homesick for europe

PIERWSZY WIELOJZYCZNY
EUROPEJSKI MAGAZYN LIFESTYLEOWY

EROS ERASMUS

ATRAKCYJNI CUDZOZIEMCY I OBCE KRAJE

DO WSZYSTKICH ZAINTERESOWANYCH

WWW.INDIGOMAG.EU

#2

WIOSNA 2008

4,00 EUR
13,90 PLN

PROSTE WSKAZWKI DLA PREZYDENTA ROSJI I INNYCH DOSTOJNIKW

NADCHODZ KOZACZKI

SEX APPEAL I KULTURA WYSOKICH BUTW: PIERWSZE OZNAKI WIOSNY

BAKANIZACJA!

DJ DUBCOVSKY PREZENTUJE: TRBKI, SKRZYPCE I BAKASKIE RYTMY

PODRNIK W KADYM Z NAS

SZTUKA SINTI I HISTORIA
ROMW, CZYLI DLACZEGO
WSZYSCY MAMY
CYGASK DUSZ

Drogi Czytelniku,
Przygotowywanie europejskiego magazynu
to jak przyrzdzanie smacznej, wyrafinowanej potrawy. Zbyt wiele przysmakw w jednej potrawie
nie da podanego efektu. Indigo, wydawane
w siedmiu jzykach, rozwizao ten problem dziki
mistrzowi kuchni, Connyemu Bslowi, ktry przygotowa dla nas prawdziwe europejskie menu. My
sami redaktorzy magazynu z siedmiu krajw Europy, zdecydowalimy, jakich skadnikw uy.
Europa wzbogaca si o nowe pokolenie, ktre
odkrywa sw tosamo. Ponad milion osb kadego roku jedzie na Erazmusa, ludzie zaczynaj
budowa przyjanie ponad granicami kulturowymi i ponad granicami krajw, uywaj rnych
jzykw do komunikowania si. Uznalimy, e
Europa potrzebuje magazynu, ktry odzwierciedlaby t przemian. Innymi sowy, Indigo zostao powoane do ycia dlatego, e mamy wsplny
punkt widzenia, co odkrywamy z kad chwil.
Pewna grupa w Europie dowiadczaa tego
przez wieki: Sinti i Romowie. Ich historia bya opowiadana na drogach caej Europy, lecz okazao si,

Redakcja
Ingo Arzt
Maria Messing, Hermann Radeloff
Carina C. Kircher
Irene Sacchi, Joeri Oudshoorn, Natasha S Osrio, Bjrn Richter

Redaktorzy naczelni
wersji jzykowych:

hiszpaska
polska
francuska

woska
holenderska
angielska
niemiecka

Kontakt:

Indigo magazine
tel. +44-20-755 886 63
Dolziger Strae 39
skype indigomagazine
10247 Berlin
internet www.indigomag.eu
Niemcy

Sponsor:
Wsppraca:

Allianz Kulturstiftung
European Youth Press

Podzikowania:

Carolina Pirola - carolina.pirola@indigomag.eu

Zofia Bluszcz - zofia.bluszcz@indigomag.eu
Marianne Baisne - marianne.baisnee@indigomag.eu
Elose Bouton - eloise.bouton@indigomag.eu
Irene Sacchi - irene.sacchi@indigomag.eu
Joeri Oudshoorn - joeri.oudshoorn@indigomag.eu
Adam Chrambach - adam.chrambach@indigomag.eu
Ingo Arzt - ingo.arzt@indigomag.eu

racken za hosting plikw i strony internetowej Indigo

Rdiger Scheumann za opracowanie naszej strony

Edycja
holenderska

Redaktor naczelny: Joeri Oudshoorn

Autorzy, redaktorzy: Michael Schnackers, Helmer van der Heide, Friso Wiersum,

Elise van Ditmars, Amber van der Chijs, Marina ter Woort,

Mark Petimezas, Bart van Bael

Edycja
angielska

Redaktor naczelny: Adam Chrambach

Autorzy, redaktorzy: Courtney Townsend, Hayley Jane Sleigh, John Portch, Julia Citron,

Kristin Eide, Max Chrambach, Natalie Hutton, Natasha S Osrio,

Owen Smith, Poonam Majithia, Sarah Nowakowska, Vlora Krasniqi

Edycja
francuska

Red. naczelne:
Autorzy:

Layout:
Tumaczenia:



Podzikowania:

Marianne Baisne, Elose Bouton

Ruddy Guilmin, Kasia Karwan, Emmanuel Lemoine, Chiara Merico,
Inga Varslavova
Candice Duchesne
Mathilde Baron, Marie Deblonde, Claire Gallien, Claire Gandanger,
Catherine Gottesman, Ameline Habib, Diane Jouitteau, Alexis Lebrat,
Aneta Lisik-Frankiewicz, Natalia Piwek, Marie Schmidt, Marie Seidel,
Eliza Watrakiewicz, Monika Zarecka, Agnieszka Zemla
Catherine Gottesman, lISIT, Agnieszka Grudzinska, Europa,
Cyril Brard, Emmanuel Lemoine, Ccile Hamet, et Galle Cousin

www.indigomag.eu

Stopka

Miego czytania,
Wasi

Strona tytuowa Indigo jest zawsze poczeniem tradycyjnego malarstwa

z nowoczesn fotografi. Tym razem pochodzcy z czasw Erazma z Rotterdamu obraz Clivea van Maertena Flamandzcy domownicy by tem
dla tematw, ktrym powicony jest drugi numer magazynu.

Redaktor naczelny:
Grafika i layout:
Fotografia:

Promocja, dystrybucja:

Indigo w sieci

e tak naprawd nikt z naszego zespou nie

wiedzia o nich zbyt wiele. By moe to, co tak
naprawd wydaje nam si pocigajce, to styl
ycia i kultura Cyganw wolno podrowania, praca bez zobowiza, bogata tradycja
i ycie we wasnym tempie (patrz strona 34).
Ich prawdziwe ycie ogromnie rni si od
tego stereotypu, tak samo jak wizja idealnej
Europy kci si z rzeczywistoci.
Jako udao nam si y w wiadomoci
tego dziwnego paradoksu. Nam wszystkim
towarzyszy to fascynujce i nowe uczucie,
dlatego wanie przygotowujemy dla Was ten
magazyn. Ty rwnie sprbuj je odnale,
gdy nastpnym razem udasz si do Miasta
mody i mioci (strona 38) lub gdy zakochasz si w obcym akcencie (strona 14).

Edycja
niemiecka

Redaktor naczelny: Ingo Arzt

Autorzy, redaktorzy: Jochen Markett, Laura Daub, Jona Hlderle, Johannes Gernert,

Katharina Ltzsch, Ludwig Laher, Mathias Menzel,

Sascha Keilholz, Olivia Gippner, Ralph Pache, Alice Bota
Tumaczenia:
Susanne Wallenffer, Timo Lutz, Michael Kaczmarek,

Elke Zander, Francesca Fuselli, Laura Daub, Peter Cielek,

Nora Schmitt, Jana Drfeld
Fotografia:
Ralph Pache, Carina C. Kircher
Ilustracje:
Danny Reinecke, Joseph Hanopol, Nina Weber

Edycja
woska

Redaktor naczelna:
Autorzy:
Tumaczenia:


Fotografia:
Ilustracje:
Wsppraca:

Edycja
polska

Redaktor naczelna: Zofia Bluszcz

Autorzy, redaktorzy: Zuzanna Szybisty, Honorata Zapanik
Tumaczenia:
Diana Kaniewska, Anna Maresz, Maria Zawadzka, Paulina Sadurska,

Paulina Wereszczyska, Piotr Kaczmarek, Karina Wojas, Karolina

Kawecka, Marlena Bartos, Anna Szegidewicz, Marcin Trepczyski

Izabela Tomeszewska
Layout:
Maciej Matejewski
Wsppraca:
Marzena Lesiska
Podzikowania:
BC Edukacja
Fotografia:
Monika Pido, Hanna Dobrzyska

Edycja
hiszpaska

Redaktor naczelna:
Layout:
Tumaczenia:



Fotografia:

Wsppraca i research:

Irene Sacchi
Arianna Sgammotta, Marco Riciputi, Chiara Merico, Nicola Pizzolato
Daniela Castrataro, Alessandra Spadafora, Irina Dinca,
Sara Marcolla, Beatrice Racioppa, Alessandra DAngelo,
Ania Arcaini, Silvia Pistolesi, Irene Manzone
Victor Hugo Scacchi Forieri
Francesco Secchi
Miguel Maya, Martina Fattorini, Wouter Verlinde, Filipa Afonso

Ikonki Indigo

dotyczy spraw
sercowych

nie dotyczy
spraw UE

zawiera przemoc

zawiera treci
obsceniczne

zawiera humor

Carolina Pirola
Enrique Diestro
Ramn Feenstra, Paula Urrestarazu, Myriam Fehle,
Cristina Bevilacqua, Laura Casielles Pablo Alvar, Ethel Pirola,
Kasia Ortiz, Eric B. Stevenson, Alejandro Carantoa,
Alberto Iriarte, Alba Gonzlez, Laura Castro, Alfredo Poves
Javier Sakona
Florence Hazrat, Nicola Pizzolato, Kristin Eide, Kasia Karwan,
Chiara Merico, Inga Varslavova, Jan Steinbach, Natalie Hutton,
Niels Richter, Benjamin von Zobeltitz, Poonam Majithia, Ingela
West, Przemysaw Prtkiewic, Sarah Nowakowska, Nicola Ingram,
Magnus Nilsson, Ornela Vorpsi
Sponsor:

Gowa

Jzyk

Piercing

Polityka, spoeczestwo

Kulinaria i inne delicje

O yciu Sinti i Romw

5



6



8

Komisarz Marian
n Fischer Boel
Komisja Europejsk
a
200, Rue de la Lo
i
B-1049 Bruksela,
Belgia

Do wszystkich zainteresowanych
Listy do wiata: pisanie do
szefa Gazpromu i innych
waniakw.
Sery, samochody, seks
Mae nieporozumienia
i obalanie mitw
o pokrconym kontynencie.
Mury
Po obu stronach granicy.

14

Erasmus Orgazmus
Kiedy Evgeni pozna Margarit,
czyli pikantne historie
Erasmusw.

20

Lud bez granic

Przeladowani, nierozumiani:
pisarz Ludwig Laher o historii
Romw.

14

Wntrznoci

18



10



11



12


13

Europejskie menu
Jeden kraj, jeden skadnik:
kulinarna kompozycja, ktra
pobudzi Twoje kubki smakowe.

Globalna koalicja
John McClintock chce
zmieni wiat. Tylko czy
wiat jest na to gotowy?
Najwysza rada
Europejsko-olimpijski
ambasador staje przed
najwysz komisj niebiask.
O czym mwi miasto
Susze i spory,
przeprosiny i przeraenie.
Emma, Michel i Francesco
Matka Europa otwiera drzwi
pokojw dziecicych.

20
24


27

Ludowe lalki
Czy tak wyglda romska sztuka?
Artyci kontra przesdy.
Kopa pik, czy ma?
Dwie mode Cyganki opowiadaj
o swoich wyborach.

(Francuski zesp
In

digo si z tym ni

18

27

Stopa

Oko

Ucho

Podre, taniec i moda

Filmy i inne wizualizacje

Telefony i bajania

30

Nadchodz kozaki
Kozacka kultura: co woy,
by nasze ydki czuy si
atrakcyjnie.

39

Wizualny porywacz
Niewidzialne graffiti, wycite
modelki: francuski artysta Zevs
miesza w miejskim krajobrazie.

44 Z achmanw w jedwabie

Rybak i jego ona na cztery

sposoby.

30
32 Wytwrnie internetowe
Wolna muzyka, wolny duch.
Wytwrnie internetowe
zapeniaj nisz w biznesie
muzycznym.
34 Bakanizacja

Europejskie parkiety

deptane w nowym rytmie.
36 Strze si Australijczyka!

Przegld goci hostelowych.
38 Mroczna strona stolicy mioci

Zabierz swoj ukochan gdzie

pod miasto.

Szanowna Pani Bo
el,
Jako Komisarz U
E ds. rolnictwa je
e obecny system
st Pani wiadoma,
dopat do rolnic
twa naley gbok
formowa. To nic,
o zremamy dla Pani pr
oste rozwizanie.
szym Pani krokie
Pier wm powinno by zl
ikwidowanie wszy
dotacji na rolnic
stkich
two. Tak, tak po pr
ostu. Oczywicie
sekwencji francu
w konscy rolnicy chwyc
za bro i pomas
w stron Brukseli,
zeruj
ale to i tak nie b
dzie miao znacze
Wszyscy bd
nia.
szczliwi, jeli
przywrci Pani
Sztuczka polega
dotacje.
na tym, e nie b
dzie Pani dotowa
dukcji. W ten sp
proosb rolnicy bd
mogli produkow
chc i kiedy chc
a, co
. Dotowa naley
tylko handel dobr
sprzedawanymi ni
ami
e dalej ni 500 ki
lometrw od ich
sca produkcji. K
miejolejnym krokiem
bdzie dotowani
nie produktw ni
e jedye przetworzonych
. Dziki temu ws
te puste, smaon
zy
stkie
e w gbokim
tuszczu wglowo
znikn z naszyc
da
ny
h talerzy i prze
staniemy wyglda
przeronite pulp
jak
ety. Poza tym, czy
zauwaya Pani, e
ko pochodzce
jabz Nowej Zelandii
kosztuje mniej ni
wypro dukowane

to
w okolicy? A jeli
po dwoi Pani dota
na produkty orga
cje
niczne, bdziem
y jedli lokalnie w
dukowane owoce,
yprowarzywa, miso i
ryby, bo bardziej
dzie nam si to op
baca. Ach, c to
byby za wiat!
Z powaaniem, In
digo

39
42 Koniec z Trainspotting!

Modzi Brytyjczycy krc

(filmy) o dorastaniu.

44
46 Rozmowy spod budki

Nie pa za roaming zadzwo

z pobliskiej budki!

e zgadza.)

Do wszystk
ich
zainteresow
anych

Ujemny przyro
st naturalny,
miliardy dla
rolnikw oraz
powany kry
zys tosamo
co zrobi, by
ci:
nasz kontyne
nt by lepszy
?

Dmitry Anatolievich Medvedev

Prezes Gazpromu i prezydent Rosji
Nametkina 16, V-420, GSP-7
117997 Moskwa, Rosja

Szanowny Panie,
sekOstatnio Rosja wprowadzia narodowy dzie
domu
w
aby
wa,
est
ma
o
su, w trakcie ktrego zachcan
Tymwi.
zaat
sam
e
mo
zajy si tym, czego rzd nie
V
nal B
Mol
ejce
o
starz
m
e
i
leme
t
prob
d
z
a
si
czasem wiele krajw boryka
John ol Intern
g
a
i
m
Czei
ce,
e
Pols
B
d
w
d
ralny

n
natu
En
ola
go si spoeczestwa przyrost
eg 70
owie
m, H
Bergw Hilversu
poow w cigu
hater poeczne
o
b
C
chach i Portugalii zmniejszy si prawie o
, e am to s
l
1217S
ol,
i
h
c
b
M
prokreacji, prodo
a
a
ca
t
t
zach
e
d
ze
gr
ies
ostatnich 30 lat i tam rzd
Panie sz w ga aski pro hicznie n o dpoy
.
sow
n
finan
w
i
c
P
ponujc maestwom pomoc
Szano Krytycy p i jak but. era s psy zywk p
ak probler
p
n
k
e
u

Takie starania rzdu nie rozwizuj jedn

t

g
kon lub te
s
a
y

iom to,
k
c
ludz
a
ra
r
odeb

tu
w
e
a
i
e
mu. By moe trzeba po pros
Broth , a mieszk asennym
aeni bliy
r
izj,
telew
w
u:
seks
od
i
n

g
uwa
z
b
o
co naprawd odciga ich
porn abletkami i snu.
er ro mediw i dania.
h
t
i?
zrob
o
to
Jak
r
!.
t
OOL

OOO
B
a
zimne piwo i okrzyki GO
nymi partyzant ana: Big rzysta si dy po dgl ukuje
taki
by
inien
o
o
pow
,
P
ice
t
d
k
mies
e
o
y
Nic prostszego. Raz na trzy
myka ewniamy
an pr
ae
my w
ajc m
czaj wiato
eliby opy uyw pujco: P za Pan c e
i
Zap
c
wieczr, kiedy zakady energetyczne wy
h
z
st
szc
e
u. C dy Eur
a
i
l
e
i
z
n
awi ludzi
a
pozb
by
c
d
Gdy
m
a
wy.
nikt nie robi tego lepiej ni
dym ie naro
ygld othera. U m bd lu ywany
w
yjaci
b
u
Prz
nka
e
s
r
z
i
odci
i
go
e
a
czne
moliwoci obejrzenia tysi
do s do sukc
Big B szka w n dzie pok iemcy
o
g
druga
e
bya
z
a

e
ciep
N
i
c
n
em
b
:
rd
i
m
Klu igantycz
i gdyby w pobliu jedynym
ze, a . Program ereotypam niadar
e
pog
ten
na
r
n
Mo
.
nio
e
e
zmie
o
t
d
st
ta
n
hip
osoba, na pewno co by si
w ko jw wia an zagra Rosjanie iby uwoo
kiej
t
Pas
dla

s
inow
a
oterm
a
,
l
P
kr
h
mi
og
ach
mys uzna za inwestycj dug
papie
. Niec
tkich
osi m
form
.
wszys m wiecie wych uni telek, W krcaliby pracy,
firmy liczba klientw znacznie wzronie
s
o
u
y

z
b
e
k
a
s
i
by si jakie
e
c
wiy
z
u
poja
l
w
a
n
i
y
p
st
na
Jeli z powodu takich dzia
by w dk wpro ancuzi len y byby r Widzowie
i
l
a
bdzie nam
g
tak
i

e
twi
t
.
r
F
bi
i
w
e
ku
problemy, prosz si nie mar
iliby zwedki, a w zamkn 2020 ro ju. A mo
p
a
i
S
n
w
ie
ra
dobrze.
Polak
ikt n
niej
ego k
blond
dzi ki co dla y najwcze danie ca tyczni i n rzecz
Pozdrawiamy, Indigo
a
a
a
ib
P
rosy. y doczyl zu na o dp y s symp dzieo n ldalc
ra
zysc
A og
zyjne
a Tur aliby o d
e ws to telewi cj z UE. istrzostw
,
u
w
k
o
gos do wnios
dota
oby
iiM
. By
owizj nk.
y Pan
a
dojd en o dpa o dostab no Eur
n
. Na b
ar
ni
powi na pew by popul wzitych
a
m
ju
poko rzewyszy onej raze
p
N

e
no
Pic
go
Autorzy: Ingo Arzt, Adam
, Indi
py w
Chrambach, Natasha S Osrio
Euro rowienia
d
Poz
Zdjcie: Carina Kircher
Tumaczenie: Karina Wojas,
Diana Kaniewska

Holenderski ser: Nikt chyba nie wtpi, e Francuzi, Wosi i Holendrzy maj sabo do sera w kadym jego ksztacie i w rnych fazach zepsucia.
Znaczy to, e w Europie trzeba wydoi wiele krw.
Ale kto by pomyla, e najwikszym producentem mleka jest kraj, ktry wcale nie synie z konsumpcji sera: w rankingu prowadzi Szwecja, gdzie
jedna krowa przynosi okoo 8000 litrw mleka
rocznie. Dania i Finlandia znalazy si odpowiednio na drugim i trzecim miejscu tam jedna krowa daje okoo 7600 litrw
w cigu roku. Muu!

