Ali zuyar, (1971) Bergama'da dodu.

1996 ylnda Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi'nin "Tarih" blmnden mezun oldu.
Siyah-Beyaz gazetesinde film eletirmenliiyle balayan yaz hayatn

Antrakt, Sinema, Pencere, Popler Tarih, Toplumsal Tarih, Sinematrk ve

Cinemascope dergilerinde Trk Sinemas'nn ilk yllaona ilikin birok
makalesiyle srdrd. Yazarn Babali'de Sinema (2004), Devlet-i Aliyye'de
Sinema (2007) ve Modem Tarihin lk Sivil Esir Kamp, Knockaloe w Mehul Trkler (2008) adl kitaplar yaymlanmtr.

AliZUYAR

SINEMANIN.. OSMANLICA
.
SERUVENI

De Ki 130
Sinemann Osmanlca

Serveni

AliZUYAR

De Ki Basm Yaym Ltd. ti., 2008

5846 Sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarnca her hakk sakl
dr. De Ki Basm Yaym Ltd. ti.'nin yazl izni olmakszn ksmen veya
tamamen o~altlamaz.
Dizi Editr: Ali Karadoan
Yayona Hazrlayan: Ali Karadoan
Teknik Hazrlk: Binali Mansur
Kapak Tasarm: iLEF Reklam Atlyesi
Kapak Resimleri: Film Mecmuas dergisinin Kasm 926 tarihli .
saysnn Osmanlca kapa ve Artistik-Sine dergisinin 4 Kasm 926
tarihli . saysnn kapa.

Bask: Cantekin Matbaas (O 32 384 3435)

Birinci Bask: Eyll 2008 (1100 Adet)

ISBN: 978-9944-492-30-0
Bandrol Seri No Aral~:
SKB-VFY 360956'dan
SKB-VFY 362055'e kadar.
De Ki Basm Yaym Ltd. ti.
ilkyerleim Mahallesi, 938 Sokak Gzel Sla Sitesi, B Blok, No: 8
STIM-BATIKENT 1ANKARA
bilgi@deki.com.tr www.deki.com.tr

Nursen'e

NDEKLER
Yeni Baskya nsz ...................................................................... 9
Girill
Osmanlca Sinema Dergileri ....................................................... 17
Sinema ................................................................................................. 19
Sinema Postas (Le Courrier du Cinema) ....................................... 21
Sinema Yldz ..................................................................................... 24
Opera-Sine (Opera-Cine) .................................................................. 29
Sinema Rehberi .................................................................................. 31
Film Mecmuas (Le Film) .................................................................. 32
Sinema Mihveri .................................................................................. 37
Artistik-Sine (Artistic-Cine) ............................................................. 40
Trk Sinemas (Cine-Turc) .............................................................. 43
Mndericat ................................................................................. 4 7
Dergi erikleri ................................................................................... 49
Sinemalarda Bu Hafta ........................................................................ 49
Sinemalarda Cevelan .......................................................................... 50
Beklediimiz Eserler ........................................................................... 51
Sinema Havadisleri ............................................................................. 53
Karilerimiz ile Hasbihal ..................................................................... 59
Sinema Hileleri ................................................................................... 61
Byk Sanatkarlar .............................................................................. 64
Sine-Ma gazi n ....................................................................................... 66
Sinema Romanlan .............................................................................. 69
Film ve Salon

Tantmlar ...........................................................

71

Sinema lanlar .................................................................................... 73

Film Listeleri ....................................................................................... 79
Salon Tantmlar. ............................................................................... 81
Film Tantmlar ................................................................................. 84
Bror .................................................................................................. 87
Dier lanlar ........................................................................................ 90

Sinema

Yazlarndan

Semeler .................................................. 99

Dnemin Sinema Yazarlar. ............................................................. 101

V az' - Sahneler ................................................................................. 104
Sinemada Musiki .............................................................................. 106
Sinema Sanatkarl .......................................................................... 109
Sinema Entrikalar ............................................................................ 112
Sanatn Ruhu .................................................................................... 114
Vilayetlerde Sinema ......................................................................... 116
T emaa V ergisi ................................................................................. 118
Sansr: Ak Resimler ..................................................................... 119
Sinemada ocuk Artistler ............................................................... 121
Almanya'da Sinema Hayat ............................................................. 122
Amerika ............................................................................................. 124
Film Mmessillerini Ziyaret ............................................................ 125
Moris Dekobra le Mlakatmz ...................................................... 12 7
Basma

Yansyan

Bilinmeyen Trk Filmleri .............................. 129

Bilinmeyen Trk Filmleri.. .............................................................. 131

Yeni Bican Efendi Filmleri .............................................................. 132
Bican Efendi Belediye Mfettii ...................................................... 132
Bican Efendi Tebdil-i Havada ......................................................... 133
Bican Efendi Yeni Zengin ................................................................ 133
Bican Efendi Para Peinde ............................................................... 133
Esrarengiz ark ................................................................................. 134
Aksaray apkm Kk Cemal ...................................................... 13 7
Cariye ................................................................................................ 138
Sonu ...................................................................................... 139
EK: Osmanl'da Yaymlanan lk Sinema Dergisi.. .......... 143
Kaynaka .......................................................................... 15 3

Yeni Baskya nsz

Dokuz yl nce yayunlanan bu kitabn ortaya k sreci, Selim
Nzhet Gerek'in Perde-Sahne dergisinin Austos 1941 tarihli 5.
saysnda Arap Harfleriyle Tiyatro Sinema Mecmualar balyla
yayunlanan bir makalesiyle balamt. Gerek, yazsnn son paragrafnda Arap harfleriyle kan sinema mecmualannm stlerinde durulacak mahiyette olmadn, bizde sinemann balangcna tesadf eden
bu mecmualann zaafn mazur grmemiz gerektiini ifade ederek,
umumi bir fikir vermek zere, bu dergilerin neler olduunu k sra
sna gre yle belirtiyordu: SinematografCeridesi, Sinema Haberleri, Sinema, Sinema Postas, Film Mecmuas, Sinema ve Tiyatro Heveskdr. Bu makaleyi okuduumda kronolojinin doruluundan herhangi bir phem yoktu. Ancak aratrma esnasnda Arap harfleriyle
kan sinema dergilerini kmseyen ve bunlarn deersiz olduunu
belirten Selim Nzhet Gerek'in yapt sralamann yanl ve verdii
bilgilerin de eksik olduunu grdm. nk sz konusu kronolojinin
iinde I 928 ylndan sonra Latin harfleriyle yaymlanan baz sinema
dergileri (SinematografCeridesi, Sinema ve Tiyatro Heveskdr) de yer
alyordu. Aynca Opera-Sine, Sinema Rehberi, Sinema Yldz, ArtistikSine ve Trk Sinemas dergilerinin adlar gemiyordu.
Arap harfleriyle kan sinema dergileri gerekten de belirtildii
gibi stlerinde durulmayacak mahiyette miydi? Bizde sinema yayn
clnn gemii ne kadar geriye gidiyordu? Sz konusu yaynlarn
ierii neydi? Hem bu sorulara yant bulmak hem de Selim Nzhet
Gerek'in yapt yanllklar ve eksiklikleri dzeltme gereklilii,
Sinemann Osmanlca Serveni'nin balamasna yol amt.
Bu sorulardan hareketle baladmz aratrma srasnda bam
sz sinema yaynlarnn lkemizde erken saylabilecek bir dnemde
baladn tespit ettik. Ulaabildiimiz ya da ortaya karabildiimiz
en eski tarihli sinema dergisi 1914 ylnda yaymlanmaya balayan
Sinema idi. 1914 ylnda ieriini sadece sinemann oluturduu bir
derginin kyor olmas, lkedeki sinema faaliyetlerinin canllnn
nemli bir gstergesiydi. Bu gsterge ayn zamanda ieriini sadece
sinemann oluturduu dergilerin ticari olarak da ayakta durabildii,
9

dolaysyla

da bu dergileri ayakta tutan bir okuyucu kitlesinin de

geliyordu.
Bu alma ilk kez 1999 ylnda kitap olarak yaymlandnda
ieriinde sz konusu dnemi yeterince aydnlatacak bilgi ve
belgeyi iermiyordu. Bunun en nemli sebebi kukusuz ad geen
dergilerin tam bir koleksiyonunun olmamasndan ve bu dergilerin
mevcut olan ya da mevcut gibi grnen saylarna ulalamama
syd. Geen zaman ierisinde baz ktphaneterin sreli yaynlar
blmnde yaplan tasnifler, sahaflarda rasgele bulunan yeni
dergi nshalar bu konudaki bilgi ve belge eksikliini byk lde giderdi. Ulalan bu yeni bilgi ve belgeler, bu konunun yeniden deerlendirilmesini zorunlu hale getirdi.
Bu almada ilkinden farkl olarak konu btnlnn olumas
na dikkat edildi. Kitabn ilk basksnda ilk Trk filmi gibi ierikle rtmeyen konular almann dnda brakld. Temel kaynak olarak
1914'ten Latin harflerinin kabul edildii 1928 ylana kadar geen
zaman ierisinde Osmanlca ve Osmanlca-Franszca olarak yaymla
nan Sinema (1914), Sinema Postas (1923), Sinema Yldz, OperaSine, Sinema Rehberi (1924), Film Mecmuas (Film) (1925), Sinema
Mihveri ve Artistik-Sine ve Trk Sinemas (1927) adl dergilerin gnmze ulaan nshalaryla birlikte ieriinde sadece ilan verrnek suretiyle de olsa sinemaya yer veren dier dergi ve gazeteler de kullanld.
1914-1928 yllar arasnda tm dnyada olduu gibi Trkiye'de de deimeye balayan seyirci kitlesinin sinemadan ne
anladn ve sinema ile olan iliki dzeyini ortaya koyabilmek
iin, sinema dergilerindeki haberlere, okuyucu mektuplarna ve
okuyucu yazlarna daha geni yer verildi. Ayrca dnemin edebiyat ve sanat adamlarnn sinemaya dair dncelerinin ne olduunu gstermek iin de onlarn kaleme alm olduklar baz makaleler, nemli saylabilecek baz imzasz yazlar ve faydal grdmz birka rportaj da bu almaya dahil edildi.
alma kapsamnda, herhangi bir bilgiyi atlamamak iin, ulaabildiimiz otuzdan fazla dergi nshasnn Osmanlca'dan Trke'ye transkripsiyonu yapld. Sinema dergilerinden baka, zellikle film tantmlarnda yaygn olarak kullanlan el ilanlar ile bror
lerden faydalanld. Bu detayl ve sabr gerektiren almayla
1914-1928 yllar arasnda Trkiye' de sinemann durumunun ne
olduu sinema dergileri zerinden tespit edilmeye alld.
Ali zuyar 1 Ankara-Haziran 2008
olutuu anlamna

10

Giri
Lumiere Kardelerin 28 Aralk 1895'te dzenledikleri ilk
gsteriyle kamuoyuna tanrtklar sinematograf, ok ksa bir sre
sonra Osmanl topraklarna girdi. Babali'nin sinematograf ad
verilen bu yeni icattan haberdar olmas, Msy Jamin adl bir
Fransz vatandann sefareti araclyla gnderdii biz yaz vesilesiyle oldu. 1 Fransz Sefareti'nden Osmanl Hariciye Nezareti'ne
gnderilen 17 Haziran 1896 tarihli yazda, Msy Jamin'in sinematograf iin gerekli olan lambann gmrkten geirilmesine
izin verilmesi isteniyordu. II. Abdlhamit'in elektrikli ve manivelal aletiere kar hassasiyetini bilen Sadrazam Halil Rifat Paa,
Hariciye Nezareti'nin kendisine ilettii bu yaz zerine ad geen
aletin ne olduunun aratrlmas iin gerekli almalar balatt.
Sonu 20 Eyll 1896 tarihli bir raporla sadrazama bildirildi. Raporda "sinematograf ad verilen aletin ilmi ynden insanlk iin
faydal" olduu belirtiliyordu. Sz konusu rapor, lkemizdeki
sinema faaliyetlerinin erken dnemde balamasnda etkili oldu.
Baba!i sinematograf ad verilen bu yeni icad, her ne kadar
"ilmi ynden insanlk iin faydal bir ara" olarak deerlendirdiyse
de dnemin hkmdan Sultan ll. Abdlhamit'in hassas, vehimli,
temkinli, kuruntulu, hibir eye ve ferde gvenmez yaps ile yok
edemedii ldrlme korkusu, sinemann Osmanl'daki gidiatn
belirleyen en nemli unsur oldu. II. Abdlhamit, her ne kadar bir
Fransz vatanda olan Victor Constinsouza'yu kendisine sunduu
sinematograftan dolay Gzel Sanatlar Madalyas ve iki yz liralk
bir hediye ile dllendirni ve sinemann saraya girnesine izin
verni ise de sahip olduu kiisel zellikleri lkedeki sinema faaliyetlerinin gelimesinin nnde ciddi bir engel oluturdu?
Sultann sinemaya kar ar temkinli davranmasnn nemli
nedenlerinden biri de sinemann Osmanl aleyhine, erken saylabi
lecek bir dnemde, bir propaganda arac olarak kullanlmasyd.
BOA..RSM., Dosya No: 6/1314-R-2, 12 Rebiylahir 1314.
2

BOA. Y.PRK., MYD. Dosya No: 2/34.

11

Bunda Bulgar Prenslii'nin 1903 ylnda, kendi yaratt Makedonya sorunu karsnda Avrupa'nn desteini almak iin, "Osmanl Mezalimi" adl bir propaganda filmi yaptrmasnn da nemli bir
rol oldu. 3 Tm bu nedenler Osmanl'daki sinema faaliyetlerinin
devlet tarafndan kontrol altna alnmasna yol at. En etkili yntem ise lkedeki zellikle de yabanclar ve gayrimslimler tarafn
dan gerekletirilen sinema faaliyetlerinin gerekletirilmesini
zorlatrmakt. Bu nedenle de ilk olarak "Memalik-i ahanede sinematograf temaa ettirilmesinin erait-i imtiyaziyyesi" adyla bir
sinema nizamnamesi hazrland (29 Mart 1903). 4 Yirmi be maddeden oluan ve artlar olduka ar olan bu nizamnamede sinema
faaliyetlerinde -film gsterimi- bulunma hakkna kimlerin sahip
olabilecei ayrntl olarak ifade ediliyordu.
1908 ylnda Osmanl siyasi hayatnda nemli deiikliklere
yol aan Il. Merutiyet'in ilan ve bir yl sonra yaanan 31 Mart
Vak'as, lkedeki sinema faaliyetleri zerinde olumlu deiiklik
lere yol at. Merutiyet'in yeniden ilan edilmesiyle alan Meclis-i Mebusan ve uygulamaya konulan Kanun- Esasi'yle Il. Abdlhamit'in iktidar sarsld. Il. Abdlhamit'in 31 Mart Vak'as
sonucunda tahttan indirilmesiyle de istibdat ynetimi sona erdi.
Bylece Il. Abdlhamit'in kiisel evhamlarndan kaynaklanan ve
toplum zerinde birok olumsuz etki brakan baz yasaklar ve
uygulamalar ortadan kalkm oldu.
Il. Abdlhamit dneminde sinemaclarn yaad zorluklarn
banda gmrk engeli geliyordu. lkeye sakulacak sinematografve
filmler, grnrkte saltanat memurlar tarafndan sk bir kontrolden
geiriliyordu. Sinematograflarn gmrkten geirilmesi ise daha ok
Avrupal sefarederin araya girmesiyle mmkn olabiliyordu. Ayrca
nizamnameye gre sinema salonu amann artlar olduka ard.
Bu ve benzeri zorluklarn ortadan kalkmas sinema faaliyetlerinin
artmasnda ve sinemann zellikle de tarada yaygnlamaya bala
masnda olduka etkili oldu. Sinema, stanbul ve zmir ehirlerinde
olduu gibi, tarada da gerek rnekanna kavutu.
Sinema faaliyetlerinin her geen gn artmaya balamasnn bir
sonucu olarak lkedeki sinema salonlarnn says artmaya balad.
Sinema alanndaki bu ve benzeri dier nemli gelimeler, Avrupa
3
4

BOA., ..HUS.Dosya No: 110/1321 B-075, 16 Receb 1321.

BOA., Y.. PRK. AZJ, Dosya No: 46/16, 29 Zilhicce 1320.

12

kkenli film irketlerinin lkeye yatrm yapmalarnda da olduka

etkili oldu. lk olarak sinema tarihinin ilk byk yaptn ve datm
irketi olan Pathe Film (Pathe Freres) tarafndan Tepeba'ndaki
ehir Tiyatrosu'nun eski komedi blm yeniden dzenlenerek
modem bir sinema salonu haline getirildi. Pathe'den sonra merkezi
Brksel'de bulunan ark Sinemalan Anonim irketi, 1910 yln
da Beyolu stiklal Caddesi numara 164 'te irket ile ayn ad ta
yan ark Sinemalarz (Les Cinemas Orientaux)'n at. Bu irketi
bir Fransz film irketi olan Gaumont takip etti. Gaumont, 1913
ylnda stiklal Caddesi, numara 112'deki Lksemburg apartman
nn alt katnda irket ile ayn ad tayan bir sinema salonunu at.
irket bir sre sonra da kltr ve sanat alannda stanbul kadar
nemli olan zmir'de de bir ube at. 5
I 908-1914 yllar arasnda yabanc sinema irketleri tarafndan
yaplan bu yatnmlara lkedeki gayrimslimlerin de ilgi gstermesiyle stanbul'daki sinema salonlannda ciddi bir art yaannaya
baland. 1911 'de iletmeciliini F. Pascalidis'in yapt Oryanto
(Orientaux), 1912'de iletmeciliini Emanuel Kiryakopulos'un yapt, Varyete Tiyatrosu olan yerde Santral (Central) sinemas ald.
1913 ylnda ise Fransz Gaumont yapm irketi tarafndan Beyo
lu'nda Gomon (Gaumont) ve Parlan (Parlant) sinemalann ald. Bu
sinemalan Amerikan (American), Lion ve Artistik takip etti. 6
1914'e kadar stanbul'da alan sinema salonlannn sahipleri ve
iletmecileri gayrimslimlerden ve yabanclardan oluuyordu. 1913
ylnda be yeni sinema salonun almas, baz yerli mteebbisleri bu
sektre yneltti. 19 Mart 1914 tarihinde ehzadeba'nda Cevat
(Boyer) ve Murat Bey tarafndan Trkiye'nin ilk yerli sinema salonu
olan "Milll Sinema" ald? 6 Temmuz 1914 tarihinde akir ve Kemal Seden Kardeler ile Fuat Uzknay tarafndan Sirkeci'de "Ali
Efendi Sinemas" ald. Seden Kardeler, ayn yl iinde Demirka8
p'da "Kemal Bey Sinemas" adyla ikinci bir salon daha atlar.
Sinema alanndaki bu gelimeler kanlmaz olarak ciddi bir
rekabet ortam yaratt. Her irket ya da salon, gie gelirlerini artrs Sinema Yldz, say: 3, 26 Haziran 1340 (1924).
6 Mustafa Gkmen, Eski Istanbul Sinemalar, Istanbul Kitapl Yay., Istanbul,
1991, s. 20-21.
7 Nijat zn, Trk Sinemas Kronolojisi, Bilgi Yay., Ankara,1968, s. 42.
8 a.g.e., s. 42.

13

mak iin tantm faaliyetlerine arlk vermeye balad. El ve duvar

ilanlaryla yaplmakta olan tantm faaliyetleri, dnemin gazete ve
dergilerinde de yer bulmaya balad. Bu durum 1920'li yllarda
gelime gsterecek olan ilan ve reklam sktrn de oluumuna
zemin hazrlad. Sinema alanndaki bu gelimeler ve halkn sinemaya 6lan ilgisi, sinemann ne olduu konusunda yeni dncele
rin ortaya kmasn ve sinemann bamsz bir yayn olarak Osmanl basnnda yer almasn salad. Durum unu gsteriyordu ki
beyaz perdenin yaatt keyif artk seyircilere yetmiyordu. Seyirci
daha fazlasn merak ediyor, bu temaa sanatnn nasl yapld
hakknda bilgi sahibi olmak istiyordu. Bu balamda 1920'li yllar
da yaymlanan sinema dergilerinin ilk saylarnda da "okuyucularn
meraklarn gidermek ve onlar bilgilendirmek" amacyla yayn
hayatna baladklar ifade ediliyordu.
Tm bunlar dnyada olduu gibi Osmanl'da da ieriini sadece sinemann oluturduu dergilerin yaymiannasnda etkili
oldu. lk sinema dergisi, bir baka ifadeyle gnmze ulaan en
eski tarihli sinema dergisi, yayn hayatna 19 14 ylnda balayan
ve haftada kez yaymlanan "Sinema" idi. Drt sayfadan oluan
ve sadece Osmanlca olarak yaymlanan bu derginin elimizde
sadece S ubat 1915 (23 Kanunusan 1330) tarihli 62. says bulunmaktadr. Yayn hayatna I. Dnya Sava'nn ilk ylnda ba
layan bu derginin yaynn ne zamana kadar ve ka sayyla srdrd ise bilinmiyor. Ancak uras bir gerek ki sava, birok
alanda olduu gibi yeni balayan sinema yaynlar zerinde de
olumsuz etkiler yaratt ve yaymlanmas muhtemel dier sinema
dergilerinin de nn kesti.
Basn ve katalog taramalarndan ulatmz sonu u ki sz
konusu derginin yayn hayatna balad 1914 ylndan 1923 ylna
kadar geen srede ieriini sadece sinemann oluturduu bir
baka dergi grlmemektedir. Bu durum ilk says 8 Aralk 1923
tarihli olar Sinema Postas (Le Courrier du Cinena)'nn yaym
larmasna kadar srd.
1923 ylna kadar geen zamar ierisinde ieriini sadece sinenarm oluturduu bir dergiye rastlarlnasa da sinemann Osmanl
basnndaki yolculuu dnemin nemli kltr, sarat ve edebiyat
dergilerinde devam etti. Bu dergilerden biri 1914 ylnda yayn hayatna balayar "Ferah"t. Ferah, Kavakibizade Selahaddin'in sahibi
olduu, tiyatro, sinematograf ve sarayi-i netiseden bahseden bir
14

dergiydi. Knyesinde her ne kadar sinematograftan bahsettii belirtiise de Ferah, arlkl olarak bir tiyatro dergisiydi. ieriini daha
ok ehzadeba'ndaki Ferah Tiyatrosu ve Tatbikat Sahnesi'nin
haftalk programlar oluturuyordu. Haftada defa yaymlanan
derginin sinematografla ilikisi ise yaymlanan sinema programlary
la snrlyd. Bir dier dergi de yaynma 19 8 ylnda balayan ve
toplam yirmi be say yaymlanan "Temaa" idi. Seyyid Tahir'in
sahibi olduu derginin yazar kadrosunda Halide Edip, Muhsin Erturul, i. Galip Arcan ve Reat Nuri gibi dnemin edebiyat ve tiyatro
dnyasnn nemli isimleri yer alyordu. Temaa dergisi bir tiyatro
dergisi olmasna ramen ieriinde sinemaya da genie yer ayr
yordu. Dergideki sinema yazlarnn arln Mdafaa-i Milliye
Cemiyeti'nin film yapm almalarn beenmeyen Muhsin Ertu
rul'un eletirileri oluturuyordu. Dergide sinema zerine yazan bir
dier isim de . Galip Arcan idi. Areat'n yazlar, daha ok Mdafaa-i Milliye Cemiyeti'nden sonra film yapm almalarna balayan
Malul Gaziler Cemiyeti'nin sinema filmleri hakkndayd. Her iki
kurumun meydana getirdii filmierin tantm ve program ilanlar ise
arlkl olarak "Sabah" gazetesinde yaymlanyordu. Temaa'dan
sonra sinemaya yer veren bir dier dergi de Celal Nuri'nin sahibi
olduu "Yarn" idi. Yarn dergisindeki sinema yazlar Cevdet Reit'in "Sinematograf zerine Notlar" balyla kaleme ald yaz
dizisinden oluuyordu. 92 1- 922 yllar arasnda be sayda yaym
lanan bu yaz dizisi sinema tekniiyle ilgiliydi. Yine okuyucu merakndan kaynaklanm olacak ki Cevdet Reit, bu yaz dizisinde bir
filmin nasl meydana getirildiini teknik aynntlar ile anlatyordu.
Yarn dergisinden sonra, sinemann yer bulduu bir dier dergide on
be gnde bir yaymlanan ve dnemin nemli sanat-edebiyat dergilerinden biri olan "Dergah"t. 922 yl ortalarnda yaymlanmaya
balayan dergide Mustafa Nihat zn'n kaleme ald film tantm
lar ve eletirileri nemli bir yer tutuyordu.
Sinemann 914 ylnda olduu gibi basnda yeniden bam
sz bir yayn olarak yer almas, sinema faaliyetlerinde balayan
canlln bir sonucu olarak, Cumhuriyet'in ilanndan hemen
sonra oldu. 8 Aralk I 923 tarihinde Sinema Postas 'nn yayn
hayatna balamasyla da sinema, bamsz bir yayn olarak yeniden basndaki yerini ald.

Osmanlca

Sinema Dergileri

Sinema
1914 ylnda yayn hayatna balayan Sinema dergisi, bugn
elimizde var olan, en eski tarihli sinema yayndr. Haftada defa
yaymlanan Sinema dergisinin gnmze ulaan tek nshas 23
Kanun-sani 1330 (5 ubat 1915) tarihli 62. saysdr. Derginin
haftada da defa yaymlanmasndan hareketle ilk saynn hangi
tarihte yaymiadn saptamak mmkn gibi grnyorsa da yay
nnda kesinti olabilecei ihtimali bu durumu zorlatrmaktadr.
Sahibinin kim olduunu saptayamadmz derginin mdir-i
mes'ul (sorumlu mdr) A. Cemi!, malal-i idaresi (idare yeri)
Caalolu daire-i mahsfisayd. Dnemin dier dergilerinden farkl olarak sadece Osmanlca yaymlanan derginin nshas on para,
basld yer ise Zarafet Matbaasyd. 62. saynn en ilgin yazs
A. Cemi! tarafndan kaleme alnan "Sinematograf Hakknda Mlahazat (Dnceler)" baln tayordu. Dnemin sinemaya
bakn ve sineman nasl alglandn gstermesi asndan
olduka nemli olan yaznn bir blmnde sinemann nemi
yle ifade ediliyordu:
"nsanlar almakla her zorlua kar kolay bir yol buluyor.
Dnmekle, arzu etmekle glge sanatn daha iyi, daha dzgn
bir hale getirmeye muvaffak oluyor. Mesela "Fonograf", ilk nceleri tamamlanmamken ve ihtiyalar gidermekte yeterli deil
iken sonradan olduka mmtazam ve mkemmel bir hale getirildi.
te, sinema makineleri dahi seneden seneye noksanlarm tamamlayarak imdiki mkemmel sahne/eri, tarihi olaylar, doa manzaralarn ekmek ve gstermek konusunda istenilen ve ihtiyalar karlayan bir dereceye ulamtr. Bazen bir tarih kitabn
okurken insan, gemie dalar. Ve kendini o kadar derin bir gemiin iinde bulur ki, oralarda grd, sevdii tarihi eserleri,
tutkunu olduu sanat eserlerini ve ruhunu en ok okayan doa
manzaralarn jikren grr. Lakin muntazam bir sahne zerinde
mkemmel bir sinema eridinin temsil ettii gerek manzaray
gznn nnde grnce merak byr. Edinilen bilgiler tekrar
eder. Ruhunda bir baka ferahlk ortaya kar. "

19

Sinema dergisi, ileriki yllarda yaynlanacak olan sinema dergileri iin de bir model oluturuyordu. Derginin mevcut saysnn
ierii, sayfa dzeni, film ve program tantmlarn ele al, kendisinden sonraki sinema dergilerinde, baz farkllklar ile birlikte,
yine aynyd. A. Cemil'in yazs dnda 62. saynn ierii
ehzadeba Mdafaa-i Milliye Sinemas'nda gsterilecek filmler
ve film programlarnn tantmlarndan oluuyordu. Bu filmlerden
biri Nordisk (Danimarka) yapm olan "Prenses Elena" idi. Be
ksmdan oluan tilmin konusu, A. Cemi! tarafndan yine be blm halinde, okuyucuda merak uyandrc cmleler ile uzun uzadya anlatlyordu. Prenses Elena filminden sonra yine ayn sinemada 23-26 ubat 1915 tarihleri arasnda gsterilecek olan "Bir
Karar- V ahiyfue" adl tilmin konusuna yer veriliyordu.

20

Sinema Postas (Le Courrier du Cinema)

Yayn hayatna Aralk 1923 tarihinde balayan derginin sahibi ve mdr Hikmet Nazm idi. Derginin gnmze ulaan 2.
says 15 Aralk 1923 tarihlidir. Cumhuriyet dneminin ilk sinema dergisi olan Sinema Postas, o dnemin birok dergisi gibi
Franszca ve Osmanlca olarak yaymlanyordu. Katlk, Mathaaclk Osmanl Anonim irketi tarafndan baslan derginin nshas on kurutu. Bayazarln Vedat rfi (Beng)'nn yapt
dergi, zenli ve yaratc kapaklaryla da olduka dikkat ekiciydi.
Okuyucuyu dnyadaki sinema olaylarndan ve gelimelerin
den haberdar etme kaygs iinde olan dergi, birok adan kendi
dneminde ve sonrasnda kacak olan sinema dergileri zerinde
etkili oldu.
Derginin ilk sayfasnda gsterimde olan, ileriki sayfalarda ise
gsterime girecek olan filmiere yer veriliyordu. Dergide ayrca
sinema salonlarnn son durumuna yer veriliyor ve baz salonlar
iletmecilik konusunda uyar niteliinde eletiriliyordu. Dergide
"Temaa Haberleri" balkl bir blm bulunuyordu. Bu blmde
daha ok yerli sinema ile lkemizdeki tiyatro faaliyetlerinden
haberler yer alyordu.
Haftalk bir dergi olan Sinema Postas'nn, o dnem dergilerine gre, iyi bir yazar kadrosu bulunuyordu. Kadroda Vedat
rfi, Fehmi kr ve Orhan Memduh ne kan isimlerdi. Vedat
rfi tarafndan balatlan "sinema romanlar" uygulamas bir
hayli ilginti. Film konularnn birka sayda uzun uzadya anlatld bu uygulama, dnemin dier dergileri tarafndan da kabul
grd ve sinema dergilerinin deimez bir blm haline geldi.
Sinema Postas, dnya sinemasndaki gelimeleri olduka yakndan izleyen ve ciddi eviri yazlarna yer veren bir dergiydi. Derginin 17 Ocak 1923 tarihli altnc saysnda Orhan Memduh'un kaleme ald "Almanya' da Sinema Hayat" ile imzasz olarak yaym
lanan "Amerika-Sinema Aleminde Muhalefetler" ve "Konuan Sinemalar" balkl yazlar olduka bilgilendiriciydi. Yine ayn sayda
Fehmi kr'nn yazm olduu "Sinemalarda ocuk Artistler"

21

balkl yaz

dnemin ocuk yldzlan zerine yaplm en kapsaml

olma zellii tayordu. Fehmi kr, bu yazsnda
Trkiye'deki ilk ocuk oyuncun da "Kemal Film ma'mlatndan
Szde Kzlar filminde Belma'nn kardei roln yapan drt yanda
ki Salahaddin" olduunu belirtiyordu .
aratrma yazs

_is.:;.,.,~:_,.
11 ~.

'll:.." l \'!.!

T\

.r:....;, L...::~.JI ~J.:.t.., JL.-.....

Sinema

Postas

dergisinin 7 Ocak 924 tarihli 6.

22

saysnn Osmanlca kapa.

Sinema Postas, okuyucularnn merakn giderme konusunda

olduka duyarl bir dergiydi. Dergide bunun iin "'Karilerimiz ile
Hasbhal" adl bir ke bulunuyordu. Daha sonralar dier sinema
dergileri tarafndan da rnek alnacak bu uygulama da okuyucu
mektuplarna ve sorularna yer veriliyordu. Okuyucu mektuplarndan baka yine okuyucularn merakn gidermek amacyla,
magazn izgisinde, sinema yldzlarnn zel yaamlar konu
ediliyordu. Bu balamda derginin yine altnc saysnda dnemin
en popler artistieri olan Pola Negri ve Douglas Fairbanks'in ksa
biyografileri ile Mary Picford'un bir gnne yer verilmiti. Derginin 2 I ubat I 924 tarihli 8. saysnda ise "Sanatkarlarmz
Tanyalm" bal altnda ilk Trk kadn oyuncularndan olan
Bedia Muvahhid'in ksa bir biyografisi yer alyordu.

23

Sinema Yldz
Haftalk sinema dergilerinden biri de ilk says 12 Haziran
1924 tarihinde yaymlanan Sinema Yldz idi. On alt sayfadan
oluan ve sadece Osmanlca olarak yaymlanan derginin sorumlu
mdr Trk edebiyatnn nemli isimlerinden biri olan Mehmet
Rauftu. Arnedi Matbaas'nda baslan Sinema Yldz, mizanpaj
ve ierik ynnden dierlerinden ok daha zenliydi.
Derginin ilk
saysnda Sinema
Yldz'nn hangi
maksatla yaymland yle ifade
ediliyordu: "Sinemann, memlektimizde bulunan hararetli taraftarlarn, sinemaya tapareasma
sevenleri mutlu edecek, dnyadaki sinema olayiarna dair s
ca scana bilgi
verecek, sinemay, yaayan ve yaatan sanatkarlar ve dahileri
tanlacak bir mecmuann yaymianmasn

uygun bulduk "Sinema Yldz " ite bu

maksatla kyor. "

Sinema Yldz dergisinin 12 Haziran 1924 tarihli

1.

saysnn kapa.

24

Sinema dnyasndaki gelimeler hakknda bilgi vermeyi, dnher tarafndaki sinema irketlerinin meydana getirdii ve
getirecei filmiere dair en son ve en ayrntl haberlere yer vermeyi
okuyucularna taahht eden Sinema Yldz'nn nceliklerinden
biri de Anadolu'daki sinema faaliyetleriydi. Ancak dergi bu konuda okuyucularndan ciddi bir katk bekliyordu. Sz konusu sinema
faaliyetlerin dergide yer alabilmesi iin zellikle Anadolu' daki
okuyuculardan u sorular cevaplandrmalar isteniyordu:
1- Bulunduunuz muhitte sinema var m? Varsa binas nasldr? Ka kiiliktir? Mmknse bir fotorafinn irsali.
2- Halkn sinemaya rabeti ne derecedir?
3- En ziyade hangifilmler gsteriliyor?
4- imdiye kadar gsterilenfilmierin isimleri nelerdir?
5- Bulunduunuz muhft halknn sinemaya ihtiyalar ne e
kildedir? Hangifilmleri grmek istiyorsunuz?
6- ehrinizdeki sinemann sahibi kimdir?
Sinema Yldz'n dierlerinden ayran nemli bir zellii de
yaymlad istatistiklerdi. ounlukla yabanc basndan alnan
bu statistikler, doruluu tartlr olmakla birlikte, dnemin
sinema dnyasn yanstmas asndan nemliydi. Derginin ilk
saysnda baz lkelerdeki sinema salon saylaryla ilgili 1924
ylnda ABD'de yaplan bir istatistie yer veriliyordu.
yann

Almanya'da
ngiltere'de

talya'da

Belika'da
Polanya'da
Macaristan'da
ekoslovakya' da
Yugoslavya'da
Balkanlar'da
Amerikan CenubOnda(gney)

3731 Sinema
3000 2200 778
300
180 23
117 23
1200

Rusya'da
Fransa'da
Avusturya' da

Hollanda' da

svire'de

Trkiye'de
Kanada'da
Merkezi Amerika'da

skandinavya'da
spanya'da

3500 Sinema
2400
800
703 227 157
123 32 750

500

ABD'deki sinema salonlarnn dahil edilmedii bu istatistiin

sonunda Afrika, Asya ve Avustralya' daki sinemalarn mevcudunun 163 I olduu ve en fazla Universal, Fox, First National,
Paramount yapmiarnn talep bulduu belirtiliyordu. Bir dier

25

istatistik de New York'ta ka sinema salonunun olduu ile ilgiydi: "1919 senesinde New York'ta 423 sinema salonu mevcutken
1923 senesinde bu miktar 578 adede ykselmitir. Bu 578 sinema
salonu 428 bin 926 kiiyi istiiiba kabiliyetlidir.
Sinema Yldz, Trkiye'deki sinema faaliyetlerine ve olayiarna genie yer veren bir sinema dergisiydi. "zmir ve Bursa'da
Sinema Hayat" ve "Sansr" ilk sayda yer alan nemli baz
balklard. Yine derginin 26 Haziran I 924 tarihli nc say
snda "ehrimize Filmler Nasl Getiriliyor ve Nasl Kiralanyor"
balkl bir yazda lkemizdeki film ticaretinin nasl yapld
yle anlatlyordu:

"Avrupa ve Amerika filmleri ehrinze iki surette dahil olur.

