MODYUL 3: PAG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:

TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PANDAIGDIGANG

KAMALAYAN

Panimula
Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval ang
nagpasimula sa pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari sa
paglakas ng Europe, paglawak ng kapangyarihan nito at ang pagpakamulat sa mga
bagong kaalaman at ideya ay nagdala ng transpormasyon sa Europe at bumago sa
buong daigdig.
Sa Yunit na ito ay tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ng
daigidg tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga ito sa
kasalukuyan upang makabuo ng mga bagong kaalaman na makatutulong sa
pagharap sa pagbabago ng daigdig.
Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan at
epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-usbong
ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa
daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya, pulitika at
ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang kamalayan? Handa
ka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas sa
mga pangyayaring ito.

Mga Aralin At Sakop Ng Modyul

Aralin 1: Paglakas ng Europe
Aralin 2: Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe
Aralin 3: Pagkamulat
Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

Aralin 1

Aralin 2

Nasusuri ang konsepto ng bourgeoisie, merkantilismo, national

monarchy, renaissance, simbahang katoliko at repormasyon
Napahahalagahan ang kontribusyon ng bourgeoisie, merkantilismo,
national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko at
repormasyon sa daigdig
Nasusuri ang unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon sa
Europe
Natataya ang mga dahilan at epekto ng unang yugto ng
imperyalismo at kolonisasyon sa Europe
Nasusuri ang mga kaganapan at epekto ng Rebolusyong
Siyentipiko, Enlightenment, at Industriyal
Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo

258

Aralin 3

Naipaliliwanag ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan ng

mga Rebolusyong Pranses at Amerikano
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng konsepto ng
Nasyonalismo sa Europe at ibat ibang bahagi ng daigdig

PAUNANG PAGTATAYA
Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul na
ito, sagutin ang sumusunod na pagsusulit. Isulat ang letra ng wastong sagot sa
bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subuking
muling sagutan ang nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito.
1. Lahat ng nasa ibaba ay katangian ng bourgeoisie noong Gitnang
MALIBAN sa anong aytem?
A.
B.
C.
D.

Panahon

mayayaman at kabilang sila sa uring nobilidad at kaparian

tinagurian silang middle class o panggitnang uri.
nagmula sila sa mga banker at mangangalakal sa mga bayan at lungsod.
nagamit ang kanilang propesyon at panulat sa pagbubunsod ng
rebolusyong pampulitika at pang-ekonomiya.

2. Alin ang pinakawastong kahulugan ng Renaissance?

A. muling pagsikat ng Kulturang Helenistiko
B. muling pagsilang ng kaalamang Griyego-Romano
C. panibagong kaalamang panrelihiyon sa Europe
D. panibagong kaalaman sa agham
3. Alin ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari?
I. schism sa Simbahang Katoliko
II. pagtawag ni Pope Paul III sa Council of Trent
III. pagpaskil ni Martin Luther ng Ninety-Five Theses sa pinto ng Wittenberg
Church
A.
B.
C.
D.

I - II - III
II - I - III
III - I - II
I - III II

4. Alin sa sumusunod na mga pangungusap ang kumakatawan sa pahayag na The

end justifies the means ?
A. Auman ang pamamaraan ng pinuno ay katanggap-tanggap kung
mabuti ang kaniyang hangarin.
B. Ano pa man ang pamamaraan ng pinuno basta mabuti ito ay palaging
mabuti ang bunga nito.
259

C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan.

D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng
pamamahala.
5. Sino ang pilosopong Ingles na nagpanukala na ang kaalaman ng isang tao ay
nagmumula sa karanasan? Binigyang-diin niyang ang kaisipan ng tao ay maitutulad
sa tabula rasa o blank slate.
A. John Locke
B. John Adams
C. Rene Descartes
D. Jean-Jacques Rousseau
6. Bakit itinuring na batik sa kasaysayan ng Simbahang Katoliko ang Inquisition?
A. Napigilan nito ang paglaganap ng Protestant Reformation sa timog
Europe.
B. Ang mga kalupitang ginawa ng Inquisition ay humantong sa maraming
kamatayan ng walang sala.
C. Nasugpo nito ang mga salungat sa alituntunin ng Katolisismo.
D. Nagkaroon ng maraming kaaway ang Simbahang Katoliko.
7. Suriin ang mapa ng Italya. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya sa
ekonomiya nito?

260

A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.

B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.
C. Bukas ang ibat ibang ruta nito sa kalakalan.
D. Madali itong masakop ng ibang bansa.
8. Ano ang kontribusyon ng sistemang merkantilismo sa Europe?
A. Napabilis ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.
B. Naging batayan ito ng kapangyarihan ng mga bansa sa Europe.
C. Sa tulong ng sistemang ito, natustusan ng mga bansa ang kanilang
Pangangailangan.
D. Bumagal ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.
9. Sa ika-15 siglo, ang Europe ay nahati sa mga nation-state na
nagpaligsahan
sa kapangyarihan. Nagbunga ang paligsahang ito ay sa pagpapalawak ng mga
nation-state. Alin sa sumusunod na bansa ang nanguna sa pagtuklas ng mga
lupain?
A. Spain
B. England
C. Portugal
D. Netherlands
10. Angt cartoon sa ibaba ay kumakatawan sa mga estado sa America. Ano ang
mensaheng ipinakikita nito kung nangyari ito sa panahon ng rebolusyon laban sa
British?

A. Kailangang maging matalino sa paglaban tulad ng isang ahas.

B. Pagkakaisa ang susi upang magtagumpay sa laban.
C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas.
D. Walang maaapi kung walang nagpapaapi.

261

11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang

panahon?
1. Mamuhunan sa ibang bansa upang malaki ang kita.
2. Sumunod sa batas na ipinatutupad ng sariling barangay.
3. Magtapos ng pag-aaral sa ibang bansa at paggamit ng natutuhan sa
sariling bansa.
4. Gumamit ng wikang Ingles upang maipakilala ang kalinangan at kulturang
Pilipino.
A. 1,2,3,4
B. 1,2,3
C. 2,3,4
D. 3,4
12. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England. Nang
magsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar ang France sa
United States na malaki ang tulong sa pananagumpay ng huli. Batay dito, ano ang
pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?
A. Magkakampi ang France at United States
B. Magkasabay na nilabananan ng Inglatera ang United States at France.
C. Galit ang France sa ginawang pananakop ng England sa United States.
D. Ginamit na pagkakataon ng Pransya ang Rebolusyong Amerikano upang
mapabagsak ang Inglatera.
13. Naisakatuparan ang rebolusyong politikal matapos umusbong ang mga
kaisipang liberal at radikal sa daigdig. Ano ang ugnayan ng Rebolusyong
Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal?
A. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang nagtulak sa pag-usbong ng
Rebolusyong Politikal.
B. Ang Rebolusyong Politikal ang naging sanhi ng paglaganap ng
Rebolusyong Pangkaisipan.
C. Ang Rebolusyong Pangkaisipan at Politikal ay bunga na lamang ng
renaissance sa Europe.
D. Walang direktang ugnayan ang Rebolusyong Politikal at Rebolusyong
Pangkaisipan.
14. Sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, ginamit na dahilan ng
mga Europeo ang ideya ng white mans burden upang bigyang katwiran ang
kanilang pananakop. Ano ang white mans burden?
A. Paniniwalang binigyan ng Diyos ang mga puti ng karapatan na
angkinin ang daigdig.
B. Paniniwalang mga puti ang superior na lahi sa mundo.
C. Paniniwalang tungkulin ng mga puti na panaigin ang kanilang
kabihasnan sa kanilang sinakop.
D. Paniniwalang ang mga nasakop nilang kolonya ay dapat sumunod sa mga
kagustuhan ng mga Europeo.
262

15. Maraming makabagong ideya at imbensyon ang nabuo noong Rebolusyong

Siyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa sansinukob. Alin sa
sumusunod ang pinakamahalagang ambag ng Rebolusyong Siyentipiko sa mga
Kanluranin?
A. Maraming aklat ang naisulat tungkol sa agham sa panahong ito.
B. Nakapagtatag ng mga paaralang pang- agham sa Europa.
C. Nabago ang tingin ng mga Kanluranin sa sansinukob.
D. Naging pangunahing dahilan ito ng kamalayan ng mga Kanluranin.
16. Nagdulot ang Rebolusyong Industriyal ng pag-unlad sa lipunan at
ekonomiya ng Europe, kasabay ang suliraning idinulot nito. Alin sa mga sumusunod
ang pinakamabigat na suliraning panlipunan at pang-ekonomiyang idinulot ng
Rebolusyong Industriyal?
A. Dumagsa ang mga tao sa lungsod na mula sa mga probinsya.
B. Maraming nawalan ng hanapbuhay at naging palaboy.
C. Maraming bata ang napilitang magtrabaho.
D. Naging dahilan ito ng hidwaang pampolitika.
17. Alin sa sumusunod ang pangunahing epekto ng Rebolusyong Pranses?
A. Pagtanggal ng sistemang piyudal
B. Pagpirma ng Deklarasyon ng Karapatan ng Tao
C. Paglansag ng monarkiya at pagtatayo ng republika
D. Paglawak ng ideyang kalayaan, pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran
18-20) Tama o Mali
Suriin ang bawat pahayag . Makatutulong ang nakasalungguhit na mga salita sa
pagsusuri ng ideya sa bawat bilang. Pillin ang letra ng wastong sagot.
Gamitin ang sumusunod na option sa bilang 18-20.
A.
B.
C.
D.

Tama ang una at ikalawang pangungusap.

Mali ang una at ikalawang pangungusap.
Tama ang unang pangungusap.
Tama ang ikalawang pangungusap.

18.
I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italya at
lumaganap sa kabuuan ng Europa.
II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural
ang pagkakaimbento ng movable press ni Johan Gutenberg.
19.
I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista
ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng
Simbahang Katolika.
263

II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ang paniniwalang

ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi
ang Simbahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.
20.
I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng
pananakop, nakahihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig.
II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at
nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.

ARALIN 1: PAGLAKAS NG EUROPE

Nagmumula sa Europe ang pinakamayayamang mga bansa sa daigdig.
Malaki ang bahaging ginampanan nila upang mapanatili ang katayuan ng Europe
bilang isa sa pinakamauunlad na kontinente sa daigdig. Kailan nga ba nagsimula
ang paglakas ng mga mangangalakal na malaki ang naging bahagi sa paglakas ng
Europe sa bahaging ito ng kasaysayan.

ALAMIN

Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga paunang

tanong sa mga aralin ng Modyul na ito, malalaman mo kung paano muling
lumakas ang Europe at kung ano-anong bagong ideya at pamana ang naging
ambag nito sa transpormasyon ng mga bansa sa ibat ibang bahagi ng daigdig.
Tuklasin ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa paglakas ng Europe.
Lilinangin mo ang mga bagong kaalaman at kasanayan na magdadala sa iyo sa
lubos na pag-unawa. Halinat iyong simulan...

Gawain 1: Word Hunt

Hanapin at bilugan sa puzzle box ang mga terminong tinutukoy sa bawat
kahon sa kasunod na pahina. Gamitin ang una at huling titik ng salita bilang gabay
sa paghahanap ng bawat salita.

264

A
D
V
C
E
T
N
M
P
E
R
Y

L
I
S
O
M
S
I
N
A
M
U
H

A
M
I
K
D
K
R
L
T
Y
L
C

M
B
O
A
K
U
S
W
P
M
R
R

E
S
L
T
E
Y
F
C
L
B
E
A

R
E
P
O
R
M
A
S
Y
O
N
N

K
T
R
L
A
T
G
B
A
U
A
O

A
N
O
I
L
T
U
S
S
R
I
M

N
A
T
K
S
A
M
N
H
G
S
L

T
T
S
O
E
P
O
R
R
E
S
A

I
S
E
W
A
T
Y
B
E
O
A
N

L
E
T
H
R
K
A
N
O
I
N
O

I
T
O
P
L
N
S
C
P
S
C
I

S
O
R
S
K
G
O
T
Y
I
E
T

M
R
P
E
E
P
O
R
U
E
S
A

O
P
R
I
S
R
U
K
G
A
P
N

1.
2.
3.
4.

B____________R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko

B____________E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe
E____________E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig
H____________O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at
pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano
5. K____________O Nangangahulugang universal
6. M____________O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang yaman ng
bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak
7. N____________L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang kapangyarihan ng
M____________Y hari
8. P____________E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko
9. R____________E Nangangahulugan itong muling pagsilang
10. R____________N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko ay
yumakap sa ibang relihiyon

Matapos mong matukoy ang mahahalagang salita sa aralin ay subukin mong

bumuo ng kaisipan tungkol sa paglakas ng Europe.Sa tulong ng nabuong mga salita.
Isulat mo ang iyong konsepto sa rectangle callout.

265

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang iyong nahanap at nabuong mga salita?
2. Batay sa mga salitang iyon, alin sa mga ito ang pamilyar sa iyo? Bakit?
3. Paano nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga salitang
iyong pinagsama-sama? Ano-ano ang iyong naging batayan upang mabuo
ang kaisipan?
GAWAIN 2: Kilalanin Mo!

Suriin ang sumusunod na mga larawan. Kilalanin ang bawat nakalarawan at

isulat sa patlang ang tungkulin o gawain ng bawat isa.

266

Pamprosesong tanong
1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan?
2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan?
3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang mga nakalarawan?
4. Nakatutulong ba sa kasalukuyan ang nasa larawan? Patunayan.
GAWAIN 3: Think Pair- Share!
Sa tulong ng gawaing ito, masusukat mo ang kaalaman at pag-unlad sa pagunawa ng aralin.
Panuto: Pumili ng kapareha sa gawaing ito at basahin ang katanungan sa aralin.
Sagutin ang kahong itinakda sa inyo bago pagsamahin ang mga ideya. Iwanang
walang sagot ang dalawang nasa ibabang kahon at balikan ito sa huling bahagi ng
aralin.

TANUNGAN SA ARALIN

AKING KASAGUTAN
(Sagot ng Mag-aaral)

Paano nakaapekto ang paglakas ng

Europe sa transpormasyon ng mga
bansa at rehiyon sa daigdig at sa
pagbuo
ng
pandaigdigang
kamalayan?

AKING KAPAREHA
(Sagot ng Kapareha)

PINAGSAMANG IDEYA
(Sagot ng Magkapareha)

(Sa bahaging ito, isulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)

Mga Sanggunian/ Batayan

(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa)

Nagtatapos ang bahagi ng Alamin sa puntong ito.

Pagkatapos masuri ang sariling mong kaalaman tungkol sa
paksang tatalakayin, natitiyak kong gusto mong malaman kung tama
ang iyong mga sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na
bahagi ng Modyul . Sa iyong pagsasagawa ng ibat ibang gawain,
suriin kung tumutugma ang iyong mga dating alam sa mga bagong
kaaalamang matututuhan mo sa modyul na ito.

267

PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang matututunan mo ang
mahahalagang kaalaman tungkol sa paglakas ng Europe. Ang
bahaging ginampanan ng Bourgeoisie, ng sistemang Merkantilismo,
pagkatatag ng National Monarchy, Renaissance, at maging ng
simbahang Katoliko at Repormasyon ay makatutulong upang lubos na
maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Europe sa panahong
ito. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi matapos ang
pag-aaral sa bahaging ito ng aralin. Inaasahan ding maiwawasto ang
mga maling pag-unawa pagkatapos ng aralin.

GAWAIN 4: Pamana ng Nakaraan!

Natalakay sa Aralin 3 ng Modyul 2 ang mahahalagang pamana ng bayan
at lungsod sa panahong Medieval. Malaki ang naitulong ng mga pamanang ito sa
pag-usbong ng Europe. Makikita sa dayagram ang mga pamanang ito.
Panuto: Suriin ang dayagram at sagutin ang mga katanungan.

Diagram Blg. 1.1

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong

Taon) nina Vivar et.al, pahina 156

268

Pamprosesong tanong
1. Sa mga pamanang inilahad sa dayagram, alin sa mga
pinakamahalaga? Bakit?
2. Sa iyong palagay, paano makaaapekto ang mga pamanang ito sa
paglakas ng Europe?

ito

Simulan mo na ang pag-aaral tungkol sa mga bourgeoisie

na malaki ang papel na ginampanan sa paglakas ng Europe.

GAWAIN 5: Burgis ka!

Malaki ang bahaging ginampanan ng mga bourgeoisie sa paglakas ng
Europe. Gusto mo ba silang makilala?
Panuto: Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeosie. Iyong itala ang
mahahalagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out at concept map
ng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie.

269

PAG-USBONG NG BOURGEOISIE
Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga
bayan sa medieval France na binubuo ng mga artisan at mangangalakal. Ang
mga artisan ay mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mga
kagamitang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang.
Malaki ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga bourgeoisie sa
pamumuhay ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay
hindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan. Hindi nakatali ang mga kasapi
ng uring ito sa mga panginoong may lupa. Ang kanilang yaman ay hindi
nanggaling sa lupa kundi sa industriya at kalakalan. Ang mga artisan, halimbawa,
ay naninirahan sa mga nabuong pamayanan. Hindi sila nakadepende sa
sistemang piyudal at binanayaran sila sa kanilang paggawa.
Sa huling bahagi ng ika-17 siglo, naging isang makapangyarihang puwersa
ang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker
(nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagmamay-ari ng mga
barko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi na kabilang
sa kanila ang mga artisano na sa panahong ito ay maiuuri na sa mga
manggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan at
pakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilang
kapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang.
Maiuugat ang English Revolution, American Revolution, at French Revolution sa
pagnanais ng bourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng piyudalismo, sa
pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa karapatan sa kalakalan
at pagmamay-ari.
Nagkaroon lamang ng politikal na kapangyarihan ang mga bourgeoisie
pagdating ng ika-19 na siglo. Nagkamit sila ng karapatang politikal, panrelihiyon,
at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp.209-211

Ang mga bourgeoisie ay ____________

________________________________
________________________________

270

PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIE

Sino-sino ang mga

Bourgeoisie?

Katangian ng
mga Bourgeoisie

Halaga sa Lipunan
(Noon at Ngayon)

_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
_______________
________________
Dahilan ng kanilang _________ Epekto________________
sa Paglakas ng
Paglakas
Europe __
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________

__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________

Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang itinuturing na kabilang sa pangkat ng bourgeoisie?
2. Ano-ano ang katangian ng bourgeoisie?
3. Ano ang naging papel nila sa paglakas ng Europe?
4. Sino ang maituturing natin na Bourgeoisie sa kasalukuyan?
5. Paano nakatutulong ang bourgeoisie sa kasalukuyan sa ating bansa at maging
sa daigdig?

Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging ito

ng kasaysayan ng paglakas ng Europe, bahagi rin ng pangyayari sa panahong ito ang
pag-iral ng sistemang nagbigay daan sa paghahangad ng mahahalgang metal mayroon
ang ibang panig ng daigdig maliban sa Europe. Paano ba ito nagsimula? Ano ba ang
merkantilismo? Paano ito nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng Europe?

271

GAWAIN 6: Magbasa at Unawain!

Panuto: Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo. Pagkatapos ay

sagutin ang mga pamrposesong tanong.
Ang pag-unlad ng isang bagong
doktrinang tinawag na merkantilismo ay
nakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng
mga nation-state sa Europe. Nabuo ang
prinsipyo ng merkantilismo upang itaguyod
ang
kaunlarang
pang-ekonomiya
at
kapangyarihang politikal ng isang bansa.
Bagamat kadalasang ikinakategorya bilang
patakarang
pang-ekonomiya,
ang
merkantilismo ay isang sistema na ang
pangunahing mga layunin ay politikal. Ang
mga layuning ito ay ang magkaroon ng
malaking kitang magbibigay-daan upang ang
hari ay makapagpagawa ng mga barko,
mapondohan ang kaniyang hukbo, at
magkaroon ng pamahalaang katatakutan at
rerespetuhin ng buong daigdig.

Hango ang ideyang ito sa karanasan

ng
Spain
na
yumaman
at
naging
makapangyarihan dahil sa mahahalagang
metal na nanggaling sa mga kolonya nito sa
South America at Central America. Gayundin,
kinailangan
nila
ng
mga
kolonyang
magkakaloob ng mga ginto at pilak.

Ang doktrinang bullionism ay sentral

sa teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng
doktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa
ay masusukat sa dami ng mahahalagang
metal sa loob ng hangganan nito. Ibig sabihin,
kung mas maraming ginto at pilak ang
makukuha ng isang bansa, mas maraming
pera ang malilikom nito bilang buwis.
Nangangahulugan ito na mas magiging
mayaman at makapangyarihan ang naturang
bansa.

Isang elemento ng merkantilismo na

nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga
nation-state
ay
ang
tinatawag
na
nasyonalismong ekonomiko. Ibig sabihin nito,
kayang tustusan ng isang bansa ang sarili
nitong pangangailangan. Sa pamamagitan ng
pagtataas sa dami ng iniluluwas na produkto,
hindi na aasa ang bansa sa mga produktong
dayuhan.

Ang
isang
bansang
walang
kakayahang makakuha ng ginto at pilak nang
madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang
kalakalan nito sa iba pang bansa. Kung
titiyakin lamang ng pamahalaan na mas
marami ang iniluluwas kaysa inaangkat, mas
maraming ginto at pilak ang papasok sa
bansa. Sa gayong paraan, mapananatili nito
ang kalamangan sa balance ng kalakalan.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C.Mateo et al pp. 211-212

MERKANTILISMO

272

Pamprosesong tanong
1. Batay sa mga kaisipan at konseptong naipahayag sa teksto, ano ang
kahulugan ng merkantilismo?
2. Bakit sinasabing hindi lamang pang-ekonomiya kundi pampolitika rin
ang
layunin ng merkantilismo?
3. Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng
Europe?
4. Mayroon pa bang merkantilismo sa kasalukuyan? Patunayan.
5. Pabor ka ba na ito ang gamiting sistemang pang-ekonomiya ng ating
bansa? ng daigdig? Bakit?

Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang

merkantilismo ay naging daan upang muling manumbalik ang
kapangyarihan ng hari. Paano nga ba muling naging
makapangyarihan ang hari? Paano rin nakatulong ang mga
bourgeoisie sa pagiging makapangyarihan nila muli? Tunghayan
mo ang mga pangyayari sa bahaging ito ng ating kasaysayan.

GAWAIN 7: Hagdan ng Pag-unawa!

Panuto: Paano nga ba nakatulong ang pagtatatag ng National Monarchy sa
paglakas ng Europe? Sa tulong ng kasunod na teksto, itala mo sa ladder diagram
ang mga kaganapan na nagbunsod sa pagyabong ng national monarchy.

273

PAGTATATAG NG NATIONAL
MONARCHY

Ease modyul 10

Malaki ang naitulong ng

pagtatatag ng national monarchy
sa
paglakas
ng
Europe.
Matatandaan na sa panahon ng
piyudalismo,
walang
sentralisadong
pamahalaan.
Mahina ang kapangyarihan ng
hari. Ang naghahari ay ang mga
noble
na
sila
ring
mga
panginoong maylupa. Ang hari ay
itinuturing
lamang
na
pangunahing panginoong may
lupa.
Subalit
nabago
ang
katayuan ng monarkiya sa tulong
ng mga bourgeoisie. Ang hari na
dating mahina ang kapangyarihan
ay unti-unting namayagpag sa
pamamagitan ng pagpapalawak
ng teritoryo at pagbubuo ng
matatag
na
sentralisadong
pamahalaan. Humirang siya ng
mga mamamayang nagpatupad
ng batas at nagsagawa ng
paglilitis at pagpaparusa sa korte
ng palasyo. Bilang resulta, ang
katapatan ng mamamayan ay
lumipat mula sa panginoong
maylupa tungo sa pamahalaan na
may kakayahang protektahan sila.
Handa silang magbayad ng buwis
para sa proteksiyong ito.

Sa pamamagitan ng buwis,
nagkaroon ng pondo ang hari
upang magbayad ng mga sundalo.
Dahil dito, nakalaya ang hari mula
sa proteksiyon na dating ibinibigay
ng mga knight ng panginoong
maylupa. Dahil ang katapatan ng
mga sundalo ay nasa hari, maaari
silang gamitin ng hari laban sa mga
knight ng panginoong maylupa
kung kinakailangan. Bukod dito,
maaari nang humirang ang hari ng
mga
edukadong
mamamayan
bilang kolektor ng buwis, hukom,
sekretarya, at administrador.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina

Grace Estela C.Mateo et al pp. 212

Ano-ano ang salik na nakatulong sa

muling paglakas ng kapangyarihan
ng hari?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________

274

PAG-USBONG NG MGA NATIONSTATE

Sa pagbabago sa konsepto ng
monarkiya. naitatag na rin ang mga
batayan ng mga nation-state sa
Europe.
Ang
nation-state
ay
tumutukoy sa isang estado na
pinananahanan ng mga mamamayan
na may magkakatulad na wika,
kultura, relihiyon, at kasaysayan.
Dahil sa kanilang pagkakahalintulad
na kultural, ang mga mamamayan ay
isang nagkakaisang lahi. Bukod sa
pagiging nasyon, isa rin silang
estado sapagkat nananahan sila sa
isang tiyak na teritoryo at may
pamahalaan silang may soberanidad
o
kasarinlan.
Isa
silang
nagkakaisang lahi na may katapatan
sa kanilang bansa.
Mahalagang katangian ng
nation-state sa panahong ito ang
pagkakaroon
ng
sentralisadong
pamahalaan sa ilalim ng isang
pambansang monarkiya na may
kakayahan at kapangyarihan na
magpatupad ng batas sa buong
nasasakupan. May mga bagong
institusyon na umusbong bunga ng
pagiging nation-state. Isa rito ang
pagkabuo ng isang hukbo ng mga
propesyunal na sundalo na tapat sa
hari.

Tungkulin ng hukbo na palawigin

ang teritoryo at kapangyarihan
ng monarkiya kahit
mangahulugan ito ng digmaan.
Nagsimula rin ang institusyon ng
burukrasya sa mga opisyal o
kawani na may kasanayan para
patakbuhin ang pamahalaan
ayon sa kautusan ng monarkiya.
Kabilang sa katungkulan ng mga
opisya at kawani ang
pangongolekta ng buwis,
pagpapatupad ng batas, at
pagkakaloob ng hustisya.
Dahil sa
makapangyarihan ang mga
nation-state, nagpakita ng
ibayong lakas ang Europe.
Nabuo sa Europe ang mga
bagong institusyong pampolitika,
panlipunan, at pang-ekonomiya.
Ang paglakas ng Europe ay
nagbigay-daan din sa
pagpapalawak nito ng
impluwensiya. Naganap ito sa
panghihimasok at pananakop ng
mga Europeong nation-state sa
Asya, America, at nang
kinalaunan, sa Africa.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig
nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 212213

Paano nakatulong ang mga nationstate sa paglakas ng Europe?

______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________

275

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang salik na nagpabago sa konsepto ng monarkiya at
nagpalakas sa kapangyarihan ng hari?
2. Ano-anong bansa sa kasalukuyan ang pinamumunuan pa rin ng hari at
reyna?
3. Paano nakatulong ang nation-state sa paglakas ng Europe.
4. Kung ikaw ang tatanungin, pabor ka ba na ang mamuno sa ating bansa ay
hari at reyna? Bakit?

Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin ang

bahaging ginampanan ng simbahan sa paglakas ng Europe.

GAWAIN 8: Discussion WeB

PANUTO
1. Pagkatapos basahin ang teksto, bumuo ng limang pangkat na may parehong
bilang .
2. Talakayin ang tanong sa pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta sa panig
ng Oo at Hindi.
3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat
miyembro bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi.
4. Magtulungan ang bawat pangkat sa pagbuo ng dahilan at kongklusyon.
5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw sa
buong klase.

276

PAGLAKAS NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPE

Habang nababawasan ang katapatan ng
ordinaryong
mamamayan
sa
mga
panginoong maylupa, nakikita naman nila
ang Simbahan bilang bagong sentro ng
debosyon. Sa loob mismo ng Simbahan ay
tinuligsa ang pang-aabuso ng mga hari na
naging dahilan upang lalong lumakas ang
kapangyarihan ng Papa.
Sa pagsapit ng 1073, naging mas
makapangyarihan ang Simbahan nang
itakda ni Papa Gregory VII na ang lipunan ay
bahagi
ng
kaayusang
banal
na
napapasailalim sa batas ng Diyos. Bilang
pinakamataas
na
lider-espiritwal
at
tagapagmana ng Simbahang Katoliko mula
kay San Pedro, ang Papa ang may
pinakamataas
na
kapangyarihan
sa
pananampalataya at doktrina. Kaugnay nito,
ang lahat ng Obispo ay dapat na
mapasailalim sa kanya, gayundin ang mga
hari na ang kapangyarihan ay dapat lamang
diumanong gamitin sa layuning Kristiyano.
May karapatan ang Papa na tanggalin sa
hari ang karapatang mamuno kung hindi
tumupad ang hari sa kanyang obligasyong
Kristiyano.

