Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
tha fj
1.1 mKf
eh eKila mwhl gfshd L rika, il myfj,
tu bryfis fzLj Mat eik mahknyna fj
bfhiffis gagLJnwh. j bfhiffis gy flf, gy
ehLf gy Mufzfhd tUlfshf kf gagL tUwhf.
f brid flfiu glif brYdhY Co il
fodhY, fzif gagLna brafis brJ Kof.
fzF vgo ts bghJthf Uf Ko? Kj, kjf
fz nfhghLfis maiy, mij UgUnj cUthf
brjhf. fz bkh Mynkh (m) b#kndh (m) ua bkhnah
ilahJ; fzbkh vf MF. eh vf bkh if
njjtfshf Ujh, mJ Kakhd Kofis vLg cjtJ kL
e mwhl gfY cjwJ. eh rhjdkhf bghUfis
thFtjF, xU Fl bjhifF il gLJtjF, kfbjhif
mfig J bfhtjF, rahf nrgjF fzF cjwJ.
eh e eilKiw thif gagLj Toa fz mogil
bfhiffis ffyh.
5. jYs
cWf
bghJ
fhufis
bfhoUjh
tha fj
1) j
2) cWf
3) KDW, DW
4) myF
7) r
8) r
9) jrk
10) il vf bgUFbjhif
vLJfhL 1.1
2 : 7 vw jF 5 rkhdkhd jfis fhf.
:
2 : 7 vgij 2 vd vGjyh. 2 vw d bjhFia,
7
gFia 2, 3, 4, 5, 6 M bgUf,
2 # 2 = 4 , 2 # 3 = 6 , 2 # 4 = 8
7#2
21 7 # 4 28
14 7 # 3
2
5
2
10
#
=
, # 6 = 12
7#5
7#6
35
42
270:378 = 270
378
bjhFia, gFia 2 M tFf,
khWKiw :
270, 378 I fhugLj,
maha
45 ' 9 = 5
63 ' 9
7
270 : 378 vgJ 5 : 7 vd MwJ.
vLJfhL 1.3
9 khjF, 1tUlF ilnaahd jij fhf.
j xnu tifahd U
msfis kLnk xl
Ko vgjh tUlij
khjF khw ntL.
1 tUl
12 khjf
9 khjF 12 khjF
ilnaahd j = 9 : 12
9 : 12 vgjid 9 vd vGjyh.
= 9 '3 = 3
12 ' 3
4
= 3:4
12
vLJfhL 1.4
60 khztf bfhl xU tF, khzt, khzfSF ilnaahd
j 2:1 v, mtF khzt, khzf vif ahJ?
:
bkhj khztf = 60
khzt, khzfSilnaahd cs j =
2:1
bkhj gF = 2 + 1 = 3
2
khztf vif = 60 3 gF
= 2 # 60 = 40
3
khztf vif = 40
khzf vif = bkhj khztf - khztf vif
= 60 - 40
khzf vif
= 20 [myJ]
= 60 1 gF
khzf vif = 20
= 20
vLJfhL 1.5
24 sKs xU g 3 : 2 : 7 vw j 3 JLfshf
btlgLwJ v, xbthU Jo s vd?
:
g s =
4
24
tha fj
_W JLf jf =
bkhj gFf =
3:2:7
3 + 2 + 7 = 12
3 # 24 = 6
12
ulh Jo s = 2 # 24 = 4
12
_wh Jo s = 7 # 24 = 14
12
g _W JLf sf 6 , 4 , 14 MF.
Kj Jo s =
vLJfhL 1.6
xU tF cs khzt khzf j 4 : 5 khztf
vif 20 v, khzf vif vd?
khzt, khzf j = 4 : 5
khztf vif = 20
khzf vif x vf
khzt, khzf vif j 20 : x
<bwf bgUFbjhif =
il vf bgUFbjhif
4#x
5 # 20
bgUFbjhif
4 # x = 5 # 20
x = 5 # 20 = 25
4
khzf vif = 25
vLJfhL 1.7
A : B = 4 : 6, B : C = 18 : 5, v, A : B : C jij fhf.
5
maha
:
A:B= 4 :6
B : C = 18 : 5
_W jfis xl,
Kj j ulhtJ
cWig ( f cW ),
ulh j Kj
cWig ( Kf cW )
rkkhf ntL.
6, 18 ..k = 18
A : B = 12 : 18
B : C = 18 : 5
A : B : C =12 : 18 : 5
bjJ bfhf
jf JL : xU nfhL Jil
U
ghffshf
JLf
nghJ,
jfj
U
v
AB = BC v, mJ jf JL MF.
BC
AC
jfj gaghL
tha fj
nahJgh!
