thc vn ha trong dch thut

vn chng Vit Nam

t cui th k XIX n 1945
Nguyn Vn Hiu
1 - Phin dch ng vai tr rt quan trng
trong mt nn vn ho. Qua lch s phin
dch, c th nhn ra nhng c im c
bn ca mt nn vn ho trong qu trnh
pht trin lch s ca n. Tuy vy, vai tr
ca phin dch khng ging nhau trong tng
thi k, tng giai on lch s ca mt nn
vn ho.
Phin dch Vit Nam giai on cui th
k XIX - 1945 c vai tr c bit quan trng
trong lch s vn ha Vit Nam v c im
c th so vi vai tr ca phin dch trong
nhiu nn vn ho khc trong khu vc
cng thi k.
Trc ht, phin dch Vit Nam giai on
t cui th k XIX n nm 1945, nht l
trong ba mi nm u th k XX, phn
nh c im chung ca nhiu nn vn ho
phng ng trong bui u tip xc vi
phng Ty, trong ni bt ln vai tr ca
phin dch trong vic chuyn ti nhng yu
t ngoi sinh ( y l vn ho, vn
minh phng Ty), gp phn to nn bc
chuyn bin v cht, thc y qu trnh hin
i ha vn ho t phm tr vn ho trung
i sang phm tr vn ho hin i. Phin
dch trong thi k ny c th khng n r v
a sc nh trong thi k giao tip lin vn
ho trong bi cnh ton cu ha hin nay,
nhng ngha vn ho k trn ca phin
dch trong thi k ny l khng th thay th.
Bn cnh c im chung, vai tr ca phin
dch Vit Nam giai on cui XIX 1945
c im c th so vi vai tr ca phin
dch trong nhiu nn vn ho phng ng
trong tin trnh hin i ha. S chuyn i
dn vai tr ch o ca vn t t h ch
vit khi vung (Hn, Nm) sang h mu t
Latin (t y gi l ch Quc ng) trong i
sng vn ha - x hi Vit Nam t cui th
k XIX lm nn tnh c th ny. S chuyn

i vai tr ca h thng ch vit, bn cnh

nhng thun li c bn, dn n nguy
c gy nn s t gy vi vn ho truyn
thng. Gn vi qu trnh vn ng ni ti
ca nn vn ho dn tc trc yu cu hin
i ha, ch Quc ng, do vy, khng ch
l phng tin chuyn ti nhng yu t
vn ho ngoi sinh yu cu tt yu i vi
qu trnh hin i ha vn ho m cn,
nu khng ni l trc ht, phi l nhp cu
ni vi vn ho truyn thng, gp phn khi
dy nhng yu t ni sinh lm nn tng cho
qu trnh hin i ha. C hai yu cu ny
u phi qua con ng phin dch v tt
nhin u phi xut pht trc ht t n lc
v thc vn ho ca tr thc dn tc, qua
ch Quc ng mi thnh cng c hu
hiu, thnh li kh trn ng hin i ha
vn ho dn tc.
Nghin cu vai tr ca phin dch Vit
Nam giai on cui th k XIX 1945, do
vy, cn phi ch n bi cnh vn ha
lch s c th v nhng ng lc vn ha
mang tnh c th so vi cc giai on khc.
2 - t vn kho st dch thut vn
chng giai on cui th k XIX - 1945
trn bnh din thc vn ho, ngi vit
va mun thu hp din kho st, va mun
gp mt gc nhn v vai tr ca phin dch
vn chng, nht l v vai tr ca tr thc
dn tc trong hot ng dch thut vn
chng gn vi thc xy dng mt m
hnh vn ho mi ni chung, m hnh vn
hc mi ni ring, ch khng ch l hot
ng dch thut vn chng ch yu mang
tnh ngu hng, ua vi v p nguyn tc
ph bin trong thi trung i, hay vi dch
thut vn hc nh khi nn vn hc dn tc
thc s bc vo thi k hin i.
T gc nhn ny, c th thy dch thut vn
chng Vit Nam t cui th k XIX gn
vi yu cu hin i ha vn ha dn tc
ch yu th hin mng dch thut ra ch
Quc ng. Qua kho st ca chng ti, qu
trnh dch thut vn chng ra ch Quc
ng giai on cui th k XIX 1945 c th
chia lm cc giai on vi cc c im ni
bt sau:

