SEKTORI PUBLIK DHE ORGANIZIMI I TIJ

N nj ekonomi tregu, rol vendimtar n zgjidhjen e problemit ekonomik themelor luan vet tregu me mekanizmin e tij t
mimeve. Megjithat, nj rol t ndjeshm n zgjidhjen e ktij problemi luan edhe shteti, organet qeveritare t t gjitha
niveleve. Pr m tepr, historia e ktij shekulli e zhvillimit t vendeve t prparuara me ekonomi tregu, dshmon pr nj
prirje n rritje, megjithse me zikzake, t rolit t shtetit n t gjith jetn ekonomike. Kjo prirje reflektohet n rritjen e
shpenzimeve qeveritare dhe taksave, n rritjen e rolit kontrollues dhe rregullues t qeveris, etj. Prmes instrumenteve t
tilla si taksat, shpenzimet qeveritare, aktivitetit kontrollues e rregullues, qeveria (duke nnkuptuar me qeveri t gjitha
strukturat shtetrore) ndikon n zgjidhjen e shtjeve kryesore q lidhen me problemin ekonomik themelor: far t
prodhohet, si t prodhohet dhe pr k t prodhohet.
Prse sht e nevojshme ndrhyrja e shtetit n ekonomi
Shkurt, pyetjes s msiprme mund ti prgjigjeshim: Shteti duhet t ndrhyj n ekonomi pikrisht pr shkak
tdshtimeve t tregut. Me dshtime t tregut do t kuptojm t gjitha paprsosmrit e mekanizmit t tregut, q
pengojn arritjen e rezultateve optimale. Kur flasim pr rezultate optimale t pritura nga shoqria, kemi parasysh para se
gjithash:
1. Alokimin optimal t burimeve, pra edhe sigurimin e nj strukture optimale t produktit t prodhuar.
2. Sigurimin e drejtsis n shprndarje.
3. Prdorimin e plot t burimeve (punznie e plot) dhe stabilitet mimesh.
Alokimi (shprndarja) optimal i burimeve
Alokimi optimal i burimeve nnkupton arritjen e piks m t dshirueshme n Kurbn e Mundsive t Prodhimit
(KMP). Teoria mikroekonomike argumenton se maksimizimi i mirqenies sociale (komunitare) arrihet pikrisht n
pikn tangenciale t Kurbs s Mundsive t Prodhimit me kurbn m t lart t arritshme komunitare t indiferences.
Nj kurb komunitare indiference ndryshon nga nj kurb individuale indiference pikrisht nga fakti se e para shpreh
preferencat e nj komuniteti (bashksi njerzish), ndrsa e dyta, preferencat e nj individi.

Tangencialiteti i kurbs KMP me nj kurb komunitare indiference, nnkupton q norma margjinale e transformimit
(MRT) t jet e barabart me normn margjinale t zvendsimit (MRS). Ekzistenca e paprsosmrive t tregut
nnkupton q forcat e krkess dhe t oferts nuk ojn n pikn e ekuilibrit komunitar, pra n pikn e KMP ku
maksimizohet mirqenia komunitare. Kjo do t thot se pr t arritur n kt pik ekuilibri, nevojitet ndrhyrja
qeveritare. Burimet e dshtimeve t tregut pr nj alokim optimal burimesh lidhen me natyrn e mallrave t caktuara
dhe strukturen e tregjeve t caktuara. Le t shohim disa prej ktyre burimeve.
T mirat publike
N qoft s blini nj banane dhe e konsumoni at, duke nxjerr nj knaqsi t caktuar, padyshim q i keni prjashtuar
t tjert nga shijimi i ksaj bananeje, nga nxjerrja e knaqsis prej saj, nga konsumi i saj. Nj e mir e till, konsumi i
s cils nga nj person prjashton konsumin e saj nga persona t tjer, quhet e mir private. N analizn e mekanizmit t
tregut kemi patur parasysh pikrisht t mirat private. Funksionimi eficient i mekanizmit t mimeve, domethn kryerja
e rolit informues dhe atij alokativ t mimeve, nnkupton q prfitimet nga konsumi i nj t mire t veant t jen t
mundshme vetm pr ata individ q e blejn at mall apo shrbim. Pra, nnkupton q kjo e mir t jet e mir private.
