Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
İÇİNDEKİLER
PRENSİBİ
DEĞİŞTİRİLMESİ
KULLANMAK
KULLANMAK
GİRİŞ
Elektrik enerjisinin kural olarak üç fazlı A.C. şeklinde üretim ,
tasıma ve dağıtımı A.C. motorların elektrikle tahrikinde geniş ölçüde
kullanılmalarının başlıca nedeni olmuştur.
Elektrikle tahrik sisteminde kullanılan şönt ve seri karakterislikli
pek çok çeşit A.C. motoru vardır. Özellikle yapısı basit ve ucuz , pratik
olduğu için son derece kullanışlı olduğundan dolayı irili ufaklı bir çok
tahrikte üç fazlı asenkron motorlar kullanılır. Üç fazlı asenkron motor üç
fazlı dağıtım sisteminde dengeli endüktif bir yük teşkil eder. Asenkron
motorun farklı iki yapısı vardır.
1 - ) Kısa devre rotorlu ( Sincap Kafesli ) asenkron motorlar
2 - ) Rotoru sargılı ( Bilezikli ) asenkron motorlar
Bu iki tip asenkron motorun statorlarını tamamen aynı , yalnız
rotorların yapı tarzları farklıdır. Normal olarak statorlarında yıldız veya
üçgen olarak bağlanabilen üç fazlı bir sargı mevcuttur. Kısa devre
rotorlu asenkron motorun rotorunda kısa devre halinde sincap kafesli ;
3
bilezikli tip asenkron motorun rotorunda ise kural olarak yıldız bağlı üç
fazlı diğer bir sargı bulunur.
Her iki tip asenkron motorda üç fazlı stator sargısının uçları ( üç
giriş ile üç çıkış ) bir bağlantı kutusuna bundan ayrı olarak sadece rotoru
sargılı üç fazlı asenkron motorun yıldız bağlı olan rotor sargısının sadece
üç giriş ucu bilezik ve fırça takımı üzerinden diğer bir bağlantı kutusuna
taşınmıştır.
Çünkü asenkron motorlarda Us = k * F1 * ø bağıntısından
anlaşılacağı gibi manyetik alanın değişmesi için U / f oranın sabit olması
gerekmektedir.
Demek ki primer şebeke frekansı ile birlikte şebeke gerilimi de
aynı oran dahilinde değiştirildiğinde motorun manyetik alanı ve netice
olarak devrilme momenti ve yüklenilebilirlik kabiliyeti sabit kalır. Aslında
düşük frekanslarda statordaki gerilim düşümünün artmasından dolayı
devrilme momentinde bir miktar düşme görülür.
Endüstride birçok makinesi , değişik birkaç dönme sayısı yada
çoğu zaman sürekli hız ayarı yapılabilen motora ihtiyaç gösterir. Tahrik
motorlarına olan bu talep tahrik makinelerine olan ihtiyacı artırmıştır.
Elektrik enerjisinin üretilmesi ile birlikte elektrik makineleri önem
kazanmıştır. Elektriğin kolayca taşınması , istenildiği zaman kullanılması ,
elektrik makinelerin verimini diğer makinelere göre yüksek olusu , elektrikle
çalışan makinelerin daha fazla kullanılmasını şağlamıştır.
Günümüzde endüstride en çok kullanılan hareketli elektrik
makinesi asenkron motorlardır. Çalışma ilkesi bakımından bu makinelere
endüksiyon makinesi de denilebilir. Ucuz olması , fırça ve kollektörün
bulunmaması nedeni ile az arıza yaparak çalışmaları daha sık
uygulamalarda kullanılmalarına sebep olmuştur. Alternatif akım
makinelerinden olan asenkron motorların üretimleri doğru akım
makinelerine göre daha ucuz ama kontrol edilmeleri daha zor ve pahalıdır.
