UNIVERZITET U SARAJEVU

PRAVNI FAKULTET

Borovina Amina
erkez Emina
Hodi Fazila

AUSTRIJSKI GRAANSKI ZAKONIK

MENTOR:
VII ASS. EDIN HALAPI
SARAJEVO, 2009.

UNIVERZITET U SARAJEVU
PRAVNI FAKULTET

AUSTRIJSKI GRAANSKI ZAKONIK

(SEMINARSKI RAD)
PREDMET: MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE

MENTOR:
VII ASS.EDIN HALAPI

SARAJEVO, OKTOBAR 2009. GODINE

SADRAJ
1. HISTORIJSKE OKOLNOSTI........................................................................................4
2. KODIFIKACIONI RAD U HABZBURKOJ MONARHIJI........................................7
3. POSTANAK GRAANSKOG ZAKONIKA................................................................9
4. IZVORI OPTOG GRAANSKOG ZAKONIKA.....................................................10
5. SADRAJ I SISTEM OPTOG GRAANSKOG ZAKONIKA...............................11
6. STIL OPTOG GRAANSKOG ZAKONIKA.........................................................12
7. UTICAJ I RECEPCIJA OPTOG GRAANSKOG ZAKONIKA.............................13
8. ZAKLJUAK...............................................................................................................14
9. LITERATURA.............................................................................................................15

1. HISTORIJSKE OKOLNOSTI
Poraeni u Njemakoj, Habzburgovci se se okrenuli svojim nasljednim zemljama Austriji, ekoj, Ugarskoj, Hrvatskoj, Tripolu, Kranjskoj, Korukoj, tajerskoj. Tu su lake
izlazili na kraj sa lokalnim plemstvom, koje je poslije Mohake bitke 1526. godine u Ugarskoj
i Hrvatskoj samo izabralo Habzburgove za svoje kraljeve. Ratovi sa Turskom su se produili i
narednih vijekova, a kao posljedica tih sukobljavanja u XVI vijeku je formirana Vojna krajina
sa sjeditem u Karlovcu i Varadinu. U njoj su se uglavnom naseljavali Srbi iz dijelova koji su
bili pod turskom vlau, kao vojnici koji su za odbranu od Turaka od drave dobijali zemlju
kao platu. Ratovi Austrije sa Turskom su zahvatili Srbe u Srbiji, koji su poslije velikog
naleta austrijske vojske, na iju su se stranu stavili, morali da se s njom povuku preko Save i
Dunava pred osvetnikom protivofanzivom Turaka (tzv.Velika seoba Srba iz 1690. godine).
Poslije jo nekoliko velikih sukobljavanja, tek je Beogradskim mirom iz 1739. godine
postavljena granica izmeu Austrije i Turske na Savi i Dunavu, kada se veliki broj Srba seli na
austrijsku stranu pod vodstvom patrijarha Arsenija IV Jovanovia.
Poslije ratova s Turskom, Austrija postaje jedna od zemalja prosvijeenog
apsolutizma. Put su utrle reforme Marije Terezije (1740-1780). Njima je uvrena vlast
monarha, formirali su centralni dravni organi - dravni savjet i ministarstva, prestalo je
sazivanje plemikih sabora, ali je i bitno poboljan poloaj seljaka, ogranieni su feudalni
nameti, uvoene su obrazovne ustanove. Marija Terezija je formirala i prvu komisiju iji je
zadatak bio da sastavi zbornik graanskog prava. On je trebalo da vai na cjelokupnoj
teritoriji nasljednih habzburkih zemalja, a primjenivao bi se na sve teritorije i na sve graane
podjednako, ime bi se suzbio pravni partikularizam. Tako je 1766. godine nastao tzv. Codex
Theresianus, baziran na pandektnom pravu. Ali s obzirom na to da je bio preopiran i prilino
nejasan, carica ga nije prihvatila. Ipak, rad na kodifikaciji se nastavio i poslije njene smrti.
Reforme njenog sina Josipa II (1780-1790), reflektujui prosvjetiteljske ideje koje su
nagovjetavale Francusku revoluciju, bile su jo radikalniji udar na feudalne privilegije, u
korist graanstva. Proglaena je jednakost svih graana pred sudom, a tzv. Patentom o
toleranciji iz 1781. god. uvedena je potpuna sloboda vjeroispovjesti i jednak pristup dravnim
slubama i nekatolicima pod uslovom da znaju njemaki jezik. Nastavljen je i rad na
kodifikaciji prava, koje je zapoet u vrijeme Marije Terezije. Objavljen je skraeni i neto
jasniji nacrt zakonika tzv. Jozefinski kodeks, koje je obuhvatio samo materiju o licima. S
obzirom na to da je nacrt bio nepotpun te je bio neophodan dalji rad na kodifikaciji.

