BIZITZA AMETSA DA.

ENGAINATUAK GARA
Liburuko orriak: 34-53

Gaur egungo egoera:

1. Natura eta giza unibertsoaren jaun eta jabe izatearen irudipena sortu
da gure gizartean
2. Gizakoiok, ordea, jakintza zientifiko-teknikoez gain bizitzarako
orientazioa behar dugu. Filosofiak errealitateaz, egiaz hausnartzen
du desorientazio hori konpontzeko.

ARRAZOIA EGIA ETA ERREALITATEA

EZAGUTZEN SAIATZEN DA

ARRAZIONALTASUNA:
Zerbait azaltzeko, zerbaiti buruzko argudiatzeko edo justifikatzeko
gaitasun edo ekintza da
ARRAZIONALTASUN
TEORIKOA

ARRAZIONALTASUN
PRAKTIKOA

Munduari so dagoena. Errealitatea

Arrazoimen praktikoa,, ekinta orientatzen
ezagutu nahian diharduena, hura argitzen, saiatzen den arrazoimenaren erabilera
azaltzen eta ulertzen saiatzen dena
da.Ekintza horren bidez, arrazoimen
teorikoak grinei aurre egiten die eta
nagusitu egiten zaie, eta hrrela,
arrazoimenak berak bere buruari
ezarritako ideal morala lortzeko bidean
jartzen gaitu

Filosofia arrazionaltasun teorikoa

Filosofiaren dimentsi teorikoa

oro har errealitatea edo dagoena aztertzen du
errealitatea ahalik eta egiazkotasun eta
zehaztasunik handienaz ezagutzen
saiatzen da.

ZEREGINA: errealitatea zer den

zehaztea (hau da ezagutzaren teora edo

gnoseologiaren zeregina).

METAFISIKA
Errealitatea zer den arduratzen den filosofiaren atala.
Errealitatea osotasunean hautematen saiatzen da, objektu
partikularrak baino harago eramaten gaitu.

Azalpen zientifikoak baino harago joateko nahia.

Azkentasuna: azken galderetara iristen saiatzea. Ikuspegi

unibertsaletik aztertzeaz.

Guztiek komuna dutena interesatzen zaio, gauzak zer diren alegia

Gure esperientzia guztiaren zentzua ordenatzeko eta ulertzeko zer

printzipio erabili ohi ditugun ezagutu nahian.

1. EZAGUTZA
ZER DA EZAGUTZEA?
Ezagutzaren helburua gauzen egoera jasotzea edo geureganatzea da,
besteekin elkarbanatu izateko.
Jarduera honen bi mutur:
Ezagutzea:
Ezagutzeko jarduera (egia
bilatzearekin lotuta dago)

Subjektua: ezagutzeko jarduera egiten

duena
Objektua: jarduera horren helburua
dena, geureganatzen denaa
Ezagutza:
Jarduera horren emaitza
(Aurkitutako egiari dagokio)

EZAGUTZAREN MAILAK
IRITZIA: egiazkotzat jotzen du, vaina ez du erabateko ziurtasunik
izaten
KANT

SINESMENA:erabat ziur egoten da pentsatzen duena egia dela,

vaina guztiek onartuko luketen justifikaziorik ez du. Ziurtasun
subjektiboa izango du.
JAKINTZA: Besteen aurrean hori buruzko arrazoiak emateko gai
izatea da zerbait jakitea. Oinarri subjektiboa eta objektiboak dituen
iritzia da.

Ezagutza maila

JUSTIFIKAZIOA
SUBJEKTIBOA

OBJEKTIBOA

IRITZIA

SINESMENA

JAKINTZA

EZAGUTZAREN INTERESAK
Ezagutza oro interes
jakin batek eragindakoa
da

Arazoak konpontzeko, hobeto bizitzeko eta

gure aukerak ugaritzeko interesatzen zaigu
ezagutzea...

Interes teorikoa:
Ezagutzaren perfekzio logikoa lortzea du
helburu. Interes hori da naturaren inguruko
KANTen arabera bi dira giza ezagutzaren sorburua
arrazoimenaren interes-eragileak Interes prakitikoa:
Zer egin behar dugun eta zuzen jokatuz gero
zer lortuko dugun ezagutzea du helburu.
Interes horretatik dator askatasunari buruzko
jakintza.