Birincisi, sermayedar bir zat dorudan doruya kendi hesabna
bir filmi bir mddet iin kiralyor ve bu mddet zarfnda fiZmin
muayyen mahallerde kiralamak hakkn alm oluyor... Filmi
memleketimizde, Yunanistan 'da Msr ve Suriye 'de kiraya veriyor
ve neticede kendi verdii parayla ve kiradan ald para arasn
daki fark da karn tekil ediyor. Dier suret ise, sinema fabrika/arm n ehrimizdeki mmessilleri ve vekilleri tarafndan alandr.
Bu mmessiller fabrikalarndan filmlerini yine fabrikalarn hesabna kiralarlar ve kendi komisyonlarn alrlar. "
Derginin 19 Haziran 1924 tarihli ikinci saysnda 'Sansr-Ak
Resimler' balyla yaymlanan bir yaz cumhuriyet dneminde ki
kafa kantrc sansr uygulamalan ile ilgili nemli bilgiler veriyor ve
bu uygulamay Amerika ve Fransa'daki sansr kriterleri ile karlat
nyordu.
Sinema Yldz, deneme ve makale yazlaryla da dikkat ekici bir dergiydi. lk sayda "K" 9 imzasyla kaleme alnan "Yedinci
Sanat" balkl yaz bunlardan biriydi:

"K" imzasnn kime ait olduu bilinmiyor. Ancak derginin 3. saysnda "Cehennem Gibi Bir ehir" adl bir sinema romannn tercmesinin altnda "Kemalettin"
imzas yer alyor. Bu bilgiden hareketle "Yedinci Sanat" balkl yazy kaleme
alan "K" ile 3. sayda imzas bulunan "Kemalettin"in ayn kiiler olduu dn
lebilir. Bu noktadan hareket eden rahmetli Mustafa Gkmen "K" ile
"Kemalettin"in ayn kiiler olduunu ifade eder ayrca da dergi sahibinin nemli
bir edebiyat olduuna dikkat ekerek ,"Kemalettin'"in de nl air Kemalettin
"Kamu" olabileceini ifade eder. Mustafa Gkmen, Balangtan 1950'ye Kadar
Trk Sinema Tarihi ve Eski Istanbul Sinema/ar, stanbul, 1989, s. 23.

26

"inde yaadmz asr

medeniyetin, hakkyla iftihar edecei

yok ki sinemadr. Gnden gne gelierek ula
m olduu bugnk gl sanat konumu, sinemay, bir ilim, bir
fen hatta bir kuvvet haline getirmitir. Bundan sekiz-on sene evvele
gidecek olursak bu yakn gemite sinema, her trl sanat ruhundan uzak bir elence arac eklinde grlr. Bu eski hali bugnk
ileri ve gelimi hali ile mukayese etmeye kalkarsak aradaki farkn,
bykl karsnda hayrete deriz. Estetik uzmanlarnn 'Yedinci Sanat' diye nitelendirdik/eri bugnk sinema, artk on sene
evvelki gibi basit bir elence araCI deildir. Bugnk sinema, bir
ders sahnesi, bir sanat krss, gzel sanatlarn ve insan dehas
nzn en ince en hassas bir gstergesi ve ls olmutur.
'Sinema' bugn gzden dimaa ve kalbe en kestirme yolu
bulan ve aan bir kudrettedir. Yksek air/erin kalpleri ile terennm ettikleri aheserleri, halk, imdi gzleriyle gryor ve eserleri bizzat air kadar bilrnee daha canl daha kudretli yayor.
Btn milletierin istisnasz btn halk sinema salonlarnn
karanlk muhitleri iinde gzleri nndeki beyneimitel perdenin
elektrik nuru ile ykanan sihirli yzeyinde hayatn, mazi, hdl hatta
istikbdl safhalarn zevk iinde seyrediyoruz. Sinemann on sene
evvelki hiliine kar bugnk kudretli varl on sene sonra gz
kamatracak, harikalar douracaktr, buna eminiz. "
Sinema Yldz dergisinin kapaklar istinasz olarak dnemin
en tannm yabanc aktrislerinin eitli alardan ekilmi foto
raflarndan oluuyordu. Her fotorafn altnda "Mehur Sinema
Kralielerinden" kliesi yer alyordu. Derginin n ve arka kapaklarnda farkl aktrislerin fotorafiarna yer veriliyordu. ilk saynn
kapanda dneminefsanevi aktristi Mary Picford'un bir fotora
f yer alyordu.
Dnemin dier sinema dergilerinde olduu gibi Sinema Yl
dz'nda da abonelik uygulamas vard. Haftalk yaymlanan ve
fiyat be kuru olan derginin bir yllk abonelii 250, alt ayl
125 ve ayl da 75 kurutu.
Derginin ilgin uygulamalarndan biri de her saysnda bir
sonraki saynn konu balklarndan bazlarna yer vermesiydi.
ikinci saynn konu balklar, birinci sayda yle belirtilmiti:
Ak Filmler ve Sansr, Saadet Perdesi, Darlbedayi'nin Yeni
Heyet-i daresi.
baars

hi

phe

27

Sinema Yldz dergisinin 26 Haziran 1924 tarihli 3. saysnn

28

kapa.

Opera .. Sine (Opera .. Cine)

1924 ylnda hayli grkemli olan Opera Sibir yaynyd. Derginin knyesinde yer alan
bilgilere gre Opera-Sine'nin sahibi ve mdr, ayn zamanda Opera Sinemas'nn da ortaklarndan biri olan Osman Mazhar Bey idi.
4 Aralk I 924 tarihli ilk saysyla yayn hayatna balayan
dergi, Osmanlca ve Franszca olarak yaymlanyordu. dare merkezi Beyolu Opera Sinemas'nda daire-i mahsusayd.
Bayazarln Trk sinemasnn nemli isimlerinden biri
olan Vedat rfi (Beng)'nin yapt dergide Opera Sinemas'nda
gsterilen ve gsterilecek olan filmierin tantm n plandayd.
Dergide dier sinemalarn programiarna ve yerli sinema ile ilgili
haberlere de yer veriliyor, dnya sinemas zellikle de Amerikan
sinemasndaki gelimeleri yakndan takip ediyordu.
Dnemin dier dergilerinde de olduu gibi Opera-Sine'nin de
deimeyen blmleri vard. Bunlarn banda "Sinema Aleminden
Haberler", "Kk Muhaberat" "Bu Haftann Sinemalar", "Sanatkarlar Tanyalm", "Sinema Entrikalar" ve "Sinema Tefrikas"
geliyordu. Sinema tefrikas, ilk rnei Sinema Postas'nda grlen
"Sinema Romani ar" trndendi. Mantk ve uygulama aynyd.
Opera-Sine film tefrikalarna sklkla yer veren bir dergiydi. nl Alman ynetmen Fritz Lang'in 1924 yl yapm Nibelungen filminin "Siegfried" adl blm derginin 18 Aralk 1924 tarihli nc saysndan itibaren tefrika edilmeye baland. Derginin kapanda
da tilmin barol oyuncusunun bir fotorafna yer veriliyordu.
Opera-Sine'nin ilk yl saylar ile ikinci yl saylar arasnda nitelik ve nicelik olarak ciddi farkllklar bulunuyordu. lk yl, okuyucu
daha bilgilendirici ve okuyucu isteklerini gz nnde bulunduran
hatta sinema oyuncusu olmak isteyenlere, bu iin grld kadar
kolay olmadn ve sadece para ile baarlamayacan konusunda
uyarlar yapan dergi, ikinci yldan itibaren bu tavrndan vazgeerek
daha ticari ve magaznsel bir yayma dnt. Bir baka farkllkta
Opera-Sine,

al

nemas'nn haftalk

29

derginin sayfa says ve ebatlan konusundayd. lk yl, gunumuz

dergilerinin ebatlannda yaymlanan dergi, ikinci yl kitap ebatlanna
indirilmi ve sayfa saysndaki tutarllkta kaybolmutu.
Derginin ikinci ylnda yaplan nemli bir yenilik "Haftalk
Kritik" blmyd. Osmanlca ve Franszca yaplan bu kritiklerde
gsterimdeki filmler, ksaca eletiriliyor ve tilmin yapm notlarna
yer veriliyordu. Derginin 2 Ekim 925 tarihli altnc saysnda
Opera Sinemas'nda gsterilmekte olan ynetmenliini J. Gordon
Edwards'n ve baroln Edmund Lowe stlendii "Vatan Urun
da" filmi ile ilgili ilgin bir kritik yer alyordu: "Amerika filosu
sahnesi, Amerika donanmasnn itirakiyle filme alnmtr. Vatan
muhabbetinin (sevgisinin) bu suretle iraesi filmin ahlaki kuvvetini
ykseltmitir." Yine ayn sayda Elhamra Sinemas'nda gsterilecek olan "zdiva Bu Mu? (Voila le Mariage)" adl tilmin kritii
yle yaplmt: "Metro Goldvin [Metro Goldwyn} messesesinin
bir aheseri add (say/ma) olunuyor. 'zdiva Bu Mu? Senaryo
muharririnin baz hatalar varsa da umumiyel itibariyle film gayet
iyidir. Bilhassa gelin roln oynayan Elenar Bordman (Eleanor
Boardman) rolnde gayet muvaffak olmutur. Fakat bu gzelliklerde Elhamra Sinemas 'nn gzel dekorlarnn da tesiri vardr. "
r, (Z-m

annJel

termol,

16

entemare

1925

Opera-Sine dergisinin 16 Eylll925 tarihli 1.

30

saysnn Franszca kapa

Dergi ynetimi ikinci yldan itibaren, Opera-Sine'nin tirajn

iin "sinema kuponu" uygulamas balatt. Bu uygulamaya gre dergideki kuponu kesip Opera Sinemas'nn giesine
getirenlere bilet fyatnda indirim yaplacakt. Bu uygulama sadece gndz seanslar iin geerliydi.
Nshas yedi buuk kurutan satlan dergide abone sistemi de
bulunuyordu. Derginin alt aylk abone bedeli 200, ayl 150
ve bir ayl da 50 kurutu.
artrmak

Sinema Rehberi
Opera-Sine ile ayn yl yaymlanmaya balayan Sinema Rehberi, dierleri gibi haftalk bir sinema dergisiydi. Uzun sreli bir
yayn olduunu tahmin ettiimiz Sinema Rehberi'nin kataloglarda en son yirminci says kaytldr. Ancak kataloglarda yer almasna ramen derginin mevcut grnen saylar kayptr. 10

Opera-Sine dergisinin 23 Eyll 1925 tarihli 2. saysnn Osmanlca kapa

Milli Ktphane'nin, Osmanlca sreli yaynlar katalogunda, 1974 SB 284

koduyla kaytl olan bu derginin 1340 (1 924) ylna ait 14, 18 ve 20 numaral
saylar var grnmektedir.

31

Film Mecmuas (Le Film)

Kendini "Mnhasran sinema cereyanlarn takip eden haftalk
resimli mecmua" olarak niteleyen Film Mecmuas (Le Film), 1 Te
rinisani (Kasm) I 926 tarihli saysyla yayn hayatna balad.
Osmanlca ve Franszca olarak yaymlanan derginin sahibi ve
sorumlu mdr E. Kemal idi. Bayazarln Ekrem Reit'in
stlendii derginin tevzi (datm) merkezi ehzadeba'nda Milli
Sinema karsnda Cemaliyye Krtasiyesi'ydi. Nshas be kurutan satlan Film Mecmuas, haftann pazar (sonra aramba)
gnleri kyordu. Derginin idare merkezi ise ehzadeba'nda
Milli Sinema fevkinde (stnde) daire-i mahsusayd. Derginin ilk
yla ait 8 Nisan 1926 tarihli 18. saysnda ise idare ve tevzi adresi
olarak Beyolu'nda k Sinemas fevkinde daire-i mahsusa gsteriliyordu. Derginin ikinci ylnda bu merkez de deiecektir.
Film Mecmuas'n dnemin dier sinema dergilerinden ayran en
nemli farkllk taradaki sinema faaliyetlerine hemen her saysnda
yer vermesiydi. Dergi, bu balamda Anadolu'daki sinema idarelerine
de elinden geldiince yardm edecei vaadinde bulunuyordu:
"Anadolu 'da Sinema darelerinin Nazar- Dikkatinet Mnhasran (sadece) sinema cereyanlarn takip ile yeni gelen filmler
hakknda doru ve bi-taraf izahat veren en mevsuk (salam)
menbalardan (kaynak) film mmessillerinden hakiki malumat toplayan mecmuamz, tarada sinema idare eden meslektaiara
nafi'(faydal) bir rehber olmak istidadndadr. Btn sinema alemine neriyatyla hdmet eden Film Mecmuas, ba 'dema (bundan
byle) taradan, sinemalardan vaki' olacak her trl mracaat/ara
cevap vermeyi kararlatrmtr.
stanbul sinemalarndan gemi filmleri grmek en mhim
film mmessillerinin bu sene ce/b ettikleri yeni filmleri haber
almak ve her trl mklatn hal etmek zere huyuran sinemac
arkadalara memnuniyetle arz- hdmet eyler. "

32

Film Mecmuas dergisinin 1 Kasm 1926 tarihli 1. saysnn Osmanlca kapa

33

Film Mecmuas, rportajlara nem veren bir dergiydi. Rportajlar daha ok lkedeki film mmessilleri ile stanbul'a gelen
yabanc sinema adamlarn kapsyordu. Derginin 8 Nisan 1926
tarihli 18. saysnda Lale Film'in kurucusu Cemi! (Filmer) Bey
ile yaplan rportaj dnemin taradaki sinema faaliyetleri hakkn
da bilgi vermesi asndan olduka nemliydi. Bir dier nemli
rportaj da romanlarnn ou filme alnm olan dnemin popler Fransz edebiyats Maurice Dekobra ile Ekrem Reit'in yapt rportajd. Derginin 2 Kasm 1927 tarihli 6. saysnda yaym
lanan bu rportaj, sinemada roman uyarlamalar zerineydi.
Film Mecmuas'n nemli klan ve Trk sinema tarihinin yazmnda kaynak oluturmasn salayan bir dier zellii de Cemal Reit (Rey) Bey, tarafndan kaleme alnan makalelerdi. zellikle derginin 12 Ekim 1927 tarihli 3. saysnda "Sinemada Musiki (La Musique au Cinema) balyla yaymlanan uzun makalesi
sinema-mzik ilikisi zerine Trk basnnda yaymlanan ilk
makale olma zellii tayordu.
Film Mecmuas bu zelliklerinin dnda ierik ve yaynclk anlay asndan dnemin dier sinema dergileri ile ayn izgideydi.
Arlk, Avrupa ve Amerika' daki sinema faaliyetleri zeriney di.
Dier dergilerde de olduu gibi Film Mecmuas'nn da deimeyen
sayfalar vard: Sinema dnyasndaki gelimeler "Kk Haberler"
ya da "Sinema Havadisleri" ve "Son Haberler", gsterime girecek
filmler "Yeni Gelen Filmler", sinema oyuncularnn biyografileri
"Byk Sanatkiirlar" adn tayordu. Dergide ayrca dnemin olmazsa olmazlarndan olan ve evirisi M. Burhaneddin tarafndan
yaplan "Sinema Romanlar" sayfas da yer alyordu. Her sayda
olmasa da dnemi en mehur yldzlarnn zel yaamlarnn konu
edildii "Avrupa ve Amerikann En mehur Yldzlar Kimlerdir ve
Nasl Yaarlar?" balkl bir sayfa da bulunuyordu.
Derginin ilk saylarnda ilgi ekici ve katlm yksek bir msabaka dzenleniyordu. Derginin ilk sayfasnda yabanc bir oyuncunun
fotorafna yer veriliyor ve okuyuculardan bu fotorafn hangi oyuneoya ait olduunu tespit etmeleri isteniyordu. Doru cevab gnderen
okurlar, ekilen kura sonucunda dllendiriliyordu. Birinciye k
Sinemas'nn drt haftalk, ikinciye bir haftalk duhliye karnesi, drdncden onuncuya kadar Film Mecmuas'nn alt aylk abonelii,
onuneodan yirrninciye kadar da derginin bir nshas hediye ediliyordu.

34

': )<\; ....~'),~

.--~.: ..\;~

)~

( ,-',:7

..

~~):,w~}

,).~.; ---~:)

t dm

Film Mecmuas dergisinin 21

Kasm

1926 tarihli 5. saysrun Frarszca kapa

Dnemin sinema dergilerinde film iHinlar olduka nemli bir

yer tutuyordu. Salon ve irket sahipleri tarafndan verilen bu ilanlar, filmierin gie baarlarnda nemli bir etkiye sahipti. Dne35

min sinema dergilerinde yaymlanan ilanlardan anlahyordu ki

dergiler ile salon ve irket sahipleri arasnda baz ihtilaflar bulunuyordu. Bu ihtilallarn bir tezahr olarak da baz dergiler her
salon ve irketin ilaniarna yer vermiyor ya da fiyat tarifesini
bakmndan eit davranmyordu. Film Mecmuas da bu ortamdan
olumsuz etkilendi. Derginin yanl yayn yapt konusunda eleti
rilmesi zerine dergi ynetimi, u aklamay yapmak zorunluluu hissetti:
"Umum Sinema Mdr Bey/ere! Mecmuamz tamamyla mstakil ve bi-taraftr. Hibir messeseye ve sinemaya
intisab yoktur. Btn sinemalarn ilanatma sayfalarnn ak
bulunduu arz olunur. "
Okuyucularn nemseyen ve onlarn isteklerini daima gz
nnde bulunduran Film Mecmuas, dergi ieriinin bu dorultuda
olumasn salamak iin, 23 ubat 926 tarihli 3. saysnda "Yeni lkemiz" balyla okuyucularna u sorular yneltiyordu: "IFilm mecmuasnda ne gibi resimler ve yazlar grmek istiyorsunuz? 2- Tiyatro piyesleri, komedi, vodvil ve kk hikaye tefrikalar arzu eder misiniz? 3- Kk hikayeler (sinema roman/ar) velhasl btn mecmuay metin, ekil ve mndericdt (iindekiler) itibariyle nasl buluyorsunuz? Cevap gnderecek okuyucular arasn
dan ekilecek olan kurada birinciye Film Mecmuas dergisinin bir
yllk, ikinciye ise alt aylk abonelii hediye edilecekti. Ayrca en
baarl ve ksa mektuplar dergide sra ile yaymlanacakt.
Dnemin dier sinema dergilerine nazaran daha uzun sreli
bir yayn olan Film Mecmuas, ikinci yldan itibaren "Film" ady
la yaymlanmaya balad. kinci ylda derginin idare ve tevzi
merkezi Beyolu'nda Alkazar Sinemas'nn ikinci katna tand.
Derginin nshas da be kurutan on kurua kt.

36

Sinema Mihveri
Haftalk sinema ve tiyatro mecmuas olan derginin sahibi Cevat Rza, sorumlu mdr Necil Dsri idi. Her haftann aramba
gn yaymlanan dergi on iki sayfadan oluuyordu ve Osmanlca
olarak yaymlanyordu. Sinema Mihveri (Ekseni)'nin mracaat
mahalli, Babali' de Caalolu Yoku u numara 7' de bulunan
Metanet Matbaas, tevzl (datm) mahalli ise yine Babali'de
bulunan Cemiyet Ktphanesi idi. Derginin yaynlanmasnn
amac ise Mart 926 tarihli ilk saysnda "Gayemiz" bal
altnda yle ifade ediliyordu:
" Sinema Mihveri, memleketimizde sinema ve sahneye kar
gsterilen derin alakadan domutur ...
Binaenaleyh memleketin sinema ve sahne heveskarlarna arz kran eder. Sinema Mihveri, herkesin gazetesidir ve onun zerinde hibir ahs veya messesenin herhangi bir tesiri grlemeyecektir (. ..)
Sinema Mi hveri, sinema ve sahnenin fenni, ruhi ve edebiyat
na temas edecek bilhassa memlekete gelen filmler hakknda tenkitler yapacaktr.
Sinema Mihveri, karilerinden tevik ve rabet grecek ve bu
samimi aldkay suistimal etmeyerek terakkiye doru koacak ve
daima ykselecektir. "
Dergi, yine ayn yazda uluslar aras film irketlerinin merkezi
diye nitelendirdii Paris ve Berlin'de iki muhabirinin olduunu ve
bu muhabirierin gnderecei haberler ile okuyucularn sinema dnyasndaki gelimelerden annda haberdar edeceini de vaat ediyordu.
Sinema Mihveri'nin sayfalar herkese akt. Tek art gnderilecek olan yazlarn sinemayla ilgili olmasyd. Ayrca dere
edilmeyen (yaymlanmayan) yazlar iade edilmiyordu. Derginin
ilk saysnda Bakrky' den Celal Enver adl bir okuyucunun "Ft
rl s'tidad (Doal Kabiliyet)" balkl bir yazs yer alyordu.

37

~y~

Sinema Mihveri dergisinin

Mart 926 tarihli

. saysnn kapa

Sinema Mihveri, dnemin dier sinema dergileri ile ierik

ynnden baz benzer zellikler tayordu. Derginin birinci say
sndan anlaldna Sinema Mihveri, sinema ve sinema sanatna
dair makalelere yer vererek, dier sinema dergileri ile arasndaki
farkll da ortaya koyuyordu. lk sayda Cevat Rza'nn "Sanatn
Ruhu" balkl yazs bunlardan biriydi. Cevat Rza, bu yazsnda
sanat ve sanatkar kavramlarn konu ediyordu.

38

Yine derginin ilk saysndan anlaldna gre Sinema Mihveri, okuyucularn sinema konusunda bilgilendirmeye zen gsteriyordu. "Sinema Rakslar" adl bir yazda sinemadaki raks ile
tiyatro salnelerindeki raks arasndaki farka dikkat ekiliyor; "Sinemada Makyaj" adl bir yazda ise Charlie Chaplin'in makyajl
ve makyajsz fotorafiarna yer verilerek, makyajn sinemadaki
rol ve incelikleri hakknda nemli bilgiler veriliyordu. Ayrca
dnemin her sinema dergisinde olduu gibi Sinema Mihveri'nin
de "Sinemalarda", "Gelecek Filmler", "Sinema Romanlar", "Sinemann Byk Yldzlar" ... gibi mutad blmleri bulunuyordu.
Derginin ilk saysnda biyografilerine yer verilen oyuncular arasnda bata, dnemin her sinema dergisinde olduu gibi, Rudolph
Valentino geliyordu. Yine ayn sayda Valentino'nun baroln
oynad "Badat Hrsz" filminin konusu ve yapm notlarna yer
veriliyordu. Valentino'dan sonra ise Trk seyircisinin adeta kendi ocuu gzyle bakt ocuk yldz Jackie Coogan ve LaGaronne (Erkek Kz) filmiyle lkemizde ksa sa modasna ba
latan Franz Dhelia geliyordu.
Sinema Yldz dergisinde olduu gibi Sinema Mihveri'nde de
bir sonraki saynn ierii balklar halinde veriliyordu. kinci say
nn ierii birinci saynn son sayfasnda u ekilde yer almt:
Avrupa ve Amerika Film malathdneleri, Badat Hrsz Mdbad
(devam), stanbul 'da Yetimi Bir Sinema Yldz, Makyaj, Tiyatro; Onlar ve Biz.
dare merkezi Caalolu numara 17' de bulunan Sinema
Mihveri, dnemin baz sinema dergileri gibi yurt ii ve yurt d
abonelik sistemi uyguluyordu. Derginin bir yllk yurt ii abone
bedeli 380, yurt d ise 480 kurutu.

39

Artistik~Sine (Artistic~Cine)
Yayn hayatna 4 Kasm 1926 tarihli sayyla balayan derginin
sahibi Pierre Sarian, sorumlu mdr ise Leon Antonyan idi. Baya
11
zarln Antoine Paul 'n stlendii derginin idare merkezi Beyolu
Elharnra ars'nda numara 22'de bulunuyordu. Osmanlca ve Franszca olarak yaymlanan derginin idare memuru Anthony P.Stoll idi.
Knyesinde "Haftalk ve ark Balkan Sinema Mecmuas" ibaresi bulunan Artistik-Sine, her haftann aramba gn yaymiamyord u. Nshas
on kurutan satlan derginin tercme sorumlusu Ragb Rfk'yd.
Derginin 1 I Kasm 1924 tarihli ikinci saysndaki bir yazdan
anlaldna gre, sz konusu derginin kaca haberinin duyulmas baz evrelerde ciddi bir rahatszlk yaratm ve bu derginin
yaayanayaca iddia edilerek, bu teebbsten vazgeilmesi konusunda dergi ynetimi birok defa uyarlmt. Gerekte ise bu uyarlar, dnemin sinema dergileri arasnda yaanlan rekabetten kaynaklanyordu. Bu dnemde Artistik-Sine'nin en gl rakipleri,
Sinema Mihveri ve Film Mecmuas (Le Film) adl dergilerdi.
Dergi ynetimi her ne kadar bu uyanlara pek itibar etmiyor gibi
grnsede ilk saysnda yine de ihtiyatl davrannay tercih etti. nk derginin "mazhar- rabet olamamas ihtimalini" de vard. Buna
ramen dergi yine de o dnem iin ok iddial saylabilecek bir adet
ile okuyucu karsna kt. 2500 adet baslan ilk say okuyucudan
hatr saylr bir ilgi grd ve 2000 nshas bir hafta iinde satld.
Gnmz sinema dergileri iin bile hite fena saylmayacak bir
tiraja ulaan dergi, o dnem iin tahmin edilmesi zor bir baarya
ulat. Dergi ynetimi yine akllca davranarak satlamayan 500 nshadan 400'n tantm amacyla Anadolu'daki sinema mdrleriyle,
Amerikan, Fransz, Alman, talyan ve ngiliz sinema messeselerine

Antcine Paul ve Anthony P.Stoll isimleri 19501i yllarda "Ceylan Film"i kuracak
olan Antcine Apostolou ya da Andeni Apostolu'ya aittir. Giovanni Scognamillo,
Cadde-i Kebir'deSinema, Metis Yay., st., 199l,s. 54.

40

gnderdi. Bu tantm etkili olacak ki dergi ynetimi bir sre sonra

yurt d aboneliini balatt. Derginin yurtii abonelik bedelinin
senelii 5,5, alt ayl 3 ve ayl ise ,5 lirayd. Yurtd abonelik
bedelinin senelii 4, alt ayl 2,5 ve 3 ayl ise ,5 dolard.
Artistik-Sine, tiraj konusundaki baarsndan baka ierik ve
biim ynlerinden dnemin dier dergilerinden ayrt edici nemli
bir zellii bulunmuyordu. Dergiyi dierlerinden deerli ve farkl
klan en nemli husus kukusuz Antoine Paul 'n her sayda yaymlanan zgn yazlaryd. "Vilayetlerde Sinema", "Terakki" ve
"Fikr-i Tenkit" ilk sayda yaymlanan nemli yazlard.
925- 928 yllar arasnda hibir yerli tilmin ekilmedii lkemizde, Artistik-Sine'de zorunlu olarak, dier sinema dergilerinin yapt gibi, Avrupa ve Amerika'daki sinema faaliyetlerine
arlk veriyordu. Yine dnemin dier sinema dergileri gibi ArtistikSine'nin de deimeyen blmleri vard. Bunlar, "Byk Sanatkarlar", "Yeni Gelen Filmler", "Okuyucu Sualleri", "Sinema Romanlan"
ve "Seyircinin Tercihleri" idi. Bu blmlerden baka dnemin byk
yapmiarnn basn dosyalar da ayrntl bir ekilde veriliyordu. Ayrca
derginin 9 Mart 1927 tarihli 5. saysnda Anthony P.Stoll'un Muhsin
Erturul ile yapt uzun bir rportaj yer alyordu.
lk saysnda baroln Rudolp Yalantno'nun oynad,
"eyhin Olu" filminin bir karesini kapak yapan dergi, dier
saylarnda dnemin en popler
oyuncularnn portre fotoraf
Iarna yer veriyordu.

Artisik-Sine

tarihli 6.

dergisinin 9 Aralk 1926

saysnn Osmanlca kapa.

41

Artistik-Sine dergisinin 16 Aralk 926 tarihli

S.saysnn Osmanlca kapa

4 Kasm 1926 tarihinde yayn hayatna balayan Artistik-Sine, 28

Nisan 1927 tarihli saysyla yayn hayatna son verdi. Bu tarihten sonra el deitiren dergi, yayn hayatn "Trk Sinemas" adyla srdrd.
Derginin 22 nolu son saysnn kapanda "It Must be Love" filminin
barol oyuncusu Colleen Moore'un bir fotoraf yer alyordu_
42

Trk

Sinemas

(Cine.-Turc)

Trk Sinemas, Artistik-Sine'nin devam olan bir dergidir. Artistik-Sine'den en nemli fark bu dergide tercme sorumlusu olarak
grlen Ragp Rfk'nn Trk Sinemas dergisinde imtiyaz sahibi
olarak yer almasdr. Bir dier farkllk da derginin idare merkezinin
yer deitirmi olmasdr. nceden Beyolu Elhamra ars 'nda
numara 22'de bulunan derginin yeni idare merkezi Galata'da
Krkba Han, numara 12'dir. Derginin yazar kadrosunda, ieriinde ve abone artlannda herhangi bir deiiklik yoktur.

Trk Sinemas dergisinin 5 Mays 1927 tarihli 1. saysnn Franszca kapa

43

,\

.)...;ui ~ J:-r r.l.:ll'

>~1. . ;.Q .;},..Jj
..).U). .r":.:ll

-thi .;i

Trk

Sinemas

dergisinin 26 Eyll 1927 tarihli 3. saysnn Osmanlca kapa.

5 Mays 1927 tarihli ilk saysnn Osmanlca kapanda ileriki

aylarda Opera Sinemas'nda oynayacak olan "Michel Strogoff'
filminin alt barol oyuncusunun fotoraflar, Franszca arka kapakta ise Clarence Brow'un bir fotoraf yer alyordu.
44

1928 ylndan itibaren Latin harfleriyle yaymlanmaya balanan Trk Sinemas dergisinin 3 Ocak 1934 tarihli 214.saysmm kapa.

Derginin ilk saynda evirisini Ragp Rfk'nn yapt

Mukallidleri" adl nemli bir yaz yer alyordu.
Charles Ford imzal yazda Avrupa'da arlo'yu taklit edenlerin

"arlo'nun

45

kimler olduu anlatyor ve Charli Chaplin'in kendisini taklit

edenlere kar balatt hukuk mcadelesine deiniliyordu.
Antoine Paul'n Artistik-Sine'deki zgn ve nemli yazlar
bu dergide de dzenli olarak sryordu. Bu yazlardan biri sinema ynetmenlii zerine kaleme ald "Vaz'- Sahne" baln
tayordu. Bu yazsnda sinemann bir ynetmenlik sanat olduunu savunan ve tiyatro ile sinema ynetmenliinin farkl eyler
olduu belirten Antoine Paul, sinemay sanat yapan ynetmenler
zerinde duruyordu.
Trk Sinemas'nda dnya sinemasnn yakndan takip edildii "Dnya ufnu (olaylar)", "Cihan Sinema Haberleri", "Sinema
Romanlar" ile okuyucu suallerine yant verildii "Postam" adl
sabit blmler bulunuyordu. Gsterirncieki filmler yakndan takip
ediliyor ve filmierin hikayeleri ile oyuncularnn biyografilerine
sklkla yer veriliyordu.
lk dnem sinema yaynlar arasnda en uzun soluk dergi olma zelliine sahip olan Trk Sinemas'nn imtiyaz sahibi Ragp
Rfk'dan sonra Halil Kamil oldu. Dergi, sinema hayatna
Fanamet Film ile balayan ve 1929'da kurduu Ha-Ka Film ile
devam eden Halil Kamil dneminde ierik ve biim deitirdi.
Ebatlar klen dergi ierik olarak da vizyona girecek bir iki
tilmin konu zetinden ibaret bir hal alarak neredeyse bir ilan
dergisine dnt. Deimeyen en nemli unsur, derginin fiyatyd. 1927'de on kurutan satlmaya balayan derginin fiyat, 21
Mart 1935 tarihli son saysnda (219) da deimemiti.
Osmanlca ve Osmanlca-Franszca olarak yaymlanan bu
yerli sinema dergilerinden baka datm stanbul'da da yapl
makta yabanc sinema dergileri bulunuyordu. stanbul'daki Amerikan elisinin 1926 ylnda Amerikan Dileri Bakanl'na
12
gnderdii bir raporda yer alan bilgilere gre istanbul'da da
tm yaplan yabanc sinema dergileri unlard: Courier du
Cinema, Mon Cine (Paris), Der Film, L.B.B (Berlin) ve La
Revista Cinematografica (Roma).

12

Bu raporun tamam, Rifat N. Bali tarafndan "The Turkish Cinema in the Early
Republican Years" adyla yaymlanmtr, sis Yaynlar, stanbul, 2007.

46

Mndericat

Dergi erikleri
9 4'ten Latin harflerinin kabul edildii 928 ylna kadar Trkiye'de Osmanlca ve Osmanlca-Franszca olarak yaymlanan sinema
dergileri ierik ve biim olarak byk benzerlikler gsteriyordu. Bu
benzerlikler, yayn hayatna yeni balayan baz sinema dergilerinin
kendisinden nceki sinema dergilerini birok adan rnek almasndan
kaynaklanyordu. Bu durum kanlmaz olarak da ayn dnemde yaymlanan sinema dergilerinin benzerliklerini artryordu.
Dergilerin kapak, knye ve sayfa tasarmlar arasnda fark yok
denecek kadar azd. erikler de ayn minvaldeydi. Her derginin ilk
sayfasnda dergi ieriklerinin tantild "Mndericat (indekiler)"
balkl bir blm bulunuyordu. Mnciericatta belirtilen konu balkla
rnn byk bir blm dier dergilerde farkl adlar, sayfalar ve ke
ler ile yer alyordu. Mndericat oluturan ortak konular unlard:

Sinemalarda Bu Hafta
Osmanlca yaymlanan haftalk

sinema dergilerinde sinema

programlar nemli bir yer tutuyordu. Her derginin bu konuda "Sinemalar" ve "Haftann Filmleri" gibi farkl adiarda sayfalar ya da
keleri bulunuyordu. Bu kelerde stanbul sinemalarnda gsterilen filmierin tr ya da temalarn belirten klie ibareler ile filmin
barollerindek.i aktr (mmessil) ve aktrislerinin (mmessile) adlar
na yer veriliyordu: " Majik Sinemas, 'Hakimin Vicdan', akn hayat- beer zerinde oynad mhim rolleri irae eder, mmessil ve
mmessileleri: Konrad Pelagel-Makbus Rut Mil/er. "13
Sinema Postas dergisi dierlerinden farkl olarak sz konusu
sinema programlarn verirken stanbul'un blge ayrmn gz
nnde bulunduruyor ve programlar da bu ayrma uygun olarak
Osmanlca ve Franszca olarak veriyordu:

n Sinema Mihveri, say:l, ll Mart 1926.