Ang Investiture Controversy ay

sumasalamin sa tunggalian ng interes
ng Simbahan at pamahalaan kaugnay
ng mga ideya ni Papa Gregory VII. Hindi
nagustuhan ng Haring German na si
Henry IV ang ideya ni Papa Gregory VII.
Para kay Henry, ang relihiyong
panatisismo ni Papa Gregory VII ay
tuwirang nakaapekto sa mga kaugalian
at usaping politikal sa Germany. Dahil
dito, humingi ng tulong ss Henry IV sa
mga obispong German na pababain na
sa puwesto ang Papa. Bilang tugon,
idineklara ng Papa na ekskomulgado si
Henry IV sa Simbahang Katoliko.
Hiniling ng hari na alisin ang
ekskomulgasyon sa kaniya. Nang hindi
ito gawin ng Papa, tumayo si Henry IV
nang nakayapak sa labas ng palasyo ng
Canossa sa hilagang Italya ng tatlong
araw noong 1077. Hiniling niya na alisin
na ang parusang ekskomulgasyon.
Bagaman
pinatawad
din
kalaunan ng Papa si Henry, ang
nasabing insidente ay lalong nagpatibay
sa kapangyarihan ng Simbahan.
Kalaunan, upang malutas ang nasabing
isyu, nagkaroon ng kompromiso sa
pagitan ng Simbahan at ni Henry V. Ito
ang tinatawag na Concordat of Worms
noong 1122 na kumilala sa dalawang
tungkulin ng Obispo bilang liderespiritwal ng Simbahan at panginoong
maylupa. Kinilala nito ang Simbahan
bilang isang nagsasariling institusyon na
pinamumunuan ng Papa na hindi
napapasailalim sa sinumang hari.

277

Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages.

Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng paguugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya
niyang utusan o pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging
papel nito sa paglakas ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng
Europe bilang isang malawak na kabuuang Kristiyano ang Republica Christiana na
pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa.
Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 siglo hanggang sa ika-13 siglo ay
lumakas. Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan,
umusbong ang mga lungsod at kalaunan ay mga nation-state, at lumakas ang
kapangyarihan ng Simbahan. Ang mga salik na ito ang nagbigay-daan sa paglakas ng
Europe at sa kaganapan sa mga susunod na panahon.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 214 -216

Pamprosesong tanong
1. Ano ang naging papel ng Simbahan sa paglakas ng Europe?
2. Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas ng Europe?
3. Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europe at
transpormasyon ng daigdig?
4. Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng simbahan sa kasalukuyan?
Patunayan.
GAWAIN 9: OO o HINDI!
Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at kaalaman sa
naging aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan ang naging pag-aaral
tungkol sa paglakas ng Europe.

278

Panuto: Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo ang
hawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi naman
ng HINDI kung hindi pa malinaw sa iyo ang konseptong ito ng aralin. Pagkatapos ay
suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang pagkaunawa.
KONSEPTO/ KAALAMAN

OO
(NAUNAWAAN)

HINDI
(NAUNAWAAN)

1. Ang bourgeoisie ay binubuo ng

mga mamamayan na kabilang sa
panggitnang uri ng lipunan.
2. Dahil sa impluwensiya ng mga
Bourgeoisie nasimulan nila ang
mga reporma sa pamahalaan.
3. Ang merkantilismo ay isang
sistemang pang-ekonomiya na
lumaganap
sa
Europe
na
naghahangad ng pagkakaroon ng
maraming ginto at pilak bilang
tanda
ng
kayamanan
at
kapangyarihan ng bansa.
4.
Sa
pagkawala
ng
kapangyarihan
ng
mga
panginoong maylupa, ang hari
ang
nagsilbing
pinuno
at
nagpatingkad sa pagtatatag ng
national monarchy.
5. Ang simbahan ang nagsilbing
tagapangalaga ng kalinangan sa
imperyo
noong
panahong
Medieval.

Sa nakalipas na pagtalakay natutuhan mo ang mga

pangyayaring nagbunsod sa paglakas ng Europe. Sa bahaging ito ng
aralin ay iyong pag-aaralan ang pagsilang ng Renaissance sa
huling bahagi ng ika-14 na siglo.

279

GAWAIN 10: Magtulungan Tayo!

Panuto: Nakita mo na ba ang larawan na MONA LISA? Nabasa mo na rin ba ang
kuwentong Romeo at Juliet? Kilala mo ba ang lumikha sa mga obra maestrang ito?
Kung gayon, basahin mo ang teksto hinggil sa aralin. Pagkatapos ay ihanda mo ang
iyong sarili para sa pangkatang gawain
PAG-USBONG NG
` RENAISSANCE
Dahil
sa
pag-unlad
sa
agrikultura bunga ng mga pagbabago
sa kagamitan at pamamaraan sa
pagtatanim, umunlad ang produksiyon
sa Europe noong Middle Ages.
Humantong ito sa paglaki ng
populasyon
at
pagdami
ng
pangangailangan ng mga mamamayan
na natugunan naman ng maunlad na
kalakalan. Ang mga lungsod-estado sa
hilagang Italy ay nakinabang sa
kalakalang ito. Noong ika-11 hanggang
ika-12 siglo, umunlad ang mga ito
bilang sentrong pangkalakalan at
pananalapi sa Europe. Monopolisado
rin ng hilagang Italy ang kalakalan sa
pagitan ng Asya at Europe. Ilan sa mga
lungsod-estadong umusbong ay ang
Milan, Florence, Venice, Mantua,
Ferrara, Padua, Bologna, at Genoa.
Ang yaman ng mga lungsod-estado na
ito ay hindi nakasalalay sa lupa kundi
sa kalakalan at industriya. Sa
katunayan, kung nangangailangan ng
pera ang Papa, hari, o panginoong
maylupa, nanghihiram sila sa mga
mangangalakal at banker ng mga
lungsod-estado na ito. Ang mga Medici
sa Florence ay halimbawa ng isang
pamilya ng mangangalakal at banker.

Sa pagtatapos ng Middle
Ages sa huling bahagi ng ika-14 na
siglo, isinilang ang Renaissance.
Ang
Renaissance
ay
nangangahulugang
muling
pagsilang o rebirth. Maaari itong
ilarawan sa dalawang paraan. Una,
bilang
kilusang
kultural
o
intelektuwal na nagtangkang ibalik
ang kagandahan ng sinaunang
kulturang Greek at Roman sa
pamamagitan ng pag-aaral sa
panitikan at kultura ng mga
nasabing sibilisasyon. Ikalawa,
bilang panahon ng transisyon mula
sa Middle Ages tungo sa Modern
Period o Modernong Panahon.

Mula sa iyong pagkakaunawa sa

tekstong binasa, ano ang
Renaissance?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C.Mateo et al pp. 219-220

280

BAKIT SA ITALY?

Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay magandang
lokasyon nito. Dahil dito,
nagkaroon ng pagkakataon
ang mga lungsod dito na
makipagkalakalan sa
Kanlurang Asya at Europe.

Italy ang
pinagmulan ng
kadakilaan ng
sinaunang Rome at
higit na may
kaugnayan ang
Italyano sa mga
Romano kaysa
alinmang bansa sa
Europe.

Pagtataguyod ng mga
maharlikang angkan sa
mga taong mahusay sa
sining at masigasig sa
pag-aaral.

Mahalagang papel ang

ginampanan ng mga
unibersidad sa Italy,
naitaguyod at napanatiling
buhay ang kulturang klasikal
at ang mga teolohiya at
pilosopiyang kaalaman ng
kabihasnang Griyego at
Romano.

http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg
Batay sa mga impormasyong inilahad,
bakit nga ba sa Italy sumibol ang
Renaissance?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

281

ANG MGA HUMANISTA

Sa pagtatapos ng Middle Ages,
nagkaroon ng bagong kapangyarihan
ang mga hari samantalang ang
kapangyarihan naman ng Simbahan
ay sinimulang tuligsain. Ang mga
digmaan, epidemya, at suliraning
pang-ekonomiya ay tuluyan nang
nagwakas. Nagbigay-daan ang mga
kaganapang ito sa pagsilang ng
bagong pananaw na dulot ng interes
sa pag-aaral ng sinaunang Greece at
Rome, ang humanismo.
Ang mga iskolar na nanguna sa pagaaral sa klasikal na sibilisasyon ng
Greece at Rome ay tinawag na
humanist o humanista, mula sa
salitang Italian na nangangahulugang
guro ng humanidades, partikular ng
wikang Latin. Pinag-aaralan sa
Humanities o Humanidades ang
wikang Latin at Greek, Komposisyon,
Retorika, Kasaysayan, at Pilosopiya,
at maging ang Matematika at Musika.
Sa pag-aaral ng mga ito, napagtanto
ng mga humanista na dapat gawing
modelo ang mga klasikal na ideyang
matatagpuan sa mga asignaturang ito.

Ang humanismo ay isang kilusang

intelektuwal noong Renaissance na
naniniwalang dapat pagtuunan ng
pansin ang klasikal na sibilisasyon
ng Greece at Rome sa pag-aaral
dahil naglalaman ito ng lahat ng aral
na
dapat
matutuhan
upang
magkaroon ng isang moral at
epektibong buhay.

Ano ang pagkakaiba ng pagtingin ng

mga humanista ng sinaunang panahon
sa pagtingin ng mga iskolar ng Middle
Ages?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C.Mateo et al pp. 220-221

MGA AMBAG NG RENAISSANCE SA IBAT IBANG LARANGAN

Sa Larangan ng Sining at Panitikan
Francesco Petrarch (1304-1374). Ang Ama ng
Humanismo. Pinakamahalagang sinulat niya sa Italyano
ang Songbook, isang koleksiyon ng mga sonata ng pagibig sa pinakakamahal niyang si Laura.

Goivanni Boccacio (1313-1375). Matalik na kaibigan ni

Petrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikang
piyesa ay ang Decameron, isang tanyag na koleksyon na
nagtataglay ng isandaang (100) nakatatawang salaysay.

282

William Shakespeare (1564-1616) Ang Makata ng mga

Makata. Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang
Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I.
Ilan sa mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula
gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet, Hamlet, Anthony
at Cleopatra at Scarlet.

Desiderious Erasmus (c.1466-1536). Prinsipe ng mga

Humanista. May-akda ng In Praise of Folly kung saan
tinuligsa niya ang hindi mabuting gawa ng mga pari at mga
karaniwang tao.

Nicollo Machievelli (1469-1527). Isang diplomatikong

manunulat na taga Florence, Italia. May-akda ng The
Prince.Napapaloob sa aklat na ito ang dalawang
prinsipyo:
Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.
Wasto ang nilikha ng lakas.

Miguel de Cervantes (1547-1616). Sa larangan ng

panitikan, isinulat niya ang nobelang Don Quixote de la
Mancha, aklat na kumukutya at ginagawang katawa-tawa
sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong
Medieval Period.

Sa Larangan ng Pinta at PintorSining

Michelangelo Bounarotti (1475-1564). Ang pinakasikat
na iskultor ng Renaissance, ang una niyang obra maestra
ay ang estatwa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II
ipininta niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng Batikano ang
kuwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa pinagmulan ng
sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at
pinakabantog niyang likha ang La Pieta, isang estatwa ni
Kristo pagkatapos ng Kaniyang Krusipiksyon.

283

Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi

makakalimutang obra maestra niyang Huling Hapunan
(The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni
Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang
henyong maraming nalalaman sa ibat ibang larangan.
Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto,
iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at
pilosoper.

Raphael Santi (1483-1520). Ganap na Pintor,

Perpektong Pintor. Pinakamahusay na pintor ng
Renaissance. Kilala sa pagkakatugma at balanse o
proporsiyon ng kanyang mga likha. Ilan sa kaniyang
tanyag na gawa ang Obra Maestrang Sistine Madonna,
Madonna and the Child at Alba Madonna.

Agham sa Panahon ng Renaissance

Nicolas Copernicus (1473-1543). Inilahad ni

Nicolas ang Teoryang Heliocentric; Sa pag-ikot ng
daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta,
umiikot ito sa paligid ng araw. Pinasungalingan ng
teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na ang
mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal ding
tinangkilik ng simbahan.

Galileo Galilei (1564-1642). Isang astronomo at

matematiko, noong 1610. Malaki ang naitulong ng
kaniyang
na
imbentong
teleskopyo
para
mapatotohanan ang Teoryang Copernican.

Sir Isaac Newton (1642-1727). Ang higante ng

siyentipikong Renaissance. Sang-ayon sa kaniyang
Batas ng Universal Gravitation, ang bawat planeta ay
may kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at siyang
dahilan kung bakit nasa wastong lugar ang kanilang paginog. Ipinaliwanag niya na ang grabitasyong ito ang
dahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang isang bagay na
inihagis pataas.
Tinatayang ang pag-usbong ng
Renaissance ay hindi natatapos sa panahon na kung
saan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus
ito ay nagpapatuloy magpakailanman hanggat ang tao ay
naghahanap at naghahangad ng kasagutan sa kaniyang
mga tanong.

284

Paano binago ng mga ambag ng Renaissance ang

pananaw at kultura ng Europe noon at maging sa
kasalukuyan?

Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung

saan kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang
panahon patungo sa Modernong Panahon.
Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Renaissance ay
nagbigay daan sa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at
maunlad na mga pag-aaral, pagmamasid at pananaliksik. Ang transisyong ito ay
nagbigay daan rin sa pag-usbong ng Rebolusyong Intelektuwal at malawak na
kaalaman sa daigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawat
indibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at
pagbubuklod- buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa
kalayaan at kabutihan ay nauukol sa sangkatauhan.
Halaw mula sa: Ease Modyul 10

ANG KABABAIHAN SA
RENAISSANCE
Sa panahon ng Renaissance, iilang
kababaihan lamang ang tinanggap sa mga
unibersidad o pinayagang magsanay ng
kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman,
hindi ito naging hadlang upang makilala ang
ilang kababaihan at ang kanilang ambag sa
Renaissance. Halimbawa ay si Isotta Nogarola
ng Verona na may akda ng Dialogue on Adam
and Eve (1451) at Oration on the Life of St.
Jerome (1453) na kakikitaan ng kaniyang
kahusayan sa pag-unawa sa mga isyung
teolohikal. Nariyan din si Laura Cereta mula sa
Brescia na bago mamatay sa gulang na 30 ay
isinulong
ang
isang
makabuluhang
pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko para
sa kababaihan.
Sa pagsulat ng tula, mahahalagang
personalidad ng Renaissance sina Veronica
Franco mula sa Venice at si Vittoria Colonna
mula sa Rome. Sa larangan ng pagpipinta,
nariyan sina Sofonisba Anguissola mula
Cremona na may likha ng Self-Portrait (1554)
at si Artemisia Gentileschi, anak ni Orazio, na
nagpinta ng Judith and Her Maidservant with
the Head of Holoferness (1625) at Self-Portrait
as the Allegory of Painting (1630).

Laura Cereta

Isotta Nogarola

Veronica Franco

Vittoria Colonna

Ano-ano ang kontribusyon ng

kababaihan sa larawan?

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina

Grace Estela C. Mateo et al pp.224-225

285

Pangkatang Pag-uulat: Maghahati ang mga mag-aaral sa apat na pangkat. Sa

tulong ng tekstong iyong binasa ay ilahad ninyo ng inyong kapangkat ang
mahahalagang impormasyon tungkol sa Renaissance.
Pangkat 1: Kahulugan ng Renaissance
Pangkat 2: Salik sa Pagsibol ng Renaissance
Pangkat 3: Ambag ng Renaissance sa ibat ibang larangan
Pangkat 4: Mga Kababaihan sa Renaissance
Pagkatapos ng inyong presentasiyon ay maglagay ng mga datos sa concept
definition map para sa mas malinaw na daloy ng mga impormasyon kaugnay ng
paksa. Magbigay ng reaksiyon o magtanong sa naging presentasiyon ng kamagaaral kung mayroon kang hindi naunawaan.
CONCEPT DEFINITION MAP

Pamprosesong tanong
1. Ano ang kahulugan ng Renaissance?
2. Ano-ano ang naging mga salik sa pag-usbong ng Renaissance?
3. Bakit sa Italy nagsimula ang Renaissance?
4. Ano ang naging epekto ng Renaissance sa pagkakaroon ng panibagong
pagtingin sa politika, relihiyon at pag-aaral?
286

5. Sino-sino ang pangunahing tagapagtaguyod ng Renaissance?

6. Ano-ano ang mga naiambag ng Renaissance sa ating kabihasnan?
7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?
8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng Renaissance?
9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe?
10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng Renaissance
sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.
11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang
bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing
makapagbahagi ng nito? Pangatuwiranan.
Nagdala ng maraming pagbabago at mga pamana sa daigdig
ang Panahon ng Renaissance. Sa bahaging ito ay tutungo ka naman
sa kwento ng Repormasyon at Kontra-Repormasyon.

GAWAIN 11: Palitan Tayo!

Panuto: Sa huling bahagi ng Middle Ages ay naranasan ang paghina ng Simbahan
dahil sa sa mga pagbabagong politikal, ekonomiko at panlipunan. Pagsapit ng ika-14
na siglo, maraming mga reporma ang hinihingi sa Simbahan. Dito magsisimula ng
Repormasyon. Basahin at unawain ang teksto sa Repormasyon upang masuri ang
mga kaganapan sa panahong ito. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa mga gawain sa
bahaging ito ng aralin.

287

Ang Repormasyon
Ang
katawagan
sa
mga
kaganapan
na
yumanig
sa
kakristyanuhan mula ika-14 hanggang
ika-17 na dantaon na humantong sa
pagkakahati ng simbahang Kristiyano.
Dito nagsimula ang paghihiwalay ng mga
Protestante sa simbahang Katoliko
Romano, gayunpaman hindi nagpabaya
ang mga Katoliko Romano, sinimulan nila
ang pagbabago sa sariling relihiyon nang
hindi binabago ang kanilang doktrina.
Martin Luther, Ama ng Protestanteng
Paghihimagsik
Isang mongheng Augustinian at
naging Propesor ng Teolohiya sa
Unibersidad
ng
Wittenberg
ang
nabagabag at nagsimulang magduda
nang mabasa niya ang kaibahan ng
katuruan ng simbahan sa katuruan ng
Bibliya tungkol sa kaligtasan.Ang
pagpapawalang sala ng Diyos sa mga
tao ay nagsisimula sa pananampalataya,
at naging ganap sa pamamagitan ng
pananampalataya (Roman 1:17).
Ang
pag-aalinlangan
at
pagdududa ni Martin Luther sa bisa at
kapangyarihan ng mga relikya ay
kaniyang napatunayan sa pagdalaw niya
sa Rome noong 1571. Nagpasiklab ng
galit ni Luther ang kasuklam-suklam na
gawain ng simbahan, ang pagbenta ng
indulhensiya, kapirasong papel na
nagsasaad at nagpalabas na ang grasya
ng Diyos na maaaring ipagbili at bilhin
para sa kapatawaran at kaligtasan ng
tao.
Ang hindi pagsang-ayon ni Luther
sa patakaran ng simbahan tungkol sa
pagkamit ng indulhensiya, ang nagtulak
sa kaniya para ipaskil sa pintuan ng
simbahan, noong ika-31 ng Oktubre,
1517 ang kaniyang Siyamnaput limang
Proposisyon (Ninety-five theses).

Ipinanganak si Luther noong

Nobyembre
10,
1483,
sa
Eisleben Germany. Ang kaniyang
ama, si Hans Luther ay isang
magsasaka na naging minero ng
tanso, samantalang ang ina
niyang si Margareth Linderman
ay mula sa isang pamilyang
kabilang sa gitnang uri.
Kumalat sa ibat ibang bayan ng
Alemanya ang kapangyarihan ni Luther.
Noong taong 1529, nagbigay ang mga
sumusuportang estado at bayang Aleman
ng isang protestasyon- ang pinagmulan
ng salitang Protestante (ang mga
sumasalungat sa mga mamamayang
Katoliko) sa emperador ng Banal na
Imperyong Romano na nananawagan sa
pagwawakas sa paghihimagsik ng
simbahan. Pagkatapos ng ilang taong
alitan ng Protestante at Katoliko Romano
na hanggang humantong sa digmaan,
tinapos ni Charles V ang panrelihiyong
digmaan sa pamamagitan ng paglagda
sa Kapayapaang Augsburg noong
1555. Nasasaad sa kasunduan na
kilalanin ang kapangyarihan ng mga hari
o namumuno na malayang pumili ng
relihiyon ang kanilang nasasakupan.
Halaw mula sa: Ease Modyul 12

Batay sa teksto, paano nagsimula

ang Repormasyon?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
________
_____________________________
__
288

KONTRA-REPORMASYON
Bago nagsimula ang Repormasyong
Protestante, nagsikap ang mga pinunong
Katoliko na maituwid ang mga maling
pamamaraan ng Simbahan. Si Papa Gregory
VII (1037-1085), lalong kilala sa una niyang
pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng
tatlong pagbabago sa Simbahan.
1. Pagbabawal sa mga pari na magasawa upang malayo sa suliranin ng pamilya
at nang mailaan ang sarili sa buong
paglilingkod sa Diyos.
2. Pag-aalis ng simony.
3. Pagbabawal sa mga tauhan na
tumanggap ng pagtatalaga sa anumang
tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari
o pinuno.
Upang harapin ang hamon ng
Protestantismo, isang malakas na kilusan ang
sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang
paunlarin ang Simbahang Katoliko. Tinawag
ang kilusang ito na Catholic Reformation o
Counter-Reformation. Isinagawa ito ng
Konseho ng Trent, Inquisition at ng mga
Samahan ng mga Heswita (Society of Jesus).

Ano-ano ang binago ni

Pope Gregory VII sa
Simbahang Katoliko?

Ano ang naging bunga ng

Kontra-repormasyon?
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________

Itinatag
ni
St.
Ignatius de Loyola ang
Society of Jesus noong
1514.

Nagtagumpay ang mga Heswita sa

pagbawi sa Bohemia, Hungary, Poland at
timog Germany para sa Simbahang Katoliko.
Sila ang naging makapangyarihang lakas ng
Katolisismo sa kanlurang Europe. Nagtatag
sila ng mga paaralan at naging dalubhasa
bilang mga guro. Pinilit din nilang magkaroon
ng malaking kaugnayan sa politika ng Europe.
Naging tagapayo sila at katapatang-loob ng
mga hari at reyna ng mga kahariang Katoliko.
Nagtamo sila ng matataas na karangalan sa
pamamagitan ng kanilang nagawa bilang mga
iskolar at mga siyentista. Sa panahon nina
Haring Ferdinand at Reyna Isabella ipinatupad
ang Inquisition laban sa mga erehe at Hudyo
at nakidigma sa mga Muslim ng Granada.
Maging ang Simbahan ay sumailalim sa trono
ng hari at reyna.
Halaw mula sa: Ease Modyul 12

289

Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon

Malaki ang pagbabagong naganap
sa Simbahang Katoliko noong ika-14
hanggang 17 dantaon, kung saan maraming
mga gawi at turo ng simbahan ang tinuligsa
ng mga repormista partikular sa imoralidad at
pagmamalabis ng simbahan. Naging tanyag
ang pangalang Martin Luther bilang Ama ng
Himagsikang Protestante na siyang namuno
sa paglaban sa mga depekto ng simbahan.
Ang kanilang layunin ay hindi upang sirain
ang Simbahang Katoliko kundi upang maging
bukas ang simbahan sa mga pagbabago o
reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng
mga kawani ng simbahan ang
pagtatagumpay ni Luther kayat tinapatan nila
ito ng Council of Trent, Inquisition, at Society
of Jesus na naglalayong pagbutihin ang
pananampalatayang Katoliko.
Ang walang tigil na iringan sa pagitan
ng Simbahang Katoliko at Protestante, at
patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at
adhikain ay nagdulot ng sumusunod na
epekto:
nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon
sa Europe kung saan ang hilaga ay
naging mga Protestante samantalang
ang timog naman ay nanatiling
Katoliko;
sa kadahilanang maraming mga turo
ng Simbahang Katoliko na iba sa aral
ni Kristo, at iba pang pagmamalabis
ng mga pari, marami ang humiwalay
sa Simbahang Katoliko at nagtatag
ng mga sekta ng Protestante tulad ng
Calvinism, Lutheranism, Methodist,
Anglican, Presbyterian at iba.
gumawa ng aksiyon ang Simbahang
Katoliko hinggil sa mga suliraning
pangrelibhiyon na kanilang hinarap
upang muling mapanumbalik ang
dating tiwala ng mga tagasunod nito
at pagbutihin ang
pananampalatayang Katoliko. Ang
ilan sa mga repormang kanilang mga
ginawa ay ang pagpapawalang bisa
ng seremonya na tumutukoy sa
pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng
simbahan; at ang pagbabawal sa
pagtatalaga ng mga hari o
karaniwang pinuno sa simbahan;

ang taliwas na ideya ng

dalawang malaking relihiyon
sa Europe (Katoliko at
Protestante) ay nagbunga sa
mahabang
panahon
ng
digmaang panrelihiyon.
at ang panghuli ay ang
pagpapanumbalik
na
espiritwal sa Kristiyanismo,
ang pagpapalaganap ng
Bibliya at ang doktrina ng
kaligtasan ng Bibliya. Ang
kaligtasan ay makakamit
hindi
sa
pagsapi
sa
simbahan
kundi
ang
pagtanggap at pagtitiwala
kay Kristo.
Halaw mula sa: Ease Modyul 12

Ano-ano ang naging epekto ng

Repormasyon?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
Mabuti ba o masama ang naging
epekto ng Repormasyon?
Patunayan.
_____________________________
_____________________________
_____________________________

Ano ang mahalagang aral na iniwan

ng Repormasyon sa mga tao?

Panuto: Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang ContrastCompare Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon. Pagkatapos,
290

makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa at

magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 2 -1 Chart tungkol sa Repormasyon at Kontra-Repormasyon.

3
2
1

Bagay na aking natutuhan sa

naging dahilan ng
pagkakaroon ng
Repormasyon at KontraRepormasyon

1.

Kontribusyon ng mga tao na

aking nalaman sa
Repormasyon at KontraRepormasyon

1.

Mahalagang tanong sa paksa:

Paano nakatulong ang
Repormasyon at KontraRepormasyon sa paglakas ng
Europe?

Sagot:

2.
3.

2.

291

Pamprosesong tanong
1. Ano ang Repormasyon?
2. Bakit iniugat kay Martin Luther ang unang
yugto ng Repormasyon?
3. Paano lumaganap ang Repormasyon?
4. Ano ang naging sagot ng Simbahang Katoliko sa Repormasyon?
5. Ano-ano ang naging pamana ng Repormasyon?
6. Paano binago ng Repormasyon ang Europe?
7. Sa kasalukuyan, nakaapekto ba sa iyong paniniwala sa Diyos ang
pagkakaroon ng ibat ibang denominasyon ng relihiyon sa iyong
paligid? Bakit?
GAWAIN 12: Tayain Mo !
Suriin ang sumusunod na pahayag. Itanong mo sa iyong sarili kung ginagawa
mo o di-ginagawa ang mga gawaing nakatala. Itala mo rin ang iyong dahilan at
mungkahi sa mga gawaing ito.
Gawain

Ginagawa

Di-ginagawa

Dahilan/
Mungkahi

1. Pagbabasa ng
Bibliya
2. Pagdalo sa mga
gawain ng relihiyon
(e.g. pagsisimba)
3. Pagsasabuhay ng
mga aral ng
kinabibilangang
relihiyon
4. Pagrespeto sa
pananampalataya
ng iba
5. Pakikipagpalitan ng
ideya at aral sa
mga taong may
ibang relihiyon
GAWAIN 13: Think Pair-Share Chart
Panuto: Muli mong babalikan ang Think-Pair-Share Chart. Sa pagkakataong ito na
natutuhan mo na ang mahahalagang konsepto ng aralin ay sagutan mo na at ng
iyong kapareha ng pinal ang katanungan sa aralin sa pagsisimula nito. Tiyaking
mapag-uusapan ninyong kapareha ang magiging pinal na kasagutan at kung may
mga nais pang idagdag na bagong kaalaman na naunawaan ay gawin ito. Huwag

292

ding kalimutan na ilagay ang mga sanggunian at batayan ng iyong nabuong

kasagutan.
KATANUNGAN SA ARALIN

AKING KASAGUTAN
(Sagot ng mag-aaral)

Paano nakaapekto ang mga

pangyayari sa Europe sa naging
transpormasyon tungo sa
makabagong panahon ng mga bansa
at rehiyon sa daigdig sa pagbuo ng
pandaigdigang kamalayan?

AKING KAPAREHA
(Sagot ng Kapareha)

PINAGSAMANG IDEYA
(Sagot ng magkapareha)

(Sa bahaging ito isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)

Mga Sanggunian/ Batayan

(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa)

Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan at

ibat ibang gawain ang mga konseptong dapat mong maunawaan tungkol sa
paglakas ng Europe. Balikan mo ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin
mo kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa naging sagot mo ngayon.
Ilan sa mga una mong konsepto ang natalakay at nabigyang linaw?
Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin pa
natin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain na nasa susunod
na bahagi ng araling ito.
PAGNILAYAN / UNAWAIN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin natin ang

iyong mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglakas ng
Europe at ang bahaging ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng
daigdig. Halika at iyong simulan.

Gawain 14. Pagnilayan Mo!

