ULUSLARARASI HUKUK AISINDAN LBYA VE SURYE

RNENDE KORUMA SORUMLULUU

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public
International Law

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

ZET
Koruma sorumluluu kavram, 1990l yllarda gerekletirilen ve ar bir ekilde
eletirilen insani mdahalelere alternatif bulma giriiminin bir sonucu olarak ortaya
kmtr. Devlet Egemenlii ve Mdahale Uluslararas Komisyonu (ICISS) tarafndan
2001 ylnda yaratlan koruma sorumluluu, 2005 ylnda Birlemi Milletlerin Dnya
Zirvesi Sonu Bildirgesinde (138 ve 139. Paragraflar) oybirlii ile kabul edilmitir.
2006 ylnn Nisan aynda da Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin 1674 sayl
karar ile anlan paragraflar onaylanmtr. Gelimekte olan bir hukuk normu
niteliindeki koruma sorumluluu, sadece egemen devletlerin vatandalarn kitlesel
mezalimden korumas deil, ayn zamanda uluslararas topluluun da bu kiileri koruma
sorumluluunu iermektedir. Eer bir devlet kendi vatandalarn etnik temizlik,
soykrm, insanla kar sular ve sava sularndan koruyamyorsa ve barl yollardan
bir sonu alnamazsa uluslararas topluluun ekonomik yaptrmlar gibi etkili nlemler
alarak mdahale etmesi gerekir. Askeri mdahale ise, Birlemi Milletler otoritesi altnda
son are olarak dnlmelidir. Bu makalenin amac, Libya ve Suriye rneklerinde
koruma sorumluluu kriterlerinin yerine getirilip getirilmediini uluslararas hukuk
asndan incelemektir.
Anahtar Szckler: Koruma Sorumluluu, egemenlik, uluslararas sular, Birlemi
Milletler, Libya, Suriye.
ABSTRACT
The Concept of Responsibility to Protect (RtoP) attemps to lay out alternatives to the
heavily criticized humanitarian interventions of the 1990s. RtoP had been produced
by the International Commission on Interventionand State Sovereignty (ICISS) in
2001 and unanimously endorsed by the United Nationss World Summit Outcome
(paragraphs 138-139) in 2005. In April 2006, the United Nations Security Council
reaffirmed the provisions of that paragraphs in resolution 1674. As an emerging norm





















TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

269

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

RtoP includes that not only do sovereing states have a responsibility to protect their
populations from mass atrocities but also does the international community. If the state
fails to protect its citizens from ethnic cleansing, genocide, crimes against humanity and
war crimes and peaceful measures have failed, theinternational community has the
responsibility to intervene through coercive measures such as economic sanctions.
Military intervention is considered the last resort by the UN authourity. The aim of
thisarticle is to examine the RtoP criterions in the cases of Libyan and Syrian crises in
terms of public international law.
Keywords: Responsibility to Protect,
Nations, Libya, Syria.

sovereignty, international crimes, United



GR

270

Uluslararas bar ve gvenlii temin etmek amac ile II. Dnya sava ertesinde
kurulan BM, kuvvet kullanm yasaklarken daha ok devletler arasnda kan
sava ve atmalar nlemeyi hedeflemitir. Ancak kreselleme ile hzla deien
dnya zerindeki atmalarn tr i atmalara doru yn deitirmitir.
Bunun en nemli sebepleri, 1960l yllarn sonunda smrgeciliin sona ermesi
ile 1990 sonras SSCBnin dalmasn takiben i karklklar ve ynetim
bozukluklar olan sorunlu devletlerin ortaya kmasdr. Bu devletler iinde
kan i atmalar/savalar da devletler aras savalarn yerini alm durumdadr.
Szkonusu devletlerin vatandalarnn en temel insan haklarnn i atmalarda
korunmas, tm uluslararas topluluun sorumluluk almasn gerektiren bir
konu haline gelmitir. Bu da devletlerin egemenlik anlaynda nemli bir
deiim gerektirmektedir.
Gnmzde devletlerin egemenlik haklarnn, vatandalarna kar
sorumluluklar kapsamnda yeniden deerlendirildii bir dneme girilmitir.
nsan haklar ve uluslararas ceza hukukundaki gelimelere kout olarak bireyler
de uluslararas hukukun bir sjesi olarak varlk bulmutur. Ar insan haklar
ihlalleri ile sonulanan uluslararas sular karsnda uluslararas topluluun
kaytsz kalamayacandan hareketle, egemenlik artk devletlerin bir hakk deil,
sorumluluu olarak alglanmaya balanmtr. Bu sre de bizi koruma
sorumluluu doktrinine gtrmektedir. Koruma sorumluluu, meruluu
tartmal olan ve hukuki dayanaktan yoksun olduu iin eletirilen insani
mdahale kavramnn yerine gemitir. Henz koruma sorumluluu, bir
uluslararas hukuk kural deildir; ancak Birlemi Milletlerin (BM) yetkili
organlar tarafndan da onaylanm gelimekte olan ve bir uluslararas hukuk
normu olarak deerlendirilebilir.
TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

Koruma sorumluluunun BM karar ile ilk uyguland rnek, Libyadr.
Libyada kan i atmalar nedeniyle, BM ok ksa bir sre iinde barl
yollara bavurmu, sonu alamaynca da etkili yaptrmlar uygulanm ve son
are olarak da askeri mdahale uygulanmtr. Ancak Suriye rneinde koruma
sorumluluunun uygulanmasn gerektiren gerekeler ok daha bariz olmasna
ramen BMnin bu konuda zamannda ve etkili bir karar almay baaramad
grlmektedir. Bu makalenin amac, bu iki rnek nda, koruma
sorumluluunun nasl uyguland ve uygulanamadn uluslararas hukukun
ilgili konular ile birlikte incelemek ve deerlendirmektir.
I. KORUMA SORUMLULUUNUN GELM
A. Genel Olarak
1990l yllarda nce Ruanda ve ardndan Srebrenikada gerekleen mezalim
uluslararas hukuku nemli bir sorunla kar karya getirmi, ne yazk ki
yaananlar karsnda Birlemi Milletlerin (BM) eli kolu bal kalmtr.
1999da Kosovaya ynelik BMnin rzas olmakszn gerekletirilen NATO
mdahalesi, 2003te benzer ekilde baz devletlerin BMnin onay olmakszn
Iraka operasyon dzenlemesi, BM ortak gvenlik sistemini youn eletirilere
maruz brakmtr. Devletler arasnda kan uyumazlk ve atmalara gre
dizayn edilmi olan ortak gvenlik sistemi bu gibi durumlarda aciz kalmaya
balamtr. Tm bu gelimeler zaten meruluu tartmal olan insani
mdahale kavramn tekrar tartmaya am1; bu kavramn ardna gizlenerek
tek yanl eylemlerin art uluslararas kamuoyunda tepki ile karlanmtr.
Uluslararas topluluu ilgilendiren ciddi insan haklar ihlalleri durumunda
gerekletirilecek olan bu tr mdahalelerin tm uluslararas topluluun
katld bir sre olmas gerektii vurgulanmtr. Bu dnceden hareketle,
Kanada nclnde bir alma balatlm, Devlet Egemenlii ve Mdahale
Uluslararas Komisyonu (ICISS) kurulmutur. Komisyon, 2001de koruma
sorumluluuna ilikin hazrlad detayl raporda ncelikli olarak, devlet
egemenliinin devletin lkesi iinde yaayan insanlar koruma ykmlln
ierdii ifade etmitir. kinci olarak da eer devlet kendi lke snrlar iinde
yaayan insanlar mezalimden koruyamyor ya da korumada isteksiz






























































!
"

 
#$
%
"


&
  

 
  

 
 
   
 
 

   
 
   
 


  
'


(


)

*(+


(


"
,
-
*.(


,(
/0
/12324
5
,





           





/


#$$6
 78

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

271

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

davranyorsa devlet egemenliinin yerini uluslararas koruma sorumluluunun
alacan belirtmitir.2 Grld zere Komisyon, raporunda insani
mdahale kavram yerine koruma sorumluluu kavramn kullanmay tercih
etmitir.
Koruma sorumluluundan nce var olan insani mdahalelerin en ok
eletirilme nedenlerinden biri, mdahaleye olanak veren objektif kriterlerin
bulunmamas olmutur. ICISSin raporunda da bu durum aka teyit edilmi;
Somali, Bosna ve Kosovaya mdahale edilirken Ruandaya mdahale
edilmemesinin3 anlan mdahalelerin gerekten insani koruma amal olup
olmad konusunda belirsizliklere yol at iin hangi durumlarda mdahale
edilirse egemenlik hakknn ihlali olmayacana bir netlik kazandrlmak
istenmitir.4 Bunun iin de eitli kriterler oluturularak ngrlebilir
prosedrler belirlenmeye allmtr.5

272

Kukusuz, koruma sorumluluu konusunda devletlerin en nemli ekincesi,

BM Antlamasnn 2/1. maddesinde de gvence altna alnm olan
devletlerin egemen eitlii ilkesinin dnm konusunda olmaktadr.
zellikle insan haklar alanndaki gelimelere kout olarak devletlerin egemenlik
alanlarnda bir daralma olmu, baz uluslararas sularn gereklemesi halinde
devletlerin hkmranlk yetkilerinin en ok ortaya kt cezai yarg
baklnn bile ileri srlemedii bir noktaya gelinmitir. Bu srete
Uluslararas Ceza Mahkemesinin kurulmu olmas6 nemli bir dnm noktas
olmutur; nk Mahkeme Statsnde yer alan sular7, koruma




























































#


6

8


G


M

7

9:;;
99
*;<=<55>#$3
99"-
?#6$8#$ 6@

3"
5%"
/





(
(
0

(


9"
/%


(0
"
9
9(
?0
3
9
-



<"
9
"

<A





-


B
"
4
"*


CC8
D
"



3E"
9:;;"

""*;";B4F=;D24;4CC;6CG;87;<D;4CC6CG879"-H

F9
2


#7$8#$ 6

/
"

.


/%
.


"
-
"





*
(
/0
IJKL
D.,

&     !
 " 
##

$

'




5/

*
=MM
4:6
#$ 
 N


9:;;
99
*;<=<55>#$3
99"-
? O6@

9:;;
99
*;<=<55>#$3
99"-
?#8@

/




0

"
 %



D

K


-"

L* 


3"
5 (
5,



%











*
0(
3%"
/
9
K-




"

B
=
0


%



(
CCN
"

5


"





P
0
#$$#%"

"

*.