Francuska

Gowa

Autorzy: Carolina Pirola,

Florence Hazrat, Ingo Arzt
Ilustracje: Danny Reinecke
Tumaczenie: Zofia Bluszcz,
Karina Wojas

Amour!

mio: Bez
wzgldu na to, jak powcigliwy tryb ycia
wiedliby Francuzi, cay
czas powszechnie uwaa si, e s zawsze gotowi,
by i do ka z kolejn osob, jak tylko nadarzy si okazja. Z najnowszych statystyk wynika,
e w 2005 roku liczba rozwodw w Niemczech
wyniosa okoo 200 tysicy. W Wielkiej Brytanii
liczba rozwodw bya niewiele mniejsza: 155 tysicy, podczas gdy Francja plasuje si dopiero na
trzecim miejscu w 2005 roku odbyo si tam
mniej ni 118 tysicy rozwodw. By moe Francuzi s ju takimi mistrzami niewiernoci, e ich
partnerzy yciowi nie podejrzewaj ich nawet
o zdrad?
Woscy kierowcy: Raport Midzynarodowej Fe-

Seks!

deracji Samochodowej FIA pozwala przeama

jeden z kolejnych stereotypw powszechnych
w Europie. Wosi nie s najbardziej szalonymi
kierowcami
na naszym
Baran!

Mama Mia!

kontynencie. W 2006 roku czarnej licie przewodzia Polska z liczb 2932

miertelnych ofiar wypadkw. We Francji w wypadkach zgino 2586 osb, w Niemczech 2477,
we Woszech 1540, a w Hiszpanii 1309.

Podr: z Berlina do Moskwy

Jak: pieszo
Odlego: 2500 km
Czas: 83 dni, od czerwca
do padziernika 2006

Nie boisz si? Czemu nie wybrae si zamiast

tego do Francji? No i czemu waciwie podrujesz pieszo?
Wszystkie te pytania przeszy mi przez gow.
Ale ja musiaem ruszy w drog, by mc pisa.
Tylko Wschd mg uczyni moj przygod fascynujc. Zatem ja Wolfgang Bscher, dziennikarz i pisarz, przeszedem Europ Wschodni
w 83 dni, z Berlina do Moskwy. Najczciej kroczyem prosto przed siebie, w stron wschodzcego soca. Miaem ze sob tylko may baga.
Szedem wzdu drogi w letnim upale, przez lasy.
Z moj oniersk koszul, z fryzur ala rosyjski
onierz, z twarz smagan wiatrem, ludzie brali
mnie za swojego. By w podry to zjednoczy si
z naturalnym krajobrazem, da sobie czas. Tym
sposobem zyskuje si kad chwil w zamian.
Po trzech miesicach marszu przybycie do Moskwy byo dla mnie wielkim witem. Zrobiem
to: te 83 dni, podczas ktrych bywaem godny,
spocony i spragniony, a moje stopy puchy, byy
take 83 dniami, podczas ktrych odkrywaem
Wschd, poznawaem, jaki jest naprawd: zniszczony i nowoczesny, nieznany, niedoceniony, peen pomocnych i gocinnych ludzi, z krajobrazem, ktry pogodzi si ze swoj trudn histori.
Kiedy otwieraem drzwi kolejnej gospody, zawsze
towarzyszya mi melancholia, bo wiedziaem, e
to jeden i jedyny moment, kiedy jestem w tym
wanie miejscu.

Ziemie obiecane

Nieporozumienia

Niektre kraje pewne rzeczy potrafi robi

lepiej od innych.

Co powiedziae? Labirynt lingwistycznych

pomyek.

Popija kaw:

woski: curva zakrt

polski: kurwa prostytutka

Tym, co naprawd umoliwia postp, pokj

i przyja, jest kawa jej konsumpcja jest niezbywalnym prawem czowieka. aden kraj do tej
pory nie zdawa sobie z tego sprawy tak, jak Norwegia. Jeli kupisz sobie kubek ze stali nierdzewnej na rodzimej norweskiej stacji benzynowej
Statoil (warty 40 koron, czyli okoo 5 euro), przez
cay rok bdziesz mg pi kaw na wszystkich
stacjach benzynowych nalecych do koncernu,
za darmo i bez adnych ogranicze. Czy to tylko
sposb na przycignicie klientw? C, zawsze
mona wybra si na stacj pieszo, ze stalowym
kubkiem w doni, nala do niego kawy z ekspresu
i pi j do woli. Unikaj za to picia kawy w Niemczech, Belgii i Danii. S to jedyne kraje w Unii
Europejskiej, ktre wci nakadaj podatek bezporedni na palon kaw nawet 2,2 euro za kilogram to nieludzkie!

Prowadzi samochd:
Mandaty za przekroczenie prdkoci s niesprawiedliwe. Kady paci tyle samo bez wzgldu na
to, czy jest milionerem, czy biedakiem. Brawa dla
Finlandii: na pnocy kraju wysoko mandatu
zaley od wysokoci przychodw delikwenta. Kto
zarabia wicej, paci wicej. Dla milionera Jaakko
Rytsola, ktry przekroczy prdko o 30 kilometrw na godzin, skoczyo si to mandatem
w wysokoci 134 550 euro. Ale co dzieje si w ssiedniej Szwecji, gdy dochodzi do naruszenia kodeksu drogowego? Kieliszek wina czy zimne piwo
moe podnie poziom alkoholu we krwi do 0,2
promila. W Szwecji kierowca, ktry bdzie prowadzi samochd po wypiciu takiej iloci alkoholu,
moe i na p roku do wizienia. Jeli kierowca
bdzie mia powyej promila alkoholu we krwi,
moe spdzi za kratkami nawet dwa lata. Moe
to tylko sposb na umocnienie demokracji? Jak
mawiaj Szwedzi: Absolutyci maj racj, ale tylko alkoholicy wiedz, czemu.

polski angielski

Hardkorowy podrnik

fart

fart?

bk

szczcie

angielski: slut kobieta rozwiza

szwedzki: slut koniec
szwedzki: tull celnik
norweski: tull dowcip
norweski: kuk kogut
duski: kuk baagan
duski niemiecki

Przeamane stereotypy

pody?
bse

gej

bse

niemiecki: sein by
francuski: sein pier
francuski: Cou kark
portugalski: C tyek
portugalski hiszpaski woski
niemiay
Embarazzata

Emba
razada
Embarassada

niemiay?
w ciy?

Photo: Javier Sakona

Autor: Joeri Oudshoorn

Zdjcia: Carina Kirchner, Javier Sakona
Tumaczenie: Zofia Bluszcz

Autor: Tania Rabesandratana

Illustration: Hanna Schulz

Ceuta, Hiszpania
Granica midzy Hiszpani a Marokiem jest jednoczenie granic
midzy Uni Europejsk a Afryk.

Ceuta, Hiszpania
Ludzie yjcy po stronie poudniowej, czyli w Afryce, nie
mog przekroczy granic enklawy hiszpaskiej. Ktokolwiek prbuje, naraa si na mier.

2000dzi

Berlin, Niemcy
Dawna granica midzy Berlinem
Wschodnim a Zachodnim bya
jednoczenie granic midzy
Wschodni i Zachodni Europ.

Berlin, Niemcy
Mur mia zapobiec przedostaniu
si do Berlina Zachodniego tym,
ktrzy mieszkali po wschodniej
stronie. Ci, ktrzy prbowali, ryzykowali ycie. Dzi w miejscu,
gdzie s pozostaoci po murze,
mona malowa graffiti albo po
prostu si zrelaksowa.

19611989

Globalna
koalicja

10

Gowa
Autor: Olivia Gippner
Ilustracje: Brandon Laufenberg
Tumaczenie: Karina Wojas

Najwysza
Rada

Zmiany klimatyczne, terroryzm, bieda:

wedug Johna McClintocka ludzko
nie da rady rozwiza na czas problemw naszego wiata.
Chyba e poczymy
adne pastwo nie
powinno miesza si
siy i stworzymy
przemoc do ustroju
prawdziw
i rzdw innego pastwa
wsplnot na
wiatow
skal.
z Do wiecznego pokoju
Immanuel Kant (1724-1804)

Rok 1984 mia

by tym, w ktrym
ludzko pokona gd.
Tak przynajmniej ogosili
wielcy tego wiata podczas wiatowej
Konferencji ywnoci w 1974 roku w Rzymie.
Wynik tych deklaracji jest znany. Midzynarodowe porozumienia s zwykle zbiorem niedotrzymanych obietnic. John McClintock, ekspert w sprawach gospodarki i rolnictwa pracujcy dla Unii
Europejskiej, odwiedzi wiele krajw i doszed do
nastpujcego wniosku: mamy problem. Bez odpowiednich narzdzi do wdroenia postanowie
i rwnowanego prawa gosu kadego pastwa
w Radzie Bezpieczestwa Narodw Zjednoczonych, osignicie takich celw jak pokj, walka
z bied i prawa czowieka bdzie niemoliwe.
ONZ ju od dawna jest niewolnikiem interesw
poszczeglnych krajw.
Zgodnie z kantowsk tradycj wiecznego pokoju, McClintock przedstawi szczegow wizj
uporzdkowania wiata na nowo: The Uniting
of Nations: An Essay on Global Governance.
McClintock domaga si powstania cakiem nowego zwizku: Global Union of Democracies,
ktry opieraby si na najlepiej funkcjonujcym
wzorze regionalnego zrzeszenia krajw na naszej
planecie: UE.
Zgodnie z powyszym, demokratyczne kraje
powinny zrezygnowa z czci swojej suwerennoci, aby takie problemy, jak zmiana klimatu i bieda na wiecie rozwizywane byy wsplnie. Ustawodawstwo wzorowaoby si na modelu unijnym:
oglne ustanowienie celu, opracowanie problemu w grupach roboczych, gosowanie, wdroenie

www.the-uniting-of-nations.com

wicego prawa. W kwestii walki z bied McClintock opracowa swoj koncepcj w najdrobniejszych szczegach i mogoby to zadziaa.
Rewolucyjnym pomysem jest za to koncepcja
Do no harm, zgodnie z ktr adne pastwo nie moe dziaa destrukcyjnie lub
bezwzgldnie w kwestii polityki wiatowej. Gdyby jednak zamao takie prawo,
zostaoby postawione przed sdem
Union of Democracies, gdzie dostaoby kar finansow i gospodarcz.
W skrajnych przypadkach nieposusznych czonkw mona by wydali z unii i tym samym wykluczy
ich z wanej platformy informacyjnej.
Docelowo unia nie powinna mie
wicej ni 15 do 20 czonkw McClintock dostrzeg, jak skomplikowana i podatna
na wszelkie blokady jest UE z 27 krajami czonkowskimi. Dlatego te poszczeglne pastwa powinny czy si w grupach regionalnych. Czonkami Union of Democracies mogyby by USA,
unia afrykaska lub ASEAN.
McClintock jest ekspertem w sprawach europejskich, ma wieloletnie dowiadczenie w Komisji, a poza tym pracowa ponad pi lat w Afryce.
Dzi niestrudzenie przedstawia swoje pomysy na
uniwersytetach oraz w orodkach edukacyjnych
i domaga si krytyki, aby dopracowa swoj teori, ktr opublikowa w zeszym roku. Chce dotrze nie tylko do osb, do ktrych naley podejmowanie decyzji, ale te do obywateli. Bez nich
realizacja jego politycznej utopii i tak by si nie
powioda.
Czy demokratyczne kraje rzeczywicie mogyby w ten sposb wsppracowa? Trybuna Sprawiedliwoci Wsplnot Europejskich kadego roku
rozpatruje setki spraw, poniewa poszczeglne
kraje nie wdraaj wsplnych ustaw. A co staoby
si z zasad Do no harm? Jak w rzeczywistoci
mona przekona czonkw, aby zachowywali si
zgodnie z kantowsk zasad? Idealna wizja braku
konfliktw pomidzy pastwami jak dotd nie
moga by zrealizowana. Mimo to pomys wiatowej wsplnoty wedug McClintocka skania do
mylenia przeciwko popularnej obecnie tendencji
do rezygnacji. Jednoczenie kuszco brzmi idea
wnoszenia pozww o odszkodowanie, jeli obietnice skadane przez pastwa nie zostan dotrzymane.

Jaki waciwie stosunek do religii ma

Europejczyk? W tej rubryce Indigo
szuka jasnych odpowiedzi u samego rda, gdzie pomidzy niebem
a piekem.
Naprzeciw mnie wok okrgego dbowego stou siedzi okoo 40 bogw i patrzy na mnie
pytajco. Monumentalna, szklana sala konferencyjna jest pena, soce wieci mtnym blaskiem,
niepewne swojego miejsca na niebie. Olimp otoczony jest mg. Hostessy w kostiumach krliczkw czekaj przy drzwiach na polecenia, trzymajc w rkach czary z kaw, col i winem. Jedno
nieodpowiednie sowo i zapewne bd skazany
na wieczno w zawiatach.
Miesic temu dostaem maila ze miejcymi
si emotikonami. Drogi Europejczyku, rozpocz
list antyczny krl bogw, po czym poprosi mnie o
poprowadzenie pierwszej europejskiej konferencji
na temat wszystkich religii, w ktre kiedykolwiek
wierzono. Projekt zainicjowa sam Zeus, uzasadniajc: zawsze miaem sabo do Europy ;-). To
nie do zniesienia, pisa dalej, politycy w swoich
wypowiedziach nieustannie nawizuj do religii.
Za jego czasw, w staroytnej Grecji, religi zajmowali si jedynie bogowie i kapani.
Zeus odczyta wanie odmowny list od Allacha: Jako zagorzay monoteista zakadam, e inni
uczestnicy konferencji nie istniej. List od Boga
chrzecijan by sformuowany prawie identycznie.
Obydwaj zdecydowali si jednak wysa swoich
przedstawicieli. Budda poinformowa wszystkich,
e ani nie bdzie obecny, ani nieobecny.
Bior gboki oddech, zakadam rce i, zgodnie z przyjt etykiet, witam zgromadzonych
sowami Szanowni Bogowie i Boginie. W tym
momencie Dionizos, rozwizy bg wina, z fryzur ala Jim Morrison, rubasznie si rozemia.
Obok niego zachichota Mahomet. Wszyscy widz, co naszkicowa w notatniku: Jezusa w oku-

larach przeciwsonecznych surfujcego po Jeziorze Galilejskim. Sorki, kole, mwi Mahomet

do Jezusa. Nie przeszkadza mi to, odpowiada
na to Jezus, po czym stwierdza, e kto tu chyba
czuje si niedowartociowany. W protokole Jezus
wpisany jest jako syn Boga przed Mahometem,
ktry nalega, by nazwano go najwikszym prorokiem wszechczasw. Tych dwch ju nie da si
powstrzyma. Arogancki osio pracz brudnych pienidzy winioerca dihadysta.
Mahomet w kocu wali pici w st i sugeruje,
eby zamiast tego drugorzdnego rabina zaprosi papiea lub Mari Dziewic. Jezus odpowiada,
e i ten grzech mu przebaczy. Bezsilny, trcam
Zeusa okciem. Zeus grzmi. Zapada cisza.
Nie dam panu sob dyrygowa panie Zeusie.
O ile mi wiadomo, byo co pomidzy panem
i pana siostr, mwi Jezus odgarniajc wosy za
ucho. I staruszek jest do tego gejem, dodaje Mahomet. Jak mona sobie wyobrazi, teraz dopiero
wybucha pieko. Wszyscy krzycz, Odyn odcina
dla zabawy gow germaskiemu wojownikowi Tyrowi, przez pokj przetaczaj si pioruny
a wok bryzga lawa. Dyskryminacja! Wnios t
spraw do Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci!, obwieszcza Zeus. Jezus i Mahomet przewracaj z irytacj oczami w niecodziennie spotykanej zgodzie.
Po tym zdarzeniu konferencja ma ju spokojniejszy przebieg.
Dwa tygodnie pniej wrczam Komisji Europejskiej Europejsk rezolucj bogw, Boga jedynego i Boga jedynego zajo to troch czasu
zanim na podwjne sformuowanie zgodzili si Jezus i Mahomet. Zgodzili si rwnie na stworzenie
grupy, ktrej czonkowie ostrzegaliby bogw, gdy
politycy znw zaczn religijne dysputy. Imamowie
i ksia odtd bd emailem otrzymywa dokadne instrukcje z gry zamiast bardzo niepewnej
metody wpywania na podwiadomo. Zgodzono
si take, e miejsca kultu powinny by budowane
wedug zapotrzebowania: germaskim, celtyckim,
greckim i rzymskim bogom powinno si budowa
otarze ofiarne i cae witynie w grach Second Life
i World of Warcraft. Meczety i kocioy budowane
bd tylko wtedy, jeli bdzie pewno, e zapeni
je wystarczajco duo wiernych. Trzy miesice pniej otrzymaem odpowied Komisji. Europa jako
kontynent z jasno okrelonymi chrzecijasko-zachodnimi tradycjami popiera dialog midzy religiami. Nie moemy jednak zakada, e Bg lub
bogowie mog istnie.

Gowa
Autor: Ingo Arzt
Ilustracje: Nina Weber
Tumaczenie: Diana
Kaniewska

11

O czym mwi miasto

Ktnie, susze, przeprosiny i poczucie beznadziei. Przeczytaj te spisane na gorco relacje i dowiedz si, o czym si rozmawia
w miastach Europy.

