.
Elbisesini soyundurur, kefenini giydirtir vs. En sonunda, Hanm
hakkn hell et, der ve veft eder (.1925).
Hsmeddin elebi ve Mehmet Red elebinin kabirleri,
gelirleri Mevlevhnenin ihtiyalar iin deerlendirilen ve il
merkezine 32 km. mesafede bulunan Savcun Kynde yksek bir
tepenin zerindedir 404. Ahmet Turan elebinin kabri ise, ilk nce
derghn bahesindeki Mevlev eyhlerine it olan mezarlkta iken,
buralarn istimlk edilmesi zerine Yukar Tekkedeki ile
kabristanna tanr. Hsmeddin elebinin ilk hanmndan drt
kz ikinci hanmndan bir olu ve bir kz olmutur.
Sivasta Nakibendilik
1780 tarihli vakfiyesi ile Keibula Mahallesindeki eyh
Mehmede ait bir Nakibendi zaviyesinin varln grrz.
Vakfiye artlarna gre Nakibend zaviyesinde pazartesi ve
perembe gnleri " cehr hatmi hvacagn" ismiyle adlandrlan
zikr ibadeti yaplmaktadr. Ayrca tarikat mensuplarnn bu zikir
ibadetini Ulu Camide de icra ettikleri grlr.
Hlidler Nisan 1828de II. Mahmutun emriyle stanbulda
bulunduklar yerlerden toplanarak Sivasa srlrler. 1828 srgn
404
nar F. Sivas Mevlevihanesinde Grev Yapan Son elebi Ailesi
340
tarikatn tarihindeki en kapsaml srgndr ve toplu olmas

sebebiyle kiileri hedef alan dierlerinden farkldr405.
Mustafa Tak Efendi (1873-1925), manev eitimi iin son
Osmanl Mebusn Meclisinde Tokat Mebusu olarak grev yapan
mehr lim Mustafa Sabr Efendinin yeeni olan ve halk arasnda
Melek Hfz lakab ile tannan Tokatl Mustafa Hk Efendiye
(.1917) intisap eder ve ksa bir srede iczet alarak Sivasta irda
memur klnr 406. Naksibendliin Hlidiyye koluna mensup olan
Hk Efendinin veftnn ardndan ihvnlar Mustafa Tak
Efendiye intisap ederler. Mustafa Tak Efendi hramczade smail
Hakk Toprak, Mustafa Hakinin olu Bahaeddin Efendi ve
Mustafa Taknin damad olan Cizzl Yusuf efendi olmak zere
kiiye halifelik vermitir 407. Tak Efendinin vefatndan sonra
irat makamna Sivas ve evresinde birok cami, yol, eme vs.
hizmetlerin tesisinde nemli roller stlenmi olan hramczade
smail Hakk Toprak (.1969) geer.
Mustafa Taki Efendinin bilinen drt eseri vardr. Hz.
Muhammedin hayatn ele alan ve 18 cz hlinde yazlan Trh-i
Nr- Muhammedi, 1923 1925 tarihleri arasnda Sivas
Matbaasnda baslmtr. Krk Hadis (lmihl: Siyas ve tima)
isimli eserin bir nshas Sivas Belediyesi Kemal bn-i Hmam
Ktphanesine Hac Hasan Akyol tarafndan vakfedilen kitaplar
arasnda bulunmaktadr. Mustafa Tak Efendinin nesir olarak
kaleme ald Mevlid isimli eserini sonradan hramczde Hac
smail Hakk Efendi nazma ekmitir. Aa Dikmenin Fazileti,
ismiyle olduka hacimli bir kitabnn olduu belirtilmektedir.
Srat- Mstakm, Seblrred ve Beynul-Hak dergilerinde sade
405
Durma A. Evliyalar ehri Amasya
nar F. Mustafa Tak Efendinin (.1925) Medeniyet Anlay

nar F. Milli Mcadelenin ve ilk Meclisin Manevi Mimarlarndan
Sivasl bir Alim: Mustafa Taki Efendi (D.1873-V.1925)
406
407
341
ve anlalr bir dille yazm olduu makalelerle dikkatleri zerine

eken Mustafa Tak Efendi, zamannn nde gelen fikir
adamlarndan biri olarak Trk siyasi ve fikir tarihinde nemli izler
brakmtr.
Asl ismi Bedrettin Doruyol olan Hac Hafz Bedrettin
Efendi, Nak eyhlerindendir. 1911 ylnda domutur. Hac
Mustafa Tki Efendinin oludur. Yldzeli ve Sivasta hayatn
srdrmtr. Yldzeli ar Cami imam-hatiplii grevinde
bulunmutur. 1984te atalpnar Caminde cuma namaz esnasnda
Hakka yrr 408. Kabri, mezarlklar tarafndan gidilirken camiye
600 metre kala sol taraftadr.
hramczade smail Hakk (1880-1969)nn annesi, Ya
Rabbi bana bir evlat ver ki, onu cami klesi yapaym diye
niyazda bulunur 409.
ocukluu Sareyh Mahallesinde geen hramczde smail
Hakk Efendi Hazretleri daha sonra babasnn adliye baktibi
olduu iin Zarada yedi yana kadar bulunur ve sbyan mektebini
burada okur. On yandayken Sivasa gelip rtlpnar
Mahallesine yerleirler. Askeri Rtiyeye giren smail Hakk,,
18941895 ylnda okulu bitirir. ki veya sene medrese eitimini
ifiye medresesinde alr. Daha sonra adliyede mlazimeten
(stajyer) memur olarak grev alr. 1914 de I. Dnya sava knca
askere gider. Birinci Dnya Sava yllarnda askerliini kol
Sivasta Hllkolu Caddesi ile Ali Baba Caddesinin kesitii kede
yer alan atalpnar camiinin kitabesi gnmze gelememitir. Bununla
beraber cami ierisindeki bir levhada Ali Akar Paann 1833 ylnda
yaptrd yazldr. Moloz ta ve tuladan yaplm olan cami kareye
yakn dikdrtgen planldr. zeri krma at ile rtldr. erisinde
herhangi bir bezeme bulunmamaktadr. Yannda ta kaide zerine
yuvarlak gvdeli, tek erefeli minaresi vardr.
408
Altunta ..H., Gavsl Azam hramczade smail Hakk Toprak

Sivasi, stanbul, 2009
409
342
komutan olarak emrindekilerle birlikte Suehrine cephane

tamak ve Ordu, Koyulhisar, Suehri arasnda postaclk ve erzak
nakli yapmalar suretiyle yerine getirmitir. Bu sebepten bulunduu
yrede Emaneti Baba diye anlmtr. Askerlik grevinden sonra
Tokatta Duyn-u Ummiye de Mskirat Memurluunda alr.
Bu dnem Tokatl Pir Mustafa Hk kuddise srruhul aziz
Efendiye baland zamana rastlar. smail Hakk Efendi 1928 de
Duyn-u Umumiye messeselerinin kapanmas ile Sivas nhisarlar
Dairesine geer. Buradan Zara-arh Tuzlasna bal Cedit
Tuzlasnda grev yapar. Bu grevini aniden brakp Sivasa gelir
ve 1931 Temmuz aynda kendi istei ile emekli olur. kan soyad
kanunu gerei Arapa olan lakaplar kaldrlp herkese yeniden bir
soyad verilmeye balanmtr. smail Hakk Efendi Hazretlerinin
lakab hramcolu-hramczde olduu iin, Toprak soyadn
almtr. Bundan sonra btn vakitlerini ihvann yetimesine ve
umuma yararl cemiyet ilerine ve hayr ilerine ve eserlerine
vakfetmekle geirir. Devlet bykleri ile grmeler yapar. Bu
grmeler ile ehrin sorunlar halledilmi veya onlara gerekli
uyarlar yapmtr. hramczde Hac smail Hakk Efendi
Hazretlerinin eitli zamanlarda ksa sreli olmak zere alt sefer
hapis yatt sylenir. Atatrk dneminde grlmeyen bask, smet
nn zamannda ihvana srekli hissettirilir. kinci Dnya Sava
yllarnda (19391945) ihvanna ailesinden miras kalan mlklerin
hepsini satarak destek olur. Bu sralarda byk bir maddi sknt
iine de girmitir. 1950 ylnda Sivas Merkezinde bulunan Yeni
Camii yannda orap Hannn st katnda kiralad, iki oda
vekle olarak kullanlr, sohbetlerine uzun mddet burada
devam eder. 27 Mays 1960 ihtillinde yz kadar eyh tutuklanp
Erzurumda tevkif edilirken Efendi Hazretlerine dokunulmaz. Yaz
gnlerinde gelen misafirler mesire yerlerinde Kepenein Gz,
Kurtderesi, Tekken ve Ylankrkan iftliinde sohbet ortamlar
343
oluturularak irad faaliyetlerine devam edilir. Vefat ettiinde Ulu

Caminin haziresine defnedilir.
lk ve Rdiye tahsilini Darende' de yapan Hasan Efendi
(1895-1984), evresinde sevilen saylan bir kii idi 410. Askerliini
stanbul'da Selimiye klasnda yapt srada Seyyid Mustafa Hak
Efendi'ye intisap eder. 1925 ylnda Tak Efendi'nin Hakka
yrmesiyle hramczde smail Hakk Toprak Efendiye ihvan
olarak ilk intisap eden kiidir. Hasan Efendi, Darende'nin Kurtba
Mahallesi'ne kendi ismiyle 1957 ylnda yaplan camide dokuz yl
fahr imamlk yapar. Madd ve manev himmetleriyle birok
insann ticarete atlmasnda, Darende'nin ilim ve irfan diyar
olmasnda byk katks olur. Daha sonra 20 Eyll 1966 ylnda
Sivas' a tanr. eyhine hizmet etmek iin Sivasa hicret etmi ve
birok hizmette bulunmu, hramczde smail Hakk Efendinin
srda, yakn arkada ve onun dar zamanlarnda gnlda olarak
destek vermitir. Kabri Sivas Yukar Tekke kabristannda Hac
Mustafa Tk Hazretlerinin kabri civarndadr.
Sivasta Rfailik
XX. yzyln balarnda vefat eden ve Mevlana lkretim

