Referat 2: Zmiana społeczna, rozwój i postęp (Sztompka, Giddens)

ZMIANA  różnica między stanem systemu społ.(np.grupy) w 1 momencie czasu

SPOŁECZNA  i jego stanem w innym momencie (między stanem wcześniejszym i
późniejszym).

Możliwe różnice między stanem wcześniejszym i późniejszym:

1) może nastąpić zmiana składu systemu, np.:
• Migracje, rekrutacja do grup, reforma organizacyjna.
2) zmiana struktury systemu → modyfikacja różnych typów sieci powiązań między
elementami:
• Interakcje – nowe struktury interakcyjne, np. nawiązywanie nowych kontaktów,
wchodzenie w nowe stosunki ;
• Interesy - nowe struktury interesów, np. bogacenie się lub biednienie,
zyskiwanie lub tracenie władzy ;
• Normy - nowe struktury normatywne, np. wyznawanie nowych wartości,
kierowanie się nowymi normami, odgrywanie nowych ról ;
• Idee - nowe struktury idealne, np. nowa wiara, akceptowanie innych ideologii,
zyskiwanie nowej wiedzy o świecie .
3) zmiana funkcji pełnionych przez elementy społeczeństwa, np.:
• Rodzina tradycyjna pełniła wiele różnych funkcji: ekonomiczną, socjalizacyjną,
prokreacyjną, religijną itd. Z czasem niektóre funkcje zostały przejęte przez
wyspecjalizowane instytucje, np. zakład pracy, szkołę, Kościół.
4) zmiana granicy systemu, np.:
• 2 partie łączą się w 1
5) zmiany w otoczeniu systemu, np.:
• Powódź niszczy i odcina miasteczko, urbanizacja pochłania podmiejskie wioski.

Czynniki zmiany społecznej – 3 zasadnicze stałe źródła zmiany społ. :

1)środowisko fizyczne → bezpośredni wpływ środowiska na zmianę społ. jest niewielki,
jednak da się zaobserwować jego wpływ na życie społeczne, np.:
• Różne zwyczaje i praktyki mieszkańców obszarów polarnych i tropikalnych,
• Stopień rozwoju na obszarach mało sprzyjających i obszarach żyznych.
2)organizacje polityczne → w znacznym stopniu decydują o przebiegu rozwoju społ.
Duże znaczenie w ustanowieniu najbardziej tradycyjnych systemów państwowych
odegrała władza wojskowa.
3)czynniki kulturowe → np.: oddziaływania religijne, systemy komunikacji i
przywództwa.
• Religia może być czynnikiem hamującym bądź przyspieszającym zmiany.
• Pojedynczy przywódcy wywierali duży wpływ na dzieje świata, np.: Juliusz
Cezar (przywódca polityczny), Jezus (przywódca religijny), Isaac Newton
(przywódca myśliciel i wynalazca). Należy pamiętać, że aby jednostka mogła
zająć wysoką pozycję i skutecznie działać muszą istnieć sprzyjające warunki
społ. (przykład A.Hitlera lub M.Gandhiego).

PROCES  ciąg następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian

systemu.

- Proc.kierunkowe → nieodwracalne, każda faza późniejsza w czasie przybliża

stan systemu do pewnego stanu wyróżnionego (preferowanego lub unikanego).
Np.: wzrost organizmu , dojrzewanie , starzenie się , śmierć.
- Proc.cykliczne → po pewnym czasie stan systemu powraca do punktu
wyjścia / stanu początkowego. Np. cykle koniunkturalne wzrostu i recesji.

1
ROZWÓJ SPOŁECZNY, PROCESY ROZWOJU  rodzaj procesów kierunkowych.
Cechy:
- kierunek procesu jest pozytywny = z czasem zwiększa się poziom zmiennej, np.:
Wzrost liczby ludności – rozwój demograficzny,
Wzrost produkcji – rozwój gospodarczy.
- kierunkowa sekwencja zmian społ. jest uruchomiona przez mechanizmy
wewnątrzspołeczne (immanentne, endogenne - w ramach rozważanego systemu ≠
egzogenne – poza systemem społecznym np. zmiany klimatyczne, epidemie).

Rozwój jednoliniowy → zmiany zawsze biegną 1 regularnym torem

(rozwój unilinearny).
Rozwój wieloliniowy → sekwencje zmian mają zbliżony kierunek, ale przebiegają
różnymi torami (rozwój multilinearny)
Rozwój skokowy → kumulowanie się zmian ilościowych, po których następuje
zasadnicza zmiana jakościowa itd. (np. rozwój społ.wg Marksa).

POSTĘP SPOŁECZNY proces rozwojowy o kierunku wartościowanym, ocenianym

pozytywnie. Przeciwny jest mu regres (oddalanie się od cenionego
stanu, wartości).
Cechy postępu: procesowość, kierunkowość (zmiany prowadzą do
coraz to innych stanów społeczeństwa, przybliżające do
określonego stanu idealnego), optymizm.