1.3 khw
kufis
btLj
btg ms
mfF
thfd mf
gagLJj
khR mfF
ntfkhf
eljh
Fiwj neu
brwilth
rhiy
mfkhd
thfdf
rhiy
lgwhFiw
it y khwfis czJwd.
ewhf gojh
mf kbg bgwyh
mf rhlh
cl gUkdhF
tF cuf ngdh
Tr FHg VgL
maha
fltiw bghUJf:
mf ngdhf thdh?
khztf vifmfkhdh?
bry mfkhF
ig vil Fiw
neu Fiw
10 ngdhf iy (`)
10 # 5 = 50
20
10 # 20 = 200
30
10 # 30 = 300
xU ril iy (`)
3000
3000 = 600
5
1000
1000 = 200
5
tha fj
vdnt, xU bghU ms mfF ( ) [Fiw ( )] bghGJ kbwhU
bghU ms xnu j mfjh ( ) [Fiwjh ( )] mit uL
ne khw vnwh.
nkY y vLJfhLfis ghngh:
7. mrY to.
8. xU jf tf vif gff
vif.
10
20
100
200
350
500
1000
maha
ngdhf
jij fhf.
vifF
mt
iyF
ilnaahd
x = iyj kh
y
x1 = 2
x2 = 10
gaz u (..)
y1 = 10
y2 = 50
X = Y = 1
5
nekhw, xU msthdJ xU Fl j khW bghGJ
kbwhU msthdJ mnj j khwkilwJ vgij nkfl
vLJfhoUJ bjJ bfhsyh.
nH bfhLfgLs khf bjhlig mJ bfhL a kW b I
fL of.
vLJbfhl neu (k)
10
12
gaz u (..)
120
300
480
600
x = 1 .
y
60
bghGJ a it fL ongh
1 = 6
60
a
mjhtJ
10
tha fj
1 6 = 6
60 6 = 360
a = 360
1 = 12
60
b
1 12 = 12
60 12 = 720
b = 720
nH bfhLfgLs mltizia fhf :
ntf (.. k-1)
vLJbfhl neu (k)
120
4
x
y
80
6
60
8
48
10
40
12
xy
= 120 # 4 = 480
= 80 # 6 = 60 # 8 = 48 # 10 = 40 # 12 = 480
= kh
xy
x1 = 120
x2 = 60
y1 = 4
y2 = 8
x1
= 120 = 2
x2
60
y
Y = 1 = 4 = 1 1/Y =2
y2
8
2
X=
X= 1
Y
Mjyh, vkhw bfhLfgl msthdJ xU j khW
bghGJ, kbwhU msthdJ mjF jiy j khW.
bghGJ khf bjhlig mJ, a kW b I fhf :
Mf
vif
ehf
vif
15
60
12
20
11
maha
xy = 15 # 4 = 5 # 12 = 60
xy = 60 = kh
xy kh vgij mnwh.
6 a
= 60
6 10
= 60
a
xy
b 20
3 20
=
=
=
=
10
60
60
60
= 3
1. x kW y nekhw U, fltiw uf
(i)
1
3
9
15
x
(ii)
10
2
6
x
y
16
5
18
21
2. x kW y vkhw U, fltiw uf
(i)
20
10
40
50
x
50
(ii)
x
y
200
10
250
8
50
16
vLJfhL 1.8
bgf vif
iy (`)
x
16
4
y
48
a
bgf vif Fiwjh ( ), mj iy Fiw ( ).
vdnt j U ms ne khw csd.
nekhw, x = kh vgJ eh mjnj
y
16 = 4
48
a
12
tha fj
16 # a = 48 # 4
a = 48 # 4 = 12
16
ehF bgf iy = ` 12
khWKiw:
bgf vif
iy (`)
16
48
( ). vdnt J nekhw.
16 = 48
4
a
16 # a = 4 # 48
a = 4 # 48 = 12
16
4 bgf iy = ` 12.
vLJfhL 1.9
xU kGJ 360 nyh l uij 4 k neu flwJ.
mnj ntf kGJ brY bghGJ, 6 k 30 lf vts
uij flF .
:
1
neu (k)
gaj u (..)
360
6 1
gazneu mfjh ( ),
30 lf = 30 k
60
1
= k
2
6 k 30 lf
1
= 6 2 k
maha
4 = 61 2
360
a
4 # a = 360 # 6 1
2
13
4 # a = 360 #
2
360
13
#
= 585
a=
4#2
6 1 k neu gaj u = 585 ..
2
khWKiw:
6 1 k neu gaj uij a vW FLnth
2
neu (k)
gaj u (..)
