ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)

Volume 5 Issue 2, A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK p. 137-154, March, 2013

Macar Tarihinde Peenekler

Pechenegs in the Hungarian History
Dr. Gkhan Dilba
Ankara niversitesi-Ankara

z: Bu makale Trk ve Macar tarihi bakmndan byk nem arz eden Peenekleri Trk ve
Macar kaynaklarnn ortaya koyduu bilgiler nda inceleyerek, Peeneklerin Avrupa ve
Macaristan topraklarnda vuku bulan faaliyetlerini ortaya karmakta ve Trk kavimlerinin Macar ve
Avrupa tarihindeki yerlerinin daha iyi anlalmasna yardmc olmaktadr. Peenekler, 8. yzylda
Ouz Trklerinin basksyla batya doru g etmi ve 11. yzylda Karadenizin kuzeyindeki sahalar
tutmulardr. Ruslarla iddetli bir mcadeleye girmiler, Balkanlara ve Anadoluya gelerek bu
corafyada birtakm faaliyetlerde bulunmulardr. Kumanlarn basks sonucu nlerinde bulunan
Macarlar daha batya iterek bugnk Macaristan topraklarna girmeye mecbur etmilerdir.
Peeneklerin Macarlarla olan temaslar, Macaristana girerek Macar boylaryla karmalar ve
Macar tarihinde nemli roller stlenmeleri Trk ve Macar tarihinin ortak paydalarndan birini
oluturmaktadr. Macarlarn eski yurtlarndan bugnk Macaristana gelinceye kadar yaadklarn
anlatan Anonymusun Gesta Hungarorum adl kroniinin birok yerinde Peeneklerden
bahsedilmi ve Peenekler Macar topraklarnda bugn de yaayan hatralaryla birlikte Macar ulusal
tarihinin ayrlmaz bir esi haline gelmilerdir.
Anahtar Kelimeler: Peenekler, Macarlar, Gesta Hungarorum, Trk Boylar
Abstract: This article examines the Pechenegs in light of the information provided by
Turkish and Hungarian sources and contributes to a better understanding of the activities of the
Pechenegs in Europe and in Hungary and the place of Turkic tribes in the history of Europe and
Hungary. Pushed by the Oghuz Turks, the Pechenegs migrated towards the west in the 8th century
and in the 11th century they occupied areas north of the Black Sea. They engaged in a fierce struggle
against the Russians, and passed to the Balkans and Anatolia where they undertook some activities.
The Pechenegs were pushed by the Cumans in the east and they pushed the Hungarians to further
west and forced them to settle in modern Hungary. The contacts of the Pechenegs with the
Hungarians, their arrival to Hungary, and their mix with the Hungarian tribes created a common
history of the Turks and the Hungarians. The chronicle Gesta Hungarorum of Anonymus narrates
the migration of Hungarians from their original land to modern Hungary and mentions the
Pechenegs, who became an integral part of the national history of Hungary where there are still some
traces of them.
Key Words: Pechenegs, Hungarians, Gesta Hungarorum, Turkic Tribes

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

Macar Tarihinde Peenekler

138

Giri
Peenekler, Bat Gktrk Ouz boylarndan bir kavim olup, Kagarl Mahmuda
(1008-1105) gre yirmi iki Ouz boyundan on dokuzuncusudur1. Peeneklere dair ilk bilgiler
VII. yzyln ilk yarsna aittir. Suy u isimli bir in kayna onlar Peyju diye, VIII.
yzyldaki Tibete bir Uygur elilik raporu ise be-a-nag eklinde anmakta, 5.000 atl
savalar olduundan ve Ouzlarla sava halinde olduklarndan bahsetmektedir2. Peenek
zmrelerinin VIII. yzylda Issk Gl ve Balka Gl civarnda, Aa Seyhun boylar ve Aral
Gl sahasnda yaadklarna dair deliller vardr. Peeneklerin kendilerini adlandrmada
kullandklar Peenek/Beeneg kelimeleri de be-a-nag kelimesinin bir yansmadr ve Trke
kkenli bacanak anlamnda akrabal belirten bir kelimedir. Trkolog Gyula Nmeth de
(1890-1976) bu gr paylar. Macar dilbilimcisi Zoltn Gombocz (1877-1935) ise Beeneg
kelimesinin kknn iki kltme eki ieren bir trev demeti olan Becse ahs ad olduunu
belirtir3. Macar dilinde Peenekleri belirten Beseny kelimesi de Beenegten tremitir4.
Peeneklerin ismi Trke kkenlidir ve gnmze kadar kalm kaytlar ve Dou Avrupada
braktklar yadigrlara gre de Peenekler Trk dilli bir kavimdir; ancak ilerine Trk
unsurlar dnda baka birtakm etnik elerin de karm olabilecei kuvvetli bir ihtimaldir.
Bizans mparatoru Konstantinos Porphyrogennetosun (913-957) De administrando imperio
adl eserinde and sekiz Peenek boyundan Kangar kkenlidir ve Peeneklerin boy
birlii iinde erittikleri unsurlarn arasna Kangarlar da katlmtr. Peenekler, Macarlarn
Kabarlara yapt gibi fethettikleri kavimleri ordunun n saflarnda savaa srmekteydiler.
1

Akdes Nimet Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve Devletleri
(Ankara: Murat Kitabevi Yaynlar, 2. Bask, 1992), 44.
2
Istvn Vsary, Eski Asyann Tarihi (stanbul: tken Neriyat, 2007), 231; Istvn Kiszely, A
Magyar Np strtnete (Mit adott a magyarsg a vilgnak), [Basm yeri ve tarihi belirtilmemi], 69,
http://mek.oszk.hu/06400/06403/# (ET: 16.03.2012). Toru Senga yapt ayrntl incelemeler
sonucunda Peeneklerin Ouzlarla deil, Uygurlarla sava halinde olduklarn iddia eder. O, Uygurlarla
sava halinde olan ve be bin atl sava karan be-a-nag halk, Uygur topraklarna komu olan
Yukar rti evresindeki blgelerde yayorlard sonucuna varmtr. Peeneklerden bahseden Uygur
elilik raporu yle der: Bu insanlarn (I-byil-kor kavminden) kuzeybatsnda be bin sava karan
Peenek boyu yaar. Bunlar Hor (Uygur) halkyla sava halinde idi. Bunlarn batsnda dru-gu (yani
Trk) Ha-la-yun-log boyu yaar. Gl ve mutlu. Issz kum tepeleri dizisinin tesinde, onlarn
kuzeyinde Ud-ha-dag-leg ad verilen, ayak yerine kz toyna olan ve vcutlar klla kapl ve insan
bedeni gibi olan halk vardr. Gbor Vrs, Peeneklerin Dili ve Erken Tarihi zerine Notlar, Trkler
Ansiklopedisi, C. 2 (Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, 2002), 1217, www.akpulat.net/?p=3323 (ET:
11.04.2012)
3
Andrs Horvth Plczi, Nomd npek a kelet-eurpai steppn s a kzpkori Magyarorszgon, Ed.
Havassy
Pter,
Zdul
sasok,
(Gyula:
JAVIPA
Nyomda,
1996),
9,
http://mek.oszk.hu/07500/07579/07579.pdf (ET: 18.06.2012); Vrs, age, 1218; Zoltn Matuz, t az
jhazba. A magyar nemzet trtnete levditl, http://ww3.szentes.hu/honfoglalas/ (ET: 10.04.2012)
4
Vsary, age, 231; Akdes, IV-XVIII. Yzyllarda , 44; Jean-Paul Roux, Trklerin Tarihi Pasifikten
Akdenize 2000 Yl (stanbul: Kabalc Yaynlar, 5. Bask, 2008), 157-158; Faruk Smer, Peenekler,
Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, C. 34 (stanbul: Trkiye Diyanet Vakf Yayn Matbaaclk
ve Ticaret letmesi, 2007), 213.
History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

139

Gkhan Dilba

Kangarlar byk bir ihtimalle Aral Gl ve Sir Deryann orta kesiminde, bugnk Takent
blgesinde oturuyorlard ve rani bir kavim olup, V-VI. yzylda Kafkasya tesine
yerlemilerdi5.
VII. yzyl civarnda Bat Gktrk Devletinin zlmesinden sonra meydana gelen
mcadeleler srasnda Peenekler batya doru itilmitir. zellikle Karluklarn g kazanmas
onlar Talas boylarndan Sir Derya boylarna doru harekete geirmitir. Ancak birok Ouz
boyunun da kuzeydeki Kumanlarn yaylmasna bal olarak Sir Derya ynne hareket etmesi
Peenekleri sktrm ve onlarn Hazar Kaanlna komu blgelere gelmesine yol amtr.
Asyadaki bu g hareketleri daha verimli otlaklar elde etme amacyla yaplm ve birok
kavmin yerinden oynamasna sebep olmutur6. Hudd El-lemin 20. blmnde
Peeneklerin ilk yurtlar u ekilde anlatlr7:
20. Peenek Trkleri Hakknda Bilgi
Bu lkenin dousunda Ouz snrlar, gneyinde Brtas ve Barads snrlar,
batsnda Macar (Macaristan) ve Ruslar, kuzeyinde Ruth Nehri vardr. Bu lkenin halk
her bakmdan Kimeklere benzer. Btn komular ile sava halindedir. Peeneklerin
kasabas yoktur. Liderleri ise ilerinden biridir.
47. blm ise Peeneklerin yeni yurdunu anlatr8:
47. Hazar Peenekleri lkesi Hakknda Bilgi
Bunlarn dousunda Hazar Dalar, gneyinde Alanlar, batsnda Gurz Denizi,
kuzeyinde Mirvat bulunmaktadr. Bu insanlar zamannda Peenek Trklerinin bir
grubuydu, fakat gelip buray fethettikten sonra buraya yerletiler. Kulbe ve adrlarda
yaar, sr ve koyun yetitirirler. Ayn blgede, Hazar Dalarnda yer alan otlak yerler
boyunca g ederler. slam lkelerine getirilen Hazar kleleri genellikle buradandr
VIII. yzyl Asyada nemli kavim hareketlerinin olduu bir zamandr. 744 ylnda
Uygurlar iktidar Gktrk Devletinden devralrlar, yzyln sonuna doru Ouz boylar Aral
Gl blgesinde belirirler. Bylece Ouzlar Peeneklerin dorudan doruya komusu olurlar.
Bu zamanda Peeneklerin Hazarlarn yerleik ahalisine ve ticaret kervanlarna basknlar
yapt ve Hazarlar zor durumda brakt grlr. Peeneklerin bu hareketlerinden zellikle
Harezm ve til ehri arasndaki kervan ticareti zarar grmektedir. Bu devirde Hazarlarn gc
5