Kraj Josipovih reformi je uslijedio kada je kratkotrajno na prijestolje doao njegov brat
Leoplod II. Od reformi svoga brata je odustao uplaen politikim dometima Francuske
revolucije, pod uticajima nezadovoljnog plemstva i crkve. Ipak, Leopold II je nastavio rad na
kodifikacijama graanskog prava, ukljuivi i razmatranje njegovog projekta sve pokrajine,
uene pravnike i profesore prava. Tek je dolazak na prestolje Franca II oznaio finalizaciju
projekta austrijske kodifikacije graanskog prava.
Ve za vrijeme Leopolda II je formirana nova komisija za sastavljanje graanske
kodifikacije koju je vodio jedan poznati profesor prirodnog prava iz Bea. Ni taj nacrt
zakonika, objavljen 1796. godine koji se u najveoj mjeri oslanjao na prirodno pravo nije bio
prihvaen. Novi car je 1801. godine zadatak povjerio novoj komisiji na ije je elo doao
sudija, ali i takoer profesor prirodnog prava na Pravnom fakultetu u Beu. To je bio Franc
fon Cajler. On je bio pod snanim uticajem prosvjetiteljskih ideja, ali i Kantovih uenja,
prema kome je pravo odreeno individualnom voljom koja je usklaena sa voljom drugih. Na
projektu kodifikacije je radio deset godina tako je zakonik od 1502 paragrafa objavljen tek
1811. godine.
Zakonik je napustio pandektnu tradiciju i prihvatio je institucionalnu podjelu prava na
tri glavne cjeline. Poslije kraeg uvoda, prvi dio je posveen licima odnosno statusnom pravu,
ukljuujui i porodino pravo. Drugio dio govori o svojini, ukljuujui i nasljedno pravo, ali i
dio o konkretnim i deliktnim obligacijama. Trei dio se odnosi na opte ustanove vezane za
lina prava i prava na stvari, a sadri i dio obligacionog prava, tako da ima mnoge osobine
tzv. opteg dijela, koji se obino nalazi na poetku kodifikacija u pandektnom sistemu.
Osnovni njegovi izvori su rimsko pravo, prirodno pravo, kanonsko pravo ali i opte
njemako pravo, kao i staro, feudalno, partikularno pravo pojedinih pokrajina. 1 Stil mu je
jasniji i razumljiviji u odnosu na prethodne projekte, ali je jezik ipak komplikovaniji i tei
nego u Francuskom graanskom zakoniku.
U poreenju sa francuskim Code civil, Austrijski graanski zakonik je u nekim
aspektima moderniji (poloaj ene je naelno povoljniji), ali je u nekim elementima
konzervativniji (npr. pod uticajem crkve, priznaje kao vaei samo crkveni, ali ne i graanski
brak). Zakonik nije prihvatio prirodnopravnu koncepciju da je kod kupoprodaje sam
1

Stanimirovi Bojislav, Avramovi Sima, Uporedna pravna tradicija, (Nonoms, Beograd 2008), str. 246

sporazum dovoljan za prenoenje svojine, nego i zahtjeva i spoljni element saglasnosti volje,
to podrazumjeva postojanje pravnog osnova i nana sticanja kao u rimskom pravu. Zakonik
je postavljao samo opta pravila, preputajui pojedinosti sudskoj praksi i tumaenju, tako da
je ostalo dosta pravnih praznina.
Zbog velikog broja pravnih praznina, Zakonik je esto bio noveliran. Najvea revizija
je zapoela 1904. god. na prijedlog Josefa Ungera, a okonana je novelama koje su donijete u
prvim godinama Prvog svjetskog rata. Tada je promijenjeno 200 paragrafa. Novelirani tekst se
primjenjivao u Sloveniji i Dalmaciji, a nenovelirani tekst u Hrvatskoj i Slavoniji. Iako je
njegov uticaj bio daleko manji od onoga koji je izvrio Code civil, Austrijski graanski
zakonik je ipak ostavio dubokog traga u Maarskoj, Rumuniju, ekoj i Poljskoj.
Primjenjivao se i u naim krajevima i to u Vojvodini i Bosni i Hercegovini. Meutim,
Austrijski graanski zakonik je vjerovatno najznaajniji za srpsku pravnu historiju, jer je
predstavljao osnov za presaivanje prilikom donoenja Srpskog graanskog zakonika iz 1844.
godine.