12

Gowa
Realizacja: Carolina Pirola,
Adam Chrambach
Tumaczenie:
Karolina Kawecka

Barcelona (Hiszpania) Z powodu suszy, ktrych Katalonia dowiadczya w cigu ostatnich kilku miesicy, wadze obmyliy plan awaryjny, gotowy do wprowadzenia
w ycie w razie gdyby sytuacja ulega pogorszeniu. Jedno z rozwiza proponowanych przez regionaln Rad
ds. rodowiska Barcelony wydaje si do specyficzne,
lecz pokazuje, jak bardzo zdesperowani s urzdnicy
z powodu braku deszczu. Obecnie czonkowie Rady
pracuj nad moliwoci przetransportowania wody
statkiem do Barcelony a z Rodanu, rzeki pyncej
przez Marsyli we Francji.
Londyn (Wielka Brytania): Jak wynika z raportw przygotowanych w Wielkiej Brytanii, tylko 6% z 14 tysicy
przypadkw naduy seksualnych koczy si zatrzymaniem przestpcy. W zwizku z tym brytyjska policja namawia ofiary przemocy, by podjy prb dotarcia do
napastnika i wysay do niego sms z pytaniem, dlaczego to uczyni. Maj nadziej, e dziki temu zoczyca
wyzna skruch i przyzna si do winy, uywajc zwrotw
takich jak: Przepraszam, nie panowaem nad sob to
si nigdy wicej nie powtrzy. Pozostaje pytanie, czy
ta metoda jest cakowicie legalna

Sofia (Bugaria): UE i Bugaria tocz spory w kwestii

poprawnej wymowy sowa euro. W Bugarii nazwa
europejskiej waluty powinna by wymawiana evro,
czyli tak, jak wynika z zapisu w cyrylicy. Bugaria grozi zablokowaniem serii uzgodnie, jeli UE nie bdzie uwzgldnia tej formy. Europejski Komisarz ds.
Rozszerzenia, Olli Rehn, umniejsza wag konfliktu,
natomiast bugarscy dyplomaci twierdz, e to kwestia szacunku dla rnorodnoci jzykowej i wiadomoci narodowej.
Peljesac (Chorwacja): Wyglda na to, e mieszkacy
byej Jugosawii nadal nie unikaj midzynarodowych sporw. Chorwacja zainicjowaa budow mostu,
ktry bdzie przedueniem drogi pomidzy staym
ldem a pwyspem Peljesac, oddalonym tylko o 10
kilometrw od terytorium Boni i Hercegowiny. Po
rozpoczciu projektu wadze Boni zadeklaroway, e
most moe naruszy ich wody terytorialne, dlatego
nie powinien zosta wybudowany. Mimo to Chorwacja ogosia ju, e zakoczenie budowy 2,5-kilometrowego mostu nastpi za 4 lata.
Berlin (Niemcy): Wiele kontrowersji wzbudzio wyburzenie byego parlamentu NRD, nazywanego Paacem Republiki. Po zjednoczeniu nikt nie by pewny,
co zrobi z molochem w kolorze miedzi stojcym
w centrum Berlina. Mieszkacy oczekiwali, e zostanie w tym miejscu odbudowany przedwojenny paac
krlewski. Materiay budowlane z azbestu okazay si
bardzo kosztowne, mimo to postanowiono dokona
renowacji. Dziki temu artyci mogliby tu pracowa
nad swoimi innowacyjnymi projektami. To jednak
byoby zbyt pikne w ruch poszy buldoery. Sk
w tym, e nikt nie znalaz funduszy, by postawi tu
nowy obiekt. W rezultacie miasto zostao z dosy
kosztownym trawnikiem, a bez jednego z ostatnich
znaczcych symboli dawnego podziau Niemiec.

Walka o pokoje
Europa i jej dzieci, cz 2. W dramacie rodzinnym o historii UE trwa ktnia o klocki Lego, brodzik i pistolety na
wod. Do czasu, a przyjdzie wity
Mikoaj.
Mama Europa bya bardzo mdr kobiet.
Zdawaa sobie spraw z tego, jak trudne bdzie
ycie rodzinne z tak licznym potomstwem.
W kocu zdecydowaa si adoptowa szecioraczki, poczte 25 marca 1957 roku podczas wielkiej
uroczystoci. Jednak mama nie umiecia dzieci
w jednym pokoju. Francuz Jean i Niemiec Michel
razem pod jednym dachem? Najpniej w czasie
walki o domek z klockw pomys ten okazaby si
klap. Emma, Sanne, Octavie, Jean, Michel i Francesco wszyscy dostali swoje wasne pokoje. Na
drzwiach kadego z nich mama zawiesia wielk
kdk: A teraz macie za swoje!. Kiedy dzieci ju
troch podrosy i rodzina przeprowadzia si do
Brukseli, mama przekazaa dzieciom klucze. Od
tej pory kade z nich byo odpowiedzialne za
swj pokj. Dzieci kontynuoway to, co zacza
ich mama: cis kontrol granic. Kiedy Holenderka Sanne chciaa pobawi si zabawkami Belgijki Emmy, musiaa najpierw trzy razy zastuka
do drzwi i zapyta, czy moe wej do rodka.
Jeszcze bardziej surowy by Jean: kiedy Francesco
sta przed drzwiami jego pokoju, Jean sprawdza,
czy tamten przypadkiem nie przemyci pistoletu
na wod. Z czasem Irlandczyk Patrick i Brytyjka
Emily zaczy go naladowa i do tego wystawiy
przed swoimi pokojami due brodziki. Najpierw
trzeba byo przepyn przez brodziki, a potem
jeszcze wysucha bezczelnego dania: Paszport,
prosz!.
Po pewnym czasie mama zrozumiaa, e zamknicie pokojw przynioso wicej szkody ni
poytku. W 1985 roku postanowia wyjecha
z najstarszymi dziemi na wczasy i wszystko
z nimi omwi. W czerwcu zarezerwowaa wic
kajuty na statku pasaerskim Princesse Marie-Astrid i razem z Jeanem, Michelem, Emm, Sanne
i Octavie popyna nad Grn Mozel, lec
na granicy trzech pastw: Niemiec, Luksemburga i Francji. wiecio soce. Rodzestwo uoyo
si na leakach stojcych na pokadzie i wszyscy
wznieli toast za rodzin. W porcie Schengen
nagle dotaro do nich, e duo czciej powinni
si ze sob spotyka. W domu w Brukseli demonstracyjnie wyrzucili wszystkie kdki do kosza na
mieci, a pi lat pniej zburzyli nawet ciany

dzielce ich pokoje. Francesco sam zdj drzwi

z zawiasw i nastpnie przepiowa je razem z Hiszpanem Alejandro i Portugalczykiem Rui. Jedynie Patrick i Emily schowali si za swoimi brodzikami i uwaali, e brak przestrzeni prywatnej
bdzie dla nich oniemielajcy.
ycie w domu mamy Europy nabrao zupenie nowej jakoci. Dzieci razem muzykoway, poyczay sobie ksiki; dziewczta wymieniay si
ubraniami, a chopcy wieczorami przesiadywali
przed telewizorem i ogldali mecze piki nonej.
To zrobio wraenie na innych. W ssiedztwie
rodziny mamy Europy norweska rodzina Eriksenw i islandzka Gudfinnssonw usunli wysokie poty midzy swoimi posesjami. Od tej pory
wszystkie dzieci bawiy si razem w ogrodzie.
Z najmodszymi dziemi Europa przez jaki
czas postpowaa ostronie. Baa si, e maluchy
mogyby uciec i ukry si gdzie w tym wielkim
domu albo szpera w biurkach starszych. Europa
zdja jednak kdki z drzwi Estoczyka Erika,
otyszki Ligi, Litwinki Ony, Polaka Jakuba, dwujajowych blinit Tomasa z Czech i Pavola ze
Sowacji, maej Sowenki Mariji, Karola z Wgier,
Maltaczyka Josepha. Mama stwierdzia, e Cypryjka Dimitra i niemowlta Gabriel z Rumunii
i Stefka z Bugarii powinny jeszcze troch poczeka.
Jednake zbliay si wita Boego Narodzenia 2007. Duo dzieciakw napisao w swoich listach do witego Mikoaja: Drzwi od mojego
pokoju powinny znikn!. Serce mamy Europy
drgno. W kocu pojawi si Urs, odludek ze
Szwajcarii. Mieszka w piwnicy domu i waciwie
trzyma si z daleko od wszystkich spraw. By w bardzo melancholijnym, witecznym nastroju
i chcia wreszcie si przyzna, e tak naprawd
bardzo lubi mam Europ. I e te niedugo wymontuje zamek ze swoich drzwi wejciowych.
Wtedy dzieci bd mogy przychodzi do niego
codziennie i bawi si jego kolejk.

Gowa
Autor: Jochen Markett
Ilustracja: Francesco Secchi
Tumaczenie: Paulina Sadurska

13

Erasmus Orgazmus
Kiedy Evgeni pozna Margarit, czyli czym waciwie jest ERASMUS European Community
Action Scheme for the Mobility of University Students (Schemat Akcji Komisji Europejskiej
Mobilnoci Studentw Szk Wyszych).

Efekt Erasmusa? Erasmus Orgazmus?

Jakkolwiek nazwiesz ten program, na haso Erasmus budz si w tobie wspomnienia, przypominaj przygody i zawarte na wyjedzie przyjanie,
ale z Erasmusem tak naprawd kojarz nam si
gwnie historie miosne. Jednak tylko nieliczne
miosne przygody z Erasmusa zamieniaj si
w trwae zwizki.
Wiadomo, na Erasmusie czas leci szybciej,
tym bardziej wic chcesz ten czas wykorzysta
i y peni ycia. Ci, ktrzy tego dowiadczyli,
umiechn si dyskretnie. Tylko oni rozumiej,
o czym mowa. Efektu Erasmusa nie da si tak
atwo wyjani.
Mwienie o erasmusowych miociach jest
jeszcze trudniejsze. Zwykle mwi si nam, bymy
w naszym yciu doceniali wszelkie dowiadczenia, zarwno te pozytywne, jak i negatywne, bo
kade z nich nas czego uczy. Ale wspomnienie krtkotrwaej erasmusowej mioci ma gorzki
smak. Byo tak dobrze, e moge uwierzy, i odlego geograficzna i rnice midzykulturowe
nie maj znaczenia...
Chcecie rzuci wszystko, wyobraacie sobie, e
jako para moecie mieszka w innym kraju i mwi w obcym jzyku. Jednym sowem, nicie na jawie, yjecie marzeniami. Uczucie pustki, ktre was
ogarnia, jest zwizane z rozstaniem i z powrotem
do ojczystego kraju, do starych znajomych i dawnego ycia, ktre znw biegnie w wolnym tempie.
Powstao wiele teorii, ktre prbuj wyjani,
na czym polega syndrom Erasmusa. Stworzono
ju blogi na ten temat, a psycholog Fiorella de
Nicola napisaa nawet prac naukow pt. Antropologia erasmusowa. Wyjedasz jako student,
yjesz jak wariat i powracasz jako czowiek.
Twj stary dom wydaje ci si za may, twoi
przyjaciele ograniczeni, a lokalne wiadomoci

brzmi jak wiejskie plotki. Jedynym wyjciem

byoby uciec od tego wszystkiego; w tej sytuacji
podr mogaby by najlepszym sposobem na
wszystkie kopoty.
Jeli uda ci si wydoby z depresji, bdziesz
ju w stanie na spokojnie opowiedzie o swoich
dowiadczeniach i nie myle o nich z nostalgi.
Docz do tych, ktrzy mimo wszystko pozostali romantykami.

Naleysz do nowego pokolenia, ktre jest dumne ze swoich rnic. Tolerancja i zrozumienie
zmieniy twoj list priorytetw. To jest wanie
pokolenie Erasmusa.
Niektrzy z Erasmusw podzielili si swoimi
historiami i wyjanili, na czym polega ta magiczna chwila, motyle w brzuchu, ten dyskretny
umiech i, cytujc Wocha Singera Jovanottiego,
ten bysk w oczach, ktry ma tylko kto, kto
prawdziwie y.

Jzyk
Autor: Irene Sacchi
Zdjcia: Irene Sacchi
Tumaczenie: Paulina
Wereszczyska

15

WOUTER (BELG) SPOTYKA HISZPANK

ERASMUS W FINLANDII

16

Erasmus by dla mnie najpikniejszym okresem w yciu. Spdziem 6 miesicy w Finlandii,

studiowaem informatyk, a ona ekologi. Oboje
zostawilimy w ojczynie swoje poowy, ale musz przyzna, e w tej dziewczynie zakochaem
si od pierwszego wejrzenia. Bylimy w barze
Gigling Marlin, w Joensu, w Finlandii oczywicie. Wszystko byo w niej takie wiee, nieznane
i inne: sposb ycia, ubir, nawet to, jak si bawi,
jak mwi i jak je frytki z sals. Zrozumiaem te,
e pokochaem nie tylko jedn dziewczyn, ale
cay kraj. Po powrocie z Erasmusa kade z nas
wrcio do swojego domu. Od tej pory nie mogem ju y tak, jak wczeniej. Moja dziewczyna
nie moga mnie zrozumie. Byem inny, mj wiat
sta si zbyt may. U mojej hiszpaskiej koleanki
sprawy potoczyy si zupenie inaczej. Wrcia do
swojego byego, a ja nie byem w stanie jej tego
wyperswadowa. Prbowaem to sobie racjonalnie
wytumaczy, lecz naprawd bardzo cierpiaem.

cze bardziej tamto ycie, przyjaci i t specyficzn atmosfer.

Wrciam do domu i musiaam si z nim rozsta, ale ta energia i przede wszystkim ta dziwna
i odlega idea we mnie pozostay. I kiedy ogar-

KARL (SZWED) SPOTYKA LATYNOSKI

ERASMUS W BELGII

nia mnie nostalgia, zawsze powtarzam sobie

fragment wiersza, ktry wtedy czytaam: (...) nie
szukaj mnie w ludzkim ciele, jestem w twym spojrzeniu.

ALEKSANDRA (WOSZKA) SPOTYKA JORGEA

(BELGA) / ERASMUS W PORTUGALII

Ale musz przyzna, e gdybym mg cofn

czas, zrobibym dokadnie to samo. Podjbym t
sam decyzj, popenibym te same bdy. Przynajmniej z tego punktu widzenia mog stwierdzi, e byo warto.

MARTINA (WOSZKA) SPOTYKA PETRUSA

(GREKA) / ERASMUS W GRECJI
To byo w Atenach, dokadnie 5 lat temu. Historia z chopakiem o dugich do stp wosach,
punkiem, z dziwnym wyobraeniem na temat
tego, czym jest higiena osobista... Trafiam na
moje przeznaczenie! Teraz ju nie ma dla mnie
znaczenia, jak mia na imi i jak to si stao. Dopiero pniej zdaam sobie spraw, jak duy mia
na mnie wpyw. Tak, kochaam go, ale chyba jesz-

rozumie. Byam te zupenie zaskoczona odkryciem, e spotkaam kogo, kto urodzi si w Nikaragui, ale wychowa w Belgii. A trudno byo
uwierzy, e to wszystko dziao si naprawd. Gdy
wrciam do domu, miaam wraenie, e to by
tylko sen. Tymczasem okazao si, e koniec Erasmusa by dopiero pocztkiem naszej znajomoci
na odlego, ktr dotd udaje nam si utrzyma
dziki internetowi i wielu podrom.

Spdziam 6 miesicy na Erasmusie w Lizbonie. Zakochaam si w tym miecie i w nim. Poznalimy si na uniwersytecie. To czysty przypadek,
bo on prawie nigdy si nie pojawia na zajciach.
Musz przyzna, e na pocztku spodoba mi si
jego przyjaciel i dopiero pniej po rnych perypetiach zorientowaam si, e tak naprawd zaley
mi na Jorgeu. To wszystko przez jego spojrzenie,
ktre zawsze mnie elektryzowao, przez zaraliw
rado. Chcielimy wiedzie o sobie jak najwicej
i nie marnowa czasu, ktrego byo coraz mniej.
Z moich pierwszych spotka z nim pamitam
zmakaronizowany angielski, ktrego uywaam.
Wkadaam wtedy wiele wysiku, by si z nim po-

Osiemdziesit procent dziewczyn, z ktrymi byem w czasie studiw za granic, byo Latynoskami. Musz przyzna, e mam do nich sabo, one
mnie po prostu fascynuj. S dla mnie egzotyczne.
Nie chciabym mwi o jakiej konkretnej historii
miosnej. Myl, e spokojnie mgbym napisa
ksik, w ktrej opowiedziabym o wszystkich
rnicach kulturowych, ktre zaobserwowaem.
Najpierw napisabym pewnie o historii z puszczaniem sygnau. Dostawaem miliony sygnaw na
komrk. Za kadym razem oddzwaniaem, bo nie
byem pewny, co to oznacza. Potem dowiedziaem
si, e dziewczyna dawaa mi w ten sposb znak,
e chciaaby pogada, ale nie ma pienidzy, by zadzwoni. I kolejna ciekawa rzecz: w Szwecji rodzice
s dla ciebie, rzecz jasna, czci rodziny, ale jednak yjesz bez nich. Pewnego razu znalazem si
przy stole z rodzicami jednej z dziewczyn i poczuem si jak na egzaminie. To, e kady ma klucz do
twojego mieszkania, nie jest niczym szczeglnym,
chodzi tylko o wygod. Te wszystkie rnice mnie
bawi i przyznam, e jestem recydywist. Latynoski to moja sabo.

MICHAEL (NIEMIEC) SPOTYKA ESTONK

ERASMUS W ANGLII
Poznalimy si w Londynie. Oboje studiowalimy media i komunikacj. Ona potrafia zafascynowa mnie swoimi opowieciami. Kiedy
zobaczyem j na przyjciu z okazji Midzynarodowego Dnia Kobiet, od razu si w niej zakochaem. Bya niesamowicie inteligentna. Dziwnych
rzeczy zdarzyo si bardzo duo. Pewnego razu
postanowiem j odwiedzi w jej domu w Estonii.
Powiedziaa mi: Michael, nie przestrasz si, ale
teraz pjdziesz do sauny z moim ojczymem i on
zbij ci gazk choinki. Pomylaem, e to jaki
art, jednak nie miaem racji. C, o podobnych
zwyczajach nigdy wczeniej nie syszaem. Obok
sauny by st bilardowy. Graem w bilard z jej
ojczymem zupenie nago! Nigdy nie przeyem
wikszego szoku kulturowego. Bylimy razem
jeszcze dwa i p roku. Trudno powiedzie, dlaczego waciwie si rozstalimy. Nasz zwizek si

po prostu wypali, tak jak i wiele innych midzynarodowych zwizkw.

