lela eZgveraZe

erovnul gmirTa Rvawlis amsaxveli

folkloruli matianis erTi furceli

yoveli eri istoriul gmirTa saxeebSi hpovebs sakuTari

arsebobisaTvis aucilebel energias. eris TiToeuli warmomadgeneli
miTuri anTeosis msgavsad ikvebeba maTi xatebiT, romelic mxatvruli
literaturaSia asaxuli. istoriul pirTa gansakuTrebul rolze
metyvelebs maTi Rvawlis erovnuli folkloris nimuSebSi asaxvis faqtebi.
qarTvel gmirTa galereaSi sakuTari adgili moipoves XX saukunis
dasawyisis erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis warmomadgnlebmac.
“SeficulTa razmis” saxelwodebiT cnobili partizanuli dajgufeba
sayovelTao devnis, teroris, eniT auwereli gaWirvebis pirobebSi, mTeli
sami wlis ganmavlobaSi aqtiur brZolas awarmoebda bolSevikuri reJimis
winaaRmdeg. RvTisa da sakuTari Tavis amara darCenil am adamianebs
dauSretel Zalas aniWebda imis Segneba, rom samSoblos TavisuflebisaTvis
brZola uwmindesi saqmea da am saqmisTvis mebrZolni Sewirulni arian
uzenaes mizans. razmis maorganizebeli centri, misi beladi – qaquca
ColoyaSvili uzrunvelyofda erT sxeulad Sekrul am adamianTa jgufis
funqcionirebas.
“SeficulTa razmis” moRvaweobas konkretuli pozitiuri Sedegi ar
mohyolia, magram TavisTavad mxolod misi arsebobis faqtmac ki udidesi
roli Seasrula saqarTvelos istoriaSi. igi iqca eris moralur
mxardamWer faqtorad. rCeulTa am SenaerTis arseboba asazrdoebda
qarTveli xalxis rwmenas, rom jer kidev moipovebian samSoblosadmi
uangarod Sewiruli raindebi, rom jer kidev cocxalia is romantiuli,
amaRlebuli suli, romelmac Semoinaxa saqarTvelo.
SeficulTa razmi warmoadgenda im Zalas, romelic imeds STaberavda
daTrgunvil ers. is sayovelTao siyvaruli da pativiscema, romliTac es
legendaruli jgufi iyo garemoculi, maTi miznis sidiadiT iyo
ganpirobebuli. es mizani xalxis swrafvas exmaureboda. maTi yoveli
gamarjveba aRfrTovanebas iwvevda, yoveli umciresi danaklisi –
sayovelTao wuxils.
qaquca ColoyaSvilis TanamebrZolis, aleqsandre sulxaniSvilis,
“mogonebani SeficulTa razmze” Semdegi sityvebiT iwyeba: “saSinlad
aRmaSfoTebeli iyo 1921 wlis damarcxeba, magram saWiro iyo movaleobis
moxda istoriis winaSe. mtermac mogvca saamiso sababi. saqarTvelos
dakavebis dRidanve Seudgnen rusebi saukeTeso mamuliSvilTa devnas,
gadasaxlebas, daxvretasa da qveynis dawiokebas. qarTvel erSiac imave
dRidan daiwyo Zalebis Semokreba, darazmva da brZolisTvis mzadeba. erTi
aseTi saSualebaTagani iyo partizanuli brZolebis gaCaReba, arev-darevis
Setana mtris banakSi.
 am saqmes saTaveSi Caudga polkovniki qaquca ColoyaSvili, romelic
Tavidanve gamoirCeoda qarTvel mxedrobaSi Tavisi maRali patriotizmiTa
da gmiruli TvisebebiT.
me, rogorc am razmis erT-erTma wevrma, gadavwyvite zogierTi
cnobebis mowodeba momavali TaobebisaTvis… Cemi mogonebebi agebulia
cocxal faqtebze da... zogierT sayuradRebo masalas miawvdis mkiTxvels
SeficulTa razmis moqmedebis gasacnobad. am brZolis dros Cven valSi ar
davrCenilvarT samSoblos winaSe; gavakeTeT, rac mZime pirobebSi iyo