49

"Beyolu Sinemalar

Elhamra: Olivye Tivist (Oliver Twist)

Majik: Nianllar
Lksemburg: Figaro 'nun Dn
Palas: Hufmann Hikayeleri
Rus-Amerikan: nsan Gibi Hayvanlar
Oryanto: Tar=an
Ko=moraf Havada Mcadele
stanbul Sinemalar

Milli Sinema: Samson

Dalila(Sanson

and Dalilah)

Kadky Sinemalar

Hale: U/vi Kalp

Kudili: Kadn

Jale: Venedik Kahraman"

14

Sinemalarda Cevelan
Sinema Postas'n dierlerinden farkl klan bir zellik de derginin 11. sayfasnda yer alan "Sinemalarda CeveJa.n (gezinme)"
adl keydi. Daha ok sinema salonlarnn durumu ve gsterilen
filmierin nitelii balamnda eletirilere yer verilen bu kede, bu
ii hakkn vererek yapan salon iletmecileri vlyor dierleri de
eletiriliyordu. Derginin 17 Ocak I 924 tarihli 6. saysnda stanbul
sinemalarnn son durumu hakknda u deerlendirme yaplyordu:
"Elhamra Sinemas, (Kons d Pari) 'nin kazand muvaffakiyet,
hararetle devam ediyor. Elhamra Sinemas 'nn mdavim/erinin
adedinin ziyadelemesi (artma), sinemann mazhar olduu byk
rabete kuvvetli birer deli/dir ... Bu hafta Caki Kogan (Jackie
Coogan) 'n yeni eserini gsteren Elhamra, dydn- takdirdir. Lksemburg, halkn tevecchne fa 'd/i bir surette ziyade/etirrnee
devam ediyor. Etvdl, ses, sedas kmyor. Anlalan ismi cismi
belli olmayan ucuz eserleri gstermekle megul. Rus-Amerikan,
ark 'a ait bir eseri temsil eder. ntihdbndaki (seim) isabet, takdire layktr. Hale, bu gzide ve ok kibar sinemann zengin programlar hakkndafazla sz sylemek icap eder mi?"

14

Sinema Postas,

say:

6, 17 Ocak 1923.

so

/Y.tJ ~,_ .,.;.:A:ft

~ ......

.~\..~

J.::ii,s&

\)-\

~;~_,,

.,;. ....... J,,t ~.:).., ~ .;.t.; .;a' ...,..;. -~ J..

.:..;J Js:f

Oln6 Alhall'ftt.ra
OLIYIER TWIIT

IJ> dtttf 111- 1 - n "" f:IIARIJ!:!i ll#t:lUi/11$

'" l/ffiiiJIII _....

.NW:Mflt

a.a;.u

Opera Sinemas'nda gsterilen "Oliver Twist" filminin bir ilan (Sinerru Posas,
say:

Beklediimiz

6, 17 Ocak 1924).

Eserler

Sinema dergilerinin Eyll saylarnda, sinema sezonun da ba

film irketlerinin ve sinema salonu iletmecile
rinin dergilere gnderdikleri film listelerine yer veriliyordu. Bu
lamasndan dolay,

listeler, "Celb (getirtilen) Edilen Filmler" bal altnda okuyucuya duyuruluyordu. Bu listelerden baka yapm tamamlanan ve
Trkiye'de gsterilecek byk prodksiyonlar, "Beklediimiz
Eserler" bal ile okuyucuya tantlyordu. Bu tantmlarda filmin
konusuna ve yaptn notlarna yer verilerek okuyucularda merak
uyandmimaya allyordu.
Fritz Lang'in iki ylda taman1layabildii, Almanya'da gerekletirilebilecek olas bir ii ayaklanmas karsnda ynetici
snfn byle bir ayaklanmay her zaman bastrabilecek gte
olduunu ve onlar provoke edebileceini gsteren filmi
"Metropolis", Film Mecmuas 'nn 2 Kasm I 927 tarihli 2. say
snda yle tantlyordu:
"Yaknda iraesine (gsterimine) balanlacak 'Metropolis'
filmi daha imdiden pek hararetli mbahase (konuma) ve mnakaalara mevzu olmu. Bu film in etrafnda temerkz eden btn
fikirler Metropolis 'in pek muazzam bir eser olduunda ittihad
etmitir. Zaten hadd-i zatinde herhangi bir eyi vardr ki kymeti
olmad halde bu kadar mevzu-i bahs olsun, bu da gsteriyor ki
Metropolis, btn bu sitayilere ok mstahaktr. Firi Langk
(Fritz Lang) 'in eser-i deha ve mahareti olan Metropolis, her
eyden evvel fen in, makinenin ne harikalar yaratabileceini gstermekle temayz etmektedir. Tatan ve demirden yaplm devasa ve semapaye ehirler, Metropolis 'te hayret/e grlecektir.
Yirminci asrn de ha-i fenniyesini bize kat 'i birer hakikat olarak
gsteren Metropolis karsnda b.tn seyircileri derin bir hayret
ve meclubiyyetiyle (tutkunluk) mteheyyic (heyecan) olacaklarn
dan phe yoktur. "
Derginin yine ayn saysnda Abel Gance'n bayapt olan ve
Fransz sinemasnn yeniden douu olarak nitelendirilen "Napolyon" filmi hakknda da unlar yazyordu:
"Napolyon ... Bu isim, pek yaknda ehrimizin byk sinemalarndan birisi tarafndan gsterilecek olan muazzam bir fiZmin
ismidir. Bu film Napo/yon B onapart 'zn ta mektep hayatndan
talya seferine kadar olan bilcmle hayatn musavverdir. Abel
Gans (Gance), bu eserinde Napo/yon 'u o kadar hakiki ve canl
olarak yaatmaya muvaffak olmutur ki insan filmi seyrederken
hangi asrda olduunu unutarak bir an iin kendisini o devrin
hadd-i zatinde (esasen) iinde zanneder. Napolyon, bu filmde
yalnz bir asker deil, bir tekilat, bir diplomat ve nihayet bir

52

hkmet adam olarak gzkyor. Napo/yon filmini ikmal etmek

iin suret-i kat 'iyyede on sekiz milyon frank saif edilmi ve ancak
be senede bitebilmitir. bu film in vcuda getirilmesi iin Fransa kuva-yi beriyye ve bahriyesinde, askerf mzelerden istifade
edilen ve 40 sinema yldz itirak etmitir. Alelade surette sahneye kan aktrler 6 bin kiiyi bulmutur. Btn bir harp iin lazm
olan bilcmle hususat, ihzar ve temin klnmtr. Herkes tarafindan sabrszlkla beklenen bu muazzam eseri tasif (nitelendirme)
iin tek bir sifat vardr: aheser Film ... "

--.

----

Au CINE ,.OPERA.. :

,,,.,, ~

NATALIE KOVANKO
le pr0senleta prochainemeot dan' le beau film le

,Prince

Charmat"

Au CINE ,MELEK"

.,~. ~;-

<.,S~\.!S' o....:...i~
. . .. d;l.~
.
~il.. r.L JJ~J .;.il)- ( ,:...:..,.

'c~ ~.1~

... c'cst l'ouvcrture tres po-

BABY PE669

chaine du Cine.
Unc merveille .at. de luxe
et de

S"1

Opera-Sine (Opera-Cine) dergisinin 16 Eylll925 tarihli 1. saysnda yer alan

baz

film ilanlar

Sinema Havadisleri
Sinema sektrndeki gelimeler, yeni filmler ve projeler, gnmz sinema dergilerinde olduu gibi o dnemin yaynlannda da
nemli bir yer tutuyordu. Bu konuda her derginin farkl adiarda bir
kesi ya da sayfas bulunuyordu.
Opera Sinemas'nn haftalk bir yayn olan Opera-Sine dergisinde "Memleket Sinemacl" adl bir sayfa yer alyordu. Adndan da
anlalaca zere bu sayfada yer alan haberler dorudan yerli sine-

53

mayla ilgiliydi. Derginin 18 Aralk 1924 tarihli 3. saysnda yer alan

baz haberler, nemli olduu kadar Trk sinema tarihinde yeni tart
malara vesile olacak kadar da ilginti: "stanbul 'da imal edilen ve
Trk mmessiller tarcifndan temsil olunan 'Esrarengiz ark' filmi,
Fransa 'da Liyon (Lion)ehrinde hakiki bir rabet grmtr. Filmi
pek samimi bir alaka ile karlayan halk, Trkiye 'nin ilk mmessilesini
(aktris) mkerrer defalar alklamtr. Malumdur ki en mhim rol,
Nermin Hanm tarafindan deruhde edilmi 'Gaydorof' 'Turjonski' gibi
Rus sanatkarlar temsile itirak etmilerdi. Filmi vcuda getiren zat, o
zamanlar stanbul 'da mukim Fransz mhendislerden Msy Andres
idi. Eser birinci snifolmakla beraber iyi bir tesir brakmtr. "
Derginin yine ayn saysnda 1924 ylna kadar Trkiye'de
ka tilmin ekildii haber olarak yle veriliyordu: " imdiye
kadar Trkiye'de yaplan aydn- kayd (kayda deer) filmler;
Binnaz, Esrarengiz ark, stanbul'da Bir Facia-i Ak, Cariye,
Bican Efendi), Boazii Esrar, Ateten Gmlek, Szde KIZlar,
Leblebici Horhor, Kzkulesi Facias olmak zere takriben on
tanedir... Vaka (geri) Pene vesaire gibi baz ufak tefek dramlar
vcuda getirmise de bunlar adede girecek eyler deildir. "
Memleket Sinemacl adl sayfada sinema dndaki dier
sanatlara dair haberlere de ou zaman yer veriliyordu. Derginin
yine ayn saysnda "Kadky' de Tiyatro" balkl bir haber, bata
tiyatro olarak tasarlanan ancak sonra sinema salonuna dntr
ten Sreyya Sinemas'nn yapmyla ilgiliydi: "Serasker esbak
Rzapaazade Sreyya Paa 'nn Kadky 'de Patrikhane yaknn
daki arsadayeni bir tiyatro binas vcuda getireceinden bahsedilmiti. imdiye kadar sanayi '-i nefiseye (gzel sanatlar) kar
gsterdii hayrl alakalara ilaveten Paa 'nn bu teebbs c idden mucib-i iftihar ve teekkrdr. na arneliyesine imdiden
balanm olup alt ay zarfnda tiyatro haline gelmi olacaktr.
Mezkur binann Avrupa tiyatrolaryla mukayese edebilecek derecede mkemmel ve zarif olaca imdiden temin edilmektedir. "
Bir dier haberde de poplaritesini yitiren operetlere kar
halkn ilgisini ekebitmek iin stanbul'daki operet muharrirlerinin teebbsyle hususi bir mektebin alaca belirtiliyordu.
Opera-Sine dergisinin ikinci ylnda "Memleket Sinemacl
" adl sayfa kaldrld. Yerine ayn ierikte "Kk Muhaberat"
ve "Sinema Hikayesi" adl sayfalar konuldu. Kk Muhaberat
sayfasnda Trkiye'deki sinema faaliyetleri hakknda meydana
54

girilmeden ksaca anlatlyordu:

'nda Milli Sinema sahipleri Kadir ve Cevat Beyler,
Beyolu 'nda Aden Sinemas 'n kiralayp yaknda giid edecekleri haber alnm, muvaffakiyet dileriz." 15
Derginin, Sinema Hikayesi sayfasnda ise dnya sinemasnda
meydana gelen olaylar yine ayrntya girilmeden aktarlyordu. Sinema teknolojisinde meydana gelen gelimeler, yeni filmler, sinema
irketleri arasndaki uluslar aras ilikiler ve Avrupa sinemasndaki son
gelimeler, bu sayfann ieriini oluturuyordu. Derginin 23 Eyll
1925 tarihli 2. saysnda sve sinemasndaki son durum yle anlatl
yordu: "sve 'te son zaman Svenska Film Fabrikas byk bir faaliyetle alyor. Ezcmle Se/ma Lagerlof'un eseri olan Jeruzalem
(Jerusalem) ile Muhacirler filminde oynayan Jenny Hassel Kuist
(Hasselquist) byk muvqffakiyet kazanmtr. Yeniden imal edilen
Ladam Okamilye (Dame aux Camelias) gsterdii gibi bir ksm s
tanbul 'da gemesi lazm gelen 12.ar/ (Charles) zamanna ait bir
filmin imaline de balamtr. " Yine ayn sayda sinema tarihi asn
dan olduka nemli olan Hollywood - VFA yakniamas okuyuculara yle duyuruluyordu: "Metro Goldwyn ve First National Famous
Players Amerika Film Kumpanyalar, Berlin 'de UFA (Universum
Film Aktiengesellschafi) kumpanyasyla anlaarak Berlin 'de UFA
sinemalarnda bu sene Amerikan filmleri gsterilecektir. "
Trk Sinemas dergisinde "Dnya unu (olaylar)" ve "Cihan
Sinema Haberleri" adl blmler yer alyordu. Bu blmlerde dnya
sinemasndaki son gelimeler, dier sinema dergilere nazaran, daha
geni ve aynntl olarak yer veriliyordu. Romanya' da yeni yaymlan
maya balayan "Sine-Film" dergisinden, ngiltere, Rusya, Romanya,
Ukrayna ve Msr'daki sinema faaliyetlerine kadar birok haber yer
alyordu. Bu haberlerin Trk okuyucuya ulatrlmas daha ok yabanc basnda kan haberlerin Trke'ye tercme edilmesiyle oluyordu.
Bu tercmelerinin altlarnda haberi yapan yabanc muhabirierin adianna yer veriliyordu: "Yeni bir cenubf Amerikan irketi olan
'Kuvondur Film ' el-hdlet hdzihi (bugn) Msr 'da alt dram evirmektedir. Bunlardan birincisi: 'Sahrada Bir Bitse ' olup hitdm (son)
bulmak zeredir. Bu film bilhassa Msrl artistierin yardmyla, ta16
mamyla Msr 'da yaplmaktadr. Alber Sosa"
gelen son

gelimeler ayrntya

"ehzadeba

s
16

Opera-Sine, say: 2, 23 Eyll1925.

Trk Sinemas, say: 8, 2 Kasm 1927.

55

if~~~'

~Jr JJ\ J.~ '"- j-<:..l!.tT 0)r':"

JJI J_.rJ \Y

)..; ...:.L!.OT

::>

~.SI.)'~.;....);JI ._;_,4::.SJ_;},' :._~(;)

,;...~L.

( JA.ol.~ )

,);f

<ye .:....:~;_)

. jh.

.J'y

r.-Y'

s:-; J"'_-...

<.SJ;"

J.,_y~~~ . . .r

.;;L.;J~ IJJ'_T

;..:.Jf;

s:-;...
~.

...

....J,,

.:._,...:y

li.._..;.~

);.~.

.:li JJ'.

l:.~_IJ 1::-!-'--)!

Jl;~.:

-.Jr.-~._.,

..:..... L.

"~

v c , , , ,

,,.

ct.S'..: :J;?J..JI..c. rP- ci-.;.;v.< d'

~}:-

t'.J~
\i _,i~\)';'\

/<

r'- .-l:-t..:-:1) _r-i,;

j~ .:...:,.:Si;:

..
---------.:.,.,.}.J..A

~ous

----

ORCHESTRE SYMPHONIQUE:
lirteiu lu ~lt ZURKtNE <ARNOLDI>

h1

PROGRAMME MUSICAL
du Mercrtdi soir 12 Octobre

1.-Concert
.-- Concert

all

J4ercrtdi 19 Octobrt.

ll Gouarani. .. .
Polonaise ... .

Accompaun.,ment

pmdant.la

Go m es
Chopi

prcjeolion du Film

PAPILLON D'OA

Sul~_r.lu Ualle, .,, hdl~

au hois

dornmu

Syhiu . . . .
7..reritsch.

)lireiliP ..
C;~onella.

Tdtal'kows/,{
. . Delilus
Lehar

)lt!litations
Criscerlo

Opera gioconda . . . de Pontlli

N.IJ.-Perdant l'e.xtcutiot

l.a

Oount:Jd

. .
.

lcJaikott'ski

Massentt
Lassu

Sndh. r:pira.

Bur~man

du. C11ncert U public est instamment pril

tk gardu 14 siler.ce.

Opera

Sinemas'nda

gsterilen Altn Kelebek adl filmi n el

56

ilan

Trk Sinemas dergisindeki bu haber sayfalarnn bir benzeri

de Sinema Yldz dergisinde "Sinema Havadisleri" balyla yer
alyordu. Elimizde sadece ilk says bulunan bu derginin sz
konusu sayfasndaki haberler, ilgi ekici balklar ve ksa metinler olarak veriliyordu. Bu haberler iinde "Sinema Sergisi" ba
lkl haber olduka dikkat ekiciydi. Sergi haberi biraz gete olsa
derginin 19 Haziran 1924 tarihli ikinci saysnda okuyucularna
yle duyuruluyordu: "Fransa 'nn sinernaclkta ki sanat terakkisini gsterrnek zere tesis edilen sergi, birinci Piyer Caddesi 'nde
1O nurnarada GaZiyari Mzesi 'nde 22 Mays Perembe gn te
gad edilecektir. " Derginin ilk saysnda yaymlanan dier
haber balklarndan bazlar ise unlard: "Paris 'in Gece Hayat,
Hakikat Yolunda, Garip Bir Reklam, Aylardr Mteri Bularnayan Mhirn Bir Film ve Atan Sonra. "
Dnemin bir dier dergisi olan Film Mecmuas'nda sinema haberleri "Son Haberler" balyla veriliyordu. Ancak bu sayfadaki
haberler tamamyla Trkiye'deki sinema faaliyetleriyle ilgiliydi. Bu
faaliyetlerin ouuluunu ise satn alnan ve gsterime girecek olan
filmler oluturuyordu. Bu sayfada "Opera Sinemas Husi'si Daveti"
bahyla yaymlanan bir haber, 1920'li yllarda bir tilmin n gsteriminin nasl yapldn gstermesi asndan nem tayordu:
"Geen aramba gn Opera Sinemas rndriyetinden gayet
zarif bir matbu davetiye kart aldk. Jul Ver (Jules Verne) 'nin mehur
sinema romanndan iktihas (aktarrna) edilerek filme ekilen Miel
Ustrogof (Michel Strogojj) unvanl eser-i edebiyyenin ilk umumi provas dolaysyla birok zevat- aliye ile rnnevveran- memleket (lke
aydnlar), sanayi-i nefise (gzel sanatlar) erbab, erkan- rnuhteremei matbuat cmlesi... idi. Pek hazin ve messir bir m us iki ziyafeti ile
balayan film, ay ve pasta ziyafeti ile hitam buldu.
Eser cidden heyecanl olup asab bozacak derecede kuvvetlidir. van Mojikin (Mosjukin) deha-i sanatn sanki bu eser iin
saklam... Mi el Ustrogof'u btn kuva-yi hissiyesi ve btn
ruhu ve kalbiyle oynad... Asab mukavemetsiz olanlar bildihtiyar alyordu. Miel Ustrogof, mbalaasz imdiye kadar
temsil edilmi filmierin en fevkaladesi, en mheyyicidir (heyecan
veren) diyebiliriz. Sahneler harikulade zengindir. " 17

17

Film Mecmuas, say:3, 14 Kasm 1926.

57

Derginin sonraki saylarnda ayn sayfann bir dier stununda Ajans Metro Goldwyn bal altnda bu irketin sinema faaliyetlerine yer verilmeye baland. Derginin 24 Mart 1926 tarihli
16. saysnda yer alan iki haberde, konusu I. Dnya Sava'nda
bir Alman ve bir Amerikan askerinin Bat Cephesi'ndeki kahramanlklarn anlatan ve Amerikan halk tarafndan byk bir ra
bet gren "Byk Resmi Geit" adl bir filmin sonraki yl Trkiye'de gsterilecei ve Metro Goldwyn'e bal oyuncularn tatillerini geirmek iin bu yaz stanbul'a gelecekleri bildiriliyordu.
Dnemin nemli bir dier sinema dergisi olan Sinema Postas'nda da sinema aleminden haberler nemli bir yer tutuyordu.
Haberler, dier dergilerde olduu gibi, balklar halinde bir ya da
iki sayfada veriliyordu. Derginin 17 Ocak 1924 tarihli 6. saysnda
ilgi ekici bir ok haber bulunuyordu. Bunlardan bazlar unlard:
"Bilse Bahsi
'Nev York Tribn' gazetesi mhim bir meseleye temas ederek
soruyor.
-Sahnede veya sinemada, rol esnasndaki pler ka saniye
devam etmelidir ki, gayr- meru telakki olunmas n?
Ankete, yz binlerce kari' (okuyucu) itirak ediyor. Neticede,
bir pn, gayr- meru telakki edilmemesini teminen, be saniyeye tecavz etmemesine, aksi takdirde penlere mesuliyet tevcihinin mmkn alabildiine hkm edilmitir. Ne diyelim?
Esrarengiz ark Filmi
Bir Fransz mhendisi tarafndan ehrimizde vcuda getirilen
'Esrarengiz ark' filmi Almanya 'da byk bir muva.ffakiyet kazanmtr. Alman mecmualar bu hususta takdirkar makaleler ne
retmektedirler.
ehrimizde Yangn

Geen pazar gn Beyolu 'nda Ha/ep ars 'nda Santral

'nda yangn zuhur etmitir. Mecmuamz mezkur sinema
sahiplerine en samimi teessrlerini izhar eder.
Mhim Bir statistik
Bu sene Amerika'dan ihra edilen filmierin uzunluu, ngiliz
gazetelerinin tuttuklar istatistiklere nazaran, dnyay iki defa
kapiayabilecek kadar uzunmu. ayan- dikkat deil mi?
Sinemas

Kzkulesi Facias

Kemal Film

dar-iis-sna 'alar

58

(film stdyosu) tarafindan vii-

cuda getirilen (Kzkulesi Facias) unvanl eserin teferruat da

ikmal edilmi olup yaknda saha-i temsile karlacaktlr.
Fransa'da Sinema Teavn Sand
Fransa'da sinema sanatkarlar bir teavn (yardmlama)
sand tesis etmilerdir. Aldklar maa/ara gre bu sanda bir
miktar para yatrlmaktadr. Maksat, henz fazla para kazanamayan sanatkarlara mudvenette (vardzm) bulunmak imi. "

Karilerimiz ile Hasbihal

Gnmz sinema dergilerinde artk rastlanlmasa da 1920'li yl
larda okuyucu ile sinema dergiler arasnda nemli ve duygusal bir
iletiim bulunuyordu. Sinemann sadece salonlarda takip edilebildii
ve sinemaya dair bilgilerin sadece dergiler araclyla verilebildii
bu dnemde sinemaya merakl okuyucular, bu meraklarn dergilere
mektup yazarak gidermeye alyorlard. Baz sinema dergileri de
okuyucularn bu konularda yazmaya tevik ediyor ve cesaretlendiriyordu: "Her nevi sualinize, jilmlere, artistlere, artistierin adreslerine dair malumat vereceiz. Binaenaleyh hi tereddt etmeden yaz
nz. Neyi sormak istiyorsunuz? Neyi merak ediyorsunuz? Sinemoda
grdnz herhangi bir hadiseyi fevkalade mi buldunuz? Bunun
nasl yapldn m anlamak istiyorsunuz? Bize yaznz derhal, cevabn mecmuamzda bulacaksnz. " 18
Mektup yoluyla salanan bu iletiim, okuyucuyu az ok tatmin
edebildii gibi sinema dergilerinde yeni sayfalarn ya da keterin
almasna da katk salyordu. "Byk Sinema Sanatkarlir" ve "Sinema Entrikalar 1Hileleri" bu sayfalardan bazlaryd. Bu dnemin en
nemli zelliklerinden biri de gnderilen mektuplarn neredeyse tamamna cevap verilerek okuyucu ile dergi arasndaki ban glendirilmeye allmasyd. Her dergide "Postarn", "Kk Muhaberat",
"Ak Konumalar", "Karilerimiz ile Hasbihal'' ve "Sinema Sualleri"
gibi farkl adiarda okuyucu mektuplarna yer verilen sayfalar bulunuyordu. Bu sayfalarn yer almasnn sebebi ise Trk Sinemas dergisinde yle aklanyordu: "Bu stunumuz [Postam} bilhassa sinema ve
artistieri hakknda malumat almak isteyenlerin arzularn tatmin etmek maksadyla atmzz muhterem k;rilerimize arz ederiz. "19
s
t9

Sinema Yldz, say:l, 12 Haziran 1924.

Trk Sinemas, say: 8, 2 Kasm 1927.

59

Mektuplarna

verilen yantlardan anlaldna gre okuyucucelp eden konular ierisinde film hileleri ve filmlerde kullanlan vahi hayvanlar nemli bir yer tutuyordu. Sinema Yldz dergisinin 26 Haziran 1924 tarihli 3. saysnda Beyazt'ta oturan Nuri Bey adl bir okuyucunun sinemadaki aslanlar
ile ilgili sorusuna yle bir yant verilmiti: "Aslann paralad
tabii ki artist deil, yerine konulmu bir kukladr. " Benzer bir
soruda Opera-Sine dergisinde yle yatlanmt: "Babuili 'den
Asm Bey, sinemada grdnz aslanlar ile buna mrnasil (benzeyen) vahi hayvanlar sahte deildir, hepsi hakikidir. Bilakis iyi
terbiye edilmilerdir. Vahi hayvanlarla oyun oynamak hususunda btn sanatkarlara ders verilir. "
Sinema oyuncusu olmak isteyen okuyuculam ise daha ok tavsiye
niteliinde cevaplar veriliyordu. Malum, bu dnemde kendisini sinemann bysne kaptrm, hali vakti yerinde olan kiiler, sinema
oyuncusu olmak iin bir yolunu bulup yurt dna gidiyor ya da gitmeye alyorlard. Oyunculuk sevciasna kaplan kadn okuyuculara
verilen yantlarda, yurt dna gittikleri taktirde dikkatli davranmalar
tavsiye ediliyordu: "Fotora.finza baklrsa pek gzelsiniz. Paris 'e
gittiiniz zaman oradaki film messeselerine mracaatta bulununuz.
Fakat daima mdebbirtine (tedbirli) hareket etmenizi tavsiye ederiz. "20 Erkek okuyucularn bu konudaki sorularna ise milli hislere
hitap edep cevaplar veriliyordu: "Bebek'te Celal Muhtar Bey'e, memlekette milli sinemacln tesis edildii bir zamanda Avrupa ya gitmemek mreccihdir (tercih etmek). Sinema sanatkar olmak istedii
niz taktirde mecmuamz tavsit (araclk) edebilir. Bittab' (tabiatyla)
memleketimizin yksek bir sanatkar olmanz arzu ederiz. "21
1920'ler Hollywood filmierin lkemize skn ettii yllard.
Beyazperdede, ulalamayan yldz oyuncularn filmleri yer al
yordu. Hal byle olunca da okuyucu mektuplarnda bu yldzlara
nasl ulalabilecei sorusu sklkla soruluyordu:
"Doglas
Feirbanks (Douglas Fairbanks) 'e yazacanz mektuplar Amerika, Kaliforniya (California) 'da kain (bulunan) Holivud
(Hollywood) ehrinde Yunaytt Stdiyoya (United Artists) gnderebilirsiniz. Mari Pikford (Mary Pickford) da ayn adrestedir. ,.n
larn merakn

2
22

a.g.e.
Sinema Postas, say: 6, 7 Ocak 924.
Trk Sinemas, ayn say.

60

Sklkla sorulan bir dier soru da sinema dnyasnda meydana gelen ve gizemini korumakta olan baz trajik olaylar ile ilgiliydi: "Evet, geen nshann Franszca ksmnda yazdmz gibi
Madam Eva May 'in bir iki ay evvelki intiharnn matbuatn iddialarna ramen bir ak macerasnn messif neticesi olmad
haber veriliyor. Mia May 'in hretli kz bir kumar mptelas
imi. Yine son defa rulet masasnda hayli para kaybetmi. Bunun
on bin ngiliz lirasn tediye (deme) edememi. Bu mkl durumdan mteessir olan gzel sanatkar nihayet intihara karar
vermi. Bu son haber mevsuk(salam) bir menbadan kt iin
phe edilmemelidir. ,m
Okuyucu mektuplar arasnda yerli sinemaya dair sorular da
yok deildi. zellikle de Kemal Film hakknda. 1922 ylnda "s
tanbul'da Bir Facia-i Ak" adl filmle yapmcla balayan ve
nc filmleri olan "Ateten Gmlek" ile yerli sinemaya kar
ilgiyi dorua karan bu irketin 1924 ylnda yapmclktan ekilmesi izleyicilerde byk bir hayal krkl yaratmt. Okuyucu
mektuplarna verilen cevaplardan anlalyor ki izleyiciler bu durumun geici olduuna inanyor ve Kemal Film'den yeni filmler
bekliyordu: "Hikmet Bey 'e - Kemal Film messesesi hakknda
gelecek nshamzda malumat vereceiz. stanbul 'da daima mit
24
vardr. Almanya meselesi iin Erturul Muhsin Bey 'e yaznz. "
Okuyucu mektuplarnda gsterimdeki baz filmler hakknda
yer alan sert eletiriler, ou zaman okuyucu ile sayfay hazrla
yan yazar arasnda tatl-sert tartmalara da yol aabiliyordu:
"Beikta 'tan Vedat Bey 'e- 'Salih (Ha) ve Silah' filminin gsterilmesinde ben mahzur grmyorum. Pek cretkartine bu film,
siyasi deil dini bir mahiyete haizdir. Biz de Roma 'da deil Trkiye 'de bu1unuyoruz. " 25

Sinema Hileleri
Gerek hayatta yaplmas mmkn olmayan ya da zor olan her
trl eylemin, ilk gsterilerinin yapld gnden beri, beyaz perde
zerinde kolaylkla yaplabiliyor olmas seyircilerin kafasn daima

Opera-Sine, say: 3, 18 Aralk 1924.

Sinema Yldz, say: 3, 26 Haziran 9 24.
zs Trk Sinemas, say:3, 26 Eyll 927.
23

Z4

61

kartrm ve merakn artrmtr. Seyircilerin bunlarn nasl

mmkn olabilecei yolunda sinema dergilerine gndermi olduklar sorular, sinema dergilerinde "Sinema Hileleri" ya da "Sinema
Entrikalar" ad altnda eitli sayfalarn ya da stunlarn yer almasna yol at. Merak edilenler, beyaz perdede aslanlar ile mcadele
eden oyuncularn aslanlara kar nasl galip geldii ya da yksek
bir binadan den oyuncunun nasl sakatlanmad gibi gnmz
seyircilerinde tebessm yaratacak trdendi. Ancak bu sorular o
dnemin sinema yaynlarnda ciddi ciddi tartlyor ve bir ya da
birka sayfada perdede grlenierin nasl yapld uzun uzadya
aklanyordu. Sinema Yldz dergisinin 19 Haziran 1924 tarihli 2.
saysnda sinemadaki uurum sahnelerinin nasl yapld "Tr
nanmak" bal altnda yle izah ediliyordu:
" Ekseriya sinemann beyaz perdesi zerinde artistierin dik ve
alt uurum kayalara byk bir cesaretle trmandklarn, svari
kafilelerinin da yamalarna sratlerini hafif/etmeden ktklarn
ve hatta ba dndrc bir sratle uuruma yuvarlanr gibi ini
lerden indiklerini hayret, takdir ve biraz da korku ile seyretmisi
nizdir. Artistler nasl oluyor da kendilerini tehdit eden byk tehlikeye gz yumuyorlar? Hayatlar pahasna, neticesi feci olacak
hareketlerde bulunuyorlar? Gsterdikleri bu cret ve cesarete
hayran olmamak kabil olabilir mi? Fakat hayr, aldanyorsunuz ...
Bu bir cret ve cesaret deil ... Sadece bir hileden ibarettir. Bu
hileyi tatbik iin cambaz olmaya da lzum yoktur. Alt yandaki
bir ocuk bile en yaln kayalara trmanabilir. Daha dorusu tr
manr gibi grnebilir. Mesele pek basittir ve asl vazifeyi gren
artist deil, operatrdr, yani sinemaya alan kimsedir.
izah edelim: Dik deil dmdz bir kayalk tasavvur ediniz, bu
kayaln zerine artist yzkoyun yatar ve kayaln kntlarndan
elleriyle tutunarak srnmeye balar. Ve vaziyetine, hareketine,
ayaklarn aynatmasna gre tpk bir yere trmanyormu gibi ekil
ler verir. Sinema alcs da bu sahneyi makinesine eker. Ancak
alcy eri tutar ve bu suretle meydana gelen filmi seyrettiiniz zaman dz kayann zerinde srnen artisti, dik bir kayala korkmadan trmanyor gibi grrsnz. Yoku/u arazide, yaln kayalar
zerinde grlen svari yar/ar, hcumlar, takipler, ini/er, k
lar hep dz yerlerde yaplm, fakat operatrn makinesine verdii
krk be veya dahafazla derecelik bir zviye (a) sayesinde seyirciyi
aldatmtr. Esmen son zamanlarda sinemada hile meselesi adeta

62

bir ilim ekline brnmektedir. Deniz iinde alnan filmler, havada

seyahat/er, mcadeleler, apartmann st katndan dmeler, canlanan resimler, gzken hayaller ... hepsi de bir hileden ibarettir. Ancak bu hileler gayet iyi dnlm ve fotoraf sanatna ziya kudreti
de ilave edilerek gereindenfarksz bir hale getirilmitir."
Ayn derginin bir sonraki saysnda da "Apartmandan Dme
ler" bal altnda yksek binalarn tepesinde geen mcadelelerde
yere den oyuncularn nasl zarar gm1edii yine ayn ekilde uzun
uzadya aklanyordu. Baroln Harold Llyod'un oynad I 923
yl yapm Safety Last tilmindeki tehlikeli salnelerin (Llyod'un Los
Angeles'daki mehur Brockman binasna trman) hangi sinema
hileleriyle ekildii okuyucuya yle anlatlyordu:
"Sevimli artist Herold Luyi (Harold Llyod) 'nin bu tehlikeli vaziyeti, insana byk bir dehet veriyor deil mi? Halbuki bu ey hite
zannedildii gibi bir tehlikeye maruz deildir. Hatta o kadar deildir
ki eer kazaen decek olsa bile bir ey olmaz. Bu bir hi/edir. Fakat
bir r 'yet (grme) hilesinden ibarettir. Sinema payitaht (merkez)
kabul edilen Los Anjels (Los Angeles) 'da bir cadde var. Bu cadde,
tneller vastasyla dik yoku/ardan, tepelerden geerek uzanr. Bu
tepelerden herhangi birisinin zerine klacak olursa btn cadde
ayak altnda ve kubak bir mendzra arz eder. nsana adeta bir
apartmann st katndan caddeyi seyredebiliyormu hissi gelir. Luyi,
bu tepelerden birinin kenarna bir metre irtifada bir apartman cephesi yaptrm ve burada mteaddid (birok) komediler oynamtr.
'Kenar Tehlikeleri' ve 'Cennete Seyahat' filmleri bu tepede alnm
tr. Demek Luyi 'nin perde zerinde grdmz tehlikeli vaziyeti bir
maharet deil. yi dnlm bir hileden ibarettir. "26
Dnemin sinema dergilerinde sklkla yer alan bir dier sinema
hilesi de oyuncularn beyaz perdede nasl aladyd. Opera-Sine
dergisinin 18 Kasm 1924 tarihli 3. saysnda bu hilenin srr "Sinemada Alayanlar" bal altnda yle anlatlyordu: "Sinemada
sanatkarlarnn gzlerinden nasl ya akt merak ediliyor. Entrika
basittir. Sanatkar olduu yerde durur, kmldamaz. Operatr makinenin ahizesini kapar. Makyaj memuru hemen koar, sanatkarn
gzne iki damla gliserin aktr. Yeniden ahizeyi aarlar. Gzlerden
akan gliserinler sanatkarn aZad hissini verir. "

26

Sinema Yldz,

say: , 2

Haziran 924.

