X.

ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2015 _______

YAMURLAMA SSTEMLER YEN TASARIM KRTERLER

Kazm BECEREN

ZET
Trkiye Yangn Ynetmeliinin 2002 ylnda ilk yaymnda sonra zellikle yangn korunum sistemleri
ierisinde zel nemi olan yamurlama sistemlerinin kurulumu ile ilgili almalar hzlanmtr.
zellikle, byk ehirlerde yangn ynetmeliinin yaymlamasndan nce de yamurlama sistemi
tasarm yaplmakta olup konu ile ilgili mevcut olan tek kod NFPA 13 Automatic Sprinkler Systems
gz nne alnarak tasarmlar gerekletirilmekteydi.
Daha sonra, Avrupa birliinin zerinde anlat EN 12845 kodu Trk Standartlar Enstits tarafndan
da Trke ye tercme edilerek TS EN 12845-Sabit Yangn Sndrme Sistemleri: Otomatik Sprinkler
Sistemleri Tasarm, Montaj ve Bakm olarak yaynlanmtr. Trkiye Yangn Ynetmeliinin 2007
ylnda yaplan yaymnda ise otomatik yamurlama sistemleri iin tasarmnn TS EN 12845 e gre
yaplmas gerektii belirtilmitir. Bu durum uzun yllar NFPA 13 e gre tasarm yapan gruplarn baz
hallerde elikiye drmtr.
Bu almada, deiim konusunda olduka dinamik bir yapya sahip NFPA 13 kodunun 2010 yl
yaymnda belirtilen, otomatik yamurlama sistemi tasarm kriterlerinin TS EN 12845 yamurlama
kodu tasarm kriterleri ile karlatrlarak deerlendirilmesi yaplacaktr.
Anahtar Kelimeler: Yangn Ynetmelii, Yamurlama sistemi, Yamurlama bal, NFPA 13, TS EN
12845.

ABSTRACT
Following the first publication of the Turkish Fire Regulation for Buildings, studies have been
accelarated on the sprinkler systems, which have a special importance among the fire protection
systems. In the developed cities of Turkey, sprinkler systems used to be designed also before the
Regulation, based on the only code available, NFPA 13 Automatic Sprinkler Systems.
Later on, the European Union compromised on EN 12845, which was then translated into Turkish and
publicated by Turkish Standards Institution as TS EN 12845 Fixed Firefighting Systems Automatic
Sprinkler Systems Design, Installation and Maintenance. It was indicated in the 2007 version of the
Regulation that, the automatic sprinkler system shall be designed according to TS EN 12845. This
caused a contradiction for the design engineers, who were used to NFPA 13.
In this study, the design criteria of TS EN 12845 have been compared with the principles given in the
2010 version of NFPA 13, which has a very dynamic structure in terms of revisions.
Key Words: Fire regulation, Sprinkler systems, Sprinkler head, NFPA 13, TS EN 12845.

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2016 _______

1. GR
Otomatik yamurlama sistemini; ksaca bir yangn erken safhada alglamak ve su ile sndrmek veya
yangn kontrol altnda tutarak dier yntemlerle sndrmek iin tasarlanan bir sistem olarak
tanmlayabiliriz. Bu sistem, temel olarak su kayna, kontrol vanalar ve yamurlama balklarnn
monte edildii boru andan oluur.

