UNIVERZITET U TUZLI

PRIRODNO - MATEMATIKI FAKULTET

ODSJEK : GEOGRAFIJA

TERENSKA NASTAVA

PLANIRANJE TERENSKE NASTAVE

GRAANICA-JAJCE

Student: Arnel Dedi

Mentor: Mr Sc Edin Hadimustafi vii ass

Tuzla, april, 2013. godine

SADRAJ:
UVOD ....................................................................................................................................... 2
1. Maruta terenske nastave ........................................................................................... 3
2. Prvi dan terenske nastave ........................................................................................... 5
2.1 Graanica ................................................................................................................ 5
2.2 Maglaj ..................................................................................................................... 6
2.3 Vitez ........................................................................................................................ 8
2.4 Gua Gora ............................................................................................................... 8
3. Drugi dan terenske nastave ........................................................................................ 9
3.1 Travnik .................................................................................................................. 10
3.2 Jajce ....................................................................................................................... 10
3.3 Mrkonji Grad ....................................................................................................... 12
4. Trei dan terenske nastave ....................................................................................... 13
4.1 Banja Luka ............................................................................................................ 14
4.2 Banja Vruica ........................................................................................................ 15
4.3 Doboj ..................................................................................................................... 16
LITERATURA ...................................................................................................................... 17

UVOD

Bosna i Hercegovina je zemlja u obliku srca koja lei u srcu jugoistone Evrope.
Ovdje se istone i zapadne civilizacije susreu, ponekad sukobljavaju, ali ee pomau i
obogauju jedna drugu kroz dugu i fascinantnu historiju. Bosna i Hercegovina je dugako
ime za zemlju koja se prostire samo na 50 000 km 2. Sjeverni i centralni dio zemlje zove se
Bosna, a ime vjerojatno potie od stare indo-evropske rijei "bosana" to znai voda a koje
Bosni ne nedostaje. Juni region oko drevnoga Huma, kojim je vladao Herceg Stjepan
Kosaa, kasnije je nazvan Hercegovina kada su to podruje zauzeli Osmanski osvajai.
Moda ono to je posjetiteljima danas vanije da znaju je, da je Bosna i Hercegovina
zapanjujue lijepa zemlja sa nepreglednim nizom prirodnih pejzaa, kultura, tradicija i
izrazito ljudi. I po onome starom klieu "ljudi ine mjesto"- Bosna i Hercegovina moe biti
ponosna na svoju gostoljubivost, te postupanje prema gostu kao da je lan porodice. A znamo
da se porodica nosi u srcu. Tema ovog seminarskog rada je terenska nastava koja e se
odvijati na relaciji Graanica-Jajce. Upoznat emo se sa geografskim poloajem i drutvenim
obiljeima mjesta koja emo posjetiti. Maruta nae terenske nastave iznosi oko 460
kilometara i proi emo kroz 15 optina nae zemlje. Terenska nastava e trajati 3 dana, 2
noenja te 12 stajnih taaka.

1. Maruta terenske nastave

Karta 1. Maruta terenske nastave sa stajnim takama

Maruta terenske nastave je sljedea:

I dan:
Od Graanice pa do Doboja se kreemo magistralnim putem Doboj-Tuzla M4 zatim
skreemo na put M17 i idemo prema Maglaju, zatim prema Vranduku te skretanjem na
put M5 u Lavi te idemo prema Vitezu, zatim kreemo prema Gua Gori i Travniku. U
Travniku u hotelu Lipa je planirano noenje.
II dan:
Iz Travnika idemo putem M16 prema Jajcu i Mrkonji Gradu te Banjoj Luci.
U Banjoj Luci je u hotelu Bosna planirano noenje.
III dan:
Iz Banja Luke se kree putem Vrbanja-elinac prema Tesliu i Banji Vruici, zatim
se iz Banje Vruice kreemo preko Teslia prema Jelahu i abljaku izlazei kod
Makljenovca na put M17 te idemo prema Doboju, zatim se skree na put M4 prema
Graanici.

RELACIJA:
GRAANICA-MAGLAJ
MAGLAJ-VRANDUK
VRANDUK-VITEZ
VITEZ-GUA GORA
GUA GORA-TRAVNIK
TRAVNIK-JAJCE
JAJCE-MRKONJI GRAD
MRKONJI
GRAD-BANJA
LUKA
BANJA
LUKA-BANJA
VRUICA
BANJA VRUICA-DOBOJ
DOBOJ-GRAANICA

KILOMETRA
A
60 km
52 km
26 km
16 km
9 km
43 km
27 km

PROCJENA
VREMENA
55 min
50 min
32 min
15 min
9 min
64 min
24 min

58 km

57 min

88 km
40 km
23 km

98 min
42 min
24 min

NAPOMENA: moe doi do odstupanja u vremenskom intervalu od nekih 15 min zbog stanja na
putevima i drugih okolnosti.

