ALMNYUM RADYATRLER

KALTE BELGESNDE ISI VERM

TESCL EDLM YEGANE RADYATR
Tunus caddesi No. 5-ANKARA

Tel = 1835 36-18 50 48

yatnn
sudan nasl
*SDEMR proje tutar (1966-1974)

inaat tarihimizin en byk

antiyelerinden biri iskenderun'da..
Byk bir alana yaylan tesisler
ylda 4 milyon ton elik retecek.
Ekonomik ve stratejik nemi
ok byk bir yatrm...

Bu deerli yaplar, suyun bozucu

etkilerinden koruyacak rtlerin,
baarl ve zn mrl olmalarn
salama grevi, en uygun malzemeye,
cajn tl'ne verildi..

FBROCAM
sonsuz mrl bitm tayc

CAM ELYAF SANAYii A

ayrova - Gebze - izmit Tel. Tuzla 53 ist. 44 70 99
CAM ELYAF SANAYi! A.. TRKiYE iE ve CAM FABRiKALAR! A..'nn bit kurulundur.

Teknik zellikleri
Alan azam modi

10

Azam di ap
kar destek ile
kar destek olmadan

5K32
OTOMATK
AZDIRMA

Azam dii genilii

350 mm

Asgar di adedi

12

Azam? helezon as

60

Tab'a ap

630 mm

Devirler adedi

sahas

50-310 dev/dak

ilerlemeler adedi

- sahas - dik
- radyal

TEZGAHI
Mnferit para ve seri imalatta dz ve
helezon dili ark ile nihayetsiz vida
ark yapm iin elverilidir. Diler,
frezeleme usul ve normal veya trmanma metodu ile alr.

500 mm
800 mm

- teetsel

0,8 - 5,0 mm/dev

0,3 -1,7 mm/dev
0,17- 3,7 mm/dev

Ana motorun gc

7,5 kW

Seri hareket motorunun gc

3,0 kW

Hidrolik motorun gc

1,1 kW

Tezghn takrib arl

7200 kq

Bundan baka, deiik eb'at ve evsafta

dier modeller de teklif edilebilir.

STMiKOlMPflRT takm tezghlar

MOSKOVA - SSCB

DSTRBTR:

En zengin eit
Uygun fiatlar
demede kolaylk
Devaml bakm servisi
STANBUL - ANKARA

M. M. 246

nn

Trkiye'de ilk defa o 100 yerli dik trbin pompalar, irket'imizce iml edilmitir. mlatmz devam etmektedir. Bu gne dek zirai sulamada, sanayi tesislerinde, belediyelerde ime suyu temininde pompalarmzdan istifade edilmektedir. Debisi : 2 it sn. den - 150
It/sn., Hm : 7 metreden 200 metreye ve 1 seneden 5 seneye kadar garantili pompa iml edilir.

bne

UCUZ
H

yerli

garantili

HDROSAN DK TRBN POMPALARI A.S. DEMR SANAYIZNKCAD I?A TEL n?496 SKTLER ANKARA
M. M. 316

Thyssen
motorin ve fuel oil brlrleri

tam otomatik
yakt hazrlayc
ring sistemi
9690 yksek yakma
verimi
tek ve ift kademe ile
her kazana uygun
tip ve kapasite
bol yedek para,
yurt apnda servis.

THYSSEN

necmettin gke
brUlr sanay i - istanbul

briilr imalata tek uramz ve ihtisasmzdr.

FABRiKA:: istanbul, topkap, davutpaa cad. serekale sok. no. 50 telefon : 211802
DSTRBTR FRMA : MAKTES makine tesisat ve ticaret Itd. ti.necatibey caddesi, no. 18-karaky tel. 49 9143

Tu Ajans

f? K - DOK

B..-.. '.
Dokur..

Msr kczi

M. M. 264

ile hergn
. . judtm adm
en yiye doru-..

TDAR

radyal
vantilatrl
duvartipi
Darey

FABRKA L A R , A T E L Y E L E R ,
GARAJ ve TAMRHANELER,
DEPOLAR,HANGARLAR
ASKER BARAKALAR,
SPOR SALONLARI
AMAIRHANELER iin

DER MAMULLERMZDEN BAZILARI:

-Tek ve ift emi li Radyal tip Vantilatrler-Tam Otomatik sanayi tipi
Hidraforlar-Muhtelif kapasitede Kondenserve Evaporatb'rler-Fuel
OilRingstasyonlar-Eanjb'rler-Anemostatlar-Degazb'rler-Havuz
Fskiyeleri, S eparatb'r ve Deflektr Taraklar-Panolu Istclar-Elektrikli Konvektrler
MALATLARIMIZMAKNA MHENDSLER ODASI KALTE BELGESN HAZDR.
M. M. 319

CHILLER

TTA-TAVANve
D U V A R T P
A K S Y A L VANTLATRL
APAREY

KOMPLE KLMA S A N T R A L I

ELEKTRK
K U M A N D A TABLOSU

SALON TIPI ISITMA ve

SOUTMA A P A R E Y
(FANCOIL)

KOMPLE SOUTMA G R U P L A R I

SU TASFYE CHAZI

SU SOUTMA KULES
KONVEKTR

imalt ve Genel Satc

Kollektif irketi

Genel Mdrlk:4284 Sokak 3/0 Karabalar- ZMR Tel. 71740 71 080

Fabrika : Tel. 71551-71080 stanbul Blge Md.l Tel.45 30 30 45 77 72
istanbul Galeri Tel 457244
Ankara Belge Md. l Tel 189318
izmir Blge Md.l lel 31007
Adana Blge Md luu Tel 15285

BR BAYG AN KURULUUDUR

kaliteli imaltn teknolojik ad,

M. M. 320

KARITIRICI TPLER
a- Toz Kartrclar,
b- Hamur Kartrclar,
c- Sv Kartrclar,

MAKNE

Firmamzda her maksada uygun

kartrc imalt mevcuttur.

ENDSTIRS

KOLL. TI

Fab. Sisli Ayazaa Oto Sanayi Sitesi Seilmi Sok. 8

Bro.'Tepeba Tarhan Han No.99/3 Telefon. 64 23 35 - 44 99 49
Fatih Reklm

M. M. 257

BORU HATLARINDAK ISIL UZAMA ve

VBRASYON PROBLEMNZE CEVAP :

uujrna
HARMAK GENLEME PARALARI

KULLANMA SAHALARI
*

Merkezi stma tesisleri

Kimya sanayi tesisleri

Gaz nakil hatlar

Vibrasyon ve sl genlemenin
olduu tm boru hatlarnda

sz konusu

NW 50 ile NW 2500 arasnda btn standart boyutlarda; ND 6, ND 10 ve ND 16 kalitesinde

paslanmaz elik krkl genleme paralar iml etmekteyiz. alma basncnn iki kat-va
hidrostatik teste tbi tutarak teslim etmekte olduumuz genleme paralarn hizmetinize
sunuyoruz.

HARMAK
MAK/NA LMTED RKET

izmir Cad. 36/15 ANKARA

Tel. : 25 1556 - 25 1557

Telex : 42740 hatk tr

M. M. 247

OERLIKON'dan
kaynak
tekml
kurslarna
ARI

Sanayimizin kalifiye kaynak ihtiyacn

karlama abalarna katkda bulunmak
amacyla 1962 ylndan beri tertiplediimiz
KAYNAK TEKML KURSLARI'na 1975
ylnda da devam edilecektir.
3 Mart 1975 tarihinde balyacak olan
Kaynak Tekml Kurslarmz aadaki
tarihlerde, 15'er gnlk devreler halinde
28Haziran1975 tarihine kadar, Fabrikamzdaki KAYNAK ETM MERKEZl'mizde,
Milli Eitim Bakanlnn denetimi altnda
yaplacaktr.
Tamamlayc bilgi ve kayt ilemleri iin:
PK.1050 Karaky-stanbul
adresine mracaat edebilirsiniz.

kurs tarihleri
3 Mart
17 Mart
31 Mart
28 Nisan

15
29
12
10

Mart
Mart
Nisan
Mays

1975
1975
1975
1975

12 Mays
2 Haziran

24 Mays 1975
14 Haziran 1975

16 Haziran

28 Haziran 1975

OERLIKON

kaynak elektrodlar ve sanayi a..

Fabrika : Top',,
irtibat Brosu
Posta Adresi :

M. M. 299

OERLIKON

onn a.s
fflU

FD

LR

Filtre kurutucu

OYA

Evaporatr

FK

Ya ayrc

Kondenser

Esanjor

Receiver

Ya Istma stasyonu

Szge

Fabrika

Ank. st. Karayolu 20. km. Ankara Tel : 241556 - 243780/166, 167, 168

Merkez

Yeniehir Yksel Cad. 34/2 Ankara Tel 12 15 80 -18 45 43 - 25 47 37

stanbul
izmir

Barbaros Bul. Drtyzl eme Sok. 1/1 Beikta Tel

Alanyal Pasaj

307/1 Konak Tel

32556

408488

emsan

ESKEHR MAKNA SANAY ve TCARET A..

Fabrika: Bursa c d. sanayi blgesi .Eskiehir re/.-5?92

GYOTN

MAKASLAR

4 X 2500 mm.
8 X 2500 mm.
16 x 2500 mm.
EKZANTRK PRESLER
10 fondan 150 fona kadar
BANTLI KONVEYRLER
SERAMK ve TOPRAK SANAY
N BLYALI DERMENLER
ENEL KONKASRLER
VBRASYONLU SLNDR
DL KUTULARI ve
HER TRL MAKNA MALATI

1.O-Rgler
2.Takm Contalar
S.Membranlar
4.Nutringler(U-Ring)
S.Apronslar
6. Manonlar
| T E K N K MMESSLLK

ELEKTRO VNLER-KRANLAR

Kademesiz Ayarl
VARYATRLER
-Hidrolik sistem
2 -Friksiyon sistem
3-Ex'liTpl

HER KAPASTE
VE GDE
vAmaca

HAULPAK KAMYONLARI
V/UABCD

SKREYPER VE GREYDERLER
W
N
S "

T R K Y E TtK

SATICISI

MADEN VE
IS

tel.252273 -179506
__
atatrk bulvar, 117/11-telg: polaT, ankara- telex: 42284 PLR.TR anl<ara

1.EMO
17th-26th June 1975
PARS
Pare de Expositions
Porte de Versailles

N PARiS

THE F1RST WORLDWIDE

MACHINE TOOL EKHIBITION
Under the patronage of the European Committee for
Cooperation of the Machine Tool Industries.
Information: COMMISSARIAT GENERAL 150, Boulevard Bineau
92200 NEUILLY SUR SEINE (France) - Tel. 722.61.90

For your journey and your stay: AIR FRANCE and U.T.A. AGENCIES, the Official Carriers.
M. M. 300

Basn iln Kurumu 32538/A - 20477

BATI ALMAN MALI

kanal
makinas

HDM UK
EKSKAVATR
DEUTZ DESEL MOTOR
70 HP BEYGR GC
1000 LTREDEN 300 LTREYE
KADAR KEPE KAPASTES
MR BOYU YALANMAZ
TP MAKARA, STKAMET VE
CER DLS
YRY, DN ve BTN
HAREKET TAM HDROLK
HER HAREKET EMNYET
SUBAPLI.
KAZMA DERNL : 5.5 m. YE KADAR
PALETL VE LSTK TEKERL! TPLER
4 BYKLKTE MALT
BOL YEDEK PARA
UYGUN FAT
SRATL YKLEME
TRKYE UMUM MMESSL :
KERVANCI KOLL. T
Kemeralt Cad. No. 36/C
Karaky - STANBUL

Tel. :

49 75 43
491967

Telgraf : AKKERVANKOL

M. M. 307

Nakino konslrksiyon ve
yedek para imaltlarnn dikkatine
Ltfen
kesip
saklaynz

Kaln etli elik ekme (mekanik borular)

aadaki ebatlarda stoktan satlmaktadr
Et kalnlklar (mm.)

D ap (mm.)

36
40
45
50
56
63
71
75
80
85
90
95
100
106
112
118
125
132
140
150.
160
170
180
190
200
212
224
236
250

5.5
6
6.5
7.
8.
6.5
7.5
7.5
8.5
9.
9.5
10.
10.
10.5
11.
11,5
12.5
13.
14.
12.5
14.
15.
15.
15.
20.
21.
22.
23.
25.

9.
10.5
9.5
12.
12.
11.5
13.
12.5
13.
13.5
14.
15.
17.
17.
16.
19.
20.
20.
20.

SY

SANDVIK ?

6.
7.5
8.5
9.
10
11.5
13.
12.5
15.
15.
13.5
16.
14.5
17.5
16.
19.
17.5
21.
20.
22.
24.
26.
27.5
29.
30.
31.
32.
33.
35.

13.5
15.5
15.
17.5
17.5
17.
19.5
18.5
21.5
20.5
23.5
22.5
26.
25.
27.5
30.
30.
34.
36.

moh

8.
10.
12.5
12.5
14.
15.5
17.5
17.5
20.
20.
20.
22.5
22.
25.
24.5
27.5
27.
30.5
30.
35.
35.
35.
40.
42.
44.
43.5
46.
48.
50.

TRKYE GENEL DSTRBTR: GllK 6IH8

AYDIN ERYZL

Bro: air Ziya Paa Yokuu Gne Han 5/11 Karaky, Tel. 445529
P.K. 207 Osmanbey - istanbul

M. M. 309

gkyzn

zoeam'la kaplatnz

ZOCAM TASARRUFTUR...
Dnyann en ileri sistemiyle (Saint - Gobain TEL
Prosedesi) yurdumuzda retilen zocam, konut
atlarndan sna yaplara kadar kullanld her
alanda olaanst tasarruf salar.

kalorifer tesisatnda kullanlmasyla gittike

pahallaan yakt sarfiyat azalr ve bir trl
snmayan en st katlar kolaylkla snr, size de
"SAOLASIN ZOCAM" dedirtir.

zocam kullanld takdirde daha kk sathl

kalorifer kazan, daha az sayda radyatr dilimi,
daha kk boyutlarda pompa ve boru yeterli
olur. Bu suretle yapnn inaat masraf azalr.
Ayrca zocam iin denecek fark 1-2 ylda
kendisini der. kocamn her trl atda ve

Izacmla korunan yap salkl, ekonomik ve

komu anlamazlklarna yer brakmayan
bir yap olur.
Btn s ve grlt problemlerinizde
bizi hatrlaynz.

IZOCA/VV
Kesin tecrit.btiyk tasarruf, tam konfor.
istanbul
498451
453568
lnclk

TEKNK DANIMA BROLARIMIZ CRETSZ EMRNZDEDlR:

Ankara
zmir
Bursa
Trabzon
Adana
iskenderun
174616
34859
12470
2398
12823
2256
M. M. 308

l FANTN
n TUrk

sanayiinin
hizmetinde

OTOMATK KAZAN
BESLEME CHAZI

BUHAR KAZANLARINDA

KONDENS DEPOLARINDA

HDROFORLARDA
KAYNAR SU TANKLARINDA

TERMiK YA TANKLARINDA

BASINLI TANKLARDA
KMYA SANAYNDE
DEGAZRLERDE

FiL MARKA KRKL

KONDENSTOP
BUHAR LE ALIAN.

SICAK HAVA APEREYLERNDE

RADYATRLERDE
BUHAR LE ISITILAN HER YERDE
Kaliteli, uzun mrl ve tam emniyetli
YETKiLi SATICILARI

v.

ftft

A.Kom.ti.

Necatibey Cad. No. 68 Karaky STANBUL

Tel.: 49 60 50 44 24 88

M. M. 276

Posta Cad. Modern ar No. 114

Ulus ANKARA
Tel.: 11 76 84 11 97 67 11 63 34

KULLANILDII YERLER J

TEKNK BlLGl
Mekanik ksmlarn

Kimyev madde,
Sentetik Kauuk
Kat ve Selloz
Alkol.
Tekstil.
Maden
tesislerinde
Ozetlikle
korrozif

akan ortam ile

temas yoktur
Akkanlar
valften dar szamazlar
Her k ynde
aka uygundur.
Ak tekniine uygun
dzgn akm salar
Basn kayb dktr
Sk kapama vardr.
Gda ve benzeri tesislerde
tat ve rengi bozmaz.
Salmastra kullanmak gerekmez.

SIVI.

gaz,

basnl hava
ozeltli ve taneli
ortamlar iin
DZ GEL
GVDELER*

T"*

KE TP
GVDELER

TT

ZM GETRLEN PROBLEMLER:

MALZEME:

PASLANMA
AINMA
TIKANMA
BULAMA VEYA KARIMA
GAZLA KULLANMA

ELK DKM
PASLANMAZ ELK
BRONZ
ALMNYUM
DEMR DKM

FABRK
CEBEC YOLU POLGON CAD.
KKKY - ST.

21 64 62
TELG. ERGAT VALVE ST.

"MER ABED HAN 419.

KARAKY - ST.
44 90 28 - 45 95 14
PK. :

1 1 4 9 - K A R A K Y - ST.

M. M. 252

W
morun en

monarch

A
monarch
monarch

KALTE

KALTE

KALTE

KALTE

KALTE

KALIT

monarch

Monarch Ar ya Briilrii stn Kalitesini de Beraber Tar.

.
.
.
.
.

Tam Otomatik ve sessiz alma,

Yksek randman,
Her tip kazana uygun imalt,
Bol yedek para,
Mhendislerin kontrolnd bakm servisi.

FABRiKA : TOPULAR, TKVESL YOLU

10 RAM STANBUL TEL. : 2J 21 20
HABERLEME ADRES VE SATI :
NECATBEY CAD. 84 KARAKY ST.
TEL.
: S 70 95
ANKARA

UBES :

SIHHYE

AMBARLAR

YOLU 10/8 ANKARA

TEL.

: 12 19 57 U 17 39

ZMR UBES : GMRK HANI 40

GMRK MEYDANI ZMR
TEL.
: M 997-27 870

M. M. 312

SANAY ve TCARET A..

BRLR MALT MESSESES

A L B M

1975 YILINDA DA
GRUBUMUZA MENSUP
170 YKSEK MHENDS
350 BEYAZ YAKALI PERSONEL
1050 TEKNSYEN VE

KADROMUZLA ()

MALT RKET VE MESSESELERMZDE

ISITMA KLMA SOUTMA APAREYLER VANTLATRLER VE ASPRATRLER SU SOUTMA KULELER SU TASFYE, ARTLANDIRMA CHAZLARI AKARYAKIT BRLRLERl
HER CNS SU VE SIVI TULUMBALARI ELEKTRK VE OTOMATK KONTROL PANOLARI
SINA FIRINLAR SATIH TRETMANI SSTEMLER KONVEYR VE ELEVATRLER HER CNS
SINA ZEL CHAZLAR.

KONULARINDA

BATI TEKNNE DNK

22 SENELK TECRBENN OLUTURDUU
KALTEL MAMULLER ML EDYORUZ.

URAIMIZ
KALTEL
MALTTIR!

S A N A Y ve T C A R E T A. .

ALARKO
HOLDNG A.. 'NN
KURULUUDUR.

(*)

30 OCAK 1975TEK GRNMDR.

HABERLEME ADRES VE S AT l J :
NECATBEY CAD. 84 KARAKY ST.
TEL.
: 45 70 15

ANKARA UBES : SIHHYE AMBARLAR

YOLU 10/8 ANKARA
TEL.
: 12 19 57 12 17 3

ZMR UBES : GMRK HANI 40

GMRK MEYDANI ZMR
TEL.
: 32 997-27 70

M. M. 313

POMPA

POMPA

maltmzda Pompa Piyasasnn 5 byk ismi bulunmaktadr.

1 PERFECTA (svire)
: Kalorifer Pompalar
2 K. RUTSCHI PUMPENBAU BRUGG [svire) : Tek ve ok Kademeli Santrifj Pompalar
: Tek Kademeli Santrifj Pompalar f byk
l
3 ALLWEILER (B. Almanya)
kapasiteli
4 GARVENS - UTA (Avusturya)
: Dalg Pompalar
J
5 VIKING (Amerika)
: Dili Pompalar

zel Pompa htiyalarnz in zel malt ve thalt mknlarmz Vardr.

Trkiye'de Pompa Mevzuunda 20 Yllk Tecrbe ve Mtehasss Teknik Eleman Bakmndan En leri Performansa Sahibiz.
HABERLEME ADRES VE SATI :
NECATBEY CAD. 84 KARAKY ST.
TEL.
: 4S 70 95
ANKARA UBES : SIHHYE AMBARLAR
YOLU 10/8 ANKARA
TEL.
: 12 1? 57 12 17 M
ZMR UBES : GMRK S HANI 40
GMRK MEYDANI ZMR
TEL.
: J2 997-77 870

M. M. 314

SANAY ve TCARET A..

POMPA VE MOTOR MALAT MESSESES

ALPOM

.stma
.klima
.havalandrma
Cihazlarmzda
. stn Kalite
. Tam Randman
. Kullanmda Ekonomi
.

Grnmde Zerafet

ALARKO GARANTS
LE SMGELENR...

SANAY ve TCARET A..

ISITMA KLiMA HAVALANDIRMA

CiHAZLAR! MALAT MESSESES

A L SA
HABERLEME ADRES VE SATI :
NECATBEY CAD. 84 KARAKY ST.
TEL.
: 45 70 5
ANKARA UBES : SIHHYE
YOLU 10/8 ANKARA

TEL.

AMBARLAR

: 1 57 12 17 39
ZMR UBES : GMRK HANI 40
GMRK MEYDANI ZMR
TEL. : 32 7 - 27 870

M. M. 315

zel ringleri sayesindeX100 szdrmaz

Ring deitirmekle srekli yeni kalan
zel konstrksiyon,anmay kaldrdndan
onarm gerekmeyen
Basn kayb sitli ok daha az
Bakm basit,gvenli,salam,ekonomik bir vana

KLINGER
GG-20 Demir dkm DN 1691 GS-C25 Elektroelik dkm DN 1745
Cr-Ni-Mo Paslanmaz elik DN 4408
Buhar, hava,amonyak akaryakt (her trl asit ve kuvvetli bazlarda kullanlabilir

YAKACIK MAKNA FABRKASI

Dkm Valf Sanayi ve Ticaret A..
Fabrika: Ankara Asfalt Kartal-ST. Tel.Fab: 53 4O 73 Bro:45 46 2O Maaza: 44 33 71
M. M. 318

Sera Ajans

3O.OOO kcal h 1 5OOOOO kcal/h kalorifer kazanlar

25Okg h-15OOOkg h buhar kazanlar
2O t h,4Oatye kadar su borulu kazanlar

Lpg tanklar,akaryakt tanklar

eanjrler boylerler su tasviye tesisleri
Komple buhar santrallar Merkezi stma tesisleri
Trk standartlarna, beynelmilel normlara uygun imalat,
makine mhendisleri odas kalite belgesi, rntgen ve
ltrasonik kaynak kontrol, komple tavlama ilemi
talep edilen loyd srveyi altnda imalat

KAZAN SANAY A..

Tersane Cad. Hediye sokak Gayret han 1O Karaky 4919 69-44 3O 69 stanbul
Fabrika: 2116 8O-2118 87
Sera Ajans

M. M. 317

On marchaitbien ans DYPA autrefois.

Etnaintenantplus.Porcnoidonc?
Avec DYPA a va beaucoup mieux. En connaisseur, vous savez tres bien comment d'excellentes
machines se distinguent de bonnes machines. Elles sont conues d'apres le dernier eri de la technique, ont un
fonctionnement ans probleme, ne conduite simple de
meme que l'entretien et demondent peu de personnel.
Ceci-dit, c'est l'essentiel concemant nos machines
DYPA.
DYPA est ne gamme complete de machines pour
la fabrication de tubes en carton enroulement spirodal.
Ntre particularite: Nous somnes en plus fournisseur
de papier done experimentes dans ce domaine et avons
perfectionne nos machines en connaissance de cause.
Ainsi le conducteur n'a pas besoin d'etre mecanicien.
La preparation de machines pour la fabrication d'autres
dimensions ne demande pas d'outillage et se fait d'une
maniere simple sur l'ensemble de nos machines (Photo 1).
Commande hydraulique avec un moment de rotation
constant de haute valeur. Pas de pieces d'usure. Tres longue
duree de vie (Photo 2).
Grille de plongee commande electrique. Grattoir
mobile (Systeme brevete) qui cree ne tension minimale sur
la bande evitant ainsi sa rupture - d'o gain de matiere et
de temps (Photo 3).
Pret l'utilisation de livraison. Prix inclus. Formation
du personnel dans ntre usine.
Pour toute information complementaire, veuillez
remplir et nous envoyer le coupon ci-contre. II ne vous
engage nullement et peut-etre au contraire precieux pour vous.
Nos representants se tiennent bien entendu votre
disposition pour tout renseignement dont vous pourriez
avoir besoin.
Pays du Benelux: Technische Handelsonderneming
Bosschart-Apeldoorn BV., Soerenseweg 142,
Apeldoorn, Nederland / Bresil: eraldo
Modern & Cia. Ltda., Av. Sao Luis,
50-11., Andar Conjunto 111, Caixa
Postal 30529, Sao Paulo/Brasil / Danemark: Grafisk Maskinimport A-S, Birketoften 22, Hareskov,
DK-3500 Vaerlose / Finlande: Alonen Osakeyhti, J uhana Herttuantie 7, SF-00600 Helsinki 60 /
Angleterre et Irlande: Jahn (Maskiner) Ltd., 34 York Way, Kings Cross, London Nl 9AB /
Norvege: Oscar Skotvedt A/S, Stalverksveien 2, Postboks 6080, Etterstad, Oslo 6 /
Suede: Adolf Wall AB, Box 2039, S-442 02 Kungalv / Espagne: Comercial Neufville
S.A.,SantaTeresa8,Barelonal2/Turquie:TIM,EngineeringandRepresentation
Group Gmsy Cad, ler AP, D, 1/a/Taksim-Istanbul

Installation pour
la fabrication de tubes en carton
enroulement spirodal.
M. M. 301

Basn ln Kurumu: 32538/A-20477

A.. MAMUL
9.OOO-28O.OOO Kcal/Saat STANDART ve
DAHA BYK KAPASTEDE:

SALON TP
KLMA CHAZLARI

Klima Santradan
SOUKSU RETCLER
(VVater Chillers)

Su soutma kuleleri

Brolar, Evler, Apartmanlar, Hanlar , Maazalar,

IBM Santrallar, Her trl Endstri ve Tekstil
Klima ihtiyalar iin!..

1.000 - 280.000 Kcal/Saat KAPASTEDE

DWM]copelcmd

^IIIIIIIIHIIIIIIIIUIV^^^H

Hermetik, Yar Hermetik ve

TWIN

SOUTMA KOMPRESRLER!
******
SU ve HAVA Soutmal

fcKONDENS GRUPLARI

EKLO

TURAN MUKARA - HAYRETTN YORGANCIOLU

VE ORTAKLARI KOLLEKTF RKET

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

GAZ BULVARI, No: 87-ZMR

* Telefonlar 34413 -34414 * RK. 455 *Telgraf: EKLO*

M. M. 323

AMERKAN MALI

DURUMU TRANSFER POMPALARI

HER ET KATI, KIVAMLI ve SIVI
maddeyi pompalamak iin.
Basnl hava ile alr.
Kolay tanabilir.
Seramik hamuru
Petrol mtaklar
Sondaj amurlar
Konsantre maden cevherleri
Asfalt kaplama maddeleri
Kimyasal maddeler
Al hamuru
Gda maddeleri
Reineler
Boyalar
Tutkal ve benzeri
yaptrclar
Sanayi artklar
Pis sular
Andrc maddeler vb. vb.

MEVCUT MODELLER :
SA 1
-A : Giri/k 25 mm
SB 1 1/2-A : Giri/k 37,5 mm
SA 2
-A : Giri/k 5O mm
SA 3
-A : Giri/k 75 mm

0
0
<>
)

ift diafram sistemi ile alr. Devaml anan conta, pervane,

piston gibi paralan yoktur.

VKTOR BAL. ve rt. Koli. ti.

Fermeneciler 5O Karaky-istanbul Telefon: 49 89 3O
Telex : 22 4O4 Vba Telg : VKBAL stanbul

M. M. 321

ilnclk

HALBERG
HER CNS POMPALAR
PROPAN-BTANGAZ
KMYA SANAY POMPALARI
VAKUM POMPALARI
REAKTR POMPALARI
KAZAN BESLEME POMPALARI
KIT SANAY POMPALARI
ALAK VE YKSEK BASIN KOMPRESRLER
TESSAT POMPALARI
DK, YATAY, BOXER TP KOMPRESRLER
EANJRLER, SOUTUCU VE HTERLER
HDROFORLAR N BASINLI TANKA HTYA
BIRAKMAYAN ZEL TP POMPALAR

sflmson
TERMOSTAT! K VALFLER
BASIN DRCLER
DESMETRELER
PSLK SZGELER, OEGAZRLER
YOLLU, DRT YOLLU VANALAR
KONDENSTOPFLAR

TERMOSTATLI RADYATR MUSLUKLARI

MBSAT PARALARI
ELEKTRONK KLMA CHAZLARI
PNMATK MEMBRAN VENTLLER
PNMATK DEVRE KESCLER
HAVA N FLTREL BASIN DRCLER

V.S.

