Vous êtes sur la page 1sur 48

POZNA 2007 - 2008

Spis treci:
1. Kartografia

Przeliczanie skal: liczbowej, mianowanej, liniowej


Tworzenie skali polowej
Obliczanie odlegoci, powierzchni rzeczywistych na podstawie mapy
w podanej skali
Obliczanie skali mapy na podstawie podanej odlegoci, powierzchni
rzeczywistej i odczytanej z mapy
Okrelanie cicia poziomicowego, wysokoci bezwzgldnej i wzgldnej
danego punktu
Obliczanie przewyszenia profilu topograficznego
Obliczanie spadku terenu, spadku rzeki
Obliczanie rozcigoci poudnikowej i rwnolenikowej danego obszaru

2. Ziemia w Ukadzie Sonecznym

str. 23

Obliczanie redniej rocznej temperatury powietrza na podstawie wynikw


pomiarw uzyskanych w wybranych stacjach meteorologicznych.
Obliczanie amplitudy dobowej i rocznej temperatury powietrza
Obliczanie wartoci temperatury po obu stronach pasma grskiego
Obliczanie sumy rocznej opadw na podstawie wynikw pomiarw
uzyskanych w wybranych stacjach meteorologicznych.
Redukcja temperatury powietrza i cinienia atmosferycznego do wartoci
wystpujcej na poziomie morza
Obliczanie wilgotnoci wzgldnej powietrza

4. Hydrosfera

str. 13

Obliczanie czasu sonecznego (miejscowego) i strefowego okrelonego


miejsca na Ziemi na podstawie podanych dugoci geograficznych
Okrelanie daty dla okrelonego miejsca na Ziemi w przypadku
przekraczania linii zmiany daty
Obliczanie dugoci geograficznej miejsca, na podstawie podanego czasu
sonecznego na wybranych poudnikach geograficznych
Obliczanie wysokoci Soca w momencie growania (inaczej: kta
padania promieni sonecznych) w dniach 21 III, 23 IX, 22 VI, 22 XII
Obliczanie odlegoci miedzy dwoma punktami lecymi na tym samym
poudniku geograficznym

3. Atmosfera

str. 04

str. 28

Obliczanie bilansu wodnego obszaru.


Obliczanie jeziornoci obszaru
Obliczanie wartoci zasolenia morza

5. Litosfera

Obliczanie stopnia geotermicznego


Obliczanie cinienia na danej gbokoci
Obliczanie wieku bezwzgldnego prbki skalnej.

6. Demografia

str. 40

Obliczanie udziau poszczeglnych form uytkowania ziemi w oglnej


powierzchni terenu
Obliczanie wskanika lesistoci
Obliczanie wielkoci plonw upraw
Obliczanie wielkoci zbiorw

9. Inne wskaniki

str. 39

Obliczanie wskanika urbanizacji

8. Rolnictwo

str. 32

Obliczanie gstoci zaludnienia


Obliczanie wskanika feminizacji
Obliczanie wskanika maskulinizacji
Obliczanie wspczynnika aktywnoci zawodowej
Obliczanie poziomu alfabetyzacji
Obliczanie poziomu scholaryzacji.
Obliczanie stopy bezrobocia
Obliczanie salda migracji
Obliczanie przyrostu naturalnego
Obliczanie stopy przyrostu naturalnego
Zamiana stopy przyrostu naturalnego na liczby bezwzgldne
Obliczanie stopy (wspczynnika) urodze
Obliczanie przyrostu rzeczywistego

7. Urbanizacja

str. 30

str. 43

Obliczanie gstoci sieci drogowej i kolejowej


Obliczanie PKB i PNB
Obliczanie dochodu narodowego na jednego mieszkaca
Obliczanie PKB na jednego mieszkaca
Obliczanie dynamiki PKB
Obliczanie stosunku najniszej do najwyszej wartoci danych statystycznych
wybranych wskanikw.
Obliczanie salda (bilansu) handlu zagranicznego
Obliczanie stopy inflacji
Obliczanie wskanika nieszczcia
HDI
HPI

1. KARTOGRAFIA

Przeliczanie skal: liczbowej, mianowanej, liniowej


Skala liczbowa przedstawiana jest ZAWSZE w cm lecz NIE PODAJE SI
miana np. 1:250 000. Zgodnie z definicja naley to rozumie w nastpujcy
sposb: 1 cm na mapie odpowiada 250 000 cm w rzeczywistoci.
Uwaga! Przy zapisie skali nie wolno stosowa znaku =. Jest to bd
rzeczowy. Dopuszczalne zapisy skali:
1 : 250 000
1 250 000
Skala mianowana polega na tym, e obie czci skali musz mie miana.
Naley pamita o tym, e:
1m = 100cm
1km = 1000m = 10 000cm
Wiedzc o tym zamieniamy skal liczbow na mianowan np.
1 : 250 000 skala liczbowa.
Skale mianowane:
1cm : 2500 m (bo jeeli 1 m = 100 cm to 250 000 cm = 2 500 m)
1cm : 2,5 km (bo jeeli 1 km = 1000 m to 2 500 m = 2,5 km)
Skala liniowa to rysunkowy obraz skali. Najlepiej tworzy j ze skali
mianowanej. Rysujemy o i zaznaczamy odcinki co 1 cm (kreski musza
znajdowa si tylko nad osi!)
Opisujemy j tylko u gry. Jeeli skala mianowana wyglda tak: 1cm 2,5 km
to zaczynajc od 0 co kady cm dodajemy 2,5 km
0
2,5
5
7,5 10 km
Uwaga! Miano (m lub km) piszemy tylko na kocu skali liniowej!

Tworzenie skali polowej


Skala ta suy do przeliczania pl powierzchni. Zawsze, jeeli w treci zadania
pojawia si jakie pojcie zwizane z powierzchni (np. obszar lasu, parku,
pole itp.) naley uy tej skali. W treci zadania nigdy nie podaje si skali
polowej. Naley samemu j obliczy podnoszc skal mianowana do kwadratu
(kady element tej skali!)
Np.:
Skala mianowana: 1cm 2500m
Skala polowa:
1cm2 6250000m2
(bo 1x1=1, cmxcm=cm2, 2500x2500=6250000, mxm=m2)

Obliczanie odlegoci, powierzchni rzeczywistych na podstawie mapy


w podanej skali

Do tych oblicze potrzebna jest umiejtno ukadania proporcji. Przy


ukadaniu proporcji pamitaj, e skala to odlego na mapie do odlegoci
w rzeczywistoci.
M RZ
(mapa rzeczywisto)
Obliczanie odlegoci rzeczywistej na podstawie mapy.
W zadaniu masz podan skal mapy (lub naley j odczyta z mapy
topograficznej). W pierwszym wierszu podajemy skal mianowan, w drugim
dane z zadania (pamitaj, e odlego na mapie naley podpisa pod M
a odlego w rzeczywistoci pod RZ.
Przykad zadania
Oblicz w rzeczywistoci odlego midzy miastami A i B, jeeli na mapie
w skali 1:250 000 odlego ta wynosi 3 cm
1) zamieniam skal liczbow na mianowan
M RZ
1 cm 2,5 km
2) ukadam proporcj
M RZ
Skala
1 cm 2,5 km (1cm na mapie odpowiada 2,5 km w rzeczyw.)
Dane
3 cm X
(3 cm na mapie ile to km w rzeczywistoci)
3) ukadam rwnanie
3cmx 2,5km
X=
1cm
4) obliczam i podaje wynik
X = 7,5 km
Odp. Odlego midzy miastami A i B w rzeczywistoci wynosi 7,5 km
Pamitaj! Zawsze pisz jednostki (miana) zarwno w rwnaniu jak
i podajc wynik oblicze
Przykad zadania maturalnego.
Pomidzy jeziorami Hacza i Kamendu ley punkt wysokociowy
261,3 m n.p.m.. Odlego tego punktu od zachodniego brzegu jeziora
Kamendu na mapie wynosi 3,4 cm. Oblicz t odlego w km. (skala mapy
odczytana z zaczonej mapy topograficznej 1: 50 000)
1cm 500 m
3,4 cm X
3,4cmx500m
X=
= 1700m = 1,7 km
1cm
Odp. Odlego ta wynosi 1,7 km
Obliczanie powierzchni rzeczywistych na podstawie mapy
Przy takich zadaniach najpierw musisz zamieni skal mianowana na skal
polow. Reszta czynnoci jest taka sama jak przy obliczaniu odlegoci tylko do
proporcji stosuje si skal polow (nie mianowan!)
5

Przykad zadania
Oblicz rzeczywist powierzchni jeziora, ktre na mapie w skali 1:30 000 zajmuje
powierzchni 4cm2
1) zamieniam skal liczbow na mianowan
1:30 000
1cm 300m
2) zamieniam skal mianowana na skal polow
1cm 300m
1cm2 90 000m2
3) ukadam proporcj
M RZ
Skala 1cm2 90 000m2
Dane 4cm2 X
4) pisz rwnanie
4cm 2 x90000m 2
X=
1cm 2
5) dokonuj oblicze i zapisuj wynik
X = 360000m2
Odp. Powierzchnia jeziora w rzeczywistoci wynosi 360 000 m2
Przykadowe zadanie maturalne:
Powierzchnia rezerwatu Wielkie Torfowisko Batorowskie wynosi na
zaczonej mapie turystycznej 1,6 cm2.
Oblicz powierzchni tego rezerwatu w terenie. Zapisz wykonywane
obliczenia. Wynik podaj w km2.
Skala odczytana z mapy to 1:50 000
1cm 0,5 km (skala mianowana)
1cm2- 0,25 km2 (skala polowa)
1,6cm2 X
1,6cm 2 x0,25km 2
X=
= 0,4km2
1cm 2

Obliczanie skali mapy na podstawie podanej odlegoci, powierzchni


rzeczywistej i odczytanej z mapy
Nie znam skali mapy. Nie mog wic powiedzie jaka odlego
(powierzchnia) w rzeczywistoci odpowiada 1cm (1cm2).
M RZ
1cm X
lub w przypadku skali polowej
1cm2 X
Przykadowe zadanie:
Jaka jest skala mapy, na ktrej odlego midzy miastami A i B wynosi 4 cm,
gdy w rzeczywistoci miasta te le w odlegoci 36 km
1) Ukadam proporcj
M RZ
Skala 1cm X
Dane 4 cm 36 km

2) Zapisuje rwnanie
1cmx36km
X=
4cm
3) Dokonuj oblicze i zapisuj wynik
X = 9 km
Otrzymuj skal 1cm 9km (lub w postaci skali liczbowej 1:900000)
Przykadowe zadanie maturalne:
Poniej zamieszczono fragment mapy z atlasu samochodowego Polski,
przedstawiajcy fragment Suwalskiego Parku Krajobrazowego, taki jak na
doczonej mapie topograficznej. Odlego zmierzona pomidzy tymi samymi
punktami na obu mapach wynosi odpowiednio 18 cm (na topograficznej) i 3 cm
(na samochodowej). Podaj skal mapy samochodowej.

