Etika Pentadbir Awam

vi

MGH2113

Etika Pentadbir Awam

Rozita Abdul Mutalib
Fariza Romli
Mokhtafizam Mokhtar
Noor Farihah Mohd Noor

Pusat Pendidikan Profesional dan Lanjutan (PACE)

Universiti Utara Malaysia
Sintok 2008

vii

ISBN 983-3282-86-5
Cetakan Pertama, 2004
Cetakan Kedua, 2004
Cetakan Ketiga, 2008
Pusat Pendidikan Profesional dan Lanjutan (PACE)
Hak cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian
artikel, ilustrasi dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan cara
apa jua sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain
sebelum mendapat izin bertulis daripada Pengarah, Pusat Pendidikan Profesional
dan Lanjutan (PACE), Universiti Utara Malaysia, 06010 UUM Sintok, Kedah Darul
Aman.
Siri Modul Kendiri merupakan bentuk bahan pengajaran dan pembelajaran kendiri
di bawah Program Pengajian Luar Kampus, Universiti Utara Malaysia. Siri Modul
Kendiri diterbitkan tanpa melalui proses penilaian. Mutu Siri Modul Kendiri ini
diperbaiki dari semasa ke semasa berdasarkan maklum balas daripada aktiviti
pengajaran. Edaran buku ini terhad dalam kawasan Universiti Utara Malaysia
sahaja.

viii

KANDUNGAN
Prakata
Penghargaan
Kata Kunci
Matlamat dan Objektif Modul
Sinopsis
BAB 1

ix
xi
xiii
xv
xvii

PENGENALAN DAN DEFINISI KONSEP

Objektif Bab
1.1
Pengenalan
1.2
Definisi Konsep Moral dan Etika
1.3
Perkaitan antara Moral dan Etika
1.4
Falsafah Etika dan Klasifikasi
1.5
Sejarah Gerakan Etika dalam Pentadbiran
1.6
Etika dalam Perkhidmatan Awam Malaysia
1.7
Kesimpulan
Soalan Penilaian Kendiri
Jawapan Soalan dalam Teks
BAB 2

TEORI-TEORI ETIKA

Objektif Bab
2.1
Pengenalan
2.2
Teori-Teori Etika dan Moral
2.2.1 Consequentialist Theory Theory of Morality (Teleological)
2.2.2 Non-Consequentialist Theory (Deontological)
2.3
Kesamarataan (Equality)
2.3.1 Komponen-Komponen Equality
2.3.2 Dimensi Equality
2.3.3 Kesamarataan dalam Konteks Perlembagaan
2.3.4 Equal Protection
2.4
Teori Pengasingan Kuasa (Separation of Power)
2.4.1 Latar Belakang
2.4.2 Konsep Pengasingan Kuasa
2.5
Rumusan
Jawapan Soalan dalam Teks
BAB 3

1
1
2
3
4
6
8
9
10
10

11
11
13
14
19
22
25
29
30
32
33
34
35
38
39

ETIKA DALAM PERKHIDMATAN AWAM

Objektif Bab
3.1
Pengenalan
3.2
Usaha-Usaha Pembentukan dan Penerapan Nilai dan
Etika Kerja
3.2.1 Tonggak 12
3.2.2 Nilai-Nilai Peribadi Asas
3.2.3 Nilai-Nilai Keagamaan
v