SesaZlebeli. amas SevwireT ara marto Cveni piradi cxovreba, aramed Cveni
ojaxebic.
amiT migvindvia istoriisaTvis Cveni moqmedebis av-kargis gansja, xolo
maRalma RmerTma uwyis, rom ar dagvzarebia Cveni sicocxlis gawirva
samSoblosaTvis.”
ColoyaSvilTa saxelovani sagvareulos erT-erTi warmomadgenlis,
qaquca (qaixosro) ColoyaSvilis Rvawli saqarTvelosTvis maradJams
aqtualuri erovnul-ganmaTavisuflebeli brZolis istoriaSi
gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs.
al. sulxaniSvili ase axasiaTebs am uzado pirovnebas: “qaquca
ColoyaSvili iyo gansaxiereba qarTveli raindisa am sityvis sruli
mniSvnelobiT. dinji, darbaiseli da uaRresad keTili gulis patroni.
iseTi TvisebebiT daejildovebina igi bunebas, aTas kacSi rom ageriaT,
sruliad ucnobi adamianic ki miaqcevda yuradRebas... rogori mxdalic ar
unda yofiliyo jariskaci, saukeTeso vaJkacad iqceoda qaqucas xelSi.
udavod mxedrad iyo dabadebuli.”
am gamorCeulma Tvisebebma aqcia qaquca ColoyaSvili im energetikul
wyarod, romelic erTi SegnebiT ganmsWvalavda yovel Seficuls. is
sayovelTao Tayvaniscema, romelsac mis mimarT TanamebrZolni iCendnen,
mxolod RvTiuri niSniT aRbeWdil pirebs xvdomiaT wilad.
yoveli razmelisaTvis, iseve rogorc mTeli saqarTvelosaTvis, qaquca
ColoyaSvili erovnuli ideis, qarTvel istoriul gmirTa suliskveTebis
gansaxierebas warmoadgenda.
ColoyaSvilis yoveldRiuri cxovrebis uSualo mowmeTa amgvari
damokidebuleba misi uzadobis udavo dadasturebaa. gacilebiT iolia
adamianis garSemo zogadi legendaruli Saravandis Seqmna, vidre misi
arsebobis TviTmxilvelTa darwmuneba mis gansakuTrebulobaSi.
legendaruli saxis Seqmna garkveul distanciasa da fantaziiT ganzavebul
Tqmulebebs saWiroebs. qaquca ColoyaSvili amaRlebuli, legendaruli
rCeboda TviT TanamebrZolTa Sorisac.
“Tu movkvdi ise, rom ver veRirse saqarTvelos ganTavisuflebas, amis
Semxvedrma momigonos, rom iyo viRac devnili da samSoblos keTildReobas
Seswira Tavi. Cemi salami ColoyaSvils, romlis, rogorc beladis,
saxelisaTvis ar Semircxvenia da ar amiyria iaraRi da arc davyri iaraRs
sikvdilamdis.
 iyav Zlieri, qarTvelo ero, momavali Senia. samudamo xsovna qarTvel
mebrZolTa,” – ase werda erT-erTi SeficulTagani, Toma baliauri, Tavis
anderZSi. am striqonebSi naTlad Cans, rogorc “SeficulTa razmis”
saerTo ganwyoba, ise qaquca ColoyaSvilis usazRvro avtoriteti
TanamebrZolTa Soris.
“ColoyaSvili magaliTs iZleoda, vaJkacobas afrqvevda. misi brmad
sjerodaT da Tayvans scemdnen.” “rodesac dro dadga da saqarTvelos
ZvelisZveli ganmaTavisuflebeli brZolis cecxli gaRvivda, gangebas qaquca
ColoyaSvili hyavda mis beladad arCeuli da daniSnuli.” ociani wlebis
dasawyisis areul politikur procesebSi, qarTuli partiebis faqtiurad
umizno da wvrilmani kinklaobis fonze ColoyaSvilis monoliTuri figura
“gaizarda, gauswro da ascilda politikur wreTa im gamyof kedlebs,
romelnic savsebiT hfaravdnen yvela dabalsa da saSualo tanis
moRvaweebs. qarTveli eris TvalSi igi iqca erovnul gmirad da es xarisxi
aniWebda mas dids zneobriv gavlenas eris yvela wresa da
mimarTulebazed”. man Seqmna namdvili xalxuri kavSiri, romelic
