RADWASKI/OLEJNICZAK ZOBOWIZANIA.

CZ OGLNA, 2010
ROZDZIA I. WIADOMOCI WSTPNE

Prawo zobowiza dzia prawa cywilnego, ktrego normy reguluj stosunki majtkowe typu
wzgldnego, czyli prawa podmiotowe (wierzytelnoci) skuteczne inter partes

Struktura prawa zobowiza

- KC Ksiga III
- (nieformalny) podzia na cz ogln (353- 534 KC) i cz szczegln (535-92116 KC)
Podmioty

przedsibiorca osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebdca osob prawn, ktrej
ustawa przyznaje zdolno prawn, prowadzca we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz lub zawodow

konsument osoba fizyczna dokonujca czynnoci prawnej niezwizanej bezporednio z jej dziaalnoci
gospodarcz lub zawodow
1. ZOBOWIZANIE
I. Pojcie

Zobowizanie (353 KC) rodzaj stosunku cywilnoprawnego, polegajcy na tym, e wierzyciel moe da
od dunika wiadczenia, a dunik powinien wiadczenie speni (stosunek obligacyjny)

1) Elementy zobowizania jako stosunku cywilnoprawnego:

1) Podmioty:
a) Wierzyciel podmiot uprawniony
b) Dunik podmiot zobowizany
2) Tre (prawa i obowizki podmiotw):
a) Wierzytelno uprawnienia wierzyciela
b) Dug obowizki dunika
3) Przedmiot:
a) wiadczenie wskazane treci zobowizania zachowanie si dunika na rzecz wierzyciela
(wiadczenie moe polega na dziaaniu albo na zaniechaniu)
2) Podmioty
Stosunek zobowizaniowy jest stosunkiem prawnym typu wzgldnego (inter partes) czy on zawsze
podmioty indywidualnie oznaczone ( wierzyciel moe da od dunika wiadczenia)
- osoby powinny by zindywidualizowane w chwili powstania zobowizania, ale wystarczy, aby sposb
oznaczenia podmiotw by na tyle dokadny, by w chwili, gdy wiadczenie ma by spenione byo wiadome,
kto komu ma wiadczy
- np. zobowizania realne wierzyciel/dunik jest wyznaczony przez inny stosunek prawny
(stosunek prawnorzeczowy) [wzmacnia ochron wierzyciela]
- w tym samym dugu/wierzytelnoci moe uczestniczy kilku wierzycieli/dunikw:
strona 2 strony; pozycj strony zajmuje podmiot w znaczeniu jako dunik lub jako wierzyciel, po
stronie wierzyciela lub dunika wystpuje wielo podmiotw
- spka wielostronny stosunek zobowizaniowy
- osoba trzecia:
1) mog jej przysugiwa wobec stron okrelone uprawnienia/obowizki
2) strona moe posugiwa si w stosunku zobowizaniowym osobami trzecimi
3) Tre
a) Wierzytelno prawo podmiotowe, ktre w stosunku zobowizaniowym przysuguje wierzycielowi;
suy do zaspokojenia jego interesw
uprawnienia wierzyciela:
a. gwne su realizacji podstawowego interesu wierzyciela; polegaj na wykonaniu pierwotnego
wiadczenia lub wiadczenia zastpczego (np. odszkodowanie)
b. uboczne uzupeniaj wiadczenie gwne; nie mog istnie bez uprawnienia gwnego
interesy wierzyciela nie mog by sprzeczne z art. 5 KC
prawo podmiotowe wzgldne (inter partes)
kada wierzytelno prowadzi do powstania roszczenia (uprawnienia do dania od konkretnej osoby
okrelonego zachowania si)
moe by uzupenione o uprawnienia ksztatujce

b) Dug zesp obowizkw dunika; wykonanie tych obowizkw ma na celu zaspokojenie interesu
dunika, okrelonego jego wierzytelnoci
- podstawowy obowizek dunika: spenienie wiadczenia
- korelatywno dugu i wierzytelnoci (pozwala ustali tre jednego z tych elementw przez okrelenie
drugiego)
Rozszerzona skuteczno
- rozszerzenie skutecznoci wierzytelnoci poza cisy stosunek wzgldny, uzasadnione ochron interesw wierzyciela
(roszczenie jest kierowane do osb poza pierwotnym wzem zobowizania)
a) skarga pauliaska
b) art. 59 KC
c) zobowizania realne
d) ochrona typu bezwzgldnego zwyka wierzytelno, z ktr jest sprzone swoiste prawo bezwzgldne, zapewniajce
ochron tylko niektrym uprawnieniom wierzyciela (np. posiadanie lokalu)

II. Dug i odpowiedzialno

1.

Odpowiedzialno za dug ujemne nastpstwa prawne, przewidziane dla podmiotu w zwizku ze

ziszczeniem si zdarze kwalifikowanych negatywnie przez system prawny niewykonanie/nienaleyte
wykonanie zobowizania przez dunika
- szerokie znaczenie wszelkie ujemne konsekwencje przewidziane przez prawo za
niewykonanie/nienaleyte wykonanie zobowizania (np. obowizek naprawienia szkody)
- wskie znaczenie uprawnienie do stosowania przymusu, z reguy przez organy pastwowe, w celu
zaspokojenia wierzyciela, w sytuacji niedopenienia pierwotnego/ nastpczego obowizku prawnego
przez dunika
chodzi wycznie o odpowiedzialno w wskim znaczeniu!
W tym (wskim) znaczeniu mamy 2 rodzaje odpowiedzialnoci za dug:
a) Odpowiedzialno osobista
b) Odpowiedzialno rzeczowa

a) Odpowiedzialno osobista
- regua oglna
- odpowiedzialno majtkowa; tylko dunik odpowiada za swj dug, ponosi on odpowiedzialno caym
swoim majtkiem jaki ma w chwili egzekucji
- zasadniczo organy pastwa prowadz postpowanie egzekucyjne, nakierowane na majtek osoby
odpowiedzialnej, wyjtkowo sam wierzyciel moe stosowa przymus wobec dunika (np. dozwolona
samopomoc)

Ograniczona odpowiedzialno osobista 2 postacie:

1) Dunik odpowiada okrelon czci swojego majtku, wyodrbnion wg kryteriw wskazanych w
ustawie; jeeli nie wystarczy ona na pokrycie wierzytelnoci wierzytelno nie wygasa, ale nie moe
by zaspokojona
- ograniczenie odnosi si do kwestii, czym dunik odpowiada
2) Dunik odpowiada caym swoim majtkiem ale tylko do okrelonej, maksymalnej wysokoci,
niezalenie od wysokoci dugu
- ograniczenie odnosi si do kwestii, za co dunik odpowiada

b) Odpowiedzialno rzeczowa
- wierzyciel moe dochodzi zaspokojenia wierzytelnoci z wartoci, jak stanowi indywidualnie oznaczona
rzecz; odpowiedzialno t ponosi kadoczesny waciciel rzeczy (charakter bezwzgldny)
- w egzekucji wierzyciel rzeczowy ma pierwszestwo przed wierzycielami osobistymi waciciela rzeczy obcionej
Zobowizania niezupene (naturalne)
- zobowizania prawne
- dunik nie ponosi odpowiedzialnoci za swj dug wierzytelno jest niezaskaralna
- jeeli dunik wykona wiadczenie nie moe da zwrotu spenionego wiadczenia jako nienalenego
- s to:
a) zobowizania, w ktrych roszczenie wierzyciela ulego przedawnieniu
b) zobowizania z gry/zakadu (z wyczeniem gier i zakadw na podstawie zezwolenia oraz gier
zakazanych albo nierzetelnych)

III. Powstanie stosunku zobowizaniowego

rda stosunkw zobowizaniowych:

1) Czynnoci prawne:
umowy gwny instrument organizujcy stosunki zobowizaniowe (zasada wolnoci umw)
jednostronne czynnoci prawne tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie, np. przyrzeczenie publiczne
(art. 919-924 KC), zapis w testamencie (art. 968 KC)
3) Akty administracyjne:
indywidualne akty administracyjne s wydawane tylko na podstawie wyranego upowanienia w
Ustawie, wywouj skutki cywilnoprawne, gdy wynikaj one z ustawy:
o skutkach bezporednich powoduj powstanie/zmian/zganicie stosunku cywilnoprawnego bez
dokonywania czynnoci prawnej
o skutkach porednich stanowi jedynie konieczn przesank dokonania czynnoci prawnej; czynno
prawna bez decyzji administracyjnej jest bezwzgldnie niewana (np. zezwolenie na CP)
3) Konstytutywne orzeczenia sdw:
orzeczenia deklaratywne sdy automatycznie stwierdzaj istnienie stosunku prawnego lub obowizku
zachowania si stron
orzeczenia konstytutywne (s zdarzeniami prawnymi) kreuj/zmieniaj/powoduj zganicie stosunku
prawnego, konieczne jest wyrane upowanienie ustawowe (np. 64 KC)
4) inne zdarzenia:
czyny niedozwolone
bezpodstawne wzbogacenie si
3. OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPACALNOCI DUNIKA (skarga pauliaska)

I. Uwagi oglne
- dunik odpowiada za zobowizanie caym swoim majtkiem, jaki ma w chwili wymagalnoci wierzytelnoci
- zacignicie zobowizania nie ogranicza uprawnie dunika do rozporzdzania skadnikami jego majtku
dunik moe doprowadzi si do stanu niewypacalnoci na skutek CP dokonanych na korzy osoby trzeciej
skutkom takich dziaa przeciwdziaa instytucja skargi pauliaskiej (527 534 KC); jej zastosowanie
prowadzi orzeczenia wzgldnej bezskutecznoci czynnoci prawnej, dokonanej przez dunika z pokrzywdzeniem
wierzyciela wierzyciel moe bezporednio da zaspokojenia od osoby trzeciej
II. Przesanki ochrony
1. Chroniona wierzytelno
a) wierzytelno musi by zaskaralna, nie musi by wymagalna
b) ochron pauliask s objte tylko wierzytelnoci pienine (w szerokim znaczeniu: te, ktre od pocztku
opieway na wiadczenia okrelone w pienidzu, ale i te o wartoci pieninej)
SN: skarga pauliaska moe by uyta dla dochodzenia nalenoci przez ZUS z tytuu skadek na ubezp. Spo
2. Czynno prawna dunika
a) skarga pauliaska chroni wierzyciela wycznie przed skutkami czynnoci prawnej dunika; inne dziaania
dunika nie s objte ochron
- nie ma znaczenia sposb dokonania CP przez dunika; nie mona uzna za CP zaniechanie dokonania CP
- zaskareniu podlegaj umowy jak i jednostronne CP
b) osob dokonujc CP powinien by dunik, to jest osoba, ktra pozostaje ju w stosunku zobowizaniowym z
wierzycielem
- dunikiem moe by jeden z dunikw solidarnych albo porczyciel (ponosi odpowiedzialno obok dunika
gwnego)
3. Pokrzywdzenie wierzyciela
a) czynno prawna dunika musi by dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela - dunik sta si cakowicie
niewypacalny albo sta si niewypacalny w wyszym stopniu, ni by przed dokonaniem czynnoci
- stan niewypacalnoci stan majtku dunika, w ktrym egzekucja prowadzona naleycie z przepisami KPC
nie moe przynie zaspokojenia wierzyciela
- nie jest konieczne wykazanie, ze nastpio ogoszenie upadoci dunika, wystarczy e egzekucja okazaa si
nieskuteczna do czci majtku dunika
- niewypacalny jest dunik, ktrego aktywa rwnowa zobowizania ale nie s dostpne dla wierzyciela
- pogbienie niewypacalnoci wyzbycie si aktyww, ktre potencjalnie stwarzaj moliwo otrzymania
wiadcze pieninych od dunika
b) dunik musi dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzyciela

- wystarczy, e dunik zdaje sobie spraw, e dokonana przez niego CP moe spowodowa niemono
zaspokojenia ogu wierzycieli
- od wiadomoci naley odrni zamiar pokrzywdzenia wierzyciela dunik dokonuje CP umylnie w celu
pozbawienia wierzyciela moliwoci zaspokojenia z majtku dunika ochron objty jest take przyszy
wierzyciel (osoba ktra dopiero po dokonaniu niekorzystnej czynnoci prawnej przez przyszego dunika
nawizuje z nim stosunek zobowizaniowy, stajc si jego wierzycielem)
- Art. 529.Jeeli w chwili darowizny dunik by niewypacalny, domniemywa si, i dziaa ze wiadomoci
pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dunik sta si niewypacalny wskutek dokonania
darowizny. (domniemanie iuris tantum, moe by obalone przeciwdowodem)
4. Korzy osoby trzeciej
a) z dokonanej przez dunika czynnoci prawnej osoba trzecia musi uzyska korzy majtkow
- korzy ta jest powizana z odpowiednim uszczupleniem majtku dunika, powodujcym niewypacalno
b) osoba trzecia, ktra uzyskaa korzy majtkow z czynnoci prawnej, wiedziaa lub przy zachowaniu
naleytej starannoci moga si dowiedzie, e dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzyciela
- Art. 5273.Jeeli wskutek czynnoci prawnej dunika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskaa
korzy majtkow osoba bdca w bliskim z nim stosunku, domniemywa si, e osoba ta wiedziaa, i
dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli
- Art.5274.Jeeli wskutek czynnoci prawnej dunika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzy
majtkow uzyska przedsibiorca pozostajcy z dunikiem w staych stosunkach gospodarczych, domniemywa
si, e byo mu wiadome, i dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli.
Art. 528.Jeeli wskutek czynnoci prawnej dokonanej przez dunika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia
uzyskaa korzy majtkow bezpatnie, wierzyciel moe da uznania czynnoci za bezskuteczn, chociaby
osoba ta nie wiedziaa i nawet przy zachowaniu naleytej starannoci nie moga si dowiedzie, e dunik
dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli.
III. Zaskarenie czynnoci i jego skutki
1. Zaskarenie czynnoci
- jeeli zostan spenione w/w przesanki, wierzyciel moe da aby sd uzna za bezskuteczn wzgldem
niego czynno prawn dokonan przez jego dunika
a) uprawnienie to wierzyciel moe realizowa w dwojaki sposb:
1) przez wytoczenie stosownego powdztwa
2) przez podniesienie zarzutu procesowego w toczcej si przeciwko niemu (wierzycielowi) sprawie z
powdztwa osoby trzeciej
b) legitymowan biernie (osob przeciw ktrej kierowane jest powdztwo/zarzut) jest osoba trzecia odnoszca
korzy z czynnoci zawartej z dunikiem
- jeeli nastpia sukcesja uniwersalna legitymowanym biernie jest nastpca dunika pod tytuem oglnym
- legitymowanym biernie staje si nastpca pod tytuem szczeglnym osoby trzeciej, na rzecz ktrej osoba
trzecia rozporzdzia uzyskan od wierzyciela korzyci, a rwnoczenie speniona zostaa jedna z
nastpujcych przesanek:
1) rozporzdzenie na rzecz dalszego nabywcy byo nieodpatne
2) w chwili nabycia nastpca wiedzia on o okolicznociach uzasadniajcych uznanie czynnoci dunika ze
swoim poprzednikiem za bezskuteczn wobec wierzyciela.
W wypadku gdy osoba trzecia rozporzdzia uzyskan korzyci, wierzyciel moe wystpi bezporednio przeciwko osobie, na
ktrej rzecz rozporzdzenie nastpio jeeli jest speniona przesanka 1) albo 2)

c) Wierzyciel moe da uznania czynnoci prawnej za bezskuteczn wzgldem niego w terminie 5 lat liczc
od daty dokonania tej czynnoci (termin zawity)
2. Orzeczenie wzgldnej bezskutecznoci
- uznanie przez sd wzgldnej bezskutecznoci czynnoci prawnej dokonywanej przez dunika z osob
trzeci wierzyciel uzyskuje uprawnienie do zaspokojenia swojej wierzytelnoci z przedmiotw nalecych do
osoby trzeciej, z ktr nie czy go aden stosunek prawny
- wierzyciel moe dochodzi zaspokojenia (w drodze egzekucji) tylko z przedmiotw majtkowych osoby
trzeciej, ktre wskutek czynnoci uznanej za bezskuteczn wyszy z majtku dunika, albo do niego nie weszy
nie wywouje wtpliwoci w stosunku do rzeczy indywidualnie oznaczonych; w przypadku rzeczy oznaczonych co do
gatunku (jeeli nie da si ich zidentyfikowa, bo wymieszay si z takimi samymi skadnikami majtkowymi osoby trzeciej)
wierzyciel uprawniony jest do prowadzenia egzekucji z caego majtku osoby trzeciej, z ktrym owe korzyci si stopiy

- uprawnienie wierzyciela moe by realizowane z pierwszestwem przed innymi wierzycielami osoby trzeciej
- inni wierzyciele nie korzystajcy z skargi pauliaskiej
- jeeli jest kilku wierzycieli korzystajcych z actio pauliana to pierwszestwo przysuguje im w rwnym stopniu

- Osoba trzecia moe zwolni si od zadouczynienia roszczeniu wierzyciela, jeeli:

1) wskae mu wystarczajce do jego zaspokojenia mienie dunika ( dunik wypacalny)
2) zaspokoi wierzyciela nie dopuszczajc w ten sposb do egzekucji z przedmiotu, uzyskanego od dunika na
podstawie czynnoci wzgldnie bezskutecznej
- jeeli wierzyciel nie zosta zaspokojony z majtku osoby trzeciej, moe da zaspokojenia z majtku nastpcy
prawnego osoby trzeciej, ktry uzyska t korzy nieodpatnie albo dziaa w zej wierze.
- jeeli osoba trzecia nie ma ju korzyci uzyskanej od dunika, poniewa j utracia lub zuya, nie
odpowiada ona wobec wierzyciela na podstawie ochrony pauliaskiej
wierzyciel moe korzysta z ochrony na podstawie czynw niedozwolonych, jeeli zachowanie os. trzeciej jest zawinione

- Orzeczenie pauliaskie ma charakter konstytutywny.

ROZDZIA II. WIADCZENIE
I. Pojcie
1. Przedmiot a tre wiadczenia

wiadczenie wskazane treci zobowizania zachowanie si dunika na rzecz wierzyciela

wiadczenie moe dotyczy rnego rodzaju dbr materialnych/niematerialnych przedmiot

wiadczenia (np. zapata ceny, wykonanie dziea)
2. Kwalifikacja prawna wiadczenia kwalifikacja zachowania dunika (jako wiadczenia) powinna by
dokonywana wg kryteriw oglnych, a nie determinowana tym, e spenia on wiadczenie [pogld
dominujcy]
II. Tre wiadczenia uwagi oglne

tre wiadczenia jak dunik ma si zachowa

1. Zachowanie dunika bdce wiadczeniem moe polega na dziaaniu albo na zaniechaniu

- 2 zachowania wyczerpuj cay zakres treci wiadcze
2. Sposb ustalenia wiadczenia
- tre wiadczenia musi by ustalona najpniej w chwili spenienia wiadczenia
- 3 sposoby ustalania przyszych wiadcze:
a) metoda obiektywna odwouje si do faktw, ktre bez wartociowania pozwalaj ustali wysoko
wiadczenia (np. cena rynkowa); zawsze dopuszczalna
b) metoda zobiektywizowana powoanie osoby trzeciej do ustalenia nalenego wiadczenia, jeeli osoba taka
ocenia wielko wiadczenia pod kontrol sdu, zgodnie z ZWS lub zwyczajami
c) metoda subiektywna wysoko wiadczenia ustala jedna ze stron; jeeli kieruje si obiektywn miar, pod
kontrol sdu, uwzgldniajc ZWS
3. Moliwo wykonania wiadczenia
- pierwotna niemoliwo wiadczenia (3871) wiadczenie nie jest moliwe do spenienia od samego
pocztku zobowizanie nie powstaje
- nastpcza niemoliwo wiadczenia wiadczenie staje si niemoliwe ju po powstaniu zobowizania:
a) Jeeli zobowizanie stao si niemoliwe na skutek okolicznoci, za ktre dunik nie ponosi
odpowiedzialnoci wygasa, a dunik jest zwolniony od obowizku wiadczenia
b) Zobowizanie stao si niemoliwe na skutek okolicznoci, za ktre dunik ponosi odpowiedzialno
dunik jest obowizany da odszkodowanie w miejsce wiadczenia
4. wiadczenia (zobowizania) rezultatu i starannego dziaania
a) wiadczenia rezultatu polegaj na osigniciu cile okrelonego efektu (skutku) w wiecie zjawisk
wewntrznych, wskazanego w treci zobowizania (np. zaniechanie, umowa sprzeday)
b) wiadczenia starannego dziaania polegaj na dziaalnoci odpowiednio ukierunkowanej, przy czym
dunik nie ma obowizku osignicia wskazanego celu (np. dziaanie lekarza)

5. RODZAJE WIADCZE
I. wiadczenia w zobowizaniu przemiennym oraz z upowanieniem przemiennym
1. Zobowizanie przemienne
- 1 stosunek zobowizaniowy o kilku alternatywnych wiadczeniach
Art. 365. 1.Jeeli dunik jest zobowizany w ten sposb, e wykonanie zobowizania moe nastpi
przez spenienie jednego z kilku wiadcze (zobowizanie przemienne), wybr wiadczenia naley do
dunika, chyba e z czynnoci prawnej, z ustawy lub z okolicznoci wynika, i uprawnionym do wyboru jest
wierzyciel lub osoba trzecia.
2.Wyboru dokonuje si przez zoenie owiadczenia drugiej stronie. Jeeli uprawnionym do wyboru jest
dunik, moe on dokona wyboru take przez spenienie wiadczenia.
3.Jeeli strona uprawniona do wyboru wiadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona moe jej
wyznaczy w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upywie wyznaczonego terminu uprawnienie do
dokonania wyboru przechodzi na stron drug.
- niemoliwo pierwotna dopiero niemoliwo wszystkich wiadcze alternatywnych powoduje niewano
zobowizania (jeeli wybr naley do wierzyciela, a tylko 1 ze wiadcze jest niemoliwe, od jego decyzji zaley
czy bdzie obstawa przy utrzymaniu zobowizania ze wiadczeniem moliwym, czy powoa si na niemoliwo)
- niemoliwo nastpcza za ktr dunik odpowiada wiadczenie pierwotne zastpuje odszkodowanie; za
ktr nie odpowiada obowizek wiadczenia wygasa
2. Upowanienie przemienne (zobowizanie z upowanieniem przemiennym)
- opiewa od samego pocztku na 1 wiadczenie, z zastrzeeniem, e dunik moe speni inne wiadczenie, co
powoduje wykonanie i wyganicie zobowizania
- powstaje z umowy lub w wypadkach przewidzianych w ustawie
- niemoliwo pierwotna wiadczenia zasadniczego zawsze powoduje niewano zobowizania (nawet
jeeli wiadczenie zastpcze jest moliwe)
II. Wielo wiadcze oraz wiadczenia uboczne
1. czenie wiadcze dopuszczalne jest wystpowanie kilku wiadcze funkcjonujcych cznie po stronie
dugu wierzyciel bdzie zaspokojony dopiero, gdy wszystkie te wiadczenia zostan spenione
2. wiadczenia uboczne funkcjonuj czasami obok wiadcze gwnych, wspomagaj realizacj wiadczenia
gwnego lub je uzupeniaj (tylko spenienie wiadcze gwnych prowadzi do zaspokojenia wierzyciela)
- wiadczenia uboczne:
a) Przedstawienie spisu masy majtkowej albo zbioru rzeczy
Art. 459. 1.Zobowizany do wydania zbioru rzeczy lub masy majtkowej albo do udzielenia wiadomoci o
zbiorze rzeczy lub o masie majtkowej powinien przedstawi wierzycielowi spis rzeczy nalecych do zbioru lub
spis przedmiotw wchodzcych w skad masy majtkowej.
2.Jeeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, e przedstawiony spis nie jest rzetelny lub dokadny, wierzyciel
moe da, eby dunik zoy zapewnienie przed sdem, i sporzdzi spis wedug swojej najlepszej wiedzy.
b) Zoenie rachunku z zarzdu
Art. 460. 1.Zobowizany do zoenia rachunku z zarzdu powinien przedstawi wierzycielowi na pimie
zestawienie wpyww i wydatkw wraz z potrzebnymi dowodami.
2.Jeeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, e przedstawione zestawienie wpyww nie jest rzetelne lub
dokadne, wierzyciel moe da, aeby dunik zoy zapewnienie przed sdem, i sporzdzi zestawienie wedug
swojej najlepszej wiedzy.
c) Danie zabezpieczenia
- ma na celu zmniejszenie ryzyka niewykonania zobowizania z powodu niewypacalnoci dunika
Art. 364. 1.Ilekro ustawa przewiduje obowizek zabezpieczenia, zabezpieczenie powinno nastpi przez
zoenie pienidzy do depozytu sdowego.
2.Jednake z wanych powodw zabezpieczenie moe nastpi w inny sposb.
- jeeli rdem obowizku zabezpieczenia jest umowa, o sposobie zabezpieczenia decyduje wycznie jej tre
d) Odsetki
III. wiadczenia jednorazowe, okresowe i cige
- wsplnym elementem wystpujcych w tych wiadczeniach jest czas
1. wiadczenia jednorazowe dla okrelenia treci i rozmiaru powinnego zachowania dunika (wiadczenia)
nie jest potrzebny element czasu

2. wiadczenia okresowe dla okrelenia treci i rozmiaru wiadczenia konieczny jest element czasu;
czynnoci cykliczne, powtarzajce si w okrelonych odstpach czasu; im duej trwa stosunek zobowizaniowy,
tym wicej wiadcze otrzyma wierzyciel
- wiadczenie okresowe da si wyodrbni jako samodzielne wiadczenie
3. wiadczenia cige okrelone stae zachowanie si dunika w czasie trwania zobowizania, nie da si w
nich wyodrbni zachowa, ktre mona traktowa jako wiadczenia samodzielne (np. wiadczenia w postaci
zaniechania, wiadczenie pracy)

Zobowizania cige (trwae) zobowizania, w ktrych wystpuj wiadczenia okresowe lub cige
a) Ustanowione na czas oznaczony wygasaj z upywem terminu, chyba e strony go przeduyy
b) Bezterminowe:
Art. 3651. Zobowizanie bezterminowe o charakterze cigym wygasa po wypowiedzeniu przez dunika
lub wierzyciela z zachowaniem terminw umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku
takich terminw niezwocznie po wypowiedzeniu.
wyganicie przez wypowiedzenie (dziaa od chwili zoenia/upywu terminu w nim okrelonego), nie
przez odstpienie od umowy (dziaa ze skutkiem wstecznym)
jeeli przepis szczeglny tak stanowi, strona zobowizania cigego ma prawo odstpi od umowy, zwykle
ze skutkiem tylko na przyszo, wyjtkowo ex tunc
niedopuszczalne s zobowizania wieczyste (w razie braku terminw zobowizanie wygasa niezwocznie
po wypowiedzeniu)
IV. wiadczenia podzielne i niepodzielne

wiadczenie niepodzielne nie moe by spenione czciowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub
wartoci (3792), np. dostarczenie sztabki zota (wiadczenie podzielne moe by spenione)
- zachowanie dunika poddaje si tej kwalifikacji (np. zaniechanie dunika - niepodzielne)
- o charakterze wiadczenia (podzielne/niepodzielne) decyduje cel wiadczenia interes wierzyciela
Art. 379. 1.Jeeli jest kilku dunikw albo kilku wierzycieli, a wiadczenie jest podzielne, zarwno dug,
jak i wierzytelno dziel si na tyle niezalenych od siebie czci, ilu jest dunikw albo
wierzycieli. Czci te s rwne, jeeli z okolicznoci nie wynika nic innego.
V. wiadczenia oznaczone co do tosamoci i co do gatunku

wiadczenie oznaczone co do tosamoci przedmiotem jest rzecz indywidualnie oznaczona; od razu

ma tak skonkretyzowan posta, e nadaje si do wykonania
wiadczenie oznaczone co do gatunku przedmiotem jest rzecz okrelona wg cech rodzajowych;
wymaga jeszcze konkretyzacji (wskazania konkretnego desygnatu), zwykle przez dunika, ktry powinien
wiadczy rzeczy redniej jakoci, jeeli jako rzeczy nie jest oznaczona przez waciwe przepisy,
czynno prawn, ani nie wynika z okolicznoci
VI. Zwrot nakadw i wydatkw

Nakad/wydatek dobrowolnie poniesiony przez kogo uszczerbek w interesie innej osoby

- czsto instytucje prawa zobowiza nakadaj obowizek zwrotu nakadw i wydatkw
VII. Osobiste wiadczenie dunika
Art. 356. 1. Wierzyciel moe da osobistego wiadczenia dunika tylko wtedy, gdy to wynika z treci
czynnoci prawnej, z ustawy albo z waciwoci wiadczenia.
2. Jeeli wierzytelno pienina jest wymagalna, wierzyciel nie moe odmwi przyjcia wiadczenia od osoby
trzeciej, chociaby dziaaa bez wiedzy dunika.
6. WIADCZENIA PIENINE I ODSTEKI
I. Pienidz
1. Pienidz jest to znak miary odniesiony do dbr/usug wystpujcych w obrocie gospodarczym; funkcje
okrelenie wartoci dbr, nonik wartoci, rodek wymiany dbr i usuug
- System pieniny:
- polsk jednostk pienin jest zoty, dzieli si na 100 groszy
- znak pieniny bankoty NBP i monety, ma cech prawnego rodka prawniczego

- pienidz elektroniczny w postaci instrumentu pienidza elektronicznego (np. karta patnicza), nie ma
cechy prawnego rodka patniczego
II. Pojcie i sposb spenienia wiadczenia pieninego
1. wiadczenie pienine polega na przekazaniu z majtku dunika do majtku wierzyciela sumy
pieninej (okrelonej wartoci majtkowej wyraonej w jednostkach pieninych)
- zobowizanie pienine zobowizanie, ktrego przedmiotem jest wiadczenie pienine
- wiadczenia pienine nie wymagaj konkretyzacji
2. Walutowo
- wiadczenia pienine mog by wyraane i wykonywane w dowolnej walucie
- art. 358 1.Jeeli przedmiotem zobowizania jest suma pienina wyraona w walucie obcej, dunik moe
speni wiadczenie w walucie polskiej, chyba e ustawa, orzeczenie sdowe bdce rdem zobowizania
lub czynno prawna zastrzega spenienie wiadczenia w walucie obcej. (regua efektywnej zapaty)
2.Warto waluty obcej okrela si wedug kursu redniego ogaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia
wymagalnoci roszczenia, chyba e ustawa, orzeczenie sdowe lub czynno prawna stanowi inaczej.
W razie zwoki dunika wierzyciel moe da spenienia wiadczenia w walucie polskiej wedug kursu redniego
ogaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia, w ktrym zapata jest dokonana.
3. Zapata gotwk - przeniesienie wasnoci znakw pieninych, ktrym przysuguje cecha prawnego rodka patniczego
(obowizek przyjmowania wszystkich takich znakw na terytorium)
4. Zapata bezgotwkowa - pienidz bankowy jednostki pienine zapisane na rachunku bankowym, przekazywane za pomoc przelewu
wierzytelnoci (wymagana zgoda stron); zaspojonienie z momentem zaksigowania pienidzy na koncie lub wypaty gotwki
- pienidz elektroniczny wyraona w jednostkach pieninych warto pienina, przechowywana na elektronicznych
nonikach informacji; odpowiednik znakw pieninych, nie jest prawnym rodkiem patniczym na terytorium RP mona si
nim tylko posuy wobec innych ni wydawca przedsibiorcw, akceptujcych go jako rodek patniczy

III. Nominalizm
1. Nominalizm Jeeli przedmiotem zobowizania od chwili jego powstania jest suma pienina, spenienie
wiadczenia nastpuje przez zapat sumy nominalnej, chyba e przepisy szczeglne stanowi inaczej (35811)

Suma nominalna suma pienina, na jak opiewa dug w chwili jego powstania

Zasada nominalizmu dot. tylko zobowiza pieninych w cisym znaczeniu (przedmiotem zobowizania jest
od chwili powstania suma pienina)

Zapata sumy nominalnej spenienie wiadczenia zobowizanie wygasa

2. Zobowizania ze wiadczeniem pieninym pienidz nie wystpuje w roli pierwotnego przedmiotu
wiadczenia wyraonego jako suma pienina; pienidz jest surogatem innych wiadcze, suy do zwolnienia si
z zobowizania, np. odszkodowanie za szkod takich przypadkw zasada nominalizmu nie dotyczy
IV. Waloryzacja
1. Waloryzacja jeeli w okresie midzy powstaniem zobowizania opiewajcego na wiadczenie pienine, a
jego wykonaniem nastpia zmiana siy nabywczej pienidza, to stosownie do tego wierzyciel powinien otrzyma
inn (wiksz/mniejsz) sum pienidzy od tej, na jak pierwotnie opiewao zobowizanie pienine
2. Zakres zastosowania
- nominalizm jest zasad; waloryzacja jest wyjtkiem od nominalizmu
- wiadczenia pienine mog by waloryzowane na podstawie:
1) umowy
2) orzeczenia sdowego
3) ustawy (wyjtkowo)
- niedopuszczalna jest waloryzacja wiadcze pieninych, ktrych wysoko zostaa uregulowana w przepisach
wyraajcych normy bezwzgldnie wice (35815)
- w razie ustawowej waloryzacji wiadczenia pieninego, wyczone jest stosowanie art. 3581 2-4 KC

IV. Waloryzacja umowna

Art. 35112: Strony mog zastrzec w umowie, e wysoko wiadczenia pieninego zostanie ustalona
wedug innego ni pienidz miernika wartoci (takie zastrzeenie to klauzula waloryzacyjna)

Miernik wartoci typowe klauzule waloryzacyjne:

1) Klauzule walutowe przyjmuj za miernik inn walut ni ta, na ktr opiewa zobowizanie pienine
2) Klauzule towarowe za miernik wartoci przyjmuje si cen okrelonego towaru (np. A zobowizuje si paci B za gaz
w wysokoci ceny 2 baryek ropy w dniu wymagalnoci)
3) klauzule indeksowe za miernik wartoci przyjmuje si warto jakiego wskanika np. WIG
4) klauzula zota dunik ma zapaci tyle pienidzy, ile w dniu wymagalnoci wynosi cena okrel. iloci zota
5) klauzula uposaenia za miernik wartoci przyjmuje si minimaln/redni pac (np. krajow)

V. Waloryzacja ustawowa

Waloryzacja nastpuje przez samo spenienie si zdarze wskazanych w ustawie; w razie sporu midzy
stronami sd stwierdza, czy ziciy si zdarzenia wywoujce skutki waloryzacyjne (orzeczenie deklaratywne)
VI. Waloryzacja sdowa

Art. 3511 3.W razie istotnej zmiany siy nabywczej pienidza po powstaniu zobowizania, sd moe
po rozwaeniu interesw stron, zgodnie z zasadami wspycia spoecznego, zmieni wysoko lub
sposb spenienia wiadczenia pieninego, chociaby byy ustalone w orzeczeniu lub umowie.

