‫ا

ر‬
Propagation d’une onde lumineux

‫د ا"!ء‬$ ‫*) "(

ه&ة‬+&,"‫&از ا‬./‫ ــ ا‬I
.&,2 ‫ ــ‬1
:  
 ‫  اآ ا‬
. ‫زر "! 
و ارق اي‬$‫ز ا‬% &' ()*‫( ا‬+,‫'( ا‬-‫ــ ا‬
@A‫ ه‬91 C‫ه‬D ، (3D‫ '& ا‬D=1,77m (8' 91 a 01 23 %4 (-56 , ‫ــ‬
. ‫ أ‬GHD‫ة ا‬JK‫ا‬

‫ ب‬GHD‫ ا‬91 GN- a/2 01 %!3 ‫ى‬JM4 (-5N‫ــ *ض ا‬

S! . a ‫( ا*ض‬5U' %V!3 W+56 G*8‫ و‬D=1,77m (8‫ ا‬S54 T5- ‫ــ‬
. (3D‫ ا‬91 ‫ة‬C‫ه‬D‫ ! اآ( ا‬L ‫( ا*ض‬-56 GH (84
:
‫ول ا‬C ‫ ا‬91 GN- . L ‫ و‬a &' G‫ آ‬YV ‫ول‬C
 ‫ون‬C
a(µm) 380 250 110 90 50
L(mm) 5,5 8,5 2,0 2,5 3,0
‫ا)ر‬
Wd 91 ‫هة د ' ت‬g
 1 ‫ل‬N-‫ ا‬Y" ' ' &N-‫& ا‬HD‫رن ا‬V ‫ ــ‬1
‫اء‬
V %01 (- 4   ‫ة‬JK‫@ ا‬A‫دف ه‬N" 'C1 ‫ث‬C-" (HH‫هة د ا ت ا‬g
. (HH‫ل ا ( ا‬k &'
@ "‫ ا‬n ‫ا‬C n6a %01 (- ‫   ذي‬9‫ إ‬6‫ و‬C* ‫ء‬, S54 ‫
ء‬D‫ ا‬S5
. (+,‫*( ا‬3K‫ر ا‬D‫ا‬
‫( ؟‬4 ‫@ ا‬A‫ل ه‬$J ‫أ‬C‫ا ا‬A‫ ه‬2!- G‫ ه‬. ‫ء‬,
!8‫أ ا‬C4 ‫ ــ ذآ‬2
. (!8' ‫ط‬dJ 2‫( و‬8 '‫( و‬53 ‫ء 
أوط‬,‫ ا‬D

Allal mahdade http://sciencephysique.ifrance.com Page 1

 ‫‪ C1‬و‪6‬ل ا‪,‬ء إ‪ 9‬ا‪  -‬ذي ا‪ n (-5‬ا" @ ا‪D‬ر@ و‪q
4‬ن '‪C‬أ ا‪D‬ر ا‪,‬ء‬
‫‪ s . 2!-r‬ه‪ @A‬ا‪ (*3K‬ا‪ %H (+,‬أن "‪ GN‬إ‪ 9‬أ'آ& " ‪ C‬وراء ا‪! .  -‬ل أن‬
‫ا‪,‬ء ‪t ,J‬هة ا‪-‬د‬
‫‪C C1‬وث ه‪ @A‬ا‪t‬هة ‪C1 91 GN-‬ة ‪ !4‬ذات إ‪0‬ءات ‪NV‬ى وأ‪J‬ى '‪4' GHD4 (t‬‬
‫‪ ،‬و"!‪C3 G‬ة إ‪0‬ء"‪ %‬آ ا‪ &1 C*4‬اآ و‪N‬ف ه ا‪ 2D‬آ ‪
+0‬وه
‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ 'ذا ‪ &H‬ا‪ (*k uU  6$U‬ا‪,‬ء ؟‬
‫'‪C‬أ ا‪Dv‬ر ا‪,
!8‬ء ‪ 85" &' &H r‬و‪6‬ل ا‪,‬ء ‪'K‬آ& " ‪ C‬وراء ا‪ -‬‬
‫و‪ ' (w4‬ا ت ا‪ * (HH‬ا‪,‬ء ' ( ‪.‬‬
‫‪: 345‬‬
‫آ‪
8‬ه ا"‪E‬ن ‪B" *@C"
.‬د  ‪ 9:; <=> 8?@ A
A‬ا"‪
8‬ء ‪)7‬‬
‫‪$‬ض ا"‪
8‬ت ‪$ J+ ،‬د ا"!ء ‪. ،‬ا;‪
B7 :‬ت ‪&G3‬ة ‪ P?Q :‬أو ‪ NO‬رأ;) أو‬
‫;‪
,‬ف ‪ voilage‬وا") ‪ TA8+‬ا>*
ره
‪  Y.
C‬وه‪ ، 8‬ا")ء ا"‪X‬ي ‪U*V+‬‬
‫ا"‪ &Z‬ا"
" ‪:‬‬
‫إن ا"!ء >*
رة >‪
 T‬ت ا" ‪ .‬و‪ <8@+‬ه‪X‬ا ا"‪ &](8‬ا"‪!=" )8‬ء ‪.‬‬
‫و!‪ G6" C‬ا*‪ Y‬ه‪ Huygnes SH‬إ‪ 9‬ه‪ @A‬ا‪ N'
 (05‬ا!ن ا‪D1 48‬‬
‫ا‪$‬دي و‪ Yw‬إ‪C4
  " %"w‬ا( ا!ن ا ‪ D1‬ا‪$‬دي '& ‪k‬ف ا*‪€ Y‬‬
‫‪Young‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪a b+bB2‬ل ا"‪
] T V_*C  8" 8‬ز ا"‪4‬زر ‪.‬‬
‫ــ ' ‪5‬ق ااوي ‪ &4‬و ا!*( اآ( وأول ‪-4 (t' (*!4‬ف ‪. θ‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪5 (84 1‬ق زاوي ‪ &H ، n6‬آ‪ (4‬ا*‪4 θ &1 *  ، tanθ=θ (V$‬دن ‪.‬‬
‫‪L‬‬
‫=‪θ‬‬ ‫أ‪ sw‬ا*‪: (V$‬‬
‫‪2D‬‬
‫* ‪ &1‬ا‪5‬ق ااوي ‪4 θ‬دن ‪ &4‬و ا‪A%‬ب‬
‫اآي وأول ه‪A‬ب '‪Yt‬‬