ekil 1. Yamurlama Sistemi

Otomatik yamurlama sistemi tahta, kat ve plastikler gibi A snf (Kat) malzemeleri ieren binalarda
en etkili sndrme sistemidir.
Bu tr yangndan korunma sistemlerinin zorunlu olduu binalar, lkeler veya lke eyaletlerinin yangn
ynetmelikleri veya yangn kodlar tarafndan belirtilir. lkemizde de yamurlama sisteminin zorunlu
olduu binalar, Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikde belirtilmitir. Binalarn
Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik 2009 basmna gre;
1. Yap ykseklii 30.50 mden fazla olan konut haricindeki btn binalarda,
2. Yap ykseklii 51.50 myi geen konutlarda,
3. Alanlarnn toplam 600 m2den byk olan kapal otoparklarda ve 10dan fazla aracn
asansrle alnd kapal otoparklarda
4. Birden fazla katl bir bina ierisindeki yatlan oda says 100 veya yatak says 200 geen
otellerde, yurtlarda, pansiyonlarda, misafirhanelerde ve yap ykseklii 21.50 mden fazla olan
btn yatakl tesislerde,
5. Toplam alan 2000 m2nin zerinde olan katl maazalarda, alveri, ticaret ve elence
yerlerinde,
6. Toplam alan 1000 m2den fazla olan, kolay alevlenici ve parlayc madde retilen veya
bulundurulan yaplarda.
Otomatik yamurlama sistemi kurulmas zorunluluu bulunmaktadr [1].
Yukarda belirtildii zere otomatik yamurlama sistemleri gibi yangndan korunma sistemlerin
nerelerde zorunlu olduu konusu yangn ynetmelikleri tarafndan belirlenir, ama sistemlerin nasl
kurulaca konusundaki ayrntlar iin ise konu ile ilgili standartlara bavurulmak zorundadr. Yakn
zamana kadar yangn ile ilgili gerek Avrupa gerekse Trk standartlarnn yetersiz olmas sebebi ile
Trkiye Yangn Ynetmeliinin 2002 ylnda yaynlanan ilk basmnda detay verilmeye allmtr.
Aslnda, bu detaylar ynetmeliklerde vermek ok uygun deildir. Takdir edersiniz ki, ynetmeliklerde
verilebilecek bu detaylar, yamurlama sisteminin tam olarak tasarmn yapmaya yetecek bilgiler
ieremez. Bu yzden, 2002 ylndan nce ve 2002 ylndan gnmze kadarki srete da tasarm iin
eitli yurt d kaynakl dokmana bavurulmaktayd. Bu amala en fazla bavurulan kaynak ise
NFPA 13 dr.
Otomatik yamurlama sistem tasarm iin yaynlanan Avrupa kodu EN 12845, lkemizde de tercme
edilerek TS EN 12845 olarak yaynlanmtr. Avrupa yamurlama sistem kodunun yaynlanmasn
Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2017 _______

mteakip Trkiye Yangn Ynetmelii de deitirilerek yamurlama sistemleri tasarm iin TS EN 12

845e atf yapmtr. Yani, ynetmelik yamurlama sistemlerinin tasarm iin TS EN 12845
standardna bavurulmas gerektiini belirtmektedir.
Bu standart hepimiz alk olduu NFPA 13 kodundan biraz farkldr. Bu makalede sizlere bir taraftan
yamurlama sistemleri tasarm ile ilgili genel bilgiler verirken bir taraftan da TS EN 12845 standardna
gre yamurlama sistemleri tasarm kriterlerini NFPA 13 ile karlatrmal olarak aktarmaya
alacam.

2. YAMURLAMA BALIKLARI
Yamurlama sistem elemanlarndan ilk olarak sistemin en nemli eleman olan ve yangn zerine su
datmn salayan yamurlama balklarna gz atalm. Bilinen ilk yamurlama bal Henry
Parmelee tarafndan 1874 ylnda yaplmt, yine kapal olarak niteleyebileceimiz ilk balk ise
Frederic Grinnel tarafndan 1881 ylnda bulunmutur.

(a) Henry Parmelee, 1874

(b) Frederic Grinnel, 1881

ekil 2. lk yamurlama balklar

Yangn sndrmek veya kontrol altna almak iin suyu zel bir yntemle yanan blge zerine
boaltan yamurlama balklar drt ana elemandan oluur; nozul, sya duyarl eleman, suyu sprey
olarak datan deflektr ve bunlar bir arada tutan yamurlama bal gvdesidir. Yamurlama bal
alma mekanizmas, yangn sonucu aa kan s ortam scakln belirli bir deere getirdiinde
sya duyarl eleman aktive olarak alan nozuldan su aknn salanmasna dayanr.

ekil 3. Yamurlama Bal alma Mekanizmas

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2018 _______

3. YAMURLAMA BALIKLARI SICAKLIK KARAKTERSTKLER

Yamurlama balklar monte edilecekleri ortam scaklklar dikkate alnarak deiik scaklklrda aktive
olacak ekilde tasarlanr ve retilirler. Tablo 1 de ortam scaklklar, bu ortamlarda kullanlabilecek
sprinkler balklar scaklklar, scaklk snflar ve renk kodlar verilmitir.
Tablo 1. NFPA 13 e Gre Scaklk Oranlar, Snflandrma, Renk Kodlar [2]
En Yksek
Tavan Scakl
(C)