Panuto: Malaki ang bahaging ginampanan ng Simbahan at mga Bourgeoisie (mga
mangangalakal at propesyunal) sa naging paglakas ng Europe. Sila ay nagsilbing
saligan ng Europe para muling manumbalik ang kalakasan nito. Sa panahon natin
ngayon, ang ating bansa ay naharap sa ilang isyung panlipunan na kung saan ang
Simbahan, mga Mangangalakal maging ibang propesyunal at ang pamahalaan ay
293

nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga punto na inilahad ng

simbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya. Pagkatapos nito ay itala
mo ang iyong reaksyon sa paniniwala ng Simbahang Katoliko at ng pamahalaan.
Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga pamprosesong tanong.
PAGPAPLANO NG PAMILYA
As we all know, the
President is the
President not only of
Roman Catholics but
also of other faiths as
well. He has to be
above faith.
Responsible
parenthood is
something which I
believe is favorable to
all faiths, giit ni
Edwin Lacierda,
tagapagsalita ng
Pangulo.

Ang isyu sa paggamit ng

contraceptives ay isyung lantad na
lantad na. Kahit na gaano pa ang
pagtutol ng Simbahang Katoliko sa
paggamit ng kahit anong uri ng
contraceptives --- condom, IUD at
pills para mapigilan ang
pagbubuntis, ito ay matagal nang
ginagawa ng mga mag-asawa. Ang
totooy natuto na ang mga magasawa na dapat ay magkaroon ng
pagitan at may hangganan ang
panganganak. Marami nang mga
mag-asawa ang natuto na ang
dalawa o tatlong anak ay kaya
nilang pakainin at pag-aralin.

Ang gobyerno ang nagpapasan ng

problema na may kinalaman sa
pagdami ng populasyon at hindi
ang Simbahan. Kung
magpapatuloy ang walang kontrol
na panganganak, maraming ina
ang manganganib ang buhay.
Kapag sobra-sobra ang dami ng
tao, nakaamba ang kahirapan na
katulad nang nangyayari ngayon
sa bansa. Maraming walang
trabaho, maraming bata ang hindi
makapag-aral at maraming
nakakaranas ng gutom.

http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg

Nasasayang ang pondo ng

pamahalaan sa pagbili ng mga
contraceptives sa halip na
gamitin ito sa mas
mahalagang suliranin ng
bansa.

"Life
begins
at
fertilization,
anything
that
prevents
the
fertilized ovum to be
implanted in the uterus
may be considered as
abortive and therefore, if
prescribed, may violate
our solemn oath as
physicians to save and
protect
human
life
particularly the unborn."
Dr. Oscar Tinio
PMA President

Ang RH Law ay nakasisira sa

moralidad ng mga
mamamayan. Ang
contraception ay nakasasama
dahil nawawalan ng disiplina
ang mga tao at tumatakas sa
mga responsibilidad. Ang sex
education ay nakasasama
dahil magdudulot ito ng
pagkasira sa murang pag-iisip
ng mga batang nag-aaral.

Ang paggamit ng Contraceptives

ay masama sapagkat taliwas ito sa
natural na pamamaraan ng
pagkakaroon ng buhay. Natural
family planning dapat ika nga at
hindi mga contraceptives.

http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_c
athedral.jpg

294

Pamprosesong tanong
1. Sakaling dumating ka na sa panahong ikaw ay magpapamilya, kaninong
paniniwala ang iyong susundin; ang simbahang Katoliko o ang sa
pamahalaan? Bakit?
2. Lumalabag bas a moralidad ang paninindigan ng pamahalaan na dapat
gumamit ng contraceptives sa pagpplano ng ng pamilya? Ipaliwanag ang
sagot.
3. Sang-ayon ka bang pondo ng pamahalaan ang dapat gamitin sa pagbili ng
contraceptives? Bakit?
4. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong batas kaugnay ng pagpaplano ng
pamilya: ang Republic Act 10354 (The Responsible Parenthood and
Reproductive Health Act of 2012). Sa iyong palagaya, makatutulong ba ito
upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon? Ipaliwanag.
5. Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo upang mabawasan ang mabilis na
paglaki ng populasyon at ang di-mabuting epekto nito?
GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo!
Gamit ang iyong mga natutuhang kaalaman sa aralin, lumikha ng isang
poster o editorial cartoon. Gawin ito nang pangkatan. Sundin ang PDRS (Plan, Do,
Review at Share) technique. Ang lilikhaing poster o editorial Cartoon ay maglalaman
ng mga pamana sa kabihasnan ng Bourgeoisie, Merkantilismo, National Monarchy,
Simbahang Katoliko, Renaissance, at Repormasyon. Maaari mo itong gawin sa
isang cartolina o illustration board. Maging malikhain sa magiging laman ng inyong
gagawin at sikaping lahat ng kasapi ng pangkat ay may bahagi sa gawain. Lagyan
din ng paliwanag at pasasalamat sa naging ambag sa daigdig ng mga nasabing salik
sa paglakas ng Europe. Ibahagi ito sa klase pagkatapos.
Mamarkahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria. Sagutin rin ang
mga pamprosesong tanong para sa mas malalim na pag-unawa sa aralin.
CRITERIA

IMPORMATIBO/
PRAKTIKALIDAD

MALIKHAIN

NAPAKAGALING
3

MAGALING
2

MAY
KAKULANGAN
1

Ang nabuong poster o

editorial cartoon ay
nakapagbibigay
ng
kumpleto, wasto at
napakahalagang
impormasyon tungkol
sa paglakas ng Europe.
Ang pagkakadisenyo
ng poster o editorial
cartoon tungkol sa
paglakas ng Europe.

Ang nabuong poster o

editorial cartoon ay
nakapagbibigay
ng
wastong
impormasyon tungkol
sa
paglakas
ng
Europe.
Ang pagkakadisenyo
ng poster o editorial
cartoon tungkol sa
paglakas ng Europe.

Ang nabuong poster o

editorial cartoon ay
kulang sa sapat na
impormasyon tungkol
sa
paglakas
ng
Europe.

MARKA

May kakulangan ang

elemento
ng
pagdisenyo ng poster
o editorial cartoon
tungkol sa paglakas
ng Europe.

295

KATOTOHANAN

Ang poster o editorial

cartoon ay nagpapakita
ng
makatotohanang
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
may bisa/dating sa
madla.

Ang poster o editorial

cartoon
ay
nagpapakita
ng
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
may dating sa madla.

Ang poster o editorial

cartoon
ay
nagpapakita ng iilang
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
walang dating sa
madla.

Pamprosesong tanong
1. Ano ang iyong napuna sa nabuong mga poster/ editorial cartoon?
2. Paano nakatulong sa iyong pang-araw-araw na buhay ang mga
pamanang iniwan ng mga pangyayaring kaugnay ng paglakas ng
Europe?
3. Paano ipinakita sa poster/editorial cartoon ang naitulong ng mga
pamanang iniwan ng paglakas ng Europe sa transpormasyon ng
ating daigdig sa kasalukuyan?
GAWAIN 16: Salamin Ng Aking Sarili!
Ano ang naramdaman mo habang ikaw inaalam ang mahahalagang
impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe? Alin sa mga paksa ng aralin ang mas
nakapukaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na nais mo pang
tuklasin nang mas malawak? Sa proseso ng paunlarin at pag-unawa ng aralin, ano
ang mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang mag-aaral, at ano ang iyong mga
susunod na hakbang upang mas maging produktibo at makabuluhan ang iyong pagaaral?
Isulat mo sa reflection journal ang lahat ng iyong mga iniisip at saloobin
upang maging gabay sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at pagganap sa mga
gawaing iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong pamantayan tungo sa
pagpapaunlad ng iyong sarili.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
______
Binigyang-diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe. Nakasentro ang pagtalakay sa mga salik na nagbunsod
nito, ang pagsilang at kontribusyon ng Renaissance, ang Repormasyon maging
ang naging tugon ng Simbahang Katoliko, ang Kontra-repormasyon.
Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil
makakatulong ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig.
Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa
kasalukuyang panahon.

296

ARALIN 2: PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

Itinuturing ang Europe bilang maunlad na kontinente ng daigdig. Matatagpuan
dito ang mga sikat na lungsod tulad ng Rome sa Italy, Paris sa France, at London sa
Great Britain. Ang mga lungsod na ito ay kakikitaan ng malalaking gusali,
magagandang pasyalan at maging ang nangungunang train system sa buong
daigdig. Kontribusyon ng malawak na pag-unlad ng Europe ang lahat ng ito..

ALAMIN
Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe,
Renaissace at Repormasyon, bibigyang-diin naman sa araling ito ang naging
paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Nais mo bang malaman kung paano ito
nangyari? Gayundin kung paano nakatulong ang paglawak ng kapangyarihan ng
Europe sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang
kamalayan? Marahil ay handa ka na para sa mga gawain sa araling ito. Simulan
mo na...

GAWAIN 1: Sasama Ka Ba!

Panuto: Suriin ang kasunod na sitwasyon. Pagkatapos ay isulat mo sa wheel callout
ang iyong sagot sa tanong.
Panahon: 1430
Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe
at nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong
mayroon sa kabilang dako ng karagatan. ikaw ay naatasan na sumama sa
isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig
hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding
mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda,may
kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa
paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.

297

Ang malalaking alon

ay maaring sumira at
magpalubog ng barko

Ang barko ay maaaring maglaman

ng ginto, mamahaling hiyas, at
mahahalagang bagay na nagmula sa
kabilang bahagi ng karagatan.

Pamprosesong tanong
1. Ano ang pabuyang possible mong matanggap kung sasama ka sa
paglalayag?
2. Ano-anong panganib ang naghihintay sa iyo sakaling sumama ka sa
paglalayag?
3. Paano kaya nabago ng paglalayag at pagtuklas ng bagong lupain ang
pamumuhay at lipunan ng Europe?
GAWAIN 2: Suriin Mo!

Panuto: Suriin ang kasunod na mga larawang kaugnay ng pang-araw-araw mong

buhay. Isulat ang naiisip mong naitutulong sa iyo ng bawat isa.

298

NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang nakita mo sa larawan?
2. Gaano kahalaga sa iyo ang mensahe ng bawat larawan? Bakit?
3. Paano nakatutulong sa iyo ang mga nakalarawan?
4. Mabubuhay ka kaya sa kasalukuyan kung wala ang mga nasa
larawan? Ipaliwanag.
GAWAIN 3: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad
Matapos mong matukoy at mabuo ang mga konsepto tungkol sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe, marahil ay nanabik ka nang malaman ang mga
pangyayaring nagbigay-daan sa pangyayaring ito. Subalit bago tayo magpatuloy sa
pagpapalawak ng kaalaman ay sagutan muna natin ang kasunod na gawain.
Panuto: Sagutan ang unang kahong Ang Aking Alam at ang ikalawang kahong
Nais malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga Natutuhan at
Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo pagkatapos ng aralin.

299

PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

AKING ALAM

NAIS MALAMAN

MGA
NATUTUHAN

HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYAN

BINABATI KITA!

Matapos matimbang at masuri ang iyong kaalaman tungkol sa mga

konsepto ng paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil nais mo pang
malaman ang mahahalagang impormasyon tungkol ditto. Ang mga katanungang
nabuo sa iyong isipan ay masasagot na sa susunod na bahagi ng araling ito sa
pamamagitan ng ibat ibang gawain. Suriin mo rin kung ang dating kaalaman ay
tutugma sa bagong kaalaman na matutuklasan mo at matututuhan.

PAUNLARIN
Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang
mahahalagang kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe; ang
Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, maging ang ibat ibang
Rebolusyong naganap, ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at
Rebolusyong Industriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi
upang masagot ito patgkaapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.

GAWAIN 4: Maglayag Ka!

Panuto: Halinat balikan natin ang ginawang paglalayag at pananakop ng mga
Kanluranin sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Basahin mo at unawain
ang teksto tungkol dito.
300

UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN

Nagsimula noong ika-15 siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon o

paghahanap ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Ang
eksplorasyon ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isang
makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay ang
itinuturing na motibo para sa kolonyalismong dulot ng eksplorasyon: (1)
paghahanap ng kayamanan; (2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo; (3)
paghahangad ng katanyagan at karangalan.
Ang ika-15 hanggang ika-17 siglo ang unang yugto ng Imperyalismong
Kanluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-impluwensiya, o
pagkontrol ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Maaari
itong tuwiran o di-tuwirang pananakop.
Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo sa
malalawak na karagatan noong ika-15 siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad
ng pagiging mausisa na dulot ng Renaissance, pagsuporta ng mga monarkiya sa
mga manlalakbay, at pagkatuklas at pagpapaunlad sa mga instrumentong
pangnabigasyon at sasakyang pandagat. Sa kanilang paglalakbay, maraming
pagsubok ang kanilang kinaharap. Gayunpaman, ang nasabing eksplorasyon ay
nagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig.
Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang ang
mga karagatan ay maging daan tungo sa pagpapalawak ng mga imperyong
Europeo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 241

MGA MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON

Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagamat
ang kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa
mga tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw ang
kanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilang
mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na The Travels of Marco Polo (circa
1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay
ng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala,
itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay sa
Asya at Africa. Nakadagdag ang mga tala nina Marco Polo at Ibn Battuta sa
hangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sa
kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sa
panahong ito ay kontrolado ng mga Musim.
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 241

301

Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na

ito nang matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng
dalawang instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay
ng tamang direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang
astrolabe upang sukatin ang taas ng bituin.
Dalawang bansa sa Europe ang nagpasimula ng paglalayag at
pagtuklas ng mga bagong lupain - ang Portugal at Spain. Nanguna ang
Portugal sa mga bansang Europeo dahil kay Prinsipe Henry the Navigator na
naging inspirasyon ng mga manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang naganyaya sa mga dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ng
paglalayag sa mga tao. Sukdulan ang kaniyang pangarap, ang makatuklas ng
mga bagong lupain para sa karangalan ng Diyos at ng Portugal.
Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng mga Europeo
noong ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan naitatag ang unang
pinakamalaking imperyo ng mga Europeo. Ang mga imperyong ito ang
nagpasimula ng mga dakilang pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mga
Espaol, nagsimula ito noong 1469 nang magpakasal si Isabella kay Ferdinand
ng Aragon. Sila ang sumuporta sa pagpapanatili ng kapangyarihan ng mga
dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang paghahari rin nasupil ang mga Muslim
sa Granada at nagwakas ang Reconquista.
Sa ika-17 siglo, naitatag ang mga bagong imperyo sa hilagang Europe,
Great Britain, France at Netherlands. Ang mga ito ang nagbigay-lakas sa mga
Europeo upang palakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga
produktong galing sa Silangan.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 180 181

Batay sa binasang teksto, anoano ang motibo at salik sa

eksplorasyon?

MOTIBO AT SALIK
SA EKSPLORASYON

_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

302

Ang Paghahanap ng Spices

Mula noong ika-13 siglo ay
naging depende na ang Europe sa
spices na matatagpuan sa Asya lalong
lalo na sa India Ang ilan sa mga spices
na may malaking demand para sa mga
Europeo ay ang paminta, cinnamon, at
nutmeg.
Ang kalakalan ng spices sa
Europe at Asya ay kontrolado ng mga
Muslim at ng mga taga-Venice, Italy.
Ang mga mangangalakal na Tsino at
Indian ay nagbibili ng spices sa mga
mangangalakal na Arabe na siyang
nagdadala ng mga panindang ito sa
mga mangangalakal na taga-Venice.
Malaking kita ang inaakyat ng ganitong
uri ng kalakalan sa mga mangangalakal
na Arabe at Venetian. Dahil sa
pagmomonopolyo sa kalakalang ito ay
naghangad
ang
mga
Europeong
mangangalakal na direktong magkaroon
ng kalakalan sa Asya sa mga spices na
kailangan nila. Ang panlupang kalakalan
ay di na garantisadong protektado dahil
sa mga pananambang na ginagawa ng
mga Mongol kaya mas minabuti ng mga
Europeo na gamitin ang katubigan.
Hindi lamang ang kita sa
kalakalan ang naglunsad sa kanilang
mga
eksplorasyon
kundi
ang
pagkokonberto rin ng mga katutubo sa
relihiyong Katolisismo. Napag-alaman
nila na ang relihiyong Islam ay patuloy
na lumalaganap sa Asya kaya kailangan
na itoy hadlangan. Ang eksplorasyon ay
bunga ng mga malikhaing kaisipan na
naikintal ng Renaissance sa mga
Europeo na lumabas sa kanilang mga
lugar at tumuklas ng iba pang mga
lugar. Ang mga eksplorasyon na ito ay
nagbigay wakas din sa isolasyon ng
Europe at naging preparasyon sa
paghahangad ng ibang lupain para
maging bahagi ng kanilang mga
teritoryo.

Ang spices ay ginagamit nila

bilang pampalasa sa kanilang mga
pagkain at upang mapreserba ang
mga karne. Ginagamit din nila ito
para sa kanilang mga pabango,
kosmetiks at medisina.

Ang mapa ng ruta ng ibat ibang

eksplorasyon ng mga
Europeo mula sa ika-14 na siglo
Bakit ibig ng mga Europeo ang
mga spices?
Maliban sa mga spices, mayroon
pa bang ibang nakukuha ang
mga Europeo sa kanilang
eksplorasyon?

Halaw mula sa : Ease Modyul 14

303

Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad

Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes sa
panggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto. Sa
pagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga mandaragat na
Portuges hanggang sa Kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin ang rutang katubigan
patungo sa Asya.
Noong Agosto 1488 natagpuan ni Bartholomeu Dias ang pinakatimog na bahagi ng
Africa na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Dias ay
nagpakilala na maaaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikot sa
Africa.
Samantalang noong 1497 ay apat (4) na sasakyang pandagat ang naglakbay na
pinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabing
ekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa Africa
upang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India. Dito
natagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mahuhusay na
seda, porselana at panlasa na pangunahing kailangan ng mga Portuges sa kanilang bansa.
Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng direktang
pakikipagkalakalan sa kanila ngunit di siya gaanong nagtagumpay dito. Sa bansang
Portugal ay kinilala siyang isang bayani at dahil sa kaniya ay nalaman ng mga Portuges ang
yaman na mayroon sa Silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan

Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ng
Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng mga
kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan
sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni
Christopher Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni
Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang kaniyang adhikain ay
makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng Atlantiko. Ang
kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang
kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang
paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Ngunit naabot niya
ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng
mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na
Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila
ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang
Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng
Espanya ngunit sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at
binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang
kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya
mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America
ngunit di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit
para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang
Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo
ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala

304

ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre
na mga isla.
Halaw mula sa : Ease Mod

Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco Da

Gama

Si Prinsipe Henry, anak ng Haring

Juan
ng
Portugal,
ang
naging
pangunahing tagapagtaguyod ng mga
paglalayag sa pamamagitan ng pagaanyaya ng mga mandaragat, tagagawa
ng mapa, matematisyan at astrologo na
mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa
bansa. Siya ang naging patron ng mga
manlalakbay kaya ikinabit sa kaniyang
pangalan
ang
katawagang
Ang
Nabigador. Sa kaniyang mga itinaguyod
na paglalakbay ay nakarating ito sa
Azores, isla ng Madeira at sa mga isla ng
Cape Verde.

Bakit ang Portugal ang

nanguna sa paghahanap
ng spices at ginto?
Sino-sino ang mga
Portuguese na naglayag
at ano-ano ang lugar na
kanilang narating?

Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan

Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna
Isabella I ng Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay
maghangad din ng mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na
lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala nila ng
mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher
Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya
ni Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang
kaniyang adhikain ay makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng
Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang
kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang
paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Ngunit naabot niya
ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng
mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na
Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila
ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang

305

Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng

Espanya ngunit sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at
binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang
kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya
mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America
ngunit di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit
para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang
Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo
ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala
ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre
na mga isla.

Columbus
Amerigo Vespucci
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Bakit hinangad ng Spain ang

yaman sa Silangan?
Paghahati ng Mundo

Si
Pope
Alexander VI ang
naglabas ng papal
bull na naghahati sa
lupaing
maaaring
tuklasin ng Portugal
at Spain.

Dahil sa lumalalang paligsahan ng

pagpapadala ng mga ekspedisyon ng
Portugal at Spain ay humingi sila ng tulong
sa Papa sa Rome upang mamagitan sa
kanilang mga paglalabanan. Noong 1493
ay gumuhit ng line of demarcation ang
Papa, isang di nakikitang linya mula sa
gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola
hanggang
sa
Timugang
Pola.
Ipinaliliwanag nito na lahat ng mga
matatagpuang kalupaan at katubigan sa
Kanlurang bahagi ng linya ay para sa
Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay
para naman sa Portugal.

306

Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang

pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta
sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa
kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang
line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong
panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng
mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Bakit hinati ni Pope Alexander

VI ang mundo sa Portugal at
Spain?

Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang

pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta
sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa
kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang
line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong
panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng
mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Isinilang si Ferdinand Magellan

noong 1480 sa Sabrosa, Portugal kina
Rui de Magalhaes, ang kanyang ama
at Alda de Mesquita, ang kanyang ina.
Ang ruta ng paglalakbay ni Magellan ng marating
ang Pilipinas

307

Ang mga Dutch

Sa pagpasok ng ika-17 siglo,
napalitan ng mga Dutch ang mga
Portuguese bilang pangunahing bansang
kolonyal sa Asya. Inagaw nila ang
Moluccas mula sa Portugal at nagtatag
ng bagong sistemang plantasyon kung
saan ang mga lupain ay pinatamnan ng
mga tanim na mabili sa pamilihan. Ang
naging epekto nito ay sapilitang paggawa
na naging patakaran din ng mga Espaol
sa Pilipinas.
Nagkaroon din ng mga kolonya
ang mga Dutch sa North America.
Pinangunahan ito ng English na
manlalayag na si Henry Hudson na
naglakbay para sa mga mangangalakal
na Dutch. Napasok niya ang New York
Bay noong 1609 at pinangalanan itong
New Netherland. Noong 1624, isang
trade outpost o himpilang pangkalakalan
ang itinatag sa rehiyon na pinangalanang
New Amsterdam. Ito ngayon ay kilala
bilang New York City.
Kung ihahambing sa pananakop
ng mga Dutch sa America, mas nagtagal
ang kanilang kapangyarihan sa Asya
dahil sa pagkakatatag ng Dutch East
India
Company
o
Vereenigde
Oostindische Compagnie (VOC) noong
1602. Ang mga daungan nito ang
nagbigay ng proteksiyon sa monopolyo
ng mga Dutch sa paminta at iba pang
rekado.

Ano ang mahalagang nbunga ng

paglalayag ni Magellan?

Paano narating ni Magellan ang

Pilipinas?
Si Henry
Hudson, sa
kaniya
ipinangalan ang
Ilog ng Hudson
sa Manhattan,
USA.
Nagtatag din ng pamayanan sa Africa
ang mga Dutch sa pamamagitan ng
mga
Boers;
mga
magsasakang
nanirahan sa may Cape of Good Hope.
Ngunit nang ika-17 siglo, humina ang
kapangyarihang pangkomersiyo ng mga
Dutch at itoy pinalitan ng Inglatera
bilang pinakamalakas na imperyong
pangkatubigan ng Europe.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Paano pinalitan ng mga Dutch ang

mga
Portuguese
bilang
pangunahing bansang kolonyal sa
Asya?

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina

Teofista L. Vivar etal pp.244-245

308

Kahalagahan ng mga Paglalayag

at Pagtuklas ng mga Lupain
Nagbunga ng pagbabago ng
mga ruta sa kalakalan ang pagtuklas at
paglalayag noong ika-15 at ika-16 na
siglo. Nawala sa dating kinalalagyan
ang Italy sa kalakalan na kaniyang
pinamunuan sa Medieval Period.
Naging sentro ng kalakalan ang mga
pantalan sa baybay-dagat ng Atlantic
mula sa Spain, Portugal, France,
Flanders, Netherlands at England. Sa
pagkakatuklas ng mga lupain, higit na
dumagsa ang mga kalakal at spices na
nagmula sa Asia. Sa North America,
kape, ginto at pilak; sa South America,
asukal at molasses; at sa Kanlurang
Indies, indigo.
Ang mga produktong ito ang
nagpalawak sa paglaganap ng mga
salaping ginto at pilak na galing sa
Mexico, Peru at Chile. Ito ang
nagpasimula ng pagtatatag ng mga
bangko. Sa dami ng mga salapi ng
mga mangangalakal, kinailangan nilang
may paglagyan ng kanilang salaping
barya. Kaya ang salaping papel ang
kanilang ginamit at ipinakilala sa mga
mangangalakal. Ang salapi ring ito ang
nagbigay-daan sa pagtatatag ng
kapitalismo, ang sistema kung saan
mamumuhunan ng kaniyang salapi ang
isang tao upang magkaroon ng tubo o
interes.
Sa Medieval Period, hindi alam
ng mga tao ang pag-iipon ng salapi.
Nasisiyahan na sila kung sapat ang
kanilang
kita
sa
kanilang
pangangailangan. Ngunit sa pag-unlad
ng kalakalan, dumami ang kanilang
salaping naipon. Hindi nila ito itinago.
Bagkus, ginamit nilang puhunan para
higit na lumago ang kanilang salapi.

Paano nakatulong sa paglawak ng

kapangyarihan ng Europe ang
paglalayag at pagtuklas ng mga
lupain?
Epekto ng Unang Yugto ng
Kolonisasyon
Maraming mahahalagang epekto
ang unang yugto ng kolonisasyon.
1. Ang mga eksplorasyon na
pinangunahan ng mga Espaol at
Portuguese ang nagbigay-daan sa
malawakang pagkakatuklas sa mga
lupaing hindi pa nagagalugad at mga
sibilisasyong hindi pa natutuklasan. Ito rin
ang nagpalakas ng ugnayan ng Silangan
at Kanluran.
2. Nakapukaw rin ng interes sa
mga bagong pamamaraan at teknolohiya
sa heograpiya at paglalayag ang mga
eksplorasyon.
3. Sumigla ang paglaganap ng
sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahil
sa kolonisasyon.
4. Nagdulot ng maraming suliranin
ang kolonisasyon sa mga bansang sakop
tulad ng pagkawala ng kasarinlan,
paninikil
ng
mananakop
at
pagsasamantala sa likas na yaman ng
mga bansang ito.
5. Nagkaroon ng pagbabago sa
ecosystem sa daigdig na nagresulta sa
pagpapalitan ng hayop halaman, sakit sa
pagitan ng Old World at New World.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L. Vivar etal pp. 185 - 186

Mabuti ba o masama ang naging

epekto ng unang yugto ng
kolonisasyon at imperyalismo?
Patunayan.
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
309

GAWAIN 5: Talahanayan Ng Manlalayag

Panuto: Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng hinihinging mga
impormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon.

MGA NANGUNA SA EKSPLORASYON

PERSONALIDAD

Halimbawa:
Vasco Da Gama

BANSANG
PINAGMULAN

Portugal

TAON

1498

LUGAR NA
NARATING/
KONTRIBUSYON

India

Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang personalidad na nanguna sa paglalayag? Saang
bansa sila nagmula? Anong lugar ang kanilang nakarating?
2. Bakit mahalaga ang pagkakatuklas nila sa mga bagong lupain?
3. Ano-anong katangian ang ipinamalas ng mga manlalayag na
nanguna sa paggalugad sa daigdig?
4. Paano nakatulong ang mga manlalayag na ito sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe?
5. Kung ikaw ang naatasang maglakbay sa isang lugar na wala pang
nakararating, papayag ka ba? Bakit?

GAWAIN 6: Pin The Flag

Alam mo na ba kung ano-ano ang mga bansang nanguna sa eksplorasyon?
Muling alamin ang mga bansang ito at ang mga lugar na kanilang nasakop.
Panuto: Sa tulong ng mapa sa ibaba, tukuyin ang mga bansang Kanluranin na
nanguna sa eksplorasyon sa pamamagitan ng paglalagay ng watawat nito.
Gayundin, tapatan ng watawat ng Kanluranin ang mga lugar na kanilang narating at
nasakop.

310

Pinagkunan: http://geology.com/world/world-map.gif

Portuguese

Espaol

French

Dutch

English

Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat ang
kanilang pangalan sa talahanayan.
BANSANG KANLURANIN
1.
2.
3.
4.
5.

BANSANG NASAKOP

Pamprosesong tanong
1. Ano-anong bansa ang nanguna sa Unang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-anong bansa ang kanilang
nasakop?
2. Bakit nanakop ang mga bansang Kanluranin?
3. Ano ang naidulot sa Europe ng pagkakaroon ng mga kolonyang
bansa?
4. Paano nabago ang buhay ng mga mamamayang nasakop ng mga
Kanluranin?
5. Sa kasalukuyang panahon, katanggap-tanggap bang manakop pa
rin ang mga makapangyarihang bansa? Bakit?
6. Sakaling may bansang makapangyarihan na nagnais sumakop sa
iyong bansa, ano ang iyong gagawin?
311

GAWAIN 7: Mabuti O Masama ?

Matapos ang pagtalakay sa mga pangyayari sa unang yugto ng Imperyalismo
at Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo mahahalagang
konseptong tinalakay. Lagyan ng tsek ang kolum na iyong sagot.
EPEKTO NG UNANG
YUGTO NG
IMPERYALISMO AT
KOLONISASYON

NAKABUTI

NAKASAMA

DAHILAN

1. Paglakas ng ugnayan ng
Silangan at Kanluran.
2. Paglaganap ng
sibilisasyong Kanluranin sa
Silangan.
3. Pagbabago ng
ecosystem ng daigdig
bunga ng pagpapalitan ng
hayop, halaman at sakit.
4. Paglinang ng mga
Kanluranin sa likas na
yaman ng mga bansang
nasakop.
5. Interes sa mga bagong
pamaraan at teknolohiya
sa heograpiya at
paglalayag.