Skala .................................
Skala mapy Suwalskiego Parku Krajobrazowego odczytana z zaczonej mapy
topograficznej wynosi 1:50 000
1 cm 500 m
18 cm X
18cmx500m
X=
= 9000m=9km
1cm
Rzeczywista odlego midzy tymi punktami wynosi 9 km. Teraz mog
obliczy skal mapy samochodowej, wiedzc, e na tej mapie odlego
midzy tymi samymi punktami wynosi 3cm
1cm X (skala mapy)
3cm 9 km
1cmx9km
X=
= 3km
3cm
Obliczona skala mianowana 1cm 3km
Zamieniam na skal liczbow 1: 3 00 000
Odp. Skala mapy samochodowej wynosi 1:300 000

Okrelanie cicia poziomicowego, wysokoci bezwzgldnej i wzgldnej


danego punktu
Cicie poziomicowe warto co jak prowadzone s gwne poziomice na
mapie topograficznej

Okrelanie wysokoci bezwzgldnej (wysokoci n.p.m.) i wzgldnej

Na mapach topograficznych zaznaczamy wysoko bezwzgldn za pomoc


poziomic i punktw wysokociowych.
Np.:
Na poniszej mapie zaznaczono trzy punkty (A, B, C). Odczytaj z mapy
wysoko bezwzgldn tych punktw
(Wyniki i wyjanienie znajduje si pod schematem).
Wysoko wzgldna jest to wysoko wzgldem jakiego punktu (np. od
podstawy do wierzchoka gry); jest ona na og rnic wysokoci
bezwzgldnych. Zawsze jest podawana w metrach! Okrela np. rnic
wysokoci jak musi pokona turysta znad brzegu jeziora aby wej na szczyt
A.
Aby obliczy tak wysoko musimy okreli wysokoci bezwzgldne dwch
punktw i obliczy rnic wysokoci midzy nimi.
Punkt A 7515 m n.p.m.
Brzeg jeziora - 4720 m n.p.m.
Wysoko wzgldna = 7515 m n.p.m. 4720 m n.p.m. = 2795 m
Uwaga! Przy rwnaniu naley pamita o jednostkach! Brak miana jest
jednoznaczny z bdnym obliczeniem

Punkt A 7515 m n.p.m. ( to punkt wysokociowy - szczyt)


Punkt B 6900 m n.p.m. (punkt ley na poziomicy. Poziomice gwne poprowadzono co
500 m a pozostae co 100m. Teren wznosi si od doliny z jeziorem a do punktu A.
rdo potoku, ktrym zaznaczono punkt B ley na pierwszej poziomicy poniej
7000 m n.p.m.)
Punkt C 4720 m n.p.m. (punkt C ley na brzegu jeziora. Najblisz poziomic jest 4800.
Nie ma te poziomicy 4700. std wniosek, e jezioro ley midzy tymi
wysokociami. Na jeziorze zaznaczono wysoko bezwzgldn kolorem niebieskim,
na ktrej znajduje si lustro wody (Uwaga! Czsto w ten sposb zaznacza si
gboko jeziora wiec trzeba uwaa. W tym przypadku nie moe by to gboko
bo tak gbokich jezior nie ma na wiecie). Gdyby tych danych nie byo
wybraabym wysoko najbardziej zbliona do prawdziwej).

Przykadowe zadanie maturalne


Oblicz wysoko wzgldn midzy pooonym na wysokoci 1,5 m n.p.m. lustrem wody
Jeziora arnowieckiego a szczytem Gry Zamkowej, na ktrej znajduje si punkt
widokowy i grodzisko. Zapisz obliczenia.

Fragment mapy topograficznej Okolice Jeziora arnowieckiego w skali 1:50 000 zaczonej do arkusza
maturalnego z geografii w maju 2007. rdo: CKE

Wysoko bezwzgldna Gry Zamkowej odczytana z mapy 102,4 m n.p.m.


Wysoko bezwzgldna lustra wody 1,5 m n.p.m.
Obliczanie wysokoci wzgldnej:
102,4m n.p.m. 1,5m n.p.m. = 100,9m
Odp. Wysoko wzgldna pomidzy lustrem wody a Gr Zamkow wynosi 100,9m

Obliczanie przewyszenia profilu topograficznego


P=

skala pionowa
, gdzie
skala pozioma

Skala pozioma jest skal mianowan przedstawion w metrach. Jest to skala


mapy topograficznej, ktrej dotyczy profil topograficzny
Skala pionowa to warto o jak rosn wysokoci bezwzgldne na osi
pionowej profilu co 1 cm
Np.:

1cm 1000m (skala pozioma)


Przyjmijmy, e na osi wysokoci zaznaczono wartoci co 1 cm, wtedy skala
pionowa wyniosaby 1cm 10m (gdy wartoci wysokoci n.p.m. rosn o 10
m co 1cm)
Obliczam przewyszenie

10

1cm 1cm
1cm 1000m
:
=
x
= 100
10m 1000m 10m 1cm

Obliczanie spadku terenu, spadku rzeki


hmax hmin
[m]
d
gdzie hmax hmin to rnica wysokoci w metrach, d to odlego midzy
punktami w metrach.
Jeeli wynik chcemy poda w % lub w to korzystamy ze wzoru:

S=

S=

hmax hmin
x 100%
d

S=

hmax hmin
x 1000
d

Na og zadania tego typu dotycz mapy topograficznej. Naley np. obliczy


spadek terenu jaki pokonuje kolejka linowa lub spadek rzeki od jakiego
punktu (rdo, most) po ujcie. Najpierw musimy odczyta wysokoci
bezwzgldne tych dwch punktw z mapy i wtedy otrzymamy hmax (punkt
pooony wyej) i hmin (punkt pooony niej). Nastpnie naley zmierzy
odlego miedzy punktami na mapie (np. linijk) a wynik (d) tego mierzenia
przeliczy w skali mapy i zapisa w metrach
Przykad zadania:
Oblicz spadek terenu jaki pokonuje kolejka gondolowa na Jaworzyn
a) rnica wysokoci jak pokonuje kolejka gondolowa na Jaworzyn
hmax - 1114 m n.p.m (stacja grna kolejki)
hmin- .- 640 m n.p.m. (stacja dolna kolejki)
hmax - hmin = 1114 m n.p.m.- 640 m n.p.m. = 474m
b) dugo kolejki wyliczona na podstawie mapy

11

rdo mapy - http://cit.com.pl/mapy/jaworzyna-krynicka.jpg

Fragment mapy Jaworzyna Krynicka w skali 1:25 000


Dugo kolejki na mapie 6,8 cm
Dugo kolejki w rzeczywistoci:
1cm 250m
6,8cm X
6,8cmx 250m
X=
=1700m d = 1700m
1cm
Spadek terenu jaki pokonuje kolejka
S = hmax hmin x 100%
d
474m
S=
x100% S = 27,88%
1700m

Obliczanie rozcigoci poudnikowej i rwnolenikowej danego obszaru


Najpierw wyznaczamy punkty najbardziej wysunite na N, S, W i E danego
obszaru. Podajemy szerokoci geograficzne punktw wysunitych najbardziej
na N i S. Odejmujemy od siebie te szerokoci. Wynik w (stopniach) i
(minutach) jest rozcigoci poudnikow
Wyznaczamy dugoci geograficzne punktw wysunitych na W i E,
obliczamy rnic tych dugoci. Wynik jest rozcigoci rwnolenikow

12

Przykadowe zadanie:
Oblicz rozcigo poudnikow i rwnolenikow Polski.

