FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

1. Wysiłek fizyczny i jego klasyfikacja.

Wysiłek fizyczny- praca mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletowych, oraz

całokształt towarzyszących jej zmian czynnościowych w organizmie.

Wysiłek fizyczny dzielimy:

• ze wzg. na procent mięśni zaangażowanych w pracę
o Lokalny poniżej 30%
o Ogólny powyżej 30%
• ze wzg. na czas trwania:
o Krótkotrwały-nie dłużej niż kilkanaście minut
o Średni- do 40-60min
o Długotrwały-powyżej 40-60 min
• ze wzg. na intensywność:
o Submaksymalny-(poniżej pułapu tlenowego). Może on być krótki,
średni i długi
o Maksymalny-(równy pułapowi tlenowemu). Może być średni i
krótki.
o Supramaksymalny-(powyżej pułapu tlenowego). Może być jedynie
krótki.
• ze wzg. na rodzaj skurczu mięśni
o Statyczny - przeważają skurcze izometryczne(wzrost napięcia
mięśnia bez zmiany długości) trwające przez dłuższy czas,
przynajmniej kilka sekund, np. utrzymanie ciężaru(przy tym
wysiłku bardziej się męczymy)
o Dynamiczny - na przemian występują krótkotrwałe skurcze i
rozkurcze mięśni z przewagą skurczów izotonicznych(zmniejszenie
długości mięśnia bez zmiany jego napięcia), np. chód, bieg itp.

2. Co to jest wydolność beztlenowa(anaerobowa) i czynniki ją warunkujące.

Wydolność beztlenowa(anaerobowa)- zdolność do wykonywania pracy krótkotrwałej o

dużej intensywności. Są to wysiłki o charakterze szybkościowym i siłowym.

Czynniki warunkujące wydolność:

a) Czynniki decydujące o zaopatrzeniu tlenowym mięśni, wskaźnikiem jest maksymalna
ilość tlenu, która może być pobrana z powietrza:
-maksymalna wentylacja płuc
-pojemność dyfuzyjna płuc
-pojemność tlenowa krwi
-sprawność układu krążenia
-różnica tętniczo-żylna
-liczba naczyń włosowatych w mięśniach
-zawartość mioglobiny oraz skład włókien mięśniowych
b) Zaopatrzenie mięśni w substraty energetyczne:
-zawartość ATP
-zawartość fosfokreatyny
-zawartość glikogenu
-tempo lipolizy i utleniane WKT
c) Zdolność wyrównywania zmian w środowisku wewnętrznym:
-pojemność buforowa krwi
 -szybkość usuwania kwasu mlekowego
-zdolność do termoregulacji

3. Test WINGATE z praktyczną interpretacją.

Test WINGATE- jego celem jest ocena adaptacji do wysiłków w zakresie energetycznym
beztlenowym (źródła energii: ATP, fosfokreatyna, glikoliza). Test trwa 30 sekund, a
zadaniem badanego jest w przeciągu tego czasu pedałować na cykloergometrze z jak
największą częstością - przy indywidualnie dobranym obciążeniu, zależnym od masy ciała
(75 g/kg mc). Test ten daje możliwość oceny parametrów statycznych - zależnych od
masy mięśniowej (parametry mocy) oraz parametrów dynamicznych (czas uzyskania i
utrzymania mocy) - zależnych od właściwości mięśni i ich adaptacji do tego typu
wysiłków. Przed testem - w spoczynku i po teście pobierana jest próbka krwi do
oznaczenia stężenia mleczanu.

4. Progi metaboliczne.

o TDMA - próg niekompensowanej kwasicy metabolicznej. Jest to moment, w

którym obserwuje się nagły wzrost stężenia mleczanów w organizmie. W
literaturze przedmiotu można spotkać się z innymi nazwami między innymi; drugi
próg wentylacyjny czy LT - próg mleczanowy. Poziom mleczanów we krwi osiąga
wartość 4.0 mmol/mm3 krwi.
o AT - próg tlenowy występuje, gdy poziom mleczanów wzrośnie ponad poziom
spoczynkowy (2.0 mmol/mm3 krwi.)

