Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Spis treci:
1. Kartografia
str. 23
4. Hydrosfera
str. 13
3. Atmosfera
str. 04
str. 28
5. Litosfera
6. Demografia
str. 40
9. Inne wskaniki
str. 39
8. Rolnictwo
str. 32
7. Urbanizacja
str. 30
str. 43
1. KARTOGRAFIA
Przykad zadania
Oblicz rzeczywist powierzchni jeziora, ktre na mapie w skali 1:30 000 zajmuje
powierzchni 4cm2
1) zamieniam skal liczbow na mianowan
1:30 000
1cm 300m
2) zamieniam skal mianowana na skal polow
1cm 300m
1cm2 90 000m2
3) ukadam proporcj
M RZ
Skala 1cm2 90 000m2
Dane 4cm2 X
4) pisz rwnanie
4cm 2 x90000m 2
X=
1cm 2
5) dokonuj oblicze i zapisuj wynik
X = 360000m2
Odp. Powierzchnia jeziora w rzeczywistoci wynosi 360 000 m2
Przykadowe zadanie maturalne:
Powierzchnia rezerwatu Wielkie Torfowisko Batorowskie wynosi na
zaczonej mapie turystycznej 1,6 cm2.
Oblicz powierzchni tego rezerwatu w terenie. Zapisz wykonywane
obliczenia. Wynik podaj w km2.
Skala odczytana z mapy to 1:50 000
1cm 0,5 km (skala mianowana)
1cm2- 0,25 km2 (skala polowa)
1,6cm2 X
1,6cm 2 x0,25km 2
X=
= 0,4km2
1cm 2
2) Zapisuje rwnanie
1cmx36km
X=
4cm
3) Dokonuj oblicze i zapisuj wynik
X = 9 km
Otrzymuj skal 1cm 9km (lub w postaci skali liczbowej 1:900000)
Przykadowe zadanie maturalne:
Poniej zamieszczono fragment mapy z atlasu samochodowego Polski,
przedstawiajcy fragment Suwalskiego Parku Krajobrazowego, taki jak na
doczonej mapie topograficznej. Odlego zmierzona pomidzy tymi samymi
punktami na obu mapach wynosi odpowiednio 18 cm (na topograficznej) i 3 cm
(na samochodowej). Podaj skal mapy samochodowej.
Skala .................................
Skala mapy Suwalskiego Parku Krajobrazowego odczytana z zaczonej mapy
topograficznej wynosi 1:50 000
1 cm 500 m
18 cm X
18cmx500m
X=
= 9000m=9km
1cm
Rzeczywista odlego midzy tymi punktami wynosi 9 km. Teraz mog
obliczy skal mapy samochodowej, wiedzc, e na tej mapie odlego
midzy tymi samymi punktami wynosi 3cm
1cm X (skala mapy)
3cm 9 km
1cmx9km
X=
= 3km
3cm
Obliczona skala mianowana 1cm 3km
Zamieniam na skal liczbow 1: 3 00 000
Odp. Skala mapy samochodowej wynosi 1:300 000
Fragment mapy topograficznej Okolice Jeziora arnowieckiego w skali 1:50 000 zaczonej do arkusza
maturalnego z geografii w maju 2007. rdo: CKE
skala pionowa
, gdzie
skala pozioma
10
1cm 1cm
1cm 1000m
:
=
x
= 100
10m 1000m 10m 1cm
S=
S=
hmax hmin
x 100%
d
S=
hmax hmin
x 1000
d
11
12
Przykadowe zadanie:
Oblicz rozcigo poudnikow i rwnolenikow Polski.
13
14
7 x 4'
= 28
1
Ziemia obrci si o 217 w czasie 14h i 28
X=
15
16
139 - 30 = 109
3) Zamieniam rnic dugoci geogr. na rnic czasu
15 - 1h
109 - X
109 x1h
X=
= 7h i 4 reszty
15
1 - 4
4 - X
X = 16
Rnica czasu wynosi 7h i 16 minut
4) Obliczam czas w Tokio i zapisuje wynik
Tokio ley na wschd od Poznania wic jest tam pniej.
1510 + 7h16 = 2226 15.VIII
Przykadowe zadanie maturalne:
Wybierasz si latem na wycieczk samolotem do Grecji. Zamieszkasz
w miejscowoci Rodos (3629N, 2813E). Samolot startuje z lotniska
w Warszawie (5215N, 2100E) o godzinie1320 czasu urzdowego, a lot trwa
2 godziny i 30 minut. W Grecji, w okresie lata, obowizuje czas urzdowy
rwny czasowi uniwersalnemu plus 3 godziny (UT+3).