Vsary, age, 231-232; M. . Artamonov, Hazar Tarihi-Trkler, Yahudiler, Ruslar. (stanbul: Selenge
Yaynlar, 2. Bask, 2004), 448.
6
Akdes, IV-XVIII. Yzyllarda , 44; Vsary, age, 231-232.
7
Sezin Orhan (Kurulay), Hudd El-leme Gre 10. Asrda Trk Boylar, (Marmara niversitesi
Trkiyat
Aratrmalar
Enstits,
Yksek
Lisans
Tezi,
stanbul,
2007),
82,
http://www.belgeler.com/blg/15j7/hudd-el-lem-e-gre-10-asirda-trk-boylari-according-hudud-el-lemturkish-clans-in-10th-cetry (ET: 27.03.2012); Blint Zoltn Takcs, IX. Yzylda Hazarlar, Peenekler
ve Macarlar, Trkler Ansiklopedisi, C. 2, (Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, 2002), 872,
www.akpulat.net/?p=3323 (ET: 11.04.2012)
8
Kurulay, agt, 163; Blint Zoltn Takcs, A Magyar Honfoglals Elzmnyeirl, Savaria 27 (2002):
204, http://www.nadasymuzeum.hu/pdf/287.pdf (ET: 29.03.2012); Takcs, IX. Yzylda Hazarlar,
Peenekler ve Macarlar, age, 872.
History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

Macar Tarihinde Peenekler

140

az olduundan Peeneklere kar daha douda bulunan Ouzlardan yardm istemiler; Ouzlar
da Karluklar, Kumanlar ve Hazarlarn yardmyla Peeneklere bask yapm ve Peenek
zmrelerinin 860l yllardan balayarak aralkl ekilde 880-889 yllarna kadar sren dil
nehrinin bat ksmna ekilme hareketinin balamasna sebep olmulardr. Peenekler,
Asyadan batya doru gelmekte olan kavimlerin nlerini amlar, batya doru ilerlemeleri
yeni g hareketlerini tetiklemi ve arkalarndan Ouzlarn ve Kumanlarn da gelmesine zemin
hazrlamtr. Peeneklerin bir ksm dil (Volga) nehrini gemeyip Ouzlarla beraber
yaamaya devam etmitir. Bunlar hakknda Konstantinos Porphyrogennetos yle der9: ve
halen onlar arasnda yayorlar elbiselerinin st ksm diz kapaklarna kadar ksaltlm,
yenleri de omuz hizasndan balayarak kesilmitir; onlar bununla akraba ve kabiledalarndan
koparldklarn gstermektedirler.
Macar-Peenek likileri
Peenekler dil nehrinin batsna geince burada yaayan ve aslen bir Fin-Ugor kavmi
olan Macarlarla karlamlardr. Macarlar byk bir ihtimalle IX. yzyln balarnda Ural
Dalar civarnda bulunan ilk yurtlarndan Trk zmrelerinin basks ile karak dil nehrinin
aa ksmlarna inmiler ve Hazarlarn hkimiyetinde olan Don ve Kuban sahasna
yerlemilerdir. Macarlar hem ilk yurtlarnda, hem de Don ve Kuban sahasnda kuvvetli bir
Trk etkisi altnda kalmlardr. Konstantinosun Levedia diye adlandrd Don ve Kuban
arasndaki sahaya yerletikten sonra Kiev civarna, aa Tunaya ve Krm Yarmadasna
aknlar yaptklar bilinmektedir10. Konstantinos, Macarlardan Trkler diye bahseder ve
reisleri Levedinin adn eserinde sekiz sefer anar11. Bu, Levedinin Macar boylar arasnda
nemli bir ahsiyet olduunun bir gstergesidir: Trkler eskiden beri ilk reisleri Levedinin
adndan Levedia diye anlan Hazarlara yakn bir sahay tutmutu.12 Macar boylar
Levediada 20-30 sene kadar kalm ve bu sre zarfnda Trk etkilerini daha da iddetli ekilde
hissetmilerdir. Macarlar burada yaarken Asyada gelien kavim hareketleri sonucunda
Peenek zmrelerinin gne tank olmu ve Peenek etkisini gnden gne daha ok
hissetmeye balamlardr13. Peeneklerin Macarlarla ilk defa ne zaman temasa geldii tam
olarak bilinmemektedir. Bir ihtimale gre iki kavim arasndaki ilk temas dil ve Yayk
nehirleri arasnda bulunduklar srada gereklemitir. Macarlarn Don boylarna ekilmeleri
Peeneklerin dile yaklamalarndan nce ise Macar boylarnn Don taraflarna ekilmesi

Konstantinos Porphyrogennotosun De administrando imperio adl eseri, s. 16dan aktaran

Artamonov, age, 449; Vsary, age, 232; Naciye Gngrm, Macaristanda Deiim ve Demokrasiye
Gei (1989-2009) (Ankara: Kksav, 2010), 22; Smer, age, 213; Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda , 44;
Ren Grousset, Bozkr mparatorluu Attila-Cengiz Han-Timur (stanbul: tken Neriyat, 1996), 182.
10
Akdes Nimet Kurat, Peenek Tarihi (stanbul: Devlet Basmevi, 1937), 45; Takcs, IX. Yzylda
Hazarlar, Peenekler ve Macarlar, age, 874.
11
Takcs, IX. Yzylda Hazarlar, Peenekler ve Macarlar, age, 874.
12
Biborszletett Konstantin, A birodalom kormnyzsa. Ford. Moravcisk Gyula. Bp. 1950. s. 171den
aktaran Matuz, age.
13
Kurat, Peenek Tarihi, 45.
History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

141

Gkhan Dilba

dorudan doruya Peeneklerle ilikili olmaldr. Eer bu byle deilse, o zaman Macarlarn
Peeneklerle ilk temas Don boylarnda gereklemitir14.
Peeneklerle Macarlar arasnda iddetli arpmalar meydana gelmi, Macarlar bu
arpmalarda byk kayplar vermi ve neredeyse imha edilme noktasna kadar gelmilerdir.
Konstantinosun kaydna gre Macarlarn ilk Peenek hcumuna maruz kaldklar yer
Levediadr15. Macarlar iddetli Peenek hcumlar karsnda bu sahada daha fazla
tutunamamlar ve 885 ylnda batya, Orta Dinyeper istikametine doru ekilmilerdir.
Macarlar reisleri Levedinin nderliinde Etelkz denilen sahaya yerlemilerdir. IX-X.
yzyl Karpatlar Havzasnn tasvirini yapan Konstantinos, Macarlarn Karpatlar Havzasna
gelmeden nce Kangar olarak da adlandrlan Peenekler tarafndan yenilgiye uratldn,
bunun zerine bir ksmnn ran taraflarna, Kafkaslarn gneyine, Tiflis havalisine ekildiini
bunlar Macarlarn eski ad olan Savartoi Asphaloi olarak adlandrlr bir ksmnn ise
reisleri Levedinin nderliinde batya doru g ettiini belirtir16. ran taraflarna giden
Macarlar Peeneklerin hkimiyetini kabul etmi olan Macar zmreleri olabilir. Karpatlar
Havzasna yerleen Macarlar aradan yzyllar gemi olsa da douda kalan Macar boylarn
unutmam, hatta onlar bulmak amacyla 1235te yola kan drt Dominiken keiinden biri
olan Julianus (XIII. yzyl) bu Macarlar bulmu ve onlarla temas kurmutur. Mool istilas
srasnda douda kalan bu Macar zmresi kaybolmu, ancak hatras Bakrdistandaki kavim
adlarnda bugne kadar yaayagelmitir17. Konstantinos yaanan olaylar hakknda yle der18:
Lakin bu zamanda onlar Trkler diye deil, baz sebeplerden dolay Savard
Asfaloi diye adlandryorlard. Trkler ve o zaman Kangarlar diye adlandrlan
Peenekler arasndaki savata Trklerin ordusu yenilmi ve ikiye ayrlmt. Bir ksm
douya gitmi, Pers lkesine yerlemi ve bunlar bugne kadar Trklerin eski ismi
olan Savard Asfaloi diye adlandrmlard, dier ksm ise reisleri ve komutanlar Levedi
ile birlikte yerleim amacyla batya imdilerde Peenek kavminin oturduu Etelkz diye
adlandrlan sahaya gitmiti.
De administrando imperioda Etelkz Dinyeper, Bug, Dinyester, Prut ve Seret
nehirleri arasnda gsterilmektedir ve adnn nehirler aras anlamna geldii anlalmaktadr.
Macarlarn ikinci defa Peenekler tarafndan sktrldn dikkate alrsak bu sahann
Dinyester ve Tuna arasnda olmas kuvvetli bir ihtimaldir. Eserin 37. blmnde Peenekler,
14