- sd uzyskuje kompetencj do wydania orzeczenia waloryzacyjnego, gdy spenione s 2 przesanki konieczne:

1) nastpi istotna zmiana siy nabywczej pienidza
- po powstaniu zobowizania czyli tylko podczas trwania stosunku zobowizaniowego
niedopuszczalna jest waloryzacja zobowiza spenionych, a wic wygasych
- jeeli wierzyciel przyjmuje sum nominaln, zastrzegajc e traktuje j jako czciowe wykonanie
zobowizania waloryzacja dopuszczalna (zobowizanie nie wygaso); jeeli przyjmie j bez takiego zastrzeenia
to zobowizanie wygaso i nie podlega waloryzacji
- jeeli dunik spnia si z zapat po zasdzeniu wiadczenia mona wyda ponowne orzeczenie waloryzacyjne
- waloryzacji sdowej podlegaj tylko zobow. pienine w cisym znaczeniu, ze wszystkich zdarze prawnych
- klauzula waloryzacyjna w umowie nie stanowi przeszkody do zastosowania waloryzacji sdowej
2) danie strony stosunku zobowizaniowego skierowane do sdu
- sd nie moe orzeka w tych sprawach z urzdu
- z daniem waloryzacji nie moe wystpi strona prowadzca przedsibiorstwo, jeeli wiadczenie
pozostaje w zwizku z prowadzeniem tego przedsibiorstwa (3581 KC)
Zakres kompetencji sdu
- jeeli spenione s 2 przesanki, sd moe zmieni tre zobowizania:
1) wysoko wiadczenia
2) sposb spenienia wiadczenia
- sd moe orzec albo jedn, albo drug, albo obie zmiany cznie
Sd musi mie na wzgldzie:
1) Interesy obu stron
2) Zasady wspycia spoecznego
- wybr miernika waloryzacji nastpuje wg uznania sdu
- waloryzacja sdowa dokonuje si z mocy konstytutywnego orzeczenia sdu
VII. Odsetki
1. Odsetki wiadczenie uboczne, realizowane zwykle w takich samych przedmiotach co wiadczenie gwne, w
wysokoci obliczonej wg stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z przedmiotw objtych
wiadczeniem gwnym
- wiadczenia uboczne od wiadcze pieninych (ich zapata nie redukuje/umarza dugu gwnego)
- wiadczenia okresowe
- mona wyrni odsetki:
1) jako wynagrodzenie za moliwo korzystania z cudzych pienidzy lub innych wartoci w pewnym okresie
2) odsetki za opnienie, ktre naley paci w razie niewykonania zobowizania pieninego w terminie
3) odsetki waloryzacyjne ich wysoko zaley od wskanika inflacji; wynagrodzenie za korzystanie z cudzego
kapitau + rekompensuj spadek siy nabywczej pienidza

2. rda obowizku wiadczenia odsetek

Art. 359. 1. Odsetki od sumy pieninej nale si tylko wtedy, gdy wynika to:
a) z czynnoci prawnej (np. umowa stron)
b) z ustawy (np. za opnienie dunika w spenieniu wiadczenia pieninego)
c) z orzeczenia sdu lub decyzji innego waciwego organu.
3. Wysoko odsetek
- decyduje przede wszystkim tre czynnoci prawnej lub waciwego orzeczenia/decyzji
- strony mog w umowie ustali wysoko te odsetek przewidzianych w ustawie w razie opnienia wiadczenia

Jeeli wysoko odsetek nie jest okrelona, nale si odsetki ustawowe

- wysoko odsetek ustawowych okrela rozporzdzenie RM

Wysoko odsetek z czynnoci prawnej (dotyczy wycznie odsetek z CP):

- Maksymalna wysoko odsetek wynikajcych z czynnoci prawnej nie moe w stosunku rocznym
przekracza czterokrotnoci wysokoci stopy kredytu lombardowego NBP (odsetki maksymalne)
- stopa lombardowa NPB 6,25% = odsetki maksymalne 26%

- Jeeli wysoko odsetek wynikajcych z czynnoci prawnej przekracza wysoko odsetek maksymalnych,
nale si odsetki maksymalne.
- Postanowienia umowne nie mog wycza ani ogranicza przepisw o odsetkach maksymalnych,
take w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje si przepisy ustawy.
4. Zakaz anatocyzmu zakaz dania odsetek za opnienie od zalegych odsetek (procent skadany)
- np. A poyczy B 1000 z na 10% rocznie, po roku B nie zapaci odsetek w nastpnym roku B powinien
zapaci odsetki nie od 1000 ale 1100 z
- Zasada anatocyzmu nie odnosi si do 3 przypadkw (482 KC):
1) po powstaniu zalegoci strony zgodziy si na doliczenie zalegych odsetek do dunej sumy (umowa)
2) gdy wierzyciel wytoczy powdztwo o zapat zalegych odsetek
3) poyczek dugoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe
5. Terminy patnoci okrela rdo, z ktrego wywodzi si tytu do ich pobierania

Art. 360.W braku odmiennego zastrzeenia co do terminu patnoci odsetek s one patne co roku z
dou, a jeeli termin patnoci sumy pieninej jest krtszy ni rok - jednoczenie z zapat tej sumy.
- przepis ten nie dotyczy zapaty odsetek za opnienie (wymagalne z chwil bezskutecznego terminu
wiadczenia gwnego; wymagalne za kady dzie z osobna)
6. Przedawnienie
- roszczenia o zapat odsetek (wiadczenia okresowe) przedawniaj si z upywem 3 lat (nawet, gdy
wierzytelno gwna ulega umorzeniu przez zaspokojenie wierzyciela [ roszczenie o wiadczenie gwne
wygaso na skutek wykonania])
- SN: 3 letni termin przedawnienia stosuje si do roszcze o odsetki za opnienie take wtedy, gdy roszczenie
gwne ulega przedawnieniu w terminie okrelonym w art. 554 KC (2 lata); roszczenie o odsetki za
opnienie przedawnia si najpniej z chwil przedawnienia si roszczenia gwnego
wraz z przedawnieniem si roszczenia gwnego, przedawniaj si roszczenia o wiadczenia uboczne, nawet jeli nie upyn
jeszcze termin ich przedawnienia

- bieg terminu przedawnienia rozpoczyna si od dnia, w ktrym roszczenie o zapat odsetek stao si
wymagalne (dunik nie spenia wiadczenia w terminie wskazanym w umowie lub przepisie z art. 360)
- przy odsetkach za opnienie bieg przedawnienia rozpoczyna si oddzielnie z kadym dniem stanu
opnienia roszczenie przedawnia si osobno za kady dzie opnienia
7. NAPRAWIENIE SZKODY
I. Odpowiedzialno odszkodowawcza i jej przesanki
- Odpowiedzialno odszkodowawcza jednego podmiotu za szkod doznan przez inny pomiot konieczne 3
przesanki:
1) zdarzenie, z ktrym system prawny czy czyj obowizek naprawnienia szkody
2) powstanie szkody
3) zwizek przyczynowy midzy zdarzeniem a szkod
- poszkodowany jest wierzycielem, a osoba odpowiedzialna dunikiem

10

II. Zasady i rodzaje odpowiedzialnoci

1. Zasady odpowiedzialnoci odszkodowawczej decyduj komu przypisa odpowiedzialno za zdarzenie
powodujce szkod:
a) zasada winy
b) zasada ryzyka
c) zasada susznoci
d) zasada gwarancyjno-repartycyjna
a) Zasada winy ten kto swoim zawinionym zachowaniem wyrzdzi komu szkod, obowizany jest do jej
naprawienia; jeeli odpowiedzialno jest oparta na zasadzie winy przypadki nie wywouj konsekwencji
b) Zasada ryzyka ten, kto eksploatuje niebezpieczne urzdzenia lub posuguje si podlegymi mu osobami dla
realizacji swoich interesw, powinien ponosi odpowiedzialno za szkody std wynike dla innych osb, chociaby
on sam nie ponosi winy
- odpowiedzialno ta obowizuje zazwyczaj do siy wyszej (vis maior) 2 koncepcje:
1) subiektywna sia wysza to zjawiska, ktrym nie mona zapobiec przy dooeniu nawet
nadzwyczajnej starannoci
2) obiektywna sia wysza to zjawisko zewntrzne, gwatowne i nieoczekiwane

Wg. SN si wysz jest zdarzenie:

1) zewntrzne majce rdo poza urzdzeniem, z ktrego funkcjonowaniem jest zwizana
odpowiedzialno odszkodowawcza (si wysz nie jest np. wybuch gazu w kopalni)
2) niemoliwe do przewidzenia (mao prawdopodobne)
3) niemoliwe do zapobieenia
c) zasada susznoci podmiot ponosi odpowiedzialno odszkodowawcz ze wzgldu na motywy etyczne
wskazane w ZWS; wystpuje subsydiarnie
d) zasada gwarancyjno repartycyjna odpowiedzialno ze wzgldu na uczestnictwo w funduszu, z
ktrego wypaca si odszkodowania, np. ubezpieczenia
2. Rodzaje odpowiedzialnoci
- zesp regu okrelajcych odpowiedzialno odszkodowawcz
a) odpowiedzialno kontraktowa
b) odpowiedzialno deliktowa
c) odpowiedzialno gwarancyjno repartycyjna
III. Zwizek przyczynowy
1. Zwizek przyczynowy zwizek midzy zdarzeniem, z ktrym zwizana jest czyja odpowiedzialno, a
doznan przez poszkodowanego szkod
- przesanka odpowiedzialnoci odszkodowawczej
- porednio wpywa na wysoko nalenego odszkodowania
2. Cecha normalnoci

Art. 361. 1.Zobowizany do odszkodowania ponosi odpowiedzialno tylko za normalne nastpstwa

dziaania lub zaniechania, z ktrego szkoda wynika.
- w/w przepis odnosi si nie tylko do zachowania czowieka (dziaania/zaniechania), ale take do innych zdarze
prawnych, z ktrymi jest zczona czyja odpowiedzialno odszkodowawcza (np. ruch pojazdu)

teoria adekwatnego zwizku przyczynowego:

- naley odwoywa si do regu obiektywnie ustalonych
- miarodajne dla ustalenia odpowiedzialnoci odszkodowawczej s tylko nastpstwa normalne
- realizacja teorii:
1) test warunku koniecznego (sine qua non)
2) selekcja nastpstw, uwzgldnia si tylko nastpstwa normalne przyrwnuje si rozpatrywany,
indywidualny przypadek do ustale wzorcowych
3. Wyjtki

przepisy KC przewiduj wyjtki od zasady oglnej z art. 3611:

- odpowiedzialno zobowizanego obejmuje nie tylko normalne nastpstwa, ale take skutki przypadku, ktre by nie
nastpiy, gdyby zobowizany zachowa si zgodnie z treci zobowizania (np. 478 KC)
- ustawa sama konstruuje swj zwizek przyczynowy (tzw. zwizek normatywny, np. 422 KC)
- strony mog okreli w umowie inaczej zakres skutkw, za ktre bd odpowiada (np. w stosunkach ubezpieczeniowych
powszechnie stosuje si zasad odpowiedzialnoci tylko za nastpstwa bezporednie)

11

IV. Szkoda
1.Szkoda kady uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych, ktrych poszkodowany dozna
wbrew woli
- szkoda = uszczerbki typu majtkowego i niemajtkowego
- w KC: uszczerbek typu niemajtkowego to krzywda, a suma pienina na jej zagodzenie to
zadouczynienie szczeglna posta szkody i odszkodowania
- szkoda na osobie i szkoda na mieniu podzia ze wzgldu na dobro bezporednio naruszone
2. Rodzaje szkody majtkowej:
a) strata (damnum emergens) zmniejszenie majtku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z ktrym zwizana
jest czyja odpowiedzialno
b) utracone korzyci (lucrum cessans) majtek poszkodowanego nie wzrs tak, jakby si to stao, gdyby nie
nastpio zdarzenie, z ktrym zczona jest czyja odpowiedzialno (zdarzenie sprawcze)

naley uwzgldnia oba rodzaje szkd majtkowych wszdzie tam, gdzie pojawi si
odpowiedzialno odszkodowawcza (3612)
ustalenie istnienia i wielkoci szkody majtkowej:
A) metoda rnicowa (dyferencyjna): porwnujemy rzeczywisty stan majtku poszkodowanego, po zdarzeniu
sprawczym, ze stanem hipotetycznym, jaki by istnia, gdyby nie nastpio zdarzenie sprawcze 4 wyniki:
1) stan rzeczywisty majtku jest taki sam/wyszy od stanu hipotetycznego zdarzenie sprawcze nie
wywoao szkody
2) stan rzeczywisty majtku jest niszy od stanu hipotetycznego i niszy od stanu sprzed powstania zdarzenia
sprawczego poszkodowany ponis szkod w postaci straty (zmniejszenie majtku)
3) stan rzeczywisty majtku jest niszy od stanu hipotetycznego, ale rwny stanowi sprzed powstania zdarzenia
sprawczego poszkodowany ponis szkod w postaci utraconych korzyci
4) stan rzeczywisty majtku jest niszy od stanu hipotetycznego, a rnica ta jest wiksza, ni wynika to z
porwnania stanu rzeczywistego ze stanem sprzed powstania zdarzenia sprawczego poszkodowany ponis
szkod obejmujc strat i utracone korzyci
B) metoda obiektywna stosowana na podstawie przepisw szczeglnych lub postanowie umownych;
szkod oblicza si wg rynkowej wartoci rzeczy lub usug, nie uwzgldniajc utraconych korzyci
3. Zaliczenie uzyskanych korzyci na poczet szkody (compensatio lucri cum damno)
przy ocenie szkody naley bra pod uwag take ewentualne korzystne nastpstwa, jakie wywoao
zdarzenie powodujce szkod korzyci zalicza si na poczet szkody ostatecznie bierze si stan wynikajcy
ze skompensowania szkody i korzyci (warto szkody jest nisza)
- Podstawowa przesanka: tosamo zdarzenia, ktrego nastpstwem jest szkoda jak i odniesiona korzy
- np. jeeli kto zniszczy samochd, e nie nadaje si do dalszego uytku, powinien odliczy od wartoci auta
warto odzyskanych czci
- ubezpieczenia osobowe nie maj charakteru kompensacyjnego (nie zalicza si ich na poczet szkody)
4. Ujemny interes umowny

szkoda w granicach pozytywnego interesu umownego szkoda powstaa w wyniku niewykonania lub
nienaleytego wykonania zawartej ju umowy

szkoda powstaa w granicach ujemnego interesu umownego szkoda powstaa w zwizku z niedojciem
zamierzonej umowy do skutku
- odszkodowanie powinno uwzgldnia co by strona miaa, gdyby nie wdawaa si w zawieranie umowy, a
nie co by miaa, gdyby umowa zostaa wykonana
- odszkodowanie powinno obejmowa strat (szczeglnie koszty poniesione, liczc e zawrze si umow),
natomiast utracone korzyci kwestia sporna (np. korzyci zawarcia innej umowy, ktrej nie zawarto, bo
liczono na zwarcie umowy niedoszej do skutku)
- odszkodowanie z negatywnego interesu umownego nie moe by wysze od szkody w granicach
pozytywnego interesu umownego
5. Ciar dowodu - spoczywa na poszkodowanym

12

V. wiadczenie zmierzajce do naprawienia szkody

1. Funkcje odszkodowania
1) funkcja kompensacyjna wyrwnanie szkody doznanej przez pokrzywdzonego (najwaniejsza funkcja!)
- art. 3612 wyraa generaln zasad adekwatnoci szkody i wiadczenia zmierzajcego do naprawienia szkody
2) funkcja represyjna dolegliwo dla osoby odpowiedzialnej za szkod, zwizana z cicym na niej
obowizkiem wiadczenia odszkodowawczego
3) funkcja prewencyjna i wychowawcza oddziaywanie norm prawnych okrelajcych odpowiedzialno
odszkodowawcz, zwaszcza orzecze stosujcych te normy, w kierunku ksztatowania postaw ludzi sprzyjajcych
zapobieganiu wyrzdzaniu szkd
2. Przyczynienie si poszkodowanego
Art. 362.Jeeli poszkodowany przyczyni si do powstania lub zwikszenia szkody, obowizek jej naprawienia
ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okolicznoci, a zwaszcza do stopnia winy obu stron.
odszkodowanie ulega obnieniu

przyczynienie si poszkodowanego zachowanie poszkodowanego, pozostajce w adekwatnym

zwizku przyczynowym z powsta szkod, za ktr odpowiedzialno ponosi inna osoba (szkoda
wspuczestniczca, causa concurrens) + obiektywnie nieprawidowe zachowanie poszkodowanego
koncepcj tak przyjmuje przyjmuje Sd Najwyszy
- za przyczynienie si poszkodowanego uwaa si jedynie jego zachowanie stanowice odrbny i
samodzielny wzgldem przyczyny gwnej czynnik kauzalny (a nie wynik przyczyny gwnej)
3. Inne ograniczenia obowizku naprawienia szkody
- odstpstwo od zasady adekwatnoci szkody i odszkodowania art. 440 KC
- z mocy przepisw szczeglnych obowizek naprawienia szkody moe by ograniczony tylko do poniesionej przez
poszkodowanego straty (czyli bez utraconych korzyci)
- ograniczenie odpowiedzialnoci odszkodowawczej do okrelonej z gry sumy pieninej (np. 849 KC)
- ograniczenia moe ustanowi umowa stron (musz by zgodne z ius cogens i ZWS)

4. Sposb naprawienia szkody

Art. 363. 1.Naprawienie szkody powinno nastpi, wedug wyboru poszkodowanego, bd przez
przywrcenie stanu poprzedniego (restytucja naturalna), bd przez zapat odpowiedniej sumy
pieninej. Jednake gdyby przywrcenie stanu poprzedniego byo niemoliwe albo gdyby pocigao za
sob dla zobowizanego nadmierne trudnoci lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza si
do wiadczenia w pienidzu.
- prawo wyboru sposobu naprawienia szkody jest wyczone, gdy sposb okrel. przepisy szczeglne
- wiadczenie odszkodowawcze moe by wyraone w walucie
5. Sposb ustalenia wysokoci odszkodowania
- dla ustalenia wysokoci odszkodowania pieninego konieczne jest okrelenie szkody w pienidzu
a) mierniki wg ktrych ustala si wysoko odszkodowania:
- wg cen istniejcych ceny (miernik obiektywny)
- naley uwzgldnia cen, jak ma okrelony przedmiot, ze wzgldu na szczeglny sposb uycia i zwizki, jakie
cz go z innymi przedmiotami majtku poszkodowanego ( pretium singulare)
- naley szuka takiej ceny, na podstawie ktrej poszkodowany moe naby okrelone dobra lub usugi
np. dla osb fizycznych g. ceny detaliczne (przedsibiorcy te uwzgldnia si utracone korzyci)
b) chwila miarodajna dla ustalenia ceny

Art. 363 2.Jeeli naprawienie szkody ma nastpi w pienidzu, wysoko odszkodowania powinna by
ustalona wedug cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba e szczeglne okolicznoci wymagaj
przyjcia za podstaw cen istniejcych w innej chwili.
- data ustalenia odszkodowania data wydania orzeczenia przez waciwy sd pastwowy
ROZDIA III. WIELO WIERZYCIELI LUB DUNIKW
- 3 regulacje:
1) zobowizania solidarne (powstaj tylko gdy czynno prawna lub przepis prawny tak stanowi)
2) zobowizania niepodzielne
3) zobowizania podzielne

13

8. ZOBOWIZANIA SOLIDARNE
I. Solidarno dunikw (bierna)
- cechy (art. 366):
1) wierzyciel ma wierzytelno o spenienie jednego wiadczenia; jeeli zostanie ono w caoci i w sposb
naleyty spenione, lub wierzyciel zostanie zaspokojony w inny sposb zobowizanie wygasa
2) po stronie dugu wystpuje kilka podmiotw
3) wierzyciel moe da w caoci lub w czci wiadczenia od wszystkich dunikw cznie, od kilku z nich
lub od kadego z osobna; zaspokojenie wierzyciela przez ktregokolwiek z dunikw zwalania pozostaych
2. rda solidarnoci (art. 369)
a) czynno prawna g. umowa stron; solidarnoci nie domniemywa si (musi by wyraona wprost)
b) art. 370 KC - Jeeli kilka osb zacigno zobowizanie dotyczce ich wsplnego mienia, s one zobowizane
solidarnie, chyba e umwiono si inaczej.
c) ustawa (ex lege) pewne przepisy przewiduj powstanie solidarnoci biernej w razie ziszczenia si zdarze
prawnych innych ni umowy (normy bezwzgldnie wice), np. 4411 KC
3. Pozycja prawna dunikw wobec wierzyciela
1) zaspokojenie wierzyciela przez 1 z dunikw zwalnia pozostaych z zobowizania
2) midzy wspdunikami obowizuje zasada reprezentacji na ich korzy wobec wierzyciela:
- Odnowienie dokonane midzy wierzycielem a jednym z dunikw solidarnych zwalnia
wspdunikw, chyba e wierzyciel zastrzeg, i zachowuje przeciwko nim swe prawa. (3741)
- Zwoka wierzyciela wzgldem jednego z dunikw solidarnych ma skutek take wzgldem
wspdunikw. (3742)
- Zwolnienie z dugu lub zrzeczenie si solidarnoci przez wierzyciela wzgldem jednego z dunikw
solidarnych nie ma skutku wzgldem wspdunikw. (art. 373) zasada reprezentacji tego nie obejmuje
3) Zasada, e dziaania i zaniechania 1 z dunikw nie mog szkodzi wspdunikom (art. 371)
- Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dunikw solidarnych
nie ma skutku wzgldem wspdunikw (art. 372)
4) Zobowizanie moe by solidarne, chociaby kady z dunikw by zobowizany w sposb odmienny albo
chociaby wsplny dunik by zobowizany w sposb odmienny wzgldem kadego z wierzycieli.
- pozycja prawna kadego z dunikw solidarnych moe by rna wzgldem wierzyciela, np. co do czasu
- odmienno nie moe polega na rnym przedmiocie wiadczenia ( rne wiadczenia)
- przy tosamoci wiadcze, ich wysoko moe by rna solidarnoci s objte tylko wiadczenia do najniszej wysokoci

5) Zarzuty dunika solidarnego wobec wierzyciela (art. 375)

a) zarzuty osobiste przysuguj wycznie okrelonemu dunikowi wobec wierzyciela:
1) waciwoci lub dziaania dunika wpywajce na wano zobowizania solidarnego
(np. brak zdolnoci do czynnoci prawnych, wady owiadczenia woli )
2) dokonane przez dunika z wierzycielem czynnoci prawne, ktre uwalniaj go ze zobowizania
wobec wierzyciela lub korzystnie modyfikuj jego tre (np. zwolnienie z dugu, odnowienie,
przejcie dugu, odroczenie terminu wiadczenia)
b) zarzuty, ktre ze wzgldy na sposb powstania lub tre zobowizania s wsplne wszystkim dunikom:
1) zarzuty wsplne ze wzgldu na sposb powstania zobowizania:
- niezachowanie waciwej formy czynnoci prawnej
- nieuzyskanie wymaganej decyzji administracyjnej
2) zarzuty wsplne ze wzgldu na tre zobowizania opieraj si na zdarzeniu kreujcym
zobowizanie, w szczeglnoci na treci umowy (np. niezgodno z art. 58 KC)
- Wyrok zapady na korzy jednego z dunikw solidarnych zwalnia wspdunikw, jeeli
uwzgldnia zarzuty, ktre s im wszystkim wsplne.
4. Roszczenia regresowe
- podstaw rozlicze regresowych stanowi odrbny, wicy dunikw solidarnych stosunek wewntrzny
- tre w/w stosunku moe by okrelona w umowie lub wyznaczona przepisami prawnymi (np. 4412, 3)
- jeeli 1 lub niektrzy z dunikw solidarnych przyczynili si do zaspokojenia wierzyciela w czci wikszej,
ni wynika to ze stosunku wewntrznego kady z nich moe da zwrotu odpowiedniej czci od tych
dunikw, ktrzy nie wiadczyli wcale albo zaspokoili wierzyciela w czci mniejszej ni wynika to ze
stosunku wewntrznego (roszczenia regresowe/zwrotne)
jeeli z treci stosunku nic nie wynika dunik, ktry wiadczenie speni moe da zwrotu od
pozostaych dunikw w czciach rwnych (art. 376 KC)
- w razie niewypacalnoci 1 z dunikw solidarnych przypadajca na niego cz rozkada si miedzy
wspdunikw (w stosunku w jakim maj si rozlicza)

14

II. Solidarno wierzycieli (czynna)

- cechy (art. 367):
- po stronie wierzytelnoci wystpuje kilka podmiotw
- dunik jest zobowizany tylko do 1 wiadczenia, ktre moe speni w caoci do rk ktregokolwiek z
wierzycieli solidarnych, wg swojego wyboru przez zaspokojenie ktregokolwiek z wierzycieli dug wygasa
wzgldem wszystkich wierzycieli
- gdy 1 z wierzycieli wytoczy powdztwo przeciw dunikowi, dunik jest obowizany speni wiadczenie do
jego rk
1. Reim prawny
1) solidarno czynna powstaje wycznie z mocy czynnoci prawnej
2) art. 368
3) midzy wspwierzycielami obowizuje zasada wzajemnej reprezentacji na ich korzy wobec dunika
- Zwoka dunika, jak rwnie przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia wzgldem jednego z
wierzycieli solidarnych ma skutek take wzgldem wspwierzycieli (art. 377)

- zdarzenia pogarszajce pooenie 1 z wierzycieli solidarnych nie wpywaj na pooenie prawne

pozostaych wspwierzycieli (np. ugoda dunika z 1 z wierzycieli)

4) Roszczenia regresowe
- jeeli jeden z wierzycieli solidarnych przyj wiadczenie, tre istniejcego midzy wspwierzycielami stosunku
prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich czciach jest on odpowiedzialny wzgldem wspwierzycieli. Jeeli z
treci tego stosunku nie wynika nic innego, wierzyciel, ktry przyj wiadczenie, jest odpowiedzialny w czciach
rwnych (art. 378)
5) Midzy tymi samymi wierzycielami i dunikami moe istnie zarwno solidarno czynna i bierna
III. Struktura prawna zobowiza solidarnych
- koncepcja wieloci wizw obligacyjnych w zobowizaniach solidarnych zobowizania solidarne s niezalene, a czy
je tylko wsplny cel (zabezpieczenie i uatwienie realizacji praw wierzyciela)
- koncepcja jednego stosunku prawnego zobowizania solidarne to 1 stosunek prawny, o zrnicowanej wewntrznie
strukturze

IV. Solidarno niewaciwa (zobowizanie in solidum)

- dunicy z rnych tytuw prawnych s zobowizani speni na rzecz tego samego wierzyciela
identyczne wiadczenie - z tym skutkiem, e spenienie go przez 1 z dunikw zwalnia pozostaych
- nie ma umowy ani przepisu prawnego uzasadniajcego powstanie zobowizania solidarnego
- kady z dunikw odpowiada za cao wiadczenia wobec wierzyciela
- kady z dunikw odpowiada na innej podstawie prawnej, natomiast za tym by wierzyciel otrzyma tylko jedno
wiadczenie przemawiaj wzgldy susznoci.
- Radwaski przyjmuje koncepcj osobnej kategorii solidarnoci niewaciwej
- roszczenia regresowe dunika, ktry zaspokoi wierzyciela wzgldem pozostaych zobowizanych powinny
obiera si na zasadach oglnych PC i analogicznym stosowaniu art. 4413 KC (kto naprawi szkod, za ktr jest
odpowiedzialny mimo braku winy, ma roszczenie zwrotne do sprawcy, jeeli szkoda powstaa z winy sprawcy)
9. ZOBOWIZANIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE
I. Zobowizania niepodzielne
- wiadczenie niepodzielne nie moe by spenione czciowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartoci
- jeeli przy wiadczeniu niepodzielnym po stronie dugu lub wierzytelnoci wystpuje kilka podmiotw, ich
sytuacja prawna ksztatuje si wedug modelu zobowiza solidarnych
jeden stosunek zobowizaniowy, o zoonej strukturze wewntrznej
a) wielo dunikw
- do wieloci dunikw zobowizanych do wiadczenia niepodzielnego stosuje si reim prawny solidarnoci
biernej i zasady roszcze regresowych (art. 3801 i 3)
- dunicy zobowizani do wiadczenia podzielnego s odpowiedzialni za jego spenienie solidarnie, jeeli
wzajemne wiadczenie wierzyciela jest niepodzielne; strony mog t kwesti uregulowa odmiennie w umowie
b) wielo wierzycieli
- Jeeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do wiadczenia niepodzielnego, kady z nich moe da spenienia
caego wiadczenia
- dunik nie ma prawa wyboru wierzyciela, ktremu chce wiadczy
- w razie sprzeciwu chociaby jednego z wierzycieli, dunik obowizany jest wiadczy wszystkim
wierzycielom cznie albo zoy przedmiot wiadczenia do depozytu sdowego ()

15

- Zwolnienie dunika z dugu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do wiadczenia niepodzielnego nie
ma skutku wzgldem pozostaych wierzycieli (art. 3821)
- Zwoka dunika, jak rwnie przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia wzgldem jednego z
wierzycieli uprawnionych do wiadczenia niepodzielnego ma skutek wzgldem pozostaych wierzycieli (2)
- roszczenia regresowe midzy dunikami wg tych samych zasad co wierzyciel solidarny
II. Zobowizania podzielne
- Jeeli jest kilku dunikw albo kilku wierzycieli, a wiadczenie jest podzielne (i nie wystpuje szczeglny tytu
na mocy ktrego zobowizanie byoby solidarne), zarwno dug, jak i wierzytelno dziel si na tyle
niezalenych od siebie czci, ilu jest dunikw albo wierzycieli. Czci te s rwne, jeeli z
okolicznoci (treci umowy lub innych zdarze) nie wynika nic innego (art. 3791)
powstaj odrbne stosunki zobowizaniowe o strukturze jednopodmiotowej
- zobowizanie podzielne moe powsta np. w przypadku gdy wiadczenie podzielne zostao odziedziczone przez kilka
podmiotw

ROZDZIA IV. UMOWY ZOBOWIZANIOWE

10. UWAGI OGLNE O UMOWACH ZOBOWIZANIOWYCH
I. Uwagi wstpne
1. Umowy zobowizaniowe (obligacyjne) czynnoci prawne, treci takich umw jest zobowizanie si
jednej lub wicej stron do wiadczenia

Umowy zobowizujco rozporzdzajce jeeli wiadczenie do ktrego strona si zobowizaa,

polega na przeniesieniu/obcieniu/ ograniczeniu/zniesieniu prawa podmiotowego, to z reguy umowa
wywouje zarazem takie nastpstwo prawne (np. umowa sprzeday)

Umowy rozporzdzajce nie zobowizuj stron do jakich wiadcze lecz bezporednio wywouj
skutki prawne w postaci przeniesienia/obcienia/ograniczenia/zniesienia prawa podmiotowego
2. Umowy adhezyjne umowy, w ktrych najwaniejsze warunki okrela jedna ze stron, zwykle ekonomiczne
silniejsza, a druga strona moe je zaakceptowa i przystpi do umowy lub zrezygnowa z jej zawarcia; ale jest to
umowa, dochodzi do skutku przez zgodne owiadczenia stron
II. Umowy wzajemne
1. Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowizujce
- jednostronnie zobowizujce obowizek wiadczenia ciy na jednej stronie (np. darowizna)
- dwustronnie (wielostronnie) zobowizujce obowizek wiadczenia ciy na obu (lub wicej) stronach
2. Umowa wzajemna szczeglny rodzaj umw dwustronnie zobowizujcych; umowa jest wzajemna, gdy
obie strony zobowizuj si w taki sposb, e wiadczenie jednej z nich ma by odpowiednikiem wiadczenia
drugiej (4872) subiektywna ekwiwalentno wiadcze (umowa jest wzajemna, gdy wg oceny stron ich
wiadczenia s wzgldem siebie rwne)
- nie wymaga si ekwiwalentnoci obiektywnej (wiadczenia nie musz mie tej samej wartoci ekonomicznej)
- umowy wzajemne charakteryzuje wi polegajca na zalenoci wiadczenia jednej strony od wiadczenia
drugiej strony
- umowy wzajemne to zawsze odpatne czynnoci prawne, kada z stron uzyskuje korzy majtkow
(niekoniecznie w postaci pieninej, np. rzecz)
3. Zakres zastosowania - umowami wzajemnymi mog by umowy nazwane i nienazwane (nietypowe)
- umowy o char. organizacyjnym, przygotowawczym (np. umowa przedwstpna) nie s wzajemnymi
4. Konsekwencje umw wzajemnych
- niewano zobowizania jednej strony powoduje niewano zobowizania drugiej strony
III. Umowy realne
- umowy realne jej dojcie do skutku wymaga zoenia zgodnego owiadczenia woli stron i wrczenia rzeczy
IV. Umowy kauzalne i abstrakcyjne

umowa kauzalna jej wano zaley od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej wiadczenia
umowa abstrakcyjna w/w okoliczno nie ma wpywu na jej wano

16

- obowizuje regua kauzalnoci czynnoci prawnych, a czynnoci abstrakcyjne mona zaciga tylko w
przypadkach okrelonych w ustawie, ale SN dopuci kreowanie czynnoci abstrakcyjnych przez strony
IV. Umowy losowe
- umowy losowe z ich struktury wynika, e rozmiar, a nawet istnienie wiadczenia, zaley od przypadku (np.
umowa ubezpieczenia, zakad)
11. TRE UMW ZOBOWIZANIOWYCH
I. Swoboda umw
1. Swoboda umw (wolno kontraktowa)
- swoboda ksztatowania treci umowy, swoboda decyzji, czy umow zawrze, (te rozwiza lub zmieni
zawart umow), w jakiej formie oraz z kim j zawrze
- kompetencja do ksztatowania przez podmioty wicych je stosunkw prawnych w drodze dwu- lub
wielostronnych owiadcze woli
2. Zakres swobody umw

Art. 3531. Strony zawierajce umow mog uoy stosunek prawny wedug swego uznania, byleby jego
tre lub cel nie sprzeciwiay si waciwoci (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom wspycia
spoecznego.
- strony nie s zwizane okrelonymi w KC/ustawach szczeglnych typami umw zobowizaniowych, jak najbardziej mog
odstpowa od typw ustawowych, modyfikowa je
- zasada swobody dotyczy wycznie stosunkw zobowizaniowych ksztatowanych przez umow; nie dotyczy stosunkw
prawnorzeczowych, spadkowych i rodzinnych, jednostronnych CP

3. Ograniczenia swobody umw (wyznaczone przez 3531KC) tre lub cel umowy nie mog narusza
granic swobody umw wyznaczonych przez:
1) ustaw (tylko normy semiimperatywne i bezwzgldnie wice; norma nie musi by wyraona wprost)
2) zasady wspycia spoecznego (powszechnie akceptowane reguy moralne, np. wynajcie lokalu pod
dom publiczny)
3) waciwo (natur) stosunku zobowizaniowego (oglne waciwoci kadego stosunku
zobowizaniowego powstaego na podstawie umowy, np. poszanowanie interesw osb trzecich)
4. Skutki przekroczenia granic
- umowa zawarta z przekroczeniem ktrejkolwiek z granic swobody umw jest bezwzgldnie niewana jako
sprzeczna z ustaw (art. 58 KC w zw. z 3531)
- przepisy szczeglne mog zakada inne skutki naruszenia kompetencji w zakresie swobodnego ksztatowania
treci zobowizania
II. Pierwotna niemoliwo wiadczenia
- swobod umw ograniczaj take przepisy o niemoliwoci wiadczenia

Art. 387. 1. Umowa o wiadczenie niemoliwe jest niewana.