1|Trang

Cui th k XIX dch thut vn chng ra

ch Quc ng ch din ra Si Gn Lc
tnh qua hot ng ca mt s hc gi lm
vic cho Php nh Trng Vnh K (1837
1898), Hunh Tnh Ca (1830 1907),
Trng Minh K (1855 1900). im qua
cc tc phm tiu biu ca cc hc gi ny,
khng ch mng dch thut, chng ti
nhn thy c mt im chung l h u nu
r mc ch ph bin ch Quc ng v hot
ng ca h l vi t cch hc gi ch
khng phi t cch nh vn. im ng ch
l t c mc ch trn, cc ng
Trng, Hunh chn cch ph bin ch
Quc ng bng con ng su tm, ghi
chp li, hoc dch nhng tc phm vn
chng vn gn gi vi th hiu thm m
ca cng chng bnh dn lm ti liu hc
tp theo tiu ch hc tr coi chi cho
vui (Trng Vnh K)(1), hoc hay v c
ch (Hunh Tnh Ca)(2). Ring v mng
dch thut lm ti liu vui hc, chng ti c
cm gic ba hc gi trn nh c s phn
cng nhau: Hunh Tnh Ca dch nhng
truyn thng tc, hoc c tnh thng tc
trong vn hc Trung Quc, vn rt ph
bin Vit Nam ni chung, Si Gn Lc
tnh ni ring, tp hp thnh hai tp Chuyn
gii bun (tp 1: 1885, tp 2: 1886); Trng
Minh K dch Quc phong (Kinh thi) v
nhng tc phm d c, d ph bin trong
vn hc Php, in trn Gia nh bo t
nhng nm 1890; Trng Vnh K dch
ngha nhng bi th c Trung Hoa c tnh
gio hun (c s tr gip din thnh vn
vn ca Trng Minh K cho d nh) nh
l ti liu gip ngi c, ngi hc
thng ngha Hn Vit (Thng loi kha
trnh Miscellanes, 1888). Trong s ,
Chuyn gii bun ca Hunh Tnh Ca l
ni ting nht, c in li nhiu ln. Nh ,
Hunh Tnh Ca, cng vi Trng Vnh
K ni ting vi Chuyn i xa (1865),
Chuyn khi hi (1882) l hai tp truyn ghi
li chuyn vui dn gian Vit Nam c coi
l hai bc i s trong li vit vn Quc
ng min Nam(3). Trong phm vi kho st
ca chng ti, Hunh Tnh Ca l ngi
u tin dch vn chng c Trung Quc
sang ch Quc ng v qua cng vic dch
thut ca ng, nhn t yu cu x hi ha

ch Quc ng, c th nhn ra nhiu iu v

mi quan h vn hc Vit Trung thi trung
i, v nhng nn tng vn ha - x hi dn
n cch vit mang m phong cch vn
chng Nam B cng nh v nhng c s
to nn li vit vn xui theo li mi (4).
ng gp ca cc ng Trng, Hunh v
ph bin ch Quc ng, v vic gp phn
hnh thnh li vit vn mi theo li thng tc,
gn vi li ni thng trong bui u ca
nn vn chng Quc ng Vit Nam l mt
thc t ng ghi nhn. Tuy nhin, n nay
vic nh gi v thc vn ha ca hai ng
Trng, Hunh trong hot ng ph bin
ch Quc ng vn l iu cn phc tp(5).
Theo chng ti, cng vic ph bin ch
Quc ng ca cc ng Trng, Hunh
khng tch ri vi ch trng ca thc dn
Php bng mi cch bin ch Quc ng,
vn ch gii hn trong phm vi gio dn,
thnh cng c n dch, k c vic dch mt
vi tc phm Trung Hoa c bn v c
in(6), nhng cng khng th loi tr kh
nng cc ng ny cn xut pht t thc tin
vn ha x hi ca vng t Nam k trc
tr v t nhn thc v vai tr vn ha ca
ch Quc ng, nh Trng Vnh K
tng vit trong bi dn bng ting Php
cun Syllabaire Quc ng (1876): Ch
quc ng phi tr thnh ch vit ca t
nc. Phi nh th v li ch v s tin ha.
Vy, ngi ta nn tm cch ph bin th
ch ny bng mi phng tin(7). iu c
bn chng ti mun nhn mnh y l khi
nghin cu mng dch thut vn chng
Quc ng Vit Nam cui th k XIX
khng th tch ri vi yu cu x hi ha
ch Quc ng m theo chng ti, d xut
pht im l t ch trng ca chnh ph
thuc a, nhng v mt khch quan vn c
nhiu im ph hp vi thc tin vn ha
x hi vng Nam k trc tr v chc chn
thu ht c s quan tm v ng gp ca
nhng hc gi c tm huyt vi s tin ha
ca nc nh. Mt khc, dch thut vn
chng Quc ng Vit Nam cui th k
XIX cng cho thy ngay t u cn quan
tm n vai tr ca mng dch thut nhng
tc phm vn chng vn c tnh ni sinh
i vi tin trnh hin i ha vn ha, vn
2|Trang