Por ka edhe mallra apo shrbime q nuk e gzojn vetin e msiprme t prjashtimit, karakteristik pr t mirat private.
N qoft se dikush do t paguante nj polic q t patrullonte rreth shtpis s tij, nga ky shrbim do t prfitonin edhe
fqinjt. Ata nuk mund t prjashtohen nga konsumi i ksaj t mire.
Eksternalitetet
Pr t kuptuar eksternalitetet, le ti hedhim nj sy tregut t duhanit. Blerja e cigareve, pra edhe mimi i tyre, reflekton
krkesn e njerzve q pijn duhan pr kt mall, pra edhe knaqsin apo dobin e pritur nga konsumi i duhanit. Por
njerzit e tjer, q nuk e pijn duhanin dhe q ndoshta nuk duan tia ndjejn ern atij, mund t provojn paknaqsi, bile

edhe dmtim t shndetit nga konsumi i cigareve prej duhanpirsve. Kjo kosto, ky dmtim i njerzve t tjer, nuk
pasqyrohet n treg, domethn sht e jashtme (eksternale) pr tregun e cigareve.

Po marrim nj shembull tjetr, nga prodhimi. Nj uzin eliku q djeg qymyr me prmbajtje t lart squfuri, dmton dhe
rrezikon t shkatrroj mjedisin rrethues. Dmi q u shkaktohet njerzve, bots tjetr t gjall, ndrtesave, etj. sht nj
kosto q del jasht llogarive t firms, pra sht nj kosto e jashtme (eksternale) pr kt firm. N t dy shembujt
kostoja sociale, domethn kostoja q prballon shoqria, sht m e larte se kostoja private, e konsumit apo prodhimit
t t mirs prkatse. Eksternalitetet mund t mos jen kosto, si n shembujt e msiprm. Ato mund t jen edhe
prfitime. Kshtu ndodh n rastin e arsimit, nga i cili prfitojn jo vetm njerzit q shkojn n shkoll por edhe njerzit
e afrt t tyre dhe gjith shoqria. N rastin e prfitimeve t jashtme, prfitimet sociale jane m t larta se prfitimet
private. Kostot e jashtme konsiderohen si eksternalitete negative, ndrsa prfitimet e jashtme si eksternalitete pozitive.
Duke prgjithesuar, mund t themi se eksternalitetet prfaqsojne kostot apo prfitimet q bien mbi nj pal t tret, t
ndryshme nga prodhuesit dhe blersit imediate t nj malli. Ato prfaqsojn diferencn midis kostove apo prfitimeve
sociale dhe prkatsisht kostove apo prfitimeve private t nj aktiviteti tregu.
Fuqia tregtare
N t dy rastet e msiprme, pra t t mirave publike dhe eksternaliteteve, tregu dshton n arritjen e kombinimit
optimal t prodhimit pr shkak t sinjaleve t shtrembruara q japin mimet n treg. mimi q konsumatori sht i
gatshm dhe n gjendje t paguaj pr nj t mir t caktuar, nuk reflekton t gjitha prfitimet dhe kostot e asaj t mire.
Por tregu mund t dshtoje edhe kur sinjalet q japin mimet n treg jan t sakta. N kt rast jan reagimet ndaj
ktyre sinjaleve t shtrembruara. Zakonisht, shkak i nj reagimi t shtrembruar sht fuqia tregtare, domethn aftsia
pr t ndryshuar (diktuar) mimin e tregut t nj t mire. Fuqia tregtare e firmave t veanta sht karakteristik e
formave t ndryshme t konkurrencs jo t plot, si monopoli, oligopoli, konkurrenca monopolistike, etj.