2. Prvi dan terenske nastave

2.1 Graanica
Nae okupljanje je zakazano oko 8:00 kod optine Graanica u parku rtava
srebrenikog genocida.
Od 8:00 do 10:00 sati je planirano razgledanje kulturno- historijskih
znamenitosti grada tj. ue jezgre grada:
1. Gradska vijenica
2. Katolika kapela
3. Pravoslavna crkva
4. Bijela damija
5. Sahat kula
6. Osman-kapetan Gradaevia medresa
7. arena damija
8. Graaniki iro
Geografski poloaj i stanovnitvo
Graanica je grad u sjeveroistonom dijelu nae Bosne i Hercegovine, sastavni
dio Tuzlanskog kantona i centar istoimene opine. Opina je do posljednjeg rata
pokrivala povrinu od 387 km, da bi joj nakon Daytonskog sporazuma pripala
teritorija od 219 km. U 22 naselja, opina Graanica ima 58 926 stanovnika, dok sam
grad danas ima oko 18 000 stanovnika.
Historija
U Bosni ima vie Graanica. Ali je samo jedna ona to se iznenada otkinula od
srednjovjekovnog kraljevskog grada Sokola, a zatim naglo zaustavila sahat hoda
junije, s lijeve strane rijeke Sokolue, ispod starog srednjovjekovnog rudnika eljeza,
a ispred tamnih obrisa Ozrena i otvorenog vjetrovitog Sprekog polja, koje se nekad
zvae Graaniko kao to i Sokolua bijae nekada Graanica rijeka. Pronaeni
arheoloki ostaci iz doba neolita na Koria Hanu (juni izlaz iz Graanice) svjedoe da
je Graanica bila ljudsko stanite jo u praskozorje historije. U doba srednjovjekovne
bosanske drave, kraljevski grad Soko, nedaleko od Graanice imao je izuzetno vanu
ulogu u odnosima izmeu bosanske kraljevske dinastije Kotromania i dinastije
maarskih kraljeva i krupnih feudalaca sjeverno od Save. Izmeu ostalih, to dokazuje i
jedna latinska isprava u obliku darovnice ili vjenanog ugovora, kojeg su 2. juna 1429.
godine potpisali knez Radivoj Ostoji, sin bosanskog kralja Stjepana Ostoje i brat
budueg kralja srednjovjekovne Bosne Stjepana Tomaa s jedne i Nikola Veliki,
ugarski velikodostojnk iz Slavonije s druge strane. Taj srednjovjekovni pravni akt, do
sada je najstariji pisani trag iz prolosti graanikog kraja, po kojem je i utemeljen
Dan opine Graanica, 2. juni. Procvat doivljava krajem 17. stoljea, u doba Ahmed
pae Budimlije, koji je izgradio arijsku damiju, hamam (javno kupatilo) i sahat kulu
- prepoznatljivo obiljeje graanike arije i danas. Tu je i prelijepa medresa monih
kapetana Gradaevia. Graanica za vrijeme austrougarske uprave dobiva i svoju
5

prvu eljezniku stanicu koja je bila smjetena na prostoru dananje poljoprivredne

zadruge kod autobuske stanice, a "iro" kao simbol tog vremena i dan danas je
smjeten na tom istom mjestu kao spomen na stare dane. Izmeu dva svjetska rata,
Graanica je uveliko imala obiljeja grada koji je imao svoje pozitivne ali i negativne
strane. Nakon II svjetskog rata, Graanica se susree sa raznim problemima koje
polako ali sigurno rjeava. Sa tri stare bogomolje sve tri najvee religije u krugu
manjem od 300 metara svog najueg centra, Graanica se razvila u tipian bosanski
grad u kojem Bosna stanuje od pamtivijeka. Ova arija je uvijek doekivala i primala
ljude iroka i otvorena srca, strpljivo ih je uila kulturi Bosne, suivotu i toleranciji,
ak i kad je bilo najtee, kako u toku Prvog i Drugog svjetskog rata, tako i toku
minulog rata za dravu Bosnu i Hercegovinu. U periodu od 1992. do 1995. godine u
vrijeme agresije SRJ na Bosnu i Hercegovinu, Graanica je pretrpila teka oteenja i
ljudske rtve. No nakon rata, Graanica se die kao feniks iz pepela i ono malo
privrede koje je trajalo tokom rata, danas je dalo mone gigante u proizvodnji hrane,
mesa, preradi metala i irokom spektru proizvoda graanike male privrede. Ukoliko
vas put nekad navede pored ovog grada obavezno svratite jer e vas toplina ove
sredine natjerati da se osjeate kao u svome domu.
2.2 Maglaj
Na dolazak u Maglaj je planiran oko 11:00 sati. Od 11 pa do 13 sati je
planirano razgledanje kulturno-historijskih spomenika:
1. Maglajska tvrava
2. Kurumlija damija ili Kalavun Jusuf-Paina
3. Hram sv. Ilije Proroka u Maglaju
4. Uzeirbegov konak
Geografski poloaj i stanovnitvo
Maglaj je opina Zeniko-dobojskog kantona, smjeten uz rijeku Bosnu 125
km sjeverno od Sarajeva. Kroz Maglaj prolaze: magistralni put M-17, koji je preko
Hrvatske veza sa srednjom Evropom, pruga Ploe-Sarajevo-Doboj-Bosanski amac.
Po posljednjem slubenom popisu stanovnitva iz 1991. godine, opina Maglaj imala
je 43 388 stanovnika, rasporeenih u 56 naselja. Poslije potpisivanja Daytonskog
sporazuma, vei dio opine Maglaj uao je u sastav Federacije Bosne i Hercegovine.
Danas, nakon rata, taj se broj kree oko 27 900 stanovnika.
Historija
Maglaj se u pisanim dokumentima spominje ve 1399. godine u Povelji Kralja
Stjepana Ostoje, zvanino po imenu u doba bosanske samostalnosti u Povelji UgarskoHrvatskog kralja Zigismunda 1408. godine, koju je ovaj napisao po povratku s vojne
protiv Tvrtka Drugog. U Turskim dokumentima Maglaj se spominje 1485. godine, a
prvi diplomatski dokument je Ugovor izmeu Ugarske i Turske kojim se Maglaj
priznaje Turcima 20. avgusta 1503. godine. Kako je Maglaj dobio ime ostaje da se
nagaa. Prema novim nagaanjima grad odnosno tvrava ranije se zvao Straba, ali
kako je mjesto, dakle tvrava, bila esto u gustoj magli koja se tu zadravala, po magli
je i dobio ime. Jedna stara legenda kazuje da su magle znale biti tako guste, da su oni
koji bi tek doli u Maglaj mislili da je pamuk i u njega skakali s tvrave. Gradina ili
tvrava nastala je u 13. vijeku i to je prva srednjovijekovna utvrda, koju su kasnije