- art. 3871 dotyczy tylko niemoliwoci pierwotnej (wiadczenie byo niemoliwe w chwili zawarcia umowy);
niemoliwo nastpcza (wiadczenie stao si niemoliwe pniej) umowa jest wana, ale nie mona wykona

Art. 387 2. Strona, ktra w chwili zawarcia umowy wiedziaa o niemoliwoci wiadczenia, a drugiej
strony z bdu nie wyprowadzia, obowizana jest do naprawienia szkody, ktr druga strona poniosa
przez to, e zawara umow nie wiedzc o niemoliwoci wiadczenia.
- obowizek odszkodowania jest ograniczony do ujemnego interes umownego
- szczeglny przypadek culpa in contrahendo ; czyn niedozwolony 3 letni termin przedawnienia roszcze

17

III. Wyzysk
- tre umowy jest kontrolowana ze wzgldw moralnych w razie wyzysku ograniczenie swobody umw
Art. 388. 1.Jeeli jedna ze stron, wyzyskujc przymusowe pooenie, niedostwo lub niedowiadczenie
drugiej strony (przesanka subiektywna), w zamian za swoje wiadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub
dla osoby trzeciej wiadczenie (drugiej strony), ktrego warto w chwili zawarcia umowy przewysza w
racym stopniu warto jej wasnego wiadczenia (przesanka obiektywna),
druga strona moe da zmniejszenia swego wiadczenia lub zwikszenia nalenego jej
wiadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byoby nadmiernie utrudnione, moe ona da
uniewanienia umowy.
2.Uprawnienia powysze wygasaj z upywem lat dwch od dnia zawarcia umowy. (termin zawity)
- Umowa jest wadliwa, gdy zostan spenione obie (subiektywna i obiektywna) przesanki
- swoje uprawnienia pokrzywdzony musi realizowa w drodze sdowej konstytutywne orzeczenie sdu
powoduje modyfikacj/uniewanienie umowy

Kwalifikacja prawna
- wyzysk to wadliwo treci czynnoci prawnej (art. 388 stanowi lex specialis wobec art. 58 KC w zw. z 3531,
wyklucza wiec bezwzgldn niewano, na rzecz wzruszalnoci umowy przez pokrzywdzonego)
12. ZAGADNIENIA SZCZEGLNE ZWIZANE Z PRZYGOTOWANIEM I ZAWARCIEM UMOWY
I. Culpa in contrahendo
- culpa in cotrahendo (wina w kontraktowaniu) zachowanie podmiotw w stadiach poprzedzajcych
zawarcie umowy jeeli nie dosza ona do skutku
- przyjmuje si koncepcj, ktra kae chroni zachowania partnerw na podstawie przepisw o czynach
niedozwolonych zawinione naruszenie powszechnie obowizujcych regu postpowania okrelonych w
ustawach lub ZWS uzasadnia powstanie roszczenia o wyrwnanie szkody powstaej przez to, e zamierzona
umowa nie dosza do skutku/okazaa si niewana
- wina w kontraktowaniu moe polega na naruszeniu postanowie umowy (np. o negocjacje)
II. Umowa przedwstpna
1. Umowa przedwstpna (pactum de contrahendo) umowa, przez ktr jedna lub obie strony zobowizuj
si do zawarcia w przyszoci oznaczonej umowy (umowy przyrzeczonej) [art. 389 KC]

zawarcie umowy przyrzeczonej jest wiadczeniem; wykonanie wiadczenia z umowy przedwstpnej

nastpuje przez zgodne owiadczenie woli stron
umowa przedwstpna moe mie charakter jednostronnie albo dwustronnie zobowizujcy; czy moe by
umow wzajemn kwestia sporna; stosowana przy zawieraniu umw nazwanych i nienazwanych
w razie wtpliwoci co do charakteru umowy stron, przyjmuje si, e jest to umowa definitywna, ale
tylko gdy spenione zostan wszystkie przesanki konieczne do dojcia do skutku umowy definitywnej
strony mog zobowiza si w umowie przedwstpnej do dokonania pewnych czynnoci (np. zapaty czci
ceny) jeeli umowa definitywna zostanie zawarta, dokonanie tych czynnoci zalicza si na poczet
wiadcze okrelonych w umowie definitywnej; jeeli umowa definitywna nie zostanie zawarta,
strona ktra dokonaa tych czynnoci ma roszczenie z tytuu nienalenego wiadczenia (410 KC)
- strony mog w umowie przedwstpnej uregulowa t kwesti odmiennie

umowa ramowa
- nie jest to umowa przedwstpna
- przystosowana do wielokrotnego zawierania okrelonego rodzaju umw, wzgldem niej wykonawczych
- z umowy ramowej nie wynika zobowizanie do zawarcia okrelonej umowy
2. Przesanka wanoci

umowa przedwstpna jest wana, gdy okrela istotne postanowienia umowy przyrzeczonej (389 KC)
okrela co najmniej minimaln tre umowy definitywnej

umowa przedwstpna powinna odpowiada oglnym przesankom stawianym kadej czynnoci prawnej

dla zawarcia umowy przedwstpnej ustawa nie wymaga formy szczeglnej

18

3. Termin zawarcia umowy przyrzeczonej (definitywnej)

Okrelenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej nie stanowi przesanki wanoci umowy przedwstpnej,
ale jest podane

Skuteczno umowy przedwstpnej moe by uzaleniona od zastrzeenia terminu

Jeeli termin, w cigu ktrego ma by zawarta umowa przyrzeczona, nie zosta oznaczony w umowie
przedwstpnej strona uprawniona do dania zawarcia umowy przyrzeczonej powinna w cigu jednego
roku od dnia zawarcia umowy przedwstpnej wyznaczy odpowiedni termin zawarcia umowy
przyrzeczonej. Jeeli obie strony s uprawnione do dania zawarcia umowy przyrzeczonej i kada z nich
wyznaczya inny termin, strony wie termin wyznaczony przez stron, ktra wczeniej zoya
stosowne owiadczenie. Jeeli w cigu roku od dnia zawarcia umowy przedwstpnej nie zosta
wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie mona da jej zawarcia. (3892 KC)
- termin zawity; po upywie nie mona dochodzi zawarcia umowy przyrzeczonej/da odszkodowania
4. Skutki niezawarcia umowy przedwstpnej

Art. 390 1.Jeeli strona zobowizana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla si od jej zawarcia, druga
strona moe da naprawienia szkody, ktr poniosa przez to, e liczya na zawarcie umowy
przyrzeczonej. Strony mog w umowie przedwstpnej odmiennie okreli zakres odszkodowania.
- strony mog take okreli, za jakie nastpstwa niezawarcia umowy definitywnej dunik bdzie ponosi odpowiedzialno
odszkodowawcz

2.Jednake gdy umowa przedwstpna czyni zado wymaganiom, od ktrych zaley wano umowy
przyrzeczonej, w szczeglnoci wymaganiom co do formy, strona uprawniona moe dochodzi zawarcia
umowy przyrzeczonej.
- jeeli strona nie zoy wymaganego owiadczenia woli, to prawomocne orzeczenie sdu stwierdzajce taki
obowizek zastpuje to owiadczenie
- jeeli uprawniony doprowadzi do zawarcia umowy, nie moe domaga si odszkodowania
4.1 Przedawnienie

Art. 390 3.Roszczenia z umowy przedwstpnej (o zawarcie umowy przyrzeczonej/naprawnienie szkody)

przedawniaj si z upywem roku od dnia, w ktrym umowa przyrzeczona miaa by zawarta.
Jeeli sd oddali danie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstpnej przedawniaj
si z upywem roku od dnia, w ktrym orzeczenie stao si prawomocne.
IV. Ograniczenia swobody zawierania umw
1. Ograniczenia doboru kontrahenta np. konieczno uzyskania zezwolenia dla prowadzenia dziaalnoci
gospodarczej, tylko taki podmiot moe wystpowa po 1 ze stron umowy (np. ubezpieczyciel); ograniczenia mog
dotyczy indywidualnie oznaczonych osb np. prawo pierwokupu
2. Obowizek kontraktowania (zawarcia umowy) - wskazuje on od razu osoby zobowizane ale i tre
umw, ktre s zobowizane zawrze

Ustawy zwykle nakadaj obowizek zawierania umw na podmioty, ktre wycznie dostarczaj
okrelonych dbr lub wiadcz usugi o istotnym dla wszystkich znaczeniu (np. PGNIG)
Realizacja obowizku zaley od inicjatywy podmiotu zainteresowanego uzyskaniem dobra/usugi od
podmiotu zobowizanego do zawarcia umowy skada ofert, przy spenieniu przesanek z ustawy,
adresat zobowizany jest j przyj (brak odpowiedzi milczce przyjcie; jeli wyranie nie przyjmie
podmiot uprawniony moe da aby sd wyda orzeczenie stwierdzajce obowizek zoenia owiadczenia
woli o przyjciu oferty lub da odszkodowania za niespenienie zobowizania)

Obowizek zawarcia umowy moe by realizowany z inicjatywy organw administracji publicznej

oraz przy zastosowaniu sankcji administracyjnych lub karnych nie jest to zobowizanie
cywilnoprawne (np. obowizek zawarcia umowy OC na posiadaczach pojazdw)

Obowizek zawierania umw opatrzonych tylko sankcj odszkodowania w granicach interesu

ujemnego (przedsibiorcy, ktrzy nie zwieraj umowy z konsumentem, naruszajc jego zaufanie)
3. Zezwolenia administracyjne wano umowy jest uzaleniona od uzyskania zezwolenia; zezwolenie takie
nie powoduje obowizku zawarcia umowy
4. Tryb zawierania umowy np. Prawo zamwie publicznych

19

13. WZORCE UMW

I. Wzorzec umowy
1. Wzorzec umowy
- wzorzec umowy wszelkie jednostronnie przygotowane z gry przed zawarciem umowy, gotowe
klauzule umw (postanowienia umowy)
- w szczeglnoci: oglne warunki umowy, wzr umowy, regulamin
- wzorzec umowy jest ustalony przez jedn ze stron umowy
- ustalony wystarczy, e strona zamierza stosowa wzorzec przy zawieraniu umw
- wzorzec jest przeznaczony do wielokrotnego stosowania przez stron, ktra go ustalia, moe zawiera
tylko postanowienia, ktre s powtarzane w umowach (nie mog obejmowa indywidualnych postanowie)
- z wzorcw umw korzystaj gwnie przedsibiorcy, w umowach adhezyjnych
2. Charakter prawny wzorca - kwalifikowane owiadczenie woli, majce szczeglny reim prawny
wzorzec nie jest czci umowy i nie wymaga zgody kontrahenta (pogld dominujcy)
- kompetencja do ich wydawania wzorcw opiera si na zasadzie wolnoci umw moe je wydawa kady
kontrahent (przepisy szczeglne mog modyfikowa regulacj KC dot. wzorca umw np. ochrona
konsumentw)
III. Informacja o wzorcu przesank mocy wicej wzorca
- waciwe poinformowanie drugiej strony o wzorcu umowy stanowi podstawow przesank skutecznoci
prawnej wzorca
1. Dorczenie wzorca
- wzorzec umowy wie drug stron, jeeli zosta jej dorczony przed zawarciem umowy (art. 3841)
- wzorce umowne powinny by dorczane w caoci, jeeli przepis szczeglny nie stanowi inaczej
2. Inne sposoby informowania o wzorcu
a) w razie gdy posugiwanie si wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjte, wie on
take wtedy, gdy druga strona moga si z atwoci dowiedzie o jego treci. Nie dotyczy to jednak
umw zawieranych z udziaem konsumentw, z wyjtkiem umw powszechnie zawieranych w drobnych,
biecych sprawach ycia codziennego (art. 3842)

nie jest konieczne jego dorczenie

strona ustalajca wzorzec powinna dostosowa sposb uprzystpnienia wzorca drugiej stronie do rodzaju
umowy i rozmiaru wzorca (np. ogoszenie wzorca w dzienniku)
umowy konsumenckie konieczne dorczenie wzorca (oprcz w/w wyjtku)

b) Jeeli jedna ze stron posuguje si wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostpni go
drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposb, aby moga ona wzorzec ten przechowywa i
odtwarza w zwykym toku czynnoci

np. przesanie wzorca na pycie CD czy w e-mailu

3. Przejrzysto (transparentno) wzorca

- Wzorzec umowy powinien by sformuowany jednoznacznie i w sposb zrozumiay (art. 3852)
- Jeeli tre wzorca z punktu widzenia typowego adresata jest niezrozumiaa wzorzec nie wywouje
skutkw prawnych
- Postanowienia niejednoznaczne tumaczy si na korzy konsumenta. Zasady tej nie stosuje si w
postpowaniu w sprawach o uznanie postanowie wzorca umowy za niedozwolone (art. 3852)

postanowienia niejednoznaczne powinno si tumaczy na korzy kadej drugiej strony umowy (in dubio
contra proferentem w razie wtpliwoci przeciwko autorowi wzorca umowy)
IV. Wzorzec a umowa
1. Pierwszestwo umowy
- w razie sprzecznoci treci umowy z wzorcem umowy strony s zwizane umow (art. 3851)

sprzeczno treci wzorca z treci umowy nie wpywa na jej wano umowa jest wana i wywouje skutki
prawne, wzorzec jest wany, ale jest bezskuteczny wzgldem 2 strony umowy w zakresie, w jakim jest
sprzeczny z umow

20

2. Wydanie wzorca w czasie trwania stosunku prawnego o charakterze cigym

Art. 3841. Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze cigym wie drug
stron, jeeli zostay zachowane wymagania okrelone w art. 384, a strona nie wypowiedziaa umowy w
najbliszym terminie wypowiedzenia
stosunek o charakterze cigym (sposb zakoczenia - wypowiedzenie) - np. najem

art. 384 strona musi by odpowiednio poinformowana o wzorcu

- zmiana treci istniejcego stosunku zobowizaniowego przez wydanie wzorca (pierwszy lub kolejny raz)
dopuszczalna jest wycznie na podstawie klauzuli modyfikacyjnej, zwartej w umowie lub wzorcu albo na
podstawie przepisu prawnego
- postanowienie umowy lub wzorca musi spenia warunki:
1) nie moe uprawnia do dokonania zmian, ktre naruszaj istotne elementy umowy
2) nie moe mie charakteru blankietowego
3. Konflikt wzorcw
- Art. 3854 1.Umowa midzy przedsibiorcami stosujcymi rne wzorce umw nie obejmuje tych
postanowie wzorcw, ktre s ze sob sprzeczne.
2.Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty oblat niezwocznie zawiadomi, e nie zamierza
zawiera umowy przy zastosowaniu wzorca ustalonego przez oferenta
14. UMOWY KONSUMENCKIE
I. Uwagi oglne
1. Pojcie
- umowy konsumenckie umowy zobowizujce, w ktrych po jednej stronie wystpuje przedsibiorca, a
po drugiej konsument
2. Zasady - ochrona interesu konsumenta
3. Regulacja prawna
- 3 instytucje prawne odnoszce si do wszystkich umw konsumenckich:
1) niedozwolone postanowienia (klauzule) umowne
2) umowy zawierane poza lokalem przedsibiorstwa
3) umowy zawierane na odlego
II. Niedozwolone postanowienia umowne

niedozwolone postanowienia umowne (art. 3851 1) postanowienia umowy zawieranej z

konsumentem (lub wzorca umownego), nie uzgodnione indywidualnie, ktre ksztatuj jego prawa i
obowizki w sposb sprzeczny z dobrymi obyczajami, raco naruszajc jego interesy
Niedozwolone postanowienia umowne nie wi konsumenta; nie dotyczy to postanowie okrelajcych
gwne wiadczenia stron, w tym cen lub wynagrodzenie, jeeli zostay sformuowane w sposb
jednoznaczny
- nie uzgodnione indywidualnie s te postanowienia umowy, na ktrych tre konsument nie mia
rzeczywistego wpywu; w szczeglnoci odnosi si to do postanowie umowy przejtych z wzorca umowy
zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 3851 3)

- take postanowienia wzorca niewczonego do umowy, lecz wicego konsumenta na podstawie

poinformowania go w zgodnie z art. 3841

- ciar dowodu, e postanowienie zostao uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto si na to

powouje (art. 3851 4)
4. Przesanki uznania klauzuli za niedozwolon
1) sprzeczno z dobrymi obyczajami
- dobre obyczaje normy moralne i obyczajowe powszechnie przyjte w stosunkach gospodarczych dla
realizacji okrelonych wartoci (np. uczciwo, fachowo)
- oceny zgodnoci postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje si wedug stanu z chwili
zawarcia umowy, biorc pod uwag jej tre, okolicznoci zawarcia oraz uwzgldniajc umowy pozostajce
w zwizku z umow obejmujc postanowienie bdce przedmiotem oceny (art. 3852)
2) race naruszenie interesw konsumenta
- odwoanie do rwnowagi kontraktowej; nieusprawiedliwiona dysproporcja praw i obowizkw stron na
niekorzy konsumenta

21

5. Katalog klauzul niedozwolonych art. 3853 KC

- katalog otwarty
- w razie wtpliwoci uwaa si- sd moe uzna klauzul za niedozwolon, gdy po przeprowadzeniu oceny
zgodnie z art. 3852 nie pozwoli mu ma jednoznaczn ocen czy klauzula jest niedozwolona
- zamieszczenie w umowie/wzorcu klauzuli o treci z art. 385 3 oznacza automatycznie, e jest niedozwolona
6. Skutki uznania klauzuli za niedozwolon
- klauzule niedozwolone zamieszczone w umowie/wzorcu umowy nie wi konsumenta (art. 38511)
- jeeli (niedozwolone) postanowienie umowy nie wie konsumenta, strony s zwizane umow w
pozostaym zakresie (art. 3851 2)

umowa zostaje zawarta i wywouje skutki prawne poza tymi, ktre zostay wskazane w klauzulach
niedozwolonych

7. Kontrola treci konkretnego stosunku prawnego [kontrola incydentalna (wzorcw umownych)]

- wykonuj j sdy, rozpatrujc w procesie indywidualn spraw w celu ustalenia wicej strony treci stosunku
prawnego
- orzeczenie sdu wywouje skutki wycznie dla stron sprawy
8. Kontrola abstrakcyjna (wzorcw umownych)
- Postpowanie w sprawach o uznanie postanowie wzorca umowy za niedozwolone
- Powdztwo o uznanie postanowie umowy za niedozwolone moe wnie:
1) Kady, kto wedug oferty pozwanego mgby zawrze z nim umow zawierajc postanowienie, ktrego
uznania za niedozwolone da si pozwem
2) Organizacja pozarzdowa, do ktrej zada statutowych naley ochrona interesw konsumentw
3) Rzecznik konsumentw, Prezes UOKiK
4) Zagraniczna organizacja wpisana na list organizacji uprawnionych w pastwach UE do wszczcia
postpowania o uznanie postanowie wzorca umowy za niedozwolone, opublikowan w Dz. Urzdowym UE,
jeeli cel jej dziaania uzasadnia wystpienie przez ni z takim daniem dotyczcym wzorcw umw
stosowanych w Polsce, zagraajcych interesom konsumentw w pastwie czonkowskim, w ktrym
organizacja ta ma swoj siedzib
- Powdztwo wytacza si przeciwko przedsibiorcy stosujcemu wzorzec
- Sprawy te rozpatruje wycznie Sd Okrgowy w Warszawie sprawujcy funkcj sdu ochrony konkurencji i
konsumentw (SOKiK)
- W razie uwzgldnienia powdztwa sd w sentencji wyroku przytacza tre postanowie wzorca umowy
uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. ( naruszenie zakazu = grzywna)
- Wyrok prawomocny ma skutek wobec osb trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone
postanowienia wzorca umowy do rejestru postanowie wzorcw umowy uznanych za niedozwolone.

rozszerzona skuteczno: wg doktryny i SN powszechny zakaz korzystania z klauzuli uznanej za niedozwolon,

dotyczcy wszystkich przedsibiorcw; w orzecznictwie SOKiK by prezentowany pogld, e zakaz dotyczy wycznie pozwanego
przedsibiorcy, na ktry mog powoywa si wszyscy (aktualni i przyszli) jego kontrahenci

- Rejestr prowadzi Prezes UOKiK na podstawie odpisw prawomocnych wyrokw uwzgldniajcych

powdztwa, przesyanych mu przez SOKiK
- Rejestr jest jawny
- Sd zarzdza publikacj kadego wyroku
III. Umowy zawierane poza lokalem przedsibiorstwa
- reguluje ustawa o ochronie niektrych praw konsumentw oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon
przez produkt niebezpieczny
1. Miejsce zawarcia umowy
- ustawa odnosi si tylko do zawierania umw poza lokalem przedsibiorstwa

- jeeli konsument zawiera umow w lokalu przedsibiorstwa domniemanie, e jest przygotowany do jej zawarcia, nie moe
by zaskoczony ofert, a lokal peni funkcj identyfikujc przedsibiorc

- lokal przedsibiorstwa miejsce do obsugiwania publicznoci i oznaczone zgodnie z przepisami o

dziaalnoci gospodarczej
- umowy zawierane w lokalu przedsibiorstwa, ale bdce rezultatem zorganizowanego zbierania ofert
konsumentw w czasie odwiedzin przedsibiorcy lub osoby dziaajcej w jego imieniu (np. akwizytor) w miejscu
pracy konsumenta, w jego mieszkaniu albo w innym miejscu jego prywatnego pobytu traktowane, jak
zawierane poza lokalem przedsibiorstwa

22

- przepisy tej ustawy nie odnosz si do umw zawieranych przez konsumentw za porednictwem Internetu
2. Wyczenia
- katalog zamknity
- Przepisw o umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsibiorstwa nie stosuje si do umw:
1) o charakterze cigym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzeday lub przez odwoanie si do
ogosze, reklam, cennikw i innych informacji skierowanych do ogu albo do poszczeglnych osb, jeeli
konsument mg uprzednio zapozna si z treci otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecno drugiej strony
umowy, a zarazem w tej ofercie lub informacji, jak i w umowie zastrzeono prawo konsumenta do odstpienia od
umowy w terminie dziesiciu dni od dnia jej zawarcia,
2) sprzeday artykuw spoywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawc do miejsca zamieszkania
konsumenta,
3) powszechnie zawieranych w drobnych biecych sprawach ycia codziennego, o wartoci przedmiotu umowy
do rwnowartoci 10 EURO,
4) o prace budowlane,
5) dotyczcych nieruchomoci, z wyczeniem usug remontowych,
6) ubezpieczenia, w tym o czonkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji,
7) dotyczcych papierw wartociowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i
inwestycyjnych (usugi inwestycyjne).
3. Sposb zawarcia umw poza lokalem przedsibiorstwa
1) Przedsibiorca (lub jego reprezentant) proponujcy zawarcie umowy okazuje przed zawarciem umowy
dokument potwierdzajcy prowadzenie dziaalnoci gospodarczej oraz dokument tosamoci (reprezentant
ponadto dokument potwierdzajcy swoje umocowanie)
obowizek legitymacyjny; niezastosowanie si odpowiedzialno na podstawie art. 139a KW

2) Przedsibiorca (reprezentant) powinien przed zawarciem umowy poinformowa konsumenta na pimie o

prawie odstpienia od umowy w terminie 10 dni od zawarcia umowy i wrczy mu wzr owiadczenia o
odstpieniu wraz z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresem zamieszkania (siedziby)
- sankcja za niedopenienie tego obowizku - przesunicie terminu do odstpienia od umowy
- konsument, na danie przedsibiorcy, powiadcza na pimie, e zosta poinformowany o prawie odstpienia i
e otrzyma wzr owiadczenia o odstpieniu od umowy
3) W razie zawarcia umowy przedsibiorca obowizany jest wrczy konsumentowi pisemne potwierdzenie
zawarcia umowy, stwierdzajce jej dat i rodzaj oraz przedmiot wiadczenia i cen
- potwierdzenie to nie jest rwnoznaczne z zachowaniem formy pisemnej umowy (nie zawiera owiadczenia woli stron, tylko

informacj, e umowa we wskazanej dacie zostaa zawarta)

4. Odstpienie od umowy
- konsument, ktry zawar umow poza lokalem przedsibiorstwa, moe od niej odstpi bez podania przyczyn,
skadajc stosowne owiadczenie na pimie, w terminie dziesiciu dni od zawarcia umowy (cooling off period)
- konsumentowi z mocy ustawy przysuguje prawo odstpienia od umowy
- zastosowanie tej normy nie moe by uchylone postanowieniami umownymi, w szczeglnoci:
- nie jest dopuszczalne zastrzeenie, e konsumentowi wolno odstpi od umowy za zapat
oznaczonej sumy (odstpne)

sprzeczne postanowienia umowne nie licz si, a umowa jest wana i wywouje skutki prawne w pozostaym zakresie
strony mog uksztatowa w umowie prawo odstpienia w sposb korzystniejszy dla konsumenta, ni przewiduje ustawa

- prawo odstpienia od umowy prawo ksztatujce, ktre konsument wykonuje przez owiadczenie skadane
drugiej stronie (przedsibiorcy)
- owiadczenie w formie pisemnej, dla celw dowodowych (ad probationem)
- termin do zoenia owiadczenia: 10 dni od zawarcia umowy
wystarczy wysanie owiadczenia przed upywem terminu

- po upywie terminu prawo do odstpienia wygasa (chyba e strony ustaliy w umowie duszy termin)
- bieg terminu rozpoczyna si od dnia zawarcia umowy
- jeeli konsument nie zosta poinformowany na pimie o prawie odstpienia od umowy, bieg terminu nie
rozpoczyna si, a konsument moe odstpi od umowy w terminie dziesiciu dni od uzyskania informacji o
prawie odstpienia
- w kadym wypadku prawo do odstpienia wygasa po upywie 3 miesicy od wykonania umowy
- W razie odstpienia umowa jest uwaana za niezawart, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiza
- To, co strony wiadczyy, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba e zmiana bya konieczna w
granicach zwykego zarzdu. Jeeli konsument dokona jakichkolwiek przedpat, nale si od nich odsetki
ustawowe od daty dokonania przedpaty.

23

 zwrot powinien nastpi niezwocznie, nie pniej ni w terminie 14 dni

IV. Umowy zawierane na odlego
- reguluje ustawa o ochronie niektrych praw konsumentw oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon
przez produkt niebezpieczny
1. Zawarcie umowy na odlego
a) umowy zawierane z konsumentem bez jednoczesnej obecnoci obu stron, przy wykorzystaniu rodkw
porozumiewania si na odlego (np. list seryjny, telefon, katalog, radio, telewizja, poczta
elektroniczna) s umowami na odlego, jeeli kontrahentem konsumenta jest przedsibiorca, ktry w
taki sposb zorganizowa swoj dziaalno.
przedsibiorca zorganizowa swoj dziaalno przez wykorzystanie rodkw porozumiewania si na

odlego (np. internetowa wysyka ksiek)

nie obejmuje to umw, ktre s zawierane z konsumentem przez przedsibiorc, ktrego dziaalno jest
zorganizowana w taki sposb, e zawieranie umw przy uyciu rodkw porozumiewania si na odlego
jest traktowane jako 1 z wielu stosowanych sposobw zawarcia umowy (np. telefoniczna sprzeda ksiki w
ksigarni)

2. Wyczenia
a) przepisw o umowach zawieranych na odlego nie stosuje si do umw
- z wykorzystaniem automatw, rent, zawartych z operatorami telekomunikacji przy wykorzystaniu
publicznych automatw telefonicznych, dotyczcych nieruchomoci (z wyjtkiem najmu), sprzeday z licytacji
b) przepisy ustawy stosuje si czciowo (z wyczeniem art. 9 informacja wstpna, 7 odstpienie od umowy, 12 termin wykonania umowy) do:
- sprzeday artykuw spoywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawc do mieszkania lub miejsca
pracy konsumenta
- wiadczenia usug w zakresie zakwaterowania, transportu, rozrywek, gastronomii
3. Zgoda konsumenta na posuenie si okrelonym rodkiem porozumiewania si na odlego
a) posuenie si telefonem, wizjofonem, telefaksem, poczt elektroniczn, automatycznym urzdzeniem
wywoujcym lub innym rodkiem komunikacji elektronicznej w celu zoenia propozycji zawarcia umowy
moe nastpi wycznie za uprzedni zgod konsumenta
- propozycja zawarcia umowy zoenie oferty, zaproszenie do skadania ofert lub zamwie, zaproszenie
do podjcia rokowa
- nieudzielenie zgody nie powoduje niewanoci nastpnie zawartej umowy; powoduje odpowiedzialno
odszkodowawcz lub uatwienie powoywania si na bd
b)
c)

posuenie si rodkami porozumiewania na odlego w celu zoenia propozycji zawarcia umowy nie moe
odbywa si na koszt konsumenta
jeeli przedsibiorca wzmacnia propozycj zawarcia umowy, rwnoczesnym spenieniem oferowanego
wiadczenia, niezamwionego przez konsumenta (np. przesya oferowan ksik) to czyni to wycznie
na wasne ryzyko i nie nakada to na konsumenta adnych zobowiza

bierne zachowanie si konsumenta nie moe by rozumiane jako przyjcie oferty

4. Obowizek informacji
a) konsument powinien by poinformowany przez przedsibiorc, przy uyciu rodka porozumiewania si na
odlego, najpniej w chwili zoenia mu propozycji zawarcia umowy o elementach identyfikujcych
przedsibiorc, przedmiocie umowy, prawach i obowizkach stron (szczegowo - art. 9 ust. 1 ustawy)
b) informacje powinny by sformuowane jednoznacznie, w sposb zrozumiay i atwy do odczytania
- informacje niejednoznaczne mog by interpretowane na korzy konsumenta
- informacje zrozumiae czytelne/syszalne, w j. polskim; informacje niezrozumiale culpa in contrahendo

c)

przedsibiorca jest obowizany do potwierdzenia konsumentowi na pimie w/w informacji, najpniej w

momencie rozpoczcia speniania wiadczenia
- niespenienie obowizku przeduenie terminu do odstpienia od umowy przez konsumenta

5. Tre umowy
a) tre umowy ustalaj strony, mog one uregulowa sytuacj prawn konsumenta korzystniej od
regulacji ustawowej, nie mog gorzej - bezskuteczne (charakter semiimperatywny norm)
b) umowy o wiadczenia cige lub okresowe mog by zawarte na czas oznaczony lub nieoznaczony
- umow zawart na czas duszy ni rok, poczytuje si po upywie tego terminu za zawart na czas
nieoznaczony
- umowy zawarte na czas nieoznaczony kada ze stron moe wypowiedzie z zachowaniem terminu
miesicznego (strony mog zastrzec krtszy termin wypowiedzenia)

24

c)
d)
e)

umowa nie moe nakada na konsumenta obowizku zapaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem
wiadczenia.
umowa powinna okrela miejsce i sposb skadania reklamacji, niepowodujcy nadmiernych trudnoci
lub kosztw po stronie konsumenta (podlega kontroli sdu)
termin wykonania umowy ustalaj strony; jeeli tego nie zrobi przedsibiorca powinien wykona
umow najpniej w terminie 30 dni po zoeniu przez konsumenta owiadczenia o zawarciu umowy

6. Skutki niewykonania umowy przez przedsibiorc

a) przedsibiorca ma prawo odstpienia od umowy, jeeli nie moe on speni wiadczenia z tego powodu, e
przedmiot wiadczenia nie jest dostpny
przedsibiorca powinien niezwocznie, najpniej jednak w terminie 30 dni od zawarcia umowy,
zawiadomi o tym konsumenta i zwrci ca otrzyman od niego sum pienin
przedsibiorca nie ponosi odpowiedzialnoci odszkodowawczej z tytuu niewykonania umowy

b)

jeeli przedsibiorca nie moe wykona zobowizania z powodu przejciowej niemonoci spenienia
wiadczenia o waciwociach zamwionych przez konsumenta, przedsibiorca moe, jeeli zawarto takie
zastrzeenie w umowie, zwolni si z zobowizania przez spenienie wiadczenia zastpczego, o tej
samej jakoci, przeznaczeniu, cenie/wynagrodzeniu, informujc konsumenta na pimie o jego prawie
nieprzyjcia tego wiadczenia i odstpienia od umowy, ze zwrotem rzeczy na koszt przedsibiorcy.
brak w/w zastrzeenia w umowie przedsibiorca odpowiada na zasadach oglnych

7. Odstpienie od umowy konsumenta

a) Konsument, ktry zawar umow na odlego, moe od niej odstpi bez podania przyczyn, skadajc
stosowne owiadczenie na pimie w terminie dziesiciu dni (ustawowe prawo odstpienia konsumenta)
- do zachowania tego terminu wystarczy wysanie owiadczenia przed upywem terminu
b) Niedopuszczalne jest zastrzeenie, e konsumentowi wolno odstpi od umowy za zapat oznaczonej
sumy (odstpne)
c) Skutki: W razie odstpienia od umowy umowa jest uwaana za niezawart, a konsument (przedsibiorca
te) jest zwolniony z wszelkich zobowiza; to, co strony wiadczyy, ulega zwrotowi w stanie
niezmienionym, chyba e zmiana bya konieczna w granicach zwykego zarzdu. Zwrot powinien
nastpi niezwocznie, nie pniej ni w terminie czternastu dni. Jeeli konsument dokona jakichkolwiek
przedpat, nale si od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpaty.
d) Termin (zawity) 10 dniowy do odstpienia liczy si od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy
wiadczenia usugi - od dnia jej zawarcia (cooling off period)
e) Termin do odstpienia wynosi 3 msc, od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dot. wiadczenia usugi od
dnia jej zawarcia, gdy przedsibiorca nie potwierdzi zoonej przez siebie propozycji zawarcia
umowy (jeeli po rozpoczciu biegu tego terminu konsument otrzyma potwierdzenie termin skraca si
do 10 dni od tej daty)

Usugi finansowe prawo odstpienia wynosi 14 lub 30 dni w zalenoci od rodzaju usugi
- Jeeli strony nie umwiy si inaczej, prawo odstpienia od umowy zawartej na odlego nie
przysuguje konsumentowi w wypadkach:
1) wiadczenia usug rozpocztego, za zgod konsumenta, przed upywem 10 dniowego terminu
2) dotyczcych nagra audio-wideo oraz zapisanych na informatycznych nonikach danych po usuniciu przez konsumenta ich
oryginalnego opakowania;
3) umw dotyczcych wiadcze, za ktre cena lub wynagrodzenie zaley wycznie od ruchu cen na rynku finansowym;
4) wiadcze o waciwociach okrelonych przez konsumenta w zoonym przez niego zamwieniu lub cile zwizanych z
jego osob;
5) wiadcze, ktre z uwagi na ich charakter nie mog zosta zwrcone lub ktrych przedmiot ulega szybkiemu zepsuciu;
6) dostarczania prasy;
7) usug w zakresie gier hazardowych.