Kurat, Peenek Tarihi, 45-46; Smer, age, 213; Artamonov, age, 436; smail Doan, Macar Ulusal
Kimliinin Oluumunda Trk Etkisi, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi, 47:
2 (2007): 3, acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/4624/5138.pdf (ET: 28.06.2012); Blint Hman, Gyula
Szekf,
Magyar
Trtnet
(Budapest:
Kirlyi
Magyar
Egyetemi
Nyomda,
1928),
http://www.elib.hu/00900/00940/html/ (ET: 17.12.2012)
15
Kurat, Peenek Tarihi, 46.
16
Vsary, age, 225.
17
F. Eckhart, Macaristan Tarihi (Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi, 2. Bask [Tpk Basm], 2010),
7; Gyula Krist, Jnos Barta & Gergely Jen, Magyarorszg Trtnete Elidktl 2000-ig, (Basm yeri
belirtilmemi: Pannonica Kiad, 2002), 16; Smer, age, 213; Gngrm, age, 18; Lszl Rsonyi,
Dou Avrupada Trklk (Notlarla yayna hazrlayan: Dr. Yusuf Gedikli), (stanbul: Selenge Yaynlar,
2006), 97; Lszl Rsonyi, Tarihte Trklk, (Ankara: Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, 3.
Bask, 1993), 130; Doan, agm, 3; L. Ligeti, Bilinmeyen Asya (Ankara: Trk Tarih Kurumu
Basmevi, 1986), 347.
18
Biborszletett Konstantin, A birodalom kormnyzsa. Ford. Moravcisk Gyula. Bp. 1950. s. 171,
173ten aktaran Matuz, age.
History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

Macar Tarihinde Peenekler

142

Hazar-Ouz saldrs sonucu yurtlarndan ayrlm, Macarlar yenmi ve onlarn topraklarna

yerlemitir. Ayn eserin 38. blmnde ise Peenekler, dier adyla Kangarlar Hazarlarla
yaptklar savata yenilmi ve ondan sonra Macarlarn topraklarna gelmilerdir. Peenekler
ister birleik bir Hazar-Ouz saldrs sonucu olsun, ister yalnzca Hazarlardan olsun ar bir
yenilgi almlar ve bunun sonucunda Macarlara saldrmlardr19. Hudd El-lemin 22.
blmnde Macar lkesi u ekilde tasvir edilir:
22. Macar lkesi Hakknda Bilgi
Macarlarn dousunda bir da bulunmaktadr, gneyinde Vanandar denen bir
Hristiyan boyu mevcuttur. Kuzeyinde ve batsnda ise Rs (Rusya) blgeleri vardr. Bu
lkenin sava halinde hkmdaryla birlikte gelecek 20.000 askeri bulunmaktadr.
Burann hkmdarna Yula denir. lkenin uzunluu 150 fersah, genilii ise 100
fersahtr. Macarlar, kn lkeyi Ruslardan ayran nehrin kysnda kalrlar. Yiyecekleri
balktr ve balkla geinirler. Zengin bir toplumdur. lkede ok sayda aa ve akarsu
vardr. Burann halk gzel ve heybetlidir. Macarlar etrafndaki btn kfirlerle sava
halindedir ve hep galip gelir20
Macarlarn Etelkz havalisine yerlemesi ile Hazarlar ve Macarlar arasndaki
ilikilerin kuvvetlendii ve daha sk hale geldii grlr. Bunda Hazarlarn Peenekler gibi
kuvvetli bir boyla komu olmak istememeleri ve onlar kendi snrlarndan mmkn olduu
kadar uzak tutmak istemelerinin, hatta Peeneklerle kendi aralarnda Macarlar vastasyla
tampon bir blge oluturmak istemelerinin de byk etkisi vardr. Macarlar Peeneklerle
mcadeleye tevik etmek iin Hazar Kaan Macarlarn reisi Levediye bir Hazar prensesini e
olarak vermitir21. Hazarlar Macar boylarn Peeneklere kar daha da kuvvetli hale getirmek
iin onlar Levedinin ahsnda birletirip tekilatlandrmak istemiler, ancak bu hamleden pek
bir yarar salanamam ve Macar boylar Peenek basks sonucunda daha da batya ekilmek
zorunda kalmlardr. Macarlar zaten uzun bir zamandr Hazar idaresinde yaamaktaydlar ve
Hazarlarn yaptklar savalarda onlara yardm etmekle sorumluydular. Douda Ouzlarn
yardmyla Peenekleri yenen Hazarlarn, batda Macarlarn yardmn istemeleri alacak bir
durum deildir. Peeneklerin Hazarlarla Macarlar arasndaki sahalar igal etmesi ve
Hazarlarn varln tehlikeye drmesi birtakm tedbirler alnmasn zorunlu hale getirmitir.
Hazar Kaan, yksek rtbeli, duyarl ve cesur ve Trkler arasnda ilk ve tek olduunu
yazd Levedinin btn Macarlarn ba olmasn istemi; ancak Levedi bu teklifi reddetmi
ve lmosun (855 civar-895) olu rpd (895-900 civar) kendi yerine nermitir. Bu neri
Hazarlar tarafndan da kabul edilmi ve rpd, Hazar detine gre belki de Bizanstan alnan
bir adet uyarnca bir kalkan zerinde kaldrlarak btn Macar boylarnn reisi ilan edilmitir.
Bu olay bir yandan rpdn reisliine meruiyet kazandrrken, bir yandan da Macar-Peenek

19

Takcs, A Magyar Honfoglals Elzmnyeirl, agm, 201; Takcs, IX. Yzylda Hazarlar,
Peenekler ve Macarlar, age, 873.
20
Kurulay, agt, 82-83.
21
Kurat, Peenek Tarihi, 47; Artamonov, age, 441.
History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

143

Gkhan Dilba

arpmalarnda Hazarlarn da nemli bir rol oynadna iaret etmektedir22. De

administrando imperionun 38. blmne gre rpdtan nce Trklerin baka bir prensleri
katiyen olmamt ve bu andan itibaren bugne kadar da Turkia prensi onun kavminden
olmaktadr.23
890 ylnda Bizans ve Tuna Bulgarlar arasnda bir sava kmtr. Bu srada Bizans
ordusunda Hazar birlikleri de yardmc kuvvet olarak bulunmaktayd. Bizans ordusunu yenen
Bulgarlar zellikle Hazar esirlerine kt muamele etmiler ve burunlarn keserek Bizansa
geri gndermilerdir. Bulgarlarla baa kamayacan anlayan Bizans mparatoru VI. (Bilge)
Leon (886-912) 894de Macarlara bir eli gndererek onlarn yardmn istemitir. Bu ar
Macarlar ilk defa Avrupa devletlerinin ilerine karmaya sevk etmitir. Macarlarn banda
bulunan rpd ve Kurszn (?-904) yardm edeceklerini bildirmi, ardndan Macarlar Tuna
nehrinin sa kysna geerek Bulgar topraklarn yakp ykm ve lkeyi yamalamlardr.
Bunu duyan Bulgar Kral Simeon (893-927) Macarlar karlamaya km, ancak yaplan
savata yenilgiye uramtr. Macarlar Bulgar bakenti Preslava kadar ilerlemi, bol miktarda
ganimet ve sava esiri almlardr. Yaanan gelimeler karsnda Simeon bar teklifinde
bulunmak zorunda kalmsa da Macarlardan intikam alma fikrini hibir zaman unutmamtr.
Birliklerini yeniden toplayan Simeon Peeneklerle de ittifak kurmutur. 895 ylnda yine bir
sefer sebebiyle lkede bulunmayan yaklak 20.000 kiilik Macar ordusunun yokluundan
yararlanan birleik Bulgar ve Peenek ordular lkeye girerek savunmasz haldeki Macarlarla
arpm ve onlar yenilgiye uratmtr. mparator Konstantinos yaanan gelimeleri yle
anlatr: Trkler sefere gittikleri zaman Peenekler Simeonla beraber Trklere kar
yrdler, ailelerini yok ettiler ve topraklarnn korunmas amacyla geride braktklar
Trkleri berbat bir halde srdler24. Seferden dnen Macarlar lkelerinin halini ve halkn
iine dt durumu grnce Peenek tehlikesinden uzaklamak iin yeni bir yurt aray
iine girmiler, 895-896 ylnda Karpat Dalarnn kuzeybat ynnde bulunan Verecke
Geidini aarak Karpatlar Havzasna inmiler, Tuna-Tisa nehirleri ve Balaton Gl civarna
gelerek bu sahalara yerlemilerdir. Bir ksm da Peeneklerin nnden uzaklarken da
geitlerinin arasna sktklarndan dolay Erdel boazlarndan geerek Moravya seferleri
srasnda zaten aina olduklar bugnk yurtlarna gelmilerdir25. Macar tarihinde skrnik
diye adlandrlan kroniin sayfalarnda Peenek saldrsnn hatras efsanevi bir ekilde
korunmutur. Buna gre Macarlar, Pannonia arazisine g etmeden nce Alpleri geerek
saysz kartal26 grdkleri bir yere vardlar ve bu kartallar aalardan zerlerine sinekler gibi
indiinden ve srlarn ve atlarn itahla yiyip bitirdiinden dolay burada kalamadlar.27
skrnik ayrca Erdel sahasnda balarndan geenleri de anar: Erdel olarak bilinen
22