Okulunun bahesinde medfun bulunan Rfai eyhi Durak Baba
(1831-1916), Rfailiin Sivastaki temsilcilerinden biri olarak
zikredilebilir.
Altunta ..H., Kutbul rifn Hac Hasan Akyol Efendi
Kaddesellh Srrahl Azz ve Tasavvurt hayriyyemi (Gzel
Dncelerim)
410
344
Arab eyh lakabyla bilinen Seyyid Abdullah Haimi (18291922), 1876da Sultan Abdulhamidin isteiyle Sivasa yerleir ve
dergahn aar. Devlet kademeleriyle iyi mnasebetler tesis etmi
olmas sebebiyle, 1909da ttihad ve Terakkinin hedefindedir ve
srgne gnderilir. Yedi yl srgnde kaldktan sonra Sivasa
dner. Milli Mcadeleye dorudan destek verir.
Henz salnda icazetname vermi olduu olu Mehmet
Ragp Beyi yerine halife tayin eder.
Abdullah Haim Hazretlerine smail Bey iftlii derghnn
ve kendi ihtiyalarn karlamas iin Sivas-Yldzeli civarndaki
Mumcu Kynn bir ksm mlk olarak verilmitir. Kurduu Rifi
tekkesi iin Paabey Mahallesinde bir konak satn alarak gerekli
tadilat ve semahaneyi yaptrdktan sonra buray dergh haline
dntrerek 27 Kasm 1913de vakf haline getirir. ki katl
byke olan konan st katnda semahane, misafirhane, mutfak,
meydan odas, alt katnda ise, odunluk, sofa, ahr ve dier
mtemilat bulunmaktadr. Bir vakf senedine gre Paabey
Mahallesinde kurmu olduu tekkesinde ina ettii mescitte
hatiplik yapacak kiilere verilmek zere 1893 ylnda be yz
kuruluk bir vakf tesis etmitir. 24 Aralk 1913 tarihini tayan
vakf senedine gre, vakfn idaresi ile dergahn eyhliini byk
olu Seyyid Mehmed Ragba, bunun vefatndan sonra da kk
olu Seyyid Ahmed Siraceddine brakmtr.
Bu tekkeyle ilgili olarak Muzaffer Sarszenin babas
mderris Hseyin Hsn (18431917) tarafndan yazlan bir iire
gre tekke 1884 tarihinde yaplmtr.
Kendisine verilen icazet u ekildedir.
Bismillahirrahmnirrahm
Allah Telya Hamd olsun, bu icazetnameyi beeriyeti
terbiye iin bu aciz dem almtr. Hidayet seccadesine
oturmutur. Beerin ulamas gerekli olan hedefe varmak iin
kurtulu yoluna intisap edip ve cennete kavumak dnya ve dini
345
fark edip ayrmak zikrin aslna ulamak nbvvet artlarna uymak

iin kabul etmitir.
Birlii Yce olan Mevlay tesbih ederim ki;
Allah Tel Onu (icazet sahibini) bakalarnn nefislerinin
bilmediine ulatrm, Onu gururdan ve nefsan duygulardan
temizlemi, maneviyat elbisesini giydirmi, kendi nuruyla
nurlandrm, Ona Kutsi elbiseler giydirmi ve nimetlerini vermi,
ulvi himmetlerini yksek tutmu ve Onu afv ederek bu icazetname
sahibini dostlar derecesine karmtr. Hamd ederim ki, hamd
etmek, Hakk tarafndan istenen eylerdendir. Onun verdii
nimetlere kr ederiz. Ondan baka ilah, birliine ortak yoktur.
Gzlerin dar frlayaca gnde, hata ehli, cahiller, ar gidenler
ve snr aanlar Onu bulacaklardr. Kim ki; cahil birini yol
gsterici kabul ederse, bilsin ki, o ilimsiz kiinin davetine icabet
Cahiliye Davetine icabet etmek gibidir. Ben ehadet ederim ki,
Seyyidimiz, Efendimiz, Sahibimiz Muhammed sallallh aleyhi ve
sellem Allah Telnn kulu, elisi, risaletle gelen, Hanif dini zere
olan ve mmetine Hakka yryene kadar nasihat edene, line
ashabna salt ve selam ederim. Bize Rabban bilgileri retti.
Kurtulu ve dinin yollarn aklad.
Bize icazet verenler Snnet-i Muhammediyeye yapmlar
ve bu yola bal yaamlardr. Muhammed Terbiye yoluna
girenlere salt ve selam olsun.
Ey benim Gardalarm! Allah Telnn raz olduu sfat
onlardadr. Daima onlar hznl. ehvan duygulara dmekten
korkarak, yzlerini Ona evirip dua ederek, kalblerinde Allah
Tel sevgisi ile zikrin tilaveti ile meguldrler. Kalblerinde Onun
nuru, nefesleri misk kokusu, meleklerin zevklerine muttali olmu
sanki sarholar ve sorulduklarnda mecnun gibi, derler. Onlara
bakar aar kalrsn. Onlara dalarn, yerlerin ve gklerin
anahtarlar teslim edilmi. Onlar eytann azdrmasndan korunmu
ve meleklerin, ruhanilerin dost edindii kiilerdir.
346
Vesselm ala men it-tebel-Hd

XVI. yzyln genel karakteri, Sivas ehrinin vali, eyh ve
derviler vastasyla imr ve isknnn yapld en faal bir dnem
olduudur 411. mer Demirel, bu asrda Sivas'ta kurulan iki yeni
zaviye ile ehrin iskn ynnn gneyden kuzeye doru
deitiinin grldn kaydeder. Bu zaviyelerden ilki, ehrin
tam kuzeyinde Cancun kaps civarnda olan, Ali Baba
Zaviyesi'dir. Zaviyenin kurulduu mevki, 1455, 1520, 1528 ve
1554 yllarna ait tahrir kaytlarna ve vakfiyelere bakldnda,
ehrin iskan sahas dnda, bostan ve bahelerin bulunduu bir
blgedir. Ali Baba Mesciti Mahallesi ismi ise, ilk defa 1574 tahrir
kaydnda gemektedir. Ayn kaytta, Mahallenin dokuz mslim, 55
gayr- mslim olmak zere 64 haneden meydana geldii grlr.
Ali Baba Zaviyesi Vakf evladiyelik vakf olup, mtevellilik
ve zaviyedarlk gibi ynetim ileri Osmanl Devletinin sonuna
kadar Ali Babann evladndan evladna devredilmitir 412. Devlet
ile vakf arasnda cereyan eden yazmalar sonucu oluan
belgelerin bir ksm, aile fertleri tarafndan muhafaza edilerek
gnmze kadar gelmitir. Bu belgeler, gerek zaviyenin sosyal,
ekonomik ve kltrel tarihini ve gerekse vakflar yoluyla devlettekke ilikisini aydnlatmada byk nem tamaktadr.
Saim Sava almasnda Ali Baba Zaviyesinin sadece dini
yn deil, ayn zamanda sosyal ve ekonomik ynleri zerinde de
durur 413. Yklmakta olan bir evin at katnda bir sandk iinde
bulunan evraklar bu almann temelini tekil eder. Vakfn son
Ankara ni. Ankara 1991
412
Bilgili A. S. Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakf Belgeleri
413
Sava S. XVI. Asrda Sivasta kurulan Ali Baba Zaviyesinin Dini,
411
347
halkalarndan temin edilen belgelere eklenen devlet arivlerindeki

belgelerle Ali Baba zaviyesi byk lde aydnla kavuur.
Tarihi ereve iersinde, Safevi ran'n propaganda
faaliyetlerinin younlat merkezlerden birisi de Sivas blgesidir.
ran'a doru yaplan glerin sebeplerinin banda, Osmanl
Devleti'nin uygulad merkeziyeti politikalar gelir. Devletin,
gebe halinde yaayan Kzlba Trkmen airetlerini tahrire tabi
tutup, muntazam vergiler demeye mecbur brakmas, beyleri
idaresinde mstakil yaamaya alan ve zaman zaman yaptklar
saldrlarla zirai ekonomiyi alt st eden bu airetlerin hareket
kabiliyetlerini olduka kstlar. Bu yzden tahrir memurlarna
saldrlar yaplr ve meydana gelen honutsuzluk sebebiyle askeri
kuvvetlerle kar karya gelen airetler, ran'a g etmek zorunda
kalrlar. phesiz isyan ve g hareketlerinin sadece dini kaynakl
olmad kabul edilmelidir.
ran'n blgedeki dini kisveli siyasi blclk faaliyetlerinin,
blge halknn mezhebi durumu dolaysyla tehlikeli olabileceinin
grlmesi, Osmanl Devleti'ni baka bir takm sosyal ve ekonomik
tedbirler almaya da mecbur eder. Ayn ekilde, bu tip tedbirlerin
alnnda, blgede gayr-i muslim nufusun youn bir ekilde
yaamasnn da etkili olduu dnlebilir. Bu etkiler sebebiyledir
ki, zaten 15. ve 16. asrlarda ehir nfusunun ounluunun gayr-i
mslim olduu bilinen blgede, Osmanl Devleti'nce
slamlamann tevik edildii ve Snniliin desteklendii
sylenebilir.
Ali Baba Zaviyesinin asl vakflar, Vezir-i A'zam Rstem
Paa tarafndan yaplmtr ki, burada byk bir devlet destei
olduu muhakkaktr. Bu vakfiyenin iki yerinde, Ali Baba ve
evladndan sonra gelecek mtevellilerin "Snni" olmalarnn art
koulmas, devletin Safevi propagandasna kar ald tedbirler
erevesindedir.
348
1850 tarihli bir buyruldunun Ali Baba Zaviyesi eyhi eyh

Hasan Efendinin, Tarikat-i Aliyye-i Kadiriye'den olduunu
gstermesi ile zaviyenin 19. asrda bir Kadiri zaviyesi haline
geldii anlalyor.
Horasan Erenlerine dahil edilen Ali Babann Sivasl bir Ahi
ailesine mensup olmas da muhtemeldir. Bugn, Ali Baba
Camii'nin iinde Byk Ali Baba, olu Ahi Mehmed Be, onun
olu Kk Ali Baba ve onun kz Fatma Hatun'a ait olduu
sylenilen kitabesiz drt adet kabir bulunuyor.
1574 tarihli Sivas Mufassal'nda ise, Ali Baba'nn biraderi
olan Piri ve onun oullar Veled, Hasan ve Hseyin kaytl
bulunmaktadr. 1574 tarihli bir Mhimme kaydndan, Ali Baba'nn
bu tarihte vefat ettiini reniriz. 1547'de, kendi adna zaviyesi
bulunan bir eyh durumundadr.
Rstem Paa, hocas Ali Baba'ya vakf yapt tarihte
yaklak 47 yandadr. Bu bakmdan, Ali Baba'nn, talebesinden
daha yal veya en azndan ayn yata olduu kabul edilirse, lm
tarihi olan 1574 itibariyle, Ali Babann 75-100 yl yaad tahmin
olunabilir.
Kk Ali Babann tesis etmi olduu vakfa yzyllar boyu
muhtelif kimseler tarafndan mteaddit mdahaleler yaplm
olmasna karlk, birka istisna hari, Byk Ali Baba vakfna, bu
ekilde ska mdahalelerin yapld belgelerde grlmyor.
emsi Ylmaz Susam'n babasndan naklen anlattna
gre, Ali Baba, Horasan'dan gelmi olup, Kanuni Sultan
Sleyman'n veziri Rstem Paa'nn (veya bizzat padiahn) hoca
vekili idi. Rstem Paa'nn vefatndan sonra stanbul'dan Sivas'a
hicret edip, Ali Baba Zaviyesi'ne yerlemitir.
Kaynaklarda Ali Baba'nn evliya, arif ve mutasavvf yn
hakknda bilgiler bulunmakla birlikte, onun ilmi yn, hakknda
herhangi bir malmat bulunmamaktadr.
349
Kk Ali Baba'nn (ikinci ah Ali-Ali Efendi) IV. Murad

ile birlikte Badat Seferi'ne katld ve sefer esnasnda yaralanp,
Sivas'a dnnde vefat ettii anlatlr. Kk Ali Baba'nn IV.
Murad ile birlikte Revan Seferi'ne katld, savata yaraland ve
zaferin kazanlmas zerine mkafat olarak byle bir temlike
mazhar olduu dnlebilir.
Kk Ali Baba, tesis ettii vakfa, olu Ahi Mehmed Be'i
mtevelli tayin eylemiti. Ancak, vakf tarihi olan 1639'dan ondrt
yl sonra( 1653), Ali Baba'nn kz Fatma Hatunun mtevelli olarak
gzkmesi, Ali Baba ve olu Ahi Mehmed Be'in bu arada vefat
ettiini gsterir.
Ali Babann vefatn mteakip dergahn eyhliine olu Ahi
Mehmed gemitir. Ahi Mehmedden sonra zaviye eyhliine
gelen Kk Ali Baba 1639dan birka sene sonra vefat etmitir.
Onun eyhlii zamannda zaviye Byk Ali Baba ve Kk Ali
Baba (Veled-i dier Ali Baba) Zaviyesi olmak zere iki farkl
isimle anlr olmutur. Kk Ali Babadan sonra olu Ahi
Mehmed eyh ve mtevellilik makamna gemitir. Ondan sonra
1653te kzlar Fatma ve Ummihani, zaviyede zaviyedarlk ve
mtevellilik yapmlardr. Osmanl Devletinin sona eriine kadar
Kk Ali Babann bu iki kzndan gelen kiiler dergah ynetmi,
zaviyedarlk ve tevliyet makamlar onlarn elinde bulunmutur.
Ali Baba Zaviyesi eyhlerine gsterilen hrmet,
mensuplarna verilen muafiyetler ve zaviyeye yklenen grevler,
bu zaviyenin Osmanl Devleti nazarnda itibarl bir messese
olduunu gstermektedir. Bu itibarn zaviyenin blgede oynad
rolden kaynakland aktr. Bunun iindir ki, zaviyenin
masraflarn karlamak zere, Kanuni Sultan Sleyman, onun
sadrazam Rstem Paa ve Sultan Selim IInin hanm, Sultan
Murad IIIn annesi Nurbanu Valide Sultan gibi hayrseverler,
kendi vakflarndan buraya gelir banda bulunmu, daha sonra
350
gelen Osmanl Sultanlar da zaviyenin problemleriyle yakndan