Punkt najbardziej wysunity na N - 5450 szer. geogr. N


Punkt najbardziej wysunity na S - 4900 szer. geogr. N
Rozcigo poudnikowa 5450 - 4900 = 550
Punkt najbardziej wysunity na E - 2408 d. geogr. E
Punkt najbardziej wysunity na W - 1407 d. geogr. E
Rozcigo rwnolenikowa 2408 - 1407 = 1001

Okrelanie wsprzdnych geograficznych na podstawie mapy to potrafi


kady wic pomimy ten punkt

2. ZIEMIA W UKADZIE SONECZNYM

Obliczanie czasu sonecznego (miejscowego) i strefowego okrelonego


miejsca na Ziemi na podstawie podanych dugoci geograficznych
Czas soneczny = miejscowy = lokalny. Jest wyznaczony przez wdrwk
Soca po widnokrgu. Wszystkie punkty pooone na tym samym poudniku
maj ten sam czas soneczny. Wynika z tego, e rnica czasu sonecznego
zaley od odlegoci ktowej midzy danymi punktami (inaczej mwic zaley
od rnicy dugoci geograficznej midzy tymi punktami)
Ziemia obraca si o 360 w czasie 24 godzin
15 w czasie 1h
1 w czasie 4

13

Ziemia obraca si z zachodu na wschd. Wynika z tego e na wschodzie jest


zawsze pniej ni na zachodzie ( jeeli w Poznaniu jest 14.00 to na wschd od
Poznania jest godzina pniejsza a na zachd od Poznania nie ma jeszcze
14.00 czasu sonecznego).
Schemat obliczania zada
1) wypisa dane i narysowa schemat
2) obliczy rnic dugoci geograficznych
3) zamieni t rnic na czas (wynik to rnica czasu midzy dwoma
miejscowociami) uywajc zalenoci:
360 - 24h
15 - 1h (60 minut)
1 - 4 (4 minuty)
4) obliczy godzin, ktra jest w danym miejscu pamitajc o tym eby doda
rnic czasu udajc si na wschd bd odj udajc si na zachd
5) jeeli w treci zadania znajduj si informacje dotyczce lotu samolotem,
rejsu statkiem itp. zawsze naley do wyniku z pkt 4) doda czas trwania
rejsu, lotu itp.
Przykadowe zadanie
Przykad
Oblicz ktra godzina czasu sonecznego jest w Nowym Jorku (78W), jeeli
w Tokio (139E) jest200w dniu 15.VIII.
1) rysuj schemat i wypisuje dane

2) obliczam rnic dugoci geograficznej


Miejscowoci znajduj si na rnych pkulach, wic rnica dugoci
geograficznej jest sum tych dugoci (od 139 do 0 i od 0 do 78)
139 + 78 = 217
3) zamieniam t rnic dugoci geograficznej na rnic czasu
Jeeli 15 - 1h
To 217 - X
217 x1h
X=
= 14h i 7 reszty, (bo 15x14=210 a 217 210 = 7)
15
Jeeli 1 - 4
To 7 - X

14

7 x 4'
= 28
1
Ziemia obrci si o 217 w czasie 14h i 28

X=

Uwaga! Liczc na kalkulatorze naley pamita, e liczy on w systemie


dziesitnym natomiast zarwno stopnie jak i godziny liczone s w systemie
szedziesitnym. Jeeli podzielicie 217:15 na kalkulatorze wyjdzie wynik
14,46666 a takiej godziny nie znajdziemy na zegarku
4) obliczam godzin i podaj dat
Patrzc na schemat widzimy, e NY znajduje si na zachd od Tokio,
dlatego od godziny podanej w treci zadania odejmujemy rnic czasu,
(bo Ziemia obraca si z zachodu na wschd)
200 - 14h28 = 1132 poprzedniego dnia, czyli 14 VIII
Przy obliczaniu godziny najlepiej narysowa sobie zegarek ze
wskazwkami to bardzo uatwia obliczenie czasu szczeglnie, gdy
przekracza si 24.00
W tym przypadku od 200 do 2400 mijaj 2 godziny zostaje wiec jeszcze
12h28. Mamy ju poprzedni dzie. 2400 odj 12h daje nam 1200, od ktrej
to godziny odejmujemy jeszcze 28 minut (60 28 = 32). Otrzymujemy 1132
Odp. Gdy w Tokio jest godzina 200 czasu sonecznego w dniu 15.VIII
w NY jest 1132 w dniu 14.VIII
Przykadowe zadanie maturalne
Wsprzdne geograficzne eby wynosz 54 46' N i 17 30' E.
Oblicz, ktra godzina czasu sonecznego jest w Londynie w momencie, gdy na
play w ebie cie jest najkrtszy.
Najkrtszy cie jest zawsze w momencie growania Soca, czyli o 1200 czasu
sonecznego
Londyn ley na dugoci geograficznej 0
1730 - 0=17,5 (rnica dugoci geograficznej)
Ukadam proporcj
1h - 15
X 17,5
X = 1h i 2,5 reszty. Jeeli Ziemia obraca si o 1 w czasie 4 minut, to o 2,5
obrci si w czasie 10 minut. Rnica czasu midzy eb i Londynem wynosi
wic 1h10.
Londyn ley na zachd od eby wic tam jeszcze nie ma 12.
1200 1h10 = 1050
Odp. Gdy w ebie cie jest najkrtszy to w Londynie jest 1050 czasu
sonecznego.

15

Obliczanie czasu z uyciem czasu strefowego lub urzdowego


Przy obliczaniu tego typu zada naley pamita o tym, e:
Czas strefowy powsta przez podzielenie 360 (Ziemia) na 24 strefy kada
o szerokoci 15
Strefa gwna strefa poudnika 0 d. geogr. siga od 730W do 730E. Na
rodku znajduje si poudnik gwny poudnik 0d.geogr. Czas w tej strefie
to czas soneczny na poudniku rodkowym (czyli taki jaki Soce pokazuje na
poudniku 0. Jeeli Soce pokazuje na 0 godz.1200 to caa strefa (od 730W
do 730E) ma godzin 12.00.
Idc na wschd od tej strefy co kad nastpn dodajemy 1h a idc na zachd
odejmujemy 1h co kad stref.
Czas w strefie poudnika 0 nazywamy czasem uniwersalnym (U, GMT)
Czas w strefie poudnika 15E nazywamy czasem rodkowoeuropejskim
(U+1h)
Czas w strefie poudnika 30E nazywamy czasem wschodnioeuropejskim
(U+2h)
Czas urzdowy - czas ustalony urzdowo. Wprowadzono go aby na terytorium
danego kraju lub jednostki administracyjnej (np. stanu USA) by ten sam czas
strefowy. W Polsce obowizuje czas urzdowy zwany czasem letnim
i zimowym
Czas zimowy czas poudnika 15E (rodkowoeuropejski)
Czas letni czas poudnika 30E (wschodnioeuropejski)
Reasumujc gdy w zadaniu pojawia si czas uniwersalny naley przy
obliczeniach bra pod uwag czas soneczny poudnika 0
- czas rodkowoeuropejski lub czas zimowy czas soneczny poudnika 15E
- czas wschodnioeuropejski lub czas letni czas soneczny poudnika 30E
Przykadowe zadanie:
Oblicz ktra godzina czasu sonecznego jest w Tokio (139E), jeeli
w Poznaniu (17E) jest1510czasu urzdowego w dniu 15.VIII
Latem w Poznaniu obowizuje czas wschodnioeuropejski dlatego zadanie
naley policzy wzgldem poudnika 30E
1) Rysuj schemat i zapisuje dane

2) Obliczam rnic dugoci geogr.


C=AB

16

139 - 30 = 109
3) Zamieniam rnic dugoci geogr. na rnic czasu
15 - 1h
109 - X
109 x1h
X=
= 7h i 4 reszty
15
1 - 4
4 - X
X = 16
Rnica czasu wynosi 7h i 16 minut
4) Obliczam czas w Tokio i zapisuje wynik
Tokio ley na wschd od Poznania wic jest tam pniej.
1510 + 7h16 = 2226 15.VIII
Przykadowe zadanie maturalne:
Wybierasz si latem na wycieczk samolotem do Grecji. Zamieszkasz
w miejscowoci Rodos (3629N, 2813E). Samolot startuje z lotniska
w Warszawie (5215N, 2100E) o godzinie1320 czasu urzdowego, a lot trwa
2 godziny i 30 minut. W Grecji, w okresie lata, obowizuje czas urzdowy
rwny czasowi uniwersalnemu plus 3 godziny (UT+3).
Zaznacz godzin, o ktrej wedug czasu urzdowego Grecji samolot
wylduje w Rodos.

Latem w Polsce obowizuje czas wschodnioeuropejski (UT+2h). W momencie


startu samolotu, w Grecji, jest godzina 1420, gdy tam obowizuje czas UT+3h.
Samolot leci 2,5 godziny, wic do 1420 dodaj czas lotu.
1420 + 2h30 lotu = 1650
Odp. Samolot wylduje w Grecji o godz. 1650 odp. D

Okrelanie daty dla okrelonego miejsca na Ziemi w przypadku


przekraczania linii zmiany daty
Przekraczajc poudnik 180 z pkuli zachodniej na pkul wschodni
tracimy 1 dzie
Przekraczajc poudnik 180 z pkuli wschodniej na pkul zachodni
zyskujemy 1 dzie
Midzynarodowa linia zmiany daty nie pokrywa si na caej dugoci z
poudnikiem 180. Przebieg linii zmiany daty przeprowadzono tak, aby
pwyspy i wyspy w caoci znalazy si po jednej stronie linii

17

Przykadowe zadanie maturalne:


eglarz w swej podry dookoa wiata przemierza Pacyfik pync z Ameryki
Pnocnej do Chin. Tu przed pnoc, pod dat 25 lutego (poniedziaek)
dokona zapisu w dzienniku pokadowym. Po kilkudziesiciu minutach jego
jacht przepyn granic zmiany daty. Napisz i wyjanij, jak dat umieci
eglarz, dokonujc kolejnego zapisu w dzienniku pokadowym po godzinie
24.00
Odp. Poniewa eglarz pyn ze wschodu na zachd, to przekraczajc granic
zmiany daty o godzinie 24.00 opuszcza obszar, na ktrym koczya si doba 25
lutego (poniedziaek) oraz wpywa na obszar, na ktrym koczya si doba 26
lutego (wtorek), a zaczynaa kolejna -27 lutego. Dlatego dokonujc zapisu
w dzienniku pokadowym po godzinie 24.00 zapisa dat o jedn dob
pniejsz. W rachubie czasu nastpio opuszczenie jednej doby
Wynik 27 lutego

Obliczanie dugoci geograficznej miejsca, na podstawie podanego czasu


sonecznego na wybranych poudnikach geograficznych
Przykadowe zadanie:
Oblicz dugo geograficzn miejscowoci wiedzc, e Soce gruje w niej 8h
i 16 minut pniej ni w Warszawie (21E)
Growanie nastpuje o godzinie 1200. Przyjmujemy to za punkt wyjcia. Jeeli
w naszej miejscowoci growanie nastpuje pniej ni w Warszawie to
znaczy e znajduje si ona na zachd od naszej stolicy (bo Ziemia obraca si
z zachody na wschd na wschodzie jest pniej ni na zachodzie). W treci
zadania mamy rwnie podan rnic czasu (8h i 16)
1) zamieniamy rnic czasu na rnic dugoci geograficznej
15 - 1h
X 8h
18

X=

15 x8h
= 120
1h

1 - 4
X 16
1 x16'
X=
= 4
4'
Rnica dugoci wynosi: 120 + 4 = 124
2) obliczamy zadanie i podajemy wynik
Nasza miejscowo ley na zachd od 21E wic od wartoci tego
poudnika musimy odj 124. Pamitajmy, e mijamy poudnik 0!