C*gr. 1878
J. a MERCKENS KG

40 ATM. KADAR
BUHAR VANALARI
SICAK YA
VENTlLLERl
(FALTENBALO
VBfllULER)
EK VALFLCR
SFERO DKM
VALFLER

VI SEVYE
GSTERGELERi
(HER BASIN iiN
HERTfr)
UZAK SEVYE
GSTERGELERi
SEVYE KONTROL
CHAZLARI
SEVYE MiT VE
ALARM CiHAZLAR!
OTOMATiK
DOLDURMA BOALTMA
TERTBATLARI

SCHNEIDERIHELMECKE

DYAFRAM VALFLER
FLOTR VENTlLLER
BGBLEMESUYU
SEVYE KONSOL
CiHAZLAR!
SAMANDRA DEVRELER
OTOMATiK VAKUM
KESCLER
EK VALFLGR
DNER VALFLR

WEBER und FREUND KG

SOLENOlD VALFLER
(MEMBRANU
PSTONLU)
TERMOSTATLAR
MtESOSTATLAfl
BASIN VE VAKUM
ALTERLER
BASIN

REGLATRLER

AYRICA:
EMNYET VENTlLLER - KONDENSTOPFLAR - KOMPENSATRLER - GAZ ANALZ, KONTROL VE
KAYIT CHAZLARI - HER CNS TERMOMETRELER, MANOMETRELER - MASKE CAMI DKM
POTALARI "MARS" MARKA - ZIMPARA TALARI ' TYROLIT" MARKA . SANAY FIRALARI
"KULLENMEZ" MARKA - KAYNAK MAKNALARI V.S. - VNLER, CERASKALLAR, PALANGALAR,
TAB VE SUNi GRAFT - ELKLER - YAYLIK ELK TEL V.S - AMBALAJ MAKNALARI - SINA!
KEELER, MAKNA KEELER VE POLSAJ KEELER - KARBT LAMBALARI - CIVA EL - S
KONTROL SAATLER V.S.
SANAY DNYASININ BAARILI SMLER LE HZMETNZDE

DEOOAU
ILdOlin

Karaky, Bankalar Han No. 27-STANBUL

p. K. Karaky 75, Tel: 44 25 85 - Telgraf : LYNFYR
M. M. 292

1TAR

BZM
AR
YOZGAT BRA FAB
KIREHR YEM FAB

TESiSAT VE NAM LIMITED TI

YEM FAB
FAH.
ANKIRI YEM
Fi JK, VFM
ERZNCAN YEM FAB
TURHAL YEM FAB.
M. M. 275

MERKEZ ADRES. ATATRK BULVARI

151/201 - ANKARA
TLF: 178070-254441

22063 CANTU (COMO-ITALY) TELEK: 38204 B. L. M.

PATENTL OTOMATK BORU VE PROFL BKME MAKNALARI
OTOMATK BORU UCU EKLLENDRME MAKNALARI
SAYISAL KONTROLL OTOMATK BORU VE PROFL BKME MAKNALARI
Bize dann ! Teknik elemanlarmzn, souk boru bkme ve ekillendirme
konusundaki byk tecrbeleri ve iml ettiimiz geni saydaki modellerimiz
imlat problemlerinize en iyi zm eklini bulmamz salyacaktr.
Soutma cihazlarndaki bakr boru kvrmlarnn
retimi iin, B/25 model otomatik boru bkme
maklnas.
Kapasite: 1000 bkm/saat.

Trkiye Temsilcisi:
JAK BARKEY Halaskrgazi Cad. No. 175-177, Bakay Apt. No/4
Pangalt - STANBUL
Tel: 489147

SANDVIK

en son
teknolojik
yeniliklerle
metal kesme
ilemlerinde
daima
hizmetinize
hazrdr.

Trkiye genel mmessili :

Sandvik stanbul Ticaret Ltd. ti.
Bykdere Caddesi 155/8 Zincirlikuyu - stanbul
Tel. 48 48 16
Sat Yeri:
hracat Kontuar Salvador Taranto
Airefendi Caddesi No. 63 Topbas Han Sirkeci - stanbul
Tel. 27 19 51

M. M. 288

Grafika

ya keeleri

Dner miller iin ya keeleri

Sv maddeler iin ya keeleri
Gazlar iin ya keeleri
Hidrodinamik ya keeleri
Su pompas kmrleri

TOKEZ KOLLEKTF RKET

r
FABRKA

Aydn astaitt zerinde No. 2 GaziemirZMR

Telefon 71083 -Telgraf: TOKEZ-IZMIR - Postu kutusu 74

M. M. 258

20

TEKNK
ELK KALRFER
RADYATRLER

oj
k>oo-o-

KXX>

KARAKTERSTK VE LLER

Trk Standartlar TS 369 ve Alman DN

4722 ile 55900 normlar uyarnca
Uygun vasfl elik* sa levhalar
ile imal edilir.
, Btn kaynaklar elektrikli diren
sistemi ile yaplr.
Boyanmadan nce fosfatlanr.
Elektrostatik sistemle boyanr.
Boyandktan sonra frnlanr
25 Katl bir binada maruz kalaca
basn altnda muayene edilir.
Trkiye Makine Mhendisleri Odas kalite belgesini haizdir.

Tip

h!
mm.

h2
mm.

C
mm.

D
mm.

Tapa
lleri

Su hacmi
Istma
(litre)
yzeyi m2

900/110 ;,

900

1000

110

50

1-1/4

1.18

0.240

900/160

900

1000

160

50

1-1/4

1.72

0.345

900/220

900

1000

220

50

V1/4

2.39

0.480

500/110

500

600

110

50

1-1/4

0.88

0,140

'500/160

500

600

160

50

1-1/4

1.18

0,205

500/220

500

600

220

50

1-1/4

1.57

0,285

350/160

350

450

160

50

V1/4

0.98

0,155

350/220

350

450

220

50

V1/4

1.21

0,210

200/250

200

300

250

50

1-1/4

0.97

0,160

'

TERMO TEKNiK TiCARET VE SANAYi A..

PAZARLAMA MERKEZi Necatibey Caddesi No. 86/A Karaky - istanbul Te:l 4 4 0 9 4 7 - 4 4 8 4 6 8

M. M. 282

rSH

ilnclk

artan yatat
Batlarna

.,
enghcta
tedbir

^^BHW^^^m^^^HN^^^HHH ^^HBI^H^^^^^

15 yldanberi halkn hizmetinde olan RIELLO

bu kere en son modeli

COMFORT-SPER BRLRLERN kvanla sunar.
Randman % SO'n stndedir.
ift kademeli ve ift memelidir.
> ift f litrelerden biri bakl olup kendi kendini temizler.
Ara stc ve ilve filtreye ihtiya yoktur.
Yksek Basnldr. Sessiz alr.
Hem normal hem de kar basnl kazanlarda alr.
Montaj son derece basittir...
Teknik tecrbe-Bol yedek Para
Geleneksel RIELLO servisi

RIELLO
COMFORT-SUPER
TERMO TEKNK TCARET VE SANAY A..
PAZARLAMA MERKEZhNecatibey Cad 86/A Karaky-stanbul Tel: 44 09 47-4484 68

lnclk

M. M. 283

Trkiye'de alr vaziyette olan

lozgn ya kazanlannn 901

TERMO TEKNK

imalatdr

Termo Teknik, Modern tesis, stn bilgi ve tecrbe gc ile

Trk sanayicilerine endstri kazanlar imalat konusunda
geni imkanlar sunmaktadr. Kzgn ya. kaynar su ve modern
buhar kazanlar gibi ok ynl imkanlar gerektiren
imalat Termo Teknik tesislerinde baaryla ve seri halde
gerekletirilmektedir. Termo Teknik'in zellikle
kzgn ya kazanlar, imalatnda ulat baar, btn Trkiye'de
alr durumda olan kzgn ya kazanlarndak
Termo Teknik markas ile bir kere daha
tescil edilmitir.
imalat safhasnda grlen bu kzgn ya kazanlarnn tm bugn kimya tekstil,
kiSt ve ada sanayi kollarnda muvaffakiyetle almaktadr. Termo Teknik m
kat ve gaa sanayi
^^ jmfl| ^
kazanlarn toplam s kapasitesi
1OO.OOO.OOO kcal/h mertebesindedir.

Termo Teknik mamul kzgn ya kazanlar

yksek verim, 24 saatlik alma rejimine gre
imal edilmekte ve ihtiva ettii
modern kontrol cihazlar sayesinde
% 1 OO emni/etli performans salamaktadr.
hracata dnk Termo Teknik imalat kapasitesi
2O.OOO Kcal/h - 6.OOO.OOO Kcal/h ve
alma scakl 320 c dr.
Kzgn yal stma sistemlerinde
Termo Teknk'in gerekleti rem iyece i
bir proje yoktur.

TEKNiK

TCARET VE SANAY A..

stinya ayr Caddasi No. 3 stanbul Tel: 634009-636007

Paralel alan iki adat ya kazan

Kapasite: 2x2.50O'OOO kcal/h, alma scakl 300" c.

lnclk

M. M. 285

imalt, inaat, tesisat

ve tamir ilerinde
sanayi tipi

PRESZ

ELEKTRKL
EL ALETLER

Dnyaca nl bir isvire firmasnn lisans ile yerli imalat

l yl garanti, devaml servis ve bol yedek para
Ar alma artlarna dayankl salam yap
Elektrikli el matkaplar
8 mm., 10 mm., 13 mm. ift devirli, 10 mm. darbeli
Talama motorlar :
6300 devir / dakika, 8000 devir dakika
O Presiz elektrikli el aletleri ifte izolasyon iaretini tar
ifte izolasyon topraklamaya ihtiya gstermeden elektrik
arpmasna kar tam bir koruma salar.

PRESZ METAL MALT SANAY A.. TUZLA- STANBUL

M. M. 281

Admar

0\

v*

s\

-SOUK

DEPOLAR

DONMU MUHAFAZA DEPOLARI

-OK DONDURMA TNELLER
:
BUZ TESSLER!
'Kalpl,Kalpsz,Yaprak Bu

HEMEN
TELEFONA
SARILIP
ALDA'I
ARAYINIZ

Bro

Tel
SOUTMA SANAYii ANONlM iRKETi

Fabrika

Tel

: Kemeralt Cad. .37 Kat-4

KARAK Y-STANBUL
: 45 05 14 - 4505 15
: Topular Bahe yolu 10
RAM - STANBUL
: 23 21 25 - 23 25 66
M. M. 255

hcreler ve tesan
Tesan; canl/ diri hcrelerden oluan
bir beyin gibidir.
"gagasy IfeK.:

DENEY

DNCE

BR DNCE FIRTINASIYLA
OLUAN TAARI BU HCREDE
TRL DENEYLERDEN
GERLR.

BU HCRENN
GREV: BR N
EN Y NASIL
OLACAINI
DNMEKTR.

EKONOM

TEKNK

GEREKSZ
HARCAMALAR
BUDANIR

VARILAN
SONUCA

tosu teknii

N UCUZLUU
SALANIR.

UYGULANIR.

ZAMAN
EN ABUK
YAPILMASI N
GEREKL
YNTEMLER
HAZIRLANIR.

BLM
VARILAN SONU
ADA
BLGLERLE
DENETLENR.

Btn bunlardan sonra

"TESAN S" kar ortaya; eksiksiz,yetkin bir'TESAN S".
Buhar ve Kzgn Su Santradan
Boru Montaj, Istma, Klima, Proje, Montaj.

Bunlardan biri gerekliyse size TESANa bavurun. Birde sizin iin

al$sn"TESAN HCRELER"...

Gteson

ft

TESSAT ve ISI SANAY KOLLT.

UUR ALANYALI-MEHMET ELENK ve RT.

MALYE CAD. DEMRCLER SOK. No: 13 KAT 2 MHENDSLER HANI KARAKY - STANBUL
TELEFON : 45 06 41 - 49 47 58
M. M. 262

Ekran Ajans

1947den beri

yurt hizmetinde
SUNGURLAR, makine imalt sanayiinin en zor daln oluturan
s sanayiinde gerek bir yurt hizmeti yaptnn bilincinde ,
zverili Trk evltlarnn yorulmaz cabalaryle kendi alannda,
1947 den beri TRK SANAY DEVRMNN gerekletirilmesinin
savan vermektedir.

SUN

SUNGURLAR
ISI SANAY ANONM RKET

M. M. 294

Ajans - Tek

MACARSTAN

TECHNOIMPEX
TAKIM TEZGHLARI
LER TEKNOLOJi'ye uygun
GELENEKSEL
PROGRAMLI veya
NMERK KONTROLL :

RADYALLER

PANTOGRAF
FREZELER

TORNALAR

PLANYALAR

TORNALAR

Z
u
Z

TALAMALAR

KOORDlNATLI DELME

UMUM MMESSL! ve DSTRBTR

TEKNIKEL
TiCARET ve SANAY A. .
STANBUL
FREZELER
M. M. 249

KARAKY, NECATIBEY CAD. 9 0 / A

S) 49 7310 *: TEKNlKELl - STANBUL
Mena Reklm

PULLMAX AB
GTEBORG 1 SVVEDEN

GEM NAATINDA
VE

HER TRL SA LERNDE

KULLANILAN

TEZGHLAR

KPDV

KIVIRMA ve BKME PRES

MMESSL

TEKIMKEL
TCARET ve SANAY A. ti.
Karaky-Necatibey Cad. 90/A
STANBUL - Tel. : 497310
Mena Reklm

HDROLK SIVAMA PRES

M. M. 250

TRK E K O N O M S N E KATKIMIZ

DZAYN
MALT ve
MONTAJ da
HTSAS KALTE TECRBE

MHENDSLK KOLLEKTF RKET

TEL.
: 45 54 83 - 49 93 65
MERKEZ : lk Belediye Cad. 8. Tnel KARAKY - STANBUL
FABRKA : OTO SANAY STES D. 52 LEVENT - STANBUL
M. M. 261

AHMET ERDOAN
MALT ve TAAHHT FRMASI
BRO' STANBUL-ERENKY iskele Cad. 19/5
P.K. 37 SUADIYE-STANBUL TLF. 55 4529
T . SlC. 81435/24274

MESSESEMZ TRKYE NN EN ESK ZOLASYON FRMASIDIR.

1950'DEN BU YANA MEMLEKETMZN EN NEML VE BYK TESSLERNN ZOLASYON LER YANINDA HER NEV TESSAT, MONTAJ, KUMLA
TEMZLEME, BOYA VE ANAHTAR TESLM NAAT LERN

BAARIYLA

YRTM

OLUP BU GNK SEVYESNE

YKSELMTR. HALEN TRKYEMZDE ZOLASYON LERlNN NDiKLN SRDRMEKTEDR.

SKENDERUN 3. DEMR VS ELK FB.'SINDA FRMAMIZIN

YAPTII TEKNOLOJK ZOLASYONDAN BR GRN.

Harbiye Orduevi Yksek Blok naat

ANMET ERD06AM
NRHTI
TSCll IKB/M74

S. S. K. SO dairelik mesken inaatn firmamz anahtar teslimi yapmtr.

M. M. 260

GEMONT

genel montaj ve izolasyon koll.ti.

TEKNK ZOLASYONU TRKYE'YE

KAZANDIRAN BR KURULUUZ..

PETKM-Sentetik kauuk
ve karbon siyah fabrikalar
skenderun DEMR ELK Fb. lan
skenderun SPER FOSFAT Fb. lan
ANADOLU MENTO FABRKALARI
BAGFA-Bandrma Gbre Fb. far
MNTAX Deterjan Fabrikalar
ALEMDAR Kimya Fabrikalar)

M. M. 254

HANE, OKU MUSA CAD. TEZGL HAN N0.2 KAT 6 - STANBUL

TELEFON: 44 42 10
TELGRAF: ZOMONTSTANBUL

50.000 M2
60.000 M'
8.000 w 2
4.000 M2
2.000 M'
2.000 M'
2.000 M2

l
*
3

M.M.O. Kalite belgeli

MAKMSAN

TEN EKSANTRlKveHELS DL

POMPALARI
1 ton'dan
kapasite.

100

ton'a

kadar

deien

eitli

zeikfe FUEL-OL. Katran, Asfalt, Reine, Ya

vb. gibi viskoz ve yar viskoz mayiler iin standart tip'er,
H Hertri mayiler iin, uygun yataklama. Kzgn
yal stma sistemler iin, zel bilyal yataklama lar,
ok viskoz mayiler iin, zel ceketli tipler,
MALAT:
Gvde ve dililer: ze! alaml pik ve bronzdan,

i Yataklar: Bronz, grafit, teflon, ve Buya.

H Miller: Talanm krom-nikelli elik veya sertletirilmi-talanm zel elik,
B Amaca gre, akuple veya standart plak nite,

i Kendinden by-pass (Emniyet tertibat),

H Dk devirde yksek vakum (6 mt.ss) ve basn (7O mt.ss)
Seri imalt, uzun mr (1 5-20 yi)
H Garanti, Bol yedek. Servis ve teknik bilgi ile

emrinizde ve hizmetinizdedir.

MAKMSAN
BRO: Gazi Mustafa Kemd Bdvan 4Q$ Fozifet Ap. -ANKARA

Tel: 1719 8M7 92 31

Ekspres Reklm

M. M. 269

r
Knznunm
ATLAS BOYA ve EMPRME FABRKASI - BURSA
300 C - 300.000 Kcal/h kapasiteli
PAKET TERMK YA KAZANI.

GENLER GYM SAN. A. . - STANBUL

] 24oC- 400 .000 Kcal/h kapasiteli
TERMK YA KAZANI
2 300.000 Kcal/h kapasiteli
SICAK SU KAZANI
3 600 kg/saat kapasiteli
BUHAR ESANJR SANTRALI

KARS KARPER GIDA SANAY A. . PEYNR FAB.-IST.

DERBY LASTK FABRKASI ST.

KAPSAN KAPTONE SAN .KOM.TI.

l 220 C - 300.000- Kcal/h kapasiteli

18 AT 5 ton/saat kapasiteli

300 C - 350.000 Kcal/h kapasiteli

SU BORULU BUHAR KAZANI

TERMK YA KAZANI

TERMK YA KAZANI
2450 kg/saat kapasiteli

VE FIRIN TESSATI

BUHAR ESANJR SANTRALI

REFERANSLARIMIZ
lDERBY PLASTK FABRKALARI A..-ST.
30 ATU 1,5 ton/saat kapasiteli
SU BORULU BUHAR KAZANI
2 NESTLE KOLATA FAB. A..-ST.
12 AT 6 Ton/saat kapasiteli
KOMPLE KAZAN DARES
3 DERBY LASTK FABRKALARI A..-ST.
18 AT 3,5 Ton/saat kapasiteli
SU BORULU. BUHAR KAZANI .
4 SEMAK A. .
250.000 Kcal/h kapasiteli
TERMK YA KAZAMI

M. M. 248

TERMK
ISI VE MAKNA SANAY TC. LTD. T.
Fabrika : Kthane Cad. No. 66 alayan ISTANBUt
Fabrika : 46 98 37
Maaza : 45 66 69 - 44 04 07

ATIAS
Al'LAS-Ykleyici Kreyn 6000
Yk momenti "26.6 tni
Kol uzunluu
18 m
Kaldrma ku\. 95OO kg

seyyar
kreynler
ailesi

A l L V S - Y k l c y i c i Kreyn SOffll
Yk momenti 14 tm
Kol u z u n l u u 1X8 m
Kaldrma kuv. 665O kg

ATLAS-Vkley ii Kreyn 5007

Kol uzunluu
II m
Yk momenti 15.2 tn
Kaldrma kuv. 5OOO kg

Kaldrma kapasitesine ve
erime mesafesine gre
her trl vastalara ve sabit monte edilebilen eitl seriden Kreynleri sunar..

ATLAS Ykleyici Krey 4006

i Yk momenti IO.3 tm
Kol uzunluu 9.9Om
Kaldrma kuv. 55OOkg

; Al LAS Ykleyici Krevn 4002

!
Y k momenii 9,3 im
l Kol uzunluu 12,4 m
Kaldrma ki. 48OO kg

Hidrolik kumandal hassas

Her paras kolaylkla
deitirilebilir 7.
HHer trl araca kolayca
monte edilebilir...
Aparatlarla vin, kanal kg
zc ve kepe grevini
baaryla yapar

AS Ykleyici Kre>n40IO
momenti 8 tm
uzunluu 7 in
ATLAS Ykleyici Kreyn I4UO
l Y k momenti 2,5 tn
Kol uzunluu 5 m
Kaldrma ku\ I4OO Ig

ATLAS Ykleyici Kreyn3006

Y k momenti 6,5 tn
Kol u/unluu IU4 m
K a l d r m a kn. 33OO kg

r;ATLAS Y k l e y i c i Kreyn 85O

ATLAS Ykley ii 5()()

j Y k nomenli 3.3 tm
! Kol u z u n l u u 4,5 m
Kaldrma kuv. 2O7()ks;

Yk momenti l 5 tm
Kol uzunluu
3 m
Kaldrma ku KKK) kg

ATLAS Ykleyici 512

Kaldrma Kuv. kepe s izl4Ok

[\TLAS 43O
.Yukleyici(romork)

^zmattf I f m

ATLAS-Ykle>ici 402
Kaldrma k u V m a v 8<)Okg
X(

^^T$^

fe,^^

*%,

Trkiye yetkili satcs

KER MAVRLK

M T H A T P A A CAD. NO: 47 14 A N K A R A
T.L ; 25 24 41

Kor Reklm

j ATLAS Ykleyici 33O

j iiol uzunluu 3,53 m
' k a z m a derinlii 2,26m

MA K
Doku-,

Mcr

ATLAS Ykleyici 320

K a l d r m a kuv.kepcesiz5OO
Kol uzunluu 3,3Om

M. M. 286

ISI SANAY v e T C . Ltd ti

ISI SANAYNDE GL KURULU

BEYNELMLEL ve TRK STANDARTLARINA UYGUN YKSEK

KALTEDE MALT
MALT PROGRAMIMIZ
KALORFER

KAZANLARI

SKO BUHAR VE K A Y N A R

SU

KAZANLARI

( s v , gaz ve ayiei

kabuu, yonga,testere tala, prina gibi fabrika a t t k l a r

yakar)

BOYLERLER
EANJRLER
FUEL- OL

ISITICILARI

EVAPORATR

VE

KONDENSLER

PASLANMAZ ELK

REAKTRLER

OTOKLAVLAR
SICAK
Y A VE

HAVA

KAZANLARI

SU T A N K L A R I

A S P R A T R VE VANTLATRLER
ELEVATR VE KONVEYYRLER
KOMPLE
SINAY
FABRKA

E N D S T R Y E L SU H A Z I R L A M A TESSLER
KURUTMA
TESSNDE

HZMETLERYLE

FIRINLARI
PROJELENDRME

KONTROLLK

Vfc

EMRNZDEYZ.
Yeni Eyp yolu
Telefon

M. M. 278

MAVRLK
No 30

21 37 34

RAMI

TEFLON
TEFLQNf*Du ftnfS regfstered ttademrk

(R)

MAMULLER LE KESN ZM
Yksek termal dayanm.+ 270C
En soukta bile krlgan deil.250C
En kaygan malzeme.
Yzeyine hibirsey yapmaz.
En iyi kimyasal dayanm.
Hava artlarna mutlak diren.
Yksek dielektrik dayanm.

Snlmnstrolor
Heksiol Hortumlar
Contalar ue
Genleme Krkleri
Leuha, Takoz,
ubuk. Boru. Bant
zel Paralar
Elektrik ye Elektronik
Sanayii iin
Homponentler

O)

Adres: Necatfcey Caddesi Karanlk Fmn Sok. 51

KARAK' STANBUL
Telg : FENKARA-STANBUL
Tel : 494171-44 7044

M. M. 251

AKIKANLARINIZI EMNYETLE POMPALAMAYIM! DNYORSUNUZ?

BZE DANIINIZ
BERABER DNELM.

/MM/ POMPALARI

AIR ENDSTRMZN

VE HALKIMIZIN HZMETNDE

ASTLER, BAZLAR, YALAR, SALALAR ve MUHTELF SSPANSYONLAR N

1

1'- 25 m / h Kapasite
10-350 mSS basma Yk.
Kazanbesi - Hidrafor.
LPG Servis, Hidropinomatik
zel Sirklasyon v. s.
gibi hizmetlerde

M. M. 0. K A L T E BELGEL

TURBOPOMPLAR

1 - 75 m / h Kapasite
1 - 300 mSS Basn
1 - 130000 cSt Vizkozite
Fuel-Oil, Ya, Katran ve
ZEL Tipleri ile Deterjan
Camsuyu, Sala, Hal
v.s. gibi dier
kimyevi akkanlarda

HELSEL
DL
POMPALAR

TP-10 BDP 3O3OO

I DABLOK \TP-DB 4O SD 3O4

(SANTRFJ

Tl P-15 BDP 3O2O

POMPALAR
5-120 m1 / h kapasite
5-90 mSS Basma Yk.
Genel hizmet ve zel tipleri ile
kzgn ya ve kzgn su Pompalar

GENEL MAKNA SANAY LTD. T.

Necatibey Cad. No. 147 KARAKY -ST - 49 69 08

M. M. 289

VAKUM
POMPALARI

1-100 m1 / h kapasite
1 - 9 mSS Vakum
Kimya, Besin ve Gda. Boya
Sanayiinde, Vakum altnda
buharlatrmada

MALATIMIZ
Komple Buhar Santralleri Tesisi
Sanayi Tipi Buhar Kazanlar
Kaynarsu ve Kalorifer Kazanlar
Boyler Hidrofor ve Eanjrler

amar Ykama Makinalar

amar

Skma Makinalar
amar Kurutma Makinalar
Silindir tler
Yemek Piirme Tencereleri
Devirmeli Tencereler
Bulak Ykama Makinalar
Patates Soyma Makinalar

ttl

\ ar kazan
koUtL

MUTFAK, AMAIRHANE VE ISITMA CHAZLARI

FABRKASI
Meneke Sokak Nergiz Ap. 1O-B/12 -Ankara

blefonn 18 38 20 - 18 03 24

ZMR

NURALP

NURALP
=====
MARKAMIZ TESCLLDR

TEKNK

SANAY

KAUUK VE LASTK EYA FABRKASI

konveyr bandlar
her nevi kauuk contalar
Makina Mhendisleri Odas kalite belge No. 381

7O meyilde alr

35 meyilde alr
''////" 1/i/i''iiiSh

Bir kord bandn kesiti

M. M. 253

Adres.
NURALP TEKNK SANAY
Aydn asfalt zerinde No. 4
Gaziemir-ZMR
Tl f. 71010 P K. 626-ZMR
Tlg. NURALP

Yekpare"V" diiterte
donatrinu
3 I I I HPgcekadar
redaktrlerimizi
endstrimizin
hizmetine
sunuyoruz

Btn diti ve dili kutular problemleriniz iin

RMIKURT a mracaatediniz
REDKTR MALATINDA
1 beygir gcnden 3000 beygir gc kapasiteye erimi bulunuyoruz
RANKURT BR RETM MALLARI MALATISDIR

PANKURT SANAY A..

BR KURTKAYA HOLDiNG A..^ KURULUUDUR

FttNKURT SANAY A.
RAM KILA CADDES 123 STANIUL Tl 2543 20/254321

M. M. 291

Stfa Control System

klimo

Klima ve stma uygulamalarnda en ideal sistemler

'

|25_o]

stma/Soutma
Nemlendirme.7Nem alma
Limitleme/ Kompanzasyon
66 cm'tik her bir kontrol paneli ile
6 deiik fonksiyonlu kontrol
Motorlu vana alma hassasiyeti 0.01 mm
Motorlu vana Strok zaman 1 saniye
Kontrol hassasiyeti 0.057C 0.114 rh

Trkiye Mmessili ve genel sat merkezi

KANTARCILAR KOLL.T.
SELKON LTD.T.
M. M. 263

Meneke sok. 8/6 Tel: 174457-183890

Yeniehir Ankara

DNTES

ANKARA

NTES

KPLLEKTF

iRKETi

TipRSC

Istma ve klima santral

Salon tipi scak hava cihaz

Radyal vantilatrl duvar tipi

Scak hava cihaz

ISITMA
Aksiyal duvar ve tavan tipi
Scak hava cihaz

BRO;
karanfil sok. 24/5
tel: 189720-188965
FABRKA
ankara-istanbul kara
yolu 24 km.
tel: 2415 56/137

ve

KLMA
CHAZLARINDA
KALTE ve YKSEK VERM
M. M. 302

ERNA TEKNK ORDUSU

ISITFTld , KIYU , SOUTIVUI

KONUSUNDd HZmETnZDE

Q
5
5
.

i
ERNA
KOLLEKTlF iRKETi
MAAZA : NECATBEY CAD. KARANLIKFIRIN SOK. NO. 7 KARAKY - STANBUL TEL :44 41 12-44 70 26
FABRKA : GMSY FAZLIPAA CAD. NO. 5/1
TOPKAPI - STANBUL TEL : 25 60 02-25 60 03
BRO
: METE CAD. NO. 24/2
TAKSM- STANBUL TEL : 44 41 98 - 45 51 94
TELG.:TELERNA - STANBUL TELEX:23I78 NAR - TR
BRO
: SELANK CAD. TTZ AP. NO. 29/3
YENEHR - ANKARA TEL : 18 49 29

M. M. 310

Trst

IWKA

Mekanik
Kontrol Cihazlar

254 tip
tek oturmal termostatik Vanalar

274 tip
yksek
tazyikli Dengeli termostatik Vanalar

173/1 tip Basn Drc Vanalar

173/1 tip Basn Ayarlaycs Vanalar

Motorlu Vanalar
Termostatik Radyatr Valflar
Kondens ayrclar
Pmmatik ve Elektronik
otomatik kontrol konumlar
IWKA LSANSI LE BAYMAK
MAKNE SANAY ve TCARET A. .
TARAFINDAN MAL EDiLMiTiR.

Reklm Moran

TRKYE GENEL SATICISI

F. BAYRAKTAROLU
VE ERKLER
SANAY ve TC. KOLL. Tl.
Necatioey Cad. No. 44
Karaky STANBUL
Telefon : 49 88 51 49 88 52
Telgraf : FORvVARD istanbul
Telex : 22406 st. BAYR TR

M. M. 293

MALATIMIZ ;
Betoniverler
Trasmikserler
Melksrler
Beton Santrallar
Agregat Ykama Eleme Tesisleri

ASKIU VNLER

BETDNYERLER

Agregat Tart Tesisleri

Agregat Elekleri
Konkasrler
Silindir Krclar

TRANSMlKSER

ekili ve Merdaeli
Krclar
Krma Tesisleri
( Sa^Jt veya Seyyar )

Vin ve Yk Asansrleri
Kei Ayaklar ve
Silindirleri
Kompaktrler
Malzeme nakletme
Tesisleri
F a b r i k a m z d a istee gre etd
d i z a y n ve imalt y t j u H r .

MA CE MAKIMA SANAY LTD.T.