2. KODIFIKACIONI RAD U HABZBURKOJ MONARHIJI

Pod vladavinom Marije Terezije modernizovalo se Habzburko carstvo. U XVIII
vijeku sudstvo je bilo odvojeno od uprave a Direktorijumom se nazivao organ na kojem se
zasnivao rad uprave. Haugvicove reforme su bile te koje su dovele do ovakvog naina
ureenja drave. U ovom periodu zapoelo je ideja o kodifikovanju prava, a 1753. godine
osnovana je komisija koja je imala zadatak da saini zakonik kojim e biti izjednaeno i na
sigurne temelje postavljeno cjelokupno pravo. Pomenutu komisiju je osnovala Marija
Terezija. Praki profesor Aconi se nalazio na elu komisije. Nastavljen je rad na krivinom i
privatnom pravu, kao i ideja na kodofikaciji obje grane prava. Djelo privatnog prava je
nadmailo krivine zakonike. Drugi zakonici su bili visoko ocijenjeni meu strunjacima u
periodu od kraja XVIII do sredine XIX stoljea, iako se nisu mogli porediti sa velikim
vrijednostima Opteg graanskog zakonika koji je i dalje na snazi.
1753. godine izraen je plan kodifikacije privatnog prava od strane ve pomenutog Aconija
koji je smatrao da zakonik treba da se sastoji iz 3 djela : 1 : o LINIM PRAVILIMA
2: o STVARNIM PRAVIMA
3: o POTRAIVANJIMA
Stvaranje graanskog zakonika u Austriji kretalo se veoma postepeno i polahko. lanovi
komisije smatrali su da treba pronai pravo koje e biti zasnovano na razumu i normama koje
potiu iz razuma, te unijeti ih u zakonik i samim tim stei pravnu sigurnost. U toku 1756.
godine dolo je do zakljuka da se posebno odvoji rad na privatnom pravu koji je vodio Aconi
od rada na krivinom pravu koji je bio povjeren Holgeru. Obojica su eljela ubrzati rad,
meutim to im nije odmah polo za rukom jer se rad na kodifikovanju prava odvijao jako
sporo nego to je carica oekivala. Meutim, okolnosti su bile takve da je krajem 1760.
godine Aconi preminuo, te je njegov rad povjeren Cenkeru koji je oblikovao zbornik pod
nazivom Codex Theresianus 1766. godine, koji je naiao na brojne kritike (npr. da suvie lii
na udbenik, te da je obiman) tako da nije ozakonjen. Carica je vrsto odbila da ozakoni nacrt
nazvan po njenom imenu, te navodi sljedee razloge za koje smatra da su od vrlo bitnog
znaaja .
To su sljedei razlozi : a) treba izostaviti sve ono to nije zakonska norma
b) treba postii da zakon ne lii na udbenik
c) itav tekst treba skratiti
d) iz zakona treba izostaviti sve to je nedovoljno jasno ili dvosmisleno
e)zakoni treba da budu to jednostavniji
7

f) zakonik se ne treba zasnivati na normama rimskog prava, nego na

prirodnoj pravinosti.
injenica da se zakonik treba zasnivati na prirodnoj pravinosti 1722. godine je bila posebno
naglaena. Za razliku od rada na privatnom pravu, rezultati su ve bili oigledni na djelu
krivinog prava. Tako da je 31.12.1768. godine konano objavljen tzv. Constitutio criminalis
Theresiana. Rad na kodifikovanju privatnog prava se i dalje nastavlja, tako da je
sedamdesetih godina XVIII vijeka Horten izradio poseban odjeljak o porodinom i statusnom
pravu koji je 1.1.1787. godine stupio na snagu, te je ovo djelo nazvano Jozefinskim
zakonikom. Ali to i dalje nije znailo prestanak rada na kodifikovaju privatnog prava.