360
61
2
6 12
4 # a = 360 # 13
2
360
13
= 585
a=
#
4
2
k neu gaj u = 585..
vLJfhL 1.10
7 Mf xU ntiyia 52 ehf brJ Kowd. mnj ntiyia13
Mf vjid ehf brJ Koghf?
:
fLof ntoa ehf vifia a vW FLnth .
7 # 52 = 13 # a
13 # a = 7 # 52
14
tha fj
a = 7 # 52 = 28
13
vdnt, 13 Mf j ntiyia 28 ehf Koghf.
khWKiw:
Mf vif
ehf vif
7
52
13
a
Mf vif mfF ( ) bghGJ, ehf vif
Fiw( ). vdnt J vkhw.
7 = a
13
52
7 # 52 = 13 # a
13 # a = 7 # 52
a = 7 # 52 = 28
13
vdnt, 13 Mf j ntiyia 28 ehf Koghf.
vLJfhL 1.11
xbthU gfY 35 tfis bfhl jf bkhj gff
120. mnj br xbthU gfY 24 tfshf Ujh, jf bkhj
gff vtsthf UF?
vW
FLnth .
xbthU gfY cs
tf vif
35
24
xU gf, tf vif Fiw ( ) bghGJ, jf
gff vif mfwJ ( ). vdnt J vkhw.
35 = a
24
120
35 # 120 = a # 24
a # 24 = 35 # 120
a = 35 # 120
24
a = 35 # 5 = 175
maha
1
g 1.1
1.
i) 8 nyh m iy ` 160 v, 18 nyh m iy
(A) ` 480
(B) ` 180
(C) ` 360
(D) ` 1280
ii) 7 khgHf iy ` 35 v, 15 khgHf iy
(A) ` 75
(B) ` 25
(C) ` 35
(D) ` 50
iii) xU u to 195nyhl uij 3 k neu flwJ.
mnj ntf, mj u to 5 k neu flF u
(B) 325 . .
(C) 390. .
(D) 975 . .
(A) 195 . .
tha fj
hf
f
if
nto
id bfhf!
maha
msitf
_oa
totfshd brtf, rJu kW brnfhz Knfhz
Mat Rws kW gugs fhQ Kiwfis Mwh tF
fUnwh. _oa totfshd Knfhz, izfu, rhrJu, rtf
kW tl gugs fhQ Kiwfis tF fhngh.
2.1 ghit
Mwh tF eh fwj brtf, rJu kW brnfhz
Knfhz Rws, gugs g F id Tnth.
Rws
xU _oa tot viyia eh xU Kiw RtU nghJ ilF
unk mtot Rws MF.
gl 2.1
= 2 [s + mfy]
= 4 gf
F a, b, c Knfhz gffshF.
18
msitf
gugs
gl 2.2
rJu gugs = gf gf
) cf tF cs fUgyif, nkir, rd
Mat Rws kW gugsit fhf.
vLJfhL 2.1
s 15 , mfy 10 cila brtf tot
y gugs , Rws fhf.
s = 15 , mfy = 10 vd jugLsJ.
brtf gugs = s mfy
= 15 10
19
gl 2.3
maha
= 150 2
brtf Rws = 2 [s + mfy]
= 2 [15 +10] = 50
brtf Rws = 50 .
vLJfhL 2.2
80 s cila brtf tot njhl gugs 3200 r.. njhl
mfyij fhf.
3200
80 = 40
` njhl mfy = 40 .
vLJfhL 2.3
40 sKila rJutot kid gugs, Rws fhf.
:
rJu tot kid gf = 40
rJu gugs
rJu Rws
rJu gugs
rJu Rws
=
=
=
=
=
=
=
( jugLsJ )
gf gf
40 40
1600 r..
4 gf
4 40 = 160 .
1600 r..
160 .
gl 2.4
vLJfhL 2.4
rJu tot njhl gf 50 . njhlij R lUF
`10 j ntnghl MF bryit fhf.
:
rJu tot njhl gf 50 . vd bfhLfgLsJ.
20
msitf
ntnghl MF bkhj bryit fhz njhl Rwsit fL
mij lUF MF bryl bgUdh nghJkhdJ
=
=
=
=
=
=
4 gf
4 50
200
`10 (bfhLfgLsJ)
`10 200
`2000
vLJfhL 2.5
gf 60 cila rJu tot fhit rk bra rJu lUF ` 2
j MF bryit fhf.