15. UMOWY ODNOSZCE SI DO OSB TRZECICH

I. Umowa o wiadczenie na rzecz osoby trzeciej (pactum in faworem tertii) [art. 393]
- jeeli w umowie zastrzeono, e dunik speni wiadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku
odmiennego postanowienia umowy, moe da bezporednio od dunika spenienia zastrzeonego wiadczenia
- umowa na rzecz osoby trzeciej zastrzeenie modyfikujce inn umow (zasadnicz) albo stosunek
obligacyjny wynikajcy z innego zdarzenia prawnego, w ktrym strony (dunik i wierzyciel) postanowiy, e
dunik speni wiadczenie na rzecz osoby trzeciej (niebiorcej udziau w zawarciu umowy), a osoba ta, w braku
odmiennego postanowienia umowy (na rzecz osoby trzeciej) moe da bezporednio od dunika
zastrzeonego wiadczenia
- zastrzeenie to umieszczane jest w umowie gwnej podczas jej zawierania lub zmiany, albo w umowie uzupeniajcej tre
stosunku prawnego powstaego z innego zdarzenia

- zawarcie umowy na rzecz osoby trzeciej powoduje spicie ze sob 3 stosunkw prawnych czcych strony
umowy i osob trzeci:

25

1) stosunek waluty czy wierzyciela i osob trzeci; uksztatowany poza umow o wiadczenie na rzecz
osoby trzeciej, wyjania prawny i gospodarczy sens przysporzenia uzyskanego przez osob trzeci, wskutek
wiadczenia na jej rzecz dunika (np. osoba trzecia poyczya 1000 z wierzycielowi)
2) stosunek pokrycia czy wierzyciela i dunika; wyznacza go umowa zasadnicza lub inne zdarzenie prawne
zmodyfikowane zastrzeeniem wiadczenia na rzecz osoby trzeciej; stanowi przyczyn dla zobowizania dunika
wobec osoby trzeciej (np. stosunek kupna-sprzeday midzy wierzycielem i dunikiem)
3) stosunek zapaty czy dunika i osob trzeci; wyznacza go umowa o wiadczenie na rzecz osoby trzeciej
zawarta w umowie zasadniczej lub modyfikujca stosunek prawny z innego zdarzenia; wyraa roszczenie osoby
trzeciej o spenienie przez dunika zastrzeonego wiadczenia (np. zastrzeenie w umowie kupna-sprzeday e

dunik ma zapaci 1000 z ceny za przedmiot osobie trzeciej)

- niewaciwa umowa na rzecz osoby trzeciej strony w umowie zastrzegy, e dunik speni wiadczenie do
rk osoby trzeciej, ale osoba trzecia nie nabdzie wasnego prawa dania od dunika wiadczenia
osoba trzecia uzyskuje tylko upowanienie do odbioru wiadczenia dunika

- jeeli strony w umowie o wiadczenie na rzecz osoby trzeciej nie okreliy bliej sytuacji prawnej osoby trzeciej
waciwa umowa na rzecz osoby trzeciej (osoba trzecia moe da bezporednio od dunika spenienia
zastrzeonego wiadczenia)
2. Skutki
a) osoba trzecia ma prawo da od dunika wiadczenia okrelonego w treci stosunku prawnego czcego
dunika z wierzycielem
b) prawo osoby trzeciej wynikajce z zastrzeenia obowizku wiadczenia na rzecz osoby trzeciej w umowie, ma
charakter prowizoryczny - osoba trzecia moe, a nie musi z niego skorzysta, a zastrzeenie moe by
odwoane lub zmienione (bez jej zgody)
- jeeli osoba trzecia owiadczy ktrejkolwiek ze stron, e chce z zastrzeenia skorzysta zastrzeenie co
do obowizku wiadczenia na rzecz osoby trzeciej nie moe by odwoane ani zmienione
definitywne nabycie prawa przez osob trzecia

owiadczenie w dowolnej formie, chyba e umowa wymaga formy szczeglnej

- zastrzeenie traci wano take, gdy osoba trzecia owiadczy, e z niego nie skorzysta
c) dunikowi przysuguj wobec osoby trzeciej wszystkie zarzuty wynikajce ze stosunku prawnego czcego
go z wierzycielem
- dunik moe powoa si take na zarzuty osobicie przysugujce mu wzgldem osoby trzeciej
d) zastrzeenie wiadczenia na rzecz osoby trzeciej, ktra je przyja, pozbawia wierzyciela moliwoci
domagania si wiadczenia na swoj rzecz
III. Umowa o wiadczenie przez osob trzeci (art. 391)
- Jeeli w umowie zastrzeono, e osoba trzecia zacignie okrelone zobowizanie albo speni okrelone
wiadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczyni, odpowiedzialny jest za szkod, ktr druga strona ponosi przez
to, e osoba trzecia odmawia zacignicia zobowizania albo nie spenia wiadczenia. Moe jednak zwolni si od
obowizku naprawienia szkody speniajc przyrzeczone wiadczenie, chyba e sprzeciwia si to umowie lub
waciwoci wiadczenia.

jeeli w umowie zastrzeono, e osoba trzecia zachowa si w okrelony sposb, to nie wynikaj std dla niej
adne skutki prawne
skutki prawne powstaj midzy stronami takiej umowy
1 strona (przyrzekajcy, gwarant, dunik) przyrzeka 2 stronie (beneficjent gwarancji, wierzyciel) e osoba
trzecia zacignie zobowizanie albo speni wiadczenie odesanie do innego stosunku zobowizaniowego
przyrzeczenie oznacza, e przyrzekajcy daje gwarancj, e osoba trzecia zacignie zobowizanie lub speni
wiadczenie
umowa obliguje wycznie przyrzekajcego wobec wierzyciela

Odpowiedzialno gwaranta wobec beneficjenta gwarancji

- jeeli gwarant przyrzek tylko, e osoba trzecia zacignie zobowizanie, to odpowiada on wobec beneficjenta
jedynie w ramach negatywnego interesu umownego
- jeeli gwarant zapewni, e osoba trzecia speni wiadczenie, powinien wyrwna beneficjentowi gwarancji
wszelkie szkody, ktre beneficjent ponis wskutek niewykonana prze osob trzeci przyrzeczonego wiadczenia
- gwarant moe si zwolni z obowizku naprawienia szkody, jeeli nie speni przyrzeczone wiadczenie
zamiast osoby trzeciej, chyba e sprzeciwia si to umowie lub waciwoci wiadczenia
III. Umowa o zwolnienie dunika przez osob trzeci od obowizku wiadczenia (art. 392)
- Jeeli osoba trzecia zobowizaa si przez umow z dunikiem zwolni go od obowizku wiadczenia, jest ona
odpowiedzialna wzgldem dunika za to, e wierzyciel nie bdzie od niego da spenienia wiadczenia

26

 po 1 stronie stosunku wystpuje podmiot bdcy dunikiem w jakimkolwiek stosunku prawnym, po 2 stronie
podmiot, ktry w tym stosunku nie uczestniczy (osoba trzecia)
umowa ta nie zmienia pozycji prawnej dunika wobec wierzyciela, ktry zachowuje swoj wierzytelno
wobec dunika
osoba trzecia ponosi odpowiedzialno odszkodowawcz wobec dunika za to, e wierzyciel nie bdzie
da wobec dunika spenienia wiadczenia
jeeli osoba trzecia speni wiadczenie, do ktrego zobowizany by dunik, z reguy wstpuje w prawa
zaspokojonego wierzyciela
ROZDZIA V. CZYNY NIEDOZWOLONE
16. UWAGI WPROWADZAJCE
I. Pojcie
- Do czynw niedozwolonych ustawa zalicza nie tylko zawinione dziaania czowieka, ale i innego rodzaju zachowania ludzkie
oraz zdarzenia, ktre nawet do tej klasy zjawisk nie nale.
- Podmiot odpowiedzialny za szkod wyrzdzon czynem niedozwolonym zobowizany jest do jej naprawienia
- Przy ustalaniu odpowiedzialnoci z tytuu czynw niedozwolonych (wiadczenie odszkodowawcze) znajduj zastosowanie
przepisy oglne dotyczce zwizku przyczynowego, szkody i sposobw jej naprawienia (art. 361-363 k.c.), z pewnymi
modyfikacjami
- W systemie odpowiedzialnoci deliktowej obowizek naprawienia tej szkody powstaje tylko wtedy, gdy poszkodowany w
nastpstwie czynu niedozwolonego ponis szkod, za ktry inny podmiot ponosi odpowiedzialno. Jeeli taki stan
faktyczny si zici, osoba odpowiedzialna za wyrzdzenie szkody od razu jest zobowizana do jej naprawienia
poszkodowanemu.
- szkoda z czynu niedozwolonego powstaje zobowizanie do jej naprawienia przez podmiot odpowiedzialny
- wyrzdzenie szkody jest traktowane jako samoistne rdo zobowizania
- wiadczenie polegajce na naprawieniu szkody wynikej z czynu niedozwolonego jest wiadczeniem pierwotnym, w tym
stosunku zobowizaniowym.
- Odpowiedzialno kontraktowa jest nastpstwem niewykonania lub nienaleytego wykonania istniejcego stosunku
zobowizaniowego; pierwotny stosunek zobowizaniowy trwa nadal, a jedynie wiadczenie ulega czciowej lub cakowitej
transformacji w wiadczenie odszkodowawcze
- przy odpowiedzialnoci kontraktowej wyrzdzenie szkody nastpuje w ramach istniejcego stosunku zobowizaniowego, w
skutek czego od razu znany jest zindywidualizowany podmiot odpowiedzialny za szkod
przesanki odpowiedzialnoci maj jedynie pozwoli orzec, czy podmiot ponosi odpowiedzialno
- przy odpowiedzialnoci deliktowej trzeba dopiero poszukiwa dunika tego stosunku zobowizaniowego i to wrd
nieograniczonego krgu podmiotw
przesanki odpowiedzialnoci maj pozwoli zindywidualizowa podmiot odpowiedzialny i orzec, czy ponosi on
odpowiedzialno

Przesanki odpowiedzialnoci deliktowej:

1) zdarzenie, z ktrym system prawny wie odpowiedzialno na okrelonej zasadzie (winy, ryzyka, susznoci)
- np. dziaanie lub zaniechanie czowieka

2) szkoda
3) zwizek przyczynowy midzy zdarzeniem a szkod (adekwatny zwizek przyczynowy)
17. ODPOWIEDZIALNO ZA WASNE CZYNY
I. Uwagi oglne
- Odpowiedzialno za wasne czyny oparta jest na zasadzie winy
Art. 415.Kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod, obowizany jest do jej naprawienia.
- dotyczy wszystkich podmiotw prawa cywilnego, osb fizycznych i osb prawnych
Art. 416.Osoba prawna jest obowizana do naprawienia szkody wyrzdzonej z winy jej organu.

- za inne osoby w strukturze organizacyjnej osoby prawnej odpowiada jak za cudze czyny (np. pracownicy art. 430)

- art. 415 ma na wzgldzie zawiniony czyn czowieka (dziaanie/zaniechanie, dokonanie czynnoci

psychofizycznej jak i konwencjonalnej)
- za czyn zawiniony moe uchodzi jedynie takie zachowanie czowieka (czyn), ktre jest zarazem zawinione i
bezprawne
- dominuje stanowisko wskazujce dwa znamiona czynu:
a) podmiotowa niewaciwo postpowania wina podmiotowe cechy zachowania si sprawcy szkody
(wiadomo i wola sprawcy)
b) przedmiotowa niewaciwo postpowania bezprawno obiektywna przesanka uznania zachowania za
zawinione (tylko przesanka, nie skadnik winy)
- jako zawinione mog by kwalifikowane wycznie zachowania bezprawne

27

II. Bezprawno
1. Pojcie
- Bezprawno niezgodno zachowania si sprawcy z porzdkiem prawnym
- bezprawno bezwzgldna naruszenie powinnoci powszechnych
- Zakresem tego pojcia nie s objte tylko naruszenia wyraone w przepisach (zakazy lub nakazy adresowane do
ogu ale take naruszenia zasad wspycia spoecznego)
2. Wyczenia bezprawnoci
- Nale do nich:
a) obrona konieczna
b) stan wyszej koniecznoci
c) dozwolona samopomoc
d) zgoda poszkodowanego
e) wykonywanie wasnych praw podmiotowych
a) Obrona konieczna - polega na odparciu bezporedniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro
wasne lub innej osoby. Sprawca nie jest odpowiedzialny za szkod wyrzdzon napastnikowi.
- rdem zagroenia jest w tym przypadku dziaalno czowieka, ktra niekoniecznie musi by zawiniona, lecz
zawsze bezprawna.
- Dobrem zagroonym moe by dobro majtkowe lub osobiste
- Zagroenie jest bezporednie, gdy trwa w momencie podjcia obrony przed niebezpieczestwem
- dobro jest aktualnie atakowane lub moment ataku jest bardzo bliski
- obrona nie moe by przedwczesna (przed zamachem) ani spniona (po zamachu)

- zastosowane rodki powinny by konieczne (niezbdne do odparcia zamachu)

- Przekroczenie granic obrony koniecznej nie powoduje uchylenia bezprawnoci, lecz pociga za sob
odpowiedzialno odpierajcego zamach za wywoan takim dziaaniem szkod.
- moliwo obnienia odszkodowania na zasadzie przyczynienie si poszkodowanego do powstania szkody

b) Stan wyszej koniecznoci (art. 424)

- Kto zniszczy lub uszkodzi cudz rzecz albo zabi lub zrani cudze zwierz w celu odwrcenia od siebie lub od
innych niebezpieczestwa grocego bezporednio od tej rzeczy lub zwierzcia, ten nie jest odpowiedzialny za
wynik std szkod, jeeli
1) niebezpieczestwa sam nie wywoa i
2) niebezpieczestwu nie mona byo inaczej zapobiec (w szczeglnoci przez zwrcenie si do odpow. org. pastwa) i
3) jeeli ratowane dobro jest oczywicie waniejsze anieli dobro naruszone
- dobra osobiste maj absolutny priorytet przed dobrami majtkowymi

c) Dozwolona samopomoc- przewidziana w przypadkach wyranie w ustawie wskazanych. Dziaanie w tych

granicach nie jest bezprawne, a jeeli doprowadzio do wyrzdzenia szkody to sprawca nie jest za ni
odpowiedzialny.
d) Zgoda poszkodowanego- na dziaanie ingerujce w sfer jego dbr uchyla bezprawno tych dziaa, w
takim zakresie, w jakim poszkodowany moe dysponowa naruszonymi dobrami
e) Wykonywanie wasnych praw podmiotowych- wycza bezprawno tych dziaa i zwalnia z
odpowiedzialnoci za nie (np. suebnoci)
III. Wina
1. Pojcie
- Wina jest pojciem odnoszcym si do sfery zjawisk psychicznych sprawcy, dlatego okrela si j mianem podmiotowej strony czynu.
- Dopiero czyny bezprawne mog uzyska kwalifikacj czynw zawinionych.
- przyjmuje si normatywn teori winy - naganna decyzja czowieka odnoszca si do podjtego przez niego
bezprawnego czynu (take zaniechania); koncepcja ta bierze pod uwag sfer przey psychicznych sprawcy jak i
koncentruje si na moliwoci postawienia sprawcy zarzutu, z powodu podjcia przez niego niewaciwej
(nagannej) decyzji w konkretnej sytuacji (teoria normatywna w ujciu kompleksowym)
2. Kwalifikacje psychiczne
- Win moe ponosi czowiek dziaajcy z odpowiednim rozeznaniem (poczytalny i dojrzay psychicznie)
- KC wskazuje 2 okolicznoci, ktre nie pozwalaj przypisa winy sprawcy szkody (wyczaj win):
a) Niepoczytalno
Art.425.1.Osoba, ktra z jakichkolwiek powodw znajduje si w stanie wyczajcym wiadome albo swobodne
powzicie decyzji i wyraenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkod w tym stanie wyrzdzon.
- stan niepoczytalnoci sprawcy musi zachodzi w chwili wyrzdzenia przez niego szkody

2.Jednake kto uleg zakceniu czynnoci psychicznych wskutek uycia napojw odurzajcych albo innych
podobnych rodkw, ten obowizany jest do naprawienia szkody, chyba e stan zakcenia zosta wywoany bez
jego winy.

28

b) Mody wiek czowieka

Art. 426.Maoletni, ktry nie ukoczy lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialnoci za wyrzdzon szkod.

- art. 426 nie jest podstaw dla tworzenia wzruszalnego domniemania prawnego, e osoby, ktre ukoczyy 13 lat s poczytalne

- kwestia poczytalnoci maoletniego, ktry ukoczy 13 lat

- na podstawie oglnego dowiadczenia yciowego (bez koniecznoci prowadzenia szczeglnych dowodw w
tym wzgldzie) sd moe z reguy przyj, e maoletni, ktry ukoczy 13 lat jest poczytalny; jeeli
maoletni sprawca twierdzi inaczej powinien udowodni swoj niepoczytalno
3. Rodzaje i mierniki winy
- Dwie postacie winy;
a) wina umylna
b) wina nieumylna (niedbalstwo)
a) wina umylna sprawca chce (dolus directus zamiar bezporedni) przez swoje bezprawne zachowanie
(dziaanie/zaniechanie) wyrzdzi drugiemu szkod albo przewidujc moliwo wyrzdzenia szkody swoim
bezprawnym zachowaniem, wiadomie godzi si na to (dolus eventualis zamiar ewentualny)
b) wina nieumylna (niedbalstwo) wie si niedooeniem wymaganej (naleytej) starannoci
- mierniki naleytej starannoci wskazuje art. 355, ktry odnosi si do odpowiedzialnoci kontraktowej jak i
deliktowej naley zachowa staranno wymagan w stosunkach danego rodzaju (naleyta staranno)
- miernik obiektywny (abstrakcyjny) wzorzec powinnego zachowania dla kadego, kto znajdzie si w
okrelonej sytuacji (np. wzorzec lekarza specjalisty)
- zarzut niedbalstwa jest uzasadniony, gdy sprawca szkody zachowa si w sposb niezgodny z wzorcem
- samo odstpstwo od wzorca naleytej starannoci nie decyduje jeszcze o niedbalstwie; trzeba jeszcze
ustali czy w danych okolicznociach i z uwagi na indywidualne cechy sprawcy mg si on zachowa w
sposb naleyty jeli nie ponosi win
- formua generalna deliktu (art. 415) wie odpowiedzialno odszkodowawcz z kad postaci winy, poza
wyjtkami wskazanymi w ustawie, ktre ograniczaj odpowiedzialno wycznie do winy umylnej

IV. Wspsprawstwo i wspodpowiedzialno

- Wspsprawstwo wg KC obejmuje wyrzdzenie szkody przez kilku sprawcw, podeganie, pomocnictwo,
wiadome skorzystanie z wyrzdzonej szkody (art. 422 KC)

- podegacz, pomocnik, osoba ktra wiadomie skorzystaa z wyrzdzonej szkody ponosz odpowiedzialno za szkod obok
bezporedniego sprawcy

1. Wyrzdzenie szkody przez kilku sprawcw

- Jeeli szkoda zostaa wyrzdzona przez kilku sprawcw dziaajcych w porozumieniu lub bez porozumienia, to
wszyscy sprawcy ponosz odpowiedzialno solidarn za wyrzdzona wsplnie szkod, jeeli czyny ich byy
zawinione (art. 415)
2. Podeganie i pomocnictwo
- Podegacz oddziaywuje na sfer motywacyjn bezporedniego sprawcy, dc do wywoania u niego zamiaru
lub utwierdzenia go w zamiarze popenienia czynu niedozwolonego.
- Pomocnik- wspiera sprawc intelektualnie lub fizycznie w popenieniu czynu niedozwolonego
- Zachowanie podegacza i pomocnika zawsze wykazuj znamiona winy umylnej.
- Jako wspsprawcy szkody ponosz oni wraz ze sprawc bezporednim solidarn odpowiedzialno za
wyrzdzon przez tego ostatniego szkod, chociaby nawet nie osignli z tego korzyci. Jednak ich
odpowiedzialno jest ograniczona tylko do tej szkody, do ktrej powstania nakaniali lub pomagali. Mog take
ponosi wyczn odpowiedzialno, jeeli sprawcy bezporedniemu nie mona winy przypisa.
3. Skorzystanie ze szkody - paserstwo
- Osoba, ktra wiadomie skorzystaa z wyrzdzonej drugiemu szkody odpowiada wycznie za czyn wasny
- wynika to z tego, e pojawia si ona ju po wyrzdzeniu szkody przez sprawc

- Odpowiedzialno ta opiera si na winie umylnej

29

- Korzy, ktr odniosa osoba odpowiedzialna, musi pochodzi z korzyci odniesionej przez bezporedniego
sprawc w nastpstwie wyrzdzenia szkody poszkodowanemu (zwykle - paserstwo).
- Odnoszcy korzy odpowiada tylko w granicach nastpstw wasnego czynu (nie za ca szkod
wyrzdzon przez sprawc bezporedniego). W tych granicach jest to odpowiedzialno solidarna ze sprawc
bezporednim.
V. Ciar dowodu
1. Regua oglna
- Ciar dowodu okolicznoci wskazanych w art. 415 KC w caoci spoczywa na poszkodowanym. Odnosi si to
do istnienia i wysokoci szkody, zwizku przyczynowego oraz zawinionego i bezprawnego zachowania sprawcy
- Co do szkd wywoanych w nastpstwie naruszenia dbr osobistych ustanowione zostao domniemanie
prawne, ze naruszenia te dokonane zostay bezprawnie.
2. Wina anonimowa (bezimienna)
- Pozwala ona przypisa win osobie prawnej, jeeli wskae si, e szkoda zostaa wyrzdzona przez
niezidentyfikowan osob fizyczn dziaajca w strukturze organizacyjnej danej osoby prawnej.

- zbdne jest odwoanie do w/w koncepcji, przy odpowiedzialnoci za szkody wyrzdzone wykonywaniem wadzy publicznej
- przydatna przy ustalaniu odpowiedzialnoci za szkody wyrzdzone z winy organw osb prawnych, wyrzdzone przez
podwadnego, wywoane uchybieniami w funkcjonowaniu jednostek organizacyjnych (np. zaniedbania personelu w ZOZ)

18. ODPOWIEDZIALNO ZA CUDZE CZYNY

I. Odpowiedzialno osb zobowizanych do nadzoru (odpowiedzialno za niepoczytalnych i maoletnich)
1.Uwagi wprowadzajce

Sytuacja, w ktrej mona przypisa win osobie zobowizanej do nadzoru jak i podopiecznemu:
- Zawiniony czyn czowieka moe polega na tym, e nie dopeni on cicego na nim obowizku nadzoru nad
inn osob, ktra w nastpstwie tego wyrzdzia komu szkod
W takim przypadku zobowizany do nadzoru ponosi odpowiedzialno za wasne zachowanie (chodzi o
win za niestaranny nadzr tzw. win w nadzorze) z tym zastrzeeniem, e cudzy czyn, jakim jest zachowanie
podopiecznego, stanowi bezporedni przyczyn szkody
Poszkodowany moe wwczas dochodzi od zobowizanego do nadzoru naprawienia szkody. Spoczywa
wtedy na nim ciar dowodu, co do istnienia szkody, i take, co do winy w nadzorze i zwizku przyczynowego
midzy win w nadzorze a wyrzdzon szkod ( cikie do udowodnienia)
Ustawa akceptuje takie rozwizanie tylko w przypadku, gdy samemu podopiecznemu mona przypisa
win (w konsekwencji ponosi on odpowiedzialno za czyn wasny) poszkodowany moe dochodzi zawsze
odszkodowania od bezporedniego sprawcy
- sytuacja, gdzie osoba obowizana do nadzoru nie ponosi odpowiedzialnoci, gdy nie zostaa udowodniona jego wina,
natomiast ponosi j podopieczny (udowodniono mu win)
- osoba obowizana do nadzoru jest ewentualnym wspsprawc, odpowiedzialnym solidarnie ze sprawc bezporednim
(podopiecznym), jeeli poszkodowany udowodni, e obie te osoby ponosz odpowiedzialno

w sytuacji, gdy podopiecznemu nie mona przypisa winy, ustawa przewiduje moliwo dochodzenia
odszkodowania od:
1) sprawujcego nadzr
2) samego sprawcy (wyjtkowo)
1) Odpowiedzialno sprawujcego nadzr
Art. 427.Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowizany do nadzoru nad osob, ktrej z powodu wieku
albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczyta nie mona, ten obowizany jest do naprawienia szkody
wyrzdzonej przez t osob, chyba e:
1) uczyni zado obowizkowi nadzoru albo
2) szkoda powstaaby take przy starannym wykonywaniu nadzoru.
- Dotyczy to take do osb wykonywajcych bez obowizku ustawowego ani umownego sta piecz nad
osob, ktrej z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczyta nie mona.
- Odpowiedzialno ta oparta jest na winie osoby zobowizanej do nadzoru/sprawujcej stal piecz
- Poszkodowany moe skorzysta z 2 domniema prawnych:
1) co do winy w nadzorze
2) co do zwizku przyczynowego midzy zawinionym zachowaniem si osoby zobowizanej do nadzoru a
szkod wyrzdzon przez podopiecznego osobie trzeciej
- jeeli osoba zobowizana do nadzoru jest zarazem podwadnym (art. 430), odpowiedzialno za ni ponosi
zwierzchnik (zwykle pracodawca)

30

- wyczona jest bezporednia odpowiedzialno pracownika wobec osoby trzeciej

- Czyn podopiecznego musi by bezprawny, chocia niezawiniony

Jeeli podopieczny wyrzdzi komu szkod w sytuacji wyczajcej bezprawno to osoba zobowizana do
nadzoru nie ponosi odpowiedzialnoci. Zobowizany do nadzoru odpowiada tylko wzgldem osoby trzeciej.
- art. 427 obejmuje sytuacj, gdy sprawca i poszkodowany znajdowali si pod nadzorem tej samej osoby

- art. 427 nie dotyczy stosunku midzy podopiecznym a osob zobowizan do nadzoru

- poszkodowanym jest sam podopieczny (wyrzdzi szkod sam sobie) ew. odpowiedzialno osoby zobowizanej do nadzoru
z art. 415) albo poszkodowana jest przez podopiecznego osoba zobowizana do nadzoru

2) Odpowiedzialno sprawcy
Art. 428.Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za
szkod, a brak jest osb zobowizanych do nadzoru albo gdy nie mona od nich uzyska naprawienia
szkody, poszkodowany moe da cakowitego lub czciowego naprawienia szkody od samego sprawcy,
jeeli z okolicznoci, a zwaszcza z porwnania stanu majtkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, e
wymagaj tego zasady wspycia spoecznego.
sytuacja, gdy art. 427 nie zapewni poszkodowanemu naprawienia szkody

- odpowiedzialno oparta na zasadzie susznoci

- czyn bezporedniego sprawcy musi by bezprawny
II. Odpowiedzialno osb powierzajcych wykonanie czynnoci innej osobie
1. Odpowiedzialno za szkod wyrzdzon przez samodzielnego wykonawc
Art. 429.Kto powierza wykonanie czynnoci drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkod wyrzdzon przez
sprawc przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci, chyba e nie ponosi winy w wyborze albo e
wykonanie czynnoci powierzy osobie, przedsibiorstwu lub zakadowi, ktre w zakresie swej dziaalnoci
zawodowej trudni si wykonywaniem takich czynnoci.
- charakter oglny, odnosi si do wszelkich typw powierzenia czynnoci do wykonania innej osobie
- art. 429 reguluje odpowiedzialno osoby, ktra powierza komu czynno do samodzielnego wykonania
- obcia powierzajcego czynno odpowiedzialnoci jedynie za dokonanie waciwego wyboru
wykonawcy.
- Odpowiedzialno powierzajcego oparta jest na winie w wyborze (art. 429 konstruuje domniemanie winy)

- naley odrni czy wykonawca wyrzdzi przy okazji wykonania powierzonej czynnoci (za co powierzajcy nie odpowiada), czy
w funkcjonalnym zwizku z powierzeniem czynnoci (przy wykonywaniu powierzonej czynnoci) za co powierzajcy odpowiada

- np. A powierza B naprawienie instalacji elektrycznej w mieszkaniu C. B le naprawi instalacj w skutek czego w mieszkaniu C
wybuch poar A ponosi odpowiedzialno; jeeli B kradnie przedmiot z mieszkania C, w ktrym przebywa przy okazji
wykonywania czynnoci A nie ponosi odpowiedzialnoci

- Domniemanie winy powierzajcy czynno moe obali, wykazujc albo brak winy w wyborze, albo fakt
powierzenia wykonania czynnoci osobie trudnicej si zawodowo wykonywaniem tego rodzaju czynnoci.
- O odpowiedzialnoci wykonawcy wzgldem osoby trzeciej decyduje oglna zasada winy za czyn wasny
(art. 415) a odpowiedzialno wykonawcy wzgldem powierzajcego czynno oparta jest na umowie czcej te
strony (art. 471), co nie wycza odpowiedzialnoci opartej na delikcie (art. 415) jeeli zachodz przesanki
2. Odpowiedzialno za szkod wyrzdzon przez podwadnego
Art. 430.Kto na wasny rachunek powierza wykonanie czynnoci osobie, ktra przy wykonywaniu tej czynnoci
podlega jego kierownictwu i ma obowizek stosowa si do jego wskazwek, ten jest odpowiedzialny za
szkod wyrzdzon z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynnoci.
- art. 430 dotyczy sytuacji, w ktrej wykonawca powierzonej czynnoci wystpuje w roli podwadnego
wzgldem osoby powierzajcej jej wykonanie okrelonej czynnoci (zwierzchnika)
- zwierzchnictwo podporzdkowanie oglnoorganizacyjne przy wykonywaniu konkretnych czynnoci
w stosunku pracy za zwierzchnika nie uznaje si bezporednio przeoonego, ale organ przedsibiorstwa

- odpowiedzialno na zasadzie ryzyka

zwierzchnik odpowiada za szkody wyrzdzone osobom trzecim przez podwadnego:
1) przy wykonywaniu przez podwadnego powierzonych mu czynnoci
2) i z jego winy (podwadnego)

- jeeli okae si, e podwadnemu nie mona przypisa winy poszkodowany moe da odszkodowania od
powierzajcego czynno na zasadzie winy w wyborze (art. 429)

- Zwierzchnik i podwadny ponosz solidarn odpowiedzialno wobec poszkodowanego

- regua ta jest wyczona przez art. 119 KP: W razie wyrzdzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego
obowizkw pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowizany do jej naprawienia jest wycznie pracodawca. Wobec
pracodawcy pracownik odpowiada tylko do wysokoci trzymiesicznego wynagrodzenia.

31

19. ODPOWIEDZIALNO ORGANW WADZY PUBLICZNEJ

I. Uwagi wprowadzajce
- Pastwo ponosi odpowiedzialno za szkody wyrzdzone w zwizku z wykonywaniem swych funkcji wadczych (imperium)
- Wadza publiczna - uywanie prerogatyw lub przywilejw w stosunku do jednostki, ktrych nie ma inna jednostka
- art. 77 ust. 1 Konstytucji RP: Kady ma prawo do wynagrodzenia szkody jak zostaa mu wyrzdzona przez niezgodne z
prawem dziaanie organu wadzy publicznej

II. Podmioty
1.Podmioty odpowiedzialne (art. 417 podstawa oglna odpowiedzialnoci)
- Za szkod wyrzdzon przez niezgodne z prawem dziaanie lub zaniechanie przy wykonywaniu wadzy
publicznej ponosz odpowiedzialno:
1) osoby prawne wykonujce z mocy prawa wadz publiczn, w szczeglnoci Skarb Pastwa oraz
jednostki samorzdu terytorialnego
2) osoby prawne, ktrym zlecono, na podstawie porozumienia, wykonywanie zada z zakresu wadzy
publicznej, w szczeglnoci jednostki samorzdu terytorialnego lub inne osoby prawne
solidarn odpowiedzialno za wyrzdzon szkod ponosi ich wykonawca oraz zlecajca je
jednostka samorzdu terytorialnego albo Skarb Pastwa
odpowiedzialno jednostki zlecajcej na zasadzie ryzyka
2. Poszkodowany
- Poszkodowanym, uprawnionym do dania odszkodowania od osb wykonujcych wadz publiczn moe by
kady podmiot prawa cywilnego, a w szczeglnoci osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka
organizacyjna majca zdolno prawn, lecz nie wyposaona w osobowo prawn.
III. Przesanki odpowiedzialnoci
1. Czyn niedozwolony (niezgodne z prawem dziaanie/zaniechanie przy wykonywaniu wadzy publicznej)
- Podmioty odpowiedzialne ponosz odpowiedzialno odszkodowawcz za wasne dziaanie.
- Istotne jest, aby bezporedni sprawca wystpowa w roli wykonawcy wadzy publicznej (np. organ,
pracownik, osoba zatrudniona dorywczo); nie jest wymagana identyfikacja bezporedniego sprawcy (wystarczy
e szkoda zostaa wyrzdzona przy wykonywaniu wadzy, nawet przez niezidentyfikowan osob)
- wykonywanie wadzy publicznej czynnoci konwencjonalne jak i faktyczne (np. pobicie przez policj)

- odpowiedzialno dotyczy wycznie czynnoci przy wykonywaniu wadzy publicznej, nie w sferze
gospodarczej, ani usug uytecznoci publicznej
- za szkod wyrzdzon przez organy pastwa/JST w sferze nieobjtej wadz publiczn, odpowiadaj one na
zasadach oglnych
- zachowanie musi by obiektywnie niezgodne z prawem (katalog konstytucyjny, prawo UE, normy moralne
[np. ZWS] tylko wtedy, gdy odsyaj do nich przepisy) nie jest wymagane ustalenie winy
- odpowiedzialno podmiotw wykonujcych wadze publicznej jest oparta na zasadzie ryzyka
2. Szkoda
- dla ustalenia tej przesanki odpowiedzialnoci naley stosowa oglne reguy KC

naprawienie szkody obejmuje straty i utracone korzyci

poszkodowany moe da zadouczynienia pieninego za doznan krzywd w wypadkach wskazanych w
ustawie (art. 445 i 448)
3. Adekwatny wizek przyczynowy
- dla ustalenia tej przesanki naley stosowa oglne reguy KC

IV. Odpowiedzialno za szkod wyrzdzon wydaniem albo niewydaniem aktu normatywnego,

orzeczenia lub decyzji (art. 4171 wypadki szczeglne)
1. Odpowiedzialno za szkod wyrzdzon wydaniem aktu normatywnego
Art. 4171 1.Jeeli szkoda zostaa wyrzdzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia mona
da po stwierdzeniu we waciwym postpowaniu niezgodnoci tego aktu z Konstytucj, ratyfikowan
umow midzynarodow lub ustaw (tzw. bezprawno normatywna )
Przesanki odpowiedzialnoci
a) obiektywna niezgodno normy niszego rzdu z norm hierarchicznie wysz
- normy o charakterze generalnym, abstrakcyjnym
- danie (roszczenie) naprawienia szkody jest uzalenione od uprzedniego stwierdzenia niezgodnoci aktu
normatywnego niszego rzdu z aktami wyszego rzdu przedsd (prejudykat), do ktrego wydania jest
powoany Trybuna Konstytucyjny (orzeczenie stwierdzajce niezgodno ma moc powszechnie obowizujc)

32

- dopiero po stwierdzeniu niezgodnoci poszkodowany moe dochodzi przed sdem powszechnym, w drodze
postpowania cywilnego, naprawienia poniesionej szkody
- take naruszenie aktem normatywnym prawa Unii Europejskiej rodzi odpowiedzialno odszkodowawcz;
prejudykat nie jest wymagany przy daniu odszkodowania w przypadku niezgodnoci polskich aktw
normatywnych z prawem UE
- TK nie ma kompetencji do orzekania o niezgodnoci norm prawa miejscowego z normami wyszego rzdu
(ustawami) tak kompetencj ma NSA i sdy administracyjne (jego prejudykat daje podstaw do
wystpienia do sdu powszechnego z daniem naprawienia szkody)
b) szkoda
- wyrzdzona przez wydanie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucj, ratyfikowan umow
midzynarodow lub ustaw
- obejmuje strat i utracone korzyci oraz krzywd (w wypadkach wskazanych w art. 445 i 448)
- szkoda musi istnie w momencie wystpowania z roszczeniem; nie jako stan potencjalny, ktry moe si
zaktualizowa
c) zwizek przyczynowy
- adekwatny zwizek przyczynowy (midzy szkod a dziaaniem normy niezgodnej z norm wyszego rzdu)
- nie wystarczy tylko wskaza (potencjaln) moliwo uzyskania korzyci, gdyby nie zosta wydany akt
normatywny uznany za niezgodny z aktem normatywnym hierarchicznie wyszym, ale naley take wykaza, e w
tym konkretnym przypadku z reguy tak by si stao (uzyskano by korzy)
skarcy powinien wykaza, e przynajmniej prbowa uzyska korzy
- Pozwanym powinien by podmiot, ktry wyda zakwestionowan norm prawn. Jeli chodzi o prawo
miejscowe jest nim waciwa jednostka samorzdu terytorialnego, natomiast za wydanie normy stanowionej
przez organy pastwowe odpowiada Skarb Pastwa

2. Odpowiedzialno za szkod wyrzdzon wydaniem orzeczenia lub decyzji

Art. 41712.Jeeli szkoda zostaa wyrzdzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej
decyzji, jej naprawienia mona da po stwierdzeniu we waciwym postpowaniu ich niezgodnoci z
prawem, chyba e przepisy odrbne stanowi inaczej. Odnosi si to rwnie do wypadku, gdy prawomocne
orzeczenie lub ostateczna decyzja zostay wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z
Konstytucj, ratyfikowan umow midzynarodow lub ustaw.
- akt wadczy o charakterze indywidualnym, nie normatywnym
- dochodzenie odszkodowania jest uzalenione od przedsdu (prejudykatu):
- jeeli akt indywidualny wydano na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucj, ratyfikowan
umow midzynarodow lub ustaw prejudykat dokonuje si w sposb jak przy art. 41711
- orzeczenie TK, NSA lub sdu administracyjnego o niezgodnoci aktu
- TK nie kontroluje samego aktu indywidualnego, tylko jego podstaw prawn
- orzeczenie TK o niekonstytucyjnoci aktu normatywnego, zastosowanego przy wydaniu aktu indywidulnego stanowi podstaw
do wznowienia postpowania i uchylenia tego rozstrzygnicia na zasadach i w trybie waciwych dla danego postpowania

- jeeli akt indywidualny jest niezgodny z prawem z innych przyczyn ni wadliwa podstawa prawna
kompetencja do orzekania o niezgodnoci z prawem naley wycznie do sdw:
- w odniesieniu do ostatecznych decyzji administracyjnych orzekaj o tym sdy administracyjne; na tej podstawie
(przedsd) poszkodowany moe nastpnie da odszkodowania przed sdem powszechnym na podstawie art. 4171 KC
- sprawy podlegajce jurysdykcji sdw powszechnych:
a) skarga o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia sdu (art. 4241-41212 KPC)
b) skarga kasacyjna

3. Odpowiedzialno za szkod wyrzdzon niewydaniem orzeczenia lub decyzji

Art. 41713.Jeeli szkoda zostaa wyrzdzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowizek ich
wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia mona da po stwierdzeniu we waciwym postpowaniu
niezgodnoci z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba e przepisy odrbne stanowi inaczej.