Postępowość jest zrelatywizowana → postępem jest to, co za postęp jest przez dane
społeczeństwo uważane. Postępowość zależna jest od:
1) zbiorowości, np. odebranie ziem wielkim właścicielom i uwłaszczenie chłopów
postępowe dla mas wiejskich, ale nie dla arystokracji ;
2) czasu historycznego, np. wprowadzenie równouprawnienia kobiet postępowe wg
nas, ale nie wg ówczesnych ludzi ;
3) uznawanych wartości (kryteriów postępu), np. uprzemysłowienie to postęp, gdy
za kryterium przyjmiemy wzrost produkcji, ale nie przetrwanie naturalnego
środowiska.

pytania dotyczące Wizja Wizja Wizja

postępu sakralna mechanistyczna humanistyczna
człowiek
o podmiot postępu (pod.indywidualny)
Bóg system/organizm społ.
[sprawcę] zbiorowość
(pod.kolektywny)
dzieje przebiegają samorozwój, sumowanie działań i
o mechanizm
w sposób z góry autodynamika kumulowanie skutków, co
postępu
przez Boga (metafora wzrostu tworzy pewną ciągłość
[przebieg]
założony organicznego) hist.

stopniowe doskonalenie
o kryterium postępu rosnąca złożoność,
królestwo boże jakiegoś istotnego
[cel] podział, zróżnicowanie
wymiaru życia

Czynniki decydujące o aktywności społecznej prowadzącej do twórczych

przekształceń:
• Cechy jednostek – np. dominujący typ osobowości, twórczość, innowacyjność ;
• Właściwości struktur społ.- np. otwartość, heterogeniczność, tolerancja wobec
różnorodności i oryginalności, dawanie pola swobody ;
• Stosunek do tradycji i przeszłości – czerpanie do dalszego rozwoju ;
• Wizja oczekiwanej przyszłości – optymizm i nadzieja, myślenie perspektywiczne
i strategiczne, planowanie i antycypowanie.
2
 Trauma zmian społecznych

DYSKURS TRAUMYzwrócenie uwagi na destabilizujące, dezorganizujące i

dezorientujące konsekwencje zmian społ., niezależnie od ich treści.
Zawsze obok konsekwencji  znajdą się  (choćby dlatego, że
zmiany naruszają zastany porządek, przerywają ciągłość,
zaburzają równowagę) .

Jakie zmiany mogą mieć charakter traumatogenny? :

• Nagłe, gwałtowne, dokonujące się w bardzo krótkim czasie ,
• Obejmujące równocześnie różne dziedziny życia społ. ,
• Głębokie, radykalne, dot.centralnych dla zbiorowości wartości/reguł/przekonań,
• Niespodziewane i szokujące.

TRAUMA KULTUROWA  kultura, jako 1 z dziedzin życia społ., jest najbardziej

wrażliwa na „traumę zmiany”, bo charakteryzuje się
ciągłością, rutyną.

3 poziomy traumy kulturowej:

I. skala biografii indywidualnej , np.
- choroba, śmierć bliskiej os., rozwód, utrata pracy, awans, małżeństwo,
narodziny dziecka.
II. traumy zbiorowe (skala mikrospołeczna), np.
- zmiany gwałtowne: bankructwo firmy, rozpad drużyny piłkarskiej ;
- zmiany powolne: demoralizacja wspólnoty, korupcja w partii politycz.
III. traumy historyczne (skala makrospołeczna), np.
- zmiany gwałtowne: rewolucja, podboje, wojna ;
- zmiany powolne: rosnące przeludnienie, degradacja środowiska, choroby
cywilizacyjne.

Podatność na traumę różnych jednostek, grup jest inna z uwagi na posiadane

„zasoby obronne”. Np.:
• ktoś ma dużo pieniędzy → nie musi bać się głodu, biedy, bać się o swoje
bezpieczeństwo
• Ktoś ma dużo znajomości/kontaktów → łatwiej uzyska pomoc, dostanie
pracę, nie boi się tak bardzo zwolnienia
• Ktoś ma wyższe wykształcenie i różne umiejętności → nie boi się o swoje
stanowisko

Symptomy traumy:
- syndrom braku zaufania→ do instytucji publicz. lub obywateli, np. opinie o politykach
- apatia→ pasywność, poczucie bezsilności, np. absencja wyborcza
- orientacja na dzień dzisiejszy
- nostalgia→ idealizowanie dziejów swojej zbiorowości
- niepokój→ obawy, lęki, podatność na plotki
-„panika moralna” → masowe dyskusje, spory, mobilizacja ruchów społ.

Radzenie sobie z traumą:

• Strategie indywidualne → możliwie najlepsza adaptacja do panujących
warunków, np. budowanie murów, montowanie zamków i alarmów, ochrona.
• Strategie masowe → spontaniczna ekspresja niezadowolenia wyrażana przez
wielu ludzi równocześnie, ale nie w porozumieniu ze sobą, np. zamieszki na
ulicach, wandalizm.
• Strategie zbiorowe → podejmowanie wspólnych, zorganizowanych i celowych
działań, np. strajk, marsz protestacyjny, petycje, akcje charytatywne.
3
 Zmiana traumatogenna może pełnić funkcję konstruktywną bądź
destruktywną.

Od czego zależy wynik zmiany?:

- Wartość progowa traumy→ granica społecznej odporności na traumę,
- Zakres i głębokość, Nagłość/stopniowość → czyli rozmiar traumy,
- Stopień dysonansu→ jak bardzo nowe wartości, normy, są podobne/różne do/od
tradycyjnych,
- Rozmiar grup straumatyzowanych→ kogo dotyka trauma,
- Liczba i doniosłość negatywnych stanów traumy,
- Szanse adaptacji indywidualnej,
- Środki i zasoby społeczne do obrony/radzenia sobie z traumą,
- Sytuacja geopolityczna→ np. korzystny układ sojuszów, tendencje rynkowe i
polityczne .