((
/0


%

K(



(
0
4FK

 
  
  

5
,
L


#$$6



%
""
*


9"



,
  
 



  


"
5,
9


*


0
K53

L-
    
 
 


!!
5
,
L



#$ 6

 8NO GC

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

sorumluluunu douran ar insan haklar ihlalleri ile paralellik arz etmektedir.
ICISSin raporuna gre, bir devletin birinci sorumluluu vatandalarn etnik
temizlik, soykrm, sava sular ve insanla kar sulardan korumaktr. Bylece
egemenliin ayn zamanda devletlere bir sorumluluk da yklediinin alt
izilmi olmaktadr.8 Anlan ilk sorumluluk, isel sorumluk olarak ifade edilebilir.
kincisi, dsal sorumluluk olarak nitelendirilebilecek olan devletlerin, dier
devletlerin egemenlik haklarna sayg gstermesi gerekliliidir.9 Devletlere
getirilen son sorumluluk ise, raporda ilgili ykmllkleri yerine getirmeyen ve
baarsz devletler olarak adlandrlan devletlerin hesap verme
sorumluluudur.10
ICISS tarafndan hazrlanan rapor, BM Genel Sekreteri Kofi Annan tarafndan
da desteklenmi, Annan 2005 ylnda konuya ilikin hazrlad raporu
paylamak ve uluslararas topluluun insan haklar ihlallerine dikkatini
ekebilmek amac ile arda bulunmutur. Bylece BM reformu iin yaplan
2005 Dnya Zirvesinin Sonu Bildirgesinin 138 ve 139. Paragraflarnda
koruma sorumluluuna yer verilmi ve devletler tarafndan oybirlii ile kabul
edilmitir.11 te yandan Sonu Bildirgesinde ile ICISS raporunda yer alan tm
kritelerin aynen kabul edilmedii de belirtilmelidir. Daha ayrntl olan rapor,




























































N

&3
9'
P,
%"



*



9
P

K%

.0"

(
(
"

":
& 

 
 
 
  
   


'
%%
'



 
 (
K
"








*
"
"
0
DI4Q<II2
I

)*
 % 

' 
+,-

 
 %,-

  .  /

D--
I
3

Q:
#$
#$ 
8N#RG$8

C


J2IPF424


&#'
  ,-

  ,-

   .   
 

 

*0 
 ,-

  1
 1 .

 
 

 
 23'
B

!(

Q:7
4:#N
?S

#$ @
M$

$

*
"



(0
"



"

*.(

"


*




"


(        
 
 
    
 
 4
  % 
 % %     
 5 6 
- 
 
 
  
   '
 
     %
 


  '

 
 

' '  

56

56

'-
 

'- 
 - 
 
 

 %  
  


'-


   

  
  '   
  
 4
  

4 -  7 -  
 
'5 6 % 


-    
  
  5 6     4
 
- 

'--4  5
6 %
  '   % %- '
  4' 
  4   
)
'
 
 /'

  

' 56
  
 
  
  %  

  %      

  )(0
"

'



"

"
/0
DKT2
D
+
8$&9! *%

)##
0 94
: ;<
#. 
"
&
 =   8

   *
 >/
5
!!/
5


2

(

*
 C$




;325;M$; 
#$$G
S"
5
F

9 6NR 6C
/0
9:;;EEE*;
;

9

*
"
;" 
;
9

?$G$G#$ 6@

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

273

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

koruma sorumluluunun uygulanmas konusunda yol gsterici bir rehber
niteliindedir.12 Ardndan Gvenlik Konseyi de 2006 ylnda alm olduu
1674 sayl karar ile koruma sorumluluunu onaylamtr.13 2005 Dnya
Zirvesi Sonu Bildirgesinin 138 ve 139. maddelerini teyit eden kararda ar
insan haklar ihlalleri durumunda Gvenlik Konseyinin greve hazr olduu
belirtilmektedir. Ardndan 1706 sayl Gvenlik Konseyi karar ile nceki
kararda yaplan teyit hatrlatlmtr.14 BM Genel Kurulu ise, 2009 ylnda BM
Genel Sekreteri Ban Ki Moon tarafndan yaynlanan Koruma Sorumluluu
Uygulama Raporunu deerlendirmek zere toplanm15, neticede 67 devletin
destei ile 63/308 sayl Genel Kurul karar alnmtr.16 Anlan rapor, koruma
sorumluluuna ilikin kriterleri daha ayrntl bir ekilde ortaya koymutur.17
B. Koruma Sorumluluunun Kapsam ve lkeleri

274

Kabul edilen Koruma Sorumluluu ile ilgili olarak stun belirlenmitir. lk

stun, devletin ncelikli sorumluluunun vatandalarn etnik temizlik,
soykrm, insanla kar sular ve sava sularndan korumak olduunu
tekrarlamaktadr. kinci stunda, koruma sorumluluunu yerine getirmekte
baarsz olan devletlere kar uluslararas topluluun sorumluluunun devreye
girecei yer almaktadr.18 nc stunda ise, vatandalarn anlan drt sutan
korumayan ya da koruyamayan devletlere ynelik BM Antlamasnda yer alan
dzenlemelere uygun olarak uluslararas topluluun zamannda ve etkili bir
mdahalede bulunabilecei ifade edilmektedir. Etnik temizlik ve soykrmn
srekli hale gelmesi durumunda ise, silahl mdahalenin yaplabilecei kabul
edilmitir. Buradan uluslararas topluluun sorumluluunun tamamlayc
nitelikte olduu anlalmaktadr.19 Bir baka ifade ile aamal bir sorumluluk




























































#


6


8


G

M


7


N


C

&;% 2' 1  = 

 
 


 
 # "
 % ,-

   .  '

J
<

U
J
D9

#$ #
 R G

&5
,("
 


(
'
,
0
9:;;"
"*;

PJ;#6 N6N ##$ $#6 
?$G$G#$ 6@

/
D


5


%
5"
9
(


,
0
9:;;"
"*;


-;D
HF9
U5V5;325; 7$M>#$?#$$M@UI*V2U
VB4F=
? #$G#$ 6@

/
K

/
D


5


%

"

&
'
*




2 !3%+
7
P
0
#$ #%"

"

5%
.




:
'%
.0

"(

(
/0
9:;;EEE*;
;
9

*
"
;

" 
;
"E"
?$C$G#$ 6@

9:;;EEE*;*;
; 
EW"9HV;325;M6;6$NUI*V2
?# $G#$ 6@

S2I5 
X
-

&-

' % ,-

   .  '
<


2
IE
"


"
=-
J
/
-
4: ;#$$C
FY-"
GOM

B
9


"
0
DI4Q<II2
K

);% 

 

1
 ,-

  .  /
D
3
9

J

#
?#$ $@
#N7R6$M

B
=
0






"
"

9

"
"
,


"+
,





""

.



"






B
=
0



5%"




,
"
"
.

*

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

ngrlmektedir.20 Bu aamalardan ilki, nleme; ikincisi, tepki/reaksiyon,
ncs de yeniden inadr. Reaksiyon sorumluluu, harekete geme
anlamnda kullanlmakta olup uluslararas yarglama ve askeri mdahaleyi
iermektedir. Reaksiyon sorumluluu kapsamnda ICISS raporunda zorunlu
mdahale iin gerekli alt kriter belirlenmitir.
1.
Hakl neden: devletin kendi vatandalarn ar insan haklar ihlallerinden
korumamas ya da koruyamamas21
2.
Doru ama: ar insan haklar ihlallerinin nlenmesi ve haklar ihlal edilen
kiilerin straplarnn sona erdirilmesi
3.
Son are: askeri nitelikli nlemlerin son are olarak dnlmesi ve ncelikle
tm barl yollarn denenmesi22
4.
Orantllk: askeri yntemlerin younluk, kapsam ve sresinin amalara
eriim gerekli olduu lde uygulanmas23
5.
Olumlu gelime beklentisi: mdahalenin olumlu sonu alma amac ile
gerekletirilmesi, hareketsiz kalnmas halinde ortaya kabilecek
olumsuzluklar gidermeye ynelik olmas24
6.
Doru otorite: askeri mdahalenin sadece BM Gvenlik Konseyi karar ile
gerekletirilebilmesi.25 Raporda zellikle Gvenlik Konseyinin bu konuda
sorumluluu paylamas gerektii ve bylece meruiyetini pekitirebilecei ifade
edilmitir. Ayrca veto nedeniyle karar alamamas durumunda Genel Kurulun
bar iin birlik karar nda devreye girebilecei konusu da gndeme
gelmitir. Raporda gerekirse blgesel rgtlerin de yetkilendirilebilecei ifade
edilmitir.
Her ne kadar Gvenlik Konseyi ve Genel Kurulun alm olduu kararlar olsa
da koruma sorumluluuna ilikin saylan kriterlerin henz bir uluslararas
hukuk kural haline geldiini sylemek mmkn deildir.26 ok yeni bir
kavram olmas ve baz BM belgeleri/kararlar dnda uluslararas topluluun









































































































































#$


#

##


#6


#8


#G


#M




"





/
(
-"



B
=
0


%
*






"
?/0



5
""

7@


5P 4
=

&,-

   .  0 .  ,%   !'
' 2' ?H'




X
-
<

IE
Q: $ ; 
#$$7
 N

<=<55
#$$ 
98 NR
8#7

<=<55
#$$ 
9
867R
86N

<=<55
#$$ 
9
86C
R88$

<=<55
#$$ 
9
88 R
886

<=<55
#$$ 9
M 8+


,
,
0
2Q45
D
+
5 4FB4

"

);%,-

  .  /

*
--
Q:
NN
#$$#
CCO $


 
*.(

"

"
/0
/2IIL

Y
X+
32<K2
3

&;%
,-

   .   
 