hc dn tc ch khng ch quan tm n
vic dch thut em g mi l t ngoi
vo(8). y cng l im cn c ch khi
nghin cu, tm hiu dch thut vn chng
trong giai on giao thi nhng thp nin
u th k XX.
Khong ba mi nm u th k XX c
coi l giai on giao thi, l bui hn hip
vn ha ng Ty trong nn vn ha,
vn hc dn tc. Tuy nhin s khng hiu
c nhiu im c bn ca vn ha, vn
hc giai on ny nu tch ri vi nhng
tin vn ha x hi c t th k XIX.
Chnh qu trnh x hi ha ch Quc ng
t cui th k XIX c nhng tc ng
tch cc n sinh hot vn ha ngh thut
Si Gn Lc tnh u th k XX, biu
hin r nt qua t Nng c mn m
(1901)(9) v phong tro dch Truyn Tu n
r y. y cng l mt trong nhng
nguyn nhn c bn dn n vic cc nh
nho yu nc c t tng duy tn, tiu
biu l trong phong tro ng Kinh ngha
thc (1907), nhn thy ch Quc ng l li
kh trn ng khai dn tr, chn dn kh,
hu dn sinh v xc nh vic dch Sch
cc nc, sch Chi na (Quc dn c
bn)(10) ra ch Quc ng l mt trong
nhng con ng hu hiu. D hiu v sao
nhng ngi hot ng trong phong tro
ng Kinh ngha thc, thot nhn rt ng
vi ch trng ph bin ch Quc ng ca
thc dn Php, nhng sm b n p, t
y.
Kt qu v ng hng hot ng ca
cc nh duy tn khin thc dn Php
run s v phi ch hn n ch Quc
ng, tranh th ch Quc ng lm li kh
tuyn truyn cho vn ha Php v thc s
ch n mt trn vn ha, iu m t
khi t quyn thng tr Vit Nam cho n
ht thp nin u th k XX thc dn Php
cha thc s ch n. Chng ti cho y
l nguyn nhn c bn khin thc dn
Php b tin u t vo vic m nhng ta
bo, tp ch ln nh ng Dng tp ch
(1913-1919), Nam phong tp ch (19171934) v khng phi ngu nhin nhng tp
ch ny u t mnh t vn vt H Ni.
iu ny v hnh trung to nn sc tc

ng hai mt trn mt trn vn ha ca

thc dn Php v gp phn to nn din
mo c th ca vn ha Vit Nam trong
giai on xung t ln hn hip vn ha
ng Ty.
Dch thut vn chng ch Quc ng ba
mi nm u th k XX khng tch ri vi
bi cnh vn ha lch s v chnh tr nu
trn. Dch thut vn chng gn vi yu
cu x hi ha ch Quc ng, gi y thm
phn p ng nhu cu c ca cng chng,
vn l c bn. Trong phm vi kho st ca
chng ti, dch thut vn hc c tnh thng
tc ca vn hc c Trung Quc vn chim
s lng ln, cho thy trong qu trnh x
hi ha vn ha, vn hc, mng vn hc
vn quen thuc vi cng chng vn c vai
tr c bit trong vic x hi ha cng
chng vn hc, rn luyn cch vit vn mi.
Khng phi ngu nhin c Canavaggio (c
th ch l ng tn) t 1901 trong Nam v
Phan K Bnh nm 1907 ngoi Bc u
chn dch Tam Quc ch din ngha(11). Trn
ng Dng tp ch v Nam phong tp ch,
mng dch thut theo hng ny vn chim
a s. Tuy nhin ng ch nht vn l
mng dch thut vn chng gn vi thc
xy dng nn vn ha hc thut mi
trong bi cnh giao thi vn ha ng
Ty.
Theo chng ti, vn ni bt ca giai
on ba mi nm u th k XX, nht l
t sau hot ng ca phong tro duy tn
trong thp nin u th k v trong bi cnh
thc dn Php ch trng n mt trn vn
ha, l vn xy dng nn hc thut mi,
nn Quc hc v Quc vn mi nhm va
bo tn c truyn thng, va theo kp
tin ha vn minh. Trong s ln t ca xu
hng chy theo t tng - hc thut, li
sng phng Ty, s t gy vi vn ha
truyn thng l nguy c trc mt khin
c ngi trong cuc phi than: phn hn
quc ty ca quc dn nh ci dy sp
sa t ri y m con ng vn minh li
lc th cn mng o tn u u(12).
Trong bi cnh y, mt s nh Nho c vn
tn hc c thc dch nhng vn vn
ha truyn thng, theo h l c gi tr,
bo tn, v hn th na, bc nhp cu
3|Trang

vi cc th h ch c o to theo vn
tn hc. Dch thut vn chng v phng
din ny ng k c Bu Vn Phan K Bnh
(1875-1921) v Tng Vn Nguyn n
Phc (1878-1954).
Phan K Bnh bin kho, dch thut vn hc
t rt sm, nhng phi n Vit Hn vn
kho, khi in trn ng Dng tp ch t s
167 n s 180, ng mi nu r mc ch
bin kho, dch thut ca mnh l mong gi
li cht bng tha lu ly mt i t cnh
tng trong lc trung thin(13). Trong cng
trnh bin kho ny, Trng Vnh K tp
trung kho cu, gii thiu, dch thut nhiu
tc phm vn chng c Trung Quc nh
l nhng vn cn c bo tn, gii thiu
v l c s hiu vn chng Vit Nam.
Trn quan im vn chng truyn thng,
Phan K Bnh c bit ch n vn Kinh,
Truyn, dch gii thiu Ng kinh, T th,
vn Ch t, ng thi ng cng dch, gii
thiu cc tc phm ca cc nh vn nhn
thi s tn tui nh Tng Ngc, Tng Nh,
Lu Hng, To Thc, cc thi nhn ni
ting i ng, v c vn hc Trung Quc
thuc cc i Nguyn, Minh, Thanh. Vn
dch ca Phan K Bnh trong sng, un sc
v bm st nguyn tc. Tuy c nhiu hn
ch, nhng Vit Hn vn kho l cng trnh
kho cu cng phu, tm huyt, c coi l
nhng trang vit c gi tr m u ca b
mn nghin cu l lun vn hc theo
hng hin i(14). Vit Hn vn kho l
mt trong nhng cng trnh c Dng
Qung Hm, Nguyn ng Chi dng lm
ti liu k cu chnh cng cho thy ng
gp khoa hc ca cng trnh ny v ng
gp ln ca Phan K Bnh trong vic bo
tn, bc nhp cu vn ha gia truyn thng
v hin i.
Vi Tng Vn Nguyn n Phc chng ti
mun cp n mt kha cnh khc hn.
Trong s cc dch gi dch th c Trung
Quc trn Nam phong tp ch, khi u t
cc s Nam phong tp ch nm 1918, Tng
Vn l ngi dch nhiu v l ngi th
hin rt r thc dch thut bo tn v
gii thiu cho lp hu hc khng tho Hn
vn. Khc vi nhiu dch gi khc, Tng
Vn lun ch n vic ghi tc gi th, c