Merkez:
Tel: 1 1 0 0 8 6 - 1 0 4 1 5 3 - 1 0 6 1 2 4
Yeni Sanayi ars Giri Caddesi No. 14 ANKARA
Fabrika : Ankara - stanbul yolu 10. km. dedir. Tel: 15 60 52
STANBUL RTBAT BROSU : Stleme Cad. Altmoglu Han No. 10, Kadky - STANBUL
Tel: 364467
M. M. 303

HRA EDiLEN
YA KEES

O
O
O
O

KEE ETLER
Standart Ya Keeleri
Krkl Keeler
elik Keeler
O-Ringler

O U-V aplar
O Takm halkalar
O Contalar

OTOBSLER N
O ofr Koltuklar
O Cam ereveleri
O Alminyum Aksesuar
OTOMOBLLER N
O MURAT

Koltuk Karkaslar,

O RENAULT Koltuklar ve Tm i demeleri

imalt ile hizmetinizdedir.
Yedek Para ve Makina Sanayi ve Ticaret A..
Pilot Sanayi Blgesi

Tel: 14344-16270

Telg.SKT

PK.2O9

BURSA
M. M. 256

LABORATUAR ALETLER
firmas kalite kontrol cihazlarn
takdim eder
niversite,Yl<sek Okul ve Akademi Laboratuarlarna,
naat firmalarna, Devlet Teekkllerine, Mteahhitlere, Fabrikalara

200 tonluk
manometre
tipli beton basn
presi

200 tonluk pandll

tip beton basn presi

20x20x20 ebadnda
beton numune alma kalb

-* Demir elik ve benzeri malzemelerin

*Beton,Ta,Tula ve dier malzemelerin
X Kum,akl, Krma ta, imento ve
X Zemin Mekanii Tet Cihazlar

M. M. 277

20 ton Kapasiteli
niversal er makinas
ABORATUAR ALETLERi

OTO SANAY STES

elik sokak No 20/B 4 Levent

ENDSTR
TESSLER
KURULMASINDA

ENTES

PETRO KMYA
YYECEK ENDSTRS
TEKSTL
ELK YAPILAR
FABRKALAR
TANKLAR
TRANSPORT SSTEMLER
SOUTMA

ENDSTR TESiSLERi MALAT

VE MONTAJ TAAHHT *.

MHENDSLK MALT YAPI MONTAJ

NECATRFY CADDES 151 KARAKY. STANBUL

TELEFON :498198 TELEK:22261

s tr

M. M. 266

-Rand

size!
ihtiyacnza
uygun kompresr
getirdik..

-SANTRFJ, 2.3.4.5 KADEMEL SU

SOUTMALI
-AIR HZMET TP, YKSEK VERML
-AS ZERNE MONTE EDLM
("AFTERCOOLER SOUTUCUSU
DAHL) LAVE EMEK VE MONTAJA

HTYA GSTERMEZ.
-ZEL TEMELE HTYA GSTERMEZ
MTEKAML OTOMATK KAPASTE
KONTROL VE EMNYET TERTBATLI

HAMAMCIOGIJU

Trkiye Genel Distribtr

HAMAMCIOGLU MESSESELER TCARET T.A.S.

BYKDERE CADDES NO:I3/A SL-STANBUL
STANBUL TEL.46 31 43-44 ANKARATEL.126255

M. M. 304

Can Reklm

neden
YTONG

nk, Ytong,
byk eb'adl bloktan
prefabrik at, deme ve duvar
elemanna kadar tayc veya
dolgu olarak her tr bina
inaatnda kullanlan hafif krgr
bir malzemedir.nk, fatlarn
devaml artmakta olduu
kalorifer tesisatndan
ve yakt masraflarndan % 40 a
kadar tasarruf salar.
nk, Ytong'la yaplm
yuvanz yazn serin kn
scaktr.
TRK YTONG SANAY A..
MHENDSLER 6 HANI KAT 1
MALiYE CAD DEMRCLER SHK 11-l:l
KARAKO- ST TEL 15 11 IH

y 3gg^T

V.-

...

---.-.-.

TMKEN RULMANLARI
KULLANILDII HER TERDE YKSEK
PERFORMANS GSTERR
TMC'nin 4 hzl yekpare vites deitirme
kutusu da bunun en gzel rneidir.
The Turner Manufacturing Limited irketi,
piyasadaki en derli toplu kamyon vites kutusu
olan, T4.200 model, tamamen senkronize
edilmi vites kutusu iin Timken konik makaral
rulmanlarn semitir. Yine bunun iindir ki,
British Leyland irketi eitli Terrier
kamyonlarna T4.200 ' kullanmaktadr.

TMC, Timken konik makaral rulmanlarn,

dier rulmanlarn yk tasma kapasitelerine
nazaran daha ucuz olduu ve daha toplu
grnte olduu iin semitir.
Ayrca, retim masraflarnda da tasarruf
salanabilmektedir. nk, montaj balantlarbasitletirilmitir ve yalama ameliyesi, bir
dtan yalama pompasn gerektirmeden
baaryla yaplmaktadr.

Timken Alrken Rulmann Hakkn Alrsnz

TMKEN
TESCL EDiLMi ALAMET FARKA
KONK MAKARALI RULMANLARI

British.Timken, Duston. Northampton, ngiltere, Timken irketinin bir subesidir. Timken, rulmanlar,. Avustralya,
Brezilya, Kanada, ngiltere, Fransa, Gney Afrika ve ABD'de imal edilmekte olup, btn dnyada satlmaktadr.
Mracaat: Burla Biraderler ve Ssi.. Hezaren Caddesi 61-63, P.O. Box 283 Karaky, istanbul, Turkey.
Alko Trk Ticaret Adi Komandit Sti. Tarlabasi Caddesi No. 26, Taksim, istanbul, Turkey.

M. M. 296

Basn ln Kurumu : 32534/A-20431

modern teknoloji
ve
yllarn tecrbesi
el ele verip
elektronlarn
sizler ii
hazrladlar.
Kaynak Elektrodlar ve Malzemesi

Yakack, Kartal Asfalt - Kartal - stanbul Tel: 534283

RTBAT BROSU : Krekiler Cad. No. 23/5 Karaky-istanbul Telefon : 49 71 97 (ift hat) 44 85 24
FABRKA
: Yakack - Kartal asfalt Taocaklar mevkii Kartal-istanbul Tel : 53 45 53 - 53 42 83
DSTRBTR
: Kaytel Adi Komandit irketi Telefon : 49 71 97 (ift hat)

REZSTANSLI CHAZLAR N

ZOLE EDC
BONCUK
ml
ediyoruz
flS*t!'"<Vfr

m
Z

i
o

Yurdumuzun ihtiyacn karlayacak miktarda,

eitli boylar imalt programna alnmtr.
KER 220 ve DN 40685'e gre STEATT'ten
yaplan ZOLE EDC BONCUK'larmz
ihtiyalarnza gre FABRKA mzdan, Bay ilerimizden ve Elektrik malzemesi
satan maazalardan, l ve5 kg.lk torbalar halinde temin edilebilir...

'

FIAT ve'

KALEPORSELEN
elektroteknik sanayi a.

TS50 ve VDE 0635 Kapsamna giren malzemelerde

Trk Standartlar Enstits ve B. Alman Norm Merkezinin

garanti belgelerini haizdir.

Safraky-Halkal Cad. No. 170-STANBUL TEL: 737379-737672-496250den9

M. M. 295

ey tipi
cihazlardan

iabrika

tesislerine kalar
dnyann
gvendii isim...
CHRYSLER

CHRYSLER

CORPORATION

CORPORATION

CHRYSLER
CORPORATION

CHRYSLER
CORPORATION

IRYSLER

CHRYSLER

RPORATION

CORPORATION

CORPORATION

CORPORATION

CORPORATSON

IRYSLER

RPORATSON

CORPORAT3ON

CHRYSLER

*j*5 K K 5 K Xo* boSn B S

CORPORATON

KUMATZASVDN VE SOUTMA
ENTES

TRKYE GENEL MMESSL:

ENDSTR TESSLER MALT VE
MONTAJ TAAHHT A..
Necatibey Cad. 151. Karaky, stanbul
458060-498198

.-2 f+7* S

M. M. 267

Sizleri
1975 kaynak gelitirme
seminerlerine
davet eder
SEMNER TARHLER-.
14
28
12
2
16
30
28
11
25
15

NSAN
NSAN
MAYIS
HAZRAN
HAZRAN
HAZRAN
TEMMUZ
AUSTOS
AUSTOS
EYLL

26
1O
24
14
28
12
9
23
13
27

NSAN
MAYIS
MAYIS
HAZRAN
HAZRAN
TEMMUZ
AUSTOS
AUSTOS
EYLL
EYLL

Seminer Mracaat adresi

BHLER Kaynak ubuklar Elektrodlar
San ve TC. A..
Eitim Mdrl Kartal - istanbul

BHLERKALTE VE GVEN

DEMEKTiR

RTBAT BROSU : Krekiler Cad. No. 23/5 Karaky-istanbul Telefon : 49 71 97 (ift hat) 44 85 24
FABRKA
: Yakack - Kartal asfalt Taocaklar mevkii Kartal-stanbul Tel : 53 45 53 - 53 42 83
DSTRBTR
: Kaytel Adi Komandit irketi Telefon : 49 71 97 (ift hat)

SAYISI

10 Ur
YILLIK ABONE
100 Lira

MHENDS
VE MAKNA

MHENDiS VE MAKlNA
Makina Mhendisleri Odas

NDEKLER

Adna Sahibi
Giinay BOLAZAR

karan

BiZDEN SZE

149
DERG YAYIN KOMSYONU

MAK-DOK
Makina Mhendisleri Odas
Basm - Yayn - Aratrma
Dokmantasyon ve Danma

(KM) KIVILCIMLA MALZEME LEME

Merkezi

Sorumlu Yaz ileri Mdr

ABDLKADR ERDEN

GNMZ DKM TEKNOLOJSNE BR BAKI . . .

Yksel DEMREKLER

159

METN BAARAN

YAVUZ BAYLKEN

Dergi Yayn Komisyonu

151

HDROLK SSTEMLER

165

RUSSEL HENKE, P. E./TEZER SABUNCUOLU

Levent YJCAN
Taner YAZGAN

HAVA YASTIKLI

TAITLAR

167

R. ORHAN YILDIRIM - BROL KILKI

Teknik Sekreter
Erdoan CEYLAN

Adres

DUMAN KONTROL, YANMA VERM VE ALEV

DENGELL ZERNE DENEYLER

172
SMAL ATALAY

MHENDS VE MAKNA DERGS

Selanik Cad. 76-Ankara
Telefon : 25 02 00 (5 Hat)

DNER MAKNALARDA KAPLNL BALANTI .

173

HASAN TA-NAL GNAY

*
Dizgi, Tertip, Bask
Ajans-Trk Matbaaclk Sanayii

R AD YAL YK ALAN KAYMALI YATAKLARIN OPTMUM

DZAYNI
DENZ GRSES

178

ABONE A R T L A R I
Says: 10 TL. (Yurtd: Single copy $ 1.00)
Yllk abone (12 Say) 100 TL.
yelerimize (fazla say), Makina

Mhendislii renimi

yapan rencilere:
Beher Say : 7,50 TL
Vllk abone: (12 Say) 75. TL dr.

YAZI KABUL ARTLARI

Dergide Teknik, Ekonomik ve Sosyal yazlar yaynlanr.
Gnderilen yazlar, yaynlansn veya yaynlanmasn, yazarna geri verilmez. Yazlardaki dnce, kanat ve bunlardan doacak sorumluluk yazarna ait olup, dergiyi temsil
etmezler. eviriden doacak her trl sorumluluk evirene
aittir.
Gnderilecek yazlar, yaznn zetiyle birlikte daktilo ile
iki nsha yazlmal ve kliesi alnacak ekiller parlak ktta net ve temiz olmaldr. Bu artlara uymayan yazlar
gerekli dzeltmeler iin yaz sahibine iade edilir.
Dergimizdeki yazlar kaynak gsterilmek suretiyle iktibas
edilebilir.

REKLM TARFES VE ARTLARI

n Kapak
Arka Kapak
n i Kapak
iindekiler^ Sayfas Kars
Arka i Kapak

5.000
3.500
2.700
2.300
2.000

n i Kapak Kars
i Sahifeler
Tam Sahife

2.300
1.500

1 Bir ylda en az 12 reklm vereceini peinen taahht eden firmalara (kapaklarda yaynlanan reklmlar hari) % 15 tenzilat yaplr. Bir yllk reklm cretlerinin peinen denmesi halinde ayrca % 5 daha tenzilat uygulanr.
2 Bir ylda 12 reklm vereceini peinen taahht eden bir firma, o yl iinde herhangi bir nedenle reklmlarn 12'ye tamamlamad takdirde; daha nce kendilerine uygulanm bulunan % 15
devamllk tenzilt tutarlar, firmadan tahsil edilir.
3 Mnferit reklm veren firmalardan reklm bedelleri pein olarak tahsil edilir.
4 Dergimize araclk ile reklm temin eden reklm acentalarna dergiye kalan net reklm creti
zerinden % 15 acenta komisyonu uygulanr.
5 Renkli yaynlanan reklmlardan her renk iin 350. TL. renk fark alnr.
6 Daha nce reklmlar yaynlanm olup hesaplarnda bor bakiyesi bulunan firmalarn yeni bir angajmana girmek istemeleri halinde, bu borlarn tamamen tasfiye etmeleri gerekmektedir.
7 Yaynlanmas istenen reklm klielerinin, firmaca yaptrlarak gnderilmesi gerekmekte olup; eskiz veya tertip halinde reklm kabul edilmez.
8 Reklm klielerinin azami boyutlar tam sahife 17 X 27 cm. yarm sahife 17 x 12 cm. olmaldr.
Bu llerden byk klieler yaynlanmaz.
Dergi 210 X 297 mm. ye kesileceinden silme klielerin bu llere uygun hazrlanmas gerekir.
9 Reklm yayn iin son mracaat tarihi reklmn yaynlanaca aydan bir evvelki ayn 20'sine kadardr. Bu tarihten sonra gnderilen reklmlar bask durumu msait olduu takdirde yaynlanr.
Mracaatlar yazl olarak yaplr ve yazda reklm bedelinin hangi adrese fatura edileceinin aka belirtilmesi gereklidir.
10 Devaml reklmlarda yaplacak herhangi bir deiiklik iin, deiik reklmn kaca aydan bir
evvelki ayn 20'sine kadar, durumun yazl olarak bildirilmesi ve yeni klienin gnderilmesi gerekir. Aksi halde eski klienin yaynna devam edilir.
11 Karlkl iki sahife reklm verecek firmalarn klielerini iki para halinde hazrlayp gndermeleri
gerekir.
,
12 Devaml yaynlanan reklm klieleri eskidiinde, reklm veren firmadan yenisi istenir. Firmaca
yenisi gnderilmedii takdirde, ayni klie dergimizce yaptrlarak masraf fatura edilir.
13 Hatal hazrlanarak gnderilen klielerden dergimiz sorumlu deildir.
14 Yukarda belirtilen hususlarn uygulama ve bunlardan doacak anlamazlklarn zmleme yeri
Ankara'dr.
Dergiye reklm verenler yukarda yazl hususlar kabul etmi saylr.

BZDEN SZE
Bundan byle her ay, Dergi Yayn Komisyonu olarak bu kede sizlerle birlikte olacaz. Bu kede, derginin amac, kapsam, genel politikas ve sorunlarn ortaya koyarak, derginin genel gidii
hakknda sizleri aydnlatmaa alacaz.
Yurdumuz sorunlarnn olaanst bir ekilde ve giderek byd bu dnemde, bizim de abalarmz, daha ok okuyarak, dnerek, yazarak ve eylemde bulunarak btnletirmemiz gerektii inancndayz.
Makina gazetesinin sosyal ve ekonomik konular yanstmakla ykmlendiini gz nne alarak,
dergide, yurdumuzun sorunlarna olabildiince teknik adan eilen yazlara yer vermek amacndayz.
Bu ama esas olmak zere, Haziran Saysndan balayarak dergiyi aadaki blmlere ayrdk :
1. BZDEN SZE
2. FORUM - Eletiri, neri, tartma bal altnda, okuyucular iin bir mektuplar blm dzenlenecektir. Bu blm okuyucularn aadaki konulardaki eletiri, neri ve tartma mektuplarndan
oluacaktr:
i)
)
iii)
iv)
v)

Dergide daha nce km olan yazlar,

Derginin dzeni ve genel politikas,
Teknik ve sosyo-ekonomik adan Trkiye'yi Ve tm teknik elemanlar ilgilendiren sorunlar,
FORUM da daha nce km yazlar,
Komisyonumuzun, gerekli grd durumlarda FORUM da kan yazlara verdii cevap yazlar.

Bu blmde kacak olan yazlarn ksa ve dier okuyucular bu blme yaz gndermeye zendirici olmasna dikkat edilecektir.
3. MAKNA MHENDSNN TEKNK GEREKSNMELER bal altnda, ayrlacak olan blmde Makina Mhendislii asndan yelerimizin gndelik yaamlarnda gereksinme duyabilecekleri teknik
ve somut konularda yazlar yaynlanacaktr.
4. BUGNK TEKNOLOJMZN TANITILMASI bah, altnda hazrlanacak olan blmde, olanaklarmz lsnde, Trkiye'de bugn var olan teknolojinin tantlmasna allacaktr.
5. BUGNK TEKNOLOJMZN ELETRLMES ve NERLER bal altnda kacak olan blmde
Trkiye'de bugn var olan teknolojinin eletirisi yaplacak ve uygulanma olana olan yeni teknoloji
nerilerine yer verilecektir.
6. ADA TEKNOLOJ blmnde dnya teknolojisindeki son gelimeler ve yeni uygulamalarla ilgili yazlar yaynlanacaktr.
7.

GENEL bal altnda, yukardaki blmlere girmeyen yazlardan oluacak ve konusu her sayda
deiebilecek olan bir blm ayrlacaktr.

8. TEKNK HABERLER blmnde, bir sayfada birka haber olmak zere, yurdumuzdaki ve dnyadaki teknolojik olay ve gelimeler konusunda ksa haberler verilecektir.
9. Gerekli grld zamanlarda, dergiye ek olarak, pratik deeri olan cetvel, izelge, tablo, abak,
v.b. verilecektir.
Yukarda aklanan blmlerin kapsayaca yaz says, salanabilecek yazlarn saylarna, konularna ve teknik yeterliliklerine gre deiebilir. Gerekli yazlarn salanamamas durumunda, baz blmler o sayda hi yaynlanmayabilir.
Bylelikle, says geni olan makina mhendislerimizin, dergide, kendilerini ilgilendirebilecek bir
yaz bulabilecekleri umudundayz.
Dergide yaynlanacak yazlarda arayacamz nitelikler unlar olacaktr:
Yaznn ar bir Trke ile ounluun anlayabilecei bir dille yazlmas, akc ve yaln olmas;
Yaz konusunun olabildiince ok yeye seslenebilmesi;
Yaznn okuyucunun ilgisini ekmesi ve ona katkda bulunmas;
Yaznn, konusuna ve niteliine gre, olabildiince, teknik dzey asndan kolay anlalabilir dzeye getirilmesi, ancak bu arada bilimselliini yitirmesi;
Konularn olabildiince teknik olmas ve ncelikle Trk teknolojisinin sorunlar ile ilgili olmas.
Yukarda akladmz dergi dzeni kesin olmayp, sizlerden gelecek olan eletiri ve nerilerle
geliecektir. Bu arada unu nemle belirtmek istiyoruz ki, dergideki hibir atlm, sizlerin yardm
olmakszn baarya ulaamaz. Dergi Sizlerin olduuna gre, en byk sorumluluk da kukusuz sizlerin olacaktr. Biz komisyon olarak, sizlerin abalarn derleyerek dergi haline sokmaktan teye birey
yapabilmek olanana sahip deiliz.

Haziran saysnda tekrar sizlerle birlikte olmak dileiyle,

Dergi Yayn Komisyonu

[KM] Kvlcmla malzeme ileme

AbdUlkadir Erden

U.D.K.: 621. 795

Bu makale, konvensiyonel olmayan imlat yntemleri

iinde en tannm olanlardan, Kvlcmla Malzeme leme
(KM) nin tantlmas amac ile yazlmtr. lemin temel
ilkelerinden ksaca bahsedildikten sonra, tezgah niteleri
hakknda genel bir bilgi verilmi, yaznn byk bir ksm
ise ilemin mhendislik uygulamasna ayrlmtr. Son ksmda da dier yntemler ile KM nin ksa bir karlatrmas yaplmtr.
GiRi:
Dielektrik bk sv iine gmlm iki elektrot
arasnda oluturulan kvlcmlarn, elektrotlar andrd ok eskiden beri bilinmekteydi. Ancak bu olayn
malzeme ileme gayesi ile faydal bir amata kullanlmas yirminci yzyln ikinci yansnda balar. lk
olarak 1943 ytlnda Rusya'da Lazarenko tarafndan
gelitirilen bu yntem, gelimi sanayi lkelerinde,
takm endstrisi, zel ve genel amal imaltta geni
ve deimez bir yer kaplamtr. Trkiye'de ise yo
terince tannmamakta, btn sanayimizde ancak bir
ka uygulama grlmektedir. ODT Makina Mhendislii blm, bu yntemin sanayimize tantlmas, uygulamann yaygnlatrlmas ve yol gsterilmesi yo
nnde ilk adm atm ve uygulamal aratrmalara
balam bulunmaktadr (ekil-1)
Bat lkelerindeki benzerlerine bakarak ksaca KM
diyebileceimiz Kvlcma Malzeme ileme (X) ynteminde ard arda oluturulan ok sayda (200 - 560 000
kvlcm/saniye) kvlcmlarn (ksa sreli elektrik arklarnn) herbiri, elektrotlar zerinde kk ukurcuklar (kraterler) olutururlar (ekil-2). Bu olaya kvlcm andrmas denebilir. Andrma olay,
kvlcm sresince kvlcm kanalnda grlen ok yksek scaklklarda (10 000 K civarnda) elektrot malzemelerinin, ergiyip, elektrostatik kuvvetlerin ve kaynamann etkisi ile ve nispeten az bir ksmnn da buharlaarak dielektrik sv iine karmasdr. Ergiyen.
malzemenin nemli bir ksm da malzeme yzeyinde
katlaarak bu ynteme zg katlam bir tabaka
oluturur. Buna bu yaz iinde ileride tekrar deinilicektir. Bylece oluturulan ok sayda ukurcuklarn st ste ylmas sonucu i paras devaml
olarak anr. Ayn zamanda elektrotlar arasndaki
uzaklk, zel bir devre ve sistemle, sabit tutularak
kvlcm oluumunun devamll salanr. Sonuta
kalem elektrot eklinin diisi, aynen i parasna ilenmi olur.
MHENDS VE MAKN,

EKL 1 : Kvlcmla malzeme ileme

AIHAH ELEKTROT MALZFMK&

KIVILCIM

y,

D I E L E K T K K Sv'

PAKCASI

AINAN Is PARASI (KRATER)

EKL 2 : Kvlcmla andrma prensipleri

KM TEZGAHI :
Grn olarak konvensiyonel matkap ve frezelere
benzeyen KMt tezgahnda biribirinden grdkleri i
asndan aka ayrlabilen 4 ayr ksm (nite) g- rlmektedir (ekil 3).
a) Kvlcm retici: Elektrotlar arasnda kvlcm
olumasn salayan elektrik devreleri grubudur. Genellikle tezgahtan ayr bir nite olarak bulunurlar. En
basit, ancak bugn dahi ince ilemede (*) kullanlan
ilk reteler diren kapasitr devreleri grubudur. e- ,
kil - 4a da ematik olarak byle bir devre grlmek- i
tedir. ekil - 4b de ise bugnk modern tezgahlarn v(*) ingilizce : Electro - Discharge Machining (EDM) veya Spark
Erosion
Almanca : Funkenerosive Bearbeitung
Franszca : Electro - Erosion
(*) ince ileme : iyi yzey kalitesi, hassas toleranslar elde etmek
iin ileme anlamnda kullanlmtr.
Ing : Fine Finishing, Fra : Finition, Alm : Feiebearbeitung)
151

SERVO KONTROL
GUC
SNYAL
KAYNAI KONTROL
f
1

JMfcSITOR

OY\BALAMA_J<ALIBI % \\ \
TABLA
EKL 3 : Kvlcmla Malzeme ileme (KMl) tezgah
ELEKTROTLAR:
hepsinde kullanlan transistorlu bir devre rnei ve-

rilmitir. KM nin bugnk yaygn uygulamas, bu

transistorlu devrelerin gelitirilmesi ve uygulamas ile
olanak kazanmtr.
Elektrotlar, eitli uygulamalarda deiik kutuplara balanabilirler. Normal olarak kabul edilen uygulama kalem elektrotun (veya sadece elektrot) ()
eksi kutup, i parasnn ise ( + ) art kutup olarak
kullanlmasdr. Ancak ters kutup balama olarak bilinen aksi uygulamalar ok yaygndr. zellikle grafit
elektrot kullanldnda elektrot eskimesi (ileriki ksmlara baknz) sorununu byk lde azaltr.
b) Dielektrik sv devresi: Elektrotlar arama, kvlcm oluumu iin gerekli (ileriki ksmlara baknz) taze dielektrik svnn beslenmesini salar. Daha
nce belirtildii gibi anma rnleri (Kvlcm sonras katlam kk malzeme paracklar) dielektrik sv iine kararak elektrotlar arasndan uzaklatrlrlar. Bunlarn temizlenmesi iin zel filtreler
kullanmak gerekir. Ancak az miktarda yabanc maddenin ileme hzn artrd da saptanmtr. Uygulamaya gre elektrotlar arasndaki sv basncn deitirmek gerekebilir. Kirli svnn vakum ile emildii uygulamalar da vardr. zel olarak basn dalgalan yaratarak ileme hz ve yzey kalitesinin artmas da salanmtr.
c) Kvlcm aral kontrol nitesi: Elektronik
kontrol devresinden salanan hata mesajn, servo
sisteme aktararak, elektrotlar arasndaki uzakl istenilen dzeyde tutmay salar (0.01-02 mm dolaylarnda). Servo sistem basit tezgahlarda genellikle mekaniktir. Gelimi tezgahlarda hidrolik ve elektromanyetik servo sistemler ok daha iyi ileme olana salamtr.
d) Mekanik nite: Tezgah gvdesi, i paras ve
elektrot balanmasn salayan yatay hareketli tabla
ve dey hareketli elektrot bandan olumutur. Elektrot balants, ayn i paras iin birka ayn elektrot
kullanlmas halinde, ayn referans izgilerini verebilecek hassasiyettedir.

152

KM de elektrot ismi, hem kalem elektrot, hem

de i parasn ifade eder. Ancak kalem elektrodu
ksaca elektrot, dierini de i paras olarak isimlendirmek, uygulayc iin daha anlaml olmaktadr.
KMl de elektrot: (Kalem elektrot), toplam ileme
masraflarnn %80 ini meydana getirir. Elektrot malzemesi seimi, boyutsal dizayn ve imalat zel bir
uzmanlk ve dikkat gerektirir. Anma olay sresince, elektrotta da, i parasna gre daha az olmakla
birlikte, bir anma grlr. Arzulanmayan bu anmaya eskime denmektedir. Eskime ile elektrot, bir'
mddet sonra, bazan bir i parasn bitirmeden dahi, boyutlarndaki deimeden dolay kullanlmaz duruma gelmektedir. Teknolojik aratrmalarda btn
abalar, eskimenin azaltlmas ynndedir. ekil-5
de deiik eskime trleri basit bir prizma elektrot
zerinde gsterilmitir. Son yllarda gelitirilen baz
kvlcm reteleri ve grafik elekrotlar ile eskime,
byk lde (% 0.5 e kadar) azaltlmtr. Hatta baz tezgah imalats firmalar, eskimenin kaldrldn mjdelemilerse de, bugn iin bu henz pratikte gereklememitir. Bir fikir vermesi amac ile.
Tablo -1 de elik i paras iin deiik elektrot malzemeleri ile grlen yaklak eskime oranlan (Elektrot eskimesi i paras anmas) verilmitir.
Tablo I: elik i paras i baz elektrotlar ve eskime oranlan.
Elektrot
Malzemesi
Grafit
Grafit
Bakr
Tungsten
Bakr - Tungsten
Pirin
inko
Alminyum
Demir
elik
Nikel

Eskime Oran

0.15 -050
0.001 e kadar
025-1
0.1-025
0.1-1
|0.5-12
1-5
025-6
0.5
0.7-1
0.1-02

Elektrot
Balants
Normal
Ters
Normal
Normal
Ters
Normal
Normal
Normal
Normal
Normal
Normal

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

*
>*'*itt*I*

EKL 4 : Elektro cruf prosesi vastasiyle tek ynde katlastmlm AISI 4340 az alaml
eliin mikroyaps; metal soutucudan mesafesi 7,5 cm. X 20, (ref. 15): (a)
enine kesit, (b) boyuna kesit.

Yksek ergime noktas, elektrot malzemeleri iin

arzulanan zelliklerin en nemlilerindendir. Bu ynden karbon (grafit) en uygun malzemedir. Ayrca
KMl elektrotlarnn elektrii iyi iletmeleri arttr. Kolay ilenebilir olmas, ucuz ve piyasada kolay bulunabilir olmas, iyi sl iletken olmalar ve dielektrik
sv ile kimyasal reaksiyona girmemeleri arzulanan dier zelliklerdir. Tablo II de belli bal elektrot malzemeleri ve zellikleri zetlenmitir. (Daha geni bilgi iin hazrlanmakta olan Makina Mhendislii el
kitabna baknz).

VS 4-

YKLEME DEVRESi

Elektrot dizayn: belirtildii gibi, zel uzmanlk

gerektiren bir ilemdir. Henz teorik olarak ideal bir
elektrot dizayn olarak kazanamamtr. Ancak baz
abaklar kullanlarak pratik uygulamalar salanmtr.
Elektrot dizaynnda iki nemli kavram gznne almak gereklidir.

DEVRES

EKL 4 a : Basit relaksiyon devresi semas.

