Chng VIII

Cm bin o p sut CHT lu

8.1. p sut v nguyn l o p sut
8.1.1. p sut v n v o
p sut l i lng c gi tr bng t s gia lc tc dng vung gc ln mt
mt vi din tch ca n:
p=

dF
ds

(8.1)

i vi cc cht lng, kh hoc hi (gi chung l cht lu), p sut l mt thng

s quan trng xc nh trng thi nhit ng hc ca chng. Trong cng nghip,
vic o p sut cht lu c ngha rt ln trong vic m bo an ton cho thit b
cng nh gip cho vic kim tra v iu khin hot ng ca my mc thit b c s
dng cht lu.
Trong h n v quc t (SI) n v p sut l pascal (Pa): 1 Pa l p sut to bi
mt lc c ln bng 1N phn b ng u trn mt din tch 1m2 theo hng
php tuyn.
n v Pa tng i nh nn trong cng nghip ngi ta cn dng n v p sut
l bar (1 bar = 105 Pa) v mt s n v khc.
Bng 8.1 trnh by cc n v o p sut v h s chuyn i gia chng.
Bng 8.1
n v

pascal

bar

p sut

(Pa)

(b)

10-5

1,02.10-5

105

9,8.104

kg/cm2

atmotsphe
mmH2O

mmHg

mbar

0,987.10-5

1,02.10-1

0,75.10-2

10-2

1,02

0,987

1,02.104

750

103

0,980

0,986

104

735

9,80.102

1,013.105

1,013

1,033

1,033.104

760

1,013.103

1mmH2O

9,8

9,8.10-5

10-3

0,968.10-4

0,0735

0,098

1mmHg

133,3

13,33.10-4

1,36.10-3

1,315.10-3

136

1,33

100

10-3

1,02.10-3

0,987.10-3

1,02

0,750

1Pascal
1 bar
1 kg/cm2
1 atm

1mbar

(atm)

- 126 -

8.1.2. Nguyn l o p sut

i vi cht lu khng chuyn ng, p sut cht lu l p sut tnh (pt):

p = pt

(8.2)

Do vy o p sut cht lu thc cht l xc nh lc tc dng ln mt din tch thnh

bnh. i vi cht lu khng chuyn ng cha trong mt ng h t thng ng, p
sut tnh ti mt im M cch b mt t do mt khong (h) xc nh theo cng thc
sau:
p = p 0 + gh

(8.3)

Trong :
p0 - p sut kh quyn.
- khi lng ring cht lu.

g- gia tc trng trng.

o p sut tnh c th tin hnh bng cc phng php sau:
- o p sut cht lu ly qua mt l c khoan trn thnh bnh nh cm bin
thch hp.
- o trc tip bin dng ca thnh bnh do p sut gy nn.
Trong cch o th nht, phi s dng mt cm bin t st thnh bnh. Trong
trng hp ny, p sut cn o c cn bng vi p sut thu tnh do ct cht lng
mu to nn hoc tc ng ln mt vt trung gian c phn t nhy cm vi lc do p
sut gy ra. Khi s dng vt trung gian o p sut, cm bin thng trang b thm
b phn chuyn i in. sai s o nh, th tch cht ca knh dn v cm bin
phi khng ng k so vi th tch tng cng ca cht lu cn o p sut.
Trong cch o th hai, ngi ta gn ln thnh bnh cc cm bin o ng sut
o bin dng ca thnh bnh. Bin dng ny l hm ca p sut.
i vi cht lu chuyn ng, p sut cht lu (p) l tng p sut tnh (pt) v
p sut ng (p) :
p = pt + pd

(8.4)

p sut tnh tng ng vi p sut gy nn khi cht lng khng chuyn ng, c

o bng mt trong cc phng php trnh by trn. p sut ng do cht lu

chuyn ng gy nn v c gi tr t l vi bnh phng vn tc cht lu:
pd =

v 2
2

(8.5)
- 127 -

Trong l khi lng ring cht lu.