bit l sau mi bn dch ng u km theo

Li gii kim li bnh. Chng hn dch bi
D bc Tn Hoi ca Mc, ng ghi:
Th ny l th tc cnh, va tc s, li
kim ng . Hu nh hoa = Tn khc ht
trong Nhc ph i Trn. Trn Hu Cha
m chi m mt nc(15). Nhng li gii,
li bnh ca ng thin v ging gii vn tt
t th iu n t c bn ca bi th, cho
thy ng rt c thc hng n i tng
ngi c c tnh cch ph thng. Tng
Vn khng ch lm n vic gii thiu c
tnh h thng v thi phi, thi i vn hc
nhng rt ch n vic gii thiu th
cch. ng chn dch v gii thiu theo
tng th th ng ngn c phong, ng
ngn lut, t tuyt, bt c hoc theo tng
th ti nh th thut hoi, th t s Quan
tm n gii thiu th cch vn chng,
Tng Vn dch th theo nguyn iu,
nguyn th v ch ch ca ng l C thi c
lm th (). Nay th no dch ra th y,
nh tht ngn, hoc ng ngn, li dch ra
tht ngn, ng ngn, ch khng dch ra lc
bt; l bo tn ly th cch, khng nhng
chi chut ly m vn m thi(16). Tng Vn
tng dch th vn c Trung Quc ra lc
bt, nh cc bn dch Quy kh lai t (o
Tim), Bc Sn di vn (Khng Tr Khu) rt
hay, cho thy ng l ngi c ti chuyn
th iu v khng cu n, nhng ng vn
theo ng dch thut va mang tnh ngh
s va vi t cch hc gi gn vi thc
bo tn, gii thiu vn vn chng c
ng. Nhiu bn dch ca Tng Vn, theo
li gii thiu v bo tn th cch k trn, rt
c sc, va lt t c ci thn ca
nguyn tc, va c cch din t rt ph
hp vi cch ni, cch cm ca ngi Vit.
Hu nh khng c tuyn dch th ng
no Vit Nam li khng c tuyn th dch
ca Tng Vn. Dch c trn trm bi, li
trung thnh vi cch dch nhm bo tn th
iu, c nhng trng hp Tng Vn
khng trnh khi g p, chng hn dch cu
Tch nhn d tha hong hc kh trong bi
Hong Hc lu ca Thi Hiu thnh Ngi
tin xa ci hong hc ct(17) th qu l
vng. Tuy nhin kha cnh khc chng ti
mun cp y chnh l, vi nhng
trng hp nh Tng Vn Nguyn n
4|Trang

Phc, vic nh gi ng gp dch thut

phi c nhn nhn t thc vn ha ca
ngi dch ch khng th cng nhc ly
nhng tiu chun chung ca dch thut
phn xt nh c khng t ngi tng
ph bnh cch dch cng nhc ca Tng
Vn(18).
Bn cnh xu hng dch thut gn vi
thc bo tn, bc nhp cu gia truyn
thng vi hin i, ng ch c mng dch
thut vn chng gn lin vi thc gii
thiu nhng yu t mi m, nhng m hnh
gi cho gii sng tc vn hc Vit Nam
noi theo. iu ny phi n Phm Qunh
(1892-1945) mi tht s r nt, cn trc
Nguyn Vn Vnh (1882-1936) d
dch vn hc phng Ty (Php) kh nhiu
nhng vn cha th hin r thc gii
thiu nhng yu t mi m, nhng m hnh
mi lm ng hng cho sng tc vn
hc. V mt thc, Nguyn Vn Vnh ch
trng nhiu hn n vic gii thiu v
khng nh t tng u Ty, ph cu
hc v tuyn truyn cho ch Quc ng.
Dch thut i vi ng l o luyn vn
chng, chng minh cho s trng thnh
ca ch Quc ng, cho s phong ph ca
ting Vit, ng thi l cch gii thiu u
Ty t tng(19). Vi Phm Qunh th khc,
Phm Qunh dch vn chng vi t cch
l hc gi hn l nh vn. Cng vi vic
dch mt s tc phm vn hc c Trung
Quc (bt danh Hng Nhn) khng nh
vic cn gii thiu tinh hoa vn hc ng,
Phm Qunh c bit ch n vic dch
nhng truyn ngn Php, ng gi l tiu
thuyt hoc on thin tiu thuyt, lm
mu hc theo. Trong s 24 truyn ngn
phng Ty c dch trn Nam phong tp
ch, hu ht l truyn ngn Php (22 truyn),
Phm Qunh dch n 16 truyn vi tinh
thn nh ng vit khi gii thiu bn dch
u tin Truyn ngi lnh ch bng tuyt
ca Georges DEsparbes in trn Nam
phong tp ch t s 2 (8/1917): Truyn dch
sau ny thuc v li on thin tiu thuyt
(Conte, Nouvelle). Li y l mt li hay
trong vn chng Ty, cc nh vn s ta c
th bt chc m lm bng ting Nm. V
li tiu thuyt di th hin nay ngi nc