Kurat, Peenek Tarihi, 41, 47-48; Artamonov, age, 443; Plczi, age, 10; Takcs, IX. Yzylda
Hazarlar, Peenekler ve Macarlar, age, 875; Matuz, age.
23
Takcs, A Magyar Honfoglals Elzmnyeirl, agm, 208-209.
24
Biborszletett Konstantin, A birodalom kormnyzsa. Ford. Moravcisk Gyula. Bp. 1950. s. 177den
aktaran Matuz, age.
25
Artamonov, age, 445-446; Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda , 46; Eckhart, age, 9, 11; Doan, agm, 3;
Rsonyi, Dou Avrupada Trklk, 97; Grousset, age, 179; Gngrm, age, 22; Georg Ostrogorsky,
Bizans Devleti Tarihi (Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi, 4. Bask, 1995), 238; Krist vd., age, 1920; Plczi, age, 9; Takcs, IX. Yzylda Hazarlar, Peenekler ve Macarlar, age, 879; Mualla Uydu
Ycel, Balkanlarda Peenekler, Trkler Ansiklopedisi, C. 2 (Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, 2002),
1272, 4. dipnot, www.akpulat.net/?p=3323 (ET: 11.04.2012); Hman, Szekf, age.
26
Macar dilinde kartal sas kelimesiyle ifade edilir. Eski Macarcada bunun karl besk
kelimesidir.
27
Kpes Krnika. Bp. 1964, s. 85ten aktaran Matuz, age; Plczi, age, 9
History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

Macar Tarihinde Peenekler

144

Macaristann snrlarna vardlar. Burada elerinin ve mallarnn korunmas amacyla yedi

tabya ina ettiler ve bir sre burada kaldlar Erdelde dinlendiler ve srlar g
topladlar.28 Bundan baka VI. Leon da Macarlarn bugnk yurtlarna gn, Macarlar
yine Trkler diye anarak Trkler geriye dndkten ve topraklarn mahvedilmi ve
yamalanm halde bulduktan sonra bugn de yaadklar topraa yerletiler eklinde
belirtmitir29.
898 yl olaylarndan bahseden bir Rus kroniinde Macarlar hakknda yle
denilmektedir: Ugorlar, imdilerde Ugor Da denilen Kiyef Dann yanndan geip
giderek Dinyepere geldiler ve orada Kpaklarla birleerek onlarn bana getiler. Hemen
ardndan gelen satrlarda doudan gelen Ugorlarn yani Macarlarn Ugor Da yani
Karpatlar denilen ulu dalar aarak, Voloh ve Slavyanlarla savamaya baladklar,
Volohlar kovduklar, ardndan Ugorya adn alacak olan topraklar igal ettikleri anlatlr.
Anonymusun Gesta Hungarorum adl kroniinin 9. blm bu olayn hatrasn muhafaza
eder30: Reis lmos ve yiitleri ise zaferden sonra Ruslarn topraklarn ele geirdiler ve
mallarna el koyarak ikinci haftada Kiev ehrini kuatma altna aldlar Genel gr keza
Gesta Hungarorum da bunu teyit etmektedir bu g esnasnda Macarlarn Kieve
saldrdklar ynnde olsa da, Macarlarn yolu Kievden uzakta bulunan Karadeniz
bozkrlarndan gemektedir ve Rus kroniinin bu yndeki notu da kronolojik adan bunu
dorulamaktadr31.
Macarlar, Karpatlar Havzasna yerletikten sonra bata Pannonia olmak zere kuzey
talya ve Frank Devletinin ilerine kadar aknlar yapmlar ve tm Avrupay dehete
srklemilerdir. Pavyaya kadar talyann istilas (900), Macarlarn Ausburg yaknlarnda son
Karolenj Kral Louis IEnfant (900-911) yendikleri Almanya istilas (910), Lorene yaptklar
akn (919), Pavyann yamalanmas, Provence ve Bourgogne Frank Krallna kadar uzanan
Alpler tesi aknlar (924), Champagneda Attignyye kadar uzanan seferler (937), Loren,
Champagne, Burgonyann tahrip edilmesi (954) bu aknlarn en nemlileridir. Sonunda 10
Austos 955 tarihinde Alman Kral I. Otto (962-973) Macarlar Ausburg yaknlarndaki
Lechfeldte imha edince gemite Avrupa devletlerine korku salan ve Tanrnn Krbac
olarak isimlendirilen Atillann zamann yaatan Macarlarn devri de kapanmtr. Macar Kral
Vajk bu corafyada yaamak istiyorlarsa burann artlarna uymak zorunda olduklarn ok
gemeden anlam ve 1000 ylnda Romadan Katoliklii alarak Aziz Istvn (997-1038) adyla
vaftiz olmu, bu olay Macar ve Avrupa tarihinde yeni bir dnemin balangc olmutur.
Macarlar o tarihe kadar Bat dnyas iin bir tehlike olurken, o tarihten sonra Bat dnyasn
doudan gelecek her trl tehlikeye kar koruyan bir kalkan grevi stlenmiler ve
Hristiyanln kalkan unvann kazanmlardr32.
Macarlarn Avrupa corafyasnda ortaya k Avar hcumlarndan sonra doudan
gelen gebe kavimlerle kar karya gelmemi olan Orta a Avrupa halklar zerinde uzun
yzyllar boyunca mthi bir etki yaratmtr. Tknaz, tra edilmi kafalarnn tepesindeki sa
28

Matuz, age.
Takcs, A Magyar Honfoglals Elzmnyeirl, agm, 201.
30
Dezs Pais -Gyrgy Gyrffy, Anonymus-Gesta Hungarorum, (Budapest: Magyar Helikon, 1977), 86.
31
Artamonov, age, 446; Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda , 46.
32
Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda , 46-47; Grousset, age, 179; Krist vd., age, 23; Marc Bloch, Feodal
Toplum (Ankara: Opus Yaynlar, 3. Bask, 1998), 49-51.
29

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

145

Gkhan Dilba

belikleriyle, hayvan derileri giyinmi, bask boylu ama gl atlara binen Macarlar,
Avrupallarn hi de alk olmadklar sava tarzlaryla Avrupa halklar arasnda tam anlamyla
bir panik havas estirmilerdi33. Macarlar ve Peenekleri birlikte anan ve Regino Pnumi Abbot
(892-899) tarafndan 908de yazlan Chroniconda 889da bir hayvandan daha acmasz bu
ulus skitlerin topraklarndan geldi, nk oradan kendilerinden sayca ve cesaret asndan
daha stn olan Peenekler tarafndan srlmlerdi eklinde bir kayt vardr34. mparator
VI. Leon Taktika adl eserinde Macarlarn sava taktikleri hakknda bilgi verir. Macarlar
sefere kmadan nce keif birlikleri gnderirler ve sefer srasnda ordughlarnn evresine
nbetiler koyarlard. arpma srasnda dman saflarn nce ok yamuruyla bunaltrlar,
sonra da yldrm gibi saldrya geerek dman saflarn darmadan ederlerdi. Bu taktikleri
ie yaramazsa gerek olmayan bir geri ekilme hareketi yaparlar ve dalan dman
birliklerinin zerine yeniden saldrarak onlar geri ekilmek zorunda brakrlard. Macarlar
daima ihtiyat kuvvetleriyle hareket ederler, bu ihtiyatlar savan en kritik annda devreye
girerler ve zaferin kesinlemesine katkda bulunurlard. Macar birlikleri geriye ekilen
dman durup dinlenmeden takip ederlerdi35.
Macarlar, Karpatlar Havzasna girdikten sonra onlardan boalan sahalara Peenekler
yerlemi ve Karadenizin kuzeyinde Dondan Tunaya kadar uzanan geni bozkrlara aa
yukar yz elli yl boyunca hkim olmulardr. Peenekler, Rus tarihi zerinde de nemli
etkilere sahiptir. nl Rus tarihisi Vasily Osipovich Klevski (1841-1911) Ruslarn steple
mcadelesinin Peeneklerle baladn belirtmitir36.
De administrando imperioda Peenekler
Bizans mparatoru Konstantinos Porphyrogennetos De administrando imperio adl
eserinde Peeneklerin sekiz boya ayrldn belirtir ve bu boylarn adlarn anar: Yavd Erdim
(Parlak Edim), Keri ur (Gk ur), Kabukin Gla (aa kabuu renginde Yula), Suru
Klbey (Klrengi Klbey), Kara Bay (Siyah Bay), Boru Tolma (Bozrenk Dilma), Yaz
Kapan (Bozkr rengi kapan), Bula oban (Alaca oban). Bu boy adlar hakknda iki gr
zellikle nemlidir37. Gyula Nmethe gre her boy adnn ilk ksm bir at rengi, ikinci ksm
ise bir unvan sfatdr. Buna gre Peenek ordusunun bln eski Trk, zellikle de Hun
geleneine gredir. Bu, boy reislerinin haiz olduu bir unvandr38. Macar tarihisi Gyrgy
Gyrffye (1917-2000) gre ise renkler oymak bayrann rengi ile ilgilidir. Gebe halklarda
buna birok rnek gsterilebilir. Gyrffy, boylarn her birinin byk rmaklar boyunca
33

Artamonov, age, 446-447.