 
 23 D
3
9

J

# #$ $


4)--
J

I
"

#MN

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

275

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

henz srekli bir uygulamas olmamas bu konuda bir rf adet hukuku
olutuunu da sylememize engel olmaktadr.27 Burada belki de koruma
sorumluluu kapsamnda yer alan sular ile ilgili ksa bir deerlendirme yapmak
gerekir. Koruma sorumluluu kapsamnda yer alan sular ayn zamanda
Uluslararas Ceza Mahkemesi Statsnde de yer almaktadr.28 Bunlardan
soykrm suu, sularn suu olarak kabul edilen erga omnes nitelikte bir jus
cogens kuraldr. Sava sular ve insanla kar sularn da byk blmnn rf
adet hukuku kural haline geldii kabul edilmektedir. Bunun anlam sz konusu
sularn ilenmesi halinde evrensel yarg yetkisinin doacak olmasdr.29 yleyse
devletlerin, vatandalarn bu sular konusunda koruma ykmll 1949
tarihli Cenevre Szlemelerine, 1948 tarihli Soykrm Suunun nlenmesi ve
Cezalandrlmas Szlemesine, konuya ilikin rf adet hukuku ile jus cogens
kurallara dayandrlabilir. Bylece ilk aama ile ilgili olarak uluslararas hukuk
kuralnn varln kabul etmek gerekir.30 Ancak henz sonraki aamalar iin
uluslararas hukuk kural olutuunu sylemek zor olmakla birlikte, gelimekte
olan hukuk normlarnn varlndan sz edilebilir.
276

Bugn gelinen noktada, koruma sorumluluu konusunda yaanan gelimeler

yine de gzard edilmemeli, eksik ynlerine ramen BM organlar tarafndan
alnan kararlar nemsenmelidir. Zamanla bu konuda bir uluslararas antlama
yaplarak somut uluslararas hukuk kurallar oluturulmas fikri mmkn
grnmektedir. te yandan burada karlalabilecek en nemli sorunlardan
biri, uluslararas topluluun sorumluluunu yerine getirmemesi halinde nasl bir
yaptrm uygulanabileceidir. Gvenlik Konseyinin bu ynde alaca bir karar
kukusuz tm BM yeleri iin balayc olacak ve BM Antlamasnn 48/2.
maddesine gre kararn icra edilmesi gerekecektir. Ancak kararn gereinin
yerine getirilmemesi halinde ne olaca konusunda hibir belge bize yant
verememektedir. Benzer ekilde Gvenlik Konseyinin de ykmllklerini
yerine getirmemesi durumunda Gvenlik Konseyi tasarruflar ile ihmallerinin
yarg denetimine tabi olup olamayaca gndeme gelmektedir.31




























































#7


#N


#C

6$


6



35Q


)!'

  & # '
D0








*
=
ZQ
L
#$ 
5

 $

5%"




,

,


0
/1K
=
*0

 

  
"
P
L


#$$6


,
.-
"




"

9
"
(
0
IPT<


)" 1 %

 '  
 &



 $
 /
B




J
=:
<
4:6
#$$G
M#OM7

/
0

."

0
/2IIL+
32<K2
#NM

@ '



"

"



(

"
/
"

): 
"# 
< 

 ;/
""

8 ;%"

-"


"

"

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

Koruma sorumluluuna ilikin bir uluslararas normun bulunmamasnn
eksiklii Darfur Krizinde ortaya km, yaanan insan haklar ihlallerinin
ICISS raporunda yer alan tm kriterleri salam olmasna ramen koruma
sorumluluunun getirdii ykmllkler yerine getirilememitir. BM, NATO
ve Afrika Birlii, Sudan hkmetinin isyanlar engelleme konusunda
sorumluluunu yerine getirmediini teyit eden ok sayda karar alarak sorunun
zm iin giriimlerde bulunmular32; ancak ne alnan kararlar Sudan
Hkmetinin reddetmesi nedeniyle uygulanabilmi ne de Darfura mdahale
edilmesine ynelik bir karar alnabilmitir.33 Ancak blgeye yerletirilen
UNAMID adl bar gleri burada gzlem yapmaya devam etmektedir.34
UNAMID, Afrika Birlii ve BMin Hybrid Operasyonu olarak
nitelendirilmektedir. Anlan Bar Gc, gvenlii salamak, insani yardmda
bulunmak ve siyasi sreci ynlendirmek amacyla Gvenlik Konseyi karar ile
kurulmutur.35 Ne yazk ki somut olayda hayali kurulan koruma
sorumluluundan beklenen sonu alnamamtr. Zamannda ve etkili bir
mdahale yaplamam, Sudann sorumluluunu yerine getirmemesi halinde
tamamlayc olmas beklenen uluslararas koruma sorumluluu da yerine
getirilmemitir. te yandan ilenen sularn sorumlular Gvenlik Konseyi
tarafndan Uluslararas Ceza Mahkemesine sevk edilmitir.36
Koruma sorumluluu doktrinin gelitirilmesi konusunda devletlerin en nemli
tereddtleri devletlerin egemen eitlii ilkesinden kaynaklanmaktadr. Bu da
koruma sorumluluunda egemenliin hak boyutunun geri ekilerek sorumluluk
boyutunun n plana karlmasndan kaynaklanmaktadr.37 Modern uluslararas
hukukun en nemli zellii 1648 tarihli Westphalya Antlamas ile dnyann
egemen devletlere blnm olmasdr. Ancak egemenlik duraan deil; ierik









































































































































6#

66

68


6G


6M

67

D

K
%


0

(
0
J2P23


);% #  1

,-

  .  )
<

F*0
IE
3

E
N
?#$ @
 NO#$

-
/
K
(%
8?@
""
"

"

&
'
9



"0





"
K
,


0
DB2332
5

&;%
"



 %,-

  .  /
-

3*
IE
X
Q: $
#$ $
 6GO M$

K
*


,(
,
0
K25K!4
"
&: &   
<

 % & 9
  <
/
B
!(


*
=
M

5:
#
?/
#$$C@
M7ONN

/
((



-
/(
D
,
09:;;"*;
? #$G#$ 6@

7MC

6
P
0
#$$7


,
0
9:;;EEE*;
;9



9*;

;";
? G$G#$ 6@

K


*

0
K53
L-
);% "? #  1
 
 % !

 

 1
 ,-

 0 ;% : 1/
-
X
-
<

"

=9


IE
Q: 8
#$$M
 $8O C



P2II!
0

)<

 %
 & # 
 8 0 ! #
 
 &/

42
5
/

2

*
?#$ #@

#$7

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

277

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

278

ve etkinlik alan olarak deiikliklere ak bir kavram olduu iin38 bugn bu
kavramn farkl ekilde alglanmasn doal karlamak gerekir. Kresellemenin
sonucunda ulus-devletler uluslararas toplulukta tek karar verici organ olma
zelliini yitirmitir.39 BM de devletlerin egemen eitlii ilkesine gre ina
edilmi, bu durum Antlamann 2/1. maddesinde teyit edilerek 2/7.
maddesinde de iilerine karmama yasa dzenlenmitir. te yandan
BMin kurulduu 1945 ylndan bu yana ortaya kan silahl atmalarn ok
byk ksm i atma niteliindedir. Bunun bir nedeni 1960l yllarn
sonunda smrgeciliin sona ermesi dieri de 1990 sonras SSCBnin
dalmasdr. Anlan gelimeleri takiben kurulan devletler i karklklar,
ynetim bozukluklar olan sorunlu devletlerdir. te bu devletler iinde kan i
atmalar/savalar, devletler aras sava ve atmalarn yerini alm
durumdadr.40 ilerine karmama yasana bu artlar altnda uluslararas
topluluun daha ne kadar kaytsz kalabilecei sorununa Annan, egemenliin
iki tasavvuru adl almasnda yant aram, zetle egemenliin
bireylerin/halklarn haklarnn korunmas ynnde evrilmesi gerektiini ifade
etmitir.41 nsan haklarnn korunmas, egemenlie rakip bir kavram olarak deil
onun bir paras olarak kabul edilmelidir. Buradan koruma sorumluluu
yaklamnn, asgari gvenlik ve temel insan haklarn garanti eden devletleri
egemen devlet olarak kabul ettii sonucu ortaya kmaktadr.42
ilerine karma yasa ile ilgili kuraln BMde bir istisnas dzenlenmitir. VII.
Blm uyarnca uluslararas bar ve gvenlii tehdit eden bir durum olmas
halinde Gvenlik Konseyinin verecei bir karar, bir devletin lkesi iindeki
atmalar/insan haklar ihlallerini nleme amacna ynelik olabilir. BM
Antlamasnn 24. maddesi uluslararas bar ve gvenliin korunmasnda
balca sorumluluu Gvenlik Konseyine vermitir. Uluslararas bar ve
gvenliin bozulmas, tehdit edilmesi ve saldr tespiti yapmas halinde BM
Antlamasnn 39. maddesi uyarnca Gvenlik Konseyinin yetkilerini
kullanmas mmkn olacaktr. Yakn tarihteki rneklerden yola karak
denilebilir ki ar insan haklar ihlalleri de Gvenlik Konseyi tarafndan barn
bozulduu durum olarak kabul edilmektedir. Koruma sorumluluu doktrininin
geliimi de bu sre ile paralellik arzetmektedir. yleyse uluslararas insan




























































6N

35Q
?#$ @

$#

P2II!
# 
8$

P2II!
#


8

/0
444
K-
&;31
- 
#'
'
P

2
N
5
9


CCC

8#

35Q

)2
 $
 
 <

 = 

 &
 <
 -
  %/

P
L:8
5: #
F
#$ 6
NM

6C

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

haklarnn korunmas, gnmzde iilerine karmama yasann nemli bir
istisnas olarak karmza kmaktadr. Gnmzde ok sayda insan haklar
szlemesi vardr ve bu szlemelere taraf olan devletler, insan haklar i
iimizdir, hibir mdahale olamaz syleminden vazgemilerdir.
II. LBYADA KORUMA SORUMLULUUNUN UYGULANMASI
A. Genel Olarak
Arap Bahar, Msr ve Tunustan sonra Libyaya sram, 2011 ylnda Kaddafi
Hkmetine kar ayaklanma olmu; yaanan i atma ve NATO mdahalesi
sonunda Trablus dm ve 42 yl devam eden ynetim sona ermitir.43
Kaddafi, ayaklanmalarn balamas zerine isyanclara kar sava atn ilan
etmi, bu kiileri yok edeceini aklamtr.44 Tm bu aklamalar zerine
uluslararas topluluk alarma gemitir. BM nsan Haklar Yksek Komiserlii,
BM Gvenlik Konseyi ve nsan Haklar Konseyinin dikkatini konuya ekerek
harekete gemeye davet etmitir. Libyada sivil halka kar gerekletirilen
sistematik ve yaygn saldrlarn insanla kar su olduu tekil ettii
belirtilmitir.45 25 ubatta konuyu aratrmak zere bir komite kurulmu, ertesi
gn de Gvenlik Konseyi tarafndan konu tartlarak 1970 sayl karar
alnmtr.46 Ayn zamanda Genel Kurul kararyla Libyann BM nsan Haklar
Konseyi yelii askya alnmtr.47 Arap Birlii de benzer bir tutum taknarak
Libyann yeliini askya almtr.48
Gvenlik Konseyinin Libyaya ilikin alm olduu 1970 sayl kararda
ncelikle Libya Hkmetinin sivil halka ynelik sistematik ve yaygn olarak
gerekletirdii saldrlar insanla kar su olarak nitelendirilmitir. Koruma
sorumluluuna ak bir ifade ile yer veren kararda, bu sorumluluun ncelikle
Libya Hkmetinde olduu ifade edilmitir. Bu sorumluluunu yerine
getirmeyen Libya Hkmeti yetkilileri hakknda Roma Statsnn 16.




























































86


88



8G

8M


87


8N

FSF3P 
X
)= 
 




 %. 1A !0.