dograivali Turci. Uprkos svom nepristupanom poloaju, kulama, zidinama i,

pukarnicama i topovima tvrava je u nekoliko navrata nakratko osvajana.
Prvi put kod provale Eugena Savojskog, zatim 100 godina kasnije, kada su
njeni branioci otvorili kapije cesarskom vojskovoi Laudonu, da bi to uinili i 1850.
godine i pred Omer-paom Latasom, koji je u Bosnu doao da pokori njegov begovat.
Uz gradinu je i sahat-kula, u kojoj je nekad bio zlatni an, odnosno zvono. Odmah
ispod, strmu uzdignute zidine sahat-kule nalazi se bogomolja Jusuf-pae. Damiju je
dao sagraditi Jusuf-paa Kalaun. Pored damije je nekad bio i hamam, ali je on tokom
vremena propao.

Slika 2. Maglajska gradina

Izvor: www.visitmycountry.net/

Dolinom rijeke Bosne kroz Maglaj je prolazilo vie puteva koji su vodili prema
Sarajevu, Brodu, Tuzli i Banja Luci. Uz sve puteve su podizani i hanovi. Dva su hana
ostala zapamena u Maglaju, u Donjoj ariji Uzeirbegov konak i na lijevoj obali
Bosne Delibegov han koji se nalazi na mjestu zvanom Skela. Hanovi su sluili sve dok
se putovalo pjeke ili karavanima na konjima, odnosno sve do pojave eljeznice. Sa
dolaskom eljeznice i ivot iz starog Maglaja polahko je prelazio na drugu stranu
obale rijeke Bosne. Hroniar je zabiljeio: U Maglaj je 22. aprila 1879. godine stigao
iz Doboja prvi voz, nakon to je zavrena pruga uskog kolosjeka od Doboja do
epa. Zato i ne udi to je mnogo godina kasnije pjesnik i kompozitor Selver Pai o
ovom gradu napisao:Cvjetaj grade ko pupoljak rosni, o Maglaju, biseru na Bosni. U
Maglaj se dolazilo i prolazilo. Pored vojski koje su bile este u Maglaj su odvajkada
navraali i trgovci prvenstveno Dubrovani, da bi prodavali svoju i kupovali domau
robu. Kako je vremenom ivot stario na desnoj obali rijeke Bosne tako se raao novi
na lijevoj obali. Uz Kombinat Natron, koji je bio najvei proizvoa celuloze i
papira na Balkanu, rastao je i Maglaj. Razvijala se privreda, zdravstvo i kolstvo.
Razvijao se sportski i kulturni ivot ovog grada, a onda i preko Maglaja je preao rat
sa svojim gvozdenim grabljama...