TDMA oraz AT to progi metaboliczne. Wyznaczają one granice, pomiędzy, którymi

występują tzw. strefy energetyczne, określające, z jakich źródeł pochodzi energia do pracy i w
jakich procesach jest ona uwalniana.

• strefa tlenowa - poziom mleczanów nie jest znacząco większy niż w spoczynku
• strefa mieszana (tlenowo-beztlenowa) - praca wykonywana pomiędzy AT i TDMA.
Uboczne produkty przemiany materii są na bieżąco usuwane z organizmu. Poziom stężenia
kwasu mlekowego wynosi 2-4 mmol/mm3 krwi. Procesy tlenowe przeważają przy
intensywności około AT a procesy beztlenowe dominują, gdy intensywność pracy zbliżona
jest do TDMA.
• strefa beztlenowa - następuje gwałtowny (nieliniowy) wzrost stężenia mleczanów,
czas wykonywania pracy w tej strefie ograniczony jest indywidualną tolerancją organizmu
na zakwaszenie.
5. Co to jest wydolność tlenowa(aerobowa) i sposoby jej pomiaru.

Wydolność tlenowa- (aerobowa) Zdolność do wykonywania pracy długiej bez wyraźnych

objawów zmęczenia, o małej intensywności. Są to wysiłki o charakterze wytrzymałościowym.

Sposoby pomiaru:
o Test PWC170 polega na wykonaniu dwóch, standardowych
wysiłków na cykloergometrze Monark 828 E. Rejestrowana jest częstość
skurczów serca (HR) przy wykorzystaniu miernika Polar. Obliczana jest
wartość obciążenia (mocy) podczas wysiłku przy częstości skurczów serca na
poziomie 170 uderzeń na minutę (wartość wskaźnika PWC170). Podstawą do
określenia wartości wskaźnika PWC170 jest liniowa zależność między mocą
wysiłku, a częstością skurczów serca osiąganą w okresie równowagi
fizjologicznej. Wartość wskaźnika PWC170 jest istotnie skorelowana z wartością
maksymalnego poboru tlenu (VO2 max), podstawowego wskaźnika wydolności
tlenowej.
 o Ocena wydolności tlenowej metodą bezpośrednią.
Stopniowany wysiłek „do wyczerpania” Standardowo stosowane są testy
wysiłkowe z wykorzystaniem różnych ergometrów-bieżni mechanicznej,
cykloergometru, ergometru wioślarskiego. Test składa się z szeregu wysiłków o
wzrastającej mocy kontynuowanych do całkowitego wyczerpania badanego. Pod
koniec każdego stopnia obciążenia, pobierana jest krew kapilarna z palca, w
której oznaczane jest stężenie mleczanu (LA). Podczas wysiłku badany
podłączony jest do ergospirometru , rejestrującego wskaźniki oddechowe i
krążeniowe. Do oceny wydolności tlenowej wykorzystywane są wartości
wskaźników na poziomie obciążenia maksymalnego oraz na poziomie progu
przemian beztlenowych (AT). AT oznacza maksymalną intensywność wysiłku,
przy której występuje równowaga czynnościowa ustroju, czego wyrazem jest
stabilne stężenie mleczanu we krwi.

6. Czynniki warunkujące wydolność(tlenową) aerobową.

Wydolność ustroju to zdolność organizmu do wykonywania wysiłków z zaangażowaniem

dużych grup mięśniowych bez zmiany homeostazy (równowagi kwasowo-zasadowej)
organizmu (Kozłowski, 1987). Wydolność zależy od sprawności układu sercowo-
naczyniowego w pompowaniu krwi oraz dostarczania tlenu do każdego miejsca w
organizmie. Wydolność układu krążenia i oddychania jest uznawana za najistotniejszy
komponent sprawności sprzyjającej zdrowiu "Health-Related Fitness"
(H-RF), co w dosłownym tłumaczeniu oznacza "sprawność związaną ze zdrowiem". Health-
Related Fitness odnosi się do tych komponentów sprawności, które są efektem korzystnego i
niekorzystnego wpływu zwykłej aktywności fizycznej, które mają związek z poziomem stanu
zdrowia
(Osiński, 2000).
Sprawność krążeniowo-oddechowa jest zdolnością ustroju do dostarczania tlenu w ilościach
niezbędnych do podejmowania efektywnej pracy mięśniowej i dłużej trwającej aktywności
fizycznej.
Na poziom wydolności fizycznej mają wpływ:
- cechy budowy morfologicznej
-energetyka wysiłków
- tlenowe procesy metaboliczne
- beztlenowe procesy metaboliczne
- rezerwy energetyczne
- termoregulacja
- koordynacja nerwowo-mięśniowa
- siła i szybkość ruchów
- koordynacja ruchów
-czynniki psychologiczne