B
#% 
2'% 2
#
'


"
=

# 
5*
#

#$ 6

#


FSF3P 
#$

9:;;EEE*;
;4
E2
;J*
;94
E9YH4
E<V $786UI*<V2

?#N$G#$ 6@
I%"
,(
"
9

 0
*0
-0
(


 




 





 (

.








*.0





*
""









*
,

((
I%"
"0
"
9
6$

(
.(+


0
#G


(
(





(
(

K
,
0
9:;;EEE*;*;
; 
EW"9HV5;325;#NG? C7$@

?#M$G#$ 6@

3

5R G; 
B4

; 3=;325;5R G; 

9:;;EEE;
;

;#$ ;$#; $##6W*""-W
W-WE


?#$$G#$ 6@

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

279

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

maddesi uyarnca soruturma balatlmas karara balanmtr. Ardndan BM
Antlamasnn 41. maddesi kapsamnda deerlendirilebilecek olan silah
ambargosu, seyahat yasa (Kararn I nolu ekinde isimleri yer alan hkmet
yetkilileri) ile dier hkmet yetkilileri ve aile yelerinin lkelerdeki
malvarlklarnn dondurulmas (Kararn II nolu ekinde yer alan kiiler)
yaptrmlarnn uygulanmas kararlatrlmtr. Btn bu yaptrmlarn
uygulanmasn gzetme amacyla da bir Yaptrmlar Komitesi kurulmutur.49

280

1970 sayl karara uyulmamasn takiben bu defa askeri nlemler ieren 1973
sayl karar alnm; nceki yaptrmlarn kapsam geniletilmi (yaptrmlarn
uygulanaca kiiler listeler ile belirlenmi), BM Antlamasnn 42. maddesi
uyarca askeri mdahale yaplabilecei ifade edilmitir. Bu konuda da NATO
yetkilendirilmitir. Blgesel nitelikte Arap ve Afrika Birlikleri konunun
zmnde rol almak zere ibirliine davet edilmilerdir. 15 ubat 2011den
itibaren Libyada ilenen insanla kar sular ile ilgili olarak sorumlularn
Uluslararas Ceza Mahkemesinde yarglanmasna ilikin dzenleme teyit
edilmitir. Ayrca 1973 sayl karar ile uua yasak blge oluturulmutur.
Aslnda uua yasak blge, Gvenlik Konseyinin insani mdahale kapsamnda
pek de bavurduu bir yol deildir. Daha nce Irak (1991) ve Bosna-Hersek
(1992) mdahalelerinde insani yardm amacyla uygulanm; ancak sivil halkn
korunmas amacyla ilk defa Libyada gerekletirilmitir.50
Kararn alnmasnda Gvenlik Konseyi yelerinden Brezilya, in, Almanya,
Hindistan ve Rusya ekimser kalm, dier yeler ise olumlu oy kullanmlardr.
Olumlu oy kullanan devletler, ABD, Fransa, ngiltere, Bosna-Hersek, Nijerya,
Kolombiya, Gabon, Gney Afrika, Portekizdir.51 Kararda, mnhasran sivil
halkn korunmas ile snrl bir yetkilendirme yaplmas konusunda uzla
salanabilmesinin nedeni, i atmalardan ve silahl atmalardan sivil halk
korumaktr.52
Operasyon, koruma sorumluluu asndan deerlendirilecek olursa
mdahalenin zamannda yapld sylenebilir; nk hi vakit
kaybedilmemitir. Bu konuda nceki rneklerden ders alnd grlmektedir.53
Bu mdahalenin ncekilerden en nemli fark, Gvenlik Konseyi karar ile




























































8C

/0
9:;;EEE*;;

; C7$;
? N$G#$ 6@

B442
P+
D<K<45
X

)2

#  


/

X
-
<


--
Q:MG;#
#$ 
N

G

/0
9:;;EEE*;4
E;J
;";#$
; $#$$"
?$M$G#$ 6@


G#

35Q
?#$ 6@
C8

G6

[<=K
59


&;% ,-

   .C  
 2
 
 #'



X
-

<

IE
Q: 6
#$ #
 


G$

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

gerekletirilmi olmasdr. te yandan NATO glerinin tarafgir olmas ve
isyanclar ile birlikte rejimi devirmesi 1973 sayl kararda kendisine verilen
yetkilerini amas olarak deerlendirilmektedir. Anlan kararn amac sivillerin
korunmas iken, rejim deiikliine doru kayma olmutur. in, Rusya,
Brezilya ve Hindistan bu durumu endie verici olarak nitelendirmitir.54 Kararn
alnmasn takiben Rusya Devlet Bakan Putinin, bu kararn Hereye izin
veren bir Hal Seferi olduu eklindeki yorumu da hem Bat Devletleri hem
de Arap Birlii asndan artc olmutur.55
Kaddafinin ldrlmesi ile atmalar sona ermi, 16 Eyll 2011 tarihinde
alnan 2009 sayl Gvenlik Konseyi karar ile Libyada BM Libya Destek
Komisyonu (UNSMIL) kurulmutur.56 Bylece BM yeniden ina srecinde de
rol oynamtr. Yeniden yaplanma konusunda gelimeler hzl olmu, Ulusal
Gei Konseyi lkede bir an nce demokratik bir ynetim oluturulacan, yeni
bir anayasa hazrlanarak seimlerin yaplacan aklamtr. Btn bu
gelimeleri takiben Libyann ekonomisinin hzla gelimesi beklenmektedir.
zellikle gvenli ve istikrarl bir yaplanmann oluturulmas yabanc
yatrmcy lkeye ekecek, bylece yeniden yaplanma srecinde ekonomik
kalknma salanacaktr.57 7 Temmuz 2012de dzenlenen genel seimler de bu
nedenle umut verici olmutur. Baz mnferit olaylar dnda tm
tecrbesizliine ramen Libya halk seimlerde baarl bir snav vererek
demokratik bir olgunluk sergilemitir.58
Sonu olarak, Libya Hkmeti lkedeki insan haklar ihlallerini nleme
sorumluluunu yerine getirememi; ancak Libya Operasyonu ile sivillerin
korunmas amac, mezalimin daha ileri boyutlara ilerlemesini engellemeyi bir
lde baarmtr. Bylece koruma sorumluluunun ilk aamas
gereklemitir. kinci aama olan reaksiyon (tepki verme) asndan
deerlendirildiinde ncelikle, hakl neden artnn gerekletii, Libya
Hkmetinin sivil halkn korumad aksine kendisinin zarar verdii
grlmektedir. Gvenlik Konseyinin ilk kararnda askeri nitelikte olmayan
yaptrmlara bavurulmu; fakat bundan sonu alnamamas nedeniyle askeri
nitelikte nlemler ieren karar alnmtr. Bir baka ifade ile askeri yaptrmlara




























































G8

[<=K
 


9:;;EEE;#$ ;";$6;# ;9"

-


*;

M $M87$;"
Y
? #$G#$ 6@

GM

/0
9:;;*;
?#$$G#$ 6@

G7

3D <
/0
&,
 

2
0
,
#  '

P

I"
7

K
#$ 
C

GN

[!L
5
&2


#'

5
D0


#
P
0
#$ #

GG

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

281

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

282

son are olarak bavurulduu grlmektedir. Gvenlik Konseyinin operasyon
iin NATOyu yetkilendirmi olmas da doru otoritenin mdahale ettiini
gstermektedir. zellikle byle bir yetkilendirmenin yaplabilmi olmas
koruma sorumluluu doktrini asndan olumlu bir gelime olarak
nitelendirilmitir. Libya rneindeki en nemli sorun, NATOnun kendisine
tanm olduu yetkiyi amas noktasnda olmutur. Bu da operasyonu,
orantllk ilkesi asndan tehlikeye sokmutur. Bu tr operasyonlarn
ounlukla hava saldrs eklinde gereklemesi, kara harekt ile
desteklenmemesi sivil lmlerin artmasna neden olmakta, ayrca pek ok
kiinin evlerini terk etmesi ile sonulanmaktadr.59 Koruma sorumluluunun
merkezinde esas olarak sava deil, ar insan haklar ihlallerine neden olan
uluslararas sular yer almaktadr.60 NATO, i atmann taraf olmu muhalif
gruplarla birlikte hareket ederek rejimi devirmitir. Oysa NATOyu
yetkilendiren Gvenlik Konseyi kararnda byle bir ama gdlmemitir. Bu
durum ise, yaplan operasyonu nceki mdahalelere yaklatrm, bir sonraki
Suriye i sava asndan koruma sorumluluunun iletilmesi konusunda
nemli ekinceler dourmutur. te yandan Libyadaki tecrbelerin iktidar iin
savaan taraflar arasndaki atmalardaki mdahalelerin taraflardan birine
destek vermeden gerekletirilmesinin imknsz olduu grleri de ortaya
atlmtr.61
nc aama olan yeniden ina srecinde nce de ifade edildii gibi, BM aktif
bir tutum taknm, Gvenlik Konseyinde oybirlii ile alnan 2009 sayl
kararda, Libyann yeniden inas konusunda destek salanaca ifade edilmitir.
Kamu dzenin salanmas, seimlerin yaplmas, insan haklarnn korunmas,
ekonomik kalknmann salanmas gibi konularda uluslararas topluluun
destek olmas amalanm; ikili ve ok tarafl aktrler aracl ile destein
gerekletirilecei ifade edilmitir.62 Bylece koruma sorumluluunun son
aamasnda da uluslararas topluluun ibirlii iinde hareket ettii sylenebilir.
Ancak en sonuncu olmas gereken bu aamann operasyon srasnda balam
olmas eletiriye aktr. nk ikinci aamada da daha nce ifade edildii gibi
rejim deiikliine ynelik bir operasyon olmutur. te yandan her eye ramen
daha fazla sivilin lmesini engelledii gerei gz ard edilmemelidir. Libya




























































GC

P2K!4
5*
&<


 % &  2


 8 '
5
)
(

2



4
#$ 
 M

M$

/32K2L
*+
4DB5
X

&.