ta cn cha t cch m khi hnh

c(20). ng thi, Phm Qunh cn kho
dch v lch s vn chng Php, v ngh
vn, v cch vit tiu thuyt, v th tt c
u c tnh gi , nh hng cho bc
hnh thnh v pht trin vn mi nc ta
theo mu hnh vn hc phng Ty. Vi t
cch l ch bt v l hc gi tn tui, cng
vic ny ca Phm Qunh c ngha rt
ln i vi s thc y tinh thn tp vit
vn theo li mi. Khng phi ngu nhin
trn Nam phong nhng nm ny xut hin
kh u nhng truyn ngn vit theo li
on thin ca phng Ty nh cc truyn
ngn ca Nguyn B Hc, Phm Duy Tn,
L c Nhng, Hong Ngc Phch
S xut hin ca Nam phong tp ch
(1917), d xut pht t n dch vn
ha ca thc dn Php, nh du s pht
trin ca xu hng iu ha tn cu c
tnh tt yu trong s pht trin ca vn ha
Vit Nam sau thi gian bi cu nghinh tn
quyt lit trc . L ngi trong cuc,
Nguyn n Phc thut li, trong khong
ba mi nm u th k th ng, cng nh
nhiu nh nho khc, 15 lm nm v trc
vn ham thch v ch ngha duy tn, 15
nm v sau li ham thch v ch ngha bo
tn quc ty v nhn ra y l thi i
nghin cu, thi i lo toan, thi i kin
thit, khng phi l thi i h ho, thi i
ph hoi(21). Chnh v vy, trong khong
thi gian ny, cc hc gi tn hc v cu
hc c vn tn hc, tp trung bin dch,
kho cu t tng hc thut ng Ty.
Tn dch Kinh thi (1924), theo chng ti,
cng ch yu xut pht t tinh thn ny v
v hnh trung c ng gp cho nn vn
hc dch nc nh nhng bn dch c sc.
Cc hc gi by gi cn tranh lun nhiu v
cc vn Quc hc, Quc vn, v con
ng pht trin ca hc thut nc nh.
Trong , phin dch sch v t cc th
ting ra ting ni ca dn tc, tc ra ch
Quc ng, c coi l c bit cn cp v
mun thnh tp cho nn dn tc hc thut,
khng dch cc sch khng c(22).
Trong bi cnh y, d dch thut vn hc
khng c coi trng bng vic dch thut,
gii thiu t tng, hc thut ng Ty,
5|Trang

nhng vn c bc pht trin hn trc v

phn nh c phn no qu trnh vn
ng ca nn vn hc dn tc trong bui
giao thi. l thc bo tn tinh hoa vn
hc c in, gii thiu nhng ng hng
pht trin mi, th nghim vit vn theo li
mi, v qua bc tranh phin dch, c th
thy gi tr vn hc c in ng trong
bui iu ha tn cu cng tr li l mn
n tinh thn c tnh i chng trong i
sng tip nhn vn hc nhng nm hai
mi u th k XX.
Bc tranh dch thut vn chng khong
mi lm nm tip theo cng phn nh kh
r qu trnh vn ng vn hc dn tc ang
trn c sc t khng nh mnh, v
bui u cng biu hin t nhiu nhng cc
oan cn thit. Trong thp nin 1930, khng
k phong tro dch thut truyn Tu c tnh
th trng n r min Bc, ta nh
min Nam thp nin u th k XX, dch
thut vn chng theo hng gii thiu
nhng kit tc mi, nhng m hnh mi hu
nh khng tin trin, thm ch vic dch gii
thiu nhng kit tc c in ng cng
khng c g ng k. qua ci thi Phm
Qunh dch v gii thiu on thin tiu
thuyt Php nh l mu cho vn gii Vit
Nam noi theo. Cng vic dch, bin kho
cc sch v t tng hc thut cng
khng c tip tc. y l iu bnh
thng khi tri qua giai on giao thi,
vn hc Vit Nam ang c nhu cu t
khng nh mnh trong vic xy dng mt
nn vn hc hin i c bn sc ring. Ch
trng T lc mnh lm ra nhng sch c
gi tr v vn ch khng phin dch sch
nc ngoi, nu nhng sch ny c tnh
cch vn chng thi ca nhm T lc
vn on(23) cng l tinh thn chung ca
nhiu cy bt ng thi v l ch trng
hp l trc nhu cu khng nh mnh. Qu
tht, trong thp nin ny c hn mt tun
san chuyn v tiu thuyt, Tiu thuyt th
By (s u ngy 2-6-1934) ca nhm Tn
Dn, nhng tiu thuyt c dch trn tun
san ny ch c tnh gii tr, mua vui vi tc
phm dch ch yu l cc tiu thuyt thuc
loi giang h k hip, v c dch th ng
theo li im xuyt trong tng s bo. Vic