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang mabubuting epekto ng Unang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-ano ang masasamang epekto?
2. Sino ang higit na nakinabang sa Unang yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon: ang mga Kanluranin ba o ang mga sinakop na bansa?
Bakit?
3. Pabor ka ba na muling mapasailalim sa mga mananakop ang ating
bansa? Bakit?
Ngayon ay alam mo na ang mahahalagang pangyayari at
epekto ng Unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.
Ang mga bagong kaalaman at teknolohiya na nadala at
ipinakilala ng eksplorasyon, maging ng Renaissance at
Repormasyon ay nagbunsod upang pagtuunan ng mga tao
ang edukasyon at agham. Tatalakayin sa bahaging ito ng
aralin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at
Rebolusyong Industriyal.
312

GAWAIN 8: Ikaw At Ako. Lahat Tayo!

Panuto: Alamin ang pangyayaring kaugnay ng Rebolusyong Siyentipiko,
Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. Basahin at unawain ang sumusunod na
teksto. Pagkatapos ay humanda sa pangkatang gawain
Ang Rebolusyong Siyentipiko
Hindi naimbento ang agham sa panahon lamang ng Rebolusyong Siyentipiko.
Sa halip, malaon na itong ginagamit ng mga Greek bilang scientia na
nangangahulugang kaalaman. Subalit wala pang konsepto ng agham bilang isang
disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista.
Noong ika-15 siglo, ang pag-unawa ng mga Europeo tungkol sa mundo at
sansinukob ay batay sa aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing
napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong sa tradisyunal na kahiwagaan ng
sansinukob.
Ang ika-16 at ika-17 siglo ang hudyat sa pagpasok ng Rebolusyong Siyentipiko.
Ito ang simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga
ng kanilang pagmamasid sa sansinukob.
Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong
pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng
Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa
mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng bagong
siyensiya. Naging tulong ang panahon ng katuwiran (age of reason) upang
magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong
paglalarawan at redepinisyon ng lipunan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p. 189

Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay nagpasimula ng kaniyang

propesyong siyentipiko sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong
1492. Kaalinsabay nito ang panahon ng pagkakatuklas ni Christopher
Columbus sa Amerika. Sa panahong ito ay nagpasimula na si
Copernicus ng mga pagtatanong tungkol sa pangunahing paniniwala at
tradisyon ng mga tao. Batay sa kaniyang mga ginawang pananaliksik nalaman niya na ang
mga ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol sa
Sansinukuban ay may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang mundo ay bilog taliwas
sa naunang paniniwala na ito ay patag at kapag narating ng isang manlalakbay ang dulo nito
ay posible siyang mahulog. Isa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa pag-ikot ng mundo sa
sarili nitong aksis habang itoy umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na ang araw ang nasa
sentro ng Sansinukuban na taliwas sa itinuturo ng Simbahan na ang mundo ang sentro ng
Sansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala sa katawagang Teoryang Heliocentric.

313

Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad

inilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mga
puna

mula

sa

Simbahan

at

nangangahulugan

ng

persekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa

pamamagitan ng Inquisition.

Ano ang ibig sabihin ng teoryang heliocentric?

Ang Teoryang Heliocentric
Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe)

Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, natural scientist

at mahusay na matematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa
pamamagitan ng matematika tungkol sa posibleng pag-ikot sa
isang paribilog ng mga planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna
ng kalawakan. Ito y tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya na
ang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw
ngunit mabilis ang kanilang paggalaw kung papalapit sa araw at
mabagal kung itoy palayo.
Nagkaroon ng mga pagtatanong si Kepler sa mga pinuno sa academics at Simbahan ng
panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha at
pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siyay kabilang sa Kilusang
nagprotesta tungkol sa Simbahan sa panahong iyon. Ngunit ang kaniyang kontemporaryo
na si Galileo Galilei na isang Italyano at Katoliko ay nagkaroon ng
malaking oposisyon sa Simbahan
Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kaniyang imbensiyong
nteleskopyo at naging dahilan ng kaniyang pagdidiskubre sa
kalawakan. Ang kaniyang pagtanggap sa teoryang itinuro ni
Copernicus ay ginamit na dahilan upang siyay mapailalim sa isang
imbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan. Ang pagdidiing ito sa
kaniya ng Simbahan ay naging daan upang bawiin niya ang ibang
resulta ng kaniyang ginawang mga pag-aaral at di maging daan ng pagtitiwalag sa kaniya
ng Simbahan. Matapos ang retraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa mga siyentipikong
pagtuklas na naging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13

Paano ipinaglaban nina Kepler at Galileo ang

kanilang paniniwala?
__________________________________________
__________________________________________
Paano binago ng bagong kaisipan nina Kepler at
Galileo ang pagtingin ng mga tao sa daigdig?
__________________________________________
__________________________________________

314

Ang Panahon ng Enlightenment

Isa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa ibat ibang
aspeto ng buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan upang mapaunlad
ang buhay ng tao sa larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging sa
edukasyon. Tinawag itong Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment). Nagsimula ito sa
batayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.
Bagamat ang Enlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa Europe
noong ika-18 siglo, maaari ring sabihing ito ay isang kilusang intelektuwal. Ang
Enlightenment ay binubuo ng mga iskolar na nagtangkang iahon ang mga Europeo mula sa
mahabang panahon ng kawalan ng katuwiran at pamamayani ng pamahiin at bulag na
paniniwala noong Middle Ages.
Ang ambag ng mga intelektuwal na ito ang nagsilbing pundasyon ng mga
modernong ideyang may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at maging sa
sining. Ang mga intelektuwal na ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ng mga
intelektuwal na humikayat sa paggamit ng katuwiran, kaalaman, at edukasyon sa pagsugpo
sa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang kapangyarihan ng relihiyon at tinuligsa ang
kawalan ng katarungan sa lipunan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo etal p. 254

Ang Makabagong Ideyang Pampolitika

Naging daan ang mga pagbabago sa siyensya upang mapag-iisipan ng mga
pilosopo at marurunong na kung ang mga sistematikong batas ay maaaring maging
kasagutan sa paglikha ng sansinukob (universe) at kapaligiran, maaari ring maging
gabay ang mga ito sa mga ugnayang political, pangkabuhayan at panlipunan.
Inaakala nilang maipaliliwanag ang mga bagay-bagay sa tulong ng analitikong
pangangatwiran. Tunay na malaki ang impluwensya ng siyentipikong pag-iisip sa
teoryang pampulitika
Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes tukol sa Pamahalaan
Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang
isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang
pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang
pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito ay kailangan
ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga
pangyayari. Sa kaniyang pagpapalimbag ng isinulat niyang aklat na
Leviathan noong 1651 ay inilarawan niya ang isang lipunan na walang
pinuno at ang posibleng maging direksiyon nito tungo sa magulong lipunan.
Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isang
kasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kaniyang kalayaan at
maging masunurin sa puno ng pamahalaan. Dahil sa kasunduang ito, pangangalagaan at
poprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. Di na bibigyan pa ng karapatang
magrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatwiran ang pamamalakad.

Ano ang paliwanag ni Hobbes

tungkol sa pamahalaan?

Halaw mula sa: Ease Modyul 13

315

Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke

Isa pa sa kinilalang pilosopo sa England ay si John Locke
na may parehong paniniwala gaya ni Hobbes na kinakailangang
magkaroon ng kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng kanilang
pinuno. Ngunit naiiba siya sa paniniwala na ang tao sa kaniyang
natural na kalikasan ay may karapatang mangatuwiran, may
mataas na moral at mayroong mga natural na karapatan ukol sa
buhay, kalayaan at pag-aari.
Sinasabi niya na ang tao ay maaaring sumira sa kaniyang
kasunduan sa pinuno kung ang pamahalaan ay di na kayang
pangalagaan at ibigay ang kaniyang mga natural na karapatan. Binigyang-diin din niya na
kung ang tao ay gumamit ng pangangatuwiran ay makararating siya sa pagbubuo ng isang
pamahalaang mabisang makikipag-ugnayan at tutulong sa kaniya.
Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya noong 1689 sa pamamagitan ng lathalaing
Two Treatises of Government. Ang kaniyang sulatin ay naging popular at nakaimpluwensiya
sa kabuuan ng Europe at maging sa kolonya ng England, ang Kolonyang Amerikano. Ang
ideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano na lumaya sa pamumuno ng Great
Britain. Ang Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat ni Thomas Jefferson ay naging
mahalagang sulatin sa paglaya ng Amerika sa mga Ingles ay halaw sa mga ideya ni Locke
ukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng pamahalaan.
Isa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan ng politika ay ang Pranses na si Baron de
Montesquieu na naniniwala sa ideya ng paghahati ng kapangyarihan sa isang pamahalaan.
Hinati niya sa tatlong sangay ang pamahalaan: ang lehislatura na pangunahing gawain ay
ang pagbubuo ng mga batas; ang ehekutibo na nagpapatupad ng batas at ang hukuman na
tumatayong tagahatol. Si Voltaire o Francois Marie Arouet,sa tunay na buhay at isa ring
Pranses ay nagsulat ng ilang mga lathalain laban sa Simbahan at Korteng Royal ng France.
Ito ang naging dahilan ng kaniyang dalawang beses na pagkakabilanggo at nang lumaon
siya ay napatapon sa Inglatera. Pinagpatuloy niya ang pagsusulat dito at patuloy niyang
binigyan ng pagpapahalaga ang pilosopiya ni Francis Bacon at siyensiya ni Isaac Newton.

Ano ang pagkakaiba ng paniniwala ni John

Locke kay Thomas Hobbes?
Sa mga paniniwalang nabanggit, alin dito
ang higit mong pinaniniwalaan?

316

ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng

malaking pagbabago sa aspektong agrikultura at
industriya sa mga bansa sa Europe at sa United
States. Ang transpormasyon na ito ay nakilala sa
katawagang Rebolusyong Industriyal dahil pinalitan
nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng
mga bagong imbentong makinarya. Nagbigay ito
ng malaking produksiyon sa mga bansa,
karagdagang kita at pamilihan ng kanilang mga
yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa
mga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga
siyudad at namasukan sa mga industriya upang
kumita nang malaki.

Ano-ano ang
pagbabagong
naganap sa
pamumuhay ng
mga taga-Europe
dahil sa
Rebolusyong
Industriyal?

Paano binago ng
Rebolusyong Industriyal
ang agrikultura at
industriya sa Europe?

Ang Bagong Uri ng Rebolusyon

Ang tunog ng ingay ng mga tumatakbong
makinarya sa isang pabrika ay bahagi ng tinatawag na
Rebolusyong Industriyal. Ito ang panahon na kung saan
ang mga tao ay nagpasimula nang gumamit ng mga
makabagong kagamitan gaya ng makinarya sa kanilang
produksiyon. Nagkaroon ng malaking pagbabago sa
pamumuhay ng mga tao sa dahilang naging mabilis ang
kanilang produksiyon at itoy lumaki. Naging daan ito
upang silay magkaroon ng malaking kita at napaunlad
ang kanilang pamumuhay. Nagsimula ito noong 1760 na
kung kailan nagkaroon ng mga bagong imbensiyon sa
pansakahan ang nabuo at pinasimulan ang rebolusyon sa
agrikultura.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13

317

ANG PAGSISIMULA NG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

Ang Great Britain ang nagpasimula dahil sa pagkakaroon nito ng maraming uling at iron na
naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga makinarya at pabrika. Lumaganap ang
kaniyang pakikipagkalakalan at ito ay naging dahilan ng pagiging matatag ng kaniyang
kalakalan. Sinuportahang mabuti ng pamahalaan ang kalakalang ito sa pamamagitan ng
pagtatatag ng malakas na hukbong pandagat upang protektahan ang kanilang imperyo ng
kalakal.
Noong taong 1760 ay pinasimulan ang
pagbabago sa pagprodyus ng tela sa Great
Britain. Dati sa ilalim ng sistemang domestiko
(domestic
system)
ang
trabaho
sa
pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga
tahanan. Ang namumuhunang mangangalakal
ay hinahati-hati ang trabaho sa mga pamilya sa
kanilang lugar hanggang sa makabuo ng isang
tapos na produkto na kaniya namang pinagbibili
at pinatutubuan. Ngunit ang halaga ng tela ay
mahal dahil sa ganitong sistema nga ng
pagbubuo na matagal. Ang mayayaman lamang
ang may oportunidad na magkaroon ng
maraming damit at ang paggamit ng kurtina at
ilan pang gamit sa tahanan na gawa sa tela ay
itinuturing na luho lamang ng panahong iyon.

Dahil sa pag-iimbento ng maraming

makinarya
ay
naging
madali
ang
pagprodyus ng mga tela at mura na itong bilhin ng mga tao. Halimbawa ang makinang
spinning jenny ay nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya nang mabilis at sa
maraming sisidlan. Ang dating ginagawa ng walong manggagawa ay maaari nang gawin ng
isang manggagawa sa tulong ng nabanggit na makinarya.

Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli Whitney ang cotton
gin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto at iba pang mga
materyal sa bulak na dati ay halos ginagawa ng 50 manggagawa bago maimbento ang
cotton gin. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso at nakatulong ito sa malaking
produksiyon para sa paggawa ng tela sa United States.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13

Bakit
sa
Great
Britain
nagsimula ang Rebolusyong
Industriyal?
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________

318

Ease Modyul 13

Ang Paglago at Paglaki ng

Rebolusyong Industriyal
Ang pagkakaimbento sa steam
engine ay naging daan para maragdagan
ang suplay ng enerhiya na magpapatakbo
sa mga pabrika. Kaya mas marami pang
mga sumunod na imbensiyon na ginawa
ang tao na karaniwang gawa sa bakal
gaya ng mga makinarya sa bukid, baril,
sasakyang dumaraan sa mga riles.
Nakatulong ito sa mabilis na pagdadala
ng mga produkto sa ibat ibang lugar at
ugnayan
sa
pamamagitan
ng
makabagong telekomunikasyon.

Ang
Newcomen
steam
engine at Watt steam engine na
naimbento noong 1705 at 1760 na
nakatulong sa pag-pump ng tubig
na ginamit para makapagsuplay ng
tubig na magbibigay ng enerhiyang
hydoelectric na nagpatakbo ng mga
makinarya sa mga pabrika.
Ang Rebolusyong Industriyal
ay nakatulong din sa pagbibigay ng
maraming
oportunidad
sa
paghahanapbuhay sa mga tao.
Maraming nagkaroon ng malaking
puhunan
at
nagbago
sa
pamumuhay ng mga tao hanggang
mabuo ang panggitnang uri ng mga
tao sa lipunan.

Naging kilala ang pangalan nina

Alexander Graham Bell bilang imbentor
ng unang telepono at ni Thomas Alva
Edison na nagpakilala ng lakas ng
Halaw mula sa: Ease Modyul 13
elektrisidad upang nang lumaon ay
makatulong para ang isang buong
komunidad ay maliwanagan nito at
patakbuhin pa ang mga makabago nilang
kasangkapan. Si Samuel B. Morse naman
ay pinakilala ang telegrapo na nakatulong
para makapagpadala ng mga mensahe sa
mga kakilala, kaibigan at kamag-anakan
sa ibang lugar.
Ibigay ang naitulong ng sumusunod na
imbensyon.
1. Steam engine
2. Telepono
3. Telegrapo
4. Bombilya

319

EPEKTO NG INDUSTRIYALISMO
Nagpabago sa pamumuhay ng tao ang
industriyalismo. Dumagsa sa lungsod ang mga
taong taga-probinsya. Nagdulot ito ng
pagdami ng tao sa lungsod at naging squatter.
Sa kawalan ng hanapbuhay marami ang
naging palaboy. Maging ang mga bata ay
napilitang magtrabaho. Isa ito sa naging
napakabigat na suliraning panlipunan at pangekonomiya. Nagdulot din ito ng hidwaang
pampolitika. Gayundin ang pagkakaroon ng
tinatawag na gitnang uri ng lipunan o middle
class society. Nagbunga ito ng pagtatatag ng
mga unyon ng mga manggagawa hanggang
noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo.
Sa pag-unlad ng industriyalisasyon,
higit pang nagsikap ang mga Kanluranin sa
pananakop ng mga kolonya. Ito ay dahil sa
pangangailangan nila ng mga hilaw na
sangkap na maibibigay ng mga kolonya. Ito rin
ang mga nagsisilbing pamilihan ng kanilang
mga produkto.

Ano-ano ang naging epekto

ng Rebolusyong lndustriyal?
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________

Nakatutulong ba ang mga

imbensiyon ng Rebolusyong
Industriyal sa pang-arawaraw mong pamumuhay?
Patunayan
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________

Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista

L. Vivar etal p.189

Pangkatang Pag-uulat: Bumuo ng pangkat na makasasama mo sa gawaing ito at

magplano ng magiging sistema ng inyong paglalahad ng aralin. Maaari ring
magsaliksik ng mga karagdagang datos tungkol sa inyong paksa.
Pangkat 1: Rebolusyong Siyentipiko
Pangkat 2: Enlightenment
Pangkat 3: Rebolusyong Industriyal
320

Pagkatapos ng inyong presentasyon ay itala sa Data Chart ang

mahahalagang kaalaman para sa mas malinaw na daloy ng impormasyon sa paksa.
Magbigay ng reaksiyon tungkol sa naging presentasiyon ng kamag-aral.
DAHILAN

KAGANAPAN

EPEKTO/ KINALABASAN

Rebolusyong Siyentipiko

Enlightenment

Rebolusyong Industriyal

EPEKTO SA PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang dahilan ng Rebolusyong Siyentipiko,
Enlightenment, at Industriyal?
2. Sino-sino ang mga indibidwal na nanguna sa bawat panahon?
3. Ano-ano ang naging epekto ng bawat panahon sa paglawak
ng kapangyarihan ng Europe?
4. Bakit naganap ang Rebolusyong Industriyal sa Great Britain?
5. Bakit dapat pahalagahan ng mundo ang naiambag ng mga
Rebolusyong ito sa panahon natin ngayon?
6. Maaari pa kayang magkaroon ng mga ganitong rebolusyon ngayon?
Sa iyong pananaw, anong rebolusyon ang maaaring maganap
sa kasalukyan na may malaki ring maitutulong sa pang-araw-araw
mong pamumuhay?

GAWAIN 9: May Ginawa Ako! Ikaw Ba?

Panuto: Sa tulong ng mga kaalamang nakuha mo sa pag-uulat at sa mga tekstong
binasa sa aralin, punan ng mahahalagang impormasyon ang talahanayan na
maglalaman ng mga naging kontribusyon sa ibat ibang larangan ng mga
personalidad. Sundan ang halimbawa upang malinaw na maisagawa ito.

321

PERSONALIDAD

LARAWAN

Halimbawa:
Galileo Galilei

LARANGAN

Astronomiya

KONTRIBUSYON

Teleskopyo

Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang personalidad na inyong itinala?
2. Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa kanilang larangan?
3. Paano nakatulong ang kanilang kontribusyon sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe?
4. Sa kasalukuyang panahon, paano tayo natutulungan ng kanilang
mga kontribusyon?
5. Bilang isang mag-aaral, paano mo mabigyang-halaga ang
naging kontribusyon nila?
GAWAIN 10: MAGSURVEY TAYO!
Panuto: Susukat ang gawaing ito ay sa lalim iyong pagkaunawa sa aralin. Sagutan
ang survey form na naglalaman ng mahahalagang konseptong dapat mong
naunawaan sa aralin. Suriin din ang magiging resulta ng survey na ito. Hikayatin ang
mga mag-aaral na maging tapat sa pagsagot ng gawaing ito.
Eskala

3 - Lubos na Naunawaan
2 - Naunawaan
1 - Di - naunawaan

Pamantayan
1. Sa panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, naipaliwanag ang kaibahan ng
likas na agham at karunungang pangkulto.
2. Ang kabuluhan ng Rebolusyong Siyentipiko at Enlightenment ay makikita
sa paglalagay ng tao ng kaniyang kapalaran sa sariling mga kamay sa tulong
ng katuwiran.
3. Mahalagang ambag ni Sir Francis Bacon sa siyentipikong pag-aaral ang
inductive method.
4. Ipinakilala ni Nicolas Copernicus ang heliocentric view.
5. Nagsimula sa Great Britain ang Rebolusyong Industriyal.
6. Napagyaman ang mga kaisipan sa edukasyon noong panahon ng
Enlightenment.
7. Ang mabilis na paglaki ng populasyon ay isa sa mga epekto ng
Rebolusyong Industriyal.
8. Sa Panahon ng Enlightenment, isinulong ang pantay na karapatan ng

322

kalalakihan at kababaihan at ang karapatan ng kababaihang lumahok sa

pamahalaan.
9. Ipinakilala ni Thomas Hobbes ang ideya ang tao ay likas na makasarili
kaya palagi niyang katunggali ang kapwa tao.
10. Nakilala sa panahon ng Rebolusyong Industriyal ang dalawang uring
panlipunan - ang proletariat at bourgeoisie.

Pamprosesong tanong
1. Alin sa mga kaisipang binanggit sa survey ang hindi mo
naunawaan?
2. Ano ang iyong naramdaman habang ginagawa ang pagsagot sa
survey?
3. Paano nakatulong ang survey na ito sa iyong pag-unawa ng aralin?

GAWAIN 11: ICOLLAGE MO AKO!

Panuto: Maraming naiwang pamana ang mga naganap na Rebolusyon sa ating
kabihasnan ngayon. Upang maipakita ang pagbibigay-halaga lilikha kayo ng isang
collage na maglalaman ng mga naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na
Rebolusyon (Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal).
Gawin ito nang pangkatan. Bumuo ng limang pangkat na may parehong bilang.
Isaalang-alang ang mga miyembrong hindi mo pa nakasama sa bubuuing pangkat.
Maging malikhain sa inyong gawain. Tiyaking makikiisa ang bawat miyembro
ng pangkat. Pagkatapos magawa ang Collage ay ibahagi ito sa klase. Sagutin rin
ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa pag-unawa ng gawaing ito.
Markahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria.
CRITERIA

IMPORMA
TIBO/
PRAKTIKA
LIDAD

MALIKHAI
N

NAPAKAGALING
3

MAGALING
2

MAY
KAKULANGAN
1

Ang nabuong collage ay

nakapagbibigay ng
kumpleto, wasto at
napakahalagang
impormasyon tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga naganap
na rebolusyon.

Ang nabuong collage

ay nakapagbibigay ng
wastong
impormasyon tungkol
sa tungkol sa naging
kontribusyon o
pamana ng mga
naganap na
rebolusyon.
Ang pagkakadisenyo
ng collage tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga
naganap na
rebolusyon.

Ang nabuong collage

ay kulang sa sapat na
impormasyon tungkol
sa tungkol sa naging
kontribusyon o pamana
ng mga naganap na
rebolusyon.

Ang pagkakadisenyo ng
collage tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga naganap
na rebolusyon.

MARKA

May kakulangan ang

elemento ng
pagkakadisenyo ng
collage tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga
naganap na rebolusyon
at nagpapakita ng
limitadong antas ng
pagkamalikhain.

323

KATOTOH
ANAN

Ang collage ay
nagpapakita ng
makatotohanang
pangyayari tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga naganap
na rebolusyon.

Ang collage ay
nagpapakita ng
pangyayari tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana ng mga
naganap na
rebolusyon.

Ang collage ay
nagpapakita ng iilang
pangyayari lamang
tungkol sa naging
kontribusyon o pamana
ng mga naganap na
rebolusyon.

Pamprosesong tanong
1. Ano ang iyong masasabi sa nabuong collage?
2. Paano ipinakita sa collage ang naitulong ng mga pamanang iniwan
sa kabihasnan ng mga Rebolusyong naganap sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe?
3. Sa pang-araw-araw mong pamumuhay, paano nakatutulong sa iyo
ang mga pamanang ito?
Sa nakaraang paksa ay nilinaw sa iyo ang mga pangyayari at
kontribusyon ng Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong
Industriyal. Sa susunod na gawain ay pag-aaralan mo naman ang Ikalawang
yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.
GAWAIN 12: Hiwag Mo Akong Sakupin !
Panuto: Itinuturing ang ika-19 na siglo bilang panahon ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon. Gusto mong malaman ang mga dahilan ng kanilang
pananakop? Anong uri na ng pananakop mayroon sa panahong iyon? Gaano
kalawak ang imperyong Kanluranin? Sige, basahin at unawain mo na ang teksto
tungkol sa aralin.
IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN
Ang Pananakop sa Makabagong Panahon
Nagsimula ang pananakop ng mga Kanluraning bansa sa ibang lupain nang
pumalaot ang mga barkong Europeo. Isa-isang nanakop ng lupain ang Portugal, Spain,
Netherlands, France at Britain at nagtayo ng mga kolonya sa Asia at America. Ngunit
lahat ng mga imperyong ito ay bumagsak bago nagsimula ang ika-19 na siglo. Nawalan
ng kolonya sa North America ang Netherlands at France. Matagumpay na nakapagalsa laban sa pamahalaan ang 13 kolonya ng Britain sa America, ang Timog Canada at
ang pinakamagandang kolonya ng Spain at Portugal.
Nabuo ang mga makabagong imperyo noong ika-19 na siglo at sa unang
bahagi ng ika-20 siglo, samantalang nagaganap ang ikalawang Rebolusyong
Industriyal. Ang panahon mula noong 1871 hanggang sa nagsimula ang Unang
Digmaang Pandaigdig noong 1914 ay panahon nang mabilis na paglawak ng
pagkakanluranin o Westernization ng ibang lupain.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 211-213

324

Dahilan, Uri at Lawak ng Pananakop

Iba-iba ang dahilan ng pananakop. Ang ilan ay binibigyang katuwiran ang pananakop sa
paggamit ng manifest destiny at white mans burden. Ayon sa doktrinang manifest destiny may
karapatang ibigay ng Diyos ang United States na magpalawak at angkinin ang buong kontinente ng
Hilagang America. Paniniwala naman sa white mans burden na tungkulin ng mga Europeo at ng
kanilang mga inapo na panaigin ang kanilang maunlad na kabihasnan sa mga katutubo ng mga
kolonyang kanilang sinakop.
Ang dahilan ng iba ay upang sanayin ang sarili sa pamamahala at marami pang pagbabalat-kayo.
Iba-iba rin ang uri ng kolonyang itinatag batay sa katayuan ng mamamayan. May nagtayo ng kolonya,
protectorate, concession o sphere of influence. Sa mga mananakop, pinakamalawak ang imperyo ng
Britain.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 211-213

Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ng

ibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo.
Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saan
kontrolado ang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa.
Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ng
ibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo.
Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saan
kontrolado ang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa.
Ano-anong lugar sa Africa ang nasakop ng
mga Kanluranin?
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Ano-ano ang mga dahilan at uri ng

pananakop sa Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon?

325

Paggalugad at Pag-aagawan sa
Gitnang Africa

Ang Pag-aagawan sa Africa ng mga

Bansa ng Europe

Hindi gaanong kilala ng mga

Europeo
ang
Africa
sapagkat
mahirap marating ang kaloob-looban
nito. Hindi maaasahan ang mga ilog
dahil marami sa mga ito ang
malalakas ang agos at lubhang
mapanganib. Madilim ang gubat dito
at maraming hayop na naglipana.
Nagkaroon lamang ng kaalaman dito
nang
marating
ito
ng
isang
misyonerong
Ingles,
si
David
Livingstone.

Nahahati sa tatlong rehiyon ang

kontinente ng Africa - ang hilagang
bahagi na nakaharap sa Dagat
Mediterranean, ang pinakagitnang
bahagi ng tropiko o mainit na bahagi
at ang malamig na bahagi sa may
tiimog.

Noong 1854, ginalugad ni

Livingstone ang Ilog Zambesi. Siya
ang unang dayuhan na nakamasid sa
magandang talon ng Victoria na
ipinangalan sa reyna ng England.
Nakita rin niya ang lawa ng Nyasa at
Tanganyika. Dito siya namatay dahil
sa sakit.
Noong
panahon
ng
katanyagan ng pananakop, ang
paglaganap
ng
relihiyon,
ang
pambansang ambisyon at mga
pangkabuhayang pangangailangan
ang nagbunsod upang pag-agawan
ang gitnang Africa. Sa loob ng 30
taon, ang dating hindi kilalang mga
pook ay naangkin lahat ng mga
Kanluraning bansa. Nakuha ng
Belgium
noong
1885
ang
pinakamalaking bahagi ng Congo
basin sa pamumuno ng pinakatusong
mangangalakal ng Europe, si Haring
Leopoldo I. Pinaghatian ng France,
Britain, Germany, Portugal at Italy
ang ibang bahagi.

Makatuwiran ba ang ginawang

pangangalakal ng mga alipin? Bakit?

Madaling marating mula sa

Europe ang unang rehiyon sa
pamamagitan
ng
Dagat
Mediterranean.
Ngunit
matapos
bumagsak ang imperyo ng Rome,
nahiwalay ito sa Europe hindi lamang
sa pamahalaan kundi maging sa
relihiyon man. Islam ang naging
malaganap sa hilagang Africa at
naging mahigpit na kalaban ng
Kristiyanismo sa Europe. Yumaman
ang mga lungsod sa bahaging ito tulad
ng Tunis at Algiers dahil sa
pangungulimbat sa mga sasakyangdagat ng mga Europeo.
Sa simula, interesado lamang
ang mga Europeo sa kalakalan ng
alipin. Ngunit sagana sa likas na
yaman ang mga pook na ito tulad ng
mga taniman ng ubas, mga punong
citrus, butyl at pastulan ng hayop at
magagandang panirahan ng mga
Europeo. Pinaniniwalaang may mina
ng bakal ang bundok ng Atlas sa
Morocco.
Kahina-hinayang
na
palagpasin
ang
ganitong
mga
pagkakataon at kayamanan para sa
mga Europeo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp.
213 - 214

Bakit tinawag ng Great Britain ang India na

pinakamaningning na hiyas ng imperyo?