ilgilenmilerdir.
Rstem Paa ve Kk Ali Baba vakflarnn ikisi de Ali
Baba evladna merut olmakla birlikte, vakfiyelerdeki farkl
tevliyet artlar, yani ekonomik karlar zaviye mensuplar arasnda
asrlar boyu sren mcadelelere sebep olmutur.
Ali Baba Zaviyesi vakflar 1835-36 yllarnda Evkaf
Nezaretine balanmtr. Bu tarihlerden sonra, zaviyeye bal
vakflarn kontrol yava yava evlad- vakfn elinden kmaya
balar. Netice itibariyle, muhtemelen 20. asrn balarnda zaviyeye
ait vakflar, tamamen Ali Baba evladnn elinden kmtr
Rstem Paa'nn tertip ettirdii vakf ile Kk Ali Baba
vakfnn evladiyelik olmas, yaklak beyz yllk bir eyh ailesi
eceresinin kartlabilmesini salar.
1653'lerde zaviyedar ve mtevelli olarak Kk Ali
Baba'nn kzlar Fatma ve Ummuhani hatunlar grnd iin, bu
ikinci Ahi Mehmed'in bu tarihlerde vefat etmi olmas
muhtemeldir. te bu tarihlerden itibaren balayp, zamanmza
kadar devam eden, evladlar aras vakf gelirlerine sahip olabilme
mcadelesi yaanr ki, bu mcadele, sz konusu iki kz kardein
evlad arasnda devam edip gelmitir. Yaklak ikiyzelli yl akn
bir sredir devam eden bu mcadelede, Osmanl dnemi boyunca
umumiyetle ekonomik kar hesaplar belirleyici motif halinde
iken, zamanmzda mezhep farkllnn on plana kt
grlmektedir.
Ali Baba Zaviyesi'nin halihazrdaki durumuna baklrsa, bir
Rufai tekkesi olduu grlecektir. Semahane'nin kble tarafndaki
mihrapta bulunan Rufai ileriyle yaplm sslemeler, kolaylkla
byle bir hkme gtrr. Ancak, tekkenin bu halinin ne zamandan
beri devam ettii bilinmiyor. Bugnk tekke binasnn,
muhtemelen 19. asrn balarnda ina olunduu ve tekkenin o
tarihlerden itibaren byle bir kimlie kavutuu sylenebilir. Buna
351
karlk, Ali Baba Zaviyesi eyhlerinden eyh Hasan Efendi'nin,

1850'de "Tarikat-i Aliyye-i Kadiriye'den" yani Kadiri Tarikati'ne
mensup olarak gzkmesi yukardaki hkm kesinletirmeyi
engelliyor. Bununla beraber, evlad- vakfn, muhtelif tarikatlere
mensup olmas da mmkndr. Nitekim, bugn, ailenin ulalan
kollarndan ikisi Snni, birisi Bektai-Alevi'dir.
Ali Baba ailesinin bir kolundan gelen eyh Hseyin
Tekkeinolunun yazd Ali Baba kimdir balkl hususi bir
evrakta ise, Ali Babann Bektai olduu belirtilmitir. Szl
gelenee ve gnmzde yaayan aile efradnn mezhep ve
mereplerine bakldnda, ailede hem Alevi-Bektai, hem de
Snni-Kadiri-Rufai inan sistemlerine bal insanlarn bulunduu
grlmektedir. Evlad- vakfn, Ali Baba Camii'nde grev yapan en
son bireyi olan Mehmed Nuri Susam ve onun evlad bu
ekildedir. Nitekim, 1742'de, ayn kanada mensup olan brahim
Halife'nin, tevliyet ve zaviyedarla ortaklk davasnda, Mevleviye
eyhi E-eyh Es-Seyyid Mehmed Efendi tarafndan
desteklenmesi de bu yoldaki kanaatleri glendirir.
Kk Ali Baba'nn teki kz Fatma Hatun kanadndan
gelen evlad vakfn, tesbit edilen kollarndan birisi Snni'dir ki, bu
kol, yukarda Kadiri olduu ifade edilen eyh Hasan Efendi'nin
evladn tekil etmektedir. Zaviyeye ait ana evrak gurubu da bu
kola mensup olan Ruhi Baemez'den alnmtr. eyh Hasan
Efendi'nin kardei eyh Hseyin Efendi'nin evladnn son halkasn
tekil eden Muhiddin, Hasan, Huseyin ve Ali (soyadlar
Tekkeinolu) ise, Bektai-Alevi'dir. Bu kesim, Ali Baba
Zavyesi'nin batan beri bir Bektai zaviyesi ve Ali Baba'nn da
kendileri gibi Alevi olduunu iddia etmektedirler. Onlara gre,
emsi Ylmaz Susamn ailesi, aslnda evlad- vakfa mensup
deildir ve bunlar zaviyede grevli iken, bir yolunu bulup, zaviyeyi
ele geirmilerdir. Buna karlk, Ylmaz Susam, Kk Ali
Baba'nn erkek cocuu olmadn ve Alevi olduunu gizleyen
352
zaviye hizmetkarlarndan birisi ile Kk Ali Baba'nn kzlarndan

birisinin evlenmesi neticesinde bugunk kark durumun ortaya
cktn anlatmaktadr. Sylentiye gre ise, evlad- vakfn zaviye
ve vakf ynetimini ele geirme mcadelesi esnasnda bir ldrme
hadisesi olmu, evlattan bir ksm bir Alevi kyne snm ve bu
ekilde, aslnda Snni olan ailenin bir blm Alevilemitir.
Bununla birlikte, Gazi Aslan makalesinde Ali Babann alevi
halkn muhayyilesindeki yerini uzlatrmaya alr414. Bir yanda
zerre kadar taviz vermeyen Pir Sultan, dier yanda takkiye yapan
Ali Baba ve birbirlerine ok gl bir yol kural olan musahiblikle
baldrlar.. Gelme gelme. Gelirsen dnme. Gelenin mal gider.
Dnenin can gider. l ama ikrar verme. l ikrarndan dnme..
Ali Baba, Hubyar Baba ve Kul Himmet bata olmak zere
dnemin Alevi nderleri ile de ok sk ilikiler iersindedir.
Grnen o ki Ali Baba'nn Pir Sultan'n idam srasnda gl atsa
bile, ta atanlarn yannda durmas, ba karlnda Snnilii
kabullenir grnmesi, takkiye snrlarn zorlamaktadr. Der. Ali
Babann muhbir olduu isnadn asla kabul etmez. nk, Pir
Sultan' yakalayamayan Hzr Paa iin peini brakmayacaktr. Ali
Baba'y getirin der. ok zorlu sorgulamalardan geen Ali Baba Piri
ele vermez. Hzr Paa Banaz'a youn bask kurarak, Pir Sultan'
verin yoksa asarz, keseriz, tehditleri yadrr. Korkan baz
Banazllar basklarn biteceini sanarak Hzr Paa ile grrler.
Ali Baba dergahndan, Hzr Paann konana gidip bu
gammazlara kar durur. Hemen Banaz'a gidip musahibine ihbar
edildiini syler.
Ali Baba dneklik etmi olamaz. nk, Ali Baba 16.
yzyln ilk yarsndaki ok gergin bir dnemde, Aleviler dalara
ekilirken birok konuda riski gze alarak Sivas'ta dergah kurmay
baarmsa ve bu Pir Sultanla birlikte hareket ederek yaplmsa,
414
Aslan G. Musahib Ali Baba
353
yaanan olumsuzluklar ihanet boyutu ile deil, takyyeciliin

sonucudur.
Ali Baba'nn tarikat mevzuunda kesin bir hkm
verilmemekle birlikte onun, devlet kesimiyle iyi mnasebetler
kurmu, bulunduu blgenin iskannda nemli rol oynam bir
Trk dervii olduu muhakkaktr.
Bugn, Ali Baba adn tayan mahallede bir cami, cami
iinde trbe, tekke ve tekke nnde eme (Asa Suyu)
bulunmaktadr. Halen mevcut olmamakla beraber, vesikalardan
anlaldna gre, bu messeselere ek olarak zaviye bnyesinde
bir de mektep bulunduu bilinmektedir.
1547'lerde mevcut olan zaviyenin yannda 1574'lerden nce
bir de mescidin ina edilmi olduu grlr. Kk Ali Baba
vakfiyesinde ise, ecdad Ali Baba'nn adn tayan zaviye ve
mescidin yannda, kendisinin bina ettirdii mektep kaytl
bulunuyor. Bu mescid, 1714'lerde "minber vaz' olunub, hatip tayin
edilmek" suretiyle cami haline getirilir. 1788-1789 tarihli iki
hurufat kayd, cami ve trbenin Kk Ali Baba tarafndan bina
edildiini haber veriyor. 1785-1786'da eyh Feyzullah Efendi
(evlad- vakfdan mtevelli-zaviyedar) tarafndan yaptrlan
minarenin de eklenmesiyle bugnk halini alr. Ancak, caminin 20.
asrn banda yeniden ina edildii grlr. 1318 Hicri tarihli ina
(byk bir tamir de denilebilir) kitabesinde gecen "Harabe-mrif
iken oldu byle umran" eklindeki manzum kayttan, cami'in bu
tarihten nce harap olmaya yz tuttuu veya tamamen yklm
olduu anlalyor. nn Mahallesi, Alibaba Caddesindeki
yapnn Son cemaat mahalli eklindeki bu n meknn bat kanad,
kuzey-gney dorultuda uzanan ahap doramalarla bu mekndan
ayrlmtr. Bu blmde, drt adet ahap sanduka kuzey-gney
354
dorultuda yerletirilmitir 415. 1884-85 yllarna ait salnamelerde