Pavarsisht nga burimi i fuqis tregtare, pasoj direkte e saj sht alokimi joefiient i faktorve t prodhimit. Supozojm
nj shoqri fluturimesh ajrore monopoliste. Nj rritje e madhe e krkess pr udhtime ajrore normalisht do t duhej t
onte n rritjen sasiore t ktij shrbimi prmes shtimit t shoqrive ajrore, shtimit t fluturimeve, etj. Por n kushtet e
nj tregu t monopolizuar nuk ndodh kshtu. Shoqria monopoliste e fluturimeve ajrore mund t reagoj ndaj rritjes s
krkess thjesht duke rritur mimet, pra duke diktuar mime t larta n treg. N kto kushte, bhet e nevojshme
ndrhyrja qeveritare pr t reduktuar fuqin tregtare, duke ndryshuar strukturn e tregjeve me an t politikave antitrust.
N mnyr alternative, qeveria mund t prdor politika rregulluese q synojn n kufizimin jo t fuqis tregtare si t
till, por t prdorimit t saj, duke ndikuar n sjelljen e nj firme, prmes vendosjes s kufijve pr mimet, normn e
fitimit, etj.
Sigurimi i drejtsis n shprndarje
T mirat publike, eksternaliletet, fuqia tregtare shkaktojn mosalokim t burimeve, pra lidhen me pyetjen far t
prodhojm. N t gjitha kto raste, sikurse e pam m sipr, krkohej ndrhyrja qeveritare. Nj shtje tjetr q lidhet
me problemin themelor sht pyetja pr k t prodhohet. shtja shtrohet: A sht e drejt shprndarja, e gjeneruar nga
tregu, e mallrave dhe shrbimeve? shtja e msiprme, sikurse e dim, zgjidhet n tregun e faktorve. T ardhurat e
njerzve prcaktohen n kt treg, n prputhje me faktort q ata zotrojn dhe mimet e ktyre faktorve. Por n
shoqri ka jo pak njerz t pafat, q nuk mund t konkurojn n kt treg, pra q do t mbeteshin pa t ardhura ose me
t ardhura t pamjaftueshme n qoft se zgjidhja e shtjes pr k do ti lihej trsisht ktij tregu. do t bj shoqria
me kta njerz dhe prgjithsisht me shtresat sociale me t ardhura t ulta? Do ti ler n fatin e tyre, duke pranuar edhe
t kqiat sociale q do t kushtzoheshin nga nj gjendje e till, apo do t ndrhyj pr t korrigjuar shprndarjen q
buron drejtprdrejt nga tregu, pr ta br kt shprndarje m t drejt?

Ky sht nj problem i ndrlikuar. do ndrhyrje e qeveris n fushn e shprndarjes mund t ket pasoja negative n
eficience. Por, sidoqoft, nj ndrhyrje e nj shkalle t caktuar sht e domosdoshme pikrisht pr t ndihmuar grupet
m t dmtuar t shoqris, duke br rishprndarjen e t ardhurave me an t politikes s taksave dhe pagesave
transferuese. Prmes taksave q rriten progresivisht me rritjen e t ardhurave formohen fondet pr prballimin e
pagesave lidhur me papunsin, pensionet, bursat e studentve, programet e asistencs sociale, etj.
Prdorimi i plot i burimeve dhe ruajtja e stabilitetit t mimeve
Paprsosmrit e analizuara deri tani si paprsosmri mikroekonomike t tregut, lidhen me alokimin jo optimal t
burimeve ose me shprndarjen jo t drejt t produkteve t prodhuara. N t dy rastet supozohej se ekonomia ndodhej
n kufirin e mundsive t prodhimit. Por a sht ky supozim realist? A shtdora e padukshme e tregut e aft pr t
siguruar prdorimin e plot t burimeve dhe krahas me kt, edhe stabilitet mimesh? T dhnat statistikore mbi
zhvillimin ekonomik t vendeve me ekonomi tregu provojn se rritja ekonomike bhet prmes luhatjeve ciklike dhe se
inflacioni jo rralle sht br problem shqetsues pr kto vende. Papunsia, q rezulton nga mosprdonimi i plot i
burimeve, dhe inflacioni prbjn dy nga dshtimet kryesore makroekonomike t tregut dhe prballimi i tyre krkon
ndrhyrjen e shtetit me an t politikave prkatse.