Khi dng chy va p vung gc vi mt mt phng, p sut ng chuyn
thnh p sut tnh, p sut tc dng ln mt phng l p sut tng. Do vy, p sut
ng c o thng qua o chnh lch gia p sut tng v p sut tnh. Thng
thng vic o hiu (p - pt) thc hin nh hai cm bin ni vi hai u ra ca mt
ng Pitot, trong cm bin (1) o p sut tng cn cm bin (2) o p sut tnh.

cm bin
2

cm bin
1

Hnh 8.1 o p sut ng bng ng Pitot

C th o p sut ng bng cch t p sut tng ln mt trc v p sut tnh ln

mt sau ca mt mng o (hnh 8.2), nh vy tn hiu do cm bin cung cp chnh l
chnh lch gia p sut tng v p sut tnh.
1
p

2
pt

Hnh 8.2 o p sut ng bng mng

1) Mng o 2) Phn t p in

8.2. p k vi sai da trn nguyn tc cn bng thu tnh

Nguyn l chung ca phng php da trn nguyn tc cn bng p sut cht
lu vi p sut thu tnh ca cht lng lm vic trong p k.

8.2.1. p k vi sai kiu phao

p k vi sai kiu phao gm hai bnh thng nhau, bnh ln c tit din F v
bnh nh c tit din f (hnh 8.3). Cht lng lm vic l thu ngn hay du bin p.
Khi o, p sut ln (p1) c a vo bnh ln, p sut b (p2) c a vo bnh
nh. trnh cht lng lm vic phun ra ngoi khi cho p sut tc ng v mt pha
ngi ta m van (4) v khi p sut hai bn cn bng van (4) c kho li.
Khi t s cn bng p sut, ta c:
p1 p 2 = g( m )(h1 + h 2 )
- 128 -

Trong :
g - gia tc trng trng.
m - trng lng ring ca cht lng lm vic.
- trng lng ring ca cht lng hoc kh cn o.
Mt khc t cn bng th tch ta c:
F.h1 = f .h 2

Suy ra:
h1 =

p2

p1
5

6
4

1
.(p p ) (8.6)
(1 + F / f )( m )g 1 2
7

Khi mc cht lng trong bnh ln thay

i (h1 thay i), phao ca p k dch

h2
3

chuyn v qua c cu lin kt lm quay kim

2
h1
1

ch th trn ng h o. Biu thc (8.6) l

phng trnh c tnh tnh ca p k vi sai

Hnh 8.3. p k vi sai kiu phao

kiu phao.

p k vi sai kiu phao dng o p sut tnh khng ln hn 25MPa. Khi thay
i t s F/f (bng cch thay ng nh) ta c th thay i c phm vi o.
Cp chnh xc ca p sut k loi ny cao (1; 1,5) nhng cha cht lng c
hi m khi p sut thay i t ngt c th nh hng n i tng o v mi
trng.

8.2.2. p k vi sai kiu chung

Cu to ca p k vi sai kiu chung gm chung (1) nhng trong cht lng
lm vic cha trong bnh (2).
3

p2

p2

dx

B
dH

dy

p1

p1

a)

b)

Hnh 8.4 p k vi sai kiu chung

1) Chung 2) Bnh cha 3) Ch th

- 129 -

Khi p sut trong bung (A) v (B) bng nhau th np chung (1) v tr cn
bng (hnh8.4a), khi c bin thin chnh p d(p1-p2) >0 th chung c nng ln
(hnh 8.4b). Khi t cn bng ta c:
d(p1 p 2 ).F = (dH + dy )f .g( m )

(8.8)

Vi:
dh = dx + dy

d(p1 p 2 ) = dh( m )g
fdy = f .dH + ( F )dx

Trong :
F - tit din ngoi ca chung.
dH - di chuyn ca chung.
dy - dch chuyn ca mc cht lng trong chung.
dx - dch chuyn ca mc cht lng ngoi chung.
f - din tch tit din thnh chung.
- din tch tit din trong ca bnh ln.
dh - chnh lch mc cht lng ngoi v trong chung.
f - din tch tit din trong ca chung.
Gii cc phng trnh trn ta c:
dH =

f
d(p1 p 2 )
f .g( m )

