Ukad graficzny CKE 2013

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczcia egzaminu.

WPISUJE ZDAJCY
KOD

PESEL

EGZAMIN MATURALNY
Z BIOLOGII

Miejsce
na naklejk
z kodem

MAJ 2014

POZIOM ROZSZERZONY

Instrukcja dla zdajcego

1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron
(zadania
134).
Ewentualny
brak
zgo
przewodniczcemu zespou nadzorujcego egzamin.
2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy
kadym zadaniu.
3. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu/pira tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
4. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy wyranie przekrel.
5. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie bd oceniane.
6. Podczas egzaminu moesz korzysta z linijki.
7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swj
numer PESEL i przyklej naklejk z kodem.
8. Nie wpisuj adnych znakw w czci przeznaczonej
dla egzaminatora.

Czas pracy:
150 minut

Liczba punktw
do uzyskania: 60

MBI-R1_1P-142

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

Zadanie 1. (2 pkt)
Wap jest wanym skadnikiem organizmu czowieka. W osoczu krwi powinno
znajdowa si okoo 2,22,6 mmol/l jonw tego pierwiastka, niezbdnego do wielu procesw
wewntrzkomrkowych. Obnienie poziomu jonw wapnia we krwi skutkuje uruchomieniem
jego zasobw zgromadzonych w kociach.
a) Wrd przykadw procesw zachodzcych w komrkach organizmu czowieka
zaznacz ten proces, w ktrym istotny udzia bior jony wapnia.
A.
B.
C.
D.

Polaryzacja bony komrkowej.

Skurcz komrek miniowych.
Przenoszenie elektronw w acuchu oddechowym.
czenie podjednostek rybosomw podczas biosyntezy biaka.

b) Podaj nazw hormonu, ktrego wydzielanie si zwiksza, gdy poziom jonw wapnia
we krwi jest zbyt niski.
.......................................................................................................................................................

Zadanie 2. (1 pkt)
Uporzdkuj we waciwej kolejnoci wymienione poniej etapy
IV-rzdowej struktury biaka. Wpisz w tabel odpowiednio numery 14.

powstawania

Etap

Numer

Poczenie ze sob dwch lub wicej acuchw polipeptydowych o uksztatowanej

ju strukturze trjwymiarowej.
czenie aminokwasw w acuch polipeptydowy.
Zwijanie si acucha polipeptydowego w struktur trjwymiarow, czsto
stabilizowan przez mostki dwusiarczkowe.
Zwijanie acucha polipeptydowego w helis lub harmonijk.

Zadanie 3. (1 pkt)
Oce prawdziwo informacji dotyczcych rybosomw. Wpisz obok kadego zdania
w tabeli liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F, jeeli zdanie jest faszywe.
P/F
1.

Rybosom skada si z dwch podjednostek otoczonych jedn bon

plazmatyczn.

2.

W wikszoci komrek eukariotycznych wystpuj dwa rodzaje

rybosomw, ktre rni si wielkoci i wartoci staej sedymentacji.

3.

Rybosomy uczestniczce w syntezie biaka, z ktrego w komrce bd

wytwarzane glikoproteiny, przyczone s do zewntrznej powierzchni bon
aparatu Golgiego.

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

Zadanie 4. (1 pkt)
Komrki poszczeglnych tkanek w obrbie jednego narzdu rni si budow, co wie si
z funkcjami, ktre peni, np. charakterystyczn cech budowy komrek
zewntrzwydzielniczych trzustki jest wystpowanie w nich silnie rozbudowanej szorstkiej
siateczki rdplazmatycznej.
Wyka zwizek midzy funkcj komrek zewntrzwydzielniczych trzustki
a wystpowaniem w nich dobrze rozwinitej szorstkiej siateczki rdplazmatycznej.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 5. (2 pkt)
Cytoszkielet komrki zwierzcej jest utworzony przez sie wkien biakowych o rnej
gruboci (mikrofilamenty, filamenty porednie oraz mikrotubule), speniajcych rne
funkcje.
Zaznacz dwie funkcje, ktre w komrce peni mikrotubule.
A.
B.
C.
D.
E.

Buduj organelle ruchu: wici i rzski.