Sprinkler

Scaklk Snf

Renk Kodu

Cam Tp Renkleri

Balk Scakl (C)

38
66
107
149
191

57-77
79- 107
121-149
163-191
204 - 246

Sradan
Orta
Yksek
Ar Yksek
ok
Ar

Renksizyada
Beyaz
Mavi
Krmz
Yeil

Portakalyada
Sar yada Yeil
Mavi
Mor
Siyah

246
329

260 - 302
343

Ultra Yksek
Ultra Yksek

Portakal
Portakal

Siyah
Siyah

Aada Tablo 2 de ise TS EN 122591 e gre yamurlama balklar scaklk snflar yer almaktadr.
Tablo 2. TS EN 122591 e Gre Yamurlama Balklar Scaklk Snflandrmas [3]
Cam Tp (C)

57
68
79
93
141
182
204/260

Renk Kodu

Turuncu
Krmz
Sar
Yeil
Mavi
Ak mor
Siyah

Eriyebilir Ba. (C)

68/74
93/100
141
182
227

Renk Kodu

Renksiz
Beyaz
Mavi
Sar
Krmz

Genel olarak insanlar tarafndan kullanlan mekanlarda scakl snf sradan olan balklar kullanlr.
Kazan dairesi veya jeneratr dairesi gibi mekanlarda ise scaklk snf orta olan balklar tercih edilir.
Yalnz, sradan balklarn yerletirilecei blmlerde balklar stclara yakn olmamal, klk
altlarnda zerlerine direkt gne nm gelmemeli, havalandrlmayan cam blmeler ierisine
konulmamal veya ticari frnlarn yaknna yerletirilmemelidir. Bu tr mekanlarda scaklk snf daha
yksek olan balklar kullanlmaldr.

4. YAMURLAMA BALIKLARININ ISIL DUYARLILII

Isl duyarllk: Belirli test koullarnda belirlenmi scakla eriilmesinden sonra yamurlama bal
gvdesi iinde yer alan sl elemann (lehim, kontakt veya cam tp) tepki verme sresidir. Bu durum
tepki zaman indeksi ile (Response Time Index-RTI) ile belirlenir. RTI deeri 50 veya daha dk olan
yamurlama balklar hzl tepkili (fast response), 80 veya daha yksek olanlar ise standart tepkili
olarak adlandrlrlar.

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2019 _______

5. YAMURLAMA BALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI

Yamurlama balklarndan bazlar, dizayn ve performans karakteristiklerine gre aadaki gibi
isimlendirilirler. [4]
1. Early Suppression Fast Response (ESFR) Yamurlama Bal: zel ve yksek riskli yangn
alanlarnda, yangn su ile bastrma yetenei olan hzl tepkili yamurlama baldr. Bu tip
yamurlama balklarnn dier konvansiyonel ve standart yamurlama balklarndan fark
konvansiyonel ve standart yamurlama balklarnn amac yangn kontrol altnda tutmak,
ESFR tip yamurlama balnn amac ise yangn bastrmak (sndrmek) tr.
2. Geniletilmi Koruma Alanl (Extended Coverage) Yamurlama Bal: Normal balklara
nazaran daha byk alanlar korumak iin dizayn edilen yamurlama balklardr.
3. Byk Damlackl (Large Drop) Yamurlama Bal: Yksek riskli yangnlar iin deflektr
zellii ile byk su damlacklar oluturan, yangn kontrol etmek iin kullanlan balk trdr.
4. Konvansiyonel (Old style/Conventional) Yamurlama Bal: Orifisinden geen toplam su
debisinin %40 ile %60n aa doru geri kalann yukar doru pskrten bir deflektre sahip
yamurlama baldr. Bu tip yamurlama balklar yukar dnk (upright) veya aa dnk
(pendent) olacak ekilde monte edilirler.
5. Konut Tipi (Residential) Yamurlama Bal: Konut oda veya koridorlarnda oluabilecek
yangnlar sndrebilme yeteneine sahip ve bu tr uygulamalar iin kullanlan hzl tepkili bir
yamurlama bal trdr. Belirgin zellikleri suyu tavan da slatacak ekilde datmalardr.
Bu makalede, daha ok standart balklarn tasarmdan bahsedilecek olup zel tip balklarn
tasarmna deinilmeyecektir. Standart tip balklar montaj ekillerine gre isimlendirmesi ise
aadaki gibidir. [4]
1. Gizli Tip (Concealed) Yamurlama Bal: Bu tip yamurlama balnn deflektr dekoratif
bir kapak ile gizlenmektedir. Genel olarak asma tavan uygulamas yaplan mahallerde
kullanlr. Ergiyen metalli sl elemana sahip kapak dtkten sonra, deflektr aa derek
balk faaliyete geer.
2. Aa dnk (Sarkk) (Pendent) Yamurlama Bal: Su aknn deflektr zerinden aaya
doru pskrtld yamurlama baldr.
3. Yukar dnk (Upright) Yamurlama Bal: Su aknn yukar doru yapld ve deflektr
sayesinde aa ynlendirildii tip yamurlama baldr.
4. Gmme (Recessed) Yamurlama Bal: Yamurlama bal sl eleman ve deflektr
dndaki paralarnn gizlendii ve asma tavan uygulamalar iin dekoratif grnm
salayabilen yamurlama bal tipidir. Bu yamurlama bal kafas ve gmme tip montaj
yuvas olmak zere iki paradan oluur.
5. Duvar Tip (Sidewall) Yamurlama Bal: Duvara monte edilen ve pskrtlen su miktarnn
ok az blmnn duvar yannda, ok byk blmnn monte edildii duvardan uzaa
atacak ekilde dizayn edilen, zel deflektre sahip tip yamurlama baldr. Bu tip balklar
borularn gemesi iin asma tavan olmayan otel yatak odalar, lobiler, yemek odalar iin
idealdir.