Bir asenkron makinenin devir sayısı kontrolü için ( mil momenti
sabit kalmak ) şartı ile diğer asenkron makineye yada güç elektroniği
elemanlarına ihtiyaç vardır. Gelişmiş birçok ayar sistemi arasında son
4
AYARININ YAPILMASI
GİRİŞ:
I= Eσ
K*fσ *(Lσ Ø+LrØ)
M= λ ( Eσ )² sin Ø
K fσ
olarak verilir. Buradan momentin maksimum değerinin yaklaşık olarak sabit
kalması için Eσ / fσ nin yada (Øσ ) in sabit kalması gerekir. O halde statora
uygulanan gerilim frekansını değiştirerek hız ayarı yapılırken , gerilim
kaynağının Vσ / fσ oranı sabit tutulur ve öylelikle momentin maksimum
değeri sabit tutulmuş olur. Bu amaç için statora uygulan gerilim kaynağı özel bir
gerilim kaynağı olmalıdır.
Bu özellikte olan gerilim kaynakları su yollarla elde edilir.
a) Hızı değiştirilebilen bir senkron generatörün uyarma akımı sabit tutulursa
Vσ / fσ oranı sabit tutulmuş ve aynı zamanda Vσ geriliminin frekansı da
ayarlanmış olur.
b) Son zamanlarda geliştirilmiş olan tristörlü özel inverterler kullanılarak hem
Vσ geriliminin frekansı değiştirilir ve hem de Vσ / fσ de sabit tutulur.
c) Rotoru sargılı asenkron motorun rotor gerilimi de frekansı değiştirilebilen bir
gerilimdir ve hız kontrol unda kullanılabilir.
Asenkron motorun bu yöntemle yapılan hız kontrolü ve momentin
maksimum değerinin sabit tutulması , doğru akım serbest uyarmalı motorunun
Ward – Leonard düzeni ile hız ayarına benzemektedir. Şekil 1 de stator
frekansının değiştirilmesi ile yapılan hız kontrol una ilişkin M=f(n)
karakteristiği gösterilmiştir.
9
Kontrol Ünitesi
Özellik Akım ara Gerilim ara Gerilim ara St. Gerilim ara
devreli dev. (kontr. Doğ.) dev. (D.A kıyıcılı) dev. (DGM)
gereksiz
Güç faktörü 0-0,9 frekans 0-0,9 frekans yaklaşık bir yaklaşık bir
ve yüke bağlı ve yüke bağlı
Vσ
=c * Ø = sabit
fσ
oranını sabit kalması gerekir. Buradan primer şebeke frekansı ile birlikte
şebeke gerilimi de aynı oran dahilinde değiştirildiği taktirde , motorun
manyetik alanı ve netice olarak devrilme momenti ve yüklenilebilirlik
kabiliyeti sabit kalır. Aslında düşük frekanslarda stator gerilimi düşümünün
artmasından dolayı devrilme momentinde bir miktar düşme görülür.
Şekil 6 W-L Ayar sistemi ile ayar edilen büyük güçlü bir senkron frekans
değiştiricinin esas bağlantı şeması
Şekil 6 da frekans değiştiricinin tahrik makinesi olarak WARD-
LEONARD sisteminin kullanıldığı büyük güçlü bir senkron değiştiricinin üç
fazlı asenkron motorları (esas tahrik motorlarını ) içine alan esas bağlantı
şeması gösterilmiştir. Bu bağlantı şemasında FD senkron frekans
değiştirici , TM2 bunun tahrik makinesi ,TM1 de D.A. kontrol generatörün
tahrik makinesi , İD ikaz dinamosu , M1 , M2 , M3 , devir sayısı ayarlanan
üç fazlı asenkron motorlar (esas tahrik motorları ) dır.
Böyle bir tahrik sisteminde FD nin gücü tahrik motorları güçleri
toplamına eşittir. Tahrik makinesi olarak bir ısı kuvvet makinesi
kullanılması halinde ayar sisteminin toplam gücü esas tahrik motorları
toplam gücünün %300 ‘ne , WARD-LEONARD sistemi kullanıldığı taktirde
%500 ‘ne ulaşır.