2.3 Vranduk
Na dolazak u Vranduk je planiran oko 14:00 sati, tu emo se zadrati do
15:00 sati kako bi se detaljnije upoznali s ovim naseljem.
Geografski poloaj i stanovnitvo
Stari grad Vranduk je malo mjesto koje se nalazi oko 14 km nizvodno od
Zenice u centralnoj Bosni. Smjeten je na lijevoj strani doline rijeke Bosne.
Izgraden je na stijeni iznad klisure, ispod koje rijeka Bosna svojim polulunim
tokom gradi prirodni ukras i zatitu. Prije posljednjeg rata u ovom naselju je
ivjelo 625 stanovnika.
Historija
Prvi spomen Vranduka datira od 11. marta 1410. godine, u albi dubrovackih
gradana upucenoj ugarskom kralju Sigismundu na postupak njegovih vojnika.
U periodu Osmanske vlasti tvrava krije mrane uspomene kao politiki zatvor, u
kojem su ivote skonali brojni politiki krivci i to preteno kadije i muftije.
Godine 1697. za vrijeme razornog pohoda Eugena Savojskog 1697. godine, kada
je gotovo itava Bosna ostala u pepelu i dimu, Vranduka tvrava je ostala jedina
neosvojena. Grad i tvrava Vranduk je stoljeima odolijevao svakojakim
neprijateljima, nepogodama, da li ljudskim ili elementarnim, ali je skoro uvijek
vjeto istrajavala uvajui od davnine naziv "Kapija Bosne". I samo njegovo ime
Vranduk, za koje se pretpostavlja da je izvedeno od rijei branduk (braniti),
dovoljno govori o njegovoj ulozi koju je odigrao u historiji Bosne. Grad Vranduksrednjovjekovna utvrda sa damijom proglaena je Nacionalnim spomenikom.
Stari grad Vranduk je, vjerovatno, podignut krajem 14. stoljea na strateki vrlo
vanom putu. Od osnivanja do 1463. godine bio je banski a zatim kraljevski grad.
Bio je jedini utvreni grad u upi Brod, jednoj od 7 upa srednjovjekovne Bosne.
Poetkom 18. stoljea utemeljena je Vranduka kapetanija.
U 18. i poetkom 19. stoljea grad je sluio kao zatvor za politike krivce.
Austrijske trupe su 1878. godine zauzele grad i u njemu drale posadu do 1890.
godine kada je naputen. Stari grad u Vranduku pripada tipu brdskog utvrenja. U
srednjem vijeku je glavna kula bila via a prostor obora podijeljen zidom. Mala
kula i istoni zid naknadno su dograeni u svrhu zatite ulaza u tvravu. Unutar
zidova Starog grada pronaeni su brojni arheoloki nalazi iz srednjeg vijeka i
osmanskog perioda: posude, nakit, novii, alatke, i sl. Svi nalazi su pohranjeni u
Muzeju grada Zenice.
2.4 Vitez
Dolazak u shoping centar FIS je planiran oko 16:00 sati, tu emo se
odmoriti malo od puta i kupiti ta nam je potrebno.
Od svog prvog poslovnog poduhvata daleke 1987.godine, kroz videoteku i
ugostiteljstvo, te pokretanja trgovine 1990-tih i uspjenog razvoja distributivne

mree, s poetkom 2000-tih, FIS je izrastao u jedan od najveih domaih

trgovakih lanaca i postao najvei domai investitor.
Za predah od kupovine, u ponudi su brojni pratei sadraji; restorani,caffe
barovi i slastiarne, kozmetiki i frizerski saloni, fitness centar.. ime je FIS postao
mjestom omiljene porodine kupovine .
2.5 Gua Gora
Dolazak u Guu Goru je planiran u 17:30 sati. Razgledanje franjevakog
samostana, crkve i okolnog pejzaa planirano je do 18:30 sati.
Gua Gora je malo mjesto u Srednjoj Bosni koje se nalazi na padinama planine
Vlai, 9 km sjeveroistono od Travnika na nadmorskoj visini od 611 m. Prvi put se
spominje 1425. godine. Kao ni za mnoge druge toponime, tako ni za ovo mjesto, nema
pouzdanih podataka o tome kako je dobilo svoje ime. Ovaj prostor nije ranije bio
gusto naseljen te je obilovao umom. Odatle drugi dio naziva Gora. A kako je to juna,
toplija strana Vlaia, bilo je u ovoj umi, navodno, mnogo golubova, koji su se
oglaavali gukanjem i, eto, odatle Gua Gora. Ni druga verzija nema ba snano
uporite. Mjesto je prilino vrletno i kroz njega brzim tokom protjee potok, koji za
kia i snjegova vrlo temperamentno navire i hui, pa se po tom selo prozvalo Huja,
to se kasnije pretvorilo u Guja, te u Gua. Drugi opet hoe da je ovaj kraj bio vrlo
zabaen umovit i pust, te da je u njemu bilo mnogo vukova, pa se izveo naziv Vuja
Gora, to je opet kasnije dobilo malo vie civilizacijski naziv Guja i Gua. Gua Gora
je vrlo staro selo. Koliko je staro, ne zna se, ali franjevaki ljetopisac fra Mato
Kristievi napominje da je selo postojalo i prije "feta", to jest prije turskog osvojenja
Bosne. U pisanim se dokumentima prvi put spominje u darovnici ugarskoga kralja
Sigismunda od 5. rujna 1425, kojom kralj daruje zemljini posjed Paku (Pakrac) u
poekoj upaniji Vuku, sinu : Nikole (Miloa) Druica "de Gudcha gora de Laswa" za
njegove zasluge koje je stekao borei se za kralja protiv Turaka, koji su ve poetkom
15. stoljea vojniki bili prisutni u nekim dijelovima Bosne. Tek se poetkom 18.
stoljea spominje Gua Gora kao stanite franjevaca.
Ovdje su imali kuu, koju je 8. juna 1757. godine uprava Franjevakog reda
proglasila. rezidencijom. U njoj je boravio upnik sa svojim pomonicima. U Guoj
Gori su stoljeima ivjeli bosanski franjevci. Dodue, prije turskog zauzea Bosne
njihov je samostan bio u dolini uz Lavu, blizu dananje tvornice ibica. Kad su se
1902. godine kopali temelji za tvornicu ibica u Docu na Lavi, pronaen je peat
ovoga samostana i predan fra Marijanu Duiu, upniku u Docu. Svoj najtraginiji
trenutak samostan je doivio u martu 1945. Vodile su se borbe i nakon to su
partizanske jedinice protjerale pripadnike njemake vojske, zapalili su i samostan i
crkvu. Izgorilo je sve, a na zemlji je ostao samo mrtvi kostur nekad najveeg
franjevakog samostana u Bosni. Unitena je i sva kulturna batina, arhiv, ostavtina
biskupa unjia, crkveno ruho, oltari, orgulje, umjetnine.
Dolazak u Travnik je planiran oko 19:00 sati. Od 19:00 pa do 20:00 su
slobodne aktivnosti a veera u 20:00 u hotelu Lipa gdje je i noenje planirano.