326

Imperyalismong Ingles sa Timog

Asia

Ang United States sa Paligsahan ng

mga Bansang Mananakop

Sa mga mananakop, hindi

natinag ang imperyo ng Great
Britain. Sa halip, lalo pang
lumawak ito. Bagaman lumaya ang
13 kolonya sa America sa
Rebolusyong
Amerikano,
nadagdagan naman ito sa ibang
dako. Ang British East India
Company ang naging lubhang
makapangyarihan sa pamahalaan
at dinala ang mga kaisipan,
kaugalian,
edukasyon
at
teknolohiya sa bansa. Hindi
naglaon, inilipat ang kontrol ng
kompanya sa pamahalaan ng
imperyo noong huling bahagi ng
1800.
Tinawag
na
pinakamaningning na hiyas ng
imperyo ang India. Sa Kasunduan
sa Paris noong 1763 na nagwakas
sa Pitong Taong Digmaan ng
France at Britain, nawalan ng
teritoryo sa India ang France.

Hindi nagpahuli ang United

States sa mga bansang industriyalisado.
Bagaman marami sa Africa ang hindi
sang-ayon sa pananakop ngmga
teritoryo,
napasali
ito
nang
nakipagdigmaan ang United States
laban sa Spain noong 1898. Ang
tagumpay ng America laban sa Spain ay
nagdulot ng pagsakop sa Guam, Puerto
Rico at Pilipinas. Ayon kay Pangulong
William Mckinley, pinag-isipan pa niya
kung ano ang nararapat gawin sa
Pilipinas.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina

Teofista L. Vivar etal pp. 215 - 216

Nakuha ng United States ang

Pilipinas at iba pang dating mga sakop
ng Spain tulad ng Guam na naging
himpilang-dagat patungo sa Silangan at
ang Puerto Rico bilang himpilang-dagat
sa Carribean. Matapos ang Unang
Digmaang Pandaigdig, nakuha rin nila
ang dalawang teritoryo - ang Samoa na
naging mahalagang himpilang-dagat at
ang Hawaii kung saan makikita ang
Pearl Harbor, pinakatampok na baseng
pandagat ng United States sa Pacific.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L. Vivar etal pp. 215 - 216

Paano napasali ang United States sa

pananakop ng mga lupain?

Anong paraan ng pananakop ang ginamit ng

mga Kanluranin sa West Indies, Australia, New
Zealand at Central America?

327

Ang Protectorate at Iba pang Uri ng

Kolonya
Mahihina ang West Indies,
Australia, New Zealand
at mga
bansa sa Central America at walang
pagkakaisa ang mga ito upang
maipagtanggol ang kanilang bansa.
Ang hukbo ng America ang nagsilbing
tagapangalaga sa mga pook na ito
upang mapanatiling bukas ang
pamilihan, makakuha ng hilaw na
sangkap at mapangalagaan ang
kanilang ekonomikong interes. Ang
malalaking samahan sa negosyo ng
America ay nakakuha ng malalaking
bahagi ng lakas-pangkabuhayan sa
pag-aari ng mga minahan, mga balon
ng langis, mga taniman, mga daangbakal at samahan ng mga sasakyang
dagat.
Isa pang pook na nakaligtas sa
pagkakaroon ng hidwaan ng mga
bansang mananakop ang Australia at
ang kalapit na New Zealand dahil
matibay itong hawak ng Great Britain.
Dito ipinadala ng Britain ang mga
bilanggo matapos ang himagsikan sa
America. Nang makatuklas ng ginto
sa Australia, maraming Ingles ang
lumipat dito at ito ang simula ng
pagtatatag ng mga kolonya sa
Australia at New Zealand. Ito ang
isang halimbawa kung paanong ang
sakop na lupain ay magagamit na
tirahan ng dumaraming tao.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L. Vivar etal p. 217

Ano-ano ang naging epekto ng Ikalawang

yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon?
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

EPEKTO NG IKALAWANG YUGTO

NG IMPERYALISMO AT
KOLONISASYON
Epekto Ng Ikalawang Yugto Ng
Kolonisasyon sa mga Bansang
Nanakop
Maraming aspeto ng buhay na
naaapektuhan ng pananakop. Ang mga
gawaing pampolitika, pang-ekonomiya,
panlipunan at espiritwal at pangkultura ay
ginamit ng mga mananakop upang
ganyakin ang mga bansang sakop na
sumunod sa kanilang ipinagagawa tulad
ng pagtatrabaho sa pataniman, pagawaan
ng barko at pagsisilbi sa hukbo.

Epekto ng Kolonisasyon sa mga

Lupang Sakop
Maraming
pagbabago
ang
ibinunga ng kolonisasyon sa lupaing
sakop. May pagbabagong pampolitika,
pang-ekonomiya,
panlipunan
at
pangkultura.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p. 217 - 218

Epekto ng Imperyalismo
Ang imperyalismo sa Africa at sa
Asya ay naging daan upang makaranas
ng pagsasamantala ang katutubong
populasyon mula sa mga mapaniil na
patakaran
ng
mga
dayuhan.
Pinagsamantalahan ng mga Kanluranin
ang kanilang likas na yaman at lakaspaggawa. Naging sanhi rin ito ng
pagkasira ng kulturang katutubo sa ilang
bahagi ng kolonya dahil sa pananaig ng
impluwensiyang Kanluranin. Sa usapin ng
hangganang pambansa, ang pamana ng
mga Kanluranin ay ang hidwaan sa
teritoryo na namamayani pa rin ngayon sa
ilang bahagi ng Africa at Asya bunga nang
hindi makatuwirang pagtatakda ng mga
hangganan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace
Estela C. Mateo etal p. 294

328

GAWAIN 13: Punuan mo ako!

Panuto: Matapos mong mabasa at maunawaan ang teksto ay punan mo ang
hinihinging impormasyon ng Concept Map. Ibahagi sa klase ang iyong sagot at
hingan ng reaksiyon ang iyong mga kamag-aral. Magpalitan rin ng mga pananaw
tungkol sa mga konseptomg nakapaloob sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon.

IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT

KOLONISASYON
DAHILAN

URI NG MGA
TERITORYONG
ITINATAG

LAWAK NG
KOLONYA NG MGA
MANANAKOP

Reaksiyon...
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________

329

Pamprosesong tanong
1. Bakit naganap ang Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
Kolonyalismo?
2. Bakit naging madali sa mga Kanluranin ang manakop sa mga
bansa?
3. Alin sa mga mananakop ang pinakamahusay mamahala?
Patunayan.
4. Paano napasama ang United States sa pananakop ng mga bansa?
5. Paano naapektuhan ng pananakop ang pag-unlad ng mga dating
kolonya?
6. Sa kasalukuyan, nararanasan pa rin ba ang epekto ng pananakop?
Patunayan.
7. Anong mga alaala ang naibahagi ng iyong mga ninuno na
nakaranas ng pananakop? Ibahagi ito sa klase.

GAWAIN 14: Talahanayan Ng Pananakop

Sa tulong mga impormasyong natutuhan sa nakaraang gawain, sagutan ang
talahanayan ng pananakop. Sundan ang halimbawa para sa maayos na pagsagot sa
gawain. Itala ang mga bansang nanakop, sinakop at ang naging bunga ng
pananakop sa dalawang bansa.

BANSANG
NANAKOP
Halimbawa:
Great Britain

BANSANG
SINAKOP
India

BUNGA NG PANANAKOP
Sa bansang nanakop
Nakinabang ang mga
hilaw na materyales ng
India.

Sa bansang sinakop
Nabago ang maraming
aspeto ng kultura at
tradisyon ng India.

Pamprosesong tanong
1. Sino ang higit na nakinabang sa Ikalawang yugto ng Imperyalismo
at Kolonisasyon: ang mga bansang nanakop o ang mga bansang
nasakop? Pangatuwiranan.
2. Nakaapekto ba sa kasalukuyang ugnayan ng mga bansang
nanakop at sinakop ang mga pangyayari sa panaho ng pananakop?
Patunayan.
3. Sa kasalukuyang panahon, makabubuti pa ba sa mga bansa ang
pananakop? Bakit?

330

GAWAIN 15: Timbangin Mo!

Naging mabuti ba o masama ang epekto ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Sa gawaing ito ay titingnan mo kung alin ang mas
maraming epekto ng pangyayaring ito: mabuti o masama? Itala ang mga naging
epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon. Pagkatapos ay ilagay
ito sa nakahandang eskala. Suriin kung saan kumiling ang eskala. Ibigay mo rin ang
iyong reaksiyon sa gawaing ito.
Matapos ang palitan ng kuro-kuro at reaksiyon sa gawain, bumuo ng
kongklusyon sa naging epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon.

IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT

KOLONISASYON

Kongklusyon:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

Pamprosesong tanong
1. Alin ang mas maraming epekto ng pananakop: mabuti ba o
masama? Bakit kaya?
2. Kung ikaw ang tatanungin, mabuti ba talaga o
masama ang epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon? Ipaliwanag.

331

GAWAIN 16: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad

Sa bahaging ito, ay babalikan mo ang Concept Map na sinagutan mo sa
unang bahagi ng aralin. Sagutin sa pagkakataong ito ang Mga Natutuhan at
Halaga ng Natutunan sa Kasalukuyan.
PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
AKING ALAM

NAIS MALAMAN

MGA
NATUTUNAN

HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa tulong ng talakayan at ibat ibang gawain

ang mga konseptong dapat maunawaan tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng
Europe. Balikan ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin kung ano ang
pagkakaiba ng mga una mong sagot sa sagot mo ngayon. Ilan sa mga una mong
sagot ang natalakay at nabigyang linaw?
Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin pa
ito sa pagpapatuloy ng mga gawain na nasa susunod na bahagi ng araling ito.
PAGNILAYAN / UNAWAIN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo ang mga

nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglawak ng Kapangyarihan
ng Europe at sa bahaging ginampanan nito tungo sa transpormasyon ng
daigdig. Halika at ating simulan.

332

GAWAIN 17: Manifest Destiny

Panuto : Ang iyong mababasa ay bahagi ng paliwanag ni dating U.S. Pres. William
Mckinley hinggil sa pagsakop nito sa Pilipinas. Isang pagsusuri sa pananaw ng
Manifest Destiny. Pagkatapos basahin ay ibigay mo ang iyong reaksyon at saloobin
hinggil sa nilalaman nito. Ito ay isusulat mo sa kasunod na kahon. Pagkatapos
sasagutin mo naman ang Pamprosesong Mga Tanong.

Manifest Destiny, Continued: McKinley Defends U.S.

Expansionism
Hold a moment longer! Not quite yet, gentlemen! Before you go I would like to say just a word
about the Philippine business. I have been criticized a good deal about the Philippines, but dont
deserve it. The truth is I didnt want the Philippines, and when they came to us, as a gift from
the gods, I did not know what to do with them. When the Spanish War broke out Dewey was at
Hongkong, and I ordered him to go to Manila and to capture or destroy the Spanish fleet, and
he had to; because, if defeated, he had no place to refit on that side of the globe, and if the Dons
were victorious they would likely cross the Pacific and ravage our Oregon and California
coasts. And so he had to destroy the Spanish fleet, and did it! But that was as far as I thought
then.
When I next realized that the Philippines had dropped into our laps I confess I did not know
what to do with them. I sought counsel from all sidesDemocrats as well as Republicansbut
got little help. I thought first we would take only Manila; then Luzon; then other islands
perhaps also. I walked the floor of the White House night after night until midnight; and I am
not ashamed to tell you, gentlemen, that I went down on my knees and prayed Almighty God
for light and guidance more than one night. And one night late it came to me this wayI dont
know how it was, but it came: (1) That we could not give them back to Spainthat would be
cowardly and dishonorable; (2) that we could not turn them over to France and Germanyour
commercial rivals in the Orientthat would be bad business and discreditable; (3) that we
could not leave them to themselvesthey were unfit for self-governmentand they would
soon have anarchy and misrule over there worse than Spains was; and (4) that there was
nothing left for us to do but to take them all, and to educate the Filipinos, and uplift and civilize
and Christianize them, and by Gods grace do the very best we could by them, as our fellowmen for whom Christ also died. And then I went to bed, and went to sleep, and slept soundly,
and the next morning I sent for the chief engineer of the War Department (our map-maker), and
I told him to put the Philippines on the map of the United States (pointing to a large map on the
wall of his office), and there they are, and there they will stay while I am President!
Source: General James Rusling, Interview with President William McKinley, The Christian
Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom,
eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987), 2223.
http://historymatters.gmu.edu/d/5575/

333

GAWAIN 18: Salamat Sa Iyo !

Balikan ang napag-aralang mga pamana ng ibat ibang Rebolusyong naganap
sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe. Pgnilayan rin kung alin sa mga
pamanang ito ang iyong nakita at nagamit na. Pagkatapos ay lumikha ng isang liham
pasasalamat para sa mga pamanang ito. Makipagpalitan ng nabuong liham sa ibang
kamag-aral at hingan sila ng reaksyon. Kung maaari mong ipost ang liham sa isang
social media ay gawin ito upang mabasa rin ng iba pa at mabigyang-halaga din nila
ang mahahalagang pamana ng mga pangyayaring naganap sa panahong tinalakay
sa aralin.

________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________

334

Pamprosesong tanong:
1. Ano ang nararamdaman mo habang gingawa mo ang sulat
pasasalamat? habang binabasa ng iyong kamag-aral at ng ibang
liham?
2.Bilang isa sa mga nakikinabang sa mga pamanang ito sa
kasalukuyan?
3. Kung mabibigyan ka ng pagkakataon, anong bagay ang gusto mong
maipamana sa susunod na henerasyon? Bakit?

GAWAIN 19: Aking Repleksyon !

Sa puntong ito, sumulat ka ng sariling repleksyon na maglalaman ng iyong
naramdaman at naranasan sa pagsagot sa mg gawain ng aralin. Itala ang mga
mahahalagang bagay na iyong natutunan at kung paano ito tumutulong sa
pagpapabuti ng iyong sarili. Itala rin ang mga bagay na nais mong baguhin o
paunlarin tungo sa isang produktibo at mapanagutang indibidwal.

_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_______
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
____________________________
_____________________________
_____________________________
Binigyang-diin sa Aralin 2 ang mga pangyayayri na nagbunsod sa
_____________________________
paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Ang Una at ikalawang yugto ng
_____________________________
Imperyalismo at Kolonisasyon, Rebolusyong Siyentipiko, Rebolusyong
________________
Industriyal, at Enlightenment na siyang nagsilbing batayan ng pag-usbong
ng mga bagong kamalayan at nasyonalismo sa Europe na siyang
tatalakayin sa susunod na aralin.
335

ARALIN BLG. 3: PAGKAMULAT: KAUGNAYAN NG REBOLUSYONG

PANGKAISIPAN SA REBOLUSYONG PRANSES AT AMERIKANO

ALAMIN
Sa araling ito tuklasin ang mga dinamikong ideya tungkol sa
Rebolusyong Amerikano at Pranses at ang impluwensya nito sa pagsilang
ng nasyonalismo sa daigdig.

GAWAIN .1: Makinig, Mag-Isip, Magpahayag (3Ms)

Panuto: Pakinggan ang awiting TATSULOK. Maaari itong awitin gamit ang
sumusunod na lyrics. . Pagkatapos ay suriin ang mensaheng nakapaloob dito.

TATSULOK
Totoy, bilisan mo, bilisan mo ang takbo
Ilagan ang mga bombang nakatutok sa ulo mo
Totoy, tumalon ka, dumapa kung kailangan
At baka tamaan pa ng mga balang ligaw
Totoy makinig ka, wag kang magpagabi
Baka mapagkamalan ka't humandusay diyan sa tabi
Totoy alam mo ba kung ano ang puno't dulo
Ng di matapos-tapos na kaguluhang ito
Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban
Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo
Iligtas ang hininga ng kay raming mga tao
At ang dating munting bukid, ngayo'y sementeryo
Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok
Tulad ng dukha, nailagay mo sa tuktok

Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban

Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo
Hindi pulat dilaw tunay na magkalaban
Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo.......
Di matatapos itong gulo.....

Alam mo bang ang awiting Tatsulok ay orihinal na awitin ng bandang

Buklod na nilikha bilang reaksiyon sa polisiyang militarisasyon ng dating
Pang. Corazon Aquino? Layon ng administrasyong Aquino na supilin ang
armed revolutionary movement. Ang militarisasyong ito ay nagdulot ng
kapahamakan sa malaking bilang ng sibilyan. Muling binuhay ni Bamboo
ang awiting ito bilang paalaala sa di-pantay na istrukturang panlipunan ng
bansa.

336

Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Ano ang hinihiling o hinihingi ng sumulat ng awit?

Sino ang kinakausap sa awit?
Sino ang kinakatawan ng batang si Totoy?
Bakit kaya ibig ng sumulat na baliktarin ang tatsulok?
Ano ang kahulugan ng tatsulok bilang pamagat ng awit?
Ano kaya ang kaugnayan ng awiting ito tungkol sa aralin sa
rebolusyon? Ipaliwanag ang iyong sagot.
7. Ano ang kaugnayan ng awiting ito sa kasalukuyang karanasan ng
maraming Pilipino?

GAWAIN BLG. 2: Hagdan Ng Karunungan

Panuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging initial ang iyong
nalalaman tungkol sa tanong.

Ano ang kaugnayan ng

Rebolusyong Pangkaisipan
sa Rebolusyong Amerikano
at Pranses?

FINAL
REFINED
D
INITIAL

Pagsasakonteksto:
Ang hugis na tatsulok ay sumisimbolo sa estruktura ng lipunan kung saan
ang mayayaman ay makikita sa tuktok, ang panggitnang uri sa gitna at ang
mahihirap ay sa ibaba. Hinahamon ng umawit na baliktarin ang ayos ng lipunan
na ang nakararaming mahihirap ay siyang ilagay sa tuktok.Itoy mababasa sa
linyang, Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok at ang mga dukha ay ilagay mo
sa tukto.
Ngunit ano kaya ang kaugnayan ng awit na ito sa kahulugan ng salitang
rebolusyon?

259

Sa susunod na gawain ay higit mong pagtutuunan ng pansin ang

konsepto ng rebolusyon. Ngunit sa pagkakataong ito ay sa ibang
konteksto. Sa pagsusuri ng konseptong itoy huwag limitahan
ang sarili sa pagtuklas ng bagong kaalaman.

Sa bahaging itoy higit mong palalawakin ang iyong nalalaman tungkol sa

paksang tatalakayin. Gamit ang iyong mapanuring pag-iisip, subukin ang
susunod na gawain.

GAWAIN BLG.3: Hula- Arawan

Panuto: Suriin ang kasunod na larawan at sagutin ang mga tanong. Bigyangpansin ang mga simbolong makikita na makatutulong upang higit mong maunawaan
ang mensaheng ipinahihiwatig.

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang ipinakikita ng larawan?
2. Sino-sino ang taong bumubuo sa larawan?
3. Mayroon bang pagkakahati o pagkakapangkat ang mga taong
makikita rito?
4. Sino ang kinakatawan ng mga sundalo?
5. Sino naman ang kinakatawan ng taumbayan?
6. Ano ang mensaheng nais ipabatid ng larawan?
7. Mayroon ka bang naranasan, nabasa, narinig o nasaksihang
katulad ng sitwasyong nasa larawan? Ikuwento ito sa klase.
8. Sa iyong pananaw, positibo ba ang mensaheng ipinakikita ng
larawan? Pangatuwiranan.
260

BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay nagtatapos ang bahagi ng Alamin.
PAUNLARIN
Inaasahan sa bahaging ito na iyong mauunawaan ang ugnayan ng
Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal, partikular ang
Rebolusyong Pranses at Amerikano. Nilalayon din na pagkatapos ng aralin ay
iyong maipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng nasyonalismo sa
Europe at ibat ibang bahagi ng daigdig. Makatutulong sa iyo ang naunang
mga gawain upang higit na maunawaan ang mga tekstong kasunod na
babasahin.

Pagsasakonteksto:
Malaki ang ginampanan ng Scientific Revolution (1500s-1600s) sa
pagbabago ng pagtingin ng mga Europeo sa daigdig. Ang tagumpay ng agham ay
nagpatunay sa lakas ng reason o katwiran. Napag-isipang kung ito ay nagagamit
sa pag-unawa sa physical world (physics, geology, chemistry, biology at mga tulad
nito) bakit hindi ito gamitin upang maunawaan ang tao at ang kanyang lipunan?
Ang pagtatangkang ito ay nagtulak sa pag-usbong ng Panahon ng Kaliwanagan
(Enlightenment) o Rebolusyong Pangkaisipan.
Tinalakay na sa nagdaang aralin ang konseptong ito ngunit palalalimin pa
ito.

PAGSUSURING PANTEKSTO
Isa sa mga aral ng kasaysayan na hindi maitatanggi ang katotohanang ang
isang pangyayari ay hindi sisibol kung walang pinag-ugatan o pinagmulan.
Patutunayan ito ng ugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan at Rebolusyong
Pampulitikal sa Europa.

261

REBOLUSYONG PANGKAISIPAN
Tumutukoy ang rebolusyon sa mabilisang
pagbabago ng isang institusyon o lipunan. Madalas na
nagdudulot ito ng pansamantalang kaguluhan lalot
higit sa mga taong nasanay sa isang tahimik at
konserbatibong pamumuhay.
Isa sa mga bunga ng pamamaraang
makaagham ang pagbabagong ginawa nito sa ibat
ibang aspeto ng buhay ng tao. Marami ang
nagmungkahi na gamitin ang pamamaraang ito upang
mapaunlad ang buhay ng tao sa larangang
pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon at maging
sa
edukasyon.Tinawag
itong
Panahon
ng
Kaliwanagan (Enlightenment). Nakasentro ang
ideyang ito sa paggamit ng reason o katuwiran sa
pagsagot sa suliraning panlipunan, pampulitikal at
pang-ekonomiya. Nagsimula ito sa batayang
kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.
Kaisipang Politikal
Umunlad ang Enlightenment o Rebolusyong
Pangkaisipan sa ika-18 siglo (1700s).
Isa sa
kinilalang pilosopo sa panahong ito si Baron de
Montesquieu (MON tehs kyoo) dahil sa kaniyang
tahasang pagtuligsa sa absolutong monarkiyang
nararanasan sa France ng panahong iyon.

Mas kinilala ang

kaisipang balance
of power Ni
Montesquieu Na
tumutukoy SA
paghahati ng
kapangyarihan ng
pamahalaan SA
tatlong sangay
(ehekutibo,
lehislatura at
hudikatura).

Paano kaya
nakapangyayari ang
balance of power sa
isang bansang may
tatlong sangay ng
pamahalaan?

Sa kaniyang aklat na pinamagatang The Spirit

of the Laws (1748), tinalakay niya ang ibat ibang
pamahalaang namayani sa Europa. Hinangaan niya
ang mga British dahil sa pagbuo nito ng isang uri ng
pamahalaang monarkiya na ang kapangyarihan ay
nililimitahan ng parliament.
Ngunit mas kinilala ang kaniyang kaisipang
balance of power na tumutukoy sa paghahati ng
kapangyarihan ng pamahalaan sa tatlong sangay
(ehekutibo, lehislatura at hudikatura). Ayon sa kaniya,
ang paglikha ng ganitong uri ng pamahalaan ay
nagbibigay proteksiyon sa mga mamamayan laban sa
pang-aabuso ng kapangyarihan ng pamahalaan.

Philosophes
Sa kalagitnaang bahagi ng ika-18 siglo, isang pangkat ng mga taong
tinatawag na philosophes (FIHL-uh-SAHFS) ang nakilala sa Pransya.
Pinaniniwalaan ng pangkat na ito na ang reason o katuwiran ay magagamit sa lahat
ng aspeto ng buhay, tulad ni Isaac Newton na ginamit ang katuwiran sa agham.
Limang mahahalagang kaisipan ang bumubuo sa kanilang pilosopiya.

262

1.
Naniniwala ang mga philosophes na ang
katotohanan (truth) ay maaaring malaman gamit
ang katwiran. Para sa kanila, ang katwiran ay ang
kawalan ng pagkiling at kakikitaan ng pag--unawa
sa mga bagay-bagay.

Sumasang-ayon
ka ba sa
mga philosophes
sa
kanilang
paniniwala na
maaaring
maranasan ang
kaginhawaan
habang ikaw ay
nabubuhay?

2.
May paggalang ang philosophes sa
kalikasan (nature) ng isang bagay. Ayon sa kanila,
ang likas o natural ay mabuti. Naniniwala din sila
na may likas na batas (natural law) ang lahat ng
bagay. Tulad ng pisika na may likas na batas na
sinusunod, ang ekonomiya at politika ay gayon din.
3.
Ang kaligayahan para sa mga philosophes
ay matatagpuan ng mga taong sumusunod sa
batas ng kalikasan. Naniniwala sila na ang
maginhawang buhay ay maaaring maranasan sa
mundo. Taliwas ito sa paniniwalang medieval na
kailangang tanggapin ang kahirapan habang
nabubuhay upang matamasa ang kaginhawaan sa
kabilang buhay.
4.
Ang mga philosophes ang unang
Europeong naniwala na maaaring umunlad kung
gagamit ng makaagham na paraan.
5.
Nagnanais ng kalayaan ang mga
philosophes. Tulad ng mga British, ninais nilang
maranasan ang kalayaan sa pagpapahayag,
pagpili ng relihiyon, pakikipagkalakalan at maging
sa paglalakbay. Mangyayari lamang ito kung
gagamitin ang reason.

263

Isa sa itinuturing na maimpluwensyang philosophes si

Francois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire.
Siya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may temang
kasaysayan, pilosopiya, politika at maging drama.
Madalas gumamit ng satiriko si Voltaire laban sa
kaniyang mga katunggali tulad ng mga pari, aristocrats at
maging ang pamahalaan. Dahil sa tahasang pagtuligsa sa mga
ito, beses siyang nakulong. Matapos nitoy ipinatapon siya sa
England ng dalawang taon at kaniyang nasaksihan at
hinangaan ang pamahalaang Ingles.
Nang makabalik ng Paris, ipinagpatuloy niya ang
pambabatikos sa batas at kaugalian ng Pranses at maging sa
relihiyong Kristiyanismo. Nagkaroon man siya ng maraming
kaaway dahil sa kanyang opinyon, hindi siya huminto sa
pakikipaglaban upang matamasa ang katuwiran, kalayaan sa
pamamahayag at pagpili ng relihiyon, at tolerance.

Bakit ganoon na
lamang ang
paghanga ni
Voltaire sa
pamahalaang
Ingles?

Anong aspeto ng pamahalaang Ingles ang

hinangaan ni Voltaire?

Bukod sa magkataliwas na ideya ni Thomas Hobbes at John Locke tungkol sa

katangian ng pamahalaang nararapat na mamuno sa mga mamamayan, isa pang
philosophe ang tumalakay sa pamamahala at siya ay si Jean Jacques Rousseau
(roo-SOH).
Nagmula sa isang mahirap na pamilya, si Rousseau ay kinilala dahil sa
kahusayan sa pagsulat ng mga sanaysay na tumatalakay sa kahalagahan ng
kalayaang pang-indibidwal (individual freedom).
Taliwas sa nakararaming philosophe na nagnanais ng kaunlaran, siya ay
naniniwala na ang pag-unlad ng lipunan o sibilisasyon ang siyang nagnakaw sa
kabutihan ng tao.
Ayon sa kaniya, likas na mabuti ang tao. Nagiging masama lamang ang tao
dahil sa impluwensya ng lipunang kaniyang kinabibilangan. Mauugat ito nang
umusbong ang sibilisasyon at sinira ang kalayaan at pagkakapantay-pantay na siya
namang katangian ng sinaunang lipunan. Binigyang-diin niya na ang kasamaan ng
lipunan (evils of the society) ay mauugat sa hindi pantay na distribusyon ng yaman
at labis na kagustuhan sa pagkamal nito.
Inihain niya ang paniniwala tungkol sa mabuting pamahalaan sa kaniyang
aklat na The Social Contract. Naniniwala siya na magkakaroon lamang ng maayos
na pamahalaan kung ito ay nilikha ayon sa pangkalahatang kagustuhan (general

264

will).
Samakatuwid, isinusuko ng tao ang kaniyang will o kagustuhan sa
pamahalaan.
Ang Social Contract niya ang naging saligan ng mga batas ng rebolusyon sa
France.
Pagpapalaganap ng Ideyang Liberal
Pinalaganap ni Denis Diderot (dee DROH) ang ideya ng mga philosophe sa
pamamagitan ng pagsulat at pagtipon ng 28-volume na Encyclopedia na
tumatalakay sa ibat ibang paksa. Naglayon siyang baguhin ang paraan ng pag-iisip
ng mga tao sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga bagong kaisipan sa mga
usaping pamamahala, pilosopiya at relihiyon.
Binatikos nila ang kaisipang Divine Right at ang tradisyunal na relihiyon.
Bilang tugon, pinigil ng pamahalaan at Simbahan ang pagkalat ng Encyclopedia at
binantaan ang mga Katolikong bibili at babasa nito.
Sa kabila ng mga pagpigil na ito, humigit-kumulang na 20,000 kopya ang
naimprenta sa mga taong 1751-1789. Nang ito ay maisalin sa ibang wika,
naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan hindi
lamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa Amerika at kalaunan ay sa Asya at
Africa.
Naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong
Pangkaisipan hindi lamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa
Amerika at kalaunan ay sa Asya at Africa.