X = 103W

Obliczanie wysokoci Soca w momencie growania (inaczej: kta


padania promieni sonecznych) w dniach 21 III, 23 IX, 22 VI, 22 XII
Te daty to pocztek pr roku. Naley pamita e kiedy na pkuli N zaczyna
si wiosna (21.III) to na pkuli S jesie; kiedy na pkuli N zaczyna si lato
(22.VI) na pkuli S zima itd.

21.III
22.VI
23.IX
22.XII

Pkula N
wiosna
lato
jesie
zima

Pkula S
jesie
zima
wiosna
lato

Wysoko Soca oblicza si na podstawie wzorw.


Wzory dotycz dwch sytuacji gdy miejsce obserwacji znajduje si na
obszarze midzyzwrotnikowym (od 2326S do 2326N) oraz gdy miejsce
obserwacji znajduje si w wyszych szerokociach geograficznych
(od 2327 do 90 na obu pkulach)

19

Wzr na obliczanie wysokoci Soca w wyszych szerokociach


geograficznych
Data

Pkula pnocna (N)

Pkula poudniowa (S)

21.III i 23.IX

hs= 90 -

hs = 90 -

hs = 90 + 2327
hs = 90 2327
22.XII
hs = 90 + 2327
hs = 90 2327
gdzie szeroko geograficzna
Wzr do obliczania wysokoci Soca na obszarach midzyzwrotnikowych
22.VI

Data

Pkula pnocna (N)

Pkula poudniowa (S)

21.III i 23.IX

hs = 90 -

hs = 90 -

22.VI

hs = 90 + 2327

hs = 90 2327

22.XII

hs = 90 2327

hs = 90 + 2327

gdzie szeroko geograficzna


Przykadowe zadanie:
Oblicz wysoko growania Soca w dniu 22.XII na szerokoci 52S
22.XII na pkuli S zaczyna si lato wic Soce bdzie growao na wikszej
wysokoci.
hs = 90 + 2327 = 90 52 + 2327 = 6127
Przykadowe zadanie:
Oblicz wysoko growania Soca na rwniku w dniu 22.VI
hs = 90 + 2327 = hs = 90 + 0 2327 = 6633
Uwaga! Rwnik nie znajduje si na adnej z pkul. Nie moemy jednak
doda 2327 bo wynik byby wikszy od 90 a Soce najwyej moe si
znajdowa pionowo nad gow (90) taka sytuacja na rwniku wystpuje
dwa razy w roku (21.III i 23.IX)
Przykadowe zadanie
Oblicz wysoko growania Soca w dniu 22.XII na biegunie pnocnym
Szeroko geograficzna bieguna pnocnego = 90N
hs = 90 2327
hs = 90 90 2327 = noc polarna (kt nie moe by mniejszy ni 0)
Przykadowe zadanie
Oblicz wysoko growania Soca w dniu 22.VI na szerokoci geograficznej
10N
hs = 90 + 2327
hs = 90 + 10 2327= 7633
20

Odp. Soce gruje w tym dniu na wysokoci 7633


Obliczanie szerokoci geograficznej miejsca, na podstawie podanej
wysokoci Soca w momencie growania w dniach rozpoczcia
astronomicznych pr roku
Najpierw musimy wiedzie, na jakiej pkuli (N czy S) znajduje si miejsce
obserwacji.
Jeli Soce gruje po pnocnej stronie nieba obserwator znajduje si na
pkuli poudniowej.
Jeli Soce gruje po poudniowej stronie nieba obserwator znajduje si na
pkuli pnocnej.
Tego typu zadania obliczamy przeksztacajc wzory zapisane powyej
Np. Jeeli hs = 90 + 2327 to = 90 hs + 2327 (Uwaga! Pamitaj
o zmianie znaku przy przenoszeniu wartoci na drug stron znaku =)
Przykadowe zadanie:
Oblicz szeroko geograficzn miejsca obserwacji, w ktrym w dniu 22.VI
Soce gruje po pnocnej stronie nieba na wysokoci 5423
Jeeli Soce gruje po pnocnej stronie nieba nasza miejscowo znajduje si
na pkuli S. Stosujemy wzr dla pkuli S w dniu 22.VI
hs = 90 2327
= 90 hs 2327

= 90 5423 2327 = 1256


= 1256S
Przykadowe zadanie:
Oblicz szeroko geograficzn, na ktrej w dniu 22.XII Soce gruje na
wysokoci 35
Nie podano po ktrej stronie nieba gruje Soce. Moemy wic
wywnioskowa, e s dwie takie szerokoci geograficzne jedna na pkuli N
i jedna na pkuli S. Obliczamy zadanie dla obu pkul.
Pkula S
= 90 hs + 2327 = 90 35 + 2327 = 7827S
Pkula N
= 90 hs 2327 = 90 35 2327= 3133N
Odp. W dniu 22.XII Soce gruje na wysokoci 35 na szerokociach:
7827S i 3133N
Przykadowe zadanie maturalne:
Oblicz szeroko geograficzn miejscowoci pooonej na rwnoleniku, na
ktrym w dniu przesilenia letniego Soce gruje po poudniowej stronie nieba
na wysokoci 7727.

21

1) Soce gruje po poudniowej stronie nieba wic obserwator znajduje si na


pkuli pnocnej
2) Dzie przesilenia letniego to 22.VI. Stosuje wzr dla pkuli N w tym dniu
90 - + 23 27= hs
90 - + 2327 = 7727
90 - 7727+ 2327 =
= 1233 + 2327 = 36
Odp. Miejscowo ta ley na szerokoci geograficznej 36N
Uwaga! Mona czy ze sob zadania dotyczce obliczenia wsprzdnych
geograficznych miejscowoci wzgldem podanego czasu i wysokoci
growania Soca w poszczeglnych dniach pr roku.
Przykadowe zadanie:
Oblicz wsprzdne geograficzne miejsca obserwacji, w ktrym w dniu 21.III
Soce gruje po poudniowej stronie nieba na wysokoci 45
o 2 godziny i 30 minut wczeniej ni w Londynie.
W takiej sytuacji naley wykorzysta wiedz zarwno z obliczania dugoci
geograficznej obserwacji wzgldem czasu jak i obliczania szerokoci
geograficznej wzgldem wysokoci growania Soca (Obie sytuacje
przedstawiono powyej). Sprawd czy potrafisz doj do wyniku: = 3730E
= 45N

Obliczanie odlegoci miedzy dwoma punktami lecymi na tym samym


poudniku geograficznym
Do tego typu zada potrzebna jest znajomo tematu: Ksztat i rozmiary
Ziemi. Dugo jednostopniowego uku poudnika wynosi 111,135 km
(w zaokrgleniu 111,1 km)
Jeeli obie miejscowoci le na tym samym poudniku to wystarczy obliczy
rnic ich odlegoci w stopniach szerokoci geograficznej a nastpnie uoy
proporcj
1 - 111,1 km
x - x km
Przykadowe zadanie:
Oblicz odlego w km midzy miastami A i B znajc ich wsprzdne
geograficzne.
A - = 21E = 45S
B - = 21E = 5230N
Miejscowoci le na dwch rnych pkulach, wic rnica odlegoci
midzy nimi jest sum ich szerokoci geograficznych (od 45S do 0 i od 0 do
5230N)
45+5230 = 97,5
Jeeli
1
- 111,1 km
97,5 - X

22

X=

97,5 x111,1km
= 10832,25 km
1

Odp. Miejscowoci A i B le w odlegoci 10832,25 km.

3. ATMOSFERA

Obliczanie redniej rocznej temperatury powietrza na podstawie wynikw


pomiarw uzyskanych w wybranych stacjach meteorologicznych.
W tabelach zawierajcych dane meteorologiczne (temperatura i opady)
prezentuje si rednie miesiczne temperatury oraz sumy miesiczne opadw.

rednia roczna temperatura [w C] =

suma _ rednich _ temp. _ wszystkich _ miesiecy


12

Sprawd czy prawidowo obliczysz redni roczna temperatur stacji


meteorologicznej nr 3 przedstawionej w tabeli zamieszczonej w kolejnym
zagadnieniu.
Wynik: 21,3C

Obliczanie amplitudy dobowej i rocznej temperatury powietrza


Amplituda roczna temp.= rednia temp. najcieplejszego miesica w roku
minus rednia temperatura najchodniejszego miesica w roku
Uwaga! Przy odczytywaniu temperatur czsto popenia si bd zakadajc e
najcieplejszym miesicem roku jest lipiec a najchodniejszym stycze. Nie
zawsze tak jest dlatego naley uwanie zapozna si z danymi.
Uwaga! Najczciej popenianym bdem w tego typu zadaniach jest bdne
obliczanie rnicy, gdy wybrane temperatury s minusowe. Naley pamita
o podstawowej zasadzie matematycznej i dwa minusy daj plus.
Przykadowe zadanie:
Oblicz roczn amplitud temperatury wiedzc, e rednia temperatura
najcieplejszego miesica wynosi +24C a rednia temperatura
najchodniejszego miesica wynosi - 6C
Amplituda roczna temperatury = 24C ( - 6C) = 30C
Przykadowe zadanie maturalne:
Tabela obejmuje zestawienie rednich miesicznych wartoci temperatury
powietrza (T w C) i rocznej sumy opadw (O w mm) dla wybranych stacji
meteorologicznych. Oblicz roczn amplitud temperatury powietrza w stacji
nr 1 i wpisz do tabeli.