(a)

(b)

(c)

(d)

ekil 4. (a) Yukar dnk, (b) Aa Dnk, (c) Duvar tipi, (d) Gizli tip yamurlama balklar [4]

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2020 _______

ekil 5. Standart Yukar Dnk ve Aa Dnk Yamurlama Bal Su Datm

ekil 6. Standart Duvar Tipi Yamurlama Bal Su Datm

5. YAMURLAMA SSTEMLER TASARIMI

5.1. Sistem Tasarm htiyalar
Yamurlama sistemlerinin tasarmna balamadan nce aadaki bilgilere ihtiya vardr.
1. Tek bir yamurlama zonu olarak korunabilecek en fazla kat alan,
2. bir yamurlama bal tarafndan korunacak en fazla alan,
3. yamurlama balklar arasndaki mesafeler,
4. yamurlama balklarnn duvardan olan mesafeleri,
5. dey engeller ve yamurlama balklar arasndaki mesafeler.
Yukarda saylan hususlarn byk blm sistemin kurulaca binann ya da mekann tehlike snf ile
ilgilidir. Dolaysyla tasarma balamadan nce bina tehlike snfnn belirlenmesi gerekir. Binalar
dk, orta veya yksek tehlike olarak snflandrlr. [5]

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2021 _______

5.2. Sistem Tehlike Snflar

Tehlike snflamasnda NFPA 13 de belirtilen snflama TS EN 12845 de belirtilen snflandrmadan
farkllk gstermektedir. Her iki yangn standardndaki tehlike snflama kategorileri farkl olmakla
birlikte ofis, hastane otel vb gibi binalarda sndrme su debileri birbirlerine ok yakndr. Fakat sinema
salonlar ve tiyatro gibi ok sayda insann bulunduu mekanlarn yamurlama sistemleri sndrme
suyu ihtiyalar ciddi farkllk gstermektedir. Tablo 3 de baz binalarn NFPA 13 ve TS EN 12845 e
gre tehlike snflandrlmas gsterilmitir.
Tablo 3. NFPA 13 ve TS EN 12845e Gre Tehlike Snflamas

BinaKullanm
TehlikeSnf
Amac

NFPA13
TSEN12845
Konut
DT

Hastane
DT
OT#1
Okul
DT
OT#1
OkulBelliAlan

Ktphane
DT
OT#1
Otel
DT
OT#1
Ofis
DT
OT#1
OfisBelliAlan

Mze
DT
OT#2
RestoranOturma
DT
OT#1
Sinema
DT
OT#3
Tiyatro,Oditoryum
DT
OT#3
AVM
DT,OT,YT
OT#3
Otopark
OT#1
OT#2
amarhane
OT#1
OT#2
RestoranMutfak
OT#1

Otomobil
OT#2
OT#2
Tamirhane
Matbaa,yaynevi
OT#2

UakHangar
YT#1

Boyahane
YT#1

SolventTemizleme
YT#2

Not:DT:Dktehlike,OT:Ortatehlike,YT:Yksektehlike
Her iki kodda belirtilen snflar dikkate alnarak sndrme iin gerekli su ihtiyalar ise aadaki
tabloda verilmitir.