Mga Kababaihan sa Panahon ng Enlightenment

Ang islogang kalayaan at pagkakapantay ay tinitignan ng mga
philosophes na hindi akma sa mga kababaihan. Naniniwala sila na
limitado lamang ang karapatan ng kababaihan kung ihahambing sa
kalalakihan.
Unti-unting nabago ang pananaw na ito sa kalagitnaan ng ika-18
siglo (1700s) nang magprotesta ang ilang kababaihan sa ganitong uri ng
pagtingin. Kinuwestiyon nila ang paniniwalang mas mababa ang uring
kababaihan kaysa kalalakihan.
Pinangunahan nina Catherine Macaulay at Mary Wallstonecraft
ang laban ng kababaihan. Sa kaniyang akdang A Vindication of the
Rights of the Woman, hiningi niya na bigyang pagkakataon ang
kababaihang makapag-aral sapagkat ito ang paraan upang magkaroon ng
pagkakapantay ang kalalakihan at kababaihan.
Mahabang panahon bago binigyang-pansin ang ideyang ito.
Ngunit isa ang malinaw: naisatinig sa Panahong Enlightenment ang
diskriminasyon laban sa kababaihan.

265

Makatuwiran ba ang
ipinaglalaban nina Mary
Wallstonecraft?
Pangatuwiranan.
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
____________
Kaisipang Pang-ekonomiya

Bakit kaya hindi agad

pinakinggan ang
ipinaglalaban ng kababaihan
ng panahong iyon?
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
__

Maging ang kaisipang pang-ekonomiya ay nagkaroon ng pagbabago

sa panahong ito. Kinuwestiyon ang merkantilismo na matagal na namayani
sa Europa at kinilala ang polisiyang laissez faire. Binibigyang-diin sa
kaisipang ito ang malayang daloy ng ekonomiya na hindi nararapat na
pakialaman ang pamahalaan. Taliwas ito sa nakagisnang merkantilismo na
pinagbabatayan ng yaman ang dami ng ginto at pilak.
Tinanggap ang ideyang ang lupa ang tanging pinagmumulan ng
yaman o nakatutulong sa pagpapayaman. Tinawag na Physiocrats ang mga
naniwala at nagpalaganap nito ng ganitong kaisipan.
Si Francois Quesnay ay isa sa naniniwala sa doktrina ng malayang
ekonomiya.
Katulad ni Quesnay, naniniwala si Adam Smith na kailangan ang
produksiyon upang kumita ang tao. Isa siyang ekonomistang British na
nagpanukala na ang market o pamilihan ay maaaring dumaloy nang maayos
nang hindi pinakikialaman ng pamahalaan.
Pangunahin umanong tungkulin ng pamahalaan ang pagbibigayproteksiyon ng mga mamamayan, panatilihin ang kaayusan ng lipunan, at
pamahalaan ang mga pangangailangang pampubliko tulad ng pagpapatayo
ng mga ospital at pagpapagawa ng mga tulay at kalsada.
Kung maisasagawa ang mga itoy higit na madaling magkakaroon ng
interaksiyong pang-ekonomiko sa bawat indibidwal na siya namang
magpapaangat ng ekonomiya at pamumuhay ng mga mamamayan.

Sa pulitika, ipinakilala niya ang bagong patakaran sa samahan ng isang

makatarungang pamahalaan. Ito ang pagkakaroon ng tatlong sangay ng
pamahalaan- tagapangasiwa, tagapagbatas at hukuman- na nagtutulungan at
nagsusuri ng kanilang mga gawain. Ang prinsipyong ito ang ginamit ng mga
Amerikanong mambabatas tulad nina Thomas Jefferson at John Quincy Adams
bilang batayan sa paggawa ng kanilang Saligang Batas.
Samantala, ipinahayag ni George Berkeley na walang laman ang utak ng tao
kundi mga ideya at naaayon ang katotohanan sa kung ano ang tunay sa pag-iisip ng
tao.

266

Insert photo: Rene Descartes, John Locke, Immanuel Kant kasama ang kanilang mga ideya

Ang Rebolusyong Pangkaisipan ay

mabilis na lumaganap sa Europa at ibat ibang
bahagi ng daigdig. Marami sa mga may pinagaralang Europeo ang nagnais na basahin ang
Encyclopedia ni Diderot at iba pang babasahin
na tumatalakay sa maling paniniwala at
kaugalian.
Nagkaroon ng mga salon na naging
lugar ng talakayan ng mga pilosopo,
manunulat, artists at iba pang katulad nito.
Nagmula sa Paris ang salons noong 1600s
tuwing nagkakaroon ng pagbasa ng tula ang
kababaihan. Sa pagsapit ng 1700s, ang
kababaihang
mula
sa
gitnang-uri
ay
nagkaroon ng kani-kanilang pagtitipon.
Kalaunan ay naging lugar ito ng
pagkikita ng mga middle-class at noble na may
pagkakaunawaang pantay sila lalot higit sa
pagtalakay ng mga ideyang liberal.

1. Ano ang kaibahan ng

prinsipyong
merkantilismo sa
prinsipyo ng laissez
faire?
2. Ano ang
pinaniniwalaan ng mga
physiocrats?
3. Paano lumaganap ang
kaisipang liberal sa
kabuuan ng Europa?

Impluwensiya ng Pagkamulat ng Pangkaisipan

Nagbigay ang pagkamulat-pangkaisipan ng ideya at

wika na siyang ginamit ng mga Pranses at Amerikano sa
kanilang rebolusyon. Naging epektibo ang impluwensiya ng
pagkamulat sa pagkakaroon ng mga tao ng karapatang
makapili ng sariling pilosopiya.
Higit ngang naging mapanuri ang tao at ibat ibang
pananaw ang kanilang natutuhan sa panahong ito. Marami
ang natutong magtanong sa mga kaugalian at tradisyong
matagal na sinunod.
Naging mapangahas ang ilan sa pagtuligsa sa
estruktura ng lipuan samantalang ang iba ay nagnais na
baguhin ang estrukturang ito. Nagbibigay daan ito sa isa
pang uri ng rebolusyon: Ang Rebolusyong Politikal.

267

Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
World History: Patterns of Interactions (Beck, R. et al) pp 552-553
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar, T. et al) pp. 222-225
Ngayon ang panahon upang iyong maunawaan ang Rebolusyong
Pangkaisipan bilang mahalagang sangkap ng Rebolusyong Plitikal.Gawin
mo ang unang hamon para sa iyo.

GAWAIN BLG.4: Tala-hanayan (3-2-1 Chart) CHART)

PANUTO: Gawaing Indibidwal
Punan ang sumusunod na chart.
.
MGA BAGAY NA AKING NALAMAN

3
2
1

MGA INTERESANTENG IDEYA

MGA TANONG NA NAIS MASAGOT

PAMPROSESONG TANONG
1. Ano-anong pangkaisipang politikal, ekonomikal, medikal at pilosopikal ang
sumibol at kumalat sa malaking bahagi ng Europa?
2. Paano binago ng ibat ibang kaisipan ang pagtingin ng mga Europeo sa
kanilang pinuno at pamahalaan?
3. Naging makatuwiran kaya ang mga kaisipang ipinanukala ng mga
Philosophes? Pangatuwiranan.
4. Paano binago ng Rebolusyong Pangkaisipan ang pagtingin ng mga marami
sa:
a. relihiyon
b. pamahalaan
c. ekonomiya
d. kalayaan

268

Pagkatapos mong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan

bilang mahalagang salik ng pag-usbong ng Rebolusyong Pampolitikal,
napapanahon na upang pagtuunan ng pansin ang mga estadong dumaan
sa Rebolusyong Pampolitikal, partikular ang Rebolusyong Amerikano at
Rebolusyong Pranses kasama na dito ang rebolusyon sa Latin America.
PAGSUSURING PANTEKSTO
Sa huling bahagi ng ika-18
siglo, ibang uri ng himagsikan ang
lumaganap sa bahagi ng Atlantiko. Ito
ay naimpluwensiyahan ng mga
ideyang pinalaganap noong Panahon
ng Enlightenment. Inilatag nito ang
mga
pagtatanong
tungkol
sa
absolutong
monarkiya
at
sa
dominasyon ng Simbahan sa mga
panlipunan at pampolitikang galaw ng
mga tao. Ang ganitong kaisipan ay
naging daan upang patalsikin ang
tradisyunal na rehimen sa America at
France.
Nagsimula
ang
digmaan
noong 1775 sa pagitan ng 13 kolonya
sa Timog America at Great Britain. Ito
ang unang himagsikan na naghangad
ng kalayaan at pagbabago sa
lipunan. Naging daan din ito sa
paglawak ng mga prinsipyong
rebolusyonaryo sa France at sa isang
madugong himagsikan noong 1789.
Itinuturing na mas malaki ang
naiwang epekto ng Himagsikan sa
France sa kabuuan ng Europa at iba
pang panig ng mundo sa dahilang
iniwan nito ang tatlong mahahalagang
prinsipyo ng pagbubuo ng isang
nasyon-estado:
ang
kalayaan,
pagkakapantay-pantay
at
ang
kapatiran.

REBOLUSYONG AMERIKANO:
SANHI, KARANASAN AT
IMPLIKASYON
Ang
digmaan
para
sa
kalayaan sa America ay lalong kilala
sa
katawagang
Rebolusyong
Amerikano.
Nagsimula
ang
himagsikan nang ang mga Ingles na
naging mga migrante sa Timog
Amerika ay nagrebelde sa labis na
pagbubuwis na ipinataw sa kanila ng
Parliamentong Ingles dahil wala
silang kinatawan sa Parliamento
upang sabihin ang kanilang mga
hinaing.
Nagdeklara sila ng paglaya
sa mga Ingles noong 1776.
Pagkatapos ay nagbuo sila ng isang
malakas na hukbo na magiging
tagapagtanggol sa British. Ang
Digmaan para sa kalayaan ang
naging dahilan ng pagbubuo ng
United States of America.

269

Ang Labintatlong
Kolonya
Ang malaking bilang ng mga
Ingles ay nagsimulang lumipat at
manirahan sa Hilagang Amerika
noong ika-17 siglo. Karamihan sa
kanila
ay
nakaranas
ng
persecution dahil sa kanilang
bagong
pananamplataya
na
resulta ng Repormasyon at
Enlightenment sa Europa. Sa
kalagitnaan ng ika-18 siglo ay
nakabuo
na
sila
ng
13
magkakahiwalay na kolonya na
ang hangganan sa Hilaga ay
Massachusetts at sa Timog ay
Georgia. Bawat isa sa mga
kolonya ay may sariling lokal na
pamahalaan. Noong 1750 ay
gumastos ng napalaking halaga
ang British laban sa France upang
mapanatili sa ilalim ng kanilang
imperyo ang 13 kolonya. Nais ng
British na ang mga kolonya ay
mag-ambag sa kanilang gastusin
sa pamamagitan ng pagdaragdag
ng mga buwis.

Makikita sa mapa ang labintatlong kolonya ng

Britanya sa Hilagang America

Isa-isahin ang 13 kolonya ng British sa North America

1.
2.
3.
4.
5.
6.

7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.

270

Dahilan
Walang Pagbubuwis Kung
Walang Representasyon
Ang mga kolonya ay walang
kinatawan sa Parliamento ng
British sa London kaya sila ay
nagprotesta sa pagbabayad sa
labis na buwis na ipinapataw
sa kanila. Ang kanilang naging
paboritong islogan ay ang
walang
pagbubuwis
kung
walang
representasyon.
Noong 1773 ay isang pangkat
ng mga kolonista ang nagsuot
ng
kasuotan
ng
mga
Katutubong
Amerikano
at
nakapasok
sa
isang
pangkalakal na bapor ng mga
Ingles. Kanilang itinapon ang
mga tone-toneladang tsaa sa
pantalan ng Boston harbor sa
Massachusetts.
Silay
nagprotesta sa ipinataw na
buwis sa tsaa na inaangkat sa
mga kolonya. Kinilala sa
kasaysayan ang pangyayaring
ito bilang Boston Tea Party.
Nagpasa ang pamahalaan ng
Britanya ng kaparusahan sa
mga kolonista na naging
kabahagi ng nabanggit na
insidente.

Ang Stamp Act na ipinasa ng Parliamento noong 1765 ay nagdagdag ng buwis

para sa pamahalaan ng Britanya. Naisagawa ito sa pamamagitan ng paglalagay
ng mga selyo sa anumang produkto na dadalhin sa Britanya mula sa mga
kolonya.

271

Ang
Unang
Kontinental

Kongresong

Ang
mga
kolonyang
bumubuo sa 13 kolonya ng Great
Britain sa Amerika ay dagling
sumaklolo sa naging kinahinatnan
ng insidente sa Massachusetts.
Binuo nila ang Unang Kongresong
Kontinental na dinaluhan ng mga
kinatawan ng bawat kolonya
maliban sa Georgia.
Ang pagpupulong na ito at
pagsasama-sama ng mga kolonya
ay isang pagpapakilala ng kanilang
paglaban sa mga batas at
polisiyang ipinatutupad ng mga
Ingles sa kanila.
Noong ika-5 ng Setyembre,
1774, 56 kinatawan ng mga
kolonya ang dumalo dito. Binigyang
diin ng grupo na sa pagkakataong
iyon mula sa isang kilalang
kinatawan na si Patrick Henry, na
wala
nang
dapat
makitang
pagkakaiba ang isang taga-Virginia,
Pennsylvania, New York at New
England. Dapat na tandaan na
silay nagkakaisa at sama-samang
magtataguyod para sa kapakanan
ng kabuuang kolonya. Nagkaisa
sila
na
itigil
na
ang
pakikipagkalakalan sa Great Britain
at itoy nagpasimula pagkatapos ng
Setyembre, 1775.
Marami sa mga kolonya ang
determinadong bumuo at gumamit
ng mga radikal na pamamaraan
upang labanan ang puwersa ng
Great Britain. Sa bawat kolonya ay
bumuo ng magiging kabilang sa
boluntaryong army at handang
makipaglaban sa pamamagitan ng
digmaan.

Ang Pagsisimula ng Digmaan

Noong
Abril
1775
nagpadala ang Britanya ng tropa
ng mga sundalo sa Boston upang
kunin nang puwersahan ang isang
tindahan ng pulbura sa bayan ng
Concord.
Isang Amerikanong panday
na nagngangalang Paul Revere
ang naging kasangkapan upang
malaman ng mga tao na may
paparating na mga sundalong
British. Sa pamamagitan ng
pagsakay sa kanyang kabayo at
pagligid sa buong bayan ay
napagsabihan niya ang mga tao na
maghanda sa pakikipaglaban.
Kaya mayroong grupo ng mga
tagapangalaga at tagapagbantay
na Amerikano ang humadlang sa
mga sundalong British na papalapit
sa bayan ng Lexington.
Nagpalitan ng putukan ang
magkabilang pangkat hanggang
walong Amerikano ang napatay.
Dito na nagpasimula ang Digmaan
para sa kalayaan ng mga
Amerikano. Sa Concord naman ay
nagkaroon ng pagkakataon ang
mga Amerikano na mag-organisa
at puwersahang mapabalik ang
mga sundalong British sa Boston.
Dito na nila tuluyang nakubkob ang
mga sundalong British sa loob ng
siyudad.

Marami sa mga kolonya ang

determinadong bumuo at gumamit ng
mga radikal na pamamaraan upang
labanan ang puwersa ng Great Britain.

272

1. Ano-anong polisiya ang

nagtulak sa mga Amerikano
na lumaban sa mga British?
2. Ano ang nais ipabatid ng 13
kolonya nang binuo nila ang
Unang
Kongresong
Kontinental?

Ang Ikalawang Kongresong Kontinental

Ang Kongresong Kontinental ay muling nagpulong sa ikalawang

pagkakataon noong Mayo, 1775 at idineklara ang pamahalaan na tinawag
nilang United Colonies of America (Pinagbuklod na mga Kolonya ng
Amerika). Ang hukbo ng mga militar ay tinawag na Continental Army at ang
naatasan na commander-in-chief ay si George Washington. Sinubukan ng
hukbong militar na makuha ang Boston ngunit natalo sila sa Digmaan sa
Bunker Hill.
Sinunod ng mga Amerikanong kubkubin ang Canada ngunit natalo rin
sila dito. Maski sunud-sunod ang pagkatalo ng mga Amerikano sa labanan ay
hindi pa rin sila nawalan ng pag-asa hanggat tuluyang napaalis nila ang mga
sundalong British na patuloy na nakukubkob sa Boston noong Marso, 1776.

Ang mapa sa kaliwa

ay nagpapakita ng
digmaan sa pagitan
ng Amerikano laban
sa mga mananakop
na British.

273

Ang Deklarasyon ng Kalayaan

Noong Hunyo 1776 ay nagpadala ng malaking tropa ang Britanya sa Atlantiko
upang tuluyang durugin at pahinain ang puwersang Amerikano. Upang matugunan ang
ganitong pangyayari ay minarapat ng Kongresong Kontinental na aprubahan ang
Deklarasyon ng Kalayaan noong Hulyo 4. Ang dokumento ay isinulat halos lahat ni
Thomas Jefferson, isang manananggol. Binigyang diin ng dokumento na ang dating mga
kolonya ay di na kasalukuyang teritoryo ng Britanya. Sila, sa panahong iyon ay kinikilala
na bilang malayang nasyon sa katawagang Estados Unidos ng Amerika.

Buwan na ng Agosto nang tuluyang nakadaong ang hukbo ng Britanya at sinakop

nila ang siyudad ng Nueba York. Napilitan ang puwersa ni George Washington na umatras
sa labanan. Ang hukbo ng mga British ay napakalaki na halos bumubuo sa 30,000 mga
sundalo samantalang ang hukbo na pinangungunahan ni Washington ay nasa 3,000
sundalo lamang ang bilang.
Nagkaroon ng pag-aaral at pagpaplano si Washington kaya noong ika-25 ng
Disyembre,1776 ay naglunsad siya at ang kanyang hukbo ng isang sopresang pag-atake
laban sa mga British. Ginamit ng hukbo ni Washington ang Ilog Delaware upang
maisakatuparan ang kaniyang balak. Ito ang naging dahilan kung bakit nila napagwagian
ang Digmaan sa Trenton at Princeton ngunit silay di nagtagumpay sa pagkuha sa New
York.

Pagtulong ng mga Pranses sa Labanan

Paglusob mula sa Canada
Simula noong 1777 ay
sinimulan ng mga British ang pagatake sa Amerika mula sa Canada,
ngunit sa bawat pagtatangka nila sila
ay napipigil ng mga hukbong
Amerikano. Ang Continental Army ay
lumaki na sa bilang at umaabot na sa
halos 20,000 sundalo ang bumubuo
nito.
Noong Oktubre sa taon ding
iyon ay nanalo sa Labanan sa
Saratoga ang mga Amerikano at ito
ang naging dahilan sa pagwawakas
ng mga pag-atake ng mga British
mula sa Canada. Ang pagsuko ng
hukbong British ay mula sa
pamumuno
ni
Heneral
John
Burgoyne
laban
sa
hukbong
pinamumunuan ni Heneral Horacio
Bates.

Paano ipinaglaban
Amerikano
ang
kalayaan?

ng mga
kanilang

Ang bansang France ay tradisyunal

na kalaban ng British at ang mga French
ay naging lihim na taga-suporta ng mga
rebeldeng Amerikano simula pa lamang ng
labanan. Noon pang 1778 ay nagsimula
nang bigyan ng pagkilala ng pamahalaang
Pranses ang United States of America
bilang isang malayang bansa. Nagpadala
sila ng mga bapor pandigma upang
matulungan ang mga Amerikano sa
kanilang pakikipaglaban sa mga British.
Kaya dahil sa lumalakas na
puwersa ng mga rebelde ay minabuti ng
Britanya na sakupin ang timugang bahagi
ng kolonya isa-isa.
Noong Disyembre, 1778 ay nakuha
ng mga British ang daungan ng Savannah
at nakontrol ng buo ang Georgia. Dahil dito
ay naging mahirap sa mga Amerikano
upang muling makuha ang Savannah kahit
may tulong na nagmumula sa mga
Pranses. Kinubkob naman ng mga British
ang Continental Army sa daungan ng
Charleston at pinuwersa itong sumuko sa
pamahalaan ng British.

274

Ang Labanan sa Yorktown

Sa pamumuno ng British commander na si Heneral Charles Cornwallis ay
tinangkang sakupin ng Britanya ang Timog Carolina. Ngunit sa pamamagitan ng
magkasamang puwersa ng mga Amerikano at Pranses ay natalo ang mga British sa
Labanan sa Kings Mountain noong huling bahagi ng 1780 at sa Labanan sa
Cowpens ng mga unang bahagi ng 1781.
Nag-ipon ng lakas sa kaniyang hukbo si Heneral Cornwallis kaya
pansamantalang humimpil muna sila sa Yorktown. May karagdagan pang hukbo ng
mga sundalong Pranses ang dumating sa Amerika na bumibilang sa 6,000 kaya
napagpasyahan ni Washington na talunin nang lubusan ang mga British. Kaya
noong Oktubre 19,1781 ay minabuti nang sumuko ni Heneral Cornwallis at dito ay
tuluyan ng nakamit ng mga Amerikano ang kanilang kalayaan.

Paghahangad ng Kapayapaan
Ang pagkapanalo ng mga
Amerikano
sa
digmaan
ay
malaking pagkamangha sa mga
British sa mundo. Ang Britain ay
itinuturing ng panahong iyon bilang
isang malakas na kapangyarihan
na mayroong mahuhusay na
sinanay na mga sundalo subalit
tinalo ng mga Amerikanong
sundalo na di nagkaroon ng mga
pagsasanay sa pakikipaglaban.
Sa isang kumperensiya sa
Paris noong 1783 ay pormal na
tinanggap
ng
Britanya
ang
kalayaan ng kanilang dating
kolonya,
ang
Amerika.
Samantalang ang mga nasa
Amerika na nagnanais pa ring
pamahalaan ng hari ng England ay
lumipat sa Canada na nanatiling
kolonya ng Britanya.

Ang Digmaan para sa

Kalayaan ng Amerika ay nagbago
sa mukha ng kasaysayan ng
mundo sa dahilang ito ang naging
dahilan ng pagbuo ng isang
bagong nasyon na umunlad at
naging isang makapangyarihang
bansa sa hinaharap.
Ang mga ideyang iniwan
ng digmaan para sa kalayaan ay
naging simbolo at inspirasyon sa
maraming mga kolonya na nais
lumaya
sa
kanilang
mga
mananakop at lalo na sa mga
rebolusyonaryong Pranses.
Ang mga rebolusyonaryong
Pranses na ito ang naglunsad ng
pagpapabagsak sa rehimen ng
absolutong monarkiya sa France
noong 1789 at nagbuo ng isang
republika nang lumaon.

275

Ano ang sinisimbolo ng larawang makikita sa itaas?

_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________

Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15
Mga Mungkahing Babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig ni Teofisto Vivar et al (pp. 228-230)
Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et al (pp. 262-266)
Pagtapos mong matutuhan ang Rebolusyong
Amerikano, subukin mong isagawa ang sumusunod na
gawain upang masukat ang iyong kaalaman sa paksa.
GAWAIN BLG.5: Pulong- Isip
PANUTO: Pangkatang Gawain. Katulong ang mga miyembro ng iyong pangkat sagutin ang
mga tanong sa apat na learning centers na binuo ng inyong guro.

LEARNING
CENTER I

LEARNING
CENTER II

Ano-anong dahilan
ang nagtulak sa mga
Amerikanong
humingi ng kalayaan
mula sa
Gran Britanya?

Paano
isinakatuparan ng
mga Amerikano ang
tahasang paghingi
ng kalayaan?

LEARNING
CENTER III

LEARNING
CENTER IV

Paano nakaapekto
ang pagtulong ng
Pransya sa mga
Amerikano sa
pagtamasa nito ng
kalayaan?

Ano ang naging

kinalabasan ng
Rebolusyong
Amerikano?

276

Pamprosesong Tanong

1. Ano-ano ang pangyayaring nagbunsod sa pagsilang ng Rebolusyong

Amerikano?
2. Ano ang naging epekto ng labis na pagbubuwis ng Great Britain sa
kamalayan ng mga Amerikano?
3. Paano hinarap ng mga Amerikano ang malakas na puwersang militar ng
Great Britain?
4. Paano binago ng pananagumpay ng mga Amerikano ang tingin ng daigdig sa
Great Britain? United States? Pangatuwiranan.
5. Maihahantulad ba ang karanasang ito nang lumaban ang mga Pilipino para
sa kalayaan mula sa mga mananakop? Pangatwiranan.
Ang pananagumpay ng Estados Unidos ay nag-iwan ng aral hindi
lamang sa mga Amerikano kundi maging sa ibang bahagi ng daigdig.
Tunghayan ang kasunod na teksto at alamin ang dinamiko ng
Rebolusyong Pranses.

PAGSUSURING PANTEKSTO
REBOLUSYONG PRANSES: Ang Pamumuno ng Karaniwang Uri
Mga Salik sa Pagsiklab ng Rebolusyong Pranses
Ano ang mga salik na nagbigay-daan sa Rebolusyong Pranses? Ilan sa mga
ito ang kawalan ng katarungan ng rehimen, oposisyon ng mga intelektuwal sa
namamayaning kalagayan, walang hangganang kapangyarihan ng hari, personal na
kahinaan nina Haring Louis XV at Haring Louis XVI bilang mga pinuno, at krisis sa
pananalapi na kinaharap ng pamahalaan.

277

Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789

Simula ng taong 1789 ang France ay pinaghaharian ni Haring Louis
XVI, isang Bourbon na ang pamumuno ay absoluto. Ang absolutong hari ay
itinuturing na makapangyarihang pinuno ng isang nasyon sapagkat ang
kanilang ginagamit na basehan sa kanilang pamumuno ay ang divine right
theory. Ito ay ang paniniwala na ang kapangyarihan ng isang hari ay nagmula
sa kanilang mga diyos para pamunuan ang bansa.
Ang lipunang Pranses naman ay nahahati sa tatlong pangkat na
tinatawag na estates. Ang unang estate ay binubuo ng mga obispo, pari at ilan
pang may katungkulan sa Simbahan. Ang ikalawang estate ay binubuo ng
mga maharlikangPranses. Samantalang ang ikatlong estate ay binubuo ng
nakararaming bilang ng mga Pranses gaya ng mga magsasaka, may-ari ng
mga tindahan, mga utusan, guro, manananggol, doktor, at mga manggagawa.
Pagdating noong 1780 ay kinailangan ng pamahalaang France ng
malaking halaga para itaguyod ang pangangailangan ng lipunan. Ang bumuo
ng una at ikalawang estate sa ilalim ng kautusan ng hari ay di ibinibilang sa
mga nagbubuwis at ang ikatlong estate lamang ang nagbabayad. Idagdag pa
rito ang magarbo at maluhong pamumuhay ng hari at ng kaniyang pamilya
kaya patuloy ang paghihirap ng mga bumubuo sa ikatlong estate. Gayundin,
ang maraming digmaan na sinalihan ng France kabilang na dito ang tagumpay
na Digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano ay umubos ng pera para
gamitin sa pangangailangan ng mga pangkaraniwang Pranses.

Paano nakatulong ang prinsipyong

divine right sa pagpapanatili ng
kapangyarihan ng hari ng France?
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
____________________________
Bakit ang nasa ikatlong estate lamang
ang inatasang magbayad ng buwis?
Makatwiran ba ito? Ipahayag ang iyong
saloobin.
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________

278

Ang Pambansang Asemblea

Upang mabigyang lunas ang kakulangan sa salapi na kailangan ng
France nang panahong iyon ay minabuti ni Haring Louis na magdaos ng
isang pagpupulong ng lahat ng kinatawan ng tatlong estate noong 1789 sa
Versailles.
Hindi nabigyang lunas ang suliranin ukol sa pananalapi dahil hindi
nagkasundo ang mga delegado sa paraan ng pagboto. Dati, nagpupulong
nang hiwalay ang tatlong estate. Matapos nitoy saka pa lamang sila boboto.
Bawat estate ay may isang boto. Karaniwan na magkatulad ang boto ng una
at ikalawang estate laban sa ikatlong estate kaya naman laging talo ang huli.
Dahil dito humiling ang ikatlong estate na malaking bilang ay mga
bourgeoisie na ang bawat delegado ng asemblea ay magkaroon ng tig-iisang
boto. Sapagkat humigit-kumulang kalahati ng 1,200 delegado ay mula sa
ikatlong estate, malaki ang kanilang pagkakataong maisakatuparan ang nais
na mga reporma.
Mula sa panukala ni Abbe Sieyes isang pari, idineklara ng ikatlong
estate ang kanilang sarili bilang Pambansang Assembly noong Hunyo 17,
1789. Inimbitahan nila dito ang una at ikalawang estate .
Dahil na rin sa panunuyo ng ikalawang estate, itinuloy pa rin ni Haring
Louis XVI ang magkahiwalay na pagpupulong. Isinara ang lugar na dapat
sanay pagpupulungan ng ikatlong estate kung kayat sila ay nagtungo sa
tennis court ng palasyo.
Maraming mga pari at ilang noble ang sumama sa kanila at hiniling
sa hari na bumuo ng isang konstitusyon at nanindigang hindi aalis hanggat
hindi naisakatutuparan ang kanilang layunin.
Matapos ang isang linggoy ibinigay ng hari ang hiling ng ikatlong
estate nang kanyang ipag-utos na sumama ang una at ikalawang estate sa
pambansang asemblea.
Maituturing ang pangyayaring ito ng unang pagwawagi ng ikatlong
estate.