:
rJu tot fh gf 60 . vd bfhLfgLsJ.
rk bra MF bryit fhz, gugsit fL mjid rJu
lUF MF bryl bgUdh nghJkhdJ.
fh gugs = gf gf
= 60 60 = 3600 r..
xU rJu lUF MF bry = `2
`
3600 rJu lUF MF bry = `2 3600
= `7200
vLJfhL 2.6
xU isahLl brnfhzKnfhz to
csJ. brnfhzij jhF gff 50 , 80 . l
bk r rJu lUF `5 j MF bkhj bryit
fhf.
gl 2.5
= `10000
21
maha
xU uhkthF gl
fhoago U yf mLjLJ
csd. mj gugs mtUF
bjahJ. xU y 30 gfKila
rJuy. kwJ 50
20
msila brtf y. nghJ
mt itUF y bkhj
gugsit fL mtUF cfsh
cjt Kokh?
gl 2.6
1.5
xU g aF fj kwJF
tsk kybfho tfhof. mtf fj
miwia gl tiuJ mHFgLd. miw
Rt 2 sK 1.5 mfyK cila brtf tot
2
1.5
glij Kj tsk tiujh. mglF mU
gl 2.7
kybfho brnfhz Knfhzij tiujh.
brnfhzij csla gff sf Kiwna 1.5, 2 v mtf
tiuj glf bkhj guig ekh fhz Kokh?
bghGJ eh y TL cUtf gugsfis fhngh.
vLJfhL 2.7
bfhLfgLs gl gugsit fhf.
gl 2.8
br.
br.
br.
22
br.
gl 2.9
msitf
khWKiw:
bfhLfgl glij gl 2.10 fhoago U
brtffshf J bfhnth.
gl 2.10
= 49 br.2
vLJfhL 2.8
fhQ gl gugsit fhf
br.
br.
br.
gl 2.11
:
glkhdJ brtf, brnfhz
Knfhz vd U gFfis
bfhLsJ.
gl 2.12
brtf gu (1) = 5 br. 10 br.
= 50 br. 2
brnfhz Knfhz gu (2) = 1 (7br. 5br.)
2
35
vLJfhL 2.9
60 sKila rJutot kidia m thdh. myF mLj
70 50 msila brtf tot kidia m thdh. UtU xnu
iyF thdhf v yhg miljt ah?
23
maha
gl 2.13
g 2.1
br.
br.
br
br.
br.
br.
br.
br.
br.
br
br.
br.
br.
br.
24
br.
msitf
2.3 Knfhz gu
brnfhz Knfhz gu vgJ mij
csla brtf gugs ghahF.
brnfhz Knfhz gu
= 1
gl 2.15
25
maha
DE = AF vd UFkhW AB J F vw ia Ff. EF I
nrf. EF = BC vgij ftf. bghGJ EF I h vd AB I b
vd bfhnth.
..... (1)
D BCE gu)
= D ABE gu + D ABE gu ((1) go)
= 2 D ABE gu
mjhtJ 2 D ABE gu = brtf ABCD gu
` Knfhz ABE gu
1
= 1 (s mfy)
2
= 1 bh r.myFf
2
gl 2.16
`
Knfhz gu = 1 bh r.myFf
2
F b, h vgJ Kiwna Knfhz mogf kW caukhF.
vw
nfhz
Knfhzij fUJf. C UJ
tiuagl brFJ, BA
D vw rwJ.
Knfhz gugs vd?
cau
ABC
mogf
gl 2.17
fhj ko Kiw
Knfhz toyhd JLjhid vLJbfhf. mj cfSF
msitf
gl 2.18
= 1 b h r. myFf
2
vLJfhL 2.10
fhQ glf gugsit fhf.
gl 2.19
:
(i) mogf = 5 br., cau = 4 br. vd jugLsJ.
1
= 2 7 6
= 21 r.br. (myJ) br. 2
27
maha
vLJfhL 2.11
40 cau bfhl xU Knfhz tot njhl gugs 800 r..
mj mogf sij fhf.
:
Knfhztot njhl gugs = 800 r. (jugLsJ)
1bh
= 800
2
1 # b # 40
= 800 ( a h = 40)
2
20 b = 800
b = 40
` mogf s 40 .
g 2.2
1. fhQ Knfhzf gugsfis fhf.
2.
br.
(i)
br
br
br.
br.
br.
(ii)
(iii)
br.
br.
(iv)
msitf
2.4 ehfu gu
ehF nfhLJLfsh milgL cUt ehfu MF. uL
nfhL JLf xiwbahW FWfhf bto bfhshJ.
gl 2.20
nkfl gl
gl (i), (ii), (iii) Mait ehfukhF
gl (iv) ehfuky.
ehfu tiff
gl 2.21
29
maha
ehfu gugs
ABCD vw ehfu _iy l AC I tiuf. mJ ehfuij 3 ABC
kW 3 ADC vd ulhf wJ. bghJ mogf
AC F FJnfhL BE kW DF I tiuf.
ehfu ABCD gugs
2
2
1
= # AC # (h1 + h2)
2
gl 2.22
1
= # d # (h1 + h2) r. myFf.