23

1) wybieram najcieplejszy i najchodniejszy miesic


2) obliczam amplitud roczn
24,7C 6,9C = 17,8C
3) wpisuj wynik do tabeli
Amplitud dobow temperatury powietrza oblicza si podobnie. Pod uwag
bierze si najwysz i najnisz temperatur w cigu doby i te dane wstawia
si do rwnania. Amplituda dobowa temperatury to rnica najwyszej
i najniszej temperatury w cigu doby.

Obliczanie wartoci temperatury po obu stronach pasma grskiego


W tego typu zadaniach wana jest znajomo gradientw adiabatycznych.
Zmian temperatury powietrza wilgotnego wraz z wysokoci opisuje gradient
wilgotnoadiabatyczny, ktry wynosi 0,6C na 100m
Zmian temperatury powietrza suchego wraz z wysokoci opisuje gradient
suchoadiabatyczny, ktry wynosi 1C na 100m
Uwaga! Naley zwrci uwag, po ktrej stronie zbocza jest powietrze
wilgotne a po ktrej suche (aby wiedzie ktry gradient zastosowa). Jeeli
w zadaniu znajduje si rysunek na og po jednej stronie zbocza narysowana
jest chmurka z opadami (po tej stronie jest powietrze wilgotne). Jeli nie
zakadamy, e powietrze wznoszce si do gry (na stoku dowietrznym)
jest wilgotne a spywajce w d (na stoku zawietrznym) suche (chyba e
w zadaniu napisano inaczej).
Naley tez pamita, e przy wznoszeniu powietrza temperatura maleje a przy
jego spywaniu w d ronie.
Przykadowe zadanie:
Oblicz warto temperatury w punkcie B na szczycie o wysokoci 2000 m
n.p.m. i u podna gry po stronie zawietrznej w punkcie C lecym na
wysokoci 1500 m n.p.m. jeeli na stoku dowietrznym w punkcie A lecym na
wysokoci 1000 m n.p.m. temperatura wynosi 8C

24

1) Obliczamy rnic wysokoci pomidzy punktami A i B


2000 m n.p.m. 1000 m n.p.m. = 1000 m
2) Obliczamy rnic temperatury pomidzy punktami A i B
Na stoku dowietrznym mamy powietrze wilgotne. Jego temperatura bdzie
si wic zmienia zgodnie z gradientem wilgotnoadiabatycznym.
0,6C 100m
X 1000m
0,6C x1000m
X=
= 6C
100m
Rnica temperatur midzy punktami A i B wynosi 6C
3) Obliczamy temperatur w punkcie B
Punkt B znajduje si wyej ni punkt A. Temperatura spada wraz
z wysokoci w punkcie B jest zimniej ni w punkcie A
8C - 6C = 2C
Temperatura w punkcie B wynosi 2C (t2 = 2C)
4) Obliczamy rnic wysokoci pomidzy punktami B i C
2000 m n.p.m. 1500 m n.p.m. = 500 m
5) Obliczamy rnic temperatury midzy punktami B i C
Na stoku dowietrznym wystpuje powietrze suche. Rnic temperatury
obliczamy zgodnie z gradientem suchoadiabatycznym.
1C 100m
X 500m
X=

1C x500m
= 5C
100m

25

Rnica temperatur midzy punktami B i C wynosi 5C


6) Obliczamy temperatur w punkcie C
Przemieszczajc si w d zbocza temperatura powietrza ronie.
2C + 5C = 7C
Temperatura powietrza w punkcie C wynosi 7C
Przykadowe zadanie maturalne:
Oblicz temperatur powietrza na szczycie Szczelica Wielkiego (919 m n.p.m.)
w czasie, gdy w Kudowie Zdroju (350 m n.p.m.) wynosia ona +10C.
919 m n.p.m. 350 m n.p.m. = 569 m
0,6C 100m
X 569m
X=

0,6C x569m
= 3,4C
100m

10C 3,4C = 6,6C


Odp. Na szczycie Szczelica Wielkiego temperatura powietrza wynosi 6,6C.

Obliczanie sumy rocznej opadw na podstawie wynikw pomiarw


uzyskanych w wybranych stacjach meteorologicznych.
Naley doda do siebie wszystkie miesiczne sumy opadw i poda wynik
w mm.
Przykadowe zadanie:
W tabeli przedstawiono temperatur (t w C) i opady (o w mm) dotyczce
czterech stacji klimatycznych. Oblicz roczn sum opadw w Kijowie

O [mm]= 39+38+41+45+56+72+74+66+46+44+48+41 = 610 [mm]

26

Odp. Roczna suma opadw w Kijowie wynosi 610 mm

Redukcja temperatury powietrza i cinienia atmosferycznego do wartoci


wystpujcej na poziomie morza
Takich oblicze dokonuje si, gdy chce si porwna dane klimatyczne dwch
stacji lecych na rnych wysokociach nad poziom morza w tym samym
klimacie.
Redukcja temperatury do poziomu morza.
Przy obliczaniu tego typu zada potrzebne s dane dotyczce wysokoci
bezwzgldnej (w m n.p.m.) miejsc, ktrych dotycz odczyty temperatury oraz
znajomo gradientw: suchoadiabatycznego i wilgotnoadiabatycznego.
Przykadowe zadanie:
Oblicz temperatur zredukowan do poziomu morza jeeli na Szczelicu
Wielkim (919 m n.p.m.) temperatura wynosi 6,6C w sonecznym i suchym
dniu.
1C 100m
X 919m
(gdy 919 m n.p.m. - 0 m n.p.m = 919 m rnica wysokoci)
1Cx919m
= 9,19C (rnica temperatury pomidzy poziomem morza
100m
a szczytem Szczelica Wielkiego)

X=

6,6C + 9,19C = 15,79C (ok. 15,8C)


Odp. Temperatura Szczelica Wielkiego zredukowana do poziomu morza
wynosi 15,8C.

Redukcja cinienia atmosferycznego do poziomu morza


Przy obliczaniu tego typu zada potrzebne s dane dotyczce wysokoci
bezwzgldnej (w m n.p.m.) miejsc, ktrych dotycz odczyty cinienia
atmosferycznego oraz wiedza, e cinienie atmosferyczne spada wraz ze
wzrostem wysokoci co kade 8 m o 1 hPa.
Przykadowe zadanie:
Oblicz cinienie atmosferyczne Poznania (92 m n.p.m.) zredukowane do
poziomu morza jeeli barometr w dniu 23.08 o godz. 18:00 w stacji awica
pokaza cinienie atmosferyczne o wartoci 1001,9 hPa.
1) Ukadamy proporcj
1hPa 8 m
X 92m

27

2) Zapisujemy rwnanie
X=

1hPax92m
8m

3) Dokonujemy oblicze rnicy cinienia pomidzy Poznaniem awic


a poziomem morza
X = 11,5 hPa
4) Obliczamy cinienie na poziomie morza pamitajc o tym, e warto
cinienia atmosferycznego maleje wraz ze wzrostem wysokoci.
1001,9 hPa + 11,5 hPa = 1013,4 hPa
Odp. W dniu 23.08 o godz. 18:00 w Poznaniu awicy cinienie
atmosferyczne zredukowane do poziomu morza wynosio 1013,4 hPa.

Obliczanie wilgotnoci wzgldnej powietrza


Wilgotno wzgldna to stosunek prnoci aktualnej do prnoci
maksymalnej w danej temperaturze powietrza wyraony w procentach.
Prno pary wodnej to cinienie pary wodnej zawartej w pionowym supie
powietrza wyraana w hPa.
Prno aktualna to taka, ktra jest aktualnie za oknem (pomiar w danej
chwili) a prno maksymalna to prno pary wodnej nasycajcej
powietrze w danej temperaturze powietrza.
Przykadowe zadanie maturalne:
Oblicz wilgotno wzgldn powietrza (w %) w miejscu o prnoci aktualnej
pary wodnej wynoszcej 25 hPa, wiedzc, e w panujcej tam temperaturze
28C maksymalne cinienie pary wodnej moe wynie 40 hPa. Przedstaw
obliczenia.
Dane: prno aktualna 25 hPa
prno maksymalna 40 hPa
X=

25hPa
x 100 % = 62,5 %
40hPa

Odp. Wilgotno wzgldna w miejscu obserwacji przy temperaturze 28C


wynosi 62,5 %.

4. HYDROSFERA

Obliczanie bilansu wodnego obszaru.

Bilans wodny to zestawienie przychodw i ubytkw wody dla jakiego obszaru


lub caej Ziemi w roku hydrologicznym.