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2022 _______

Tablo 4. Tehlike Snflar in NFPA 13 ve TS EN 12845e Gre Yaklak Su htiyalar

Tehlike

NFPA 13
DD
(lt/dak/m2)

OA
(m2)

Tehlike
Toplam
(lt/dak)

TS EN 12845
DD
(lt/dak/m2)

OA
(m2)

Toplam
(lt/dak)

DT

2,25

84

189

DT

4,1

139

570

OT 1

5,0

72

360

OT 1

6,1

139

848

OT 2

5,0

144

720

OT 2

8,1

139

1126

OT 3

5,0

216

1080

OT 4

5,0

360

1800

YT 1

12,2

232

2830

YT 1

Tablo 4 den de aka grlecei zere NFPA 13 dk tehlike snf, TES 12845 orta tehlike #1 e,
OT#1, OT#2 ye ve OT#2 ise OT#3 e karlk gelmektedir. Hatta NFPA 13 deki isimlendirmede tehlike
snf TS EN 12 845 den isim olarak daha kk snf ifade etmesine ramen debi deeri olarak TS
EN 12845 deki karl olan bir st gruptaki tehlike snfnn gerektirdii su ihtiyacndan daha fazla su
ihtiyacn ortaya koymaktadr. Aslnda, tablonun ortaya koyduu bu durum zellikle TS EN 12845
OT#1 grup iin sprinkler balk yerleimi yani bir sprinkler balnn koruyaca en fazla alan
kriterinde eliki yaratmaktadr. Bu yzdendir ki BYKHY-2009 da OT#1 iin yamurlama balk
yerleiminde istisnai olarak yamurlama bal bana koruma alannn 21 m2 olaca belirtilmektedir.
Bu durumda dikkat edilmesi gereken husus tasarm debisi deeri olarak 5 lt/dak/m2 deerinin
salanmasnda sprinkler balnda ak halindeki minimum basncn 1 bar yerine yaklak 1.3 bar
seilmesi gerekliliidir.
ki yamurlama sistemi kodu arasnda tasarm debisi olarak en byk fark sinema , tiyatro , oditoryum
gibi ok sayda insann bulunduu toplanma amal binalardr. TS EN 12845 de OH#4 olarak
snflanan bu mekanlarn NFPA 13 de bir karl yoktur. Neredeyse NFPA 13 tksek tehlike snfna
yaklamaktadr. Her ne kadar NFPA 13 de sinema ve tiyatro salonlar, oditoryum iin tehlike snf
dk tehlike olarak belirtilse de zellikle balo salonu, kongre salonlar ve byk gsteri salonlar iin
alla gelen uygulama mekann tehlike snf olarak OH#1 in seilmesidir.
5.3. Yamurlama Sistem Zonu Koruma Alan Snrlamas
Bir yamurlama sistemi zonunun (bir yamurlama risernn) koruyabilecei herhangi bir kattaki en
fazla alan tehlike snflarna bal olarak Tablo 5 de belirtildii ekilde olmaldr. Korunacak alann
Tablo 5 de belirtilen deerleri gemesi durumunda ayr bir riser ile beslenen ikinci bir bamsz
yamurlama sistemi zonu oluturulmaldr. Kattaki alan aadaki tabloda belirtilen deerleri amamak
zere kat giriinde kesme vanas, ak anahtar, test drenaj vanas gibi ekipmanlar kullanarak ayn
riser borusuna ok sayda kat balanabilmekte, sistem iin belirtilen alma basn aralnda
kalnd srece kat says snrlamas bulunmamaktadr.
Tablo 5. NFPA 13 e Gre Kontrol Vanas Bana Korunabilecek En Fazla Alanlar. [2]
Tehlike Snf
Dk
Orta
Yksek
Boru tablosu
Hidrolik hesap

Her Bir Katn Alan

4831 m2
4831 m2
2323 m2
3716 m2

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2023 _______

TS EN 12845 de ise kurgu temel olarak yamurlama sistem zonuna hizmet veren kontrol vanasnn
sadece tek bir kata hizmet verecei eklinde olup bu durumda kontrol vanasnn hizmet verecei alan
aadaki tabloda verilmitir.
Tablo 6. TS EN 12845 e Gre Bir Adet Kontrol Vanas Tarafndan Korunabilecek En Fazla Alan. [6]
Tehlike Snf