3. NASTANAK GRAANSKOG ZAKONIKA

U XVIII vijeku car Lepold II zahtijevao je od profesora Karl Antona fon Martinija,
bekog profesora prirodnog prava da nastavi i pobolja rad na Terziijanskom kodeksu jer je
ve postojei Jozefisnki zakonik mogao posluiti samo kao prvi dio. Profesor Martini bio je
pristalica Volfovoga pravca, te je u meuvremenu poeo sa radom, dakle kao profesor
prirodnog prava na Bekom univerzitetu. Dalje, profesor Martini nastavlja sa svojim
zadatkom te prepravlja norme Jozefinskog zakonika i sainjava prednacrt zakonika u tri djela.
1.1.1798. god Martini okonava svoj rad na zakoniku koji je stupio na snagu na
novosvojenom zemljitu u Zapadnoj Galiciji. Nakon smrti Martinija 1800. godine, njegovo
mjesto nasljeuje Franc fon Cajler koji je takoer bio profesor prirodnog prava i svakako
pristalica tog naunog pravca. Cajler na sebe preuzima obavezu preraivanja Martinijevog
zakonika te uspjeno zavrava taj zadatak. On smatra da zakonik treba da bude:
1) pravedan, jer zakonske norme proistiu iz Razuma koji nalae pravedno postupanje;
2) zakonik treba da bude sveobuhvatan i potpun (dakle, treba biti pronaeno rjeenje za
svaku situaciju ili spor koji se pojavi meu ljudima);
3) temelj za odgovor na sva drutvena pitanja jeste u ozakonjenju velikih naela
proisteklih iz Razuma.
Kao to smo ve naveli, Cajlerov ideal bila je pravednost i sveobuhvatnost ali i elastian i
drutvenim prilikama prilagoen zakonik. On smatra da je istinski stvoritelj prava Razum.
Dolazi pod uticaj Monteskijea i kae da zakonik jedne drave treba da odgovara prilikama
koje u njoj vladaju, tj. obiajima i navikama njenih itelja, njihovim uzbuenjima i vjeri, kao i
klimi i dravnom obliku i svemu to jednu dravu odlikuje i razlikuje od drugih.
Zakonik je proglaen 1. juna 1811. u Beu pod naslovom Allgemeines Burgerliches
Gesetzbuch fur die deutschen Erblander (Opti graanski zakonik za njemake nasljedne
teritorije), poznat po skraenici ABGB2

4. IZVORI OPTOG GRAANSKOG ZAKONIKA

2

Kari Fikret, Moderne pravne kodifikacije (Pavni fakultet, Sarajevo 2006) str.43

Jako je prisutno miljenje da austrijski Opti Graanski zakonik ima tri izvora
inspiracije. To su prirodno pravo, rimsko pravo i filozofija Emanuela Kanta. Neki naunici
osporavaju Kantov uticaj, ali je izvan sumnje da su na Opti Graanski zakonik imali
neposredan uticaj rimsko i prirodno pravo. Tako se smatra da je Zakonik predstavljao njihovu
kombinaciju. Ipak se izmeu ovih izvora mora napraviti razlika. Prirodno pravo je postavilo
temelj Optom Graanskom zakoniku kao pravno-filozofsko uenje. Marija Tereza je uputila
na takve osnove pri gradnji zakonika. Meutim prirodno pravo nije dalo fond normi koje bi
ule u zakonik.
Prirodno pravo se pri kraju XVIII stoljea okretalo protiv rimskog i pozitivnog prava i teilo
je sve vie ka pravinom pravu. Uprkos tome, pristalice uenja o prirodnom pravu nisu se
nikad mogle sasvim odvojiti od rimskog prava. Martini je, na primjer u svom udbeniku
prirodnog prava na jedom mjestu ovako uoio: ''Rimsko pravo se najveim dijelom sastoji od
prirodnih zakona''.i3
Na osnovu ovakvih stavova, kao osnova kodifikacije u velikoj mjeri je posluilo rimsko
pravo, nudei svoj bogati fond pravnih normi. To je ostalo jo od poetka stvaranja
zakonodavnog djela, jer i Terezijanski kodeks iz 1766. sadri mnoge norme rimskog prava.
Zbog odreenog stapanja i bliskosti rimskog prava sa prirodnim, moe se rei da su tvorci
Opteg Graanskog zakonika uzimali ideje iz rimskog prava, koje su te ideje naizad
prikazivali kako norme prirodnog prava.
Pored ovoh izvora, treba navesti jo jedan, etvrti izvor zakonodaveve inspiracije. To su
pokrajinska prava zamalja habzburkog sastava. Meu nijma se navode statuti njemakih
gradova u monarhiji, ali i esko pravo kao i jedan pokrajinski zbornik obiaja alpskih zemalja
pod habzburkom krunom.