3. Drugi dan tereske nastave

3.1 Travnik
Doruak je planiran od 07:00 do 08:00 sati.
Razgledanje grada je planirano od 08:00 do 11:00 sati:
1. Hadi Ali-begova damija i sunani sat
2. Turbeta: Muhidin-Zade Abdulah-pae, Seid Hafiz Ali Delaludin-pae i Perian
Mustafa-pae.
3. Kua Ive Andria
4. Sulejmanija ili arena damija
5. Stari grad
6. Sahat-kula na Musali
7. Plava voda
Geografski poloaj i stanovnitvo
Travnik je grad i sjedite istoimene opine u centralnoj Bosni i Hercegovini, 90
km zapadno od Sarajeva, te je ujedno glavni grad Srednjobosanskog kantona. Prema
podacima Federalnog zavoda za statistiku u opini Travnik 2009. godine ivi 55.000
stanovnika. Travnik se nalazi vrlo blizu geografskog centra Bosne i Hercegovine.
Rijeka Lava protie kroz grad, od zapada prema istoku, prije svoga ua u rijeku
Bosnu. Grad Travnik se nalazi u velikoj lavanskoj dolini, koja povezuje dolinu rijeke
Bosne na zapadu sa dolinom rijeke Vrbas, na istoku. Travnik lei na nadmorskoj visini
od 514 metra. Njegovo najistaknutije geografsko obiljeje su planine Vilenica i Vlai.
Historija
Tragovi naselja na prostoru Travnika seu u daleku prolost, kada su Kelti, Iliri
i Rimljani ispirali zlato iz Lave. U historijskim spisima dolina se spominje 1244.
godine, kada je maarski kralj Bela IV jednom od svojih uglednika poklonio komad
zemlje u dolini Lave. Do tada je ovo podruje bio feudalni posjed Bosanske drave.
Iako ostaci iz ovoga stoljea ne pokazuju bogatstvo, koje je bilo poznato u rimsko
doba, ipak je tu bilo i dvoraca i tvrava.
Travnika tvrava je najimpresivnija tvrava u Bosni i Hercegovini svih
vremena, koja jo uvijek postoji i najbolje je ouvana od svih. Iz ovoga perioda potie
i ime Travnik. Prvi pisani spomen Travnika datira iz 1463. godine, kada kroz njega
prolazi sultan Mehmed II. El-Fatih u svom pohodu na Jajce. Tokom srednjeg vijeka
Travnik se nalazio na posjedima vojvode Hrvoje Vukia Hrvatinia. U drugoj
polovini 11. stoljea izgraen je stari grad, tvrava koja nadvisuje dananji Travnik.
Nakon osmanlijskog zauzimanja BiH, Travnik se razvija kao trgovaki i zanatski
centar, a u 17. stoljeu postaje i sjedite bosanskog vezira.

10

Slika 3. Travnika tvrava

Izvor: http://www.pticica.com/slike/travnicka-andriceva-tvrdjava/1268709
Tokom svoje prolosti, bogate kulturnom i historijskom tradicijom,
zanimljivim dogaajima i znamenitim linostima, Travniani svoj grad s pravom
nazivaju i grad-muzej nad otvorenim nebom. Ovaj grad je karakteristian po
mnogoemu. Burna prolost, poluila je i ostavila iza sebe mnoge znamenite linosti i
dogaaje. Posebnim u svijetu ga ine dvije 20-metarske sahat kule, koje su travniki
veziri podigli u XVIII stoljeu, a jedinim u BiH ga ini sunani sat, izgraen 1886.
godine. Ovaj grad, predstavlja riznicu raznovrsnih kulturno-historijskih dogaaja, pa je
tako ovo bilo pogodno tlo i za nastanak mnogih znamenitih linosti. Travnik je jedan
od najbolje ouvanih gradova. Na ovom podruju postoji 28 zatienih kulturnohistorijskih objekata, od kojih je veina u aktivnoj funkciji, a meu njima se posebno
izdvajaju: srednjovjekovna tvrava, koja je izgraena u XV stoljeu, Jeni damija
koja predstavlja najstariji objekat iz turskog perioda, Sulejmanija ili arena damija,
Turbeta: Muhidin-Zade Abdulahpae, Seid Hafiz Ali Delaludinpae i Perian
Mustafapae koja su izgraena krajem XVIII i poetkom XIX stoljea, Hafizadia
kua, Isusovaka gimnazija i Eli Ibrahim-paina medresa. Travnik se ponosi i rodnom
kuom nobelovca Ive Andria, te mnogim znamenitim Travnikim umjetnicima i
naunicima, ali takoer i tradicionalnom gostoljubivou stanovnika ovog grada.

3.2 Jajce
11

Na dolazak u Jajce je planiran oko 13:00 sati.