dch th ca c in Trung Quc trn cc

bo v tp ch khc cng rt tha tht.
trong Nam, mt t bo ng k vo loi ln
nh Ph n tn vn (1929-1934), lc ny
pht hnh ra Bc, cng ch c mt bn
dch th c bi Tr tch d tc thch u
ca i Thc Lun (Ngo Nguyt dch)
trong mt s bo xun nm 1930. Tp ch
ng Thanh (1932-1938) min Bc c s
cng tc ca Ng Tt T, mt trong nhng
dch gi th ng c ting nh chng ta
bit, nhng nm ny cng khng dch
bi th ng no cho tp ch ny. Cn
Tn dch th ng ct bn cho bo
Ngy Nay, dch Liu Trai bn cho nh Tn
Dn vi tinh thn dch nh ng tng tm s:
ci vic dch th ng bo, n lm cho
mnh cng phi ty thi nh cc bo. Do
ny ma thu, nn cng phi dch bi v ma
thu(24).
Phi n cui thp nin 1930, u thp nin
1940, sinh hot vn hc mi c phn hi
ha hn gia sng tc v dch thut du
hiu ca mt nn vn hc ang trn n
nh, pht trin. Nhng nm ny tr li hin
tng dch thut nhng kit tc c in
nhm gii thiu tinh hoa v lm ti liu kho
cu. Ni bt c S Bo trn Trung Bc tn
vn Ch Nht, Hoa Bng v Trc Kh trn
Tri Tn. T u nhng nm 1940 xut
hin nhng tp dch th ng dy dn
nh ng thi (1940, 1942) ca Ng Tt T,
ng thi (1944) ca Trn Trng Kim, Th
Ph (1944) ca Nhng Tng Hu
ht cc dch gi k trn u rt quan tm
n dch thut kt hp vi kho cu, gii
thiu. Ng Tt T chn dch th ng v
Hn hc tn, ti liu ca vic kho cu
sp mai mt, v v lc truyn vo trong
nn vn ha ca ta, th ng cng vn
chim phn u thng(25); cn Trn Trng
Kim theo hng dch thut ca Tng Vn
thu trc, dch gii thiu theo tng th th
v c ch hn v mt gii thiu thi php
th ng. C th ni s kt hp gia dch
thut v kho cu l nt ni bt trong dch
thut vn hc t u nhng nm 1940 v
y cng l kt qu ca qu trnh nhn thc
v vai tr ca vn hc c in Trung Quc
trong s pht trin ca nn vn hc dn tc.
6|Trang

Trong khi vic dch vn hc phng Ty

vn khng my khi sc, c l do tr thc
by gi c th c thng bng ting Php
nn nhu cu dch khng cao v vn hc
phng Ty vn cha tht s gn gi i
vi th hiu ca ng o cng chng. Mt
tin vn trn tp ch Tri Tn v Cuc thi vn
chng Alexandre de Rhodes nm 1943
cho thy xu hng ny: Nhiu dch gi
s trong s la chn tm nhng tc gi
ngoi quc, hay nhng tc gi Php quc,
nh li hnh vn thuc v hng c bit
nh Proust hay Duhamel dch ra chc hn
t c s c gi ngi Nam c th hiu ni.
V gii Alexandre de Rhodes chng ta ch
nn theo gng ng Nguyn Vn Vnh, dch
nhng danh vn c in sn c mt tnh
cch i ng v vt ra khi thi gian(26).
Qu tht, dch thut vn chng gii
thiu nhng ci mi m, hin i tht khng
d trong tng quan vi tnh hnh sng tc
v tip nhn vn hc by gi. iu ny
cng c ngha l nghin cu dch thut vn
chng nht thit cn phi nhn t tip
nhn vn hc.
Tuy vy, u nhng nm 1940 xut hin
mt hin tng dch thut vn chng kh
c bit. l vic ng Thai Mai gii thiu
kh u n v tng i c h thng nn
vn hc mi Trung Quc nc ta trong
bi cnh vn hc Vit Nam vn hng theo
m hnh ca vn hc phng Ty, v nht
l trong bi cnh nhiu tr thc ta, tiu
biu nh Hoi Thanh, coi Trung Quc hin
i khng c g na, ch c cch phi quay
v nhng ci p c xa nh s Giang Ty,
th ng(27). c bit cn v tinh thn
v thc gii thiu ca ngi dch. ng
Thai Mai m u vic dch v gii thiu nn
vn hc mi Trung Quc vo thng 10 nm
1942 vi bn dch Ngi vi thi gian ca
L Tn trn mc Danh vn ngoi quc ca
bo Thanh Ngh, sau l hng lot tc
phm ca L Tn t th, truyn ngn, n
tp vn v tiu thuyt. n nm 1944 ng
Thai Mai tp hp li cho ra i tp sch dy
dn L Tn Thn th, Vn ngh gm 220
trang, kh 11 x 18cm, trong phn kho
v thn th, nhn cch v a v L Tn
trong nn vn hc hin i chim 50 trang,

phn cn li l tc phm L Tn tuyn dch.

