Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
mitropolit anania jafariZis azriT, aRniSnul periodSi qarTlis samefo dayofili iyo
1.
oTx xevad: 1. qarTlis, 2. kaxeTis, 3. javaxeTisa da 4. egrisis (a. jafariZe, 1996, gv. 237).
2 "pirvelad juanSer spaspeti, mpyrobeli Sida qarTlisa da mflobeli yovelTa erisTavTa; da
demetre, erisTavi kaxeTisa da kuxeTisa; da grigoli, erisTavi hereTisa; da nersaran,
erisTavi xunanisa; da adarnase, erisTavi samSAldisa; da samnaRir, erisTavi Sida egrisisa da
suaneTisa; da bakur, erisTavi margAsa da Takuerisa."
...da waritanna Tana oTxni warCinebulni misni: artavaz, erisTavi klarjeTisa; da nasar,
erisTavi wundisa; da bivritian, erisTavi oZrBisa; da saurmag, ejibi misi didi" (gv.185-186).
javaxeTi da klarjeTi, romelic mirdatis Svilebs ekuTvnoda,
bizantiis mfarvelobis qveS moeqca. es iyo teritoria "faravniTgan
da tasiskariTgan vidre zRuadme sperisa" anu mtkvris zemo weli
(javaxeTi, samcxe) da Woroxis auzi zRvispiramde.
SemdgomSic, stefanozis, mirisa da arCilis mefobis xanaSi (705-
745 ww.) klarjeTi, guria, egrisi... qarTlis nawilebad moiazreba.
sainteresoa Semdegi epizodi: qarTlis mTavarma stefanozma Tavis
ZeT (arCils da mirs) gauyo qoneba: "naxevari wariRo queyanasa
egrissa da wariyvana Ze TAsi pirmSo mihr" (gv. 232).
mir mefe sikvdilis win Tavis Zmas - arCils ubarebs: "ara mivis
Ze-wuli Svili mkAdrad, aramed misxen SAdni qalni... ganuyven maT
queyanani qarTlisani: naxevari Sen da naxevari maT. xolo
sauxucesod romel mqonda, momicemia Senda, da gqondes sauxucesod:
egrisi, suaneTi, Takueri, argueTi da guria. xolo klarjeTi da
Sua mTiuleTi miec asulTa CemTa..." (gv. 241).
warmodgenil epizodSi queyanani qarTlisani ganzogadebuli
mniSvnelobiTaa gamoyenebuli da saqarTvelos calkeul saerisTavoebs/
kuTxeebs aRniSnavs.
sruliad saqarTvelos aRniSnavs Sesityveba queyana qarTlisa.
juanSeri murvan yrus Semosevebis Semdgom viTarebas ase aRwers:
"xolo iqmna mas Jamsa ganryunil queyana qarTlisa, somxiTisa da
ranisa da arRara ipoveboda naSenebi, arca saWamadi kacTa da
pirutyuTa yovladve" (gv. 239).
cnobilia, rom murvan yrum dalaSqra da aaoxra ara mxolod
qarTli, aramed saqarTvelos sxva kuTxeebic: samcxe, egrisi, argueTi,
afxazeTi... amis Sesaxeb TviT juanSeri mogviTxrobs.
TxzulebaSi gvxvdeba qoronimi saqarTvelo: "viTarca Sevlo
yruman klisura, romeli mas Jamsa iyo sazRvari saberZneTisa da
saqarTvelosa, da Semusra qalaqi afSileTisa cxumi..." (gv. 235).
Sdr.: sxva epizodSi naxsenebia "sazRvari qarTlisa berZenTagan" (gv.
146).
saqarTvelo orjeraa naxsenebi Txzulebis CanarTSi:
"amis krebisa mier brZanes esreT wmidisa eklesiisa
saqarTvelosaTAs, romel ars wmida mcxeTa, raTa iyos swor pativiTa
viTarca wmidani samociqulo kaTolike eklesiani, sapatriarqoni"" (gv.
232).
"misTAs migATvlia saqarTvelos eklesiani, mas hmonebden..." (gv.
232).
qoronimi saqarTvelo qarTvelTa miwa-wylis, sacxovrisis
aRsaniSnavad mogvianebiT (X saukunidan) Cndeba, amdenad, vfiqrobT,
igi mematianis Tanadrouli terminia, vidre aRwerili periodisa.
qarTlis SemadgenlobaSi moiazreba agreTve afxazeTis nawili,
kerZod, teritoria egris-wyalsa da klisuras Sua (garkveul
periodSi mTeli afxazeTic - teritoria "klisuriTgan vidre
mdinaredmde didad xazareTad").
vaxtang gorgasalma Suri iZia berZnebze; oseTis, paWanikeTisa da
jiqeTis dalaSqvris Semdeg afxazeTic Semoimtkica. mematiane ase
aRwers vaxtangis afxazeTSi laSqrobis ambavs: "...spiTa didiTa
qarTlisaTa warmovida gzasa afxazeTisasa sulgrZelad da uSiSrad
iwyo brZolad cixeTa afxazeTisaTa. rameTu mefe berZenTa leon
didi ucalo iyo brZolisagan sparsTasa, da verSemZlebel iyo spaTa
gamogzavnad afxazeTs; da sam wel wartyuenna yovelni cixeni
afxazeTisani vidre cixe-gojamde..." (gv. 157). e.i. mefe vaxtangma
mTeli afxazeTi SemoierTa.