5. SADRAJ I SISTEM OPTOG GRAANSKOG ZAKONIKA

3

kari Sran, Popovi Dragoljub, Veliki pravni sistemi i kodifikacije (Izdavaka kua Dragani, Beograd,
1996.), str.249

10

Austrijski Opti Graanski zakonik je kodifikacija privatnog prava koja je nastala na

uzoru sistema Institucija. Austrijski Opti Graanski zakonik sadri manji broj lanova od
francuskog Graanskog zakonika. Izvorni tekst sadri 1502 paragrafa. Zakonik je podjeljen na
taj nain da postoji uvod i tri zasebna dijela.
Uvod je sainjen od prvih etrnaest paragrafa koji se odnose na graanske zakone
uopte. Posljednji, etrnaesti paragraf glasi: ''Popisi Graanskog zakonika obuhvataju
lino pravo, pravo na stvari i odredbe zajednike obojim pravima''.4
Prvi dio je posveen linim pravima i u tom dijelu je ureeno porodino i statusno
pravo ukljuujui pitanja pravne sposobnosti, tutorstva itd.
Drugi dio Zakonika nosi naslov ''O pravu i stvari''. On poinje samostalim dijelom
posveenim definisanju pojma stvari i diobi same stvari. Onda su paragrafi podjeljeni
na dva dijela: prvi nosi naziv ''O stvarnim pravima na stvari'', a drugi ''O linim
pravima na stvari''. Prvi ureuje stvarno i nasljedno pravo a drugi obligaciono pravo.
Trei dio je posveen zajednikim odredbama za lina prava i prava na stvari. Tu se
ureuju pitanja koja se odnose na utvrivanje prava i obaveza, njihovo preinaenje i
pristanak, kao i na zastarjelost, u etiri glave Zakonika.
Tvorci Austrijskog graanskog zakonika poli su od institucionog obrasca u rasporedu koji su
primjenili na sebi odgovarajui nain. Kasnijim poreenjem sa Njemakim graanskim
zakonikom koji je bio mnogo mlai, isticat e se injenica da Austrijski graanski zakonik,
kao i francuski nema tzv. opti dio. Obrazloenje je da, u Austrijskom zakoniku se sastojci
optog dijela pronalaze kako u uvodu tako i u treem dijelu.
Tokom svog dugog vijeka trajanja, Opti graanski zakonik je bio mijenjan i moderniziran.
Najzaajnije promjene su tri takozvane ratne novele, koje su donijete od 1914. do 1916.
godine.

6. STIL OPTOG GRAANSKOG ZAKONIKA

4

kari Sran, Popovi Dragoljub, Veliki pravni sistemi i kodifikacije (Izdavaka kua Dragani, Beograd,
1996.), str.250

11

Tvorci Optog graanskog zakonika opredjelili su se za iroke formacije i opte

odredbe u skladu sa shvatanjima koja su vladala u austrijskoj nauci i zakonodavnim
krugovima. To je bilo dobro rjeenje koje je omguilo razvoj prava u sudskoj praksi. Po ovoj
osobini austrijski zakonik je blii Francuskom graanskom zakoniku, nego pruskom Optem
zemaljskom pravu.
Uprskos postojanja slinosti sa francuskim pravom, formulacije normi u Austrijskom
graanskom zakoniku djelomino zaostaju za onim stilom izraavanja koji odlikuje francuski.
Iako austrijski zakonik ima manji broj lanova od francuskog, normiranje u njemu je na
nekim mjestima vie razliveno. Za primjer se uzima odreenje pojma svojine, koji je
francuski zakonik efektno odredio samo jednom proirenom reenicom u svom lanu 544,
dok je u austrijskom bilo potrebno tri paragrafa. Svojina se najprije odreuje u objektivnom
smislu, a zatim dolazi odreenje svojine u subjektivnom smislu. Istovremeno, austrijsko pravo
poznaje objektivno i subjektivno shvatanje pojma svojine, dok je francuski zakonodavac
suptilnost ovakvog razlikovanja, kao i detaljnije normiranje sopstvenikovih ovlatenja, drao
izlinim. Iako postoje vidljive razlike u odreenju pojma svojine izmeu austrijskog i
francuskog zakonodavca, takve razlike nisu prisutne pri odreenju pojma testamenta. Oba
zakonika predstavljaju samo razvijeniju i poboljaniju nekadanju definiciju kakvu je
poznavalo rimsko pravo. Osnovni pristup normiranju graanske odgovornosti pokazuje
razliku u nainu ureenja odnosa izmeu austrijskog i francuskog zakonika. Za razliku od
francuskog austrijski zakonik je mnogo vie racionalan i vie naklonjen izvjesnom
preciziranju pojmova. Austrijski zakonik pokazuje mnogo vei broj normi o naknadi tete,
dok u francuskom zakoniku osim osnovne norme pronalazimo samo etiri zakonska lana, od
kojih je jedan, dodue, veoma dug. U austrijskom zakoniku za razliku od francuskog zakonika
odreeni su osnovni pojmovi vezani za graansku odgovornost kao to su teta ili krivica, dok
to sve ne pronalazimo u francuskom zakoniku.