2
F d vgJ _iyl AC- sij, h1, h2 vgJ
vgfUJ _iylF tiuagl FJnfho sij
FF.
` ehfu gugs = 1 # d # (h1 + h2) r. myFf.
2
vLJfhL 2.12
gl fhos ehfu PQRS
gugs fhf.
:
d = 20 br.., h1 = 7 br., h2 = 10 br.
vd jugLsJ.
gl 2.23
= 1 # d # ^h1 + h2h
2
1
= 2 # 20 # ^7 + 10h = 10 # 17
= 170 br. 2
vLJfhL 2.13
xU L kidahdJ ehfuto csJ.
mj xU _iyl s 200 . ehfu
U v cf _iylUJ 60, 50
bjhiy csd v ehfu gugs
ahJ?
30
gl 2.24
msitf
:
d = 200 , h1 = 50 , h2 = 60 vd jugLsJ.
1
ehfu ABCD gugs = 2 # d # ^ h1 + h2h
1
= 2 # 200 # ^50 + 60h
= 100 # 110
vLJfhL 2.14
xU ehfu gugs 525 r.. mj U cfUJ _iylF
tiuagL brF sf 15, 20 v _iyl sbkd?
:
gugs = 525 r., h1 = 15 , h2 = 20 vd jugLsJ.
bghGJ,
ehfu gugs
1 # d # ^ h1 + h2h
2
1 # d # ^15 + 20h
2
1 # d # 35
2
= 525 r.
= 525
= 525
= 525
d =
` _iyl s = 30 .
525 # 2
1050
= 35 = 30
35
vLJfhL 2.15
400 br. 2 gugs bfhl ehfu PQRS xU _iyl s
PR = 25 br.. Q UJ PR F tiuagL brFJnfho s 15 br.
v S UJ PR F tiuagL brFJnfho sbkd?
:
d = 25 br., h1 = 15 br., gugs = 400 br. 2 vd jugLsJ.
ehfu PQRS gugs = 400 br. 2
maha
2
g 2.3
1. glUJ, ehfu
ABCD gugsit fhf.
2. bfhLfgLs
_iyl kW cau
ehfu gugsit fhf.
(i) d = 15 br., h1 = 5 br., h2 = 4 br.
(ii) d = 10 br., h1 = 8.4 br., h2 = 6.2 br.
(iii) d = 7.2 br., h1 = 6 br., h2 = 8 br.
msfis
bfhL
ahJ?
izfuij
g,
fltiw
izfu tiuaiw
ehF bjdFfis vLJ bfhs. mtiw ir th
o bfhL brtf tUkhW izf (ghf gl 2.26 (i))
32
msitf
gl 2.26
mogf AB I iyahf itJ bfhL D Kidia bkJthf tyw
js, gl 2.26 (ii) fhoa totij bgwyh.
nghJ fltF gyf :
tot iz gffis bgWsjh? xWbfhW izahd
gff vit?
F AB DC izahdit. nkY AD
BC izahdit. iz vgij Ff||
vw Fpil gagLJnwh.
mjhtJ
AB || DC kW AD || BC. (ij AB F iz DC
kW AD F iz BC vd gofyh).
gl 2.27
izfu gugs
gl 2.28
c D UJ mogf AB F xU brFJ nfhL tiuf. mJ AB
bjhL lij E vf.
bghGJ, Knfhz AED I jahf btobaLJ mij kWw,
gl 2.28 (iii) fhoago gf AD kW gf BC xwhFkhW nrf.
maha
gl 2.29
cUthfgl brtf s izfu mogfF,
brtf mfy izfu cauF rkkhF vgij eh mJ
bfhsyh.
` izfu gugs = brtf gugs
= s mfy
= mogf cau
izfu gugs = bh rJu myFf
F b vgJ izfu mogfij h vgJ cauij
FwJ
` izfu gugs
vgJ mogf (b) kW cau izfu
(h) Mat bgUf gydhF. vgff izahF.
vbu nfhzf rkkhF
F:
izfu
vj vbu gff rkkhF.
gfij
m ogfk hf _iylf sf rkky
fUjyh.
v
cUJ _iylf xiwbahW
m g f F
t i ua g L
Urk TL.
brFJ bjhiy mj cau
( FJau ) MF.
vLJfhL 2.16
gl bfhLfgl msfSF
34
gl 2.30
msitf
= 6 br 4 br = 24 br 2
= mogf AD cau FB
= 5 br. 4.8 br. = 24 br.2
F: F, bfhLfgl
gl 2.31 I bfhL
izfu gugsF,
Knfhz gugsF
cs bjhlig fhf.
vLJfhL 2.17
mogf 9 br., FJau
gl 2.31
:
gugs = 480 br. 2, mogf b = 24 br. vd jugLsJ.
h = 480 = 20 br.