Chroniconda 906ya kadar yaanan olaylar anlatlmtr. 889, 894 ve 901 yllar Macarlarn ve
arlmann (Karolenj mparatoru 800-814, Lombard Kral 774-814, Frank Kral 768-814)
gerekletirdii birtakm olaylarla balantldr. Sz konusu eser bir kronik olsa da belli bir tarihte
gerekletii yazlan olaylarn kesinlikle o tarihte gerekletii dnlmemelidir. Takcs, IX.
Yzylda Hazarlar, Peenekler ve Macarlar, age, 877-878.
35
Grot. Moraviya i madyar, s. 317-318den ve Moravcsik. Taktika Lva Modrogo kak vengerskiy
istorieskiy istonik. Acta Historica Academiae Scient. Hungaricae, I, 1952, s. 161-184den aktaran
Artamonov, age, 447; Krist vd., age, 24.
36
Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda , 47.
37
Lszl Rsonyi, Trk Devletinin Batdaki Varisleri ve lk Mslman Trkler (Yayna Hazrlayanlar:
. K. Seferolu, Adnan Mderrisolu), (Ankara: Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, 1983),
22; Rsonyi, Tarihte Trklk, 131.
38
Rsonyi, Trk Devletinin Batdaki , 22; Rsonyi, Tarihte Trklk, 131.
34

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

Macar Tarihinde Peenekler

146

yerletiini, reislerinin ise maiyetleriyle beraber nehirlerin kysnda klk ve yazlk yerler
arasnda gezdiini belirtir39.
mparator Konstantinos, Yaz Kapan, Kabukin Gla ve Keri ur boyunu Kangar
ad altnda toplayarak Peeneklerin iinde en kahraman boylar olarak adlandrr40: Peenekler
Kangar olarak da isimlendiriliyor; fakat hepsi deil, sadece eyaletin, yani Yavdi Ertim,
Keri ur ve Kabukin Yula eyaletlerinin kavimleri; Kangar isminin de ifade ettii zere
bunlar dierlerinden daha yiit ve daha soyludur. Gerekten de Orta Asyada cesur
anlamna gelen Kingir sz bugn de kullanlmaktadr. Konstantinosa gre Kangar
kelimesinin anlam asil (yani aristokrat) demektir41. Peeneklerin ikamet yerleri Tuna ve
Don nehirleri arasnda olduundan ticaret hayatlar olduka gelimi, hayvan besleme
konusunda olduka ilerlemiler ve ekonomilerinin gelimesine paralel olarak deri ihra etmeye
de balamlardr42.
Macaristanda Peenekler
Peeneklerin Macarlarla 860 ylndan ok daha nceki zamanlardan beri temasta
bulunduklar bilinen bir gerektir. ki kavim arasnda zaman zaman ok iddetli arpmalar
yaanm olsa da, Macar boylar Peenekler tarafndan yerletikleri sahalardan karlsa da
ilikiler bir ekilde srekli devam etmi, hatta 892den sonra daha da sk bir hale gelmitir.
934 ylnda Bizansa yaplan seferde Peenek birliklerinin de hazr bulunduu ve seferin
komutanln yaptklar bilinmektedir43.
Peenek zmreleri Macaristana kuzeyden, doudan ve gneyden olmak zere
ynden gelmilerdir. Gneyden gelen Peenekler Demirkap yoluyla, doudan gelenler Karpat
Dalarnn gney geitlerini takiben Maros ve Szamos nehirlerini takip ederek bat ynnde
ilerlemiler, Meszes Kaps yoluyla Erdel, Sebes-Krs ve Szamos ovalarna gelmilerdir. Son
grubu Karpat Dalarn Seret ve Prut nehirlerinden geerek Tisaya gelen Peenekler
oluturmutur. Peeneklerin Tisa blgesine girileri rpd zamanna, yani X. yzyln bana
denk gelmektedir. X. yzyln ortalarna doru Macarlarn kuzey komular artk
Peeneklerdir. Macar reisi Zolta (907-947) onlar bir Alman hcumuna kar koymak zere
bat snrnda Fert gl boyuna yerletirmi ve olu Taksonya buradan bir kz almtr.
Taksony (950li-960l yllar/970 civar) zamannda birok Peenek boyunun Macaristana
geldii, balarnda Tanuzaba isimli bir reislerinin bulunduu ve kuzey Macaristanda Kemej
arazisine yerletirildikleri bilinmektedir. Tanuzabann olu Macarlar Hristiyanla getii ve
Tanuzaba Hristiyan olmay reddettii srada doduu iin Trk ad verme geleneine gre

39

Rsonyi, Trk Devletinin Batdaki , 22; Rsonyi, Tarihte Trklk, 131; Plczi, age, 9-11. Ayrca
Peenek boy ve kale isimleri iin bkz: Vrs, Peeneklerin Dili ve Erken Tarihi zerine Notlar, age,
1221-1232.
40
Konstantinos Porphyrogennetostan aktaran Vsary, age, 231; Kiszely, age, 69; Vrs, age, 1219.
41
Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda , 55; Vrs, age, 1220.
42
Rsonyi, Trk Devletinin Batdaki , 22-23; Rsonyi, Tarihte Trklk, 131; Rsonyi, Dou
Avrupada Trklk, 97-98; Smer, age, 213; Plczi, age, 10.
43
Kurat, Peenek Tarihi, 241.
History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

147

Gkhan Dilba

isyan anlamna gelen rknd adn almtr44. Gesta Hungarorum bu olaydan yle
bahseder45:
Bu srada Peenek topraklarndan ynetici soya mensup bir yiit gelmiti. smi
Tanuzaba idi: rkndn babas ve Tomaj soyunun atasyd. Hkmdar Taksony
kendisine Tisa nehrine kadar Kemej civarnda yerleecek topraklar vermiti; burada
imdi Abd nehir geidi bulunuyor. Bu Tanuzaba hkmdar Taksonyun torunu Kral Aziz
Istvn zamanna kadar yaamt. Takdis edilmi Kral Istvn, Tanrnn emirlerini vaz ve
Macarlar vaftiz ettiinde, inancna sadk kalan Tanuzaba Hristiyan olmay reddetti;
kendisi ve kars Hristiyan olarak ve sann himayesinde ebediyete kadar yaamamak
iin hayattayken karsyla birlikte Abd nehir geidine defnedildi. Fakat olu rknd bir
Hristiyan olarak ebediyete kadar sann himayesinde yaayacaktr.
Gesta Hungaroruma gre 931 ylnda reis Zolta lkenin snrlarn izmi ve
Peenekleri snr muhafz olarak grevlendirmitir46:
Macaristann snrlarn izdi: Bizansllar ynnde tamamyla Vaszil Kaps
ve Srp lkesine kadar, batya doru tamamyla Spalato ehrinin bulunduu denize
kadar; Almanlar tarafnda ise tamamyla Gncl kprsne kadar. En son blgede
bykbabas reis lmosla Pannoniaya gelen Ruslarn grevi olarak belirlenmi olan
bir kale ina ederler. Ayn snrda gelecekte herhangi bir zamanda zerlerindeki acdan
dolay kzgn olan Almanlar, Macarlarn snrlarn mahvetmesinler diye bir hayli
Peenei de lkesinin korunmas iin Mosony isimli batakln tesine yerletirmiti.
eklerin tarafnda ise snr bilhassa reisleri Macaristann reisine yllk vergi demesi
kouluyla Morva rmana kadar belirlemiti. Ayn ekilde Lehlerin tarafnda daha
nceden Bngrin olu Borsun yapt gibi lkenin snrn Ttra Dann yanna
koymutu.
Peeneklerin Macaristana ilk defa ne zaman geldikleri tam olarak bilinmemekle
beraber, Macar ynetici tabakasnn Peeneklerin yksek askeri kabiliyetlerini iyi bildiinden
Peenek zmrelerini kendi hizmetlerine almak iin zel bir gayret gsterdikleri rahatlkla
anlalabilir. Peenekler askerlik yaparak devlete olan borlarn dyorlar ve vergi
vermiyorlard. Peeneklerle beraber Macar topraklarna Ouzlar, Berendiler ve Kumanlar da
gelmi; ancak bunlar birbirine kartndan en ok isimleri geen Peenekler olmutur.
Peeneklerin Macaristana en son 1123 ylnda geldii bilinmektedir. Bu zmrenin 1122de
Bizans mparatoru Ioannes Komnenos (1118-1143) tarafndan Berce yannda yenilen
Peenekler olduu anlalmaktadr. Macar kronik yazar Jnos Thurczye (1435?-1489?) gre
Macar Kral II. Istvn (1116-1131) 1123 ylnda bu Peenek zmresini memnuniyetle kabul
etmi ve onlara Macarlardan daha ok deer vermitir. Btn bu bilgilerden Peeneklerin
Macaristana girilerinin bir buuk-iki yzyl kadar srdn anlayabiliriz47. Yerleim
44

Rsonyi, Tarihte Trklk, 134; Ycel, age, 1271-1272, 2. dipnot.