Zaznacz godzin, o ktrej wedug czasu urzdowego Grecji samolot
wylduje w Rodos.
17
X=
15 x8h
= 120
1h
1 - 4
X 16
1 x16'
X=
= 4
4'
Rnica dugoci wynosi: 120 + 4 = 124
2) obliczamy zadanie i podajemy wynik
Nasza miejscowo ley na zachd od 21E wic od wartoci tego
poudnika musimy odj 124. Pamitajmy, e mijamy poudnik 0!
X = 103W
21.III
22.VI
23.IX
22.XII
Pkula N
wiosna
lato
jesie
zima
Pkula S
jesie
zima
wiosna
lato
19
21.III i 23.IX
hs= 90 -
hs = 90 -
hs = 90 + 2327
hs = 90 2327
22.XII
hs = 90 + 2327
hs = 90 2327
gdzie szeroko geograficzna
Wzr do obliczania wysokoci Soca na obszarach midzyzwrotnikowych
22.VI
Data
21.III i 23.IX
hs = 90 -
hs = 90 -
22.VI
hs = 90 + 2327
hs = 90 2327
22.XII
hs = 90 2327
hs = 90 + 2327
21
22
X=
97,5 x111,1km
= 10832,25 km
1
3. ATMOSFERA
23
24
1C x500m
= 5C
100m
25
0,6C x569m
= 3,4C
100m
26
X=
27
2) Zapisujemy rwnanie
X=
1hPax92m
8m
25hPa
x 100 % = 62,5 %
40hPa
4. HYDROSFERA
28
292
4,1
42,46
1,5
0,184
0,9
POLSKA
7 081
100 2 813,77 100 19,405
*objto misy jeziornej nie zawsze odpowiada jej pojemnoci1
100
2813,77 km 2
x100% = 0,90%
311904km 2
Odp. Jeziorno Polski wynosi 0,90%
Bajkiewicz-Grabowska E.: Jeziora /W/.: Geografia fizyczna Polski. Pod red. A. Richlinga i K. Ostaszewskiej.
Warszawa 2005 Wydawnictwo Naukowe PWN s.173
2
Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2003, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa
29
Przykadowe zadanie:
Oblicz zasolenie morza, jeli w 2000 g wody, znajduje si 80 g soli.
80 g
x 1000 = 40
2000 g
Odp. Zasolenie morza wynosi 40 .
5. LITOSFERA
X=
Przykadowe zadanie:
Oblicz warto stopnia geotermicznego w C /m jeli temperatura ska na
gbokoci 700m wynosi 5C a na gbokoci 1100m temp. wynosi 14C.
400m 14C
X - 1C
400mx1C
= 28,57 m
14C
Odp. Stopie geotermiczny wynosi 28,57m.
X=
Przykadowe zadanie:
Oblicz temperatur ska na gbokoci 750m w Larderello we Woszech, jeeli
stopie geotermiczny dla tej miejscowoci wynosi 1,5m (za wiatem w liczbach)3.
3
Kdzioka J., Kocimowski K., Woonciej E.: wiat w liczbach 1999/2000, Warszawa 1999, WSiP, s.18.
30
1C 1,5m
X 750m
1C x750m
= 500C
1,5m
Odp. Temperatura ska w Larderello na gbokoci 750 m wynosi 500C.
X=
1atm _ x _ 500m
= 135,14 atm.
3,7m
Odp. Na gbokoci 500m panuje cinienie rzdu 135,14 atmosfery.
X=
Wiek bezwzgldny ska to wiek ska w latach. Mona go obliczy np. przy
pomocy
metod
radiometrycznych
przy
zastosowaniu
pierwiastkw
radioaktywnych. Znajc czas poowicznego rozpadu pierwiastka radioaktywnego
oraz stosunek pierwiastka radioaktywnego do pierwiastka wtrnego moemy
obliczy wiek bezwzgldny prbki skalnej.
Czas poowicznego rozpadu do okres czasu jaki mija by ze 100% pierwiastka
radioaktywnego pozostao 50% tego pierwiastka i 50% pierwiastka wtrnego. Jest
on charakterystyczny dla konkretnego pierwiastka radioaktywnego.