Największy jednak wpływ na wydolność fizyczną ma sprawność układów i funkcji

współdziałających w zaopatrzeniu w tlen pracujących mięśni. Dlatego najlepszym
wskaźnikiem wydolności fizycznej jest maksymalne pochłanianie tlenu przez ustrój w ciągu
minuty (VO2 max).

Wysoki poziom wydolności jest ważny nie tylko w sporcie, ale i w życiu codziennym. Im
wyższa wydolność, tym wolniej narasta zmęczenie podczas pracy, a szybciej następuje
likwidacja zmian po jej zakończeniu. Wysoka wydolność fizyczna pozwala na lepszą
tolerancję wysiłku o różnej intensywności. Warunkiem zachowania przez organizm zdolności
do wykonywania dłuższego wysiłku fizycznego (mięśniowego) jest bieżące pokrywanie
zapotrzebowania tlenowego pracujących mięśni. Gdy zapotrzebowanie tlenowe podczas
wysiłku jest w pełni pokrywane, organizm osiąga tzw. steady state, czyli stan równowagi
funkcjonalnej ustroju, którego stałe utrzymywanie w czasie wysiłku gwarantuje zachowanie
zdolności do wysiłku przez dłuższy czas. Jeżeli dopływ tlenu do mięśni podczas wysiłku jest
niewystarczający, to wówczas powstają w nich duże ilości kwasu mlekowego, którego
nagromadzenie jest przyczyną zmęczenia mięśni. Aby w czasie ćwiczeń odpowiednia ilość
tlenu została dostarczona do mięśni, niezbędna jest sprawność układu krążenia i oddychania,
która ponadto zmniejsza ryzyko choroby serca, udaru mózgu, wysokiego ciśnienia krwi i
innych chorób zagrażających życiu. Kiedy polepsza się kondycja serca, to staje się ono
mocniejsze i bardziej wydajne.
7. Porównanie metod bezpośrednich i pośrednich badana wydolności.

8. Wymiana gazowa wewnątrz i zewnątrz komórkowa- działanie buforu

hemoglobinowego.

Oddychanie wewnątrzkomórkowe - proces przenoszenia energii wiązań chemicznych z

substancji będących pożywieniem komórki do związków użytecznych w procesach – u
organizmów występujących na naszej planecie najpopularniejszy proces oddychania polega
na utlenianiu glukozy. Cały proces oddychania glukozą odbywa się wieloetapowo. Energia
uzyskana z utleniania najczęściej zostaje uwięziona w postaci (ATP).

Wymiana gazowa zewnątrzkomórkowa – wymiana tlenu i dwutlenku węgla pomiędzy

płucami człowieka, a środowiskiem zewnętrznym. Z płuc wydalany jest dwutlenek węgla do
atmosfery przez drogi oddechowe, a pobierany jest tlen do płuc.

Właściwości buforu Hemoglobinowego:

Buforujące właściwości buforu hemoglobinowego zależą od równowagi między

oksyhemoglobiną HbO – a hemoglobiną – Hb
Hemoglobina jest mniej kwaśna niż oksyhemoglobina.
Bufor hemoglobinowy uważa się za bufor „zewnątrzkomórkowy”
Zdolność buforowania przez hemoglobinę jest związana głownie z obecnością grupy
imidazolowej w reszcie histydyny,
Im wyższa jest prężność CO2 (i stężenie H+) tym więcej jest Hb i przez to jest większa jej
pojemność buforowa. Ma to znaczenie praktyczne, ponieważ dyfuzja CO2 z tkanek do krwi
włośniczkowej jest związana z dysocjacją HbO2.
Hb wychwytuje wolne jony wodorowe -
CO2 łączone jest z wodą – powstaje H2CO3 – dysocjuje do HCO3- i H+ ? H+ do Hb HCO3-
do osocza
Buforowanie izohydryczne – reakcja w wyniku której nie dochodzi do zmiany stężenia jonów
H+
CO2 dochodzący do krwinki :
a) reaguje z H2O dzięki anhydrazie węglanowej – tworzy się kwas węglowy
który dysocjuje do H+ i HCO3-
-jon wodorowy jest buforowany dzięki Hemoglobinie
-jon HCO3- na zasadzie antyportu wymienia się z chlorem i idzie do osocza
b) łączy się z grupami aminowymi Hb tworząc karbaminohemoglobinę.