‫'& ‪$J‬ل ا‪: C GHD‬‬

‫‪sin θ‬‬ ‫‪L‬‬
‫= ‪tan θ‬‬ ‫=‬
‫‪cos θ 2D‬‬
‫‪14‬ر أن ‪n6 θ‬ة ‪C‬ا ‪q‬ن‬
‫‪L‬‬
‫= ‪tan θ ≈ θ‬‬
‫‪2D‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ G)' 2‬ا‪ 9-‬ا)‪n G‬ات ‪(rC4 θ‬‬
‫‪a‬‬
‫)‪a(µm‬‬ ‫‪380‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪50‬‬
‫)‪L(m‬‬ ‫‪5,5.10-3‬‬ ‫‪8,5.10-3‬‬ ‫‪2,0.10‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪2,5.10‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪3,0.10-2‬‬
‫)‪1/a(m-1‬‬ ‫‪2,6.103‬‬ ‫‪4,0.103‬‬ ‫‪9,1.10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1,1.10‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2,0.104‬‬
‫)‪θ(rad‬‬ ‫‪1,55.10-3‬‬ ‫‪2,40.10-3‬‬ ‫‪0,56.10-2‬‬ ‫‪0,71.10-2‬‬ ‫‪0,85.10-2‬‬
‫ا)‪ G‬ا
‪J4‬ر ا‪ Y8‬ا
‪:‬‬
‫‪ (84‬ل ‪U 1/a‬ر ‪1cm ↔ 0,5.104 m −1 :‬‬
‫  ل ‪ θ‬ر ‪1cm ↔ 1.10 −3 rad :‬‬