Bir adet slak alarm vanas ile

korunabilecek en fazla alan
10000 m2
12000 m2
9000 m2

Dk Tehlike
Orta Tehlike
Yksek Tehlike

Fakat, TS EN 12 845 Ek D de NFPA 13 dekine benzer ok sayda katn ayn kontrol vanasna
balanabilecei bir dzenlemeye izin verilmektedir. Bunun iin aadaki artlarn yerine getirilmesi
gerekmektedir.
1. Bir slak alarm vanasna bal, bir kattaki yamurlama balk says en fazla 1000 adet olabilir.
2. Zonlama iin tehlike snf en fazla OT #3 olabilir.
3. Bir slak alarm vanasna bal yamurlama balk says en fazla 10000 adet olabilir.
5.4. Yamurlama Balklar Koruma Alanlar ve Yerleim Esaslar
Yamurlama balklar koruma alanlar tehlike snf dikkate alnarak NFPA13e gre Tablo 7 ve TS EN
12845 e gre <tablo 8 de verilmitir.
Tablo 7. Yamurlama Bal Koruma Alan, NFPA 13 [7]

Yap
Engelsiz yap
Engelli yap
Yanc Olmayan
Yanc

Tehlike Snf
Dk
18-21 m2

Orta
12 m2

Yksek
8-12 m2

18-21 m2
12-21 m2

12 m2
12 m2

8-12 m2
8-12 m2

Tablo 8. Yamurlama Bal Koruma Alan, TS EN 12845 [6]

Yamurlama bal

Tehlike Snf
Dk Tehlike
2

Yukar ve aa dnk

21 m

Duvar tipi

17 m2

Orta Tehlike
2

Yksek Tehlike

12 m

9 m2

9 m2

5.5. Yamurlama Balk Yerleimi

Yamurlama Bal Koruma alannn belirlenmesi, iki yamurlama bal arasndaki mesafe Yatayda
S, deyde L olmak zere balk koruma alan As=S X L bants ile bulunur.

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2024 _______

ekil 7. Yamurlama Bal Koruma Alan Hesab [5]

Bu hesab yaparken duvar kenarndaki balklarn yerleimi nem arz eder. Duvar kenarnda ilk
yerletirilecek olan balklarn duvardan olan mesafelerine dikkat edilmelidir. ekil 8 bu dzenlemeyi
aklamaktadr.

Eer Ax2>B, S=Ax2

Eer B>Ax2, S=B
Eer Cx2>D, L=Cx2
Eer D>Cx2, L=D
Yamurlama Bal Koruma Alan= S x L

ekil 8. Yamurlama Bal Koruma Alan Hesab [8]

5.6. Yamurlama Balklar Arasndaki Mesafeler
5.6.1 Yamurlama Balklar Arasndaki En Fazla Mesafe
Bu mesafe yamurlama balnn tipine ve baln monte edilecei tehlike snfna gre farkllk
gstermektedir. Standart yukar veya aa dnk balklar iin yerleim NFPA 13 ve TS 12 845 de
aadaki tablolara gre yaplmaldr.
Tablo 9. Yamurlama Balklar Aras Mesafeler
Tehlike
Snf
DT
OT
YT

Yamurlama Balklar Arasndaki En Fazla

Mesafe
NFPA 13
TS EN 12845
4.60 m
4.60 m
4.60 m
4.00 m
3.70 m
3.70 m

Tablo 9 dan grlecei gibi NFPA 13 de koruma alanlar farkna ramen, DT ve OT gruplarnda ayn
mesafelerin kullanlmasna izin vermektedir. TS EN 12845 e gre her bir tehlike snfnda ayn tr
balk iin izin verilen mesafeler farkllk gstermektedir.
Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2025 _______

5.6.2 Yamurlama Balklar Arasndaki En Az Mesafe

Bu kriterin konulma sebebi bir sprinkler balndan akan suyun dier sprinkler baln slatarak
devreye girmesini engellemesi veya geciktirmesine mani olmak iindir. Bu deer NFPA de 1.8 m , TS
EN 12845 de 2.00 m olarak verilmektedir.
5.6.3 Yamurlama Balklarnn Duvardan En Fazla Mesafesi
Bu deer iki yamurlama bal arasndaki mesafenin yarsndan daha fazla olmamaldr. Standart tip
balklar iin mesfeler Tablo 10 da verilmitir.
Tablo 10. Yamurlama Balklarnn Duvardan En Fazla Mesafesi
Tehlike
Snf