Byk ve Kk Ali Babalarn mezarlarnn ehrin kuzeyindeki
camilerinin hariminde yer ald kaydedilmitir.
1815 tarihli Gazi Rivan Aas Ali Aa Vakfiyesi, bugun
halen faaliyette olan zaviyenin kk ksm ile zaviye nnde
bulunan mai cari emenin, o srada misafireten Sivas'ta ikamet
eden Benderli Ali Aa tarafndan yaptrldn, belirtmektedir.
Benderli Ali Aa, Ali Baba Zaviyesi'nin n ksmna (zaviyenin
kuzey tarafna bitiik durumda) bir kk ve zaviye bahesine bir
eme yaptrr. Demek ki, zaviyenin arka ksmnda bulunan
Semahane, ilehane, Mutfak (bu ucu alt katta bulunuyor) ve st
kattaki Kafesli Kadnlar ksm, daha nceki bir tarihte yaplmtr.
Semahane'deki sslemelerden ve tekkede bulunan bir takm
eyadan, bir Rufai Tekkesi olduu anlalan binann, kuzeydeki
giri blmnde, alt ksmn sa taraf ihtiyarlar odas, sol taraf ise
genler odasdr. Bu ikisinin ortasnda bulunan holn st katnda
kk bulunmaktadr ki, byk bir ihtimalle bu n ksm ve kk
Benderli Ali Aa tarafndan yaptrlmtr. Gneydeki ikinci
blmn alt katnda, ortada geni bir semahane (kble tarafndaki
mihrap dolaysyla ayn zamanda mescit), mutfak ve ilehane, st
katnda ise, kafesli kadnlar ksm bulunuyor. Ali Baba Camii ve
bugnk zaviye binasnn etrafnda bulunan baz binalarn da
zaviye mtemilatndan olduu sylenilebilir. Zamanla, zaviyenin
fonksiyonunu yitirmesi neticesinde bu binalarn deiik ahslar
eline geerek, normal evler haline geldikleri anlalmaktadr. 1683
tarihli hccete gre, zaviye etrafnda bulunan odalarn bir ou ve
zaviye haricinde bulunan han tamamen harap olur. 1685 tarihli
hccete gre, zaviyenin odalar, ayende ve revendenin (yolcular)
konduu han, iki ahuru, kapc odas, frn, camekan,
415
355
misafirhanesi, misafirhanenin kahve odas ve misafirhanenin

nnden kan suyu bulunmaktadr. 1688 tarihli hccet ise, zaviye
bnyesinde bulunan harem, matbah (mutfak), samanlk, ahur ve
hann harabe-mrif ve tamir ve termime muhta olduunu haber
veriyor. Kk Ali Baba'nn kz Fatma Hatun (zaviyedar ve
mtevelli) vefat ettiinde brakt menzilin mtemilat da, zaviye
bnyesinde bulunduu iin zikredilmee deer. Kk Ali
Baba'nn ihdas ettii tek messese, sbyan talimi iin kurdurduu
mekteptir.
Bugn Belediye tarafndan restore edilerek eski ihtiamna
kavuturulan konak, Ali Baba ailesinin son sakinlerinden olan
Susamlarn (Mehmet Nuri Susam ve Oullar) adna izafeten
Susamlar kona olarak adlandrlmtr 416.
Ali Baba Tekkesi nnde, bahe iinde halen kullanlr halde
bir eme bulunuyor. "Asa Suyu" ya da "Susam Suyu" ad verilen
bu eme stne, halk arasnda baz menkbelerin olutuu
grlmektedir. Anlatldna gre; mescit yaplrken, ustalar ve
iiler imek iin su istiyorlar. O muhitte su bulunmadndan, Ali
Baba dua ediyor, iiler de amin diyorlar. Ali Baba asasn
vurunca, yerden su kyor. Dier ekliyle, asa suyunun Kk Ali
Baba ile IV. Murat arasndaki mnasebet srasnda, ordunun susuz
kalmas zerine, Kk Ali Baba'nn asasn yere vurmasyla
kt anlatlr. Bu yzden "Asa Suyu" ve "Susamlar Suyu" adn
alan su ifal olarak biliniyor. Stma ve romatizma hastalarnn,
1960lara kadar ifa umuduyla bu emeye su imeye geldikleri
nakledilir.
Zaviyenin bugnk mtemilatna bakldnda, genellikle
dervilerin barna durumundaki bir mekan olduu fikri
uyanmaktadr. Buradan hareketle, son devirlerde (19. ve 20.
asrlar) zaviyenin sosyal hizmet ynnden ziyade tarikat ve dini
416
www.sivas.bel.tr/
356
ynnn arlk kazand neticesine varlabilir. nk, zaviyenin

daha eski tarihlerdeki mtemilat durumu, bilhassa "ayende ve
revendeye hizmet" fonksiyonunun arlkl bir ekilde icra edilmi
olduu intiban vermektedir,
19. asrn ortalarndan itibaren Byk Ali Baba Zaviyesi
vakflarna Ummuhani Hatun evlad, Kk Ali Baba Zaviyesi
vakflarna ise, Fatma Hatun evlad tasarruf etmeye balamlardr.
Baz dnemlerde, muhtelif sebeplerle, "ayende ve revende"
hizmetinin kesintiye urad da anlalyor. Zaviyenin, bu
fonksiyonunu icra edemez hale geliinin sebebleri olarak, evlad-
vakf arasndaki mcadeleler, vakf gelirlerinin muntazam olarak
toplanamamas, gelir kaynaklarnn zamanla tahrip olmas ve ehir
ynetimi tarafndan, zaviyenin asl fonksiyonu dnda hizmet
vermeye zorlanmas saylabilir. Bunlardan en nemlisi hi phesiz
ki, evlad- vakf arasndaki mcadeleler sebebiyle zaviyenin
bakmsz hale gelmesi, gerekli tamir ve bakm hizmetlerinin
yaplamamasdr. Zaman zaman ikayetlere konu olan bu durumun,
ayn zamanda zaviyenin gelir kaynaklar arasnda bulunan
deirmen, tuzla gibi yerlerin tahrip olmasnn balca sebebi olduu
sylenebilir. Gelir kaynaklarnn harap olmasnn dier nemli bir
sebebi ise, dardan yaplan mdahalelerle, gelir kaynaklarnn
bakalarnn eline gemesi ve bu yzden uzun sre gerekli tamir ve
bakmlarnn yaplamamasdr. Bunda, baz dnemlerde
younlaan ekyalk hadiselerinin de rolnn bulunduu tahmin
edilebilir. Zaviyenin ileyii esnasnda bir takm problemlerin
ortaya kt grlmektedir ki, bunun balca sebebi, zaviyenin
esas fonksiyonu dnda hizmet vermeye zorlanmasdr. ehir
yneticilerinden
bazlarnn
ve
asker
kkenli
olarak
nitelendirebileceimiz Levendan Taifesinin, baz dnemlerde,
zaviye ynetimi zerinde bask unsuru haline geldikleri anlalyor.
16. ve daha sonraki asrlarda bilhassa byk ehirlerde toplanarak,
toplum hayatn olumsuz ynde etkileyen isiz gsz levent
357
topluluklarnn, gelip geenlerin konuk edildii mekanlar olan

zaviyelere de musallat olduklar grlmektedir. ehirlerde biriken
ve anari unsuru haline gelen levent blkleri, ehir yneticileri
tarafndan, eitli mekanlarn yannda bilhassa zaviyelere
yerletirilerek, dzen salanmaya allmtr. Ancak, kalabalk bir
ekilde zaviyeye yerletirilen leventlerin, zaviyenin normal
dzenini de bozduklar grlr.
Ali Baba Zaviyesi'nin, 19. asrn balarndan itibaren Kadiri,
Rufai ve Mevlevi tarikatleriyle mnasebetlerinin olduu aktr.
Ancak, Ali Baba'nn kendisinin, Sivasl bir Ahi ailesinden olmas
ihtimali
mevcut
bulunmakla
birlikte,
onun,
Horasan
Melametiliinin tesirinde bir Kalenderi dervii iken, devrin
sultanlar ve zellikle Rstem Paa tarafndan yaplan vakflarla
salanan mali destek mukabilinde Snni bir kimlik edinmi olmas
ihtimali de mevcuttur.
Gelirleri bakmndan Darr-rahadan sonra ikinci srada yer
alan Ali Baba Zaviyesi vakflar 1835'lerde Evkaf Nezareti'ne
balanr. Bu tarihlerden sonra, zaviye vakflarnn kontrol yava
yava evlad- vakfn elinden kmaya balar. Muhtelemelen 20.
asrn balarnda zaviyeye ait vakflar, Ali Baba evladnn elinden
tamamen kmtr. 1928'lerde sz edilen tek messese Ali Baba
Camii'dir. Gnmzde, bu cami halen faaliyetini srdryor.
Ali Baba Camii'nin imam ve mezzini Mehmed Nuri
Susam'n babasnn ad eyh Ali idi (.1937). Tekkelerin
kapatlmas ile birlikte devlet tarafndan el koyulan konak 1937de
ihaleye karlr 417. Mehmed Nuri bey hanmnn deerli bir
eyasn bozdurarak kona geri alr. O gnlerde bu konakta olu
dnyaya gelir. Bir buuk ay sonra da babas Ali Efendiyi kaybeder.
Konan semahane ksm buday ambar yaplmak zere
askeriyeye kiralanr. Susam, "Rahmetli babam daha nce
417
www.simeder.com
358
ayakkabclk yapard ve fahri olarak Ali Baba Camii'nde

mezzinlik yapard. Yaplan snav kazanarak resmi memur oluyor
ve 24 sene de memur olarak hizmet veriyor. 1975'te de emekli
olmutu. 1978 ylnda da vefat etti.", diye babasndan sz eder.
Olunun anlattklar ile Mehmed Nuri Susamn Rufai ve
Mevlevi ynleri bulunduu grlr.
Anlatldna gre, eyh Efendi (Mehmed Nuri Susam),
ayin esnasnda bir takm kerametler gstermektedir. Avurtlarna i
geirme (kanamyor, kanarsa eyh Efendi besmele ekip eliyle
silince kan duruyor). Kzgn demiri dile bastrma. Ya Hay deyip,
dervilerden birinin ban kesip, bir kenara koyma ve zikre devam
edip, sonra yeniden ba gvdenin zerine koyup, kesilen ksma
besmeleyle elini srerek eski haline getirme. Derviin karnna kl
alma (yara annda alp kapanyor). ok keskin bir klc mridin
karnna koyup, zerinden yrme. Zikir esnasnda orada bulunan
herkesin gusl abdestli olmas gerekmektedir. Bir defasnda,
mritlerden birisinin avurduna i sokuluyor. Mthi bir kan
akyor. eyh Efendi, mendiliyle bastryor, ancak mendil kan
damlayacak hale geldii halde kan durmuyor. Bunun zerine eyh
Efendi, kimin gusl abdesti yoksa ksn, diyor. Orada
bulunanlardan birisi ban ne eerekten dar kyor ve o an kan
kesiliyor. eyh Efendi, ertesi sabah kalktnda kanla slanm
mendilin bembeyaz olduunu gryor. eyh Efendi, ii mridin
grtlana dayayarak bir ekile kuvvetle vurur, fakat i batmaz.
Esasen Semahane'deki sslemelerden ve tekkede bulunan bir
takm eyadan, konan bir Rufai Tekkesi olduu anlalmaktadr.
Bununla birlikte Mehmed Nuri Efendinin Mevlevilik
ynn gsteren nemli bir delil, onun sema ederken ekilmi olan
bir fotorafdr. Olu emsi Ylmaz Efendinin anlattklar, onda
Mevleviliin Rufailikle adeta ayrlmaz bir btn oluturduudur.
emsi Ylmaz Efendi on yanda semazenliin edep ve terbiyesini
babasndan alr. 1955te eb-i Arus trenlerine babasyla birlikte
359
katlr. Artk 2004te emekli oluncaya kadar elli yl boyunca

Mevleviliin izini takip eder.
360
SM VE YER DZN
Akmee, 158, 166, 168, 170
Akren, 280, 321, 322, 323
Akpelit, 160, 161, 177
Akpnar, 136, 232, 309
Akakta, 206
Al Oca, 204
Alacahan, 138, 139, 142,
249, 250, 251, 252, 253
Aletura, 217
Ali Baba, 66, 67, 71, 72, 83,
84, 85, 86, 87, 176, 182,
236, 237, 240, 241, 250,
280, 282, 283, 285, 305,
321, 330, 340, 341, 350,
351, 353, 358, 359, 360,
361, 362, 363, 364, 365,
366, 367, 368, 369, 370
All Gelin, 277
Altnyayla, 2, 117, 125, 126,
127, 129, 131, 132, 133,
135, 138, 141, 143, 255
Anzaar, 171, 172, 173, 185
Arap Baba, 215
Arap Dede, 121, 126, 127,
288, 289, 306
Arap Evliyas, 107, 108
Ard Evliyas, 274
Arklar, 280
Aa Tepecik, 194
Aaeyhli, 240, 241
Ak Ruhsat, 255, 256
Avar, 237, 238, 239
Balama, 326
Abdal Baba, 279, 295