9. Równowaga kwasowo- zasadowa i praktyczne zastosowanie jej wyników.

10. Najważniejsze cechy przystosowania się tkanki mięśniowej do wysiłku fizycznego
w zależności od czasu trwania i intensywności.
11. Najważniejsze cechy przystosowania się układu krążenia do wysiłku fizycznego w
zależności od czasu trwania i intensywności.
 Przystosowanie czynności ukł. krążenia do wysiłku ma decydujące znaczenie z punktu
widzenia zaopatrzenia mięśni w tlen i w substraty energetyczne oraz usuwania z mięśni
produktów przemiany materii(CO2 i kwasu mlekowego) i ciepła wytwarzanego w
procesach energetycznych.
W czasie wysiłku zwiększa się częstość skurczów serca oraz jego objętość wyrzutowa,
a w rezultacie wzrasta objętość minutowa serca. Podczas wysiłków submaksymalnych po
2-5 minut pracy częstość skurczów serca osiąga stały poziom, na którym utrzymuje się
przez dłuższy czas (od kilku minut do ok. 1 godz.), a nast. wykazuje tendencje do
dalszego wzrostu. W okresie równowagi czynnościowej częstość skurczów serca
wykazuje liniową zależność od intensywności pracy i pobierania tlenu.
Zmiany czynności serca podczas wysiłku są spowodowane zahamowaniem
aktywności nerwów przywspółczulnych serca, wzrostem aktywności nerwów
współczulnych, oraz zwiększonym dopływem krwi do serca w związku z uciskiem
kurczących się mięśni na naczynia żylne.
Przepływ obwodowy krwi podczas wysiłku zwiększa się wydatnie w pracujących
mięśniach, w mięśniu sercowym i w skórze, natomiast maleje w jelitach, w wątrobie, w
nerkach, śledzionie oraz w nie pracujących mięśniach. Przepływ krwi przez mózg w
czasie wysiłku nie zmienia się. Wzrost przepływu krwi pod wpływem metabolitów
uwalnianych z komórek mięśniowych podczas ich skurczów. Zmiany przepływu krwi w
innych narządach są związane z działaniem unerwienia współczulnego na naczynia
tętnicze.
Ciśnienie tętnicze krwi podczas wysiłku wzrasta proporcjonalnie do obciążenia w
skutek zwiększenia obj. minutowej serca i skurczu naczyń tętniczych w niektórych
obszarach naczyniowych, głównie w narządach jamy brzusznej i w nie pracujących
mięśniach. Szczególnie duży wzrost ciśnienia tętniczego następuje podczas wysiłku
statycznego.

12. Najważniejsze cechy przystosowania się układu hormonalnego do wysiłku

fizycznego w zależności od czasu trwania i intensywności.

Podczas wysiłku fizycznego zwiększa się wydzielanie wielu hormonów, m.in. adrenaliny,
glukagonu, hormonu wzrostu, adrenokortykotropiny(ACTH), kortyzolu, angiotensyny,
aldosteronu i hormonu antydiuretycznego, hamowane jest natomiast wydzielanie insuliny.
Większość z tych zmian jest proporcjonalna do intensywności i czasu trwania wysiłków.
Zmiany hormonalne towarzyszące pracy mięśniowej współdziałają w regulacji
wysiłkowej przemiany materii i gospodarki wodno-elektrolitowej.

13. Najważniejsze cechy przystosowania się układu oddechowego do wysiłku

fizycznego w zależności od czasu trwania i intensywności.