Odpowiadaj za ruch pezakowaty komrek.
Pozwalaj na skurcz komrek minia poprzecznie prkowanego.
Umoliwiaj zachowanie ksztatu komrki oraz otoczki jdrowej.
Umoliwiaj segregacj chromosomw w trakcie podziau jdra komrkowego.

Zadanie 6. (2 pkt)
Na rysunkach przedstawiono rne etapy podziau mitotycznego jdra komrki rolinnej.

Na podstawie: Biologia, pod red. A. Czubaja, Warszawa 2000.

a) Uporzdkuj rysunki w kolejnoci odpowiadajcej etapom mitozy zapisz ich

oznaczenia literowe, zaczynajc od interfazy. ....................................................................
b) Zapisz liter, ktr oznaczono rysunek komrki znajdujcej si w metafazie.
......................................

Nr zadania
Wypenia
Maks. liczba pkt
egzaminator

Uzyskana liczba pkt

1.a
1

1.b
1

2.
1

3.
1

4.
1

5.
2

6.a
1

6.b
1

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

Zadanie 7. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono rol mitozy i mejozy w cyklu yciowym organizmu
zwierzcego.

Na podstawie: H. Winiewski, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa 1999.

a) Okrel, ktra faza dominuje w cyklu yciowym przedstawionym na schemacie.

Odpowied uzasadnij.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Podaj, jak rol w przedstawionym cyklu peni mejoza.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 8. (2 pkt)
Na dwch grupach rolin (1 i 2) przeprowadzono dowiadczenie, majce na celu wykazanie,
e CO2 jest konieczny do procesu fotosyntezy. Przebieg dowiadczenia przedstawiono
na rysunku (zaprezentowano tylko pojedyncze roliny z kadej grupy).

Na podstawie: J. Mller, L. Palka, Obserwacje i dowiadczenia w nauczaniu biologii, Warszawa 1988.

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

a) Okrel, w liciach ktrej roliny (z grupy 1. czy 2.) po dwch dniach bdzie mona
wykry obecno wikszej iloci skrobi. Odpowied uzasadnij.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Wyjanij, w jakim celu roliny na pocztku dowiadczenia zostay umieszczone
na kilka dni w miejscu bez dostpu wiata.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 9. (1 pkt)
Siarkowe bakterie zielone to organizmy przystosowane do warunkw beztlenowych
(nie toleruj w ogle obecnoci tlenu), panujcych w osadach dennych jezior i innych
rodowiskach niezawierajcych tlenu. W ich komrkach wystpuje bakteriochlorofil,
a rdem wodoru do procesu fotosyntezy jest nie woda, ale siarkowodr.
Na podstawie: J. Kopcewicz, S. Lewak, Fizjologia rolin, Warszawa 2002.

Wska zwizek midzy rdem wodoru wykorzystywanym w procesie fotosyntezy

a przystosowaniem zielonych bakterii siarkowych do ycia w rodowisku, w ktrym one
wystpuj.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 10. (1 pkt)

Wspczynnik oddechowy WO (RQ) to iloraz objtoci dwutlenku wgla wydalonego przez
organizm i objtoci zuytego tlenu. W przypadku zuywania wglowodanw jako rda
energii wspczynnik przyjmuje warto rwn jednoci, dla biaek okoo 0,9,
a dla tuszczw okoo 0,7. U pewnego gatunku owada, ktrego larwy s rolinoerne,
mierzono zmiany wartoci WO podczas procesu przeobraania. Stwierdzono, e przed
przejciem w stadium poczwarki, kiedy larwy stay si nieruchliwe i nie pobieray pokarmu,
ich wspczynnik oddechowy zmniejszy si z 0,99 do 0,85.
Na podstawie przedstawionych informacji podaj przypuszczalne wyjanienie spadku
wartoci wspczynnika WO u badanego owada.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypenia
Maks. liczba pkt
egzaminator

Uzyskana liczba pkt

7.a
1

7.b
1

8.a
1

8.b
1

9.
1

10.
1

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

Zadanie 11. (2 pkt)

Warunki wysokogrskie, charakteryzujce si szczeglnie niskim cinieniem
atmosferycznym i obnionym cinieniem parcjalnym tlenu, s przyczyn wystpowania
tzw. grskiego typu adaptacyjnego u ludzi stale mieszkajcych na tych obszarach.
Wystpuj u tych osb charakterystyczne cechy morfologiczno-fizjologiczne, ktrych
przykady zamieszczono poniej.
Cechy adaptacyjne ludzi yjcych w warunkach wysokogrskich w porwnaniu z cechami
ludzi mieszkajcych na nizinach to:
A.
B.
C.
D.
E.

wikszy udzia szpiku czerwonego w kociach,

wiksze stenie hemoglobiny w erytrocytach,
zwikszona czstotliwo oddechw,
wiksza pojemno puc,
szybsze ttno.
Na podstawie: Biologia. Podrcznik dla studentw medycyny, pod red. W. N. Jarygina, Warszawa 1991.