Abdall, 279
Abdulkadir Gulmi, 87
Abdullah Haim, 91, 92, 93,
94, 356
Abdlvehhap Gazi, 5, 6, 8,
10, 15, 17, 49, 50, 178,
Adamfak, 319
Adem Fakih, 319, 320
Aar Baba, 169
Alck, 180
Alayan Baba, 321
Ahi Baba, 163, 164, 165,
166, Ahi Emir Ahmed,
54, 55
Ahi Yusuf Trbesi, 155
Ahmed Efendi, 334, 335
Ahmed Turan Gazi, 16
Ahmet Dede, 170, 235
Ahmet Turan elebi, 348,
349, 350, 351
Ahmethac, 320
Akarcullah Baba, 107
Akbaba, 309
Aka Baba, 158
Akaini, 118
Akakale, 243, 249
Akdeirmen, 83, 326
Aknclar, 2, 122, 123
Akkoca, 309, 310, 315
Akkoca Sultan, 309, 310
Akko, 119
I
Cogi Baba, 237, 238, 239,

240, 326
Col Dede, 283, 284
Coruun Oca, 127
Cokun Baba, 210
akmak, 217, 219
amdede, 300
avu Dede, 119, 323
ayren, 176
eltek, 109, 116, 117, 121,
314
eltek Baba, 109, 116, 117,
121, 314
eltek Babann Kardei,
109
evirme, 301
ngr Baba, 190
iekli Baba, 250, 251
iekliyurt, 282
ifti Baba, 216
oban Baba, 195, 251, 252,
obanl, 122, 194, 195
rmk Baba, 323
ubuku Aziz Baba, 95
ukurbelen, 215, 223
Datarlast, 225
Davulalan, 314
Davullu Dede, 117, 121,
126, 127, 132
Deliilyas, 130, 131, 132, 133
Delikta, 255, 256, 257, 259,
260, 262,
Demiryurt, 326
Dervi Baba, 164, 326
Devletli Dede, 129
Dikili, 284, 285
Bahadun, 246
Bahar eyh, 319, 323
Baharz, 306
Bahareyh, 323
Bahattin eyh, 123, 124
Bahddin elebi, 347, 350
Baheii, 204, 205
Bakml, 217
Bakr Baba, 250, 253, 254,
255
Balaman Dede, 225
Banaz, 63, 65, 316, 317, 365
Baky, 311, 315
Bayayla, 142
Bayramtepe, 214
Bedrettin Doruyol, 353
Behll Dne, 194
Bekta, 62, 64, 147, 172, 173,
181, 182, 183, 184, 186,
190, 225, 226, 227, 229,
230, 254, 261, 292, 295,
296, 308, 310
Beserek, 296, 297
Be Karde, 291
Beparmak, 299
Beydili, 218, 220
Beypnar, 205, 207
Boanak, 235
Boyal, 269
Boz Dede, 126, 127
Burhaniye, 323
Byk Evliya, 218
Byk ehitlik, 225
Camili, 274
Can Abdal, 281, 295, 298
2
Dikme Kayas, 254

Dilber Kmbeti, 157
Doantepe, 123, 124
Dllk, 286, 288
Duman Baba, 268
Dumluca, 158, 185
Dur Ali Baba, 240, 241
Durak Baba, 90, 341, 356
Dldl zi emesi, 223
Ebu Kays Haha, 126, 128
Efkari Baba, 132, 133
Eerci, 190
Eerci Baba, 191
Ekincik, 244
Ekinz, 269
Eksirik, 163, 164, 165
Elmal, 282, 285, 287, 288,
321, 322, 323
Emaneti Baba, 354
Emir Arif, 110
Emir Baba, 321
Emir Dede, 316
Emirhan, 119, 323
Emre, 214, 222, 223,
Er Aslan Tekkesi, 308
Erenler, 175, 314
Erikli, 168, 169, 170, 181
Esenli, 218
Etyemez, 260, 261
Etyemez Baba, 260, 261
Evci, 225
Evliya Pnar, 242, 305
Eymir, 324
Ezbider, 123
Fatma Ana, 163, 274, 279,
325
Fazlullah Moral, 99
Felfan Baba, 261
Fettah Dede, 83
Feyzullah Efendi, 69, 214,
366
Fidan Baba, 186
Garip Musa, 171, 183, 185,
186,
Gazi baba, 321
Gazi Baba, 117, 118, 121
Gaziky, 117
Gelenli, 243
Gezbel, 301
Gk Kol, 162
Gkebel, 172
Gnl Bac, 220
Gz Dede, 223
Gzeli, 119
Guguk Baba, 308
Gl Dede, 296, 297
Gldede, 207, 209
Gldede Yatr, 207
Glmez Baba, 284, 285
Gmevre, 325
Gmdigin, 129, 143
Gmpnar, 302, 303, 304,
306
Gnbahe, 157, 158
Gneli, 183, 185, 307
Gneyevler, 163
Gneykaya, 308
Gnyama, 224
Grlan Baba, 237
Gvenkaya, 182
Gzelolan, 142, 143, 146
Hac Ahmet, 139, 277, 320
3
Hoavc brahim Dede, 176

Hucu Baba, 271
Hu Baba, 325
Huykesen, 121, 122
Hsmeddin elebi, 348,
349, 350, 351
Hseyin Abdal, 182
Hseyin Dede, 301
Hseyin Gazi, 161, 162,
176, 178, 179, - 21 Hseyin emsi, 335, 336,
337, 338, 339, - 19 hramczade smail Hakk,
21, 24, 83, 90, 95, 102,
103, 105, 352, 354, 355
hramizade smail Hakk
Efendi, 100
lice, 323
ncesu, 201, 208
ncili Hanm, 74, 76
rfan Oca, 211
skender Dede, 133
skendereyh, 270, 271, 324
smail Efendi, 68, 69, 98,
99, 213, 235, 271, 272
smail Sivs, 67, 68, 69
Kad Burhaneddin, 59, 60,
61, 318,
Kaleky, 288
Kamereddin, 154
Kanber Baba, 270
Kara Baba, 213, 280, 282,
285, 286, 287, 290, 291,
298, 323, 326
Kara Tonus, 129, 140
Kara Yakup Baba, 324
Hac Bekta Veli, 62, 147,

181, 182, 183, 186, 225,
227, 230, 254, 261, 295,
296, 308, 310
Hac Hafz Bedrettin, 353
Hac Mehmet, 136, 139,
140, 156
Hac Mustafa Tak Efendi,
95
Hac Necmeddin Efendi,
234
Hac Said Efendi, 138, 139,
140, 141, 142
Hacib Ahmet, 156
Halifelik, 95, 215, 216, 256
Hanl, 119
Hardal, 282, 288, 292, 293
Hasan Akyol, 98, 105, 106,
107, 353, 355, - 10 Hasan Dede, 316, 325
Hasan Efendi, 105, 106,
107, 138, 139, 311, 312,
355, 364
Hasan Gazi, 155
Hasan Paa Trbesi, 159
Haydar Baba, 120, 242
Haydarl, 120
Hayrani Baba, 200, 201,
202
Hazekrek, 157
Hdr Baba, 120
Hdrnal, 120
Hoca Mercan, 157
Hoca Sar eyh, 340
Hoavc Ahmet Baba, 187,
188
4
Kzldikme, 262
Kzlpnar, 210
Kzlar Sinisi, 244
Kirik Baba, 244
Koca Sal, 169, 181, 186
Koanda, 262, 263
Konakpnar, 210
Koruky, 245
Koa Baba, 324
Koutdere, 215
Koyun Baba, 286
Kse Sleyman, 270, 274,
277, 278, 279, 325
Kse Yakup, 324
Kuduz Oca, 207
Kumlu Baba, 142
Kurt Baba, 232
Kurucbt, 324
Kusur Baba, 143
Kuu, 203, 324, 325
Kuzky, 248
Kkamlkst, 225
Kpeli Baba, 126, 145, 300,
302, 306, 321, 322, 323
Kplce, 271
Kre Baba, 298, 309, 314
Krkyurt, 134, 136, 137,
145
Lokman Baba, 118, 121
Manclk, 263
Mehmed Nuri Efendi, 372
Mehmed Nuri Susam, 364,
370, 371
Mehmed Red elebi, 348,
349
Mehmed Zeki Behlli, 335
Kara Ziyaret, 137

Karabalk, 121
Karaboaz, 242, 243
Karacahisar, 325
Karacalar, 117, 300, 301,
302, 303
Karacalar Tekkesi, 117,
300, 301, 302, 303
Karacaren, 236, 237, 244
Karaam, 269, 271
Karadonlu Canbaba, 184,
186
Karakale, 158, 170
Karaka Baba, 109
Karalar, 117, 146, 309, 315
Karapnar, 209
Karata, 242
Karayakup, 122, 191, 192,
193
Karayn, 121
Kaytbay Trbesi, 156
Kaynarca, 209
Kazancn Karababa, 290
Keller, 223
Kelo, 243
Kemanke, 155
Kepez Baba, 324
Kertme, 256
Keman Baba, 324
Kevgr Baba, 309, 312, 314
Klavuz Baba, 17
Knal Gazi, 321, 322
Krkkzlar, 109
Kzk, 325
Kzl Baba, 322, 323
Kzlcaar, 142
5
Pircivan, 221, 225

Piredede, 245
Receb Efendi, 73, 332
Sal Baba, 134, 135, 136,
137, 138
Said Baba, 233, 234
Samud Baba, 264, 265
Saracn Trbesi, 157
Sara, 294
Sarandede, 221
Sar Hac, 220
Sarharman, 271, 272
Sartekke, 295, 296
Savcun, 344, 351
Savrun, 189
Savrun Baba, 189
Sefil Mehmet, 223
Selman Baba, 292, 293
Serinyayla, 117, 126, 127,
146, - 15 Seyid Ali, 317
Seyit Ali Dede, 246, 247
Seyit Baba, 117, 158, 176,
314
Seyit Baba Trbesi, 158
Seyyit Baba, 166, 167, 169
Stma Tekkesi, 110
Sinaniye Hatun Trbesi,
155
Sitti Melik, 153
Sivrialan, 173, 293, 296, 297
Stl, 243
Sucakl smail Efendi, 272
Suat, 205, 211, 213
Sultan, 6, 14, 17, 18, 22, 33,
55, 59, 62, 63, 64, 65, 66,
Mehmet Dede, 119, 258,

304
Msrllar Trbesi, 157
Muhammed Naci Efendi,
202
Muhammet Gani Baba,
171, 173, 174
Muhtar Abdal, 281, 295,
296
Mur Ali Baba, 83, 85, 341
Mustafa Tak Efendi, 95,
96, 97, 98, 99, 352, 353
Meyyed Efendi, 333
Mstecep eyh, 278
Naib Eref, 154
Numan Efendi, 13, 77, 78,
79, 346
Nur Baba, 90, 341
Olukman, 118, 187
Osman avu, 245
Osman Dede, 204, 211
Osman Gazi, 274, 277, 279,
325
Osmandede, 211
Osmanpnar, 299
Otmanalan, 221, 225
Oyuk Baba, 269
ksrk Baba, 121
rencik, 261
renlice, 301
Pir Dede, 245
Pir Gazi, 325
Pir Gkek, 326
Pr Mehmed Efendi, 332
Pir Memmet, 317
Pir Sultan, 63
6
eyh Karayakup, 191

eyh Kasm, 196, 197, 198,
199, 200
eyh Merzuban Veli, 324,
326, 330
eyh Ziya, 284, 285
h oban, 119, 323
h Necip Trbesi, 121
ifa Dede, 280
Tahyurt, 138
Ta Kesen, 146
Tatarm Dede, 258, 259
Tavanl, 216
Tecer Baba, 305
Tek Mezar, 237, 347
Tekke, 5, 9, 12, 85, 106, 139,
165, 167, 171, 174, 182,
183, 184, 185, 227, 264,
265, 281, 287, 288, 302,
306, 320, 324, 325, 326,
328, 329, 336, 341, 351,
356
Tepelce, 272
Tezveren Baba, 249
Toku, 118
Tonus, 125, 129, 133, 138,
139, 255, 279
Topakkaya, 146, 147
Topuzlu Baba, 317
Tuzhisar, 220
Tlice Baba, 288
Trkkelik, 242, 245
pnar, 159, 160, 165
zml, 278
Ya Hu Dede, 323
Yalan, 298
68, 69, 71, 75, 90, 119,