berZenTa mefem vaxtang mefes SemouTvala: "egris wyliTgan
vidre mdinaredmde mcirisa xazareTisa _ ese sazRvari ars
saberZneTisa aleqsandrobiTgan, romeli aw Sen migiRia mklaviTa
Cuengan. aw igi ukumoguec, da odes wariyvanebde colsa Sensa,
asulsa Cemsa, maSin mogce misgan queyana". da dauwera egris wyalsa
da klisurasa Sua queyana ziTvad, da sxua afxazeTi ukusca vaxtang
berZenTa" (gv. 177).
amieridan egris-wyalsa da klisuras Sua mdebare teritoria
qarTlis samefos nawilia.
mefe vaxtangma aRniSnuli teritoria Tavis Svilebs (berZeni
colisagan) - leons da mirdats dautova. leonis sikvdilis Semdeg
ki daCim "aRiRo mirdatisgan egris-wyalsa da klisurasa Sua,
mirdatis deduli sazRvari saberZneTisa, da misca nacvlad javaxeTi
faravniTgan mtkuramde..." (gv. 205).
qarTlis calkeuli kuTxeebis Semdeg murvan yrus Semosevebis
msxverpli afxazeTi xdeba. rodesac murvan yrum gaigo, qarTveli
mefeebi da warCinebulebi "warvides egrisad da muniT kualad
miicvalnes afxazeTad, Seudga kualsa maTsa da Semusrna yovelni
qalaqni da simagreni egrisis queyanisani. da cixe igi sam-zRude,
romel ars cixe-goji, Semusra, da Sevlo zRude igi sazRvari
klisurisa (anu afxazeTisa - e.d)"... (gv. 234-235).
murvan yrus SemosevebiT Sewuxebulma qarTvelma mefeebma (mirma
da arCilma) da leon afxazeTis erisTavma daxmarebisaTvis mimarTes
berZenTa mefes, romelmac ori gvirgvini da gujari gamougzavna mirs
da arCils da moswera: "Tqueni iyo mefoba, simBne da sibrZne
qarTlsa Sina..." (gv. 239).
xolo leons moswera: "...Senda mibrZanebies erisTaoba afxazeTisa
Sen da SvilTa SenTa da momavalTa SenTa miukunisamde. aramed
keTilad pativscemdi mefeTa da erTa magaT qarTlisaTa, da
amieriTgan nuRaramca Belgewifebis vnebad maTda da sazRvarTa maTTa
egrisaTa, vidremdis iyvnen manda anu ganviden mandiT" (gv. 240).
mefe arCilma leons colad misca Tavisi Zmiswuli guranduxt
"da gArgAni igi, romeli berZenTa mefesa warmoeca mirisTAs. da yves
aRTqma da fici saSineli, viTarmed ara iyos mteroba Soris maTsa,
aramed erCdes leon arCils yovelTa dReTa misTa" (gv. 243).
rogorc Cans, afxazeTis erisTavi faqtiurad qarTlis mefe
arCils emorCileba, romelic am periodSi saberZneTis qveSevrdomia.
amdenad, juanSeris mixedviT, afxazeTis teritoriis nawili -
egris-wyalsa da klisuras Sua qarTlis samefos SemadgenlobaSi
Sedis, xolo afxazeTis ZiriTadi nawili berZen mefeebs emorCileba.
qarTli zogadi, krebiTi mniSvnelobis cnebaa mefeTa da erisTav-
mTavarTa titulaturaSi: mefe qarTlisaTa/yovelTa mefeTa
qarTlisaTa, mefe qarTvelTa, erisTavni qarTlisani/yovelni
erisTavni qarTlisani...
saqarTvelos mosaxleobis/mkvidrTa aRsaniSnavad gamoiyeneba
Sesityvebebi: yovelni qarTvelni, mkvidrTa qarTvelTa...
moviyvanT Sesabamis konteqstebs:
"miqael episkoposi winaaRudga binqaran macTursa, rameTu
aswavebda yovelTa qarTvelTa sjulsa WeSmaritsa. aman ipyrna
sarwmunoebasa zeda yovelni warCinebulni qarTlisani da erica
umravlesi, aramed mciredni vinme wurilisa erisaganni miiqces
ceclis-msaxurebasa" (gv. 145). "wvrili eri" aRniSnavs: eris, xalxis
nawils - dabal socialur fenas.
juanSer spaspeti mefe vaxtangs mimarTavs: "...Cuen, mkAdrTa
qarTlisaTa, amisTAs didi madloba gARirs RmrTisa mimarT. rameTu
Sen, umjobesi yovelTa mefeTa qarTlisaTa... gamogaCina winamZRurad
Cuenda..." (gv. 148).
mefe vaxtangi sikvdilis win mimarTavs "yovelTa warCinebulTa:
"Tquen, mkAdrno qarTlisano, moiBseneniT keTilni Cemni..." (gv. 203).
mefe vaxtangma "tyueni qarTvelni romel hyves ovsTa equssa mas
welsa, igi yovelni ukmoiBsnna TATo TATosaTAs... da romeli
ukmoiBsna tyue qarTlisa, ricxviT samas ormocdaaTi aTasi... (gv.