Do zadań układu oddechowego w czasie wysiłku należy zapewnienie odpowiedniego

dopływu tlenu do krwi, wydalanie dwutlenku węgla powstającego w procesach utleniania
oraz zapobieganie nadmiernemu obniżeniu pH krwi (kwasicy).

Niemal natychmiast po rozpoczęciu pracy fizycznej zwiększa się wentylacja płuc i wzrasta w
postępie liniowym aż do poziomu obciążenia względnego-65-70%Vo2 max. Po
przekroczeniu tego poziomu pojawia się tendencja do nadmiernego, w stosunku do
zapotrzebowania tlenowego, wzrostu wentylacji, czyli hiperwentylacji (jest to wzrost
wentylacji pęcherzykowej przy stałym wytwarzaniu CO2 – dwutlenku węgla w tkankach.
Powoduje to obniżenie ciśnienia cząstkowego dwutlenku węgla w powietrzu
pęcherzykowym). Zwiększenie wentylacji płuc podczas wysiłku zachodzi poprzez
zwiększenie częstości i głębokości oddechów.
 o Pojemność płuc - maksymalna ilość powietrza wydychanego
poprzedzona maksymalnym wdechem. W skład VC wchodzi:
-objętość oddechowa VT – równe objętości powietrza podczas pojedynczego
cyklu oddechowego (wdech lub wydech) (500 ml )
- wdechowa objętość rezerwowa IRV – to jest objętość o jaką można
powiększyć pojemność płuc po spokojnym wdechu – 300 ml
- wydechowa objętość rezerwowa ERV jest objętością którą można
wydmuchać z płuc po spokojnym wydechu 1300 ml.
o Objętość minutowa serca –równa jest objętości wyrzutowej,
pomnożonej przez częstość skurczów serca. Zmiany objętości minutowej mogą być
zatem wywołane zarówno zmianami częstości skurczów serca, jak też zmianami
objętości wyrzutowej.
o Objętość wyrzutowa serca –czyli ilość krwi wyrzucanej przez serce
w czasie każdego skurczu komór, jest drugim czynnikiem determinującym objętość
minutową serca. W czasie skurczu komory nie opróżniają się całkowicie z krwi, a
zatem zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego może spowodować wzrost obj.
wyrzutowej serca.
o Częstość skurczów serca –rytmiczne wyładowania w węźle
zatokowo-przedsionkowym występują spontanicznie, nawet bez jakichkolwiek
wpływów nerwowych czy hormonalnych, mimo to znajdują się one pod stałą
kontrolą nerwowego układu wegetatywnego i hormonów.

14. Co to jest trening fizyczny i metody jego realizacji.

Trening fizyczny-jest systemem ćwiczeń fizycznych stosowanych w celu zwiększenia
zdolności wysiłkowej. Podstawową zasadą treningu jest systematyczne wykonywanie
wysiłków o stopniowo wzrastającym obciążeniu.

15. Zasady treningu fizycznego.

16. Odziedziczalność, a wytrenowalność.

Odziedziczalność - miara statystyczna, która oznacza proporcję wariancji fenotypowej

wyjaśnianej zmiennością genetyczną. Dotyczy ona jedynie populacji, dla której została
obliczona, nie może być uogólniana na jednostki czy inne środowiska. Wysoki poziom
odziedziczalności danej cechy nie wyklucza jej modyfikowalności, ani nie oznacza, że
ujawnia się ona w momencie narodzin.

17. Rodzaje zmęczenia.

Zmęczenie jest procesem kompleksowym. Zmiany funkcjonalne , stanowiące jego istotę

rozwijają się przede wszystkim w układzie ruchowym(zmęczenie obwodowe) i
nerwowym(zmęczenie ośrodkowe).

-zmęczenie obwodowe –zmniejszenie zdolności mięśni do skurczów. Podczas

krótkotrwałych wysiłków przyczyną zmniejszenia zdolności mięśnia do skurczów bywa
zakłócenie przewodzenia impulsów w obrębie złącza nerwowo-mięśniowego lub
rozprzestrzeniania się potencjału elektrycznego wzdłuż włókien mięśniowych, a także
zmiany fizykochemiczne w samych komórkach mięśniowych, takie jak wzrost
temperatury i zakwaszenie środowiska wewnątrzkomórkowego(w czasie pracy w
mięśniach wytwarza się kwas mlekowy).