Sektori publik dhe prmasat e tij
Arsyet e trajtuara me sipr, q bjn t nevojshme ndrhyrjen shtetrore n ekonomi, prcaktojn edhe funksionet
kryesore ekonomike t shtetit. Funksionet kryesore ekonomike t shtetit n nj ekonomi moderne tregu mund t
prmblidhen si m posht:
Krijimi dhe jetsimi i kuadrit t nevojshm ligjor pr nj ekonomi tregu.
Hartimi dhe zbatimi i politikave stabilizuese makroekonomike
Ndrhyrja n alokimin e burimeve pr t prmirsuar eficiencn ekonomike.
Hartimi dhe zbatimi i programeve pr rishprndarjen e t ardhurave.
Rrugt kryesore t ndrhyrjes qeveritare n aktivitetin ekonomik jan:
Taksimi. Qeveria vendos taksa pr t ndikuar n alokimin e burimeve, pr t ndikuar n shprndarjen e t ardhurave dhe
prgjithsisht pr t krijuar fondet e nevojshme pr shpenzimet qeveritare.
Shpenzimet publike, q synojn n nxitjen e firmave pr t prodhuar lloje t caktuara mallrash e shrbimesh si dhe
kryerjen e pagesave transferuese pr mbshtetjen e shtresave apo grupeve t caktuara t popullsis. Shpenzimet publike
mund t marrin edhe formn e investimeve t drejtprdrejta shtetrore pr prodhimin e mallrave apo shrbimeve t
caktuara. Ato lidhen edhe me plotsimin e disa nevojave t prgjithshme shoqrore, si rendi, mbrojtja, etj.
Veprimtaria antitrust, qe synon n nxitjen e strukturave konkuruese t tregut, duke mos lejuar krijimin, n deg t
caktuara, t strukturave monopoliste dhe duke paksuar fuqin tregtare t firmave.
Politikat rregulluese, q synojn n rregullimin e sjelljes s firmave. Duhet dalluar rregullimi ekonomik nga rregullimi
social. Rregullimi ekonomik lidhet me mimet, prodhimin dhe pengesat e hyrjes apo daljes s nj firme nga dega,
ndrsa rregullimi social lidhet me kushtet e puns e detyrime t tjera sociale t firmave ndaj punonjsve apo shoqris
n trsi. Politikat rregulluese kan kostot e tyre, si jan kostot administrative, kostot q prballojn vet firmat nga
kto politika, kostot potenciale t eliminimit t eficiencs pr shkak t vendimeve t gabuara apo t bazuara n
informacion t gabuar, etj.
Ekonomistet, shpesh, duke pranuar paprsosmrit apo dshtimet e tregut, trheqin vmendjen edhe pr paprsosmrit
apo dshtimet e qeveris, pra t ndrhyrjes qeveritare. Pr m tepr, mund t ndodh q dshtimet e qeveris t ken
efekte m negative se dshtimet e tregut. Efektet e ndrhyrjes qeveritare do t ishin negative ose pr shkak t treguesve
rezultues inferior lidhur me mimet, kostot apo prodhimin, krahasuar me tregun e parregulluar, ose sepse kostot e
ndrhyrjes do t ishin m t larta se prfitimet prej saj. N t dy rastet nga ndrhyrja shteterore, prkatsisht nga
poilitika rregulluese, do t rezultonte nj alokim inferior i burimeve. Gjat dekadave t fundit ka pasur nj fuqizim t
kritikave ndaj politikave rregulluese e prgjithsisht ndaj ndrhyrjes shtetrore n aktivitetet ekonomike n vendet e
zhvilluara. N shume raste jan zbatuar politika derregulluese q kane synuar n reduktimin e ndrhyrjes shtetrore. Per
dshtimet potenciale t qeveris dshmon edhe eksperienca dhjetravjeare e vendeve ish-socialiste, pra dhe e
Shqipris. Vetem nj ndrhyrje e kufizuar, e matur dhe e bazuar n parimet e tregut, mund t konsiderohet si ndrhyrje
efektive e qeveris.