63

HAROLD LLOYD

Harold Lloyd'un baroln oynad "Safety Last" filminin bir ilaru.

Byk Sanatkarlar
Sessiz sinemann altn an yaad 1920'li yllar byk
Hollywood yapn irketlerinin yaratt sinema yldzlarnn perde
de arz- endam ettii yllard. Sinemann bu ilk yldz oyuncular, bu
sanatn byk kitleler tarafndan ilgi grmesinde, beyaz perdede
olduu gibi, yine baroldeydiler. Yn etmen sinemasnn daha ba
lamad bu yllarda filmler, baroldeki yldzlaryla tannyor ve
biliniyordu. Durum byle olunca da sinema tarihinin bu efsanevi
yldzlannn hayat hikayeleri dnemin sinema yaynlarnda konu
ediliyordu. Bazen bir stunda bazen birka sayfada yer alan yldz
biyografleri, sz konusu yldzlarn Trkiye'deki poplerlii dorul
tusunda, yaz dizisi olarak da yer alabiliyordu. Biyografler daha ok
"Byk Sinema Sanatkarlar" balyla tm sinema dergilerinde yer
alyordu. Kukusuz dnemin en popler yldz Rudolph Valentino
idi. Valentino'nun biyografsine, uzun ya da ksa olarak, yer vermeyen sinema dergisi yoktu. Valentino'nun biyografsi tm dergilerde
neredeyse ayn cmleler ile okuyucuya aktarlyordu.

64

Rudolph Valentino
"Son of the Sheik
(eyhin Olu)" filminden bir sahnede.

"italyan artisti Onprmiye) mehur Rudolph Valentino bir tal

yan daktorun oludur. Yirmi iki yamda ziraat mekteb-i alisini ikmdl
etmi, fakat bu meslekte almamtttr. Bir mddet italya 'da kararstz,
mter,:eddid dolatt. Ziraattan holanmadt. Ruhunda macera iin ndmtendhf (sonsuz) bir ak vard. Sergzeti bir meyil ile Amerika ya
geti. Orada isiz ve sefil kald. En sefil ilere girdi. Lokantada garsonluk, otel hizmetifii ve daha sonra barlarda dans muallimlii
yapt. Gnn birinde bu yaktkl delikanl kibar muhitin bilhassa
yksek snfa mensup kadnlarn nazar- dikkatini eelb etti.
Bara devam eden btn kadnlar onunla dans etmeye adeta
can atmaya baladt. te o dakikada Rudolph 'un nam ve hreti
her tarafta iitiliyordu. Bu sayede gen adam itihdr (nl olma)
ediyordu. Mtendsib, ince, zarif vcudu, gzel simast, cazip iri
siyah gzleriyle ok msait ve fsunkdr (byleyici) tesirler yayan
Valentino cihdn-mul bir hretle sahne hayatma attld. Biddyetinde (balangt) ufak tefek roller oynad. Danstaki mahareti, hareketinin evikfii ve umumi zarafeti, ona az zamanda eriilmesi

65

mmkn olmayan muvaffakiyetleri temin etti. Derhal birinci

aktrler/e jnprmiyelie irtika (ykselme) eyledi ... "27

snf

Sayfa sonlarnda ise genelde "mabad (sonras) var" ifadesine

yer verilerek biyografnin devam sonraki sayya braklyordu.
Rudolph Valentino'dan sonra biyograflerine en sk yer verilenler arasnda bata dnemin en nl ocuk yldz Jackie
Coogan, Charlie Chaplin, Douglas Fairbanks, Mary Pickford,
Pola Negri, Franz Dhelia ve Mae Murray geliyordu.
Trk sinemasnn ilk kadn oyuncularnn beyaz perdede boy
gstermeye balad bu dnemde, nadir de olsa, onlarn biyografle
rine de yer veriliyordu. Bu oyunculardan biri de ynetmenliini
Muhsin Erturul'un yapt "Ateten Gmlek" filminde "Aye"
karakterini canlandran Bedia Muvahhid idi. Sinema Postas dergisinin 21 ubat 1924 tarihli 8. saysnda, Trk kadnnn gzel sanatlar
alannda kazanmaya baladklar baarlardan bahisle Bedia
Muvahhid'in biyografsi yer alyordu.

Sine-Magazin
Sinema yldzlarnn zel yaamlar, seyirciler tarafndan daima merak konusu olmutur. Bu merak beyaz perdenin imrenilen
ve midetirilen yldzlarnn sabah kata kalktklarndan, kahvaltda ne yediklerinden, ne giydiklerine kadar gnlk hayatn rutin
ayrntlarna kadar uzanr. Gnmzde de geerliliini koruyan
bu durum, gnmz sinema yaynlarnda da yer bulmaktadr.
1920'ler sinema sektr asndan olduu kadar seyirci proda olduka ilgin saylabilecek yllard. Aktr ve
aktris olmann neredeyse furya haline geldii bu yllarda sinema
sevdals kiiler, bu amalarn gerekletirmek iin, tm dnyada
olduu gibi Trkiye'de de film stdyolarnn yolunu tutuyorlard.
Dnemin sinema dergilerinde ise sklkla sinema oyunculuunun
perdede grld kadar kolay olmad hatriatlyor ve yurt
dna gitmemeleri tavsiye ediliyordu. Dnemin efsanevi sinema
aktrisi Mary Pickford dahi yldz olmann on arta bal olduunu
sylyor ve bu artlara haiz olmayanlar, bu ie soyunmamalar
konusunda uyaryordu. Pickford'un on art yleydi:
flleri asndan

27

Film

Mecmuas, say: , Kasm 926.

66

RudolfValentino'nun barolnde oynad "Kanl Maydan" filminin bir ilan.

"]-Bir senelik maieti (geinme) temin etmeden evvel bu meslee

atlma.

2- Muvajfakiyetsizlik halinde tevessl (bavurma) edilmek zere

bir meslee sahip olmadan sinema artisliine heves etme.
3- Eer gen bir kz isen yanna behemehal (mutlaka) valideni
al. O, mfik nasihatleri ile sana byk bir yardmc vazifesi grr.
4- Sahne-i evsafve mezayasna bulunduuna dair kendini kendine temin et.
, 5- Kabi/se sinema mesleine teebbs etmezden evvel sahnede
bir tecrbe yap.
6- Mracaat ederken beraberinde iyi km pek okfotorafn bulunsun. Fotoraf ne kadar ok olursa kabul imkan o kadar kolaylar.
7- Gardrobun zengin olsun.
8- Mracaat etmezden evvel kartm olduun fotoraflar zerinde dn ve evvela kendi kendinin (fotojenik) olduuna yani resimde gzel gzktne kanaat getir.
9- Sinema mesleini bir elence telakki edersen senin iin meum
(uursuz) neticeler verir. Bu meslek pek g bir sanat mesleidir.
10- Her meslekte olduu gibi bu meslekte de alan ve alma
sna zeka, arzu ve azmine ilave eden kazanr. " 28
baka

za Sinema Yldz,

say: , 2

Haziran 924.

67

Tm bu uyar ve tavsiyelere ramen sinema dergileri, yldz

zel hayatlarn anlatan haberlere yer verrnekten imtina etmiyor ve birou da bu haberleri yaymlarken okuyucular zerinde zendirici bir etki yaratmamaya dikkat ediyordu.
Dnemin sinema dergilerinde aktrlerden ok aktrislerin zel
hayatiarna yer veriliyordu. Sinema yldz olmann on arta bal
olduunu syleyen Mary Pickford'un bir gn 17 Ocak 1924
tarihli Sinema Postas'nda yle anlatlyordu:
"Mari (Mary) sabahlar saat yedide kalkar, bir saatini evinde kahvalt etmekle ve tuvaleti ile geirir. Sekizde mutlaka ddrs-snd 'ada (film stdyosu) bulunur (. ..) Yazhanesine gelir gelmez her eyden evvel masa stnde biriken mektuplar okumakta
megul olur. Bu hayli uzun itir. nk Mari 'nin yz mektup
almad gn pek nadirdir. Cevaplar ale/ekser bizzat yazar,
ehemmiyetsizleri derhal yrtar. Bu i bittikten sonra terzisini arr, giyecei elbiseterin provasn yapar.
ok gemez irketin direktr, rejisr, mhim rol sahipleri gelir. Mzakereler, istiareler, mnakaalar olur. Buda biter, mesele ziyaret kartna haiz olan zevat kabul etmeye kalr. Ziyaret
arasnda mesela, inli bir gazetecinin suallerine cevap vermek,
Londra 'dan gelen bir foto muhabirin karsnda vaziyet almak
gibi mecburiyetleri eksik deildir.
Vazife vakti gelince Mari, koa koa atlyeye gider. Roln
oynar. Saat bee doru, zevci Doglas Fairbank (Douglas
Fairbanks) ve ekseriye arli aplin (Charlie Chaplin) ile beraber ddr-s-snd 'alar terk eder. Hissedar bulunduklar irkete
(Famous Players in Famous Plays) giderler.
Akam yemei ya hep beraber lokantada, yahut muteber bir
aile nezdinde yerler. Niin evde deil diyeceksiniz. Fakat unutmamaldr ki bunlarn davet! i olmad bir gece yoktur. Mari 'nin
daima kulland lavanta yasemin, en sevdii megale kendi eliyle piirdii yemek ve tatl/ardr. "
Sinema yldzlarnn gndelik yaantlarndan ok sinema seyircilerinin asl merak ettikleri konular, onlarn ak hayatlar, skandallar, kavgalar, ayrlklar, ihanetleri ve evlilikleriydi. Bu dnemin en popler aktr olan Douglas Fairbanks ile Mary
Pickford'un evlilikleri sinema dnyasnda adeta bir olay olmutu.
Dnemin bu gzde iftinin attklar her adm neredeyse bir olay
haline geliyor ve basn bu ifti yakndan takip ediyordu. Fairbanks
larn

68

ve Pickford iftinin Paris'i ziyaretleri ise Paris muhabirinin bildirgre olduka grkemli olmutu. Sz konusu ziyaret, "Paris'te Yaplan lk Merasim" balyla Sinema Yldz dergisinin 19
Haziran 1924 tarihli ikinci saysnda yle verilmiti:
diine

"Amerika sinema yldzlar Mari Piliford (Mary Picliford) zevcesi Doglas Fairbank (Douglas Fairbanks), 30 Mays cuma gn
Madrit 'ten Paris 'e geldiler. Btn sinema mntesipleri ve halk
tarafndan fevkalade istikbdl (kar/ama) edildiler. Mari Piliford
zevcinin kolunda, kendisini allalayan peresfikar/arna (hayran/arna) mtebessim (glmseyen) selamlar iade ediyordu. Bu iki
artistin Paris 'e vrudu (gelme) mhim bir sinema havadisiymi
gibi bir tesir brakt. ereflerine Haziran pazar gn "Gomon
Palas "ta bir msamere verildi. Bu msamerenin haslat yksek
bir yekun tuttu. Msamerede Amerikal artistler, halka en son eserleri olan "Badat Hrsz "ndan birka seri gsterdiler ve ok al/aland/ar. Msamere gn "Gomon Palas "n fiyatlar insana
dehet verecek bir mertebedeydi. Localarn biner, koltuklarn ellier Franka kiraland ve yer bulunmadn sylersem msamere
haslatnn neticesi hakknda bir fikir edinmi olursunuz. "

Sinema Romanlar
Dnemin sinema dergilerinin her birinde "Sinema Romanlabir blm bulunuyordu. Bu blmde sinema filmlerinin senaryosu, senaryonun aamalarndan biri olan tretman formunda uzun uzun anlatlyordu. Tretmandan ayrlan tek fark ise
anlatrnn geni zaman kipinde yaplmamasyd.
r" balkl

Neredilecek sinema romanlar daha ok bilinen ve sevilen

filmlerden seiliyordu. Bu filmierin konular her sayda en az iki
sayfa halinde yer alyor ve devam bir sonraki sayda sryordu.
Sinema romanlarnn banda genelde filmin ynetmeni, oyuncular ve yapm irketinin ad yer alyor, anlatm filmden seilen
fotoraf kareleri ile destekleniyordu. Eserin evirisini yapan yazarn ad sayfann banda ya da sonunda belirtiliyordu.
Bu dnemde sinema dergilerinde kalem aynatanlarn says olduka azd. Her dergide neredeyse kendi imzasyla yaz yazan birer
yazar bulunuyordu. Bu yazarlarn ounluu da daha ok yabanc
sinema dergilerinden yaptklar evirilerin altlarna, bazen kaynak
belirterek, kendi imzalarn atyorlard. Dolaysyla da sinema romanlan bu yazarlarn yaptklan evirilerinden oluuyordu. Sinema Posta-

69

s'ndaki sinema romanlarnn evirisi, ayn zamanda Trk sinema

tarihinde de nemli bir yere sahip olan Vedat rfi (Beng), Film
Mecmuas'ndakiler M. Burhaneddin ve Sinema Yldz'ndakiler ise
Kemalettin tarafndan yaplyordu. Opera-Sine ve dier dergilerdeki
sinema romanlar ise imzasz olarak yaymlanyordu.
Film senaryolarnn sinema romanlar balyla dergilerde yaymlanmaya balamas bir sre sonra bu romanlarn edebi bir deeri
nin olup olmad tartmaianna yol at. Sinema romanlarnn edebi
bir deere sahip olduunu iddia edenler, "sinema edebiyat" adyla
yeni bir edebiyat trn gndeme getirdiler: "Her zaman sinema
rejisrlerinin edebiyattan muavenet bekledii zehabnda (zannetme)
bulunanlar yok deildir. Byle bir fikrin sahipleri hi phesiz yanl
maktadrlar. Nitekim dorudan doruya bir sinema senaryosundan
ilham alan Fransz bir yazar, 'Gzel Paris' unvanl bir roman yazm
ve kitabn ilk sayfasna 'Bu eserim sinema edebiyanndan mlhemdir.
Ona kar teekkr mecburiyetinde bulunduumu niin itiraf etmeyeyim ' cmlesini yazmaktan ekinmemitir. u halde bir sinema edebi29
yatnn mevcudiyetini tasdik etmek mecburiyeti vardr. "

29

Opera-Sine, say: 2, 11

Kasm

1924.

70

Film ve Salon Tantmlan

Sinema lanlar
Osmanl'da halkn temaa gsterilerine katlmn salamak
iin ilgi ekici tarzlarda hazrlanan el, duvar, gazete ve dergi ih1nlarnm sz konusu gsterilerin haslatlar zerinde olduka etkili
oluyordu. lan, bu dnemde Avrupa ve Amerika'da olduu gibi
Osmanl'da da en etkili tantm yntemiydi. Film Mecmuas dergisinin 24 Mart 1926 tarihli 16. saysnda ilan ve reklamn ticari hayattaki nemi yle ifade ediliyordu: "Her trl ticaretin ve bilhassa sinemalarn ruhi reklamdr. Reklamsz, ilansz her trl
teebbsat akim (sonusuz) kalr ve ilan eraitine haiz olmayan en
kuvvetli, en mhim eser/er, filmler heder olur gider.(. ..)" Ancak
Osmanl'daki ilanclk dier lkelere gre yaratclktan bir hayli
uzakt. Basnda yer alan baz yazlarda ilanclk konusunda srarla
Amerika'nn rnek alnmas isteniyor ve Amerika'daki yaratJCJ
ilan ve reklam uygulamalarndan rnekler veriliyordu.
Dnemin sinema yazarlarndan Antoine Paul (Anthony P.Stoll)
"Fikr-i Tenkit" balkl yazsnn bir blmnde sinema ilanlarnn
seyirciler zerindeki etkisine deiniyor ve bu konuda Amerika' da
bir sinema dergisinin dzenlemi olduu ilgin bir yarmay, Trk
toplumunu kyas ederek aktaryordu. Yarmaya gre sz konusu
derginin okuyucular alt ay boyunca ilk gsterimini yapan filmleri
izieyecek ve bu filmierin eletirilerini dergiye gndereceklerdi. Kazanan, yaz ilerinde mdr yardmcl grevine getirilecekti. Ancak dergiye gnderilen film eletirileri unu gsteriyordu ki yar
maclar ilanlarn etkisinde kalarak deerli filmler izlediklerini d
nyorlard. nk dergiye gnderilen yazlarda deeri olmayan bu
filmlerden vgyle bahsediliyordu. Bu durum da Amerikan halknn
sinemaya gz kapal olarak gittiini gsteriyordu. 30

3o

Antoine Paul (Anthony P.Stoll), Fikr-i Tenkit, Artistik-Sine, say:

73

4 Kasm 926.

~""~~YJI
V
..
.,
~Jr<: J~ .:r_,!i o. .:...:..wT <:;.:,J\r:- .i~ .J_r!l ,.
;...i

-&

,A;. . ;

...:..wT

.;_r;, ..;_,!~

:;!

.>J;;I .;.r_(;) """'"" J;~.:..

J,ii.,_Uf:I.Y,J .. ~")li.,l"'r( J,\.J,~~ ).r-Jj.J-.~.
.)\o

;:...f (.j:,J..:>l~\) ~.ti ~~~

.-;yy. .P:!

;41,

.-;_,.ljJJ

?!Y.

.si - j'Y4

),>

J.a~ ..

..
.... hr.
.

$..i,~":-

.,:;~\>.

J._. 4.AJ.t-.

J'l~li

.s-.IJ.;Y,

)r.i,i
jj'6:_ .:..:):Siy

ORCHESTRE
>ou la direclion

lu

SY/V\f'HONIQU~

,lle %URKtNE (ARNOI.Dil

PROGRAMME

MUS.ICA...

du. Mrrcrtdi sqlr 1l No1nbre au Metiudi. 9 Novtmbre

1.-Cocert

Esquis,scs Caucasicnnes. Ippolitoff Ivanow

z.-Conccrt Ex:se . . . . .... Gano.e

4ot~:>pa:o:-~ 'P~illlant 1 pr~eotlon .u~l~

,LE pti"ATE NOIR

ller

Ronmoud

, . !kln/ml
.e lac d ~ .. " . Ab"
I>~~<1eu.C. d.. P..
ttt.rl

fll"3'endollolland~ Wajw

Mepbitoplelos . , . BolliJ_
Heml.t

. . . . .

Tsclalkowkl

Prmebu

. . . . ,' Blot/Oven
Loroloy .. .. .. Cikl#lrl

Opera

Sinemas'nda

...

. . . . . . . . .{Qbtr

gsterilen 1926 yl yapm "Kara Korsan (The Black

Pirate)" filminin el ilan.

74

Antoine Paul, yine ayn yazsnda iliincln Trkiye'de de

nemli bir rol oynadndan bahsediyor ve Trk halknn Amerikallar kadar safdil olmadn belirtiyordu. Trk halk film seerken olduka duygusal davranyor ve kendi ruhuna hitap eden
filmleri tercih ediyordu. Bu tercihlerde filmierin adlar, trleri ve
ierikleri etkili oluyordu. Paul, bu durumu u rnekle aklyordu:
"Beyolu 'nda takriben be yz metre uzunluundaki Pangalt ve Majestik sinemalar mstesna olmak zere - bir cadde de on iki sinema var ki, bu da bir milyon nfuslu bir ehrin bu
ihtiyacn tatminine kafidir. Btn bu sinemalar hep bu caddededir. Eminn 'nden gelen bir kimse Elhamra 'dan balar, Majik 'te
hitama erdirir.
Bu zat, duvar ilan/arn, fotoraflar, sinema ilanlarn birer
birer gzden geirdikten sonra uzun mddet dn r.
Burada spora ait bir film gsteriliyor. Ben bu nevi filmleri
sevmem. urada Mojukin var. Bu da fena deil. Girip grsem mi
acaba? Fakat tekinde 'Terk Edilen Kadn, Kocasn ldryor'
filmi var. sim pek cazip! Ne olursa olsun buraya girer. Ah! Elindeki hanertyle ml ml uyuyan u gen kz ldrmek isteyen
u mel 'un hayale bak! ... Hakikaten buji/m grlmeye seza.
Zihninden bunlar geiren, cuma gnn iyi bir film gsteren
sinemada geirmek isteyen hassas ruh/u bir ii kzndan bakas
deildir.

ihane

Karakolu 'ndan kt cihetle Asri Sinema, Elhamra,

Ekler, Lksemburg, Alkazar, Etval, Majik sinemalarnn ilan/arna, resimlerine bakar. Fakat ark Sinemas 'nn nnden bile
gemez, nk sergzet filmlerini hi sevmez ve keza Cene
Tonney 'in boks manzarasn gsteren Kozmoraf'a da istihfajkar
(kmseyen) birnazar aifeder.
Fakat hassas kalbi Lksemburg Sinemas 'ndaki gzel Miya
Mey 'in resmine taklr kalr. Kemanc bir ingene bu gzel kzn
nnde Romeo gibi kemanyla bir talyan serenad alyor. Paray verir, ieriye girer ve memnun olarak kar. Senenin en gzel
bir filmini grmtr. Ama bunun kanc defa gsterildiinden
haberdar dei. "
lk balarda el ve duvar ih1nlaryla yaplmakta olan sinema
tantmlar bir sre sonra dnemin gazete ve dergilerinde de yer
bulmaya balad. Halkn sinema gstermi olduu youn ilgi, bir
sre sonra, Osmanl basnnda ieriini sadece sinemann oluk,

75

turduu yaynlarn balamasnda

etkili oldu. Sinema yayncl

konusunda asl gelime ise Cumhuriyet dneminde oldu. Bu yaynlarda film, program ve salon ilanlar nemli bir yer tutuyordu.
Bu durum, kukusuz, sinema sektrndeki rekabetin ve de ilann
ticari hayattaki neminin birer gstergesiydi.
Trkiye' deki sinema yaynlarndaki ilk ilan, elimizde sadece
67. says bulunan ve ilk sinema yayn olma zelliine sahip olan
"Sinema" dergisinde yer alr. Sz konusu ilan, ehzadeba 'nda
Mdafaa-i Milliye Cemiyeti'ne ait olan "Mdafaa-i Milliye Sinemas"nn haftalk bir programyd:
KanCm-

saninin 23. cuma gnnden 26 pa::artesi gn akam ma kadar.

Gndderi hanmiara saat 1 buukta geceleri bey/ere ::eva/i saat 8
buukta
Fevkalade Bir Program
1- pek Ecekieri ........... (Hakiki man::ara)
2- Prenses Elena
Feci ve ibret dver byk dram 5 ksm
3- [. .. ]Havada seyahat ediyor ......... (komik)
ubat

19 I 5 tarihli Sinema dergisinde yaymlanan bu ilan,

olarak dier yllarda da benzer bir biimde kullanld.
zellikle I 923 ylndan itibaren yaymlanan sinema dergilerinde
filmi niteleyici bu klieler yerine tilmin oyuncularnn adiarna
yer verilmeye baland.
1920'ler Trk sinemasnn sektr olma yolunda nemli atlm
lar yapt bir dnemdi. Sinema yaynlarndaki art ve kurulan
yeni sinema irketleri (dalm, yapm, datm, salon iletmecilii)
bu durumun en nemli gstergeleriydi. Kemal Film, Fanamet Film,
Opera Film, Nisto Film, Iris Film, Les Films Nicolier, Vita Film,
Depollo Film, Abra Film, Star Film, Fea Film, Disk Film (Disgue
Film), Hube Film, Milli Film, pek Film, Ha-Ka Film, Orient
Film, Union Cine Theatrale d'Orient, uhem Film, Piyano Film ve
Electra Film bu dnemde kurulan sinema irketleriydi. Bu irket
lerden baka, parlak gnleri olduka gerilerde kalan, iki byk
Fransz sinema irketi Pathe ve Gaumont da faaliyetlerini istanbul' daki ubeleriyle araclyla srdryorlard.
Otuza yakn sinema irketinin varl, piyasada ciddi bir rekabeti de beraberinde getiriyordu. Dolaysyla da dnemin sinema yaynlarnda film ve salon ilanlar sklkla yer alyordu.
1920'ler ayn zamanda Hollywood'un Trkiye pazarn kefettii
ablon

76

yllard. lkedeki birok film irketi, Paramount, Universal,

United Artist ve First National yapm irketlerinin temsilciliklerini stlenmilerdi. Sinema yaynlarnda da daha ok bu irketlerin
film ilanlar yer alyordu. Hollywood'un nde gelen yapm irket
lerinden biri olan Metro Goldwyn Mayer, dierlerinin aksine
Trkiye'de temsilcilik uygulamas yerine dorudan ube amay
tercih etti. irketin stanbul'daki ube al, dnemin sinema
basnnda gsterili ilanlar ve iddial szlerle yer alyordu:
"Metro Goldvin (Goldwyn)Filmleri
Muhterem Efendim,
Messesemi::: mamulatndan olanfilmleri btn Trkiye 'de iletmek
:::ere stanbul'da Galata 'da Voyvoda Soka'nda 51 numaral
Agobiyan Han 'nn nc katnda ya:::hanelerimi=i giiad (ama) ettiimi:::i ar::: etmekle mbdhfyi::: (vniiyoru:::).
Metro Goldvin tarafndan vcuda getirilen filmler gsterildik/eri
dnyann en byk sinema ve tiyatrolarnda daima halkn fevkalade
rabet ve tevecciihiine ma:::har olmakta ve biiyk muva.ffakiyetler ka:::anmaktadr.

Filmleri mi:::, isimleri memleketimi:::de maruf (tannm) olan ve pek

:::iyade sevilen Li/yan Gey (Li/ian Gish), Doroti Gey, Mai Murrey
(Mae Murray), Alis Terri (Alice Terry), Caki Kogan (Jackie Coogan),
Lon aney (Lon Chaney), Ramon Navarro, Adolf Maju (Adolphe
Menjou), Maryon Devis, Levis Ston (Lewis Stone), mehur sanatkarlar,
Foraks ... /ah (ve ben:::erleri) gibi biiyk artistier/e dnyann en biiyk
sinema y/d:::!ar temsil edilmi muhteem ve pek :::engin eserlerdir.
Emsaline faik kymet-i sanatkaraneleri, mev:::ularnn te nevvii 'i (eitlilik) ve intihabn:::a ar:: edilecek miktarlarnn kiisurat itibariyle
31
filmlerini::: en byk haslat temin edebilecek mahiyettedir. "
31

Opera-Cine,

say:

6, 21 Ekim 1925. Derginin

ayn saysnda

"Sinema Filmlerinin Satl

mas in Tekilat- Ticariye" balyla yaymlanan bir yazda ise sz konusu irket
yle tannlyordu: "Metro Goldwyn brolannn ehrimizde [istanbul] al sadece

ticari bir neme sahip deildir. Ayn zamanda zarafeti zevk sayp bunu yayanlar sfa
tyla da nem tarlar. ehrimiz sosyal hayatnda sinemann oynad rol, Avrupa ve
Amerika'da oynad rolden daha nemlidir. Bu, sinema sanatnn ehrimizde gerekletirilmediinden dolay, burada bir takm yabanc irketlerin gzel mizansenlerin
halkn beenisini kazanmalanndan ileri gelmitir. Avrupa ve Amerika'nn byk film
irketleri, yalan douda ajanslan araclyla film ticareti yapmlardr. Bu, filmin douda bilhassa Trkiye'deki nemini gsterir. Metro Goldwyn irketi sonradan Trkiye'de Msy Alber Komfled mdrlnde yeni brolar amtr. Bu irket film ir
ketlerinin en by ve en mkemmeldir. irketin brolan fabrikalanyla dorudan
doruya temas halindedir. Bununla beraber irketin ektii filmler dorudan doruya
stanbul'a ve Avrupa'nn dier byk ehirlerine gnderilmektedir. Metro Goldwyn

77

' i~; i'~

..!1-:i.:.~! ->~i.J.i -". ,_L...:; ~'i >1 J.X.:Y_,........; '? L~ _;..

JJ/,: ( O\ ) ...:<.\; y o.lf.JJ'.JJ -~~li. o..U Y.l:-1 ).Jj\

,c~..C-\ ,)L.:S S./')-.,~)~ ~~li~,_~: ~-,;, .:~ ;1

-~ ~- _zJ:~ {K~

J.v

. ~j6j;_.f)-l:tJ.!.J~:_)' .s~Jj.i:t_}., 1 .2f;.j:.Uj. ~-~A~

.::.-.:'-.) d..lljy! ..;;_;.. ~ .. i.)_,_;..;: JL;~=~- !]~-"- j! ,!);~_,
. p ... i.:\;G

~.l:::.; _,.. !l "--".-' ...>l _,1 _;~ .:_~,...; _,

.
.-.-.J\ ' <$:~;) -.~

..J:_,-._,~j..;..l.._,
J\'_,...jJ~u -'~;...:_(le c.S}-'
.
' 'eS);_;

1....,;..

....

JJ>)
. '~_,_,T

'

t ;,_,. .-61- ; )...~

.,:

1 1

J)JI:

..;..\.,

, C~A c
-

.;.A~ , ~- )J.l ~ ~i. :~t..LI

. .

i,..,.-

..

.._,..;

..

....

<.
----_:1

..

..

,/

1
J !r- ' u_,-a. ....

J\-

"-

""""--

~',
' ,.,\_.: JJ (_;.;.;
.....

~ . ...; .b LS)) -lL. L-.,~~-- :..~ ...., y ;.il ~:t_ . . J

..,1

/~.-...U-

"-',.....~~_,,.)

J:_.v- ) .. .::] ~ _,.

-{}

..

....rJ <ll '

s:,,...

.....

..... _ .

_)

L:::'

. .J~)./ C.:.."(;j
~-'
..
.. ~::...~;;:. ........;l..t\. ._L:~
..
._j.,;I;K:.:.., ..:.-:; _;;i; <:ll:A\
~

J _,.:,

d::J<- _,_;, _,..

J \.
L- 1 > / d-_.;;...~
' 1 ..........
' 1~-~.~~1...:"/"j'~'sc_,
(
V"~-: -~.~;_.:- ....,p.)

J-'-'=::""L. ..;o:-\~_.-~.__
:.-'..u _,.: _,_;...

_:__"... \; j'JI~t,.. .!)~~!li

.;}~'-!

. u,_,,
~:...

~!:.l.o

Metro Goldwy Mayer irketinin stanbul'daki tbe aln gsteren ilan, Opera-

Sine,

say:

6, 21 Ekim 1925.

irketinin yldzlar

btn dnyada olduu gibi ehimizde de tannmaktadrlar. Gve zarafetleiyle tamnm btn kadnlar bu irkette toplanmlardr. Ak
filmlerinde Alis Teri (Aiice Tery), Lilyan Gey (Lilian Gish), kt kadn rollerinde
Valas Beri (Wallace Bery), AdolfMaju (Adolphe Menjou) vesair artistler halkmzca
tannmlardr. zelliklede Ceki Kogan Oackie Coogan)' bilmeyen yoktur."
zelliklei

78

Film Listeleri
Film tantmlar bugn olduu gibi Eyll ay ile balayan yeni
sezonda younluk kazanyordu. Adeta geleneksel bir hale gelen bu
tantmlarda her irket yeni sezonda dataea ya da gsterecei
filmierin toplu birer listesini, sezon sonlarna doru ise gelecek
mevsimde irae (gsterilecek) edecei filmierin listesini Osmanlca
ve Franszca ilanlar ile izleyicilerine duyuruyordu. Film Mecmuasnn 17. saysnda yaymlanan bir ilana gre Metro Goldwyn mmessili tarafndan yeni sezonda ( 1926) gsterilmek zere getirtilecek olan filmler unlard: Ben Hur, en Dul, Byk Resmi Geit,
La Boh em, Kasrga, Karaku, Ma 'zur Gnahkar, eytan Cambazhanesi, Maskeli Nianl, Esrarengiz Ada, Girdap, Bahriyeli Mlazm Namzedi, Eskiler, Dans lgnlklar, Yalanlar Klesi, Ma/ek
Hayvanat- Vahiye Avcs, Paris, Monte Carlo (Fantezi, modern
.
32
bir film) ve Insan Pazar.
Baz irketler tarafndan da nceki yllarda getirilen filmler
ile sezonda en fazla ilgi gren filmierin listelerine de yer veriliyordu. Paramant yaptn irketinin yine ayn sinema dergisinde
yaymlanan bir iliinna gre irketin 1926 sezonunda en fazla ilgi
gren ve gie yapan filmleri unlard: "Erkekliim, ddianame
(Cecil Blount de Mil/e), Gece Hayat, Serbest Kadnlar (Glorya
Swenson), Kazazedeler, Zaza (Glorya Swenson), Altn Kafes
(Glorya Swenson), Kralienin Gzyalar (Glorya Swenson),
Belladonna ( Pola Negri), Memnu Cennet (Pola Negri), Rezalet
ve Da Ekyalar (Glorya Swenson). "
Bu listeler yaymlanrken zellikle de ilan veren sinema irket
leri, kendi tantmlarn listenin zerinde birka satr iddial klie
szlerle yapyorlard: " Dnyann en maruf en zengin en byk film
irketlerinden biri olup her mevsimde stanbul 'a artistik muazzam
filmler eelb eden Paramount Film acentas bu s ezonda ... ".
Listelerde film adlarndan sonra filmlerdeki barol oynayan
mmessil (aktr) ve mmessilelerin (aktris) adiarna yer veriliyordu. Eer bir aktr ve aktristin herhangi bir filmi zamannda ok ilgi
grdyse ilanlarda " .. .Filminin byk yldzndan ... "kliesine yer
veriliyordu.

32

Film Mecmuas,

say:

17, 31 Mart 1926.

79

1926 senesinde Trkiye'de gsterilen Metro Goldwyn yapm baz filmierin

bir ilan, Film Mecmuas, say: l 6, 26 Mart 1926.