28

Rok hydrologiczny rozpoczyna si w listopadzie i koczy w padzierniku


nastpnego roku.
Aby obliczy bilans wodny naley od przychodw wody na danym obszarze odj
ubytki wody z tego obszaru.
Przychody to np. opady, dopyw rzeczny a ubytki to np. parowanie wody i odpyw
rzeczny.
Bilans morze by dodatni, zerowy lub ujemny.
Np. przychody 191,4 km3 wody. Ubytki 191,4 km3 wody
Bilans wodny = 191,4 km3 191,4 km3 = 0 km3

Obliczanie jeziornoci obszaru

Jeziorno obszaru to stosunek powierzchni jezior w danej jednostce


administracyjnej (gmina, powiat, wojewdztwo, kraj) do oglnej powierzchni tej
jednostki administracyjnej (gmina, powiat, wojewdztwo, kraj) wyraony
w procentach.
Przykadowe zadanie:
Tabela przedstawia dane dotyczce jeziornoci wybranych regionw Polski.
Tab. Jeziorno wybranych regionw Polski (wg Choiskiego, 1995b)
Powierzchnia
Pojemno
Jeziora
(objto) jezior
jezior
Regiony
2
liczba
[%]
[km ]
[%] [km3] [%]
Pojezierze Pomorskie
3 381
47,7 1 041,97 37,0 7,129 36,7
Pojezierze Mazurskie
2 061
29,1 1 308,81 46,5 9,738 50,2
Pojezierze Wielkopolsko
1 347
19,0 420,53 14,9 2,354 12,1
- Kujawskie
Obszar na pd od zasigu
zlodowacenia Batyckiego

292

4,1

42,46

1,5

0,184

0,9

POLSKA
7 081
100 2 813,77 100 19,405
*objto misy jeziornej nie zawsze odpowiada jej pojemnoci1

100

Na podstawie danych zawartych w tabeli oblicz jeziorno Polski.


Powierzchnia Polski wynosi 311 904 km2 (2)

2813,77 km 2
x100% = 0,90%
311904km 2
Odp. Jeziorno Polski wynosi 0,90%

Obliczanie wartoci zasolenia morza

Zasolenie jest to zawarto soli rozpuszczonych w wodzie wyraona w .


1

Bajkiewicz-Grabowska E.: Jeziora /W/.: Geografia fizyczna Polski. Pod red. A. Richlinga i K. Ostaszewskiej.
Warszawa 2005 Wydawnictwo Naukowe PWN s.173
2
Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2003, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa

29

Przykadowe zadanie:
Oblicz zasolenie morza, jeli w 2000 g wody, znajduje si 80 g soli.

80 g
x 1000 = 40
2000 g
Odp. Zasolenie morza wynosi 40 .

5. LITOSFERA

Obliczanie stopnia geotermicznego

Stopie geotermiczny to gboko w metrach co jak temperatura wzrasta


o 1C.
Jest
on
rny
w
zalenoci
od
miejsca
na
Ziemi.
redni stopie geotermiczny na Ziemi wynosi 33 m.
Znajc redni stopie geotermiczny moemy obliczy temperatur na danej
gbokoci poprzez uoenie proporcji (Uwaga! Zadanie moe zawiera warto
stopnia geotermicznego dla konkretnego miejsca na Ziemi. Wtedy naley
wykorzysta wanie te dane do obliczenia zadania).
Przykadowe zadanie:
Oblicz temperatur panujc na gbokoci 2500 km znajc redni stopie
geotermiczny Ziemi.
1C 33m
X 250000m
1C x250000m
= 7575, 76C
33m
Odp. Temperatura na gbokoci 2500 km wynosi 7575,76C

X=

Przykadowe zadanie:
Oblicz warto stopnia geotermicznego w C /m jeli temperatura ska na
gbokoci 700m wynosi 5C a na gbokoci 1100m temp. wynosi 14C.
400m 14C
X - 1C
400mx1C
= 28,57 m
14C
Odp. Stopie geotermiczny wynosi 28,57m.

X=

Przykadowe zadanie:
Oblicz temperatur ska na gbokoci 750m w Larderello we Woszech, jeeli
stopie geotermiczny dla tej miejscowoci wynosi 1,5m (za wiatem w liczbach)3.
3

Kdzioka J., Kocimowski K., Woonciej E.: wiat w liczbach 1999/2000, Warszawa 1999, WSiP, s.18.

30

1C 1,5m
X 750m

1C x750m
= 500C
1,5m
Odp. Temperatura ska w Larderello na gbokoci 750 m wynosi 500C.
X=

Obliczanie cinienia na danej gbokoci

Wraz z gbokoci cinienie ronie rednio co 3,7m o 1 atmosfer.


1 atmosfera to cinienie atmosferyczne o wartoci 1013 hPa zmierzone na
poziomie morza na szerokoci geograficznej 45 przy temperaturze 0C
Jak wikszo zada z geografii zadania tego typu liczy si ukadajc proporcj.
Przykadowe zadanie:
Oblicz cinienie atmosferyczne na gbokoci 500m znajc warto redniego
wzrostu wartoci cinienia atmosferycznego wraz ze wzrostem gbokoci.
1atm 3,7m
X 500m

1atm _ x _ 500m
= 135,14 atm.
3,7m
Odp. Na gbokoci 500m panuje cinienie rzdu 135,14 atmosfery.
X=

Obliczanie wieku bezwzgldnego prbki skalnej.

Wiek bezwzgldny ska to wiek ska w latach. Mona go obliczy np. przy
pomocy
metod
radiometrycznych
przy
zastosowaniu
pierwiastkw
radioaktywnych. Znajc czas poowicznego rozpadu pierwiastka radioaktywnego
oraz stosunek pierwiastka radioaktywnego do pierwiastka wtrnego moemy
obliczy wiek bezwzgldny prbki skalnej.
Czas poowicznego rozpadu do okres czasu jaki mija by ze 100% pierwiastka
radioaktywnego pozostao 50% tego pierwiastka i 50% pierwiastka wtrnego. Jest
on charakterystyczny dla konkretnego pierwiastka radioaktywnego.
Tabela zawiera dane dotyczce niektrych izotopw promieniotwrczych. 4
Okres poowicznego
Izotopy macierzyste
Izotopy potomne
Zakres uytecznoci
rozpadu
Rubid-87
Stront-87
49 mld lat
> 100 mln lat
Tor-232
Ow-208
14 mld lat
> 200 mln lat
Uran238
Ow-206
4,5 mld lat
> 100 mln lat
Potas-40
Argon-40
1,3 mld lat
> 0,1 mln lat
Uran-235
Ow-207
0,7 mld lat
> 100 mln lat
Wgiel-14
Azot-14
5370 lat
< 40 000 lat
4

Makowska D.: Ziemia, Warszawa 1998, WSiP, s.242

31

Przykadowe zadanie:
Oblicz wiek prbki skalnej ( w mln lat), jeli w jej obrbie stosunek iloci
pierwiastka radioaktywnego do pierwiastka powstaego z jego rozkadu wynosi
100 do 700 . Czas poowicznego rozkadu (t ^) pierwiastka radioaktywnego wynosi
250 mln lat
Przy stosunku pierwiastka macierzystego do wtrnego w prbce skalnej
wynoszcego 100 do 700 wiemy, e pierwszego mamy 12,5% a drugiego 87,5%.
(Nic w przyrodzie nie ginie. 100 to 12,5% z 800 a 700 to 87,5% z 800. Prbka nie
moga si zmniejszy ani zwikszy).
Po 250 mln lat w prbce byo 50% pierwiastka macierzystego i 50% pierwiastka
wtrnego. Po kolejnym czasie poowicznego rozpadu pierwiastka macierzystego
byo zaledwie 25% a po kolejnych 250 mln lat 12,5%. Prbka liczy sobie zatem
3x250mln lat, czyli 750mln lat.
Odp. Wiek bezwzgldny prbki skalnej wynosi 750 mln lat.

6. DEMOGRAFIA

Obliczanie gstoci zaludnienia


Gsto zaludnienia to liczba osb mieszkajca na 1 km2
Moemy ja obliczy stosujc nastpujcy wzr:
Gsto zaludnienia =

liczba ludnosci (np.kraju , wojewdztw a)


powierzchn ia kraju , wojewdztw a

[liczba osb / km2]


Uwaga! Najczstszym bdem popenianym przy obliczaniu takich zada jest
bdne podstawienie danych do wzoru polegajce na przepisaniu danych
z tabeli statystycznej bez zwracania uwagi na jednostki, w ktrych te dane
podano. Przy tego typu zadaniach czsto korzysta si z tabel statystycznych
i odczytuje si z nich dane. Naley zawsze sprawdzi jednostki, podawane czsto
w formie sownej: tys., mln, mld. Przy podstawianiu tych danych do wzoru naley
zamieni tys. na 1000, mln na 1000 000 itp.
Np. Jeeli podano liczb ludnoci w tys. w postaci 95 831 to do wzoru naley
podstawi liczb: 95 831 000
Przykad:
Oblicz redni gsto zaludnienia , jeli na obszarze 400 tys. km2 yje 80 mln
osb
80000000osb
= 200 [osb/km2]
2
400000km

Odp. Gsto zaludnienia na tym obszarze wynosi 200 osb na 1 km2.

32

Przykad (zadanie maturalne)


W tabeli podano dane statystyczne dotyczce powierzchni i liczby ludnoci
w wybranych krajach.
Powierzchnia (w km2) Liczba ludnoci (w tys.)
L.p.
Kraj
1.

Meksyk

2.

Szwajcaria

3.

Rosja

1 958 201

95 831

41 284

7 098

17 075 400

146 539

4. Japonia
377 829
126 410
Na podstawie analizy danych zawartych w tabeli, podaj nazw kraju
o najmniejszej gstoci zaludnienia.
95831000
= 48,94 osoby/km2
1958201
7098000
Szwajcaria
= 171,93 osoby/km2
41284
146539000
Rosja
= 8,58 osb/km2
17075400
126410000
Japonia
= 334,57 osoby/km2
377829

Meksyk

Odp. Krajem o najmniejszej gstoci zaludnienia jest Rosja.