Razgledanje kulturno-historijskih znamenitosti grada je planirano do 16:00 sati:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Bedemi i tabije
Stari grad
Katakombe
Medvjed kula
arijska damija
Vodopad na Plivi
Muzej AVNOJ-a
Vodeni mlinovi na Plivi
Geografski poloaj i stanovnitvo

Jajce je grad u i sredite istoimene opine u srednjoj Bosni na uu rijeke Plive

u Vrbas. Grad je 1991. brojao 13 579, a opina 45 007 stanovnika. Jajce se nalazi na
uu rijeke Plive u Vrbas. Nadmorska visina na tvravi je 470 metara a na vodopadu
362 metara. Saobraajno je povezan s ostalim dijelovima zemlje magistralnim cestama
M-5 i M-16.
Historija
Dolina Plive i Vrbasa je bila nastanjena jo u antiko doba, no, grad Jajce se
razvija tek u srednjem vijeku (14. i 15. stoljeu). Utemeljitelj grada je Hrvoje Vuki
Hrvatini. Prema navodima putopisaca, Vuki Hrvatini je odluio sagraditi Jajce
prema kastelu Jaje (Castell del Uovo) u blizini Napulja, pa je tako ovaj gradi i dobio
ime. Mada, postoje i neka predanja da su tokom zidanja tvrave u malter stavljali jaja
kako bi bio vri, pa otuda i ime grada, dok postoji i legenda o tome da je grad
sagraen na jajolikoj stijeni. Danas Jajce ponosno nosi naziv - Kraljevski grad. Naime,
tu je krunisan posljednji bosanski kralj Stjepan Tomaevi u Crkvi Svete Marije.
Crkva se nalazi unutar historijske jezgre grada, a puni naziv je Crkva Svete Marije sa
Zvonikom Svetog Luke. Samo nekoliko metara dalje od crkve nalazi se Medvjed kula.
Prema narodnim predanjima, tu su se nekad nalazili medvjedi, a u kulu su zatvarani
zarobljenici i svi neposlunici. Sagraena je u 15. Stoljeu. Preko puta Medvjed kule
nalaze se katakombe. Vojvoda Hrvoje Vuki Hrvatini zahtijevao je da katakombe
budu isklesane i da tu bude sahranjen on i njegova porodica, meutim nije doekao
zavretak radova. Iako niko nije sahranjen u katakombama, one imaju neku mistinost.
Prigueno svjetlo, prazni sarkofazi, oltar i krst kao da strogo uvaju neku tajnu.
Graena je u 13. stoljeu i dograivana za vrijeme osmanske, a zatim austrougarske
vlasti. sklopu tvrave se nalaze baruthana i rezervoar za vodu iz kojeg se vodom i
danas snabdijevaju okolne kue.
Drugo zasjedanje AVNOJ-a je odrano 29. novembra 1943. u Jajcu.
Vijee je jednoglasno prihvatilo Titove ocjene i prijedloge i donijelo odluke: o
pretvaranju AVNOJ-a u vrhovno zakonodavno i izvrno narodno predstavniko tijelo
Jugoslavije, o stvaranju Nacionalnog komiteta osloboenja Jugoslavije sa svojstvima
vlade, o oduzimanju prava zakonite vlade jugoslavenskoj vladi u izbjeglitvu, o
zabrani povratka u zemlju kralju Petru II i o izgradnji Jugoslavije na federativnom
principu.
3.3 Mrkonji Grad
12

Dolazak u grad je planiran oko 16:30.

Posjeta zgradi ZAVNOBIH-a je planirana do 17:00 sati.
Mrkonji Grad (staro ime Varcar Vakuf), grad je i sredite opine u zapadnom
dijelu Bosne i Hercegovine. Opina se prostire na oko 675 km ima otprilike 18 200
stanovnika. Kroz svoju je historiju grad promijenio nekoliko imena: Gornje Kloke,
Novo Jajce (Jenidi Jajce), Varcarev Vakuf, pa Varcar Vakuf i na kraju Mrkonji Grad.
Posljednji je put slubeno promijenio ime 1924. godine u Mrkonji-Grad.
Prvo zasjedanje ZAVNOBiH-a poelo je u Mrkonji Gradu 25. novembra
1943. u 19 sati. Zavreno je iste noi (26. novembra) u 4 sata ujutro. Ovoj osnivakoj
skuptini prisustvovalo je 247 delegata iz svih krajeva BiH, od kojih 173 sa pravom
glasa. Na prvom zasjedanju, ZAVNOBiH je formalno konstituisan kao optepolitiko
predstavnitvo Narodno-oslobodilakog pokreta (NOP) Bosne i Hercegovine, ali je u
stvarnosti i praksi djelovao kao njen najvii organ vlasti. Odbornici su usvojili
Rezoluciju ZAVNOBiH-a i Proglas narodima BiH u kojima se istie da ubudue BiH i
njene narode u zemlji i inostranstvu, mogu zastupati i predstavljati samo ZAVNOBiH i
AVNOJ. Ovim aktima istovremeno je izraena odlunost naroda BiH da njihova
zemlja, koja nije ni srpska, ni hrvatska, ni muslimanska, nego i srpska i muslimanska i
hrvatska, bude zbratimljena zajednica u kojoj e biti osigurana puna ravnopravnost
svih Srba, Muslimana i Hrvata.
Dolazak u grad Banja Luku je planiran u 18:30 sati. Slobodne aktivnosti za
odmor su planirane do 20:00 sati, poslije toga je planirana veera u 20:00 sati u
hotelu Bosna gdje e se i noiti.