Realizimi i programeve t ndryshme qeveritare pr korrigjimin e paprsosmrive apo dshtimeve t ndryshme t tregut,
krkon kryerjen e shpenzimeve t caktuara. Shpenzimet publike parashikohen nn buxhetin qeveritar (prfshir ktu edhe

buxhetet e pushteteve lokale). N buxhet, i cili miratohet nga parlamenti pr do vit fiskal (fillimi dhe mbarimi i nj viti
fiskal, mund t ndryshoj nga fillimi dhe mbarimi i nj viti kalendarik), parashikohen zra t till shpenzimesh publike
Si:
Shpenzime pr mallra dhe shrbime, ku prfshihen shpenzimet korrente pr shrbimet e mbrojtjes kombtare, ruajtjes
s rendit, arsimit, administrats publike, etj.
Shpenzime pr investime publike (shpenzime kapitale), si jan shpenzimet pr rrugt, urat, ndrtimin e spitaleve,
shkollave, etj.
Subvencionet ndaj degve apo ndrmarrjeve t caktuara, publike apo private.
Pagesat transferuese ndaj individve apo familjeve, ku prfshihen pensionet, prfitimet pr papunsin, pagesat pr
asistencn sociale, etj.
Pagesat e interesave pr huate publike, etj.
Shpenzimet publike parashikohen dhe realizohen si shpenzime t qeveris qendrore dhe shpenzime t administratave
lokale. Studimet empirike, si pr vendet e zhvilluara ashtu edhe pr vendet n zhvillim, provojn prirjen afatgjat t
rritjes s shpenzimeve publike (shtetrore) gjat ktij shekulli. Disa nga faktort kryesor q kan ndikuar n kt prirje
jan:
Rritja e t ardhurave pr frym t popullisis. Rritja e t ardhurave pr frym sht shoqruar me nj rritje m t shpejt
t krkesave pr shrbime t tilla t ofruara nga sektori publik, si arsimi dhe shndetsia, prderisa krkesa pr kto t
fundit sht elastike lidhur me t ardhurat. Rritja e popullsis q padyshim shoqrohet me rritjen e krkess pr
shpenzime publike, si transporti, komunikacioni, furnizimi me uj, etj. Rritja e popullsis n mosha t larta shoqrohet
me rritjen e shpenzimeve shndetsore, shpenzimeve pr pensione, etj. Shpenzimet m t larta t puns pr njsi
produkti (shrbimi) n sektorin publik, si nj sektor q prdor intensivisht pun; krahasuar me sektorin privat, ku, si
rregull, jan m t gjera mundsit pr zbatimin e teknologjive t reja.
Prirja pr rritjen e shpenzimeve publike dshmon pr nj prirje n rritje t peshs s sektorit publik n ekonomi gjat
shekullit t fundit Megjithat, nj prirje e till nuk sht absolute. Sektori publik prfshin ato pjes t ekonomise
kombtare, pr t cilat ka n kt apo at mnyr, prgjegjsi direkte qeveria. Prve institucioneve qeveritare
(shtetrore) qendrore dhe lokale, ktu prfshihen edhe organizata t tjera qeveritare dhe korporatat (ndrmarrjet)
publike. Nevoja pr sektorin publik buron nga arsye q lidhen me eficiencn dhe drejtsin n shprndarje t dyja t
mishruara t mirqenia sociale (komunitare) Optimizimi i prmasave t sektorit publik arrihet pikrisht kur
maksimizohet mirqenia sociale. Grafikisht prmasat optimale t sektorit publik mund t prshkruhen me dy mnyra.
Mnyra e par: identifikimi i piks s maksimizimit t mirqnies sociale. Kjo identifikohet si pike tangenciale e kurbs
s kufirit t mundsive t prodhimit (AB) me kurbn komunitare. N boshtin horizontal maten mallrat dhe shrbimet e
prodhuara n sektorin publik, ndrsa n boshtin vertikal mallrat dhe shrbimet e prodhuara n sektorin privat. Piks Z i
prgjigjet sasia OP e sektorit publik, sasia q prfaqson prmasat optimale t ktij sektori. Pra, piks Z i prgjigjet nj
alokim optimal ndrsektorial i burimeve.