‫‪Allal mahdade‬‬ ‫‪http://sciencephysique.ifrance.com‬‬ ‫‪Page 2‬‬

 ‫‪ 4‬ــ ‪ 3‬أ‹ ا*‪ (V$‬ا‪ θ &4 (0‬و )‪ ' . (1/a‬ه‬
‫ا‪C‬ل ا‪ G'*
+5‬ا  ‪ 9-‬ا‪GN-‬‬
‫‪ 1‬؟‬
‫‪1‬‬
‫‪ θ = k .‬و '& ‪$J‬ل اا‪ G-‬ا*‪C‬ي ‪ @A%‬ا*‪& (V$‬‬
‫‪a‬‬
‫أن ا)‪k G)" k (4‬ل ا ( ‪K‬ن و‪
 %"C‬ا*د(‬
‫‪λ‬‬
‫=‪θ‬‬ ‫ه
ا ‪ .‬و‪ θ &4 (V$*
4‬و )‪ (1/a‬ه
‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ 5‬ــ ' "‪1 wM‬ض ا‪ 91 a 2D‬ا*ض ‪(*! L‬‬
‫اآ( ؟‬
‫‪ II‬ــ ا"‪
8‬ت ا"!‬
‫‪ 1‬ــ ا 
ر ا"‪
8‬ت ا"!‬
‫ا‪,‬ء ا‪
*d‬ا* '& ا‪ SD‬و'& ا م ‪ C*4 N‬ا ز@ ا‪5‬اغ ا‪
H‬أي أ ‪r‬‬
‫‪-‬ج  'دي ‪Dr‬ر@ ‪  $J‬ت ا‪. (HH‬‬
‫‪ &C2‬ا"‪
8‬ت ا"! ‪ )7‬ا"‪&Z‬اغ ‪.‬‬
‫
( ‪’ (84 6 Fresnel G D 1821‬هازات ا‪14 (+,‬ره ' ت‬
‫'‪ (0*8‬أي أ‪C'*' %‬ة ' ا" @ ا‪D‬ره ‪ -4 .‬أن ه‪ @A‬ا‪3r‬رة ه
‪1‬رة ‪ ' &1‬ل‬
‫آ‪!'
+4%‬ون ‪ 4‬ل '‪A
8kn‬ا ‪ 4 %8‬ت ا‪. (8dn'%H‬‬
‫ا"‪
8‬ت ا"! 
ت آ]&‪. @:CG‬‬
‫‪ )7 &C2‬ا"‪&Z‬اغ ‪. c ≈ 3.10 m/s >&@.‬‬
‫‪8‬‬

‫;&> ا 
ر ا"!ء ‪ )7‬ا"‪&Z‬اغ ه) ‪c=299 792 458m/s
]8j 8"
> .
Q‬‬
‫‪ )7‬و;‪
 r‬دي ‪
ZO‬ف ;&> ا"!ء أ‪ )p q>&; T &G3‬ا"‪&Z‬اغ ‪ )7 .‬ا"]اء‬
‫‪
?2‬رب ;&>‪ )7 q‬ا"‪&Z‬اغ ‪.‬‬
‫ــ ‪ u8B2‬ا"‪
8‬ت ا"! ‪ j
a <8@2 j
a‬ا‪
_O/‬ع ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا"_‪a T. j4‬ل ا"‪ 8‬ا"! وا"&دد‬
‫‪1‬‬
‫= ‪%1 * T‬‬ ‫" ' ( ‪ (+0‬أد( ان ‪4‬دده ‪ (Hz) "%4 1 * ، ν‬أو ‪C4‬ور‬
‫‪ν‬‬
‫‪. s ()4‬‬
‫• "دد ' ( ‪ (+0‬ه
‪ 
 %85‬ا‪K‬وط ا‪. (5D‬‬
‫• ‪k‬ل ا ( ‪
 λ‬ا‪5‬اغ )‪ G‬ا‪C‬ور( ا‪ (H‬و ‪ &1 *" T‬ا‪C‬ور( ا'( ‪ .‬ه‪A‬ان‬
‫ا!‪C‬ران '"‪d‬ن ‪ (V$*4‬ا( ‪:‬‬
‫‪λ = c.T‬‬
‫* ‪ (m) 4 λ &1‬و ‪ c &1‬ب )‪ (m/s‬و ‪ ν‬ب ا)( )‪. (s‬‬
‫& ا ‪C‬ول ا
' ل اددات و‪k‬ل ا (  ت ا‪
 (+,‬ا‪5‬اغ ‪:‬‬