Hollywood yapm irketlerinin iyiden iyiye piyasaya hakim olmaya baladklar bu yllarda kk datm ve gsterim irketleri de
yine sinema dergilerine vermi olduklarda iddial ilil.nlar ile piyasadaki yerlerini, zellikle de tara pazarn, korumaya alyorlard.:
"En mkemmel filmleri en ucuz olarak Ldle Film 'den alabilirsiniz. "

80

Salon Tantmlar
Gsterilen filmierin nitelii kadar sinema salonunun sahip
niteliklerde seyirci ekmek asndan byk nem ta
yordu. Bunun bir yansmas olarak da sinema dergilerinde sklkla
sinema salonlarnn zelliklerini gsteren ilanlar yer alyordu.
Trkiye'de alan ilk yerleik sinema salonu, Pathe Kardeler Sinemas idi. S. Weinberg'in byk katklaryla 1 Ocak 1908 tarihinde
Tepeba'ndaki ehir Tiyatrosu'nun eski komedi blmnn yeniden
dzenlenerek alan bu salon, dnemin modem sinema salonu olma
zellii tayordu. Salon iin elektrik tesisat ile k sistemi yaplm,
Paris'ten son model projeksiyon makineleri getirilmi ve seyircileri
rahat ertirmek iin salona elektrikli vantilatrler taklmt. Dnemin
bu modem sinema salonunun al, Le Moniteur Oriental'in 30 Ocak
1908 tarihli saysnda kamuoyuna yle duyurulmutu:
1- Orkestra 'dan uvertr;
olduu

in 'de (anghay), doal grnt

G=el Daktilo, komik sahne
St. Michel 'de barakla sap/anan, dramatik sahne
Bir dom= ka=andm, komik sahne
Krbaa. renkli sahne
2- Orkestra'dan vals;
sve dans, doal sahne
Deirmencinin nefreti, dramatik sahne
Pantolonm skld, komik sahne
Becerik/i polis, komik sahne
Gle gle kk deni=ci, dramatik sahne
Cehennem atei, dramatik sahne
3- Orkestra 'dan potpuri;
anss= hrs=lar, komik sahne
Ustaba, dramatik sahne
Toto sigara iiyor, komik sahne
Orijinal bir yolclk, renkli sahne
Kartpasfal koleksiyonu, komik sahne
Orkestra'dan kapan mar. 33

1910 ylnda Beyolu stikiiii Caddesi numara 164'te alan

(Les Cinemas Orientaux) da dnemin iddial salonlarndan biriydi. Salon ile ayn ad tayan ve merkezi Brksel' de
bulunan Belika kkenli bu irket, 1914'de Nevsali Milli'de yaym
lanan bir ilannda "ark Sinemas , bu hallan fikir ve hissini terbiye
ark Sinemalar

33

Giovanni Scognamillo, Cadde-i Kebir'de Sinema, Metis Yay., stanbul, 99 , s. 24-25.

81

etmek meselesini, hulits-i kalb ve hsn-i niyetle nazar- dikkate almtr. Bu sinemalar, vakit vakit, stanbul 'un en hret-giri olan
perdeleri zerinde bize neler neler gsteriyorlar.. ", ifadesine yer
vererek Garp'n ark'a hala ayn gzle baktn da gsteriyordu. 34
landa yer alan bir baka ifadede ise sinemann hem elendirici hem
de eitici ve retici zelliine dikkat ekilerek, sinemann ikinci bir
okul olduu belirtiliyordu. stanbul seyircisine farkl, ilgin ve eitli
programlar sunan ve bu yolla seyirci saysn artrmaya alan ark
Sinemalar, yine ayn ilanda "stanbul iin daima yeni ve gsterilmemi

olan progranlarn seimindeki zenginliinden dolay" dier

messeselerden farkl olduunu iddia ediyordu.

1914 ylnda alan Lksemburg Sinemas (Cinema Luxembourg
ya da Cinema du Luxembourg) da Annuaire Oriental dergisinde yaymlanan bir ilannda kendiri "Elenmek ve renmek istiyorsanz
srekli olarak Cinema Luxembourg 'a gidin, en gzel filmler, en sanatsal olanlar her gsterilmektedir. Bilet.fiyatlar: Giri 5 kuru, koltuk 6 kuru, rezerve (lks koltuk) 1O kuru ve loca 60 kuru. " ifadesiyle tantyordu.' 5 1920 ylnda Taksim'de Sraselviler Caddesi'nde
alanMajik (Cine Magic) Sinemas da dnemin iddial sinemalarn
dan biriydi. Majik Sinemas, Sinema Postas'nn 17 Ocak 1924 tarihli
6. saysnda yaymlanan bir ilanda kendisini yle tantyordu:
"-Dou 'nun

en byk ve en lks salonu, 2. 000 kiilik, parterde 600 koltuk ve 200 yer, balkanda 400 koltuk ve 200 yer art 35 loca,
- konfor, havalandrma, merke=i stma ve biife,
- Rus ve Alman profesrlerinden oluan senfonik orkestra,
-en iyi filmler, Menichelli, Bertini, Jakobini, Man=ini, Makowska gibi en
nl talyan ylddarnn yaptlar,
- di=ifilm Le coeur magnifique 'in (Muhteem Gnl) ikinci ve son blm
(Marie Louise) gsterimde, ilk blm sabe/le olan di=ide France Dhelia
ve Severin Mars oynamakta/ar,
-gelecek programlarda: Soava Gallone 'nin en bykfilmi diye tanllan
Le manteau de pourpre (K=l Manto) ve Edmond de Rastand'n liims=
bayapt Cyrano de Bergerac,
-seans/ar: saat 16 ve 18, Pc=ar, Cuma ve bayram gnleri saat 15 ve
.
17 'de, suare saat 22 'de. 36

Nevsali Milli, say:1,1914.

Scognamillo, a.g.e., s. 39.
36 Scognamillo, a.g.e., s. 31-32.
34
35

82

Gloria Swanson'un baroln

oynad

"Zaza" filminin bir ilan.

Dnemin nde gelen sinema salonlarndan biri de pekiferin

Beyolu stiklal Caddesi numara 258'deki Elhamra Ham'nn altn
daki pasajda am olduklar Elhamra Sinemas idi. Mimar Jean
Barborini tarafndan tasarlanan Elhamra Sinemas, mimari yaps,
dekorasyonu ve teknik donanmyla Avrupa'daki nemli sinema
salonlarndan farkszd. Hatta sinemann dikkat ekici bu zellikleri, stanbul' daki Amerikan elisinin 1926 ylnda Amerikan Di
leri Bakanl'na gnderdii gizli bir raporda dahi konu edilmiti. 37
pekiler de basma verdikleri ilanlarda programlar kadar
Elhamra'nn sahip olduu bu zelliklerini ne karyorlard:
"ehrimizin en k, mzeyyen ve ki bar mecma ' olan Elhamra
sinemast, bir milli messese olmasndan baka Trk teebbsatnn
ayan-t dikkat ve kran bir eseridir. 21 loca, 200 balkon mevki',
100 mein koltuu, 300 birinci mevki', 100 ikinci mevki', en ma 'mf
musikiinaslardan mrekkep orkestra heyeti, hiiztrna pek tatlt ve
rilh-nevdz konserler vermektedir. "38 Salon ilanlar sadece basn ile
snrl deildi. Sz konusu ilanlar farkl dillerde tantm amacyla
hazrlanan ehir rehberlerinde de yer alabiliyordu. 1925 ylna ait
stanbul ehir Rehberi (Guide to Cons-tantinole)'nde Elhamra Si-

Orhan Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Trkiye'nin Kurtulu Yllar, i BanKltr Yay., st., 2007, s. 245-252.
38 Sinema Postas, say: 6, 17 Ocak 1924.

37

kas

83

nemas, "Modern Turkish cinema, projec-ton of the linestand most

recent European and Oriental jilms ... " ve Opera Sinemas da "The
jinest largest and most imposing cinema of the near East, projectian
of the greatestjilms produced in the world ... " olarak tantlyordu. 39

Film Tantmlar
Osmanlca

sinema dergilerindeki film tantmlar, dnemin art

olduka mtevaz bir ekilde yaplyordu. Herhangi bir
sinema salonu ya da film irketi, filmlerinin tantmlarn dergilere
vermi olduklar ilanlar yoluyla yapyordu. lanlar resimsiz ve klie
siz olarak yaymlanyordu. Bu durum 20'li yllarda yava yava
deimeye balad. Dnemin sinema yaynlarnda da bu uygulamann yetersizliine dikkat ekilerek bu alanda baz nemli deiiklik
lerin yaplmasnn gereklilii zerinde duruluyordu: "Resimsiz k/ie
siz ildnlarn kari/er tarafindan aldka ile okunaca phelidir. Bunun iin reklamn mutlaka resimler ile klieler vastasyla yaplmas
icap eder. "40 Bu eletirilerin de bir sonucu olarak sinema dergilerindeki ilan anlay zamanla deimeye balad. Resim ve klienin
dahil edilmesiyle ilanlar daha dikkat ekici bir hale geldi.
Sz konusu iliiniarda kullanlan fotoraflar daha ok filmden bir
kare ya da tilmin barolndeki aktr ve aktrislerinin portrelerinden
oluuyordu. Filmden bir sahnenin ya da aktr ve aktristin fotoraf
nn derginin n ve arka kapaklarnda yaymianmasnn ilan bedeli
yksekti. Gsterime girecek bir fllmin dergilere kapak olmas, ciddi
bir gider oluturduundan, bu uygulama daha ok dnemin gl
sinema irketleri ve salon iletmecileri tarafndan yaplyordu.
Film ilanlarndan baka filmierin konu zetleri de bu tantm
larda nemli bir rol oynuyordu. Osmanlca ve Osmanlca-Franszca
olarak yaplan konu zetlerinde dikkat ekici en nemli unsur,
konunun okuyucuda merak uyandrc bir anlatm ile yaplyor
olmasyd. Bu uygulamada tilmin konu zeti, bazen bir sayfa bazen de bir iki paragrafta anlatlr, okuyucunun filmin sonunun nasl
olaca konusunda tahmin yrtmeye baladnda anlatm, "mabad (devam) sinemada" ifadesiyle ya da merak uyandrc sorular
ile bitirilirdi. Ynetmenliini M. Stiller yapt barollerinde Jenny
lar gerei,

39

Scognamillo, a.g.e., s. 30.

say: 16, 24 Mart 1926.

o Film Mecmuas,

84

Hasselquist ve Cari Nissen yer aldklar Muhacirler (Les Emigres)

adl tilmin konu zetinin son paragraf yleydi: "Yegane sudi
acaba prenses hakikaten bankerin katilimidir? nk muhdkemenin fasdasnda prensese katilin kendisi olduunu itiraf eden biri
vard, kim olduunu? Ve niin prensesin cinayeti kendi zerine
almas, buna cevab ve neticeyi 23 Eyll 134 I (1 925) tarihinden
itibaren Sine-Opera 'nn sahnesinde greceksiniz. "41

Pola Negri'nin baroln oynad "Namus Lekesi" filminin bir ilan.

ok yaygn olan bu tantm ynteminden baka bir dier yntem de "en byk, en mehur. .. " trnden klie ifadeler kullanmakt. Bu klieler daha ok da tilmin seyirciye vaatleri zerine
kuruluyordu: "Bugnden itibaren ehzadeba Mdafaa-i Milliye
Sinemas 'nda birinci defa olarak Alexandre Dumas 'n endsif
dsdrndan ve Sarah Bamard komedi tiyatrolarnn en mehur
artistieri tarafindan temsil edilen 'Kralie Margo 'nam byk
dram alt ksmdan ibaret olarak irae edilecektir. Bu ayan- hayret kurde/d ziynetli ve mutantan dekor, kraln saraynn debdebe
ve ihtiam, Tampel zindanlarnn tyler rpertecek derecede
dehet ve hevelndkf (korkutuculuu) ile temddgiran her dakikada mthi ve muvahhi (korkun) manzaralar karsnda buluna42
caklardr. "

4'

42

Opera-Sine, say: 2, 23 Eyll 925.

Tanin gazetesi, say: 2 77, 30 Kanunuevvel

85

330 (2 Kasm 95).

1 Prol"neaal
df

fftf.{tN

lU t'UW i rJ

Jeudi &Gir en SOtRtt de GALA

Majik (Magic)

Sinemas'nda

gsterilen"] Promcssi Sposi"

ma Posas, say: 6, 17 Ocak 1924).

86

adl

filmin

ilan

(Sine-

Bror
Balarda el, gazete ve dergi ilanlaryla yaplan film tantmiarna
Cumhuriyet dneminde bror de eklendi. Dier tantm aralarna
gre maliyeti daha yksek olan bror, dnemin gl ve popler
sinema salonlarnn rabet ettii bir arat. Bir sinema salonunun sezonda gsterecei filmierin aynntl listeleri, haftalk programlan ve
baz filmierin tantmla brorlerin ieriini oluturuyordu. Film
brorleri daha ok yurt dndan getirtilen yabanc dildeki brorlerin
Trke'ye tercmesiyle meydana getiriliyordu. Dier tantm aralannda olduu gibi brorler de, sayfa saylar eit olmak zere, Franszca ve Trke olarak hazrlanyordu.

Cine-ALHAffiBRA
{;-, ;!/.'. '

/}

r'ROG'\f',lll.ii\E :_LUSTRE

f:.:J>'I~.!f.:'. W'!f<fJ ;

Elhamra Sinemas'mn 1924-1925 seronunda gsterecc~>i filmler ile il,>ili hazrlatn

bro~rn Osmanlca ve Franszca kapaklan.

Resmi ariv ve ktphanelerde ok az rnei bulunan film brostandart bir yaps vard. Osmanlca ve Franszca blmierin ilk sayfalarnda filmden bir karenin st ve alt taraflarna klie
lemi
tantm
ifadelerine, ikinci sayfalarda "Ehiis" ve
"Intereretation" balklar altnda filmdeki karakterlerinin ve karakterleri canlandran oyuncularn adiarna ve yine ayn sayfalarn alt
ksmlarnda filmden baz yapm notlarna yer veriliyordu. Bir sonraki sayfa ya da sayfalarda tilmin konu zeti, dier sayfalarda ise
filmden ilgi ekici kareler yer alyordu.
Bror, sinema iletmeleri arasnda ciddi bir rekabetin yaan
d 1920'li yllarda etkin ve prestij li bir tantm aracyd. Gnmze ulaan bror rneklerinden anlaldna gre, yerli iletme
ciler arasnda sayfa tasarm ve ieriiyle ne kan brorler iki
nemli sinemaya aitti. Bunlardan biri Pekin ve Sinnan ailelerinin
rlerinin

87

ortaklnda alan Opera, dieri de pekilere ait olan Elhamra

sinemalaryd. pekilerin 12 Mart 1923 tarihinde Elhamra Sinemas'nda

gsterilecek "Venedik Taciri" adl film iin hazrlatm

bunlardan biriydi.
En son 2004 ylnda ynetmen Michael Radford tarafndan
sinemaya uyarlanan Venedik Taciri, Avrupa'da antisemitizmin
ykseldii ve doru bir politika olarak kabul grld bir dnemde (16. yzyl) Venedik'te geiyordu. Shakespeare'in Hris
tiyanlarca Yahudilere reva grln ilkel yaam koullarnn ve
insanlk d muamelenin bir grup Hristiyan asilzadesinin yazgs
zerindeki etkilerinin Yahudi asll tefeci "Shylock" zerinden
anlatt bu eser, ilk kez 1908 ylnda sinemaya uyarlanmt. 12
Mart gn Elhamra Sinemas'nda gsterilecek olan Venedik Taciri filmi 1923 yl Alman yapm bir uyarlamayd. Ynetmenliini Peter Paul Felner stlendii filmde "Shylock" karakteri dnemin en popler Alman oyuncularndan biri olan Wemer Krauss
olduklar bror

tarafndan canlandrlyordu.

Almanca'dan Osmanlca'ya Hasan Srr tarafndan tercme

edilen bu bror, olduka detayl hazrlanmt. Filmde yer alan
fotoraflarn aklamas Trke ve Franszca altyazlar ile yapl
mt. stanbul'da Ebzziya Matbaas'nda hazrlanan bror, 20
sayfadan ve 15 fotoraftan oluuyordu. Brorn Osmanlca blmnn ilk sayfasnda tilmin ksa bir tantm ilfuu yer alyordu:
"Venedik Taeiri
Mehur ngiliz Muharriri ekspir 'in
Ayn Namdaki Eserinden Muktebis (Aktarlan)
En Mkemmel Artistierin itirakiyle Filme Geirilmi
5 Ksmlk Fevkalade Bir Dram. 12 Mart aramba Akam Saat
JO'dan itibaren

Elhamra Sinemas 'nda Gsterilecektir. "

Bir sonraki sayfada "EMs (Kiiler)" bal altnda filmdeki

karakterlerinin ve karakterleri canlandran oyuncularn adlar
belirtiliyordu. Yine ayn sayfann altnda tilmin yapm notlarna
yer alyordu. Bu notlara gre tilmin tamam Venedik'te ekilmiti
ve ekimierin rahat bir ekilde yaplmasn salamak iin San
Makro M ey d an 'na kan btn sokaklar polisler tarafndan tutulmutu. Sonraki iki sayfada ise tilmin konusuna yer veriliyordu:

88

li.\

;}

'r
~

RU (NE f\LMf\MBRf\
aparlir du Mercredi i 2Mars a 1Oh. du soir

Venedik Taeiri filmi iin hazrlanan brorn Franszca kapa.

Alacakllarnn talebi zerine, msrif bir asilzade olan Basaiyo
(Bassanio), 'nun eyasna hacize geliyorlar. Para bulmak zere dostu,
Venedik'in zengin taeiri Antanya (Antonio) ya mracaat ediyor. Halbuki tacir deparaca skntda olduundan kendisiyle daima alay ettikleri aylok (Shylock) mracaata mecbur oluyor.

89

ntikam hrsyla yanan aylok, istenilen paray vermeyi kabul

ediyor. Fakat buna mukabil ald senetle aylok'a, eer Antanya
borcunu vadesinde deyemezse, vcudunun herhangi bir yerinden bir okka kesme k hakkn veriyor. Gemilerinin frtnadan batmas neticesi olarakfevkalade mkl bir duruma den Antonyo,
borcunu vadesinde deyemiyor.
Mahkeme gn aylok, intikamn alacandan memnun, senedin
hkmne icraya hazrlanyorken, sevgilisi Basonya, Antonya 'nn hat
r iin avukat layafetiyle mahkemeye gelen Porsaya (Portia), filhakika
aylok'un bir okka et almaya hakk varsa da bu bir damla kan dkmernek artyla olduunu ve binaenaleyh mukavelenin katiyen muteber olamayaca gibi kanunen de muhalif olduunu ispat ediyor.
Dinini tebdil ile sevgilisi Lorenzo ile katndan dolay evlatlktan att kz Cesika (Jessica) 'nn e.fliati sayesinde aylok
cezadan kurtulabiliyor.
Porseya babasnn vasiyetnamesi mucibince mirasna malik
olmak iin tezvice mecbur olduu ihtiyar Prens Dragon 'u reddediyor. Miras hakkn kaybettii cihetle babasnn sarayn terke
mecbur olduu gn Bepu (Beppo), atodan alabilecei yegane
ey olmak zere bir mektubu muhtevi bir sandkla gnderiyor.
Mektup alnca vasiyetnamenin hi kymeti olmad ve babas
nn bila-kayd art btn mirasn kendisine terk ettii anlal
yor. Ve sevgililer Basaiyo ve Porseya mesut oluyorlar. "
Bror uygulamas, film tantmlarnda nemli olduu gibi
seyircilerin filmler hakknda bilgilenmesini ve sinema bilgilerinin
artmasn salad gibi sinema dergilerinde ki film tantmlarnn
geliimine de nemli katklar salyordu.

Dier lanlar

konusunda ilancln gelimeye balad yl

gstergesiyse ilanlarn sadece yazyla deil klie,
resim ve grafikler ile yaplyor olmasyd. Gelimenin bir dier gstergesiyse reklam acentelerinin ortaya kmaya balamasyd. Bu
acentelerden biri Galata'da bulunan "Borat liinat Acentesi" idi. Bu
acentenin en nemli zellii sinema reklamlar konusunda dierle
rinden farkl bir uygulama ierisinde olmasyd. Acente, sinemalarda
gnmzdeki reklam uygulamasnn bir benzerini yapyordu. Film
balamadan nce reklam ya da iHin veren messeselerin tantm
slaytlar perdeye yanstlyordu.
1920'ler

tantm

lard. Gelimenin

90

Dnemin sinema dergilerinde film ve salon ilanlarndan baka

akla gelebilecek her trl meslek ve ticari kuruluun ilanlar da yer
alyordu. Dergi sayfalarna datlan bu trden ilanlar, bazen sinema
ilanlarndan daha fazla yer kaplayabiliyordu. Sinema dergilerinde
dnemin en popler restoran ve kafeteryalannn ilanlar arlktayd:
"Turan fokantas ve birahanesi,
Galatasaray karsnda numara 220
Beyolu 'nda yegane gidilecek te mi= bir mahal
Akam 18 'den sabaha kadar mkemmel
ca=bant Sami Borisr (Samy Bort=e) tarafindan
ve her trl merubat tadmlar (yemek/er). Telefon: Beyolu 918. "43
"Sinemadan avdette (dnte) Yeni Rus aile kahve
ve restoranna terifedini=.
'Lks'
Kafesi, Beyolu 'nda Cadde-i Kebir 'de 181
nurnarada Lksemburg Sinemas karsndadr.
Birinci snf Rus yemekleri, mntahab (sekin)
meru bat, le, akam ve gece yemekleri,
alakart ve son derece mutendfiyatlarla. ,u
"Sinema tatilinden sonra yksek tabakalara mensup ahali
MAKSM'de itina buyururlar
(Le monde elegant se remit apres le Cine che= 'MAXJM' ). "~5

Restoran ve kafeteryalardan sonra terzi ve doktor

liyordu:

Kadn,

ilanlar

ge-

"Ari/Zeki Ter=ihanesi
Otu= seki= senelik eski ve milli bir messesedir.
erkek en son modaya muvdfik k ve =arif elbiseler imal olunur.
Pein, veresiye ve taksit ile elbise yapmay taahht eder
ve her trl teshi/at gsterilir.
Adres: Yeni Postahane ittisalinde (bitiiinde)
Arif Zeki Bey Ter=ihanesi "46
"Doktor Ali Rafet
ocuk ve dahiliye hastalklar ntehasss.
Cuma ve pa=ardan maada her gn 1-5 'e kadar. "~ 7

Trk Sinemas , say: 3, 26 Eyll 927.

Opera-Sine, say: 6, 2 Ekim 925.
45 Opera-Sine, say: 2, 23 Eyll 925.
46 Film Mecmuas, say: S, 28 Kasm 926.
43

44

91

TRAPEZ
Galoches et Glouclos
Russo -Suedoiseslesmeilleures du monde

"Hakiki Rus, sve Trapez Lastikleri, Dnyann en a'la lastikleridir."

Film Mecmuas, say: S, 22 Ekim 1927
"Di Tabibi Vecihi Kemal
Her nevi takmaaltn ve platin diler on be sene iin
garanti olarak imal ediliyor. Katiyen arsz di karlyor.
Adres: Bahekap, Esnaf Bankas altnda. "48

47
48

Opera-Sine, say: 2, 23 Eyll1925

Trk Sinemas , aym say.

92

Di

macunu

firmalarnn ilanlar

da sinema dergilerinin sayyer alyordu. "Radyolin" ve "Pertev" di maen ok ilan verenler arasnda bulunuyordu:

falarnda sklkla
cunlar

"Radyolin di macunu
Ttn isti 'md! (kullanan) edenlerin
49
dilerinin rmesine katiyen mani olur. "

"Pertev di macunu,
nci gibi dileri beya=lattr.

G=el kokulu, s hhi di macunudur.

Fiyat 20 kurutur. " 50

Dergi sayfalarnda sklkla yer alan ilanlardan bir dieri de,

hedef kitlesi kadnlar olan, maaza ve pazarlard. lanlardan anlaldna gre krk manto ve krk aksesuarlar bu dnemde olduka revatayd. Kadnlar, birbirinden iddial ve zendirici ilanlar ile maazalara davet ediliyordu. Yine ilanlardan anlaldna
gre krk manto ticareti byk oranda Giorgia Mendel ve Rus
Ticaret irketi tarafndan yaplyor ve baz terziler de sadece krk
manto imalat yapyorlard.
"Rus Krk Maa=as
ve sipari =erine envai krkler ve krklk
imalat kabul olunur. Kemal-i itina ile sipariat imal edilir.
51
Fiyatlar rekabet kabul etme=. "
Ha=r

"Rus Ticaret irketi

En son Paris modalar nadide krkler
byk miktarda eski ve yeni Trk hal/ar,
=engin gm ve kristal takmlar. ,s

49 Ayn say.

so Film Mecmuas, say: 16, 26 Mart 1926.

s Opera-Sine, ayn say.
s2 Film, say: 6, 2 Kasm 1927.

93

.!

):..Wl~~

._,_:.::L. j~;J

CL.:f"--"='- _)\

&_1 iSI J_.l.il..

.s.o) .i .;KJ,l

_,c_,

.;1_,

I_,L.. f" _:.J"-- '-!1

-'-10:>: J.i.;....\;.-~,~;.Ju ._c.~~..:.;........ ~~..::...

\. ::J.,...._,; __~)?"j:..,i~;)~
J.r.r' J~-'- J;'JA :. _,;

__.....e:..--:~-...:.:~=---~..l T:

Mesdames, Si vous voulez etre t':legamnent yetues et avoir en

rdre vas fo~rures faltes vas commandes au fourrurier moscovite
Grand'Rue_ de Pera, 105

TO.URTCHIKHINE

Entree ele

Buyik

Parmak Kapou, 2

"Hanmefendi/er'
Eer k giyinmek

ve ::.evk-i selimini::.e muvajik

tylii manto/ar giyrnek isterseni::.
Moskova Krkfer Ter::.isi Torcihin {Tourtchikhine]
btn sipariatn::. deruhte eder. "53
"Erturul Maa::.as

Bahe kaps, hediye/i, ucu::.luk sergisi.

her 500 kuruluk mal alana hediye verilir. " 5 ~
lanlarn neri konusunda sabit bir uygulama bulunmuyordu.
Baz

dergilerde sabit ilan sayfalar yer alyordu bazlannda ise byle

bir uygulama yaplmyor, ilanlar dergi sayfalarnn tamamna dat
lyordu. Baz dergiler ise kapaklarnn alt ksmlarnda eitli ilanlara
yer veriyordu. Trk Sinemas dergisi bunlardan biriydi. Derginin
Osmanlca ve Franszca kapaklarnda gsterimdeki ya da gsterime
girecek bir tilmin aktr ya da aktrisinin fotorafnn altnda baz
irketlerin ilanlar yer alyordu. Bunlardan biri dnemin mehur plak
irketi "Polydor" idi.
"En mkemmel gramofon makineleriyle plaklar,
Polydor fabrikasdr. Son icat olunan, en mehur
artist/er tarafindan i::. har olunan en mu te na paralar
Polydor plaklarnda arayn::.. "55
irketin

dergide yer alan bir baka ilan ise I. Dnya

Sava yllarnda stanbul'da kurulan zel bir mfsiki heyeti olan
Diirttalim-i Mfisiki Heyeti'nin konser kaytlaryla ilgiliydi.
yine

ayn

Opera-Sine, say: 6, 21 Ekim 1925.

Opera-Sine, say: 3, 18 Aralk 1924.
55 Trk Sinemas , say: 8, 2 Kasm 1927.
53

54

94

"Ddrttdlim~i Msikf Heyeti 'nin Almanya 'daki

konserleri yaln= Polydor Plak Fabrikas tarafindan
alnm olup ibu hakiki plaklarn sat mahalli ve deposu
Tnel Meydan 'nda 529 numaral Avusturya Pa=ar 'nda. "56

"imdiye

kadar tannm olan btn ampuanlar iinde

kepekleri i=dle (giderme) etmek salarn dklmesine
beya=lanmasna mani olmak, salar g=elletirmek
ve tekrar sa karmak hususunda meseli (rnei) yoktur. "
~

....................................................................

"
~

..__f

~ ~

~ L: c~
-.

V~

,'.

(1.

o .. ,

..

j'/

.<

..........................

::. ~,, ::<'>.~~~-::~.:,~:.~,~~ ~,=

-~.:~~~-V
!'

....

&

.: (

'~-

,.:.. .,..f'"

':''

.~

'

~:

...;:)':'"-

....,. . .__.,
;}-4""" ........

.,._>:-><:.< <.<. >",~<<.(;o{C:'(Eo:<-t-~->

dergisinin kapaklarnda Polydor'dan sonra iki

geliyordu. Bunlardan biri "Tefavon" bir
dieri de "ampuan Cemi!" idi. Derginin 5 Mays 1927 tarihli 1.
saysnn Osmanlca kapanda ampuan Cemi!' in Franszca kapanda ise Tefavon'un, ilanlar yer alyordu:
lanlar, ilan veren kurum ve kiilerin istekleri dorultusunda
sadece Osmanlca ya da Franszca olarak yaymlanyordu. cret
tarifesi ise dil ve santimetre zerinden yaplyordu. Byk irket
ler ya da markalar, ilanlarn iki dilde ve tam sayfa olarak yaym
latyorlard. Sinema dergilerinde iki dil zerinden tam sayfa ilan
verenler bata sinema salonlar olmak zeri dnemin gl ve
markalam irket ve kurulularyd. Bunlarn banda uluslar
aras bir ila irketi olan "Bayer", yine uluslar aras bir ayakkab
markas olan "Trapez" geliyordu. Bir dier kurulu da "Del
Piano Garaj" idi.
Trk

Sinemas

ampuan frmasnn ilanlar

s6 Trk Sinemas,

say:

3, 26 Eyll 1927.

95

~OA"- J'-.!1 ~ ; :_ ,.;li- .,i'>\- ~ -V-1 .,s-;~

..;;~,,;

.f.li '~: ..q)<i.;~........vti;.il <l,,\(;u.,.,n .;;,ll

.s.vt Al:.,..Ji!l .. ,jJ<~ Jl

~::h~_);.~,;.);~r-U.;l-Ji:-,rhl

J,t~~ .s)~;~.,;'~ JJ.~v" j~l:,J_i:.:Ln...;l;.s;;):.Jf..ti~;;w.;;,

(];maw /:tey. Rae Almed,. bey- Teli'pllot~ Pera 2589

'J'.QQII( IIPERMANEI!IT D"AU"FOMOBI.;;_CS ...-:

D!QCCASION
~~ I!!JA,T, L.M!I:Ct.>\, CADILI.A.:, tT~II.~ ~
P.:;tJD~~e!

.A. L.A.

J',..:t"ii'";e...:t.,:;o-~

'*'

P'ti:; txcesslwerpeftt' Ndat.

av;' Aefl)fE.PTt:; o.:{Ee:,ltNf!JS DES V'Qt''Tt;Rifi:S
,
C!tan:d' stQlck de Jlie~ re re~h~i.(
ii;

"Delpiyano

Garaj

Osman Bey 'de Ahmet Bey Caddesi- Telefon Beyolu 2589

Her zaman kullanlm gayet ucuz fiyatlarla otomobil/er. Markalar Fiat,
Lane, (Lancia) Kadillak (Cadillac) ve saire bulunur. Bu markadan otomobiller hemen teslim edilir. Fiyatlar son derece ucuzdur. Otomobillerimizi sizin
otomobilleriniz ile de deitirebiliriz. Her trl makine paralar bulunur. "57

cretler konusunda standart bir tarife yoktu. lan fyatlarnn ne

dergi knyelerinde belirtilmiyor, iliinat eraitinin
(artlan) idare memurlaryla kararlatnlaca ifade ediliyordu. Opera-Sine dergisi dierlerinden farkl olarak iliinat artlarnn ne olduu
nu sayfalannda aka belirtiyordu. "ki !isan zerine stun dahilinde
satr 50 kuro arasnda ilcinat santimetresi 100 kurotur. lan-
!idiyye santimetresi 60 kurotur. Bilumum iliinat iin peindir. "
olduu ounlukla

s7

Opera-Sine, say:

16 Eyll1925.

96

DAJOS
BELA

DAJOS

BELA

Le vi oloniste virtuose
dont l'archet magique nous enchante et nous eblouit dans ses
Tango s, ses Val ses et ses danses
rythmiques, enregistrent pour

ODEON

Las disques et les giamophonas les plus partaits

1

97

(',..';/Y; .i_ (;_:,;

:;.?:/f;..':J)I" -J~..,..; . . ,~ . . . . J,

->f:f>j;;..;.~ -~~,;.;;;_:;;::-u:.,>
./(... ,;... ~..:>.. ''V';~~ J---~ L~.!: ~,{,.'i!'-?
.i),J;).... ~_,.......
.
'.,.. ' . :. ~ .

lf.l -"';:'"';

. /

_.,.~....,~":""L ...,y,.~' ....-.:"N~\...J ~'!' '.~

98

Sinema Yazlarndan Semeler

Dnemin Sinema Yazarlar

Sinemann Osmanl basnnda konu edilmesi, lkedeki sinematograf gsterilerinin dzenlenmesiyle balar. Basn ile sinema
arasndaki bu iliki daha ok gsteri dzenieyecek olanlarn has
na vermi olduklar program tantm ilanlaryla snrlyd. Sinema
zerine kaleme alnan yazlarn Osmanl basnnda yer bulmas ve
ieriini sadece sinemann oluturduu yaynlarn ortaya kmas,
I. Dnya Sava yllarna rastlar. Bu konuda karmza kan ilk
rnekse 1914 ylnda yayn hayatna balayan ve haftada defa
nerolunan "Sinema" dergisidir. Gnmze sadece 15 ubat
1914 tarihli 62. nshas ulaan bu derginin sorumlu mdr, hakknda herhangi bir bilgiye sahip olmadmz M. adi idi. Derginin mevcut saysnda M. adi tarafndan kaleme alnan "Sinematograf zerine Mllhazat (Dnceler)" balkl yaz, basnda
rnei olmayan zgn ve nemli bir yazyd.
lkemizde sinema yaynclnn balad asl dnem Cumhuriyet'in ilanyla oldu. 1923-1928 yllar arasnda yaymlanan
dokuz sinema dergisinin nemli saylabilecek yazar kadrolar
bulunuyordu. Bu yazarlardan bazlar edebiyat ve mzik dnyas
nn nemli isimlerindendi. ounluu ise, M. adi rneinde
olduu gibi, haklarnda bilgi sahibi olmadmz kiilerdi.
Bu dnemin ( 1923-1928) yazar eilimlerinde ortaya kan
ortak zellik, halkn sinema bilgisini artrarak sinema kltrn
gelitirmeyi ama edinmeleridir. Bu amacn en nemli gstergelerinden biri kukusuz dergi ierikleridir. Dergi ieriklerine bakldnda okuyucuyu sinema hakknda doru bilgilendirme ve
bunun sonucunda da okuyucularn sinema hakknda doru fikirler
edinmelerinin salanmak istendii grlr. Nitekim Artistik-Sine
yazarlarndan Anthoy P. Stoll, "Terakki" balkl yazsnda, halkn sinemaya gsterdii byk rabetinin sinema dergileri arac
lyla sinema hakknda gayet doru bir fikir ve malumat edinme-

101

lerinden kaynaklandn ifade ederek, nihayet sinemann tiyatrodan daha stn tutulmaya balandm syler. 58 Stol, yine ayn
yazsnda sinema dergilerinin sinema iletmecilii dolaysyla da
sinema mdrleri zerinde de etkili olduunu belirterek, sinema
mdrlerinin orkestra ve tantm faaliyetlerine daha zen gstererek iletmecil ik asndan Avrupal meslektalar gibi hareket
etmeye baladklarn, ifade ediyordu.
Dnyadaki sinema faaliyetleri, film hileleri ve dnemin en
popler aktr ve aktrislerinin yaam ykleri okuyucularn en
fazla merak ettikleri konulard. Dolaysyla da sinema dergilerinin ieriklerini byk lde bu konular oluturuyordu. Ancak bu
konularn dnda kuramsal saylabilecek nemli yazlarda yer
alyordu. Baz sinema dergileri ise yayn ieriklerini dorudan
okuyucu isteklerine gre belirliyordu.
Sinema yaynlarnn kronolojisi dikkate alndnda Cumhuriyet dnemininde karmza kan ilk sinema dergisi "Sinema
Postas" tr. Derginin yazar kadrosunda sonralar sinema faaliyetlerine balayacak ve Msr' daki film almalaryla dikkat ekecek bir isim olan Vedat rfi (Beng) ile haklarnda bilgi sahibi
olanadnz Fehmi kr ve Orhan Memduh bulunuyordu.
Vedat rfi'nin yazlar daha ok evirilerden oluuyordu. evirilerin ounluu ise yine ayn derginin balatt ve dnemin dier
dergileri tarafndan da rnek alnan "Sinema Ronanlar" olutu
ruyordu. Fehni kr ve Orhan Memduh'un yazlarysa daha
ok Avrupa sinemasnda meydana gelen gelimeler ve lke sinenalar zerineydi.
Yayn hayatna 4 Aralk 1924 tarihli nsha ile balayan
"Opera-Sine" dergisinde yazar olarak Vedat rf ve Baki Blent
yer alyordu. Baki Blent o dnemin olmazsa olmazlarndan olan
"Sinema Entrikalar" adl blm hazrlayarak okuyucularn merak ettikleri film hilelerini konu ediniyordu.
Sorumlu mdrln nl edebiyat Mehmet Raufun yapt
Sinema Yldz dergisinde Mazhar Necati ve Kemalettin adl yazarlar yer alyordu. Mazhar Necati'nin yazlar daha ok taradaki sinema faaliyetleri zerineydi. Yazarn derginin 26 Haziran 1924
tarihli nc saysnda yaymlanan zmir'de ve Bursa'daki sinema
sa Anthoy P. Stoll, Terakki, Artistik-Sine,

say:

102

14, 3 Mart 1927.

hayatn

konu edindii yazlar, Trk sinemasnn yazmna kaynak

bilgiler ieriyordu. Derginin ilk saysnda "Yedinci Sanat" balyla kaleme alnan "K" imzal bir yazda sinemann neden
yedinci sanat olarak kabul edildii konu ediliyor ve gnmzde de
geerli olan dnceler ifade ediliyordu. Derginin yazarlarndan biri
olan Kemalettin tarafndan da sinema romanlarnn tercmesi yaymlanyordu. Dergide "Okuyucu Sualleri" blmn hazrlayan ve
"F.K" imzasn kullanan bir baka yazar daha bulunuyordu.
Yayn hayatna Aralk 1925 tarihinde balayan Film Mecmuas
(Film) dergisinde nl mzik adam Cemal Reit (Rey) ile M.
Burhanettin bulunuyordu. Cemal Reit'in yazlar daha ok sinemamzik ilikisi zerineydi. Bir dizi halinde yaymlanan sinema romanlarnn tercmesi ise M. Burhanettin'in kaleminden yaplyordu.
ll Mart 1926 tarihli nshasyla yayn hayatna balayan Sinema Mihveri dergisinin tek yazar ayn zamanda derginin de sahibi
olan Cevat Rza idi. Gnmze sadece ilk nshas ulaan dergide
Cevat Rza'nn "Sanatn Ruhu" balyla kaleme ald son derece
zgn ve nemli bir yazs yer alyordu. Okurlarnn yazlarna da
yer veren derginin yine ilk saysnda Bakrky'den Celal Enver
adl bir okuyucunun "Ftri s'tidad (Doal Kabiliyet)" balkl bir
yazs yer alyordu. Dergide yaymlanan dier yazlar ise imzasz
evirilerden oluuyordu.
Knyesinde "Haftalk ark ve Balkan Sinema Mecmuas" yazan
Artistik-Sine'nin yazar kadrosunda Antoine Paul ve Anthony P.Stoll
yer alyordu. Her iki isimde gerekte Antoine Apostolou ya da
Andoni Apostolu'ya aitti. 59 Piyer Saryan'n sahibi olduu derginin
her saysnda iki farkl imza kullanan Antoine Apostolou ya da
Andoni Apostolu'nun bir yazs yer alyordu. Bu yazlar en nemli
zellii dnemin sinema hayatna dair nemli bilgiler ieriyor olmasyd. Bu yazlar dnemin izleyici profilini ve beenisini ortaya
koymas asndan da nem tayordu. Dergideki dier yazlar ise
Ragp Rfk'nn tercmelerinden oluuyordu. Mays 1927 tarihinden
itibaren ad "Trk Sinemas" olan dergide Antoine Apostolou ya da
Andoni Apostolu'nun yazlar ve Ragp Rfk'n tercmeleri uzun
sre devam etti.
oluturacak

59

Giovanni Scognamillo, Cadde-i Kebir'de Sinema, Metis Yay., istanbul, 1991, s. 54.