MIGUEL (PORTUGALCZYK) SPOTYKA VIVIAN

(WOSZK) / ERASMUS W BELGII
Robiem Erasmusa w Louvain. Studiowaem
tam nauki spoeczne. Vivi bya na filozofii. Pierwszy raz zobaczyem j na imprezie Erasmusa organizowanej przez Pangea, tamtejsze stowarzyszenie
studentw. By szsty lutego. Wyznaa mi potem,
e przygldaa si mojemu przyjacielowi, tymcza-

17

sem ja mylaem, e patrzy na mnie. Sidmego

lutego pojechalimy na wycieczk do Brugii. Bardzo dugo rozmawialimy. Potem chodzilimy na
te same zajcia. Mieszkalimy blisko siebie i mielimy wielu wsplnych znajomych. 13 marca wracalimy do domu. Byem smutny, bo Porto przegrao. Nie wrciem tego dnia do domu, zostaem
u niej. Rozmawialimy a do sidmej rano. Tego
samego dnia miaem jecha z przyjacimi do
Parya, ona miaa w planie romantyczny wieczr
z innym chopakiem. Zanim wyszedem, rzuciem: Mam nadziej, e bdziesz miaa kawaki
brokuw midzy zbami, kiedy si z nim spotkasz. W ten sposb w kocu si pocaowalimy.
Potem musiaem goni mj pocig do Parya. Bylimy ze sob cztery i p roku. Widywalimy si
w najdziwniejszych miejscach, zwykle tam, gdzie
latay tanie linie. Przeylimy wiele niezapomnianych chwil. Zdarzay si te kryzysy, na przykad
wtedy, gdy w domu jej rodzicw zaczem je
spaghetti noem
Nasz zwizek skoczy si niedawno, ale nadal
jestemy przyjacimi i mam nadziej, e zawsze
nimi bdziemy. Piknych wspomnie nie da si
tak atwo wymaza z pamici.

18

Jzyk

19

Autor: Susanne Wallenffer

Kompozycja: Maria Messing
Tumaczenie: Marlena Bartos

Europejskie
menu
Jeden kraj, jeden skadnik: kontynentalna kompozycja kulinarna, ktra pobudzi
Twoje kubki smakowe.

nalnych specjalnoci przyrzdzi dla nas nowatorsk, prawdziwie europejsk potraw.

W naszym eksperymencie do wyboru znalazy si
44 skadniki z przernych stron Europy, a take
uniwersalne skadniki, takie jak cebula, sl, pieprz
i przyprawy. Z tego bogatego zbioru Conny Bsl
wybra ostatecznie 33 skadniki i stworzy europejskie trzydaniowe menu. Indigo brao udzia
zarwno w przygotowaniu potraw, jak i w ich
konsumpcji i mona powiedzie, e wgryzo si
w Europ.

PRZEPISY
Z Norymbergi do stolicy UE kto tak jak
Conny Bsl swoimi potrawami zapewnia rozkosz
europejskim smakoszom w Brukseli, ten dobrze
orientuje si w wiecie kucharzy. Byy szef niemieckiej kadry narodowej kucharzy wspiera europejskich politykw zawsze wtedy, gdy potrzebuj
si na swoje dugie posiedzenia. My spotkalimy
go w Brukseli i poprosilimy, aby z rnych regio-

Skadniki:

1
2
3
4
5
6

Niemcy: kiebasa
Wlk. Brytania: sos Worcestershire
Francja: limaki z winoroli
Wochy: makaron
Hiszpania: pomaracze
Rosja: buraki

Chlebonka: Tost na kwano. Podawa z otewskim

ledziem lub dla dnych wrae z solonym suszonym dorszem z Islandii.

Misodory: Mona wypeni je soweskim bekonem. Jeli

zamiast tego wolisz uy francuskich limakw, najlepiej
je wczeniej zmiksuj.

ogrki i pomidory, doprawi sokiem z cytryny,

sol i pieprzem. Chleb ytni pokroi w kromki,
poow posmarowa smaonym serem, poow
ajvarem, posypa papryk, woy na blach i zapieka przez ok. 5 min. w rozgrzanym piekarniku.
Zup rybn poda z zapieczonym ytnim chlebem i przybra paskami buraka.

ym rozmarynem i tymiankiem, po czym cao

zagotowa. Razem z misem wstawi do ciepego
piekarnika. Zrobi polent, wymiesza z pokrojon szynk i zawin w licie winogron. Podawa
razem z jagnicin i warzywami.

Cytruszka: Czy ta cytryna przybraa ksztat gruszki?

Uyby jej do saatki owocowej?

Conny Bsl: zosta uznany najlepszym kucharzem

wiata dziki swoim nowatorskim pomysom, czego
potwierdzeniem jest nie tylko jego czapka kucharska.

Drobno posiekan cebul dobrze podsmay

na oleju, doda pokrojon w plasterki marchew
i smay przez ok. 3 min. Doda wywar rybny
i doprawi do smaku kwan mietan. Cao
podgrza. Filety z ososia, ledzie i dorsze drobno
pokroi, nastpnie doda do zupy. Cao gotowa na wolnym ogniu. Na koniec doda

7 Holandia: papryka albo bakaan

8 Belgia: mae
9 Trcja: figi
10 Szwecja: borwki
11 Szwajcaria: czekolada
12 Polska: jabka

13
14
15
16
17
18

Norwegia: oso
Austria: olej z dyni
Grecja: oliwki Kalamata
Dania: szynka gotowana
Irlandia: udziec barani
Finlandia: grzyby lene

Udziec jagnicy bez koci pokroi na kawaki.

Ostrym noem ponacina miso wzdu, przyprawi sol i pieprzem, a nastpnie w duym rondlu
podsmaa przez ok. 10 min. na oleju z pestek
dyni, a stanie si z zewntrz chrupice. Doda
posiekan cebul i czosnek. Cao piec w temperaturze 200 przez ok. 20 min. Doda zielon
fasolk i drobno posiekan bia kapust, przewrci miso i zostawi w piekarniku na kolejne 10 min. Wyj miso i pozostawi w cieple.
Doda troch wody. Obrane kartofle i papryk
pokroi na mae kawaki i razem z pieczarkami
i oliwkami doda do potrawy. Przyprawi wie

Jabka, pomaracze, liwki i winogrona drobno

pokroi, woy do gbokiego naczynia i skropi
sokiem z cytryny. Doda cukier i poczeka, a
owoce puszcz sok. Wrzuci czerwon borwk
do garnka, zmiesza z dwoma ykami cukru i zala wod. Gotowa, a zgstnieje. Tak przygotowanym sosem pola saatk owocow, z wierzchu
posypa limi mity, przybra czekolad i figami.

Ajvar: gsty sos z papryki, pomidorw i bakaana

19
20
21
22
23
24

Portugalia: pomidory
Czechy: schab pieczony
Rumunia: mamayga (polenta)
Wgry: papryka w proszku
Ukraina: kartofle
Sowacja: marchew

25
26
27
28
29
30

Chorwacja: botwina
Luksemburg: ser Kachkis
Sowenia: boczek
Biaoru: gryka
Serbia: ajvar
Bugaria: mietana

31
32
33
34
35
36

Litwa: ogrki
otwa: led
Cypr: licie winogron
Islandia: dorsz
Estonia: chleb ytni
Bonia i Hercegowina: liwki

37
42
43
44

Albania: cytryny
Macedonia: zielona fasola
Malta: winogrona
Modawia: biaa kapusta

Lud bez
granic

Tym nielicznym,
ktrzy przeyli obz koncentracyjny,
czsto odmawiano
przyznania statusu ofiary
i odszkodowania.

Setki lat cierpieli z powodu przeladowa i pogromw. Dopiero teraz Europa stopniowo uczy si ich rozumie
i pomaga im zachowa tosamo.
Austriacki pisarz Ludwig Laher zastanawia si nad europejskimi Romami
i Sinti.

Nie jestem ani Romem, ani Sinto. Przed czternastoma laty zamieszkaem w malowniczej okolicy pooonej na pnoc od Salzburga na granicy
niemiecko- austriackiej. Starsze kobiety z okolicy
zwrciy mi uwag jaki czas pniej, e w tym
miejscu byy dawniej dwa nazistowskie obozy,
w ktrych dziay si potworne rzeczy. Jednym
z nich by centralny obz cygaski dla okrgu
Grny Dunaj w Trzeciej Rzeszy (dzisiejsza Grna Austria). Kto ju tutaj nie straci ycia, ostatecznie by deportowany do okupowanej Polski,
do odzi i mordowany poprzez zagodzenie lub
zagazowanie. Tu, gdzie mieszkam, zupenie nic
nie przypominao o losie tych ludzi i jedynie
w dawnych publikacjach naukowych mona byo
odnale nieliczne i mao precyzyjne informacje
na ten temat.
W najrniejszych archiwach natknem si
jednak na du liczb dokumentw i szybko okazao si, e mieszkam dokadnie pomidzy dwoma miejscami o historycznym dla tej grupy etnicznej znaczeniu: Nie dalej ni dwa kilometry na
poudnie, na wzgrzu strace, w 1658 roku doszo
do masowych egzekucji uznanych za wolne Stad
cygaskich. I nie dalej jak dwa kilometry na pnoc w 1941 roku sta otoczony murami i drutem
kolczastym obz, ktrego najmodsza ofiara miaa
podobno tylko pi tygodni. Na straszliwie dugich listach tych, ktrzy nie przeyli St. Pantaleon-Weyer i odzi, samych tylko dzieci w wieku
poniej dziesiciu lat byo ponad 150.

Ludwig Laher w swojej

powieci Und nehmen, was
kommt opisa tragiczn
histori romskiej dziewczyny.

1910

Na wiat przychodzi
cygaski gitarzysta
jazzowy, Django Reihardt.

19361945

Nazici rozpoczynaj przeladowania ludnoci romskiej (w jzyku romskim

Porajmos, czyli pochonicie). Liczb Romw, ktrzy utracili ycie w czasie
II wojny wiatowej, szacuje si na 220 tysicy (przed wojn yo ich
w Europie okoo jednego miliona).

Piercing

MASOWE MORDERSTWA I WYSIEDLENIA

Miejsce, w ktrym mieszkam, przypomina
o bolesnej historii Romw. Poczuem si wic
w jaki sposb zobowizany do opisania tego.
Napisaem opart na faktach powie Herzfleischentartung (Zwyrodnienie minia serca),
ktra ukazaa si w jzyku hiszpaskim, francuskim i angielskim. Rwnoczenie staraem si
pozna austriackich Sinti. Nie ma ich ju wielu.
W czasach nazistowskiego barbarzystwa nigdzie
w Europie liczba ofiar wrd Sinti nie bya tak
wielka, jak w Austrii, gdzie zgino ich okoo 90
procent.
Spotkania z Sinti bardzo mnie zawstydzay.
W kadej z rodzin, z ktrymi od tej pory miaem
kontakt, byy ofiary przeladowa rodzice, rodzestwo, dziadkowie. Moi rozmwcy nie oskarali. Zaskoczeni tym, e w kocu kto chce ich
wysucha, dugo opowiadali, a dla mnie coraz
bardziej jasny stawa si kawaek nieznanej historii mojej ojczyzny. Podobnie jak o wydarzeniach
w obozach powojenna Austria przemilczaa spraw Cyganw. Nielicznym, ktrzy przeyli obz,
bardzo czsto odmawiano statusu ofiary i zadouczynienia finansowego. Urzdy nie zwracay
odebranego im przez Hitlera obywatelstwa (cho
rodziny te yy w Austrii przez pokolenia), odbyway si deportacje. Dopiero w latach dziewidziesitych [!] ostatnie pozwy zostay rozpatrzone
pozytywnie. Wprowadzono zakaz dziaalnoci
rzemielniczej dla Cyganw, a take ponown
rejestracj (policja miaa sporzdza raporty dotyczce wszystkich ruchw grup wdrownych).
Pierwsza lekcja jzyka ojczystego odbya si dopiero na przeomie ostatniego tysiclecia, i na
1971

Cyganie ogaszaj, e wol

by nazywani Romami.

1977

dodatek w gminie, w ktrej na krtko przedtem

w rasistowskim ataku zgino czterech austriackich Romw.

Autor: Ludwig Laher

Zdjcie: Albert Grhbaum
Tumaczenie:
Diana Kaniewska

EUROPA PRZYDZIELA MIESZKANIA

Europa dopiero rozpoczyna prawdziwy midzykulturowy dialog ze swoimi Sinti i Romami.
W krajach, gdzie Sinti i Romowie s liczni, bardzo dugo (czsto po dzi dzie) rozumiano ich
problemy w sposb powierzchowny. Przydzielano
im mieszkania, przygotowywano ofert edukacyjn. Nikt nie uwzgldnia jednak specyficznych
uwarunkowa kulturowych i historycznych tych
grup etnicznych. Sinti i Roma setki lat yy w diasporze, w cigym strachu przed codziennymi szykanami i pogromami. Jednoczenie utrudniano
im kultywowanie tradycji. Asymilacja wydawaa
si drog ocalenia. Byy dwa wyjcia: albo zgodnie z dogmatem Wschodu zmiesza si z ludem
robotnikw socjalistycznych, gdzie pochodzenie
nie gra roli, albo y w zachodnim systemie kapitalistycznym, ktry zaprzecza wartociom ycia
rodzinnego i klanowego w ortodoksyjnych spoecznociach romskich i Sinti. Na zasymilowanych spoecznoci te reaguj nieprzychylnie, czsto odrzucajc je ze swojego rodowiska.

STEREOTYP BRUDNEGO EBRAKA

W Europie popenia si bd polegajcy na
uznawaniu obydwu tych spoecznoci za homogeniczne. Pomidzy dobrze sytuowanymi Sinti,
elektrykami zakadowymi i laborantami, pracownikami bankw i rzemielnikami, handlarzami
i kucharzami z krajw takich jak Austria, Niemcy
czy Belgia oraz pozbawionymi pracy i perspek-

Norwegia zaprzestaje sterylizacji

ludnoci romskiej. Wczeniej
Romowie byli do tego zmuszani
przez pastwo.

1985

W Paryu odbywa si pierwsza

midzynarodowa wystawa
sztuki cygaskiej.

21

Asymilacja wydawaa si niektrym

jedyn drog ocalenia.
Byy dwa wyjcia: albo y na wschodzie
w systemie socjalistycznym,
albo wyznawa
kapitalistyczny kult pracy
na zachodzie.

22

tyw Romami ze wschodu Sowacji, Kosowa czy

Bugarii istniej ogromne rnice, ktre dotycz
nie tylko jzyka.
Pewnej austriackiej Sintisie zawdziczam cenn wskazwk, e teraniejszo Romw i Sinti
w Europie przypomina jej o przeszoci ydw
pod koniec istnienia monarchii austro-wgierskiej. Spora cz ludnoci ydowskiej z zachodnich terenw monarchii od powstania AustroWgier w 1867 roku robia wszystko, by porzuci
wiar i kultur przodkw. ydzi chcieli by uwaani za liberalnych, wydawao si nawet, e s
bardziej austriaccy ni chrzecijascy Austriacy.
Wiede na przeomie tysicleci by naznaczony
obecnoci ydowskich intelektualistw i artystw od Freuda po Stefana Zweiga. Synne powiedzenie wczesnego antysemickiego wiedeskiego
burmistrza O tym, kto jest ydem, decyduj ja!
pokazuje, e rwnie tradycyjne elity kraju byy
do pewnego stopnia gotowe udzieli rozgrzeszenia przynajmniej osobom chccym si asymilowa, ktre osigny sukces.
Jednak tylko podczas pierwszej wojny wiatowej z miast galicyjskich, o ktre toczyy si walki,
do Austrii (a szczeglnie do Wiednia) przybyo
36 tysicy tzw. Kaftanjuden, jak nazywano pogardliwie mao zamonych ortodoksyjnych ydw. Hitlerowi (i nie tylko jemu) wystarczy (jak
sam powiedzia) sam widok takich ludzi, aby sta
si zaartym antysemit.

1992

Niemcy deportuj do
Europy Wschodniej 60 tys.
nielegalnych romskich
imigrantw.

1995

Podobnie, jak twierdzia moja rozmwczyni,

wielu Romw i Sinti w Europie Zachodniej obawia si, e na opini publiczn wpyw moe mie
widok od niedawna pojawiajcych si w duych
miastach romskich ebrakw klczcych w ponieniu. Media mwi o fatalnych warunkach ycia
wielu wschodnioeuropejskich Romw, informuj
o tysicach romskich prostytutek. Ludzie kojarz
wic z Cyganami przede wszystkim prymitywizm,
brud, lenistwo, kradziee i rozwizy tryb ycia.
Nikt nie pyta o przyczyny i wspodpowiedzialno za taki stan rzeczy.

WYROK: PROSTYTUCJA
Prbom adekwatnego rozpatrzenia tego wielkiego wyzwania, jakie stanowi dla Unii Europejskiej
bardzo skomplikowana sprawa romska, szkodzi
oczywicie take drugie ekstremum lepy filantropijny romantyzm. Za przykad niech posuy
prawdziwa historia Romki Moniki ze wschodniej Sowacji. Monika to silna osobowo. Mimo
trudnych warunkw, w jakich ya jej rodzina,
Monika przeya, jak twierdzi, szczliwe dziecistwo. W dziwnych okolicznociach stracia matk.
W domu dziecka okaleczaa si wielokrotnie, podejmowaa prby samobjcze. W wieku osiemnastu lat musiaa zacz sobie radzi sama. Nie
miaa wyksztacenia, nie miaa bliskich, u ktrych
mogaby znale wsparcie. Faktem jest, e to przede wszystkim Romowie wykorzystywali t liczn,
mod kobiet. Zabrali jej ksieczk oszczdnociow, uniemoliwiajc jej tym samym znalezienie

Ocalaa z obozu koncentracyjnego pisarka Philomina Franz

zostaje odznaczona Niemieckim Krzyem dla Zasuonych,
najwyszym cywilnym odznaczeniem w Niemczech.

W ostatnich latach wzrosa ch

poznania ycia mniejszoci Sinti i romskiej,
ale prby te s wci
jeszcze zbyt niemiae.
23

mieszkania, a nastpnie sprzedali j na Zachd

i zmusili do prostytucji. Wiadomo take, e skorumpowani czescy stre prawa udawali, e nic nie
widz, podobnie jak niemieccy i austriaccy klienci,
ktrzy kadego dnia przekraczaj wschodni granic, gdzie dostaj szybki i tani seks, najczciej
dajc (jak informuj same prostytutki) seksu bez
zabezpieczenia. Jednoczenie rozpaczliwe zaloty
czsto uzalenionych od narkotykw przedwczenie dorosych dzieci chc oni postrzega tylko jako
przejawy podania. To, co w przypadku Moniki
chtnie okrela si mianem problemu Romw, jest
w rzeczywistoci zoon interakcj symptomw
brutalizacji ycia spoecznego.