Obliczanie wskanika feminizacji


Wskanik feminizacji to ilo kobiet przypadajca na 100 mczyzn
Do jego obliczania suy wzr:
Wskanik feminizacji =

liczba kobiet
x100 [%]
liczba mezczyzn

Przykad:
Oblicz wskanik feminizacji dla Polski, miasta i wsi na podstawie danych GUS z
2004 r. i podaj wnioski.
Tab. Liczba kobiet i mczyzn w Polsce ze wzgldu na miejsce zamieszkania

GUS, Warszawa 20045

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_stan_zdrowia_2004.pdf

33

Polska

19703600
x 100% = 106,68 wskanik feminizacji 106,7K / 100M
18470300

Miasto

12321800
x 100% = 110,53 wskanik feminizacji 110,5K / 100M
11148300

Wie

7381800
x 100% = 100,82 wskanik feminizacji 100,8K / 100M
7322000

Odp. W Polsce yje wicej kobiet ni mczyzn. Jednoczenie wida, e


w miastach przewaga kobiet jest znacznie wiksza ni na wsi.
Przykad (zadanie maturalne)
Oblicz wskanik feminizacji w Polsce w 2003 r. wiedzc, e ogem mieszkao
w naszym kraju 38 195 tys. osb, w tym 18 493 tys. mczyzn.
Zapisz wykonywane obliczenia.
1) Obliczam liczb kobiet w naszym kraju w 2003 r.
38 195 tys. - 18 493 tys. = 19 702 tys.
2) obliczam wskanik feminizacji
19702000
X=
x 100% = 106,5%
18493000
Odp. Wskanik feminizacji w Polsce w roku 2003 wynosi 106,5K/100M

Obliczanie wskanika maskulinizacji


Wskanik maskulinizacji okrela liczb mczyzn przypadajcych na 100 kobiet.
liczba mezczyzn
x 100 [%]
liczba kobiet
(przepraszam za brak polskiej czcionki we wzorze)

Wskanik maskulinizacji =

Wynik podaje si w liczbie mczyzn na 100K

Obliczanie wspczynnika aktywnoci zawodowej

Wspczynnik aktywnoci zawodowej=

liczba ludnosci aktywnej zawodowo


x100%
liczba ludnosci w wieku produkcyjnym

Przykad:
Oblicz wspczynnik aktywnoci zawodowej we Woszech w roku 2004, wiedzc e
liczba ludnoci aktywnej zawodowo wynosi 24,229 mln osb i we Woszech jest 49, 246
mln osb w wieku produkcyjnym?
24229000
x 100% = 49,2%
49246000
Odp. Wspczynnik aktywnoci we Woszech w roku 2004 wynosi 49,2%.

X=

34

Obliczanie poziomu alfabetyzacji


Poziom alfabetyzacji =
liczba ludnosci powyzej 15 roku zycia umiejaca czytac i pisac
=
x100%
ogo ln a liczba ludnosci powyzej 15 roku zycia

Obliczanie poziomu scholaryzacji. Poziom scholaryzacji obliczamy wg wzoru:

liczba mlodziezy objetej nauka w szkolach danego typu


x100%
ogo ln a liczba mlodziezy w okreslonym wieku szko ln ym
zaley to od typu szkoy

Obliczanie stopy bezrobocia


Wspczynnik bezrobocia =

liczba bezrobotnych
x100%
liczba ludnosci w wieku produkcyjnym

Przykad (zadanie maturalne)


Oblicz, na podstawie danych z tabeli, stop bezrobocia w Polsce w roku 2003.
Zapisz obliczenia.

3259900
x 100% = 17,9%
18183600

Przykad (zadanie maturalne)


W grudniu 2000 roku w Polsce byo 2 700 tys. bezrobotnych.
Oblicz, na podstawie wykresu, ilu Polakw byo bezrobotnych w grudniu 2001
roku.

35

Stopa bezrobocia odczytana z wykresu w XII 2001 17,4%


W XII.2000 stopa bezrobocia wynosia 15,1% (odczytane z wykresu), co rwnao
si 2 700 000 bezrobotnych (dane w zadaniu).
Ukadam proporcj:

2 700 000 15,1%


X - 17,4%
X=

2700000x17,4%
= 3 111 258 osb
15,1%

Obliczanie salda migracji


Saldo migracji = liczba imigrantw liczba emigrantw
Przykad (zadanie maturalne)
W tabeli zamieszczono dane statystyczne dotyczce migracji wewntrznych
w Polsce. Oblicz dla lat 1991 i 1999 saldo migracji w miastach Polski. Wynik
zapisz w tabeli.

1) saldo migracji dla miast w 1991 roku


Saldo migracji = 331,2 tys. 224,8 tys. = 106,4 tys. osb
2) saldo migracji dla miast w 1999 roku
36

Saldo migracji = 241,1 tys. 238,6 tys. = 2,5 tys. osb

Obliczanie przyrostu naturalnego


Przyrost naturalny = liczba urodze liczba zgonw
Przykadowe zadanie
Na wykresie przedstawiono przyrost naturalny ludnoci Polski w okresie
1946-2001. Na podstawie wykresu oblicz przyrost naturalny ludnoci w roku 1955.
Liczba urodze odczytana z wykresu: 799 000
Liczba zgonw odczytana z wykresu: 260 000
Przyrost naturalny = 799 000 260 000 = 539 000 osb
Odp. Przyrost naturalny w 1955 roku w Polsce wynis 539 000

Obliczanie stopy przyrostu naturalnego


Stopa przyrostu naturalnego =

liczba urodze liczba zgonw


x 1000 []
liczba ludnosci

Przykadowe zadanie
W roku 2004 w Polsce yo 38 191 tys. ludzi6. Dane statystyczne7 podaj, e
w roku tym urodzio si w naszym kraju 356 tys. osb a zmaro 363 tys. Na
podstawie tych danych oblicz stop przyrostu naturalnego Polski w roku 2004.

6
7

Za May Rocznik Statystyczny GUS 2005


Jw.

37

356000 363000
x 1000 = - 0,18
38191000

Odp. W roku 2004 stopa przyrostu naturalnego w Polsce wynosia 0,18

Zamiana stopy przyrostu naturalnego na liczby bezwzgldne


Przyrost naturalny =

st. przyr .nat


x oglna liczba ludnoci
1000

Przykad (zadanie maturalne)


W tabeli zamieszczono dane dotyczce ludnoci wojewdztwa maopolskiego
w roku 2000.

Korzystajc z danych w tabeli oblicz, o ile osb zwikszya si liczba ludnoci


wojewdztwa maopolskiego w 2000 roku w wyniku przyrostu naturalnego.
1,3 x3216000
= 4180,8 osb
1000
Odp. Liczba wojewdztwa maopolskiego zwikszya si o 4181 osb w wyniku
przyrostu naturalnego.

X=

Obliczanie stopy (wspczynnika) urodze


Stopa urodze =

liczba urodze
x1000 []
liczba ludnosci

Przykadowe zadanie
W roku 2005 w Polsce yo 38 174 tys. ludzi. W tym samym roku urodzio si 364
tysice osb a zmaro 368 tysicy. Na podstawie podanych danych statystycznych8
oblicz wspczynnik urodze w Polsce w 2005 roku.
Stopa urodze =

364000
x 1000 = 9,5
38174000

Odp. Wspczynnik urodze w Polsce w 2005 roku wynosi 9,5

Obliczanie przyrostu rzeczywistego


Przyrost rzeczywisty = przyrost naturalny + saldo migracji
Lub
Przyrost rzeczywisty = (liczba urodze liczba zgonw) + (liczba imigrantw
liczba emigrantw)

Jw.

38

Przykad (zadanie maturalne)


W tabeli zamieszczono dane dotyczce ludnoci wojewdztwa maopolskiego
w roku 2000.

Korzystajc z danych w tabeli, wykonaj zadania. Zapisz obliczenia


Oblicz przyrost rzeczywisty ludnoci wojewdztwa maopolskiego w roku 2000.
Podaj, czy liczba mieszkacw zwikszya si czy zmniejszya i o ile osb.
Przyrost rzeczywisty = 1,3 + (-0,5) = 0,8
Zamieniam wynik na liczby bezwzgldne.
3216000x 0,8
= 2572,8 osb
1000

Odp. Liczba mieszkacw zwikszya si o 2572 osoby (dopuszczalny jest rwnie


wynik 2573 osoby)

7. URBANIZACJA

Obliczanie wskanika urbanizacji

Wskanik urbanizacji =

liczba ludnosci miejskiej


x 100 [%]
liczba ludnosci

Przykad zadania
Tabela przedstawia stan liczby ludnoci Polski w tysicach na podstawie bilansw na
dzie 30.VI w latach 1995 - 20059

Na podstawie danych zawartych w tabeli oblicz wskanik urbanizacji Polski dla roku
2004. Zapisz obliczenia i wynik.
Wskanik urbanizacji =

23490000
x 100% = 61,5%
38180000

Odp. Wskanik urbanizacji w Polsce w roku 2004 wynosi 61,5%

May Rocznik Statystyczny GUS 2006

39

8. ROLNICTWO

Obliczanie udziau poszczeglnych form uytkowania ziemi w oglnej


powierzchni terenu

powierzchn ia formy uzytkowania ziemi


x100%
oglna powierzchnia terenu
Przykad
Na podstawie danych zawartych w tabeli zamieszczonej poniej oblicz procentowy
udzia poszczeglnych form uytkowania ziemi w oglnej powierzchni uytkw
rolnych w Polsce w roku 2005. Wyniki przedstaw w postaci diagramu koowego.
Tabela uytkowania gruntw w Polsce10

W skad uytkw rolnych wchodz: grunty orne, sady, ki i pastwiska (tabela).