V, : Gerilim kayna

1. Kesim fazlal: Elektrot boyutlar, arzulanan

i paras boyutlarndan bir miktar daha kk alnmaldr. Bunun nedeni, anma olay srasnda kvlcm oluumu iin dar bir araln braklmasdr. Kesim fazlal diyebileceimiz bu boyut fark, abaklar
eklinde, tezgah imalatlar tarafndan salanrsa
da, en iyi sonu ancak tecrbe ile elde edilebilmektedir.

R : Diren
C : Kapasitr
E : Elektrot
W : paras

2. Meyil: Yukarda bahsedilen kesim fazlal, derin ilemlerde, yzeye doru veya dielektrik sv k ve giri yerlerinde artar. Bu yzeyden paralel yzeylerde meyil grlr. nlenmesi iin uygun elektrot
dizayn gerektirir.

EKL 4 b : Transistorlu rete emas.

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

KM de elektrot imalat: da zel bir nem tar.

Belirli bir i iin, eskimesi az pahal bir elektrot ile,
eskimesi fazla fakat ucuz bir elektrot arasnda yaplacak tercih, imalat mhendislerini devaml dndrmtr. En iyi zm muhakkak ki, zel uygulamaya baldr. Aada baz elektrot nal yntemeri
sralanmtr.

153

Tablo II. KM de baz elektrot malzemeleri ve uygulamadaki yerleri

Elektrot malzemesi

<!
B

lenebilme zellii

rete tr
RC devr
Sinyal

i} paras malzemesi
Tavsiye
Taysye
edilen
edilmeyen

elik

. A

Hepsi

Kt

Bakr- tungsten

Orta

II

II

Pirin

iyi

II

II

inko ve- alamlar

yi

elik

Alminyum

iyi

ti

elik

ok iyi

Nikel ve alamlar

6rta

Grafit

ok iyi

AX

Bakr

iyi

Tungsten

'Karbitler

Yok.

Uygulamalar
Tavsiye edilen
Tavsiye edilmeyen
Takm endstrisi

ok iyi yzey
kalitesi

Delikler

Hassas iler ve
derin ilemler

Kk ve dar
ok detayl
kanallar , de li ki e iler

Kanal am

Geni yzeyler

Delikler

Hassas iler

x A:ok iyi, B:yi, C:0rta, D:Kt

Hepsi

Dvme kalplar

Delikler

TungstenKarbit

Dvme kalplar

Karbitler

Boydan deliklerBasma kalplar

ok kark ve
hassas iler

Yok

EKL 5 :

KSE ESKMES
LK ELEKTROT
UZUNLUU

U ESKMES

a) Bakr ve pirin gibi malzemelerden yaplacak

elektrotlar genellikle konvensinel yntemler dediimiz torna, freze ve el tesviyecilii ile ilenebilir. Grafit
te bu yntemlerle ilenebilirse de, grafit tozunun uygun bir ekilde nlenmesi lazmdr.
b) ok miktarda imal edilecek elektrotlar iin, zellikle inko ve alminyum kullanld durumlarda,
dkm yntemleri uygulanmaldr.
c) Kolay ekillendirilir plastik, aa v.b. bir malzeme zerine pskrtme veya kaplama bakr kalay ve
ucuz bir elektrottur. Karmak ekiller iin tercih
edilir.
d) Presleme, ince levhalardan elektrot imalinde
kullanlr.
e) EK (Elektro-kimyasal ileme) ve K (Kimyasal ileme) gibi baz konvensinel olmyan yntemler de KM iin elektrot imalinde kullanlr.
KM I de i paras: olarak kullanabilecek (ilenebilecek) malzememin! elektirii iletken olmas, pratik olarak aranan tek arttr. Denilebilir ki, elektrii
ileten btn malzemeler, sertik krlganlk, dayanm
v.b. mekanik ve fiziksel zelliklerine bal olmakszn KM ile ilenebilirler. Ancak KM nin nispeten
pahal bir yntem olmas, dier yntemlerle ilenemiyen malzemeler iin, daha ok yarar salar.
KM ile ilenmi i paras yzeyi ok kk ukurcuklarla kap ve mat grnldr. Mat grn,
ukurcuklann gelen deiik ynlere datmasndan ileri gelmektedir. Konvensiyonel yntemlerle elde edilen parlak yzey ise, bilindii gibi, gelen n
kk kalem izleri tarafndan ayn ynde yanstlmasndan ileri gelmektedir. KM ile ilenmi yzeyler kolayca paratlabilinir. KM ve dier yntemlerin
yzey kalitelerinin karlatrmas bir baka makalede verilmiti (*).
Makalenin banda belirtildii gibi, KM ile ilenmi yzeylerde karakteristik bir katlam tabaka
grlr. Bu tabaka ok ince olmasna ramen (0.001 0.1 mm) baz durumlarda imal edilen i paasnn
zelliklerine byk lde etki eder. Baz hallerde
parasnn yorulma mrn uzatt iddia edilmekte ise de, genel olarak malzemenin mr ve dayanm azalmaktadr. Gerekte bunun nedeni, katlama srasnda oluan gzle grlemeyen atlaklar ve
artuk gerilimlerdir. Gerektiinde bu katlam tabaka, ataklar ve artuk gerilimler zel yntemlerle
kaldrlabilirler.
(*) A. Erdon
Konvensiyonel olmayan imalat yntemlerinin genel bir karlatrmas ve yntem seimi.
MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

Y A N ESKME

Elektrot Eskimesi
Trleri.

HACIMSAL ESKME

KM, konvensinel yntemlerle karlatrldnda

ileme hz dk bir yntemdir. rnein elik bir
3
malzemesi grafit elektrot ile ortalama 75 sn /saatlik
bir hzla ilenebilmektedir. Pirin elektrot iin ise bu
3
15 sm /saat dolaylarndadr. Halbuki normal bir torna bu ii (sadece hacm dnldnde) bir dakikann altnda yapabilir. Ancak ileride deinilecei
zere, KM konvensinel yntemlerle imkansz ve zor
olarak nitelendirilen ilerde yararl olmaktadr.
DELEKTRlK SIVI:
KM de en yaygn kullanlan dielektrik sv gazya (kerosene) dir. Ucuz, kolay bulunabilir ve iyi ileme artlan salamas, ona bu stnl verir. Beyaz
alkol, ticari parafin, trikloretilen, ve hatta adi su, kark veya yalnz balarna dielektrik sv olarak kullanlabilir.
Dielektrik svnn kvlcm andrmasnda en nemli grevi, elektrotlar arasndaki elektrik akmn
(kvlcm) dar bir kanalda younlatrmaktr. Bylece elektrot yzeyinde enerji younluu arttrarak anma miktarn oaltr. Grnte, dielektrik sv
belli bir gerilime kadar yaltkan kalr ve sonra aniden krlarak kvlcm olumasna olanak verir. Kvlcm bittikten sonra da, anma rnleri kvlcm aralndan tayarak, elektrotlar arasnn kapanmasn
nler. Anma rnlerinin tanmas genel olarak dielektrik sv devresince salanan sv aKin sayesinde olur. Dielektrik sv ayrca kvlcm ile snan
elektrotlar da soutarak, ana malzemenin sdan zarar grmesini nler.
KMl UYGULAMASI:
KM uygulamada henz 25 yllk tarihe sahip bir
yntemdir. Bu konudaki bilimsel aratrmalar, teknolojik gelimelerin gerisinde kalmtr. lem 'parametreleri arasndaki bant tam olarak saptanamamtr. Bunlara ramen ileri teknoloji uygulayan lkelerde birok alanda KM baar ile kullanlmaktadr. Dnyadaki KM tezgah imalats isim yapm
firmalarn says 20 yi amaktadr. 1968 ylnda sadece Amerika Birleik Devletlerinde 9000 den faza hassas KM tezgah kullanlmaktayd. Macaristan'da ise
bu say 1960 da 45 idi. ingiltere'de 1966 da 2000 civarnda KM tezgah vard. Bu saynn btn dnyada
her yl %50 artac tahmin edilmektedir. Son yllarda birok byk aratrma ve sanayi kurulular (r-

155

EKL 6 : KM Uygulamasndan rnekler.

156

"

~~

MHENDS VE MAKNA / GLT 18 '> SATI 220 - MAYIS 1975

nein Hollanda da Philips), KM nin temel teorisini

gelitirmek iin ekip almasna gitmitir. ok yakn bir gelecekte konvensinel tezgahlara paralel alan KMl tezgahlan kk sanayi kurulularn dahi
kaplyacaktr. Bugnk hali ile, KM siz bir otom
tif, uak, uzay, elektronik ve takm endstrisi dnlememektedir.
KM nin dier malzeme ileme yntemlere gre
stnlklerini yle sralyabiliriz.
1. KM ile, elektrii ileten btn malzemeler, dier fiziksel zelliklerine bal olmadan ilenebilirler.
rnein Tungsten karbid gibi rahatlkla ilenebilmektedir. Krlabilirlik, incelik ve yumuaklk gibi zellikler de bir engel deildir.
2. KM de elektrot ile i paras arasnda hi bir
temas yoktur. paras zerine kesme kuvveti gelmez. Bu zellii ile KM de ince paralar, krlabilir
malzemeler rahatlkla ilenir. parasnn balanmas diye de bir problem yoktur.
3. ok kark ekiller, ilt ve ss kalplar, oyma
ekiller elektrotlar yapldktan sonra kolayca ilenebilir.
4. KM para zerinde sl ilem ve sertletirme
bittikten sonra uygulanabilir. Dier tezgahlarda ise
sl ilem ve sertletirme en sonra yaplmaktadr. Bu
da l toleranslarn aan bzlme ve uzamalara sebeb olmakta, atlak ve gerilimler yaratmaktadr. KM
ile bunlar ortadan kaldrlmtr.
5. Proje mhendisi yapaca dizanynda iki ynden
byk bir esneklik kazanr.
a) ok eitli malzemeleri, dier tezgahlarla ilenemeyen yeni alamlar kullanabilir. Metalrji mhendisine yeni alamlar geitirme imkana salanr.
b) Dier metotlarla imkansz olan veya bir ka ayr tezgah ve ilem ile yaplabilen iler, KM ile tek
ilemde yaplabilir. rnein dairesel olmayan delikler, derin ve dar kanallar, eri eksenli delikler (curved
holes), ok karmak ekiller vb.
6. KM ile ilenmi yzeyler yne bal olmayan bir zellik gsterirler. Kraterlerle kaplanm yzey %20 daha kolay parlatlabilir. Ayrca ya tutma
zellii, yalanarak kulanlan yzeylerde daha uzun
mr salar.
7. KM tamamen otomatik bir ilemdir. Elektrot
ve i paras ayarlandktan sonra herhangi bir operatrn tezgah banda bulunmas art deildir. ok
hzl bir isem olmad iin de bir operatr bir ka
KM tezgahm ayn anda kontrol edebilir. Bylece ii zamanndan tasarruf edilmi olur.
8. Otomatik kontrol edebilmesine bal olarak,
KM uzaktan da kontrol edilebilir. Bu zellik zehirli
ve radyoaktif malzeme ilemede bir stnlk salar.
9. Birka ayr ilem ve tezgah ile imalat tamamlanan paralar her ilemde ve her tezgaha balannda tekrar lme ve uygulamay gerektirmektedir.
Bu srada yaplan l ve izim hatalar sonuta ok
etkili olabilir. KM de ise bir ayarlama kafidir, bylece hem hata ihtimali azalr ve hem de ii zaman
kazanlr.
KM nin yukardaki stnlkleri yannda bugnk hali ile dier malzeme ileme metotlar yannda
zaytf kald ynleri ve uygulama snrlar unlardr.
1. Sadece, elektrii ileten malzemeler ilenebilir.
Bu snfa btn metaller, metalik zellik gsteren metal olmayan malzemeler girer.

2. Elektrot eskimesi btn aratrmalara ve %0.5

e kadar drlmesine ramen tamamen nlenememitir. Eskime, ileme srasnda elektrot llerinin,
dolays ile i paras hassasiyetinin deimesine sebeb olur.

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 19T5

157

3. KM uygulaycnn konuya ve KM teknolojisine

iyice vakf olmas gerekir. KM nin nce aratrma
kurumlarnda tannmas sonra sanayiye uygulanmas
faydaldr.
4. KM dier yntemlere gre daha yavatr.
5. KM ile imal edilmi ierde hassasiyet ve yzey
zellikleri ileme parametreleri yannda elektrotun
yzey zelliklerine baldr. KM ile hi bir zaman
elektrottan daha hassas ve daha iyi yzey zellikleri
beklenemez.
6. KM genel olarak dier yntemlerden daha pahaldr.
KM nin zayf kald ynleri daha ok ilemin
iyice anlalamam olmas ve uygulama alann iyi
snrlanmam olmasndan gemektedir. Bunlarn ileride dzeltilebilecei umudunu btn aratrmaclar
tamaktadr.
KM uygulamasn: aada sralanan grupta
topluyabiliriz. Bunlardan takm endstrisi, son yllara
kadar toplam uygulamasnn %80 ini kapsamakta idi.
Son yllarda ise gelitirilen yeni tezgahlarda uygulanan seri imalat ilemleri ile bu oran bir miktar dmtr.
1. Takm Endstrisindeki: KMl uygulamalarn da
grupta toplayabiliriz.
a) Yukarda belirtilen stnlklerine bal olarak,
KM ile yksek kaliteli ve dier yntemlerle ilenmiyen btn malzemler, geometrik ekillerine bal olmakszn, arzulanan kalitede ve daha ucuza, kalp
imalinde kullanlabilir. Kalplar genellikle tek bir ilem ile ve bir btn (yekpare) olarak yapabilir. Bu
gruba btn pres ve basma kalplar, dvme ve derin
ekme kalplar, ekztrzyon kalplan, vb girmektedir.
b) Ypranm kalplar, sl ilem grmeksizin KM
ile onarlabilir. Baka tezgahlarda hatal ilenmi kalplar rahata dzeltilebilir. Isl ilem srasnda llerini kaybetmi kalplar tekrar istenen llerde ilenebilir.
c) Krlm civata, rayna, matkap, klavuz, vb. ana
malzemeye zarar vermede krldklar yerden karlabilir.
2. zel Para malatnda: KM ok ilgin uygulamalar bulmutur.
a) Kk apl (birka jj,) ve derin (Derinlik/ap
~ 20) deliker, dairesel olmyan boydan veya kr delikler vb. ilerin KM den baka yntemlerle ilenmesi hemen hemen imkanszdr.
b) KM ile dar ve derin boluk oymalar (cavity
sinking) ve kanallar amak mmkndr. Literatrde
2 mm X 5 p, m X 5 y. m lik bir kanaln KM ile aldna rastlanmtr.
c) KM ile dairesel ve dairesel olmyan kesitlerde
konik delikler amak mmkndr. Dar apS p, m ve
derinlii 200 x m olan konik bir delie literatrde raslanmtr.
d) Dairesel eri elektrotlar kullanarak, simetri ekseni dairesel eri olan delikler alabilir.
e) ok derin ve eriilmesi g yerlerdeki ilemlerde, KM zel uzun kollar ile kullanlr. Kesme kuvveti
gerekmediinden kollarn uzunluu nemli deildir.

Bu yntem, ultrasonik l ve kontrol aletlerinin kalibrasyon ve testleri iin uzun borularn i eperlerine
suni atlaklar amada KM kullanlmaktadr.
f) ok kolay knlabilir ve tesbit edilmesi g ilerde, i zerine herhangi bir kuvvet gelmediindenKM rahatlkla kullanlabilir.
g) KMl ile ilenmi yzeylerin bir zellii de apaksz olmalardr. Bu zellii ile ince petek yap ve
tp imalinde, ok ince levhalarn ilenmesinde ve apak alnmasnda kullanlr.
h) Zehirli ve radyoaktif malzeme ilemede, i paras tamamen sv iine gmld ve uzak kontrol
mmkn olduu iin KMl uygulanr.
i) ok sert malzemede sl ilemde sonra di amak mmkndr. Aynca her tr malzeme i dililer
alabilir.

KM ve Elektrokimyasal leme :
Bir elektrolit sv iinde, iki elektrot arasna elektrik gerilimi uyguland zaman elektrotlar arasnda
elsktrolit sv yardm ile bir akn geer. Akm, art
kutuptan eksi kutba doru hareket eden iyonlarca
tanrlar. Bylece anottaki malzeme elektrolik sv
iinde adeta erir. Eriyen malzeme metal hidroksitleri
oluturarak, katottan kan gazlarla birlikte, elektrotlar arasndan tanrlar.
EK (elektrokimyasal ieme) nin en byk ve henz zmlenememi sorunu, elektrot dizayndr. Elektrot ekli ile i parasna ilenen ekil arasndaki
kontrol KM deki kadar kolay deildir. Baz yerlerde
i zerinde an anma grlr. Ancak elektrot eskimesi sorunuda yoktur. Teorik olarak bir elektrot
snrsz sayda para imalinde kullanlabilinir.

k) Konvensinel tezgahlarda ilenirken eksenleri

kaym delikler ve yzeyler, yine ayn tezgahlarda
dzeltilirken, kesme kalemleri elastik esnemeden dolay hatal delikleri ve yzeyleri takipederler. Bu tr
hatal iler KM ile dzeltilebildnir.

EK, KM ile mukayese edildiinde uygulama alan

ok snrl kalmaktadr, ilk yatrm da ok fazladr,
ileme hz ise KM ye gre daha yksektir. Bu yzden seri ve devaml imalatta kullanlr. KM ise az
sayda imal edilecek paralar iin uygudur. KM ve
EK nin beraberce kullanlmas ynnde abalar vardr. Kaba i KM ile tamamlandktan sonra, EK ile
i paras son boyutlarna getirilir. Bylece i paras yzeyi KM den gelen metalurjik deiikliklerden, atlak ve artuk gerilimlerden arnm olur.

1.) KM ile yaplan daha birok iin arasnda, mcevher sanayiinde elektirii ileten deerli madenlerin
ilenmesi (altn, platin, gm vb.) matbaa sanayiinde matbaa harflerinin imali saylabilir.

Dier konvensinel olmyan yntemler bugn iin

KMl ile karlatrlamayacak kadar dar uygulama
alanlarna sahiptir. Bu yzden bunlarn zerinde durulmayacaktr.

j) Elektronik sanayiinde mikro-oyma ilemleri bu

amata gelitirilmi, /el amal KM tezgahlarnda
yaplabilir.

m) Kark yapl (multi - phase) malzemeler herhangi bir sorun yaratmadan KM ile ilenebilir.
Byk KM tezgahlarnda ok sayda iin ayn anda ve ayn tezgahta yaplmas da mmkndr.
3.) Son grup KM uygulamas ise laboratuvarlar
iin metal kristallerin hazrlanmas, byk bloklardan
ve i paralarndan rnek deney paralan alnmas gibi bilimsel uygulamalar kapsamaktadr.
KMl ve dier imalat yntemlerinin: ok geni bir
karlatrmas bir baka makalede verilmiti. Bu ksmda KM ile beraber veya paralel kullanlabilecek
baz yntemlere deinilecektir.
KM ve Ultrasonik sleme:
US (Ultrasonic ileme) ses tesi frekansta titreen bir kalemin i paras iine doru beslenmesi ile
malzeme ilenmesini salayan bir yntemdir. Kalem
ve i paras arasnda iinde andrc paracklar
bulunan bir sv vardr. Bu andrc paracklar, kalemin titreimi ile, i paras yzeyinden kk paracklar koparrlar. Bylece kalem eklinin diisi i
parasna ilenmi olur. US genel olarak btn malzemelere uygulanr. Ancak elektriksel iletken malzemelerin KM, ile ilenmesi daha uygudur. US ise
cam, porselen, seramik vb. malzemeler iin KM uygulama alanlarna benzer amalarla kullanlmaktadr.
KM ve US tezgahann birletirerek bir arada kullanlmas yolunda yaplm bir ka alma vardr, ancak bunlar sanayi uygulamas bulunmamlardr.
US tolerans ve yzey zellikleri ynnden KM
den daha iyidir. Bunun iin kaba iin KM ile yaplmas, inoe iin ise US ile bitirilmesi ok iyi neticeler verir.
158

KIVILCIMLA MALZEME TALAMA:

Yazmz bitirmeden, KM nin zel bir uygulamas, Kvlcmla Talama'dan (KMT) bahsetmek gereklidir. KMT ilke olarak KM ye benzemektedir. Tek
f anki, burada ekseni etrafnda dnen dairesel bir elektrot bulunmasdr. Elektrot profili dz veya ekilli
olduu iin dk g tercih edilmektedir. Tezgh yaps bilinen talama tezghlarna benzer, ve elektrot
disk, dielekteik svya gmlebildii gibi, dielektrik
sv elektrotlar arama da pskrtlebilir.
KMT de g kayna olarak KM de kullanlan
devreler kullanlmaktadr, ileme hz daha dk
olduu iin dk g tercih edilmektedir. Elektrot
malzemeleri, ileme zellikleri ve i paras kalitesi
KM ile ayndr.
KMT Uygulamas unlar Kapsar:
a) Ayn anda iki malzemenin talanmas (rnein
elik ve karbid)
b) Krlabilir malzelerin talanmas,
c) Esnek, ok ince ve balanmas g paralarn
talanmas,
d) Elmas kalemlerin pahal olabilecei uygulamalarda,
e) Dar ve derin kanallar almasnda,
f) Karmak kesitli paralarn talanmasda.
Yukardaki zel haller dnda, KMT, ancak yar
dmc ilem olarak kullanldnda beklenen fayday
salayabilir.
MHENDS VE MAKNA J CLT 18 - SAYI ??0 - MAYIS 1975

Gnmz dkm teknolojisine

bir bak
Metin Baaran

Dkm prosesi gerek eritme gerek katlama esnasnda dikkatli ve kesin bir kontroln yaplmasn gerektirir.
Bugn, katlama olaynn kontrol edilmesiyle dkm yaps iindeki mikroboluklar, mikrosegregasyon ve kaln
tlar minimuma indirilmekte ve bunlarn yap iinde homojen bir ekilde datlmasyla optimum zelliklere haiz malzemeler elde edilebilmektedir. Metal ve alamlarnn mhendislik zelliklerini tesbit etmede, katlama
olaynn kontrol edilmesi gerektii, bugn dkm mhendislerinin kabul ettii bir gerektir.
Katlamann nihai dkm yaps zerindeki tesirlerinin iyice anlalmasyla katlamann kontrol edilmesi esasna dayanan birok dkm metodu ve usulleri gelitirilmitir. Bu sayede bugn teknolojik gelimelerin ihtiyacn
karlyacak yksek kalitede dkm yaps gerekletirilebilmektedir. Eldeki mevcut tekniklerin gelitirilmesi, yeni
dkm usullerinin ortaya kartlmas ve ekonomik imknlarn yaratlmasyla dkm teknolojisi devaml inkiaf halindedir.

U.D.K.: 621, 746

ynden elde edilmesi ynyle dkm mhendislerinin

ilgisini halen ekmektedir. Kk ve orta byklkteki kark ekilli paralarn stn yapsal zelliklerde, hassas boyutlarda ve ekonomik olarak dklmesinde zel dkm usulleri geliim halindedir. Titanyum esasl alamlarn ve sya dayanakl eitli alamlarn dkm bugn imkan dahiline girmitir.
Dkmn katlamasnn kontrol altna alnmas
deiik bileik (composite) malzeme yapma tekniklerinin gelitirilmesine imkn vermitir. Demir esasl alamlarn pres dkm, eitli zel dkm usullerinin gelitirlmesi, vakum altnda eritme ve toz metallurjisi yoluyla alam yapmada elektrocuruf eritme prosesinin rekabet edecek tarzda gelimesi, kristal yapma tekniinin dkmhanelere girmek zere olmas, ve daha birok yeniliklerinin ortaya kmas,
dkm paralarnn ekonomik ve yksek kalitede dklmesi bakmndan teknolojik gelimeye byk katklar bulunmaktadr.
Dkm teknolojisindeki gelimelerde, katlamann kontrol edilmesinin en mhim rol oynamam bakmndan aada, katlamann esaslar zerindeki
son gelimeleri incelemek ve sonra da dier yeniliklere bakmak faydal olacaktr.

Son senelerde yaplan aratrmalarn endstride

tatbik sahas bulmasyla, amzn dkm teknoloji'
sinde byk gelimeler olmutur.
Dkmcleri ilgilendiren yapsal ve kimyasal heterojenlikler gibi esas unsurlar kontrol altna alnabmesinin katlama olayyla yaknen ilgili bulunduu artk bir gerek olarak anlalmtr. Bu- sebepten katlamay kontrol metodlarnn tesbit edilebilmesi, dkmdeki son teknolojik gelimelere nder olmutur.
Dklen metallerin katlamasnn dikkatli bir ekilde kontrol edilmesiyle yksek evsafta dkm yapma
olanaklar gereklemitir. rnein, yksek scaklk
gradyam altnda katlatnlm olan az alaml AISI
2
4340 eliinin ekme mukavameti 175 il 210 kg/mm
lf2
ye ve sneklii de 17% ye kamlabilmektedir.
195
alminyum alamnn ise ekme mukavemeti 26 kg/
mm- den 40 kg/mm2 ye, akma mukavameti 19 kg/mm2
den 21 kg/mri2 ye karken ayn zamanda sneklii de
3% den 18% e ykselmitir.3 Bugn iin 80 kg/mm2
ekme mukavemetine haiz alminyum alamlarnn
elde edilmesi mmkn olmaktadr.1 Bylelikle konstruksiyon mhendislerinin, alamlar daha nce kullanlan mukavemet deerlerinin iki katnn stnde kullanmalar imkn dahilindedir. Katlamann metal dkmndeki neminden dolay amzda dkm terim; ile katlama terimi artk iice gemi durumdadr.
Deiik ve stn kalitede yapsal zellikerin elde
edilmesi teknolojik sahada yeniliklerin sratle ortaya kmasnn bir neticesidir. Dolaysyla, deiik ve
ok sayda metal ve alamlarnn dkm ve bunlarla ilgili dkm usullerinde yeniliklerin getirilmesi, dkmclerin zerinde uratkar problemlerdir. rnein, sfero dkme demir halen inkiaf halinde olup
zelliklerinden daha da iyiletirilmesi ve ekonomik-

Metallerin Katlamas
Metaller bilindii gibi saf halde veya alam halinde dklrler. Bakr gibi saf bir metalin veya saf metal snfna girebilecek ok dk karbonlu bir eliin
katlamas alamlarn katlamasndan farkldr. Saf
bir metal, kalp iine dkld zaman kalbn yzeyi zerinde kat bir tabaka tekil eder ve sv-kafa
arayzeyi ieri doru btn metal katlancaya kadar devam eder.
Almlann katlamasnda ise en mhim ve karakteristik yap elemanlar dendirit kristalleridir. Dendirit, katlama esnasnda meydana gelen, aaca benzer, bir kristal parasdr. Her dendirit kristali bir dkm tanesi meydana getirir. Alamlar, alam bileenine bal olarak geni bir scaklk aralnda veya dar bir scaklk aralnda katlarlar. rnein,
kum kalba dklen aliminyum, magnezyum ve bakr
esasl alamlar ve dkme demir geni bir scaklk aralnda katlar. Bu durumda katlama esnasnda dkm iindeki scaklk farklar likidus ve solidus scaklarna gre kktr ve dolaysyla metal, kalp
iinde birok noktada katlamaya balar. Teekkl
eden kat kristaller ayn anda dencliritler eklinde byr. Katlama, dendiritler birbirine dokununcaya kadar devam eder. Byle bir katlamaya hamur eklinde (mushy) 'katlama denir (hamur blgesi dendiritik katlamada -sv ve katnn mtereken bulunduu blgedir). Katlama aralklar kk olan alamlarda, rnein az alaml bir elikte katlama,
saf metal katlamasyla hamur eklinde katlama

MHENDS VE MAKINA / CLT IS - SAVI 220 - MAYIS 1975

159

EKL 1 : Kum kalpta alamlarn katlamas : (a) Katlama aral

geni (b) Katlama aral dar.

it/S//l/

//////

f/f/f/t

arasnda bir konumda olur. ekil l kum kalba yaplan bir dkmde katlamay, alamn katlama aralnn dar veya geni olmas halinde ayn ayn gstermektedir.
Metal ve alamlar katlarken .genellikle kendilerini ekerler. Bu olay mikroskopik dzeyde incelendiinde, dendiril kollan arasnda katlamann yaratt kendini ekme boluklarn doldurmak zere
sv metalin akt grlr. Bu ak gerekletirecek
ve dolaysyla gzenek teekklne mani olacak lzumu basnc salamak zere dkm zerine, dkm
ekline bal olarak bir veya birden fazla kc yerletirilir. kc yerletirilmesinde, en son katlamann kc iinde husule gelecek tarzda olmasna dikkat edilmelidir. Bylece kendini ekme boluunun
tamam kc iinde husule gelir. kclar sonradan
dkmden kesilerek ayrlr. Kalbn kumdan yaplmas halinde, kendini ekmenin tamamnn kc
inde olmasn temin gayesiyle, kalp iinde lzumlu
yerlere metalsel soutucular (ohill) yerletirilir. Bylece hem en son katlamann kc iinde olmas temin edilmi olur hem de kcya doru ynlenmi
bir katlama salanm olur.
Katlamay kontroln gayesi, dkm yapsnda
meydana gelebilecek heteroj enliklere mani olmak veya onlan kontrol altna alabilmek ve dolaysyla yksek derecede mekanik zellikleri haiz stn kalitede dkm elde edebilmektir. Bu bakmdan katlama yapsn ve katlamay kontrol metodlann incelemeden nce dkm yaps heteroj enliklerine ksaca bakmak faydal olacaktr.
Dkm Yaps Heterojenlikleri
Dkm yapsnda grlen heteroj enlikler genellikle mikrosegregasyon, mikroboluklar, ikinci fazlar,
metalsel olmayan kalntlar, tane bykl ve tane ynlenmesidir.
Mikrosegregasyon, dendirit iinde veya etrafnda
dkm yapsnn kimyasal terkibinin deiik olmasdr. Mikrosegregasyonla sebep alamn katlaan her
parasnn sv metale nazaran daha az alam eleman ihtiva etmesidir. Katlama ilerledike teekkl
eden her kat bir ncekine nazaran, Scheil denklemiyle5 belirlendii gibi artan bir kimyasal bileimdedir.