24
` izfu FJau = 20 br..
35
maha
vLJfhL 2.19
X izfu gugs 56 br. 2 . mj FJau 7 br. v
izfu mogf vd?
:
gugs = 56 br. 2, FJau h = 7 br. vd jugLsJ.
izfu gugs = 56
b h = 56
b 7 = 56
56
b = 7 = 8 br..
` izfu mogf = 8 br..
vLJfhL 2.20
PQRS
vw
izfu,
U
gff sf 9 br. kW 5 br..
mogf PQ it bghWJ mj FJau
4 br. (glij ghf) v
gl 2.32
mogf PS ( b ) = 5 br., v,
gugs = 36
b h = 36
5 h = 36
h = 36 = 7.2 br..
5
` mogf PS I bghWJ FJau 7.2 br..
J thf:
36
msitf
g 2.4
(B) 15 br.
(C) 20 br.
(D) 30 br.
(A) 20 br.
(B) 30 br.
(C) 40 br.
(D) 50 br.
br.
br.
(A) 10 br.
br
br.
2.6 rhrJu
midJ gffS rkkhf
izfu rhrJu vdgL.
UF
rh rJu mogf b myF vW, mjnfw
FJau h myF vW bfhnth.
rh rJu X izfu vgjh izfuF
gagLa mnj Nuij jF gagLjyh.
` rh rJu gugs = b h r. myFf
37
gl 2.33
maha
rhrJu,
Knfhzfshf F
(iv) rh rJu _iylf xiwbahW brFjhf
Urk TL.
= 8 1 # AC # OB B + 8 1 # AC # OD B
2
2
1
=
# AC # ^OB + ODh
` rhrJu gugs =
gl 2.34
2
1 # AC # BD
2
1 # d1 # d2
r. myFf
2
1 6d1 # d2 @
r. myFf
2
1 (_iylf bgUfgy) r. myFf
2
f kW thf
rJu xU rhrJu MF. Mdh rhrJu xU rJu mW.
vLJfhL 2.21
mogf ms 15 br., FJau 10 br. bfhl rhrJu gugs
fhf.
:
mogf = 15 br., FJau = 10 br. vd jugLsJ.
msitf
vLJfhL 2.22
xU njhl rhrJu to csJ. mj _iylf 18 , 25 .
njhl gugs fhf.
:
d1 = 18 ,
d2 = 25 vd jugLsJ.
rh rJu gugs = 1 # d1 # d2
2
1
= 2 # 18 # 25
vLJfhL 2.23
rh rJu x gugs 150 r.br.. mj xU _iyl 20 br..
kbwhU _iyl msit fhf.
:
gugs = 150 r.br., xU _iyl d1 = 20 br. vd jugLsJ.
d2 = 15 br.
vLJfhL 2.24
xU tayhdJ rhrJu to csJ. ta _iyl msf 50,
60. mj taiy rkbra rJu lUF `2 j MF bryit fhf.
:
d1 = 50 , d2 = 60 vd jugLsJ.
ta gugs = 1 # d1 # d2
2
1
= # 50 # 60 r.
2
= 1500 r.
1 r. rkbra MF bry = `2
maha
xU brtftot jhid vLJ bfhs. mj gff
ikaf fL gl 2.35 fhoago nrf
gl 2.35
Hl gF EFGH xU rhrJukhF. jkhf Hlgl Knfhzfis
btobaLJ rhrJu tUkhW xW nrf.
bghGJ cUtha
rhrJuK, K ilj rhrJu EFGH xnu khahf Ugij fhzyh.
(gl 2.36 ghf)
gl 2.36
g 2.5
msitf
id bfhf!
gl
gugs
Nu
1 mogf cau
2
1 b h r. myFf
2
1 _iyl
2
(vgfUJ
_iylF
tiuagL
brFJ uf
TLj)
1 d (h + h )
1
2
2
r. myFf
mogf mjnfw
FJau
bh r. myFf
1 _iylf
2
bgUf gy
rhrJu
41
1 d d
1
2
2
r. myFf
maha
toa
3.1 iznfhLf
nkiria ghf.
nkirnkgF ABCD xU rkjsgu, nkgF y fis,
n f h L J L f i s
fhzKowjh? M.