41
41
41
41
45
46

3.2.4 Nilai-Nilai yang Mengutamakan Pelanggan

3.2.5 Nilai-Nilai Kepimpinan
3.2.6 Nilai-Nilai Profesionalisme
3.2.7 Nilai Produktiviti dan Kualiti
3.3
Teras Perkhidmatan Awam dalam Dasar-Dasar Kerajaan
3.3.1 Teras Perkhidmatan I Berazam Meninggikan Mutu
Perkhidmatan
3.3.2 Teras Perkhidmatan II Bekerja dengan Penuh
Tanggungjawab
3.3.3 Teras perkhidmatan III Berusaha Mengikis Sikap
Mementingkan Diri
3.3.4 Teras Perkhidmatan IV Berkhidmat dengan Penuh
Muhibbah dan Kemesraan
3.3.5 Teras Perkhidmatan V Bekerja ke Arah Memajukan
Pemikiran Rakyat dan Pembangunan Negara
3.3.6 Teras Perkhidmatan VI Bekerjasama dalam
Membenteras Kelemahan dan Musuh-Musuh Negara
3.3.7 Teras Perkhidmatan VII Berpegang Teguh kepada
Ajaran Agama
3.4
Perbandingan Etika dalam Pentadbiran Awam Amerika
Syarikat & Malaysia
3.4.1 Etika Pentadbiran Awam di Amerika Syarikat
3.4.2 Etika Perkhidmatan Awam di Malaysia
3.5
Kesimpulan
Soalan Penilaian Kendiri
Jawapan Soalan dalam Teks
BAB 4

46
46
47
48
49
51
51
52
52
53
53
54
54
55
56
61
61
61

ETIKA PENTADBIR AWAM

Objektif Bab
4.1
Pengenalan
4.2
Peranan Pentadbir Awam
4.3
Pentadbir untuk Rakyat (Citizen Administrator)
4.4
Virtuous Administrator
4.4.1 Semangat Awam (Public Spiritedness)
4.4.2 Berhati-Hati (Prudence)
4.4.3 Keutamaan Kewarasan (Substantive Rasionality)
4.4.4 Kesimpulan
Whistleblowing Kawalan dan Prestasi Organisasi
4.5
4.5.1 Kerangka Teorikal
4.5.2 Kesan Organisasi dan Whistleblowing
4.5.3 Hipotesis
4.5.4 Kaedah Kajian
4.5.5 Persampelan
4.5.6 Data
4.5.7 Definisi Operasi
4.5.8 Keputusan
4.5.9 Perbincangan
vi

63
63
64
66

67
68
69
70
71
71
73
75
76
79
79
80
81
82
83

4.5.10 Kesimpulan
Kawalan Etika Persekutuan-Peranan Inspector General
di Amerika Syarikat
4.6.1 Pengenalan kepada Konsep IG
4.6.2 Adakah Jalan Penyelesaian?
4.6.3 IG dan HUD
4.6.4 Mengimbas Kembali
4.6.5 Kesimpulan
4.7
Kod-Kod Etika (Awam dan Swasta)
4.7.1 Amalan Semasa Negeri
4.7.2 Kepentingan yang Bercanggah/Konflik Kepentingan
4.7.3 Pendedahan Kewangan
4.7.4 Tarikan Masa Hadapan
4.7.5 Pejabat Etika Kerajaan US
4.7.6 Tindakan Perlaksanaan dan Pentadbiran
4.7.7 Pendedahan Maklumat Kewangan
4.7.8 Had-Had yang Wujud Terhadap Pendekatan
Peraturan (Limits to the Regulatory Approach)
4.7.9 Etika dalam Swasta
4.7.10 Kesimpulan
4.8
Pendekatan Penguatkuasaan Etika Awam
4.8.1 Kesimpulan
Soalan Penilaian Kendiri
Jawapan Soalan dalam Teks
4.6

BAB 5

89
90
95
96
100
104
105
106
107
107
108
109
110
110
110
111
112
112
115
115
116

ETIKA DALAM PERLEMBAGAAN

Objektif Bab
5.1
Pengenalan
5.2
Asas Perlembagaan dalam Urus Tadbir Birokrat
5.3
Etika dan Perlembagaan
5.3.1 Maksud Hak atau rights
5.3.2 Peruntukan dalam Perlembagaan Persekutuan
5.3.3 Hak Kebebasan (freedom)
5.3.4 Hak Kesamarataan (equality)
5.3.5 Hak Terhadap Harta (property)
5.4
Pelaksanaan Kuasa dan Kuasa Budi Bicara
5.5
Kesimpulan
Soalan Penilaian Kendiri
Jawapan Soalan dalam Teks
BAB 6

