Neden Vesikalk Fotorafnzdan Holanmazsnz?

Yazan Serkan Karaismailolu / 20.05.2014 00:00:00 /

http://www.nbeyin.com/content_detail-275-642-neden-vesikalik-fotografinizdanhoslanmazsiniz?.html#.U38LcoBWFaS

..........btn insanlar ayn dilde glmser.

Oscar trenlerinden beri bir selfie lgnl balad gidiyor. Sosyal medyaya baktmzda;
sanatlardan sporculara, siyasilerden rencilere kadar toplumun hemen her kesiminde hzla yaylan
bir salgna maruz kaldk. Aslnda selfie meselesi akll telefonlar sayesinde uzun bir sre nce
hayatmza yerlemiti. Hatta insanlk o kadar ok ayna nnde kendini eken selfie fotorafna maruz
kald ki, en son telefon tasarmclar telefonun n yzne de bir kamera koymakta areyi buldular.
Oysa bundan yaklak 20 yl nce fotoraf konusunda bu derece alternatifimiz yoktu ve fotoraf
ektirmek zaman ve para asndan olduka maliyetli bir iti. Ama fotoraflar, o dnemde de sosyal
ilikilerin temelini oluturuyordu. nsanlar, ailelerinin ve sevdikleri kiilerin vesikalk resimlerini
czdanlarnda tard. Eer biriyle samimi olursanz, o fotoraflar czdandan gn na kar ve tek
tek size tantlrd. Yani o dnemin facebook hesaplar bu vesikalk fotoraflard ve czdandaki yeri
garantiydi. Holandnz birinden vesikalk fotorafn almann olduka zor olduu dnemlerdi.
nk sz konusu vesikalk fotoraflar olduunda, byk bir ounluun hemfikir olduu bir mesele
vard. Herkes vesikalk fotorafnda ok kt ktn dnrd. Hatta kii ansl olup gzel bir
vesikalk ektirebilmise yllarca ayn fotoraf oaltp oaltp kullanrd. Peki, vesikalk
fotorafmz bir trl beenmememizin altnda hangi mekanizma yatyordu? Bu meseleyi anlamak
iin 1800ler Fransasna kk bir yolculuk yapmak gerekiyor.

Bir gemicinin olu

Charles Darwin, 1872 ylnda nsan ve Hayvanlarda Duygularn fadesi adl bir kitap yaynlad.
Yzmzdeki mimiklerin, duygumuzu ifade etmede ne kadar nemli ve ayrt edici olduu meselesi
kitabn ana temalarndan biriydi. Kitabn konusu kadar iindeki insan ve hayvan fotoraflar da bir o
kadar ilgi ekiciydi. eitli yz ifadeleri ile ilgili olan fotoraflardan en garip grnml olanlar ise
tarih ierisinde yeterince takdir edilme ansna eriememi Guillaume Benjamin Duchenne adl
ilgin bir bilim insanna aitti.

Neredeyse tm ailesi gemici olan Duchennenin de muhtemelen gemici olmas bekleniyordu. Zira
gerek grn gerekse de aksan ile Braavosun Mor Limannda alan sradan bir gemiciyi
andrmas, ileride bilim camias ierisinde kendisine bir takm zorluklar kararak meslekte ge
ilerlemesine neden olmutu. Ama bu dezavantajlara ramen, kendisi bir bilim insannda olmas
gereken en nemli zellie sahipti. Grd hemen her eyin kaydn tutan, hastalar baka bir
hastaneye gitse bile onlar takip etmeyi srdren olduka inat biriydi. zellikle distrofi gibi kaslara
zarar veren hastalklarda, kaslara elektrik vererek ilevlerini koruma almalarnda, tp tarihi iin ok
nemli bulgular elde etmiti. Ama okumakta olduunuz yaznn konusu, Duchennenin fotorafla
duyduu ilgi sayesinde bizlere brakt, 1860lara kadar uzanan harika bir fotoraf koleksiyonu
zerine olacaktr.
Elektrikle Glmsemek
Duchenneden yaklak 100 yl nce Luigi Galvani adl talyan bilim insan, kaslarn dardan
elektrik verilmesi yoluyla kaslabildiklerini gstermiti. Aslnda u anki bilgilerimiz dorultusunda
beynimizin de ayn yntemi kullandn biliyoruz. Yani beynimizden kaslara giden uyarlar elektriksel
olarak iletilmektedir. Duchenne, beynin nasl elektrik rettii ve bunu nasl ilettii meselesinden
ziyade, kaslarn elektrik yoluyla kaslmas ksmna younlamt. En ok ilgilendii ksm ise yz
kaslar olmutu. Aslnda yzmzde birok kas bulunmaktadr ve bu kaslarn uyarlmas ile eitli yz
ifadelerimiz olumaktadr. rnein beyninizde tiksinme ile ilgili alan aktifletiinde buradan kan
elektriksel uyarlar yzmzdeki belirli bir grup kasa giderek bu kaslarn kaslmasn salar ve
yzmzde o tiksinti ifadesi oluur. Benzer mantk dier duygusal ifadeler iin de geerlidir.
Duchenne, sahte bir glmseme srasnda yzmzde kullanlan kaslarla, gerek bir glmseme
srasnda kullanlan kaslarn farkl olduuna inanyordu. Bunu kantlamak iin, gnll kiilerin
yzlerindeki belirli kas gruplarn izole ederek bu blgelere tek tek elektrik veriyordu. Elektrik verdii
kas kasld iin yzde oluturduu ifade olduka net ortaya kyordu. zellikle yzn bir yarsna
elektrik verirken dier yarsna dokunmuyordu. Bu sayede elektrik ile oluan ifadeleri, yzn dier
yarsndaki uyarlmam blgelerle mukayese ederek hangi kaslarn hangi duygusal ifadeye karlk
geldiini daha iyi inceleyebiliyordu. Aadaki resimde yznn sadece bir yarsna elektrik verilen
kiileri grebilirsiniz.