1
'

:'
0? 
   


*- 
, 
%-
 3
,D.
.*1'
5

=
*

7?8@
#$ 
88

M

35Q
?#$ 6@
C8+
K
(

0
5233=F

&;% ,-

  
.  02

1 :'

"
IE

Q:6;6
#$ 
CM

M#

9:;;
EY
;
*#$ $;E";#$
R$C; N;W 6 88876
?#N$G#$ 6@

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

rnei, gerektiinde acil durumlarda Gvenlik Konseyinin ok hzl bir ekilde
karar alabildiini gstermitir.
III. SURYEDE KORUMA SORUMLULUU
A. Genel Olarak
Arap Bahar sreci ile birlikte, Msr, Tunus, Libya ve Yemende iktidar
deiiklikleri olmutur. Ancak srecin Suriyeye sramas ile birlikte, Esad
Hkmeti ile reform talep eden gler arasndaki atmalar bir i savaa
dnmtr. ki yl akn sredir devam eden atmalarda 80.000den fazla
insan ldrlm, drt milyondan fazla kii evlerini terk etmek zorunda kalm,
yaklak yedi milyon kii de insani yardma muhta hale gelmitir.63
Suriye krizi, ulusal lekteki atmalarn tesinde blgesel ve kresel seviyede
bir anlamazla dnm, Orta Douda ii-Snni gerilimine yol aarken,
dnyada demokratikleme hareketlerini destekleyen aktrler ile otoriter
ynetimleri destekleyen devletler arasnda mcadeleye neden olmutur.64 Bunun
sonucunda da Suriye konusunda ar insan haklar ihlalleri karsnda koruma
sorumluluu nu devreye sokmak isteyen devletler ile devletlerin mutlak
egemenliini savunan ve d mdahalelere kar kan devletler kar karya
gelmitir. ncelikli olarak blgesel dzeyde Arap Birlii, Suriyenin yeliini
askya almtr. Konu daha sonra BM gndemime tanm, 2012 ylnn ilk
aylarnda BM ve Afrika Birlii zel temsilcisi Kofi Annan sorunun zmnde
grevlendirilmi; Esad Hkmeti alt maddelik Plan kabul ettiyse de sorun
zlememitir.65 Konu, BM Gvenlik Konseyi nne gelmi; 21 Nisan
2012de oybirlii ile alnan 2042 sayl Gvenlik Konseyi karar ile Annan Plan
onaylanm, atekesin gzlemlenmesi amac ile 30 kiilik silahsz askeri bir grup
grevlendirilmitir. Ayrca kararda, Suriyede insan haklar ihlalleri
gerekletirildii ifade edilmitir.66 Ancak, atekes talebinden olumlu bir sonu
alnamamasna ve insan haklar ihlallerinin giderek artmasna ramen, Gvenlik
Konseyinden daha sonra yaptrm ieren bir karar almak mmkn olmamtr.

M6

9:;;EEE*#9*;
*;
?#6$G#$ 6@

54<KI<
+
52! 
I!
) 
4
#& ;'
/*

"
K

39
39
4:G#
/!ID25
L
!
#$ #
 

MG



4%"
#$ #%"



*



D

K
%"

"


J%
*.

2"


%

$
4%"


*
,


0


8N





(
""


(



""

"






,



-
"
J%
(




/0
9:;;EEE;
E;E";;#$ #;$N;$#;-RRA
?6$$G#$ 6@

MM


9:;;EEE*;4
E;J
;";#$ #; $M$C"
?#6$G#$ 6@

M8

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

283

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

Rusya ve inin vetolar nedeniyle daha sonra konuya ilikin getirilen karar
tasarlar kabul edilmemitir.67
BM nsan Haklar Konseyi tarafndan Suriyedeki insan haklar eylemlerini
aratrmak amacyla oluturulan Bamsz Uluslararas Komisyonunun
raporuna gre, Suriye Silahl Kuvvetleri protestoculara kar orantsz g
kullanmtr. Bugne kadar konuya ilikin ok sayda rapor yaynlayan Konsey,
ilk olarak 29 Nisan 2011de alm olduu bir kararla Esad Hkmetinin
gerekletirdii insan haklar ihlallerinin ok ciddi boyutlara ulatn ifade
etmitir.68 Takip eden raporlarnda da Hkmetten insan haklar ihlallerine
son vermesi arsnda bulunmutur.69 Suriye Hkmet Bakan Esad ise,
kendisine ynelik iddialar reddederek sz konusu protestolarn uluslararas
emperyalist gler tarafndan desteklendiini ve problemin kendi
hkmetinden deil, terrist olarak nitelendirdii muhalif glerden
kaynaklandn iddia etmitir.70

284

25 Mays 2011de Suriyedeki duruma ilikin olarak Fransa, Almanya, Portekiz

ve ngiltere Gvenlik Konseyine bir karar tasars sunmu, tasarda Suriye
Hkmetinin lkesi iindeki sivilleri koruma sorumluluu olduu ifade
edilmitir. Suriye Hkmeti, nsan Haklar Konseyinin soruturma grevini
yerine getirmesi konusunda ibirliine davet edilmitir.71 Youn tartmalar
srasnda Rusya, in, Hindistan, Brezilya ve Gney Afrika, Suriye
Hkmetinden talep edilen reform programnn Gvenlik Konseyi karar ile
dayatlmas konusundaki hassasiyetlerini dile getirmilerdir; nk bu konu
anlan devletlere gre Suriyenin iilerine giren bir konudur. Rusya ve in,
1973 sayl Gvenlik Konseyinin Libyaya ilikin karar sonrasnda yetki am
nedeniyle ortaya kan ekincelerini dile getirmilerdir.
21 Temmuz 2011de, BMin Soykrm ve Koruma Sorumluluu konusunda
grevlendirdii zel danmanlarnn yapt bir aklamada Suriyede
gerekletirilen insan haklar ihlallerinin insanla kar su boyutuna ulat




























































M7

MN


MC


7$


7

3


"
-"

5
%
,(


*






"
*

,



5
%"





*
,


(
,


#$$N


"

D%
.

*
,

("



"

,


*
,

(
"
"




""
,((
/0
2Q45
D

),8'
 %,-

 
.  '

"
IE

Q:
#G
#$$NO#$$C
#GO6 

3

5O M; 

39
,
09:;;EEE*;24; 3/"
; 3=;<<=<5;J*
;



9Y
? 6$G#$ 6@


[<=K
 M

&!-
 
 "? 1
 * # , 
'
*



RJ


?
@
#M


#$ 

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

ifade edilmitir.72 Acil olarak koruma sorumluluunu yerine getirmeye davet
edilerek uluslararas insan haklar alanndaki ykmllkleri hatrlatlm
olmakla birlikte, Suriye Hkmetinin tutumunda bir deiiklik olmamtr.
Gvenlik Konseyi, 4 Ekim 2011de Suriyede koruma sorumluluunu devreye
sokmak amacyla sunulan karar tasarsn reddetmitir. Yaplan oylamada
Brezilya, Hindistan, Lbnan ve Gney Afrika ekimser kalm, ABD, ngiltere,
Fransa ve Almanya olumlu oy kullanm, Rusya ve in ise karar veto etmitir.73
BMnin pasif tutumu karsnda Arap Birlii inisiyatifi ele alarak 16 Kasm
2011de Libya rneinde olduu gibi Suriyenin yeliini askya almtr. Arap
Birlii Suriyeye ilikin 12 Kasm 2011de ald karar ile 15 gn iinde Suriye
Hkmeti ile muhalefet arasnda Arap Birlii gzetiminde ulusal dayanmann
salanmas arsnda bulunmu; arya olumlu yant vermeyen Suriye
Hkmetine kar eitli yaptrmlar uygulanmas konusunda Lbnan ve
Yemenin kar oyuna ramen uzla salanmtr.74 Libyada da aktif davranan
Arap Birliinin tutumu, kendi iinde geirdii dnm srecinde kresel
sisteme entegre olma abas olarak yorumlanmaktadr. Kendisini Arap
milliyetiliinin kalesi olarak gren Suriyenin yeliinin askya alnmas da
bunu teyit eder niteliktedir. Suriyeye ynelik Gvenlik Konseyi karar
alnmasna engel olan Rusya ve in, Arap Birliinin blgedeki tutumunu
desteklemitir; nk bu durum sorunun uluslararaslamasn engelleyerek
blgesel dzeyde kalmasn salamaktadr.75 Ancak ne yazk ki Arap Birliinin
giriimlerinden bir sonu alnamamtr. 22 Ocak 2012de Arap Birlii, Avrupa
Birliinin de desteiyle bir Bar Plan hazrlayarak sorunu BMye sunmutur.
Ancak hazrlanan karar tasars, Rusya ve in tarafndan ikinci kez veto
edilmitir.76 BM Genel Kurulu da soruna ilikin olarak 2012 ylnda iki defa
toplanm, her ikisinde de Suriye Hkmetini knamtr. Son olarak 15
Maysta nc defa toplanm; ancak bu defa daha az devletin destei ile bir
karar alnabilmitir.77 Arap Birlii, 6 Mart 2013te Suriye Ulusal Konseyine




























































7#


76

78


7G


7M


77



*
?5


@+
2"E"
I
?K
5@
J

3



#

P
0
#$ 

B4

9

-
J
<-
&#  1
 E  -  :  , 

1


' # 13
 
 
B8

 .   *3
'  F 
 ,

E 
1%
'
?J

3



5=; $8$6
8
2
#$ @

KTKK2I21
)*

&- 

#. '
52P
0
5:
G 

#$ #
C


KTKK2I21
# 

9:;;EEE
;R
RRR
0R
RR
RR"R 8 $NR

0"
?6$$G#$ 6@


P
%
"

"
"

*9
"


-"
0


$7




#


GC
,







"(


"

"
-
5



(




5

-




D,

B
K


(
/0

9:;;

E;#$ 6;$G; M;
RRR*

RR"R*
;
?#6$G#$ 6@

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

285

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

temsil gc vermitir. Birlik iinde Suriyeyi 26 Marttan itibaren Suriye
Muhalif ve Devrimci Gler Ulusal Koalisyonu temsil etmektedir.78 BM
Genel Sekreteri blgede kimyasal silah kullanlp kullanlmadn aratrmak
iin bir soruturma balatmtr.79 Avrupa Birlii, muhaliflere ynelik silah
ambargosunu kaldrmtr. te yandan da Rusya, ran ve Venezellann Suriye
Hkmetine ekonomik, siyasi ve askeri nitelikte destei devam etmektedir. 80
B. Suriyede Koruma Sorumluluunun Baarszl