Habermas eta Apelen ezagutzaren interesen teoria

Interes mota
INTERES
TEKNIKOA
INTERES
PRAKTIKOA

Zer bilatzen
du?
Natura
menderatu

Zientziak?

Zer egin
nahi du?

Zientzia
Azaltzea
empriko-analtika

Elkar ulertzea Zientzias

eta
histrikokomunikazioa hermenutika

Mendekotasun
INTERES
etik eta
Gizarte zientzia
EMANTZIPATZ
errepresiotik
kritikoak
AILEA
askatzea

Adibideak
Fsica
Biologa

Ulertzea

Historia

Kritikatzea

Psicologa
kognitiboa.
Ideliogien
kritika

EZAGUTZEKO AUKERA
Ezagutzeari buruz sortzen den arazoa latzena hauxe da: ezagut daitekeen
ala ez

Sei
erantzun
mota

dogmatismoa:
ezagutzen dutela ziur dauden pertsonen sineskortasuna adierazten
du.
eszeptizismoa:
ezinezkoa da ezagutza fidagarriak eskuratzea, zeren inoiz ez baitago
nahikoa frogarik zerbait egiakotzat hartzeko.
subjektibismo eta erlatibismoa:
unibertsalki baliozkoak diren egiak lortzeko aukerarik ez dagoela
uste dute. Subjektibismoarentzat, egiazkoa zer den jakitea subjektu
bakoitzaren esku dago. Erlatibismoaren ustez, aldiz, zerbait
egiazkotzat jotzea kultura, garai edo giza talde bakoitzaren esku
dago
pragmatismoa:
egiazkoa eta baliagarria parekatzen ditu
Kritizismoa:
Dogmatismoaren eta eszeptizismoaren arteko jarrera da. Egiazko
ezagutzak lor daitezke, baina beti ere bi hauetakoren bat eginez
gero.
perspektibismoa: (Jos Ortega y Gasset proposatua)
errealitatea ezagut daiteke, baina betiere ikuspegi ezberdinak batuz
gero. Bere ustez, ikuspegi ezberdinak batuz, Bere ustez, ikuspegiak
batzea da egia. Izan ere, gutako bakoitza eta belaunaldi historiko
bakoitza errealitatearen ikuspegi berri batez ohartzen da.

3. ZER DA EGIA ?

Egia hitzaren
jatorria

Grekoz ALTHEIA (ezkutatuta ez dagoena, agerian dagoena,

aurkikuntza da)
kontrakoa, pseudos, estalketa.
Egia gauzen aurkikuntza da grekoz, hau da zer diren
argitzeko.
latinez VERITAS (esatearen doitasuna eta zehaztasuna).
Esaten dena esaten duenarekin lotzen duena.
Gezurra edo iruzurra terminoen aurkakoa da.
hebreoz EMUNAH (konfiantza zentzuan adierazten du).
Espero duguna beteko den konfiantza.

Zein irizpide erabili behar da egia zer den esateko?

Pentsamenduaren historiako garai batzuetako erantzun desberdinak
Descartesek zionaren arabera (XVIII. Mendeaz geroztik), bereizten
ditugu:
Egiarekiko ziurtasun-egoerak
Ezjakintasuna:
Adimenak gai jakin baten berri ez
dakiela onartzen du.
Zalantza:
Aldeko zein aurkako arrazoiek
indar berdintsua dutenez, adimenak
Egoerak
iritzi bat egiazkoa dela baieztatu
edo ukatzerik ez duen egoera da.
Ziurtasun subjektiboa:
Adimenak iritzi bat egiazkoa dela
baieztatzen dueneko egoera, oker
egotea ezinezkotzat joz.
ARAZOA:
Gure ezagutzak zenbateraino diren egiazkoak finkatuko duten
irizpideak bilatzera bultzatzen gaitu egora horrek.

EGIA-IRIZPEAK
EGIA-IRIZPIDEA:
Egiaren eta faltsuaren artean bereiztea eta enuntziatu baten balioaz ziur egotea
ahalbidetzen digun ezaugarri edo prozedura.
Autoritatea
Tradizioa

Gaia jakin batez asko jakiteagatik gure konfiantza duen persona

batek diolako.
Egiazkotzat hartzen da denboran zehar egiazkotzat hartu izan dena

eta instituzioen edo jendearen onespena duena.