Ly tch phn gii hn t 0 n (p1 - p2) nhn c phng trnh c tnh tnh
ca p k vi sai kiu chung:
H=

f
(p1 p 2 )
f .g( m )

(8.9)

p k vi sai c chnh xc cao c th o c p sut thp v p sut chn

khng.
8.3. Cm bin p sut da trn php o bin dng

Nguyn l chung ca cm bin p sut loi ny da trn c s s bin dng

n hi ca phn t nhy cm vi tc dng ca p sut. Cc phn t bin dng
thng dng l ng tr, l xo ng, xi phng v mng mng.

- 130 -

8.3.1. Phn t bin dng

a) ng tr
S cu to ca phn t bin dng hnh ng tr trnh by trn hnh 8.5. ng
c dng hnh tr, thnh mng, mt u bt kn, c ch to bng kim loi.
e

1
J1

J2
J4

J3

2
a)

b)

Hnh 8.5 Phn t bin dng kiu ng hnh tr

a) S cu to b) V tr gn cm bin

i vi ng di (L>>r), khi p sut cht lu tc ng ln thnh ng lm cho

ng bin dng, bin dng ngang (1) v bin dng dc (2) ca ng xc nh bi biu
thc:
p r
1 = 1
= k1p
2Y e
1
p r
1 =
= k2p
2
Y e

Trong :
p - p sut.
Y - m un Young.
- h s poisson.
r - bn knh trong ca ng.
e - chiu dy thnh ng.
chuyn tn hiu c (bin dng) thnh tn hiu in ngi ta dng b chuyn
i in (th d cm bin lc).

b) L xo ng
Cu to ca cc l xo ng dng trong cm bin p sut trnh by trn hnh 8.6.
L xo l mt ng kim loi un cong, mt u gi c nh cn mt u t
do. Khi a cht lu vo trong ng, p sut tc dng ln thnh ng lm cho ng b
bin dng v u t do dch chuyn.

- 131 -

Trn hnh (8.6a) l s l xo ng mt vng, tit din ngang ca ng hnh tri

xoan. Di tc dng ca p sut d trong ng, l xo s gin ra, cn di tc dng
ca p sut thp n s co li.
N1

N
A

2b

Nr
R

2a
p
p
b)

a)

c)

Hnh 8.6 L xo ng

i vi cc l xo ng thnh mng bin thin gc tm () di tc dng ca

p sut (p) xc nh bi cng thc:
= p

1 2 R2
.
Y
bh

b2
1
a2

+ x2

(8.10)

Trong :
- h s poisson.
Y - m un Young.
R - bn knh cong.
h - b dy thnh ng.
a, b - cc bn trc ca tit din van.
, - cc h s ph thuc vo hnh dng tit din ngang ca ng.
x = Rh/a2 - tham s chnh ca ng.
Lc thnh phn theo hng tip tuyn vi trc ng (ng thnh mng h/b = 0,6 - 0,7)
u t do xc nh theo theo biu thc:
b 2 48s
sin
N t = pab1 2
.
= k1p
2
a + x 3 4 sin + sin . cos

(8.11)

Lc hng knh:
b 2 48s
cos
N r = pab1 2
.
= k2p
2
a + x sin . cos

Trong s v cc h s ph thuc vo t s b/a.

- 132 -

(8.12)

Gi tr ca k1, k2 l hng s i vi mi l xo ng nn ta c th vit c biu thc

xc nh lc tng hp:
N = k 12 + k 22 .p = kp

(8.13)

Vi k = k 12 + k 22 = f(a, b, h, R, ) .
Bng cch thay i t s a/b v gi tr ca R, h, ta c th thay i c gi tr ca
, N v nhy ca php o.
L xo ng mt vng c gc quay nh, tng gc quay ngi ta dng l xo
ng nhiu vng c cu to nh hnh (8.6b). i vi l xo ng dng vng thng
phi s dng thm cc c cu truyn ng tng gc quay.
to ra gc quay ln ngi ta dng l xo xon c tit din van hoc hnh
rng kha nh hnh 8.6c, gc quay thng t 40 - 60o, do kim ch th c th gn
trc tip trn u t do ca l xo.
L xo ng ch to bng ng thau c th o p sut di 5 MPa, hp kim nh
hoc thp di 1.000 MPa, cn trn 1.000 MPa phi dng thp gi.