Spord wymienionych cech (AE) wybierz jedn zwizan z funkcjonowaniem ukadu

krwiononego i jedn zwizan z funkcjonowaniem ukadu oddechowego. Uzasadnij
znaczenie adaptacyjne kadej z tych cech do ycia ludzi w warunkach wysokogrskich.
1. ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 12. (2 pkt)

Regulacja metabolizmu zwizana jest m.in. z regulacj dziaania enzymw ich aktywacj
lub hamowaniem. Wiele enzymw, aby peni funkcje katalityczne, wymaga przyczenia
czsteczek, zwanych kofaktorami. Mog nimi by mae jednostki niebiakowe, np. jony
metali, lub zoone niebiakowe czsteczki organiczne, nazwane koenzymami, np. NAD+
czy FAD.
Na schematach przedstawiono rne sposoby (AD) hamowania (inhibicji) pracy enzymu.

Na podstawie: J. Kczkowski, Biochemia rolin, Warszawa 1992.

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

Podaj oznaczenia literowe dwch mechanizmw hamowania pracy enzymu, innych ni

blokada centrum aktywnego. Opisz, na czym polega kady z wybranych mechanizmw.
1. ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 13. (2 pkt)

Receptory w jamie ustnej czowieka s przystosowane do wyczuwania midzy innymi
czterech podstawowych rodzajw smaku: sodkiego, sonego, kwanego i gorzkiego.
W tabeli zamieszczono informacje o stopniu wraliwoci kubkw smakowych czowieka
na wybrane substancje chemiczne, ktre mog znale si w poywieniu.

gorzkie

Prg wraliwoci kubkw smakowych

ilo danej substancji w g/dm3
0,0003 g/dm3

kwane

0,02 g/dm3

sone

0,5 g/dm3

sodkie

4 g/dm3

Rodzaje substancji

Na podstawie: M. Noske, Smak peen tajemnic, Wiedza i ycie nr 12, 2011.

a) Na podstawie danych z tabeli podaj, na ktry rodzaj substancji zmys smaku

czowieka jest najbardziej wyczulony.
.......................................................................................................................................................
b) Wyka znaczenie adaptacyjne zdolnoci wykrywania rodzaju substancji, na ktr
zmys smaku czowieka jest najbardziej wyczulony.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 14. (1 pkt)

Oce prawdziwo informacji dotyczcych wazopresyny (ADH). Wpisz obok kadego
zdania w tabeli liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F, jeeli zdanie jest
faszywe.
P/F
Intensywne pocenie si podczas wysiku fizycznego skutkuje zwikszeniem
1.
iloci ADH uwalnianego do krwi z przysadki.
ADH zwiksza przepuszczalno kanalikw zbiorczych dla wody, dziki
2.
czemu chroni organizm przed jej utrat.
Wzrost wydzielania ADH nastpuje wtedy, gdy zwiksza si zawarto
3.
wody w organizmie.
Nr zadania
Wypenia
Maks. liczba pkt
egzaminator

Uzyskana liczba pkt

11.
2

12.
2

13.a
1

13.b
1

14.
1

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

Zadanie 15. (2 pkt)

Zdolno odbioru sygnaw z otoczenia i odpowiedzi na te sygnay jest cech organizmw.
W organizmach wielokomrkowych istniej zoone mechanizmy suce do tworzenia,
przesyania i odbioru sygnaw umoliwiajcych kontrol nad powstawaniem i prac
wszystkich komrek.
Na schematach A i B przedstawiono dwa mechanizmy przekazywania sygnaw
w organizmie wielokomrkowym.

Na podstawie: B. Alberts, D. Bray, A. Johnson, J. Lewis, M. Raff, K. Roberts, P. Walter, Podstawy biologii
komrki, Warszawa 1999.