Penstsamendu
Pentsatzen duguna egiazkoa izango da, baldin eta
aren eta
egiaztatzerakoan errealitate enpirikoarekin bat egiten badu Eta
errealitatearen pentsamendua hizkuntzaren bidez adierazten denez, irizpidea hau da:
arteko
esaten denaren eta badenaren artean egokitasuna edo
elkarrekikotas
elkarrekikotasuna ezartzea edo egotea .Egokitasun hori aurkitzeko
una
moduetako bat esperientzian egiaztatzea da"

Koherentzia
logikoa

Erabilgarritasuna

Ebidentzia

Irizpide logiko-matematikoa da" Hauxe egiaztatu behar dela dio:

sistema bereko azalpenen artean ez dagoela kontraesanik, eta
ezarritako axioma edo printzipioetatik eratortzen direla azalpen
horiek..
Azalpenbategiazkoaizangodabaldinetaguretzatonuragarriaetaerabilgarriabada,
errealitateanorientatzekoetaikerketetanaurreraegitekobaliagarribazaigu
Funtsezkoirizpideada"Berehalaeztabaidaezintzatjasotzendugunadanabaria,intuizioz
egiazkotzatagertzendena,nahizetasarritanarrazoiketenbidezazaldubeharizan"
Arrazoimenarenarloan,lehenprintzipioderitzegunakidentitateprintzipioa,kontraesanik
ezarena"..hartuizandiramaiznabaritzat(ebidentziaarrazionala);sentikortasunarenarloan,
berriz,zentzumenendatuak(sentipenezkoebidentzia)"

4. Errealitateazgaldezka

Errealitateaizanda,hainzuzen,filosofoakgehienkezkatudituengaietakobat.Esandugulehenagoere
errealitateosoraheltzeahelburuduenazterketafilosofikoadelametafisika;hauda,gauzaguztietanhomunaeta
unibertsaladenazgaldezkadiharduena,etadagoenarenetagarenarenberriematendutenazkenprintzipioak
aurkitzensaiatzendena.Gauzaguztiehhomunadutenaazaltzekohainbatkontzeptudaude.Izateadahorietako
bar.Zerdenaztertzenduenzientziariontologaderitzo.Azkengaraihonetan,hainbatfilosofokizaeraez
ontologikoadutenmetafisikaalternatiboakproposatudituzte.Metafisikahorietanezdute izatekontzeptua
erabiltzen,bestekontzeptubatzukbaizik,halanola:egoteaedoerrealitatearennozioabera.

Errealitate hitzaren
jatorria

Res hitz polisemikotik datar, eta hitz horrek

hainbat esanahi desberdin izan zituen: gauza
materiala, izatea oro har, gertaera, objektua,
esperientzia, kausa eta abar
Errealitate hitza Erdi Aroan hasi zen erabiltzen
filosofian. Duns Eskoto-k, neologismoen
sortzaile handia zenak, erabili zuen lehenengoz.
Baina XIX. mendean hasi ziren errealitate hitza
gaur egungo oparotasun eta indarrez erabiltzen.
Izatearen nozioa ahuIduz joan da, eta egoteari
eta errealitateari utzi die lekua. Ortega y
Gassetek errealitate hitza bere filosofiaren
funtsezko gaia adierazteko erabiltzen du: bizitza
erabateno errealitatea dela dio. Zubirik, berriz,
erreala denaren metafisika landu du xx.
mendean

Errealitate hitzaren adierak

bi modu egon dira: negatiboa, bata, eta positiboa, bestea.
Definizio negatiboa:
errealitatea itxuraren eta posibilitatearen aurkakoa da: erreala, beraz,
itxurazkoa ez dena eta ahal izate hutsa ez dena da. Baina definizio hori ez da
oso emankorra; (ARAZOA) batetik, errealitatea zer den ez baitigu esaten, eta
bestetik, ahal izatea erreala izateko modu bat dela esan baitezakegu.
definizio positiboa:
Horretarako behar diren kontzeptuak ere argitu egin behar dira. Hori dela eta,
garrantzitsua da termino horren esanahi filosofiko nagusiak aztertzea
Kontingentea

errealitatea orain bada, baina agian ez da izango

edo ez izana gerta zitekeen. Horren adibide gara
guztiok, izaki kontingenteak gara: ni neu banaiz,
baina jaio aurretik ez nintzen, eta zitekeena zen
inoiz ez izana ere