yovelgvar partiul SezRudulobas iyo moklebuli. wmindad, uxinjod,
ganaxorciela samSoblos msaxurebis maRali idea.
qaquca ColoyaSvilis saxeli saqarTvelos istoriaSi iqca simamacis,
vaJkacobisa da Tavganwirvis sinonimad. xalxma igi miiRo legendaluri
erovnuli sulis gansxeulebad, mis materializebul saxed. erma masSi
Seicno sakuTari aqtiuri sabrZolo sawyisi: daumorCilebeli, udreki da
moralurad daumarcxebeli.
eris amgvari damokidebuleba ColoyaSvilis pirovnebisadmi uSualod
gamoixata mraval leqsSi, romlebic gavrceldnen jer kidev “SeficulTa
razmis” arsebobis periodSi. xalxi Sehxaroda istoriuli udreki sulis
Tanamedrove gansaxierebas, winaparTa mtver-sisxlSi amovlebuli droSis
Rirseul mflobelebs, romelTac itvirTes eris mtris xelidan gamoxsnis
umZimesi, magram sapatio movaleoba. am leqsebSi qarTvelTa imedad qceul
rCeulTa SenaerTis mimarT usazRvro rwmenaa gamoTqmuli. Cans eris imedi,
rom maTi daxmarebiT saqarTvelo gaumklavdeba gansacdels da kvlav
aRorZindeba misi pirvelSobili saxiT.
“jer kidev aris zafxuli, ar daTovlilan mTania, fSav-xevsureTis
kldeebsa Savniva hqonda fxania. unda miviRoT ambavi droebis monatania:
qaquca ColoyaSvili mohqrolavs, rogorc qaria. Tan axlavs qarTvlis
Svilebi TiTo lomisa daria...” (es leqsi “SeficulTa razmis erT-erT
wevrs, mixa xelaSvils ekuTvnis); “velad gaWrila qaquca, ColoyaSvilis
gvarisa, gverdSi hyavs bevri vaJkaci, mtris damyenebi Tvalisa. ar eSiniaT
sikvdilis, Tavi aqvT gadagebuli, surT saqarTvelo daixsnan urdoTgan
aoxrebuli”; “Seni Wirime, qaqucav, qarTvelT laSqarTa belado, mtris
mogereba gcodnia, gamusvra xeldaxelao. sofel awuxen jalaTni, aRar
indoben xalxsao, uZaRlo sofels xedaven, mitom igdeben Tavsao. Sen gaCndi
Cvenda saSvelad, kaxeTs agroveb xalxsao, oRond gviSvele, qaqucav,
mogcemT qudzeda kacsao...”; “ra vuyoT, irakl aRar gvyavs, sxva xom a misi
badali, qaqucac misi siyrmea, imisi Camomavali...”; “tanze abjari aisxi,
Tavzari daec mtersao, yinulis nisli daawva fSav-xevsureTis mTebsao,
winaparT droSa aRmarTe, mtver-sisxlSi amovlebuli, Sen Segxaroda
qveyana, didi xnis daoblebuli!”
xalxuri Semoqmedebis es nimuSebi ar gamoirCeva originalobiT. maTSi
tradiciuli, SeiZleba iTqvas, gacveTili mxatvruli saxeebia gamoyenebuli,
magram es striqonebi itevs istoriis ulmobel qartexilebSi
gamobrZmedili ubralo xalxis, mTlianad eris, suliskveTebas, gamoxataven
im usazRvro imeds, sakuTari gmirebis rwmena rom STaberavs rigiT
adamianebs.
am leqsebSi samSoblos TavisuflebisaTvis mebrZol gmirTa xateba
qaquca ColoyaSvilis pirovnebaSia personificirebuli. eris cnobierebaSi
swored qaquca iqca miTiur gmirad, erovnuli sulis gansxeulebad.
qarTveli xalxi mas aRiqvamda saqarTvelos ZvelisZveli
ganmaTavisuflebeli brZolis ganmgrZobad meoce saukuneSi, istoriul
gmirTa uSualo memkvidred.
qaquca ColoyaSvilisadmi eris gansakuTrebuli damokidebuleba
kargad Cans misi gardacvalebis gamo qarTvel SemoqmedTa gulSi aRZruli
striqonebidanac. jer kidev qaqucas sicocxleSi erovnuli gmiris