Mnyra e dyte: optimizimi fiskal. Shpenzimet publike shoqrohen me prfitime sociale, ndrsa taksat me kosto sociale.
Prmasat e sektorit publik, pr t cilat prfitimi social margjinal nga shpenzimet publike sht i barabarte me koston
sociale margjinale t imponuar mbi komunitetin nprmjet taksave, konsiderohen si prmasa optimale
Parimet themelore t funksionit t ndrmarrjeve pronsi shtetrore:
Parimi i prgjegjsis publike, i cili nnkupton q shteti, konkretisht dikasteri prkats dhe vet drejtuesit e ndermarrjes
t jen prgjegjes para publikut lidhur me prdorimin e mjeteve publike, duke mos lejuar abuzime burokratike,
shfrytzim monopolistik t ktyre mjeteve, etj. Parimi i eficiencs ekononiike, q nnkupton prdorimin eficient t
mjeteve pubhke, duke iu nnshtruar parimeve t tregut. Dikasteri prkats qeveritar ushtron kontroll vetm pr drejtimet
themelore t veprimtarise s ndrmarrjes, duke lejuar q veprimtaria e prditshme saj t orientohet nga vet tregu. N
nj far kuptimi, kto dy parime kufizojn njri-tjetrin dhe veprimtaria e ktyre ndrmarrjeve nnkupton harmonizimin
e tyre.
Pmasat e siprmarrjes shtetrore n prodhimin e mallrave dhe shrbimeve nuk jan t dhna njher e prgjithmon,
ato variojn n varsi t situatave konkrete, t ecuris s ndrmarrjeve shtetrore, etj. N zgjerimin dhe ngushtimin e
siprmarrjes shtetrore ndikojn prkatsisht nacionalizimi, n situata t caktuara, i degve t caktuara t ekonomis
dhe, nga ana tjetr privatizirni i ndrmarrjeve shtetrore, sidomos kur ato funksionojn me shkall t ult eficience. N

vitet 70-80 u vu re nj val privatizimesh n nj varg vendesh perndimore. Ndrsa n fillim t viteve 90-t privatizimi
shrbeu si themel i reformave ekonomike n vendet e Evrops Qendrore dhe Lindore, n kuadrin e tranzicionit t tyre
drejt nj ekonomie t orientuar nga tregu.
FINANCIMI I SEKTORIT PUBLIK
Pr financimin e shpenzimeve shtetrore prdoren t ardhurat shtetrore, t cilat, ashtu si shpenzimet, parashikohen n
buxhetin e shtetit sipas burimeve t krijimit t tyre. Prve prballimit t nevojave pr shpenzime publike, mbledhja e t
ardhurave nga publiku synon edhe n kryerjen e funksionit alokues, funksionit t rishprndarjes, si dhe n arritjen e
objektivave t caktuara makroekonomike. N vendet e indistrializuara perndimore, burimin kryesor t t ardhurave
shtetrore e prbjn taksat. Taksat prfaqsojn transferime t detyrueshme monetare nga individet, firmat dhe
instituionet e ndryshme te qeveria (n nivele qendrore apo lokale). Taksimi mbshtetet n nj varg parimesh. Nj parim
i rndsishm lidhur me taksimin sht parimii i prfitimit. Sipas ktij parimi njerzit duhet t taksohen n prpjestim
me prfitimet q ata sigurojn nga programet qeveritare. Zbatimi praktik i ktij parimi, kur sht fjala pr t mirat
publike, paraqitet i vshtir, prderisa sht e vshtir t prcaktohen preferencat e individeve pr t mira publike, pra
edhe t maten prfitimet e individeve t veant prej tyre. Nj parim tjetr i rndsishm sht parimi i aftsis pr t
paguar. Sipas ktij parimi, barra e takss shprndahet midis individve n pajtim me aftsin e tyre pr t paguar,
domethn n pajtim me t ardhurat dhe pasurin e tyre. Parimi i aftsis pr t paguar shpesh interpretohet edhe si
parim i barazis s sakrificave ku sakrifica i referohet humbjes n dobishmrin e individit pr shkak t pagimit t
takss. Por koncepti i barazimit t sakrificave sht nj koncept relativisht i paprcaktuar dhe mund t interpretohet n
mnyra t ndryshme, si barazi e sakrificave absolute, barazi e sakrificave proporcionale (n raport me dobishmrine
totale), apo barazia e sakrficave margjinale.