Na podstawie schematw podaj jedn rnic i jedno podobiestwo midzy nerwowym

a hormonalnym mechanizmem pobudzania komrek docelowych.
Rnica .........................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Podobiestwo ...............................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 16. (2 pkt)

Czowiek jest przedstawicielem strunowcw (Chordata), lecz wikszo cech wiadczcych
o przynalenoci do tego typu zwierzt wystpuje u czowieka jedynie w okresie
zarodkowym.
Wymie dwie cechy charakterystyczne dla budowy strunowcw, pojawiajce si
podczas rozwoju zarodkowego czowieka.
1. ...................................................................................................................................................
2. ...................................................................................................................................................

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

Zadanie 17. (2 pkt)

Na rysunkach przedstawiono przedstawicieli rnych gromad krgowcw.
Uwaga: Nie zachowano proporcji wielkoci zwierzt.

Wpisz poniej wszystkie numery, ktrymi na rysunkach oznaczono krgowce

a) nalece do owodniowcw: ................................................................................................. ,
b) staocieplne: .......................................................................................................................... .

Zadanie 18. (1 pkt)

W tabeli przedstawiono dane dotyczce redniej zawartoci mioglobiny w miniach
szkieletowych wybranych ssakw ldowych oraz tych ssakw wodnych, ktre cae ycie lub
jego wikszo spdzaj w toni wodnej, aktywnie pywajc i nurkujc.
Zawarto mioglobiny
[g/kg masy miniowej]
3,0

Ssak
szczur
czowiek

6,0

pies

6,7

delfin butlonosy

32,5

morwin

41,0

foka pospolita

52, 1

Na podstawie: K. Schmidt-Nielsen, Fizjologia zwierzt. Adaptacje do rodowiska, Warszawa 1997.

Wyjanij, uwzgldniajc rol mioglobiny, zwizek duej zawartoci mioglobiny

w miniach wymienionych ssakw wodnych ze rodowiskiem i trybem ich ycia.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypenia
Maks. liczba pkt
egzaminator

Uzyskana liczba pkt

15.
2

16.
2

17.a
1

17.b
1

18.
1

10

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

Zadanie 19. (2 pkt)

W tabeli przedstawiono wyniki dowiadczenia, w ktrym badano wpyw temperatury
na pobieranie jonw potasu i fosforu przez korzenie rolin. Dowiadczenie prowadzono
w hydroponicznej (wodnej) hodowli rolin kukurydzy, ktrych cz umieszczono
w roztworze soli potasu, a cz w roztworze soli fosforu. Stenie jonw w kadym
z roztworw wynosio 0,25 mmol/l.
Temperatura
(C)
10

Intensywno pobierania
jonw [j. umowne]
potas
fosfor
0,40
0,10

20

0,90

0,30

30

1,10

0,50

40

1,00

0,60

Na podstawie: J. Kopcewicz, S. Lewak, Fizjologia rolin, Warszawa 2002.

Na podstawie danych z tabeli wykonaj wykres liniowy ilustrujcy wpyw temperatury

na intensywno pobierania jonw potasu i fosforu. Zastosuj jeden ukad
wsprzdnych.

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

11

Zadanie 20. (2 pkt)

Niektre roliny do zakwitania wymagaj odpowiednich bodcw zewntrznych. Najczciej
s to waciwy stosunek dugoci dnia i nocy tzw. fotoperiod lub czasowe potraktowanie
modych rolin nisk temperatur, czyli tzw. wernalizacja.
Przeprowadzono dowiadczenie, ktrego celem byo zbadanie wpywu fotoperiodu
i wernalizacji siewek na zakwitanie pewnej odmiany pszenicy ozimej.
W tym celu hodowane roliny podzielono na dwie grupy:
grupa I roliny, ktre hodowano cay czas w temperaturze ok. 20 C (brak wernalizacji),
rozdzielono i poow z nich hodowano w warunkach krtkiego dnia, a drug poow
hodowano w warunkach dnia dugiego,
grupa II roliny, ktre poddano wernalizacji, rozdzielono i rwnie hodowano
w temperaturze 20 C poow tych rolin w warunkach krtkiego dnia, a drug poow
w warunkach dnia dugiego.
Krtki dzie w dowiadczeniu to mniej ni 10 godzin owietlenia, a dugi dzie wicej ni
10 godzin owietlenia.
Wyniki tego dowiadczenia przedstawiono na rysunku.