4. Trei dan terenske nastave

13

4.1 Banja Luka

Na doruak je planiran od 07:00 do 08:00 sati, poslije toga je planiran
obilazak kulturno-historijskih znamenitosti grada od 09:00 do 12:00 sati po
redoslijedu:
1. Tvrava Kastel
2. Safikadin grob
3. Banjski dvor
4. Damija Ferhadija
5. Sokolski dom
6. Spomenik palim Krajinicima
Geografski poloaj i stanovnitvo
Banja Luka) je grad u zapadnom dijelu nae Bosne i Hercegovine, smjeten na
rijeci Vrbas. Po veliini je drugi grad u cijeloj BiH, a mnogi ga smatraju jednim od
njevnih najljepih gradova. Banja Luka je danas sa oko 250 000 stanovnika najvei
grad tzv. Republike Srpske i drugi grad po veliini u Bosni i Hercegovini.
Historija
Ovo podruje je od najstarijih vremena bilo povoljno za naseljavanje i ivot
prije svega zbog prirodnog bogatstva, a kasnije geografskog, saobraajnog i stratekog
poloaja. Banja Luka se prvi put spominje 1494. godine u povelji ugarskog kralja
Vladislava II Jagelovia, izdatoj u Budimu na latinskom jeziku, iako je grad postojao i
ranije. Praistorijski arheoloki lokaliteti kao i predmeti koji su na njima pronaeni
pruaju dokaze o postojanju ljudskih zajednica na ovim prostorima jo od epohe
musteriena iz 50.000 35.000 godine prije nove ere. U antikom periodu ire podruje
Banjaluke i zapadne Bosne bilo je naseljeno ilirskim plemenima Mezeja i Oserijata.
Porazivi ilirska plemena u Batonovom ratu (6-9 godine nove ere) na ovo podruje
dolaze Rimljani i uvrtavaju ga u svoju pokrajinu Ilirik. Nakon propasti Rimskog
carstva ovo podruje naseljavaju Sloveni koji iza sebe ostavljaju ranoslovenske
gradine. Srednjovjekovni ivot u Banjoj Luci i njenoj okolini je bujao o emu svjedoe
mnogi pisani dokumenti kao i veliki broj utvrenih gradova iz perioda od XII do XV
vijeka. Padom srednjovjekovne bosanske drave i dolaskom Turaka u ove krajeve
1528. godine Banja Luka dobija na znaaju kao strateko uporite Ugarske i Turske
dominacije. Poseban znaaj Banjaluka dobija za vrijeme vladavine Ferhad-pae
Sokolovia (1574-1588.) kada postaje i sredite turske administrativne jedinice
(Bosanskog paaluka). Nakon 350 godina turske uprave uslijedila je Austrougarska
okupacija (1878.) koja je trajala punih 40 godina. Nakon Prvog svjetskog rata ovo
podruje postaje dijelom kraljevine SHS, a od 1929. centrom Vrbaske banovine
Kraljevine Jugoslavije kada doivljava svoj najvei uspon. Prvi ban Vrbaske banovine
Svetislav Tisa Milosavljevi (1929-1934) za vrijeme svog mandata gradi veliki broj
objekata meu kojima treba istai zgradu Banske uprave i Banskog dvora, Narodno
pozotite, hotel Palace, Sokolski dom, Gradski park, Etnografski muzej, kole, bolnice
i drugo. Nakon Drugog svjetskog rata Banjaluka ponovo doivljava procvat koji je bio
zaustavljen za vrijeme velikog zemljotresa 1969. i rata 1992-1995.
4.2 Banja Vruica
14

Dolazak u Zdravstveno turistiki centar Banja Vruica je planiran oko 14:00

sati gdje je planirano zadravanje od dva sata.
Banja Vruica je naselje, oko 3 km jugoistono od gradskog centra Teslia.
Danas broji oko 2 500 stanovnika. Nastalo oko vie razliitih izvora mineralnih voda
od kojih su topli izvori poznati kao banje jo od antikih vremena (po ijoj prirodi je
naselje dobilo i svoj toponim Vruica, te Banjski Kiseljak, ija se ljekovita voda od
pamtivijeka koristi kao prirodna mineralna i pitka kisela voda. Geneza ueg naselja sa
hotelima, pansionima i zatvorenim kupkama je u stvari historija klinikog lijeilita i
moe se smjestiti u prvu deceniju austrougarske okupacije Bosne, a sve do tada su
izvori stoljeima dugo koriteni kao otvorena i primitivna zemna kupatila, bez ikakvih
popratnih objekata, dostupnih strunih podataka ili medicinskih savjeta.
Novovremeni drutveni sistemi i esta smjena vlasnikih struktura nad
banjskim ljeilitem uinili su da prirodni kapaciteti, kako samih ljekovitih izvora,
blizine raskone planine Borja, sa skoro neogranienim varijantama ljetnog i zimskog
turizma nikada nisu u potpunosti iskoriteni. Nekoliko starijih i renoviranih hotelaklinika, od kojih je najnoviji "Kardial" A-kategorije i naravno u novije doba bezbroj
privatnih manjih i veih pansiona-prenoita ine solidnu osnovu za dalji i
kompletniji, kako ekonomski, tako i kulturni razvoj ovog bosanskog banjskog
(kardiovaskularnog) ljeilita i budueg turistikog centra.
U okviru ovog ljeilita nalaze se etiri velika prelijepa hotela velikog znaaja :
Kardial, Hercegovina, Posavina i Srbija.