Ano ang nakatulong sa ikatlong estate upang makuha nila ang

hinihingi sa hari?
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
____

279

Ang Tennis Court Oath na nangyari sa Versailles, France

Ang Pagbagsak ng Bastille
Nagkaroon ng malaki at popular na suporta sa Paris ang Bagong
Asembliya. Noong Hunyo sa pamamagitan ng payo ni Reyna Marie
Antoinette, nagpadala ng mga sundalo sa Paris at Versailles ang hari upang
payapain ang lumalaganap na kaguluhan.
Ang desisyong ito ay lalong nagpaigting sa paglaganap ng rebelyon.
Isang malaking kaguluhan ang nangyari noong Hulyo 14, 1789 nang sugurin
ng mga galit na mamamayan ang Bastille. Ito ay isang kulungan ng mga
napagbintangan at kalaban ng kasalukuyang monarko sa kanyang
pamamahala. Pinakawalan ang mga nakakulong dito. Ang pagbagsak ng
Bastille ay palatandaan na ang mga tao ay naghahangad ng pagbabago sa
pamahalaan.
Lumaganap ang kaguluhan sa ibat ibang panig ng France at
tinawag na mga rebolusyonaryo ang mga sumama sa pakikipaglaban. Silay
binubuo ng mga sundalong sinanay at handang ipagtanggol ang Asemblea.
Karaniwan silang nakasuot ng mga badges na pula, puti at bughaw
na naging kulay ng rebolusyon. Hanggang sa kasalukuyan ang mga kulay
na ito ay matatagpuan pa rin sa watawat ng bansang France.

280

Kalayaan, Pagkapantay-pantay at Kapatiran

Taong 1789 nang ang Constituent Assembly, ang bagong
katawagan sa Asembleyang Nasyonal ay nakapagpalabas ng
isang bagong saligang-batas. Ang pambungad na pananalita ng
saligang-batas ay tungkol sa Deklarasyon ng mga Karapatang
Pantao at Mamamayan. Binigyang-diin nito na ang lipunang
Pranses na kinakailangang nababatay sa mga ideya ng kalayaan,
pagkapantay-pantay at kapatiran.
Makalipas ang dalawang taon, Setyembre 1791, ay
lubusang napapayag si Louis XVI na pamahalaan ang Pransiya sa
pamamagitan ng bagong saligang-batas. Ang kapangyarihan ng
mga nasa Simbahan at ng mga maharlika ay nabawasan din at
ang halalan para sa Asembleang bubuo ng mga batas ay idinaos.

PRIMARYANG BATIS NG
KASAYSAYAN
Agosto 27, 1789 nang isinulat ng mga
Pranses ang Declaration of the Rights
of Man. Ilan sa mga prinsipyong
nakapaloob dito ay makikita sa apat
na kahon. Unawain ang mga
kaisipang nakapaloob sa bawat kahon
at sagutin ang mga tanong tungkol
dito.

The aim of the government is

the preservation of the rights
of man

Men are born and remain

free and equal in rights

Every man is presumed

innocent until proven guilty

Law is the expression of

the general will (of the
people).

Ano ang pangunahing layunin ng pamahalaan?

Naniniwala ka ba dito? Bakit?
Bakit mahalaga na paniwalaang inosente ang nasasakdal
hanggat hindi napatutunayan ang kanyang sala?
Ano ang implikasyon sa pamahalaan ng mga prinsipyong
nabanggit sa Declaration of the Rights of Man?

281

Ang Pagsiklab ng Rebolusyon

Maraming mga monarko sa Europa ang labis na
naapektuhan sa pagsiklab ng French Revolution. Natakot
silang ang ganoong uri ng rebolusyon ay lumaganap sa
kanilang mga kaharian at pinangangasiwaan. Noong
taong 1792 ay nagpadala ang Austria at Prussia ng mga
sundalong
tutulong
upang
talunin
ang
mga
rebolusyonaryong Pranses. Sa mahabang panahon ng
pakikipaglaban ay tinalo ng mga rebolusyonaryo ang
mga sundalong tumulong upang silay patigilin.
Ang rebolusyon ay lalong naging malakas at
malaki sa pamamagitan ng pamumuno ng isang
abogadong nagngangalang Georges Danton.
Pinagsususpetsahan ng mga rebolusyonaryo na
posibleng ang mga noble ng France ay bumubuo ng
alyansa sa iba pang mga bansa sa Europa upang muling
ibalik ang kapangyarihan ng hari at tapusin ang
rebolusyong pinasimulan. Dahil dito ay hinuli nila ang
hari at ang mga sumusuporta sa kanya ay pinatay sa
pamamagitan ng paggamit ng guillotine.

1. Ano ang sinisimbolo

ng
pagbagsak
ng
Bastille sa kasaysayan
ng
monarkiya
sa
France?
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
2.
Ilarawan
ang
kalagayan ng France sa
panahon ng rebolusyon.
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________

Tinawag ang pangyayaring ito sa Pransiya bilang

September Massacres. Noong Enero 1793 ay napugutan
naman ng ulo ang haring si Louis XVI. Sa taong ding
iyon ay sinunod naman nila si Reyna Marie Antoinette.
Dahil sa mga sunod-sunod nitong pangyayari ay
idineklarang isang Republika ang Pransiya.

Ang Reign of Terror

Marami sa mga bansa sa Europa kabilang na ang Britanya ay sumama
na sa digmaan laban sa Pransiya. Malaking bilang ng mga nakababatang
kalalakihan ang pinuwersang sumama sa hukbong sandatahan upang idipensa
ang bagong republika. Noong Abril 1794 ay binuo ng mga rebolusyonaryo ang
isang pansamantalang pamahalaan sa ilalim ng Committee of Public Safety. Ang
pinakamabisa at aktibong miyembro rito ay ang isang manananggol na si
Maximilien Robespierre, isang masidhing republikano.

Ang manananggol na si Maximilien Robespierre

Isa sa naging pangunahin niyang gawain upang maipagpatuloy ang
rebolusyon ay ang pagpapadala ng maraming mga sundalo na uubos sa mga
kaaway ng Republika. Ang mga kaaway na ito ay pawang pinatay sa
pamamagitan ng guillotine at tinawag ang panahong ito bilang Reign of
Terror.Umabot sa 17,000 katao ang pinatay sa pagitan ng 1793 hanggang
1794 at may 20,000 naman ang mga namatay sa mga kulungan.

282

Ang France sa ilalim ng Directory

Taong 1794 nang humina ang kapangyarihan ng mga
rebolusyonaryo at nakuha ng mga moderates ang pamamahala. Kabilang sa
mga pinunong extremists ng Rebolusyon gaya nina Danton at Robespierre
ay pinatay rin sa pamamagitan ng guillotine. Napagwagian naman ng France
ang kaniyang pakikidigma sa mga bansang Europa kaya ang mga ito ay
lumagda ng kasunduan sa kaniya maliban sa Britain.Taong 1795 nang ang
Republika ng Pransiya ay gumamit ng bagong saligang-batas na ang layunin
ay magtatag ng isang Direktoryo na pinamumunuan ng limang tao na tauntaon ay ihahalal.
Ngunit ang pamahalaang itoy di nagtagumpay. Itoy sa dahilang ang
pamahalaan ay naubusan ng pera. Samantala, ibat ibang pangkating
pampolitika ang nagnais na hawakan ang pamamahala at maraming tao ang
nais na bumalik sa monarkiya.

Ano ang reign of terror?

________________________________________________________
Bakit ito lumaganap?
________________________________________________________

Ang Pagiging Popular ni Napoleon

Kailangan ng France ng isang malakas na lider matapos ang
rebolusyon, kaya noong 1799 ang pinakapopular at matagumpay na
heneral, si Napoleon Bonaparte ay nahirang na pinuno. Sa panahon ng
kaniyang pamumuno ay nasakop niya ang malaking bahagi ng Europa at
kinilalang Emperor Napoleon I noong 1804. Ang kaniyang hukbo sa
kanilang pananakop ay naging mga disipulo ng mga ideya ng Rebolusyong
Pranses, ang kalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran.
Ang mga ideya na ito ng rebolusyon ay lumaganap sa Europa. Ang
mga ideyang ito ang nagsilang sa iba pang mga ideyang pampoltika gaya
ng republikanismo at ng mga praktikal na ideya gaya ng paggamit ng
sistemang metriko sa pagsukat. Naging susi ito upang maghangad ng mga
pagbabago sa pamumuno ang mga tao at magtatag ng isang Republikang
pamahalaan.

Pinagkunan: Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15

Mga Mungkahing Babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig (Mateo et al.) pp 262-266
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar et al.) pp 228-230

283

Iyong natunghayan ang masalimuot na kasaysayan ng

Rebolusyong Pranses. Ano ang iyong saloobin tungkol sa pangyayaring
ito? Naging makatuwiran ba ang mga Pranses sa mga pagbabagong
kanilang isinakatuparan? Hinahamon kita na ipahayag ang iyong
kaisipan sa pagsasagawa ng susunod na gawain.
GAWAIN 6: Diagram ng Pag-unawa
PANUTO: Gawaing Dyad
Gamit ang kasunod na diagram, tukuyin ang hinihinging mga impormasyon ayon sa
iyong pagkaunawa.

REBOLUSYONG
AMERIKANO

REBOLUSYONG
PRANSES

PAANO NAGKAKATULAD?

284

PAANO NAGKAKAIBA?

REBOLUSYONG
AMERIKANO

ASPETO

REBOLUSYONG
PRANSES

MGA DAHILAN

MGA SANGKOT NA AKTOR

DALOY NG MGA
PANGYAYARI

BUNGA O IMPLIKASYON

SALOOBIN TUNGKOL SA
PANGYAYARI

Pamprosesong Tanong
1. Paano nakaapekto ang kalagayang panlipunan ng karamihang mamamayang
Pranses sa pagsibol ng rebolusyon?
2. Ano ang sinisimbolo ng pagbagsak ng Bastille sa pamahalaang monarkiya?
3. Naging makatuwiran ba ang paghingi ng mga Pranses sa pagbabago ng
lipunan? Pangatwiranan.
4. Paano namuhay ang mga Pranses sa panahong rebolusyunaryo?
5. Bakit hindi napigil ng puwersang monarkal ang rebolusyong Pranses?
6. Paano kumalat ang kaisipang liberal sa kabuuan ng Europa?
7. Paano binago ng Rebolusyong Pranses ang heograpiyang politikal ng
Europa?
8. May pagkakatulad ba ang karanasan ng mga ordinaryong Pranses sa mga
Pilipino partikular sa mataas na buwis? Pangatuwiranan.

285

ANG NAPOLEONIC WARS

Ang Napoleonic Wars ay isinunod sa pangalan ni Napoleon Bonaparte
na naging pinuno ng France noong 1799 at nagtangkang ipakilala ang
kaniyang ideya ng pamahalaan sa buong Europa. Ang Napoleonic Wars ay
serye ng mga digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte. Ang digmaan
ay nagwakas nang si Napoleon ay natalo sa Digmaan sa Waterloo noong
1815.
Mga Pangunahing Dahilan ng Digmaan
Ang digmaang Napoleonic ay nagsimula sa panahon ng Rebolusyong
Pranses. Nagtagumpay ang mga rebolusyonaryo na mapaalis at mapahina
ang kapangyarihan ng hari sa France at maitatag ang isang Republika. Dahil
sa pangyayaring ito ay nagkaroon ng takot ang iba pang mga monarko sa
napipintong paglaganap ng rebolusyon na posibleng magpabagsak sa
kanilang mga pamumuno.
Noong 1792 ay nagpadala ang mga pinuno ng Austria at Prussia ng
hukbong sandatahan upang lusubin ang France. Natalo sila ng mga
rebolusyonaryong Pranses kaya sa pananaw nila ang mabuting paraan para
madepensa ang rebolusyon ay palaganapin ito sa karatig- bansa. Noong
1793 ay nagsimulang lusubin ng mga rebolusyonaryong Pranses ang
Netherlands. Upang mapigil ang papalakas na puwersa ng mga Pranses ay
minabuti ng Britanya, Espanya, Portugal, at Russia na sumali sa digmaan.

1. Ano ang Napoleonic Wars?

_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
2. Bakit inilunsad ang Napoleonic Wars?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________

286

Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon

Sa mga ilang taon ng digmaan sa Europa ay nanatili ang lakas ng
Francesa pakikihamok sa kalupaan at ang mga British naman ay sa
katubigan. Nagbago lang ang sitwasyon ng naging kilala ang kakayahan
bilang pinunong heneral ni Napoleon Bonaparte.
Ang tagumpay ng mga digmaang inilunsad ni Napoleon sa Europa ay
naipapanalo niya sa mga labanan sa katubigan at di sa kalupaan. Noong1805
ay nasakop niya ang Hilagang Italya, Switzerland at ang Timog Germany.
Tinalo niya ang mga Austrians sa Battle of Ulm at ang pinagsanib na
puwersa ng mga Austrians at Russians sa Battle of Austerlitz. Taong 1806
nang durugin ng puwersa ni Napoleon ang hukbo ng mga Prussian sa Battle
of Jena at sa kabuuan ay kaniyang nasakop ang Gitnang Germany na
nakilala bilang Rhine Confederation.
Patuloy niyang sinakop ang iba pang bahagi ng Italya. Noong 1807 ay
tinalo niya ang puwersa ng mga Ruso sa Battle of Friedland. Nakontrol din
niya nang lumaon ang Poland. Napilitan ang mga Ruso na makipagkasundo
sa France. Sinunod naman niya ang pagsakop sa Espanya at Portugal.
Halos sa huling bahagi ng 1807 ay nakapagtayo at napalawak na ni
Napoleon ang Imperyong Pranses sa Kanlurang Europa. Tanging ang
Britanya na lamang ang nakikipagdigma sa France. Dahil sa lakas ng
kapangyarihan ni Napoleon ay nagtatag siya ng mga bagong pamahalaan at
pinuno. Karamihan ay miyembro ng kanyang pamilya. Isa sa kanyang mga
kapatid na lalaki, si Joseph, ay itinalagang hari sa Naples noong 1806 at nang
lumaon bilang hari ng Espanya. Ang isa pa niyang kapatid na si Louis, ay
naging hari sa Holland.
Ang mga bagong pinuno na ito ay nagpakilala ng mga reporma upang
baguhin at gawing modernisado ang mga kaharian.

1. Sino si Napoleon Bonaparte?

________________________________________________________
________________________________________________________
_______________________________________________________
2. Ano-anong mga bansa sa Europe ang naapektuhan ng Napoleonic
Wars?
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________

287

Peninsula War (1808)

Taong 1808 ay nagkaroon ng mga pag-aalsa laban sa pamamahala ng
mga Pranses sa Espanya at Portugal. Nagpadala ng tulong na mga sundalo
ang Britanya sa mga rebelde ngunit tinalo sila ng mga Pranses sa Espanya
kaya minabuti ng mga British na magkonsentreyt na lang sa Portugal. Ang
bahagi na ito ng Napoleonic Wars ay naging kilala bilang Peninsular War sa
dahilang ang Espanya at Portugal ay nasa bahagi ng Europa na Iberian
Peninsula.

Ang Paglusob sa Russia

(1812)
Napagdesisyunan
ni
Napoleon na lusubin ang Russia
sa dahilang kapag itoy kaniyang
masakop ay madali na niyang
mapapasok ang Britain. Noong
1812 ay nagpadala si Napoleon
ng 600,000 mga sundalo na
binubuo ng Polish, German,
Italyano at mga Pranses upang
lumaban sa Battle of Borodino
Marami
sa
mga
sundalong ipinadala ni Napoleon
ang namatay sa labanan at
kinulang ang bilang ng mga
sundalo na magpapatuloy ng
paglaban. Nakaabot ang hukbo
ni Napoleon hanggang sa
Moscow ngunit laking gulat nila
dahil wala silang naabutang tao
dito nang silay dumating. Nang
gabi ng Setyembre 14 ay
nagkaroon ng malaking sunog
sa Moscow. Ang mga gamit at
tinitirhan ng mga sundalo ni
Napoleon ay nadamay sa sunog
kaya
nawalan
sila
ng
pananggalang sa malamig na
klima.
Sino kaya ang maaaring
nagsimula ng sunog sa Moscow?
Pangatuwiranan.

Ang Pagkatalo ng France

Napilitan si Napoleon
na pabalikin ang kaniyang
hukbo sa France dahil sa
nakamamatay na lamig sa
Russia.
Karamihan
sa
natirang mga sundalo na
kaniyang nakasama sa Battle
of Borodino ay namatay
naman
sa
kanilang
paglalakbay
pagbalik
sa
France. Sila ay namatay dahil
sa gutom, sa lamig ng klima o
napatay ng mga Russians.
Mga
20,000
sundalong
Pranses na lamang ang
nakabalik nang maluwalhati
sa France.
Habang
abala
sa
pakikipaglaban si Napoleon
sa Russia ay sinamantala
naman ng mga British ang
Espanya at nanalo sila ng
maraming beses sa kanilang
pakikipaglaban.
Noong 1813 ay nasakop ng
mga British ang Timog France
at ang pinagsanib na puwersa
ng mga Ruso at Austrian ang
sumakop
naman
sa
HilagangFrance.
Napulbos
ang hukbo ng mga Pranses
sa Digmaan sa Leipzig at untiunting
bumagsak
ang
imperyong
itinayo
ni
Napoleon.

288

Pagtatapos ng mga Labanan

Ang Pagtakas ni Napoleon

Taong 1813 nang talunin ng pinagsamang puwersa
ng Britanya, Austria, Prussia at Russia ang emperador na
Pranses na si Napoleon Bonaparte. Ang imperyong binuo at
itinatag ni Napoleon ay biglang bumagsak at siya ay sumuko
sa kaniyang nagbubunying kalaban. Si Louis XVIII, ang
kapatid ni Louis XVI (ang haring pinapatay nang panahon ng
Rebolusyong Pranses) ang naging hari ng France noong
1814 at si Napoleon ay ipinatapon sa isla ng Elba, malapit sa
kanlurang baybayin ng Italya.

Ang Duke ng Wellington, si Arthur Wellesly (kaliwa) ng puwersang British at si

Gebhard von Blucher (kanan) ng puwersang Prussia ay ang mga naging pangunahing aktor sa
pagpapahina ngpuwersa ni Napoleon Bonaparte.

289

Pagkamatay ni Napoleon Bonaparte

Nakatakas noong Pebrero 1815 si Napoleon sa Elba at
nakabalik sa France. Nang ipahayag ang kanyang pagbabalik ay
dali-dali siyang sinalubong ng dati niyang mga sundalo. Bumuo na
muli siya ng isang hukbo at nagmartsa patungong Paris upang
agawin ang trono sa haring si Louis XVIII.
Muling nagkaisa ang alyansang unang tumalo kay Bonaparte
at naglunsad ng digmaan laban sa kaniya. Nangyari ang labanan sa
Waterloo na matatagpuan sa Netherlands.
Dahil sa pinagsamang puwersang militar ng Britain at Prussia,
madaling natalo si Bonaparte. Hunyo 22 nang sumuko si Napoleon
sa mga British. Natapos na rin ang kanyang Isang Daang Araw. Siya
ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. Ito ang lugar na kaniyang
kinamatayan noong 1821 na batay sa mga bagong pagsusuri ay dahil
sa arsenic poisoning.

Si Haring Louis XVIII ang naluklok na emperador ng Pransiya pagkatapos na

maipatapon si Napoleon sa St. Helena.

290

Bunga ng Rebolusyon
Lubhang mahalaga ang naging bunga ng rebolusyon sa kasaysayan ng daigdig.
Sang-ayon sa mananalaysay na si John B Harrison, Tulad ito ng kahon ni Pandora na nang
mabuksan ay nagpakawala ng mga kaisipang nakagimbal at nakaimpluwensiya sa halos
ahat ng sulok ng daigdig.
Ang simulain ng kalayaan, pagkakapantay-pantay at
pagkakapatiran, bagaman iba-iba ang naging pagpapakahulugan ang naging tanglaw ng
maraming mga kilusang panlipunan, politikal at pangkabuhayan.

Pinagkunan: Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15

GAWAIN 7: Turn Back Time ( Timeline Plotting )
Panuto:
1. Bumuo ng timeline tungkol sa mahahalagang pangyayaring
naganap sa Rebolusyong Pranses kasama ang digmaang
Napoleonic.
2. Itala ang mga esensyal na pangyayaring magtutulak sa pagusbong ng Rebolusyong Pranses kasama na ang pagtatapos
nito.
3. Maaaring maglagay ng mga personalidad upang higit na
maging malinaw ang timeline.
4. Basahin ang ginawang timeline sa harap ng klase at tanungin
ang kanilang saloobin tungkol dito.
5. Gagamitin ang kasunod na rubric upang maging batayan ng
pagmamarka sa ginawang timeline.

TIMELINE RUBRIC
Kategorya/
Pamantayan
Pamagat

Petsa

Pinakatama
4
Epektibo,
nakatatawag
pansin
at
madaling
maunawaan
Kumpleto ang
petsa ng mga
pangyayari,

MedyoTama
Malinaw
Malabo
3
2
1
Epektibo
at Simple
at Walang pamagat
madaling
madaling
maunawaan
maunawaan

May kulang na May kulang na Hindi tiyak ang

1-2 petsa ng 3-5 petsa sa nawawalang
mga
mga
mga
291

Tiyak
at
tumpak
ang
lahat
ng
pangyayari

pangyayari,
mahigit
sa
lima ang hindi
tiyak

pangyayari,halos
lahat
ng
pangyayari ay di
tiyak

Sumasakop sa
lahat
ng
mahahalagang
panahon,
nagtataglay ng
5
petsa/panahon
na di parepareho
ang
pagitan
Nagtataglay
Nagtataglay
Nagtataglay
ng
11-15 ng
8-10 ng
6-7
pangyayaring
pangyayaring
pangyayaring
kaugnay
ng kaugnay
ng kaugnay
ng
paksa
paksa
paksa
Malinaw
at Malinaw
Hindi malinaw
tiyak
ngunit
mayroong
mga ideyang
di-tiyak

Dalawa lamang
ang nasasakop
ng
mahahalagang
panahon, hindi
pareho-pareho
ang pagitan ng
mga
petsa/panahon

Estilo at
Sumasakop sa
Organisasyon lahat
ng
mahahalagang
panahon,tama
at pare-pareho
ang pagitan ng
bawat
taon/petsa

Nilalaman

Layunin

pangyayari,
May 2-3 mali o
Malabo
sa
mga
pangyayari
Sumasakop sa
lahat
ng
mahahalagang
panahon, may
2-3 petsa sa
panahon
na
hindi kapareho
ang pagitan

Nagtataglay ng 5
lamang
pangyayaring
kaugnay
ng
paksa
Walang ibingay
na layunin

PAMPROSESONG TANONG
1. Ano ang ginampanan ni Napoleon Bonaparte sa pagkakaisa ng mga bansa sa
Europa?
2. Paano sinakop ni Bonaparte ang ibat ibang bansa sa Europa?
3. Bakit ninais ng mga pinuno sa Europa na ibalik ang pamahalaang monarkiya?
4. Paano isinakatuparan ang pagbabalik ng kapangyarihang monarkal sa
Pransya? Katulad ba ito ng dating monarkiya? Ipaliwanag.
Ang Rebolusyong Amerikano at Pranses ay nagkaroon ng malaking bunga sa
kaayusang politikal ng mga bansa sa daigdig. Isang siglo matapos ang mga
itoy ramdam pa rin ang bakas ng mga ideyang ipinaglaban. Tuklasin ang
halaga nito sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo.

292

PAGSIBOL NG NASYONALISMO SA IBAT IBANG BAHAGI NG DAIGDIG

Pagpapahalaga sa Nasyonalismo sa ibat ibang bahagi ng daigdig
Isang proseso ang paglinang at pag-unlad ng nasyonalismo, hindi maaaring
biglaan. Kailangan itong madama, paghirapan ng mga tao upang mahalin nila ang
kanilang bansa. Sa iba, ang kahulugan nito ay damdamin ng pagiging matapat at
mapagmahal sa bansa. Sa iba, kailangang isakripisyo pati ang buhay.
Kakambal ng nasyonalismo ang kawalan ng kasiyahan ng mamamayan.
Hangad ng mga tao na may ipagmalaki sila bilang isang bansa. Habang tumitindi
ang kanilang paghahangad, higit nilang nararamdaman ang pagiging makabayan.
Dumaraan ang lahat ng bansa sa ibat-ibang pamamaraan kung paano
nadama ng mga tao ang pagiging makabayan. Habang ipinaglalaban nila ang
kanilang bansa, may mga pangyayari na kung minsan ay nagpapasidhi ng kanilang
damdamin na humahantong sa digmaan.
Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Soviet Union
Ang Soviet Union o Russia ang pinakamalaking bansa sa
daigdig. Isa itong malawak na lupain na sumasakop sa dalawang
lupalop ng Asia at Europe. Halos doble ang laki nito sa Estados
Unidos.
Noong 988, ipinalaganap ni Vladimir I sa Russia ang
Kristiyanismong Griyego (Orthodox) kaya tinawag siyang Vladimir
the Saint.
Ika-13 siglo, dumating ang mga Tartar o Mongol mula sa
Asia at sinakop ang mga mamamayan ng Russia nang mahigit sa
200 taon. Nag-iwan ng mga bakas sa pananalita, pananamit at
kaugalian ng Ruso ang nasabing panahon ng pananakop. Naging
tagapagligtas ng Russia si Ivan the Great, tumalo at
nakapagbagsak sa mga Tartar sa labanan ng Oka.

293

Paghimok ni Lenin sa mga kapwa-Ruso na pamunuan ng mamamayan ang bansa matapos

mapatalsik ang czar. Ito ay naipinta ilang taon matapos ang nasabing pangyayari.

Himagsikang Ruso

Isa sa mga himagsikang nakagimbal sa daigdig ang rebolusyon ng

mga Ruso na naganap noong unang bahagi ng ika-20 siglo.
Bago nagkaroon ng himagsikan, ang Russia ang pinakamalaking
burukrasya sa mundo. Kontrolado ito ng mga maharlika at pulisya.
Magsasakang nakatali sa lupa ang apat sa bawat limang Ruso, walang
karapatan at laging nakabaon sa utang. Maging ang mga industriya ay nasa
ilalim ng pamamahala ng czar.
Nakahikayat sa mga manggagawa ang pagtatayo ng mga
pagawaan upang pumunta sa mga bayan at lungsod. Dito sila nagkaroon
ng pagkakataong makapag-aral. Dahil sa paghihigpit ng pulisya, lumikas
ang mga intelektwal na Ruso patungo sa kanlurang Europe at doon nila
nakatagpo ang mga disipulo ni Karl Marx at Friedrich Engels. Nagtatag ang
mga ito ng dalawang partido.
Nagkaroon ng alitan ang pinakamasugid na tauhan- sina Josef
Stalin at Leon Trotsky-tungkol sa kahalili ni Lenin at kung aling alituntunin
ang dapat sundin ng Russia. Si Trotsky ang may paniniwalang dapat ikalat
agad ang komunismo sa pamamagitan ng rebolusyong pandaigdig.
Samantala, ayon naman kay Stalin, hindi ito napapanahon dahil
mahina pa ang Russia. Nagtagumpay si Stalin at napilitang tumakas si
Trotsky. Nanirahan siya sa Mexico at doon namatay noong 1940.
Pinasimulan ang October Revolution ng mga komunistang Soviet.
Sa unang pagkakataon, nagkaisa ang mga Ruso, nagapi ang mga czar at
nagwakas ang aristokrasya sa bansa. Napalitan ito ng diktadurya ng
Partido Komunista. Noong Unang Digmaang Pandaigdig, sumanib ang
bansa sa Alyado. Noong 1923, naging Soviet Union ang pangalan ng
bansa. Namatay si Lenin at naghari si Stalin.

Bakit pinaalis ng mga Ruso ang kanilang pinunong czar?

294

Nasyonalismo sa Latin America

Ang bawat isa sa 20

bansa sa Latin America ay
pinamayanihan
ng
makabansang damdamin. May
ilang
mga
tao
ang
nagkakamaling
tawaging
bansa ang Latin America.
Hindi
ito
nakapagtataka. Maraming mga
Latin
Americans
ang
nagsasalita ng Espanyol at
Katoliko
Romano
ang
pananampalataya.

Mapa ng South America na nasakop ng Spain

at Portugal

Pagtapos makamit ng Estados

Unidos ang kanilang kalayaan sa
Great Britain, nag-alsa ang mga
lalawigan sa Latin America laban sa
Spain.
Nagkabuklod-buklod sila sa
kanilang pagkamuhi sa awtokrasyang
Espanyol, katiwalian sa pamahalaan,
walang kalayaang magpahayag ng
mga batas na naghihigpit sa
pangangalakal.