160

H
c

a
H
0)

t
w

4)

-ri

(b)
B
EKL 2 : (a) Dendiritik katlamada izokonsantrosyon
yzeyler),
(b): A B kesiti boyunca alam elemanlarnn
dalm.

(d): dendirit kollar aras mesafe).

Dolaysyla dendirit ekli ayn bileimi haiz olan noktalarn geometrik yeridir. Dendirit kollan en ite en
dk bileimi haiz olan ve tedrici olarak artan bileimde konsantrik bir kabuk tekil eder. Btn ticari
alamlar bu ekilde katlar. ekil 2a byle bir katlama neticesi meydana gelen izokonsantrasyon erilerini. ekil 2b alamn farkl C1( C,, C3, alam
elemanlan ihtiva etmesi halinde AB kesintisindeki bilesirn dalmn gstermektedir. Mikrosegregasyon
miktar t f /d 2 oran ile ilgilidir. Burada t, lokal katlama zaman.* d dendirit kollan aras mesafedir. Bu
(*) Herhangibir noktadaki lokal katlama zaman, tarif olarak,
likidus ve solidus .izotermlerinin o noktadan geileri arasndaki zaman farkdr.
MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAtI 220 - MAYIS 1975

orann birden ok kk olmas halinde maksimum

segregasyon husule gelir. Orann birden byk olma6
s halinde ise segregasyon miktar nemsizdir.
Mikroboluklar katlama esnasnda husule gelen
gzle grlemiyecek kadar kk boluklardr. Bu
boluklar genellikle u sebepden ileri gelir:
(a) Sv metal iinde eriyen gazlann katlama
esnasnda teekkl etmeleri ve teekkl eden bu gazlarn dendirit kollar arasnda hapsolmas,
(b) Katlama esnasnda kendini ekme boluklarnn dier dendirit veya dendirit kollar vastasyla
nlerinin kesilerek buralara sv aknn olmamas
ve dolaysyla bu bolukann ierde hapsolmas,
(c) Yukarda (a) ve (b) de belirtilen mekanizmann mtereken olmas.
Boluklarn byklkeri dendirit kollan aras mesafe mertebesindedir (50-500 mikron apnda). Katlamann kontroluyla bu boukann miktan ve byklklerini azaltmak mmkndr. Fakat nekadar iyi
katlatrma yaplrsa yaplsn gene de yap iersinde
ok az da olsa boluk husule gelir. Bu bouklann yksek scaklkta ve izostatik basn atnda tamamamen
ortadan kaldrlmas mmkndr.7 Yksek scaklkta
bo ke atomlar tane snrlarna difuze etmekte ve
ortadan kalkmaktadr. Endstride boluk teekklne : (a) yksek scaklk gradyan altnda bir katlama yapmak, (b) metali vakum altnda eritmek ve
veya dkmek, (c) sv metal iinden asal gazlar geirmek, (d) basn altnda bir katlatrma yapmak, gibi eitli metodlann tatbik edilmesiyle mani olunmaktadr.
Dkm yapda ikinci fazlar, dkm esnasnda kelmi olan metalleraras veya metalsel olmayan bileikler halinde bulunur. rnein, bakrca fakir bir
Al-Cu alamnda katlama sonuna doru, dendirit
kollan arasnda kalan bakrca zenginleen svdan
CuAl2 metalleraras bileii teekkl eder. Bu bileikler alamn mekanik /elliklerini drr. Bunlann ortadan kaldnlmas ancak yksek scaklk sl ilemleri vastasyla ve uzun zamanda olur.8
ikinci fazlara dier bir rnek dkme demirde grafit levhalarnn teekkldr. Katlama esnasnda
karbonun byk miktan ise kelir. Bu kelen karbon CuAl2 bileiinde olduu gibi dkme demirin mekanik zeliklerini bozar, dkme demirin mukavemeti ve snekliini drr. Yalnz burada grafitin dkm yapya verdii baz avantaj landa unutmamak
lzmdr. Grafit levhalan, dkm yapsnn katlamadan dolay olan ekmesini azaltr, ilenme kabiliyetini artrr ve yapya titreimi sndrme zellii verir. Teekkl eden levhasal grafitin mukavemeti drc vasf grafitin kresel hale evrilmesiyle byk miktarda artrlr. Dkme demire az miktarda
ilve edilen magnezyum, katlamann sonlanna doru kresel grafit teekklne sebep olur.
Metalsel olmayan fazlara misal silisyum kalntlardr. elikte gaz teekkln nlemek iin ilve edilen silisyum, elik iindeki oksijenle birleerek Si02
bieii husule getirir. Bu bileik, katlama esnasnda
dendirit kollan arasnda hapsolur. Bu kalntlann
miktarlarm azaltmak, besleyici ve soutucularn akllca kullanlmasyla mmkndr, fakat kfi deildir
Dkmcler, bu fazlann miktar, cins, ekil ve dalmlarn kontrol etmek iin devaml almaktadr.

fitf 1B

SAVI

rnein, Stokes kanununa gre kalntlarn sv metal yzne kma hzlan kalntlann byklkleri nisbetide artar ve doaysyla katlaan metal iin hapsolma ihtimalleri azalr. Alminyum ve magnezyum
alamlannda uygulanan pratik yol metali kantrmak suretiyle oksit kalntlannn birbiriyle arpmasn salayan ortalama kalnt yarapn bytmek9
tir. Dier bir usul metali filitre etmektir. Flemings
dkm yaplarda husule gelen kalntlann ekillerini,
bunlann meydana gelilerinin, dkm yaps iindeki
dalmlarn, ortadan kaldrma metodlann detayl
olarak incelenmitir.
Dendiritlerin ynlenmeleri ve dkm tanelerinin
byk veya kk olular da karlalan heterojenliklerdir. Genellikle kk teneli dkm yaplan daha iyi zellikleri haizdir. Ynlenmi taneler ise mekanik zellikleri daha da artrr.
Katlama Yapsnn Kontrol

Metal ve alamlarnn mhendislik zelliklerim

tesbit etmede esas yol, daha nce de belirttiimiz gibi, dkm yapsn kontrol etmektir. Bu bakmdan
dkm parasnda, evvelce tesbit edilen zelliklere
tekabl eden bir tane bykl ve tane ynlenmesi
standardnn gereklenmesi istenir. u anda bunlara
ilveten dendirit kollan aras mesafe ve bununla beraber olarak mikrosegregasyon, ikinci faz, nikroboluk, metalsel olmayan kalnt gibi heterojenliklerin
miktar, ekil ve dalmlannn evvelce tesbit edildii
ekilde gerekletirilmesi de gerekir.
Tane bykl, tane ynlenmesi ve dendirit kollar aras mesafe dkm yapdaki heterojenlikler tesbit
eden esas unsurlardr. Direkt olarak katlama yapsn kontrol eden dkm parametreleri lokal katlama zaman, sv iinde sv-kat arayzeyindeki
scaklk gradyan ve sv metal iindeki konveksiyondur. Dandirit kollar aras mesafe yalnz alamn o
noktadaki lokal katlama zamannn fonksiyonudur.
Dkme metalde taneler genellikle soutucu blge
taneleri, ynlenmi taneler ve eit eksenli taneler diye snflandrlr.9 Soutucu blge taneleri kalp duvarlannda bir ereve halinde ve rastgele ynlenrti
eit eksenli ok kk taneler eklinde bulunur. Ynlenmi taneler s ak ynnden meydana gelir. Eit
eksenli taneler ise ynlenmi tanelerin nnde teekkl eder.
,
Dkm yapsn kontrol etmek iin kalp sistemi
iindeki s ve sv akn kontrol etmek lzmdr. Tek
ynden katlatrma halinde snn aikr olarak o
ynde ak temin edilmelidir. Sv ak ise eit eksenli tane dkmnde ehemiyeti haizdir. Ayrca burada dikkate alnmas lzm gelen bir dier husus ilerde daha da detayl olarak inceleyeceimiz ekirdeklerime menbalan ve mekanizmalardr. nk eit eksenli yaplarda uniform bir ekirdeklenme istenirken
tek ynde katlamada hatal ekirdeklenme istenmez. ekirdeklenme soutucu - metal arayzeyinde ,
gerekletirilir ve teekkl eden ekirdeklerden soutucuya dik ynde tercihli bir dendirit ynlenmesi salanr.
Her tip tane yapsnn kendine has zellikleri olduundan kullanma maksatlanna gre tane yapsnn
gerekletirilmesi istenir. rnein, eit eksenli taneyi haiz dkmlerde mekanik zellikler izotropiktir.

M AK r- "K

iMAXIS 197i

^l

161

utucu vastasyla hzl bir katlama dolasyla kk dendirit kollan aras mesafe hemde tek ynde katlama sebebiyle minimum miktarda gzenek
teekkl gerekletirilmi olur. Byle bir kalp teknii, yksek kalitede dkm yapmann esasn tekil
eder.
zet olarak tek ynde katlatrmann yksek evsahta bir dkm gerekletirmesindeki sebepleri ok
eitlidir. Dendirit kollan aras mesafenin kkl
dkm yapdaki kalnt ve gzeneklerin ok kk ve
dalmlannn homojen olmasn salar, makrosegregasyona imkn vermez.9 Kendini ekme boluklannn
iyice doldurabilmeleri sebebiyle gzeneklerin9 (mikroboluklarn), katlama esnasnda dendiriter vastasyla itilmeleri sebebiyle de kalntlann10 miktarlarnn! az olmasn salar. Dandirit kollar aras mesafenin kk tutulabilmesi, ayn zamanda, gerek homojenizasyon ilemi iin ve gerekse ikinci fazlarn ortadan kaldnlmas iin lzumlu znme ilemi zamanm ksaltr.8'11 nk uniformsuzluun periodu dendirit kollan aras mesafe mertebesindedir. Tek ynde
katlamann saladi yksek mekanik zellikler,
bu tr katlamay gerekletiren dkm metodlarma
uak endstrisinde ve silh yapmnda byk nem
kazandrr.

Tek ynden ynlendirilmi taneler ise, ynlendikleri

istikmete normal tane snrlan olmadndan, tek
ynde gerilmelere maruz yerlerde kullanlr. Ynlendirilmi katlama yksek ekme, krip ve termik yorulma zellikleri dolaysyla uak kanad veya trbin
kanad gibi yksek derecede performans istenen yerlerdeki zel alam dkmnde kullanlr.
Tek ynde yap Kontrol

Tek ynl katlamada scaklk gradyan katlama ynnde maksimumda tutulur ve dier ynlerde
ise ortadan kaldrlr. Bu, pratikte likidus scakl
zerine kadar stlm bir kalba dklen metalin
bir ucundan, snn suyla soutulmu metalsel bir soutucu vastasyla ekilmesiyle gerekletirilir. ekil
3 bununla ilgili iki endstriyel metodu gstermektedir. Her iki halde de katlamann tek istikamette
olmas zorlanmaktadr. Birinci halde kalp endksiyonla stlr. Katlama esnasnda tedrici olarak endksiyon salglarndan geen yk azaltlr, ikinci halde ise kalp etrafna kalp scakln muhafaza etmek
iin ekzotermik malzeme yerletirilir. Ekzotermik
malzeme katlama esnasnda yanar ve kalp scakl alam erime scaklnn stnde tutar. Grld gibi kalp malzemelerinin inkiafnn dkm metodlannm geliimi zerine byk etkisi vardr.
,
,
;
!
i

Eit Eksenli Yaplarn Kontrol

Tek ynde katlatmlm yaplarn mekanik zel'derinin normal olarak katlatmlm yaplardan dac iyi olmas, dkm endstrisinde kark ekilli
aralann bu yolla dklmesine alkay artrmtr.
ek ynde katlatrmada souma hznn yksek olaas sebebiyle bilhassa, soutucu metal yzeyinde
lendirit kollan aras mesafe ok kk tutulabilir.
Tek ynde katlatrmaya ehemiyet vermeksizin denli..it kollan aras mesafenin ok daha kk tutulmas metal bir kalba dklen alamn katlatnlmasnda olduu gibi mmkn gzkebilir. Yalnz,
bu durumda kendini ekme boluklann doldurmak
zere dendirit kollan arasnda sv akn kolaylatracak bir besleyici sistemin yerletirilmesi, bilhasa
okum paalarnn ekli kantka zorlar. Bylece
ydana gelecek olan gzenekler, dendirit kollan aramesafenin kltlmesi suretiyle artnlmas isteen zelliklere mani olur. Bu bakmdan ekil 3 de
sterilen bileik bir sisteminin kullanlmas hem so-

kalp
C
malzemesi

~~-~^c
^^*s

c
c

0
0

81V1

kat

ekzotermik
malzeme

c
endksiyon,
sargs

O > \

EKL 3 : Tek ynde katlatrma;

(a) Kalbn endksiyon bobini
vastasiyle stlmas.

kat

(b) Kalbn ekzotermik malzemeyle stlmas.

iinden su geen
metalsel soutucu

162

Daha nce de belirtildii gibi zelliklerin izotropik

olmas arzu edilen durumlarda tanelerin eit eksenli
olmas istenir. Bu tanelerin boyutlarnn kkl
nisbetinde de dkm yapsnn mekanik zellikleri
artar.
Eit eksenli tanelerin elde edilmesinde ekirdeklenme mekanizmasn kontrol eden eitli yollar mevcuttur. Evvel, dkm iindeki scaklk gradyan kati
olarak minimumda tutmak lzmdr. Bunun iin metal mmkn olduu kadar dk scaklkta ve evvelce stlm bir kalp iine dklmelidir. Yolluklardaki sv aknn laminel veya turbulen oluu, tane yapsna tesir eder. Turbulen ak, scaklk gradyamn
ortadan kaldrmas ve sv iindeki konsantrasyon
farkn minimuma indirmesi bakmndan, kk tane
husule getirecek ekirdeklenme mekanizmasn tevik
eder. Yalnz, turbulen aka, beraberinde metalsel olmayan pislikleri tamas ve kalpta kavitasyona sebep
vermesi bakmndan dikkat edilmelidir.

(b)

MHENnj

SAVI 2?o - MAVTS <m

Mhendisler son senelerde kristal yapma tekniklerini dkmhanelere sokmak abasndadrlar. nk,
dendiritsiz byk ingotlann dklebilmesi haddeleme
ve dme ilemleri bakmndan imaltlarn alkasn
ekmektedir.
Tek kristal iin dkm yapmada art, tek ynde
gerekletirilen bir katlamada yksek bir G/R oramnn teminidir. Burada, G sv-kat arayzeyindeki
scaklk gradyan, R katlama hzdr. Bu artlan
karlamak iin katlama esnasnda sv metale devaml olarak s ilve edilmelidir. Bir metale kat erime snrn aacak tarzda alam eleman ilve edildii zaman katlama esnasnda yeni fazlarn kelmesi sebebiyle tek kristal sekinde katlama olmaz.
Eer tektik noktaya eriecek tarzda alam eleman
katlrsa, kristal eklinde bir katlamayla, sraya dizilmi ynlenmi bileik bir yap (alligned composite)
elde edilir. Mollard ve Flemings13 katlama artlarnn ok dikkatli bir ekilde kontrol edilmesiyle tektik noktadan uzak bir terkipte de sraya dizilmi
bileik yapnn elde edileceini gstermilerdir. u
anda bu ekilde bir katlamayla lboratuvarlardaki
kristal yapma aletlerinde endstrinin birok ihtiyalar karlanmaktadr. Bu yolla elektronik endstrisi
iin metal ve yan-iletken tek kristalleri yapmaktadr. Radyo ve ses verici cihaz oparlrlerinin yksek
derece magnetleri, bunlara birer misaldir. Yine, bu
tr katlamann uak endstrisindeki zel alamlarn dkmnde ehemiyeti ok yksektir.14 Trbin
kanatlan, uak kanad, dmeni, havalandrma takmlan, yanma takmlar ve dier btn emniyete gerek
gsteren paralan hep tek ynde katlatrmayla
dklmektedir ve bununla ilgili birok yeni dkm
teknikleri gelitirilmi ve halen de gelitirilmektedir.
Bu teknikler Nikel ve Kobalt esasl alamlarn snekliini, sl direncini, krip mukavemetini ok miktarda artrmaktadr. Ancak bu ekilde dkm yava
bir ameliyedir. ayet katlama hz artrlrsa, dendiriti veya dandiritere benzer istenmeyen hcresel yap
meydana gelmektedir.
Kristal eklinde katlamann dkmhanelere girmesi, dkm teknolojisinde pesiz byk bir r
aacaktr. Bu maksatla endstride tatbik sahas bulmas iin birok almalar yapmaktadr. rnein,
elektrocurut eritmesi yoluyla yeni bir metod gelitiril15
mitir. Radyol ynde s aknn minimuma indirildii bir kalpta, elektrodun da suyla soutulmasyla
dk bir erime ve katlama hz ve ayn zamanda
katlama ynnde yksek bir scaklk gradyan temin edilmitir. Bye bir teknikle eriilen yksek
G/R oranlan yksek scaklkta eriyen alamlann,

rnein nikel esasl alamlarn, bileik malzeme sekimde dendiritsiz olarak teekkl etmelerine imkn
salyabilecektir.
Elektrocuruf eritme prosesi (Electroslag Remelting, ESR) son on senedir dkm endstrisinde ve
bilhassa yksek kalitede zel elikerin dkmnde
gelitirilen bir usuldr. ESR evvel Rusya'da bulunmu olup bugn bat dnyasnda ok artan bir hzla
bymstri ESR prosesiyle alam elemanlanmn
segregasyonunun, kalntlarn, mikroboluklann say,
byklk, miktar ve dalmlarn kontrol etmeK,
alam saflatrmak mmkndr.
ESR prosesi, arzu edilen bileimde bir elektrodun
cruf iinde eritilmesidir. iinden geen akmla elektrodun erime scakl zerine kan cruf, iine
daldrlan elektrodu damlalar halinde eritir ve bu
damlalar cruf iinden geerek saflar ve mteakiben
su ile soutulmu bakr iinde katlar. Katama tek
ynde olacak sekide kontrol edilebilir. ekil 4, ESR
prosesinde en son gelitirilen bir katlama tekniinde, snn sadece alt yzeyden ekilmesiyle gerekletirilen tek ynde katlatrmada, soutucudan 7.5 cm mesafedeki mikroyapnm enine ve boyuna
kesitini gstermektedir.15 Proses deikenlerinin yksek bir katlama hz ve scaklk gradyan temin
edecek ekilde kontrol edilmesiyle, grld gibi, ok
kk bir dendiritik yapy haiz tek ynde katlatrma elde edilmitir. Bu prosesin en byk avantaj)
hem katlatrmay ve hem de crufun terkibinin ayarlanmasyla alam bileimini kontrol imkn vermesidir. Bylece elde edilen ok kk dandirit koliar aras mesafe, dk mikrosegregasyon ve mikroboluklar ve ihmal edilebilir makrosegregasyon yksek kalitede bir dkm gerekletirir. Normal elektrik fnnlannn kullanlmasyla gerekletirilen bir
dkm malzemesiyle yaplan mukayesede, ESR prosesiyle dklen malzemede daha uniform mekanik zellikler, yksek entik mukavemeti, kopma dayankll ve yorulma direnci bulunur.16 Yksek entik
mukavemeti genellikle dk kkrt ihtiva etmesinden ileri gelir. Yksek ekme ve yorulma mukavemeti
ve sneklii ise yapnn hem katlama ve hem de bileim ynnden istenildii gibi kontrol edilebilmi olmasndandr.
ESR prosesinin dier zellii ekilli ingotlann dkmne msait oluudur.u anda ii bo ingotlar bu
17
yolla dklmektir. ii bo ingotlann dkm malzeme ynnden iktisadi olduu gibi halka, boru, tp
gibi ekillerin hem yaplma ilemlerinin kolaylatrlm ve hem de dkm kalitelerinin artnlm olmas ynnden caziptir. Bu bakmdan, top namlularnn ESR prosesi ile dklmeleri ilgi ekici bir tatbik sahas olabilir.
ESR prosesi vastasyla ingotlara yksek sneklik
ve dvlme kabiliyeti kazandrl. ESR prosesi bu ynleriyle ve yukarda belirtilen avantajlar bakmndan
bugn iin vakum altnda eritme (VAR) ve toz metallurjisi ile rekabet halindedir.
VAR bilhassa son senelerde ok gelimi olup zel
alamlarn yapmnda byk rol oynamaktadr. Bununla beraber, bu teknik yerini artk tek ynde katlatrma proseslerine ve toz metallurjisine brakmaktadr. Toz metallurjisi ise dvlme kabiliyeti ve
alaamn terkibinin tutturulmas bakmndan yeni
imknlar salayan bir usuldr. Kk tane bykl
ve mukavemeti artrc fazlarn daha uniform olarak

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

163

Kk taneli dkm yapsnn gerekletirilmesinde ok kullanlan bir metod da ekirdeklerime meydana getirecek kimyasal ilvelerin kullanlmasdr,
rnein, bu maksatla alminyum alamlarna titanyum ve bor, dkme demire ferrosilisyum, baz magnezyum alamlarna karbon ve zirkonyum ilve edilir. Bu kimyasal ilveler dandiritlerin teekklne
baladklar sun bir ekirdek meydana getirirler. Kk tanelerin elde edilmesi ile ilgili olarak yaplan
son almalar dandiritlerin paralanmasna ekirdeklerime zerine byk rol oynadn gstermektedir.9'12 Isl deimeler neticesi dendiril kollan paralanmakta ve bu paralar yeni dendiritlerin teekklnde birer ekirdek olarak rol oynamaktadr.
Dkmclerin lgisini eken Baz Konular

dalm olmas toz metallurjisinin getirdii byk

bir avantajdr. Ayn zamanda, toz metallurj isiyle ekil verme imknlar da oktur.
Genellikle ingoUarda lboratuvarlardaki kadari,
ok kk dendirit kollar aras mesafenin gerekletirilmesi zordur. Bunu gerekletiren bir metod,
ingotlann sv eriyikten atomize edilerek su iine
datlm toz haldeki alamlarndan sktrlarak
yaplmasdr. Atomize partikllar ok sratle soutulduklarndan son derece kk dendirit kollan
aras mesafeye ha7-dk. Bu paralar sklinlarak
sinterlendikten sonra haddelenip tavlanrsa, toz haldeki paradan daha da ince ve homojen mikroyapya haiz bir yap elde edilmektedir.
Pres dkm usul de birka senedir ok yemlikler ihtiva eden bir teknik olmutur. Dkmcler genellikle, seri imaltta metali ucuz ve tekrar kullanlabilir kalplara dkmek isterler. Bu bakmdan pres
dkm usul, yeni metalsel kalplara basnla gnderme usul tercih edilen bir usuldr. Son senelere
kadar inko, alminyum esasl alamlar ve baz magnezyum, bakr alamlar bu yolla dklmekteydi. Bugn ise dkme demirin ve hatt eliin pres dkm
imalt sahasna girmek zeredir.18'19 Bu yollarla yksek alaml takm eliklerinin pres dkm imkn
olabilecektir. -elik uzun seneler genellikle grafik kalplara dklm ve metal kalplar eliin ok sayda
dkm iin kullanlmamtr.
Yksek scaklkta eriyen alamlarn pres dkm M. I. T. de Flemings ve arkadalar tarafndan
gelitirilmitir. Bununla ilgili tekniklere Reodkm
(Rheocasting), Tiksodkm (Thixocasting) ve Kompodkm (Compocasting) denilmektedir.i9'l8
Reodkm, btn metal alamlarnn katlama
esnasnda iddetli alkalanmalar halinde yksek bir
sv zellii gstermesi esnasna dayanr. Reodkmde sv-kat karm direkt olarak pres dkm makinasna gnderilir. Bunun iin alam likidus scakl stne kadar stlr. Sonra svnn scakl belli
bir hzla drlrken ayn zamanda da kartrlr.
Belli bir sv-kat orann verecek scakla eriilince
karm pres dkm makinasna verilir. Bu tekniin
avantaj gzel bir yzey kalitesi ve salam bir i yap vermesindedir.
Tiksodkm ise reodkmn bir deiik eklidir.
Bunun esas, kesme gerilmesine tabi tutuluncaya kadar, sv-metal karmnn kat gibi bir davran
gstermesidir. Bu karm basn altnda sktrlnca, sv gibi hareket ederek, kalbn btn boluunu
alr. Bu maksatla reodkm yoluyla belli ekilleri
aldrlm paralar, belli bir scakla kadar stlr
ve sonradan pres dkm makinasna verilir. Bu usuln stnl, reodkmn avantajlarna ilaveten
prosese otomosyon imkanm artrma olanan da salamasdr.18
Kompodkm ise metalsel olmayan malzemelerin,
ksmen katlam alamlara katlp kantnhnasyla yaplan bir eit bileik dkm usuldr. A1203,
SC, TlC gibi paracklar sv-kat karmnn alkalanmas esnasnda alama ilve edilir, sonradan
reodkm veya tiksodkm usulnde olduu gibi
dklr
Yukarda anlatlan pres dkm usulleri vastasyla birok avantajlar salanr.Metalin dkm scakl olduka dtnden ve hem de ksmen katlam halde bulunduundan alam ssnn nemli bir
ksm dkmden nce alnm olur. Bu ise kalbn

164

ekecei s miktarn azalttndan kalbn mrn

ve prosesin sratini artrr. Keza, metalin kalba ksmen kat halde girmi olmasndan, kendini ekmeden
doan boluklar azalr. Salam olduu yksek yapsal avantajlar bakmndan reodkm, tiksodkm
ve kompodkm pres dkm sahasnda byk yeniliklere yol amaktadr.
Kompodkm benzer dier bir bileik malzeme
yapma yolu da yledir. Kalp boluu, dklen metalin erime noktasndan daha yksek erime scaklna haiz toz halde hususi malzemelerle doldurulur.
Sonradan sv metal veya alam kalba basn altnda
yollanr.
Son zamanlarda zerine ilgiyi eken bir dier dkm sfero dkmdr. Sfero dkmn zelliklerinin
ok deiik olmas ve dolaysyla ok tatbik sahas
bulmas buna sebeptir. En son gelitirilen bir metodda dkme demir, magnezyumun silisyum alam haiinde yolluk zerine yerletirimesiyle aalanmakta20
dr. Bu ekilde en son anda alamakla genellikle
daha ok sfero tanesi elde edilmekte ve dkm yaps daha ferritik olmaktadr. Bylece, hem sfero dkmn daha nce potada alanmasndan doacak
olan magnezyum kayb ve hem de erken alanmadan
dolay sfero dkmn bnyesinde doan zellik kayb ortadan kaldrlm olmaktadr.
Birok dkm usullerinin gelitirilmesi yannda
bugn dkm endstrisine otomasyon daha da fazla
girmitir. Hassas dkm bile otomatik makinalarla
yaplr hale gelmitir ve iilik ok azalmtr. Ayn
zamanda, yksek hassasiyetteki lme ve kontrol
aletleri de dkm endstrisine girmi yklemenin
optimum bir ekilde olmas iin kompturlar kullanlmaya balanlmtr. Bylece insan tesiri minimuma
indirilerek dkm paralarnn kalite ve gvenilirlii artmtr, ilveten, dkm paralarnn muayene
usullerinin son senelerde daha da gelitirilmi olmasyla yksek kalitede dkmlerin daha byk bir emniyetle gerekletirilmesi mmkn olmaktadr.
Referanslar
1. S. Z. Uram, M. C. Flemings, H.F. Taylor, Trans. AFS, v.
68, p. 347, (1960).
2. R. F. Polich, M. C. Flemings, Trans. AFS, v. 73, p. 28, (1965)
3. M. C. Flemings, S. Z. Uram, H. F. Taylor, Trans. AFS, v. 68,
p. 670, (1960).
4. T. F. Bower, S. N. Singh, M. C. Fleming, Met. Trans. v. l, p.
191, (1970).
5. E. Scheil, Z. Metalik., v. 34, p. 70, (1942), (9 nolu referansdan
alnmtr).
6. H. D. Brody, M. C. Flemings, TMS - AIME, v. 236, p. 615, (1966).
7. M. Baaran, T. Z. Kattamis, R. Mehrabian, M. C. Flemings,
Met. Trans., v. 4, p. 2427, (1973).
8. S. N. Singh, M. C. Flemings, Trans. AIME, v. 245, p. 1803, (1969).
9. M. C. Flemings,SoKdification Processing, Mc Graw-Hill
(1974).
10. M. Myers, M. C. Flemings, Met. Trans., v. 3, p. 2225, (1972).
11. T. Z. Kattamis, M. C. Flemings, TMS-AIME, v. 233, p. 992,
(1965).
12. K. A. Jackson, 3. D. Hunt, D. R. Uhlmann, T. P. Seward III,
TMS-AIME, v. 236, p. 149, (1966).
13. F. R. Mollard, M. C. Flemings, Trans. AIME, v. 239, p. 1526,
(1967).
14. Pratt and Whitney, Metal Progress, p. 38, (March 1973).
15. M. Baaran, Ph. D. Thesis, Department of Metallurgy and
Materials Science, M. I. T., Cambridge, Mass., (1974).
16. R. A. Swift, Metal Progress, p. 75, (March 1973).
17. Metal Progress, p. 65, (Jan. 1973).
18. R. Mehrabian, M. C. Flemings, Trans. AFS, v. 80, p. 173,
(1972).
19. M. C. Flemings, R. Mehrabian, 40 th. International Foundary
Congress, Moscow, Sept. 9-14, (1973).
20. W. H. M. Moore, Modern Casting, p. 37, (March 1973).
MHENDS VE MA K N A / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

Hidrolik sistemler
Russel Henke, P. E.
Teze r Sabuncuolu

U.D.K.: 621. 6

Bu yaz VVorld Construction mecmuasnn Kasm 1974

saysnda kan bir mlakattan dilimize evrilmitir. Mlakat veren Russel Henke, Hidrolik makinalar iml eden
bir firmann bakanl yansra Aratrma ve Gelitirme
Mhendisi, danman mhendis olarak pek ok grevi bir
arada yrtmektedir. Yaz 1. tekil ahs anlatm biimiyle
yazlm, ancak eviri 3. tekil ahsa indirgenerek yaplm-

TEKSIOV

tr.