Tabela zawiera dane dotyczce niektrych izotopw promieniotwrczych. 4
Okres poowicznego
Izotopy macierzyste
Izotopy potomne
Zakres uytecznoci
rozpadu
Rubid-87
Stront-87
49 mld lat
> 100 mln lat
Tor-232
Ow-208
14 mld lat
> 200 mln lat
Uran238
Ow-206
4,5 mld lat
> 100 mln lat
Potas-40
Argon-40
1,3 mld lat
> 0,1 mln lat
Uran-235
Ow-207
0,7 mld lat
> 100 mln lat
Wgiel-14
Azot-14
5370 lat
< 40 000 lat
4
31
Przykadowe zadanie:
Oblicz wiek prbki skalnej ( w mln lat), jeli w jej obrbie stosunek iloci
pierwiastka radioaktywnego do pierwiastka powstaego z jego rozkadu wynosi
100 do 700 . Czas poowicznego rozkadu (t ^) pierwiastka radioaktywnego wynosi
250 mln lat
Przy stosunku pierwiastka macierzystego do wtrnego w prbce skalnej
wynoszcego 100 do 700 wiemy, e pierwszego mamy 12,5% a drugiego 87,5%.
(Nic w przyrodzie nie ginie. 100 to 12,5% z 800 a 700 to 87,5% z 800. Prbka nie
moga si zmniejszy ani zwikszy).
Po 250 mln lat w prbce byo 50% pierwiastka macierzystego i 50% pierwiastka
wtrnego. Po kolejnym czasie poowicznego rozpadu pierwiastka macierzystego
byo zaledwie 25% a po kolejnych 250 mln lat 12,5%. Prbka liczy sobie zatem
3x250mln lat, czyli 750mln lat.
Odp. Wiek bezwzgldny prbki skalnej wynosi 750 mln lat.
6. DEMOGRAFIA
32
Meksyk
2.
Szwajcaria
3.
Rosja
1 958 201
95 831
41 284
7 098
17 075 400
146 539
4. Japonia
377 829
126 410
Na podstawie analizy danych zawartych w tabeli, podaj nazw kraju
o najmniejszej gstoci zaludnienia.
95831000
= 48,94 osoby/km2
1958201
7098000
Szwajcaria
= 171,93 osoby/km2
41284
146539000
Rosja
= 8,58 osb/km2
17075400
126410000
Japonia
= 334,57 osoby/km2
377829
Meksyk
liczba kobiet
x100 [%]
liczba mezczyzn
Przykad:
Oblicz wskanik feminizacji dla Polski, miasta i wsi na podstawie danych GUS z
2004 r. i podaj wnioski.
Tab. Liczba kobiet i mczyzn w Polsce ze wzgldu na miejsce zamieszkania
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_stan_zdrowia_2004.pdf
33
Polska
19703600
x 100% = 106,68 wskanik feminizacji 106,7K / 100M
18470300
Miasto
12321800
x 100% = 110,53 wskanik feminizacji 110,5K / 100M
11148300
Wie
7381800
x 100% = 100,82 wskanik feminizacji 100,8K / 100M
7322000
Wskanik maskulinizacji =
Przykad:
Oblicz wspczynnik aktywnoci zawodowej we Woszech w roku 2004, wiedzc e
liczba ludnoci aktywnej zawodowo wynosi 24,229 mln osb i we Woszech jest 49, 246
mln osb w wieku produkcyjnym?
24229000
x 100% = 49,2%
49246000
Odp. Wspczynnik aktywnoci we Woszech w roku 2004 wynosi 49,2%.
X=
34
liczba bezrobotnych
x100%
liczba ludnosci w wieku produkcyjnym
3259900
x 100% = 17,9%
18183600
35
2700000x17,4%
= 3 111 258 osb
15,1%
Przykadowe zadanie
W roku 2004 w Polsce yo 38 191 tys. ludzi6. Dane statystyczne7 podaj, e
w roku tym urodzio si w naszym kraju 356 tys. osb a zmaro 363 tys. Na
podstawie tych danych oblicz stop przyrostu naturalnego Polski w roku 2004.
6
7
37
356000 363000
x 1000 = - 0,18
38191000
X=
liczba urodze
x1000 []
liczba ludnosci
Przykadowe zadanie
W roku 2005 w Polsce yo 38 174 tys. ludzi. W tym samym roku urodzio si 364
tysice osb a zmaro 368 tysicy. Na podstawie podanych danych statystycznych8
oblicz wspczynnik urodze w Polsce w 2005 roku.
Stopa urodze =
364000
x 1000 = 9,5
38174000
Jw.