157).
moyvanil epizodSi tyueni qarTvelni da tyue qarTlisa erTi
da imave Sinaarsisaa.
"esreT ra ucalo iqmnes sparsni, maSin SeiTqunes yovelni
erisTavni qarTlisani, zemoni da quemoni, da wargzavnes mociquli
winaSe berZenTa mefisa, raTa uCinos mefe naTesavTagan mefeTa
qarTlisaTa da raTa iyvnen erisTavni igi TAs-TAssa saerisTosa
Seucvalebelad" (gv. 217).
zemoni da quemoni qarTlis (saqarTvelos) nawilebze (imieri da
amieri?) da maTs erTianobaze miuTiTebs.
keisarma aRasrula qarTvelTa Txovna da mefed daamtkica
mirdatis diswuli guarami, romelic klarjeTsa da javaxeTSi
mTavrobda. guarams kurapalatis tituli uboZa.
guaram kurapalati "mefobda keTilad da uSfoTvelad. aramed
erisTavni qarTlisani ver scvalna saerisTvoTagan maTTa, rameTu
sparsTa mefisagan da berZenTa mefisagan hqondes sigelni
mkAdrobisaTAs saerisTvoTa maTTa..." (gv. 221).
verc misma Zem - stefanozma gabeda mefobis tituli etarebina
da erisTavTa-mTavrad iwodeboda, "ara ikadra gandgoma sparsTagan da
ebrZodis berZenTa", sadac igi mokles 604 wels.
Semdeg (604 wlidan) mTavrad dainiSna bakuris Ze adarnase
(daCis STamomavali). "maSin kualad waiRes berZenTa sazRvari
qarTlisa: speri da bolo klarjeTisaTa, sxua yoveli qarTli
daipyra adarnase bakuris Zeman mTavrobiT, da mefobisa saxeli
verca man ikadra" (gv. 226).
mavrik keisarma guaram kurapalats moswera: "vinaTgan
dauteobiaT qarTvelTa kerpT-msaxureba, muniTgan morCilni
berZenTani arian; rameTu Jamsa Sina mZlavrebisagan Tquenisa iqmnis
ganryunil qarTli, Tu ara samarTali Tqueni ara ars qarTlsa
zeda. aw brZanebiTa RmrTisaTa, vinaTgan srulsa siyuarulsa zeda
varT me da Sen, da qarTli Cuen Soris iyavn Tavisufal mSAdobiT:
me var mwe da mouravi yovelTa qarTvelTa da yovelTa
qristeaneTa". maSin erCda sparsTa mefe keisarsa, da ganTavisufldes
qarTvelni (gv. 221).
aq qarTli saqarTvelos, xolo qarTveli - saqarTvelos mkvidrs
aRniSnavs.
mianiSnebs, rom aq sxva TxzulebasTan da sxva avtorTan unda gvqondes saqme (d.
musxeliSvili, 2004, gv. 367-368).
qarTli zogadi mniSvnelobis cnebaa qarTvel mefe-mTavarTa da
erisTavTa titulaturaSic. qarTveli zogadad saqarTvelos mkvidrs
aRniSnavs.
qarTul istoriografiaSi gansxvavebuli azric arsebobs, kerZod,
ganxilul periodSi saqarTveloSi arsebobda ori samefo: qarTlisa
da egrisisa. arada, rogorc zemoT vnaxeT, "qarTlis cxovrebiseuli"
realoba sxvagvaria: qarTveli mematiane juanSeri garkveviT wers:
egrisi qarTlis erT-erTi xevia, saerisTavoa (anu misi organuli
nawilia) da ara damoukidebeli samefo/saxelmwifo.
damowmebuli literatura
EKA DADIANI
In the ancient historical sources we find a number of names with different nuances
denoting ‘Georgia’ or its various provinces.
Juansheri’s narration of the Life of Vakhtang Gorgasali tells about the 5th-6th
century Georgia. It features the domestic conditions of the country (the relationships
between kings and eristav-lords (heads of principalities)) as well as the relations between
the neighboring countries. Presumeably Juansheri is 9th century historian;
correspondingly, it is natural that he makes use of the terminology of his epoch as well.
According to Juansheri’s story the choroneme ‘Kartli’ denotes: a) entire Georgia; b)
one of the provinces of Georgia; c) a City.
The word Kartli is uesed to denote Georgia, in general, as well as a Karli province
proper. It is also applied in fixed phrases: yoveli qarTli (entire Kartli), a country of Karli/
countries of Karli, all the velleys of Kartli.
Kartli is a general concept in the titles of kings and eristav-lords: King of Kartli,/ king of
the entire Kartli, erstavs of Kartli/eristavs of entire Kartli.