88

121
121
122
124
124
125
126
130
131
132
135
135
135

PENYERTAAN AWAM DALAM PEMBUATAN

KEPUTUSAN

Objektif Bab
6.1
Pengenalan
6.2
Jalinan Hubungan dengan Rakyat
6.3
Penyertaan Awam
vii

137
137
138
139

6.3.1 Public Hearing

6.3.2 Jawatankuasa Penasihat
6.3.3 Pakatan dalam Penyertaan Awam
6.4
Elemen Penting dalam Proses Penyertaan Awam
6.5
Bentuk Baru Penyertaan Awam
6.5.1 Masyarakat Sivil
6.5.2 Faktor-Faktor Penyertaan Awam
6.5.3 Agenda 21
6.5.4 Kerajaan Elektronik
6.6
Kod Etika bagi Ahli Parlimen Kerajaan
6.7
Kesimpulan
Soalan Penilaian Kendiri
BAB 7

PERATURAN DAN DISIPLIN PEGAWAI AWAM

Objektif Bab
7.1
Pengenalan
7.2
Latar Belakang Peraturan Tatatertib dalam Perkhidmatan
Awam
7.3
Pengenalan kepada Perintah Am Bab D
7.4
Jenis-Jenis Kesalahan di bawah Perintah Am Bab D
7.5
Peraturan-Peraturan Lembaga Tatatertib Perkhidmatan
Awam 1993
7.6
Kesimpulan
Soalan Penilaian Kendiri
Jawapan Soalan dalam Teks
BAB 8

139
140
140
141
143
143
147
148
149
152
154
154

155
155
156
156
157
159
172
173
174

ISU-ISU ETIKA DAN CABARAN

Objektif Bab
8.1
Pengenalan
8.2
Rasuah
8.2.1 Badan Pencegah Rasuah
8.2.2 Akta Pencegahan Rasuah 1997
8.2.3 Punca-Punca Gejala Rasuah
8.3
Pelan Integriti Nasional
8.4
Gangguan Seksual
8.4.1 Kod Amalan Gangguan Seksual
8.5
Kesimpulan
Soalan Penilaian Kendiri
Jawapan Soalan dalam Teks

175
175
175
177
178
178
180
181
182
183
184
184

BIBLIOGRAFI

187

LAMPIRAN : Jawapan Soalan Penilaian Kendiri

191

viii

PRAKATA
Program Pengajian Luar Kampus (PLK) ialah satu program yang
menawarkan peluang pembelajaran ke peringkat yang lebih tinggi khususnya
untuk individu bekerja yang bermatlamat meningkatkan pencapaian
pendidikan dan seterusnya kerjaya mereka. Pengalaman dan pengetahuan
yang dimiliki akan menjadi lebih bermakna apabila digabungkan dengan
segulung ijazah tanpa perlu mengorbankan kerjaya yang disandang. Inilah
antara objektif PLK diwujudkan kerana proses pembelajaran PLK agak
berbeza daripada kebanyakan pendidikan biasa. Program PLK
berkonsepkan pembelajaran kendiri melalui modul yang komprehensif dan
pertemuan di dalam kelas bersama pensyarah sekali dalam sebulan. Ini
bermakna para pelajar perlu mempunyai inisiatif yang tinggi untuk belajar
dan sentiasa memberikan komitmen mereka untuk merealisasikan kejayaan
yang diharapkan.
Etika Pentadbir Awam ialah salah satu kursus yang ditawarkan kepada
pelajar-pelajar Ijazah Sarjana Muda Pengurusan Awam, UUM yang dianggap
relevan dengan keperluan semasa. Modul ini disediakan dengan mengambil
kira keperluan pelajar PLK dan silibusnya adalah sama dengan yang
dipelajari oleh pelajar-pelajar sepenuh masa. Justeru itu diharapkan agar
modul ini dapat sedikit sebanyak membantu para pelajar memahami kursus
Etika Pentadbir Awam di samping memanfaatkan sesi pembelajaran di
dalam kelas.
SELAMAT BELAJAR
Rozita Abdul Mutalib
Fariza Romli
Mokhtafizam Mokhtar
Noor Farihah Mohd. Noor