33

- zaniechanie wadzy publicznej

- art. 41713 reguluje skutki prawne wyrzdzenia szkody spowodowanej niewydaniem orzeczenia lub decyzji,
gdy obowizek ich wydania przewiduje przepis prawa szkoda spowodowana przewlekoci postpowania
sdowego albo administracyjnego
- przesank dania odszkodowania jest stwierdzenie we waciwym postpowaniu niegodnoci z prawem
przewlekoci postpowania ( trzeba uzyska prejudykat, chyba e przepisy odrbne stanowi inaczej)
a) Stwierdzenie przewlekoci postpowania sdowego lub przygotowawczego:

- Ustawa o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postpowaniu przygotowawczym prowadzonym lub
nadzorowanym przez prokuratora i postpowaniu sdowym bez nieuzasadnionej zwoki
przewleke jest postpowanie, ktre trwa duej ni jest to konieczne do rozstrzygnicia lub zaatwienia sprawy
Strona moe zoy skarg na przewleko postpowania w toku tego postpowania [skarcy moe da w niej
zadouczynienia od SP lub komornika od 2000 do 20,000 z]
Strona, ktrej skarg uwzgldniono, moe w odrbnym postpowaniu dochodzi naprawienia szkody wynikej ze
stwierdzonej przewlekoci od Skarbu Pastwa albo solidarnie od Skarbu Pastwa i komornika
strona uzyskaa prejudykat i moe teraz dochodzi naprawienia szkody w postpowaniu cywilnym, na podstawie art.
41713
przyznanie skarcemu zadouczynienia (2000-20,000 z) nie zamyka mu drogi do odrbnego postpowania
odszkodowawczego
Postanowienie uwzgldniajce skarg wie sd w postpowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadouczynienie, co
do stwierdzenia przewlekoci postpowania
Strona, ktra nie wniosa skargi ( nie uzyskaa prejudykatu) moe dochodzi na podstawie art. 417 KC
naprawienia szkody wynikej z przewlekoci, po prawomocnym zakoczeniu postpowania co do istoty sprawy.

b) stwierdzenie przewlekoci w postpowaniu administracyjnym

- PPSA skarga na bezczynno organu administracji publicznej

Sd, ktry uwzgldni skarg, zobowizuje organ administracyjny do wydania w okrelonym terminie decyzji.
Niewykonanie tego orzeczenia uprawnia osob, ktra poniosa szkod, do dania odszkodowania "na zasadach
okrelonych w KC" od organu, ktry nie wykona orzeczenia. Jeeli w cigu 3 msc poszkodowany nie uzyska
odszkodowania od organu administracyjnego, moe da odszkodowania przed sdem powszechnym
na zasadach art. 41713 KC
uwzgldnienie skargi uzyskanie prejudykatu
Identyczne uprawnienia przysuguj poszkodowanemu, gdy sd ustali przeszkod prawn uniemoliwiajc stwierdzenie
niewanoci aktu

4. Odpowiedzialno za szkod wyrzdzon niewydaniem aktu normatywnego

art. 41714.Jeeli szkoda zostaa wyrzdzona przez niewydanie aktu normatywnego, ktrego obowizek
wydania przewiduje przepis prawa, niezgodno z prawem niewydania tego aktu stwierdza sd rozpoznajcy
spraw o naprawienie szkody.
- odpowiedzialno za szkod spowodowan niewydaniem aktu normatywnego (zaniechanie
legislacyjne) jest ograniczona do sytuacji, gdy organ wadzy publicznej ma obowizek wydania okrelonego
aktu normatywnego, wyraony expressis verbis przez przepis prawa, i obowizku tego nie wykona

- obowizek wydania aktu normatywnego nakazuje przepis prawa np. przepisy konstytucyjne nakazujce uregulowanie
danej kwestii w ustawie; nie tworzy obowizku fakultatywna kompetencja organu do wydania aktu
- zaniechanie legislacyjne ma miejsce wwczas, gdy organ wadzy publicznej nie wydaje aktu normatywnego w terminie
- termin powinien by wskazany w przepisie nakazujcym wydanie tego aktu lub w normie o charakterze bardziej generalnym
- brak postanowienia dot. terminu organ obowizany jest wyda rozporzdzenie niezwocznie

- dochodzenie odpowiedzialnoci za szkod nie jest uzalenione od uzyskania prejudykatu

- chodzi tu wycznie o akty normatywne okrelajce pozycj prawn osb fizycznych lub prawnych
- szkoda wywoana zaniechaniem legislacyjnym powinna by ustalona z uwzgldnieniem konkretnej sytuacji podmiotu dajcego odszkodowania,
nie tylko abstrakcyjnej moliwoci uzyskania utraconych korzyci

VI. Naprawienie szkody na zasadach susznoci

Art. 4172.Jeeli przez zgodne z prawem wykonywanie wadzy publicznej zostaa wyrzdzona szkoda na
osobie, poszkodowany moe da cakowitego lub czciowego jej naprawienia oraz zadouczynienia
pieninego za doznan krzywd, gdy okolicznoci, a zwaszcza niezdolno poszkodowanego do pracy lub jego
cikie pooenie materialne, wskazuj, e wymagaj tego wzgldy susznoci.
- odpowiedzialno oparta na zasadzie susznoci

34

- poszkodowany moe da odszkodowania wycznie za szkod na osobie - poszkodowany moe da

naprawienia szkody majtkowej (koszty uszkodzenia ciaa/rozstroju zdrowia) a take zadouczynienia
pieninego za doznan krzywd
- poszkodowany moe alternatywnie da zapaty odpowiedniej sumy pieninej na wskazany cel spoeczny
- poszkodowanemu przysuguje roszczenie o zapat odszkodowania i zadouczynienie za doznan krzywd, a po drugiej
stronie istnieje obowizek do spenienia tych wiadcze (nie jest uzalenione od swobodnego uznania sdu)
VI. Uregulowania odrbne
Art. 421.Przepisw art. 417, art. 4171 i art. 4172 nie stosuje si, jeeli odpowiedzialno za szkod wyrzdzon przy
wykonywaniu wadzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczeglnych
- Granice kompetencji ustawodawcy, co do tych szczeglnych regulacji s wyznaczone przez art. 77 ust 1 Konstytucji

20. ODPOWIEDZIALNO ZA ZWIERZTA I RZECZY

I. Odpowiedzialno za zwierzta
1. Podmiot i przesanki
Art.431.1.Kto zwierz chowa albo si nim posuguje, obowizany jest do naprawienia wyrzdzonej przez nie
szkody niezalenie od tego, czy byo pod jego nadzorem, czy te zabkao si lub ucieko, chyba e ani on, ani
osoba, za ktr ponosi odpowiedzialno, nie ponosz winy.
- odpowiedzialno za szkody wyrzdzone przez zwierzta ponosi ten, kto je chowa lub si nimi posuguje
- zwierz chowa ten, kto przez duszy czas sprawuje nad nim piecz, dla wasnych celw, dostarczajc mu
schronienia i utrzymania (zwierzta domowe jak i dzikie)
- chowajcy zwierz nie musi by jego wacicielem, czy mie do niego jakie inne prawa
- odpowiedzialno ponosz take osoby, ktre nie chowaj zwierzcia, ale dorywczo posuguj si nim dla wasnego celu

- art. 431 nie odnosi si do zwierzt yjcych w stanie wolnym (odpowiedzialno za niektre gatunki
zwierzt yjce w stanie wolnym okrelaj ustawy szczeglne)
2. Zasady odpowiedzialnoci
- Odpowiedzialno z art. 4311 KC opiera si na zasadzie domniemanej winy w nadzorze osoby, ktra
chowa zwierz lub si nim posuguje
- Ponosi on rwnie odpowiedzialno za inne osoby, ktrym powierzy opiek nad zwierzciem
odpowiedzialno na zasadzie ryzyka za zawinione czyny cudze
- Odpowiedzialno z art. 4311 ogranicza si tylko do szkd, ktre wyniky w zwizku przyczynowym z
naturalnymi (spontanicznymi) zachowaniami si zwierzcia (wasnym popdem)
Utrzymujcy zwierz nie odpowiada za jego reakcje spowodowane przez samego poszkodowanego
Jeeli utrzymujcy zwierz tak pokieruje zachowaniem zwierzcia (uyje go jako narzdzia), aby wyrzdzio
komu szkod (np. poszczucie psa)] odpowiada za wasny czyn zawiniony (regua oglna art. 415)
- Jeeli osobie, ktra zwierz chowa lub si nim posuguje nie mona przypisa winy, ale jej odpowiedzialno
za wyrzdzon szkod jest uzasadniona ze wzgldw moralnych, wwczas istnieje moliwo obcienia tej osoby
obowizkiem naprawienia szkody na zasadzie susznoci:
Poszkodowany moe da cakowitego lub czciowego naprawienia szkody, jeeli z okolicznoci, a zwaszcza
z porwnania stanu majtkowego poszkodowanego oraz chowajcego lub posugujcego si zwierzciem
wynika, e wymagaj tego zasady wspycia spoecznego (art. 4312)
3. Samopomoc
Art. 432.1. Posiadacz gruntu moe zaj cudze zwierz, ktre wyrzdza szkod na gruncie, jeeli zajcie jest
potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.
2. Na zajtym zwierzciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia nalenego mu
naprawienia szkody oraz kosztw ywienia i utrzymania zwierzcia.
II. Odpowiedzialno za wyrzucenie, spadnicie lub wylanie przedmiotu
1. Podmiot i przesanki
Art. 433.Za szkod wyrzdzon wyrzuceniem, wylaniem lub spadniciem jakiegokolwiek przedmiotu z
pomieszczenia jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba e szkoda nastpia wskutek siy
wyszej albo wycznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za ktr zajmujcy pomieszczenie nie ponosi
odpowiedzialnoci i ktrej dziaaniu nie mg zapobiec.
-

Chodzi tu o kad osob, ktra faktycznie wada wyodrbnionym pomieszczeniem, take bez tytuu prawnego.
Jeeli pomieszczenie zajmuje cznie kilka osb, ich odpowiedzialno jest solidarna.
wyrzucenie/wylanie/spadnicie dotyczy przedmiotu rzecz lub zwierz, nie czowiek
na podst. art. 433 zajmujcy pomieszczenie ponosi odpowiedzialno take za zalanie pomieszczenia niej pooonego

35

- Zajmujcy pomieszczenie ponosi odpowiedzialno opart na zasadzie ryzyka.

- zajmujcy pomieszczenie moe uwolni si od odpowiedzialnoci, jeeli wykae 1 z 3 okolicznoci (sia wysza,
wyczna wina poszkodowanego/osoby trzeciej)
III. Odpowiedzialno za zawalenie si budowli lub oderwanie si jej czci
1. Podmiot i przesanki
Art. 434.Za szkod wyrzdzon przez zawalenie si budowli lub oderwanie si jej czci odpowiedzialny jest
samoistny posiadacz budowli, chyba e zawalenie si budowli lub oderwanie si jej czci nie wyniko ani z braku
utrzymania budowli w naleytym stanie, ani z wady w budowie.
- Budowla - jakiekolwiek urzdzenie skonstruowane przez czowieka i zwizane z gruntem
- Zawalenie - zaamanie caej konstrukcji.
- Oderwanie si czci - naruszenie spoistoci trwaych pocze z pozostaymi czciami budowli.

- Odpowiedzialno ciy na samoistnym posiadaczu budowli - osobie fizycznej lub prawnej, ktra wada
budowl jak waciciel (niekoniecznie jest nim waciciel gruntu np. przy uytkowaniu wieczystym)
2. Zasada odpowiedzialnoci
- Samoistny posiadacz odpowiada na zasadzie ryzyka za szkody wyrzdzone zawaleniem si budowli lub
oderwaniem si jej czci.
Zasada ryzyka ograniczona zostaa do 2 zdarze:
a) do braku utrzymania budowli w naleytym stanie
b) do wad w budowie
- Za te 2 zdarzenia odpowiada samoistny posiadacz budowli
- Art. 434 KC konstruuje domniemanie prawne, e te wanie zdarzenia stay si przyczyna zawalenia si budowli
lub oderwania si jej czci ( przesanka egzoneracyjna: wykazanie, e przyczyn zawalenia si lub oderwania si byo
inne zdarzenie ni wada w budowie lub braki w utrzymaniu)
- Samoistny posiadacz nie ponosi odpowiedzialnoci, jeeli zawalenie si budowli lub oderwanie si jej czci
byo nastpstwem innych od w/w zdarze (np. wypadek spowodowa poszkodowany, osoba trzecia, sia wysza)

21. ODPOWIEDZIALNO ZWIZANA Z UYCIEM SI PRZYRODY

I. Osoby ponoszce odpowiedzialno na zasadzie ryzyka
- Za szkody spowodowane dziaaniem urzdze w przemyle i transporcie, odpowiadaj na zasadzie ryzyka:
1) prowadzcy przedsibiorstwo
2) posiadacz mechanicznego rodka komunikacji
1.Prowadzcy przedsibiorstwo

Art. 435. 1.Prowadzcy na wasny rachunek przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody (pary,
gazu, elektrycznoci, paliw pynnych itp.) ponosi odpowiedzialno za szkod na osobie lub mieniu, wyrzdzon komukolwiek
przez ruch przedsibiorstwa lub zakadu, chyba e szkoda nastpia wskutek siy wyszej albo wycznie z winy
poszkodowanego lub osoby trzeciej, za ktr nie ponosi odpowiedzialnoci.
2.Przepis powyszy stosuje si odpowiednio do przedsibiorstw lub zakadw wytwarzajcych rodki wybuchowe albo
posugujcych si takimi rodkami.

- odpowiedzialno ciy na kadym, kto prowadzi na wasny rachunek przedsibiorstwo lub zakad
wprawiony w ruch za pomoc si przyrody

- Przedsibiorstwo - zorganizowany zesp skadnikw niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia

dziaalnoci gospodarczej (zakad niekoniecznie suy realizacji celw gospodarczych)

- przedsibiorstwo/zakad musi by wprawiane w ruch za pomoc si przyrody dziaalno przedsibiorstwa

ma opiera si na funkcjonowaniu maszyn i urzdze przetwarzajcych energi elementarn na prac lub
inne postacie energii (np. praca silnika elektrycznego), nie na bezporednim wykorzystaniu si przyrody (np.
hodowla rolin)

36

- analogiczn odpowiedzialno ponosz osoby prowadzce na wasny rachunek przedsibiorstwa lub

zakady, ktre nie s wprawiane w ruch za pomoc si przyrody, ale wytwarzaj rodki wybuchowe lub
posuguj si takimi rodkami.
2. Posiadacz mechanicznego rodka komunikacji
Art. 436.1.Odpowiedzialno na zasadzie ryzyka (jak przy art. 435) ponosi samoistny posiadacz
mechanicznego rodka komunikacji poruszanego za pomoc si przyrody. Jednake, gdy posiadacz
samoistny odda rodek komunikacji w posiadanie zalene, odpowiedzialno ponosi wycznie posiadacz
zaleny.
- posiadacz samoistny osoba wadajca rzecz jak waciciel (np. waciciel, zodziej)
- posiadacz zaleny ograniczone wadztwo nad rzecz (np. najemca)
- odpowiedzialno nie ciy na dzierycielach rzeczy (osoba ktra wada rzecz za kogo innego)

- dla odpowiedzialnoci (samoistnego/zalenego) posiadacza rodka komunikacji nie ma znaczenia, czy posiadacz
by kierujcym pojazd (np. oddanie pojazdu do prowadzenia swojemu pracownikowi lub czonkowi rodziny
solidarna odpowiedzialno posiadacza pojazdu z art. 436 oraz kierowcy [dzieryciela] z art. 415, za szkod
wyrzdzon ruchem tego pojazdu)
- mechaniczne rodki komunikacji poruszane za pomoc si przyrody wszystkie pojazdy napdzane wasnymi urzdzeniami
mechanicznymi (np. samochody, samoloty, motocykle)
- nie s nimi pojazdy niewyposaone we wasne mechanizmy napdowe, poruszane za pomoc siy mini ludzi lub zwierzt,
bezporednio siami przyrody, urzdzenia ruchome nieprzeznaczone do komunikacji (np. rower, aglwka, wz konny, lotnia,
schody ruchome)

- jeeli mechaniczne rodki komunikacji wchodz w skad przedsibiorstwa/zakadu, to:

1) jeeli caa dziaalno przedsibiorstwa opiera si na wykorzystaniu si przyrody na zasadzie absorbcji stosuje si do tych
pojazdw art. 435 (np. PKP, PKS)
2) jeeli caa dziaalno przedsibiorstwa nie opiera si na wykorzystaniu si przyrody do pojazdw stosuje si art. 436

II. Przesanki odpowiedzialnoci

1. Prowadzcego przedsibiorstwo - prowadzcy przedsibiorstwo lub zakad ponosi odpowiedzialno na
zasadzie ryzyka za szkod wyrzdzon przez ruch przedsibiorstwa lub zakadu

- wystarczy, e istnieje adekwatny zwizek przyczynowy midzy funkcjonowaniem przedsibiorstwa lub zakadu jako caoci a
powsta szkod (nie jest konieczne, aby szkod spowodowao konkretne urzdzenie), np. PKP DK odpowiada za polizgnicie
si pasaera na oblodzonym peronie, pomimo e pocigu nie ma na stacji
- odpowiedzialno powstaje bez wzgldu na win i bez wzgldu na bezprawno zachowania wskutek ktrego szkoda powstaa
(dziaalno przedsibiorstwa moe by w peni zgodna z wymogami prawnymi)

2. Posiadacza mechanicznego rodka komunikacji - posiadacz mechanicznego rodka komunikacji,

poruszanego za pomoc si przyrody, odpowiada za szkody wyrzdzone przez ruch tych pojazdw.

- Pojcie pojazdu w ruchu (dominuje szerokie ujcie) - pojazd jest w ruchu od chwili uruchomienia silnika a do momentu
ukoczenia jazdy, w nastpstwie osignicia miejsca przeznaczenia lub wskutek planowanej przerwy w podry (zatrzymanie
pojazdu lub krtkotrway postj w toku podry, zatrzymanie w miejscu niedozwolonym ruch pojazdu)
- Naley przyj, e samochd jest w ruchu wwczas, gdy uczestniczy w ruchu drogowym.

3. Uchylenie zasady ryzyka (art. 4362)

- W razie:
1) zderzenia si mechanicznych rodkw komunikacji oraz
2) w razie przewozu z grzecznoci
uchylona zostaje z mocy art. 4362, oparta na zasadzie ryzyka, odpowiedzialno posiadaczy tych pojazdw jak
i przedsibiorstw okrelonych w art. 435, ktre posuguj si nimi.
- W sytuacjach tych odpowiedzialno okrelaj zasady oglne (g. art. 415)
1) Zderzenie si mechanicznych rodkw komunikacji
- uchylenie zasady ryzyka odnosi si wycznie do wzajemnych roszcze midzy podmiotami odpowiedzialnymi
za zderzajce si pojazdy
- wobec innych osb poszkodowanych wypadkiem (pasaerw, przechodniw) obowizuje odpowiedzialno
na zasadzie ryzyka, i to solidarna, obu podmiotw, do ktrych nale zderzajce si pojazdy
- zderzenie pojazdw ma miejsce tylko wtedy, gdy s one w ruchu
- od zderzenia naley odrni najechanie pojazdu na stojcy inny pojazd odpowiedzialno na zasadzie
ryzyka (osoby odpowiedzialnej za pojazd w ruchu)
2) Przewz z grzecznoci
- przewz dokonywany nieodpatnie i z uprzejmoci
- nie moe stanowi wykonania obowizku ustawowego/ umownego
- osoba korzystajca z grzecznoci przewocego nie moe wobec niego powoywa si na odpowiedzialno
opart na zasadzie ryzyka; ograniczenie to nie odnosi si do posiadaczy innych pojazdw mechanicznych, jeeli z
powodu ich ruchu wyrzdzono szkod przewoonemu z grzecznoci (np. w wyniku zderzenia pojazdw)

37

III. Okolicznoci egzoneracyjne

1. Uwagi wstpne
- okolicznoci (przesanki) egzoneracyjne przyczyny prowadzce do wyczenia odpowiedzialnoci
- ciar dowodu spoczywa na osobie ponoszcej odpowiedzialno na zasadzie ryzyka
- przesanki egzoneracyjne s dla art. 435 i 436 takie same i obejmuj:
a) Si wysz
b) Okoliczno, e szkoda nastpia wycznie z winy poszkodowanego
- wina poszkodowanego - gdy nie okaza on naleytej troski o swe wasne interesy (nie dooy
starannoci, jak powinien przejawia w danej sytuacji czowiek rozwany)
- nie mona przypisa mu winy, gdy dziaa ratujc cudze dobro, ycie lub zdrowie, oraz gdy jest
niepoczytalny lub psychicznie nierozwinity (dziecko)
- wyczna wina dziaanie zawinione stanowi wyczn przyczyn wypadku; ruch przedsibiorstwa
lub rodka komunikacji stanowi tylko to wypadku
c) Okoliczno, e szkoda nastpia wycznie z winy osoby trzeciej, za ktr prowadzcy
przedsibiorstwo (zakad) lub posiadacz pojazdu nie ponosi odpowiedzialnoci
- osoby trzecie osoby, za ktre prowadzcy przedsibiorstwo lub posiadacz pojazdu mechanicznego nie
ponosi odpowiedzialnoci (np. inny uytkownik drogi)
- wyczna wina dziaanie zawinione stanowi wyczn przyczyn wypadku
- prowadzcy przedsibiorstwo lub zakad ponosi odpowiedzialno za osoby wskazane w art. 427, 429, 430 KC (wina
w nadzorze), ale take za swoich domownikw i osoby, ktre z ich upowanienia kieroway pojazdem lub
uczestniczyy w ruchu przedsibiorstwa.
- Odpowiedzialno z art. 435, 436 KC obejmuje wszelkie szkody spowodowane wadami fabrycznymi pojazdu lub
innego urzdzenia mechanicznego, chociaby posiadacz nie mg o nich wiedzie.

IV. Poszkodowany
1. Regua oglna
- Odpowiedzialno z art. 435 i 436 KC obejmuje wszelkie szkody (na mieniu i osobie) wyrzdzone komukolwiek
(osobie trzeciej, jak i podmiotowi pozostajcemu z ponoszcym odpowiedzialno w okrel. stosunku prawnym)
- Nie mona wyczy ani ograniczy z gry odpowiedzialnoci okrelonej w art. 435 i 436 (art. 437); umowa lub jednostronne
owiadczenie woli s w tym zakresie niewane

- Przewidziana w art. 435 i 436 KC odpowiedzialno na zasadzie ryzyka nie wycza zastosowania oglnych zasad
odpowiedzialnoci za czyny wasne lub cudze. Jeeli przy zastosowaniu tych zasad odpowiedzialno za szkod
ponosi wicej osb, odpowiadaj one wobec poszkodowanego solidarnie (art. 441) [np. posiadacz pojazdu i kierowca]
1. Regulacja szczeglna
a) Odpowiedzialno prowadzcych przedsibiorstwa oraz posiadaczy mechanicznych rodkw komunikacji jest ograniczona
wobec ich pracownikw na podstawie przepisw szczeglnych
b) Konwencje midzynarodowe- okrelaj w szczeglny sposb przesanki i wysoko odszkodowania

c)

Problem odpowiedzialnoci cywilnej za szkod jdrow.

- Szkoda jdrowa- negatywne nastpstwa lub zagroenia promieniowania jonizujcego emitowanego przez okrelone obiekty
jdrowe. Nastpstwa te polegaj na uszczerbku na mieniu, na osobie oraz na rodowisku. Obejmuj szkod, utracone korzyci i
koszty dziaa interwencyjnych
- Odpowiedzialno za t szkod ponosi podmiot eksploatujcy obiekt jdrowy. Opiera si ona na zasadzie ryzyka. Mona
si od niej uchyli tylko wtedy, gdy szkoda wynika z dziaa wojennych lub konfliktu zbrojnego oraz z wycznej winy
poszkodowanego. Przyczynienie si poszkodowanego moe skutkowa ograniczeniem lub zwolnieniem z odpowiedzialnoci.
- Podmiot eksploatujcy nie moe si uchyli od odpowiedzialnoci, gdy szkoda wynika z dziaa osb trzecich (np. terroryzm) i
siy wyszej (poza wojn i konfliktem zbrojnym) odpowiedzialno niemal absolutna, do wys. okrel. przez ustaw
- Naprawienie szkody zapewnia obowizkowe ubezpieczenie oraz subsydiarna odpowiedzialno Skarbu Pastwa.
3. Ubezpieczenia komunikacyjne
- Posiadacze pojazdw mechanicznych obowizani s ubezpieczy si od odpowiedzialnoci cywilnej (OC) za szkody
spowodowane ruchem tych pojazdw. Ubezpieczenie innych szkd zwizanych z pojazdami mechanicznymi ma charakter
dobrowolny.
- Jeeli nie mona ustali sprawcy szkody ani danych pojazdu, ktrego ruch spowodowa szkod, oraz gdy jego posiadacz nie
by ubezpieczony nalene odszkodowanie za szkod na osobie wypaca poszkodowanemu Ubezpieczeniowy Fundusz
Gwarancyjny. Jeeli posiadacz pojazdu nie by nieubezpieczony, lecz zosta zidentyfikowany, Fundusz wypaca take
odszkodowanie za szkod na mieniu

22. ZAPOBIEGANIE SZKODZIE

I. Obowizek zapobieenia szkodzie

38

Art. 439.Ten, komu wskutek zachowania si innej osoby, w szczeglnoci wskutek braku naleytego nadzoru
nad ruchem kierowanego przez ni przedsibiorstwa lub zakadu albo nad stanem posiadanego przez ni budynku
lub innego urzdzenia, zagraa bezporednio szkoda, moe da, aeby osoba ta:
1) przedsiwzia rodki niezbdne do odwrcenia grocego niebezpieczestwa
2) w razie potrzeby take, by daa odpowiednie zabezpieczenie (g. zoenie sumy do depozytu sdowego)
- wiadczenia takiego, moe da kady, komu bezporednio zagraa szkoda.
- rdem zagroenia zawsze musi by czyje zachowanie i to zachowanie obiektywnie bezprawne.

II. Odpowiedzialno za szkody poniesione w cudzym i wsplnym interesie

Art. 438.Kto w celu odwrcenia grocej drugiemu szkody albo w celu odwrcenia wsplnego
niebezpieczestwa przymusowo lub nawet dobrowolnie ponis szkod majtkow, moe da naprawienia
poniesionych strat w odpowiednim stosunku od osb, ktre z tego odniosy korzy.

- szkoda majtkowa w postaci straty

- poszkodowany moe da odszkodowania tylko od osoby, ktra dziki podjtym z uszczerbkiem dla poszkodowanego
dziaaniom uchronia si od strat
- jeeli osb, ktre uchroniy si od strat, jest wicej, odpowiedzialno ta rozkada si proporcjonalnie do uchronionych przez
nich wartoci
- jeeli niebezpieczestwo zagraa take poszkodowanemu, naley uwzgldni i jego udzia

23. REGUY SZCZEGLNE ODNOSZCE SI DO NAPRAWIENIA SZKD Z CZYNW

NIEDOZWOLONYCH
I. Miarkowanie odszkodowania
- Wielko nalenego odszkodowania ustala si wg regu zawartych w art. 361- 362 KC; odstpstwo od tej zasady
wprowadza art. 440 KC wskazujc podstaw miarkowania wysokoci odszkodowania
Art. 440.W stosunkach midzy osobami fizycznymi zakres obowizku naprawienia szkody moe by stosownie do
okolicznoci ograniczony, jeeli ze wzgldu na stan majtkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za
szkod wymagaj takiego ograniczenia zasady wspycia spoecznego
- regua ta powouje si na wzgldy susznoci
- bierze pod uwag take wzgldy moralne niedopuszczalne jest obnienie odszkodowania, gdy sprawcy mona przypisa
wysoki stopie winy

II. Wspodpowiedzialno kilku osb

Art. 441. 1.Jeeli kilka osb ponosi odpowiedzialno za szkod wyrzdzon czynem niedozwolonym, ich
odpowiedzialno jest solidarna.
1. Przesanki wspodpowiedzialnoci
a) Zdarzenie, z ktrym zwizana jest odpowiedzialno art. 441 wymaga aby kilka osb ponosio
odpowiedzialno z czynw niedozwolonych.

- Mog to by osoby wspodpowiedzialne za to samo zdarzenie i na tej samej zasadzie prawnej

- Mog to by take osoby odpowiedzialne na postawie rnych zasad oraz w zwizku z rnymi zdarzeniami (np. wypadek
samochodowy posiadacz pojazdu na zasadzie ryzyka i kierowca na zasadzie winy)

b)

Szkoda rezultatem czynu niedozwolonego lub czynw niedozwolonych jest jedna szkoda (majtkowa lub
niemajtkowa)
- O jednoci szkody decyduje jej niepodzielno lub takie wspdziaanie czynnikw szkodzcych, e nie da si wyodrbni
uszczerbku, za ktry poszczeglne osoby byyby odpowiedzialne

c)

Zwizek przyczynowy - miedzy zdarzeniami, z ktrymi ustawa wie odpowiedzialno kilku osb a jedna
szkod musi istnie adekwatny zwizek przyczynowy. Brak takiego zwizku wycza odpowiedzialno
solidarn za szkod finaln. Nie uchyla natomiast odpowiedzialnoci za ewentualn szkod wyrzdzon w
granicach adekwatnego zwizku przyczynowego.

2. Roszczenia regresowe
- Jeeli jeden z dunikw solidarnych naprawi szkod, przysuguje mu regres w stosunku do pozostaych
dunikw odpowiedzialnych za wyrzdzon szkod.
- art. 4412 oglna regua ustalania wysokoci roszcze zwrotnych ten, kto szkod naprawi, moe da
od pozostaych zwrotu odpowiedniej czci zalenie od okolicznoci, a zwaszcza od winy danej osoby oraz od
stopnia, w jakim przyczynia si do powstania szkody
- art. 4413 przypadek, gdy kto odpowiada za zawiniony czyn innej osoby osoba odpowiedzialna za
szkod spowodowan cudzym czynem (mimo braku swojej winy), ktra naprawia szkod, moe da zwrotu
penego odszkodowania od bezporedniego sprawcy szkody (ktry ponosi win za powstanie szkody)
- np. zwierzchnik odpowiada za podwadnego; odpowiedzialno pracownika wyczona na podstawie art. 119 KP

III. SZKODA NA OSOBIE

39

1. Uwagi wstpne
- Szkoda na osobie obejmuje uszczerbki wynikajce z uszkodzenia ciaa, rozstroju zdrowia, pozbawienia ycia, a
take naruszenia innych dbr osobistych czowieka.
- Uszczerbki te mog przybiera posta zarwno szkody majtkowej jak i niemajtkowej (krzywdy)
- szkoda na mieniu obejmuje tylko uszczerbek majtkowy; nie uwzgldnia szkd niemajtkowych (ujemnych przey psychicznych)

- Szkody na osobie zwizane s w szczeglny sposb z czowiekiem - take jeszcze nienarodzonym. Z chwil
urodzenia dziecko moe da naprawienia szkody doznanych przez urodzeniem (art. 4461)
- Roszczenia zmierzajce do naprawienia szkd na osobie nie mog by zbywane. Zasada ta nie odnosi si do
roszcze ju wymagalnych, ktre zostay uznane na pimie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem
(roszczenie takie przeksztaca si w zwyke roszczenie pienine)
- Odszkodowanie przysuguje osobie bezporednio poszkodowanej czynem niedozwolonym (wycznie ona moe
da pokrycia wszelkich szkd na osobie, take gdy koszty leczenia poniosa osoba trzecia)
- przepisy dot. szkody na osobie maj zastosowanie gdy odpowiedzialno opiera si na podstawie deliktowej
- SN stwierdzi, e nienaleyte wykonanie umowy moe stanowi jednoczenie czyn niedozwolony

2. Majtkowa szkoda na osobie

- Naprawienie majtkowej szkody na osobie zostao uregulowane swoicie w odniesieniu do 2 przypadkw:
A. Uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia
B. mierci czowieka
A. uszkodzenie ciaa lub wywoanie rozstroju zdrowia
- uszkodzenie ciaa - naruszenie integralnoci fizycznej czowieka
- rozstrj zdrowia - zakcenie funkcjonowania organizmu czowieka
poszkodowanemu przysuguje wobec zobowizanego do naprawienia szkody:
1)

Odszkodowanie na pokrycie wszelkich wynikych z tego powodu kosztw

- w szczeglnoci koszty leczenia

- m.in. koszty transportu chorego, dojazd osb bliskich, koszty opieki lekarskiej i pielgnacji cznie ze specjalnym
odywianiem, koszty nabycia aparatury dla inwalidw, koszty przyuczenia do nowego zawodu, utracony zarobek
- koszty leczenia (oraz koszty przygotowania do innego zawodu jeeli poszkodowany sta si inwalid) zobowizany
do naprawienia szkody na danie poszkodowanego powinien wyoy z gry
- w przypadku korzystania z bezpatnego leczenia publicznego roszczenie o zwrot/wyoenie z gry kosztw leczenia jest
dopuszczalne tylko w takim zakresie, w jakim z uzasadnionych przyczyn koszty wykraczaj poza wiadczenie publiczne

2)

i
Renta dla wyrwnania szkd staych
- roszczenie o rent przysuguje poszkodowanemu w razie:
a) Cakowitej lub czciowej utraty przez niego zdolnoci do pracy zarobkowej
b) Zwikszenia si jego potrzeb
c) Zmniejszenia si jego widokw powodzenia na przyszo
nastpstwo powinno mie charakter trway (co nie znaczy, e nieodwracalny)
- w/w podstawy sumuj si

a) utrata zdolnoci do pracy zarobkowej

- czciowa utrata zdolnoci do pracy - wysoko nalenej renty powinna odpowiada rnicy midzy zarobkami, jakie
poszkodowany przypuszczalnie osignby w okresie objtym rent, gdyby nie dozna uszkodzenia ciaa lub rozstroju zdrowia, a
zarobkami, jakie rzeczywicie moe w tym czasie osign (bierze si pod uwag wszystkie legalne dochody poszkodowanego)
- poszkodowany musi wykorzysta pozosta zdolno zarobkowania (chyba e si nie da)
- cakowita utrata zdolnoci do pracy - renta powinna by ustalona w wysokoci rwnej wszystkim prawdopodobnym
zarobkom poszkodowanego, jakie by on uzyska, gdyby nie wyrzdzono mu szkody (zarobki hipotetyczne). Osoba, ktra nie
miaa zdolnoci zarobkowej nie moe otrzyma renty.
b) zwikszenie si potrzeb poszkodowanego
- np. zapewnienie opieki, stae koszty lecznicze
- renta taka naley si poszkodowanemu niezalenie, czy rzeczywicie ponosi on wydatki na te cele
- moe si jej domaga osoba niemajca zdolnoci zarobkowej
c) zmniejszenie si widokw powodzenia na przyszo poszkodowanego
- przesanka ta moe by podstaw samodzielnego roszczenia, chocia czciej wzmacnia danie renty z tytuu utraty zdolnoci
do pracy zarobkowej

- Jeeli w chwili wydania wyroku szkody nie da si dokadnie ustali, poszkodowanemu moe by przyznana
renta tymczasowa (art. 4443)
- Z wanych powodw sd moe na danie poszkodowanego przyzna mu zamiast renty lub jej czci
odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczeglnoci wypadku, gdy poszkodowany sta si inwalid, a
przyznanie jednorazowego odszkodowania uatwi mu wykonywanie nowego zawodu. (art. 447)

40

B. mier czowieka
- jeeli wskutek uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia nastpia mier poszkodowanego,
powstaj 3 roszczenia zmierzajce do naprawienia szkd majtkowych wywoanych mierci czowieka:
1) Renta dla osb porednio poszkodowanych
2) Stosowne odszkodowanie dla najbliszych
3) Zwrot kosztw leczenia i pogrzebu
1) Renta dla osb porednio poszkodowanych (art. 4462)
- do kategorii osb porednio poszkodowanych w nastpstwie mierci osoby bezporednio dotknitej czynem
niedozwolonym nale 2 grupy osb:
a) osoby, wobec ktrych ciy na zmarym ustawowy obowizek alimentacyjny (renta obligatoryjna)
b) inne osoby bliskie, ktrym zmary dobrowolnie i stale dostarcza rodkw utrzymania, jeeli z okolicznoci
wynika, e wymagaj tego zasady wspycia spoecznego (renta fakultatywna)
- Roszczenia o rent z art. art. 446 2KC maj charakter odszkodowawczy (zastpuj utracone korzyci,
jakie mia bliski osoby zmarej):
renta przysuguje porednio poszkodowanemu tylko na czas prawdopodobnego trwania obowizku
alimentacyjnego lub faktycznego dostarczania rodkw utrzymania przez zmarego
rent przyznaje si w wysokoci obliczonej stosownie do potrzeb porednio poszkodowanego oraz do
moliwoci zarobkowych zmarego
- Z wanych powodw sd moe na danie poszkodowanego przyzna mu zamiast renty lub jej czci
odszkodowanie jednorazowe (art. 447)
2) Stosowne odszkodowanie dla najbliszych (art. 4463)
- dla najbliszych czonkw rodziny zmarego, jeeli wskutek jego mierci nastpio znaczne pogorszenie ich
sytuacji yciowej (np. maonek, dzieci, rodzice, ojczym, macocha, wnuki, jeeli zachodzi blisko wizw rodzinnych)
- Mog oni da stosownego odszkodowania w postaci jednorazowego wiadczenia pieninego
- Odszkodowanie to ma kompensowa rne uszczerbki majtkowe zwizane z pogorszeniem sytuacji
yciowej, jakie wywouje mier najbliszego.
- odszkodowanie to moe by przyznane obok renty z art. 4462 lub samodzielnie
- roszczenie o to odszkodowanie podlega dziedziczeniu (stanowi skadnik majtku uprawnionego)
3) Zwrot kosztw leczenia i pogrzebu (art. 4461)
- koszty leczenia jeeli je poniesiono, zanim poszkodowany zmar
- koszty pogrzebu - wydatki na skromny nagrobek, odpowiadajcy miejscowym zwyczajom
- roszczenie przysuguje osobom, ktre rzeczywicie poniosy koszty leczenia i pogrzebu; zobowizanym do
zapaty jest osoba odpowiedzialna za mier poszkodowanego
IV. KRZYWDA
1. Uwagi oglne
- Krzywda szkoda niemajtkowa, polega na cierpieniach fizycznych lub psychicznych.
- Nie moe by ona w sposb adekwatny wyrwnana za pomoc wiadcze pieninych, natomiast wiadczenia te
mog agodzi ujemne przeycia pokrzywdzonego, przez dostarczenie mu rodkw majtkowych, ktre pozwol
zaspokoi w szerszej mierze jego potrzeby lub speni pragnienia
2. Oglne roszczenie o zadouczynienie pienine za doznan krzywd (art. 448)
a) Pienine zadouczynienie za doznan krzywd sd moe przyzna poszkodowanemu w razie naruszenia
jego wszelkich dbr osobistych.
- naruszenie dobra osobistego musi by bezprawne + musi zachodzi wina sprawcy naruszenia
b) Zadouczynienia pieninego moe da kady, kto zosta bezporednio pokrzywdzony; moe by to osoba
fizyczna jak i osoba prawna
- roszczenie mona kierowa przeciwko osobie fizycznej jak i osobie prawnej
c) Wysoko zadouczynienia zaley przede wszystkim od wielkoci doznanej krzywdy
d) Zadouczynienie pienine przyznaje si wycznie w postaci jednorazowego wiadczenia
- renta jest w takim przypadku wykluczona
- przyznanie zadouczynienia pieninego (lub odpowiedniej sumy pieninej na wskazany cel spoeczny) nie

pozbawia pokrzywdzonego innych rodkw potrzebnych do usunicia skutkw naruszenia

- jeeli wskutek naruszenia dobra osobistego zostaa wyrzdzona szkoda majtkowa, pokrzywdzony moe
da naprawienia jej na zasadach oglnych
e) Na danie pokrzywdzonego sd moe zasdzi odpowiedni sum pienin na wskazany przez niego cel
spoeczny od sprawcy naruszenia dobra osobistego
- w orzecznictwie SN zaczyna dominowa pogld, e w razie naruszenia dobra osobistego dopuszczalna jest kumulacja
roszcze z art. 448 na danie pokrzywdzonego sd moe mu przyzna odpowiedni sum tytuem zadouczynienia
pieninego za doznan krzywdz oraz zasdzi odpowiedni sum na wskazany przez niego cel spoeczny