Baz Prensipler:
Hidrolik sistemler her gn daha da gelierek, zellikle inaat makinalarnda geni lde kullanlmaktadr. Baz kimseler olduka yeni olan hidrolik sistemleri anlamakta zorluk ekmektedir.
Nasl aftlarn, halatl sistemlerin, dili arklarn
bir takm problemleri varsa, hidrolik sistemlerin de
kendine zg problemleri vardr. Asl zorluk, hidrolik
sistemlerin temeli olan akkan gcnn, mekanik
yntemler gibi derinlemesine bilinmemesinden domaktadr. Bu da eitim ve tecrbe ile ortadan kaldrlabilir. Hidrolik sistemler pahal sistemler olmakla
beraber artan verim ve g ihtiyacn kolaylkla karlamaktadr. Ancak ondan nasl yararlanmak gerektiini yeterince bilmek gerekir.
Hidrolik sistemde ama gcn iletilmesidir, yoksa, akkann bir yerden dier bir yere pompalanmas deildir. Bu adan bakldnda tpk bir dili kutusu ya da zincirli g iletim sistemine benzer.
ek. 1. de grld gibi stte bir zincir ve dili
takm vardr. Dililerden birisi eviren dieri ise evrilendir. Enerji-g-eviren diliden evrilen diliye
zincirdeki gerilme ile iletilmektedir. Alttaki ekilde
ise bir pompa motor kombinasyonu grlmektedir.
Pompa eviren dilinin yerini almtr. Motoru ise evrilen diliye benzetebiliriz. Sistemdeki basn da zincirdeki gerilmenin yerini almtr.
Aslnda, akkan g sistemini herhangi bir mekanik sisteme benzetebiliriz, u farklaki, ortam yani
g iletme arac olarak kullanlan boru iindeki basnl akkan aft, kay, zincir ya da dili takmnn
yerini almtr.
Hidrolik kavrama ve tork evirici ile hidrolik pompa ve motor sistemleri arasndaki fark da bilmekte
yarar vardr. Hidrolik kavrama ve tork evirici sistemler akkann kinetik enerjisinden yararlanarak
gc motordan aktarma organlarna iletir. Bunu bir
rotorun evrilmesiyle akkann rotorun evresinden
yksek hzla frlatlmas yani kinetik enerjisiyle salar. Bu sistemlerde iletilecek g bilindii gibi snrldr.
Hidrostatik Sistemler Nasl alr:
Hidrolik pompa ve motorlar gc iletmek iin potansiyel enerjiden faydalanr. Hidrolik sistemdeki basn sistemdeki akkann enerjisinin, akkann deMHENDS VE MAKINA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

'MOTCK.

PVMP

ek. 1.: Zincir Sistemi ve Hidrolik Sistemin Benzerlii.

Tension :
Driven :
Drive
:
Pressure :
Pump
:

Gerilme
Tahrik edilen
Tahrik eden
Basn
Pompa

bisi ise iletilen enerjinin lsdr. Bu sistemde iletilecek g u ekilde formle edilebilir:
BG = pxQ/450
Burada
BG : Beygir gc
p : Basn, kg/cmO : debi, lt/dak
Pompa bir mekanik motor tarafndan evrilir.
Akkan pompaya atmosferik basncn biraz altnda
bir basnla emilir ve pompay yksek bir basnla
terk eder, pn, bu basnca yk ve sistem kayplar dahildir. Pompann k basnc sistemin maksimum
enerji seviyesini gsterir. Pompa ve kontrol vanas
arasnda borudaki srtnme kaybndan dolay basn
bir miktar der. Kontrol vanasndaki ve motora kadar borulardaki kayplar buna eklenir. Bylece motorun giriindeki basn seviyesi faydal enerji miktarn belirler. Motor knda enerjinin yksek olmas
kayplarn dk seviyede tutulmasna baldr.
Motor hidrolik svsndaki enerjiyi yke iletir.
Pistonun yzndeki basn enerjisi piston koluna iletilir. Piston kolu da yk hareket ettirir. (ekil 2.).
Burada yk basite yle ifade edilir:
burada,

F = pxAp
A^ : Piston alan
F : Yk

Bu formlden anlald gibi piston yzeyindeki

basn ykn bir fonksiyonudur, yani yk makinann
kapasitesine ve hidrolik sistemin yapt ie gre belirlenir. Bylece, basn piston koluna gelen yk reak-

165

COffTKOL

VALVZ
.

PISTON-

LOAZ>

CYLIISDER.
ek. 2. : Hidrolik sistem paralar
Pump : Pompa, Control Valfe : Kontrol Vanas, Motor Cylinder; Motor Silindir, Lood : Yk.

siyonuna baldr. Bir hidrolik pompas kendi kendine basn meydana getirmez, fakat hidrolik svsn
(akkan) bir yk direncine kar iter. Basn potansiyel enerji aslnda yk direncim gsterir.
Pompalar:

Devaml dnl motorlar tpk hidrolik pompaya benzer. Dolaysiyle eidi vardr: piston, kanatl ve dili tipi. Baz sistemlerde pompalar, sisteme balan biimine gre motor olarak da kullanlabilir. Yalnz, ek valf tipi piston pompas hi bir
zaman motor olarak kullanlamaz.
Bir hidrolik motorun k torku yle ifade edi-

Hidrolik sistemlerinde kullanlan pompalar pozitif yerdeitirmeli pompalardr. Bu tr pompalar aftnn herbir dnnde belirli miktar akkan cebri olarak pompalar. Pompalanan akkan miktar
pompann yerdeitirmesine eittir. V d ile gsterilir
ve genellikle cm. 3/devir cinsinden tanmlanr. Pompa k yani debisi, Q ise yle ifade edilir:
burada,

Q = Vd x N
N : dev/dak

Gnmzde kullanlan pompalar eitte toplanr : Dili pompa, Kanatl pompa ve pistonlu pompalar.
Motorlar:

Hidrolik sistemlerin ikinci nemli paras olan

hidrolik motorlar pompalara benzer. Nasl pompa
akkana enerji yklyorsa, motor da akkandaki bu
enerjiyi yke ileten elemandr. Basnl akkan motora girer, piston kolu ya da bir aft yardmyla enerji yke iletilir, harcanan akkan tekrar depoya dner ve sirklasyonu devam ettirir.
Temel olarakS eit motor vardr. (1) Lineer veya
silindir, (2) Kstl dnl, (3) Devaml dnl. Silindirler tek ya da ift hareketli olabilir. Tek hareketli silindirlerde akkan pistonun tek bir yzne basn yapar, bylece hareket ettirilen ykn geri yerine getirilmesi iin baka bir kuvvete, rnein yer
ekimine, gerek vardr. ift hareketli silindirlerde ise
akkan pistonun her iki yzne de gnderilir. Bylece, yk her iki tarafa hareket ettirilebilir. zellikle
inaat makinalannda kullanlan hidrolik silindirler
eski halatl sistemlerin yerini almtr.
Kstl dnl motorlar, dner silindire benzetilebilir. Bir afta balanm dz bir kanata bir tarafndan basnl sv gnderilirse dnme hareketi
elde edilir. Bu tr motorlar tek ya da ift yne dnl olabilir. Bu motorlarn kapasiteleri belli bir basnda verdikleri torka gre belirlenir.

166

burada.

T
T
Ap
Vm

= A p x V m /2 n
: Motor torku, kg - cm
: Giri k basn fark, kg/cm2
: Motor yer deitirmesi, cm3/devi r

Motor hz ise akkann debisine baldr:

burada,

Nm = ^'
O/Vm
Nm : Motor hz, dev/dak
Q : Debi, cm3/dak

Bir hidrolik pompa ve motor ek. 3. de grld gibi balanrsa basit bir hidrostatik g iletim
sistemi (HST, Hydrostatic Transmission) elde edilmi olur. Bu sistem bir dili ark takmnn yapt
ii aynen grebilir. ek. 3. deki sistem ile tek bir hz
oran elde edilir. Bu hz oran pompa yer deitirmesinin motor yer deitirmesine oranna eittir. Deiken yer deitirmeli motor ve pompalar kullanarak deien hz oranlan elde etmek olana vardr.

MOTO&

PUMP

Me .f VD
ff i Vf
ek. 3. : Basit bir Hidrostatik Sistem

Bu gn iin piston ve kanatl pompalarn deien yerdeitirmeli tipleri vardr. Bu ilem, kanatl pompalarda rotor eksantrikliinin deitirilmesi, pistonlu
pompalarda ise pistonlar altran eik plakann
asnn deitirilmesi ile yaplmaktadr.
(Devam Sayfa m de)
MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

Hava yastkl tatlar

R. Orhan Yldrm - Biro! Klk

Dnyann birok yerinde hava yastkl tatlar (Air

Cushion Vehicle-ACV) sivil ve askeri amalarla kullanlmaktadr. zellikle askeri alanda kullanlan Hava Yastkt Tatlarn (HYT) savunma ve dier amalardaki nemi
gn getike daha iyi anlalmaktadr.

GR :
nsanln tekeslei icat etmesindeki en byk etken srtnme idi. Fakat bu problem tekerlein icad
ile de ortadan kalkmad. Ancak insanolu asrlar boyu srtnmeyi azaltmasn rendi. Deiik tipteki
yataklar ve yalama sistemleri bu aamann en belirgin rnekleridir.
Srtnme problemi ile sadece kara tatlarnn
yapmclar ilgilenmediler. Ayn ekilde gemi yapmclar da uzun seneler suyun srtnme etkisinden yaknp durdular. Ancak bu alandaki aratrmalar 1959
senesine kadar sadece kt zerinde kald. Uaklarn gitgide hzlanmas ve bymesi kara ve deniz tamaclarna artk baz yeniliklerin yaplmas gerektiini kantlayan etkenler oldu. Fakat hava yast
prensibini ilk defa kullanan bu konuyla hi ilgisi olmayan bir fiziki oldu. Bu prensibin ana ilkesi yer
yzeyi ile fiziksel balanty ortadan kaldrmak idi.
Bu amala gelitirildii bir modeli su zerinde
denedi. Model ters dnm bir tabak grnmnde
olup ufak bir fan aracl ile yzeye basnl hava
frmekte idi. Bu fan ayrca ileri hareketi de salamakta idi. Bu prensibin pratikte kullanlabilirliliinc
pek ok kimse inanmak istemedi ve bu konu 1957
senesine kadar unutuldu.
Hava yastkl tatlar, esas anlamda ilk denemelerinin 16 sene nce yaplmasndan bu yana gelimelerini srdrerek gnlk yaama girmeye balamtr. Evvelce 3 saatte geilebilen ngiltere Avrupa ara-

U.D.K. : 629. 1. 039

sndaki Man denizi bugn Hava Yastkl Feribotlar ile

30 dakikada geilebilmektedir. HYT'lerin hem denizde
hem karada kullanlabilmeleri ksa mesafelerde ekonomik olmalar ok engebeli olmama koulu ile bataklk dahil her trl arazide rahatlkla alabilmeleri, klasik kara ve deniz tatlarna olan stnlklerini belirleyen ana faktrlerdir. Bu alanda ilk baary ngilliz yapm SR. N2 modeli HYT kazand. Bu
ara yksek engebelerden de geebilmek iin evresi
boyunca yumuak lastik bir perde ile evrelenmiti.
Etek ad verilen bu ksm tatn deniz dalgalarna
dayankllm da arttrmaktadr. ekil l de grlen
bu ara 27 ton arlnda olup durgun deniz zerindeki hz 40 milden fazladr. Kaportas zerindeki hava girilerinden kompresrler aracl ile baslan
hava etei iirmekte ve tat bu basnl hava yast zerinde deniz yzeyine demeden hareket
edebilmektedir. Dorusal hareket iki adet uak
tipi pervane ile salanmaktadr. Yn kontrol de gene uaklarda olduu gibi bir kuyruk kanadyla salanmaktadr.
Bugn kullanlan Hava Yastkl tatlarn hem lleri bym ve hemde hzlar artmtr. rnein
Man denizinde feribot grevi yapan SR. N4 modeli
tatn boyu 40 m. eni 24 m. ykseklii ise 12 metredir.
TEOR :
Bugn hava yast prensibinin eitli ekilleri olmakla beraber en yaygn olan ekil 2 - d de grld
gibi kenarlar etekle kapatlm olandr. ncede sz edildii gibi bu etek, tatn engebeli yzeylerden
geebilmesinde nemli bir rol oynar. Ayrca hava
yast basncnn dzgn dalmn ve bunun sonucu olarak da tatn daha dengeli olmasn salar.
Hava giriinden alnan hava eksenel fan aracl
ile etek ksmna baslr. Bu basn hava (P ( l ) tatn

EKL 1 :
SR - N 2 Tipi yolcu tayan bir hava yas
tikli ara.

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

167

a - Eik jet perdesi

b- Ayn merkezli akmlar

c- Dzlemsel yastk

unu

d - Etekli hava yast

e - Labirent rts

f- Sktrma kanad (Ram wing

EKL 2 : Hava yast prensibinin eitli ekilleri.

yzeyden belli bir (h,,) yksekliinde dengelenmesini

salar. Bu basnl hava dse kenarlardan tekrar darya kaar. Bu sistemin detaylar ekil 3 de verilmitir.
Aracn gros arl yastk basnc ile dengelendiinde :
W = APn
(l)
Burada
W - Tatn gros arl
(kg k )
A = Tatn alt yzeyi
(m2)
Pn = Yastk basnc'dr.
(kgk/m2)
ekiI3'de gsterilen kontrol hacmnda, radyal yndeki dorusal momentum deiimleri incelendiinde:
(1) Yzeyindeki dorusal momentum deiimi:
HJ =

(+ m . Vj . Co @)

(4)

dt

i l = '+vi m . co
= + V Co e (p t0 . L
Burada

H, = Dorusal momentum
m = Etekteki basnl hava
ktlesi
m = Etekten birim zamanda
geen basnl hava ktlesi

(3)

(fcg k /sn)

J U = Vj (p . H, . L . Vj)

168

(kgk)

(5)

SH^H, 1, + Hj |, = p . V / . t 0 . L
(l + co e) r
(6)
r = Radyal yndeki birim vektr.
Ayrca etek basncnn radyal yndeki etkisi kuvvet
birimi olarak:
F = P0 he . L
(kgk)
(7)
h,, = Etein yzeyden olan ykseklii (m)
(6), (7) ve (5) deki yerlerine konulduunda, ve:
T = p . V? . tn . L
(kgk)
toplam jet tepkisi olarak tanmlandnda :
T,
P0 =
(l + co @)
(8)
L.h e
(1) denklemi Pn = W/A olarak yazldnda:
W
A
(
) =
(i + co @)
(9)
T,
L.h e
Denklemi elde edilir.
Tatn ekonomik olabilmesi iin bilimsiz (W/Tj)
ifadesinin 50 den az olmamas gerekir. Bu 'kriter ise
etek yksekliini snrlandrr. Pratikte bu snr:
he < 0.2 x V A/n
(10)
olarak gsterilir.

(kgm/sn)

Vj = Basnl havann ortalama hz (m/sn)

L = Etek evresi uzunluu
(m)
p = Havann younluu
(kg^m3)
tn = Hava jet kalnl
(m)
= Perde as
(derece olarak)
(2) Yzeyindeki dorusal momentum deiimi ise:
H

I. H, = F
ilkesinden:

(4)

Teorik olarak () asnn 0 olmas gerekir ki

bu da hava yast prensibine aykr der. Hava yastkh aralarda bu deer 30 ile 45 arasndadr. Ayn
denklemdeki (A/L) oran ise tatn kesit geometrisini
ifade eder. Eit alanl geometriler arasnda (A/L) oran en yksek olan diredir. Dolays ile, bu adan
bakldnda HYT'lerin yuvarlak olmalar gerekir. Ancak dier tasarm gereksinmelerinden dolay uygulamada elipse yakn dikdrtgen ekiller kullanlmaktadr.
MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

FAN

EKL 3 : Basit hava yast prensibi (Eteksiz durumda)

Yaklak g hesab:
Gerekli gcn hesaplanmasnda genellikle birim
etek uzunluu esas alnr:
in ( l - K ) -

G
L

= (P0-PA)'-S

G/L = Birim etek uzunluu iin

gerekli g
K =

(H)

(B.G./m)

= Basn sabitesi
P -P
r

PA = Durgun hava basnc

P = Toplam fan k basnc
(11) denkleminde grld gibi, gerekli g
yastk basnc ile artmaktadr. te yandan (1) denkleminden de kaldrma kapasitesinin dorudan doruya yastk basncna orantl olduu grlmektedir.
Pratikte yastk basnc 150 - 300 kgk / m2 arasnda alnmaktadr 0.015-0.03 at). rnein 10 tonluk bir kaldrma kapasitesi elde edebilmek iin yaklak olarak
6 x 11 metrelik bir yzey gerekecektir. Bu da benzer
bir klasik deniz tatnn normal lleri ierisindedir. Daha da dk bir yastk basnc ngrldnde yzey alannn ok byk olmas gerekmektedir.
Bu da tat yapsnn hantal ve gereinden ok byk
olmas sonucunu dourur.
Hava Yastkt Tatlarn Kullanld Alanlar :
HYT'lerin hem denizde hem karada kullanlabilirlii, ksa mesafelerde ekonomik olmalar, ok engeMHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

beli olmama kouluyla bataklklar dahil her trl

arazide rahatlkla ve sratle alabilmeleri gelecekte bu tatlarn gnlk yaantmzda nemli bir yeri
olacan kantlamaktadr.
a) Sivil Amalar:
HYT'ler sivil alanda yolcu ve yk tanmasnda, tabii afetlerde, zellikle denizdeki kurtarma almalar
ve yangnlarn sndrlmesinde, kaakln ve kurallara uygun olmayan balkln nlenmesi gibi eitli amalarla kullanlmaktadrlar.
Genellikle tama kapasiteleri toplam arlklarnn % 45'ine kadar ulaan HYT'ler ksa mesafelerde
yolcu ve yk tamasnda eitli kolaylklar salamaktadrlar. En belirgin rnek olarak Man denizinda ingiltere - Avrupa balantsn salayan HYT'ler
gsterilebilir. Bu hatta alan SR-N4tipi hava yastkl feribot be kiilik mrettebat dnda 609 yolcu
veya 254 yolcu ve 30 araba tayabilmektedir. Arl 168 ton olup 4 m. yksekliindeki dalgalardan da
etkilenmemektedir. G kayna olarak herbiri 3400
beygir gcnde olan drt adet Bristol Siddeley gaz
trbini ile donatlmtr. Bu trbinler tatn saatte
65 millik bir hzla ve deniz yzeyinden (etek ykseklii dahil) 2.40 metrelik bir ykseklikte hareket etmesini salar (ekil: 4).
Genellikle deniz yzeyi gibi olduka dz olan blgelerde kullanlabilen HYT'ler gemiler kadar pahal
liman tesislerine de gereksinme gstermemektedirler.
Kara parasnn denize hafif bir meyille birletii
her hangi bir yerden HYT'ler denizden karaya veya
karadan denize rahatlkla geebilirler.
Her nekadar byk ticari ve harp gemilerinin yanlan sabit bir ekilde kapatlarak HYT prensibi ile
srtnmeyi azaltarak hzlarnn arttrlmas dnlm isede, yalnzca elde edilecek yksek hz iin ge169

EKL 4 :
SR N4 Tipi Hava Yastkl Feribot.

rekecek harcamann fazlal imdilik bunun gerekletirilmesine olanak salamamaktadr.

Hava yast prensibi gnmzde trenlerde de uygulanmaya balamtr. Genellikle tek bir ray zerinde giden bu trenlerde, ray ile tren asisi arasnda
yaratlan hava yast srtnmeyi byk lde azaltmaktadr. leri hareket ise gl gaz trbinleri ile
salanmaktadr. Bu nedenlerle hzlan klasik trenlere
oranla ok daha fazla olup (300-350 km/saat) daha
sessiz ve sarsntsz bir yolculuk salamaktadrlar.
Sahil Koruma Grevi: HYT'lere sahip olan birok
lke bunlar polis ve sahil koruma grevleri iinde
kullanmaktadr. zellikle uzun ky eridine veya baka aralarn giremedii geni nehir deltalarna sahip
olan lkelerde bu tatlar daha da nem kazanmaktadrlar, rnein, Hindistan'da deneme amac ile kullanlan bu tr bir HYT ksa bir sre iinde yaklak
45 milyon liralk kaak eyann yakalanmasnda yardmc olmutur.
Tasarmna bal olarak 1.60 metrelik engelleri bile aabilen 'bu tr HYT'Ier llerde, kaba dalgal denizlerde, sazlk ve bataklk arazilerde rahatlkla kullanlabilmektedirler. Kuvvetli rzgrlarda ve 110 km/
saate varan hzlarda bile aerodinamik kontrolleri tata gerekli dzgn hareketi salayabilmektedir. Bu
tr bir ara ekil 5'de grlmektedir.
Amerikan - ingiliz ortak yapm olan Voyageur -1
tipi bir HYT 1971 de iml edilmi olup 1150 aft beygir gcndeki General Elektrik LM 100 tipi deniz gaz
trbinleri ile donatlmtr. Daha sonra gelitirilen
Voyageur - II ise herbiri 1400 beygir gcnde olan iki

gaz trbinine sahiptir. Bunlarn buz, kar, amur, bataklk gibi arazilerde yaplan denemeleri de ok baarl olmutur, ingiliz savunma kuvvetlerinde gelitirilen dier bir HYT'nin denemelerinde ise bu tr aralarn kutuplardan, gney dou Asya'nn tropik sahalarna kadar her yerde btn hava koullarnda kullanlabildii anlalmtr. Ayrca dk bir hava yastna sahip olduundan zerinden getii bitki rtsne de fazla bir zarar olmamaktadr.
b) Askeri Amalar:
Baka hibir motorlu tatn karadan ulaamad
bataklk ve sazlk gibi stratejik arazilere kolaylkla girebilen HYT'Ier yksek hzlar sayesinde ani basknlarda da kullanlabilmektedirler. Yzeyle temas, yalnzca dk basnl hava yast olduundan, dier
konvarcsiyonel tatlarn veya gemilerin etkilenebilecei mayn tarlalarnn zerinden kolaylkla geebilirler. Ayrca karlaabilecei makinal tfek veya tfek
atlarndan da yksek hzlar sayesinde fazlaca etkilenmedii anlalmaktadr.
HYT'lerin askeri alandaki etkinlikleri bunlarla da
bilmemektedir. Bu aralar baarl birer denizalt avcs olarak ta kullanlabilirler; lojistik destek ve girebilecei her trl araziye an karma harekatnda
byk baar gsterebilirler. Hzlar yaklak olarak
saatte 50-80 deniz mili olan HYT'Ier ayn byklkteki konvansiyonel karma gemilerine gre daha fazla yk kapasitesine sahip olduundan ve kyda aa-

EKL 5 :
SK-5 Tipi bir sahil koruma botu
Silahlar: 2 Adet 12,5 mm. lik makinal
tfek.
1 Adet 230 At/dk. lk ar
makinal.

170

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

EKL 6 - a
Birliklerin bindirilmesi.

EKL 6 - b
Hedefe doru gidi

EKL 6-c
Karaya k.

EKL 6 : Hava yastkl aralarla gerekletirilen bir kartma harektnn nemli aamalar.
(Devam Sayfa 177 de)

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

171

Duman kontrol, yanma verimi ve alev

dengelilii zerine deneyler
smail Ata l ay

U.DJC.: 662. 9

Aleve direkt olarak hava pskrtlmesinin duman

kontroln kolaylatrd saptanmtr. Aynca yanma verimi ve alev stabilitesi (dengelilii) de daha iyi
bir ekilde kontrol edilebilmektedir.
Duman Kontrol, yanma verimlilii ve alev stabilitesindeki gelimelere, rafinerilerdeki mealelerde ve
baz endstriyel yanma sistemlerinde olduka ihtiya duyulmaktadr. Aada bu hususlarda ksa bir
aklama verilmektedir. Kullanlan metod ekil - l'de
basit olarak gsterilmi olup, yanma aleve direk olarak hava pskrtmekten ibarettir.
3
almalar 183 cm. /San. (0.11 It/dak) ak debisi
olan 25.4 mm. i apl brlrn 1.5 -1.8 m. yksekliindeki alevi zerinde yaplmtr. Aada verilen 4
ayn deneyin sonular da mukayese edilmitir.
1. Alev tabanna buhar verilmesi,
2. Yaktn hava ile tamamen karm,
3. Brlr borusu evresindeki deliklerden hava
verilmesi,
4. Aleve direkt olarak hava pskrtlmesi.
Yukanda aklanan deneylerin sonulanma duman
kontrolunda birbirlerine gre etkinlikleri incelenirse,
aleve direkt olarak hava pskrtlmesinin duman
kontrolunda en etkili metod olduu grlr (ekil - 2).
Bu metodla dumann fazlaca azaltlmas yannda az
miktarda hava gereklidir. Dumann kontrol edilmesinde havann yaktla nceden kartrlmas dahi,
aleve buhar vevilmesinden daha etkilidir. Aynca verilen buhar alevin stabilitesini bozmakta ve alevin snmesine de sebeb olmaktadr. (Bu metodla duman no.
su 4'n altna dmemektedir).

Hova enjiktOrii

EKL 1

Atev iine direkt olarak pskrtlen hava, duman fazlaca azaltmakta, alev scakln artrmakta,
alev boyunu ksaltarak stabilitesini gelitirmektedir.

?7~ Buhar pskrtlmesi

<

12

HAVA ( B u h a r ) ,

16

'20

23

28

32

it /dok

EKL 2 : Duman kontrolunda kullanlan deiik metodlarm

birbirlerine gre etkinlikleri (Hava debisi 183
cm3/sn brlr i ap 25,4 mm.)

Aleve direkt hava pskrtlmesinin dier avantajlar da unlardr.

1. Yanma iddeti artnlmtr. (alev scakl, dier metodlardan farkl olarak, 200 C daha yksektir ve alev ykseklii de 1.5 m.'den 0.9 m.'ye
drlmtr).
2. Alev stabilitesi ykselmitir, (Ani rzgardan kolayca snen alev imdi rzgardan etkilenme
mektedir).
Bu gelimeler yanma veriminin artmasna yardmc olmakta ve yanmam veya ksmen yanm yaktn atlmasn azaltmaktadr.
Bu almalarda hava pskrtcs paslanmaz elikten yaplmtr. Alev iinde de herhangi bir tahribata uramamtr, iinden devaml hava gemesi
nedeniyle tahribat olmad dnlebilir.
Alev iine pskrtlen hava ile dumandaki belirli
azalmann nedeni, daha ok, karbonun meydana geldii ve oksijenin az olduu scak blgeye ulasan hava
sayesindedir.
Ayrca, turbelans art ve daha iyi kanm alev
iddetini artrmakta ve karbon teekkln durdurmaktadr. Buna ilaveten, hava pskrtcsnn, alevin tabanna yakn bir yere yerletirilmesi, metal
yzeyinin katalizr etkisi nedeniyle, karbon teekkln azaltt da dnlebilir.

Dner makinaiarda kaplinli balant

Hasan Ta - nal Gnay
KAPLNL BALANTI, DNER MAKNA SSTEMLERNDE
KFAYETSZ BR BALANTI EKL MDR ?
Eer kullanlan kaplin uygun tatbik edilmemise veya
uygun seilmemi ise, cevap EVET'dir.
Aada, bu kritik makina elemannn seimindeki ana
faktrler incelenmektedir.