286

Uluslararas hukuk tarafndan kurallara balanm olan silahl atmalarn

balamas halinde, bar dnemi iin ngrlen kurallar yerini silahl atmalara
ilikin kurallara brakmaktadr. Uluslararas insani hukuk olarak da adlandrlan
silahl atmalar hukuku (jus in bello), uluslararas ve uluslararas nitelikte
olmayan silahl atmalarda sivillerin/madurlarn korunmas ve kullanlacak
silahlar ve yntemleri dzenlemektedir.81 Gnmzde uluslararas insani
hukuk kurallar tm devletlerin taraf olduu 1949 tarihli Cenevre
Szlemelerinde dzenlenmitir. Szlemelerin ortak 3. maddesi insan
haklarnn sert ekirdeini oluturmaktadr. Uluslararas nitelikte olmayan silahl
atmalar bal altndaki maddede, atmann Szlemeye taraf devletlerden
birinin lkesinde gereklemesi halinde atmann taraflarnn, atmaya taraf
olmayan bireylerin en temel haklarn korumakla ykml olduklar
dzenlenmitir.82 Ayrca 1977 tarihli Cenevre Szlemelerinin II Nolu
Protokol de uluslararas nitelikte olmayan silahl atmalara ilikindir.83
Suriye, Cenevre Szlemelerine taraf iken, anlan Protokole taraf deildir. te
yandan pek ok hkm rf adet hukuku kural niteliinde olduundan
Suriyenin bu kurallara da uymas gerekmektedir.




























































7N

7C


N$


N

N#


N6

/
(
-"




"
2"

%
9
/%"


(



*.


"
9
/%"


(

"
<


=
0

-


(

(+
I
"
,


(
/0
9:;;EEE-
;
R"R

R
"

R7GM77M
?#8$G#$ 6@
/
D


5



/
K

9


,"
2"

%

(


-"


(
 9
/
"


5

B
K
%

(



(
/0
9:;;EEE*0

9;


;N#6MG;R
"
RR
R"?# $G#$ 6@

9:;;EEE
*


;#$ 6;$6;# ;R*

R


R
"
RRR
"*R""RR
";
?$ $M#$ 6@

9:;;EEE*#9*;
*;?$ $M#$ 6@

K53
?#$ 6@
 6 

K
,
0
PFJI




   #    "
Z<<

I

L
!
#$$C
#N 

D0"


,(
-







-

*






,(
,

*


.-
"



*
,



*


 






(
*,
0(
/0
P2[=4

2
+
P12!3

&#% 9   =   <

 =  =  


#<# 


'

5
)
2

F
#$ 6
##

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

Suriyedeki atmalar deerlendirildiinde, 16 Temmuz 2012de Kzlha
Uluslararas Komitesinin de aklad gibi sre, younluk ve organizasyon
artlar asndan deerlendirildiinde uluslararas nitelikte olmayan bir i
atma yani bir i sava bulunmaktadr.84 Bu durumda, Esad gleri ile muhalif
glerin att her yerde uluslararas insani hukuk kurallar uygulanacaktr.
Bir baka ifade ile muhalif glerin de bu kurallara uyma ykmll
bulunmaktadr. Bu ykmllklere uyulmad takdirde her iki taraf da sava
suu ilemi olacaklar dolaysyla da uluslararas cezai sorumluluklar
grlmektedir. nsani hukuk ile insan haklar hukukunun farkl olduu
ynnde grlerin85 yan sra birbirini tamamlayc nitelikte olduunu savunan
grler de bulunmaktadr.86 Denilebilir ki, silahl bir atma srasnda
uygulanan bu iki hukuk dal, birbiri ile ok yakn iliki iindedir ve tamamen
ayr dnlemezler. te bu nedenle i atmalar ve i savalar artk devletlerin
i meseleleri olarak grlmemektedir. nceki aklamalarda da ifade edildii
gibi, Suriye Hkmetinin sivillere ynelik ar insan haklar ihlallerinin
insanla kar su niteliinde olduu ifade edilmitir. Byle bir su
kategorisinin yaratlm olmasnn nedeni, devletin kendi vatandana kar
iledii sularn sava sular kapsamnda deerlendirilememesidir.87 Tm bu
sular konusunda da Uluslararas Ceza Mahkemesinin yarg yetkisi
domaktadr. Her ne kadar Suriye, Mahkeme Statsn imzalamsa da henz
onaylamamtr. te yandan ilenen sularn sorumlular, Mahkeme
Statsnn 13 (b) maddesine uygun olarak Gvenlik Konseyi karar ile BM
Antlamasnn VII. Blm uyarnca Mahkemeye sevk edilebilecektir.88
Tm bu gelimeler bizi Suriyede koruma sorumluluunun uygulanmas
gerektii sonucuna ulatrmaktadr. Zira Suriyede iki yldan fazla bir sredir
uluslararas su niteliindeki insan haklar ihlallerinin Suriye Hkmeti
tarafndan nlenemedii, devletin bu sorumluluunu yerine getiremedii
aikrdr. stelik gnmzde Suriye baarsz devlet (failed state) olarak kabul
edilmektedir. yleyse ulusal sorumluluk yerini uluslararas sorumlulua
brakmaktadr. Bugne kadar ne BM ne de Arap Birlii sorunu barl yollarda
zmeyi baarabilmitir. Suriyede koruma sorumluluu kapsamnda ncelikle




























































N8

NG



NM



N7



NN

KL
!
&# < #   " = /
9:;;EEE*"
;

0;#8N7;
>2#>N$>CC"
R>2#>N$>CN>=8>/$>=6>7R >=G>C>2#>N$

>CCR
R>=8>/ R
?6$$G#$ 6@

PP4=
(

$% 

&'
/

L

!
#$$M
#

PP4=
6

K53
?#$ 6@
 G 

B
L*


K
5
"
(
,
0
22<5
20



);%,-

  .  


 
@ /X
<%
/UI
Q: $
#$ 
C R $ 

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

287

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

288

taraflara atekes arsnda bulunulmas ve nleme sorumluluu kapsamnda
sivillerin korunmas iin gvenlik koridorlar oluturulmas gerekirdi. Taraflara
atekes ars yaplm, Annan Plan devreye sokulmu; Gvenlik Konseyi de
oybirlii ile 2042 sayl kararla bunu onaylam olmasna ramen taraflar atekes
kurallarna uymamtr.89 21 Nisanda alndan 2043 sayl Gvenlik Konseyi
karar ile oluturulan BM Gzlemci Misyonu (UNMIS)ten de atekesin
salanmas konusunda bir sonu alnamamtr. Bir baka ifade ile barl yollar
tkenmi, ABD, Avrupa Birlii ve Arap Birliinin uygulad yaptrmlar etkili
olamamtr.90 kincisi, Suriye Hkmetinin koruma sorumluluunu yerine
getirmedii, vatandalarnn insan haklarnn ihlal edildii, insani hukuk
kurallarna uyulmad uyarsnda bulunulmas gerekirken, BM iinde bu
konuda bir uzlaya varlamamtr. Son olarak tm bunlardan sonu
alnamamas halinde Gvenlik Konseyinin alaca bir karar ile Libya rneinde
olduu gibi ncelikle askeri nitelikte olmayan nlemlere bavurulmas, Esad
Ynetimi ve ailesine kar akll /hedeflenmi yaptrm kararlar uygulanmas
ve ilenen sularn sorumlularnn yarglanmas iin Uluslararas Ceza
Mahkemesine sevk edilmesi gerekirdi. Ancak Gvenlik Konseyindeki veto
engeli alamad iin bu kararlarn hibiri alnamamtr. Zamannda ve kararl
bir ekilde etkili bir mdahale gerekletirilememitir. Genel Kurulun alm
olduu knama kararlarnn tesine gidilememitir. yleyse bugn gelinen
noktada halen koruma sorumluluunun gerekleri yerine getirilememektedir.
Hatrlanaca zere ICISS raporunda, Gvenlik Konseyinin veto nedeniyle
koruma sorumluluunu yerine getirememesi halinde, Genel Kurulun da
devreye girebilecei ifade edilmitir. Ayrca Suriye sorunu sadece Suriyeli
vatandalarn haklarn koruma sorunu olmaktan km, ayn zamanda blgesel
bar da bozmutur.91 Snr-aan atmalarn, Lbnanda mezhepsel nitelikte
iddetin ve genel olarak Suriyeli snma arayan insan saysnn artmas Orta
Douda dengeleri bozmu, bar ve gvenlik tehlike altnda kalmtr.92 Bu
nedenle BM tarafndan uluslararas bar ve gvenliin bozulduu tespitinin




























































NC

FSF3P 
#8

&;% 2' 1  = 
 
 


 
 # "
 % ,-

   .  '

J
<

U
J
D9

#$ #
6

C

8


M

#$ 6%

!
5
%"




"
-

(
5

((

/

"
& (


'



"(
I%"
86$$$$
 "
5


"(
"
0
*,

"

,(
(
P
%"

"

(

#$$$$$
 "


5

"


#$ 6%

3
%"




"
G#
P
"(


(


"