41

f) Zadouczynienie pienine jak i zasdzenie sumy na wskazany cel spoeczny pen funkcj kompensacyjn
3. Zadouczynienie pienine za doznan krzywd na podstawie art. 445 KC

- art. 445 odnosi si wycznie do okrelonych przypadkw naruszenia dbr osobistych (odmiennie ni art. 448)

- W przypadku:
1) Uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia
2) Pozbawienia czowieka wolnoci
3) Skonienia kogokolwiek za pomoc podstpu, gwatu lub naduycia stosunku zalenoci do poddania si
czynowi nierzdnemu
sd moe przyzna poszkodowanemu odpowiedni sum tytuem zadouczynienia pieninego za
doznan krzywd
1) Uszkodzenie ciaa lub wywoanie rozstroju zdrowia
- zadouczynienia pieninego mona da od osoby odpowiedzialnej na jakiejkolwiek zasadzie
uzasadniajcej odpowiedzialno deliktow (wina, ryzyko, suszno)

- np. podrny, ktry zama nog w wypadku kolejowym moe da na zasadzie ryzyka wyrwnania szkody majtkowej, a
take zadouczynienia pieninego za doznan krzywd

- zadouczynienia pieninego moe da pokrzywdzony, take wtedy, gdy uszkodzenie ciaa lub rozstrj
zdrowia nastpi jeszcze przed jego urodzeniem
2) Pozbawienie wolnoci
- pozbawienie wolnoci nastpio wskutek czyjego dziaania czyn zawiniony przez sprawc
- moe to by rwnie czyn bezprawny, ale niezawiniony (odpowiedzialno za szkod przy wykonywaniu wadzy
publicznej)
3) Skonienie za pomoc dostpu gwatu, naduycia stos. zalenoci do poddania si czynowi nierzdnemu
- w/w dziaania sprawcy stanowi kwalifikowany przypadek winy umylnej; pokrzywdzony moe da
zadouczynienia tylko, gdy czyn nierzdny zosta dokonany za pomoc w/w dziaa (np. gwatu)
- jeeli sprawca jest niepoczytalny, odpowiadaj osoby zobowizane do nadzoru nad nim

Relacja art. 445 do art. 448

- 2 zasadnicze koncepcje w tym wzgldzie:
1. Koncepcja zakada dualizm obu postaci zadouczynienia dwa rodzaje roszcze o zadouczynienie
- art. 445 stanowi wyczn podstaw przyznania zadouczynienia pieninego w razie naruszenia
wymienionych w nim dbr osobistych, natomiast art. 448 dotyczy naruszenia pozostaych dbr osobistych
2. Koncepcja traktuje regulacj art. 445 jako szczegln wobec oglnej regulacji z art. 448

- Szczeglno ta wyraa si w tym, e podstaw zastosowania art. 448 KC wie si z zasad winy. Natomiast
unormowanie integralnoci fizycznej oraz wolnoci (art. 445) dopuszcza roszczenie o zadouczynienie take na
innych zasadach.

do art. 445 jako lex specialis mona uzupeniajco stosowa oglne postanowienia art. 448, w zakresie
niesprzecznym z art. 445
w kadym stanie faktycznym okrelonym w art. 445 pokrzywdzony moe da zadouczynienia nie tylko
dla siebie, lecz take (alternatywnie) moe domaga si zasdzenia odpowiedniej sumy dla podmiotu
realizujcego wskazany przez pokrzywdzonego cel spoeczny
- dot. take przypadkw wyrzdzenia krzywdy zgodnym z prawem wykonywaniem wadzy publicznej

4. Zadouczynienie na podstawie art. 4464

Art. 4464.Sd moe take przyzna najbliszym czonkom rodziny zmarego odpowiedni sum tytuem
zadouczynienia pieninego za doznan krzywd.
- prawo do zadouczynienia jest dodatkowym roszczeniem obok moliwoci dania odszkodowania z art. 4463

5. Dziedziczenie i zbywanie roszcze

- Roszczenie o zadouczynienie przechodzi na spadkobiercw tylko wtedy, gdy zostao uznane na pimie albo
gdy powdztwo zostao wytoczone za ycia poszkodowanego (art. 4453)
dot. roszcze z art. 445 i 448; w przypadku roszczenia z art. 4464 KC nie przewiduje moliwoci dochodzenia roszczenia
przez spadkobiercw osoby najbliszej

- Roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mog by zbyte, chyba e s ju wymagalne i e zostay uznane na
pimie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem (art. 449)
6. Regulacje pozakodeksowe
- Jako przepisy szczeglne naley je stosowa z pierwszestwem przed art. 448 KC. Zgodnie z przyjt w KC zasad, wi one
z reguy obowizek wiadczenia pieninego z win sprawcy.

V. Szkody zwizane z poczciem i urodzeniem dziecka

1. Odpowiedzialno na podstawie art. 4461 KC (odpowiedzialno za szkody prenatalne)

42

- Chodzi o przypadki, gdy zdarzenie wyrzdzajce szkod miao miejsce przed urodzeniem dziecka (ycie podowe
jak i okres przed poczciem).
-Jeeli dziecko urodzi si ywe, moe domaga si naprawienia szkd majtkowych i niemajtkowych od
podmiotu odpowiedzialnego. Mog one by nastpstwem czynw skierowanych bezporednio przeciwko dziecku,
lub przeciw matce.
- Jeeli szkoda jest nastpstwem mierci ojca, podstaw dochodzenia roszcze jest art. 446 2
- Dziecko moe kierowa swoje roszczenie take przeciwko matce
2. Odpowiedzialno za szkody wyrzdzone niechcianym urodzeniem
- brak jest podstaw prawnych dla roszcze dziecka zwizanych z faktem, e musi y jako kalekie, upoledzone
- w przypadkach bezprawnego i zawinionego uniemoliwienia przerwania ciy, nie powinno si akceptowa
nieodpowiedzialnoci odszkodowawczej kosztem interesw majakowych rodzicw i dziecka (SN)

24. PRZEDAWNIENIE ROSZCZE Z CZYNW NIEDOZWOLONYCH

- reguy oglne + art. 4421
Art. 4421.1.Roszczenie o naprawienie szkody wyrzdzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z
upywem lat trzech od dnia, w ktrym poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do
jej naprawienia (termin a tempore scientiae). Jednake termin ten nie moe by duszy ni dziesi lat od dnia,
w ktrym nastpio zdarzenie wywoujce szkod (termin a tempore facti)
2.Jeeli szkoda wynika ze zbrodni lub wystpku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z
upywem lat dwudziestu od dnia popenienia przestpstwa bez wzgldu na to, kiedy poszkodowany dowiedzia
si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia.
- jeeli szkoda wyrzdzona przestpstwem jest szkod na osobie art. 42213
- dla zastosowania tego przepisu nie jest wymagany wyrok karny

3.W razie wyrzdzenia szkody na osobie, przedawnienie nie moe skoczy si wczeniej ni z upywem lat
trzech od dnia, w ktrym poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia.
do szkd na osobie nie stosuje si 10 letniego terminu a tempore facti

4.Przedawnienie roszcze osoby maoletniej o naprawienie szkody na osobie nie moe skoczy si wczeniej
ni z upywem lat dwch od uzyskania przez ni penoletnoci.
- sytuacja, gdy maoletni ma przedstawiciela ustawowego, ale zaniedba on dochodzenia roszczenia

- jeeli zdarzy si, e szkoda pojawi si po upywie terminu w wyjtkowych przypadkach moliwe jest signicie do art. 5
- art. 4421 nie ma zastosowania do roszcze o podwyszenie renty zasdzonej na podstawie 4442; renta moe zosta
zmieniona w razie zmiany stosunkw (art. 9072) 3 letni termin przedawnienia (dla roszcze okresowych) liczony od dnia
nastpienia zmiany stosunkw

25. ODPOWIEDZIALNO ZA SZKOD WYRZDZON PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY

I. Uwagi oglne
- reim odpowiedzialnoci za produkt niebezpieczny jest wyodrbniony, z powodu swoich cech, ktre nie
pozwalaj w caoci przyporzdkowa go ani reguom odpowiedzialnoci deliktowej, ani kontraktowej
Art. 44910.Przepisy o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny nie wyczaj
odpowiedzialnoci za szkody na zasadach oglnych (odpowiedzialno deliktowa), za szkody wynike z
niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania oraz odpowiedzialnoci z tytuu rkojmi za wady i
gwarancji jakoci.
II. Produkt niebezpieczny (art. 44912 i 3)
- szczeglna odpowiedzialno odnosi si do szkody wyrzdzonej przez produkt niebezpieczny
- produkt - rzecz ruchoma, choby zostaa ona poczona z inn rzecz, a take zwierzta i energia elektryczna

- rzecz ruchoma moe by przetworzona lub nieprzetworzona; moe by poczona z inn rzecz ruchom lub nieruchom
- produkt nie obejmuje dbr intelektualnych, chyba e ich nonikami s rzeczy ruchome
- produkt niebezpieczny - produkt nie zapewniajcy bezpieczestwa, jakiego mona oczekiwa, uwzgldniajc

normalne uycie produktu

- kryterium oceny skierowane na oczekiwania typowego konsumenta masowego produktu

- naley bra pod uwag take typowe przypadki nieprawidowego uycia (np. przez mae dzieci)

43

- ustawa o oglnym bezpieczestwie produktw producenci i dystrybutorzy maj obowizek wprowadzania na rynek wycznie
produktw bezpiecznych

- O tym, czy produkt jest bezpieczny, decyduj okolicznoci z chwili wprowadzenia go do obrotu, a
zwaszcza sposb zaprezentowania go na rynku oraz podane konsumentowi informacje o waciwociach
produktu. Produkt nie moe by uznany za nie zapewniajcy bezpieczestwa tylko dlatego, e pniej
wprowadzono do obrotu podobny produkt ulepszony.
III. Podmioty
1. Podmiot odpowiedzialny

Producent:
- Za szkod wyrzdzon komukolwiek przez produkt niebezpieczny odpowiada producent ten, kto wytwarza w
zakresie swojej dziaalnoci gospodarczej produkt niebezpieczny (art. 44911) wytwrca produktu finalnego

podmioty odpowiadajce tak jak producent:

1) wytwrca materiau, surowca albo czci skadowej produktu, chyba e wyczn przyczyn szkody
bya wadliwa konstrukcja produktu lub wskazwki producenta (art. 44951)
2) ten, kto podaje si za producenta poprzez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego
lub innego oznaczenia odrniajcego
3) importer - ten, kto w zakresie swojej dziaalnoci gospodarczej wprowadza do obrotu krajowego produkt
pochodzenia zagranicznego
podmioty te ponosz solidarn odpowiedzialno z producentem (jeeli da si go ustali)

subsydiarna odpowiedzialno profesjonalnego zbywcy:

- jeeli nie wiadomo kto jest producentem lub osob podajc si za producenta (nie zostaa wskazana w
oznaczeniu produktu) albo importerem odpowiada ten, kto w zakresie swojej dziaalnoci gospodarczej zby
produkt niebezpieczny
- zbywca moe zwolni si od odpowiedzialnoci, jeeli w cigu miesica od daty zawiadomienia o
szkodzie wskae poszkodowanemu osob i adres producenta lub importera (jeeli towar jest importowany) albo
osoby podajcej si za producenta
- jeeli zbywca nie moe wskaza producenta ani importera albo osoby podajcej si za producenta, to moe
zwolni si od odpowiedzialnoci przez wskazanie osoby, od ktrej sam naby produkt

Zbieg odpowiedzialnoci [odpowiedzialno osb trzecich] (art. 4496)

- Jeeli za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny odpowiada obok producenta, osb odpowiadajcych
jak producent lub zbywcy take osoba trzecia solidarna odpowiedzialno wszystkich tych podmiotw
- roszczenia regresowe midzy tymi podmiotami reguluj art. 4412 i 3
2. Podmiot uprawniony
- Podmiotem uprawnionym jest kady, kto ponis szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny w mieniu
osobistym (wycznie osoby fizyczne) lub szkod na osobie
- Ochron s objci nabywcy produktu niebezpiecznego (konsumenci) a take inne osoby, ktre znalazy si w
zasigu oddziaywania niebezpiecznych waciwoci produktu

IV. Przesanki odpowiedzialnoci i przedawnienie roszcze

1. Zasada odpowiedzialnoci
- Odpowiedzialno na zasadzie ryzyka
2. Przesanki odpowiedzialnoci
1) Wytworzenie i wprowadzenie do obrotu produktu niebezpiecznego w zakresie dziaalnoci
gospodarczej producenta
- poszkodowany musi udowodni tylko fakt wytworzenia produktu niebezpiecznego, szkod i zwizek
przyczynowy
- domniemywa si, e produkt niebezpieczny, ktry spowodowa szkod, zosta wytworzony i wprowadzony do
obrotu w zakresie dziaalnoci gospodarczej producenta (art. 4494)
- ciar dowodu, e byo inaczej, spoczywa na producencie
- producent moe zwolni si od odpowiedzialnoci, wskazujc na przesanki wyczajce odpowiedzialno:

Przesanki egzoneracyjne (art. 4493)

- Producent nie odpowiada za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny, jeeli:
1) nie wprowadzi produktu do obrotu
2) wprowadzenie produktu do obrotu nastpio poza zakresem dziaalnoci gospodarczej producenta

44

3) niebezpieczne waciwoci produktu ujawniy si po wprowadzeniu go do obrotu, chyba e wynikay one z

przyczyny tkwicej bezporednio w produkcie
4) nie mona byo przewidzie niebezpiecznych waciwoci produktu, uwzgldniajc stan nauki i techniki w chwili
wprowadzenia produktu do obrotu (tzw. ryzyko rozwoju)
5) niebezpieczne waciwoci produktu wynikaj z zastosowania przepisw prawa (normy bezwzgldnie wice)
2) Szkoda
a) szkoda na osobie (majtkowa jak i niemajtkowa) reguy oglne (art. 444 i 4451)
b) szkoda na mieniu:
1) Producent odpowiada za szkod na mieniu tylko wwczas, gdy rzecz zniszczona lub uszkodzona
naley do rzeczy zwykle przeznaczanych do osobistego uytku (kryterium obiektywne) i w taki przede
wszystkim sposb korzysta z niej poszkodowany (kryterium zindywidualizowane)
- jeeli nie naley do mienia osobistego nie przysuguje odszkodowanie; naprawienie szkody zasady oglne
2) Odszkodowanie za szkod na mieniu nie obejmuje uszkodzenia samego produktu ani korzyci, jakie
poszkodowany mgby osign w zwizku z jego uywaniem (szkody wynikajce z samego produktu)
- jeeli szkoda na mieniu polega tylko na zniszczeniu lub uszkodzeniu produktu niebezpiecznego nie
przysuguje odszkodowanie (odszkodowanie obejmujce sam produkt); naprawienie szkody - zasady oglne

3)

- Odszkodowanie nie przysuguje, gdy szkoda na mieniu nie przekracza kwoty 500 Euro
- jeeli szkoda wyraa si w uszczerbku poniesionym w mieniu osobistym poszkodowanego innym ni produkt
niebezpieczny i przekracza warto 500 Euro przysuguje odszkodowanie
- jeeli szkoda nie przekracza wartoci 500 Euro naprawienie szkody zasady oglne

3) Adekwatny zwizek przyczynowy midzy wytworzeniem i wprowadzeniem produktu do obrotu a szkod

3. Przedawnienie roszczenia odszkodowawczego
- Roszczenie o naprawienie szkody wyrzdzonej przez produkt niebezpieczny ulega przedawnieniu z upywem lat
trzech od dnia, w ktrym poszkodowany dowiedzia si lub przy zachowaniu naleytej starannoci mg si
dowiedzie o szkodzie i osobie obowizanej do jej naprawienia. Jednak w kadym wypadku roszczenie
przedawnia si z upywem lat dziesiciu od wprowadzenia produktu do obrotu. (art. 4498)
V. Semiimperatywny charakter norm ochronnych
Art. 4499.Odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny nie mona wyczy ani
ograniczy.

ROZDZIA VI. BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

26. ISTOTNE CECHY I PRZESANKI
I. Uwagi oglne
- bezpodstawne wzbogacenie -przesunicie majtkowe bez podstawy prawnej (ten, kto warto utraci, moe
da jej zwrotu od tego, na kogo ona bezpodstawnie przesza)
- 4 przesanki powstania roszczenia z tytuu bezpodstawnego wzbogacenia
1) wzbogacenie jednego podmiotu (uzyskanie korzyci majtkowej w dowolnej postaci powikszenie
aktyww, zmniejszenie pasyww)
2) zuboenie drugiego podmiotu
3) zwizek midzy wzbogaceniem a zuboeniem (dziaanie zuboonego, wzbogaconego, osoby trzeciej lub
niebdce dziaaniem ludzkim)
4) bezpodstawno wzbogacenia (brak podstawy prawnej)
III. Nienalene wiadczenie
- szczeglny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia

45

- oglne postanowienia o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje si take do nienalenego wiadczenia

- wiadczenie jest nienalene, jeeli:

1. ten, kto je speni, nie by w ogle zobowizany lub nie by zobowizany wzgldem osoby, ktrej
wiadczy
2. podstawa wiadczenia odpada (np. odwoanie darowizny)
3. zamierzony cel wiadczenia nie zosta osignity
4. czynno prawna zobowizujca do wiadczenia bya niewana i nie staa si wana po spenieniu
wiadczenia
26. ROSZCZENIE O WYDANIE WZBOGACENIA
1. Przedmiot
Art. 405.Kto bez podstawy prawnej uzyska korzy majtkow kosztem innej osoby, obowizany jest do wydania
korzyci w naturze, a gdyby to nie byo moliwe, do zwrotu jej wartoci.
- jeeli s spenione 4 przesanki, to zuboony moe da zwrotu korzyci majtkowej
Art. 406.Obowizek wydania korzyci obejmuje nie tylko korzy bezporednio uzyskan, lecz take
wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostao uzyskane w zamian tej korzyci albo jako naprawienie
szkody.
2. Podmioty zobowizane
- zobowizanym do zwrotu jest bezpodstawnie wzbogacony (albo nastpcy pod tytuem oglnym);
- jeeli bezpodstawnie wzbogacony rozporzdzi korzyci na rzecz osoby trzeciej bezpatnie, obowizek
wydania korzyci przechodzi na t osob trzeci
Art. 409.Obowizek wydania korzyci lub zwrotu jej wartoci wygasa, jeeli ten, kto korzy uzyska, zuy j
lub utraci w taki sposb, e nie jest ju wzbogacony, chyba e wyzbywajc si korzyci lub zuywajc j
powinien by liczy si z obowizkiem zwrotu.
3. Nakady
Art. 408. 1.Zobowizany do wydania korzyci moe da zwrotu nakadw koniecznych o tyle, o ile nie
znalazy pokrycia w uytku, ktry z nich osign. Zwrotu innych nakadw moe da o tyle, o ile zwikszaj
warto korzyci w chwili jej wydania; moe jednak zabra te nakady, przywracajc stan poprzedni.
2.Kto czynic nakady wiedzia, e korzy mu si nie naley, ten moe da zwrotu nakadw tylko o tyle, o ile
zwikszaj warto korzyci w chwili jej wydania.
3.Jeeli dajcy wydania korzyci jest zobowizany do zwrotu nakadw, sd moe zamiast wydania korzyci w
naturze nakaza zwrot jej wartoci w pienidzu z odliczeniem wartoci nakadw, ktre dajcy byby
obowizany zwrci.
4. Wzbogacenie niepodlegajce zwrotowi
Art. 411.Nie mona da zwrotu wiadczenia:
1)jeeli speniajcy wiadczenie wiedzia, e nie by do wiadczenia zobowizany, chyba e spenienie wiadczenia
nastpio z zastrzeeniem zwrotu albo w celu uniknicia przymusu lub w wykonaniu niewanej czynnoci prawnej;
2)jeeli spenienie wiadczenia czyni zado zasadom wspycia spoecznego;
3)jeeli wiadczenie zostao spenione w celu zadouczynienia przedawnionemu roszczeniu;
4)jeeli wiadczenie zostao spenione, zanim wierzytelno staa si wymagalna.
5. Przepadek wiadczenia
Art. 412.Sd moe orzec przepadek wiadczenia na rzecz Skarbu Pastwa, jeeli wiadczenie to zostao
wiadomie spenione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustaw lub w celu niegodziwym.
Jeeli przedmiot wiadczenia zosta zuyty lub utracony, przepadkowi moe ulec jego warto.
-

wiadomie zamierzona co najmniej przez wiadczcego i znana drugiej stronie

sd ma kompetencj do wydania orzeczenia konstytuwnego o przepadku
jeeli sd nie orzeknie przepadku wiadczcy moe da zwrotu wiadczenia (nienalenego)
roszczenie SP o wydanie przedmiotu wiadczenia przedawnia si po 10 latach

6. wiadczenie z gry lub zakadu

Art. 413. 1.Kto spenia wiadczenie z gry lub zakadu, nie moe da zwrotu, chyba e gra lub zakad byy
zakazane albo nierzetelne.
2.Roszcze z gry lub zakadu mona dochodzi tylko wtedy, gdy gra lub zakad byy prowadzone na podstawie
zezwolenia waciwego organu pastwowego.
Art. 414.Przepisy niniejszego tytuu nie uchybiaj przepisom o obowizku naprawienia szkody.
ROZDZIA VII. WYKONANIE ZOBOWIAZA I SKUTKI ICH NIEWYKONANIA

46

28. WYKONANIE ZOBOWIAZA

I. Zasady oglne

Art. 354. 1.Dunik powinien wykona zobowizanie zgodnie z jego treci i w sposb odpowiadajcy
jego celowi spoeczno-gospodarczemu oraz zasadom wspycia spoecznego, a jeeli istniej w
tym zakresie ustalone zwyczaje - take w sposb odpowiadajcy tym zwyczajom.
2.W taki sam sposb powinien wspdziaa przy wykonaniu zobowizania wierzyciel.
- najwaniejsza tre zobowizania
- cel spoeczno-gospodarczy zobowizania i zasady wspycia spoecznego wskaniki
pozanormatywne (aspekty moralne)
- ustalone zwyczaje tylko takie zwyczaje, ktre zostay ju uksztatowane w odniesieniu do pewnej
kategorii stosunkw zobowizaniowych i s powszechnie znane i aprobowane

- wierzyciel powinien wspdziaa z dunikiem w wykonaniu zobowizania, wi go te same reguy

- brak wspdziaania wierzyciela uchyla odpowiedzialno dunika za niewykonanie/nienaleyte wykonanie
zobowizania z tego powodu; dunik nie moe wymusi powinnego zachowania wierzyciela, poniewa wykonuje
on zobowizanie w interesie wierzyciela

- jeeli brak jest przepisu szczeglnego i strony inaczej nie postanowiy, obowizkiem dunika jest wykona
zobowizanie z naleyt starannoci (aby nie narazi si na zarzut niedbalstwa i odpowiedzialno
odszkodowawcz z tytuu niewykonania/nienaleytego wykonania zobowizania)
Art. 355. 1.Dunik obowizany jest do starannoci oglnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju
(naleyta staranno).
2. Naleyt staranno dunika w zakresie prowadzonej przez niego dziaalnoci gospodarczej okrela si
przy uwzgldnieniu zawodowego charakteru tej dziaalnoci.
- czsto stosuje si wzorce naleytej starannoci, formuowane wg kryteriw obiektywnych, pomijajce
cechy osobiste dunika (np. pracowito, szczeglna zapobiegliwo) wzorce okrela si zwykle na
poziomie przecitnej starannoci jakiej mona wymaga w danej sytuacji
- szczeglna staranno (wyszy stopie starannoci) jest wymagany od dunika-profesjonalisty,
dziaajcego w obrocie handlowym jak i konsumenckim (np. obiektywny wzorzec naleytej starannoci lekarza)
- mimo stosowania kryteriw obiektywnych, chodzi o ocen wykonania zobowizania w konkretnej sytuacji,
wic naley take uwzgldnia wymagania okrelone treci zobowizania oraz szczeglne warunki
wykonywania zobowizania
- naley uwzgldnia take typ zobowizania (normy prawne mog dokadniej okrela poziom naleytej
starannoci dla danego typu) i przedmiot wiadczenia, zwaszcza jego warto (przyjmuje si, e dobra
cenniejsze wymagaj wzmoonej dbaoci, np. ycie)
- czasami konieczne jest uwzgldnienie waciwoci dunika, z powodu wymogw bezpieczestwa, czy
ochrony zaufania brak waciwoci oznacza win dunika
II. Zmiana stosunkw (clausula rebus sic stantibus)
1. clausula rebus sic stantibus (art. 3571)
- przepis art. 3571 ma zastosowanie do cywilnoprawnych zobowiza powstajcych wycznie z umw.

- istnieje take odmienne stanowisko (przez analogi art. 3571 ma zastosowanie do zobowiza powstaych z innych zdarze ni
umowy), ktre znalazo wyraz rwnie w judykaturze SN

Art. 3571. Jeeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunkw spenienie wiadczenia byoby poczone z
nadmiernymi trudnociami albo grozioby jednej ze stron rac strat, czego strony nie
przewidyway przy zawarciu umowy, sd moe po rozwaeniu interesw stron, zgodnie z zasadami
wspycia spoecznego:
1. oznaczy sposb wykonania zobowizania
2. oznaczy wysoko wiadczenia
- jeeli strata zagraa wierzycielowi sd podwyszy wysoko wiadczenia dunika
- jeeli strata zagraa dunikowi sd obniy wysoko wiadczenia dunika
- umowy wzajemne sd moe jednoczenie zmieni wysoko wiadcze obu stron

3.

orzec o rozwizaniu umowy (w ostatecznoci); rozwizujc umow sd moe w miar potrzeby orzec o
rozliczeniach stron, zgodnie z zasadami wspycia spoecznego.

47

3. Przesanki
- art. 3571 mona zastosowa gdy spenione s cznie 3 przesanki:
a) nadzwyczajna zmiana stosunkw (przeksztacenia stosunkw spoecznych, gospodarczych o charakterze
powszechnym; zmiana musi mie charakter nadzwyczajny z powodw przyrodniczych [np. powd], jak i
spoecznych [np. wojna, kryzys gospodarczy])
b) zmiana ta pociga za sob nadmierne trudnoci w spenieniu wiadczenia albo grozi jednej ze
stron rac strat (zmiana musi wpyn na indywidualn sytuacj strony stosunku; musi istnie zwizek
przyczynowy)
- nie jest moliwa ingerencja sdu, gdy umowa zostaa w caoci wykonana, w szczeglnoci nie mona wwczas
umowy rozwiza na podstawie 3571 KC (SN)
c) strony nie przewidyway wpywu nadzwyczajnej zmiany stosunkw na zobowizanie przy
zawarciu umowy (strony nie przewidziay wpywu zmiany stosunkw na indywidualn sytuacj podmiotu, nie
bray pod uwag ryzyka wystpienia pewnych zdarze; jeeli przy zawieraniu umowy strona nie zachowaa
naleytej starannoci w przewidywaniu, sd moe odmwi ochrony )

sd wydaje w/w orzeczenia wycznie na danie strony; moe je zgosi kady podmiot bdcy stron,
nie wyczajc przedsibiorcw

orzeczenie sdu ma charakter konstytutywny

5. Zbieg przepisw
- wg. Radwaskiego do zobowizania pieninego w cisym znaczeniu (ktrego waloryzacj sdow reguluje
3581 KC) moe mie zastosowanie art. 3571 KC, jeeli zobowizanie to bdzie speniao przesanki przepisu
jeeli przesanki s spenione wybr podstawy prawnej (3571/3581) naley do strony zainteresowanej
tak moliwo dopuci SN w uchwale
- cz doktryny traktuje art. 3581 jako lex specialis wycza zastosowanie 3571 KC do zobow. pieninych
6. Umowne klauzule adaptacyjne
- strony mog w drodze porozumienia zmieni tre wicego je stosunku prawnego, jak rwnie zamieci w
pierwotnej umowie klauzule adaptacyjne, z gry okrelajce sposb dostosowania umowy do ewentualnej
zmiany stosunkw
III. Podmioty wykonania zobowizania
1. Osoby wykonujce
- wykonanie zobowizania nie zawsze wymaga osobistego wykonania wiadczenia przez dunika
- wierzyciel moe da osobistego wiadczenia dunika tylko wtedy, gdy wynika to:
1) z treci czynnoci prawnej
2) z ustawy
3) z waciwoci wiadczenia (chodzi tu o zwizek midzy cechami indywidualnymi dunika a jakoci wiadczenia, np.
namalowanie portretu)
- poza tymi 3 przypadkami wiadczenie moe speni ktokolwiek, byleby dziaa za wiedz (domniemane
przyzwolenie) dunika
- w przypadku wiadcze pieninych - jeeli wierzytelno pienina jest wymagalna, wierzyciel nie moe
odmwi przyjcia wiadczenia od osoby trzeciej, chociaby dziaaa bez wiedzy dunika
- jeeli wiadczenie nie jest wykonywane przez waciw osob wierzyciel moe go nie przyj, co nie pociga
dla niego adnych ujemnych nastpstw
2. Osoby przyjmujce
1) Wierzyciel
2) Osoby upowanione przez wierzyciela do odbioru wiadczenia
- upowanienie moe nastpi ex post poprzez potwierdzenie

- wierzyciel jak i osoba przez niego upowaniona powinni by faktycznie zdolni do przyjcia wiadczenia
- jeeli wiadczenie polega na dokonaniu czynnoci prawnej zdolno do czynnoci prawnych
- na miejsce osoby niezdolnej do przyjcia wiadczenia wstpuje jej przedstawiciel ustawowy

- spenienie wiadczenia do rk osoby nieuprawnionej, jeeli wierzyciel nie potwierdzi przyjcia wiadczenia,
lub wierzyciela niezdolnego do przyjcia wiadczenia nie zwalnia dunika z zobowizania (w caoci)
dunik jest zwolniony z zobowizania w takim zakresie, w jakim wierzyciel skorzysta ze wiadczenia
spenionego do rk osoby nieuprawnionej lub wierzyciela niezdolnego do przyjcia wiadczenia (art. 452)
- ciar udowodnienia tego faktu spoczywa na duniku

- w niektrych przypadkach chroniona jest dobra wiara dunika wiadczcego do rk osoby nieuprawnionej
do odbioru wiadczenie do rk osoby, ktra okazuje pokwitowanie wystawione przez wierzyciela , zwalania
dunika, chyba e byo zastrzeone, i wiadczenie ma nastpi do rk wasnych wierzyciela albo dunik dziaa
w zej wierze (art. 464)
IV. Przedmiot wykonania zobowizania

48

1. Rzeczy oznaczone co do gatunku

Art. 357.Jeeli dunik jest zobowizany do wiadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jako rzeczy
nie jest oznaczona przez waciwe przepisy lub przez czynno prawn ani nie wynika z okolicznoci, dunik
powinien wiadczy rzeczy redniej jakoci.
- okolicznoci np. dotychczasowa praktyka we wzajemnych stosunkach stron, znane stronom specjalne przeznaczenie rzeczy

2. Cz wiadczenia
- przy wiadczeniach niepodzielnych czciowe wiadczenie jest niemoliwe
- jeeli wiadczenie jest podzielne, a wierzytelno jest wymagalna w caoci wierzyciel nie moe odmwi
przyjcia wiadczenia czciowego, chyba e przyjcie takiego wiadczenia narusza jego uzasadniony interes.