-zmęczenie ośrodkowe-przejawia się narastającym odczuciem ciężkości pracy,

osłabieniem chęci jej kontynuowania, zakłóceniami zdolności koncentracji uwagi,
spostrzegania i zapamiętywania, upośledzeniem koordynacji ruchów, oraz różnego
rodzaju zaburzeniami wegetatywnymi.
 Odczuwanie ciężkości pracy jest wynikiem integracji w ośrodkowym układzie
nerwowym różnego rodzaju informacji o czynności mięsni i innych narządów, a więc
informacji docierających do ośrodkowego układu nerwowego z proprioreceptorów,
receptorów bólowych i metabolicznych w mięśniach pracujących itp., a także informacji
bezpośrednio odbieranych przez detektory ośrodkowego układu nerwowego np., o
wzroście temperatury ciała, zakwaszeniu krwi, itp.
Zakłócenia czynności ośrodkowego układu nerwowego występujące podczas
wysiłków są wynikiem upośledzenia czynności tego układu na skutek zaburzenia
homeostazy, takich jak kwasica, nadmierny wzrost temp. ciała, spadek stężenia glukozy
we krwi, itp.
Zmęczenie ustępuje po odpowiednio długim odpoczynku i ewentualnym wyrównaniu
strat wody, elektrolitów i węglowodanów, jeśli straty te towarzyszyły wysiłkowi.

18. Przyczyny zmęczenia i ich zależność od rodzaju wysiłku.

• Zmiany toksyczne metabolitu, powstanie kwasu mlekowego który może
prowadzić do lokalnego bólu, lub upośledza przewodnictwo nerwowe(mięśnie nie
dostają impulsów do skurczu)
• Stopień zadłużenia tlenowego, dług tlenowy, brak tlenu
• Zaburzenie substratów energetycznych(obniżenie fosfokreatyny w wysiłkach
krótkich)
• Odwodnienie ustroju, utrata elektrolitów(sód, potas, chlor) co spowodowane jest
np. pracą w warunkach podwyższonej temp. lub wilgotności.
• Upośledzenie funkcji samego aparatu kurczliwego poprzez degradację białek we
włókienkach mięśniowych
• Wyczerpanie substratów energetycznych: ATP, fosfokreatyna, glikogen
mięśniowy
• Zmiany w stanie czynnościowym OUN (znużenie neuronów → indukcja
hamowania impulsu).
19. Zmęczenie, a znużenie.

Zmęczenie fizyczne - jest stanem fizjologicznym objawiającym się przejściowym

zmniejszeniem sprawności ruchowej organizmu. Zmęczenie stanowi mechanizm
zabezpieczający organizm przed nadmiernym wysiłkiem i tym samym przed nadmiernym
zaburzeniem homeostazy ustroju. Zmęczenie fizyczne spowodowane jest intensywną
pracą mięśni, w następstwie której zachodzą określone zmiany biochemiczne. Zmiany
czynnościowe dotyczą także układu nerwowego i humoralnego przez co zakłócona zostaje
homeostaza.

Znużenie - jest subiektywnym objawem zmęczenia. Stopień znużenia najczęściej

odpowiada stopniowi rzeczywistego obniżenia zdolności do ruchu i pracy. Istnieją jednak
sytuacje w których te relacje są zaburzone. Znużenie wywołane jest bowiem przez
czynniki psychiczne (emocjonalne). Człowiek ma zdolność wywołania u siebie stanu
znużenia przy równoczesnym braku zmęczenia rzeczywistego (mięśni), np. brak
psychicznej motywacji do wysiłku fizycznego (brak psychicznego zainteresowania
ruchem w danej chwili) przy równoczesnej jego realizacji. Znużenie jest wówczas
powodem małej wydajności i efektywności ruchu (pracy).

20. Zmęczenie przewlekłe.

Zmęczenie przewlekłe-kumulacja punktu 18, przejawia się często różnego rodzaju

zaburzeniami czynności regulujących, jest na ogół spowodowane brakiem dostatecznie
długiego wypoczynku, najlepiej, aby wypoczywać aktywnie np. robić to co lubimy.