"(

C# ;%2'1
=
 




#"
 %,-

  .  '
J

<

U
J
D9

#$ #
M

C$

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

yapldna ilikin bir karar alnmas gerekmektedir. BM Antlamasnn 39.
maddesine gre uluslararas bar ve gvenliin tehdidi, bozulmas ve saldr
tespiti yapma konusunda asl yetkili organ Gvenlik Konseyi olmakla birlikte,
byle bir karar alamad iin inisiyatif Genel Kurula gemelidir. BM Genel
Kurulu Tz, 7 Ekim 1950 tarih ve 377 sayl "Bar in Birlik"
Karar'nda (Kore Sava srasnda alnmtr), BM Gvenlik Konseyi'nin be
daimi yesi arasnda herhangi bir konuda birlik salanamamas durumunda
nasl bir zme varlaca konusu dzenlenmitir. Bara kar bir tehdit
olmas, barn bozulmas ya da bir saldr eylemi durumunda Gvenlik Konseyi,
daimi yeleri arasnda oybirlii bulunmamas nedeniyle barn ve uluslararas
gvenliin korunmasndaki temel sorumluluunu yerine getirmezse, Genel Kurul,
bar bozulmu ya da bir saldr eylemi olmusa, bar ve uluslararas gvenlii
yeniden salamak iin gerektiinde silahl kuvvet kullanlmas da kapsam iine
girmek zere, alnacak toplu nlemler konusunda, yelere gerekli tlemelerde
bulunmak amacyla sorunu gecikmeksizin inceleyecektir. Eer o srada Genel Kurul
toplant iinde bulunmuyorsa, o konudaki istemi izleyen 24 saat ierisinde,
olaanst ve ivedi biimde toplanabilir. Byle bir olaanst ivedi toplant ya
yelerinin herhangi 7 olumlu oyu ile Gvenlik Konseyi'nin ya da rgt yelerinin
ounluunun istemi zerine yaplr.93
Genel Kurulun olaanst olarak toplantya arlmas iki ekilde olabilir.
Birinci yntem, Gvenlik Konseyinin davetidir. Bunun iin Suriye sorununda
olduu gibi, veto nedeniyle karar alnamayan durumlarda, Gvenlik
Konseyinin 15 yesinden dokuzunun olumlu oyu yeterli olacaktr. Bir baka
ifade ile veto yetkisi kullanlamayacaktr. kinci yntem, herhangi bir BM
yesinin Genel Kurulu toplantya olaanst armasdr. Bu durumda BM
Genel Sekreteri, bir ay iinde Genel Kurulda oyokluu oluaca kanaati
domas halinde, Genel Kurulu olaanst toplayabilecektir. Gvenlik
Konseyinin bugnk oluumuna bakldnda, be daimi yenin yan sra,
Almanya, Azerbaycan, Fas, Guatemala, Gney Afrika, Hindistan, Kolombiya,
Pakistan, Portekiz ve Togo geici ye olarak grev yapmaktadr. Bu durumda
ABD, Fransa ve ngilterenin geici yelerden sadece alts ile birlikte konuyu
Genel Kurula tamas mmkndr. Ancak ABD, Rusya ve inin onay
olmadan bu yola da bavurmak istememektedir; nk bu yolun almas kendi
veto yetkisinin de etkisiz kalaca anlamna gelmektedir. zellikle srail ile ilgili
kararlarda veto yetkisini kullanan ABD, bu yolun almasna scak




























































C6

5FL5I

!


 (
  )*
? C8GO CC$@
=:
#
P
P

K
/

 CC 
N7

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

289

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

bakmamaktadr.94 kinci yolun hareket geirilmesinde de herhangi bir yenin
rnein Trkiyenin nclk etmesi mmkndr. Bu durumda, BM Genel
Sekreteri Genel Kurulu toplantya arabilecek ve koruma sorumluluun
devreye sokulmasna karar verilebilecektir. Eer bu gerekleemezse zaten
meruiyeti tartmal olan BM nemli bir prestij kaybna urayacaktr.
Uluslararas kamuoyu, srekli neden Libya ama Suriye deil? sorusunu
sormakta, koruma sorumluluunun mucidi, Gareth Evansn hayalleri suya
dmektedir. Evans, Suriyede yaananlar ile ilgili olarak kitlesel mezalimin
btn dnyada grmezden gelinemeyeceini, egemenliin de insanlar
ldrmenin lisans olarak kullanlamayacan ifade etmitir.
SONU

290

Byk beklentiler ile ortaya atlan koruma sorumluluu, bugn gelinen noktada
zellikle de Suriye rnei nedeniyle amacna ulaamamtr. nsani mdahalenin
yerine getirilmek istenen ve gerek BM gerek uluslararas topluluk tarafndan
destek gren koruma sorumluluu, objektif olma misyonunu yerine
getirememitir. Halen insani deerler yerine ulusal karlar zerinden yaplan
politikalarn etkili olduu bir kez daha ortaya km, bu srete de koruma
sorumluluu snfta kalmtr.
Dnyada yaanan btn gelimelere ayn lde tepki gsterilmemektedir.
Szgelimi 11 Ocak 2013 tarihinde Fransz Ordusunun tek yanl olarak Maliye
mdahale etmesi, uluslararas toplulukta olaan bir durum gibi alglanm,
herhangi bir tepki gsterilmemitir. Oysa Mali, uluslararas hukuk asndan
toprak btnl korunmas gereken bamsz ve egemen bir devlettir.95 Mali,
anlan mdahalesini BM Gvenlik Konseyi tarafndan alnan 2085 sayl karar
ile merulatrmaya almaktadr. 26 Nisan 2013te de BM Gvenlik Konseyi
tarafndan alnan bir karar ile Maliye bir bar gc gnderilmesine karar
verilmitir. Tm bu kararlar Suriyede koruma sorumluluunu uygulamaya
kar kan Rusya ve ine ramen alnabilmitir. Aslnda Mali mdahalesi bir
insani mdahale rneidir ve halen grld zere koruma sorumluluu,
insani mdahalenin yerine geememitir. Suriye sorununda Gvenlik
Konseyindeki grmelerde, zerinde en ok tartlan konu, devletlerin
bamszl, egemen eitlii ve lkesel btnl ilkesi olmasna ramen Mali
sorununda byle bir hassasiyet gsterilmemitir. Libya rneine bakldnda,




























































C8

/
0

."

0
23 4
T
& 8
 & # <
 =   8
'

9:;;EEE*;0"9H"V#78$
?$ $M#$ 6@

CG


/F[KB3P
2

&E


%'
L


)
N

#$ 6

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

Suriyeden farkl olarak BMnin yetkilendirdii NATO otoritesi altnda,
koruma sorumluluu kapsamnda ve en nemlisi zamannda ve etkili mdahale
gerekletirilmitir. te yandan mdahale daha sonra rejim deiiklie
ynelmi; kapsam yn deitirmitir. Zayflam olan Libya Hkmetine
ynelik orantsz g kullanlmas ve hava harektnda sivillerin zarar grmesi
nedeniyle Libya mdahalesi de eletirilmitir.
Libya krizinde ortaya kan eksiklikler nedeniyle, koruma sorumluluunu
gelitirmek amacyla Responsibility While Protecting koruma srasnda
sorumluluk kavram gndeme gelmitir. Zamannda, kolektif ve etkili eylem iin
ilkeler belirlenmesi gerektii ileri srlmektedir.96 Brezilya tarafndan ileri
srlen bu yeni anlaya gre, koruma sorumluluu yerine getirilirken daha
fazla kontrol ve effaflk olmas gerektii zerinde durulmaktadr.97 20 Austos
2012 tarihli BM Genel Sekreterinin Koruma Sorumluluu Raporunda da
benzer ifadeleri bulmak mmkndr.98 Raporda daha ok nleme zerinde
durulmu ve 2012 yl nleme yl olarak adlandrlmtr.99 Ancak Suriye
konusunda bir adm atlamad srece koruma sorumluluunun bir uluslararas
hukuk kuralna dnmesi zor grnmektedir. BM nsan Haklar Aratrma
Komisyonu, Suriyede her iki tarafn da kimyasal silah kullandna ilikin
makul dayanaklar olduunu tespit etmitir. Haziran ay iinde yaplmas
planlanan II. Cenevre Konferans gerekli hazrlklar yaplamad iin Temmuz
ayna ertelenmitir. Szkonusu gecikme nedeniyle, BM ve Arap Birliinin ortak
Suriye zel temsilcisi Lakhdar Brahimi, Suriyedeki durum tam anlamyla bir
trajedidir. Bu konferans imdiden yapamyor olmamz bizim iin utan verici
ifadelerini kullanmtr.100 Hereyi anlatan bu szler, uluslararas topluluun
yeni bir Ruanda ya da Bosna vakas ile kar karya olduu sinyallerini
vermektedir.






CM

!


,
0
4P2
/*
&


'# 8

,'
# ,D.0


A ;%/
,-

  .  0?3: 


 
.
# >
?2"

B44
2""
J+
BDD 
3

<D3J2
<

/0

#$ 6
# 

C7

/3D
=
=
Q
&.-
' ,D. ,A . 
 % G 
 
 % "  E'


3
9

J
:
4
E


-
<

J


"
5
H
?2"


B44
2""
J+
BDD 
3

<D3J2
<

/0

#$ 6
6#

CN

9:;;
99
*;"
Y99;R9;
RR"R9
?$M$M#$ 6@

CC

K


*


0
I2<
J
S
&-

' % ,-

 A %
. 
'   % ?3 ,- 
 % "? # B8
 
 ,-

   .  '


3
9

J
:
4
E


-
<

J


"
5
H
?2"


B44
2""
J+
BDD 
3

<D3J2
<

/0

#$ 6
MCR7G

$$

9:;;EEE*; #;9*
;9;R
RR-
R0R
"
9R66 99

?$M$M#$ 6@

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

291

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

K AYNAKA

KTAPLAR
Aksar, Yusuf, Teoride ve Uygulamada Uluslararas Hukuk II, Sekin
Yaynevi, Ankara, 2013.
Baak, Cengiz, Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Uluslararas Sular, Turhan
Yaynevi, Ankara, 2003.
Baeren, Serta Hami, Uluslararas Hukukta Devletlerin Mnferiden Kuvvet
Kullanmalarnn Snrlar, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, 2003.
nok, Murat, Tarihi Perspektifi ile Uluslararas Ceza Divan, Sekin
Yaynevi, Ankara, 2003.
Soysal, smail, Trkiye'nin Uluslararas Siyasal Batlar, (19451990), C:
2, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara,1991.
Topal, Ahmet, H., Uluslararas Ceza Yarglamalarnda Cinsel Sular, XII
Levha Yaynlar, stanbul, 2009.
292

Ttnc, Ayenur, nsancl Hukuka Giri, Beta Yaynevi, stanbul, 2006.

MAKALELER
Aksar, Yusuf, The UN Security Council and the Enforcement of Individual
Criminal Responsibility: The Darfur Case, African Journal of International
and Comperative Law, Vol:14, 2006, ss.104119.
Almeida, Paula W., Implementing the Responsibility While Protecting After
the New Report by the UN Secretary-General on Responsibility to Protect in
Responsibility to Protect: New Directions for International Peace and Security?
(Edt by HUMANN, Eduarda P.; MUGGAH, Robert, IGARAPE Institute,
Brazil, Mart, 2013, ss.69-75.
Alpkaya, Gken, BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm
Suunun nlenmesi, Ankara niversitesi SBF Dergisi, C.66, No:3, 2011,
ss.127.
Annan, Kofi A., Two Concepts of Sovereignty, The Economist, 18
September, 1999.
Arsava, Fsun, Egemenlik ve Koruma Sorumluluu, Gazi niversitesi
Hukuk Fakltesi Dergisi C. XV, Y. 2011, Sa. 1, ss.101124.