- w przypadku bezzasadnej odmowy przyjcia przez wierzyciela czciowego wiadczenia zaofiarowanego przez
dunika, wierzyciel naraa si na zarzut pozostawania w zwoce
- jeeli wierzyciel nie ma obowizku przyjcia czci wiadczenia i zaofiarowanej czci nie przyj, dunik popada w zwok
co do caoci wiadczenia

3. Kilka wiadcze (zaliczenie [zarachowanie] zapaty)

- Dunik majcy wzgldem tego samego wierzyciela kilka dugw tego samego rodzaju moe przy
spenieniu wiadczenia wskaza, ktry dug chce zaspokoi. Jednake to, co przypada na poczet danego dugu,
wierzyciel moe przede wszystkim zaliczy na zwizane z tym dugiem zalege nalenoci uboczne oraz na
zalegajce wiadczenia gwne. (art. 4511)
- dot. take przypadku, gdy dunik speniajcy wiadczenie ma tylko 1 dug zoony z nalenoci gwnej i odsetek
- Jeeli dunik nie wskaza, ktry z kilku dugw chce zaspokoi, to uprawnienie do wskazania dugu przechodzi
na wierzyciela moe on w pokwitowaniu wskaza, na ktre zobowizanie ma by zaliczone wiadczenie;
jest to skuteczne dopiero, gdy dunik przyj pokwitowanie (art. 4512)
- do momentu przyjcia pokwitowania dunik zachowuje prawo wskazania dugu
- jeeli dunik przyj pokwitowanie, to nie moe ju da zaliczenia na poczet innego dugu

- jeeli ani dunik ani wierzyciel nie wskaza dugu, ktry ma by zaspokojony, to spenione wiadczenie
zalicza si przede wszystkim na poczet dugu wymagalnego, a jeeli jest kilka dugw wymagalnych na
poczet najdawniej wymagalnego

- jeeli i tej zasady nie mona zastosowa, naley przyj, e spenione wiadczenie zalicza si na poczet wszystkich dugw
stosunkowo

V. Miejsce spenienia wiadczenia

- Dugi mog by odbiorcze (wierzyciel ma zgosi si u dunika po odbir wiadczenia) albo oddawcze
(dunik ma dostarczy wiadczenie wierzycielowi)
- Miejsce spenienia wiadczenia okrela przede wszystkim tre lub waciwo zobowizania; gdy brak jest
takich wskaza, ma zastosowanie art. 454:
- wiadczenia pienine powinny by penione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w
chwili spenienia wiadczenia (dug oddawczy)

- jeeli wierzyciel zmieni miejsce zamieszkania lub siedzib po powstaniu zobowizania, ponosi spowodowan przez t zmian
nadwyk kosztw przesania

- wiadczenia niepienine powinny by spenione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie dunika w

chwili powstania zobowizania (dug odbiorczy)
- Jeeli zobowizanie ma zwizek z przedsibiorstwem dunika/wierzyciela, o miejscu spenienia wiadczenia
rozstrzyga siedziba przedsibiorstwa
VI. Termin spenienia wiadczenia
1. Oznaczenie terminu
- O terminie decyduje przede wszystkim tre lub waciwo zobowizania; gdy brak jest takich wskaza, ma
zastosowanie art. 455:
- wiadczenie powinno by spenione niezwocznie po wezwaniu dunika do wykonania.
- decyzja o wezwaniu naley do wierzyciela; realizuje on j przez zoenie owiadczenia woli dunikowi, w ktrym wzywa go do
spenienia wiadczenia

- Wierzycielowi przysuguje uprawnienie do okrelenia terminw spenienia, jak i wielkoci poszczeglnych

czci wiadcze, jeeli strony zastrzegy w umowie, e spenienie wiadczenia nastpowa bdzie czciami,
ale nie ustaliy ani ich wielkoci ani terminw wykonania (art. 456)
Uprawnienie wierzyciela ograniczone jest trzema przesankami:
1) Owiadczenie wierzyciela ma by zoone w czasie waciwym
2) Uwzgldnia powinno moliwoci dunika
3) Wierzyciel powinien rozway take sposb spenienia wiadczenia (aby jego wykonanie byo moliwe)
- do takiego wezwania dunik powinien zastosowa si niezwocznie

49

- Jeeli dunik sta si niewypacalny albo jeeli wskutek okolicznoci, za ktre ponosi odpowiedzialno,
zabezpieczenie wierzytelnoci ulego znacznemu zmniejszeniu, wierzyciel moe da spenienia wiadczenia
bez wzgldu na zastrzeony termin (art. 458)

- terminy spenienia wiadczenia mog by zastrzeone na korzy:

1) Dunika dunik jest uprawniony do wczeniejszego wiadczenia, a wierzyciel nie moe domaga si wiadczenia
przed upywem terminu
2) Wierzyciela wierzyciel nie ma obowizku przyj wiadczenia wczeniej i moe da wykonania go przed
nadejciem terminu
3) Obu stron przed nadejciem terminu dunik nie moe speni a wierzyciel nie moe da spenienia wiadczenia
- w przypadku, gdy termin spenienia wiadczenia zosta oznaczony w treci czynnoci prawnej i nie okrelono w niej, na czyj
korzy zosta zastrzeony przyjmuje si, e termin zosta zastrzeony na korzy dunika (art. 457)

2. Wymagalno
- Jeeli dunik nie speni wiadczenia, to z upywem terminu, w ktrym wiadczenie miao by spenione:
a) Dunik opnia si ze wiadczeniem albo popada w zwok, o ile opnienie jest nastpstwem
okolicznoci, za ktre dunik ponosi odpowiedzialno
b) Wierzyciel moe dochodzi spenienia wiadczenia na drodze sdowej, gdy jego roszczenie stao si
wymagalne- zacz biec termin przedawnienia roszczenia.
- Termin wymagalnoci przypada w dniu nastpujcym po terminie spenienia wiadczenia.
VII. Wykonanie wiadcze wzajemnych
Art. 488.1.wiadczenia bdce przedmiotem zobowiza z umw wzajemnych (wiadczenia wzajemne)
powinny by spenione jednoczenie, chyba e z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sdu lub decyzji innego
waciwego organu wynika, i jedna ze stron obowizana jest do wczeniejszego wiadczenia.
- w stosunkach zobowizaniowych trwaych, gdzie jedna strona jest zobowizana do wiadczenia cigego a druga do
wiadczenia jednorazowego lub okresowego wiadczenia te nie mog by wykonane jednoczenie (realnie nie da si)
- art. 490

2.Jeeli wiadczenia wzajemne powinny by spenione jednoczenie, kada ze stron moe powstrzyma si ze
spenieniem wiadczenia, dopki druga strona nie zaofiaruje wiadczenia wzajemnego.
Art. 490.1.Jeeli jedna ze stron obowizana jest speni wiadczenie wzajemne wczeniej, a spenienie
wiadczenia przez drug stron jest wtpliwe ze wzgldu na jej stan majtkowy, strona zobowizana do
wczeniejszego wiadczenia moe powstrzyma si z jego spenieniem
- uprawnienie to nie przysuguje stronie zobowizanej do wczeniejszego wiadczenia w 2 przypadkach:
1) jeeli wiedziaa ona, w chwili zawarcia umowy, o zym stanie majtkowym drugiej strony
2) jeeli strona znajdujca si w zej sytuacji majtkowej zaofiaruje jednoczesne spenienie swojego
wiadczenia lub da zabezpieczenie
VII. Dowody spenienia wiadczenia - pokwitowanie
- Jeeli wiadczenie polega na czynieniu (zaniechania si nie dowodzi), na duniku spoczywa ciar dowodu, e je
speni dunik jest zainteresowany w uzyskaniu rodkw dowodowych:
- Dunik speniajc wiadczenie moe da od wierzyciela pokwitowania
- pokwitowanie wyraa w f. pisemnej powiadczenie wierzyciela lub upowanionej osoby, e dunik speni wiadczenie

- Dunik moe da pokwitowania w szczeglnej formie, jeeli ma w tym interes.

- Koszty pokwitowania ponosi dunik, chyba e umwiono si inaczej.
- Pokwitowanie stanowi dowd wykonania wiadczenia gwnego + wynika z niego domniemanie e
spenione zostao rwnie wiadczenie okresowe wymagalne wczeniej oraz domniemanie zapaty
nalenoci ubocznych (przy zapacie pienidzy)
- Jeeli istnieje dokument stwierdzajcy zobowizanie, wystawienie pokwitowania nie chroni w peni
dunika, poniewa w rku wierzyciela pozostaje dowd zacignicia zobowizania przez dunika dunik
speniajc wiadczenie moe da zwrotu dokumentu. Jednake gdy wierzyciel ma interes w zachowaniu
dokumentu, w szczeglnoci gdy wiadczenie zostao spenione tylko czciowo, dunik moe da uczynienia
odpowiedniej wzmianki na dokumencie.
- W razie utraty dokumentu dunik moe, niezalenie od pokwitowania, da od wierzyciela owiadczenia
na pimie, e dokument zosta utracony.
- Jeeli wierzyciel odmawia zwrotu dokumentu lub uczynienia na nim odpowiedniej wzmianki albo pisemnego
owiadczenia o utracie dokumentu, dunik moe powstrzyma si ze spenieniem wiadczenia albo zoy
jego przedmiot do depozytu sdowego.
29. SKUTKI NIEWYKONANIA LUB NIENALEYTEGO WYKONANIA ZOBOWIZANIA
I. Oglne reguy okrelajce odpowiedzialno dunika

50

1.Wprowadzenie

- Jeeli dunik zachowuje si w sposb niezgodny z treci zobowizania to jego zachowanie uzyskuje kwalifikacj zachowania
bezprawnego; jest to bezprawno wzgldna naruszenie regu postpowania w stosunku do wierzyciela

- Naruszenie zobowizania niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania

- W razie naruszenia zobowizania przez dunika wierzycielowi przysuguje:
a) roszczenie o wykonanie zobowizania zgodnie z jego treci (wykonanie zobowizania w naturze) przy
zastosowaniu przymusu pastwowego
b) roszczenie odszkodowawcze
roszczenia kumulatywne (mona da obydwu)
jeeli zobowizanie zostanie przymusowo wykonane to szkoda bdzie duo mniejsza
Art. 471.Dunik obowizany jest do naprawienia szkody wynikej z niewykonania lub nienaleytego
wykonania zobowizania, chyba e niewykonanie lub nienaleyte wykonanie jest nastpstwem okolicznoci, za
ktre dunik odpowiedzialnoci nie ponosi.
2. Odpowiedzialno odszkodowawcza (odpowiedzialno kontraktowa)
- Przesanki odpowiedzialnoci kontraktowej:
1) Zdarzenie, z ktrym system prawny wie czyj odpoywiedzialno (niewykonanie lub nienaleyte
wykonanie zobowizania przez dunika)
2) Szkoda wierzyciela (uszczerbek majtkowy)
3) Adekwatny zwizek przyczynowy midzy zdarzeniem a szkod
- Odpowiedzialno kontraktowa obejmuje tylko szkody majtkowe.
- Rekompensata obejmuje tylko szkody bezporednio poniesione przez samego pokrzywdzonego, nie szkody
porednie poniesione przez inne osoby
- Dunik odpowiada za strat jak i za utracone przez wierzyciela korzyci
- straty np. warto utraconego wiadczenia

3. Wina (wina kontraktowa)

Art. 472.Jeeli ze szczeglnego przepisu ustawy albo z czynnoci prawnej nie wynika nic innego, dunik
odpowiedzialny jest za niezachowanie naleytej starannoci.

- wzorzec naleytej starannoci naley konstruowa wg kryteriw obiektywnych; zachowanie zgodne z wzorcem naleytej
starannoci nie jest wyczn okolicznoci uchylajc odpowiedzialno dunika
- uycie w art. 472 zwrotu niezachowanie naleytej starannoci oznacza, e dunik odpowiada za swoje zawinione
zachowanie, na podstawie ktrego mona postawi mu zarzut (niezachowanie naleytej starannoci niedbalstwo)

odpowiedzialno dunika za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania opiera si

na zasadzie winy
- dunik odpowiada z reguy za kad win; wyjtkowo dokonuje si stopniowania winy:
- wina umylna najwyszy stopie winy; dunik chce naruszy cice na nim obowizki powinnego
zachowania (dolus directus) albo si na to godzi (dolus eventualis)
- wina nieumylna niedbalstwo; dunik nie dochowa naleytej starannoci w sytuacji, gdy
powinien i mg zachowa si prawidowo
- race niedbalstwo - znaczne odchylenie od wzorca nalenego zachowania si dunika
- strony mog w umowie modyfikowa zakres okolicznoci, za ktre dunik ponosi odpowiedzialno z ustawy
niewane jest zastrzeenie, e dunik nie bdzie odpowiedzialny za szkod, ktr moe wyrzdzi
wierzycielowi umylnie (win umyln)
- odpowiedzialno na zasadzie winy moe by przypisana tylko osobie poczytalnej przesank
odpowiedzialnoci kontraktowej jest poczytalno dunika (jeeli jego odpowiedzialno opiera si na winie)
4. Odpowiedzialno za inne osoby
Art. 474.Dunik odpowiedzialny jest jak za wasne dziaanie lub zaniechanie za dziaania i zaniechania
osb, z ktrych pomoc zobowizanie wykonywa (np. pracownicy), lub osb ktrym wykonanie zobowizania
powierza jak rwnie w wypadku, gdy zobowizanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dunika.
- odpowiedzialno dunika, ktry spenia wiadczenie przez inne osoby, wzgldem wierzyciela opiera si na
zasadzie ryzyka; przesank tej odpowiedzialnoci jest wina osoby, za pomoc ktrej dunik spenia
wiadczenie
- Odpowiedzialno dunika moe by modyfikowana i moe wykracza poza zakres winy w takich
przypadkach rwnie do osb wymienionych w art. 474 KC trzeba przyoy t sam miar
odpowiedzialnoci, co do samego dunika
- przepisy szczeglne zaostrzaj odpowiedzialno dunika, uniezaleniajc j od jego winy

51

5. Ciar dowodu
- Na wierzycielu spoczywa ciar dowodu, co do nastpujcych 3 okolicznoci:
a) e dunik nie wykona zobowizania albo, e wykona je nienaleycie
b) e wierzyciel ponis szkod majtkow
c) e midzy tymi faktami istnieje adekwatny zwizek przyczynowy
- z faktem wykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania jest sprzone domniemanie, e nastpio to
w skutek okolicznoci, za ktre dunik ponosi odpowiedzialno (generalnie na zasadzie winy dunika lub
osb za ktre dunik ponosi odpowiedzialno)
- obalenie domniemania, gdy dunik wykae, e naruszenie zobowizania powstao wskutek okolicznoci, za
ktre dunik nie odpowiada
- koncepcja bardziej rygorystyczna (akceptowana) - zwolnienie dunika od odpowiedzialnoci wtedy, gdy zostanie ustalona
konkretna przyczyna niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania, za ktre dunik nie ponosi odpowiedzialnoci
- koncepcja mniej rygorystyczna dowd, e dunik w danych warunkach dooy wymaganej starannoci, zatem przyczyny
naruszenia s inne ni te, za ktre odpowiada

II. Niemoliwo wiadczenia

1. Pojcie niemoliwoci wiadczenia
- Koncepcja relatywna (subiektywna) uznaje za nie moliwe takie wiadczenie, jakiego konkretny dunik nie
moe wykona
- Koncepcja obiektywna - kadzie nacisk na okolicznoci uniemoliwiajce kademu wykonanie wiadczenia;
koncepcja dominujca:
a) Za niemoliwe naley uzna wiadczenie polegajce na dziaaniach niewykonalnych w wietle praw natury
- np. podr na soce;
- take okolicznoci uniemoliwiajce tkwice w sferze wewntrznej dunika, jeeli tylko indywidualnie oznaczony
dunik moe speni dane wiadczenie, np. lepota malarza

b)

Jeeli wiadczenie jest realizowane przez czynno konwencjonaln to wyznaczone w zobowizaniu

dziaania musz respektowa reguy konstruujce t czynno. Gdyby dunik podj si dziaania
niezgodnego z tymi reguami, to wiadczenie to naley uzna za niemoliwe.
- np. zobowizanie dunika do strzelenia bramki rk w pice nonej

- szczeglnym rodzajem czynnoci konwencjonalnych s czynnoci prawne niemoliwo i niewano czynnoci, (np. zobowizanie do

c)
d)
e)

zawarcia umowy sprzeday nieruchomoci bez formy aktu notarialnego); moliwe s sytuacje, gdzie prawne przeszkody spenienia
wiadczenia nie stanowi elementu konstruujcego dan czynno ( czynno jest wana, ale niemoliwa np. po dokonaniu czynnoci
prawnej wprowadzono zakaz spenienia wiadcze [np. zakaz eksportu towarw])

Przyczyn niemoliwoci wiadczenia mog by take zjawiska spoeczne, ktre nie tylko dunikowi, ale
komukolwiek uniemoliwiaj wykonanie przyobiecanego dziaania (np. wojna)
Wymaga si, aby wszelkiego rodzaju przeszkody uniemoliwiajce wykonanie wiadczenia miay charakter
trway, a nie tylko przejciowy powodujcy opnienie.
Cech niemoliwoci bd miay take takie dziaania, ktre s z punktu fizykalnego wykonalne, ale w wietle
ekonomicznym okazuj si nieracjonalne (niemoliwo gospodarcza lub praktyczna)

2. Skutki niemoliwoci wiadczenia

1) Pierwotna niemoliwo wiadczenia (w chwili powstania zobowizania wiadczenie jest niemoliwe) zobowizanie w ogle nie powstanie; strona, ktra o niemoliwoci wiedziaa ponosi odpowiedzialno z
tytuu winy w kontraktowaniu
2) Nastpcza niemoliwo wiadczenia (zdarzenia powodujce niemoliwo wiadczenia zaszy po
nawizaniu stosunku obligacyjnego) przypadek niewykonania zobowizania przez dunika:
A. Niemoliwo nieobjta odpowiedzialnoci dunika
B. Niemoliwo objta odpowiedzialnoci dunika
A. Niemoliwo nieobjta odpowiedzialnoci dunika
a) Jeeli niemoliwo wiadczenia jest nastpstwem okolicznoci, za ktre dunik nie odpowiada,
zobowizanie wygasa (art. 4751)

- W razie czciowej niemoliwoci wiadczenia naley przyj, e zobowizanie wygasa w odpowiedniej czci.

b)

Jeeli przedmiotem wiadczenia bya rzecz, a wiadczenie stao si niemoliwe w skutek tego, e rzecz ta
zostaa zbyta, utracona lub uszkodzona, to wierzyciel moe da od dunika wydania surogatw.
Surogaty obejmuj wszystko to, co dunik uzyska w zamian za t rzecz albo jako naprawienie szkody
- Jeeli wierzyciel skorzysta z tego uprawnienia i zada surogatw - zobowizanie nie wygasa, lecz utrzymuje si ze
zmienionym przedmiotem wiadczenia; dunik jest obowizany wyda surogaty

c)

W zobowizaniach wzajemnych niemoliwo wiadczenia jednej strony, wskutek okolicznoci, za ktre

adna ze stron odpowiedzialnoci nie ponosi, zwalnia drug stron od obowizku wiadczenia, a jeeli
wiadczenie ju spenia, moe da zwrotu tego, co wiadczya, na podstawie przepisw o
bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 4951)
- strona, ktrej wiadczenie jest niemoliwe, nie moe da wiadczenia wzajemnego i ma obowizek zwrotu
otrzymanego wiadczenia

52

d)

cay stosunek zobowizania wzajemnego wygasa, ale:

Jeeli przedmiotem wiadczenia z umowy wzajemnej jest rzecz, a wiadczenie wzajemne stao si
niemoliwe wskutek tego, e rzecz ta zostaa zbyta, utracona lub uszkodzona, wierzyciel moe da od
dunika, ktrego wiadczenie stao si niemoliwe, wydania surogatw (wszystkiego, co dunik
uzyska w zamian za t rzecz albo jako naprawienie szkody) wierzyciel powinien speni swoje
wiadczenie wzajemne i wwczas zobowizanie wzajemne utrzymuje si nadal, z zastrzeeniem, e
po jednej stronie nastpuje zmiana przedmiotu wiadczenia
Jeeli jedno ze wiadcze wzajemnych jest tylko czciowo niemoliwe:
- nastpuje odpowiednia redukcja wiadczenia drugiej strony (strona zobowizana do wiadczenia czciowo
niemoliwego traci prawo do odpowiedniej czci wiadczenia)
- druga strona (strona, ktra mogaby speni cae swoje wiadczenie, a nie moe otrzyma w caoci wiadczenia
wzajemnego) moe odstpi od umowy, jeeli wykonanie czciowe nie miaoby dla niej znaczenia ze
wzgldu na waciwoci zobowizania albo ze wzgldu na zamierzony przez t stron cel umowy, wiadomy
stronie, ktrej wiadczenie stao si czciowo niemoliwe.
- odstpienie od umowy stosunek prawny wygasa ex tunc (stosunki zobowizaniowe trwae ex nunc);
- jeeli odstpienie ma skutek ex tunc strony umowy powinny dokona zwrotu wiadcze wzajemnych; kadej z nich
przysuguje prawo zatrzymania, dopki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego wiadczenia albo nie zabezpieczy
roszczenia o zwrot (art. 496)

B. Niemoliwo objta odpowiedzialnoci dunika

a) W przypadku, gdy niemoliwo wiadczenia jest nastpstwem okolicznoci, za ktre dunik
odpowiada dunik zobowizany jest do naprawienia wierzycielowi szkody wynikej z niewykonania
(caoci/czci) zobowizania i w tym zakresie ulega zmianie pierwotna tre zobowizania.
b) Jeeli przedmiotem wiadczenia bya rzecz, a wiadczenie stao si niemoliwe w skutek tego, e rzecz ta
zostaa zbyta, utracona lub uszkodzona, to wierzyciel moe da od dunika wydania surogatw.
Surogaty obejmuj wszystko to, co dunik uzyska w zamian za t rzecz albo jako naprawienie szkody
- Jeeli poniesiona przez wierzyciela szkoda jest wysza od wartoci surogatw, roszczenie odszkodowawcze obejmuje
jedynie rnic midzy szkod a wartoci surogatw.
- Jeeli warto surogatw jest wysza od szkody, wierzyciel nie ma obowizku zwraca czci surogatw

c)

W zobowizaniach wzajemnych, jeeli 1 ze wiadcze wzajemnych stao si niemoliwe wskutek

okolicznoci, za ktre odpowiada druga strona, wierzycielowi przysuguj do wyboru 2 uprawnienia:
1. Moe on da od dunika naprawienia szkody wynikej z niewykonania zobowizania
(odszkodowania) na zasadach oglnych (art.)lub surogatw. W przypadkach takich zobowizanie
wzajemne utrzymuje si nadal i wierzyciel zobowizany jest speni swoje wiadczenie.
2. Moe on od umowy odstpi, w nastpstwie czego bdzie zwolniony od obowizku wiadczenia.
Powinien wwczas zwrci to wszystko, co sam uprzednio otrzyma. Ponadto przysuguje mu
roszczenie o naprawienie ewentualnej szkody, jak ponis w zwizku z niewykonaniem zobowizania
przez dunika, przy uwzgldnieniu tego, e sam wiadczenia nie speni.
W razie czciowej niemoliwoci wiadczenia w zobowizaniach wzajemnych, za ktr
odpowiedzialno ponosi dunik, wierzyciel ma 2 moliwoci:
1. Moe on da od dunika naprawienia szkody wynikej z niewykonania zobowizania
(odszkodowania) na zasadach oglnych lub surogatw. W przypadkach takich zobowizanie
wzajemne utrzymuje si nadal i wierzyciel zobowizany jest speni swoje wiadczenie
2. Moe on od umowy odstpi jeeli:
1) czciowe wykonanie zobowizania nie miaoby dla wierzyciela znaczenia ze wzgldu na
waciwoci zobowizania, albo
2) czciowe wykonanie zobowizania nie miaoby dla wierzyciela znaczenia ze wzgldu na
zamierzony przez niego cel, wiadomy dunikowi

d)

III. Opnienie i zwoka dunika

1. Wprowadzenie
- Niedotrzymanie przez dunika terminu wiadczenia - wiadczenie wprawdzie jest moliwe do spenienia, ale nie
zostao w terminie wykonane
- Niedotrzymanie terminu spenienia wiadczenia (wg. KC opnienie) moe nastpi wskutek okolicznoci:
a) Za ktre dunik ponosi odpowiedzialno (wina wasna lub osb z art. 474) zwoka dunika

Dunik dopuszcza si zwoki, gdy nie spenia wiadczenia w terminie, a jeeli termin nie jest oznaczony, gdy nie
spenia wiadczenia niezwocznie po wezwaniu przez wierzyciela

b) Za ktre dunik nie ponosi odpowiedzialnoci opnienie zwyke, proste, sensu stricto
- Domniemanie prawne, e niewykonanie zobowizania w terminie nastpio z przyczyn, za ktre dunik
odpowiada zwoka
2. Nastpstwa zwykego opnienia (za ktre dunik nie ponosi odpowiedzialnoci)

53

a) wiadczenia niepienine - wierzyciel moe zgodnie z oglnymi zasadami domaga si wykonania

zobowizania, lecz nie ma z tego tytuu roszcze odszkodowawczych
b) wiadczenia pienine wierzyciel moe da od dunika odsetek za czas opnienia, chociaby wierzyciel
nie ponis adnej z tego powodu szkody.
- Wierzyciel moe domaga si odsetek ustawowych, a wyszych tylko wtedy, gdy zostay one przez strony ustalone.

2. Nastpstwa zwoki
a) Wierzyciel moe domaga si od dunika spenienia wiadczenia, zgodnie z treci zobowizania
b) Wierzyciel moe domaga si od dunika w zwoce naprawienia wynikej dla niego std szkody:
1. Wierzyciel moe da, niezalenie od wykonania zobowizania, naprawienia szkody wynikej ze zwoki
odszkodowanie tylko za zwok

2.

Jeeli wskutek zwoki dunika wiadczenie utracio dla wierzyciela cakowicie lub w przewaajcym
stopniu znaczenie, wierzyciel moe nie przyj wiadczenia i da naprawienia szkody wynikej z
niewykonania zobowizania.
odszkodowanie obejmuje co najmniej ca warto niespenionego w terminie wiadczenia

c)

d)

Przy wiadczeniu pieninym wierzyciel moe da odsetek za czas opnienia (zwoki), bez wzgldu
na to, czy ponis szkod
- jeeli dunik popad w zwok ze spenieniem wiadczenia pieninego, a wierzyciel ponis szkod wysz,
ni wynosz odsetki za opnienie, moe da uzupeniajcego odszkodowania na pokrycie szkody
Jeeli w czasie trwania zwoki rzecz oznaczona co do tosamoci, bdca przedmiotem wiadczenia,
zostaa utracona lub uszkodzona to dunik ponosi za to odpowiedzialno, chyba e utrata lub
uszkodzenie nastpioby take wtedy, gdyby wiadczenie zostao spenione w czasie waciwym
dunik odpowiada za przypadek

e)

Wierzyciel ma uprawnienie do wykonania zastpczego zobowizania w razie zwoki dunika:

1. Gdy przedmiotem wiadczenia s rzeczy oznaczone co do gatunku, wierzyciel moe naby na koszt
dunika tak sam ilo rzeczy tego samego rodzaju albo moe da od dunika zapaty ich wartoci
- dla realizacji tego uprawnienia wierzyciel nie musi uzyska decyzji sdowej
2. Gdy wiadczenie polega na czynieniu tego rodzaju, e nie wymaga ono osobistego dziaania
dunika wierzyciel moe da upowanienia przez sd do wykonania czynnoci na koszt dunika
- w nagych wypadkach wierzyciel moe wykona czynno na koszt dunika bez upowanienia sdu
3. Gdy wiadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel moe da upowanienia sdu do usunicia na
koszt dunika wszystkiego, co dunik wbrew zobowizaniu uczyni
- w nagych wypadkach wierzyciel moe usun na koszt dunika to, co dunik wbrew zobowizaniu
uczyni, bez upowanienia sdu

Uprawnienia te nie przysuguj razem, gdy dunik wykona zobowizanie ale niewaciwe

Obok uprawnienia do wykonania zastpczego wierzycielowi przysuguje roszczenie o odszkodowanie za

ewentualn szkod wynik ze zwoki

4. Nastpstwa zwoki w umowach wzajemnych

a) Wszystkie wskazane wyej uprawnienia (nastpstwa zwoki) przysuguj wierzycielowi take w razie zwoki
dunika przy wykonaniu zobowizania z umowy wzajemnej

Wierzyciel moe da wykonania pierwotnego wiadczenia lub moe wykona na koszt dunika wiadczenie zastpcze,
zachowujc w obu przypadkach roszczenie odszkodowawcze dla naprawienia wynikej ze zgody szkody. Jeeli wierzyciel
skorzysta z tych roszcze to dotychczasowy stosunek zobowizaniowy trwa nadal i w konsekwencji wierzyciel sam
zobowizany jest do wykonania swojego wiadczenia wzajemnego

b)

Uprawnienie wierzyciela do odstpienia od umowy wzajemnej w razie zwoki dunika:

Jeeli jedna ze stron dopuszcza si zwoki w wykonaniu zobowizania z umowy wzajemnej, druga strona
moe wyznaczy jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagroeniem, i w razie
bezskutecznego upywu wyznaczonego terminu bdzie uprawniona do odstpienia od umowy.
wierzyciel moe odstpi od umowy dopiero po bezskutecznym upywie terminu

- Wierzyciel moe rwnie bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bd te po jego bezskutecznym upywie
(jeeli wyznaczy) da wykonania zobowizania i naprawienia szkody wynikej ze zwoki.

54

 wierzyciel nie moe skorzysta z prawa odstpienia od umowy

Uprzednie wyznaczenie dodatkowego terminu do spenienia wiadczenia nie jest konieczne w 2

przypadkach:
a) gdy uprawnienie do natychmiastowego odstpienia zostao wyranie zastrzeone w umowie
b) gdy wykonanie zobowizania przez jedn stron po terminie nie miaoby dla drugiej strony
znaczenia ze wzgldu na waciwo zobowizania albo ze wzgldu na zamierzony przez ni cel
umowy, wiadomej stronie bdcej w zwoce
Jeeli wiadczenia obu stron s podzielne a jedna ze stron dopuszcza si zwoki tylko co do czci
wiadczenia, wwczas uprawnienie drugiej strony do odstpienia od umowy ulega ograniczeniu:
- wierzyciel nie moe odstpi od umowy co do czci wiadczenia wykonanego przez dunika, zanim popad
w zwok
wierzyciel musi dokona wyboru: moe odstpi od umowy co do czci wiadczenia, z ktrym dunik
popad w zwok albo co do caej reszty niespenionego wiadczenia (wiadczenie zalege + niewymagalne)
wierzyciel nie moe odstpi od umowy w caoci, chyba e wykonanie czciowe nie miaoby dla niej
znaczenia ze wzgldu na waciwoci zobowizania albo ze wzgldu na zamierzony przez ni cel umowy,
wiadomy stronie bdcej w zwoce.
W nastpstwie zoenia owiadczenia woli o odstpieniu od umowy wzajemnej umowa ta przestaje strony wiza ex tunc.
Kada ze stron obowizana jest zwrci drugiej stronie to, co ju wiadczya i zostaje zwolniona z obowizku dalszych
wiadcze. Kadej z nich przysuguje prawo zatrzymania, dopki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego
wiadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot

Wierzyciel, ktry odstpuje od umowy wzajemnej moe da naprawienia szkody wynikej z

niewykonania tej umowy.
- od odszkodowania naley odliczy to, co wierzyciel uzyska tytuem zwrotu swego wiadczenia

IV. Prawo zatrzymania

- Prawo zatrzymania polega na tym, e osoba zobowizana do wydania cudzej rzeczy moe j zatrzyma do
czasu zaspokojenia lub zabezpieczenia przysugujcych mu roszcze o zwrot nakadw na rzecz oraz roszcze o
naprawienie szkody przez rzecz wyrzdzonej. Nie przysuguje ono, gdy obowizek wydania rzeczy wynika z
czynu niedozwolonego albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajtych, wydzierawionych lub uyczonych (rzecz
trzeba wyda).
- Ma ono charakter uprawnienia wzgldnego, skutecznego tylko wobec wierzyciela. Prawo zatrzymania ganie,
gdy wierzyciel zaspokoi lub zabezpieczy wykonanie roszczenia dunika.
V. ZWOKA WIERZYCIELA
1. Przesanki
Wierzyciel dopuszcza si zwoki, gdy bez uzasadnionego powodu:
a) albo uchyla si od przyjcia zaofiarowanego faktycznie, a nie tylko sownie wiadczenia
b) albo odmawia dokonania czynnoci, bez ktrej wiadczenie nie moe by spenione
c) albo owiadcza dunikowi, e wiadczenia nie przyjmie
- uzasadniony powd niewaciwe wykonanie zobowizania przez dunika

2. Skutki
- Zwoka wierzyciela nie zwalnia dunika z obowizku spenienia wiadczenia i nie powoduje tym samym
zganicia zobowizania. Interes dunika doznaje ochrony w trojaki sposb:
a) moe on zoy przedmiot wiadczenia do depozytu sdowego
b) moe da od wierzyciela naprawienia szkody wynikej ze zwoki
c) niespenienie w terminie wiadczenia wskutek zwoki wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla
dunika konsekwencji zwizanych ze zwok, ale nawet z opnieniem dunika
- nie dotyczy odsetek za korzystanie z pienidzy wierzyciela (chyba e dunik zoy je do depozytu)
- na duniku ciy odpowiedzialno za przypadkow utrat lub uszkodzenie rzeczy (chyba e zoy do depozytu)

- W umowach wzajemnych zwoka wierzyciela obezwadnia przysugujce mu uprawnienie powstrzymania si

ze spenieniem wasnego wiadczenia wzajemnego
30. DODATOWE ZASTRZEENIA UMOWNE
- mog by skadnikiem wycznie umw
I. Zadatek
1. zadatek pewna suma pienina lub rzecz dana przy zawarciu umowy

wrczona po zawarciu umowy, nie moe by uznana za zadatek, chyba e co innego wynika z umowy

- wysoko zadatku kwota zadatku to zwykle niewielki uamek wiadczenia nalenego z umowy,

55

- w umowie mona zastrzec zadatek o znaczcej wartoci w stosunku do wiadczenia znaczenie takiego
zadatku musi regulowa umowa
- zastrzeenie wydatku przewyszajcego warto nalenego wiadczenia bezwzgldnie niewane (sprzeczne z
ustaw)
2. Skutki
- W braku odmiennego zastrzeenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to
znaczenie, e w razie niewykonania umowy przez jedn ze stron druga strona moe bez wyznaczenia terminu
dodatkowego od umowy odstpi i otrzymany zadatek zachowa, a jeeli sama go daa, moe da sumy
dwukrotnie wyszej (art. 3941)
sytuacja niewykonania umowy z powodu okolicznoci, za ktre dunik ponosi wyczn odpowiedzialno
wierzyciel moe skorzysta z w/w uprawnie, niezalenie od tego czy ponis szkod
zadatek peni tu funkcj surogatu odszkodowania wierzyciel nie moe domaga si uzupeniajcego odszkodowania na
zasadach oglnych;
wierzyciel moe nie skorzysta z w/w prawa do odstpienia od umowy i zachowania/zapaty zadatku i obstawa przy
umowie, domagajc si jej wykonania wg regu oglnych
dunik nie ma prawa zwolni si z zobowizania, przez rezygnacj z zadatku

- W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet wiadczenia strony, ktra go daa; jeeli
zaliczenie nie jest moliwe, zadatek ulega zwrotowi (art. 3942)
zaliczenie zadatku jest moliwe tylko, gdy przedmiot zadatku i wiadczenia s tego samego rodzaju

- W razie rozwizania umowy zadatek powinien by zwrcony, a obowizek zapaty sumy dwukrotnie wyszej
odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastpio wskutek okolicznoci, za ktre adna ze
stron nie ponosi odpowiedzialnoci albo za ktre ponosz odpowiedzialno obie strony (art. 3943)
II. Umowne prawo odstpienia
Art. 395. 1. Mona zastrzec, e jednej lub obu stronom przysugiwa bdzie w cigu oznaczonego terminu
prawo odstpienia od umowy. Prawo to wykonywa si przez owiadczenie zoone drugiej stronie.

odstpienie bez koniecznoci uzasadniania tej decyzji

strony mog zastrzec, e prawo odstpienia bdzie przysugiwa pod warunkiem

2. W razie wykonania prawa odstpienia umowa uwaana jest za nie zawart. To, co strony ju wiadczyy,
ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba e zmiana bya konieczna w granicach zwykego zarzdu. Za
wiadczone usugi oraz za korzystanie z rzeczy naley si drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.
skutek ex tunc
Ustawowe prawo odstpienia
- gdy wyranie przewiduje je ustawa
- art. 495
- odstpienie jako 1 z 4 uprawnie w reimie rkojmi za wady rzeczy sprzedanej
- odstpienie w zwizku niezgodnoci towaru z umow (sprzeda konsumencka) [z podaniem przyczyny]
- wady dziea, obiektu budowlanego itd. (tam gdzie odesanie do przepisw o rkojmi za wady przy sprzeday)
- odstpienie przez konsumenta bez podania przyczyny (konsumenckie)
- umowy zawierane poza lokalem przedsibiorstwa
- umowy zawierane na odlego
- umowy kredytu konsumenckiego, timesharing
III. Odstpne
art. 396. Jeeli zostao zastrzeone, e jednej lub obu stronom wolno od umowy odstpi za zapat
oznaczonej sumy (odstpne), owiadczenie o odstpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostao zoone
jednoczenie z zapat odstpnego.

szczeglny rodzaj prawa odstpienia stosuje si do niego wszystkie postanowienia art. 395 KC
IV. Kara umowna

1. Pojcie i funkcja
- w zastrzeeniu kary umownej strony postanawiaj, e naprawienie szkody wynikej z niewykonania lub
nienaleytego wykonania zobowizania niepieninego nastpi przez zapat okrelonej sumy pieninej.
- kara pienina nie musi by zastrzeona w akcie kreujcym stosunek zobowizaniowy, ale np. w wzorcu umownym

- oznaczenie sumy pieninej nalenej w razie niewykonania albo nienaleytego wykonania wiadczenia
gwnego moe polega na bezporednim wskazaniu jej wysokoci albo przez wskazanie relacji do wartoci
wiadczenia gwnego (np. 10%)
- zastrzeenie kary umownej za nienaleyte wykonanie zobowizania nie wycza dania wykonania
zobowizania.