ix

PENGHARGAAN
Bersyukur ke hadrat Allah S.W.T. kerana dengan limpah kurnia-Nya dapat
juga kami menyiapkan modul ini dalam kesibukan tugas masing-masing. Di
kesempatan ini kami ingin merakamkan jutaan terima kasih dan sekalung
penghargaan kepada pihak Jabatan Pengurusan Awam, khususnya dan
Fakulti Pengurusan Awam dan Undang-undang (FPAU) amnya kerana telah
memberi peluang kepada kami untuk menyumbang sedikit idea, input dan
pengetahuan dalam menghasilkan modul ini. Begitu juga dengan pihak
PACE yang telah berusaha untuk menjayakan dan memastikan hasil
penulisan yang berkualiti demi manfaat bersama. Di samping itu, ucapan
terima kasih juga kami tujukan buat Penerbit UUM yang telah sudi
menyemak dan menyunting hasil kerja kami sehingga terhasilnya sebuah
modul yang memenuhi ciri-ciri yang diharapkan. Akhir kata kami juga ingin
merakamkan ucapan penghargaan ini buat semua pihak yang telah
membantu menjayakan penulisan dan penerbitan modul ini sama ada secara
langsung atau tidak langsung termasuklah rakan-rakan seperjuangan,
keluarga dan sesiapa sahaja atas dorongan dan sokongan yang diberikan.
SEKIAN, TERIMA KASIH.
Rozita Abdul Mutalib
Fariza Romli
Mokhtafizam Mokhtar
Noor Farihah Mohd. Noor

xi

xii

KATA KUNCI
Terdapat beberapa lambang yang akan anda lihat di dalam modul ini.
Lambang tersebut memberi maksud tertentu seperti yang dinyatakan di
bawah. Lambang ini disediakan bagi membimbing dan melengkapkan
proses pengajaran dan pembelajaran anda.
Soalan Dalam Teks (SDT) atau soalan latihan yang merujuk
kepada perbincangan dalam teks yang dipelajari. Contoh
jawapan disediakan di akhir setiap bab.
Soalan Penilaian Kendiri (SPK) atau soalan ulang kaji
merujuk kepada perbincangan keseluruhan bab. Skema
jawapan disediakan di akhir modul kursus.
Anda boleh menyemak jawapan latihan anda dengan
contoh/skema jawapan yang disediakan di akhir bab atau
modul kursus. Anda dinasihatkan membuat latihan terlebih
dahulu sebelum menyemak jawapan tersebut.
Anda dikehendaki berfikir sejenak tentang situasi di
sekeliling anda atau mengimbas kembali bab yang lepas.
Pelbagai soalan yang berkaitan dengan bab tersebut akan
dikemukakan.
Lambang rujukan tambahan ini akan digunakan apabila
pensyarah mencadangkan kepada anda, sama ada membuat
pembacaan buku-buku terpilih atau menonton program
televisyen tertentu yang berkaitan dengan bab tersebut.

xiii

xiv

MATLAMAT DAN OBJEKTIF MODUL

MATLAMAT
Modul ini bertujuan untuk memberi pendekatan tentang etika pengurusan
awam dengan merujuk kepada keadaan yang wujud di Malaysia dan juga
negara-negara lain. Perkhidmatan awam sebagai satu institusi penting dalam
pemerintahan negara perlu sentiasa mengubahsuaikan diri dengan tuntutan
persekitaran dan kehendak pelanggan yang sentiasa berubah. Oleh itu,
kewujudan etika pentadbiran awam adalah bertujuan untuk memberi arah
serta garis panduan kepada public administrator supaya matlamat bagi
mewujudkan perkhidmatan awam yang cekap, berkesan dan responsif,
berdisplin dan bertanggungjawab akan dapat dicapai.
Pelajar-pelajar akan diberi pendedahan mengenai isu-isu yang menunjukkan
pengurus-pengurus awam yang terlibat dalam pecah amanah, rasuah,
ketidakmunasabahan dan lain-lain kecacatan pentadbiran yang telah sedikit
sebanyak menggugat kepercayaan awam terhadap pentadbiran awam dan
juga institusinya. Bagaimana ketua dan pengurus-pegurus awam dapat
mengembalikan keyakinan serta melegitimasikan semula tindakan mereka?
Justeru pelajar-pelajar akan dibawa melihat kewujudan etika yang akan
membawa kita kepada nilai-nilai moral yang asas yakni kesungguhan,
kejujuran dan integriti dan lain-lain nilai yang positif dalam semua sudut atau
aktiviti yang dilakukan. Amalan etika ini harus hidup dan diteruskan dan
mesti menjadi pegangan asas kepada semua institusi kerajaan. Kejayaan dan
survival organisasi terletak kepada keupayaan pengurus awam menggerakkan
perubahan yang positif digarap dengan nilai etika yang jitu untuk kebaikan
semua.