DOMY GOCINNE DLA SINTI I ROMW

Romowie i Sinti s ludmi takimi jak ty i ja
i nie powinno to by dla nikogo zaskoczeniem.
Wiadomo jednak na pewno, e jest pord nich
wicej utalentowanych muzykw i o wiele mniej
menaderw, ktrzy osignli sukces.
Historia obesza si z nimi okrutnie, co jest
hab dla Europy.
W ostatnich latach wzrosa ch poznania tych
mniejszoci, ch dialogu, ale prby te s nadal
zbyt niemiae.

Powstay pierwsze miejsca zajazdy dla podrujcych Romw i Sinti. Zostay one utworzone zgodnie z ich potrzebami. S oznakowane tablicami w dwch jzykach. Powstay pierwsze
spoeczne projekty mieszka, ktre maj charakter atrium, gdzie budynki s parterowe. Mieszkania te s budowane zgodnie z tradycj tych spoecznoci.

Autor: Ludwig Laher

Ludwig Laher, ur. w 1955 roku w Linzu w Austrii,
opublikowa wiele ksiek i prac naukowych na temat Sinti i Romw, nakrci filmy powicone tej tematyce. Jego ostatnia powie Und nehmen, was
kommt ukazaa si w 2007 roku w wydawnictwie
Inssbrucker Haymon. W roku 2006 jego dokument
Ketani heit miteinander. Sintiwirklichkeiten statt
Zigeunerklischees pokazywano w kinach w Niemczech i Austrii. W latach 2005-2007 Laher by przewodniczcym Europejskiej Rady Artystw (European
Council of Artists, ECA).

Histori Moniki Ludwig Laher opowiada w swojej nowej powieci Und nehmen, was kommt (przyp.
Indigo).


1996

W Budapeszcie powstaje
Europejskie Centrum
Praw Romw.

2006

Na uniwersytecie w Manchesterze zostaje ukoczony projekt o Romach powicony

wszystkim dialektom jzyka romskiego w Europie. Na Wgrzech powstaje pierwsza
partia polityczna, w ktrej skad weszli tylko Romowie MCF Roma sszefogs
(MCF Unia Romska).

Sztuka ludowa

24

Andrs Kllai, Gruba Barbie (2006)

Rock and roll

Damian La Bas, Gypsyland (2007)

Piercing

25

Zdjcia: Barnabas Toth,

Karl Grad
Tumaczenie: Zofia Bluszcz

Artysta Andras Kllai (25) zoperowa ju setki plastikowych lalek Barbie.

Mwi, e to jego sprzeciw wobec seksizmu. Kllai jest Wgrem i jednoczenie Romem. W swojej sztuce przeamuje zakorzeniony w wiadomoci europejskiej stereotyp Romw piewajcych i taczcych w kolorowych strojach. Wedug niego wyraenie sztuka Sinti i Romw odzwierciedla ludzkie uprzedzenia wobec tych
spoecznoci. Kllai sdzi, e zupenie niedorzeczne jest ocenianie sztuki na podAndrs Kllai
stawie czyjego pochodzenia etnicznego czy narodowoci. Z jednej strony odsaniam swoj tosamo, z drugiej nie mog tego zrobi. Tyle jest nienawici w nas wymierzonej,
mwi. Kllai naley do modego pokolenia dumnych romskich artystw intelektualistw. Cho pochodzimy z najrniejszych krajw, czujemy, e mamy wsplne pochodzenie, mwi Kllai.
Cay wywiad dostpny na: www.indigomag.eu

Damian La Bas odkry to uczucie w 2007 roku, podczas Biennale w Wenecji. Artyci
romscy z omiu krajw pokazywali swoj sztuk w pawilonie Raj utracony, sfinansowanym przez Fundacj Allianz, Instytut Spoeczestwa Otwartego i European Cultural Foundation. Brytyjski artysta Damian La Bas (44) powiedzia po wystawie: Waciwie kady z nas czuje si Sinto lub Romem, poniewa mamy dusze wdrowcw. La
Bas ma irlandzkich przodkw, pynie w nim te krew francuskich Hugenotw. Jest
Damian La Bas
zagorzaym fanem Elvisa. Sztuka romska jest dla niego jak rock and roll, ktry dla
wielu by i jest stylem ycia. Nasza sztuka moe si teraz wypowiedzie, ma polityczne wsparcie. To jest
dobry dla nas moment, mwi La Bas.

Before

After

Kopa pik,
czy wyj za m?
CONNY BSL
Caterer in Brussels

Impressive events on a large or small

scale, dinners, receptions, festivities, buffets, and much more: Your event in Brussels can be arranged in an individual and
innovative way with Conny Bsl and his
catering service.
Contact: info@altepost.net

Co dzieje si w momencie, kiedy zgodnie z tradycj niepenoletnia Romka ma

wyj za m i zaj si domem? Dwie Romki prbuj okreli swoj tosamo
walczc o swoje miejsce gdzie pomidzy tradycj a asymilacj.

Kuzyni maj do tego

prawo
Sylwina, 24-letnia studentka kulturoznawstwa, yje na granicy dwch wiatw.

28

Piercing
Autor: Honorata Zapanik
Zdjcia: Monika Pido
Hanna Dobrzyska

Twj tata jest Cyganem powiedziaa mi

w sekrecie polska koleanka. Byam jeszcze dzieckiem, nie wiedziaam, co to znaczy by crk
Cygana. Rodzice rozmawiali w domu po cygasku, wic nauczyam si ich jzyka. Tata gra na
gitarze, a ja prbowaam taczy wymachujc
rczkami. A co to znaczy Cygan? spytaam.
W liceum syszaam uwagi o Romach. Cyganie
mnie okradli. Albo: Cyganka zamiast 10 zotych
za wrb wzia 100. Byam jedyn Romk
w szkole, czsto chodziam w spodniach i nie mwiam o swoim pochodzeniu. Prowadziam taki
styl ycia, jak modzie polska, ale czuam potrzeb, eby stosowa si do innych zasad. W pewnym momencie dorosam do tego, aby przyj
tosamo romsk. Po zdanej maturze poszlimy
ze znajomymi na piwo. Jestem Romk. przyznaam si. Dlaczego nic nie powiedziaa?
pytali. Chciaam, ebycie polubili mnie za to,
jaka jestem, a nie oceniali po pozorach.
Romowie nie mog wykonywa zawodw nieczystych. Nieczyste jest wszystko to, co wewntrz
czowieka. Nie mogabym by na przykad lekarzem. Lekarz styka si z nieczystociami, a Rom
musi by czysty. Dlatego wybraam kulturoznawstwo w Krakowie, jestem na czwartym roku.
Chc, eby zdaa egzamin w terminie mwi wujek przed jakim zaliczeniem. Wujek Roman Kwiatkowski, jest prezesem Stowarzyszenia
Romskiego, naley do Polskiej Romy i nie jest
moim prawdziwym wujkiem. U nas do kadego
zwracamy si: ciociu, wujku, kuzynie. W Stowarzyszeniu pracuj od czterech lat, jestem sekretark. Ju nie chodz w spodniach i duo czytam o romskiej kulturze. Wujek czsto powtarza,
e mam si uczy, bo wyksztacenie jest wane.
Ale nie musi mi tego kaza. Studiuj, bo chc
udowodni, e nie tylko Polacy mog co w yciu
osign. Edukacja ma wpyw na to, jak postrzegam wiat. Jak do Stowarzyszenia przychodz
Romowie, czsto bez szk, widz midzy nami
rnice. Teraz jedn nog jestem w wiecie romskim, drug w polskim. Z Polakami bawi si tak,
jak oni. W rodowisku romskim nie byoby mi
tego wolno.
W okularach i modnych spdnicach nie wygldam jak typowa Romka.
Zasady romskie przyjmowaam jako co oczywistego. Na dyskotek zawsze id w dugiej spdnicy. Raz zaoyam bluzk z dekoltem. Kuzyn

podszed do mnie i powiedzia, e jestem le

ubrana. Innemu kuzynowi nie podobao si, e
tacz z Polakiem. Odejd! kaza mu. Kuzyni
maj do tego prawo. Pomimo ich opieki musz
by ostrona. Ostatnio w pracy poznaam modego Roma. Chod ze mn na kaw. prosi. Nie
mog. Czemu? Musz i do domu. Kawa
moga skoczy si porwaniem. A porwanie
maestwem. Przyjo si, e kiedy Romka wychodzi za m, zajmuje si domem. Mam ju 25
lat, ale nim to nastpi, chc skoczy studia.

Sylwina

W Polsce mieszka dzisiaj okoo 12 tysicy Romw. Nale oni do czterech

gwnych grup etnicznych: Polska Roma, Romowie Karpaccy, Kederasze
i Lowarzy. Nie stanowi zwartej grupy etnicznej, rni si midzy sob
m.in. zwyczajami, jzykiem i sposobem ycia. Na przykad zgodnie z kodeksem romskim Romowie z Polska Roma powinni traktowa z gry inne,
bardziej zasymilowane grupy; kobieta romska ma obowizek zajmowa si
domem, a wychodzc za m za Polaka moe zosta wykluczona ze spoecznoci romskiej. Natomiast na wiele zachowa Romw z Bergitka Roma
ma wpyw przekazywany z pokolenia na pokolenie system norm i wartoci.
Z bada opinii publicznej wynika, e Romowie s jedn z najbardziej nielubianych grup etnicznych w Polsce. W sondau przeprowadzanym przez CBOS
w 2002 r. w szkole na pytanie z kim wolaby nie siedzie w awce? jedna
trzecia wymienia Roma-Cygana. Wyprzedza go jedynie chory psychicznie i homoseksualista. Zdaniem Europejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi
i Nietolerancji (ECRI) idzie za tym nie tylko wrogie nastawienie, ale take
konkretne postpowanie, ktre prowadzi do dyskryminacji Romw w Polsce.

Pika to moje ycie

Siedemnastoletnia Romka Ilona gra w pik
non. Jej rodzina nie moe tego zrozumie.
Mj tata chcia wyjecha z Polski, nie wiem,
dlaczego. W Supsku mieszkalimy z rodzicami,
bratem i siostr w blokach, jak caa nasza romska
rodzina. W Wielkanoc i Boe Narodzenie wszyscy
schodzili si do babci, u niej pili, rozmawiali i bawili si. Ciocie i wujkowie mwili mi, e musz
nosi sukienki i e niedugo znajd mi ma Cygana.

Ilona

Do Anglii przyjechaam z moim tat i bratem

kiedy miaam sze lat. Mama dojechaa po kilku
miesicach z moj malutk siostrzyczk. Z czasem caa romska rodzina przyjechaa za nami do
Londynu i co tydzie spotykamy si jak dawniej
u babci. Nie znalimy w Londynie nikogo i bardzo tskniam za polskimi przyjacikami, rodzin i prawdziwym niegiem.
Babcia jest staromodna. Nie kada moda
Romka chce wyj za m, a moja babcia mnie
do tego zmusza. Na siedemnaste urodziny yczya mi, ebym wkrtce wysza za m za Cygana, urodzia mu dwch synw i jedn crk.
Odpowiedziaam: Wol si uczy i gra w pik.
Obrazia si na mnie i odoya suchawk. Wikszo rodziny nie lubi tego, co robi. Nie rozumiej, dlaczego nosz spodnie i koszulki zamiast
bluzek oraz spdnic i czemu uprawiam sport. Jak
im zaczynam opowiada o meczu, to nie okazuj
adnego zainteresowania. Czasem pytaj: Po co
grasz? Nikt ci nie bdzie chcia.

W pik non zaczam gra duo wczeniej,

odkd skoczyam 12 lat. Najpierw chodziam
z kuzynem, moim bratem i ich kolegami gra za
dom na pole. Potem kuzyn zacz gra w modzieowej druynie Roma United. Spyta trenera,
czy mog przychodzi na zajcia i dziki niemu
trafiam do druyny. Na pocztku wszyscy romscy chopcy mwili, e dziewczyna nie powinna
z nimi gra. Jak dzielilimy si na druyny, to zawsze byam wybierana na kocu. W kocu wybrali mnie na swojego kapitana. Dwa lata temu
zajlimy drugie miejsce w lidze modzieowej,
a ja dostaam puchar dla najlepszego gracza. Wtedy mnie dostrzeono i dostaam propozycj gry
w kobiecej druynie Leyton Orient Ladies.
Sdz, e gdyby moja rodzina zostaa w Polsce,
nie mogabym robi tego, co chc. W Polsce nosiabym sukienki i wyszabym za m w bardzo
modym wieku. A tutaj poznaam wielu ludzi
z rnych kultur, ucz si i gram w pik, moja
rodzina musiaa to zrozumie. Dlatego dali mi
kilka lat wicej na to ebym zaoya rodzin.
Wikszo kuzynek w moim wieku ma ju
dzieci. Matki zawsze s razem, rozmawiaj tylko ze sob i opiekuj si dziemi. Ju jeden Cygan dzwoni do mojej cioci prosi o moj rk.
Miaam wtedy 12 lat i ciocia powiedziaa, e
jestem jeszcze za moda. Co za szczcie! Kiedy
widz mode Romki, ktre pal, mwi im eby
tego nie robiy, bo im bardziej zachowuj si jak
dorose Cyganki, tym szybciej znajd im mw.
Jedna odpowiedziaa mi, e nie ma nic przeciwko temu. Prbowaam jej wytumaczy, e jeszcze
ma cae ycie przed sob, nie musi ju teraz bra
ma, bo jak ona wyjdzie za m to nie bdzie
moga chodzi do szkoy, pracy, ani wychodzi
z domu.
Anglicy mwi midzy sob, e Cyganie to
zodzieje, e jed taborami, ebrz na ulicach.
Nie jest mio o tym sucha, ale taki ju jest
stereotyp. W mojej klasie wikszo kolegw to
Azjaci. Kiedy koleanki z klasy wiedziay, e jestem z Polski, chwaliy si przed innymi, e maj
koleank Polk. Jak im powiedziaam, e jestem
Cygank, to zaczy ze mn inaczej rozmawia,
inaczej na mnie patrze. Od tego momentu nie
mam w Londynie prawdziwych przyjaci. Chc
jedzi do Polski jak najczciej. Urodziam si
w Polsce, moi rodzice yli tam przez wikszo
swojego ycia. Zachowalimy wszystkie polskie
tradycje: jemy polskie jedzenie, ogldamy polsk
telewizj, suchamy polskich wiadomoci.
Najwiksze marzenie? Chciaabym za rok gra
w reprezentacji Polski dla kobiet, w Polsce nie ma
wielu dziewczyn, ktre graj w pik, wic moe
dadz mi szans. Ale gdybym miaa okazj gra
dla Anglii, zgodziabym si. Pika jest dla mnie
najwaniejsza.

29

Nadeszy
kozaki
30

Stopa
Autor: Ruddy Guilmin
Zdjcia: Marianne Baisne
Tumaczenie: Diana Kaniewska,
Piotr Kaczmarek

Kroki ng odzianych w kozaki rozbrzmiewaj w caej Europie. Wszdzie na kontynencie kobiety zakadaj to dziwne obuwie. Ale dlaczego? Co napdza t mod, ktrej
nie sposb przeoczy? Indigo postanowio to zbada.

Zima si koczy, temperatura ronie, ale

kozaki wci nie przestaj patrolowa chodnikw.
Skrzane lub zamszowe, sznurowane lub na zamek, na paskiej podeszwie lub na obcasie, do
poowy ydki lub do kolan kozaczki nadal dominuj w wiecie eskiego obuwia. Na 41. targach Midec dla specjalistw z brany obuwniczej,
ktre odbyy si w Paryu na pocztku wrzenia
zeszego roku, kozaki prezentowane byy na honorowym miejscu, co potwierdza, e s w modzie
bardziej ni kiedykolwiek wczeniej. Na targach
Europejczycy niezalenie od wieku oczarowani
byli niesabnc uwodzicielsk si tych butw.
Ju w zeszym roku kupiam par, ale w tym dokupi sobie jeszcze wykaczane skr buty je-

dzieckie mwi Laurence Picolo, 44-letnia

Francuzka, mama dwjki dzieci.
33-letnia Edith Gaigg, pracujca w dziale marketingu agencji tumaczeniowej w Leeds, przyznaje, e nosi kozaki do pracy, na randki, a nawet w domu. Tylko dlaczego wikszo kobiet
uwielbia te buty? S wygodne i nie przemakaj
- twierdzi Edith. I czuj si w nich sexy, bo wyduaj moje nogi. No i czuj si te bezpieczniej,
bo w razie potrzeby mog komu skopa tyek!.
Oto niewiarygodny paradoks obuwniczej mody
zawarty w paru sowach: kozaki to zarwno uwodzicielski przedmiot, jak i symbol wadzy. Jak
wytumaczy inwazj tych butw? Czy jest ona
manifestacj nowej feministycznej rewolucji, czy
tylko kolejnym przejawem postrzegania kobiety
jako przedmiotu w zachodnim, patriarchalnym
spoeczestwie?
Dla Justine Levy aspekt ideologiczny kozakw
nie ma takiego znaczenia. Ale, tak czy inaczej,
charakteryzuje wspczesn kobiet: dziewczyna,
ktra nosi kozaki, jest aktywna i trendy zarazem.
Jeli na spotkanie zaoysz klasyczne buty na obcasie, cz twojego mzgu musi koncentrowa
si na tym, by staa prosto. Jeli zaoysz kozaki
bdziesz staa mocno na ziemi. Daj one oparcie, a kobieta, ktra pragnie pokaza, e chce by
aktywna, musi umie podepta. Innymi sowy,
czy kozaki nie mogyby by ochron, jakiej potrzebuj kobiety, by poradzi sobie w spoecznej
dungli? Niektre afrykaskie plemiona nazywaj je rkawicami na stopy wyjania Marc-Alain Descamps, profesor psychologii na paryskim
Uniwersytecie Rene Descartesa. To buty sigajce
do kolan, co bardzo si przydaje, gdy pracuje si
w bocie, na bagnach czy w szlamie.
Nawet kozaki na obcasie daj poczucie pewnoci. Jeli obcas jest wysoki, mog one dodawa pewnoci siebie uwaa Carolina, 23-letnia
dziennikarka z Hiszpanii. Wiem, e to brzmi
dziwnie, ale tak na mnie dziaaj moe dlatego,
e wydaj si w nich wysza. To adna niespodzianka. Z punktu widzenia psychologa kozaki s
czsto postrzegane jako symbol wadzy. Przywouj obraz kawalerzystw, ktrzy kiedy jako jedyni
mogli je nosi. Kozaki s cikie, gone i sprawiaj, e osoba, ktra je nosi, stpa w okrelony
sposb, poniewa nie moe zgina ng w kostkach. Takie uczucie dominacji ma rwnie Marie,
29-letnia dziennikarka z Parya. Bardziej sobie
ufam, gdy je nosz. Daj moim krokom pewno,
a to wpywa te na moj pewno siebie. Miny
czasy, gdy kobiety chcce uwodzi nosiy zwyke
buty na wysokim obcasie. W przypadku kozakw

kobiety korzystaj zarwno z ich walorw praktycznych, jak i estetycznych.