mkvlelobis Sesaxeb WoriT SeZrul terenti granels amgvari sityvebiT
gamouxatavs Tavisi sulieri mdgomareoba:
“kvdeba es mdelo, didi qaria maT saqarTvelo dRes gulSi daWres,
da saqarTvelo axla mkvdaria. axla Znelia sulis migneba.
dilaze mdelos vucqer spetaki irgvliv Ramea, ar sCans mesia,
da saqarTvelos cidan veZaxi: saSinelia es gacivneba.”
qaqucas gardacvalebiT gamowveuli wuxilia gamoxatuli Semdeg
xalxur leqsSi:
“arwivma mxrebi dauSva, iglovos yvela qarTvelma,
mZimed daxuWa Tvalia, ZaZiT Semosos tania
aRar gvyavs ColoyaSvili, lxini Sescvalos Wirada,
zeciT dareka zaria, ar aris gasaxaria.
mTebo, itireT cremlebiT, davkargeT Cveni beladi,
baro, moikal Tavia, stiris da glovobs eria,
mzeo, dabneldi udrood, aseT vaJkacTa daRupva
kaxeTs Caacvi Savia. saqarTvelosTvis Znelia.
analogiuri grZnobebiTaa gajerebuli emigrant m. dadianis mier
ColoyaSvilis gardacvalebis gamo Seqmnili striqonebi:
“mimqrala mTvare, mze sxivebs malavs,
mosTqvams rioni, qviTinebs mtkvari,
ubedureba bunebas Ralavs,
sisxlis cremlebad qceula cvari.
“xmeleT-zurmuxti” yviTldeba, sWkneba,
“ca-firuz” Savsa Rrublebs imosavs,
gudamayari gaSmagebuls hgavs,
 cremlis talRebad myinvari sdneba”.
yvela mocemul leqsSi qaquca ColoyaSvilis gardacvaleba qarTuli
yofierebis arsis ganmgmirav faqtad aRiqmeba. gardacvlili saqarTvelos,
moqviTine mtkvar-rionis, sxivmimqrali mzisa da mTvaris, sisxlis
cremlebad qceuli cvris Tu cremlis talRebad damdnari myinvaris
xatebani im uRrmes tkivils gvisuraTxatebs, eris sxeuls gmiris dakargvam
rom miayena. am tkivils gansakuTrebul simZafres sZenda imis Segneba, rom
istoriuli arsebobis mocemul etapze faqtobrivad aRar arsebobdnen
eris TavisuflebisaTvis aqtiurad moqmedi Zalebi. am poeturi nimuSebiT
asaxul samyaroSi gamefebuli ukuneTi da gamWoli sicive saqarTvelos
imdroindeli yofierebis amsaxvel metaforebad warmogvidgeba.
Tavad qaqucas imqveyniuri xvedri ar iwvevda am leqsebis avtorTa
SeSfoTebas. “sikvdilze nu daRondebiT, yvela iq mimavalia, iq dagxvdebian
gmirebi, samSoblosaTvis mkvdaria” – ase swamda “SeficulTa razmis”
mgosans, mixa xelaSvils. amave motivs imeorebs ColoyaSvilisadmi
miZRvnili xalxuri leqsic:
“nu SauSindeb sikvdilsa, yvela iq warmavalia.
maxkvdebi, mzasa dagxvdebis suleT-samoTxis karia,
iq iqnebian vaJebi, vinc laSqrobaSi mkvdaria,
marto gmirebSi naomi erekle nanefaria,
samoTxis gamnaTebeli is, rogorc kelaptaria.”
qaquca ColoyaSvili samSoblos winaSe valmoxdili wavida am
qveynidan da pirnaTlad SeuerTda winaparTa wminda aCrdilebs; am rwmenaSi
eZebs nugeSs erovnuli gmiris dakargviT damwuxrebuli yoveli qarTveli.
rogorc zemoT aRvniSneT, es leqsebi ar gamoirCeva gansakuTrebuli
mxatvruli RirsebebiT, magram maT Rirebulebas sxva mniSvnelovani
faqtori gansazRvravs. qaquca ColoyaSvili da misi erTguli Seficulebi
dResdReobiT qarTvel gmirTa kohortis ukanaskneli warmomadgenlebi
arian, romelTa Rvawli erovnul folklorSi aris asaxuli da, SesaZloa,
aseTadac darCnen samudamod. Tanamedrove cxovrebis tendenciebi nakleb
gasaqans aZlevs xalxur Semoqmedebas.