A B , B C v w
nfhLJLf B vw
vj nfhL
btLwd
JLf A, C kW D
btLwd? nfhLJLf
AD, CD btobfhwdth?
gl 3.1
nfhLJLf
AB,
BC
btobfhwdth?
nfhLJLf AB, CD ia vts u odhY xiwbahW
btobfhshk Ujh mnfhLf iznfhLf MF. AD, BC
vgd kbwhU nrho iznfhLf.
msnfh f
izahdJ.
rd
FWF ff
izahdit.
l1, l2 vgd l3 F
izahdJ
FWF bto
gl 3.2
uL myJ mjF nkgl nfhLfis btntW f btL
nenfhL FWF bto vW TwgLwJ. bfhLJs nfhLf iz
nfhLfshf Ufyh. iznfhLfshf yhkY Ufyh.
42
toa
FWF btoah VgL nfhzf bgaf.
(i)
gl 3.3
nkny cs gl FWF
btofhd xU fUij
jUwJ. f xU rhiy
uL myJ mjF
nkgl
rhiyfis,
u n t n f h L
(bjhlto ghij) gy
nfhLfis btLtij
g h U f .
(ii)
2. xW l nfhzf cnfhzf
xU FWFbto U nfhLfis btL nghJ ehF cnfhzf
clhwd. mj cnfhzf FWFbto vgff mikj
jjahd nea nfhzf xWl nfhzf cnfhzf MF.
gl 3.3 (ii) - + 3 kW + 5, + 4
nfhzf cnfhzf.
kW + 6
vgd xWl
3. btnfhzf
MN vw nfhLJil xU ifahf bfhshk cs vyh nfhzfS
btnfhzf vdgL. + 1, + 2, + 7, + 8 vgd gl 3.3 (ii)
btnfhzf MF.
vgd xW l
maha
5. xj nfhzf
+ 3, + 4, + 5, + 6
M btnfhzf
+ 1, + 2, + 7, + 8
uL nrho xjnfhzf
+ 1 kW + 5; + 2 kW+ 6
+ 3 kW + 7; + 4 kW + 8
+ 3 kW + 5 ; + 4 kW + 6
c xU nrho xW l btnfhzf
+ 1 kW + 7 ; + 2kW + 8
+ 3 kW+ 6 ; + 4 kW + 5
nH cs nfhzf
bgafis vGJf.
m) uL cnfhzf
________________
M) uL btnfhzf
_____________
gl (i) l, m vw
nenfhLf FWF bto
p. gl (ii) l, m nfhLf
p- btodhY, p vgJ
FWF bto my VbdW
cfsh brhyKokh?
) xU nrho cnfhzf
_______________
<) xU nrho xj nfhzf
_____________
toa
+ 1 kW + 2 vgij gl 3.4(i) csthW Ff .
gl 3.4
tiuj gl J xFjhis itf l, m kW t vw
nfhLfis bjthf tiua. xFjhis l m I cl bghUJkhW t
tahf efj l m.
vLj gl cs + 1 tiuj gl cs + 2 cl bghUUgij
fhzyh. mnj kh nH cs isfis nj Kiw tiuJ efJ
bra Kiw mayh.
(i) + 1 = + 2
(ii) + 3 = + 4
(iii) + 5 = + 6
(iv) + 7 = + 8
nfhLf a || b, c vgJ
nfhLf l || m, t vgJ
xU FWF bto, + x = ? xU FWF bto, + y = ?
nfhLf l || m, t vgJ xU
FWF bto, + z = ?
FWFbto
+ 1 = + 2 Mf Uwjh?
nfhLf l || m, t vgJ
xU FWF bto, + x = ?
45
maha
iz
nfhLfsh vd
rghf. z
vw vGij ghf.
nfhzf rk
vgjh ilnfhLf
izahdit.
vLJfhL3.1
bfhLJs gl +CGH kW +BFE fhf.
:
gl AB || CD, EH vgJ FWF bto
+FGC =
60 (bfhLfgLsJ )
y =
+ CGH = 180 + FGC
(+CGH and +FGC vgd xU nfho jhd
mLJs nfhzf)
= 180 60 = 120
+FGC = + EFA = 60 (+EFA kW +FGC vgd xj nfhzf)
46
toa
vLJfhL 3.2
:
bfhLJs gl AB || CD, EH vgJ FWF bto.