103

Yaz'-

Sahneler60

Bu makalenin

baln

okuduktan sonra, tabii kimlerden

bahsedecein anlamsnzdr. Bunlar: Amerikallar ile ngiliz

lerin "direktr", Almanlarn "rejisr" ve Franszlarn "viiz'-

sahne" (ynetmen) dedikleri kimselerdir.
Bir sinema vaz'- sahnesiyle bir tiyatro viiz'- sahnesi arasn
da, bu iki sanat arasnda pek byk bir fark mevcut olmamasna
ramen pek cz'l bir mnasebet vardr. Sinema viiz'- sahnesi,
meslekta tiyatro viiz'- sahnesinden daha byk, daha mhim bir
vazife ifasyla mkelleftir. Sinema viiz'- sahnesi, bir tiyatro piyesinden deha mkil bir surette viiz'- sahne edilecei aziide-i
itibiih olan bir tilmin btn mesuliyetlerini deruhde etmitir.
Tpk bir tiyatro viiz'- sahnesi gibi, sinema mbdi'i de, senaryonun tatbiki, dekorlarn geree uygunluu, mmessillerin
hareketi gibi eylerle megul olmakla beraber bir tilmin dekupaj
gibi, sinemaclk bilgilerine sahip olmay, fevkaliide hasiret ve
zeka gerektiren son derece mhim bir vazifeyi ifii etmekle mkelleftir. Senaryoyu byk bir itina ve dikkatle takip, icabnda
deiiklik, hatalarn tashih, tarzna gre en ufak teferruatna
kadar nazar- itibara, salnelere taksim, dekorlarn uygun dekorlarn sratle tertip edilmi olmasna yardm, mmessillerin hareketini byk bir dikkatle tanzim ve idare, en kk bir hatay
derhal mahede ederek hareketi durdurma, iyi olmayan sahneleri tekrar, bunun iin de insan st bir sabrla sarf- mesai etmek;
mmessillerine, dekorcularna, operatrlerine, muhitinde bulunan bilurouro alanlarna tatllkla muamelede bulunmak; k
landrma, fotoraflarn mkemmel olmasna fevkaliide itina gstermek, daima maddi iktisad dnerek filmi imkan nispetinde
abuk bitirmek de grevlerindendir.
Bundan baka vaz' - salnenin sinema tekniine derin bir vuku6o

Sahneye koyanlar (ynetmenler)

104

fu olmakla beraber namn lekeleyecek, canlandrd tilmin kyme

tini azahabilecek hatalar derhal fark edebilmek iin tarihi hayata ve
daha birok eylere dair malfmat sahibi olmas lazmdr.
Filmde teknik veya son derece latif ekilenler gsterilmeli ve
sinemada her gn grlmekte olan mtemadi adilikiere meydan
vermeyerek eserini mkemmel bir surette vcuda getirebilmelidir.
Dnyaya bir ocuk getiren ve namn ilan iin ona mkemmel bir
terbiye veren iyi bir baba gibi vaz' - sahnede bir tilmin babasdr.
Amerikallar pratik dnce sahibi, maddi ve teknik kolaylk
lara malik olmalar, en iyi filmierin ve artistierin yardmn temin
etmeleri sayesinde vaz' - sahne sanatnda son derece gelime
gstermilerdir.

Amerika vaz'- sahnelerinin bir ksm, geri modellerinde

tarihe tamam tamamna riayet etmezlerse de, zevk ve teknik
malfmat nokta-i nazarndan birer staddrlar.
David Vark Grift (David Wark Griffith), Sisi! B. Dernil
(Cecil B. DeMlle), arles aplin (Charlie Chaplin), Frank Burzah
(Borzage), Herbert Birilnun (Brenon) ve emsali yzlerce Amerikal vaz '- sahneler, sinema sanatnn harika mekleridir.
Pek az filmlerini grdm svelilerde tpk Amerikallar
gibi gl vaz' - sahneler yetitirmilerdir. Viktor Sijustrum
(Victor Sjstrm), Muri Sitiller (Maurice Stiller) gibi bugn
Amerika'da bulunan iki sanatkar cidden sinemada pek vukutlu
birer harikadr.
Franszlar Ebel Gans (Abel Gance), Hezi Birvesel, Reymon
Bernar (Raymond Bernard) gibi statla iftihar edebiliyorlar.
nk bunlardan baka, dierleri tam manasyla birer vaz' -
sahne deildirler.
Almanlar'da V.F. Murnad (Friedrich Wilhelm Murnau),
Nernist Lubi (Ernst Lubitsch) Amerika'da, Firi Leng (Fritz
Lang) ile vnebilirler.
Sinemada gzle grlen bugnk ilerleme ve ihtiam hep
bunlar sayesindedir.
Antuvan Po! (Antoine Paul)
Trk Sinemas, no: 8, 2 Kasm 1927

105

Sinemada Musiki
Birok kimseler vardr ki sinemada musikinin lzumu hakknda
bulunuyor ve hatta bu lzumu klliyen inkar ediyorlar.
Sinemada musikinin bulunmasna sebep, projektr aletinin grltsn kapatmak veyahut perde zerinde insanlarn yaad, yrd, syledii, aslanlarn bard, revolverlerin patlad, volkanlarn ate sat grld halde hibir grlt iitilmemesinin temaa edenleri skmamas dncesinden ortaya ktn iddia ediyorlar.
Sinemada musikinin kaldrlmas taraftar olanlar kula yrtabi
lecek herhangi bir grltnn, filmin temaas esnasnda musikiden
daha ziyade hoa gideceini ve nk bu grltnn sinema programnn bayal ve rol yapan artistierin aleladelii yznden musiki
kadar haleldar olmayacan iddia ediyorlar. te sinema temaacla
rnn byk bir ksmnn fikri budur. Bu fikri kabul m etmeli? Bir
an 'evet' denilebilir. nk sinema salonlarnda musikinin mevcudiyeti elzem olduuna phe yoktur. Lakin etraflca dnlrse
anlalr ki artst dman, musiki aleyhtar, hissiz ve siiir gibi aksama ayrlan bu zevat, bsbtn de haksz deildirler. Filhakika kulanzdaki zevksiz aks- sedl, sinemada bulunduunuz zaman fena ve
basmakalp bir musiki ile ekseriya fena alnm bir halde dinleyerek
sklm olmanzdan ileri gelmitir.
Bu mukaddemadan sonra diyebilir mi ki eer sinemada musiki
birok kiin houna gitmiyorsa kabahat mzkaclardadr. nk bir
flmin ehenmiyetini meydana karacak musiki paralarn iyi semek, onlara gerek deerini vermek ve onlar iyi bir suretle almak
bu musikiinaslarn vazifesidir. Halbuki ekseriya fena alnd dinletilen ksm- klliyesi pek aa olan bu mzikler filmi berbat eder.
Ve hatta film gzel olsa bile alnan mzikler flmde grlen olayla
ilikili olmadndan filmin gzelliini de mahveder.
Bittabi sinemada bir cenaze merasimi gsterildii vakit piyanolar zerinde kansz ve cansz piyanistlerin kemal-i itina ile
"V als Brun (La Valse Brune)" aldklan zamanlar gemitir.
mnakaada

106

Byle mnasebetsiz haller bugn mevcut deildir. Mamafih yine sinemalarda musiki fikri pek adi ve pek aadr. Her vesile ile
alnar ayn havalar dinlemekten bktk. Zaten sanat nokta-i nazarndan dahi bu havalarn nemi tartlr. Balang olarak modas
gemi olan Bellini, Donizettisi (Donizetti), Auper (Auber), Supeye
(Suppe) ve sairenin operalarndan bir ey almak adet oldu. Bari bu
ok kt balang, gsterilecek film ile ilikili olsa!
Halbuki balangtan maksat seyircileri gsterilecek filme
altrmaktr, mzkaclar ise hemen daima film ile bir alakas
olmayan eyler alyorlar. Bu fahi hataya son vermek zaman
gelmitir. Filmin ruhuna ve olayn cereyan ettii zamana ve gsterilecek salnelerin hazin veya neeli olmasna nazaran musikiyi
vak'a ile hem ahenk etmek mmkn deil midir?
Gelelim film gsterildii zaman alnar havalara; "Kurtlar Mucizesi" (Miracle des Loups) filminde Msy Henri Rab u (Rahand)'nun yapm olduu tatbikat, musikide grlen hsn-i isabet
istisna edilmek artyla, hemen daima gryoruz ki bir tilmin musikisi fena tatbik olunmu ve yabanc mziklerden terkip etmitir.
Bu hususta baz filmler kesinlikle kayt altna alnmtr. Mesela: ark hayatna ait bir film gsterildii zaman hi kymet-i
musikisi olmayan Luvitrini (Luigini)'nin "Msr Balesi" aln
maktadr. Niin musikiyi bu hususa hazr etmelidir?
Denizde bir frtna, mutlaka mzikte Garig (Grieg)'nin "Pir Sinet
(Peer Gyne )" mziin almak icap ettiriliyor. Ben bu mzikten m
teki deilim. nk ok gzeldir. Fakat elbette bu kymette dier bir
baka mzik bulunabilir. Bu hususta Gabriyel Dupon (Gabriel
Dupont)'un gzel "Ponem (Poeme)"i hatnma geliyor ki frtnal deniz
macerasnn birinci ksmnda pek gzel hatrlatr. Alaska, Sibirya gibi
buzlu iklimlerde cereyan eden vakalan gsteren filmler iin ki
Ropartez (Roparez)'in harikulade operas olan "L Pei (Le Pays)"
gzel bir kaynaktr.
Fransz ihtilali, Napolyon ve saire hakknda 18. asra, 19. asrn
balangcna dair filmler iin Bethofn (Beethoven) pek mnasiptir.
Mozar (Mozart)'n gzel havas 15. Lui asnna ve 16. Lui'nin
Tribalun (Trianon) devrine pekala uygun. Sasene'nin "Jongulur d
Noturdam (Jongleur de Notre Dame)" ve Yensan Dendi (Vincent
d'Indy)'nin "La Lejanddurun Kristof (La Legende de Saint
Christophe)" musikisi Ortaa'n esrarengiz zamann pekala hatra
getirebilir. Filmde dalar ve yz yllk aalar iinde yaayan

107

iptidii'i
Foret)"

insanlarn

"Le Murmur d la Foret (Murmures de la

kemal-i memnuniyetle dinleyebilirim.
Ak sahneleri iin gzel musiki paralar eksik deildir.
Tiristan (Tristan) ve zveld (Yseult), Pellas (Pelleas) ve Melisand
(Melisande) ve daha birok eser elik edebilir.
Bu isimleri daha fazla saymayacam, nk nihayetsizdir. O
kadar muhtelif filmler ve havalar var ki insan semekte zorluk m
kliit eker. Yalnz imdiye kadar anlatlan eyleri iyi bilmelidir.
Yegane hakiki mklat sinemada salnelerin sratle birbirini takip
etmeleridir. Bir de manzaralarn gzellii ziya meselesiyle iddetle
alakadardr. Mehtapta cereyan eden bir ak sahnesiyle, yaz vakti
le gneinde cereyan eden bir ak sahnesi yannda byk bir fark
vardr. Bunlarn hepsi iin ayr mzik lazmdr. Lakin onu bilmeli ve
olaylar birbirine balayacak ve tilmin her sahnesini iarlaryla,
renkleriyle gzelletirecek, seyircilerin zerine gayet sanatkarane bir
tesir hasl eyleyebilecek tarzda musiki tatbik bir sahne iin musiki
balar balamaz dierine gemek lazm geliyor ki bu hal, dengeyi
kaybettirebilir. Fakat zannederim ki biraz zevk gzellii ve biraz da
parasn

108

Sinema Sanatkarl
Geenlerde eshab- servetten bir hanmefendi, hayli kalabalk
bir mecliste, birka aya kadar mevki-i tatbikata koymak niyetinde
bulunduu baz projelerden bahsetti. Bunlarn en by, A vrupa'ya gidip sinema sanatkar olmak imi. Kendisine ne trl hareket edeceini sormak cretinde bulundum. Adeta arp kald:
- Tuhafsnz !... ,dedi. Anlalmayacak ne var? ..
Gldm:
- Dorudan doruya bir sinema messesine mi gideceksiniz?
Bu sefer enikonu haykrd:
-Evet! .. Mkl bir ey mi? Fazla irkin deilim elhamdlillah ! .. Gzlerim, fotoraflarda fevkalade parlak kyor. Niyetim, Roma'ya gitmek, talyan Film'e mracaat etmek. Drt be
ay sonra burada yeni bir sinema yldznn filmlerini seyredeceinize emin olunuz.
Hanmefendinin sz syleyiinde kati bir kararn iddeti vard. izahatnn etkili olamayacana emindim. Fazla itiraz etmedim. Mnakaaya dmediim gibi.
Sinemay yakndan bilmeyenler, sanatkarl ocuk oyunca
gibi gryorlar. Bu fikir bizde hemen umumilemi gibidir. Hususuyla, bahsettiim hanmefendi gibi tetkikten evvel itimat
edenler bu hataya ok abuk yakalanyorlar.
Hakikat halde sanatkar olabilmek iin her eyden evvel geni bir
yrek lazmdr. Her trl skntya gs gerebilmeli. Sanatkarlk
bedbinliin imansz bir dman olmakla beraber uzun bir tahamml
ister. ntisab eder etmez, byk rolleri deruhde etmek erefine
nailliyyet, yzde doksan dokuzdan sonra kalan kck bir ihtimaldir.
B ugnk, byk sanatkarlardan bahsedilirken mazileri etraflca
fazla tetkik edilmiyor. Yldz unvann kazandklan gne kadar
nasl yorulduklarn bir kerede kendilerine sormal. ok az sanatkar
vardr ki, erefli mevkie ykselmezden evvel hi olmazsa, alelade

109

sfatyla dar-s-snii'alarda (film stdyosu) hayli bir ter

bulunsun. Byle olmasayd bugn herkes mstesna bir
sanatkar nam tar, her sanatkar bir milyoner mevkine kard. Sinema iinde alanlara kar byk bir hizmetkar olmakla beraber
artk bu derece ar bir msaadekar deildir.
Hele Avrupa, byk sanatkar seimi hususunda henz tutucudur. Sinema iinde yaayan binlerce insan arasnda yldz unvan kazanm elli kii bile glkle gsterilebilir. Dierleri vaka bizim memleketin en yksek maalaryla kyas kabul ederneyecek derecede para alrlar. Fakat biz, insana hayret verecek
ksmdan bahsediyoruz. Bir film iin otuz bin lira alan Caki
Kogan (Jakie Coogam), creti krk bin liraya kan Meri Pikfort
(Mary Picford) gibilerinden.
Bugn en yksek mukavelelerin kahraman Glorya Swenson'n bile be sene figran sfatyla altn nazar- dikkate
almak lazmdr. lerinden geri, Matinazel Markiz de Klod
Franz, Jorj Karpantiye gibi istisnalar yok deildir. Bunlar ans ve
mevkinin byk ltuflar sayesinde kanun- temaay aan o sahadan ayrlan birka kimsedir ...
Bu istisnalar bertaraf, bugnk yldzlar hep tecrbe rnektebinden yetimilerdir. Kahkahalar kral arli aplin (Charlie
Chaplin) in benzeri olmayan dehas bile Maksi Nenet (Mack
Sennett) dar-s-sana'alarnn ikinci snf perdeleri arasnda on
senelik bir yorgunluktan sonra ancak kabildi. Sera Sernar gibi
bir temaa kraliesi, lmnn arifesinde bir sinema yldz unvann ancak alabildi.
Bizde bunlar nazar- dikkate alnmyor. Avrupa'ya gidip sanatkar olmak isteyenler, bu mazhariyetn (elde etmek) sinemann terakkileri kadar seri gelecei fikrinde. Bunu tashih etmek lazmdr.
Her ite olduu gibi bunda da niyeti mevki-i tatbike koymazdan
evvel hakiki bir fikir edinmek lazmdr. Unutnamaldr ki, dnyada
sukud- hayalden daha kt bir zehir yoktur. Manevi kuvvet krln
ca maddi ksm kendiliinden sarslr, ypranr ve sner.
Bugnn en yksek ve sevilen sanat sahas sinemaclk. Bu
nokta-i nazarda kimse kararsz deil. tiraz edene tesadf olunmaz. Fakat il memleketinde byklk hevesiyle gln olmaktansa memlekette mtevaz bir halde ilerlemek tercih edilmelidir. Bir
vesile ile daha yazmtm. Bizde film imalatl henz bir hitir.
Bir ocuk domu. Bu zavall ne bir hami bulabilmi, ne bir stni-

bir figran
dkinemi

110

ne. Hasta, kimsesiz ortada srnyor. Fransa'da yirmi bin sanatkar

namzedi, dar-s-sna'alara kabullerini beklemekte. Amerika sinemaya mnhasr ehirlere malik sahip. talya'nn sanatkara ihtiyac
yok. Btn bu diyar- ecnebiyyede ter dkmektense memleket
ocuunu beslemek daha makul bir tercih olmaz m?
Sinemaya heveskar arkadalarmza bugn den vazife, Avrupa dar-s-sana'alarna kaplanma hlyasndan ziyade, memlekette sinemacln ykselmesine almaktr. Bu sanatn yevm-i
tesisi zaten fakir olan memleket-i iktisadiyat ve ticareti iin mhim bir muvaffakiyete yol aacaktr. Varsn, Avrupallar, Amerikallar kendi kendilerine alsnlar. Onlar kendimize rnek ittihaz etmekle kanaat edelim.
Onlarn kucana bin trl yaltaklanma ile iltica etmek hevesinden mevcudiyetimizi, kendi kabiliyetimizi onlara tasdik ettirebilmek iin alalm. Bylece kazanacamz takdir, hi phesiz
milli muvaffakiyetimizin erefi kadar aal olacaktr.

Opera-Sine,

lll

Vedat rfi (Beng)

3, 18 Aralk 1924

say:

Sinema Entrikalar
Sinema entrikalarnn ne olduunu anlayabilmek iin bugn
bir sinema dar-s-sna'asn (film stdyosu) mutlaka etrafyla
tetkik etmek lazmdr. nk, film fabrikalar bal bana muazzam bir iilemdir.
Bir sinema dar-s-snii'asna ilk defa olarak girenler, sinemada seyrettikleri en tab\1 salnelerin ne vastalarla elde edildii
ni grr grmez hudutsuz, takdirlerle kark derin bir hayrete
derler. Filhakika oralar, yalnz bir filmin devolope edilmesi
veya sanatkarn kmldanmas iin vcut bulmu yerler deil,
dnyann her kesinin muntazam bir minyatrn iinde barn
clracak kadar ehemmiyetli bir kudrete haiz sanat yuvalardr.
Mhim bir film seyrediyoruz. Bu filmde Noturdam (Notre
Dame) kilisesinin muhteem manzarasna yahut New York Liman 'nn kalabalk bir kesini seyrediyoruz. Hisler, tab u bir tarzda o
manzaralam bal. Bu yerler hakiki midir? Filmin arnili byk bir
fabrika ise bu muhteem manzaralarn diir-s-sna'alar dahilinde
vcuda getirilcliine katiyen emin olabiliriz. Zaten kk bir heyetin byle ihtiaml filmleri meydana karmasnn imkan yoktur.
Diyelim ki koca bir !imann, genilii ve uzunluu snrl
olan, bir dar-s-sna'ada temsili ilk anda insan artr, gayr-
mmkn gibi grnr. Mesela Versay Saray'nn aynen yaplma
s iin hi olmazsa yz elli metre yksekliinde bir atlye lazmdr. Hi merak etmeyiniz. yi bir sahne nazm diledii yeri
diledii tarzda bir dar-s-snii'aya sktrmak srrna haizdir.
Onun iin sinema sahasnda "gayr- mmkn" yoktur. Sahne
nazm ne iki yz metre yksekliinde bir atlyeye ne de bir
kilometre geniliinde bir mahalle muhtatr. Sanatn bykl
yannda onun istedii biricik ey sadece messesenin nakdi ihtiyalarn karlamasdr.

girdiniz. Oras "her eyin" topland bir

Burada hakiki bir gl yannda sahte bir orman, biraz
ileride zengin bir salon, onun yan banda on metre uzunluunda
Bir

dar-s-sna'aya

sahadr.

112

bir hat zerinde bir lokomotif daha ileride alelade tozlardan bir
da tepesi grrsnz.
Orman hakikaten sahte deildir. Aalar hakikidir. Dar-ssna' ann bu kesine birka araba toprak denmi, bu aalar
buraya tutturulmutur. Gle gelince, o da geen nshada bahsettiimiz ekilde vcut bulmutur. Rzgarl bir hava gstermek mi
istiyorsunuz? Bu snrl sahann iki tarafna hava tazyik makineleri
konulur. Bu makineler ilernee balaynca yapraklar sallanmaya,
sular dalgalanma balar. istenilen sahne de elde edilmi olur.
Yryen bir lokomotif gstermek mi istiyorsunuz? .. ite size
bir de demiryolu!.. Lokomotifinin tekerlekleri hi hissedilemeyecek kadar az, bir iki santimetre havada braklmtr. Bir elektrik teline bal olan tekerlekler, cereyan verilir verilmez ilerne
e balar. Fakat bu bir lokomotifin yrdn gstermek iin
kafi deildir. Arka tarafndaki dekor, bir rulettir61 . Bunun uzunluu yzlerce metredir. Otomatik olan bu dekor bylece mtemadiyen deitike dnen tekerlekleri, tten baca, lokomotifin
kat' - mesafe etmekte olduunu size zannettirmeye fazlasyla
kafidir. imdi lokomotifin nne bir sanatkarn yatmaktaki cesaretini kefediyor musunuz? ... Yoksa kimse yryen ve iki adm
mesafeye yaklaan bir lokomotifin altna yatmak lgnln
gsternez. Gstermek iin de sinema sanatkar olmazd. Siz
seyrederken barr, heyecandan rpnrsnz. Lokomotifin senaryo icabnca ineyecei sanatkar ise msterih bir halde, skfn- kalp ile yatmtr.
Yalnz bana bir da banda, buzullar arasnda kaldn
zannettiimiz sanatkar da ayn vaziyettedir. Yalnz onun, fazla
olarak, kk zahmeti vardr. Buda kenarda ileyen tazyik makinelerinin verdii serinlie, hele bir tipi gsterilecekse biraz da
duman iinde kalmak zarfiri ve mecburidir.
Hulasa (zet): Sinemann buna benzer ok mhim entrikalar
vardr. Tab'i'ilii, gayr-i tabii vastalarla elde etmek nazariyesi,
bugn rejisrlerin en hakim bir hissidir. ileride onlardan uzun
uzadya bahsedeceiz.

Opera-Sine,
61 Dili

kk demir ark.

113

say:3,

18

Baki Blend
Aralk 1924

Sanatn

Ruhu

Ak, elem, hlya bu duygunun yaz k bozulmayan, rselenmeyen yuvas sanatkarn kalbidir. Sanatkar, hayalin her satm
sndan ilham alan, oradaki renkleri, heyecanl ehreleri hep birden tanyan ahsa denir.
Herkesin kendine gre bir fikri bir duygusu, ifadesi olduu
gibi her sanatkarnda baka bir ruhu, bilgisi, gsterii vardr. O,
kendi alemi, kendi tabiat iinde yaayan bir mahluktur. Hususi
hayatnn ilhamlarn tanr. Renklerini, tiplerini bilir. Oradaki
ehrelerden feyz alr. Gzelliklerden heyecan kapar.
Bir dierinin hali de bsbtn bakadr. Onun da ayr bir kainat, ehreleri, gzellikleri vardr ve bunlardan ald tesirleri,
heyecanlar yine burada bulduu bir zevk ile ifade eder. te bu
ayr ayr sahalarda koup kovaladktan sonra ulalan gayedeki
hususiyet, sanatkarn dorudan doruya ahsiyeti deildir.
Sanatkarn mstesna bir yere ykselebilmesi btn mevcudiyetini, tabiatnn varln terk etmesiyle kabildir. r gibi heyecanlar, gler gibi alamalar, ldrr gibi okamalar, koar gibi
yrmeler, hakirler gibi sylemeler veyahut kullanla kullanla
ypranm ve bugn hibir kymeti kalmam olan eyler, sanatkara bir meziyet veremez.
Esasen sanatn srr da buradadr. Sanatkar her eyde bir yenilik gsterecek, her eye kendi eklini verecek, her eyi kendi
rengine boyayacak ve her eyini bulacak ki, yksel ebilsin.
Edebiyatnda, tarihinde, siyasiyatnda olduu gibi sanat hayatnda da ykselenierin ruhlar gibi melekler gibi daim) bir hayat
vardr. Onlar herkes gibi, avam gibi lmezler.
Sanatn yksekliini ve derinliini taktir etmek, gk yz ile
yer dibinin uzakln maddeten lebilmek kadar etin bir itir.
Sanatta yle ulalmaz ufuklar yle llemez mesafeler vardr
ki, bu geni sahann ortasnda dolaan her emel iin bir istinat
noktas bulmak kabil deildir.

114

Bin5en aleyh heveskar bu sahaya inilecei zaman onu daima

bu yksekte tayacak, uularnda yorulmayacak kuvvetli sanat
kanatlarnn himayesine iltica etmelidir. Aksi taktirde boluklar
iine yuvarlanp dne dolaa eriyen bir duman parasna benzer. ..
te bunun iindir ki hakiki bir sanatkar olmak iin emek sarf
eden heveskarlarn her eyden nce mklpesent birer sanatkar
olmak gayesini ama edinmeleri lazmdr.
Cevat Rza
Sinema Mihveri, say: 1, 1 l Mart 1926

115

Vilayetlerde Sinema
Geenlerde byk film tacirlerinden birinin yazhanesinde bulunuyordum. Krk yalarnda olduu tahmin edilen bir zatta ayn
yazhaneye gelmiti. Bu olduka byk bir ehirde bir sinemann
sahibiydi ve kendi sinemasnda gstermek iin bir film listesi isteneye gelmiti.

Bu filmler yirmi taneydi. simlerine gelince, bunlar hatrla

Zaten isim zikretmek neye yarar ki? Film taeirinin ve
taral sinema sahibinin isimlerini de zikretmediim iin filmierin
isimlerinde zikre lzum grmyorum. Belki bu hareketim doru
deildir ve bu efendiler de bu hakszlma kzarlar.
Pazarlk balad. .. 30 lira "ifa Eden apka", 20 lira "Kanl
iftlik", 15 lira "Ziynet Kadn", 20 lira filan iin ... Bylece 15
film pazarlk edildi.
Bu sinema sahibi:
-Yirmi gn sonra bu on be .filminizi size iade edeceim i size
temin ederim, diyordu.
Hayret ettim bu efendi 15 filmi gsterecek ve yirmi gn sonra
iade edecekti. Burada 15 film 15 haftada gsteriliyor. Bu sinema
sahibi gittikten sonra yazhane sahibine sordum:
- Herhalde gnde bir film gsterilecek deil mi?
- Evet, yle ... Kk bir ehirde bir film, bir veya iki gnden
fazla gsterilnez, zira seyirciler snrldr.
- Nasl oluyor da bir sinemas bulunan 20-30 bin nfuslu bir
ehirde bir program bir hafta devam edemiyor?
- Bu yirmi binden ancak bini sinemaya gidiyor.
- Bini mi? Acayip, oradaki halk sinemadan haz etmez mi?
- Bilakis, sinemaya baylyorlar. nk tiyatro yz grenleri
yok ve nadiren gryorlarsa da bir ey anlamyorlar. Sinema ise
gzle grlr ve anlalr. te tarallar bundan pek haz ederler.
Hatta baz kyller, sinema seyretmeden evvel hayatn kymetini
bilmezlerken imdi klatlar ve hem saban hem kravatla megul
myorum.

116

oluyorlar. Fakat sinemaya devan1 edenler yalnz buna yakn mahallerde ikamet edenlerdir.
-Bu ehrin muhtelifyerlerinde niye sinema ina etmiyorlar?
- Kasabalarn henz ekseriyetinde elektrik yoktur ve binaenaleyh ufak sermaye sahibi olanlar elektrii retebilmek iin bir
motor satn alamazlar. Ayn zamanda motor ve sairenin tedariki
iin stanbul'a gelmekte hayli masrafa yol ayor. Bunun iin
tereddt ediyorlar.
Bu i, pek gelirlidir. Ufak bir sermaye, sabr ve sebat, cesaret
ve biraz da talih lazm. Fakat talih, kendisini kullanmay bilen
herkese gler yz gsteriyor.
Artistik-Sine, say: 3, 18 Kasm 1926

117

Temaa

Vergisi

Mtehassrslarzn reyi alnarak tespit edilmelidir.

Cemiyet~i Umumiye-i Belediye son itimalarnn birinde e
lence mahallerinin haslatndan alnmakta olan vergi miktarnn
bundan sonra tespit edilerek alnmas meselesini mevzubahis
etmitir. Bugn elence mahalli denilince hatra ilk nce sinemalar gelir. Filhakika her memlekette olduu gibi bizde de sinemaclk, sanat hayatna yava yava hakim olmaya balyor. Halkn
muhteliftabakalarna mensup olanlar, her keseye ve zevke hitap
etmek hususunda sinemaclk, byk bir terakki gstermitir.
Sinemacln bizce memnuniyetle grlecek dier bir ciheti de
vaktiyle yabanclarn elinde adeta inhisar haline girmi olan bu
sanatn peyderpey Trklere intikal etmeye balamasdr.
Belediyeler bu gibi elence mahallerinden vergi almak suretiyle istifadeye itirak etmeleri pek tabii grlrse de pul resmi,
Darlaceze hissesi, Duyun-u Umumiye hissesi gibi trl trl
isimlerle esasen haslatlarnn yzde yirmisine yakn vergi olarak detiyordu. [Ayrca] gmrklerin yklenmesinden dolay
filmleri ancak fahi bedellerle getirmeyi baaran sinemaclar
tahrip edecek bir verginin de belediyece istifasna kalklmas,
sinemaclarmza fatura ve sanatlarn terke mecbur etmese bile,
bilnetice bu para halkn kesesinden kacandan Cemiyet-i
Umumiye-i Belediye'nin ad geen vergiyi tespit ederken adil
davranmas pek ayan- temennidir.
ehrin esbab- stirabat gibi zevk vesilelerini ve neesini dnmekle mkellef olan belediyemiz kendisi iin byk yekfn
tekil etmeyecek olan ve u kadar ki sinemacla eer bir fedakarlk etmesi muhtemel bulunan bir verginin tespitinde mtehasssllarn rey ve mtalaas alndktan sonra hareket ederse hem
adalete uygun hareket etmi hem de bu sanat himaye ve tevik
ey !emi olur.
Sinema Postas, say: 6, 17 Ocak 1924
118

Sansr: Ak Resimler
Fikirler ne kadar ykselirse ykselsin insanlar hakikati oldugibi grmeyi ne kadar arzu ederlerse etsinler yine her yerde
mutaassp zihniyetierin henz kuvvetlerini kaybetmemi cahil,
mutaassp saldrlarna maruz kalmaktadrlar. Mesela en serbest
memleket Amerika ve Fransa deil mi? Bu memleketler ahalisinin hayat- maddiyye ve hususiyelerinde hrriyet-i tilnneye malik olduklarna dair hikayeler, hadiselerle kulaklarmz dolmuyor
mu? Binaenaleyh Amerika ve Fransa'nn sinemadaki ak resimler hakknda sansr tedbirlerini pek garip bulmakta olduumuzu
sylersek hakl oluruz. Bilhassa Amerika'da bu sansr meselesi
pek garip neticeler vermektedir.
Mesela malumdur ki Amerika, birok hkmetten mteekkil
bir heyet-i mctemiadr. Bu hkmetlerin her birisinin anlayna
gre sansr talimat baka bakadr. Baz yerlerde sinemada cinayet, adam ldrmek, hrszlk yapmak memnudur. Bu gibi filmleri sansr derhal keser, ak fevkalade ak filmiere msaade verir.
Dier taraflarda ise hrszlk, korsanlk, haydutluk iin bir ey
sylenmez. Yalnz deil plak resim, orapl bir ayan diz kapandan yukar doru grlmesi memnudur. Hatta daha garibi
Amerika'nn baz yerlerinde arkasna mayo giymi bir kadn sahnesi sansr tarafndan kesildii halde rplak bir kadn resmine
dokunulmamtr. Szde kadn mayo ile plak eklinden daha
cazip grnyormu. Geen nshamzda bahsettiimiz buse meselesi de tuhaf safhalar geiriyor. Pensilvanya'da sansr, deil
pmeyi hatta sarlmay ve kadn ile erkein har'is (istekli) hareketlerle birbirine yaklanalarn bile men eder.
Fransa'da da sansr garibelerine tesadf edilmektedir. Paris 'te msaade edilen ak bir filme [dier] vilayetlerde ekseriye
msaade edilmez. Ancak Paris'te sansrnn msaade etmedii
filmler, ak ve ahlak bozucu filmler deil, Fransa'y fena bir
propagandayla tekeleyecek olan flmlerdir. Fransa sansrnn bu
gibi filmiere kar baltas pek keskindir.
u

119

Sansr garibeleri salgn bir hastalk gibi bize de sirayet etti.