damowmebuli literatura

r. diuge, 1992 - r. diuge, moskovi da wamebuli saqarTvelo, Jurn.

ciskari, 1992, #1.
T. oCiauri, 1991 - T. oCiauri, iyav Zlieri qarTvelo ero, gaz.
literaturuli saqarTvelo, 1991, 6 maisi.
g. robaqiZe, 1991 - g. robaqiZe, saqarTvelos saTaveni, Jurn.
literatura da xelovneba, 1991, #2.
a. sulxaniSvili, 1989 - a. sulxaniSvili, mogonebani SeficulTa
razmze, Jurn. ciskari, 1989, #10-11; 1990, #1-8.
g. qiqoZe, 1919 - g. qiqoZe, erovnuli energia, Tb., 1919.
g. SaraZe, 1992 - g. SaraZe, ucxoeTis cis qveS, wigni II, Tb., 1992.
 g. SaraZe, 1989 - g. SaraZe, qaquca ColoyaSvili, Tb., 1989.

Ë Лела Едзгверадзе

Одна страница фольклорной летописи из истории народных героев

Резюме

Любая нация находит в образах героев необходимую для существования

энергию. Каждый представитель народа, подобно мифическому Антею, питается
их образами, которые отображены в произведениях художественной литературы.
Об особой роли исторических личностей свидетельствуют факты отображения их
деяний в произведениях национального фольклора.
Особого внимания в национально-освободительном движении Грузии
заслуживает один из представителей славного семейства Чолокашвили – Каихосро
(Какуца).
Партизанское соединение, действующее под руководством Какуца
Чолокашвили, в течении трех лет вела освободительную борьбу против режима
большевиков. Хотя их действия не привели к конкретным положительным
результатам, факт их существования сыграл огромную роль в утверждении
национального самосознания народа. Об этом свидетельствуют многочисленные
произведения устного народного творчества, отображающие веру и народную
любовь по отношению к этим представителям национально-освободительного
движения.
Эти образцы народного творчества не отличаются оригинальностью. В них
использованы традиционные, можно сказать, ,,избитые,, художественные образы,
но эти строки отражают дух народа, всей нации, прошедшей сквозь неодолимые
перипетии истории, выражают ту безграничную надежду, которую навевает
обычным людям вера в собственных героев.
В этих стихотворениях образ героев, борющихся за свободу, в личности
Чолокашвили. В сознании народа именно Какуца превратился в мифического
героя, в отражение национального духа. Грузинский народ воспринимал его как
продолжателя освободительной борьбы Грузии с древнейших времен –
непосредственного наследника исторических героев в XX веке.