Kaplin ve dner ekipman projecilerini ilgilendiren en byk mhendislik sorunu, fleksibl (elastik)
kaplinlerin tatbikatdr. Kullanc, imallt firmann
teknik tavsiyelerini uygulay ekline gre, bu sorun
da msbet veya menfi bir tesir icra eder. Kullanc
hereyden nce kendi operatr ve/veya bakmc kadrosunun tecrbe seviyesini gznne tutmak ve ona
gre bir kaplin tipi semek zorundadr.
Sipari artnamesi de, kaplinde beraber alacak
rotorun alma art gznnde tutulmal ve gerekirse, sipari bir ihale konusu olma yerine, bu eit imalt yapan tek firmadan direkt temin edilebilmelidir.
Kaplin, zerinde kk para tasarrufu yaplmas dnlmeyecek kadar, ok kymetli bir makina elemandr.
Uzun yllar boyunca kompresr dizaynlar, sistem
iin uygun kaplin tayin edememek yznden, snrl
almalar halinde kalm, bu yolda harcanan devaml gayret ve yaplan aratrmalar sonunda kstlayc
hususlar ortadan kaldrlmtr. Bu almalar sonunda zellikle diskli tip kaplinlerin uygulama tekniinin gelitirilmi olmasn byk bir basan olarak belirtmek gerekir. Diskli tip kaplinleri, dili kaplinlere
kyasen, rotorlara irtibatta ok daha uygun ve uzun
mrl bir eleman olup, ayara da imkn vermesi en
belirli stnldr.
Kaplin seimi ile ilgili almalar hakknda bir
rnek verelim. 1955 ylnda tp tipi bir tork-metre
de diskli tip kaplin kullanlmas dnlyordu. O
srada diskli tip kaplin ancak Avrupada iml edildiinden, onun yerine mecburen dili tip kaplin kullanlacakt. Fakat dili kaplinin dourduu ar dinamik kuvvetler tork-metreyi hasara uratabileceinden, dili kaplini tadil etme yoluna gidildi. almalar ok baarl oldu, tadil edilmi dili kaplin hal
basan ile kullanlyor.
Mevcut dinamik kuvvetleri yenmek iin orijinal
kaplin purojesi tadil edildii gibi, aftn eilmesini
nlemek iin apda bytlmtr; bylece kaplin
arlna ilveten 850 librelik (tarkr. 385 kg. lik) bir
kuvvet potansiyeli tanmas mmkn olmaktadr.
Daha nemlisi, bu son kuvvet, 17.000 librelik (7300
kg. lk) aft arlnn dengelenmemi ksmdr. Yani sistemdeki dengelenmemi kuvvet aft arlnn
sadece % 5 i civarndadr.
Ad geen bu sistemde tahrik, 13.500 d/d devrinde
ve 3500 HP gcnde bir trbinle yaplmaktadr; rotor
MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 22 - MAYIS 1975

U.D.K. ; 621 -135 : 621. 825

arl ise 1200 libre (tarkr. 550 kg) dr. Tork-metreye uygun olarak 5 inlik (127 mm. lik) bir kapiin
kullanlmtr; yani kaplin arl nisbeten bykm ve dolaysyle eksantrisite (salg) de o oranda
artmtr.
Byle bir kaplinin tadilinde dnlen esas unsur,
kaplin gbeinin ve mesafe elemannn salgsz almasn temin olmutur. Bunun iin elemanlar montanda kullanlan geme ekil ve toleranslarnn seimi ve bu toleranslann muhafazas kullancnn en
cidd problemini tekil etmitir. Btn bu hususla
n bilen ve ngren titiz almalar sonucu, rahatlkla
ifadel edilebilir ki, iyi projelendirilmi, uygun iml
edilmi ve dikkatle monte edilmi dili tip kaplinlet
15 yldr, ayni iyi verimle hizmet grmeye devam
etmektedirler. Varsa, imalt hatasnn, veya montaj
kusurlarnn dzeltilmesi artyla, iyi almayanlar
da shhatli ve verimli bir alma gsterebilirler.
Maalesef nesiller gemekte ve fakat kaplin dizay
nna lyk olduu nem verilmemektedir. Halbuki
kaplin dizayn teknii, imaltlara ve kullanclara
(ve hatta resm makamlara) tekrar tekrar retilmeli ve uygulanmas temin edilmelidir. Bugnk sanayiin ana hedefi olmu retim-daha ok retim
dncesi bu nemli ihtiyac maalesef unutturmu
gibidir.
Halbuki kullancnn mecburen yapt bakm ve
tamir masraflar ve bu sebeple olan retim kayplar
bedeli, bu tekniin gelitirilmesine ve bu konuda uzman eleman yetitirilmesine harcanacak paralarn ok
zerindedir. Eitim masraflarnn ok yksek olduu
bilinmektedir; ancak gerek dizayn tekniindeki, gerekse imalt veya bakmdaki bu ihmaller Amerikan
kaplin imaltlarn cidd ekilde etkilemektedir. Bu
sebeple bugn artk Amerikan imaltlar da, teknik problemlerin hallinde yardmc olmakta zellikle diskli tip kaplinin gelitirilmesinde ve ses (grlt) nlenmesinde geni katklarda bulunmaktadrlar.
Artk mevcut kataloga gre seri imalt deil, ihtiyaca gre her uygun deiikliin yapld bir anlay hakim olmaktadr.
Kaplin imalt mhendisleri bugn artk daha kolaylkla ve arzu ile dner ekipman mhendisleri ile
beraber alabilmekte ve optimum artlarda dizayn
edilmi bir (komprsr tahrik sistemine) ait kaplinin dizayn iin grp tartabmektedirler.
Bugnk dizayn gayretleri daha az Standard fakat
daha salam kaplin iin younlatrlmtr. zel kullanma amacn ve artlarn bilmeyen personel tarafndan kullanlsa bile kolay hasar grmeyecek, daha
az dikkat ve tecrbe ile bile kullanlabilecek tipte
kaplin dizaynna ynelinmitir.
173

Diskli tip kaplinlerin bu yeni gre gre dizaynnn baz gereklerini aadaki misalde grmek mmkndr.
Bir Tatbikat rnei:

Tahrik Rotoru: 3 kademeli bir santrifj kompresrn rotoru takriben 350 libre (158 kg) dr. Bir
elektrik motoru ile tahrik edilmekte olup, devir bir
dili tertibat ile 12000 d/d ya ykseltilmi bulunmaktadr.
Devir ykseltici Dili Tertibat: 6,675/1 evirme
oranl, ift helisli bu dili, 2500 HP g nakletmektedir. Pinyon dilinin statik arl 100 libre 45.3
kg ve dinamik arl 2500 libre (1132 kg) dr.
Motor: 1800 d/d h senkronize bir tahrik motorudur. Rotorunun arl 6000 libre (2718 kg) dur. Yksz haldeki ivme 12 saniyedir.
zm: Konuya girmeden nce, mhim bir hususa deinelim. Kolaylkla anlalr ki 12 saniyelik ivmelenme mddeti ok uzun bir sre deildir. Herhangibir dner elemanda kontrolsz bir radyal kalc
kuvvet mevcut ise, malzemelerin an gerilmelere maruz olmas dnda, ilk hareket dahi mmkn olmayabilir, te hereyden nce, dizaynn ilk hedefi bu
eit yksek deerli radyal kuvvetleri etmek olmaldr. Konumuza dnelim.
Problemi nce en an artlarda tahlil edelim:
Kaplinimizin kullanlaca kompresrn mil ucu statik arl 350/2 = 175 libre (79 kg) ve pinyon statik
arl 100/2 = 50 libre (23 kg) dr. ok hafif yklerde bile, pinyon yataklannn dinamik yk tad
bilindiinden, pinyon mil ucunun 100 libre (453 kg)
bir yk (veya diren kuvvet) tad kabul edilecektir.
stenen hza ulancaya kadar, kaplindeki dengelenmemi radyal kuvvetin kabul edilebilir (msaade
edilebilir) seviyesi, mil direncinin, yzde 15'i alnabilir; yani tahrik edlen ve tahrik eden ularda bu kuvvet srasyla 26 libre ve 15 libre (11,8 kg. ve 6,8 kg)
alnacaktr. Bu deerler, mil yanm ucunun tahrik
edilen tarafnda 0,95 g. x cm mertebesinde, mil yanm
ucunun tahrik eden tarafnda ise 5,73 g,xcm mertebesinde, dengelenmemi ve kaha moment demektir. Ki dili kapln projecisinin ulaabilecei ideal
rakkamlardr.
Tahrik edilen aft ile pinyon dilisinin asl (esasta) bir balansszl yoksa, ki obuas zayf bir ihtimaldir, rneimiz verilmi gce uygun bir kapln
semekten ibaret olur. Bylece dizayn gibi, imalt
da, bakm da kolay ve mmkn bir kaplin seilebilir.
rneimizdeki deerler iin iki tip dili kaplin uygulanabilir. Birincisinde (ekil 1) erkek di balarnda bulunur; ikincisinde ise (ekil 2) erkek di ara
parada bulunur.
Her ikisinde de bir pilot eleman, erkek dili iine
girmek suretiyle kaplinin serbest elemann uygun
ekilde merkezlemeyi temin eder (ekil 3).
4500 ve 16000 d/d kademeleri iin mevcut kataloglardan Standard bir aft boluuna gre, ilgili kaplinler seilebilir. (stediimiz boluu tam veren bir
katalog olmayabilir).
Seilen birinci kapline (4550 d/d in) ait standard
gmlek ve ara parasnn arl 19 libre (8,6 kg)

174

EKL 1 : Dili kaplin : Erkek di balkta.

'///////////////////////////////Ti

EKL 2 : Dili kaplin: Erkek di ara parasnda.

dr. kinci kapline ait ara parann arl ise 4 libre

(1,8 kg) dr. Bu arlklarn yars, mil ulanna monte
edilen balklar tarafndan tanr. Ad geen bu balklarn herhangi bir ilve eksantrik dengesizlik hasl
etmediini kabul edelim. Gerekten de, birinci kaplin
ara parasnn 0,00254 mm. lik bir merkez kakl,
sadece 1,43 gr x cm, den kk bir moment hasl eder.
kinci kaplin ara paras ise ayn, 0,00254 mm. lik merkez kakl iin 038 gr x cm. gibi kabili ihmal bir
moment dourur. Klavuz (pilot) merkezleme eleman
dediimiz gmlek, hareket halinde sadece 0,01 mm.'lik
bir merkez kakl gsterirler; moment ise, 1,43 gr x
om. dir ki bu deere gre mkemmel dengelenmi kaplin elemanlar saylabilirler.
2 inci safhada, dizaynn iletme karakteristiklerinin etd gelir. Mesel iletme artlarnda kaplinin
snma durumu incelenebilir.
Birinci kaplin halinde, dilerde hasl olan s, aft
(mil) iinde, d hava ile temasta olan gmlek iindekinden farkl ekilde yaylr. Gmlek, balktan daha
fazla snacak ve daha fazla genleecektir. Bu fazla
snma ve genleme, gmlee tesir eden santrifj kuvvet arttka daha da fazlalaacaktr. Nakledilen HP'ye
orantl olmak zere, gmlein radyal genlemesi bala nisbeten 0,075-0,010 mm. daha fazladr. Byle
bir farkllk, 0,05 mm.'ik bir merkez kakl ve 28,6
gr x cm. mertebesinde moment dourur ki, ideal proje deerinin 3 misli bir deerdir.
kinci kaplinimizde de hemen hemen ayni miktarda s yaylrsa da, i bo ara paras ile gmlekteki
s dal benzer olduundan hasl olan genlemeler
de birbirine yakn olur. Dolaysyle, pilot gmlek elemanna sadece santrifj bir kuvvet tesir eder. Bu
kuvvetlin meydana getirdii raidyal byme 0,0254
mm. in ertebesinde olup, eksantriklik (merkez kakl) 0,012 mm. ve moment 1.919 x cm. dir.
Bu duruma gre, istenen hizmeti birinci kaplin gremez; ikinci kaplin ise ancak grebilir. Buradaki
grebilir sz bilerek seilmitir, grr bilhassa
denmemitir. Zira moment iin bulunan 1,91 gr x cm.
deeri, istediimiz 5,73 deerine ok yakn olup fark
herhangi bir imalt veya montaj hatasn kapatacak
emniyetli deildir.
Kullanc setiz ikinci kaplinin bu zelliini
bilmeli ve yarm kaplini afta balarken dengeleme
mandrelinden veya mil kaklklarndan veya kaplinin fabrika balans hatasndan doacak dengesizlikMHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

imdi de, ayni artlarda, bir Diskli tip kaplin hesabn grelim : ekil 4.

Gene ayni maksimum msaade erilebilen dengesiz

deerler geerlidir fakat bu tip kaplinde sadece statik
pilot boluklar dikkate alnmaldr, iletme (alma)
eksantriklikleri hasl eden iletme scaklklarnda veya
santrifj kuvvetlerde bir deiiklik yoktur. Kaplinin
imaltna giren elemanlarn seimi iin, projeci, btn dier yan tesirleri dahi hesaba katm olsun. Ancak disklerin dizaynndan nce zellikle (mil) karakteristiklerinin ok iyi bilinmesi ve deerlendirilmesi
gerekir.

EKL 3 : Dili kaplin emas.

leri nlemeye itina gstermelidir. Kapin elemanlarnn baanmasmda, gereki balans salamak zere,
zerinde eilim di ekimi muhtelif delikler bulunan balans levhas ile allmaldr. Cihaz skmeden
bir kaplin ayar gerekiyorsa, saha balans kontrollar
yapmak gereki olur.
Hesap edilecek bir baka husus daha vardr. Kay
ma srtnmesi katsays. Isnan ve genileyen rotorlarn eksene! hareketlerine gsterilen diren bu kayma srtnmesinden dolaydr. Belli bir katalogdan seim yapldna gre seilen ayni boyut ve tip iin,
her iki kaplin de ayni di ara hatt apna haizdir
yani di zerindeki yk her dkisinde de ayndr. Bu
yk ve seilmi srtnme katsays, aln yataklar
tarafndan karlanan bir kuvvetin neticeleridir; byle bir kuvvet halindedir ki ift helezonun biri, diler
kaymadan ve normal ilem tamamlanmadan nce,
kavramasn yapar.
Sistemdeki her s deiiminde, sistemde bir reaksiyon oluur. Bu eit tesirler, projeciden ziyade, kaplin kullancsn alkadar etmelidir. Zira kullanc
teorik dilerle, yani ideal dierle deil, hatt yeni iml
edilmi dilerle bile deil, eldeki kullanlm dilerle
hahaadr. Seilmi srtnme katsaysndan kast
budur: Tahrik edilen milin aln yataklarnn zelliklerini (kapasitesini) ve ykleme faktrlerini kaplininden iyi randman alabilmek iin, kullanc tecrbe ile
tesbit etmelidir. Son yllarda, kayma srtnmesini
drmek iin ok kesif almalar yaplmakta olup
baz baarlar da elde edilmi olmasna ramen asl
y'k, tekrar ediyoruz, devaml - kesiksiz retim iin
yine kullancnn zerindedir; kulland kaplinin ideal artlarm bilecek ve bu artlar daima temin etmeye alacaktr.
Kayma srtnmesi ile yakndan ilgili bir dier husus da, dili kaplinlerii yalanmas konusudur. Bu
konudaki en kk bir kusur Kayma srtnmesi katsaysn sonsuz yapar, yani kaplin kilitlenir.
Setiimiz tatbikat rnei zerinde daha bir ok
ey sylenebilirse de, dili kaplinleri kullanmada kullancnn bilmesi ve uymas gereken hususlar kfi derecede akland sanrz.
MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

Dili kaplinlerde eksantrisite bozukluklar hasl

eden imalt hatalar, diskli kaplinlerde de ayni eksantrisite bozukluklar dourur. Fakat diskli kaplinlerin bu kusurlarnn iletmeye alnmadan tesbiti ve
dolaysyle hasl edecekleri arzalarn geni apta nlenmesi mmkndr.
SKLEBLR ELAMANLAR GURUBU

\TAMAMEN METAL EMNYET SOMUNU

EKL 4 : Tipik bir diskli kaplin.

Keza yerinde (sahada) montajdan doan eksen

kaklklar bile, kaplin komplesinde dinamik radyal artk kuvvet bulunmamas sebebiyle, bir mahzur
tekil etmemektedirler.
Kullancnn bilmesi gereken nemli bir husus, ekil 5'de gsterilen, geici eksenel byme veya msaade edilen eksenel bymenin tolerans'dr. Baz
cihazlarda bu problem diskli kaplinler iin dili kaplinlerde olduundan ok daha cidd neticeler dourabilir. Disklerin deformasyonu ok daha sk b i r
kontrola tabi tutulmal ve kaplin, eksenel olarak randmanl almas iin, dikkatle ayar edilmelidir. Baz
cihazlardan, bir defa ayar edilip takldktan sonra,
sklmesi ok zor olabilir. Byle hallerde, venidcn
montaj iin, kaplin elemanlar tornada ilenebilir ve
araya mesafe paralar konabilir.
Diskli bir kaplinin en byk avantaj, kullanclarn
zaman zaman eitime tabi tutulmalar mecburiyetini
kaktenasdr. Kaplin bir defa iml edildimi, artk
tek i onun alma karakteristiklerini tesbit edip,
balanaca rotora ayarlamaktr. Ondan sonra artk
btn mr boyuca bir deiiklie ihtiya gstermez.
(Proje) safhasnda merkezleri ve eksenlerin intibak, yanl dizayn'dan doacak ar sarkm dirsek
momenti, geici sl byme ve hakiki bymelere ait

175

i*
(A)

KABL

HMAL EKSE.NEL GENLEME.

/"// s~7

*-

GVDE G E N L E M E S

?~r~7"S/7~

_ ML GENLEMES
/Jv'/77

(C)

, GVDE GENLEMES
["..ML GENLEMES

LGOVDE+ML GENLEMES
X

ML YATAI

D ALIN YATAI
A GVDE SPORT (DESTE)
EKL 5 : Gvde ve milin sl hareketleri.

tesirler hep hesaba katlmtr. lgili rotorlarn hemen her art (grlt dahil) proje modelinde dikkate alnmtr.
Diskli tip kaplinlerin imalt da kolaydr, balans
da. ok kk toleranslara inmek mmkndr. Mekanik ilenmesi basit delik, yzey ve kvrmlardan
ibarettir.
Dili kaplinlerde olduu gibi, diskli tip kaplinlerinde balans mandrel zerinde yaplr. Kaplin i sahasnda yerine oturtulduunda baz merkez kaklklar
hasl olabilir. Kaplinin oynak elemanlar radyal olarak sabit olduklarndan i sahasnda balans zor veya
kark deildir.
Diskli tip kaplinin bir dier faydal yan da, eksenel salg (eilme) yknn deerinin bilinmesidir.
Dili kaplinlerdeki deiken ye deeri bilinmeyen
kayma srtnmesi katsays'nn kullanc iin ne byk endie kayna olduu dnlrse, bunun ne derece nemli bir avantaj olduu anlalr.
Netice:
Verdiimiz artlarda her iki tip kaplin de ayni derecede uygundur. Aralarnda belli farklar olduu malmdur; fakat herbirinin dierine stn ynleri sebebiyle, verilen sistem iin her biri ayni derecede baarl olacaktr.
En belirgin farklar, diskli tip kaplinin kullanma
ve ayar ynnden stnl kadar ve bilhassa kullanmada gereken dikkatin az olmasnn bir mahzur
tekil etmemesidir.
uras aktr ki gerek dili gerekse diskli tip kaplinlerin bir katalogdan kolayca seilebilmesi mmkn
deildir.
Kaplin uygulamalarnn iki belirli ekli vardr: birincisi yeni dner sistemlere yeni kaplin kullanmak;
ikincisi ise mevcut bir kaplin yerine yenisini koymak.

Bilhassa bu ikinci hal, kaplin uygulamalarnda en ok

problem yaratan durumdur.
Daha ncede sylendii gibi, uygun kaplin dizayn
iin, ilgili dner sistem hakknda ok iyi bilgi sahibi
olmak gerekir. Keza eski bir kaplini deitirmek gerekiyorsa, mevcut dner sistemin mahiyetini iyice
incelemek gerekir. Baz tesisler ok eskidir; bazlar
ise yerinde eitli ve cidd revizyonlar grm olabilirler. Son bir durum muhakemesi her zaman iin
faydaldr.
Genel eilim, eski kaplini belirli vasflarnda baz
rtular yapmak suretiyle kullanmaktr. Ar ve byk apl miller iin bu usul ok zaman iyi netice
vermi ve kaplinler daha uzun sre arzasz almtr. Bu baarnn bir ksmm, kaplin imaltlar ile
dner ekipman imalt Mhendislerinin koordinasyonuna balamak mmkndr. Fakat baarnn en byk pay phesiz, eitli deiikliklerden sonra bile
baarl alma salayacak bir dizayn ve imalt gereketiren, kaplin imaltlarna aittir.
Yeni kaplin kullanma taleplerine ilveten, birok
kompresr kullanclar bugn, orijinal dili tip kaplinlerini de, diskli tip yeni kaplinlerle deimeye balamlardr. Tek istisna halde, deitirilen dili kaplinin karakteristikleri aynen yeni diskli kapline uygulanm idi. Tahrik eden ve edilen millerin zellikleri incelenip de kullanlan diskli yeni kaplin tadil
edilince yine baarl bir uygulama temin edilmitir.
Birok halde almyor denen dili tip kaplinlerin
almad deil, altrlamad anlalmtr; buna da sebep yeterli bir eitimden yoksun personel
elinde kal idi. Bununla beraber, iyi almyor denen bir dili tip kaplinin aslnda iyi monte edilemedii grlm, gerekli mdahale yaplp altrldktan
sonra, daha iki yl aralksz bir alma yapt tesbit
edilmitir.

REFERANS LSTES
1.

2.
3.
4.
5.

N. B.
Rolhfuss : Desing and Application
of Flexible
Diaphragm Couplings to Industrial Marine Gas Turbines ASME,
73 - GT - 75
John Wright : Which FIexible Coupling ? Power Transmission
Handbook, 71/72
P. C. Renso, S. Kaufman, D. E. Derocker : Gear Couplings
ASME, 67 - W A / D E - 8
L. H. Pray, E. W. Goody : AH Metal Lamiated Flexible Ele
mcnt Couplings ASME, PTG - 38
'. H. Anderson : Turbocompressor Drive Couplings
Transactions of tlc ASME Journal of Engineerine For Povver-1962

HDROLK SSTEMLER
f llalaraf Sayfa 166 da)

Hidrostatik g ile sistemleri (HST) aslnda karmaktr. Yalnzca, birbirine boru ile bal pompa ve
motor, sistemin srekli almas iin yeterli deildir. Deiik grevleri olan bir takm elemanlarn sistemin kullan biimine ve yke gre devreye konul
mas gerekir.
Kontrollar :

Hidrolik sistemin nc nemli paras kontrol

vanasdr. te bu kontrol sayesindedir ki hidrolik
sistemlerin ok deiik kullanm alanlar ortaya kmtr.
Yukarda da belirtildii gibi bu sistem bir svy
nakletme sistemi olmayp, bir enerji iletim aracdr.
Bu adan bakldnda kontrollarda temel prensip
vardr :
1. Yn ve zaman Kontrol: Bundan ama, enerjinin istenilen noktaya istenilen zamanda iletilmesidir.
2. Enerji Seviye Kontrol: Burada potansiyel
enerji (hidrostatik basn) ya modle edilir ya da
maksimum veya ortalama deerde kalmas iin kontrol edilir.
3. Enerji iletiminin Kontrol: Bu kontrol yardmyla akkann debisi hza bal olarak kontrol edilir.
Akkan g kontrol temel olarak bu deikenle yaplr, ayrca ikinci derece deiken olarak s
kontrol, bulama kontrol gibi kontrollar da eklenebilir.
Kontrol Vanalar:

Hidrolik g iletim sistemlerinde bu temel deikenler farkl vanalar yardmyla kontrol edilir. rnein yn kontrol vanalar, akkann ynnn bir devreden dier bir devreye deitirilmesini salar. Tahliye vanas, sistemin maksimum enerji seviyesini kontrol eder. Ak vanas, vanadan geen akkann debisini kontrol eder. ok grevli bir sistemin oluturulmas iin bu farkl grevli vanalarn bir araya getirilmesi gerekir. Bunlarn biraraya getirilip konmasnda
dikkat edilecek nokta, sistemin k karakteristiinin
uygulamada istenen verim snrlan iinde kalmasnn temin edilmesidir.
Karmak grevli kontroller yani entegre devreler, ok grevli kontrollar ve nite halinde getirilmi sistem paralan hidrolik g kontrol konusundaki yeni atlmlann sadece bir ksmdr.
MHENDS VE MAKINA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

HAVA YASTIKLI TAITLAR

(Bit^Uiraf Sav/n /'// tlc)

mynca engeller olmad srece kara parasnn ilerine doru da gidebildiinden, amfibik karma harekat iin ok elverilidirler. Tipik bir karma harekatnn nemli aamalar ekil 6'da sras ile gsterimiiir.
HYT'lerin dier gemi veya tekneler gibi su ile dorudan ilikisi olmad iin onlar kadar deniz dibine
ses dalgas yaymamakta ve sonar sistemi ile saptanmalar da olduKa zor olmaktadr. Bu zellikleri nedeniyle avlamak istedii deniz altlarn ok yaknlarna kadar habersizce yaklaabilmektedirler. Ayrca
HYT'lerin su altndaki denizaltlara gre ok daha hzl olmas, hava yast zerindeyken de sonar aletini
kullanabilmesi gibi stnlkleri vardr. Konvansiyonel torpillerden de etkilenme olasl ok azdr. Ayn grevin helikopterler ile de yaplabilecei dnlebilirse de HYT'ler, helikopterlerin tayamad birok silh ve cephaneyi de tayabilirler. Bu tatlar
ayrca gemiden gemiye, gemiden havaya atlan fzelerle donatlabilirler. Bu silhlara ek olarak konvansiyonel tip torpilleri de tayabilecei dnlrse sava srasnda gemilere kar hcum yetenei de kolaylkla anlalabilir.
Bu tr HYT'ler her nekadar klasik gemilere gre
birka kat daha pahal iselerde yukarda belirtildii
zere eitli amalarla her zaman iin kullanlabilirler.
Bar zamanlarnda askeri HYT'ler personel evkinde, ky korumasnda ve daha nce belirtilen dier
sivil amalarla kullanlabilirler. Bir sava durumunda ise bu tatlar ok ksa bir zamanda yeniden askeri grevlerini yapacak duruma getirilebilirler.
SONU

Bugn HYT'ler A.B.D., ngiltere, Kanada, talya,

ran, Suudi Arabistan, Yeni Zelenda gibi lkelerde eitli amalarla kullanlmaktadrlar. Bu aralar gelitirildike ve nemi daha iyi anlaldka dier lkeler de bu tatlara gereksinme duyacaklardr. Ayn
ekilde yakn bir gelecekte Trkiye de doal olarak
bu tatlardan almak, kullanmak veya yapmak zorunluluunu duyabilecektir.
Bu nedenle, niversitelerimizin, sanayimizin, dier
kurulularmzn ve bilim adamlarmzn bu konuya
yeterince nem vererek imdiden teorik ve pratik ynden trl giriimlerde bulunmalar ilerisi iin ok
yararl olacaktr.
YARARLANILAN

KAYNAKLAR :

(1) The Hover-Craft Story, Garry Hogg, 1970.

(2) Hover - craft Design and Construction, G. H. Elsley ve A. J.
Devereux, 1968.
(3) Asrospace International, September - October 1973 S - 39.
(4) Marine Applications of gas Turbines, Von Karman Inst. Lecture Series No. 46 1972.
(5) High speed Ground Vehicles, V.K.I. Lecture Series. No. 48.
1972.
(6) Vehicule Experimental a coussin d'air PV - 1., A. Jaumotle, niversite de Bruxelles. Institut D'Aeronautique. Rapport No. 3,
1966.

177

Radyal yk alan kaymal yataklarn

optimum dizayn
Deniz Grses

U.D.K.: 621.822.5

Kaymal yataklar uygulama sahalarna gre rulmanlara

nazaran stn niteliklere sahiptirler. Ancak, yap ve imaltlarna bal olarak baz dezavantajlar ortaya kmaktadr.
Aadaki yaklamda hidrodinamik yalamal radyal
yk tayan bir kaymal yatak ele alnmtr. Baz deiken,
lerin sabit tutulabilmesi varsaym ile arzu edilmeyen baml deikenlerin minimum yaplmasna allm, bunlarn ayn anda minimum olamayaca belirtilmitir.
Genel bir yataklama probleminde istenmeyen baml
deikenlere bal ama fonksiyonu tretilip seilen bamsz dizayn deikenleri ayarlanarak optimum deer bulunmaya allmtr. Matematik formllendirme ve optimumlatrma teknii sonucu problemin biri direkt dieri
bilgisayar uygulamal iki zm gsterilmi ve saysal bir
rnek verilmitir.

Kaymal yataklar, birbirine gre hareket eden paralarn desteklenmesi ve hareketlerinin snrlandrlmas din kullanlan makina elemanlardr. Yaplarna
gre radyal ve efcsenel ykleri alan dner yataklarla
bir kzak gibi alp dorusal hareketi snrlayan tipleri mevcuttur. Bunlarn iinde en yaygn olan bur
diye tannan radyal yk tayandr. Bu nedenle kaymal yatak diye bu tr adlandrlacaktr.
Kaymal Yataklar Genellikle:
1. Sessiz alma istendiinde,
2. Statik srtnme katsaylar nisbeten yksek olduundan sk sk duru ve kalk gerekmediinde,
3. Yksek titreim sndrme kapasiteleri nedeniyle

(a)

Hidrodinamik ^Yalama:
W radyal ykn tayan bir kaymal yatak dnelim, malat ve alma toleranslar nedeniyle mil
ap yatak apndan biraz kk olacaktr. Aradaki
boluun ideal olarak yala dolu olmas gerekir. Hareket olmadndan, W yknn etkisi altnda mil yatak
iinde ekil l - a'daki konumu alr. Mil dnmeye balaynca srtnme kuvvetinin etkisiyle yatak iinde dnme ynnde trmanr. Normal kuvvet N ve srtnme kuvveti F nin etkisi altnda olan milin trmanmas, bileke kuvvet R nin yarap rf olan srtnme dairesine teet olmasna kadar (ekil l - b) devam eder
[1]. Mille yatak arasndaki kuru (Coulomb) srtnme katsays f, mil ap d ise srtnme dairesi yarap
r( = fxd / 2
(D
denkleminde hesaplanabilir.

(b)
EKL 1

178

titreimli makinalarda,
4. Ddzaflr., M K -mesafeyi snrlayp eksenel olarak
bir im^ppEamas durumunda,
5. Yatangkblay^ontaj iin iki paral iml edilmesi, gerklfide,
6. fcpak ve' benzeri paracklar srtnme yzeyine
geldiinde d^ha yumuak olan yatan yzne gmlp, milli koruyaca ve almay engellemeyecei iin K gibi paracklarn bulunabilecei ortamlarda Kamalara tercih edilmektedirler. Ayrca
imalt kolayl^ ve dk maliyetleri bu yataklarn cazip olmasn salamaktadr.

(c)

Milin yatak iinde konumlar,

a) Mil sabit, b) Mil hareketli, c) Hidrodinamik
yalama gereklemi.
MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

Mille yatak arasndaki boluk yeterance ya ile

dolu ise mile yakn olan zerreciklerin dnmekte olan
mille beraber hareketi sonucu ya ponpalanm olur.
Dar boazda meydana gelen ya basnc mildeki radyal yk destekliyebilecek bir deere ulanca mil ve
yatak temas kesilerek hidrodinamik yalama gerekleir. Bu durumda milin yatak iindeki konumu dn ynne gre ters taraftadr (ekil l - c ) . Yeterince basn salanamazsa direkt temas sonucu mil ve
yatakta sratli anma meydana gelir.

almakta olan bir kaymal yatakta mil etrafndaki ya tabakalarnn birbiri stnde kaymas sonucu meydana gelen srtnme ii sya dnp ya str. Yan snmas ise viskozitesini ve yalama
zelliini dreceinden arzu edilmez. Bu bakmdan
srtnme iini minimum yapmak gerekir. Dinamik
viskozitesi ^ olan ya ile yalanan bir kaymal yatan boyu 2 L. radyal boluu c; inilin yarap R asal hz da o) ise srtnme iini meydana getiren srtnme torku
3

Hidrodinamik olarak yalanan bir kaymal yatakta mil ve yatak merkezleri arasndaki eksantriklik'e,
minimum ya filmi kalnl h,,, yatak ve mil yaraplar farkl olan radyal boluk c ise (ekil 2),
D-d
(2)

olur.