Slika 4. Izvor Kiseljaka u Banjoj Vruici

Izvor: http://hr.wikipedia.org/

4.3 Doboj
15

Na dolazak u grad je planiran u 16:30 sati, zatim je na redu razgledanje

kulturno-historijskih znamenitosti grada do 18:30 sati:
1. Park Narodnih heroja
2. Dobojska tvrava Gradina
3. Narodna biblioteka
4. Damija Selimija
5. Jevrejska kua mira "Bejt alom
Geografski poloaj i stanovnitvo
Doboj je grad u sjevernom nae drave. Lei na lijevoj obali rijeke Bosne
izmeu ua rijeka Usore i Spree u Bosnu. Prije zadnjeg rata bio je sjedite opine
koja je obuhvatala podruje od 691km 2. Taj prostor sada pripada opinama Doboj,
Doboj Istok, Doboj Jug i Usora.Danas grad sa oko 35.000 stanovnika, i priblino
80.000 stanovnika na podruju cijele optine.
Udaljenost Doboja od veih centara: od Banja Luke 105 km, od Beograda 240
km, od Sarajeva 150 km, od Zagreba 260 km, od Splita 315 km.
Historija
Tragovi ljudskog postojanja na ovom podruju datiraju jo od starog kamenog
doba. Najstariji pisani izvor o pominjanju imena Doboj potie iz 1415. godine. Nakon
pada Bosne pod Turke 1463. godine, Turci ubrzo osvajaju i dobojsku Tvravu 1476.
godine. Tokom austrougarsko-turskih ratova krajem XVII i poetkom XVIII vijeka,
Austrijanci u dva maha preuzimaju Doboj od Turaka, da bi 1878. cijela Bosna i
Hercegovina potpala pod njihovu vlast. U cilju eksploatacije prirodnog bogatstva,
Austrijanci odmah poinju izgradnju eljeznikih pruga, modernih makadamskih
puteva i formiraju umsko-preraivaka preduzea. Tokom Prvog svjetskog rata
Austrijanci u Doboju formiraju logor, kroz koji je prolo oko 45 000 ljudi, uglavnom
ena, djece i staraca iz Podrinja, Stare Hercegovine, Srbije i Crne Gore. Formiranjem
nove dravne zajednice Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije Kraljevine
Jugoslavije), Doboj prolazi kroz intenzivniji ekonomski i kulturni razvoj kojeg je
prekinuo Drugi svjetski rat, koji je i na dobojskom podruju donio mnogo zla. Patrioti
ovoga kraja su se oduprli faistikom teroru i oslobodili Doboj 17. aprila 1945. godine.
Za vrijeme SFRJ Doboj se relativno brzo i uspjeno razvijao, zahvaljujui prije svega
entuzijazmu naroda, ali i injenici da je Doboj bio politiki, kulturni, ekonomski i
prirodno-geografski centar ireg regiona. Raspadom SFRJ i poetkom srbo-etnike
agresije na BiH 1992. godine i Doboj je zahvatio ratni poar u kojem je pretrpio
ogromno materijalno razaranje te velike ljudske rtve.
Polaskom iz Doboja prema Graanici oko 18:30 preko: Poljica, Gavria,
Stani Rijeke, Klokotnice, Velike Brijesnice, Male Brijesnice i Stjepan Polja dolazimo
u Graanicu za nekih 20-30 minuta. Na dolazak kui je planiran oko 19:00 sati.

16

LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

http://www.bhtourism.ba/loc/theheartshapedland.wbsp
http://www.historija.ba/k/8-historijske-znamenitosti/1/
http://www.opcina-gracanica.ba/index.php/bs/
http://www.gracanickiglasnik.ba/
http://tkgracanica.webs.com/
http://www.destinacije.com/
http://www.maglaj.ba/maglaj/istorijskiSpomenici.php
http://visitmycountry.net/bosnia_herzegovina/bh/index.php/bastina/tvrdave/65bastina/tvrdave/368-tvrdava-vranduk-zenica
9. http://www.vitez.info/
10. http://www.fis-bih.com/prodajni-centri/vitez
11. http://www.guca-gora.com/
12. http://www.sutra.ba/novost/62055/Sutra-dobrotvorni-koncert-gradskog-partnerstvaLeipzig-Travnik
13. http://www.tzsbk.com/travnik.html
14. http://www.jajceinfo.com/
15. http://www.mrkonjic-grad.com/
16. http://www.mrkonjic-grad.rs.ba/index.php?option=btg_dokumenti#.UU2ZX82vCGE
17. http://www.historija.ba/d/577-odrzano-prvo-zasjedanje-zavnobih-a/
18. http://www.banjaluka-tourism.com/
19. http://www.banja-vrucica.com/
20. http://www.opstina-doboj.ba/lat/turizam.html
21. http://www.dobojturizam.com/
22. http://hr.wikipedia.org/
23. http://slobodni.net/t15756/
24. www.geolocation.ws
25. www.hodoljub.blogspot.com
26. http://www.furaj.ba

17