Paradoksalnie, kozaki s poywk dla wyobrani naszych spoeczestw. czone z fetyszyzmem,
ktry zyska popularno dziki fotografii w latach 50. (kiedy inspiracj stanowia Betty Page),
a pniej w latach 70. (dziki fotografowi Helmutowi Newtonowi), kozaki podtrzymuj swj zwizek z seksem. Wystarczy wpisa sowo kozaki do
wyszukiwarki, aby si o tym przekona. Nie trzeba
szuka dugo, by natrafi na cay szereg blogw
i forw powiconych tym synnym butom, noszonym zazwyczaj z oszczdn iloci ubra.
Socjolog mody Frederic Mooneyron zauwaa
triumfalny powrt wysokich butw, szczeglnie
tych do uda. To przedmiot silnie nacechowany
erotycznie, ktry by bardzo modny pod koniec
lat 60. w czasach wolnoci seksualnej. Kobiety,
ktre nosiy kozaki, w caoci przyjmoway swj
status obiektu seksualnego.
Czy powinnimy wobec tego wnioskowa, e
kozaki utwierdzaj status kobiety jako przedmiotu, a jednoczenie daj zudzenie uczestniczenia w emancypacji kobiet? Nie jestem pewna.
Jak twierdzi fetyszysta i gwny twrca fanzinu
A propos de bottes, Kobiety paraduj: wkadaj
nogawki jeansw w wysokie buty, unikajc tym samym jawnie prowokujcych kozakw noszonych
z bardzo krtk spdnic. Tak wic kozak staje
si jednoczenie sygnaem seksualnym i znakiem
ochrony, zaproszeniem i zakazem. Carolina nigdy nie zaoyaby kozakw na wysokim obcasie
z krtk spdniczk. Wygldaabym na kogo,
kim nie jestem. Nie przeszkadza jej to wkada
nogawek jeansw w kozaki, chocia tylko na specjalne okazje. Dla Frederica Monneyrona kozaki
do ud mog nawet reprezentowa kobiet-zdobywc, zarwno dzik jak i wojownicz.
Kozaki zachowuj uwodzicielsk si oraz wymiar seksualny. Daj osobie je noszcej poczucie
siy i wadzy. Tworz ochron, ktra sprawia, e
czujesz si czci gry. Mczyni kochaj silniejsze kobiety, bardziej wyzwolone i pewne siebie,
uwaa Marc- Alain Descamps. Franca Tildach,
28-letnia studentka sztuki z Salzburga dobrze to
podsumowuje: Uwaam, e wymiar seksualny
kozakw jest aktualny, ale poczucie napicia, ciepa i ochrony, ktre czuje si od stopy po ydk
sprawia, e czujesz si troch jak w domu, nawet
bdc na ulicy.

31

www.anomolo.it www.lastfrog.com www.silenzio.tv www.ogredung.org www.microlabel.it

MICROPUPAZZO

Wytwrnie internetowe
32

Stopa
Autor: Arianna Sgammotta
Ilustracje:
Gabriel Berretta Aka
Tumaczenie: Anna Maresz

tebo _ blue in you

www.monocromatica.com
the winter quarters _ direction east
www.mirakelmusik.se
the royal horse gala _ 01 avalyn4
www.aerotone.net
do _ erdian
www.alg-a.com
tisane _ fromage
www.frozenelephantsmusic.com
markus broesel _ point zero
www.monohm.com
loscil _ subaquatic
www.one.dot9.ca
huw roberts _ odate in harmonics
www.serein.co.uk
navarro - land.mp3
www.standard-music.net
palac_ hello
www.frozenelephantsmusic.com
dincise _ des aulnes
www.mirakelmusik.se
ibakusha _ fripes
www.zymogen.net
egotopia _ princesse meringue
www.legoego.de
letna _ morn 45
www.navarro.eu.com/eko
masaya sasaki _ motion8
www.minusn.com
Kanja Tieffer -Lets get funky

Wolna muzyka, wolny duch. Wytwrnie internetowe zapeniaj nisz po

post-Napsterowym* biznesie muzycznym.

Wiele wytwrni muzycznych przez dugi

czas marzyo o zdobyciu monopolu na rynku. Do
czasu a pojawio si MP3 i internet. Wsplnota
nonkonformistycznie nastawionych muzykw,
tych fetyszystw dwiku i maniakalnych kolekcjonerw, zacza coraz bardziej interesowa si
sieci, traktujc j jak bezludn wysp, na ktrej
mona zrobi karier na swj wasny sposb.
Tak narodziy si wytwrnie internetowe (netlabels), specyficzna dziaalno muzycznych
przedsibiorstw prowadzona tylko w sieci.
Deklarowany cel: rozpowszechnianie darmowej
muzyki pord jak najwikszej grupy suchaczy.
Idea: wykorzystanie prawa nazywanego copyleft, zwizanego z licencj Creative Commons
(CC). Jest to prawnicza formua pozwalajca na
rozpowszechnianie i dystrybucj utworw bez
adnych ogranicze (oprcz tego jednego, ktre
wyklucza czerpanie zyskw z dzie obowizkowo
darmowych). Innym twrcom daje ona rwnie
moliwo korzystania z tych dzie wedug wasnej woli bez adnych restrykcji ani praw wycznoci narzucanych przez salony muzyczne.
Przetwarzanie i rozpowszechnianie utworw
jest wic zagwarantowane w subskrypcji praw
przewidzianych przez licencj Creative Commons. Warunkiem koniecznym, by zyska dostp
do tego typu umw, jest rezygnacja z wszelkich
oficjalnych zwizkw z innymi producentami
muzycznymi albo organizacjami zwizanymi
z prawem autorskim. Internetowe wytwrnie su
* Pierwsza usuga pozwalajca na dzielenie si plikami
i bezpatne ciganie formatu MP3.

zwaszcza rozpowszechnianiu stylu ycia i przenoszeniu go z sieci w codzienn rzeczywisto.

Ich celem jest tworzenie swoistych subkultur, ktre cz si wok okrelonych osb i wydarze.
Dziki internetowi utrafi mona w gusta kadego: poczwszy od stylu indie rocka Belgw z Sundays in Spring a po styl gier wideo 8bitpeople
z lat osiemdziesitych, newralgicznego centrum
kiepskiej i minimalnej elektroniki.
Te bezludne wyspy cyberprzestrzeni rozpowszechniy si poczt pantoflow dziki kreatywnoci swych zaoycieli. Przyczynio si do tego
rwnie stworzenie MySpace, ktra staa si odtd klubow bibli wszystkich pasjonatw muzyki niszowej i tworzonej przez nastolatkw. To
wanie dziki MySpace moemy mie dostp do
strony zespou Copyleft, ktry wyszukuje i zbiera
we Woszech najciekawsze wytwory ducha Peer
to Peer (P2P).
Internetowe wytwrnie rozrastaj si poprzez
domowe projekty, realizowane wewntrz grup
tworzonych po to, aby wsplnie sucha ulubionej muzyki i rozwija wasn kultur undergroundow, szczeglnie w zakresie muzyki elektronicznej. Tendencj t tumacz racje techniczne
i historyczne, gdy sie od pocztku bya ulubionym medium wszystkich wykolejecw wiata, ktrzy wychowali si na Nintendo i muzyce
elektronicznej pochodzcej bezporednio z jingli
gier wideo.
Pierwsi zaoyciele internetowych wytwrni
to Kosmic Free Music Fondation (1991) i Monotonik (1996). Spord aktualnych stron

do najwaniejszych naley woska Anomalo

(www.anomalo.it) i Lastfrog (www.lostfrog.net),
ktre oferuj bardzo szeroki wybr artystw i gatunkw muzycznych.
Oprcz tych gwiazd darmowego cigania
istnieje jeszcze wiele innych stron, ktre, majc may zasig, s ciekawe raczej ze wzgldu na
twrcze propozycje i dobr grafiki np. Silenziotv
(www.silenzio.tv), Ogredung (www.ogredung.org)
czy Microlabel (www.microlabel.it).
W Europie modne stay si nowe formy spotka, ktre dziki tanim lotom i kulturze freemovera umoliwiy pasjonatom nowych zespow
odkrywanie i dzielenie si tym rodzajem dowiadcze z innymi krajami. W ostatnich latach
podjte zostay liczne inicjatywy majce na celu
wylansowanie internetowych wytwrni. Do najwaniejszych tego typu wydarze nale Netlabel
Festival w Zurychu i Netaudio Festival uliczna
manifestacja; jeden z najbardziej charakterystycznych oznak wspczesnoci. Odbdzie si ona
w Berlinie europejskim centrum muzyki elektronicznej.
Przypadek, ktry dobrze znam: selva elettrica
Aby zna si na internetowych wytwrniach,
nie wystarczy umie je wymieni i orientowa si
w tym, jakich artystw prezentuj. Trzeba zawsze
zagbi si w ich specyficzny wiat, z ich charakterem, argonem i sposobem postrzegania.
Mona tu przywoa przykad wytwrni sieciowej z Woch selva elettrica, stworzonej w 2005
roku przez grup przyjaci z miasta ssiadujcego z Rzymem. Kudu operator, administrator i muzyk zespou, porwnuje stron do lasu.
Chodzi o to, by spacerowa po sieci w sposb
nieskrpowany i odkrywa w sobie zwierzc natur. Taki jest wanie charakter tej strony
(www.selvaelettrica.com). Kudu i jego przyjaciele
stworzyli prawdziw muzyczn hodowl, w ktrej nie brak miejsca na ich ulubion muzyk,
ale rwnie na jzyk, organizacj i biuletyny
informacyjne z rodzaju magicznie kiczowatych.
Muzyczna oferta jest bardzo szeroka: od muzyki
elektronicznej w rnych wersjach, a po psychodeliczny rock. Warunkiem uzyskania dostpu do
strony s eksperymentalne poszukiwania i brak
konformizmu. Firma gwarantuje swojej publicznoci swoist selekcj artystw.
Nie tylko strona jest dowodem na podjcie
jakiej dziaalnoci. Koncerty, przedstawienia, instalacje, a zwaszcza eksplozje twrczoci w rnych formach pozwalaj na wyjcie z przestrzeni
wirtualnej i zderzenie si z rzeczywistoci. Tego
typu internetowa wytwrnia ma to do siebie, e
umoliwia publicznoci wsptworzenie strony.
Uytkownicy decyduj wic o jej istotnych cechach, a nastpnie wprowadzaj w ycie styl wyraony w komputerowych pikselach. Ta interak-

cja w widoczny sposb wspiera marketing, gdy

formy promocji lub biece ustalenia znacznie
przyczyniaj si do sukcesu. W przypadku Selva
elettrica gigantyczne zielone telefony w piknym
otoczeniu jakiego festiwalu su do suchania
najnowszych muzycznych odkry.
Kwestia zyskw i sposobw przetrwania tego
rodzaju stron P2P zaprzta dzi gowy wielu
ekspertw. W tej chwili internetowe wytwrnie
same z siebie nie sprzedaj adnych pyt ani albumw, a zatem nie zarabiaj. Chc zwraca na
siebie uwag. Daj wiadectwo o swoim niezalenym istnieniu, tworz swj wasny wiat, w ktrym chodzi o dzik puszcz, atmosfer retro czy
dwiki z gry wideo. Ale fakty pozostaj faktami:
ch istnienia, proponowania nowego podejcia
do muzyki bdzie musiaa koniecznie ewoluowa
w stron czego zupenie innego. W kilku europejskich pastwach, np. w Holandii, ale i dalej,
w Brazylii, badane s moliwoci wspistnienia
prawa autorskiego i copyleftu (prawa do kopiowania). Czy internetowym wytwrniom uda si
przetrwa? Czas pokae.

33

OSIEM LEGEND MUZYKI BAKASKIEJ

Gadjo Dilo: Ten film Tonyego Gatlife odnis wielki sukces w 1997 roku.
Reyser pokaza muzyk cygask
najwyszych lotw, z tacami, koncertami i aktorami, ktrzy potrafili
spontanicznie zaskoczy piosenk
w samym rodku filmu.

Goran Bregovic: Po sukcesie, jaki przy-

34

Stopa
Realizacja: Friso Wiersum
Tumaczenie: Anna Maresz

Bakanizacja
Wybuchowe poczenie instrumentw
dtych z elektronik, czyli o tym, jak
tradycyjny bakaski folk trafi spod
strzech na klubowe parkiety.
Wspomnienia z koncertw sprawiaj, e
paam mioci do muzyki bakaskiej. Szczeglnie, kiedy przypominam sobie koncert Mahala
Rai Banda wszystko byo tam idealne. Dwch
modych trbaczy z lekkoci podrywao fanki
skupione pod scen w ekstazie. Starszy wiekiem
skrzypek ukrywa pod krzesem flaszeczk. Pord publicznoci dawao si zauway rnic
wieku widoczn na scenie. Mieszanina starych
amatorw folku i modych klubowiczw. Wszyscy
poczeni pasj dla tej samej muzyki.
Nie ma oficjalnego zakoczenia koncertu. Kiedy wszystkim zdaje si, e to ju koniec wieczoru,
zesp przechodzi z wystpem do hallu. Dwik
trbek, teraz ju duo goniejszy, obezwadnia
zebranych. Rytm perkusji sprawia, e zaczynamy
wybija stopami metrum, a na wszystkich twarzach rozkwitaj umiechy. Taczc z moj dziewczyn zauwaam, e jej matka oddaje si tacom
w stylu retro ze skrzypkiem! w, nie ukrywajc
ju wcale swojej flaszeczki, pije cakiem otwarcie.
Ten obraz wietnie odzwierciedla ogln atmosfer wieczoru. Ludzie klaszcz i obrzucaj czonkw zespou banknotami, a kelnerzy rozchlapuj
dania.
eby lepiej zrozumie t bardzo ju star muzyk, uczymy niewielki krok wstecz. Narodzia
si ona, kiedy kilka pokole cyganw podrowao z Indii do Europy, przejmujc rne aspekty

napotkanych po drodze kultur. Od pustyni Rajastanu a po niziny Dunaju, wdrowcy dostosowywali si do akustyki kadego regionu, wzbogacajc
swj wasny styl. W efekcie w muzyce bakaskiej
sycha trbki tureckiego wojska, rumuskie cymbay, wgierskie skrzypce, czy jeszcze inne trbki
serbskich dmuchaczy.
Przez cae wieki ten zlepek suy lokalnym zespoom podczas licznych lubw, chrztw i wiejskich festynw na Bakanach, ale rzadko przy innych okazjach. Dzi w caej Europie publiczno
szaleje na punkcie tych samych cygaskich kapel
folkowych wymieszanych z elementami elektronicznymi. Z tego eksperymentu zrodzi si
bakaski pop i bakaski beat muzyka, ktra
wywoaa prawdziwy szum medialny. Cay wiat
zacz mwi o autentycznoci tego stylu i zwizanej z nim tradycji. Cytujc socjologa Maxa
Webera: Nasz wiat jest zawiedziony, jestemy
wic skazani na poszukiwanie prawdy. By moe
wanie w muzyce bakaskiej znajduje si owa
prawda, ktrej szukamy.
Nie tylko autentyczno i realizm zapewniy
saw tej muzyce. Przyciga ona zachodnich Europejczykw, poniewa reprezentuje ycie i kultur,
o ktrej wielu z nich marzy egzystencja oparta
na podry i wolnoci, brak staej pracy, dziedzictwo, z ktrego mona by dumnym i moliwo
ycia wasnym rytmem.
Nowe tendencje muzyczne pojawiaj si rednio co pi lat. Oznacza to, e moda na muzyk
bakask nie potrwa prawdopodobnie zbyt dugo. Jednak godnym uwagi jest fakt, i ten nurt
muzyczny stanowi jeden z pierwszych przyjtych
przez Europ Zachodni z Europy Wschodniej.
Co do mnie, nawet kiedy wszystkie inne mody
bd ju zapomniane, jak tylko usysz dwik
trbki, przybiegn gotowy, by zapiewa: Mesecina mesecina Poh joh.

niosa mu grupa pop Biejelo Dugma,

Jugosowianin Goran Bregovic zaj
si produkcj muzyki autentycznych
zespow w tonacji lat osiemdziesitych. Album Underground sprzeda
si wietnie. Nie trzeba byo wiele
czasu, by Goran znalaz now grup: orkiestr Wedding and Funeral,
znan ze swych wystpw angaujcych 150-u muzykw.

Fanfare

Ciocarlia: Prawdopodobnie
najszybsza grupa na wiecie. Powstaa, gdy niemiecki fan zakocha si bez
pamici w rumuskiej artystce. To
ona przekonaa go, by stworzy zesp.
Reszta, jak mwi, stanowi Histori.
Shantel: Shantel robi nieszczliw
karier producenta muzyki lounge,
a porzuci j dla muzyki bakaskiej.
Stao si to podczas podry na ziemi, ktr jego przodkowie posiadali
na Bukowinie regionie z pogranicza Rumunii, Ukrainy i Modawii. Na
dwch albumach: Bucovina club 1
i Bucovina club 2 poczy dwiki bakaskie z elektronicznymi rytmami. Jego kolejny album powinien
ukaza si pod koniec roku.

Besh o Drom: Stara, tradycyjna orkiestra dta Besh o Drom jest zespoem, ktry miesza dwiki bakaskie
z elementami elektronicznego jazzu.
Jedna z najpopularniejszych bakaskich kapel.

Balkan Beat Box: Balkan Beat Box

tworzy dwch ydw z Brooklynu,
ktrzy komponuj muzyk elektroniczn, dorzucajc do niej elementy
muzyki rdziemnomorskiej i bakaskiej. Ich wystpy, wspomagane
imperialn technik, przypominaj
cyrk i s bardzo szanowane w krgach
muzyki electro.