Pais-Gyrffy, age, 132-133; Vsary, age, 234; Plczi, age, 13.
46
Pais-Gyrffy, age, 131-132; Kurat, Peenek Tarihi, 242-243; Eckhart, age, 42; Rsonyi, Tarihte
Trklk, 133-134; Plczi, age, 14; Tibor Futala, Marek, Milo: Besenyk s uzok Szlovkia mai
terletn,
Kisebbsgkutats,
12.
vf.
4.
sz.
(2003):
850-851,
http://www.hhrf.org/kisebbsegkutatas/kk_2003_04/cikk.php?id=1096 (ET: 22.05.2012)
47
Kurat, Peenek Tarihi, 243, Plczi, age, 14.
45

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

Macar Tarihinde Peenekler

148

alanlar arlkl olarak Tuna tesinde Fert ve Rba; Tolna ve Fejr illerindeki Srvidkti.
Balaton glnn gneyinde ve Tuna-Sava blgesinde de Peenekler vard. Biharda, Krs
nehri civarnda ve Tisa nehrinin orta blgesinde de yine Peenek zmreleri bulunmaktayd48.
Peenekler daha rpd zamannda Macaristann bat snrlarna, Sopron ve Mosony
blgelerine iskn edilmiti. Macar-Alman snr blgesine birbirine paralel iki hat eklinde
yerletirilen Peenekler bu snr hattnn gvenliini salad gibi, ayn zamanda askeri
yetenekleri ile de Macar Krallnn dier ynlerdeki hasmlar zerinde de caydrc bir
etkiye sahipti. Macarlar, Aziz Istvn devrinde Slovakyaya doru yaylmaya balaynca bu
sahalara da gvenlii salamak amacyla sava kabiliyetleri stn olan Peenek zmreleri
yerletirmilerdir. Peenekler, Macaristann kuzeyinde de Saj nehri boyunca Mtra ve Bk
Dalarna kadar olduka geni bir alanda yurt tutmulardr. Aziz Istvn devrinde Szamos
nehrini takiben Erdelin bat ksmn iine alarak gneydeki Tordadan geip Maros ovasna
inen ve Olta yannda Erdel Alplerine kadar uzanan Macaristann dou snrn yine
Peenekler koruyordu. Snr boylarnda ikamet eden Peeneklerden baka lkenin i
ksmlarna yerletirilen Peeneklerin en byk zmresini gneyden gelecek tehditleri nlemek
amacyla Fejrvr-Tolna blgesine yerletirilen Peenek zmreleri oluturuyordu. Kemej
arazilerinde oturan Peenekler lkenin i ksmlarnda yaayan ikinci byk grubu, Tisann
sol kolu olan Aranka civarnda ikamet eden Peenekler ise nc byk grubu tekil
ediyordu49.
Macar Kral I. Lajosun (1342-1382) 1369 ylndaki bir fermannda Peeneklerin
yaptklar hizmet vurgulanmaktadr: Fideles Bisseni nobiles, et conservarunt, servitia que
debita.50 Macar dilbilimcisi Istvn Kniezsaya (1898-1965) gre Macar Krallnn Orta a
belgelerinde Peenekler snr muhafz olarak grlmezler. Ona gre Mosony, Sopron ve
Gyrde XI-XIII. yzylda saylar ok deildir ve 1224 ylndaki bir kayda gre de artk saray
ahalisi arasnda saylmaktadrlar51.
Peenekler, Macaristann aa yukar her yerine yerlemiler ve lke savunmasnda
nemli roller stlenmilerdir. Peenek zmrelerinin Macar krallarna askeri bakmdan byk
yararlar salad ve Macar devletinin ilk zamanlarnda dmanlar karsnda salam bir
ekilde durmasnda byk yararllklar gsterdikleri bilinen bir gerektir. Peenekler, rpd
Hanedanl (1001-1301) krallarna yakn durmular ve onlar desteklemilerdir. Peeneklerin
Macar ulusal tarihine olan etkileri youn bir ekilde XII. yzyla kadar srmtr. Macar
devletinin temellerinin salamlamas, feodal dzenin kurulmas, doudan yaklamakta olan
Mool dalgas sonucu Peenek zmrelerine ana yurttan yeni katlmlarn olmamas,
Macaristanda bulunan Peeneklerin Macarlamas ve Hristiyanl kabul etmesi zerine
Macar tarihinde Peeneklerin etkisi azalmaya balar52. XIII. yzyla ait Macar kaynaklarnda
48

Vsary, age, 234; Rsonyi, Tarihte Trklk, 133, Futala, agm, 850; Plczi, age, 16.
Kurat, Peenek Tarihi, 244-248. Peeneklerin Macaristandaki yerleim yerleri hakknda ayrca bkz.
Eckhart, age, 42; Rsonyi, Tarihte Trklk, 134-135; Vsary, age, 234; Rsonyi, Trk Devletinin
Batdaki , 26; Takcs, agm, 199-203; Kiszly, age, 70; Gbor Hathzi, Besenyk s kunok a
Mezfldn, Ed. Havassy Pter,
Zdul sasok, (Gyula: JAVIPA Nyomda, 1996), 37-48,
http://mek.oszk.hu/07500/07579/07579.pdf (ET: 18.06.2012)
50
Kurat, Peenek Tarihi, 249-250.
51
Plczi, age, 14-15.
52
Kurat, Peenek Tarihi, 250-251.
49

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

149

Gkhan Dilba

Peeneklerin ad gitgide daha seyrek anlmaya balanr. Bir sre daha zellikle orduda grev
aldktan sonra Macar tarihinden izleri artk tamamen silinmitir.
Peenekler Macarlarla birlikte ilk defa 1052 ylnda Alman Kral III. Henrike (10391056) kar yaplan savata ortaya karlar. 1116da (veya 1118de) Olsava yannda Macar
Kral II. Istvn ve ek Kral I. Vladislav Ulszl (1109-1125) arasnda gerekleen savata
Peeneklerin II. Istvnn yannda yer ald grlr. Peenekler 1146 ylnda II. Gzann
(1141-1162) Avusturya Prensi Henrik Jasomingott (1141-1177) ile Lajta yannda yapt
arpmaya da Macar saflarnda katlmlardr53. 1150 ylnda Srplarn Bizansla yaptklar
muharebeye yardmc kuvvet olarak gnderilen Peenekler, bu tarihten sonra Macar
kaynaklarnda askeri birlik olarak anlmazlar54. zellikle II. Istvn ve II. Gza zamannda
Peenekler Sekellerle beraber Macar ordusunun hafif svari ktalarn ve nc kuvvetlerini
oluturmular, ayrca snrlardaki karakollarda da grev almlardr55.
Macar devlet tekilatnn ve siyasi yapsnn ekillenmesine paralel olarak Peeneklerin
de gebelikten yerleik hayata gemeye baladklar ve Macar asilzadelerinin hizmetinde yer
aldklar grlmeye balanr. Macar corafyasnda steplerin ve bataklklarn bulunuu
Peeneklerin bir sre daha yar gebe de olsa eski yaamlarn devam ettirmelerine olanak
vermitir. 1339 ylndaki bir ferman Leitha snrndaki Peenekleri seri atlar ile sefere giden
ve kabile halinde yaayan bir zmre olarak gstermektedir56. Ancak her ne olursa olsun
sonuta btn Peenek zmreleri yerleik hayata gemi ve Hristiyanl kabul etmitir.
Csamul (1231, Sar qui vocatur chamul, amurlu yer), Cst (iki derenin birletii
slak yer), Korhnydan (istihkm, ylm toprak) oluan yer adlar, Tebe=tepe, Balkny
(sulak yer), Tokj (nehir kvrm veya orada bulunan orman) kelimeleri Macaristan
corafyasnda Peeneklerden kalan izleri korumaktadr. Peenek ahs adlarndan oluan yer
adlarna rkny, Tbrcsk, Karcsa vb. rnek olarak verilebilir. Peenek boy adlarndan
kalanlara ise Tomaj, Eger kalesinin yaknnda Maklr, gney Erdelde ise Tatran rnek olarak
gsterilebilir. ki Peenek reisinin ad da Tatrandr. Yeni kurulmakta ve Avrupa corafyasna
salam bir ekilde yerlemek isteyen Macar Krallnn derbentler ve ormanlar arasndaki
otlaklara ve dzlklere Peenekleri dank bir halde yerletirdii ak bir ekilde bellidir.
Karpatlarn tesindeki sahalarda da Peenek kavimleri vardr57.
1345te Marostan gneye doru Csand eyaletinde bulunan bir Peenek kynde hl
eski gelenee gre seferberlik halinde bulunan Peeneklerden bahsedilir. Burada yaayan
Peenek soylularna Kral I. Ljos (1342-1382) birtakm ayrcalklar vermi, Kral Sigismund
Zsigmond (1387-1437) ve Kral II. Ulszl (1490-1516) ise bu ayrcalklar glendirmitir.
1404-1406 yllar arasnda Dalmaya, Hrvatistan ve Slavonyann yneticisi yine bir
Peenektir. Macar sarayna giren Peenekler arasnda Kral II. Andrsn kral naipliini
yapanlar olduu gibi, Kralie Mriann saray adamlar arasnda da yine Peenek soylu olanlar
bulunuyordu. Btn bunlardan baka modern Macar edebiyatnn kurucularndan Gyrgy