Bu nedenle böyle bir ayar sisteminin verimi düşük, tesis ve
işletme giderleri yüksektir. Buna karşılık ayar aralığı oldukça geniş ayrıca
ayar sürekli ve stabildir. Alternatörün devir sayısı ve frekansı değiştirilirken
ikaz akımı sabit tutulmak suretiyle üç fazlı asenkron ve senkron motorun
devri geniş bir alanda değişirken devrilme momenti yaklaşık olarak sabit
kalır., yüklenilebilirlik kabiliyeti değişmez.
17
döner alan yönünde daha küçük frekanslar için rotor döner alanına zıt
yönde çevrilir. Böyle bir ayar sistemiyle tahrik motorlarının devir sayıları
birlikte sıhhatli ve stabil olrak geniş bir alan içinde ayarlanabilir. Ayar oranı
10:1 hatta 12:1 ‘e kadar çıkar.
Şekil 9 daki montaj şeklinde 0 ile 2 f1 arasındaki frekans ayar
alanı için tesisin toplam gücü devir sayıları ayarlanan esas tahrik
motorları toplam gücünün 4 katıdır. Bundan dolayı bu ayar sisteminde
kuruluş ve işletme maliyetleri oldukça yüksektir.
Ptm
olur. Burada nm tahrik makinesinin f1 frekanslı şebekeye direkt
bağlantısındaki - senkron devir sayısıdır.
TM tahrik makinesi asenkron frekans değiştiriciyi döner alan yönünde
çeviriyorsa yukarıdaki denklemlerde parantez içindeki işaret döner alana
zıt yönde tahrik ediliyorsa + dır.
Asenkron frekans değiştirici tek devreli kd rotorlu bir asenkron
motorla tahrik edildiği taktirde üç devir sayısı kademesi , kutup değiştirme
sayısı k olan çok devirli bir asenkron motorla tahrik halinde 3k+1 devir
sayısı kademesi elde edilir. Örneğin çift kutup sayısı Pfd =1 olan bir
asenkron frekans değiştirici çift kutup sayısı Ptm =2 olan tek devirli bir
asenkron makine ile tahrik edilirse elde edilen devir sayısı kademeleri
nm / nsm = 0,5 - 1 - 1,5 olur. Çift kutup sayıları 2 ve 4 olan çift devirli bir
asenkron tahrik makinesi kullanıldığında nm / nsm = 0,5 – 0,75 – 0,875 –1 –
1,125 – 1,25 – 2 devir sayısı kademesi elde edilir.
Şimdi şekil 10’daki ikinci bağlantı ele alınırsa : Bu ikinci bağlantı
şeklinde TM tahrik makinesi asenkron frekans değiştiricinin sekonderinden
beslenmektedir. Kayıplar hesaba katılmadığı taktirde bu bağlantı şeklinde
esas güçler arasında :
Pfd + Ptm = P2fd = Pm + Ptm
veya
Pfd = Pm = P2fd - Ptm
Bağıntısı yazılabilir. Diğer taraftan
Pfd = 2π nsfd Mfd
60
Pm = 2π nm Mm ve ;
60
P2fd = 2π ( nsfd – ntm ) Mfd
60
Ptm = 2π ntm Mfd dir.
60
23
f1 f 1 f1
bağıntıları elde edilir.
Şekil 11 de sabit kalan kren – moment yük karakteristiği halinde
şekil 10 b deki ayar bağlantısı için Pm , Pfd , ve Ptm güçlerinin f2 / f1
frekanslar oranına bağlı olarak bu oranın 0 ile 2 sınır değer arasındaki
değişmeleri gösterilmiştir.
24
Şekil 11 , Şekil 10 b deki kaskat bağlantı ile sabit moment altında devir
sayısı ayarında Pm , Ptm , P2fd güçlerinin frekanslar oranına bağlı olarak
değişimi