Yamurlama Balklarnn Duvardan En Fazla

Mesafesi
NFPA 13
TS EN 12845

DT

2.30 m

2.30 m

OT

2.30 m

2.00 m

YT

1.85 m

1.85 m

5.6.4 Yamurlama Balklarnn Duvardan En Az Mesafesi

Yamurlama balklar yangn kodlarnda belirtilen mesafelerden daha az olmas durumunda
yamurlama balklarndan akan su dalmnda bozulmalar meydan gelmekte ve gerekli korumay
yapamamaktadr. Her iki kodda da bu deerle birbirinin ayns olup yamurlama bal duvardan en
az 10.2 cm mesafede yerletirilmelidir.
5.6.5 Yamurlama Balk Deflektrnn Tavandan Mesafesi
Yamurlama balklarnn yangna abuk tepki verebilmesi iin yann sonucu aa kan scak
gazlarn ykselerek birikmeye balayaca tavandan ok aada olmas istenmez. Yine balklarn
tavana ok yakn olmas yamurlama balklarndan akan suyun istenilen datm yapmasn engeller.
Bu mesafeler kullanlan yamurlama balk tipine ve tavan konstrksiyon yaps ve malzemesine gre
farkllk gstermektedir. Aada standart yukar ve aa dnk balklar ile duvartipi balklar iin bu
deerler verilmitir.
Tablo 11. Yamurlama Balk Deflektrnn Tavandan Mesafesi

En az
En Fazla

Yamurlama Balk Deflektrnn Tavandan

Mesafesi
NFPA 13
TS EN 12845
2.54 cm
7.50 cm
30.50 m
45.00 cm

unu vurgulamak gerekir ki engelli tavan yaplar sz konusu olduunda NFPA 13 de yamurlama
balklarn tavandan 56 cm aa ekmek imkan bulunmaktadr.
Yamurlama balklar deflektr tavan eimine paralel olacak ekilde yerletirilmelidir ki eimli tavan
balktan akan suya engel tekil etmesin.
5.7. Yamurlama Balklarndan Akan Suya Engeller
Yamurlama balklarndan akan suya engel tekil edecek elemanlar bala 45,7 cm mesafedeki
boru demeti, kanal, kablo tavas gibi srekli devam eden tesisat ile kiri, aydnlatma armatr ve kolon
gibi ksmi engeller olabilir. Bu tr engeller yamurlama balnndan akan suyu gerekli su dalm
formunun olumasn engeller. Bu yzden yamurlama balklar bu tr engellere belirli mesfelerde
Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2026 _______

konumlandrlmaldr. Fakat baz uygulamalarda srekli engeller (kanal, boru demeti gibi) sprinkler
balnn 45.7 cm altnda olsalar bile engel tekil etmeye devam edecktir. Bu durum bu tr engellerin
boyutlar ile ilgili olup bu durumda geniilii izin verilen verilen boyutlarn stnde olan srekli
engellerin alt ksmlarna da yamurlama bal yerletirilmelidir.

ekil 9. Yamurlama Balndan Akan Suyun Dalm [2]

Engellere dikaat edilmesinin gereklilii ekil 9 da gsterilen su dalm formunun bozulmasna mani
olarak suyu yanan malzeme zerine etkin bir biimde gnderilmesini salamaktr.
Eer yapda aralarndaki mesafelerin birbirlerine yakn olduu kirilerin bulunduu yannc bir tavan
yapsnda varsa bu durum yamurlama balklarnn su ak dalmn bozaca iin gibi ilave
yamurlama balk yerleimlerine ihtiya duyulacaktr.
ncelikle unu vurgulamak gerekir ki ister srekli ister ksmi olsun sprinkler balna 45.7 cm den
daha yakn olan bu tr engeller su ak ablonunun tam olarak oluumunu engelleyecektir. Yine, her
ne olursa olsun nfpa 13 e gre genilii 1.2 m den daha fazla olan kanal, kablo tavas, platform gibi
elemanlarn altna da yamurlama balk yerleimi yaplmaldr. Bu genilik deeri TS EN 12845 de
enegel tekil edecek eleman mekann orta ksmnda ise 1m, duvar kenarnda ise 0.8 m olarak
verilmektedir.
Yamurlama balk yerleiminde engellerin su ak ablonunu bozmamas iin aadaki tabloda
verilen mesafeler salanmaldr.
Tablo 12. Yamurlama Balklarnn Engellere Gre Konumu [2]