7. UTICAJ I RECEPCIJA OPTOG GRAANSKOG ZAKONIKA

12

Franc Klajn je za stogodinjicu Opteg graanskog zakonika napisao da je on ustvari

bio jedna vizija. On je sadravao odreene dobre strane apsolutne monarhije, ali je takoe bio
okrenut budunosti i vremenu koje je dolazilo. To je razlog to se mogao prilagoavati
promjenama koje je donosio drutveni ivot, pa se i danas jo primjenjuje.
Ovakvom opstanku Zakonika je mnogo doprinio stil zakonodavca pri normiranju
odnosa, koji je bio pogodan za dalji razvoj prava u sudskoj praksi i pravnoj nauci. Uticaj
Opeg graanskog zakonika je bio primjetan i van okvira zemalja u kojima je bio na poetku
proglaen. Taj uticaj je bio najvei u zemljama koje su ulazile u sklop habzbuke monarhije, a
to su bile zemlje Srednje Evrope. Iako je donesen za njemake nasljedne zemlje
Habzburgovaca, zakonik je primjenjivan u Bosni i Hercegovini i Vojnoj krajini. Od 1852.
godine vaio je i u Hrvatskoj koja je bila zemlja ugarske krune. Takoe je vrijedio i u
sjevernoj Italiji do 1861. godine kada su ti krajevi uli u sklop italijanske drave. Njegova
primjena je bila protegnuta i na Maarsku, Slavoniju, Hrvatsku, Vojvodinu i Banat, te na
krajeve dananje Rumunije, do 1865. godine kad je u njima uveden zakonik stvaran po uzoru
na francuski Code Civil. U Bosni i Hercegovini je imao znaaj pomonog pravnog izvora za
vrijeme vladavine austrougarske uprave. Lihtentajn je recepirao Austrijski zakonik prije
Prvog svjetskog rata, a poslije toga je ehoslovaka, tada novonastala zemlja dugo
primjenjivala Opti graanski zakonik.

8. ZAKLJUAK
13

Austrijski Opti Graanski zakonik predstavlja kodifikaciju privatnog prava koja je

nastala na uzoru sistema Institucija. Austrijski zakonik je racionalan zakonik i vie je
naklonjen izvjesnom preciziranju pojmova, te je bio okrenut budunosti i vremenu koje je
dolazilo. Zakonik se mogao prilagoavati promjenama koje je donosio drutveni ivot. Uticaj
zakonika je bio najvei u zemljama koje su ulazile u skop habsbuke monarhije, a to su bile
zemlje Srednje Evrope. Zakonik je takoer primjenjivan u Bosni i Hercegovini, Vojnoj
krajini, Hrvatskoj kao i Italiji, Maarskoj, Rumuniji te Slavoniji.

9. LITERATURA

14

1.arki Sran, Popovi Dragoljub, Veliki pravni sistemi i kodifikacije, Beograd 1996.,
Izdavaka kua Dragani
2. Pravna enciklopedija 2, Beograd 1985., Savremena administracija
3. Stanimirovi Bojislav, Avramovi Sima, Uporedna pravna tradicija, Beograd 2008,
Nonoms
4. Prof. dr. Kari Fikret, Moderne pravne kodifikacije, Sarajevo 2006, Pravni fakultet
Univerziteta u Sarajevu

15