130, 150, 151, 159, 160,
161, 164, 178, 183, 185,
186, 188, 194, 195, 199,
214, 225, 226, 227, 228,
229, 230, 258, 267, 280,
304, 310, 315, 316, 317,
318, 321, 326, 327, 329,
332, 342, 344, 356, 361,
362, 365
Sz, 80, 81, 82, 334
St Evliyas, 110, 111
ah Hseyin, 111
ahap Dede, 110
ahne Kmbeti, 49
ehitler, 110, 111, 208, 315
eme Baba, 294
emmas Pir, 176, 177, 178,
179, 180, 249, 250, 263,
264
emseddin Sivs, 68, 69,
70, 72, 332, 334, 335
emsi Ana, 274, 279, 325
enyurt, 305
eriflerin Tekkesi, 262
eyh Akba Baba, 17
eyh Bahattin Bayram
Dede, 246
eyh oban, 112, 113, 114,
115, 121, 329
eyh Erzurum, 53
eyh Halil, 314, 315, 316,
333
eyh Hasan, 24, 53, 58, 72,
90, 340, 360, 363, 364
eyh brahim Efendi, 119
7
Yrk ah, 116

Ynren, 239
Ziniski, 166, 168, 169
Ziyaret, 127, 131, 138,
207, 208, 209, 210,
218, 222, 223, 233,
236, 237, 240, 243,
250, 254, 259, 260,
262, 263, 266, 275,
281, 283, 285, 286,
288, 289, 290, 291,
295, 296, 298, 306,
321
Ziyaret Tepesi, 131,
208, 243, 248
Yalncak, 225, 226, 227, 228,

229, 231, 232
Yalncak Sultan, 225, 226,
227, 228, 229, 231, 232
Yarhisar, 266
Yedi Karda, 325
Yellice, 188
Yemen Baba, 217
Yeniil, 130
Yeildirek, 222
Yoklaya, 312
Yolgeen, 206, 213
Yolkaya, 313
Yusuf Dede, 204
Yuva, 170, 213
196,
215,
235,
248,
261,
279,
287,
294,
317,
207,
KAYNAKA
KTAPLAR
1.
ASLANAPA Oktay, Trk Sanat II, Milli Eitim
Basmevi, 1973
2.
ALKAN Ahmet Turan, Altnc ehir
3.
ALTUNTA hramczade smail Hakk, Naki-Haki
Tarikat ve lm-i ledn srlar
4.
ALTUNTA hramczade smail Hakk, Kutbul
rifn Hac Hasan Akyol Efendi Kaddesellh Srrahl Azz
ve Tasavvurt hayriyyemi (Gzel Dncelerim)
5.
ALTUNTA hramczade smail Hakk, Seyyid
Abdullah el Haimi el Mekki er Rfai Arap eyh, Gzde
Matbaaclk, stanbul, 2010
6.
ALTUNTA hramczade smail Hakk, Gavsl
Azam hramczade smail Hakk Toprak Sivasi, stanbul, 2009
7.
ELEB Evliya, Seyahatname
8.
ELK Hseyin, Abdulvehab Gazi ve Sivas ehri
9.
Danimendname, Haz. Necati Demir, Niksar, 1999
10.
Durma Abdulhalim, Evliyalar ehri Tokat
11.
DURMA Abdulhalim, Evliyalar ehri Amasya
12.
EFLAK Ahmet, Ariflerin Menkbeleri
13.
GNDODU Cengiz, Bir Trk Mutasavvf
Abdlmecid Sivasi, Kltr Bakanl, 2000
14. HASLUCK F. W, Bektailik Aratrmalar
15.
HASLUCK F. W, Chrstanty and Islam Under the
sultans
16.
MAHROULLARI Memduh Ahmet, lk alardan
Gnmze Sivas li
17.
GEL Semra, Anadolu Seluklularnn Ta Tezyinat,
Trk Tarih Kurumu Basmevi Ankara, 2.Bask, 1987
18.
Z Mehmet Ali, Btn Ynleriyle Ula
-9-
19.
Z Mehmet Ali, Btn Ynleriyle Grn
20.
ZTUNA Ylmaz, Byk Trkiye Tarihi, tken
Yaynevi, stanbul, 1997
21.
Salname-i Nezaret-i Maarif, 1317
22.
TANYU Hikmet, Ankara ve evresinde Adak ve
Adak Yerleri, Ankara niversitesi Basmevi, 1967
23.
TURAN Osman, Seluklular Zamannda Trkiye,
Boazii Yaynlar, stanbul, 1993
24.
TURAN Osman, Seluklular Tarihi ve Trk slam
Medeniyeti, Bpazii Yaynlar, stanbul, 1998
25.
Trk Tarihinde Ve Kltrnde Tokat sempozyumu,
Tokat Valilii, 1986
26. VASSAF Hseyin, Sefine-i Evliya
TEZLER
1.
ABURU Faruk, Sivasta ktisadi ve Sosyal Hayata
Bak, Yksek Lisans Tezi, nn ni., Malatya, 1999
2.
AKPINAR Birsen, Sivas Fkralar, Yksek Lisans
Tezi, Gaziantep ni., Gaziantep, 2007
3.
AKTA Sibel, Hicri 1300 (M.1884) ve Hicri 1302
(M.1886) Tarihli Sivas Vilayet Salnamelerinin Gnmz
Harflerine evrilmesi ve Deerlendirilmesi, Erciyes ni.,
Kayseri, 2005
4.
AKTER Ahmet, Tehcir ncesi Vilayat- Sitteden
Amerikaya Ermeni G, Doktora Tezi, Dokuz Eyll ni.,
zmir, 2006
5.
ALTA Naciye, T.C. Babakanlk Vakflar Genel
Mdrl Tarafndan Tescili Yaplan Cami Ve Mescitler,
Yksek Lisans Tezi, Gazi ni., Ankara, 2007
- 10 -
6.
ARSLAN Zafer, Divan- Suzi-i Sivasi Tenkitli Metinndeks, Yksek Lisans Tezi, KS., Kahramanmara, 2010
7.
BAOL mer, 20 Numaral Sivas eriyye Sicilinin
Transkripsiyonu, Yksek Lisans Tezi, Gazi Osmanpaa ni.,
Tokat, 2010
7.
BLGEN Deniz, Milli Mcadelede Ali Galip
Meselesi, Yksek Lisans Tezi, Atatrk ni., Erzurum, 1990
8.
BROL Nurettin, Halil Rfat Paa Dnemi ve
craatlar, Doktora Tezi,nn ni., Malatya, 1999
9.
BRSOY Cevat, Salname-i Vilayet-i Sivas Hicri 1321,
Yksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paa ni, Tokat, 2001
10.
BOZKU Metin, Sivas ve evresinde Yaayan
Alevilerin nanlar, Doktora Tezi, Ondokuz Mays ni,
Samsun, 1999
11.
BOZPOLAT Serap, Tanzimattan nce Sivasta
Gayrimslimler, Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet ni.,, Sivas,
2007
12.
BULUT Mustafa, Sivastaki Ge Dnem Osmanl
Kamu Yaplar, Yksek Lisans Tezi, Seluk ni., Konya, 2006
13.
AKIR Cemalettin, 10 Numaral Sivas eriyye Sicili,
Yksek Lisans Tezi, Marmara ni., stanbul, 2003
14.
AKIR Hatice, Pir Sultan Abdal Trklerinde
Tasavvufi Konularn Tespit ve Deerlendirilmesi, Yksek
Lisans Tezi, Seluk ni., Konya, 2009
15.
ETNKAYA Mehmet Ali, Pir Sultan Abdaln
iirlerinde Felsefi ve Tasavvufi Temalar, Yksek Lisans Tezi,
Frat ni., Elaz, 2010
16.
DEMR Mustafa, Trkiye Seluklular ve Beylikler
Devrinde Sivas ehri, Doktora Tezi, Ege ni., zmir, 1996
17.
DEMREL mer, Sivas ehir Hayatnda Vakflarn
Rol, Doktora Tezi, Ankara ni., Ankara, 1991
- 11 -
18.
DLEK Deniz, Change and Continuity in the Sivas
Provience. 1908-1918, Yksek Lisans Tezi, ODT, Ankara,
2007
19.
EGE lhan, Son Dnem Osmanl Tarihinde bir Ayan
Ailesi: Zaral-zadeler, Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet ni.,
Sivas, 2006
20.
EKEN Galip, Fizik Sosyal ve ktisdi Adan Divrii
(1775-1845, Doktora Tezi, Ankara ni., Ankara, 1993)
21.
ERDEM Bora,Sivas kenti doal ve kltrel
deerlerinin peyzaj mimarl ve turizm asndan
deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Ankara ni., Ankara,
2007
22.
GEMC Filiz, Milli Mcadelede bir Vali: Sivas Valisi
Mehmet Reit Paa (1868-1924), Yksek Lisans Tezi, Sakarya
ni., 2007
23.
GEN Erol, Salnamelere Gre Sivas Vilayetinde Dini
ve Sosyal Yap, Yksek Lisans Tezi, Frat ni., Elaz, 2009
24.
GLSOY Ersin, XVI. Asrn lk Yarsnda Divrii
Kazas, Yksek Lisans Tezi, Marmara ni., stanbul, 1991
25.
GNE Figen akr, Pir Sultan Abdaln iirlerinde
Sosyolojik Temler, Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet ni.,
Sivas, 1995
26.
GRLEVK Sebiha, Sivas Mezar Kitabeleri zerine
bir nceleme, Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet ni., Sivas,
2008
27.
HZMETL Zehra, 1839-1841 Yllarnda Sivasta aile
Hayat, Yksek Lisans Tezi, Seluk ni., Konya, 2008
28.
LHAN Abdurrahman, Ariv Belgelerine Gre 1915
Ylndaki Tehcir Olaynn Sivasta Uygulanmas, Yksek
Lisans Tezi, Dokuz Eyll ni., zmir, 2008
- 12 -
29.
KARAARSLAN Gnl, Cumhuriyet Dneminde
Sivas Aklarnda Sosyal Konular zerinde bir Aratrma,
Yksek Lisans Tezi, Seluk ni., Konya, 2006
30.
KARACA Dursun, Koyulhisarn Sosyokltrel ve
Dini Yaps zerine bir Aratrma, Yksek Lisans Tezi,
Cumhuriyet ni., Sivas, 2007
31.
KARADA
kriye,
Sivasdaki
Seluklu
Medreselerinin Ta Bezeme Dzenleri, Yksek Lisans Tezi,
Atatrk ni., Erzurum, 2003
32.
KARAKAYA Betl, Abdlkadir Gulaminin Hayat
ve Tasavvufi Dncesi, Yksek Lisans Tezi, Sivas, 2008
33.
KAYA Asl, Sivasta l Merkezinde Trk Devri Trbe
Mimarisi, Yksek Lisans Tezi, Gazi ni., Ankara, 2007
34.
KAYA Doan, Sivasta Aklk Gelenei ve Ak
Ruhsat, Doktora tezi, Ankara, 1991
35.
KAYA smail, Hafikin Sosyokltrel ve Dini Yaps
zerine bir nceleme, Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet ni.,
Sivas, 2008
36.
KAYA lk, 60 Numaral Sivas eriyye Sicili (H.
1312-1314/M.1895-1897)
Transkripsiyonu
ve
Deerlendirmesi, Yksek Lisans Tezi, Erciyes ni, Kayseri,
2004
37.
KOCABIYIK
Safiyullah,
Sivasta
Seluklu
Dneminde Yer alan Kitabeler, Yksek Lisans Tezi, Erciyes
ni., Kayseri, 2002
38.
KUCUR Sadi, Sivas, Tokat ve Amasyada Seluklu ve
Beylikler Devri Vakflar, Doktora Tezi, Marmara ni.,
stanbul, 1993
39.
KK Sezai, XIX. Asrda Mevlevilik ve
Mevleviler, Doktora Tezi, Marmara ni., stanbul, 2000
40.
MLL Burhan, Osmanl ncesi Sivas ve Yresi
Tarihi, Yksek Lisans Tezi, Frat ni., Elaz, 2007
- 13 -
41.
NDER Ouz, Sivasta l Merkezindeki Trk Devri
Hamamlar, Yksek Lisans Tezi, Gazi ni, Ankara, 2007
42.
ZEL Bilge, Non-Muslims in Sivas At the end of the
18. And beginning of the 19. Centuries, Yksek Lisans Tezi,
Boazii ni., stanbul, 2002
43.
PAACIOLU Burhan, Battalname, Doktora tezi,
Erciyes ni., Kayseri, 1993
44.
SARIKAYA Hseyin, Temettuat Defterlerine Gre
(1844-1845) . Yzyln Ortalarnda Sivas Kazasnn Sosyo
Ekonomik Ve Demografik Durumu (18 Mahalle rnei),
Yksek Lisans Tezi, Marmara ni., stanbul, 2008
45.
SAVA Saim, XVI. Asrda Sivasta kurulan Ali Baba
Zaviyesinin Dini, Sosyal ve Ekonomik Fonksiyonlar Hakknda
bir Aratrma, Doktora Tezi, Ankara ni., 1990
46.
SELVTOP Ayten, Hicri 1288 (M.1871) ve Hicri
1306 (M. 1888) Tarihli Sivas Vilayet Salnamelerinin Gnmz
Harflerine evrilmesi ve Mukayeseli Deerlendirilmesi,
Erciyes ni, Kayseri, 2004
47.
SNMEZ Serpil, Tahrir Defterlerine Gre XV ve
XVI. Yzyllarda Sivas ehir Merkezi, Yksek Lisans Tezi,
Ankara 2007
48.
SNG Burak, Sivas li Altnyayla lesi Serinyayla
Ky Tarihi ve Kltrel zellikleri, Yksek Lisans Tezi,
Gaziosman Paa ni.,, Tokat, 2009,
49.
ENGL Mizyal, Erzurum ve Sivas Kongreleri,
Yksek Lisans Tezi, stanbul ni., stanbul, 1989
50.
ENOL Seda, Divriide Geleneksel Konut
Mimarisinin Tipolojik Geliimi, Yksek Lisans Tezi, Mimar
Sinan ni., stanbul, 2007
51.
TAABAT Celal, Sivasta ehirsel Gelime, Yksek
Lisans Tezi, stanbul ni., stanbul, 2007
- 14 -
52.
TEKBA Mustafa, II. Merutiyetten Kurtulu
Savana Sivasta Gayrmslimler, Yksek Lisans Tezi,
Marmara ni., stanbul, 2007
53.
TEMEL Nilgn, Sivas eriyye Sicillerinde Ceza
Davalar (M. 1792-1799 Yllar Aras), Yksek Lisans Tezi,
Cumhuriyet ni. Sivas, 2004
54.
TOSUN Ramazan, Milli Mcadelede Sivas, Seluk
ni., Konya, 1987
55.
UYSAL Mehmet, Tarihi Merkezlerde Ticaret
Mekanlarnn Deiim/Dnm Analiz Yaklam; Konya,
Kayseri, Sivas rnei, Doktora Tezi, Seluk ni., Konya, 2004
56.
NLDL Selma, Geleneksel Divrii Evlerinde
Ahap Sslemeli Tavanlar, Yksek Lisans Tezi, Erciyes ni.,
Kayseri, 2005
57.
NSAL Mustafa, Sivas l Merkezindeki Osmanl
Camileri, Yksek Lisans Tezi, Erciyes ni., Kayseri, 2008
58.
YALIN Tuba, Sivasn ki Yl (1821-1822 Yllar
Sivasn eriyye Siciline Gre), Yksek Lisans Tezi,
59.
YAVA Alptekin, Anadolu Seluklu Veziri Sahip Ata
Fahreddin Alinin Mimari Eserleri, Doktora Tezi, Ankara ni.,
Ankara, 2007
60.
YILDIRIM Zbeyde, 1239-1240 Tarihli Sivas eriyye
Sicili (Metin ve Deerlendirme), Yksek Lisans Tezi,
61.
YILMAZ Mustafa Emre, Power Struggle Within the
National Struggle the Case of Sivas (1919 1925), Yksek
Lisans Tezi, Boazii ni., stanbul, 2008
62.
YILMAZ Necdet, XVIII. Asrda Anadoluda
Tasavvuf, Doktora Tezi, Marmara ni., stanbul, 2000
- 15 -
63.
YCEL dris, Kendi Belgeleri Inda Amerikan
Boardn Osmanl lkesindeki Tekilatlanmas, Yksek Lisans
Tezi, Erciyes ni., Kayseri, 2005
64.
YKSEL Ahmet, Osmanl Sefer Organizasyonlarna
Taradan Bir Bak; Sivas ehrinde Sefer Hazrlklar (17871850), Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet ni., Sivas, 2009
MAKALELER
1.
ACUN Hakk, Sivas ve evresi Tarih Eserlerinin
Listesi ve Turistik Deerleri, Vakf Dergisi, Say 20
2.
AKSOY Hasan, emseddin Sivs, Hayat, ahsiyyeti
Tarikat, Eserleri
3.
ASLAN Gazi, Musahib Ali Baba
4.
AYAN Dursun, oban Baba Efsanesi ve Yavuzun
aldran Seferi
5.
BARAN Merih, Kurulu lkeleri ile Trk Esnaf
Teekkllerinin Yaplanmasnda Etkili olan Lonca Sistemi ve
Ahilik Nedir?
6.
BAYRAM Sadi - KARABACAK Ahmet Hamdi,
Sahib Ata Fahrd-din Alinin Konya maret ve Sivas
Gkmedrese Vakfiyeleri
7.
BLGL Ali Sinan, Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakf
Belgeleri
8.
BRBUDAK Togay Sekin, Slnmelere Gre Sivas
Vilayetinde Eitim-retim (1898 1903)
9.
BRDOAN Nejat, Pir Sultan Abdal zerine
ELK sa, Kdiryye Tarkat Hlisiyye ubesinin
Kurucusu eyh Abdurrahman Hlis Kerkk
11.
INAR Fatih, smail es-Sivs ve Sflerin
Raks/Deveran Hakknda Verdii Bir Fetvas
10.
- 16 -
12.
INAR Fatih,Mustafa Taki Efendi ve Hasan Basri
antay
13.
INAR Fatih, Mustafa Tak Efendinin (.1925)
Medeniyet Anlay
14.
INAR Fatih, Sivas Mevlevihanesinde Grev Yapan
Son elebi Ailesi
15.
INAR Fatih, Hseyin Vassaf Beyin, Sefne-i
Evliy Adl Eserinde smi Geen, Sivasta kmet Eden Ve
Sivasl Olan Sfler
16.
INAR Fatih, Milli Mcadelenin ve ilk Meclisin
Manevi Mimarlarndan Sivasl bir Alim: Mustafa Taki Efendi
(D.1873-V.1925)
17.
DEMREL mer, Sivas Mevlevhnesi ve Mevlevi
eyhlerinin Sosyal Hayatlarna Dair Baz Tespitler, Vakflar
Dergisi, Say 25
18.
DEMREL mer, 1788 1808 Tarihlerinde Sivas
eriye Sicillerinde Geen Vakfiyeler, Vakf Dergisi, Say 20
19.
DERVOLU Fatih M. 4 Eyll 1919 afanda
Svas ehri ve bir ermeni Hdimi: Miss Graffam,
20.
DURUKAN Aynur, Anadolu Seluklu Sanatnda
Kadn Baniler, Vakf Dergisi, Say 27
21.
DURUKAN Aynur, Anadolu Seluklu Sanat
Asndan Vakfiyelerin nemi, Vakf Dergisi, Say 26
22.
EKEN Galip, XIX. Yzylda Zara zerine Baz
Bilgiler
23.
EKEN Galip, 19. Yzylda Kangal Kazasnn SosyoEkonomik Yapsna Dair
24.
ERDOAN Mehtap, Tevfik Fikretin Tarih-i
Kadimine Mehmed Fazlullahn Reddiyesi: ihabl Kudret fi
Recml Fikret
25.
GKBEL Ahmet, arkla Yresinde Ziyaret Yerleri
- 17 -
ile lgili nan ve Uygulamalar