Fakat bizdeki ekil daha gariptir. stanbul'da msaade edilmeyen
62
La-Garson (Erkek Kz) filmine Ankara'da msaade edildi. Ankara'dan geldikten sonra ise stanbul'un her tarafnda itiraz edilmeden gsterildi. La-Garson filminde sansr endieye dre
cek kadar bir aklklk olmamakla beraber resmi sansr heyeti,
bilinmez hangi sebepten ihtimal harici saikle bu tarzda hareket
etmitir. Halbuki La-Garson'u mteakip yle filmler geldi, ylt:
ak sahneler gsterildi ve gsteriliyar ki bunlar La-Garson ile
mukayese edecek olursak Viktor Margirit (Victor Margueritte) in
bu eserini pek kapal ve masum buluruz.
Sinema Yldz, say:2, 19 Haziran 1924.

oz La-Garson (LaGaronne), Fransz yazar Victor Margueritte'nin ayn adl

romanndan sinemaya uyarlanan bir filmdi. Ynetmen Arnand du Plessy tara
fndan 1923 ylnda sinemaya uyarlanan bu filmde "La-Garonne" rol France
Dhelia tarafndan canlandrld. Roman, 1936 ve 195 7 yllarnda yeniden sinemaya uyarland. 1936 ylnda yaplan uyarlamada "La-Garonne" oynayan
isim, Trkiye'de de hret kazanm olan nl aktris Marie Beli idi. Her iki
uyarlamada Trkiye'de byk bir ilgi grdiL

120

Sinemada ocuk Artisti er

Sinemada en ziyade muvaffak olan ocuklardr, denildii
zaman hayret edersiniz. Fakat bu sz tecrbeli bir ynetmen
sylyor. Ve imdiye kadar yapm olduu filmlerde en tabii rol
oynayanlarn ocuklar olduunu iddia ediyor.
'
Sinemada evvelce Bebe ve Bodu Zan (Bout De Zan) gibi kk artistiere nadir tesadf ederdik. Son zamanlarda Ceki Kogan
(Jackie Coogan) Rejin Dumye (Regine Dumien) gibi ocuk sanatkarlara ekseriya tesadf ediliyor. Yakn bir zamanda tamamyla
ocuklar tarafndan aynanm mkemmel bir film grecek olursak
armamalyz.

ocuklar sinemadaneden bu kadar muvaffakiyetli oluyorlar?

nk ocuklar taklit hususunda ok mahirdir. drt yanda
bir kzn bebeine bir anne gibi nasl ihtimamla bakt keza kk ocuklarn annelerini ve pederlerini taklit ederek misafirlik
oynadklarn hepimiz biliyoruz.
Bugn Amerika'da senevi bir milyondan fazla kazanan
Kogan'n oynam olduu filmlerini gren karilerimiz bu kk
artisti elbette taktir etmilerdir.
ngilizlerin dahi Gordon Grayt (Gordon Craig), Peter Dear
namnda iki mhim ocuk artistieri vardr ki filmde barol aynamlardr. Franszlarn Rejin Dumyen (Regine Dumien)'i btn
dnyada hret kazanmtr. Bugn sekiz yanda bulunan Rejin,
"Kk Melek" filminde oynamtr.
Bizde de bir Ceki Kogan'mz vardr. Yaknda greceimiz
Kemal Film mamulatndan "Szde Kzlar" filminde Belma'nn
kardei roln yapan drt yandaki Salahaddin ibu rolnde kafi
derecede muvaffak olmutur.
Fehmi kr
Sinema Postas, say: 6, 17 Ocak 1924

121

Almanya'da Sinema Hayat

Bugn dnyann en muazzam filmlerini vcuda getiren Almanya'da sinemaclk, son derece mterakki bir ekil ald. BerlinMnih gibi byk ehirlerin mehur tiyatro sanatkarlan, bugn
sinemann en ayan- dikkat ve en sk dostudurlar. phesiz diyebiliriz ki Almanlar bu hususta btn cihan ile msabaka edebilecek bir derecededirler. Vcuda getirdikleri filmler bunun bariz
delilidir. Hususuyla onlar, mesela alelade bir komediden ziyade,
tam manasyla muhteem eserler kartnaa urayorlar ve hibir
fedakarlktan ekinmiyorlar.
Almanlarn en ziyaderabet kazanan filmleri, bilhassa tarihi
eserleridir. Misal olarak "Hind Mezar Indische Graber"n,
"Monna Vanna"y gsterebiliriz.
Bilhassa Harb-i Um um!' den sonra Almanya ayan- hayret
bir tekemml gsterdi. Amerikallara ve talyanlara kuvvetli
rakipler yetitirdiler. Konrad Vayet (Conrad Veidt) ve Pavul
Vagner (Paul Wegener) onlarn en sevilmi, en tutulmu sanatkarlardr. Bunlarn birincisinin kudret-i sanatkaranesini "Hind
Mezar"nn mihrace rolnde grmtk. "Vagner"i de son zamanlarda "Monna Vanna" da tandk. Konrad Vayet, evvelce
Viyana Operas'nda alelade bir figran idi. Almanya'ya gt.
Sinema mdrlerinin nazar- dikkatini celb etti. Ve Firih
Kortuni, Alfred hnel gibi yksek sanatkarlar srasna pek az
zamanda kabildi.
Almanya'da iddetli bir terakki rekabeti vardr. Sinemaclkta
ilerlemek iin evlat babaya baba, eviada aldrmaz. Mesela elli ya
na yaklaan Mia May sanattan bir an ayrlmak fikrinde deildir.
Kz Eva May, onun karsnda en mthi bir rakip olarak ilerliyor,
ne anne kzndan mtekidir ne de Eva May, annesinden ...
Harb-i Umumi esnasnda ok yakndan tandmz Henni
Purton (Henny Porten)'u mtareke seneleri bize unutturdu. Bu
gzel sanatkar, "Kaufmann" isminde bir tccarla evlendikten
maalesefbir sre sonra da olsa sonra sinema sanatndan ekildi.

122

Almanlar bugn ihtil.l grltleri arasnda bile sinemay

ihmal etmiyorlar. Onu memleketlerinin ticaret geliiminde gerekli gryorlar. Milyonlar sarf ediyorlar. Onlarn ticarete kar
izhar ettikleri bu aka imrenmemek, "dars bamza" dememek
mmkn mdr? ..
Orhan Memduh
Sinema Postas, say:6, 17 Ocak 1924

123

Amerika
Sinema Aleminde Muhalefetler
Sinemacln en zengin neticelerini gren memleket, hi
phesiz Amerika'dr. Fakat Amerika, bununla beraber baz hususlarda ok ileri gittiini yava yava anlamaya balam, mkemmel bir muhalefet frkas tekil etmitir.
En mhim mesele, sanatkarlara verilen meblalar stnde
toplanmaktadr. Amerikallar, imdiye kadar, sinema mensupiarna iiyan- hayret mukaveleler teklif etmekteydiler. Mesela
sanatkarlarn bir aylk maa, yz binlerce dolara kadar ykseliyordu. Caki Kogan (Jackie Coogan) diyelim ki drt film iin
geen sene, bir buuk milyon dolar ald. aplin (Chaplin)'in
bankalardaki serveti iki milyon dolar geeli hayli zaman oldu.
Herold Luyi (Harold Lloyd) 300.000 dolara mukavele imzalad.
te son zamanlarda muhalefet frkasnn tekiline baz sebepler... Amerikallar, Avrupa sanatkarlarn memleketlerine
ekmee matff fedakarlklarn artk hadd-i azamisine ktn
anlamaya baladlar. Hususuyla onlarn en byk kabahatlerinden biri de her byk sanatkarda her eyden ziyade cambazlk
aramakt. Filmler iinde sergzet tamayanlar pek azd. Sinema messesleri, sanatkarlarn mtemadiyen ykselen maalarna
artk bir had tayin etmek arzusundadrlar. te bunlar Amerika'da
inklabn sebepleriydi.
Amerika'da korkulan bir cihet daha vardr. Bu da mehur Famus
Pilayers Laski Korperen (Famous Players Lasky Corporation)
messesesi mdr Msy Adolf Zukor (Adolph Zukor)'un sinema
ticaretini taht- inhisara alm olmasdr. Bu zat ok mthitir. nhisar
elindedir. stedii filmi ihra etmek, istediini ldrmek iktidarna
haizdir. Hatta bir ok Amerikallar bu inhisara, mani olabilmek fikriyle bir mdafaa komisyonu tekil etmilerdir.
Sinema Postas, say: 6, 17 Ocak 1924.

124

Film Mmessillerini Ziyaret

stanbul'daki Liile Film messesiyle zmir'deki Liile Sinemas 'n

hi yoktan vcuda getiren ve drt seneden beri bir aralksz

ticarethanelerini genileterek ve sinema sahasnda byk teebbslere girierek daima muvaffak olan Liile Film messeselerinin bu iki gayretli Trk genlerini grmeyi ve grmeyi
teden beri arzu ederdim. Kk bir frsatla geen gn Liile
Film'in Galata'da Adalet Han'daki yazhanelerini ziyaret ettim.
Cemi! ve Tevfik Bey kardelerden Cemi! Bey beni kendisine
mahsus tevazu ve nezaketle karlad. nsaniyetli ve alakgnll olan
bu gen mteebbis sorduum suallere lazm gelen izahat verdi.
iten ve meslekten yetime olduu her hal ve hareketinden anlalyordu. Kendisini i gmleiyle film kontrolyle megul buldum. Birok mstahdem ve makinistler ile bizzat birlikte alan
bu faal gen, Anadolu'nun her tarafna film yetitirmeye urayor.
Setii yeni programlar en emin ve seri vastalar ile postaya, vapura koturuyor, gn gnne taahhdn ifaya alyor buldum.
Bu kadar hummal ve hararetli faaliyeti arasnda be dakika
kadar grebildik. Her zaman hatta gece gndz bu tarzda al
an kardelerden Tevfik Bey, zmir'de ayn tarz mesaiyi takip
alarak

etmekteymi.

Gnlm isterdi ki her gn messeselerini biraz daha tekamle

sevk eden ve muvaffakiyerten muvaffakiyete koturan Tevfik
Bey'i de bizzat i banda grp azinkar hayat hususiyelerini,
cesaretle mcadeleye giritikleri etin rekabet sahasndaki muvaffakiyetlerini kendilerinden dinleyeyim.
Mamiifih Cemi! Bey, ksa mlakatmz arasnda beni ksmen
tenvir ve tatmin etti.
"Azizim, bizim iimiz stanbul'dan ziyade tarayla, z vatanmz olan Anadolu'yladr. Anadolu'nun belli bal hemen btn
sinemalaryla temastayz. Ezcmle Ankara'daki Cumhuriyet ve
Trk Oca sinemalarna Adana'daki, Samsun'daki Trk Oca-

125

'na,

Giresun'a, Mula, Kula, Manisa, Aydn, Salihli, Balkesir

her hafta ikier defa muntazam film programlar
sevk ederiz. Avrupa'nn en marlf film dar-s-sna'alaryla (film
stdyosu) muamelede bulunarak her sene klliyetti miktarda film
sinemalarna

satn almaktayz.

yi program semek, bizzat grp satn almak zere her sene

aabeyim

Tevfik Bey ile Romanya, Avusturya, Macaristan, Almanya ve Fransa'y dolayarak en gzel ve sanatkarane yaplm filmleri
elde ederiz.
Mesleimiz gz kapal i grmemektir. Bilerek ve beene
rek satn aldmz filmler her gnderdiimiz yerde byk taktirler kazanyor. Bilhassa avantr filmler itibariyle depomuz ok
zengindir.
arlo'nun, Herold Luyi (Harold Llyod), Zigoto (Larry
Semon) gibi marff kornikierin umum tarafndan beenilen birer
ikier ksmlk harc- alem filmlerimiz ile Amerikan sergzet
filmleri ok rabet grmekte, her taraftan istenmektedir. Macera
filmleri biraz fazla heyecanl ve merakl olur. Takipler, entrikalar,
batan baa hareketten ibaret bu eserler, mevzu ve gaye itibariyle
herkesin houna gider. Polisiye dramlar ok sevilir. Biz umfmun
sevdii, beendii mevzular zerinde filmler getirterek, ciddiyet
ve istikametle i grmek suretiyle mterilerimizi memnun etmeye alyoruz. Muvaffakiyetimiz olsa olsa bu sayededir."
Ben bu izahat dinlerken tabiatyla yazhanenin intizam ve
mkemmeliyeti de nazar- dikkatten kamad. Kendilerini taktir
ve tebrik ile veda ettim ve una kani oldum ki azinkar olan ve
alan her sahada kazanr!
Sinema Muhabiri
Film Mecmuas, say: 18, 8 Nisan 1926

126

Moris Dekobra le Mlakatmz

Yeni bir eser vcuda getirmek zere ehrimize gelen Fransz
edip mar}f Moris (Maurice) Dekobra 63 , ricamz zerine mecmuamz narnma bir mlakat vermek lftfunda bulunmulardr ki
"Film", bu mlakat karlerine takdim etmekle iftihar eder.
Saat yedi, palasn girii elektrik ziyalaryla gark olmu, kr
mz ve siyah duvarlarda gzken rengarenk ilanlar, u dakikada
kendisini grmeye geldiimiz edibin eserlerindeki ruh-i seyyal
gibi herkesi uzak lkelere seyahate davet ediyor. Kestane renkli
elbiseler giymi kapclar, telala teye beriye kouyar ve sanki
birisini aryorlar ... Heyecanla kark bir intizar: Birdenbire bir
msy bize doru iledeyip elini uzatyor.
- Film Mecmuas deil mi? Buyurunuz efendim ...
Alemmfl bir hret temin eden eserleriyle btn dnyann
tand byk edibin huzurundayz. Msy Dekobra'nn ahsiye
tinde anlalmas zor kuvvetli bir tesiri var.
Msy Dekobra u suretle beyanatta bulundular:
Sinemann halk zerinde byk bir tesiri var. Film btn beeriyete hitap eden alemmfl bir iletiim vastasdr. Sinema
yalnz bir kavime, millete hitap etmez. Trk, Fransz, ngiliz,
Brezilyal, Amerikal, Japonyal kim olursa olsun flmin muhatabdr. Cins ve mezhep ayrmakszn herkesle konuur. Sinemann
lisan grnt ve hareket olduuna gre bir tebessm her yerde o
tebessm, heyecan nerede olsa ayn heyecandr. Gzyalarn
anlamak iin konumaya ihtiya yoktur. Sinema duygularn aktarlmasnda bir vasta olmakla beraber baz ticari ve iktisadi endieler, gzel bir flmin yaplmasn bu kadar olanakl klyor. BuMoris (Maurice) Dekobra (1884-1973), 1920 ve1930 yllarnn en popler
yirmiden fazla romann neredeyse tamamna yakn
filme uyarland. Bu filmler iinden en bilineni baroln dnemin en mehur
sahne danslarndan olan josephine Baker'n baroln oynad "Siren of the
Tropics (La sirene des tropiques)'dir.

63

yazarlarndandr Yazd

127

nun iin byk ehirlerde baz hususi salonlar vcuda getirerek

burada ancak edie-i sanat ile meydana gelmi eserler gsterebilmek ve bu suretle ticari engeller ksmen hertaraf etmekle bu
maksat bir derece kadar temin edilebilir.
Romanlarnzzdan tatbik edilen .filmlerden bahs buyurur musunuz efendim?
Sinemaya tatbik edilen eserlerde muharrirlerin konumu pek k
stldr. Roller ve sanatkarlar, ynetmene boyun eerler. Muharrire
kalan ey, eserinin kabil olduu kadar hrpalanmamasn temenni
etmektir. Biliyorsunuz ki imdiye kadar "Mon coeur au ralenti" ile
"Madone des Sleepings" eserlerimden iki film alnmtr. Halihazrda Metro Go\dvin Mayer "La gondole aux chimeres" narnndaki
eserimin temsiliyle meguldr. Foks Film'de ayrca "Prince ou
Pitre"yi tatbik etmektedir. Dier taraftan Santral Sinematograf'n,
Jozefin Beykr (Josephine Baker) m itirakiyle "La sirene des
tropiques" eserimin temsilini deruhte etmitir.
Bir romann tamamylafilme tatbik iin ne gibi zelliklere ve
artlara sahip olmalzdr?
Byle bir eserin her eyden evvel seyircileri kendisine ekecek heyecanl vakalarla muhtelif sahneleri ihtiva etmesi gerekmektedir. Tamamen felsefi bir eser, hareketten ziyade sze mnhasr kalaca iin sinemaya alnmaya elverili deildir.
Son bir sual daha ...
Mstakbel eseriniz hakknda izahat ltfeder misiniz, stati
Balangc stanbul'da geecek kozmopolit bir vakaya nusavver olacaktr.
Byk romanc Moris Dekobra'ya teekkr edip msaadesini
isterken yannda geirdiimiz kymetli dakikalarn ne abuk getiinin bir trl farkna varamamtk.
Film (Film

Mecmuas), say:

128

6, 2

Ekrem

Reit,

Kasm

1927.

Basna Yansyan

Bilinmeyen
Trk Filmleri

Bilinmeyen Trk Filmleri

Sinematografn Osmanl topraklarna giriinden (1896), Latin
harflerinin kabul edildii yla (1928) kadar geen srete yaymian
m olan her trl sreli yayn, Trk sinema tarihinin yazmnda
nemli bir kaynaktr. Osmanl'da 1896'dan 1914'e kadar geen sre
ierisinde ieriini sadece sinemann oluturduu herhangi bir derginin yaymianmad gz nnde bulundurulursa 8 yllk bu srecin aydnlatlmasnda sreli yaynlarn nemi daha da iyi anlalr.
Bu durum 1914-1928 yllar iinde geerlidir. Dolaysyla da bu
dnemdeki sreli yaynlar kapsayan bir basn taramasnn yaplmas
zorunludur. Bu alma yaplmad srece Trk sinema tarihinin ilk
yllan eksik bilgilerden oluacak ve baz almalar sonucunda elde
edilen yeni bilgiler, mevcut bilgiler ile eliecektir. Bu alma iin
yaptmz snrl basn taramas sonucunda bile bu sylemi destekleyici yeni bilgilere ulald. Bunlarn arasnda dnemin basnna
daha ok ilan boyutuyla yansm yerli filmler geliyordu.
Trkiye'de konulu ilk film denemeleri, bilindii zere Trk sinema tarihinde nemli bir yere sahip olan Sigmund Weinberg'in nclnde balad. Harbiye Nazn ve Bakumandan Vekili Enver Paa'nn emriyle kurulan Merkez Ordu Sinema Dairesi, bu denemelere
ortam hazrlayan kurum oldu. lk konulu film almalarr, sarayn ve
devlet ricalinin yakndan tand Sigmund Weinberg'in bu kurumun
bana getirilmesiyle balad. Ancak Weinberg'in 1916 ylnda gerekletirmek istedii "Leblebici Horhor" ve "Himmet Aa'nn zdiva
c" adl konulu film denemeleri eitli nedenlerden tamamlanamad.
Merkez Ordu Sinema Dairesi'nden sonra konulu film denemeleri
Mdafaa-i Milliye Cemiyeti tarafindan gerekletirilmeye alld.
Gelir kaynaklarn artrmak isteyen cemiyet, Sedat Simavi'nin nerisi
64
ve srar sonucunda konulu film almalanna balad. 19 7 ylnda
Sedat Simavi'nin ynetmenliinde Trk sinemasnn ilk konulu filmi

64

Muzaffer Gkman, Sedat Simavi-Hayat ve Eserleri, Istanbul, 1970, s. 14.

131

olan "Pene" ekildi. Ayn yl yine Sedat Simavi'nin ynetmenliinde

ikinci konulu film olan "Casus" gerekletirdi. Konusu hakknda herhangi bir bilgiye sahip olamadmz ve Trk sinemasnn kayp filmleri arasnda yer alan "Casus" filmiyle ilgili bilgilerin tamam sadece
Sabah gazetesinde yaymlanan bir ilan ile snrldr. landa filmin "bir
mukaddema ve ksmdan ibaret olan milli piyes"ten uyarland ve
tilmin son defa olarak Royal sinemasnda oynayaca belirtiliyordu. 65

Yeni Bican Efendi Filmleri

Pene ve Casus adl filmler gie gelirleri bakmndan istenilen
sonucu vermedi. Bunun zerine cemiyet, halk tarafndan rabet
edilen komedi trn sinemada deneme yoluna gitti. 9 7 ylnda
Darlbedayi'de salnelemneye balayan ve halk tarafndan rabet
gren "Hisse-i aya" adl oyundaki Bican Efendi tipiernesini oyundan bamsz olarak filme almaya karar verdi. "Hisse-i ayia",
bnrrefik Ahmet Nuri (Sekizinci)'nin Fransz yazar Daniel
Riche'in "Le pretex" adl oyunundan yerli yerli yaaya uyarlad
66
bir eserdi. Sz konusu oyun, Darlbedayi'de salnelenirken
oyunun btnnde ok az yeri olmasna ramen Bican Efendi tipinin canlandrlyla dikkat ekiyordu. adi Karagzolu'nun ah
sna mnhasr bir evkaf memuru olan Bican Efendi'yi en kk
ayrntlarna kadar verebilmesi bu tipiernenin halk tarafndan tu67
tulmasnda olduka etkili olmutu. Bu tipiernenin caniandnin
da Karagzolu'nun esin kayna ise ksa komedileriyle dnyada
hreti gittike artmakta olan Charlie Chaplin idi.

Bican Efendi Belediye Mfettii

Bican Efendi tiplemesinin halk tarafndan ok seviliyor olmahareket eden cemiyet, Trk sinemasnn ilk ksa komedi filminin ekimlerine balad. "Bican Efendi Belediye Mfettii" adn
tayan serinin ilk filmi 24 Eyll 191 7 tarihinden itibaren Royal
68
sinemasnda gsterilmeye baland. unu belirtmekte fayda var ki
Bican Efendi tiplemesinin filme alnmas sinema tarihi kitaplarnda
sndan

Sabah gazetesi, say:OOOB, 7 Zilhicce 335 124 Eyll 917.

Nijat zn, Trk Sinema Tarihi Dnden Bugne (B96- 960), Artist Yay.,
stanbul, 962, s. 54.
67 a.g.e., s. 54
68 Sabah gazetesi, say:0049, S Terinisani 1333 (S Kasm 9 7).
65
66

132

belirtilen bilgilerin aksine 92 ylnda deil 9 7 ylnda ekilen bu

film ile oldu. Bir dier hususta ilk film olarak kabul edilen "Bican
Efendi Vekilhar" filminin serinin beinci filmi olmasdr. Yine
kitaplarda belirtilen bilgilerin aksine ilk film Malul Gaziler Cemiyeti
tarafndan deil Mdafaa-i Milliye Cemiyeti tarafndan yapld.

Bican Efendi Tebdil-i Havada

Bican Efendi tiplemesi, tiyatroda olduu gibi, beyazperdede de
bir ilgisiyle karlat. Bunun zerine cemiyet, 1917
ylnn sonlarna doru hzla ikinci tilmin ekimlerine balad. "Bican
Efendi Tebdil-i Havada" adn tayan ikinci filmin konusu ksaca
yleydi: " Bican Efendi rahatszlndan bahisle almakta olduu
kalemin mdrnden, bir-iki maala birlikte izin ister. Daktorun da
raporuyla istediini koparr. iznini Bykada 'da, maukasyla zevk ve
sefa iinde geirirken gnlerini bile unutmutur. Tesadilfon eline geen
bir gazeteden, izin tarihinin getiini renince maukasnn brakp
69
dairesine koar. Fakat Bican Efindi artk mstafi addedilmitir. "
halkn youn

Bican Efendi Yeni Zengin

Serinin ikinci filmi olan "Bican Efendi Tebdil-i Havada"ya halilgi ilkinden farkszd. Dolaysyla da cemiyet, "Bican
Efendi"nin yeni maceralarn beyaz perdeye tamak iin yeni bir
tilmin hazrlklarna balad. Cemiyet, savan Osmanl'nn da dahil
olduu ttifak devletleri aleyhine sonulanaca I 9 I 8 baharnda,
"Bican Efendi Yeni Zengin" adl yeni filmin ekimlerini tamamlad.
kn gsterdii

Bican Efendi Para Peinde

Cemiyet, bu filmin ekimlerini tamamladktan sonra hi zaman yitirmeden serinin drdnc filmi olan "Bican Efendi Para
Peinde" nin ekimlerine balad. Cemiyetin Sabah gazetesinde
yaymlanan bir ilanndan bu iki filmin Beyolu Varyete Tiyatrosu'nda gsterildiini renmekteyiz. Ayn ilanda ayrca yine cemiyete ait olan "Sultan Ahmet Park" adl bir aktalite filminin gste70
rildii de belirtilmektedir.
Sabah gazetesi, say:10230, 28 Recep 1336 (9 Mays 1918).
taramalannda Mdafaa-i Milliye Cemiyeti
yapm olan "Bican Efendi..." filmlerinin kimler tarafndan evrildiine ve kimler

69

70 Ayn say. Yapm olduumuz basn

133

Mdafaa-i Milliye Cemiyeti, bu son filmden sonra belki de

"Bican Efendi" serisine devam edecekti; ancak meydana gelen
askeri ve siyasi olaylar, buna izin vermedi. Ayrca tm sinema
faaliyetlerinden de ekilmek zorunda kald. 4 Kasm 1918 tarihinde kendi yeleri tarafndan feshedilen ve "Teceddt" adn
alan ttihat ve Terakki Partisi mensupianna ve kurulularna kar, iktidar olan hkmetler tarafndan geni apta bir tasfiye hareketi balatlmt. 71 Mdafaa-i Milliye Cemiyeti de bu kurulular
dan biriydi. Tevfik Paa hkmetinin ald bir karar ile cemiyetin, sinema ara ve gereleri, Malulin-i Guzata Muavenet Heyeti
(Malul Gaziler Cemiyeti)'ne devredildi. Bylece cemiyetin film
yapma imkan kalmad.
"Bican Efendi Para Peinde" (1918) adl serinin drdnc
filminden iki yl sonra bu seferde MalUlin-i Guzata Muavenet
Heyeti tarafndan Trk sinema tarihinde serinin ilk filmi olarak
bilinen "Bican Efendi Vekilhar" filmi meydana getirildi. 72

Esrarengiz ark
Basn taramas srasnda varlndan

haberdar olduumuz bir

Trk filmi de "Esrarengiz ark" idi. Opera-Sine dergisinin 18
Aralk 1924 tarihli 3. saysnda yer alan bir habere gre, standier

tarafndan oynandna

dair herhangi bir bilgiye ulalamad. Ancak "Bican Efendi''

tipiernesini olduka baarl bir yorum ile canlandran adi Karagzai u, bu tiplemeyle oyunun nne gemi ve oyun neredeyse bu tiplerneyle anlr bir hale gelmiti. Zaten byle olmasayd cemiyet, bu tiplerneyi oyunun btiinnden koparp
bamsz bir hale getirerek filme almazd. Ayrca da bu tiplerneyle zdelemi bir
hale gelen adi Karagzolu'ndan bakasnn "Bican Efendi"yi ayn baaryla canJandrmas beklenemezdi. nk seyirci onu "Bican Efendi" olarak kabul etmiti.
71 Dr. Bnyamin Kocaolu, Mtarekede ttihatlk, Temel Yay., istanbul, 2006, s. 66-69.
72 Trk sinema tarihinde bu filmin 1921 ylnda ekildii belirtilir. Ancak Osmanl Arivi'ndeki Darlaceze ile ilgili bir dosyada yer alan belgeler, bu flmin
1921 deil de 1920'de ekildiini gstermektedir. Sz konusu dosyada Darlaceze, bir tantm filmi yaptrmak iin bir ihale aar. Darlaceze, ayn fiyat
vermelerine ramen, ihaleyi Malul Gaziler Cemiyeti yerine Sigmund
Weinberg'e verir. Bunu haznedemeyen Malul Gaziler Cemiyetide Umur- Mahalliye-i Vilayat Mdriyeti'ne 7 Temmuz 1920 tarihli bir ikayet yazs gndererek ihalede usulszlk yapldn ne srer ve konu hakknda sorutur
ma balatmasn ister. Cemiyet bakan lsa Ruhi Bey tarafndan gnderilen
yazda ayrca "Darlaceze mdrnn "Bican Efendi Vekilhar" filminin mkemmeliyetini grdkten sonra filmleri Weinberg'e vermekteki hatasn itiraf
ettii" de belirtilir. Bu ifade de sz konusu filmin 1921 deil 1920 yapm olduunu gstermektedir. DH. UMVM. Dosya No: 113/51, 7 Temmuz 1336.

134

bul' da imal edilen ve Trk mmessiller tarafndan temsil olunan

bu film o zamanlar stanbul'da oturmakta olan Fransz mhendislerden Msy Andres tarafndan meydana getirilmiti. Filmde Trk
oyunculardan baka Ekim Devrimi sonucunda Osmanl'ya sn
mak zorunda kalan baz Rus oyuncular da rol almt. Filmin en
mhim rol ise Trkiye'nin ilk mmessilesi (aktris) Nermin Hanm
tarafndan deruhte edilmiti.
"Esrarengiz ark" konusu itibariyle iki ayr maceradan oluuyordu. Filmde stanbul'a gelen iki ecnebi arkadatan birinin
Eyp'teki bir kadn ile dierinin de bir Trk paasnn kzyla
yaad ve sonu vuslat ile biten ak maceralar anlatlyordu.
Haziran 1922 tarihinde stanbul' da gsterilen film halkn byk
bir ilgisiyle karlat. Filmi Beyolu'nda ilk defa aks ettiren sinema haftalarca doldu, boald. Bunun en nemli sebebi stan
bul' un perdeye baarl bir ekilde yanstlm olmasyd. 73
Esrarengiz ark'n stanbul'daki baars yurtdnda da srd. Film zellikle Fransa ve Almanya' da byk bir beeni kazand. Bu baarlar dnemin sinema dergilerine de yansd.
"Liyon (Lion)'da Bir Trk Filmi" balyla yaymlanan bir haberde tilmin Fransa' da kazand baar yle ifade ediliyordu:
"stanbul 'da imal ed;/en ve Trk mmessiller tarafndan temsil
olunan 'Esrarengiz ark' filmi, Fransa 'da Liyon ehrinde hakiki
bir rabet grmtr. Filmi pek samimi bir alaka ile karlayan
halk, Trkiye 'nin ilk mmessilesini (aktris) mkerrer defalar
alklamtr. Malumdur ki en mhim rol, Nermin Hanm tarafn
dan deruhde edilmi 'Gaydorof' ve Turjanski' gibi Rus sanatkarlar temsile itirak etmilerdi. ,n Bir baka haberde ise "Bir
Fransz mhendisi tarafndan ehrimizde vcuda getirilen "Esrarengiz ark" filmi Almanya 'da byk bir muvaffakiyet kazanm
tr. Alman mecmualar bu hususta takdirkar makaleler neret. du. 75
me kted r. l er. " denyor
Hakknda snrl bilgilere ulatmz "Esrarengiz ark" filmi bir
ynyle Trk sinema tarihi asndan byk bir nem tayordu.
Bilindii zere ynetmenliini Muhsin Erturul'un yapt 1923 yl
n Mustafa Nihat zn, "Esrarengiz ark" ile "Istrap", Dergah, say, 28, 5 Haziran 1338 (1 922).
74 Opera-Sine, say: 3, 18 Aralk 1924.
75 Sinema Postas, say: 6, 7 Ocak 924.

135

yapm "Ateten Gmlek" filminde rol alan Bedia Muvahhit ve

Neyyire Neyyir Hanmlar, Trk sinema tarihinde ilk Trk kadn
oyuncular olarak yer alr. "Esrarengiz ark" filmi ise "Ateten Gmlek" filminden bir yl nce evrilmiti. Opera-Sine dergisinde yer
alan habere gre filmdeki en mhim rol, Trkiye 'nin ilk mmessilesi
yani kadn oyuncusu Nermin Hanm tarafindan stlenilmiti. Dergiye gre sinemamzn ilk Trk kadn oyuncusu, Nermin Hanm idi.
Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyyir Hanmlarn Trk sinemasnda
yer almalarysa, bu filmden bir yl sonra ekilecek olan "Ateten
Gmlek" filmiyle olacakt.
Opera-Sine dergisinin Nermin Hanm' Trkiye'nin ilk kadn
oyuncusu olarak nitelemesine ramen, Nermin Hanm hakknda
yeterli bilgiye ulalamamas, elbette bu nitelemenin doruluu
hakknda phe yaratyor ve akla baz sorular getiriyordu. Nasl
oluyor da Mslman Trk kadnlarnn sahneye kmalannn
yasak olduu bu dnemde Nermin Hanm, bir sinema filminde
rol alabiliyordu? Byle bir yasak var olmasna vard. Ancak Trk
tiyatro tarihine bakldnda bu yasan Abdlhamit dneminden
beri baz Mslman Trk kadnlar tarafndan ihlal edildiinin
rnekleri grlebilir. Dolaysyla bu yasak, Nermin Hanm tarafndan da bir ekilde ihlal edilmi olabilir. Ayrca Nermin Hanm'n sahne yasa olmayan zellikle de Ermeni ve Rus kkenli
gayrimslimlerden biri olduu da dnlebilir. Bu arada filmi
meydana getiren kiinin bir Fransz olduu da unutulmamaldr.
Malum kapitlasyon haklar Osmanl' daki Fransz! ara dokunulmazlk hakk salyordu. Bir dier husus da tilmin ekiirlii ve
gsterildii yl ile nitelemenin yapld yllardr. Film 1922 y
lnda ekildi ve ayn yln Haziran aynda stanbul'da gsterime
girdi. Gsterim srasnda belki de Nermin Hanm'n ilk Trk
kadn oyuncusu olduunun zerinde bilinli olarak durulmad.
Nermin Hanm'n byle nitelendirilmesi ancak 1924 ylnda oldu.
Ne de olsa sz konusu yasak kalkm ve Osmanl'nn tasfiyesinin
zerinden iki yl gemiti. Ayrca "Ateten Gmlek" bu nitelendirmeden bir yl nce evrilmiti. Neden 18 Aralk 1924 tarihli
Opera-Sine dergisinde ilk Trk kadn oyuncu ya da oyuncular
olarak neden Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyyir Hanmlar deil
de Nermin Hanm bu sfatla nitelendirildi? Bu sorular ve olaslk
lar daha da artrlabilir, takiNermin Hanm hakknda daha somut
bilgilere ulalana kadar.