‫‪Allal mahdade‬‬ ‫‪http://sciencephysique.ifrance.com‬‬ ‫‪Page 3‬‬

 La dispersion de la lumière ‫د ا"!ء‬b*2 ‫ ــ‬III
n ‫@
ر‬A x‫ ا‬u
_‫ 
ر و‬x‫ ;&> ا‬1 ‫ ــ‬3
‫اغ‬5‫ء 
ا‬, c ‫ر‬Dr‫( ا‬1 &4 (8‫ف ه ا‬53 ‫ر و‬8H‫ ا‬G'*' : *"
. ‫ف‬5D‫ا ا ا‬A‫ 
ه‬V @‫ر‬D‫( ا‬1‫و‬
c
n=
V
. ‫ة‬C‫  و‬s8 ‫ر‬8Hr‫ ا‬G'*'
: 1 ‫اء !رب‬%‫ر ا‬8H‫ ا‬G'*
4‫ و‬c ‫ "!رب‬V (184 D" ‫ت‬1*3v‫ ا‬G‫اء آ‬%‫
ا‬
. nair = 1,00
8
: ‫ر اء ه‬8Hr‫ ا‬G'*' ‫ أي أن‬2,3.10 m/s !" ‫ء‬,‫( ا‬1 ‫وي‬8" ، ‫
اء‬
neau = 1,3
8"‫ل ا‬a‫@
ر و‬A x‫ ا‬u
_ 2 ‫ ــ‬3
c
λ vide = c.T = : ‫ ه‬ν ‫*ع "دد‬3v λ ( ‫ل ا‬k
ν
c
‫*ع‬3v‫ ا‬، n = @‫ر‬8H‫ ا‬G'*' ‫د‬C' ‫ف‬53 ‫
و‬
V
: (‫( ا‬V$*4 %1 * λ  ' ‫ل‬k ν ‫ذي ادد‬
c
(!48‫( ا‬V$*‫ ا‬8 λ = V.T =
n.V
λ λ
λ = vide ⇒ n = vide
n λ
‫ر‬O :;‫ا‬. ‫د ا"!ء‬b*2 3 ‫ ــ‬3
: ‫ر‬34 *"
Y!8' 8 ‫*ن‬k! ، &‫& ˜ 'از‬8' &% 4 ‫ود‬C-' ‫ف‬53 ‫ر و‬3‫ا‬
‫ر‬3‫ ف ا‬98
‫ى‬8‫ اأ
ه ا‬d!‫ى ا‬8' •
‫ف‬-‫ ' ا‬C'*‫ا‬
G4!‫ر ه
ا  ا‬3‫ة ا‬C1V •
‫ف‬-
(4!‫ ا‬A (‫ر ه
ااو‬3‫• زاو( ا‬
. ‫ة‬C1!
š4K‫ء ا‬,‫ ا‬G-" : (4 "
sK4 4‫ا اا‬A‫ ه‬t‫أ‬
http://www.up.univ-
mrs.fr/~laugierj/CabriJava/0pjava60.html
2V‫ ر‬23 4 4  ، (S)
+0 ' ‫ أ'م‬,
، (* ' (!V‫( ر‬C1 (d‫ا‬4 2!-‫ا و‬C

Allal mahdade http://sciencephysique.ifrance.com Page 4

 . ‫ف‬53 ‫را '& ز ج‬3' ، (3D‫( وا‬C*‫& ا‬4 , Yw ، 2D‫رة ا‬6 ، E (33 91
: ‫ت‬t$'
: &"' ‫ر‬8Hr‫هة ا‬t %0*" (  ‫ر‬3‫ و د ا‬84 (+,‫'( ا‬-‫اف ا‬-‫• ا‬
. ' % ‫و‬J C1 ()‫ر وا‬3‫ ا‬%J‫ د‬C1 9‫و‬K‫ا‬
، ‫ح‬V ‫س‬V ‫ان‬K (%4D' ‫ان‬K‫@ ا‬A‫( '( وه‬+0 (*!4 E (3D‫ ا‬91 T$ •
y.z‫{ ا"!ء ا‬a‫( ا( ب‬+,‫@ ا!*( ا‬A‫ ه‬98"
‫ ة‬Y,
+0 k (3D‫ ا‬91 š$ (K‫ء أدي ان ) ا‬0 ‫ ا*ل‬C1 •
‫ة‬C‫وا‬
8'
+0 k š4K‫ء ا‬,‫
ا‬d* •
(+,‫ت ا‬1*3r‫دد ا‬4 2* ‫ر‬8Hr‫ ا‬G'*'  ‫ء‬, ‫د‬C' ‫• ا ج و‬
G-‫ا‬
: ‫دي ان‬K‫ء ا‬,‫اف ا‬-‫أ ــ ا‬
9‫
أدي ان 
إ‬+0 ‫*ع‬3 ‫د‬
. ‫ر‬3‫ و  ا‬91
‫ اأ‬d!‫ا‬
J‫ د‬C1 ‫ث‬C-"
‫هة ا‬t‫ ــ ' ه
ا‬1
‫و  ' ؟‬J C1 Yw ، ‫ر‬3‫ا‬
rC> : T2& ‫@
ر‬A x‫ث |
ه&ة ا‬bB2 ‫ــ‬
)7 q‫&و‬5 bC> JQ ، I :?C"‫) ا‬7 q"5‫د‬
. I’ :?C"‫ا‬
SI &4 D ‫اف‬-r‫ زاو( ا‬GHD‫ ا‬91 ‫د‬C ‫ ــ‬2
*‫*ع ا‬D‫ر وا‬3‫ ا‬91 ‫*ع اارد‬D‫ا‬
D = (SI,I 'R) : ' I’R ‫و‬J C1
€
,2‫& ا‬p bj ‫ر‬O8"‫ ا‬TG7 )"
"
.‫
€ و‬,2x‫ ا‬Z
8]" " I’R ‫ و‬SI ‫ــ ا"_
>
ن‬
. ‫ر‬O :;‫ا‬. ‫&اف ا"!ء‬B ‫€ ا"(
ه&ة ا‬X‫< ه‬8@2 / ‫
دي ا"=ن‬$z‫ا"!ء ا‬
€
,2‫ ا‬Y SI ‫
€ ا"_
ع ا"ارد‬,2‫ ]
ا‬A+ )"‫ ا‬+‫ ه) ا"ƒاو‬D ‫&اف‬B x‫ ا‬+‫ زاو‬: {+&_2
uur uuur
D = (SI,I 'R) ‫ أي‬I’R „_*C8"‫ا"_
ع ا‬
. ‫ر‬3‫€ ا‬6 ‫ر‬8H$ ‫رت‬H‫ا& د‬V 2d4‫ و‬C‫ ه‬C ‫ ــ أو‬3