Ngoi tc phm L Tn, ng Thai Mai cn
dch kch ca Trn Lm, To Ngu, dch tp
vn Trung Quc, vit bi gii thiu v
Nhng bc u tin trong cuc vn ng
Tn vn ha Trung Quc v kho lun v
a v vn ha Trung Quc trong hc thut
nc ta sau ny(28). ng Thai Mai dch
vn hc hin i Trung Quc khng ch
nhm chng minh Trung Quc hin i
khng phi khng c g, m su xa hn,
cn v ng nhn ra cn l c mt t tro
vn hc, mt cuc u tranh, mt thi i
oanh lit(29). ng cng nu r trong Li gii
thiu cun Tp vn trong vn hc Trung
Quc ngy nay (1945): Gii thiu Tp vn
trong vn hc Trung Quc ngy nay cng
cc c gi nc ta, chng ti rt mong
rng: cc bn thanh nin nu ai c ch
hng t i sng i chng bc vo
lnh vc vn ngh sau ny, s nhn r mc
ch v ngha vn hc i chng trong
mt thi k lch s Trung Quc. Mt nn
ngh thut v nhn sinh khng bao gi
khinh mit tnh cch thi s ca vn
ngh(30).
Dch thut gii thiu ci mi nhm tc ng
tch cc n tnh hnh chnh tr - x hi
thng qua tip nhn vn hc v sng tc
vn hc l im ni bt ca ng Thai Mai
so vi cc dch gi, cc hc gi cng thi
v trc trong vic gii thiu vn hc
nc ngoi ni chung, vn hc Trung Quc
ni ring. Cng vic gii thiu vn hc hin
i Trung Quc ca ng Thai Mai nh
du s trng thnh vt bc trong dch
thut vn hc nc ta v c tc ng tch
cc n i sng vn hc by gi(31).
thc dch thut vn chng cn th hin
r quan nim v dch thut. Trc v
cng thi vi ng Thai Mai khng phi
khng c nhng quan nim khoa hc v
tinh thn v phng php dch thut. Quan
nim Dch thut nh mt cch o luyn
vn chng ca Nguyn Vn Vnh trong
thp nin u th k XX v ca Kiu Thanh
Qu u nhng nm 1940, hay cch dch
theo nguyn th, nguyn iu ca Tng
Vn Nguyn n Phc u c nhng
kha cnh tch cc, nhng phi n ng
7|Trang

Thai Mai quan nim v phng php dch

thut vn chng, th hin trong Li ni
u cun L Tn Thn th, Vn ngh,
mi c pht biu mt cch sc tch, khoa
hc v th hin kh r trong thc tin dch
thut ca ng.
3 - Kho st thc vn ha trong dch thut
vn chng Vit Nam giai on cui th
k XIX 1945 l kho st mt phn rt nh
trong bc tranh dch thut vn chng vn
rt phong ph, a dng ca giai on vn
hc ny. Tuy din kho st c thu hp
nhng cng kh th bao qut c ht v
cng khng d phn bit tht rch ri
u l thc vn ha trong dch thut v
u l vic lm ch thun ty cm tnh, t
pht hoc dch thut theo hng th trng.
Trong phm vi kho st ca mnh, chng ti
ch dm xem y l nhng nghin cu
bc u, c tnh gii thiu t liu v bc
u rt ra vi nhn xt sau:
Trc ht, nghin cu mng dch thut vn
chng giai on cui th k XIX 1945
khng th tch ri vi bi cnh vn ha
lch s trong thi k u tip xc c tnh
ton din gia vn ha Vit Nam v vn
ha phng Ty, trong dch thut vn
chng thng xut pht t thc vn ha
su rng hn l xut pht t mc ch hot
ng v sng to vn hc c tnh chuyn
bit. iu ny lin quan trc tip n vic
nh gi, nhn nhn nhng ng gp v
phng din dch thut vn chng ca
nhiu dch gi, hc gi ng thi.
Th hai, nghin cu dch thut vn chng
giai on cui th k XIX 1945 suy cho
cng cng l nhm gp phn nghin cu
nhng vn c bn ca vn hc Vit Nam
trong tin trnh hin i ha. Nghin cu
tin trnh hin i ha vn hc dn tc, cc
nh nghin cu thng nhn mnh n vai
tr ca vn hc phng Ty, tiu biu l
vn hc Php. iu ng. Nhng theo
chng ti, cng cn ch n vai tr ca
vn hc Trung Quc i vi tin trnh hin
i ha vn hc dn tc, nht l trong bui
u ca tin trnh. Qua kho st mng dch
thut vn chng Quc ng phm vi hp,
v chc chn l cn rt cha y , cng

c th thy rng trong qu trnh hin i

ha, vn hc Vit Nam tm n truyn
thng vn ha, vn hc dn tc cng nh
nhiu thnh t vn ha, vn hc Trung
Quc vi t cch l thnh tu chung ca
vn ha, vn hc khu vc nh tm v
ngun ni sinh pht trin..
Cui cng, vic dch thut vn chng
nghim tc thi k no, theo chng ti,
cng cn xut pht t thc vn ha trong
dch thut. Trong bi cnh ton cu ha vn
ha hin nay, vic nh hng dch thut,
gii thiu nhng tc phm vn hc nc
ngoi va ph hp vi tm thc vn ha
ca dn tc, va gp phn gi nhng
ng hng sng tc mi li cng cn
thit hn bao gi ht.
________________