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

Arsava, Fsun, Libya rneinde nsan Haklarnn Korunmas in Yaplan
Askeri Mdahale, TAAD, Yl:4, Say:12, Ocak 2013, ss.8197.
Bellamy, Alex J.; Reike, Ruben, The Responsibility to Protect and
International Law, Global Responsibility to Protect 2 (2010), Martinus
Nijhoff Publishers, Leiden, ss.267-286.
Bozkurt, Enver, Fransann Maliye Mdahalesi, Yeni Mesaj, 8 Mays 2013.
Braga, Carlos, C. V., Peacekeeping, R2P, RWP and the Question of the Use
of Force in Responsibility to Protect: New Directions for International Peace
and Security? (Edt by HUMANN, Eduarda P.; MUGGAH, Robert, IGARAPE
Institute, Brazil, Mart, 2013, ss.24-32.
Breakey, Hugh; Angus J., Francis, Points of Convergence and Divergence:
Normative, Institutional and Operational Relationships Between R2P and
POC, Security Challenges, Vol:7(4), 2011, ss.39-50.
Daragahi, Borzou, Reconstruction in Libya: In a Ruinous State, Financial
Times, London, 17 Kasm 2011.
Defeis, Elizabeth F., The Responsibility to Protect and International Justice,
J. Int.l Bus.&L., Vol:10, 2011, ss.91-101.
Dunne, Tim; Gifkins, Jess, Libya and State of Intervention, Australian
Journal of International Affairs, Vol:65/2, 2011, s.8, ss.115.
Erhan, ar, BM Genel Kurulu Suriye in Harekete Geebilir,
http://www.usak.org.tr/myazdir.asp?id=2740 .
Evans, Gareth, Russia, Georgia and the Responsibility to Protect, 1 Amsterdam
Law Forum 25, 20082009, ss.2531.
Evans, Gareth; SAHNOUN, Mohamed, The Responsibility to Protect,
Foreign Affairs, Vol: 88, 2002, ss.99110.
Glanville, Kule, The International Communitys Responsibility to Protect,
Global Responsibility to Protect 2 (2010), ss.287306.
Glanville, Luke, On the Meaning of Responsibility in the Responsibility to
Protect , Griffith L. Rev., Vol: 20, 2011, ss.482-504.
Gke, Glise; Gke, Orhan, Suriye Sorunu: Baarsz veya ken Devlet
Modeli Trkiye in Suriye Politikasnda Uluslararas Kamuoyunu Harekete

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

293

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

Geirmenin Bir Arac Olabilir mi?, S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar
Dergisi, ss.179200.
Gumerre, Sabelo, The African Union and the Responsibility to Protect, African
Human Rights Law Journal, Vol:10, 2010, ss.135160.
Halat, lk, Uluslararas Ceza Mahkemesinin Yarg Yetkisini
Kullanabilmesinin nkoullar, Uluslararas Hukuk ve Politika, Cilt:I, No:3,
2005, ss.57-76.
Howorth, Jolyon, Humanitarian Intervention in the Post Cold War Era: A
Provisional Balance-Sheet in Light of Libya, Syria and Mali, Fundacition Chile
21, Santiago, 21 March 2013, ss.134.
Kaya, brahim, Suriyede Sava ve Uluslararas
http://www.usakgundem.com/yazar/2487/suriye%E2%80%99de%E2%80%98%C4%B0%C3%A7-sava%C5%9F%E2%80%99-veuluslararas%C4%B1-hukuk.html.

294

Hukuk,

Keskin, Funda, Darfur Koruma Ykmll ve nsancl Mdahale

Kavramlar erevesinde Bir nceleme, Uluslararas likiler Dergisi, Cilt 6, Say:
21, 2009, ss.6788.
Kkkele, Mjge, Arap Birliinin Suriye Politikas, SETA Analiz, Say: 51,
Mart 2012, ss.124.
Mante, Brosig, An Interlocking System of Global and Regional Security for R2P:
Are We There in Responsibility to Protect: New Directions for International
Peace and Security? (Edt by HUMANN, Eduarda P.; MUGGAH, Robert,
IGARAPE Institute, Brazil, Mart, 2013, ss.18-24.
Peltonen, Hannes, Sovereignty as Responsibility, Responsibility to Protect and
International Order: on Responsibility, Communal Crime Prevention and International
Law, Uluslararas likiler, Vol:7, No:28 (Winter 2011), ss.5981.
Peter, Anne, The Security Councils Responsibility to Protect, International
Organization Law Review, Vol:8, 2011, ss.140.
Sandkl, Atilla; Semih, AL, Btn Ynleriyle Suriye Krizi ve Trkiye, Bilge
Adamlar Kurulu Raporu, Rapor No:52, BLGESAM Yaynlar, stanbul, 2012.
Serraco, Monica, The Responsibility to Protect: Libya and Cote Dlvoiure,
Amsterdam Law Forum, Vol:3/3, 2011, ss. 92102.

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

Stahan, Carsten, Responsibility to Protect: Political Rhetoric or Emerging Legal
Norm?, American Journal of International Law, Vol:101/1, 2007, ss.99120
Tekin, Sagah, nsani Mdahale Kavram ve Libyann Gelecei, Stratejik
Dnce Enstits, Ankara, Nisan 2011, ss.128.
Telli, Azime, nsani Mdahaleden Koruma Sorumluluuna Gei: Eski Sorun,
Yeni Kavram, NE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 1(2012), ss.206220.
Tezcan, Ercment; Tademir, Fatma, Silahl atmalar Hukuku ve nsan
Haklar Hukuku Asndan Suriye Savann Analizi, Ankara Strateji
Enstits, Ankara, Ocak 2013, ss.160.
Welsh, Jennifer, Implementing the Responsibility to Protect, Policy Brief
No:1/2009, Oxford, Institute For Ethics, Law, and Armed Conflict, ss.19.
Zifcak, Spencer, The Responsibility to Project After Libya and Syria, Melborne
Journal of International Law, Vol:13, 2012, ss.135.
Ziya, Saliha, Libyann Seimi, Sabah Gazetesi, 12 Temmuz 2012
BELGELER
Resolution S-15/1, UN Doc A/HRC/RES/S-15/1.
Europeans on UN Council Offer Syria Resolution, Agence France-Presse
(France), 26 Mays 2011.
UN Department of Public Information, Security Council Fails to Adopt Draft
Resolution Condemning Syrias Crackdown on Anti-Government Protestors,
Owing to Veto by Russian Federation, Chinas (Press Release, SC/10403, 4
Ekim 2011).
The Legal Case for Humanitarian Intervention in Syria Under the
Responsibility to Protect, Public International & Policy Group, May 2012.
NTERNET ADRESLER
http://responsibilitytoprotect.org/ICISS%20Report.pdf. (23.04.2013)
http://daccessddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/395/47/IMG/N9939547
.pdf?OpenElement (27.04.2013)
http://www.un.org/en/preventgenocide/adviser/responsibility.shtml
(05.05.2013)
http://daccessods.un.org/TMP/2318381.22010231.html (05.05.2013)
TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

295

Uluslararas Hukuk Asndan Libya ve Suriye rneinde Koruma Sorumluluu

Yrd. Do. Dr. lk HALATI ULUSOY

http://daccessods.un.org/access.nsf/Get?Open&DS=S/RES/1706%20(2006)&
Lang=E&Area=UNDOC (12.05.2013)
http://www.un.org/en/preventgenocide/adviser/edwardluck.shtml.
(09.05.2013)
http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/63/308&Lang=E.
(21.05.2013)
http://www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=1074
3&LangID=E (28.05.2013)
http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/285(1970)
(26.05.2013)
http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2011/02/110223_gaddafi_battles_for_w
est.shtml (20.05.2013)
http://www.un.org/sc/committees/1970/. (18.05.2013)
http://www.un.org/News/Press/docs/2011/sc10200.doc.htm.
296

http://www.cnnturk.com/2011/dunya/03/21/putin.libyaya.mudahale.hacli.sefe
ri.cagrisi/610647.0/index.htl (12.05.2013)
http://unsmil.unmissions.org/ (20.05.2013)
http://news.xinhuanet.com/english2010/world/2011-09/18/c_131144473.htm
(28.05.2013)
http://www.globalr2p.org/regions/syria (23.05.2013)
http://www.cbc.ca/news/world/story/2012/08/02/kofi-annan-quits.html.
(30.05.2013)
https://www.un.org/News/Press/docs/2012/sc10609.doc.htm.
(23.05.2013)
http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/IICISyria/Pages/Documentation.a
spx. (13.05.2013)
http://www.israhaber.com/rusya-ve-cin-ikinci-kez-suriye-icin-veto-hakkinikullandi-14108-haberyazdir.html (30.05.2013)
http://tr.euronews.com/2013/05/16/suriye-karari-bm-genel-kurulu-ndan-gecti/
(23.05.2013)
http://www.aktifhaber.com/suriyeyi-smdk-temsil-edecek-756776h.htm
(24.05.2013)
TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)

Responsibility to Protect in the Cases of Libya and Syria in Terms of Public International Law
Asst. Prof. Dr. lk HALATI ULUSOY

http://www.gazeteport.com.tr/haber/82365/ab-suriyedeki-ulusal-konseyi-tanidi
(21.05.2013)
http://www.suriyegercekleri.com/2013/03/21/bm-genel-sekreteri-suriyedekimyasal-silah-kullanildigi-iddialarini-arastiracaklarini-soyledi/ (01.06.2013)
http://www.globalr2p.org/regions/syria.(01.06.2013)
http://www.usakgundem.com/yazar/2487/suriye%E2%80%99de-%E2%
80%98%C4%B0%C3%A7-sava%C5%9F%E2%80%99-ve-uluslararas%
C4%B1-hukuk.html. (30.05.2013)
http://www.usak.org.tr/myazdir.asp?id=2740 (01.06.2013)
http://responsibilitytoprotect.org/index.php/about-rtop/the-un-and-rtop
(06.06.2013)
http://www.unicankara.org.tr/v2/pages/posts/uluslararasi-suriye-baris-konferansihaziran-ayinda yapilamayacak-331.php (06.06.2013)

297

TAAD, Yl:4, Say:14 (Temmuz 2013)