Na podstawie: S. Topa, J. Radomski, Botanika, Warszawa 1979.

a) Sformuuj wniosek wynikajcy z powyszego dowiadczenia, ktry dotyczy

warunkw niezbdnych do zakwitania tej odmiany pszenicy w rodowisku
naturalnym.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Wyjanij, dlaczego w krajach tropikalnych pooonych blisko rwnika nie naley
wprowadza upraw odmiany pszenicy, ktra bya badana w dowiadczeniu. Podaj
argument odnoszcy si do wynikw tego dowiadczenia.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypenia
Maks. liczba pkt
egzaminator

Uzyskana liczba pkt

19.
2

20.a
1

20.b
1

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

12

Zadanie 21. (1 pkt)

Na opakowaniach nawozw dla rolin doniczkowych znajduj si dokadne informacje
dotyczce ich stosowania. Uywanie roztworu nawozw o zbyt wysokim steniu jest
dla rolin szkodliwe i moe skutkowa m.in. ich zwidniciem.
Wyjanij, dlaczego podlewanie rolin roztworami nawozw o zbyt wysokim steniu
moe skutkowa ich zwidniciem.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 22. (2 pkt)

Na rysunku przedstawiono przekrj poprzeczny przez odyg moczarki kanadyjskiej
roliny, ktrej pdy znajduj si w toni wodnej.

Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa 1995.

Na podstawie dwch cech widocznych na rysunku wyka dwa przystosowania budowy

anatomicznej odygi moczarki do rodowiska wodnego.
1. ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

13

Zadanie 23. (2 pkt)

Na schemacie przedstawiono namnaanie si retrowirusa HIV wewntrz limfocytu T
(pomocniczego) we krwi czowieka.

Na podstawie: E. R. Solomon, L. R. Berg, D. W. Martin, C. A. Villee, Biologia, Warszawa 1998.

a) Podaj, na czym polega proces oznaczony na schemacie liter X, oraz wyjanij jego
znaczenie w przebiegu infekcji HIV.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Podaj, ktry element w budowie wirionu HIV odpowiada za utrudnione
rozpoznawanie tego wirusa przez ukad odpornociowy zainfekowanej osoby.
Odpowied uzasadnij.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 24. (2 pkt)

Wirusy grypy nale do RNA wirusw. Wyrnia si trzy typy wirusw grypy typu A,
typu B lub typu C. Dua zmienno tych wirusw i powstawanie nowych szczepw
utrudniaj ich klasyfikacj. W wirusach grypy typu A atwo dochodzi do wymiany genw,
okrelanej jako skok antygenowy. Ponadto wystpujce wrd RNA wirusw czste mutacje
s przyczyn wystpowania epidemii grypy. Profilaktyka zakae wirusem grypy polega
na stosowaniu szczepionek, jednak kadego roku trzeba przyjmowa now szczepionk.
a) Uwzgldniajc mechanizm dziaania szczepionki, uzasadnij, dlaczego konieczne jest
coroczne powtarzanie szczepienia przeciw grypie.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Wyjanij, dlaczego dua zmienno genetyczna wirusw grypy przyczynia si
do wystpowania epidemii tej choroby.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypenia
Maks. liczba pkt
egzaminator

Uzyskana liczba pkt

21.
1

22.
2

23.a
1

23.b
1

24.a
1

24.b
1

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

14

Zadanie 25. (2 pkt)

Na rysunku przedstawiono
prokariotycznej.

proces

ekspresji

informacji

genetycznej

komrce

Na podstawie: A. Jerzmanowski, C. Korczak, K. Staro, Biologia, Warszawa 1992.

a) Podaj nazw rodzaju RNA oznaczonego na rysunku liter X.