53

Lszl Erdlyi, A szkelyek eredete, (Kolozsvr, Szent Bonaventura Knyvnyomda, 1918), 6,

http://mek.oszk.hu/05000/05086/05086.pdf (ET: 12.12.2012); Kurat, Peenek Tarihi, 252; Krist vd,
age, 58, 62.
54
Kurat, Peenek Tarihi, 252.
55
Erdlyi, age, 11; Rsonyi, Tarihte Trklk, 134; Rsonyi, Dou Avrupada Trklk, 98; Futala, agm,
850; Doan, agm, 4; Hman, Szekf, age.
56
Kurat, Peenek Tarihi, 253.
57
Rsonyi, Tarihte Trklk, 134; Rsonyi, Dou Avrupada Trklk, 99; Rsonyi, Trk Devletinin
Batdaki , 26-27.
History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

Macar Tarihinde Peenekler

150

Bessenyeinin (1747-1811) de soy ismine baklrsa Peenek kkenli olduu anlalr58. XII.
yzylda Kral Klmn (1096-1116) zamannda Macar feodal yapsnn tamamlanmasyla
beraber Peenekler de artk yerleik yaama uyum salamlar, ticaretle uramaya
balamlar; hazinedarlk, mbairlik ve hekimlik gibi grevler stlenmilerdir. XIII-XIV.
yzyllarda bir ksm Peenek Macar asilzade snf arasnda itibar kazanp ykselmi ve Macar
toplum yaamnn asli unsuru haline gelmitir59. XV. yzylda Macaristandaki Peeneklerin
son eleri de Macar zmrelerinin iinde eriyip kaybolmutur. Btn bunlardan Peenek
zmrelerinin askerliin haricinde Macar toplum ve devlet yaamnda da nemli grevler
stlendikleri rahatlkla anlalabilir.
Sonu
Macar dili Ural-Altay dil ailesinin Fin-Ugor grubunun Ugor koluna dhildir.
Macarlarn dilsel anlamda en yakn akrabalar Finler, Estler, Ostyaklar ve Vogullardr. FinUgor ve Samoyed topluluklarndan oluan Ural Kavminin ana yurdu Ural Dalardr ve bu
kavim M.. 10.000-4000 yllar arasnda Ugor Dili konuuyordu. M.. 4000 ylnda bu
birlik dalr ve Fin-Ugorlar Volga ve Kama nehirleri arasna gelirler. Avc ve toplayc olan
Fin-Ugorlarn birlii de M.. 2000 ylnda dalm, ardndan 1000 ylnda Ugor birlii de
dalnca Macarlar tek balarna tarih sahnesine kmlardr. Birlikten ayrlan Macarlarn ana
yurdunun neresi olduu tartmaldr. Volga nehri (Magna Hungaria) olduu ynndeki
grlerin yan sra Bat Sibirya olduu eklinde de grler vardr. Hun aknlar sonucu batya
itilen Macarlar, Volga boylarnda Onogur-Bulgar kavimleriyle temas kurmu ve yaam
biimlerini deitirerek atl-gebe yaama adapte olmulardr. Bat dillerinde Macarlar iin
kullanlan Hungarus, Ungarn, Hungary, Ungri, Ungar, Hongrois, Venger szcklerinin
kkeni de Onogur kavim ismine dayanr. Macarlar VII. yzylda Hazarlarn hkimiyetine
girmilerdir. Peenek basks sonucu Levedia diye adlandrlan Karadenizin kuzeyindeki
sahalara gelmiler, IX. yzylda ise yine Peenek basks sonucu Dinyeper ve Dinyester
nehirleri arasndaki Etelkz blgesine yerlemiler ve Yahudi inancn benimsemi olan Hazar
kaanndan memnun olmayp Hazarlara kar isyan etmi ancak yenilerek Macarlara katlm
olan Kabarlar ile beraber Hazar Kaanlndan ayrlmlardr. Yedi boydan oluan Macarlar
ve onlara katlan Kabar boyu kendilerine bir prens semiler ve uzun yllar Hazar
Kaanlnn egemenliinde yaadklarndan ikili hkmdarlk sistemini benimsemilerdir.
Buna gre Kende diye adlandrlan esas hkmdar Levedi, Gyula denilen ikinci hkmdar
ise lmostur. Macarlar, Peenek ve Bulgar saldrs sonucu rpadn nderliinde 896 ylnda
Karpatlar Havzasna girmiler ve bu corafyaya yerlemilerdir60.
Macarlar Alan kkenli Yaslara, Trk Peeneklere ve Kumanlara Macar kltrnn
ykselmesinden ziyade bunlarn Macar unsurlar arasnda erimesi sonucu etnik zelliklerinin
58

Kurat, Peenek Tarihi, 253-254; Plczi, age, 16.

Rsonyi, Tarihte Trklk, 134; Hathzi, age, 47.
60
Gngrm, age, 19, 21; Doan, agm, 2-3; Takcs, IX. Yzylda Hazarlar, Peenekler ve Macarlar,
age, 880; Ligeti, age, 345; Ayrca bkz. F. Eckhart, age, 1-9; Hicran Akn, Nmethe Gre En Eski
Trk-Macar Mnasebetleri, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi (Atatrkn
100. Doum Ylna Armaan) C. XXX-Say 1-2, (Ocak 1979-Haziran 1982): 3,
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1049/12653.pdf (ET: 12.04.2012)
59

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

151

Gkhan Dilba

kuvvetlenmesini ve daha salam temellere oturmasn borludurlar61. Hunlardan sonraki kavim

hareketlerinin hepsi Karpatlar Havzasnda son bulmu ve yzyllar sonra ancak Macarlarn
batya yaptklar aknlarla Karpatlar Havzasnn tesine tanabilmitir. Avarlarn,
Peeneklerin, Kumanlarn, Tatar-Moollarn ve Macarlarn bat ynndeki son istasyonu
daima Karpatlar Havzas olmu, bu sahada nihai olarak yerleen ve bir devlet kuran Macarlar
olmutur62. Peeneklerin Macarlara kar basklar olmasayd da Macarlar er veya ge
Karpatlar Havzasna girecekler ve burada yerleme imknlar arayacaklard. Tarih boyunca
Karpat Dalarnn dou eteklerine gelen her kavim bir ekilde buray amaya ve Karpatlar
Havzasna girmeye almtr. Peeneklerin basks bu doal sonucu yalnzca
abuklatrmtr63.
Macarlarn Peenek basks altnda batya doru hareket etmesi Avrupann tarihini
deitirmitir. Macarlar, Slav kavimler tarafndan igal edilmi olan blgelerin ortasna, Gney
Slavlarn Kuzey ve Dou Slavlarndan ayran bir kama gibi Karpatlar Havzasna
yerlemilerdir. Tuna ve Tisa havzasn igal eden Macar boylar Polonya ve Bohemyadaki
Slavlar ile Balkanlardaki Slav zmreleri arasndaki balanty keserek Slav unsurlar Avrupa
ilerine sokmamlardr. Bu durum Avrupada farkl bir siyasi yaplanmaya zemin hazrlam
ve Avrupa tarihini farkl bir yne srklemitir64. Macarlarn yurt kurmasnn siyasi nemi
hakknda ek tarihisi Frantiek Palack (1798-1876) yle der65:
Macarlarn hcumu ve Macaristanda yerlemesi Avrupa tarihinde en vahim
neticeler douran hadiselerden biridir ve Slavln binlerce yl iinde urad en byk
bahtszlktr. Batda Frank Monarkhias Romann nfuzu ile nasl byd ise, douda
ayn ekilde Bizans hegemonyas altnda benzer bir Slav imparatorluu vcuda gelebilir
ve Dou Avrupann nfuzu bin yldan beri kendi hissesine denden tamamyla baka
olurdu. Fakat Macarlarn bu gelimekte olan tekilatn merkezine atlmalar ve onu
ezmeleri yznden bu imknlar bir daha canlanmamak zere mahvolmutur. Byk
kabilenin henz birlemek zere olan azalar yeniden ayrlmlar, aralarna sokulan
kuvvetli yabanc unsur onlar corafya bakmndan da birbirlerinden ayrd iin tekrar
sratle yabanclamlardr.
M.. 4000lerden itibaren mstakil ekilde balayan Macar tarihi, Macarlarn Hazar
Kaanlna bal olarak yaamas, Hazarlarn desteiyle reisleri rpdn nderliinde bir
boy birlii haline gelmeleri, Peeneklerin Macarlar Levedia ve Etelkz sahalarndan
kartmas, Macarlarn Karpatlar Havzasna gelmesi, Hristiyanl kabul etmesi ve bu
corafyada bir devlet yaps iinde tekilatlanmas aamalarndan geerek ekillenmitir.
Peeneklerin Macar boylarn Levedia ve Etelkz sahalarndan batya doru ge zorlamas ve
Karpatlar Havzasna girmeye mecbur brakmas Macar tarihinin nemli krlma noktalarndan
birini oluturmutur. Macaristan corafyas tarih boyunca Macarlardan nce de ilerinde Trk
kavimlerinin de olduu birok kavime ev sahiplii yapm ve bu kavimler birbiri zerine
ylarak belli bir kltr ve tarih birikimi meydana getirmilerdir. Peeneklerin Macaristana
gelmesiyle birlikte bu sre daha da ivme kazanmtr. Peeneklerin ilk nce Macar ordusu
61

Eckhart, age, 49.