Beharrezkoa:

Beharrezkoadenzerbaitadieraztekoereerabildezakeguerrealitate
terminoa.Erabaterrealadenzerbaitezarikogarahorrelakoetan,hauda:
izan,badenzerbait,etaezinezkoadenaezizateaedobestemodubatekoa
izatea.GurekulturanJainkoadahorrelakoa,etabeharrezkoizanadelaesa
tenda.Bainagauzeidagokienezereulerdaitekebeharrezkoezaugarriak
dituztela.Horrela,irudibattriangeluaizandadin,esatebaterako,behar
beharrezkoadaharenangeluenbatura1800izatea.

Hautemangarria edo
fisikoa:

Psikikoa:

Zentzumenen bitartez jasotzen duguna dela

erreala esa ten dugu batzuetan: errealitate
hautemangarria edo fisikoa litzateke hori. Zenbat
eta zentzumen gehiagok hauteman zerbait,
arduan eta aukera gehiago egongo da erreala
dela uste izateko. Baina horrek ez du esan nahi,
ordea, zentzumenen bidez jasotzen dugun guztia
erreala denik, ezta zentzumenen bidez
hautemandakoa bakarrik denik erreala ere

Ikuspuntuhonenaraberaerrealtzatjotakoobjektuak
geure buruaz kanpo badirelakoan gaude: guk
hautemanedoez,hordaude.

gure pentsamenduen, irudipenen, nahien, ideien,

oroitzapenen,zalantzen...errealitateada.Bialderdi
bereizi beharra dago hemen: batetik, pentsatzea,
irudikatzea,ideiakizatea...eta,bestetik,jarduera
horienedukia.Demagun,adibidez,urrezkomendi

bati buruz pentsatzen ari naizela; egia da hori

pentsatzen ari naizela, baina pentsatzen dudan
mendia ez da erreala; pentsatzea bera egiaz egin
dut,bainapentsatududanaezdaerreala.Errealitate
psikikoakbarnekoakdirabeti,burubarnekoak.

Itxura eta errealitatea

itxura hiru modutan ulertu izan dela esango dugu
Gauzen izate erreal gisa; Gauzen iza tea ezkutatze
gauzak eta beraien itxura gisa; izate hori gauzek
berdintzat jotzen baitira diruditenetik harago
baitago

.Gauzen izate erre ala

aurkitu edo ezagutzeko
bide gisa; izan ere, beraien itxurari esker baino
ezin dugu ezagutu gauzen
benetako edo egiazko
izatea

Posibilitatea eta errealitatea

zerbaiten garapenean beste zerbait aurreikusita edo aurreratuta
dagoenean, izan daitekeela esan ohi dugu
Izan daitekeenarekin lotuta ere erabil Horregatik, zerbaiten garapenean beste
zerbait aurreikusita edo aurreratuta
dezakegu errealitate terminoa
dagoenean, izan daitekeela esan ohi
duguZirkulukarratuaerabatezinezkoa
den bezala, egun batez minbiziaren
kausa aurkitzea gerta daiteke,
posibilitatebatda,eta,beraz,errealitatea
daneurribatean

Posibilitateakberezkobaldintzahorietatikabiatuzegindaitezkeenekintzakdira,
haieknorberarenposibilitateeimugakjartzenbaitizkiete;esatebaterako,ezindugu
urezkoezpata bategin,bainaezpatakeginalaezeginerabakidezakegu,baieta
gauzabatzuetarakouraerabilialaezerabiliere"Hauda,zentzubatbainogehiago
emandiezaiekegugauzei,etamoduhorretan,historiaetageureburuakeraikizjoan"
Posibilitateak heredatu egin daitezke, aurkitu edo sortu, eta jakina, gizon
emakumeokposibilitatehorienjabeegingaitezke"