38
7. URBANIZACJA
Wskanik urbanizacji =
Przykad zadania
Tabela przedstawia stan liczby ludnoci Polski w tysicach na podstawie bilansw na
dzie 30.VI w latach 1995 - 20059
Na podstawie danych zawartych w tabeli oblicz wskanik urbanizacji Polski dla roku
2004. Zapisz obliczenia i wynik.
Wskanik urbanizacji =
23490000
x 100% = 61,5%
38180000
39
8. ROLNICTWO
10
40
3) ki 2529 tys. ha
2529x100%
= 15,9%
15906
grunty orne
ki
pastwiska
sady
powierzchn ia lasw
x 100 [%]
og ln a powierzchn ia kraju (wojewdztwa)
Przykad
Oblicz wskanik lesistoci w Polsce w roku 2005 wiedz, melasy zajmoway w tym
roku w Polsce powierzchni 9173 tys. ha a powierzchnia kraju wynosi
312 690 km2
W pierwszej kolejnoci naley doprowadzi jednostki powierzchni do tej samej
postaci. Powierzchni lasw podano w hektarach a powierzchni Polski w km2.
Zamieniam powierzchni lasw na km2
1ha = 10 000 m2
9173 tys. ha = 91 730 000 000 m2 = 91 730 km2
Obliczam wskanik lesistoci:
91730km 2
x 100% = 29,3%
312690km 2
Odp. Wskanik lesistoci w Polsce w 2005 roku wynosi 29,3%
41
zbiory w dt
[dt/ha]
powierzchn ia zasiewu w ha
rednie plony yta na wiecie wynosiy w 2001 roku 23,6 dt/1 ha.
Oblicz i wpisz do tabeli wielko plonw uzyskanych w uprawie yta w tym kraju.
Zbiory 5158 tys. ton = 5158000 t. = 5158000000kg
Jeeli:
1dt 100 kg
X 5158000000 kg
X = 51580000 dt (wielko zbiorw w dt)
Powierzchnia zasieww 839 tys. ha = 839000 ha
Obliczam wielko plonw wg wzoru
51580000dt
= 61,47 [dt/ha]
839000ha
Odp. Wielko plonw uzyskanych w uprawie yta w tym kraju wynosi 61,47 [dt/ha]
42
9. INNE WSKANIKI
1) Luksemburg
Ukadam proporcj:
274km linii kolejowych 2600km2 powierzchni kraju
X
- 100 km2
X=
274kmx100km 2
= 10,5
2600km 2
2) Rosja
86031 km 17 075 000km2
X 100km2
X=
86031kmx100km 2
= 0,5
17075000km 2
43
calkowity PKB
liczba ludnosci
Szwajcaria
11
668000000000
= 21 688 USD/1 mieszkaca
30800000
240000000000
= 33 333 USD/1 mieszkaca
7200000
Smak E.: jak zda matur. Geografia, Wydawnictwo eremis, warszawa 2005, s.100
44
Brazylia
596000000000
= 3 498 USD/1 mieszkaca
170400000
Kamerun
8900000000
= 605 USD/1mieszkaca
14700000
Polska
158000000000
= 4 093 USD/1 mieszkaca
38600000
Przykad
Tabela przedstawia PKB w cenach biecych w latach 1995-200412
2046,7 1570,2
= 0,3
1570,2
Odp. Dynamika PKB Francji w latach 1995 2004 bya maa i wynosia 0,3
12
Fragment tabeli 64 (360) zamieszczonej w Maym Roczniku Statystycznym GUS z roku 2006
45
X=
46
X=
47
HDI
HDI to wskanik rozwoju spoecznego. Obejmuje:
o warto PKB na 1 mieszkaca
o poziom alfabetyzacji
o poziom scholaryzacji
o oczekiwan dugo ycia
Przy omawianiu tego wskanika naley wzi pod uwag wszystkie cztery
wymienione powyej elementy.
HPI13
HPI to wskanik ubstwa spoecznego. Obejmuje:
1. oczekiwany odsetek ludnoci kraju, ktra nie doyje 60 roku ycia
2. poziom analfabetyzmu
3. odsetek ludnoci nie majcej dostpu do usug medycznych i bezpiecznej
wody zdatnej do picia
4. odsetek dzieci poniej 5 roku ycia z wyranymi oznakami niedoywienia
13
Smak E.: jak zda matur. Geografia, Wydawnictwo eremis, warszawa 2005, s.101
48