26.
GKBEL Ahmet, Kangal Yresinde Ziyaret Yerleri
ile lgili nan ve Uygulamalar
27.
GKBEL Ahmet, Grnde Ziyaret Yerleri
28.
GKBEL Ahmet, mranlnn nan Corafyas ve
ledeki Ziyaret Yerleri ile lgili nan ve Uygulamalar
29.
GYN Nejat, Konya Mevlana Mzesi Arivinin
nemi Hakknda
30.
GNDODU Cengiz, Trk Tasavvuf Kltrnde bir
eyh Ailesi: emsi-Sivasiler
31.
GNDODU Cengiz, Halvetiyye Tarikat emsiyye
Kolu Meayihi ve emsi Dergah Son Postniini Hseyin
emsi (Gneren)
32.
GRBZ Adnan,
XV-XVI. Yzyllarda Sivas
ehrinde dari ve Ekonomik Yap, Vakf Dergisi, Say 26
33.
KARAKA Musa, Seyyit Garip Musa Sultan ile ilgili
bir Yeni Belge Dolaysyla
34.
KAYA Doan, Sivasta Yatmakta Olan Horasan
Merkezli Anadolu Erenleri
35.
KAYA Doan, Sivasta Yatrlar
36.
KAYA Doan, Ak Edebiyatnn Sivastaki ilk
temsilcileri
37.
KAYA Doan, Ak Karaolann iirlerinde Babalar
38.
KAYA Doan, Sivas Kaynakl Cnklerde Kzldeli
39.
KAYA Doan, Ak Ruhsatinin Tarikat zerine
Dnceler
40.
KAYA Doan, Ak Ruhsati - Hayat ve iirleri
41.
KAYA Abdullah, Seluklular Dnemi Sivasta lmi
Hayat ve lim Adamlar
42.
KALAFAT Yaar, Sivas Yresi Trk Halk kltrnde
Trbeler etrafnda olumu inanlar Diyanet leri Bakanl
- 18 -
Ariv Kaytlarna Gre

43.
KALAFAT Yaar, Diyanet leri Bakanlna Gre
Horasan Eri Olarak Bilinen Anadolu Yatrlar
44.
KAYAOLU smet, Rhatolu ve Vakfiyesi, Vakf
Dergisi, Say13
45.
KENANOLU Ali, Yalncak Sultan Oca ve
Yalncak Sultan
46.
KODAMAN Bayram, XX. Yzyl Banda Sivas
Vilayeti
47.
KUZUCU Kemalettin, Osmanllar Dneminde Sivas
lbeylileri ve lbeyli Kazas
48.
KKDA Yusuf, Divrii Drifasnn Osmanl
Dneminde Medrese-i kebr Adyla Eitim Kurumu Olarak
levini Srdrdne Dair
49.
Mlayim Seluk, Divrii Klliyesinde Teknik
Gzellik
50.
OUZ Mustafa, II. Abdlhamide Yerel Ynetimlerde
(Sivas, Canik Sanca) Yaplan Yolsuzluklarla lgili Sunulan
bir Layiha
51.
ZBEK Yldray, Divrii Hamamlar
52.
ZDEMR Ahmet , IK KUSUR
53.
ZEN Kutlu, Tahta Kll Derviler
54.
ZEN Kutlu, Sivas Civarndaki Anadolu Erenlerinin
Menkbelerinde Belli Bal Motifler
55.
ZEN Kutlu, Ahmet Turan Gazi
56.
ZEN Kutlu, Abdlvehhap Gazi
57.
ZEN Kutlu, Divrii Imbat Dandaki Hseyin
Gazi Yatr
58.
ZEN Kutlu, Sivas Yresinde ocuk Sahibi Olmaya
Bal Adak Yerleri
59.
ZEN Kutlu, Sivas Efsaneleri
- 19 -
60.
61.
62.
ZEN Kutlu, Divrii Kltr Miras ve Korunmas