56

- kara umowna zastpuje odszkodowanie przewidziane w razie niedopenienia zobowizania i dlatego dunik nie
moe bez zgody wierzyciela zwolni si z zobowizania przez zapat kary umownej
- rnica midzy odstpnym a kar umown kara umowna jako surogat odszkodowania naley si tylko wtedy, gdy dunik
ponosi odpowiedzialno za niewykonanie/nienaleyte wykonanie zobowizania
- nie jest zobowizany do zapaty kary umownej gdy szkoda powstaa z przypadku, siy wyszej

2. Ochrona dunika
a) w zasadzie wierzyciel nie moe da od dunika odszkodowania przenoszcego wysoko zastrzeonej kary,
chociaby wykaza, e ponis wiksz szkod (strony mog t kwesti uregulowa w umowie odmiennie)
b) Dunik moe da zmniejszenia kary umownej w dwch przypadkach:
1) gdy jest ona raco wygrowana w porwnaniu z poniesion szkod
2) gdy zobowizanie zostao w znacznej czci wykonane
- Ciar udowodnienia tych faktw spoczywa na duniku

- czy zastrzeenie kary umownej w wysokoci raco wygrowanej mona uzna za bezwzgldnie niewane jako sprzeczne z
zasadami wspycia spoecznego (art. 58) - tak, ale wycznie wtedy, gdy okolicznoci zastrzeenia kary wskazywayby na
niemoralne dziaania drugiej strony umowy (np. wykorzystanie dominujcej pozycji)
zastrzeenie we wzorcu raco umowy raco wygrowanej kary umownej nie wie konsumenta, jeeli nie zostao z nim in
indywidualnie uzgodnione

c) wykazanie przez dunika braku szkody wierzyciela (dowd braku szkody) nie zwalnia dunika z kary umownej
- brak szkody stanowi podstaw do obnienia wysokoci kary umownej
- mona uwzgldni przyczynienie si poszkodowanego do powstania szkody

3. Kara ustawowa
Przepisy o karze umownej naley stosowa rwnie do przypadkw, gdy dunik na mocy przepisu
szczeglnego (bez zastrzeenia umownego) obowizany jest do zapacenia wierzycielowi okrelonej sumy
pieninej w razie niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania.
ROZDZIA VII. WYGANICIE ZOBOWIZANIA
31. WYGANICIE ZOBOWIZANIA ZWIZANE Z ZASPOKOJENIEM WIERZYCIELA
I. Uwagi wstpne
- Celem zobowizania jest zaspokojenie interesu wierzyciela
Zobowizanie wygasa, gdy:
1) zobowizanie zostanie wykonane, zgodnie z jego treci
2) speniony zosta obowizek naprawienia szkody wierzycielowi, wyrzdzonej mu wskutek
niewykonania/nienaleytego wykonania pierwotnego wiadczenia
- Obok tych zdarze s take inne stany faktyczne prowadzce do wyganicia zobowizania:
1) wiadczenie w miejsce wykonania
2) odnowienie
3) potrcenie
4) zoenie do depozytu
1. wiadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum)
- Zobowizanie wygasa, jeeli dunik w celu zwolnienia si z zobowizania spenia za zgod wierzyciela inne
wiadczenie.
- Zdarzenie to obejmuje dwa nastpujce elementy:
a) Umow miedzy dunikiem a wierzycielem, co do zmiany przedmiotu wiadczenia
b) Faktyczne spenienie nowego wiadczenia
- Jeeli podmiotem nowego wiadczenia jest rzecz, ktra ma wady, dunik odpowiada za nie wg przepisw o
rkojmi w sprzeday ( wierzyciel nie moe da pierwotnego wiadczenia, ktre wygasa)
2. Odnowienie (nowacja)
a) Pojcie
- Odnowienie umowa zawart midzy wierzycielem a dunikiem, w ktrej strony postanawiaj, e
dotychczasowe zobowizanie zostanie umorzone (wygasa) w zwizku z powstaniem nowego stosunku
zobowizaniowego. Nowy stosunek powinien rni si od starego:
a. albo innym wiadczeniem
b. albo inn podstaw prawn przy niezmienionym wiadczeniu pierwotnym

- w odrnieniu od wiadczenia w miejsce wykonania, umorzenie dotychczasowego zobowizania nie nastpuje przez spenienie
wiadczenia, ale przez zacignicie nowego zobowizania

b) Zwizek nowego z dawnym zobowizaniem

1. Przesank powstania nowego zobowizania jest wane istnienie dawnego zobowizania (w tym
zobowizania naturalne, oprcz roszcze z gry nowacja byaby obejciem prawa)

57

2.

Przy zawieraniu umowy nowacyjnej strony powinny jasno wyrazi , e nowe zobowizanie powstao w celu
umorzenia dawnego W razie wtpliwoci poczytuje si, e zmiana treci dotychczasowego zobowizania
nie stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczeglnoci wypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dunika
weksel lub czek.
- przyjmuje si, e nowe zobowizanie to zobowizanie samodzielne, powstae obok, a nie w miejsce zobowizania
dawnego

Nowacja nie wymaga zachowania formy szczeglnej (chyba e waciwe przepisy przewiduj j dla nowego
zobowizania)
c) Skutki
- Wskutek odnowienia nie tylko wygasa dotychczasowe zobowizanie, ale rwnie zawizane z nim prawa
akcesoryjne (porczenie, zastaw, hipoteka). Mog by utrzymane, w celu zabezpieczenia nowego zobowizania,
jeeli porczyciel lub osoba trzecia zgodz si na to
- Odnowienie dokonane midzy wierzycielem a jednym z dunikw solidarnych zwalnia pozostaych
wspdunikw, chyba i wierzyciel zastrzeg i zachowuje przeciwko nim swe prawa.
- nowacja moe by skonstruowana jako umowa midzy wierzycielem a osob trzeci, ktra zaciga nowe zobowizanie na
3.

miejsce dawnego i zwalnia dotychczasowego dunika (dunik na tak nowacj musi wyrazi zgod)

3. Potrcenie (kompensacja)
a) Pojcie
- Potrcenie polega na umorzeniu dwch przeciwstawnych sobie wierzytelnoci w nastpstwie zoenia
owiadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi.
b) Przesanki
Potrcenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spenione zostaj nastpujce 4 przesanki:
1. Dwie osoby s jednoczenie wzgldem siebie wierzycielami i dunikami
od zasady tosamoci stron istniej wyjtki, uzasadnione szczegln pozycj pewnych osb trzecich

2.

Przedmiotem wiadcze obu stron s pienidze lub rzeczy tej samej jakoci oznaczone co do gatunku

3.

Obie wierzytelnoci s wymagalne (musiay ju upyn terminy ich spenienia)

4.

Obie wierzytelnoci s zaskaralne (moe by dochodzona przed sdem lub innym organem pastwowym)

wierzytelnoci obu stron s jednorodzajowe (w praktyce eliminuje umowy wzajemne [wymiana dbr niejednorodnych])
wierzytelnoci opiewajce na rne waluty, mog by potrcane (charakter pienidza)
Jeeli przedmiotem potrcenia s wierzytelnoci, ktrych miejsca spenienia wiadcze s rne, strona korzystajca z
potrcenia obowizana jest uici drugiej stronie sum potrzebn do pokrycia wynikajcego dla niej uszczerbku (art. 500)
przyjmuje si, e wymagalna musi by tylko wierzytelno potrcajcego, czyli strony aktywnej
Odroczenie wykonania zobowizania przez sd albo bezpatnie przez wierzyciela nie wycza potrcenia
przyjmuje si, e zaskaralna musi by tylko wierzytelno potrcajcego, czyli strony aktywnej; wierzytelno
suca stronie biernej (tej, ktra ma podda si potrceniu) moe by niezaskaralna
wierzytelno przedawniona moe by potrcona, jeeli w chwili, gdy potrcenie stao si moliwe, przedawnienie
jeszcze nie nastpio (wyjtek od reguy, e wierzytelno potrcajcego musi by zaskaralna)

c) Skutki
- Spenienie 4 przesanek kada ze stron uzyskuje prawo do potrcenia (stan potrcalnoci), ktre realizuje si
przez zoenie jednostronnego owiadczenia woli drugiej stronie.
- Jest to owiadczenie woli prowadzce do umorzenia wierzytelnoci, niedopuszczalny warunek i termin, nieodwoalne

- Skutki zoenia takiego owiadczenia woli nastpuj z moc wsteczn od chwili, kiedy potrcenie stao si
moliwe (nie licz si te fakty, ktre miay miejsce po tej chwili)
- Wskutek potrcenia umorzeniu ulegaj obie wierzytelnoci, ale tylko do wysokoci wierzytelnoci
niszej. wierzytelno o niszej wysokoci ulega umorzeniu w caoci, a wierzytelno o wyszej wysokoci
tylko czciowo; tylko gdy obie wierzytelnoci opiewaj na t sam wysoko, ulegaj umorzeniu w caoci
- Gdy jednej lub obu stronom przysuguje kilka wierzytelnoci nadajcych si do potrcenia, wwczas stosuje si
odpowiednio przepisy o zaliczeniu zapaty.
d) Wyczenia
- Nie mog by umorzone przez potrcenie:
a) wierzytelnoci niepodlegajce zajciu w postpowaniu egzekucyjnym
b) wierzytelnoci o dostarczenie rodkw utrzymania (np. roszczenia alimentacyjne, renta)
c) wierzytelnoci wynikajce z czynw niedozwolonych
d) inne wierzytelnoci wyczone przez przepisy szczeglne
- strony mog w umowie z gry wyczy dopuszczalno potrcenia wierzytelnoci wynikajcych z
okrelonego stosunku prawnego
- Zajcie wierzytelnoci przez osob trzeci wycza umorzenie tej wierzytelnoci przez potrcenie tylko wtedy, gdy
dunik sta si wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajcia albo gdy jego wierzytelno staa si
wymagalna po tej chwili, a przy tym dopiero pniej anieli wierzytelno zajta (art. 504)

e) Potrcenie umowne
- Umowa obu wierzycieli o potrceniu jest dopuszczalna na podstawie zasady swobody umw
- Jest to umowa wzajemna, w ktrej strony rozporzdzaj swoimi wierzytelnociami w ten sposb, e godz si
na ich umorzenie; charakter kauzalny przesank umorzenia wierzytelnoci jednej strony jest umorzenie
wierzytelnoci drugiej strony

58

- Umowa zakada istnienie oraz dopuszczalno umorzenia obu wzajemnych wierzytelnoci. Niekoniecznie musz
one opiewa na wiadczenia jednorodzajowe. Strony mog take umorzy wierzytelnoci niezaskaralne i
niewymagalne oraz ustali, e potrcenie bdzie dziaa ex nunc.
- Wskazane wyej wyczenia nie odnosz si do potrcenia umownego (oprcz np. roszcze alimentacyjnych i
interesw osb trzecich z art. 504)
-Wrd potrce umownych naley wyrni potrcenia stae i jednorazowe.
4. Zoenie do depozytu sdowego
- Wane zoenie do depozytu sdowego ma takie same skutki jak spenienie wiadczenia i zobowizuje
wierzyciela do zwrotu dunikowi kosztw zoenia (jeeli sam nie odebra zoonego tam przedmiotu)
- Jeeli dunik odbierze przedmiot wiadczenia z depozytu sdowego, zoenie do depozytu uwaa si za
niebye ex tunc
Dopki dunikowi przysuguje prawo wydania mu przedmiotw zoonych przez niego do depozytu, dopty
nie nastpuje definitywne wyganicie zobowizania
Definitywne wyganicie zobowizania nastpi, gdy dunik utraci prawo wydania przedmiotw zoonych do
depozytu; ma to miejsce wwczas, gdy:
1. wierzyciel zada wydania mu przedmiotu wiadczenia z depozytu sdowego
2. nastpia likwidacja niepodjtego depozytu
- Zoenie do depozytu jest wane, gdy spenione s nastpujce przesanki:
1. istnienie okolicznoci uzasadniajcych zoenie do depozytu sdowego

- Poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach dunik moe zoy przedmiot wiadczenia do depozytu
sdowego:
1) jeeli wskutek okolicznoci, za ktre nie ponosi odpowiedzialnoci, nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna
miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela;
2) jeeli wierzyciel nie ma penej zdolnoci do czynnoci prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjcia
wiadczenia;
3) jeeli powsta spr, kto jest wierzycielem;
4) jeeli z powodu innych okolicznoci dotyczcych osoby wierzyciela wiadczenie nie moe by spenione.
- inne: np. zwoka wierzyciela, niewydanie pokwitowania

2. przedmiot zoony do depozytu powinien odpowiada treci zobowizania

- Dunik jest obowizany niezwocznie zawiadomi na pimie wierzyciela o zoeniu przedmiotu wiadczenia
do depozytu sdowego, chyba e zawiadomienia napotyka trudne do przezwycienia przeszkody; w razie
niewykonania tego obowizku, dunik jest odpowiedzialny za wynik std szkod
32. WYGANICIE ZOBOWIZANIA BEZ ZASPOKOJENIA WIERZYCIELA
I. Uwagi oglne
- Do zdarze powodujcych wyganicie zobowizania nawet bez zaspokojenia wierzyciela nale:
1. zdarzenia wskazane w treci czynnoci prawnej (np. warunek rozwizujcy, termin kocowy)
2. upyw czasu (jeeli ustawa stanowi, e zobowizanie wygasa a nie przedawnia si)
3. mier dunika lub wierzyciela (jeeli zobowizanie ma charakter cile osobisty)
4. poczenie w jednej osobie praw wierzyciela i obowizkw dunika (confusio)
5. niemoliwo wiadczenia
6. rozwizanie umowy przez sd
- do tej samej kategorii zdarze nale take umowy:
1) Zwolnienia z dugu
2) Rozwizania umowy
1) Zwolnienie z dugu
- Jest skonstruowane jako umowa wierzyciela z dunikiem (owiadczenie wierzyciela zwalniajce dunika z
dugu wymaga przyjcia przez dunika) zobowizanie wygasa
- strony mog si umwi, e zwolnienie z dugu nastpi odpatnie
- umowa zwolnienia z dugu nie wymaga formy szczeglnej

- Umowa ta ma charakter rozporzdzajcy, wraz z jej zawarciem ganie dug. Moe przybra rwnie
charakter tylko zobowizaniowy, wymagajcy dopiero wykonania przez czynno rozporzdzajc (wierzyciel
powinien zoy swoje owiadczenie woli w formie aktu notarialnego, gdy jest to umowa nieodpatna)
2) Rozwizanie umowy
- Celem umowy rozwizujcej jest zakoczenie stosunku zobowizaniowego, niekonieczne jest by to nastpio z
moc wsteczn i to w caoci (regua oglna)
- Umowa rozwizujca dziaa tylko na przyszo w odniesieniu do trwaych zobowiza umownych (np. najem)
- Uchway rozwizujce korporacyjne osoby prawne dziaaj tylko na przyszo
- Umowa rozwizujca ma skutek wzgldny, tzn. tylko midzy jej stronami

59

- Jeeli umowa wywouje skutek wsteczny kwestia rozlicze z tytuu spenionych ju wiadcze dokonuje si
ich na podstawie umowy rozwizujcej (tre umowy decyduje o sposobie rozlicze). Jeeli nic w tym wzgldzie
nie stanowi, kada ze stron zobowizana jest zwrci to co otrzymaa na podstawie umowy pierwotnej.
ROZDZIA IX. ZMINANA WIERZYCIELA LUB DUNIKA
- KC dopuszcza przejcie wierzytelnoci albo dugu na inne osoby w czasie trwania stosunku zobowizaniowego
- KC nie przewiduje instytucji cznego przeniesienia wierzytelnoci i dugu w takim wypadku konieczne jest
spenienie przesanek przewidzianych przez kodeks zarwno dla zmiany wierzyciela jak i dunika (cznie)
- 2 oglne instytucje regulujce zmian osoby wierzyciela:
a) Przelew wierzytelnoci
b) Wstpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela.
- 2 instytucje regulujce zmian osoby dunika:
a) Przejcie dugu
b) Kumulatywne odstpienie od dugu
34. ZMIANA WIERZYCIELA
I. Przelew wierzytelnoci (cesja)
1. Pojcie
- Przelew wierzytelnoci (cesja) jest umow zawieran przez dotychczasowego wierzyciela z osob trzeci,
na mocy, ktrej dotychczasowy wierzyciel (cedent) przenosi sw wierzytelno na kontrahenta (cesjonariusz)
- Cesja naley do czynnoci prawnych rozporzdzajcych (przenosi prawo podmiotowe [wierzytelno] z
jednego podmiotu na inne podmiot)
Przelew wierzytelnoci moe przybiera dwojak posta:
a) Umowy o podwjnym skutku (zobowizujco - rozporzdzajcym ) - przelew dochodzi do skutku w

b)

wykonaniu umowy zobowizujcej do przeniesienia wierzytelnoci; skutek rozporzdzajcy (cesja) nie musi by w
umowie wyraony, poniewa art. 5101 statuuje, e umowa sprzeday, zamiany, darowizny lub inna umowa
zobowizujca do przeniesienia wierzytelnoci przenosi wierzytelno na nabywc, chyba e przepis szczeglny
stanowi inaczej albo strony inaczej postanowiy.
Czystej umowy rozporzdzajcej - przelew polega na realizacji wycznie skutkw rozporzdzajcych; przelew
stanowi wykonanie uprzedniego zobowizania do przeniesienia wierzytelnoci (przykady poniej)
- jeeli zawarcie umowy przelewu nastpuje w wykonaniu zobowizania wynikajcego z uprzednio zawartej umowy
zobowizujcej do przeniesienia wierzytelnoci, z zapisu zwykego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego
zdarzenia, wano umowy przelewu zaley od istnienia tego zobowizania.

- Umowa przelewu ma charakter czynnoci prawnej konsensualnej i w zasadzie nieformalnej

Tylko wtedy, gdy wierzytelno zostaa stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelnoci rwnie powinien by
stwierdzony pismem (ad probationem); forma szczeglna moe by zastrzeona w umowie stron lub regulaminie
- Do przeniesienia wierzytelnoci w drodze przelewu zbdna jest zgoda dunika.
2. Dopuszczalno
- Wierzycielowi przysuguje prawo do przeniesienia w drodze przelewu kadej wierzytelnoci z nastpujcymi
wyjtkami:
1) gdy przelewu zakazuj szczeglne normy prawne
2) gdy przelew sprzeciwia si waciwoci zobowizania, chociaby nie by zakazany wyranym
przepisem prawnym (charakter taki maj wierzytelnoci typu akcesoryjnego i osobiste)
3) gdy przelew sprzeczny jest z zastrzeeniem, zawartym w umowie midzy wierzycielem a dunikiem
- jeeli wierzytelno jest stwierdzona pismem, zastrzeenie umowne, i przelew nie moe nastpi bez zgody
dunika, jest skuteczne wzgldem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiank o tym zastrzeeniu, chyba e
nabywca w chwili przelewu o zastrzeeniu wiedzia.

4)

przeniesienia wierzytelnoci zwizanej z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym

przez indos dokonuje si w odmienny sposb

- przeniesienie wierzytelnoci z dokumentu na okaziciela nastpuje przez przeniesienie wasnoci dokumentu; do

przeniesienia wasnoci dokumentu potrzebne jest jego wydanie

- Mona dokonywa cesji nie tylko wierzytelnoci ju istniejcych, ale i przyszych, byleby ich tre zostaa w
umowie przelewu okrelona.
3. Skutek wobec wierzyciela
- Skutkiem cesji jest to, e cedent (dotychczasowy wierzyciel) przestaje by wierzycielem a staje si nim
cesjonariusz.
- Cesjonariusz nabywa wierzytelno w takim stanie, w jakim znajdowaa si ona w chwili dokonania przelewu.
- Wraz z wierzytelnoci przechodz na cesjonariusza wszelkie zwizane z ni prawa.
- Cesjonariusza nie chroni dobra wiara i dlatego nabdzie on wierzytelno tylko wtedy i w takim zakresie, w
jakim suya ona cedentowi (obowizuje zasada nemo plus iuris transferre potest quam ipse habet)
- brak wierzytelnoci czyni umow o przelew prawnie nieskuteczn

60

- Cedent ponosi odpowiedzialno wobec cesjonariusza za to, wierzytelno mu przysuguje

jeeli cedent przela wierzytelno, ktra mu nie przysuguje lub przysuguje w mniejszym zakresie, ponosi za to
odpowiedzialno wobec cesjonariusza
odpowiedzialno za wady prawne zbywanej wierzytelnoci; odpowiedzialno ta ma charakter zrnicowany jeeli cesja
jest odpatna stosuje si model odpowiedzialnoci za wady prawne przy umowie sprzeday, jeeli nieodpatna - darowizny

- Cedent nie ponosi odpowiedzialnoci za wypacalno dunika, chyba, e j na siebie przyj.

4. Skutek wobec dunika
- Sytuacja prawna dunika nie ulega zmianie w nastpstwie cesji, z tym zastrzeeniem, e powinien on
wiadczy cesjonariuszowi (swojemu nowemu wierzycielowi).
- Dopki zbywca (cedent) nie zawiadomi dunika o przelewie, dopty spenienie wiadczenia do jego rk ma
skutek wzgldem nabywcy (cesjonariusza), chyba, e do chwili spenienia wiadczenia dunik uzyska w inny
sposb wiarygodn wiadomo o przelewie (ochrona dobrej wiary dunika)
- dotyczy to rwnie innych czynnoci prawnych dokonanych midzy dunikiem a poprzednim wierzycielem.
- Dobra wiara dunika jest rwnie chroniona w przypadku, gdy dunik wiadczy cesjonariuszowi, ktry
jednak nie sta si wierzycielem, poniewa przelew okaza si niewany. Dunik moe skutecznie broni si
przed roszczeniem cedenta, jeeli otrzyma od niego zawiadomienie na pimie o dokonanym przelewie. Dunik
bdzie zobowizany do wiadczenia do rk cedenta, jeeli ten udowodni, e dunik wiedzia o niewanoci
przelewu lub o zarzutach wynikajcych z podstawy prawnej przelewu (np. sprzeday, darowizny)
- dotyczy to rwnie innych czynnoci prawnych dokonanych midzy dunikiem a cesjonariuszem (nabywc wierzytelnoci)
- Dunikowi przysuguj wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, ktre mia dunik przeciwko cedentowi w
chwili powzicia wiadomoci o przelewie.
W szczeglnoci dunik moe podnie przeciwko cesjonariuszowi (nowemu wierzycielowi) zarzut potrcenia,
ktry mu przysugiwa wobec cedenta (starego wierzyciela):
- Dunik moe z przelanej wierzytelnoci potrci wierzytelno, ktra mu przysuguje wzgldem
zbywcy, chociaby staa si wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dunika zawiadomienia o
przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelno dunika wzgldem zbywcy staa si
wymagalna pniej ni wierzytelno bdca przedmiotem przelewu.
- wyjtek od zasady, e potrci mona tylko wierzytelnoci jednoczenie wymagalna dunik moe potraci swoj
wierzytelno z cedowan wierzytelnoci, nawet gdy cedowana wierzytelno jest patna pniej; nie moe dokona
potrcenia jeeli cedowana wierzytelno jest patna wczeniej, ni termin patnoci jego wierzytelnoci

- Dopuszczalny jest przelew wierzytelnoci na zabezpieczenie.

Powszechnie czynnoci takie zawierane s zwaszcza dla zabezpieczenia kredytu bankowego:

Instytucja ta moe by realizowana w dwojaki sposb:
a) przez zastrzeenie w umowie cesji warunku rozwizujcego
b) przez zastrzeenie zobowizania do zwrotu cedowanej wierzytelnoci

II. Wstpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela

1. Przesanki i skutki

- Jeeli osoba trzecia spaca cudzy dug, a nie czyni tego na podstawie zawartej umowy, to przysuguj jej wobec dunika tylko
ograniczone roszczenia z tytuu bezpodstawnego wzbogacenia dla zrekompensowania poniesionego wydatku, dlatego te:
KC przyznaje takiej osobie trzeciej pozycj prawn zaspokojonego wierzyciela
Stosunek zobowizaniowy nie ulega wyganiciu (mimo zaspokojenia wierzyciela), lecz trwa nadal ze zmienionym
podmiotem po stronie wierzyciela (tzw. subrogacja ustawowa)

- Osoba trzecia, ktra spaca wierzyciela, nabywa spacon wierzytelno do wysokoci dokonanej
zapaty w przypadku:
1) jeeli zachowana jest tosamo zobowizania mimo zmiany wierzyciela
2) jeeli osoba trzecia spacajca cudzy dug odpowiada za niego osobicie (np. porcznie) lub pewnymi
przedmiotami (np. hipoteka)
3) jeeli osobie trzeciej przysuguje prawo, przed ktrym spacona wierzytelno ma pierwszestwo
zaspokojenia
4) jeeli zapata cudzego dugu nastpuje za zgod dunika i w celu wstpienia w prawa zaspokojonego
wierzyciela; zgoda dunika powinna by pod niewanoci wyraona na pimie
- dunik zwykle udziela zgody aby uzyska korzystniejsz sytuacj prawn od nowego wierzyciela konwersja

jeeli speniy si inne przesanki wskazane w przepisach szczeglnych

- subrogacja dotyczy jedynie wierzytelnoci pieninych
- Wstpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela dokonuje si tylko w zakresie rzeczywistego
zaspokojenia wierzyciela.
- W razie czciowego zaspokojenia wierzyciela zachowuje on wierzytelno co do pozostaej czci i
przysuguje mu co tej czci pierwszestwo zaspokojenia przed wierzytelnoci, ktra przesza na osob trzeci
wskutek zapaty czciowej.
- subrogacja umowna jest niedopuszczalna
5)

2. Obowizek przyjcia wiadczenia

61

- We wszystkich przypadkach, w ktrych ustawa przewiduje wstpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego
wierzyciela (1-5) wierzyciel nie moe odmwi przyjcia wiadczenia, jeeli jest ju wymagalne. Sprzeciw
dunika nie uchyla tego obowizku wierzyciela (oprcz konwersji).
3. Ochrona dunika
- Jeeli dunik nie wiedzc o wstpieniu osoby trzeciej w miejsce zaspokojonego wierzyciela zapaci swojemu
dotychczasowemu wierzycielowi, zostaje zwolniony z zobowizania.
- Dunikowi przysuguj wobec nowego wierzyciela te wszystkie zarzuty, jakie mia wzgldem dotychczasowego
wierzyciela.
35. ZMIANA DUNIKA
I. Przejcie dugu
1. Pojcie
a) Przejcie dugu wstpienie osoby trzeciej na miejsce dunika, ktry zostaje z dugu zwolniony
- przejcie dugu znamionuj trzy cechy:
1) Singularna sukcesja osoby trzeciej (przejmujcego dug) w dug okrelonego dunika dug staje
si wasnym dugiem przejmujcego (przejemcy)
2) Zwolnienie z dugu dotychczasowego dunika
3) Zachowanie tosamoci przejmowanego dugu a w konsekwencji utrzymanie si treci
dotychczasowego stosunku zobowizaniowego.
- przejciu nie podlegaj dugi immamentnie zwizane z osob dunika i obowizki podatkowe

b) KC konstruuje przejcie dugu jako umow dwustronn, ktra moe przybra posta:
a) Umowy midzy wierzycielem a przejemc dugu - za zgod dunika
b) Umowy midzy przejemc dugu a dunikiem - za zgod wierzyciela

- owiadczenie wierzyciela jest bezskuteczne, jeeli wierzyciel nie wiedzia, e osoba przejmujca dug jest
niewypacalna.

- W obu postaciach umowy o przejcie dugu jej stron jest przejemca dugu. Konieczne jest wyrane
owiadczenie woli przejemcy, aby przejcie dugu mogo nastpi.
2. Forma
- Owiadczenia woli stron umowy o przejcie dugu powinny by pod sankcj niewanoci zoone na pimie.
- Zgoda wierzyciela na przejcie dugu te powinna by pod sankcj niewanoci udzielona na pimie
- Zgoda dunika na przejcie dugu w formie dowolnej
3. Zgoda na przejcie dugu
- Osoba, ktrej zgoda jest potrzebna do przejcia dugu moe j wyrazi skadajc odpowiednie owiadczenie
woli, ktrejkolwiek ze stron umowy.
- Po zawarciu umowy kada ze stron moe wyznaczy osobie, ktrej zgoda jest potrzebna odpowiedni termin do wyraenia
zgody, przy czym bezskuteczny jego upyw jest jednoznaczny z odmwieniem zgody.

- Skutki odmowy zgody s rne w zalenoci od tego, kto tej zgody powinien udzieli:
1) jeeli przejcie dugu nastpuje na podstawie umowy wierzyciela z przejemc, wwczas brak zgody
dunika powoduje niewano umowy
2) jeeli przejcie dugu nastpuje na podstawie umowy dunika z przejemc dugu, wwczas brak zgody
wierzyciela powoduje, e strona, ktra wedug umowy miaa przej dug, jest odpowiedzialna
wzgldem dunika za to, e wierzyciel nie bdzie od niego da spenienia wiadczenia.
- ustawowa konwersja umowy przejcia dugu w umow o zwolnienie dunika przez osob trzeci od obowizku
wiadczenia

- Cechy konstytutywne umowy o przejcie dugu powinny by wyraone w jej treci, ale:
jeeli w umowie o przeniesienie wasnoci nieruchomoci nabywca zobowiza si zwolni zbywc od
zwizanych z wasnoci dugw, to uwaa si i strony zawary umow o przejcie tych dugw przez nabywc
- do skutecznoci tej umowy konieczna jest zgoda wierzyciela brak zgody powoduje, e nabywca jest odpowiedzialny
wzgldem zbywcy za to, e wierzyciel nie bdzie od niego da wiadczenia

4. Przedmiot umowy. Prawa uboczne

- Przejemca wstpuje w ca sytuacj prawn dotychczasowego dunika (sukcesja syngularna). Umowa moe
sukcesj t ograniczy do dugw przyszych, lub do niektrych tylko obowizkw skadajcych si na dug.
- Wstpienie przez przejemc w ca sytuacj prawn dotychczasowego dunika nie obejmuje praw ubocznych
zabezpieczajcych wierzytelno, chyba zabezpieczyciel wyrazi zgod na dalsze trwanie zabezpieczenia.
5. Zarzuty przysugujce przejemcy
- Przejmujcemu dug przysuguj przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, ktre mia dotychczasowy
dunik, z wyjtkiem zarzutu potrcenia z wierzytelnoci dotychczasowego dunika.

62

- Przejemca moe podnie zarzuty wynikajce z umowy zawartej midzy nimi a wierzycielem o przejcie
dugu, jak rwnie osobiste zarzuty przysugujce mu wobec wierzyciela z innego tytuu prawnego, a zwaszcza
zarzut potrcenia.
- Przejmujcy dug nie moe powoywa si wzgldem wierzyciela na zarzuty wynikajce z istniejcego midzy
przejmujcym dug a dotychczasowym dunikiem stosunku prawnego, bdcego podstaw prawn przejcia
dugu; nie dotyczy to jednak zarzutw, o ktrych wierzyciel wiedzia.
- przejcie dugu jest abstrakcyjn czynnoci prawn
II. Kumulatywne przystpienie do dugu
1. Umowa kumulatywnego przystpienia do dugu
- W razie kumulatywnego przystpienia do dugu dotychczasowy dunik nie zostaje zwolniony z dugu.
Pozostaje nadal dunikiem, przy czy obok niego pojawia si przystpujcy do dugu jako drugi dunik.
Nastpuje zwikszenie liczby podmiotw po stronie dugu w stosunku zobowizaniowym o niezmienionej treci.

- Umowa moe by zawarta midzy dunikiem a przystpujcym do dugu, albo midzy przystpujcym do dugu
a wierzycielem. Umowa te nie wymaga formy szczeglnej.
- Przystpujcy do dugu staje si dunikiem solidarnym wraz z dunikiem dotychczasowym
- Jeeli dotychczasowy dunik speni wiadczenie, a nic innego nie wynika z umowy, suy mu wobec
przystpujcego roszczenie regresowe.
2. Ustawowe kumulatywne przystpienie do dugu
- Art. 554.Nabywca przedsibiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywc za jego
zobowizania zwizane z prowadzeniem przedsibiorstwa lub gospodarstwa
- Wierzyciel uzyskuje silne zabezpieczenie wykonania swojej wierzytelnoci. Chronic interesy nabywcy ustawa:
a) Wycza przystpienie do dugu, o ktrego istnieniu nabywca nie wiedzia mimo zachowania naleytej
starannoci
b) Ogranicza odpowiedzialno nabywcy do wartoci nabytego gospodarstwa lub przedsibiorstwa
ROZDZIA X. ZBIEG ROSZCZE
36. Uregulowanie prawne zbiegu roszcze
I. Uwagi oglne
1. Pojcie zbiegu przepisw, norm i roszcze.
- Zbieg przepisw, norm, roszcze - chodzi o konkurencj kwalifikacji zdarze prawnych pojawiajc si niejako wstpnie
procesu stosowania prawa.
- Zbieg przepisw prawnych- odrbne jednostki redakcyjne tekstu prawa, ktre mog znale zastosowanie do danego
zdarzenia prawnego. Do zrekonstruowanych na podstawie tych przepisw norm prawnych mona odnie okrelenie zbieg
norm.
- Zbieg roszcze - rozumie si przez to okrelenie szczeglny przypadek zbiegu norm. Polega on na tym, e z jednym
zdarzeniem prawnym rne normy prawne wi wicej ni jedno roszczenie
2. Skutki zbiegu roszcze
- Jeeli istnieje zbieg roszcze, a wic powstaje moliwo zakwalifikowania danego zdarzenia prawnego pod rne normy
wyznaczajce rne roszczenia, pojawia si pytanie w jaki sposb konkurencj t naley rozstrzygn.
- Naley szuka odpowiednich norm prawnych, a nastpnie w decyzji uprawnionej strony lub w orzeczeniu sdu. Naley
dopuci do konkurencji roszcze albo uzna 1 roszczenie i pozostae wyeliminowa
- Niedopuszczalne jest mieszanie reimw prawnych i tworzenie 1 roszczenia opartego na rnych podstawach prawnych, gdy
prowadzioby to do naruszenia rwnowagi interesw stron.

II. Rozwizania szczeglne

1. Bezpodstawne wzbogacenie
- W myl art. 414 KC przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie uchybiaj przepisom o obowizku naprawienia
szkody. Przepis ten dopuszcza zbieg obu wspomnianych roszcze, a zarazem nie wskazuje na wyczenie jednego
z nich. Niedopuszczalna jest kumulacja obu roszcze. O zastosowaniu wycznie jednego z tych roszcze
decyduje dajcy ochrony prawnej (poszkodowany i zarazem bezpodstawnie zuboony)
- Wybr moe polega wycznie na wskazaniu caego reimu prawnego
- Na podstawie art. 414 KC, naley rwnie przyj zbieg roszcze z tytuu bezpodstawnego wzbogacenia z
roszczeniami z tytuu niewykonania lub nienaleytego wykonania (art. 471)

63

- Nieuregulowany adnymi przepisami kolizyjnymi jest stosunek roszcze z tytuu bezpodstawnego wzbogacenia
do roszcze windykacyjnych naley przyj zbieg roszcze
2. Delikty
- Art. 443 KC ma na wzgldzie stosunek roszcze deliktowych do kontraktowych. Wg. art. 443 okoliczno , e
dziaanie lub zaniechanie, z ktrego szkoda wynika, stanowio niewykonanie lub nienaleyte wykonanie
istniejcego uprzednio zobowizania, nie wycza roszczenia o naprawienie szkody z tytuu czynu
niedozwolonego, chyba, e z treci istniejcego uprzednio zobowizania wynika co innego.
Rdze tego przepisu dopuszcza zbieg roszcze deliktowych i kontraktowych. Roszczenie te nie mog by cznie
spenione. Dopuszczalne jest tylko jedno ze wspomnianych roszcze. Decyduje o tym poszkodowany (chyba e
przepisy stanowi inaczej)
- Dopuszczalne s umowy wyczajce odpowiedzialno deliktow na rzecz odpowiedzialnoci okrelonej w
czynnoci prawnej (w bardzo wskim zakresie)
3. Szkoda wyrzdzona przez produkt niebezpieczny
- W myl art. 44910 KC Przepisy o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny nie
wyczaj odpowiedzialnoci za szkody na zasadach oglnych (odpowiedzialno deliktowa), za szkody wynike z
niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania oraz odpowiedzialnoci z tytuu rkojmi za wady i
gwarancji jakoci.
- Ustawodawca dopuszcza zbieg roszcze z tytuu odpowiedzialnoci za produkt niebezpieczny z roszczeniami na
podstawie deliktowej albo kontraktowej. Wybr podstawy odpowiedzialnoci ( roszczenia) naley do
poszkodowanego (jeeli przepisy nie stanowi inaczej)
- Nie pojawia si zbieg roszcze, gdy szkoda wynika ze zdarze nieobjtych zakresem zastosowania norm
regulujcych odpowiedzialno za produkt niebezpieczny.
4. Naruszenia dbr osobistych
W myl art. 241, ten czyje dobro osobiste zostao bezprawnie naruszone, moe da, aby sprawca dopeni
czynnoci potrzebnych do usunicia skutkw naruszenia, aby zoy owiadczenie odpowiedniej treci w
odpowiedniej formie. Ten czyje dobro zostao bezprawnie naruszone, moe na zasadach przewidzianych w
kodeksie rwnie da zadouczynienia pieninego lub zapaty odpowiedniej sumy pieninej na wskazany
cel spoeczny dochodzi tu do zbiegu roszcze.
- Skutki tego zbiegu ustawodawca rozstrzyga w ten sposb, e dopuszcza czenie obu roszcze (zbieg
kumulatywny)

64