Yal ve Disiz Adam

Duchenne, yapt denemeler sonucunda sahte bir glmseme ile gerek bir glmseme arasnda bir
fark olduunu grmt. Azmzn etrafndaki kaslar (sa ve sol zigomatikus) hem sahte hem de
gerek glmsemede kullanlyordu. Oysa gerek glmsemede kiilerin gzlerinin etrafndaki
kaslarn da (sa-sol orbicularis oculi) kasldn grmt. phesiz ki Duchennenin deneyleri
zerine katks en fazla olan kiilerden biri, yal adam (the old man) olarak literatre geen hastasyd.
Bu kiinin en nemli zellii, yznn hissiz olmasyd. Bylece Duchenne, karsndakinin ac
ekmediini bilmenin verdii rahatlkla bu kiinin yzndeki birok kasa elektrik vererek bu ifadelerin
fotoraflarn ekmiti.

Glen gzler:
Duchennenin katklarndan dolay, gerek ve iten glmsemeye literatrde Duchenne Glmsemesi
ad verilir. Bu glmsemede ayrc en nemli ksm gzlerin katksdr. Peki, bu farkn olumasnn
altnda yatan sinirbilimsel mekanizmay nasl aklarz? rnein, ok sevdiiniz bir kiiyi uzun bir
sre sonra tesadfen yolda grdnz diyelim. Bu kiiyi grr grmez beyninizin duygu merkezi olan
limbik sisteme uyarlar gider. Buras da, gerekli yz kaslarnn kaslmasn salayan bazal

gangliyonlar denen blme gider. Bu devre bir kez faaliyete getii zaman, beyninizin dnerek i
yapan ksmlar olaya hi karmadan, saliseler iinde iten bir glmseme yznz kaplar.

Peki, sizden glmeniz istenirse beyninizde nasl bir aktivite gzlenir? Hemen herkes bir fotoraf
stdyosuna gitmitir. O gn tekrar hatrlamaya alalm. Garip bir odaya girersiniz, kk bir
tabureye oturmanz istenir ve ikence balar. Siz, iinizden inallah gzm kapal kmaz diye endie
ederken fotorafnn trl komutlarna maruz kalrsnz. Muhtemelen beceremediiniz iin gelip
kendi elleriyle banza garip bir ada bir ynlendirme yapar. Sonra da fotoraf makinasnn arkasna
geip, glmseyin der. Fotorafdan gelen szl bilgi alnr ve iitsel korteks ile dil merkezlerinin de
dhil olduu beynin yksek dnme merkezleri tarafndan anlalr. Buradan kan uyarlar beynin n
tarafndaki motor kortekse iletilir. Bu blge, keman almak ya da ineden ip geirmek gibi istemli
hareketlerin beynimizde yaplmasn salayan bir yerdir. Her ne kadar basit gibi grnse de, gerek bir
glmseme, dzinelerce minik kasn uygun sra ve zenli bir uyumla almasn gerektirir. Eer siz
bu ii motor korteks ile yapmaya kalkrsanz, hi ders almadan klasik bir paray almaya almak
gibi zorlu bir ie dnr ve glmsemeniz baarszlkla sonulanr. Sonu olarak, ne zaman vesikalk
fotorafnza baksanz, bu baarszln belgeleyen o garip yz ifadesi karnzda srtyor olacaktr.
Son sz: Toplu ekilen selfie akmn bir kenara koyarsak, kiilerin selfie zerine bu kadar
younlamasnn altnda bu basit neden yatyor olabilir. Kiisel bozukluktan tutun narsistlie kadar
zerinde eitli yorumlar yaplan bu meselede, belki de ama bazal gangliyonlarn devreye girdii
iten bir fotoraf ekmek olabilir. Sonuta siz, yaynlanan bir tanesini gryorsunuz. Oysa o bir taneyi
bulabilmek iin denenen ve pe giden nice baarsz selfie giriimi vardr.
Not: Dorudan konuyla ilgili olmasa da halen izlememi olanlar iin aadaki videoyu paylamak
isterim. Sonuta birka saniyeliine motor korteksi devre d brakp, yzmzde o muhteem anlarn
olumasn olduka gzel zetleyen bir hikye.

Bizde you tube almyor diyenler bu linke tklayabilirler.

Kaynaklar:

1- Robert Winston - nsan Beyni (2012)

2- Sandra Blakeslee, V.S. Ramachandran - Beyindeki Hayaletler (2011)

3- Andr Parent - Duchenne De Boulogne: A Pioneer in Neurology and Medical Photography (2005)