c) Xiphng
Cu to ca xiphng trnh by trn hnh 8.7.

p
r

2Rb
2Rng

Hnh 8.7 S cu to ng xiphng

ng xiphng l mt ng hnh tr xp np c kh nng bin dng ng k di

tc dng ca p sut. Trong gii hn tuyn tnh, t s gia lc tc dng v bin dng
ca xiphng l khng i v c gi l cng ca xiphng. tng cng
thng ngi ta t thm vo trong ng mt l xo. Vt liu ch to l ng, thp
cacbon, thp hp kim ... ng knh xiphng t 8 - 100mm, chiu dy thnh 0,1 0,3 mm.
dch chuyn () ca y di tc dng ca lc chiu trc (N) xc nh theo
cng thc:
- 133 -

 = N.

1 2
n

2
Yh 0
A 0 A1 + A 2 + B 0 h / R 2b

(8.14)

Trong :
h0 - chiu dy thnh ng xiphng.
n - s np lm vic.
- gc bt kn.
- h s poisson.
A0, A1, B0 - cc h s ph thuc Rng/Rtr, r/R+r.
Rng, Rtr - bn knh ngoi v bn knh trong ca xi phng.
r - bn knh cong ca np un.
Lc chiu trc tc dng ln y xc nh theo cng thc:
N=

(R ng +R tr )2 p
5

(8.15)

d) Mng
Mng dng o p sut c chia ra mng n hi v mng do.
Mng n hi c dng trn phng hoc c un np c ch to bng thp.
D

p
Hnh 8.8 S mng o p sut

Khi p sut tc dng ln hai mt ca mng khc nhau gy ra lc tc ng ln

mng lm cho n bin dng. Bin dng ca mng l hm phi tuyn ca p sut v
khc nhau tu thuc im kho st. Vi mng phng, phi tuyn kh ln khi
vng ln, do thng ch s dng trong mt phm vi hp ca dch chuyn ca
mng.
vng ca tm mng phng di tc dng ca p sut tc dng ln mng
xc nh theo cng thc sau:
=

3
pR 4
1 2
16
Yh 3

(8.16)

- 134 -

Mng un np c c tnh phi tuyn nh hn mng phng nn c th s dng

vi vng ln hn mng phng. vng ca tm mng un np xc nh theo
cng thc:
a=

b 3 pR 4
+
=
h h3
Yh 4

(8.17)

Vi a, b l cc h s ph thuc hnh dng v b dy ca mng.

Khi o p sut nh ngi ta dng mng do hnh trn phng hoc un np, ch
to t vi cao su. Trong mt s trng hp ngi ta dng mng do c tm cng, khi
tm mng c kp cng gia hai tm kim loi.

Hnh 8.9 S cu to mng do c tm cng

i vi mng do thng, lc di chuyn to nn tm mng xc nh bi biu

thc:
D 2
N=
.p
12

(8.19)

Vi D l ng knh mng.
i vi mng do tm cng, lc di chuyn to nn tm mng xc nh bi
biu thc:
N=

D 2 + Dd + d 2
.p
12

(8.20)

Vi D l ng knh mng, d l dng knh a cng.

8.3.2. Cc b chuyn i in

Khi s dng cm bin o p sut bng phn t bin dng, chuyn i tn

hiu c trung gian thnh tn hiu in ngi ta dng cc b chuyn i. Theo cch
chuyn i ngi ta chia cc b chuyn i thnh hai loi:
-

Bin i s dch chuyn ca phn t bin dng thnh tn hiu o. Cc chuyn

i loi ny thng dng l: cun cm, bin p vi sai, in dung, in tr...