R L

T =

(6)
VI-E2

denkleminden hesaplanabilir [3]. Ya tarafndan tanan s ise tork ile asal hzn arpmndan bulunabilir.
Yatak muindeki ortalama destekleme basnc P
(birim projeksiyon alanna den radyal yk) olarak
tanmlanrsa
P = W/4RL
(7)
olur.
Kaymal yataklarda yk kapasite numaras:
P
2c
E
r

H"

.-p _

2(l-er/

[TT -E-) + 16 e2]

(8)

eklinde tanmlanmaktadr. [3], Denklem (7) yerine

konup dzenlenirse
2W
O
e
M. w

RL

[7T-E 2 ) + 16 r]

(9)

elde edilir. Burada, eitliin sa taraf yk kapasite

numarasnn yars olup P1 diye tanmlanrsa
2W
C2
p =
(10)
3
RL
elde edilir.

EKL 2 : Hidrodinamik yalamal kaymal yatak.

Bu yatakta eksantriklik oran

E = e/c
(3)
olarak tanmlanr [2]. ekil l'de grlebilecei zere
minimum ya filmi kalnl
\ = c-e
(4)
eklinde ifade edilebilir. Denklem (3) ve (4) 'den eksantriklik oram

Problemin Formllendirilmesi :
Genel bir yataklama probleminde 2 W yknn iki
adet 2 L boyunda benzer kaymal yatakla desteklendiini dnelim. ap 2 R olan mile a mesafesinde T
torku etki etmektedir (ekil 3).

olarak elde edilir.

Mil malzemesinin kayma modl G, kayma mukavemeti S ise, milin burulma as

= (Txa)/(Gxj) = (Sxa)/(GxR)
(11)
denklemi ile belirtilir.

Hidrodinamik yalamal bir kaymal yatan tad W radyal yk artarsa minimum ya filmi kalnl hn azalr. Yk an bir deer aldnda ya filmi
paralanp mil ve yatak malzemelerinin direkt temas sonucu yatan anmas ve sarmas durumu ortaya kar. Direkt temastan ce belli bir deerden kk h,, deerleri de ya iinde anma neticesi tanan metal paracklarn yatak ve mil yzeylerini izip tahrib etmesine sebep olacaktr. yleyse minimum
ya filmi kalnl belli bir deerin altna drlmemelidir.

Kaymal yatak probleminde dk deerler almas

istenen mildeki burulma ve srtnme torku eitlikleri incelendiinde (denklem 6 ve 11) bunlarn baz
sabitler ile yatak boyutlarnn birer fonksiyonu olduklar grlr. Pompalanan ya miktarnn fazla olduu
varsaym sonucu yadaki scaklk art az olacaktr.
Dolaysyle, yan dinamik viskozitesi sabit kabul edilebilir. Geriye kalan, dizaynn bamsz deikenleri
olan yatak boyutlar L ve R'dir. Ancak, srtnme torku L ve R ile doru orantl olmakla beraber burulma as R ile ters orantldr. Ayn anda her ikisini
de minimum yapmak mmkn olmyacandan dizay-

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

179

E = l-h n /C

(5)

'////xVX/y
vv^vyvvy.

\\\\\A\\\\
.\\\\X\\\\\

1
EKL 3 :

(14)
Sa

(15)

C, =

eklindedir. Denklem (10) dzenlenirse

fy = RxL3 C, = O
kstlama denklemi ortaya kar. Burada
C3. = 2 x W x C 2 P 1 x p L X ( J j
ksaltmas kullanlmtr.

(17)

. n-rn

ifadesi, elemanlan

fi
1

Jr^T ""

^ '

olan (m + 1) x (m + 1) lik jakobian matrisdnin determinantdr. Denklem takmlar (18) ve (19) birletirildiinde n denklemde n bilinmeyen elde edilir ki
zm mmkndr [3].
Yukardaki optimumlatrma yntemi kaymal yatak probleminin formllendirilmesine uygulanrsa
JT

-_a '-Z

-R-

__aU_ _ 3C R
R.
^
M^-= ^.^

elde edilir. O halde

d)

f m (x,, x 2 ,...,x n ) = O
verilmi olsun. Eer n > m ise, problemi bir n bilinmiyenli n denklem takm haline getirmek iin gerekli (n-m) denklem
FmU.

-) = 0

(19)
fmU

-),o

Tl A f 7

eklinde elde edilir. Burada

180

j( ^-x ^ .

~3L

n bamsz deikenin bir fonksiyonu olan ama

fonksiyonu
U = U (x,, x,, x 3 ,...., x n )
ile m kstlama denklemi
f, (x,, x,
xn) = O

fi

(16)

Optimumlatrma Yntemi:

f n =Jf-

2R

Genel bir yataklama problemi.

Denklem (6) ve (11) denklem (12)'de yerine konursa

U = (C,xR3xL) + (C 2 /R)
(13)
ama fonksiyonu elde edilir. Denklemin katsaylar ise
C. = A.

2L

nm optimum deerini bulmak iin, deiik birimlere

sahip olan bu baml deikenleri belli oranlar dahilinde birletirip (denklem 12) ortaya kan ama
fonksiyonunu minimum yapmak yeterli olacaktr [3].
U = ^XI + A2x
(12)
Burada, A, ve A5 nem katsaylar diye adlandrlrlar. Ama fonksiyonunun minimum deerini ararken
yatak boyutlar zerinde snrlamalar olacaktr. Denklem (9) ve (10) beraberce incelenirse L ve R bamsz deikenlerinin alaca deerlerin daima denklem
(10)'u salamas gerekecei grlr.

....

/
/

^
g

2L

'

3RL

= O

Determinant alp gerekli dzeltmeler yapldnda

4
(20)
f, = 8C, R L 3Cn = O
eitlii elde edilir.
Denklem (16) ve (20) beraber yazldnda
4
fl = 8Cl R L 3C, = O
3
f, = RL C3 = O "

(21)

lineer olmayan denklem takm elde edilir. Bunlarn

zm ise Basilttetirilmi Newton veya NevrtonRaphson yntemleriyle bir bilgisayarda yaplabilir.
MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

kalnl anmay nlemektedir. Mil malzemesi 30.000

lb/in2 kayma mukavemetine ve 12 x 108 Ib/inc2 kayma modlne sahiptir. Mildeki 0.005 radyal burulmann 2 Ib - in srtnme torkuna edeer olduu dnlrse optimum yatak boyutlarn bulun.

-.

ksaltmalar kullanldnda problem

K . A X = F (Xk)
(Xk + i) = X* + A X
eklinde zmlenebilir. Buradaki X vektr bamsz deikenler, A X vektr ise bu deikenlerdeki
artlardr. zme tekrarlayc (iteratif) bir ekilde
yaklalacandan X vektrne bir balang deeri
verilip bir sonraki tekrar iin deerinin hesab gerekir. Vektrdeki k ss tekrar saysn belirtir. K matrisi ise

(22)

eklindedir. Bahsi geen zm yntemlerinden birincisinde bu matris balang noktasnda hesaplanmakla beraber ikincisinde her tekrarda yeni deerinin bulunup kulalnlmas gerekir. Neticede, ikinci yntem sonuca birincisinden ok daha abuk yaklar.
Her iki yntemde tekrarn durdurulmas, A X art vektrnn ok kk deerler almasyla gerekletirilebilir.
Bahsi geen lineer olmayan denklem takmnn direkt zm de yaplabilir. Denklem (16)'dan
R = Ca/L>
(23)
ekilip (20)'ye konulur ve dzenlenirse
L = (8C, C" : l /3C 2 )i/n
(23)
elde edilir. Katsaylar (14), ;(15) ve (17)'den hesaplanrsa denklem (24)'ten yatak yar boyu, (23)'ten de
mil yarap bulunur.
rnek: ekil 3'teki sistem 2 W=2000 Ib yk altnda
100 rad/san. hzla dnmektedir. Milin serbeste burulabilen boyu 10 intir. Kullanlan yan dinamik viskozitesi 10-6 reyn olup imaltta 0.001 in radyal boluk elde edilebilmektedir. 10-4 in minimum ya filmi

Denklem (12)'deki nem katsaylar

A, = 1/2 = 0,5
A, = 1/0,005 = 200
olur. Yataktaki eksantriklik oran denklem (7)'den
3
E = l (1(H / 10- ) = 0,9
yk kapasite saysnn yars ise (9)'dan
P1 = 96,02
bulunur. Denklem (14), (15), (16)'dan katsaylar
C, = 2,8835
C2 = 5,00
C, = 0,2083
olarak hesaplanr. Yatak yar boyu (24)'ten
L = (8x2, 8835 x (0,2083) 4 /3x5)/" = 0,587 in
yarap ise (23)'ten
R = 0,2083 / (0,587)3 = 1,03 in
elde edilir.
Problemin metrik olarak formlendirilmesi mmkndr. Ancak, uzun formllendirmelerde karklk
yaratabilecek evirme katsaylarn ortadan kaldrmak
iin dinamik viskozite birimi (kg-san/cm 2 ) olarak
alnmaldr- Bu birim yaygn olmadndan metrik zm verilmekten kanlmtr.
Denklem (21) ve (22)'de belirtilen yntemle ayn
problem bir IBM 370/45 bilgisayarda zlm, yatak boyutlar
L = 1,0258 in
R = 0,5874 in
olarak bulunmutur.
LTERATR :
(1) SHIGLEY, J., E., Theory of Machines, McGrav - Hill Book Co.
Inc., New York, 1961, s. 367-369.
(2) FAIRES, V., M., Design of Machine Elements Collier - MacMillan International Editions, N. Y., 1969, s. 304.
(3) Asimow, M., Introduction to Design, Prentice - Hail, Inc., Englevvood Cliffs, N. J., 1962, s. 79-81, 107-112, 115-119.

BLYOR MUSUNUZ?
SINA MAMUL SATIN ALIRKEN YALNIZ DEVLET KURULULARI
DEL ARTIK HERKES O MAMUL N MAKNA MHENDSLER
ODASI TARAFINDAN VERLM

KALTE BELGES'ni
GRMEK STYOR!
MAKNA MHENDSLER ODASI

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - M4YIS 1975

181

Makina Mhendisleri Odas Yaynlar Listesi

l

TAKIM TEZGHLARI N KONTROL KTABI

46

Dr. O. SCHLE8INGER
Piyata : 50, TL.
13

MAKNA MHENDSLER HZMETLER

CRET TALMATNAMES
Makina Mhendisleri Odan
Fiyata : 5. TL.

26

ARA MALTINA AT TARFLER, BAZI ESASLAR

VE ASGAR ARTLAR
Makina Mhendisleri Odan
Fiyat : s, TL.

27

ASETLEN YNETMEL, KAZALARDAN KORUNMA

YNETMEL, OKSJEN YNETMEL, BAKIM,
MUAYENE VE TECRBELER
Makina Mhendisleri Odan
Fiyata : 15, TL.

28

30

Derleyen : . Hatt KtDMM

Fiyat : 10, TL.
31

MHENDSLER, ARATIRMACILAR VB
LETMECLER N MATEMATK STATSTK
fahaml EARAYALIN
Cokun KLB
Fiyat : 50, TL.

34

NSAN VE MHENDS
Nvlt OSMAY

Fiyata : 20, TL.

35

TANKERLER VB AKARYAKIT SARNILARI

frm.iHnA Mhendisleri Odan
Fiyata : 15, TL.

36

MALTTA BALAMA DZENLER Cilt : I

ev : Refik MANOUOLU
Fiyat : 30, TL.

37

BLRK VE HAKEM
Avukat Mira AKTU
Fiyata : 5, TL.

38

TAITLARIN MARKA, MODEL VE TPLERNE

GRE KARAKTERSTKLER
Makina Mhendisleri Odan
Fiyat : 50, TL.

39

TEKNK TERMODNAMK
ev : Yaln G9
Fiyat : 20, TL.

43

BYK EHRLERDE HAVANIN TEMZLENMES

KONGRES
Mhendisleri Odan
Fiyata : 50, TL.

44

MONTAJ SANAY
Mavina Mhendisleri Odan
Fiyat: 40, TL.

48

BLM YOLUNUN KLOMETRE TALARI

Hayrl BATEMUR
Fiyat: 10, TL.

49

ENDSTR FIRINLARI
ev : Maclt DEMOLU
Fiyat : 20, TL.

50

51

YAKITLAR VE REFRAKTER MALZEMELER

Maclt DEMOLU
Fiyata : 25. TL.

52

FIRIN ATMOSFERLER VE KARBON KONTROL

Maclt DEMOLU
Fiyata : 15, TL.

53

NATO MALZEME KODLANDIRMA SSTEM

Makina Mhendisleri Odan
Fiyata : 7,50 TL.

54

UYGULAMALI ISITMA KLAVUZU Cilt : I

ev : Hayrl BATEMUR
Fiyat : 40, TL.

55

MALTTA BALAMA DZENLER CUt : II

ev : RefU MANGUOLU
Fiyata : 20, TL.

56

58

182

ELK SEM VE SERTLEEBLMB

ev : Nejat UZAR
Fiyata : 40, TL.

59

KOROZYONA KARI PLSTKLER

Maclt DEMOLU
Fiyata : 25, TL.

60

ORTAK PAZAR VE TRKYE

Makina Mhendisleri Odan
Fiyat: 10, TL.

62

DKM ARIZALARI ATLASI

ev : Reat SABIBA
Fiyata : 25, TL.

63

ATELYEDE SERT MADEN ULARI

KRESEL GRAFTL DEMR DKM

Nurettin ARA
Fiyata : 20, TL.

MALTTA BALAMA DZENLER CUt : m

ev : Refik MANG.UOLU
Fiyata : 20, TL.

PORTLAND MENTOSU RETM TEKNNE GR

smet BENAYYAT
Fiyata : 40, TL.

Arif KURTU
Fiyat : 10. TL.
45

AKARYAKIT BRLRLER
smet BENAYTAT
Fiyata : 15, TL.

PK VE ELKTE ALAIM ELEMANLARI

ev : Maclt DEMOLU
Fiyat : 15, TL.

33

47

ELN TAVLANMASI, SERTLETRLMBS VB

TRETMANI
ev : Turgut TARIKHYA
Fiyat : 15, TL.
ALEVLE YZEY SERTLETRME

ARA PROJE VE BELGELERNN TANZM

VE TASDKNDE UYULACAK ESASLAR
Makina Mhendisleri Odas
Fiyata : s, TL.

64

TEKNOLOJDE PLSTKLER
Maclt DEMOLU
Fiyata : 25, TL.

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

Yayn
No. Kitabn Ad ve Yazar
70

UYGULAMALI ISITMA KLAVUZU Cilt : II

Yayn
No. Kitabn Ad ve Yzar
83

Malana Mhendisleri odas

Fiyat : Beher Cilt : 60, TL.

ev : Hayrl BATEMDR
Fiyat : 30, TL.

71

KARAYOLLARI TRAFK KANUNU VE TZ

84

Makina Mhendisleri Odas

Fiyat : 10, TL.

73

74

KALORFER TESSATI PROJE HAZIRLAMA

TEKNK ESASLARI
Makina Mhendisleri Odas
Fiyat : 30, TL.

METAL ALAIMLARININ ISIL LEMLERi

TEKNK ESASLARI

Macit DEMOLU
Fiyat : 50, TL.

Makina Mhendisleri Odas

Fiyat : 30, TL.

ISI EL KTABI

85

86

87

HAVALANDIRMA VE KLMA TESSLER

PROJE ESASLARI
Makina Mhendisleri Odas
Fiyat: 20, TL.

78 BA - KUR
Av. M. Fahri AAOLU
Fiyat : 10, TL.

TRKYE TEST LABORATUVARLARI ENVANTER

Makina Mhendisleri Odas
Fiyat : 100, TL.

BASINLI DKM Cilt : I

Maclt DEMOLU
Fiyat : 35, TL.

ENDSTR VE EVRE SORUNLARI

kr ER
Fiyat : 15, TL.

ev : Yelman GAZMHAL
Fiyat : 30, TL.

77

1972 TRKYE SANAY KONGRES Ct: I - II - III

88

SOUTUCU AKIKANLAR
Sabrl SAVA
Fiyat: 20, TL.

79

KAMYON AHAP KASALARI HESAP ESASLARI

Makina Mhendisleri Odas
Fiyat: 20, TL.

80

KAMYON AHAP KASALARI TP PROJELER

89

kr GLFDAN
Fiyat : 10, TL.
90

91

82

SOUK DEPOCULUK
Sabrl SAVA
Fiyat : 30, TL.

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1975

DL ARKLARDA KALTE KONTROL ESASLARI

Fiyat : 25 TL.
Osman TAYZ

TRKYE MAKNA MHENDSL

BBLYOGRAFYASI
Semra ARPAK
Fiyat: 10, TL.

SIHH TESSAT PROJELER HAZIRLAMA ESASLARI

KIZILCA
Fiyat : 20, TL.

Makina Mhendisleri Odaa

Fiyat : 250, TL.

81

L BRMLER VE EVRME KATSAYILARI

92

FABRKA PROJES VE YERLEME PLNI

1. Ertan YLEK . M. Rknet CEZZAR
Fiyat : 175, TL.

93

TRKYE'NN GENEL ZGLERYLE

DI KAYNAKLARA BAIMLILII
Ohaml K3LIOLU - Aykut GKER.-1 Rza CEB
Fiyata : 30, TL.

183

YAYINLARIMIZ DIINDA
ODAMIZDAN SATII YAPILAN KTAPLAR

MAKINA ELEMANLARI Cilt : I - II - III - IV

ELEKTRK MAKNALARI VE ARIZALARI

Gazanfer HABZADIN / 125, TL. D (yeye) 105, TL.

Fahrettin M3HLADIZ / 30, TL. O (yeye) 27, TL.

ZML TEKNK TERMODNAMK PROBLEMLER

KAYNAKLI PERNL BORULU ELK NAAT

Soner AKSOY / 50, TL. D (yeye) 40, TL.

KONSTRKSYON DETAYLARI

ALMANCA - TRKE TEKNK LGAT

Adnan Halet TAPINAB / 500, TL. D (yeye) 400, TL.
NGLZCE - TRKE TEKNK LGAT
Adnan Halet TAPINAB / 250, TL. D (yeye) 200, TL.

Yldrm KOAK / 30, TL. D (yeye) 27, TL.

ELEKTROTEKNN

ESASLARI

Nuri EBKAN / 20, TL. D (yeye) 17, TL.

MOTORLARDA PROJE
Cemal AKKBPK / 50, TL. D (yeye) 45, TL.

MHENDSLKTE MESLEK ETM, Cilt : I - II - III - IV

Adnan Halet TAFINAB / 140, O (yeye) 112, TL.
SANAYDE MALZEME TAIMA EL KTABI
Erol NELMEN / 30, TL. D (yeye) 24, TL.
HAVA KANALLARI HESABI VE KONSTRKSYONU

BUHAR TABLOLARI
Doan DADEVBEN / 20, TL. D (yeye) 18, TL.
MOTOR KONSTRKSYONU
(Gaz Kumanda Elemanlar)

Gazanfer HABZADIN / 50, TL. D (yeye) 40, TL.

Mesut YALINKAYA / 25, TL' D (yeye) 22.50 TL.

MHENDSLKTE YKSEK MATEMATK

TEKNK HDROLK (Hidrodinamik ve Hidrostatik)

Ylmaz KOAK / 35, TL. D (yeye) 30, TL.

KPRL KREN HESABI ve DER HESAPLAR
Prof. Guner DOSDOBU / 40, TL. D (yeye) 35, TL.
KALDIRMA MAKNALARI ve GENEL ELEMANLAR

Hamdi TOPKAYA / 50, TL. D (yeye) 45, TL.

TEKNK

MEKANK

(Statik)

Hamdi TOPKAYA / 25, TL. D (yeye) 22.50 TL.

Prof. Guher DOSDOBU / 47,50 TL. D (yeye) 42,50 TL.

Hamdl TOPKAYA / 30, TL. D (yeye) 27, TL.

OPERASYONEL ARAMA VE METOTLARI

MUKAVEMET (Elstik Cisimlerin Statii)

ihsan DUMAN / 100, TL. D (yeye) 85, TL.

Hamdi TOPKAYA / 35, TL. D (yeye) 32,50 TL.

KALDIRMA MAKNALARI, Cilt : I

ZML MAKNA ELEMANLARI PROBLEMLER

Gazanfer HABZADIN / 45, TL. D (yeye) 40, TL.

MUTLULUK N ARILAR
kr EB / 15, TL. n 12,50 TL.

smet BENAYYAT / 30, TL. D (yeye) 27, TL.

SALAMURALAR
Sabrl SAVA / 12,50 TL.

PLSTK LETMECSNN EL KTABI

Abdlhallk AKBABA / 70, TL. D (yeye) 60, TL.

NSAN - BLN SSTEM SEVK VE DARE KLEMLER]

Turgut AAB / 40, TL. D (yeye) 36, TL.

VNLER - PALANGALAR ve
KALDIRMA TAIMA . AKTARMA MAKNALARI
Adnan Halet TAPINAB / 70, TL. D (yeye) 58, TL.
ELKLERN TAVLANMASI VE ISIL LEMLER
Fettah GVENTBK / 25, TL. P (yeye) 22,50 TL.

ZML MHENDSLK MEKAN PROBLEMLER

Ali Sedat KABA / 25, TL. D (yeye) 22.50 TL.
ENGINEERING ORIENTATION
Adnan Halet TAPINAB / 90, TL.

BUHAR KAZANLARI (Duman Borulu)

Abdullah EKER / 45, TL. D (yeye) 40, TL.

TEKNK RESM
lakender HUMBABACI / 60, TL. D (yeye) 54, TL.

KLMA VE HAVALANDIRMA
Sadi TAMER / 80, TL. D (yeye) 50, TL.

YAPILARIN SU . ISI VE BUHAR YALITIMLARI

Muzaffer ZKB / 75, TL. O (yeye) 67,50 TL.

ISITMA VE HAVALANDIRMA
iskender KUMBARACI / 60, TL.

UYGULAMALI SANAY TP KAZANLARIN PROJE

ISITMA VE HAVALANDIRMA (Yardmc Kitap)

HAZIRLAMA TEKN

iskender HUMBABACI / 30, TL.

Abdullah EKER / 75, TL. G (yeye) 67,50 TL.

184

MHENDS VE MAKNA / CLT 18 - SAYI 220 - MAYIS 1D75

Dnyaca

Tannm

tiHITACHI
HDROLK
EKSKAVATRLER
WHO3 LASTK TEKERLEKLi
BEKHO (Ters Kepe)

HDROLK EKSKAVATR
0,35 m3 Kepe hacmi - 63 HP

PALETL HDROLK
EKSKAVATRLER
BEKHO KAPASiTESi 0,4 m-2,4 m ARASI
5 AYRI TP

HDROLK KONTROLL
EKSKAVATR VE VNLER
TIP
Kapasite

:
:

KH 100
30 TON

KH 150
40 TON

KH 180
50 TON

Muhtelif uzunlukta Bom- Dreglayn (Sallama),

ve Klemsel kepeler Kule vin ve ahmerdan
atasmanlar.

STN KALTE ve
UYGUN FATLARLA
HZMETNZDEDR

Trkiye Umumi Distribitr

LMTED RKET
ZMR, GAZ BULVARI 76- 1^) P.K. 699 - *p BORMAK -<W 4436O- TELEKS : 52 329
UBE

AN K AR A-MERUTYET CADDESi 29/8 - E3P K. 172 .YENEHR - *P BORMAK -<8>254123 TELEKS 42 319
STANBUL -CUMHURiYET CADDESi 155/1 - E2]P K. 36 - Ll - %BORMAK -
TELEKS 22 698

M. M. 265

SANAYCLERE
O5HP-1OOHP
1O devirden
REDUKTOR
ihtiyalarnz
iin
bize

mracaat

KTORLERI
BR YIL GARANTLDR
Makina Mhendisi

ZARE BEDEYAN
Azapkap Talaclar Sok. No. 4 KarakyTel: 445295-442770
M. M. 297

Di/yon
fflokino /onoyii
R E D K T R ve ELSTK KAVRAMA FABRKASI
Motorlu Redktrler
Muhtelif Model ve Boylarda
Standart Redktrler
zel Redktrler
Elastik Kavramalar
Daha Fazla Bilgi in Bror steyiniz
YEMENCLER CAD. KSEOLU HANI KAT 2/208 KARAKY STANBUL 456394

M. M. 298

Ortipa

REDKTORLER -VARYATRLER

YATIK REOKTRLER (UR Serisi)

YATIK ALIAN VARYATRLER
OK ALIAN VARYATILIR
zahh Katalog vt tfit listesi isteyiniz
..
_
SONSUZ VIDAU REOUKTRLER
OK REDUKTRLER (DR - Serisi)
_

I^nnan

H. CAHO MAN
Mak, Mh.
Yk
*\AKNE ve YEDEK PARA SANAYii
Tesis tarihM 918
Pabrj Topkap Maltepe

M i M U L L E R :;JR Y I L GARANTLDR

UMTel.*&
NO. a
213961
stanbul

M. M. 273

TEKNK ELEMAN
ARANIYOR
OLMUK MUKAVVA SANAY VE TCARET A. .
GENEL MDRLNDEN
irketimizin Gebze - Dilovas Oluklu Mukavva Fabrikasiyle kurulmakta olan Kt Fabrikas iin yetitirilmek zere, aadaki artlar haiz Makine, Elektrik ve Kimya Yksek Mhendis veya Mhendisleri aranmaktadr.
steklilerin bir resimleri ile beraber hal tercmelerini, Olmuk Genel
Mdrl, Genel Sigorta Han, Salpazar - stanbul adresine gndermeleri
lzmdr. Uygun grlenler mlakata arlacaklardr.
Aranan artlar:
iyi Almanca bilmek,
Askerliini yapm olmak,
35 yan amam olmak,
Birka yllk i tecrbesine sahip bulunmak.
Sonu Reklm

M. M. 322

GAZ, BTAN GAZ VE

SINAl GAZ ARMATRLER
Oksijen tp valf
Klor tUp valf
Hidrojen tp valf
Karbondioksit tUp valf
Azot tUp valf
Asetilen tUp valf
Alev kesme valf
alome takmlar
Oksijen reglatrleri
Asetilen reglatrleri
Propan reglatrleri
LPG gaz ile alan prmz
Deiik tazyikler iin dedantr
ve yksek debill dedantrler.
Kamping ve ocak musluklar
Kamping mini valf
Kamping IUx musluu
TUp valfleri

Her trl basnl kaplar iin

vana ve aksesuar imalatlar
konusunda emrlnlzdeyiz.

Mamullerimiz (FRO-talya) (Sierra - falya)

(E.C.A.-Trkiye) Teknik yardm ile
imal edilmektedir
TCAR VE TEKNK BLG N
MRACAAT ADRESMZ
GENEL DSTRBTR

roELMOR

TESSAT MALZEMES TCARET A

Kemeralt Cad. 37 Kat 2-3 Karaky istanbul Tel 4 5 5 2 2 7 4 4 8 5 1 5

M. M. 268

KOMATSU +f+
STANDART

ANZMAN

TORQFLOW (OTOMATK ANZUMAN)

DSOA-

D155A-1

BULDOZERLERN TAKDM EDERiZ

VOLANDAK BEYGR GC : 300 HP/2000 DEV/D AK
ALIMA AIRLII
: 31970 kg. (70.480Lb)

Gl, direk pskrtmeli, turboarzl KOMATSU dizel motoru, birim

arlk bana fazla g ve byk irtifalarda az g kayb salar.
Dayankl, kolay sklp taklabilen paral tip cer dilisi
D150A - 1 Ar hizmet tipi. dilileri daimi itiraki!, 6 leri 4 geri anzuman.
D155A - 1 KOMATSU TOROFLOVV - otomatik anzuman kolay ve abuk srat ve
istikamet deiimi salar.
HER E UYGUN ATAMANLAR.

LlMTED
iZMiR: GAZi BULVARI 7 6 -

3 P. K.

U B E * ANKARA : MERUTiYET CAD. 29/8 tSTANBUL: CUMHURiYET CAD. 155/1

B O R M A K

44 360 - TELEKS : 52 329

E P. K. 172, YENEHR - jjg BORMAK

25 41 23 - TELEKS : 42 319

699

iRKETi
-

jfe

P. K. 36 - iLi - o^ BORMAK -

40 31 00 - TELEKS : 22698

tttrboterm
ISI

EANJRLER

AIRTMAN BAKIR BORU

VE TRBLNSLI

Alminyum Eletleri ile

en yksek randmanl
Is Eanjrleridir.

5/8 BAKIR BORU

EKSENLER 40mm.
ELET HATVES 2,1-3.5 mm.

LU/
1/2

BAKIR BORU

EKSENLER 32mm.
ELET HATVES 1.8-2.0 mm.

3/8 BAKIR BORU

EKSENLER 25 mm.
ELET HATVES 1.8-2.0mm.

#
#
#
#
#

Souk sulu klima santral serpantinleri

Byk tonajda Freon evaporatb'rleri
Konvektr stc elemanlar
Scak ve kaynar sulu stc elemanlar
Buharl hava stc petekleri

* Fan-coil sulu ve Freon eanjrleri

* Endksiyonlu cihaz elemanlar
* Salon tipi klima cihaz evaporatrleri
* Byk tonajda hava soutmal kondenserler
* Klima santral evaporatrleri

*
*
*
*
*

Pencere tipi klima cihaz petekleri

Salon tipi klima cihaz kondenserleri
Freon kompresr grubu kondenserleri
Otomobil stma ve evaporatr elemanlar
Kk ve orta tonajda evaporatrler

TEKNK BROMUZ :
SOUTMA-ISITMA VE KLMA CHAZ MALTILARI, DZAYN MHENDSLER
VE TESSAT MTEAHHTLERNN CRETSZ OLARAK, EN EKONOMK E AN JR
DZAYN VE MALATI N HZMETNDEDR.

trboterill s CHAZLARI TCARET VE SANAY A. .

POSTA KUTUSU=929 TELEFON=71458 TELGRAF TrboteriTi - ZMR
Ajans-Trk Matbaaclk Sanayii l Ankara