Nakatulong ang heograpiya ng

Latin America sa pagpapaliwanag
kung bakit ito umunlad bilang hiwahiwalay na bansa. Inihihiwalay ang
Chile sa hanay ng Bundok Andes at
ng Disyerto ng Atacama.
Nakalubog ang Paraguay sa
malalim na gubat. Nahahati ng mga
talampas at bulkan ang Bolivia mula
kanluran. Nahihiwalay sa isat-isa ang
Colombia, Venezuela at Ecuador, ng
mga bahagi ng Bundok Andes.

Nakalilikha ng likas na hangganan ang malaking daanan ng ilog upang

paghiwalayin ang mga bansa. Nakahiwalay ang Argentina sa Uruguay dahil sa Rio
de Plata at mga bahagi nito. Ang Ilog Orinoci ang naging hangganan ng Colombia at
Venezuela. Nasa timog Brazil ang pinakamalaking ilog sa daigdig, ang Amazon. Ang
mga bundok, gubat, ilog at ang Dagat Caribbean ay nakatutulong na paghiwahiwalayin ang mga ito sa ibat ibang bansa.

295

Pagkakaiba ng Lahi Bilang Salik ng Nasyonalismo

Halos lahing Europeo ang populasyon ng mga bansa sa Latin America tulad
ng Argentina, Uruguay, Costa Rica at Chile. Ang populasyon ng iba- Ecuador, Peru,
Bolivia at Paraguay ay halos American Indians. Sa Dominican Republic,itinuturing
ang ibang lahi na mababang uri. Ang populasyon ng Brazil ay lahing Aprikano,
Indian at mga nanggaling sa Portugal, France, Spain , Germany at Italy. Maraming
Europeo ang naninrahan sa ibang bansang Latin America ngunit sa Brazil lamang
nagkaroon ng pag-aasawahan ang ibat-ibang lahi at nasyonalidad.

Ang mga Creole

Tinatawag na Creole ang mga
ipinanganak sa Bagong Daigdig na
may lahing Europeo. Minamaliit ang
mga bansang Latin America na creole
ang populasyon, tulad ng Argentina
na may populasyong Indian at ibatibang
lahi.
Sa
magkahalong
populasyon,
kasama ang mga
mestizo (Espanyol at Indian), zambo
(Indian at ibang lahi) at mulatto (puti
at ibang lahi).
Ang pagkakaiba sa wika ang
nagbigay ng kakaibang katangian sa
mga bansang Latin America. Halos
lahat ng Latin Amerikano ay
nagsasalita ng Espanyol. Ngunit ang
mga taga-Brazil ay nagsasalita ng
Portuges. Ang mga taga-Haiti ay
nagsasalita ng Pranses at maraming
Indian ang nagsasalita ng kanilang
katutubong wika.

Hindi tulad ng 13 kolonya sa Estados Unidos, nag-alsa ang mga kolonya ng

mga Espanyol sa ibat ibang panahon at sa ilalim ng ibat ibang pinuno. Nais ng mga
bagong republika na mabigyang halaga ang kanilang naiambag gayundin ang
kanilang mga bayani. Sa Latin America gumamit ang mga rebolusyonaryo ng dahas
sa mga katiwalian ng monarkiya laban sa republika. Nagbigay-diin ito sa mga
pagkakaiba ng mga Latin Amerikanong bansa. Maraming himagsikan ang
nagpasiklab sa kanilang pambansang pagkamuhi.

296

Mga Sagabal sa Nasyonalismo

Maraming naging sagabal sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Latin America.
Naging pansarili ito kaya maraming mahihirap at mangmang ang hindi nakikilahok sa
mga makabayang pag-aalsa noong nagsimula ang ika-19 na siglo.
Pinaghati-hati ng mga haring Espanyol sa kanilang mga paborito ang malalaking
lupain at nagsisilbi lamang sa mga estado ng mga maharlikang Espanyol. Marami ang
nakabaon sa utang kaya silay nanatiling nakatali sa lupa at sa pagkakaalipin. Nakilalang
peones ang mga taong ito. Ito ang uri ng piyudalismong umunlad sa Latin America at
nakasagabal sa kanilang nasyonalismo.
Sa mga bansang Latin Amerikano, napabayaan ang nasyonalismo sapagkat
matagal na panahon bago nagkaroon ng panggitnang uri ng lipunan. Itinuturing na
mababang uri ng gawain ang pangangalakal o iba pang gawain. Higit na mahalaga sa
kanila ang pag-aari ng lupa, kaya marami sa kanila ang mahihirap.
Pumunta ang mga Espanyol sa Bagong Daigdig hindi upang magtayo ng tahanan
o magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming mga Indian
ang pinilit na maghanap ng ginto sa mga minahan ng Mexico at Peru. Ang katutubong
tao sa Peru, Ecuador at Bolivia ang tumira sa bundok upang malayo sa pamamahala ng
banyaga.

Bakit itinuturing na mahalaga ang pagkakaroon ng panggitnang-uri ng

lipunan sa pag-usbong ng nasyonalismo?
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
__________________________________________________

297

Si Bolivar- ang Tagapagpalaya

Isang creole na nagngangalang Simon Bolivar ang nagnais na palayain
ang Timog Amerika laban sa mga mananakop. Siya ay si Simon Bolivar. Ang
pagnanais na ito ay pagpapatuloy lamang sa mga nasimulan ni Francisco de
Miranda, isang Venezuelan. Ang huli ay nag-alsa laban sa mga Espanyol noong
1811 ngunit hindi siya nagtagumpay na matamo ang kalayaan ng Venezuela
mula sa Spain.
Noong 1816, namatay na may sama ng loob si Miranda sa isang bartolina
ng mga Espanyol. Matapos nitoy pinamunuan ni Bolivar ang kilusan para sa
kalayaan sa hilagang bahagi ng Timog Amerika.
Noong 1819, pagkatapos na mapalaya ang Venezuela, ginulat niya ang
mga Espanyol nang magdaan sa Andes ang kaniyang hukbo. Ang tagumpay
niya ay humantong sa pagtatatag ng Great Colombia (ang buong hilagang
pampang ng South America). Tinawag siyang tagapagpalaya o liberator at
pagkatapos, naging pangulo. Limang taon ang nakalipas, tinalo ng kaniyang
heneral, si Antonio Jose de Sucre, ang mga Espanyol sa labanan ng Ayacucho
sa Peruvian Andes.
Kung si Bolivar ang naging bayani sa South America, si Jose de San
Martin (1778-1850) naman ang sumunod sa pagtataboy sa mga Espanyol sa
Argentina. Katulad din ni Bolivar, namuno si San Martin sa kaniyang grupo sa
Andes. Tumulong ito sa liberasyon ng Chile, gayundin sa Peru. Mayroon din
siyang heneral na tulad ni Bernard oHiggins, isang Chileno.

Naging malungkot ang

mga huling taon ng buhay ni
Bolivar. Maraming tao ang
naghinala na nais niyang maging
diktador. Binalak naman ng iba na
patayin siya.
Nasira
ang
kanyang
pangarap na magtayo ng isang
nagkakaisang South America
nang mahati ito sa tatlong
republikaang
Venezuela,
Colombia at Ecuador.

298

Ang Demokrasya at Nasyonalismo sa

Latin America

Maraming pinuno ang Latin America

na gumawa ng mga hakbang sa
pagpapaunlad ng demokrasya na
sinalungat naman ng mga diktador.
Halimbawa, si Nivadavia, isang pinuno sa
Argentina mula noong 1820 hanggang
1827, ang nagtaguyod ng edukasyon,
nagsikap na matamo ang karapatang
bumoto para sa lahat at gumawa ng paraan
upang magkaroon ng makatarungang
sistemang legal.
Nawalan ng saysay ang mga ito
dahil sa pananakot, pagpapahirap,
katiwalian at mga pagpatay na isinagawa ni
Juan Manuel de Rosas, ang sumunod na
namahala sa Argentina hanggang 1852.

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Africa

Ang Sahara ang naghihiwalay sa Black at Caucasoid Africa. Ang mga
kayumangging Bushman ng Kalahari at ang mga Pygmy ang sinasabing
unang tao sa Africa. Naitaboy sila ng mga higit na maunlad na mga lahing Itim
sa kanluran at mga Bantu sa silangan. Hindi naglaon, nakipamuhay sila sa
mga Bushman at Pygmy.

Binuo ang mga lahing Puti ng mga mangangalakal na Arab,mga

Asyano at mga Europeo. Lumikha ang pakikisalamuha ng kulturang
masalimuot. Samantalang ang Puting minorya (dalawang bahagdan ng
populasyon) ay nagtatamasa sa kayamanan ng Africa, ang nakararaming
lahing Itim (98 bahagdan ng populasyon) ay naghihirap.
Pinaghati-hatian ang kontinente at binalangkas ang ekonomiya ayon
sa kanilang sariling kapakanan. Nagtayo sila ng mga daang bakal at
industriya upang mapangalagaan ang kanilang kapangyarihan. Ang
pagkakaiba-iba ng mga kultura ng mananakop ang naging dahilan ng
magkakaibang pag-unlad.

Bago nagsimula ang 1914, tatlo lamang ang malayang bansa sa

Africa- Ethiopia, Liberia at Republika ng South Africa. Sinasabing nagsimula
ang una sa pamamahala ni Haring Solomon at ng Reyna ng Sheba. Itinatag
ang ikalawa noong 1810 sa tulong ng America at ipinangalan kay Pangulong
James Monroe ng Estados Unidos ang kabisera na Monrovia. Naging kasapi
ng British Commonwealth of Nations ang ikatlo noong 1910.

299

Lumaganap ang nasyonalismo pagkaraan ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig. Maraming bansa ang naging malaya nang walang karahasan.
May mga bansang dumanak ng dugo bago nakamtan ang kalayaan tulad ng
Congo (Zaire) at Algeria. Ang Rhodesia at Nyasaland ang naging Zimbabwe
at Malawi. Lumaya ang Angola, Mozambique at Guinea Bissau noong 1975.

Bakit pagkaraan lamang ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig lumaganap ang nasyonalismo sa Africa?

Mayaman ang kasaysayan at

kultura ng Africa

300

Kaugnayan ng Rebolusyong Intelektuwal sa Paglinang ng Nasyonalismo

Ang nasyonalismo, bagaman masalimuot na damdamin, ay nag-uugat sa
pagkamulat sa mga kaisipang pinalalaganap ng pilosopo at namulat sa katotohanan
na ang bawat tao ay isinilang na may karapatang mabuhay, lumaya at maging
maligaya. Ang pagkakaroon ng kamalayang sila pala ay nasisikil ang nagbubunga
ng pagnanais na wakasan ang pang-aapi ng mga mananakop.
May mga bansang nakamtan ang kalayaan sa pamamagitan ng mapayapang
paraan subalit maraming nagbuwis ng buhay upang lumaya tulad ng mga Pilipino,
Amerikano, Hindu at iba pa. Ang pagnanais na makamtan ang kalayaan ang
pinakamatibay na taling bumibigkis sa mamamayan upang magkaisa sa pagkakamit
ng layunin . Nakahanda silang magbuwis ng buhay upang mapangalagaan ang
prinsipyong ipinaglalaban.
SANGGUNIAN:
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar et al.) pp 234-241

GAWAIN 8: Maalaala Mo Kaya ?

Panuto: Tukuyin ang konsepto, personalidad o pangyayaring hinihingi sa bawat
bilang. Ang initial letter ay ibinigay na bilang iyong
gabay.
S_______B______ 1. Siya ang tinaguriang Tagapagpalaya ng Timog
Amerika.
C_______________2. Tawag sa mga ipinanganak sa Bagong Daigdig na
may lahingEuropeo.
N_______________ 3. Tumutukoy sa digmaang ipinangalan sa isang heneral
na Pranses naglalayong magpakilala ng kaisipang
rebolusyunaryo sa kabuuan ng Europa.
L_______________ 4. Haring iniluklok sa Pransya matapos magapi ang
puwersa ni Napoleon Bonaparte.

M______R_______ 5. Siya ang pinakamabisa at aktibong miyembro ng

Committee of Public Safety na nagtanggol laban sa
mga
nagtatangkang buwagin ito.
T______J_______ 6. Siya ang manananggol na nagsulat ng Deklarasyon ng
Kalayaan ng Amerika
B______________ 7. Ang kulungang ito ay sumisimbolo sa kapangyarihang
monarkal ng Pransya.
301

J_____S________ 8.Humalili kay Vladimir Lenin bilang pinuno ng USSR sa

kaniyang kamatayan.
P______________ 9. Sila ang naging lihim na taga-suporta ng mga
rebeldeng Amerikano laban sa mga British..
N____________ 10. Masidhing damdamin na nagtutulak sa isang taong
ipaglaban ang kaniyang kalayaan, karangalan at
karapatan.
Pamprosesong Tanong
1. Paano nakaapekto ang Rebolusyong Intelektuwal sa pagsibol ng damdaming
nasyonalismo?
2. Ano ang ginampanan ng mga kaisipang radikal sa Rebolusyong Ruso?
3. Paanong nakatulong ang wikang Latin at relihiyong Katolisismo sa pagusbong ng damdaming nasyonalismo sa Latin America?
4. Naging madali ba ang pag-usbong ng damdaming nasyonalismo sa Africa?
Patunayan ang iyong sagot.
5. Batay sa karanasan ng mga bansa sa ibat-ibang bahagi ng daigdig, kailan
nadarama ang nasyonalismo?
6. Ikaw, paano mo naipakikita ang iyong pagkamakabayan? Magbigay ng
halimbawa.
GAWAIN 9: WHOS WHO IN THE REVOLUTION? Personality and History
(GROUP DYNAMICS)
Panuto: Upang higit mong makilala ang mga personalidad na malaki
ang ginampanan sa Rebolusyong Politikal sa ibat ibang bahagi ng
daigdig, hanapin ang sumusunod gamit ang internet.
Bukod sa larawan ay hanapin ang talambuhay ng mga personalidad na itinakda sa
inyong pangkat. Humanap ng mga kawili-wiling bahagi ng kanilang buhay na
maaaring ikuwento sa klase .
Kayo ay bibigyan ng pagkakataong iulat ang mga impormasyong nakalap sa klase.
Makikita sa ibaba ang mga personalidad na inyong hahanapin.
Pangkat I- Patrick Henry
Thomas Jefferson
Pangkat II- Napoleon Bonaparte
Camille Desmoulins
Pangkat III- Vladimir Lenin
Josef Stalin
Pangkat IV- Simon Bolivar
Jose de San Martin
302

Rubric para sa Presentasyon

Criteria

Natatangi Mahusay Medyo

Hindi
Mahusay Mahusay
4 puntos 3 puntos 2 puntos 1 puntos

Kaalaman
sa
paksa
Kalidad ng mga
impormasyon o
ebidensiya
Kaalaman
sa
kontekstong
pangkasaysayan
Istilo
at
pamamaraan ng
presentasyon
Kabuuang
Marka

Pamprosesong Tanong
1. Ibigay ang mga bagong impormasyong iyong nalaman sa gawaing
isinagawa?
2. Ano ang iyong naramdaman habang binabasa mo ang talambuhay ng mga
personalidad na sangkot sa rebolusyon?
3. Paano isinakatuparan ng mga taong ito ang mga radikal na ideya sa kanilang
bansa.
4. Sa iyong palagay lubusan bang naisakatuparan ng mga personalidad na ito
ang kanilang naisin? Pangatuwiranan.
5. Kung ikaw ang nasa kanilang posisyon, gagawin mo din ba ang kanilang
ginawa? Bakit oo? Bakit hindi?
Balikan ang iyong mga sagot sa unang gawain tungkol sa pagsusuri ng awit,
subukin muling sagutan ang mga katanungan.
1. Ano ang hinihiling o hinihingi ng may-akda ng awit?
2. Sino ang kinakausap ng may-akda ng awit?
3. Sino ang kinakatawan ng batang si Totoy?Bakit kaya ninanais ng
may-akda na baliktarin ang tatsulok?
4. Ano ang kahulugan ng tatsulok bilang pamagat ng awit?
5. Ano kaya ang kaugnayan ng awiting ito ukol sa aralin sa rebolusyon?
Ipaliwanag ang iyong ideya.

6. Ano ang pagkakatulad o pagkakaiba ng iyong kasagutan ?

7. Higit bang naging malinaw ang kaugnayan ng awit sa aralin? Bakit?

303

GAWAIN 10: Hagdan Ng Karunungan

Panuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging refined ang iyong
nalalaman tungkol sa tanong.

Ano ang kaugnayan ng

Rebolusyong Pangkaisipan
sa Rebolusyong Amerikano
at Pranses?

FINAL
REFINED
D
INITIAL

Naunawaan mo ba ang mga konsepto at ideyang tinalakay sa

araling ito? Kung hindi ay malaya kang magtanong sa iyong guro at
kapwa-mag-aaral upang higit mong maunawaan ang Aralin 3. Kung oo,
isang pagbati ang ipinaaabot ko sa iyo.
Mahusay mong natapos ang bahaging Paunlarin sa Aralin 3.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Ngayong mayroon ka nang sapat na kaalaman sa ugnayan ng
rebolusyong pangkaisipan sa rebolusyong politikal at ang implikasyon
nito sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo, napapanahon na upang
palalimin ang iyong kaalaman sa paksang ito. Inaasahan din na sa
bahaging itoy kritikal mong masusuri ang mga kaisipang may
kinalaman sa paksa.
Isang batikang mananalaysay na nagngangalang Dr. Jaime
Veneracion ang nagsabi na sa pag-aaral ng kasaysayan ay
mahalagang maunawaan hindi lamang ang pangyayari kundi pati ang
ugnayan ng panahon at pangyayari. Ginamit niya ang terminong spirit
of the time upang ilarawan ang esensya ng isang panahon at ang
kwentong pumapaloob dito. Kailangang lubusang maunawaan ang
pangyayari at panahon kung ang nais ay makuha ang aral ng
kahapon.

304

GAWAIN 11: KUWENTONG MAY KUWENTA (Tanungin mo sila)

Panuto:
Kapanayamin ang isa o dalawang taong nakilahok na sumama sa EDSA
Revolution noong 1986 (EDSA I). Maaaring ito ay iyong lolo o lola, magulang, tiyo o
tiya, guro, kapitbahay, malayong kamag-anak o kakilala.
Maaaring idokumento ang panayam gamit ang video camera o anumang
electronic gadget na makatutulong sa pagkuha ng impormasyon kaugnay ng
pangyayari.
Itanong sa kanila ang sumusunod na mga tanong na magiging gabay sa
pakikipanayam.

1.
2.
3.
4.
5.

Ano po ang dahilan ng pagsama ninyo sa EDSA I?

Mayroon po bang pumilit sa inyo na sumama o ito ay kusang-loob
ninyong desisyon?
Ano po ang naging karanasan ninyo sa pagsama rito? Maaari po bang
ikuwento ninyo?
Nakuha po ba ang inyong ipinaglalaban (kung meron man) sa pagsali sa
EDSA ?
Kung bibigyan po kayo ng pagkakataon, uulitin po ba ang ninyo ang
pagsama dito? Ipaliwananag.

Ibahagi sa klase ang iyong dokumentaryo o impormasyong nakalap.Ikaw ay

mamarkahan gamit ang kasunod na rubric.
* May kalayaan ang mga mag-aaral kung ito ay isasagawa ng indibidwal o pangkatan.

Rubric Para sa Presentasyon

Criteria

Natatangi

Mahusay

4 puntos

3 puntos

Medyo
Mahusay
2 puntos

Hindi
Mahusay
1 puntos

Kaalaman sa
paksa
Kalidad ng mga
impormasyon o
ebidensiya
Kaalaman sa
kontekstong
pangkasaysayan
Estilo at
pamamaraan ng
presentasyon
Kabuuang
Marka

305

PAMPROSESONG TANONG
1.
2.
3.
4.
5.

Sino ang taong iyong nakapanayam tungkol sa itinakdang paksa?

Batay sa iyong nakalap na impormasyon, ano ang naging karanasan ng
iyong kinapanayam sa kaniyang pagsama sa EDSA I?
Nakita o naramdaman mo ba ang katuwaan, kasiyahan o kalungkutan
na ipinakita ng iyong kinapanayam?
Ano ang iyong naramdaman habang ikaw ay nakikinig sa iyong
kinapanayam?
Ibigay ang iyong natutuhan mula sa kuwentong iyong narinig mula sa
kinapanayam.

GAWAIN 12: LESSON CLOSURE : A Good Ending

Panuto: Punan ang lesson closure note. Tiyaking maging tapat at sinsero sa
pagsulat ng mga impormasyon.
LESSON CLOSURE
Sa araling Pagsibol ng Nasyonalismo
Isa sa mahalagang kaisipan ay
Ito ay mahalaga sapagkat
Isa pang mahalagang ideya ay
Nararapat itong tandaan dahil
Sa pangkabuuan
GAWAIN 13: Pangako Sayo (Reflection Journal)
Pagkatapos ng aralin, ikaw ay hinahamong magbigay ng panata na
isasabuhay ang pagiging mapagmahal sa bayan o isasabuhay ang prinsipyo
ng nasyonalismo.
Paano mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan sa iyong
pang-araw-araw na pamumuhay bukod sa pagbili ng mga
produktong Pilipino?
Paano mo mahihikayat ang iba na maging panata ang
isabuhay ang prinsipyo ng nasyonalismo?

GAWAIN 14: Hagdan Ng Karunungan

Panuto: Punan ng sagot ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging final ang
iyong nalalaman tungkol sa tanong.

306

Ano ang kaugnayan ng

Rebolusyong Pangkaisipan
sa Rebolusyong Amerikano
at Pranses?

FINAL
REFINED
D
INITIAL

Mahusay mong naisakatuparan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at

Unawain sa Aralin 3.
ILIPAT AT ISABUHAY
Narating mo na ang huling bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito nais kong
unawain mong mabuti ang bahaging gagampanan mo sa pagtatagumpay ng gawain.
Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa mga
nakaraang aralin. Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.
Gallery Walk/ Every Child A Tour Guide
Magsasagawa kayo ng isang open exhibit tungkol sa mga kaganapan at
naging pamana ng mga pangyayaring nagbunsod sa transpormasyon ng daigdig
tungo sa makabagong panahon. Gawin ito nang pangkatan lalo na sa bahagi ng
paghahanda ng mga gagamitin para sa exhibit. Maaaring ninyong gamitin ang mga
ginawang poster, editorial cartoon, collage, at biograpiya ng mga indibidwal na
bahagi ng aralin sa nakalipas na mga gawain. Kung madadagdagan pa ito ng iba
pang pwedeng iexhibit ay gawin ito. Kung may gamit para sa audio-visual na
presentasyon at marunong lumikha ng multi-media presentation ay maaari din isama
ito sa exhibit.
Magtatalaga ang grupo ng mga tagapagpaliwanag o curator tungkol sa mga
larawan o bagay na kanilang ieexhibit. Bibigyang-diin nang bawat pangkat ang
naging implikasyon ng mga kaganapan at pamanang ito sa pamumuhay, komunidad
at bansa ng daigdig.

307

Ang gawaing ito ay mamarkahan gamit ang rubric.

Panukatan

Pinakamahusay
(4)
Presentasyon
Nagpamalas ng
pagkamalikhain,
kahandaan,
kooperasyon at
kalinawan sa
presentasyon
ang pangkat
Nilalaman
May tuwirang
kaugnayan sa
pananaw batay
sa pamantayan
tulad ng
orihinal,
pagkakabuo,
pagkakaugnay
ng ideya at
makatotohanan
ang mga
ipinakita sa
exhibit.
Pangkalahatang Sa kabuuan ng
Impak
presentayon,
nag-iwan
tumpak na
mensahe,
nakahikayat ng
nagmasid,
positibong
pagtanggap at
maayos na
reaksyon ng
mga nagmasid.

Higit na
Mahusay (3)
Nagpamalas
ng 3 sa 4 na
kahusayan sa
pagtatanghal

Mahusay
(2)
Nagpamalas
ng 2 lamang
sa 4 na
kahusayan ng
pagtatanghal

Di Mahusay
(1)
Isa lamang
ang
naipamalas na
kahusayan sa
pagtatanghal

Naipamalas
ang 3 sa 4 na
pamantayan

Naipamalas
ang 2 sa 4 na
pamantayan

Isa lamang sa
4 na
pamantayan
ang
naipamalas

Tatlo sa apat
na
pamantayan
ang
naisagawa

Dalawa sa
apat na
pamantayan
ang
naipamalas

Isa lamang sa
4 na
pamantayan
ang
naipamalas

Transisyon sa susunod na modyul

Binigyang-diin sa aralin na ito ang mga dahilan, paraan, patakaran at
epekto ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.
Tinalakay rin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, Rebolusyong
Industriyal, Rebolusyong Pampulitika at Panlipunan, at maging ang pagsibol
ng Nasyonalismo sa ibat ibang panig ng Daigdig. Ang mga kaganapan at
pamanang iniwan ng mga pangyayaring ito ay nagdulot ng transpormasyon
ng daigdig tungo sa makabagong panahon. Subalit hindi dito natapos ang
mga Suliranin at Hamon ng daigdig tungo sa Pandaigdigang Kapayapaan,
Pagkakaisa at Kaunlaran.
Ang mga kaganapan sa bahaging ito ng Kasaysayan ng ating daigdig
ay iyong matutunghayan sa susunod na modyul.
308

Talasalitaan
Absolute monarchy- Uri ng monarkiya na ang kapangyarihan ng hari ay
hindi nalilimitahan ng sinuman
Bourgeoisie- Panggitnang uri o middle class na binubuo ng negosyante,
banker, may-ari ng pantalan o daungan at mga kauri nito
Enlightenment- Kilusang intelektuwal na naglayong gamitin ang agham sa
pagsagot sa mga suliraning ekonomikal, politikal at maging kultural
French Revolution- Rebolusyong pinasimulan ng mga Pranses na
naglayong magkaroon ng pagkakapantay-pantay, pagkakaisa at kalayaan.
Geocentrism- Paniniwala noong panahong Medieval na ang Daigdig (Earth)
ay ang sentro ng solar system
Heliocentrism- Paniniwalang ang araw ang sentro ng solar system
Humanismo- Isang kilusang intelektuwal noong Renaissance na
naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyon ng Greece at
Rome. Humanista ang taong tumatangkilik sa ideyang ito.
Imperyalismo- Pagpapalawig at pagpapalakas ng kapangyarihan ng isang
bansa sa pamamagitan ng pananakop, pakikipagkalakalan, panggigipit at iba pang
pamamaraan upang maisakatuparan ang layunin
Industriyalisasyon- Pagbabagong pang-ekonomiya na unang naranasan sa
England na gumamit ng mga makinarya kaya nagkaroon ng mabilisang produksyon.
Kolonyalismo- Pananakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang
Bansa
Kontra-Repormasyon- Kilusang pangrelihiyon ng Simbahang Katoliko na
naglalayong panumbalikin ang tiwala ng mga mananampalataya
sa Kristyanismo partikular sa Katolisismo
Laissez faire- Binibigyang-diin sa kaisipang ito ang malayang daloy ng
ekonomiya at hindi nararapat na pakialaman ng pamahalaan
Merkantilismo-Patakarang pang-ekonomiya na nakatuon sa pag-iipon ng
309

mahahalagang metal tulad ng ginto at tanso

Monarchy- Uri ng pamahalaang pinamumunuan ng hari, reyna at mga kauri
nito
Napoleonic Wars- Digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte na
naglayong pag-isahin ang buong Europa
Nasyonalismo- Damdamin at paniniwalang makabayan na nag-uugat sa
pagmamahal sa isang bansa o estadong kinabibilangan
Nation-state- Terminong pampolitika na tumutukoy sa isang teritoryo na
pinananahanan ng mga mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura,
relihiyon, at kasaysayan at napasasailalim sa isang pamahalaan.
Philosophes- Grupo ng mga intelektuwal sa panahon ng Enlightenment na
naniniwalang reason o katuwiran ay magagamit sa lahat ng aspeto ng buhay
Physiocrats Mga taong naniniwala at nagpalalaganap ng ideyang ang lup
ang tanging pinagmumulan ng yaman o nakatutulong sa pagpapayaman
Rebolusyon- Nangangahulugan ng mabilis, agaran at radikal na pagbabago
sa isang lipunan
Renaissance- Tumutukoy sa muling pagsilang o rebirth ng kulturang klasikal ng
Greece na sumibol sa bansang Italya
Repormasyon- Kilusang panrelihiyon na naglalayong manghingi ng reporma
sa Simbahang Katoliko. Ito ay katawagan din sa mga kaganapan na yumanig sa
Kakristiyanuhan mula ika-14 hanggang ika-17 dantaon na humantong sa
pagkakahati ng simbahang Kristiyano.

310

Sanggunian
A.Aklat
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 185 186
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p.189
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp.209-211
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 214 -216
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 219-220
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 241
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp.244-245
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo etal p. 254
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 211-213
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 213 - 214
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 215 - 216
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p. 217 - 218
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo etal p. 294
Kasaysayan ng Daigdig ni Teofisto Vivar et al (pp. 228-230)
Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et al (pp. 262-266)
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar, T. et al) pp. 222-225
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
World History: Patterns of Interactions (Beck, R. et al) pp 552-553
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
Source: General James Rusling, Interview with President William McKinley, The
Christian Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen
Rosskamm Shalom, eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987),
2223.

311

B. Modules
Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 10
Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 14
Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 13
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15

312