- 135 -

Bin i ng sut thnh tn hiu o. Cc b chuyn i l cc phn t p in

hoc p tr.

a) B bin i o p sut kiu in cm

Cu to ca b chuyn i kiu
p

in cm biu din trn hnh 8.10. B

chuyn i gm tm st t ng gn
trn mng (1) v nam chm in c

li st (2) v cun dy (3).

Di tc dng ca p sut o,

mng (1) dch chuyn lm thay i

Hnh 8.10 B chuyn i kiu cm ng

1) Tm st t 2) Li st t 3) Cun dy

khe h t () gia tm st t v li t
ca nam chm in, do thay i

t cm ca cun dy. Nu b qua in tr cun dy, t thng tn v tn hao trong

li t th t cm ca b bin i xc nh bi cng thc sau:

W2
L=
l tb / (S tb ) + / ( 0 S 0 )

(8.21)

Trong :
W - s vng dy ca cun dy.
ltb, Stb: chiu di v din tch trung bnh ca li t.
, S0 - chiu di v tit din khe h khng kh .
, 0 - t thm ca li t v khng kh.
Thng thng ltb/(Stb) << /(0S0), do c th tnh L theo cng thc gn ng:

L = W 2 . 0

S0

Vi = kp, ta c phng trnh c tnh tnh ca cm bin p sut dng b

bin i cm ng:
L = W 2 . 0

S0
kp

(8.22)

o t cm L ngi ta dng cu o xoay chiu hoc mch cng hng

LC.

- 136 -

b) B bin i kiu bin p vi sai

B bin i p sut kiu bin p vi sai (hnh 8.11) gm mt l xo vng (1) v

phn t bin i (2). Phn t bin i gm mt khung cch in trn qun cun
s cp (7). Cun th cp gm hai cun dy (4) v (5) qun ngc chiu nhau. Li
thp di ng ni vi l xo (1). u ra ca cun th cp ni vi in tr R1, cho php
iu chnh gii hn o trong phm vi 25%.
1
2

R1

I1

R2

Ur

Hnh 8.11 S cu to nguyn l ca b bin i kiu bin p vi sai

1) L xo vng 2) Phn t bin i 3&4) Cun th cp
5) Li thp 6) Cun s cp

Nguyn l lm vic: dng in I1 chy trong cun s cp sinh ra t thng bin

thin trong hai na cun th cp, lm xut hin trong hai na cun dy ny cc sut
in ng cm ng e1 v e2:
e1 = 2 f .I1M1
e 2 = 2 f .I1M 2

Trong M1 v M2 l h cm gia cun s cp v cc na cun th cp.

Hai na cun dy u ngc chiu nhau, do sut in ng trong cun th cp:

E = e1 e 2 = 2fI1 (M1 M 2 ) = 2fI1M

(8.23)

i vi phn t bin i chun c in tr ca ra R1 v R2 th in p ra ca b bin

i xc nh bi cng thc:
Vra = 2 fI1M ra

(8.24)

Gi tr h cm Mra ph thuc dch chuyn ca li thp:

M ra = M max

max

Trong Mmax l h cm ln nht ca cun s cp v cun th cp ng vi dch

chuyn ln nht ca li thp.
- 137 -

T phng trnh (8.23) v (8.24), tm c in p ra ca b bin i:

2fI1M max

max

Vra =

(8.25)

c) B bin i kiu in dung

S cm bin kiu in dung trnh by trn hnh 8.12

p1

p2

3
1

b)

a)

Hnh 8.12 B chuyn i kiu in dung

1) Bn cc ng 2&3) Bn cc tnh 4) Cch din 4) Du silicon

Hnh 8.12a trnh by cu to mt b bin i kiu in dung gm bn cc

ng l mng kim loi (1), v bn cc tnh (2) gn vi bng cch in thch anh
(4).
S ph thuc ca in dung C vo dch chuyn ca mng c dng:
C=

s
+ 0

(8.26)