+ GFB = 70
(bfhLfgLsJ)
+ FGC = a = 70 (+GFB kW
+CGF vgd xWl cnfhzf)
+ CGF + + DGF = 180 (xU nfho jhd mLJs
nfhzf TLj 180)
a + b = 180
70 + b = 180
b = 180 70 = 110
+ CGF = a = 70
+ DGF = b = 110
vLJfhL 3.3
bfhLJs gl + BFE = 100,
+ CGF = 80 v
iv)
v)
47
maha
vLJfhL 3.4
gl, AB || CD, + AFG = 120 v
(i) + DGF
(ii) + GFB
:
bfhLJs gl AB || CD kW EH vgJ FWFbto
(i)
(ii)
+ AFG = 120
(bfhLfgLsJ)
= 60
(iii)
` + GFB = 60
+ AFG + + CGF = 180
= 60
`+ CGF
= 60
vLJfhL 3.5
gl l || m v x msit fhf
gl l || m
4x = 180
0
x = 180 = 45
4
48
toa
g 3.1
4.
maha
8. gl l || m v + 1 kW + 2 msfis
fhf.
id bfhf!
50
brKiw toa
brKiw toa
4.1 msnfh kW ftuhaij gagL
nfhzfis mikj :
go 1 :
nenfhL l I tiuJ
mj J O
ia F.
vw
go 2 : O
I ikakhf bfhL
VnjD MuKs xU
tl, nenfhil A
btLkhW tiuf.
go 3 : A
I ikakhf bfhL
mnj MuKs tl
Kija tliy B
btLkhW tiuf.
maha
go 1: 60 nfhz tiuf.
(nkfh tiuj csthW)
go 2: A I ikakhf bfhL AB
s ghF nk MuKs
tliy + AOB cwkhf
tiuf.
go 3 : mnj
Muij vLJ
bfhL B I ikakhf
itJ tiuagL tl
yhdJ Kija tl
iy C btLkhW
tiuf. OC I nrf.
+ AOC MdJ 30 MF.
go 1 : l vw nfho J O vw
ia F.
xU MuKs tl tiuf.
mJ nenfhL l I A
btlL.
go 3 :
mnj
MuK ,
A
I
ikakhf itJ tiua
gL kWb k hW tl
yhdJ Kijaiy
B btLkhW tiuf.
52
brKiw toa
MuKs kWbkhU tl
Kj
tliy
C
btLkhW tiuf.
go 5 : OCI nr.
+ AOC = 120MF.
go 1 : nenfhL l J O
vw ia F.
go 2 : O
I ikakhf itJ
VnjD
xU
Mu
cila
tlf
nfhL l I A kW B
f btLkhW
tiuf.
bghGJ
+AOB = 180.
go 3 : A
kW B tiw
i k a f s h f
bfhL, AB
s ghF nk
MuKs tlf
xiwbahW C
btLkhW tiuf. .
go 4 : OC I nr.
+ AOC = 90 MF.
53
maha
f:
bfhLfgl nfho nk cs
VnjD xU mjF
brFJ nfhL tiua, _iy
kl fU KiwF khwhf f
Kiwia nkbfhsyh.
g 4.1
(i) 60
(ii) 30
(iii) 120
54
(iv) 90
ilf
ilf
maha 1
g 1.1
1. (i) ` 360
(ii) ` 75
2. 100 .
3. 120 Maf
4. 80 .
5. 216 r..
6. 26 .
7. 7.5 k
8. 15 ehf
9. 156 uf
11. 40 ehf
maha - 2
g 2.1
1. (i) 175 br. 2 (ii) 365 br. 2 (iii) 750 br. 2 (iv) 106 br. 2
2. 40 XLf
3. Knfhz tot y
4. kF yhg 100 r.
5. rJu gugs.
g 2.2
1. (i) 9 br. 2 (ii) 26 br. 2 (iii) 150 br. 2
2. (i) 24 br. 2 (ii) 3 2
(iii) 10.5 2
3. (i) 10
4. (i) 18
(ii) 5
(iii) 8 br.
5. 18750 2
55
(iv) 30 br. 2
ilf
g 2.4
1. (i) C
(ii) C
(iii) D
2. (i) 45 br. 2
(ii) 48 br. 2
(iii) 12 br. 2
4. 112 br. 2
5. 24300 m2
6. 12 br.
1. (i) C
(ii) D
(iii) B
2. (i) 90 br. 2
3. 96 br. 2
4. 80 br. 5. ` 8400
g 2.5
maha - 3
g 3.1
1. (i) C
(ii) C
2. (i) xj nfhzf
(iii) B
(iv) C
(v) D
(ii) xW l cnfhzf
(ii) + 4, + 6; + 3, + 5
(iii) + 3, + 6; + 4, + 5
(iv) + 1, + 3; + 2, + 4; + 5, + 7; + 6, + 8
5. (i) 30
(iii) 95
(ii) 50
(iv) 130
ilf
57
57