Oglna powierzchnia uytkw rolnych w 2005 roku wynosi 15 906 tys. ha
1) grunty orne 12 222 tys. ha
12222x100%
= 76,8%
15906

2) sady 297 tys. ha


297x100%
= 1,9%
15906

10

May Rocznik Statystyczny GUS 2006. Tab. 5 (193)

40

3) ki 2529 tys. ha
2529x100%
= 15,9%
15906

4) pastwiska 858 tys. ha


858x100%
= 5,4%
15906
Udzia procentowy form uytkowania ziemi w
powierzchni uytkw rolnych w Polsce w roku
2005

grunty orne
ki
pastwiska
sady

Opracowanie wasne na podstawie danych statystycznych.

Obliczanie wskanika lesistoci


Wskanik lesistoci =

powierzchn ia lasw
x 100 [%]
og ln a powierzchn ia kraju (wojewdztwa)

Przykad
Oblicz wskanik lesistoci w Polsce w roku 2005 wiedz, melasy zajmoway w tym
roku w Polsce powierzchni 9173 tys. ha a powierzchnia kraju wynosi
312 690 km2
W pierwszej kolejnoci naley doprowadzi jednostki powierzchni do tej samej
postaci. Powierzchni lasw podano w hektarach a powierzchni Polski w km2.
Zamieniam powierzchni lasw na km2
1ha = 10 000 m2
9173 tys. ha = 91 730 000 000 m2 = 91 730 km2
Obliczam wskanik lesistoci:

91730km 2
x 100% = 29,3%
312690km 2
Odp. Wskanik lesistoci w Polsce w 2005 roku wynosi 29,3%

41

Obliczanie wielkoci plonw upraw


Plony =

zbiory w dt
[dt/ha]
powierzchn ia zasiewu w ha

Przykadowe zadanie maturalne


W tabeli przedstawiono informacje dotyczce cech rolnictwa jednego z krajw
wiata w 2001 roku.

rednie plony yta na wiecie wynosiy w 2001 roku 23,6 dt/1 ha.
Oblicz i wpisz do tabeli wielko plonw uzyskanych w uprawie yta w tym kraju.
Zbiory 5158 tys. ton = 5158000 t. = 5158000000kg
Jeeli:
1dt 100 kg
X 5158000000 kg
X = 51580000 dt (wielko zbiorw w dt)
Powierzchnia zasieww 839 tys. ha = 839000 ha
Obliczam wielko plonw wg wzoru
51580000dt
= 61,47 [dt/ha]
839000ha

Odp. Wielko plonw uzyskanych w uprawie yta w tym kraju wynosi 61,47 [dt/ha]

Obliczanie wielkoci zbiorw

Zbiory w dt = wielko plonw [dt/ha] x powierzchnia upraw [ha]


Przykad (zadanie maturalne)
W tabeli przedstawiono powierzchni upraw, zbiory i plony pszenicy w 2002 r.

42

Oblicz wielko zbiorw pszenicy w 2002 r. w kraju oznaczonym w tabeli liter A.


Zapisz obliczenia. Wynik podaj w mln ton.
Zbiory = 582 000 ha x 71 dt/ha = 41 322 000 dt
Jeeli 1tona = 10 dt, to 41 322 000 dt = 4 132 200 ton = 4,1 mln ton
Odp. Zbiory w kraju A wynosz 4,1 mln ton

9. INNE WSKANIKI

Obliczanie gstoci sieci drogowej i kolejowej


Gsto sieci drogowej = dugo drg w km / 100km2
Gsto sieci kolejowej = dugo linii kolejowych w km / 100 km2
Przykad
Oblicz gsto sieci kolejowej w Rosji i Luksemburgu. Przedstaw obliczenia
a wyniki wpisz do tabeli.
W tabeli przedstawiono dane dotyczce linii kolejowych w wybranych pastwach
wiata w 2000 r.

1) Luksemburg
Ukadam proporcj:
274km linii kolejowych 2600km2 powierzchni kraju
X
- 100 km2
X=

274kmx100km 2
= 10,5
2600km 2

2) Rosja
86031 km 17 075 000km2
X 100km2
X=

86031kmx100km 2
= 0,5
17075000km 2

43

Obliczanie PKB i PNB11


PKB to oglna warto towarw i usug wytworzonych w gospodarce kraju
w cigu caego roku
PNB to PKB powikszony o dochody mieszkacw kraju z tytuu wasnoci za
granic

Obliczanie dochodu narodowego na jednego mieszkaca


Dochd narodowy na 1 mieszkaca =

calkowity dochd narodowy


liczba ludnosci

Obliczanie PKB na jednego mieszkaca


Produkt krajowy brutto na 1 mieszkaca =

calkowity PKB
liczba ludnosci

Przykadowe zadanie maturalne


Dla wybranych pastw oblicz warto PKB na jednego mieszkaca. Otrzymane
wyniki wpisz do tabeli.

Przy tego typu zadaniach naley przede wszystkim doprowadzi wartoci do


jednostek podstawowych np. 668 mld USD = 668 000 000 000 USD, 30,8 mln
ludnoci = 30 800 000 osb. Potem ju mona je podstawi do wzoru
Wielko PKB na 1 mieszkaca w USD
Kanada

Szwajcaria

11

668000000000
= 21 688 USD/1 mieszkaca
30800000
240000000000
= 33 333 USD/1 mieszkaca
7200000

Smak E.: jak zda matur. Geografia, Wydawnictwo eremis, warszawa 2005, s.100

44

Brazylia

596000000000
= 3 498 USD/1 mieszkaca
170400000

Kamerun

8900000000
= 605 USD/1mieszkaca
14700000

Polska

158000000000
= 4 093 USD/1 mieszkaca
38600000

Obliczanie dynamiki PKB


Dynamika PKB =

PKB w roku obecnym PKB w roku poprzednim


PKB w roku poprzednim

Przykad
Tabela przedstawia PKB w cenach biecych w latach 1995-200412

a patrz uwagi na str. 481 Maego Rocznika Statystycznego GIS 2006

Oblicz dynamik PKB we Francji w latach 1995-2004.

2046,7 1570,2
= 0,3
1570,2
Odp. Dynamika PKB Francji w latach 1995 2004 bya maa i wynosia 0,3

Obliczanie stosunku najniszej do najwyszej wartoci danych statystycznych


wybranych wskanikw.
Jest to obliczenie stosunku jednego wskanika do drugiego, jak jeden do x

12

Fragment tabeli 64 (360) zamieszczonej w Maym Roczniku Statystycznym GUS z roku 2006

45

Przykadowe zadanie maturalne


W tabeli przedstawiono warto PKB na 1 mieszkaca wedug kursw walut (2002
r.) i wedug PSNW (Parytetu Siy Nabywczej Walut) (2000 i 2001 r.)
w wybranych krajach.

Wykorzystujc dane z tabeli, wpisz poniej te kraje, midzy ktrymi rnica


wartoci PKB na 1 mieszkaca jest najwiksza. Oblicz stosunek najniszej do
najwyszej wartoci PKB liczonej wedug kursw walut i wedug (PSNW) i wpisz
w rubryk dysproporcja.

1) obliczanie dysproporcji wartoci PKB na 1 mieszkaca wg kursw walut


Najwyszy PKB Luksemburg
Najniszy PKB - Indie
45 536 USD 456 USD
X1
45536USD
= 99,9
456USD
Odp. Dysproporcja PKB wg kursw walut ma si jak 1:100 (99,9)

X=

46

2) obliczanie dysproporcji PKB na jednego mieszkaca wg PSNW


Najwyszy PKB Luksemburg
Najniszy PKB - Indie
48 530 USD 2 340 USD
X1
48530USD
= 20,7
2340USD
Odp. Dysproporcja PKB wg PSNW wynosi 1:21 (20,7)

X=

Obliczanie salda (bilansu) handlu zagranicznego


Bilans handlu zagranicznego = wielko (wpywy z) eksportu wielko
(wpywy z) importu
Przykadowe zadanie maturalne
Na podstawie danych zawartych w poniszej tabeli wykonaj zadania.

rdo: May rocznik statystyczny Polski 2002, GUS, Warszawa 2002

Oblicz bilans handlu zagranicznego Polski i Japonii i wpisz te wartoci do tabeli


Bilans (Japonia) = 479,3 mld USD 379,7 mld USD = +99,6 mld USD
Bilans (Polska) = 31,7 mld USD 48,9 mld USD = - 17,2 mld USD
Przykadowe zadanie maturalne
W tabeli przedstawiono obroty w handlu zagranicznym Polski w 2002 roku.

Oblicz saldo handlu zagranicznego Polski. Wynik oblicze wpisz w odpowiednie


miejsce w tabeli.
41010 mln USD 55113 mln USD = - 14103 mln USD

Obliczanie stopy inflacji


Stopa inflacji =

cena obecna cena poprzednia


x 100 [%]
cena poprzednia

47

Obliczanie wskanika nieszczcia


Wskanik nieszczcia = stopa inflacji + stopa bezrobocia [%]

HDI
HDI to wskanik rozwoju spoecznego. Obejmuje:
o warto PKB na 1 mieszkaca
o poziom alfabetyzacji
o poziom scholaryzacji
o oczekiwan dugo ycia
Przy omawianiu tego wskanika naley wzi pod uwag wszystkie cztery
wymienione powyej elementy.

HPI13
HPI to wskanik ubstwa spoecznego. Obejmuje:
1. oczekiwany odsetek ludnoci kraju, ktra nie doyje 60 roku ycia
2. poziom analfabetyzmu
3. odsetek ludnoci nie majcej dostpu do usug medycznych i bezpiecznej
wody zdatnej do picia
4. odsetek dzieci poniej 5 roku ycia z wyranymi oznakami niedoywienia

13

Smak E.: jak zda matur. Geografia, Wydawnictwo eremis, warszawa 2005, s.101

48

Vous aimerez peut-être aussi