.......................................................................................................................................................
b) Uzasadnij, podajc jeden argument, e na rysunku przedstawiono proces ekspresji
informacji genetycznej u organizmw prokariotycznych.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 26. (1 pkt)

Na schemacie przedstawiono budow czsteczki tRNA uczestniczcej w procesie translacji,
a w tabeli fragment kodu genetycznego.
Kodon
(zapisany od
koca 5' do 3')

Aminokwas

AUA
AUC
AUG
UAC
UAG
CAU
CUA
GUA

izoleucyna
izoleucyna
metionina
tyrozyna
STOP
histydyna
leucyna
walina

Zapisz triplet nukleotydw w kodonie mRNA oznaczony jako XYZ oraz nazw
aminokwasu, ktry zostanie przyczony do przedstawionej czsteczki tRNA.
Kodon ..................................................

Aminokwas ..................................................

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

15

Zadanie 27. (2 pkt)

Barwa kolcw malin jest warunkowana przez dwa geny dziedziczce si niezalenie.
Dominujcy allel A jednego genu warunkuje pojawienie si kolcw o zabarwieniu rowym,
natomiast recesywny allel a tego genu odpowiada za ich kolor zielony. Obecno
dominujcego allelu B drugiego genu skutkuje zwikszeniem intensywnoci koloru
rowego, co prowadzi do powstania kolcw purpurowych. Allel B nie wpywa na zmian
barwy kolcw zielonych.
Po skrzyowaniu roliny o kolcach rowych z rolin majc kolce zielone otrzymano
w pokoleniu F1 wszystkie roliny o kolcach purpurowych.
a) Podaj genotypy rolin z pokolenia rodzicielskiego (P) majcych:
rowe kolce .......................................,

zielone kolce .................................................. .

b) Zaznacz zestaw fenotypw (AD), ktre powinny wystpi najliczniej i najmniej

licznie wrd duej liczby potomstwa uzyskanego z nasion po skrzyowaniu rolin
z pokolenia F1.
Fenotyp najliczniejszy

Fenotyp najmniej liczny

kolce purpurowe

kolce rowe

kolce rowe

kolce zielone

kolce purpurowe

kolce zielone

kolce rowe

kolce purpurowe

Zadanie 28. (3 pkt)

U kotw jedna para alleli (B i b) warunkujca barw sierci jest sprzona z pci. Ruda barwa
sierci jest warunkowana przez allel B (XB), natomiast barwa czarna przez allel b (Xb).
Osobniki heterozygotyczne maj barw szylkretow (cz wosw jest czarnych,
cz rudych).
a) Ustal, jak barw sierci mia samiec, jeeli wrd jego potomstwa z rud samic
jedno koci byo szylkretowe, a troje kocit byo rudych. Zapisz genotyp i fenotyp
tego samca.
Genotyp samca .............................................

Fenotyp samca .............................................

b) Podaj pe rudych kocit w tym miocie.

.......................................................................................................................................................
c) Wyjanij, dlaczego wrd potomstwa tych kotw nie pojawi si szylkretowe samce.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypenia
Maks. liczba pkt
egzaminator

Uzyskana liczba pkt

25.a
1

25.b
1

26.
1

27.a
1

27.b
1

28.a
1

28.b
1

28.c
1

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

16

Zadanie 29. (2 pkt)

Badano czsto rekombinacji (% crossing-over) pomidzy czterema genami: m, v, w oraz y,
znajdujcymi si na chromosomie X muszki owocowej.
Uzyskano nastpujce wyniki:
midzy m i v = 3,0 %
midzy m i y = 33,7 %
midzy v i w = 29,4 %
midzy w i y = 1,3 %
Na podstawie przedstawionych danych okrel:
a) ktre dwa geny le na chromosomie najbliej siebie ...................................................... ,
b) kolejno czterech badanych genw na chromosomie ..................................................... .

Zadanie 30. (2 pkt)

Jedn z podstawowych metod stosowanych w badaniach molekularnych i inynierii
genetycznej jest acuchowa reakcja polimerazy, czyli PCR. Reakcja ta umoliwia powielenie
(amplifikacj) w miliardach kopii fragmentu genomowego DNA w czasie krtszym ni kilka
godzin. Pojedyncza czsteczka DNA moe zosta amplifikowana do iloci, ktre uatwiaj jej
analiz, charakteryzacj i dalsz manipulacj genetyczn. PCR wykorzystuje si
m.in. do analizy markerw, pozwalajcych stwierdzi podwyszone ryzyko nowotworw.
Zaznacz dwie sytuacje, w ktrych rwnie wykorzystuje si reakcj PCR.
A.
B.
C.
D.
E.