Nj parim tjetr, q reflekton pikpamjet e sotme mbi drejtsin, dhe q rrjedh nga parimi i dyt sht parimi i drejtsis
horizontale. Sipas ktij parimi, individt me t ardhura (pasuri) t barabarta, duhet t taksohen n mnyr t barabart.
Parimi i drejtsis horizontale plotsohet me parimin e drejtsis vertikale. Sipas ktij parimi, n qofte se individet me
t ardhura (pasuri) t barabarta taksohen n mnyre t barabart, individet me t ardhura (pasuri) t pabarabarta duhet t
taksohen n mnyr t pabarabart.
Taksat mund t jen t llojeve t ndryshme. Ato mund t jen proporcionale, progresive ose regressive. N rastin e
taksave proporcionale, prqindja e t ardhurave e paguar si taks mbetet e pandryshuar me rritjen e t ardhurave. N
rastin e taksave progresive, prqindja e paguar si taks rritet me rritjen e t ardhurave. Ndrsa n rastin e taksave
regresive, prqindja e paguar si taks ulet me rritjen e t ardhurave. Krahas llojeve t msiprme, ekzistojn edhe taksa
fikse, masa e t cilave sht e prcaktuar dhe nuk varet nga t ardhurat.
Pr nga objekti i taksuar, taksat ndahen n taksa direkte dhe taksa indirekte.
Taksa direkte jan taksat q vendosen direkt mbi individt ose firmat, mbi bazn e t ardhurave, pasuris apo aftsis
pr t shpenzuar. Shembuj taksash direkte jan taksat mbi t ardhurat personale, taksat pr sigurimet shoqrore, taksat
mbi trashgimin, mbi t ardhurat nga kapitali, mbi dhuratat, etj. Edhe taksat mbi korporatat trajtohen si taksa direkte.
Roli i taksave direkte si burim t ardhurash pr qeverin sht rritur shum gjat ktij shekulli n vendet e zhvilluara
dhe t ardhurat prej tyre zen vendin kryesor n t ardhurat buxhetore. Nj nga arsyet kryesore sht se me taksat
direkte mund t zbatohet m mir parimi i aftsis pr t paguar.
Taksat indirekte zakonisht prcaktohen si taksa q vendosen mbi mallra dhe shrbime. Megjithat, indirekt edhe kto
taksa rndojn mbi individet. Taksat indirekte mund t jen taksa mbi sasin ose taksa mbi vleren (t prcaktuara
prkatsisht n sasi leksh pr njsi fizike t mallit dhe n prqindje ndaj vlers s mallit). Ato mund t jen gjithashtu
taksa fikse, q nuk varen nga sasia apo vlera e mallit dhe e shrbimit.
Taksat, megjithse burimi kryesor, nuk jan burimi i vetm i t ardhurave qeveritare. Qeveria mund t shpenzoj m
shum se t ardhurat e saj prej taksave, duke rezultuar me deficit buxhetor. Defiiti buxhetor mund t mbulohet duke
marr hua. Huaja q merr qeveria mund t jet hua e brendshme, domethn e marr nga publiku i brendshm, ose hua
e jashtme, e marr ngaj subjekte t jashtme. Marrja e huave nga qeveria realizohet prmes lshimit prej saj t letrave
qeveritare me vler, si bono thesari, etj., t cilat kontribuojne n rritjen e borxhit publik. Banka Qendrore mund t
emetoj para n kmbim t letrave qeveritare me vlere. Kto para mund t prdoren pr t mbuluar pjesrisht defiitin
buxhetor, domethn pr t kryer shpenzime qeveritare. Kjo rrug e fundit duket si rrug e leht, komode, pr t
financuar shpenzimet qeveritare, por ajo mund t shoqrohet me pasoja serioze inflacioniste dhe me humbjen e besimit
ndaj monedhs vendase, domethn edhe ndaj qeveris.