ZEN Kutlu, Ahi Baba/eyh Bayezit Yatr
SAKAOLU Necdet, Seyyid Garip Musa Sultan
Trbesi
63.
SARITEPE Zlkf, Derbent Tekilat ve Alacahan
Derbenti
SAVA Saim, Sivas'ta Byk ve Kk Ali Baba
Zviyeleri, Vakf Dergisi, Say 21
65.
SAY Yamur, Anadolu Kltr, Edebiyat ve nan
Tarihinde nemli bir kaynak: Battalname
66.
AHN Sami, Sivas Gkmedrese (Sahibiye
Medresesi) ve Kitabelerindeki Rivayetlerin Hadis Deeri
67.
TOKER Birgl, emseddin-i Sivas ve MirtlAhlk Adl Mesnevsi
68.
TOZLU Selahattin, Sivas Ali Baba zaviyesi Vakf
Belgelerinin asl ve Gnmz Harfleriyle Metni
69.
TUNCER Orhan Cezmi, Anadolu'nun lk Drt
Seluklu Kumandan ve Yaptrd Yaplarn zellikleri,Vakf
Dergisi, Say12
,
70.
TUNCER Cezmi, Mimar Klk ve Kalyn , Vakf
Dergisi, Say19
71.
TUNCER Orhan Cezmi, Sivas Stevliya Kmbeti,
Vakf Dergisi, Say 22
72.
TUNCER Orhan Cezmi, Sahip Ata (Gk) Medrese ile
lgili almalar, Vakf Dergisi, Say 28
73.
TURAN Ahmet-BOZKU Metin, Gnmzde Sivas
evresinde Yaayan Alevilerde nan Esaslar
74.
TURAN Osman, Seluklular Zamannda Sivas ehri
75.
TRKYILMAZ Murat, Bir Suehri Efsanesi
Mstecep eyh
76.
TRKYILMAZ Murat, Delikta Kynde Halk
64.
- 20 -
nanlar Ve Ziyaret Yerleri

77.
ER Mjgan, Sivas'ta Onyedi Asrlk bir Efsane
Krklar ve Krklar Pnar
78.
NALAN Sddk, XIX ve XX. Yzyllarda Sivasn
Demografik Yaps
79.
YILMAZ Ali, Emekli Vaiz Ahmet Ylmaz ve Bir
cazetname rnei
80.
YNAN Refet, Sivas Abideleri ve Vakflar, Vakf
Dergisi, Say 22
81.
YURDAKK Murat, ocukta boaza taklan klk ve
Sivasl Aziz Vlas (280-316)
82.
YKSEL Hasan, Seluklular Dneminden Kalma bir
Vefa Zaviyesi (eyh Marzban Zaviyesi), Vakf Dergisi, Say
25
83.
ESER Erdal, Gkmedrese, Vakf ve Kltr Dergisi, 1.
Say, Austos, 1998
ANSKLOPED
1.
Evliyalar Ansiklopedisi
2.
ETN Atilla, Halil Rfat Paa, TDV
Ansiklopedisi
3.
KURNAZ Cemal, Srr Paa, TDV
Ansiklopedisi
4.
PALA skender, Abidin Paa, TDV
Ansiklopedisi
- 21 -
slam
slam
slam
5.
EFENDOLU Mehmet, Suheyb b. Sinan, TDV slam
Ansiklopedisi
6.
YAZICI Tahsin, CVEYN emseddin, TDV
slam Ansiklopedisi,
7.
SMER Faruk, Keykavus I, TDV slam Ansiklopedisi
8.
CANTAY Gnl, Keykavus Darifas, TDV slam
Ansiklopedisi,
9.
AFYONCU Erhan, Sokullu Mehmet Paa, TDV
slam Ansiklopedisi,
10.
AKSOY Hasan, emseddin Sivasi, TDV slam
Ansiklopedisi
11.
AKSOY Hasan, Suzi, TDV slam Ansiklopedisi
12.
TREN Hatice, Kad Burhaneddin, TDV slam
Ansiklopedisi
13.
ZAYDIN Abdlkerim, Kad Burhaneddin Devleti,
TDV slam Ansiklopedisi
14.
FAROQHI Suraiya, Siwas, The Encyclopaedia of
Islam, Leiden,1997
15.
DEMREL mer, Sivas, TDV slam Ansiklopedisi
16.
BLGET N.BURHAN, Sivas-Mimari, TDV slam
Ansiklopedisi
17.
MERT
zcan,
apanoullar,
TDV
slam
Ansiklopedisi
18.
ERTURUL zkan, Gkmedrese, TDV slam
Ansiklopedisi
19.
EYCE Semavi, Buruciye Medresesi, TDV slam
Ansiklopedisi
20.
KARPUZ Haim, Kaluyan, TDV slam Ansiklopedisi
21.
ALBAYRAK Nurettin, Pir Sultan Abdal, TDV slam
Ansiklopedisi
22.
Restorasyon-Konservasyon-Arkeoloji ve Sanat Yll
Yl: 2010 Say: 1
- 22 -
WEB
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
http://www.sivasinternet.net/
http://www.kutluozen.com/
http://dogankaya.com/
http://www.divrigi.net/
http://www.sadibayram.com
http://193.140.255.11/tezjic/tez.htm
www.turkfolkloru.com/
http://www.sivaskorumakurulu.gov.tr/
www.istsivder.org
http://www.turkfolkloru.com/
www.susehri.bel.tr/
http://www.susehridernegi.com/
www.yildizeli.gov.tr
www.zarahaber.com/
www.kocgirikulturmerkezi.com/
www.cobanlikoyu.com/
www.golovaliyiz.com/
www.karayakuplular.com
www.serinyayla.com/
www.tahyurt.com/
http://www.yalincakkoyu.com/
http://www.zengani.com/
www.wikipedia.org/
http://www.banazkoyu.com/
www.simeder.com
www.sivas.bel.tr/
http://www.sivasakincilar.bel.tr/
- 23 -
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
www.egrisu.org
http://www.dumlucakoyu.com/
http://www.hubyar.net/
www.divrigi.bel.tr
http://divrigimuftulugu.gov.tr/ulucami.htm
www.karakale.net/
http://www.harmankayakoyu.com
http://www.ahikoy.tr.gg/
http://durukoyu.com/
http://www.garipmusa.com/
http://delicetekkekoyu.org/
http://canbaba.com/
http://deliktas.com/
http://www.mescitli.org/
http://sariharmankoyu.com/
http://www.kupluce.biz/
http://www.koyulhisarhaber.com/
- 24 -

Evliyalarehri Sivas

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Evliyalarehri Sivas

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

I

Bu kitabn btn haklar Abdulhalim Durmaya aittir.

1000 Adet baslmtr.

Hristiyanlkla ok erken zamanda tanan Sivas, ilk

Bozpolat S. Tanzimattan nce Sivasta Gayrimslimler. Yksek Lisans

Askerler ertesi gn dinlerini brakmayacaklarn,

Hastalandklarnda nnde diz kp tedavi olurlar. Bir gn ava

taklan ocuun hayatn kurtard iin) boaz, Mslmanlar gz

Tanyu H. Ankara ve evresinde Adak ve Adak Yerleri. Ankara

Kaya D. Sivas Evliyalar

ierisinden; bat cephesinde bulunan kapdan yaplmakta olduunu

trbesinden kp gkyzndeki krmz bulutlar eliyle

Bunlar kz taraf karlar. Kz tarafnn bayraktar, olan

Evliya elebi'nin Seyahatnamesinde bahsettiine gre, 4.

elebi Evliya, Seyahatname. 3.cilt.

Peygamberimizle beraber yaplan gazalara itirak etmi, daima

Ya Resulullah, acaba ashabdan bu zamana eriecek kimse

yanndaki mescit geniletilerek bir minare, bir zaviye ve bir de

Ege . Son Dnem Osmanl Tarihinde bir Ayan Ailesi: Zaral-zadeler.

kabirlerin ba tarafnda duvara aslm bir levhada u ifadeler

Melik Acem Zaviyesi sur iinde ehrin gneyinde ayraz mevkiinde

eyh ailesinin mevcudiyeti bilinmektedir 16. Bata eyhler olmak

Demirel . Sivas ehir Hayatnda Vakflarn Rol. Doktora Tezi.

Tanyu, Souk ermik kaplcasnda 18 bir tepenin stnde

ekilde ocuklarna Ahmet Turan ismini koyan aileler bir hayli ok

Trbenin yanndaki eme suyu eskiden akarm. Akba

Kaya A. Sivasta l Merkezinde Trk Devri Trbe mimarisi. Yksek

gelimesini srdrmeye devam eder. Fakat bu durum ksa srer ve

dier ilim adamlarna iyi muamelede bulunur, Sivas'a lim ve

gstermektedir. lk durumu korunarak bugne gelen minaresi, bir

Snmez S. Tahrir Defterlerine Gre XV ve XVI. Yzyllarda Sivas

Caminin korunmas iin dzenlenen vakfiyesi, Timur istilas

Alta N. T.C. Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Tarafndan

avlusunun sa kesinde yer alan hazirede mft, mderris, eyh

1314. yzyllarda Anadolunun en byk ve nemli

konsolosluk am olduklar grlr. ehir nfusunun 13. yzylda

alt anlalmaktadr. Ot kklerinin tedarik ve tertibine ynelik

yumuatan ke stunceleri ile bu byk akl iki yanda

Trbe iinde on sanduka bulunmaktadr 42. Sandukalarn

sembolnden baka bir ey deildir. Seilen renk trbenin form ve

Karada . Sivasdaki Seluklu Medreselerinin Ta Bezeme Dzenleri.

Semavi Eyice eserin Seluklu sanat bakmndan sahip

Eyice S. Buruciye Medresesi. TDV slam Ansiklopedisi

gemektedir 49. Giri kapsnn solunda mavi ve siyah inilerle

iersinde, giriin karsndaki duvardan balayarak drt duvarda

yapya aklk kazandrmtr. Buna gre darl hadis ak avlulu,

Sivas Valilii zamanndadr 55. 1886 (1302 Rumi) tarihinde, iki

Muhammedin olu Muhammed emseddin (1271) ylnda

Bata Sivas olmak zere baz ehirlerde hayr kurumlar

ahin S. Sivas Gkmedrese (Sahibiye Medresesi) ve Kitabelerindeki

Erdal Eser makalesinde, Sahip Atann bu eseriyle adeta bir

Eser E. Gkmedrese, Vakf ve Kltr Dergisi. 1. Say. Austos. 1998

tamir ettirilir 65. 1823 yl Maysnda yaptrlan bu onarm,

Kocabyk S. Sivasta Seluklu Medreselerinde yer alan kitabeler.

dini hkmlerin tahsili iin onlara mesken klnmtr71. Medresede

Bayram S. ve Karabacak A. H. Sahib Ata fahrd-din Alinin Konya

yerine getiren grevlilere de belli miktarlarda maa verilmesi art

domuz, arslan, ylan, ejder, fil balarnn grld bu

oluumunda nasl bir seyir takip edilmi olduunun aklamas

Kocabyk S. Sivasta Seluklu Dneminde Yer alan Kitabeler. Yksek

ifadelerin yer almas, hadis veya muhaddisleri ven szlere

Giriin solunda darul-kurra oda kapsnn stndeki kitabe

Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur: Allah kime hayr dilerse