Vsary, age, 91.
63
Vsary, age, 232; Gngrm, age, 22; Smer, age, 213; Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda , 44; Rsonyi,
Trk Devletinin Batdaki , 21-22; Rsonyi, Tarihte Trklk, 130.
64
Kurat, IV-XVIII. Yzyllarda , 47; Ostrogorsky, age, 239.
65
Frantiek Palackden aktaran Eckhart, age, 12.
62

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

Macar Tarihinde Peenekler

152

iinde, ilerleyen yllarda ise Macar siyasi ve toplum yaamnda nemli roller stlenmelerine
paralel ekilde Macarlarn giderek glendii, snrlarn daha dzenli ekilde kontrol altna
ald ve hasmlar karsnda salam bir ekilde ayakta durduklar grlr. Bunun yan sra
Macarlar zaman zaman glkler ortaya km olsa da toplumsal ve siyasi yaplanmalarn
hzl ve kararl bir ekilde gerekletirmilerdir. Peenekler, Macar ulusal ve kltr tarihinde
olduu kadar Macar corafyasnda da kalc izler brakm; Macar toplum ve devlet yapsnn
daha salam, daha renkli ve daha bilinli bir yapya kavumasnn temel unsurlarndan birini
oluturmulardr. Peenekler gibi zellikle askeri bakmdan stn olan bir Trk boyunun
Macar tarihinin en hassas dnemlerinden birisinde Macaristan corafyasnda bulunmas
Macarlar asndan gerekten byk bir anstr. Bu byle gereklemeseydi Macar tarihi belki
de baka bir yne doru gidebilirdi. Peeneklerin Macar ulusunun kltr paletini daha renkli
ve daha canl bir hale kavuturduuna phe yoktur. Karpatlar Havzasna kesin ekilde
yerleen Macarlar, Peeneklerin zellikle askeri alandaki katklaryla bir devlet kurmu ve
ilerleyen yllarda Avrupa tarihinin akn deitirecek birtakm olaylarn aktrleri arasnda yer
almay baarmlardr.
Kaynaklar
Artamonov, M. . Hazar Tarihi Trkler, Yahudiler, Ruslar. ev: D. Ahsen Batur.
stanbul: Selenge Yaynlar, 2. Bask, 2004.
Blint Zoltn Takcs, IX. Yzylda Hazarlar, Peenekler ve Macarlar, Trkler
Ansiklopedisi, C. 2, ss. 869-881. Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, 2002.
www.akpulat.net/?p=3323 (ET: 11.04.2012)
. , A Magyar Honfoglals Elzmnyeirl, Savaria, 27 (2002): 199211. http://www.nadasymuzeum.hu/pdf/287.pdf (ET: 29.03.2012)
Bloch, Marc. Feodal Toplum, ev. Mehmet Ali Klbay, Ankara: Opus Yaynlar, 3.
Bask, 1998.
Eckhart, F. Macaristan Tarihi. ev. brahim Kafesolu. Ankara: Trk Tarih Kurumu
Basmevi, 2. Bask (Tpk Basm), 2010.
Erdlyi, Lszl. A Szkelyek Eredete. Kolozsvr: Szent Bonaventura Knyvnyomda,
1918. http://mek.oszk.hu/05000/05086/05086.pdf (ET: 12.12.2012)
Faruk Smer, Peenekler, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C. 34, ss. 212214. stanbul: Trkiye Diyanet Vakf Yayn Matbaaclk ve Ticaret letmesi, 2007.
Futala Tibor, Marek, Milo: Besenyk s uzok Szlovkia mai terletn,
Kisebbsgkutats, 12. vf. 4. sz. (2003): 850-851. http://www.hhrf.org/kisebbsegkutata
s/kk_2003_04/cikk.php?id=1096 (ET: 22.05.2012)
Gbor Vrs, Peeneklerin Dili ve Erken Tarihi zerine Notlar, Trkler
Ansiklopedisi, C. 2, ss. 1213-1244. Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, 2002.
www.akpulat.net/?p=3323 (ET: 11.04.2012)
Grousset, Ren. Bozkr mparatorluu Attila-Cengiz Han-Timur. ev. M. Reat
Uzmen. stanbul: tken Neriyat, 1996.
Gngrm, Naciye. Macaristanda Deiim ve Demokrasiye Gei (1989-2009).
Ankara: Kksav, 2010.

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

153

Gkhan Dilba

Hathzi, Gbor, Horvth Andrs Plczi, Lszl Selmeczi & Pter Havassy.
Besenyk s kunok a Mezfldn Ed. Pter Havassy. Zudl sasok, (Gyula: JAVIPA
Nyomda, 1996), 37-56. http://mek.oszk.hu/07500/07579/07579.pdf (ET: 18.06.2012)
Hicran Akn, Nmethe Gre En Eski Trk-Macar Mnasebetleri, Ankara
niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi (Atatrkn 100. Doum Ylna
Armaan),
C.
XXX-Say
1-2
(Ocak
1979-Haziran
1982):
1-6.
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1049/12653.pdf (ET: 12.04.2012).
Hman, Blint, Gyula Szekf. Magyar Trtnet. Budapest: Kirlyi Magyar Egyetemi
Nyomda, 1928. http://www.elib.hu/00900/00940/html/ (ET: 17.12.2012)
smail Doan, Macar Ulusal Kimliinin Oluumunda Trk Etkisi, Ankara
niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi, 47, 2 (2007): 1-12,
acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/4624/5138.pdf (ET: 28.06.2012)
Kiszely, Istvn. A Magyar Np strtnete (Mit adott a magyarsg a vilgnak).
[Basm yeri ve tarihi belirtilmemi). http://mek.oszk.hu/06400/06403/# (ET: 16.03.2012)
Krist, Gyula, Jnos Barta & Jen Gergely. Magyarorszg Trtnete Elidktl 2000ig. (Basm yeri belirtilmemi): Pannonica Kiad, 2002.
Kurat, Akdes Nimet, Peenek Tarihi. stanbul: Devlet Basmevi, 1937.
. , IV-XVIII. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve
Devletleri. Ankara: Murat Kitabevi Yaynlar, 2. Bask, 1992.
Ligeti, L. Bilinmeyen Asya. ev. Sadrettin Karatay. Ankara: Trk Tarih Kurumu
Basmevi, 1986.
Matuz, Zoltn. t Az jhazba. A magyar nemzet trtnete Levditl 1050-ig.
http://ww3.szentes.hu/honfoglalas/ (ET: 10.04.2012)
Mualla Uydu Ycel, Balkanlarda Peenekler, Trkler Ansiklopedisi, C. 2, ss. 12561276. Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, 2002. www.akpulat.net/?p=3323 (ET: 11.04.2012)
Orhan Sezin (Kurulay), Hudd El-leme Gre 10. Asrda Trk Boylar, Marmara
niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2007,
http://www.belgeler.com/blg/15j7/hudd-el-lem-e-gre-10-asirda-trk-boylari-according-hududel-lem-turkish-clans-in-10th-cetry (ET: 27.03.2012)
Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. ev. Prof. Dr. Fikret Iltan. Ankara: Trk
Tarih Kurumu Basmevi, 4. Bask, 1995.
Pais, Dezs, Gyrgy Gyrffy. Anonymus-Gesta Hungarorum. Budapest: Magyar
Helikon, 1977.
Plczi, Horvth Andrs, Gbor Hathzi, Lszl Selmeczi & Pter Havassy. Nomd
npek a kelet-eurpai steppn s a kzpkori Magyarorszgon Ed. Pter Havassy. Zudl
sasok, (Gyula: JAVIPA Nyomda, 1996), 9-36, http://mek.oszk.hu/07500/07579/07579.pdf
(ET: 18.06.2012)
Rsonyi, Lszl. Trk Devletinin Batdaki Vrisleri ve lk Mslman Trkler (Yayna
Hazrlayanlar: . K. Seferolu, Adnan Mderrisolu). Ankara: Trk Kltrn Aratrma
Enstits Yaynlar, 1983.
. , Tarihte Trklk. Ankara: Trk Kltrn Aratrma Enstits
Yaynlar, 3. Bask,1993.
. , Dou Avrupada Trklk. (Notlarla yayna hazrlayan: Dr. Yusuf
Gedikli). stanbul: Selenge Yaynlar, 2006.
Roux, Jean-Paul. Trklerin Tarihi. Pasifikten Akdenize 2000 Yl. ev: Aykut
Kazancgil, Lale Arslan-zcan. stanbul: Kabalc Yaynevi, 5. Bask, 2008.

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013

Macar Tarihinde Peenekler

154

Vsary, Istvn. Eski Asyann Tarihi. ev: smail Doan. stanbul: tken Neriyat,
2007.

History Studies
A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK
Volume 5/2 2013