136

Aksaray apkm Kk Cemal

"Bican Efendi" ve "Esrarengiz ark" filmlerinden baka bir dibilinmeyen Trk filmi de Aksaray "apkn Kk Cemal" idi.
Ancak bu filmle ilgili bilgiler dierlerinin aksine dnemin "edebi
kadn" dergisi olan "Ss"te yaymlanan bir sinema program ilanyla
snrldr. Sz konusu ilan "Kadky'n en ilek ve mtevaz sinemas" olan Msrlolu Halk Sinemas'na aitti. Msrlolu Halk
Sinemas'nn dergide yer alan haftalk program ilan yleydi:
er

"Msrlolu

Halk Sinemas

Haftalk

Program
Aksaray apkm Kk Cemal
Milli Trk Filmi
Pa=ar, Pa=artesi, Sal: Kulbn K=, Byk htiras
ve Serg=et Dram
aramba, Perembe, Cuma: stanbul 'da Bir racia-i Ak
Milli Trk Kurdelas " 76
Cumartesi, Pa=ar:

landa grld zere Msrlolu Halk Sinemas'nn Eyll

aynn

( 1923) son haftasnda gsterilecek filmler arasnda iki Trk

filmi bulunuyordu. Bunlardan biri Muhsin Erturul ve Kemal Film
ibirliinin ilk rnei olan stanbul'da "Bir Facia-i Ak (ili Gzeli
Mediha Hanm'n Facia-i Katli)" ile "Aksaray apkm Kk Cemal" idi. landa "milli Trk filmi" olduu ifade edilen "Aksaray
apkn Kk Cemal" filmi, adyla da bu nitelerneyi doruluyordu.
Ancak bu tilmin kimin tarafndan yapld, ynetildii ve kimler
tarafndan oynand hakknda, yapm olduumuz bu snrl basn
taramas sonucunda herhangi bir bilgiye ulalamad. Haftalk Ss
dergisin yaymland gn (cumartesi) gz nnde bulundumlduunda filmin, 23 Eyll cumartesi gn Msrlolu Halk Sinemas'nda gsterildii anlalyor. Ancak bu tarih sz konusu tilmin
stanbul'da ilk kez bu tarihte bu sinemada gsterildii anlamna
gelmiyor. Ekim 1923'te klk salona da kavuacak olan Msrlolu
Halk Sinemas daha ok Beyolu'nda seyirci ile buluan filmierin
yeniden gsterildii bir sinemayd;. 77 Nitekim yukardaki ilanda da
28 Eyll aramba gnnden itibaren gsterilecei belirtilen "stan-

76

Ss, say: s, 23 Eyll 923.

dergi, say: 20, 27 Ekim 923.

Ayn

137

bul'da Bir Facia-i Ak" filminin stanbul'daki ilk gsteriminin zerinden (20 Kasm 1922) neredeyse bir yl gemiti.

Cariye
"Aksaray apkm Kk Cemal" filminden baka sadece adn
bilinmeyen bir dier Trk filmi de Opera-Sine dergisinde yaymlanan bir habere gre "Cariye" idi. Haberde, balangcn
dan 1924 'e kadar geen srete yaplan ve ayan- kay d (kayda
deer) grlen Trk filmlerinin, Binnaz, Esrarengiz ark, htanbul 'da Bir Facia-i Ak, Cariye, Bican Efendi, Boazii Esrar,
Ateten Gmlek, Szde Kzlar, Leblebici Horhor, Kzkulesi Facias
olmak zere on tane olduu belirtiliyor ve haberin sonunda, "Pene" vesaire gibi baz ufak tefek dramlar vcuda getirilmise de
bunlarn adede girecek nitelikte olmad, ifade ediliyordu. 78
Opera-Sine dergisinde yer alan bu ksa bir haber ile varln
dan haberdar olduumuz "Cariye" filmi de dierleri gibi Trk
sinema tarihinin bilinmeyen ve aratrlmas gereken filmlerinden
biri olarak kalyor.
"Cariye" ve dier filmler hakknda somut bilgilere ulalmas
ve Trk sinema tarihinin ilk yllarnn tam olarak aydnlatlmas,
en bata ifade edildii gibi, tm sreli yaynlar kapsayacak bir
basn taramasnn yaplmasn acilen gerekli klyor.
bildiimiz

7s

Opera-Sine, say: 3, 18 Aralk 1924.

138

Sonu
Sinema ilk balarda, dnyada olduu gibi, Osmanl'da da alternatif yeni bir elence tr olarak algland. Halkn bu elenceye
katlmnda eitli el ve duvar ilanlaryla yaplan tantmlarn
nemli bir rol oldu. Birer dakikalk grntlerin yerini kurmaca
bir anlatma brakmas, bu elenceye olan ilgiyi daha da artrd. Bu
art Avrupa ve Amerika' da sinema tarihinin ilk byk yaptn ir
ketlerinin kurulmasna ve irketler arasnda ciddi bir rekabetin
yaanmasna neden oldu. Bu rekabet sinemann her alannda kendini hissettirmeye balad. Trk siyasi hareketinin en nemli olaylarndan biri olan II. Merutiyet'in ilan, bu rekabeti, film gsterimi
ve sinema salonu balamnda, Osmanl'ya da tad. Bunun bir
sonucu olarak da lkede yabanc sinema irketlerinin yatnmlar ve
salon says artt. Ayrca sinema tarada yaylmaya balad. Tlim bu
gelimeler sinema alannda ciddi bir rekabeti de beraberinde getirdi. Bu rekabet, seyirci saysnn artnda nemli bir rol oynad
gibi Osmanl basnnda ieriini sadece sinemann oluturduu
dergilerin yaymiannasnda etkili oldu. Bunun sonucunda sinema
yaymclna yatrm yapacak mteebbisler ve bilet creti dnda
sinemaya para harcayacak bir kitle ortaya kt.
Sinema yaynclnn balamas hi phesiz Osmanl'daki
sinema faaliyetlerinin ve seyirci niteliinin deimeye balad
nn bir gstergesiydi. Balarda yeni bir "elence" tr olarak
kabul gren sinemann 1914 'ten itibaren basnda bamsz bir
yayn olarak yer bulmas, kukusuz sinemann sadece bir elence
tr olarak grlmediinin de somut bir kantyd. Ayrca sinema
yaynlarnn balamas, bu sanata kar olan merak daha da artr
d. Sinemann ne olduu ciddi olarak tartlr bir hale geldi. lkemizde sinema yaynclnn asl balamas ise Cumhuriyet
dneminde oldu.
Aralk I 923 'ten Latin harflerinin kabul edildii 1928 ylna
kadar geen srecin her ylnda bir ya da iki sinema dergisi yaymlanmaya balad. Bu dergiler ierisinde tiraj 2500' geenler
bile bulunuyordu.
1922'de Muhsin Erturul ve Kemal Film ibirliiyle yeniden
balayan yerli film yapm, niceliksel olarak salon ve seyirci a-

139

s n dan yeterli deildi. 1923 'te ekilen "Ateten Gmlek", "Kz

Kulesi 'nde Bir Facia" ve "Leblebici Horhor" ile 1924'te ekilen
"Szde Kzlar" filminden 1928'e kadar geen srede baka bir
film yaplmad. Bu durum ister istemez dnemin sinema dergilerinin ierik olarak Avrupa ve Hollywood sinemalarna yer vermelerine yol at. Sinema dergileri, yerli film yapnn sekteye ura
d bu yllarda az da olsa yerli sinema ile ilgili haberlere, rportajlara ve taradaki sinema faaliyetlerine yer verdiler. Hatta baz
dergiler, yerli film yaplmamasndan dolay znt ierisinde
olan okuyucularna umut vermek iin 1924 'te film yapmn durduran Kemal Film'in yeniden faaliyete baiayacan ve Muhsin
Erturul'un da yeniden ynetmenlie dneceine dair haberler
dahi yaymladlar.
Sinema izleyiciler iin, ilk gsteriden gnmze, daima merak konusu olmutur. Osmanlca sinema dergilerinde bu merak
fazlasyla grmek mmkndr. Merak edilen konularn banda
elbette bir tilmin nasl yapld, sinemada kullanlan hilelerin o
dnemin tabiriyle entrikalarnn neler olduu ve sinema yldzla
rnn zel yaamlar geliyordu. Tm bunlar dergi ieriklerinin
nemli bir blmn oluturuyordu. Dergilerin okuyucu mektuplar ya da kelerinde yantlanmas istenilen sorular, ounlukla
bu konularla ilgiliydi. Yine dergi ieriklerinden anlald zere,
dnemin sinema seyircileri sadece bu sorular ile yetinmiyor, sinemaya ve sanata dair dncelerini kada dkerek, okuyucusu
olduklar sinema dergilerine gnderiyordu. Bylece okuyucu ile
dergi arasnda dorudan bir iletiim de kurulmu oluyordu.
1920'li yllar, dnemin nemli sinema yazarlarndan Antoni
Stol'un "Terakki" balkl yazsnda belirttii gibi, halkn adeta
sinema mptelas olduu ve sinemaya "teheccm" (hcum etme)
ettii yllard. Yine dergilerden anlaldna gre kendisini sinemann bysne ya da cazibesine kaptranlarn says az deildi.
Birok kii, imrendii bu sektre daha ok da oyuncu olarak girmek istiyordu. Bu konuda kesin kararl olanlar bir yolunu bulup
yurtdna gidiyorlard. Bu say olduka artm olacak ki sinema
dergileri, oyunculuu daha dorusu hret olmay kafaya takm
olanlar teskin edici yazlar kaleme alarak, sinema oyunculuu
nun perdede grnd kadar kolay olmadn, yurt dna gitmektense anslarn nce yurt iinde denemelerinin daha aklc
olacan belirtiyorlard.

140

ile yetinmeyen sinema hakknda sorular soran

reten yeni bir okuyucu ve seyirci kitlesinin ortaya
kt bu dnemde, sinema yazarl da artk ayr bir bran olarak
kabul gryordu. izleyicilerde olduu gibi yazarlarn da sinemay
ele allar farkllayordu. Tantm ve eviri yazlarnn dnda
sinemann bata edebiyat, tiyatro, mzik ve dier sanatlarla olan
ilikisi, sinemay dier sanatlardan daha etkili ve popler klan
zellikleri zerine, geerliliini bugn bile korumakta olan, makaleler yazlyordu.
Osmanl'da balayan ve Cumhuriyet dneminde devam eden
sinema dergilerinin lkemizdeki sinema yayncl ve sinema
kltrnn geliiminde nemli katklar oldu. Bu dergiler gnmz
sinema yaymclnn biim ve ieriinin oluumuna temel oldu.
Yine bu yaynlar sayesinde sinema yazarl ayr bir bran olarak
kabul grmeye balad. Bu yaynlar ayn zamanda toplumda bir
sinema kltrnn olumasnda da etkili oldu. Seyircinin sinema
konusundaki bilin dzeyi ykseldi. Sinema hakknda dnen ve
dncesini yazyla ifade eden bir seyirci kitlesi olumaya balad.
Bu durum dnemin sinema dergilerin yayn politikalar ve ierikleri zerinde etkisini gsterdi. Bu dergiler, ayn zamanda Cumhuriyet dneminde lkede hangi filmierin gsterildiini, halkn daha
ok hangi film trlerine ilgi gsterdiini ortaya koyarak dnemin
seyirci profilinin ne olduunu da gsteriyordu.
19 14 'te Sinema dergisinin yaymlanmasyla balayan "S inemann Osmanlca Serveni", Cumhuriyet dneminde Sinema
Postas (1923 ), Sinema Yldz, Opera-Sine, Sinema Rehberi
(1924), Film Mecmuas/Film (1925), Sinema Mihveri ve ArtistikSine ile devam etti. Trk Sinemas (1927) dergisinin 1928 ylnda
Latin harfleriyle yaymlanmaya balamasyla da sona erdi.
Sadece

ve

izledii

dnce

141

EK: Osmanl' da Yaymlanan lk

Sinema Dergisi

23 Kanun- sani 1330

Mdir-i mes'ul

Mahal-i idaresi:
Caalolu

A.Cemil

daire-i mahsusa

SiNEMA
Telefon: Dersaadet 1911
Nshas

Yl

10 paradr

Nshas

10 paadr

- 1 Haftada kere nerolunur fen ni ve snai gazetedirSay:

62

Sinematograf Hakknda Mlahazat (Dnceler)

insanlar almakla her mkle kar bir suhulet tariki (kobuluyor. Dnmekle, tasavvur etmekle gz nnde duran bir san'at mahsuln daha iyi daha muntazam bir dereceye
getirilebilmee muvaffak oluyor. Mesela fonograf ilk nce natemam ve ihtiyaca kafi deil iken bil'ahire, olduka muntazam ve
mkemmel bir hale getirildi. ite sinema makineleri dahi seneden seneye, ikmal ve slah edilerek, hal-i hazrda, mkemmel
sahneler, tarihi vak'alar, tabii manzaralar arz ve ira'e edilmek
hususunda matluba elverili, ihtiyaca kafi bir derece-i tekemmle
!sal edilmitir. Bazen bir tarih kitabn mtalaa ederken insann
fikri maziye dalar, ve o kadar derin bir ezeliyyete mstarak
bulunur ki oralarda grd, sevdii asar- atika hazinelerini,
meclubu (tutku n) bulunduu sanayi' -i nefse levhalarn, ruhunu
en ziyade okayan menazr- tabliyye bedlalarn hep fikren mahede eder. Lakin muntazam bir sahne zerinde mkemmel bir
sinema eridinin temsil ettii hakiki manzaray re'yelayn (kendi
gzyle) grnce tetebbuat (ufku geniler) byr. Mktesebat
tekerr eder. Ruhunda baka bir inirah (ferahlk) hasl olur
laylk)

ite bu gibi ihtira'at {icad) ve Icadat-i fenniyenin ianesiyle

(yardmyla),

san'atkar san'atn ressam tasavvuratndaki intihaacz eyledii bir ok levaih-i harikuladenin birer
numunesini bulur. Erbab- zevk-i selimin (kusursuz zevk sahibi)
bndan zhar-

144

ruhunu tatmin edecek binlerce nefais-i tabliyyenin (doal gzellikler) mndemic (iinde bulunan) bulunduu bedlalar ihtiva
eden dalar, dereler, mecereler, tuiClar, gurublar hal-i tabiisi ile
sinema perdesi zerinde bedidar (grlr) olur
Mesela bu nshamzda mnderic (yer alan), ehzadeba
Mdafaa-i Milliye Sinemas'nda gsterilecek olan Nrdisk fabrikasnn son defa imla ve ihzar eyledii (Prenses Elena) unvanl,
be ksm zerine mnkasm mntahab bir kurdelann (filmin)
yukarda ta'dad ittiimiz mehasin-i tabi'iyyeyi ve btn havank-
sanayiye havl (iine alan) bulunduu iin ber-vech-i ati (aada
olduu gibi) hlasa-i mealini aynen dere ediyoruz.
Prenses Elena - Birinci Ksm

(ilona) hkmetiyle (Pravatya) hkmeti arasnda dehetli bir

muharebe balar. (ilona) kral (Siril) kendi ordularnn zerinde
hazr bulunmak iin yola kar. Btn saray ricali kraln bir tanecik
kz Prenses (Eiena)'y himaye ve muharebenin hitamna kadar
umCr- hkmeti idare etmek hususunda, kral vekili olmak zere
reis-i nuzzar (nazr) (Butun)'u intihab (seme) ve nasb ederler.
Halbuki (Butun) prensesi fevkalhadd (haddinden fazla) bir
ile sevmekte bulunur. Bir gn Prenses, beray- tenezzh araba ile saraydan darya kar. Bu esnada dmandan
alnan bir sera-i mecrChln (yaral esirler) kafilesi getirilmekte
olduunu grr. Ve bunlar miyannda (arasnda) genlik dostu
yzba (Hanri Dubersen)'in dahi bulunmakta olduunu mahe
de eder. Bu hal gen Prensesin kalbinde fena bir tesir peydil
eder. Bunun zerine yeni gelen mecrChlni ziyaret etmek iin
hastahaneye gider. Btn yarallar birer birer tetkik ettikten
sonra sevgilisini (Hanri)'yi fena bir surette yklm kalm bir halde bulur. Kendi eliyle sevgilisinin yaralarn tedavi edebilmek ve
bu g vazifeyi her mkle ramen deruhde (stne almak)
edebilmek iin hastahanenin ser-tabibine mracaat ile beray-
insaniye hastalara hdmet eylemesine msaade talep eder.
iddet-i ak

Prenses Elena-ikinci Ksm

ta

iki gn sonra Prenses, yzbann yatann ba ucunda h,.,

bir kadn kyafetinde olarak isbat- vcud (hazr oln.)

bakc

145

eder. lakin

yzba

onu

tanyamaz.

Bu ara reis-i nuzzar kral vekili (Butun) ecnebi yzbay ziyarete ve onu teselli etmek zere, sarayda yaamasna msaade
eder. Lakin her ihtimale kar onu nazar- tarassud (gz habsi)
altnda bulundurmak iin bir de zerine memur ta'yln eder.
lakin zabit, Prensesin yaknda bulunduka hibir mkl tehlikeye mahal kalmaz. Fakat Prensesin hizmet-i tedavide bulunmasna msaade etmez.
Yalnz kendi vatandalarnn imdadna vetiebilmek iin oradan tirarnn teshlli (kolaylatrma) hususunu Prensesten istirham eyler. Prenses muvatakat eder. Fakat bu tarz iftiraka (ayrl
ma) tahamml edemeyeceinden bahs ile biraz daha tedavi
olunmasn ihtar eder.

Nihayet, bir gece Prensesin atosu, penceresinden tirarn tecrbe ederler. Fakat bir silah sesini mteaklb bir ok neferler, byk
bir grlt ile svariler derhal yzbay derdest (yakalama) ederler.
Biare Prenses nevmld (mitsiz), mkedder bir halde kalr.
Prenses Elena -nc Ksm

Kral vekili (Butun) zabitin bu (subay) firar esnasnda der-dest

edilmesini iitir iitmez hemen bir divan- harb tekil eder. Ve netlee-i muhakemede yzbann kuruna dizilmesine karar verilir.
Ertesi sabah saat 4'de zabitin hayatna hitam (son) verilecei
haberini alan Prenses derhal (Butun)'a mracaat ederek 'ayn
gece saat bir raddelerinde (sralarnda) bir ictima (toplant) daha
edilerek arlz ve amlk (enine boyuna) tetklk temyiz-i muhakeme olunmas teklif ve diz zerine gelerek bu ricasnn kabul
buyurulmasn alayarak istirham eder.
Bu ricalara, gzyaiarna dayanamayan kral vekili (Butun) biare
mrnde asla kabul ederneyecei hatta mevti (lm) daha evla
grecei, nihayet ar bir art dermiyan (ne srmek) eder.
kza,

Prenses Elena - Drdnc ve Beinci Ksm

Vkela, Prenses meclisinden ktktan sonra doru

mevkuf bulunduu hapishaneye gider. Sevgilisi ile
Yzba, Prensese hitaben:
nn

146

yzba
grr.

-ite, hayat memat noktasnda bulunuyorum. Artk hibir

dnecek
baka

are-i haas (kurtulu aresi)

hibir vasta yoktur der.

Lakin Prenses

kalmad. Yalnz

senden

delikanlya:

-Beraberce birlikte olmaktan

bn verir.

baka

hibir are yoktur. Ceva-

Sevdann iddeti Prensese o kadar hakim olur ki, artk hal-i

nevmde (ryada) bulunan bir ahs- mal (kendisinden gemi)
gibi hibir eyden ekinmeyerek darya frlar. Ba'de (sonra) gardiyannn elbisesi elinde olduu halde yine avded (dner) eder ve
biraz sonra Yzba hapishane haricinde bulunur. Saat drd alar.
Kral vekili (Butun), idamdan ewel bir kere daha Yzbay grmek
ister. Fakat henz hapishaneye vasl olur olmaz bir gardiyan, Yzba ile Prensesin hapis odasnda birlikte bulunduunu haber verir.

(Butun) mahbesten ieriye girer. Lakin

(sevmek) urunda feda-i can etmi bulur.

(Eiena)'y

muhabbet

M.adi

ehzadeba
Kanun-

Mdafaa-i Milliye Sinemas

saninin 23. cum'a gnnden 26. pazartesi gn akamna kadar.

Gndzleri hanmiara saat buukta geceleri beylere zevall

saat 8 buukta
Fevkalade Bir Program
- ipek Bcekleri.. ......... (Hakiki manzara)

2- Prenses Elena
Feci ve ibret aver byk dram S ksm
3- [ ... ] Havada seyahat ediyor ......... (komik)
Bir Karar- Vahiyane
Mehur hayvanat- vahiyye avcs

mhendis (Hlkar) sayd

(avlanma) esnasnda kendisinden geerek, adeta alktan lmek
derecelerinde (Berti Barav) isminde bir kzn iftliine der.
iade-i shhat ettikten sonra kza, peyda-y muhabbet etmi bulunur. Lakin kz, (Palmer) isminde baka bir mahir avc (becerikli
avc) delikantva nianlanm olduundan (Hlkar)'n bu na-beca
47

(uygunsuz)

akn

katiyyen kabul etmez.

Bunun zerine (Hlkar) behimane bir husumetle (Palmer)'

ortadan kaldrmak ister. (Hlkar) ile (Palmar) her ikisi de birlikte,
silahsz olarak kendilerini hayvanat- vahiyye srsne 'arz
edip, bu vahi hayvanatn penesinden her kim kurtulursa kz ile
teehhl (evlenme) etmesine karar verirler.
Lakin yola kmadan evvel (Palmer) kza hitaben bir pusula
yazar, brakr.
iki sayyad birlikte mahall-i maksOda varrlar. Fakat (Hlkar)
bir revolver kurunu ile (Palmer)'i yere drr. Ve derhal firar
eder. Bu esnada (Palmer)'in yazd pusulay okuyan kz, bir ata
binerek mahal-i vak'aya vasl olur. Yaral den (Palmer) kaplanlarn hcumundan kendisini muhafaza edebilmek iin bir eski
hizbeye girmi ve kapsn da kapam bulunduundan
(Palmer)'in imdadna gelen svari kz, kapnn nnde iki yrtc
kaplan penesine maruz kalr ve revolver ile bunlarn ikisini de
telefederek ieriye girer. (Palmer) ile grr. Lakin ayn zamanda dier bir dii kaplann hcumuna urar. Ve biraz evvelki mcadele-i kahramane esnasnda revelverini gaib etmi olmasna
ramen bu vahi hayvan ile gs gse penelemeye balar.
lah

Bu aralk yerde bulunan bir av ba gzne iliir. Hemen bu sialarak mhellik (ldrc) hayvan yere sermeye muvaffak olur.

(Hlkar) esna-i tirarda canavarlar tarafndan paralanm olbu iki gen kemal-i evk srCr (sevin) ile izdiva ederler
duundan, artk

4 (Tifutu) ile amarc kadn ...................................... (komik)

Sal

gnk programmda
Mazeretde Gzyalar

Mmessil-i ehir (Gabriyel Rubin) tarafndan pek merak aver,

gayet san'atkarane bir suretde temsil edilen bu mntahab (sekin) kurdela enzar- temaagerana arz ve ira' e edilecektir.
Zerafet matbaas

Mdir-i mes'Cl: A. Cemil

148

.;,U&.~-'- ...;; ,-l.~-

..r:::i,_.J.a . ;.1j.1. J!}t .::J Jr"

.~ ._!Ji A~ vi'~

J. ~ "'--.a ~\ llt.arJ~ ~

J.

.;;wt

V};)- .,.,::S,& t.~:>f s~} .,..

..;,v;,. .

~'-~ f'' ~,, ...e'

~ Jr.J, Ji,. ~~ ~~).1
.s.W.. ~ ..:.:.. ....@"41- ' J,..C,p~, ...;.~ 4f...*f#

J,S:;, .;,,.;.. Jl.. !lJ~Jo.l c_':>V\1 $\ ......... .j.-:.,.

~lfo-' ,jA.J.J.JI .~'w ..;..,...... .!.lt~! l . : ~ J..Jiw ~

Jl:.;f . .J.:.II

. .-;.. fJJ<_I wU.. ujlU e.l .. t...... J~l Jl.tti._(;

S,;,J{'.;,J(;JIS';,:J.1_ .j~ ~.il J. ~J~ JA.11J oW.

. ii"'JJ ~..-;. J ._;: t...:.. ~~. u~ .~...,': .. ~, .. .

~.,~ JJ JJ:.' ~fl ... ~...yf~~(tl
~~~~''v.~~~:..\ J;i..=.~.._A~~ ;.~~~ .
. ;j,t J....,: c_,.:l .,~ .U...J; .>.1:,1 ;):; ~
~~~~~....:..t~.:.~.-.:;.i~t

.:~UIJ~"" tPJJ~r .,_ s-A ~ ~ .o'N-"""k'

~' ...~ .:,.~ ~ .;,J~dP.~Jl ~

J.~ {)lt fll...l. .:..ol \,:a-1 ~Jtt.a. . . .

1
'
, J,iJl,;I~J. W: ;jJ1 r;,. \.c- .,l ~ .

..

~ .;.~.~~..;.. ...,,M~~~~.,~

( ,., ..,......,, ) ~..tJ-.1 ;......,., ')1.1 ~ll,~.. ~._.,_~

;,)# ~~~ .NJ ~Jii.t, t/.IJw;..,lJ....,~ ~ .

JT "'r<~J, .<JJtl-.-.!.t,.s.,.. ';ti~\ . . .

149

...

-.,..-

JL, Jfi Jt; .:...

J .$-, "'"' ~A. .

pt J.11 ~

.).._I~J"tl.ifl,p(.;/~)~ .

..,:JJ' .S:.,.. <lt' JUo ..:...Y. ..t. .J..J,- _....JJ, c.:liJ

-ll::l J', Jl::- ~~)~ ;;...'r .. ..T c~ lll.t,

J4J',, J~f J't., A.Jj$'..,.M~~~

..L:.. ..;>..iJI ..\li~~ ..J-~ ~(..;.--.J.Jifit.>~l'!,

~ $. ,.;.._JJI ..J:!, J-") 1"'::', J/~J. la 4 .:)....,..:.r.,ttf

JJ, u. ~J:I"" ;;~
4.,_.-v...:...;,. iJ,.e,t ~

~.,;

Jh,J. '_;li~.;J,...J..t rJ.(li.l.t.).rff!Jt"

v~> ~.wJiJ ri Y. J ~...t 1$,.,; .;)...~ ~~t'

~~1. ~~~V ~r ~..;o,..::..;. iJJt) ~....'
;._l ~ ...ud.... ~~ ~#-

~ ~~ - ;.(l ..,.-J;. .
J. ~ .:..;.. '~, .r\ ~q ~ i1 ..,...J.t~ .}) .
,J..;U. Ji ..,t~ JJ' .:P J.._l -' i!-I.:A-'1
.rJiJ .:""j .....,:~ il. ~ (;"Jh,) Jf1 J) Ai
~;..).i JT ..,1hi ~~/' Jj JI ~~ ~.

~1 ~ JJ"t:~j,JI ,..,, .
.)Ili J;: ...~ ~ J. !-:'" ~....:JJ'. ~.
.
.fo.! ~. ~Y. .:.ll.i
6:.:JI) ~I;Jl iJJf.l ~-~ -.:..~..., ~
- -

;_,." J.ii ;.._ ~,. ..,.,......r, Al J..J'Ill........lit,l(

J~l ..lL.-1 ~ Jl iJI.: ~ jl;, ~lf~ ..:M..,.......,.

h._l

.._.,! ~_JI.,; iJ.A:....i. ,l"l\:, 4-f~ ...

.A..t,.. ~~ .iJJ.f' .1, :.l:'.;.,;; J~ J, -ri~..:; ~

..:'' ..J.. .1, ""' , .)yY ..r-iJ.. ...lft .;;.._ ~

~ ~,, - .~i ~...\.

.1..\:.:.l .#-l--:1 .;:....,.;~

.A:..b>l ~l) Y. ~.

..;,_:.;; .:..:..:.:.~ )Y_ .~.s ~~~ ~J "'"'' .JAr ~,.

..,-J .r. .:;"'i.;_.,;. .S!--l...J rl:i. .:::-- ~!w. -> ' .

.,. e,;,.. " .;;).:..) ' .:.s\....~ .;:.. '"".4} .wtV

~\rJt,.t.l....~..:.;;i.ti,.J~ ~.. .s~~~;,;,~
J.:_l~l

so

u;_,#~,"-.. <.:.h.>JiiJIJ~~Af

~~~ .s.~.~,.,f.T ~~ it-f'll w #~

''
r-~~~~~- ~r-'1,

~U.t, ~,),J- f.,...;,~ iJ41~

\""'....... .. c~ J.t, JrnF...,, ~.,_ .4:
:.'f ~(,:.p J. ~ .yJ fJ~I, ..:..;.w:.Oc .
~..,...-J ~..;;:; .J"~,....,.IJ f:l". ~ ~ JJ.Ilt ~ca!lilillll~ 1

..JJ,.

.:

..u.l.i,;. ~,.:~;,e-:-~ ~~~.A.J

"'~ ;J:;J,, """' ... ,JJT ~h('. J4, ....... ..

-~~""'

""'t J'..rj,.~JJ~.~~
.,.~,.~J<I.........,. ~J.:_ t,/',Jff.Jb,, ~~ ....~
.J~.t. .. f ' J~l ~w. f)J1,) Jf1 .ltl . .

~ .A Jl! "'Ji. J. Jl-lJA Jlll ......,., ~

J"*'

....
.
;8.1:~~

..:...;~I.AJ
...
..

...

J.[.J;_I )1~.;

..r

'

. ..-.. J\IJ -~
.4&~ -

JW/!1~

'

'

.tw.-\t~~ ,.-(<lli.,l,)~,.,..
s

.,...:.u ..s:...:.:-~' ....... (,.~,..;.~.)..,,.,,..,.\,..

( }~) ;,} J..l .),t:.lJ', .;k} ~ .~~ -~ .
If.~ J'. ::<.~w,.) .:~..u , .;#"'w .~~
.;-' J..A1i,;.\al .;,

)D .e=. ,..u.~,.~

;_;..J.:s- J.., .r'}1- c.~_ ..~.,- cA~

l ... ~...;... ..f.. ..:.C\'1 .t:'" ..,:... J J', ":'J..:,l .;.pA'

.)JJ.J ;1) ~~

~'"

;ljL

-.J.o-': ;, ~U..:.. J.!()\)J.JI

,.;',:..;;itJJJ .:. (;1.&1,) ,J.Ai l.h..,...,.Jii

.~!~.ll: : ( )~)

..,:._...~ J;~.

...t.: ' ;~_1;\.} Jl...:;J u.>,:;....

;;J!

.._.., ....4Ai., J# ...~~~r -t

...;~~ .,_..,_;;.. 5- .:.,f.. .!.W:.~' .uu~ ..r....;.f

,;.. .~s , .,;. ,~ J.! $ ,.. J" c...-""' .:!()k) .
1 -

.:,... ....... ....;-~1 .l,.:i~ ~~ JJJJJ J -t~l

~ t. ) ..,::.,. ifJ ..,1rJ J

.:.t)\; .rv

' ,/:. ....

.;i,l ':'~li .;,;) JJJ

;..1:.'1

.:.. JtA '<ll~~ ~bl

. .)~~:~ 4.~.f. ..sF.? ~~ .:~

J..i .,"'}.,... ' .:,.. ~~~ ...._iF .i\t.. ;r ~ :w..-.
;}JI Jt,. ~,;...

..

152

Kaynaka
Kitaplar
Scognamillo, Giovanni, Cadde-i Kebir'de Sinema, Metis Yay., istanbul,
1991.
Duru,Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Trkiye'nin Kurtulu Yllar,
Bankas Kltr Yay., istanbul, 2006.
Muzaffer Gkman, Muzaffer, Sedat Simavi -Hayat ve Eserleri, istanbul, 1970.
Gkmen, Mustafa, Eski istanbul Sinemalar, stanbul Kitapl Yay.,
stanbul, 1991.
Kocaolu, Bnyamin, Mtarekede ittihatlk, Temel Yay., stanbul,
2006.
zn, Nijat, Trk Sinema Tarihi Dnden Bugne (1896-1960), Artist
Yay., istanbul, 1962.
zn, Nijat, Trk Sinemas Kronolojisi (1895-1966), Bilgi Yay., Ankara, 1968.

Makale ve Rportajlar
Blend, Baki, Sinema Entrikalar, Opera-Sine, say: 3, 18 Aralk 1924.
Cemi!, A., Sinemalograf Hakknda Mlaha=dt, Sinema, say: 62, 5 u
bat 1915.
Kemalettin, Yedinci Sanat, Sinema Yldz, say:J, 12 Haziran 1924.
Memduh, Orhan, Almanya 'da Sinema Hayat, Sinema Postas, say: 6,
17 Ocak 1924.
Paul, Antoine (Anthony P.Stoll), Fikr-i Tenkit, Artistik-Sine, say: 1, 4
Kasm 1926.
Paul, Antoine (Anthony P.Stoll), Va=- Sahneler, Trk Sinemas, say:
8, 1927.
Paul, Antoine (Anthony P.Stoll), Terakki, Artistik Sine, say: 14, 3 Mart
1927.
Reit, Cemal, Sinemada MusFki, Film, say: 3, 12 Ekim 1927.
Reit, Ekrem, Msy Moris Dekobra ile M/akat, Film, say: 6, 2 Kasm
1927.
Rza, Cevat, Sanatm Ruhu, Sinema Mihveri, say: 1, ll Mart 1926
kr, Fehmi, Sinemada ocuk Artistier, Sinema Postas, say: 6, 17
Ocak 1924.
zn, Mustafa Nihat, Esrarengi= ark ile istrap, Dergah, say, 28, 5
Haziran 1922.

153

Dergi ve Gazeteler
Artistik-Sine (Artistic-Cine)
Dergah
Film Mecmuas (Le Film)
Nevsal-i Milli
Opera-Sine (Opera-Cine)
Sabah
Sinema,
Sinema Mihveri
Sinema Postas, (Le Courrier du Cinema)
Sinema Yldz
Ss
Tanin
Temaa

Trk

Sinemas

Belgeler
BOA.
BOA.
BOA.
BOA.
BOA.

(Babakanlk Osmanl Arivi)

.RSM. Dosya No: 6/1314-R-2, 2 Rebiylahir 34.

Y.PRK. MYD. Dosya No: 2/34.
.HUS. Dosya No: 1 0/132 B-075, 6 Receb 132 .
Y.PRK. AZJ. Dosya No: 46/16, 29 Zilhicce 320.
DH. UMVM. Dosya No: 13/5 , 7 Temmuz 1336.

154