OBJEKTIF
Di akhir pembelajaran modul ini para pelajar akan dapat:
1.

Menerangkan konsep-konsep asas serta pengetahuan yang

berkaitan dengan etika pentadbiran awam.

2.

Memahami maksud pentadbir yang beretika dan apakah tindakantindakan yang beretika atau tidak beretika.

3.

Mengetahui teori-teori berkaitan etika yang boleh diguna pakai

sebagai garis panduan dalam menjustifikasikan sesuatu tindakan.

4.

Mengenal pasti konsep rakyat beretika (ethical citizenship) yang

diamalkan di Malaysia dan negara-negara lain.

xv

5.

Menerangkan dan membincangkan tentang pentingnya disiplin

serta akauntabiliti dalam pentadbiran awam.

6.

Menerangkan tentang peraturan dan undang-undang yang harus

dipatuhi oleh pentadbir-pentadbir awam.

7.

Mengenal pasti beberapa proses, prosedur dan amalan

kepemimpinan yang efektif yang digarap dengan nilai etika yang
baik.

xvi

SINOPSIS
Modul ini terdiri daripada lapan bab yang merangkumi pelbagai topik
berkenaan etika penjawat atau pentadbir awam khususnya di Malaysia. Bab
pertama memperkenalkan pelajar kepada konsep etika dari segi definisi
konsep-konsep penting dan falsafah serta klasifikasi etika. Selain itu, turut
dimuatkan juga secara ringkas bagaimana bermulanya gerakan etika dalam
pentadbiran. Bab kedua memuatkan beberapa teori berkaitan etika yang
boleh diklasifikasikan kepada dua pendekatan teori yang utama iaitu
consequentialist theories dan nonconsequentialist theories. Di samping itu, para
pelajar juga akan mempelajari dua aspek penting berkaitan etika pentadbir
awam iaitu konsep kesaksamaan (equality) dan Teori Pengasingan Kuasa.
Bab ketiga berkisar tentang etika dalam pentadbiran awam khususnya di
Malaysia. Beberapa dasar kerajaan berkaitan etika akan dibincangkan
termasuklah Tonggak 12 dan beberapa Teras Perkhidmatan. Dalam bab
seterusnya para pelajar akan didedahkan dengan peranan etika sebagai satu
mekanisme kawalan terhadap tingkah laku para pentadbir awam. Ini
termasuklah peranan sebagai citizen administrator dan beberapa kod etika
penting khususnya dalam sektor awam.
Selain itu, komponen etika dalam Perlembagaan turut dibincangkan dalam
Bab 5. Topik ini menerangkan asas-asas Perlembagaan dalam mentadbir di
samping penggunaan kuasa budi bicara. Bab 6 membicarakan tentang
peranan rakyat dalam aspek pembuatan keputusan. Konsep-konsep seperti
penglibatan rakyat dan penyertaan awam akan dijelaskan secara lebih
terperinci dalam topik ini.
Bab 7 berkisar tentang peraturan-peraturan kakitangan khususnya kelakuan
dan tatatertib yang memberi fokus kepada pekeliling-pekeliling kerajaan dan
Perintah-Perintah Am termasuk Akujanji. Manakala bab yang terakhir dalam
modul ini membincangkan beberapa isu etika dan cabaran yang dihadapi
terutamanya masalah rasuah dalam sektor awam.

xvii