:
C+b" ‫@
ر‬A …" ‫
رت‬A+‫ د‬T ‫ا‬j P@$
sini = n sinr
n sinr ' = sin i'
AII’  ‫  ا‬:   ‫ه‬
π π
A + ( − r) + ( − r ') = π ⇒ A = r + r '
2 2
IJE ‫ و‬AJI’ „=V8"‫
ا‬+‫ زاو‬X5E
π π
A + ( − i') + (π − − i + D) = π ⇒ A − i'− i + D = 0
2 2
D = i + i'− A

Allal mahdade http://sciencephysique.ifrance.com Page 5

 :
‫ ا‬sK4 4‫ ا‬t‫أ‬
http://perso.orange.fr/guy.chaumeton/animations/2dprisme1.htm
‫ء‬,‫د ا‬C" ‫هة‬g 4 ‫ ــ‬3
‫ر‬3' 91 š4K‫ء ا‬,‫!( '& ا‬V‫ '( ر‬G
: (V$*‫ و* ا‬GHD‫ 
ا‬G)' ‫آ ه‬
D = i + i'− A
: T$
$‫š أن آ‬4K‫ء ا‬,‫ن ا‬H"
‫ت ا‬1*3’ (84
V 4 ، (!‫ ا‬S5 % A ‫ و‬i &‫'& ااو‬
n ‫ر‬8Hr‫ ا‬G'*' (!4 ‫ن‬d"' D ‫ و‬i’ &‫ااو‬
. JK‫ا ا‬A‫*ع أي ن ه‬3r‫ل ' ( ا‬k ‫أي‬
sini = n sinr
n sinr ' = sin i'
C
n= ‫ أن‬4‫( و‬+,‫دد ا ت ا‬4 2* ‫ر‬3‫ر ز ج ا‬8H‫ ا‬G'*' ‫' & أن‬
V
‫د‬C' ‫ر‬3‫ا & أن ز ج ا‬A‫دد ا ت وه‬4 ¬A‫ آ‬2*" ‫ر ا ت‬D‫( ا‬1 ‫ن‬q
‫ء‬,
‫ء‬,‫
أي ا‬85‫ ان ا‬9‫ إ‬K‫ '& ان ا‬H q ، D ‫اف‬-r‫ ا‬9- (84
D v > D j > DR . ‫ا‬-‫
أآ) ا‬85‫ء ا‬,‫ ا‬4 ‫ا‬-‫ ا‬GV‫ أ‬K‫ا‬
: (6$J
‫ء‬,‫د ا‬C" ‫هة‬g 8 ' ‫ا‬A‫ وه‬، (+,‫ت ا‬1*3‫دد اإ‬4 ‫ف‬53 ‫ر و‬8H‫ ا‬G'*' 2*
: (g-'
J­ 9‫ '& و إ‬G!" 'C1 n ( ‫ل ا‬k ‫ن أن‬H % ' ‫ل‬d4 (+,‫" ا ( ا‬
λ0
‫ي‬A . 85 ‫ ه‬9! ‫ ادد‬، 4 ( ‫ر‬8Hr‫ ا‬G'*4 2* (+,‫ل ا ( ا‬k ) n =
λ
‫ء‬,‫ر ا‬D‫( ا‬1 ‫ ه‬J­ 9‫ '& و إ‬n
sin i1 n2 V1 λ1
= = = ‫ر‬8H$ ‫رت‬H‫ن د‬V 8
sin i2 n1 V2 λ2

Allal mahdade http://sciencephysique.ifrance.com Page 6