Ch thch
(1) Trng Vnh K: Miscellanes.
Imprimerie Commercial & Curiol, Saigon,
1888, tr.2
(2) Paulus Ca: Chuyn gii bun. Rt
trong cc sch hay gip trong cc trng
hc cng nhng ngi hc ting Annam.
Bn in ln th 5, Nh in Pht Ton, Saigon,
1911, tr.2.
(3) Phan Khi: T Trng Vnh K, Hunh
Tnh Trai cho n Nguyn Chnh St, ng
Thc Ling. Ph n tn vn, s 28
(8/11/1929), tr.9.
(4) Xem thm Nguyn Vn Hiu: Gp phn
tm hiu lch s phin dch Liu trai ch d
Vit Nam. Tp ch Hn Nm, s 1-2001,
tr.31-36.
(5) Xem thm Nguyn Vn Y: Hunh Tnh
Ca v cng trnh bin son b i Nam
Quc m t v, Tiu lun cao hc ng hc,
Trng i hc Vn khoa, Saigon, 1974,
tr.25; Nguyn Vn Trung: Ch, vn quc
ng thi k u Php thuc, Nam Sn xut
bn, Saigon, 1975, tr.113.
(6) Nguyn Vn Trung: Ch, vn quc ng
thi k u Php thuc. Sd, 1975, tr.109.

8|Trang

(7) Dn theo Bng Giang: Sng m trn

tc phm Trng Vnh K, Nxb. Vn hc, H,
1994 tr.130.

(21) Nguyn n Phc: Phi nh nho

khong ba mi nm nay i vi s hc c,
Bd, 1934, tr.286-287.

(8) Xem thm Nguyn Vn Hiu: Vn

chng Quc ng Nam B cui th k XIX
u th k XX nhn t qu trnh x hi ha
ch Quc ng. Tp ch Vn hc, s 5-2002,
tr.21-28.

(22) Nam: Chng trnh cu hc ca

ngi Vit Nam hin nay nn th no. Nam
phong tp ch, s 191-1933, tr.525.

(9) Xem thm Nguyn Vn Hiu: Vi nt v

dch thut v sng tc trn Nng c mn
m (1901-1924). Bnh lun vn hc, Hi
Nghin cu v ging dy vn hc TP.H
Ch Minh, Nxb. Khoa hc x hi, H,1999,
tr.30-37.

(24) Dn theo Nguyn Xun Huy: Tn

dch vn. Tp ch Tao n 1939 (su tp
trn b), Nxb. Vn hc, H, 1998, tr.674.

(10) Chng Thu: ng Kinh Ngha Thc,

Nxb. Vn ha - Thng tin, H, 1997, tr.329.
(11) Xem thm Nhan Bo: nh hng ca
Trung Quc vi vn hc Vit Nam (Trn L
Bo dch). Tp ch Vn hc, s 9-1998, tr.42.
(12) Nguyn n Phc: Phi nh nho
khong ba mi nm nay i vi s hc c.
Nam phong tp ch, s 195-1934, tr.286287.
(13) Phan K Bnh: Vit Hn vn kho,
Trung Bc Tn Vn xut bn, H, 1930,
tr.110.
(14) Nhiu tc gi: T in vn hc. Tp 2,
Nxb. Vn hc, H, 1984, tr.200.
(15) (16) Tng Vn Nguyn n Phc: Dch
th c. Nam phong tp ch, s 111-1926,
tr.489.
(17) Tng Vn Nguyn n Phc: Dch th
Tu. Nam phong tp ch, s 75-1923, tr.251.
(18) Xem thm Nguyn Th Tuyt Hnh:
Vn dch th ng Vit Nam, Nxb.
Vn hc v Trung tm Nghin cu Quc
hc, TP.H Ch Minh, 1996.

(23) T lc vn on: Tn ch, bo Phong

ha, s 87-1934, tr.2.

(25) Ng Tt T: ng thi kho cu v

phin dch th ng, Nxb. Tn Dn, H,
1942, tr.8 v 19.
(26) Tri Tn. S Xun 1944 (126-127).
(27) ng Thai Mai: Ton tp. Tp 4, Nxb.
Vn hc, H, 1997, tr.594-595.
(28) Xem thm Nguyn Vn Hiu: Tm hiu
vic nghin cu, gii thiu vn hc hin i
Trung Quc Vit Nam trc Cch mng
thng 8 nm 1945. Tp ch Nghin cu
Trung Quc, s 5-2000, tr.57-61.
(29) ng Thai Mai: X hi s Trung Quc,
Nxb. Khoa hc x hi, H, 1994, tr.310-311.
(30) ng Thai Mai: Ton tp. Tp I, Nxb.
Vn hc, H, 1997, tr.389.
(31) Xem thm Trng Chnh, Tuyn tp
Trng Chnh. Tp II, Nxb. Vn hc, H,
1997, tr.299-300.
Tp ch Nghin cu Vn hc s 1/2007
Ngun: http://www.khoavanhocngonngu.edu.vn

(19) Xem thm V Ngc Phan: Nh vn

hin i, Khai Tr, Si Gn, 1960, tr.63.
(20) Phm Qunh: Truyn ngi lnh bng
tuyt. Nam phong tp ch, s 2-1917, tr.121.

9|Trang