Gogol Bordello: Bez wtpienia najsynniejszy zesp grajcy muzyk

bakask. Objedajc w tym roku
letnie festiwale, ugruntowali swoj
pozycj ulubiecw publicznoci.
Ich cygaski punk to umiejtne poczenie ukraiskiego dziedzictwa
z duchem takich zespow, jak The
Pogues. Niektrzy krytycy posdzali
wrcz wokalist Eugene Hutza o to,
e jego akcent jest udawany. Co publicznoci najwyraniej ani troch nie
przeszkadza.

Fatima Spar & the Freedom Fries:

Cho nie tak znany, jak inni mu
wspczeni, zesp ten gra bakaskie rytmy, czc rozmaite tradycje
muzyczne poudniowo-wschodniej
Europy. Fatima pochodzi z Turcji,
podczas gdy reszta grupy z dawnego Imperium Osmaskiego. Uznani
za najlepsz austriack kapel 2006
roku, staj si stopniowo mistrzami
bakaskich dwikw nieelektronicznych.

FESTIWAL
Festiwal Guca w Serbii jest witem kultury bakaskiej. Kadego roku przez cay tydzie
przyciga miliony fanw do maej wioski na poudniu kraju. Tam publiczno dowiadcza tego, jak
powinien wyglda europejski festiwal. Muzyka
nie ustaje, pikne tancerki tacz taniec brzucha,
liwowica leje si litrami, a campingowe imprezy
cign si jeszcze dugo po zakoczeniu koncertw. Oczywicie prawdziw atrakcj jest sam festiwal, ktrego kluczowym momentem jest konkurs
na najlepszy zagraniczny zesp. Zwycizcy mog
podwoi, a nawet potroi swoj wygran. Boban
Markovic, jeden z artystw, zosta wykluczony po
tym, jak wygra konkurs kilka lat z rzdu. Festiwal,
nazywany czasem Woodstockiem trbek, powoli odzyskuje popularno utracon w czasach, gdy
Serbia bya odizolowana od reszty wiata. Gdybycie nie mogli dotrze tam osobicie, kupcie pyt
Golden Brass Summit: Fanfares en dlire ona
da wam wyobraenie o muzycznym bogactwie,
ktre spotyka si w Guca.

35

Strze si
Australijczyka!
Przegld goci hostelowych.
Jakim typem podrnika jeste?

36

Stopa

Hostel to idealne miejsce dla tych, ktrzy

czsto podruj i nie maj zbyt wielu pienidzy.
Gocie mog zadowoli swoje podstawowe potrzeby. Znajd tam przecie ko, w ktrym si
wypi, prysznic, toalet, towarzystwo i poczucie
wsplnoty wynikajce z faktu budzenia si kade-

przykad w celu udania si do azienki.

Zwykle zdarza mu si zapomnie klucza
lub karty magnetycznej i wtedy zaczyna
puka do drzwi. Przez duszy czas lokatorzy prbuj spa i ignorowa pana Niezdar. W kocu jednak jaka uczynna osoba
(zwykle ja) wstaje i pomaga Niezdarze, aby
wszyscy mogli wreszcie spokojnie zasn.

Zorganizowany
Teoretycznie to towarzysz idealny. Realia okazuj si jednak inne. Zorganizowany wycza na
noc komrk ale zostawia uruchomiony budzik.
Trzyma wszystkie swoje rzeczy w szafce i w walizce i zamyka je na kdk. Po wykonaniu wszystkich porannych czynnoci cieli ko i kadzie
na wierzchu idealnie zoon piam w przeciwnym razie potencjalny nowy lokator mgby

w rodku nocy zapali z beztrosk wiato, prawie

na pewno okae si Australijczykiem. Australijczycy zwykle podruj w towarzystwie dwch
lub trzech rodakw. S znani z opowiadania lubienych dowcipw, ktre rozumiej tylko oni
sami, a take z wybuchania miechem w rodku
nocy.

Towarzyski
To ten, ktry po przybyciu do hostelu od razu
przedstawia si wszystkim, nawet tym, ktrzy
drzemi na pitrowym ku. Zapamituje imiona wszystkich czonkw pokoju i po dziesiciu
minutach wszyscy znaj ju jego sytuacj yciow
i gwny powd podry. Pan Towarzyski oczekuje, e lokatorzy udziel mu w zamian podobnych
informacji. Zamierza je potem rozpowszechni
w caym hostelu. Pan Towarzyski pragnie na-

do szafki, ani klapek pod prysznic (na szczcie

menederowie hosteli, ktrzy znaj ten typ klienta, sprzedaj wszystko w recepcji, oczywicie dwa
razy droej).

Haaliwy
Moe by kadego pochodzenia i w kadym
wieku. Charakteryzuje go wydobywanie serii haasw przez sen. Jego specjalno to chrapanie.
Przypado ta przybiera czasem formy ekstremalne i potrafi zburzy spokj wewntrzny innych
mieszkacw pokoju. Panu Haaliwemu zdarza
si czasami puci naprawd gonego bka. Czasami po prostu wzdycha przy przewracaniu si
z boku na bok, co powoduje skrzypienie caego
pitrowego ka. Pan Haaliwy prawie zawsze
ma wczony budzik lub komrk, ktra nagle
zaczyna dzwoni i nie przestaje przez par ko-

Autor: Nicola Pizzolato

Ilustracje: Joseph Hanopol
Tumaczenie:
Paulina Wereszczyska

go poranka w ponurym pokoju razem z kilkoma

a nawet kilkunastoma obcymi osobami.
Po dziewitnastu latach wdrwek po schroniskach o rnych standardach ustaliem typologi
osb, ktre kadego ranka spotykaem we wsplnym pokoju majc rcznik przewizany przez
biodra.

Niezdara
Niezdara pojawia si w pokoju zawsze w nocy,
gdy caa reszta pi. Z impetem wpada do pokoju, targajc ogromne walizki. Prbuje upchn
swoje rzeczy w szafie, potykajc si w ciemnociach o ka i walizki i robic przy tym ogromny baagan. Po jakim czasie decyduje si zapali
wiato, czemu towarzysz narzekania i obelgi wykrzykiwane przez innych goci. Niezdara uparcie
nie daje innym spa szeleszczc reklamwkami,
nieustannie wchodzc i wychodzc z pokoju, na

nie zrozumie, e ko jest ju zajte. Takie zachowanie jest rzecz jasna trudne do zniesienia dla
do jednak niezorganizowanych wsplokatorw.
Co wicej powoduje, e czuj si do nieswojo.
W efekcie rzadko odzywaj si do Zorganizowanego, uwaajc, e niemieckie pochodzenie wcale
go nie tumaczy.

Australijczyk
W kadym wieloosobowym pomieszczeniu
kadego szanujcego si hostelu zawsze znajdzie
si przynajmniej jeden Australijczyk. Wyobraaem sobie, e Australijczyk dosta w swej ojczynie wychowanie, ktre przygotowao go do
stawienia czoa wielu przeciwnociom i wrogim
rodowiskom. Australijczyk nie postrzega hostelu jako miejsca, gdzie naley respektowa zasad
przespanej nocy. By moe Australijczyk uwaa
po prostu, e w hostelu nie trzeba uwzgldnia
obecnoci innych. Tak czy inaczej, jeli kto

wizywa nowe znajomoci take poza hostelem,

organizuje spacery po miecie, wyjcia do najlepszych pubw i sobotni wieczr w klubie. Granice rezerwy przekracza zbyt zuchwale. Jednak to
dziki niemu osoby, ktre pewnie nie zamieniyby ze sob nawet zdania, w kocu zaczynaj
rozmawia. Noc przed wyjazdem pan Towarzyski
rozdaje wszystkim gociom wizytwki lub karteczki ze swoim adresem e-mail.

Niedowiadczony
Nie myli z panem Niezdar. Pan Niedowiadczony jest po prostu osob, ktra nie ma zielonego pojcia o tym, czym jest hostel. Przez pi
minut usiuje otworzy drzwi za pomoc karty
magnetycznej, ktr wkada z stron, po czym
w kocu wchodzi do pokoju. Tam orientuje si,
e musi spa z kilkoma obcymi osobami. Pan
Niedowiadczony zwykle nie wie te, ktre ko
zostao mu przypisane. Nie ma ze sob ani kdki

lejnych minut, poniewa Haaliwy nie umie jej

znale, ani wyczy.

Rozbestwiony
Zauwayem, e taki lokator pochodzi zwykle
z Ameryki i jest osob do mod. Z jakiego
powodu uwaa, e w liberalnej Europie wszystko
jest dozwolone: seks, narkotyki, alkohol. Chtnie
korzysta wic z uywek w hostelu.
Jego przypuszczenia okazuj si jednak bdne. Wspmieszkacy nienawidz dymu i alkoholu konsumowanego w pokoju, poniewa zwykle
koczy si to tak zwanym pawiem we wsplnej
umywalce. Rozochocony go, ktry ciga na
noc panienki do hostelu, powinien wiedzie, e
inni mczyni nie bd z nim solidarni i ju do
koca jego pobytu w hostelu bd obrzuca go
inwektywami.

37

Pozdrowienia z

38

Stopa
Realizacja: Marianne Baisne
Tumaczenie: Marlena Bartos

Pod miastem
Lubisz zwiedza podziemne lochy? Co
powiesz na niezapomnian wycieczk
do Parya?

Jak si tam dosta?

Catacombes de Paris
1, place Denfert-Rochereau
75014 Paris
Dojazd: Metro i RER B:
Denfert-Rochereau
Ceny biletw:
Normalny:7 Ulgowy: 5,50
Dla modziey w wieku 14-26: 3,50
Le Muse des gouts de Paris
Pont de lAlma, rive gauche,
face au 93 quai dOrsay
75007 Paris
Dojazd:
Metro: linia 9, stacja Alma-Marceau
RER: linia C, stacja Pont de lAlma
Ceny biletw:
Normalny: 4,20
Ulgowy: 3,40 (dla studentw)

Dokadnie obmylie plan, jak uwie kobiet: zabierzesz j w wyjtkow, romantyczn podr po Paryu. Daruj sobie pen turystw wie
Eiffla, bazylik Sacr Coeur, Luwr i inne popularne atrakcje. Zbocz z oklepanej drogi w nieznane uliczki. Odkryjesz tajemnice Parya i poznasz
jego gbi.
Eksplorowanie podziemnego miasta moesz
rozpocz od zorganizowanej wycieczki po katakumbach. Te staroytne kamienioomy zostay
przebudowane w 1785 roku, kiedy z przeludnionych paryskich cmentarzy przeniesiono tu miliony szkieletw. Drca z przeraenia dziewczyna
na pewno wpadnie w twoje ramiona, a przecie
wiadomo, e strach dziaa stymulujco. Kiedy minie pierwszy wstrzs, nieskoczone stosy czaszek
i piszczeli mog wyda ci si troch nudnawe.
Moe nawet zdziwisz si swoj niemale makabryczn ciekawoci.
Jeli chcesz wybra mniej wydeptan ciek,
pamitaj, e robisz to na wasne ryzyko. Mimo
e przepisy tego zabraniaj, liczne krypty i nie
uywane kamienioomy, ktrych jest mnstwo
w podziemiach Parya, zachcaj do wdrwki.
Na odkrycie czekaj rzeby, akwedukty, zamki
i tysice innych podziemnych cudw. Dowodem na istnienie takich obiektw jest ogromna
liczba zdj krcych w internecie oraz zeznania tak zwanych katafilw, specyficznych paryskich speleologw miejskich, ktrzy spotykaj

www.paris.fr

si w katakumbach w tajemniczych okolicznociach. Wybierz si tam, gdy nadejdzie taki dzie,

e bdziesz chcia si pozby uciliwego partnera. Kt zechciaby wyruszy na poszukiwania
po zagmatwanym labiryncie, gdzie odnalezienie
wyjcia graniczy z cudem?
Nie kada przechadzka musi by tak makabryczn przygod. Jeli czujesz potrzeb, by wyprbowa swoj partnerk, sprawd, czy jest gotowa pj z tob na drug stron pieka w tym
wypadku okolica eleganckiego mostu, Pont de
lAlma, idealnie si do tego nadaje. Id lew stron Sekwany, ignorujc bezpciow mas turystw
jednostajnie zmierzajc do Muse du quai Branly. Wkrtce dotrzesz do staromodnej budki, ktra
na pierwszy rzut oka wyglda jak toaleta publiczna. Podaj za przewodnikiem, ktry w niej
siedzi, a on doprowadzi ci do sieci ulic alternatywnego miasta, ktre wij si tu przed tob.
Tu kady podziemny kana ma swj odpowiednik
w postaci ulicy na grze. Na dodatek nosi t sam
nazw i jest identycznie oznakowany. O cholera!
Znalaze si w kanaach ciekowych Parya.
Niestety, moesz obejrze tylko krtki odcinek
kanaw, ktrych czna dugo wynosi 2400 km.
Gdyby je rozcign, powstaaby droga z Parya
do Stambuu. Muzeum dostarcza mnstwo rysunkowych opowieci o hydrografii oraz powanych
acz budzcych wstrt historii o systemie sanitarnym. Jednak najwaniejszym punktem programu jest podziemna konstrukcja z XIX wieku.
Przypomina ona troch mimowolnie narzdzia
tortur wystawione w sawnym Tower of London.
Wzdu podwjnego korytarza na ociekajcych
szlamem cianach znajdziemy znaki ostrzegajce przed niezidentyfikowanymi pynami, ktre
mog kapa nam na gow. Na kocu przejcia,
midzy kratami, stoj bezpaskie czarne buciory
o gigantycznym rozmiarze. A zza szyby wypchane szczury wlepiaj w ciebie przestraszony wzrok.
W tym samym czasie twj przewodnik opowiada
najstraszliwsze historie, jakich dowiadczyli ludzie pracujcy przy kanalizacji.
Smrd zgnilizny zaczyna ci odurza. Po wyjciu prawdziwi entuzjaci mog kupi wypchanego szczura w sklepie z pamitkami, by nigdy nie
zapomnie tej romantycznej przechadzki. Mona
nawet zdecydowa si na dalszy krok przestraszy dziewczyn pomysem zorganizowania jej
imprezy urodzinowej w ktrym z kanaw (za
jedyne 255 euro od godziny!) z gwarantowan
obecnoci przynajmniej jednego z autentycznych pracownikw kanalizacji.
Drogi czytelniku, jeli jakim cudem nie zostae przekonany tymi sugestywnymi propozycjami,
to masz ju tylko jedno wyjcie, by odkry uroki
podziemnego Parya przejed si metrem, jak
reszta wiata.

Wizualny
porywacz

40

Oko
Autor: lose Bouton
Zdjcia: Zevs, JP
Tumaczenie:
Maria Zawadzka

Ciekawostki
o porwaniach
Najwyszy okup
Okoo 15 milionw zapacono
w Niemczech za Jana Philipa
Reemtsm w marcu 1996. Najwyszy okup w Wielkiej Brytanii
wynis tylko ptora miliona
euro, podczas gdy w Hong Kongu
i w Ameryce Poudniowej okupy
potrafi osiga ju nawet 100
milionw dolarw.

Zaginieni
Zaginicia w 28 krajach wiata
s przez Amnesty International
automatycznie uznawane za pogwacenie praw czowieka. Tymczasem w kadym kraju ludzie
znikaj. Wikszo zaginionych
odnajduje si po kilku dniach,
niektrzy znikaj na zawsze.

Zevs, najwyszy bg sztuki ulicznej,

uywa miasta jako swojej galerii. Tworzy tzw. tagi charakterystyczne podpisy na murach, robi graffiti, maluje,
rozpryskuje farb, wspina si, wycina,
wymija, wraca i pokrywa mury oraz
plakaty reklamowe swoim indywidualnym podpisem. W 2002 roku artysta
porwa sylwetk kobiety z billboardu
reklamowego Lavazzy w Berlinie i zada za ni 500 000 dolarw okupu.
Na Zeusa!
Jest 2 kwietnia 2002 roku, Berlin, 5:37
rano. Zevs, ubrany w ty kombinezon z byskawic i chmur, wspina si po fasadzie hotelu. Tajemniczy, zamaskowany mciciel wycina
skalpelem kobiec posta z billboardu Lavazzy
i pozostawia ziejc pustk dziur w mierzcym
17 metrw plakacie reklamowym. Widnieje na
nim haso: Espress yourself. Ptorej godziny
pniej kobieta z plakatu jest ju w jego rkach.
Przed zejciem artysta maluje na zaatakowanym billboardzie sowa: Wizualne porwanie
zapacie teraz!. Nastpnie opuszcza miejsce
zbrodni z zakadniczk pod pach. Kontaktuje
si z zarzdem Lavazzy i da okupu w wysokoci 500 000 dolarw. To symboliczna suma, ktra odpowiada cenie kampanii reklamowej. Jeeli
woska firma nie zapaci, zakadniczka zostanie
stracona na paryskim placu. Artysta zabiera swoj ofiar w podr po Europie. Przewozi j do
Szwecji, do Berlina, po czym wizi w katakumbach Parya.
Podczas wystaw we francuskiej stolicy Zevs
pokazuje porwan widzom, ktrych przekonuje,
by zadecydowali o jej losie. Jeeli zapac 1 euro,
to znaczy, e chc, by zakadniczka zgina. Jeli
natomiast kupi dzieo, uratuj jej ycie. Plan artysty jest prosty: chce oywi publiczno i zachci j do interaktywnej gry. Marka czyni z uwagi
publicznoci zakadnika i wystawia j na pastw
bezlitosnych praw konsumpcji. Ja odwracam ten
proces. Porywam posta z plakatu i dam od jej
waciciela, by mi zapaci.