W testach wykrywajcych obecno wirusw (np. wirusa HIV) i niektrych bakterii.

Do wprowadzania do komrek rolinnych plazmidw z genami innych organizmw.
W diagnostyce chorb genetycznych, np. mukowiscydozy, choroby Huntingtona.
Do klonowania komrek w celach terapeutycznych, np. do leczenia chorb krwi.
Do identyfikacji pci podu w diagnostyce prenatalnej.

Zadanie 31. (1 pkt)

Oce prawdziwo informacji dotyczcych historii ycia na Ziemi. Wpisz obok kadego
zdania w tabeli liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F, jeeli zdanie jest
faszywe.
P/F
1.

Do czasu wytworzenia warstwy ozonowej ycie na Ziemi rozwijao si

wycznie w rodowisku wodnym.

2.

Zwierzta opanoway rodowisko ldowe dopiero wtedy, gdy

wystpoway ju na nim roliny nasienne dostarczajce tlenu.

3.

Pierwszymi zwierztami, ktre opanoway rodowisko ldowe, byy

ryby trzonopetwe.

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

17

Zadanie 32. (2 pkt)

Na afrykaskiej sawannie mona zaobserwowa prawie wszystkie rodzaje relacji midzy
organizmami. Bkojady eruj na duych rolinoernych ssakach, np. zebrach, antylopach
czy yrafach, wyjadajc im ze skry gwnie kleszcze i larwy muchwek. W odkach
wymienionych ssakw wystpuj specyficzne bakterie i pierwotniaki, ktre nie mog si
rozwija poza organizmem swojego ywiciela, ale bez ktrych rolinoercy nie mogliby y.
Bezporednimi wrogami rolinoercw s polujce na nie lwy i lamparty, ktre czsto dziel
si swoim upem z spami, hienami i szakalami.
Na podstawie: Biologia. Jedno i rnorodno, pod red. M. Makowiak, A. Michalak, Warszawa 2008.

Korzystajc z tekstu, wypenij ponisz tabel dotyczc przedstawionych zalenoci

midzygatunkowych na sawannie.
Typ zalenoci

Przykad oddziaywania
midzy organizmami

Nazwa zalenoci
pasoytnictwo

antylopa i pierwotniaki
antagonistyczny

antylopy i zebry

Zadanie 33. (3 pkt)

Na schemacie przedstawiono obieg materii w obrbie trzech grup organizmw
w autotroficznym ekosystemie ldowym.

a) Uzupenij schemat: wpisz nazwy dwch pozostaych grup organizmw (1. i 3.) oraz
narysuj brakujce strzaki, ktre ilustruj przepyw energii.
b) Uzasadnij, e organizmy z grupy oznaczonej numerem 3. odgrywaj kluczow rol
w funkcjonowaniu tego ekosystemu.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypenia
Maks. liczba pkt
egzaminator

Uzyskana liczba pkt

29.a
1

29.b
1

30.
2

31.
1

32.
2

33.a
2

33.b
1

18

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

Zadanie 34. (2 pkt)

Tradycyjna metoda uprawy ryu polega na sadzeniu modych rolin na polach zalanych wod.
Zapobiega to zachwaszczeniu pl oraz atakom chorb i szkodnikw, ale jest pracochonne,
wymaga duych iloci wody, powoduje, e na zalanych polach powstaje metan, ktrego
potencja cieplarniany jest ponad 20 razy wikszy od potencjau CO2. Coraz popularniejszy
staje si wysiew ryu tym bardziej e po zbiorach, gdy pola nie s zalane wod, mona
na nich jeszcze wysia pszenic. Taki sposb uprawy ryu daje wysokie plony, ale tylko
wtedy, gdy zostan spenione okrelone warunki, takie jak selekcja nasion, ich wstpne
podkiekowanie, odpowiednia gboko siewu i terminowe stosowanie rodkw ochrony
rolin oraz nawozw.
Na podstawie: Na sucho, Wiedza i ycie nr 1, 2010.

Biorc pod uwag skutki dla rodowiska naturalnego, podaj jeden argument za
i jeden argument przeciw stosowaniu nowej metody uprawy ryu.
Argument za
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Argument przeciw
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Nr zadania
Wypenia
Maks. liczba pkt
egzaminator

Uzyskana liczba pkt

34.
2

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

BRUDNOPIS

19