Trong :
- hng s in mi ca cch in gia hai bn cc.
0 - khong cch gia cc in cc khi p sut bng 0.
- dch chuyn ca mng.
Hnh 8.12b l mt b bin i in dung kiu vi sai gm hai bn cc tnh (2)
v (3) gn vi cht in mi cng (4), kt hp vi mng (1) nm gia hai bn cc
to thnh hai t in C12 v C13. Khong trng gia cc bn cc v mng in y
bi du silicon (5).
Cc p sut p1 v p2 ca hai mi trng o tc ng ln mng, lm mng dch
chuyn gia hai bn cc tnh v to ra tn hiu im (cung cp bi ngun nui) t l vi
p sut gia hai mi trng:
i m = K1

C1 C 2
= K( p1 p 2 )
C1 + C 2

- 138 -

(8.27)

 bin i bin thin in dung C thnh tn hiu o lng, thng dng mch
cu xoay chiu hoc mch vng cng hng LC.
B cm bin kiu in dung o c p sut n 120 MPa, sai s (0,2 - 5)%.
3.2.4. B bin i kiu p tr

Cu to ca phn t bin i p tr biu din trn hnh 8.13a. Cm bin p tr

gm silic loi N (1) trn c khuch tn tp cht to thnh lp bn dn loi P
(2) , mt trn c bc cch in v c hai tip xc kim loi ni dy dn (3).

R4
60o

R1
R3
R2

JT

a)

b)

Hnh 8.13. S nguyn l cm bin p tr

a) S cu to b) V tr t trn mng
1) silic-N 2) Bn dn P 3) Dy dn

Trn hnh 8.13b l trng hp mng nh hng (100) c gn 4 cm bin p

tr, trong c hai cm bin t tm theo hng (110) v hai cm bin t bin
to thnh vi hng (100) mt gc 60o. Vi cch t nh vy, bin thin in tr
ca hai cp cm bin khi c ng sut ni s bng nhau nhng tri du:
R1 = R 3 = R 2 = R 4 = R

o bin thin in tr ngi ta dng mch cu, khi hai u ng cho cu

c nui bng dng mt chiu s l:
Vm =

I
(R1 R 2 + R 3 R 4 ) = IR
4

S thay i tng i ca tr khng theo ng lc tnh xc nh theo biu thc:

R
=
R0
Trong l h s p tr ca tinh th (~ 4.10-10 m2/N), khi biu thc in p c
dng:
Vm = IR 0

(8.28)

- 139 -

B chuyn i kiu p tr lm vic trong di nhit t - 40oC n 125oC ph

thuc vo pha tp. Ngi ta cng c th b tr nh hng ca nhit bng cch
a thm vo b chuyn i mt b phn hiu chnh c iu khin qua u o
nhit JT.
d) B chuyn i kiu p in

B chuyn i kiu p in, dng phn t bin i l phn t p in, cho

php bin i trc tip ng lc di tc ng ca lc F do p sut gy nn thnh tn
hiu in.
D
d
Trc in

Trc quang

a)

b)

Hnh 8.14 Cm bin kiu p tr

a) Phn t p in dng tm b) Phn t p in dng ng

p sut (p) gy nn lc F tc ng ln cc bn p in, lm xut hin trn hai

mt ca bn p in mtin tch Q t l vi lc tc dng:

Q = kF

Vi F = p.S, do :
Q = kpS

Trong :
k - hng s p in, trong trng hp thch anh k = 2,22.10-12 C/N.
S - din tch hu ch ca mng.
tng in tch Q ngi ta ghp song song mt s bn cc vi nhau.
i vi phn t p in dng ng, in tch trn cc bn cc xc nh theo
cng thc:
Q = kF

4dh

(8.29)

D d2
2

Trong :
D, d - ng knh ngoi v ng knh trong ca phn t p in.
h - chiu cao phn ph kim loi.

- 140 -

Gii hn trn ca cm bin p sut dng b bin i p in t 2,5 - 100 MPa,

cp chnh xc 1,5;2. B bin i p in c hi p tn s rt tt nn thng dng
o p sut thay i nhanh, tuy nhin chng c nhc im l nhy cm vi s
thay i nhit .

- 141 -