Jest 2 kwietnia 2005 roku, Pary. Podczas

przyjcia zorganizowanego przez dyrektora marketingu firmy Lavazza France w muzeum Palais
de Tokyo, attach kulturalny Francji we Woszech
i dyrekcja muzeum publicznie pac dany przez
Zevsa okup. Ma to by gest poparcia dla sztuki
nowoczesnej ze strony firmy produkujcej kaw.
Projekt wizualnego porwania, ktry rozpocz
si trzy lata wczeniej i od tego czasu jest stale
rozwijany i wzbogacany, stanowi wizytwk Zevsa.
Mody francuski artysta wywodzcy si ze sceny
graffiti tworzy swoje pierwsze dziea w Paryu na
pocztku lat 90. Zevs w subtelny sposb wykorzystuje w swojej sztuce pojawianie i znikanie, cienie
i wiato, czysto i brud. Jego praktyki znajduj
si na skrzyowaniu kontestacji i strategii reklamowej, jego sztuka miejska rozpita jest midzy
ulicami Parya i Nowego Jorku. Zainspirowany
ruchem hip-hopowym i sztuk uliczn, Zevs grasuje przede wszystkim w porzuconych miejscach:
na przedmieciach Parya, przy szynach kolejowych i w zaniedbanych obszarach francuskiej stolicy. W okresie, kiedy Zevs zaczyna swoj prac,
tagi wypeniay szczelnie wszystkie mury Parya.
Artysta stworzy wtedy swj prywatny podpis,
chmur z piorunem, malowany technik czc
tag i graffiti.
W 1992 roku Zevs ledwo unikn rozjechania
przez szybk kolej miejsk RER, kiedy malowa
w tunelu na przedmieciach Parya. Na pdzcym pocigu zobaczy napis Zeus. To zdarzenie mnie naznaczyo, zostao wdrukowane na
siatkwk mojego oka. Wtedy postanowiem odwrci sytuacj i posuy si tym imieniem, eby
naznaczy miasto. Ten tag doskonale nadawa si
do tego, by w gony i wyrany sposb wpisa si
w przestrze publiczn.
Zevs zainteresowa si sztuk dziki malarzom
i graficiarzom, ktrych pozna poprzez ksiki
Spraycan Art, Subway Art oraz filmy takie jak
Beat Street, Break Street czy Stylewars. Zafascynowany szablonami, sylwetkami i napisami, ktrymi pokryte byy mury w jego dzielnicy, chadza
wasnymi ciekami, przyswajajc swoisty jzyk
miasta. Podczas swoich poszukiwa odkry narodowe centrum sztuki i kultury Georges Pompidou. To niezwyke miejsce stanowio dla niego
wcielenie midzykulturowoci i wyjtkowoci Parya. Odkry tam sztuk nowoczesn i rozwin
swoje wyjtkowe techniki. Pewnej nocy dokona
wizualnego ataku na fasad budynku. Wyposaony w bomb sprayow o krwistoczerwonym
kolorze, zaatakowa twarz Alfreda Hitchcocka na
plakacie reklamowym muzeum. Na czole reysera
pojawia si wielka, czerwona plama.
Niektre aspekty jego twrczoci przypominaj dziea Thomasa Hirschhorna i Marcela Duchampa, chocia paryski artysta zaprzecza,

jakoby inspirowa si ich sztuk. Oddziela swoj

twrczo od wszelkich projektw politycznych,
ponad ktre stawia sztuk. Twierdzi, e jego dziaalno nie wie si z chci przekazania jakiegokolwiek przesania, nie ma te nic wsplnego
z kontestacj. Nie jestem ani przeciwnikiem reklamy, ani przeciwnikiem przeciwnikw reklamy.
Usiuj po prostu ujawni mechanizmy komunikacji reklamowej, staje si ona zatem rdem inspiracji i motywacji. Wykorzystuj reklam w mojej pracy jako dodatkowe narzdzie ekspresji.

Podczas gdy europejskie galerie coraz bardziej

interesuj si twrczoci Zevsa, Francja pozostaje niechtna jego twrczoci. Czy artysta jest
zbyt awangardowy czy tylko niezrozumiany przez
swoich rodakw? Wizualny porywacz w humorystyczny sposb wyjania t francusk ostrono
w ocenie jego twrczoci: Podobno potrzeba dystansu, eby dostrzec pewne rzeczy. Moliwe, e
jeli zamieszkam za granic, posypi si propozycje wystaw we Francji!

Porwane zwierzta
Psy s czsto porywane w celu
zdobycia okupu od ich wacicieli. Tymczasem Europejskie
Stowarzyszenie Ogrodw Zoologicznych i Akwariw w latach
20002004 odnotowao kradzie
szeciuset zwierzt z 80 ogrodw zoologicznych.

Znaki rozpoznawcze
Cieniopisarz
Zevs sta si synny dziki oznaczaniu miasta
swoim wyjtkowym pseudonimem i manifestowaniu swej obecnoci indywidualnym podpisem.
Charakter jego twrczoci wyznacza te jednak
miejskie rodowisko. Na pocztku 2000 roku artysta rysowa kontury przedmiotw i sprztw na
ulicach. W nocy ozdabia budynki bia farb, wykorzystywan do oznaczania drg. W cigu dnia
te ksztaty i rysunki przybieraj now form.

Czyste graffiti
Zevs okrela swoj twrczo jako czyste graffiti. Zastaje ciemne od brudu, zniszczone i rozsypujce si mury. W artystyczny sposb oczyszcza
ich powierzchni. Po jego wizycie na kurzu i brudzie pojawia si symbol chmury i byskawicy.
W ten sposb Zevs omija problem nielegalnoci
swojej twrczoci i zapobiega oskareniom o wandalizm. Dodatkowo stawia w kopotliwej sytuacji
suby oczyszczania miasta.

Niewidoczne graffiti
Ta technika jest echem czystego graffiti.
Zevs uywa fosforyzujcej farby widocznej jedynie w nocy. Dziki temu moe spokojnie dziaa
w cigu dnia, nie ryzykujc przyapania na gorcym uczynku. W dzie tworzy graffiti na murach
miasta, a na pobliskich latarniach umieszcza filtr.
Jego dziea ujawniaj si dopiero pod wpywem
promieniowania ultrafioletowego.

Do czwartego maja w kopenhaskim NY Carlsberg Glyptotek Museum trwa wystawa Zevsa zatytuowana ELECTROSHOCK. Mona
tam zobaczy najwiksze jak dotd dzieo artysty.

41

Brytyjczycy
krc

42

Oko
Autor: Sascha Keilholz
Zdjcia: Warp Films
Steel Mill Pictures
Tumaczenie:
Izabela Tomaszewska

Nastolatki, narkotyki i przemoc zajmuj wane miejsce w brytyjskim kinie.

Modzi reyserzy w swoich debiutanckich filmach prbuj zmierzy si
z problemem dorastania. Nale do
nich take reyserzy Shane Meadows
i Paul Andrew Williams. Ich naprawd nieze filmy wanie ukazay si na
DVD.
W 1983 roku Zjednoczone Krlestwo byo
beczk prochu. Uwiadamiaj nam to pierwsze
dokumentalne sceny z filmu Shanea Meadowsa
This is England. elazna Dama Maggie Thatcher i jej zaangaowanie w konflikt w Argentynie
podzieliy nard. Shaun, 12-letni outsider, ktremu grupa skinheadw zastpuje rodzin i ojczyzn, zetknie si z pojciem narodu dopiero pniej wtedy bdzie ju jednak za pno. Jedno
z przemwie Frontu Narodowego ma typow retoryk domniemane rnice midzy rasistami
i nacjonalistami, narodowa duma. Shaun bardzo
chce, by jego ojciec polegy w wojnie falklandzkiej by z niego dumny. Okazja nadarza si dziki
grupie nacjonalistw Band of Brothers, ktrej
okrzyk bojowy its time to take it back podega
modzie do pierwszych rasistowskich wystpie.
Shaun chce porzdnie nastraszy Pakistaczykw
i waciciela sklepu.
Jego wystpienie nie ma jednak powaniejszych
konsekwencji, co moe zdziwi widza, bo pokazuje
to nieszkodliwo dziaa modych nacjonalistw.
Rzeczywicie, na pocztku skinheadzi wydaj nam
si cakiem sympatyczni. Nie s zoliwi ani szczeglnie brutalni. Take matka Shauna zdaje si to
rozumie, ju na wstpie przyjmuje perspektyw
obserwatora. da wyjanie, zszokowana nowym
imageem syna: podwinite dinsy, glany, koszula
od Shermana, szelki. Pod koniec tej rozmowy padaj zadziwiajce sowa: Te ubrania s waciwie
cakiem w porzdku. Naiwne podejcie do tego,
co wydaje si przeobraeniem w neonazizm, szokuje. Meadows wyjania jednak szybko: ci modzi
nie s prawicowymi ekstremistami. Oni s skinami. W tym kontekcie, jak si wydaje, nie znaczy

we wsppracy z:

to nic wicej ni moda czy ch odrnienia si

od innych. By moe rwnie dobrze mogliby by
punkami. To, czego im brakuje, to polityczne przekonania i zainteresowania. Jednak gdy ich tajemnicza, przesiknieta nienawici grupa bdzie musiaa zmierzy si z przeszoci, okae si, e bycie
skinem to nie tylko gra.
Po tym, jak w 1997 roku Meadows nakrci
swj debiutancki film Twenty Four Seven, przez
kilka lat byo o nim cicho. Dopiero w 2004 roku
ukoczy swoje nastpne dzieo Dead Mans
Shoes wietny, trzymajcy w napiciu film
o zemcie. Scenarzysta Paddy Considine, weteran
wojenny, przedstawia w nim nieznajc litoci dz odwetu. Film skada si z niesztampowych,
pozbawionych banau scen. W zaskakujcym dla
widza zakoczeniu winy przeszoci zostaj wydobyte na wiato dzienne.
Szkot Gillies MacKinnon, podobnie jak Meadows, odnis midzynarodowy sukces dziki
filmowi pt. Pure powiconemu modemu pokoleniu. Sze lat po Small Faces (1996) zmieni miejsce akcji z Glasgow na Londyn i odmodzi gwnego bohatera. Wrd aktorw w filmie
Pure wyrnia si Harry Eden. Na Berlinale oraz
w niemieckim miecie Emden wyrniono zarwno reysera, jak i mod gwiazd, jednak po
festiwalowych sukcesach film nie trafi do kin.
W midzyczasie ukazaa si wersja na DVD pod
tytuem, ktry raczej odzwierciedla histori jego
promocji ni tre samego filmu: Ein Kind von
Traurigkeit (Dziecko smutku). Na okadce zamiast Edena pojawia si coraz bardziej popularna w tym czasie Keira Knightley, a take kanadyjska aktorka Molly Parker, ktra zagraa matk
gwnego bohatera. Na ekranie Harry Eden radzi
sobie jednak doskonale i nawet najlepsze aktorki
nie mog przymi jego talentu. Eden gra 10-letniego chopca Paula, ktry musi opiekowa si
swoj matk i crk jej najlepszej przyjaciki
obie matki zdecydowanie nie daj sobie rady
z wychowywaniem dzieci. Podczas gdy wikszo
brytyjskich filmw o narkotykach, jak np. Trainspotting (1996) skupia si na przedstawieniu zwariowanego ycia nastolatkw, tutaj nag matki
obserwowany jest przez bardzo pragmatycznego
i rozsdnego syna. Gdy matka postanawia i na
odwyk, syn chce jej towarzyszy: We do it together mwi. Kocowa sekwencja jest jedn
z najbardziej wzruszajcych w caym filmie.
Pomys, by w filmach przedstawia dzieci w centrum brutalnego wiata dorosych, przej Paul
Andrew Williams w London to Brighton. Jego
wielokrotnie nagradzany debiutancki film dugometraowy opisuje histori ucieczki dwch

43

kobiet, ktre poznay si na ulicach Londynu:

Kelly zarabia na ycie jako tania dziwka, Joanne
jest uzaleniona od narkotykw. Joanne, liczc, e
atwo i szybko zarobi 100 funtw, pewnego wieczoru spotyka si z pedofilem Allenem. To spotkanie koczy si morderstwem, o ktrym widz
dowiaduje si dopiero w filmowej retrospekcji.
Obie dziewczyny musz ucieka przed sutenerem Derekiem i pozbawionym skrupuw synem
Allena, Stuartem. Chocia zakoczenie mona
do atwo przewidzie, film fascynuje swoj bezporednioci. Inaczej ni w nowej wersji Glorii

Sidneya Lumeta film Williamsa nie zblia si do

granicy kiczu. Tym, co czyni go jeszcze bardziej
godnym polecenia, jest wspaniaa gra modych
aktorw. I w tym najbardziej przypomina filmy
Pure i This is England.
O Autorze:
Sascha Keilholz pracuje jako dziennikarz w Berlinie,
wykada medioznawstwo na Uniwersytecie w Ratyzbonie. Jest zastpc redaktora naczelnego magazynu
internetowego o filmie critic.de. Od wielu lat pracuje
jako lektor Radia Pnocnoniemieckiego (NDR).

Reyseria: Paul Andrew Williams

Scenariusz: Paul Andrew Williams
Wykonawcy: Lorraine Stanley, Georgia Groome,
2006
Sam Spruell, Johnny Harris, Alexander Morton,
Dostpny na
Nathan Constance
DVD w krajach: Czas trwania: 85 min.

Dead Mans
Shoes

Pure

This is
England

London to
Brighton

2002
Na DVD:

Reyseria: Gillies MacKinnon

Scenariusz: Alison Hume
Wykonawcy: Harry Eden, Molly Parker, David
Wenham, Vinnie Hunter, Keira Knightley,
Gary Lewis
Czas trwania: 96 min.

2004
Na DVD:

2004
Na DVD:

Reyseria: Shane Meadows

Scenariusz: Paddy Considine
Wykonawcy: Paddy Considine, Gary Stretch,
Toby Kebbell, Jo Hartley, Seamus O Neill
Czas trwania: 90 Min.

Reyseria: Shane Meadows

Scenariusz: Shane Meadows
Wykonawcy: Thomas Turgoose, Stephen
Graham, Joseph Gilgun, Andrew Shim, Jo
Hartley
Czas trwania: 101 Min.

Zota rybka
W rnych krajach rnie opowiada si
niektre banie. Czsto jednak pynie
z nich ten sam mora.
Szczeglnie jedna opowiadana jest w caej
Europie. Prezentujemy cztery jej wersje z rnych
regionw.

Meklemburgia, pnocne Niemcy: rybak i jego

ona
44

Ucho
Autor: Adam Chrambach
Ilustracje: Danny Reinecke
Tumaczenie:
Diana Kaniewska

Pewnego dnia biedny rybak wypywa w morze i nie moe zapa adnej ryby. Kiedy wciga
ostatnie sieci, na dno odzi spada fldra i mwi do
niego: Prosz wrzu mnie z powrotem do wody.
Jestem zakltym ksiciem. Rybak, zaskoczony, e
ryba potrafi mwi, wrzuca j do wody.
Kiedy wraca do domu, opowiada onie t fantastyczn histori. ona jest wcieka: Trzeba
byo sobie czego zayczy! Id nad wod i zobacz, czy jeszcze znajdziesz t ryb. Rybak poszed na pla i zacz krzycze w kierunku fal.
Nagle pojawia si fldra. Co mog dla Ciebie
zrobi? spytaa. Nasza chatka si rozpada. Czy

moemy dosta may domek? Id do domu.

Gotowe.
I rzeczywicie: zamiast rozpadajcej si chatki
ukaza si im may domek z ogrodem. Po paru
dniach ona przestaa by zadowolona. Pjd
nad morze i zapytaj, czy nie mog zosta krlow. I tak si stao. Za kadym razem rybak szed
coraz bardziej przeraony, a morze byo coraz bardziej wzburzone. Jak tylko ona zostaa krlow,
zachciaa by cesarzem, a zaraz potem papieem.
Ale nawet zamki, suba i pikne uroczystoci nie
wystarczay. Wr i zapytaj, czy nie mog by
Bogiem. Odpowied na to pytanie bya inna od
poprzednich. Id do domu i zobacz, co tam zastaniesz powiedziaa ryba. Kiedy rybak wrci,
zasta rozpadajc si chatk i on w achmanach. I tak yj do dzisiaj.

Syberia: stary czowiek i kot na drzewie

Tym razem jest to opowie o starym czowieku be ony. Prbujc pewnego dnia ci bezuyteczne drzewo, starzec spotyka kota, ktry
prosi go, by tego nie robi. Lituje si nad zwierzciem, a w nagrod nastpnego dnia budzi si
jako bogacz. Nastpne jego yczenie, by by cesarzem, take zostaje spenione. Kiedy prosi kota,
by uczyniono go Bogiem, zostaje przywrcony do
pierwotnego stanu. Jednak tym razem jest nagi
i chory. Umiera, kajc na zamarznitej ziemi.

Hiszpania: Franciskita
Tym razem to historia Franciskity, maej dziewczynki, ktra spotyka Chrystusa. Jezus pyta, czy
jest szczliwa. Tak, ale chciaabym mie nowy
dom odpowiada dziewczynka. Chrystus odwiedza j i cigle pyta, czy jest ju szczliwa, speniajc jej kolejne proby: ofiarowuje jej sukienk,
kilka kurczt, krow, a w kocu zacnego ma.
Kiedy Jezus ponownie przybywa i pyta: Franciskito, jeste szczliwa?, dziewczynka odpowiada:
Nie jestem Franciskita, jestem Pani Burmistrzow!.

Francja: uczciwy czowiek i odyga fasoli

We Francji spotykaj si Bg ze witym Piotrem oraz ebrak proszcy o jamun. Daj mu
jedno ziarenko fasoli i id dalej. Kiedy ebrak
wraca do domu, ona beszta go za to, e nie przynis do domu adnego porzdnego jedzenia
i wyrzuca fasolk za okno. Nastpnego ranka nawet ksidz, ktry nosi okulary, nie moe dojrze
koca pdu fasoli. ona kae mowi zebra par
fasolek. M wspina si na gr, do momentu,
gdy ziemia wyglda jak ziarnko gorczycy i dociera do perowych wrt. Kiedy otwiera mu wity
Piotr, mczyzna prosi go o posiek. Kiedy wraca,
czeka na niego suto zastawiony st. Nastpnego
dnia ona wysya go, by poprosi o nowy dom. Po
bezskutecznych prbach oporu mczyzna wspina si, by przedstawi danie. wity Piotr zoci si, ale tworzy przepikny dwr. Nastpnym
yczeniem ony jest zosta krlow. Z przeraeniem stwierdza, e nawet krlowie i krlowe maj
zmarszczki i ktrego dnia musz umrze. M
musi wspi si z kolejnym yczeniem by by
Bogiem. I, podobnie jak w innych bajkach, zachanna para do koca ycia mieszkaa ju w swojej starej chatce.

45

Palec pod
budk
5

Niemcy
Grecja
Wgry
Malta
Irlandia
otwa

7
8
9
10
11
12

Austria
Belgia
Cypr
Wielka
Brytania
Polska
Francja

W dobie telefonw komrkowych budkom telefonicznym grozi wyginicie. Indigo

w sam por uchwycio je na
zdjciach. Umiesz rozpozna,
ktra budka pochodzi z jakiego
kraju?
Chcemy zebra wicej tego typu kolekcji
zdj pokazujcych drobne rnice kulturowe pomidzy krajami Europy. I Ty
moesz si w to wczy. Szczegy znajdziesz na:
www.indigomag.eu/join/photoseries

4
5
6
1
2
3
6

10

11

12

Zdjcia:
Joeri Oudshoorn

Culture needs open space

and a partner to create it.
www.allianz-kulturstiftung.de