(A)
cm
30,48 den az
30,48 45,72
45,72 60,96
60,96 - 76,20
76,20 - 91,44
91,44 - 106,68
106,68 - 121,92
121,92 - 137,16
137,16 - 152,40
152,40 ve zeri

(B) max
cm
0
6,35
8,89
13,97
19,05
24,13
30,48
35,56
41,91
45,72

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2027 _______

Eer binada kolon gibi dey engeller varsa bu engellerin genilikleri 1.2 m yi gemiyorsa yamurlama
balklarnn engelin her iki tarafna yerletirilmesi yeterlidir bu durumda engelden mesafe sadece
yamurlama balklar aras izin verilen mesafenin yarsndan fazla olmayacaktr. Mesafe lm
engellin orta noktasndan alnarak yaplmaldr.
Duvara bitiik yerletirilen ve genilii 80 cm den daha fazla olmayan engeller iin sprinkler
yerleiminde aadaki ekil kullanlabilir.

ekil 10. Duvar Kenarndaki Engel ile Yamurlama Bal likisi [2]
Genel kural olarak aksi belirtilmedike yamurlama bal engelin en byk boyutunun katndan
daha uzaa yerletirilmeldir. htiya duyulan en fazla uzaklk ise 61 cm dir. kat kural olarak
adlandrlan bu kural kolon, aydnlatma armatr gibi sreksiz ve su aktldnda hi bir taraf kuru
kalmayacak, nispeten kk boyutlu engeller iindir. Kiri gibi sreklillilii olan engeller iin bu kural
etkili olmaz nk, su engelin stnden ve altndan suyu datamaz

ekil 10. Yamurlama Balnn Engelden Olan En Az Mesafesi [2]

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2028 _______

3 veya daha byk apl borular glgeleme yapmas sebebi ile yukari dnk balklar bu borularn
zerine sklamaz. Balklar ya riser nipple kulanlarak yada borudan karlarak monte edilmelidir.
Yamurlama balklar ile depolanan malzeme arasnda en az 45 cm mesafe braklmaldrki su
dalmm istenen formda oluabilsin.

ekil 11. Yamurlama Bal ile Depolana Malzeme Aras En Az Mesafe [8]
5.8. Operasyon Alan ve Yamurlama balklarndan birim alana akmas gereken su debisi
statistikler yangnn erken safhalarnda, yamurlama balklarnn sadece ok kk bir blmne
ihtiya duyulduunu gstermitir. Bylece, yangn kodlar normal olarak, ayn anda ak talebi iin
sadece kk bir alann hesaplanmasn gerektirir. Bu alan yamurlama sistemi operasyon alan
veya daha basit ifade ile tasarm alan olarak adlandrlr. Hesaplama iin seilen alan su
kaynandan hidrolik olarak en uzak (en kritik) nokta olmaldr. Operasyon alan, kodlarn aklad
2
2
tehlike snflarna bal olarak NFPA 13 de en az 139 m ve en fazla 465m olmak zere bu aralkta
2
deiir. Kodlar ayrca birim alan iin en az su ak miktarn ((l/dak)/m ) da belirtir. Yamurlama sistemi
iin gerekli olan en az su miktar (kayna) binann gerek byklnden bamsz olarak belirlenir.
rnein, 5000 m2 ve 75000 m2 lik ofis binalar iin su ihtiyac, sadece yamurlama sistemleri
dnldnde ayn olabilir. Bunun sebebi, bir yangnn, eer kasten birden ok mekanda
balatlmamsa, sadece bir alanda balayabileceinin beklenmesidir. ekil 12 seilen operasyon
alan iin kullanlmas ngrlen tasarm debi deerlerini gstermektedir.

ekil 12. Birim Alana Aktlan Su Debisi/Alan Grafii [8]

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2029 _______

Eer hzl tepkili yamurlama balklar kullanlyorsa, sistem slak borulu yamurlama sistemi ve
tehlike snf dk veya orta tehlike snf ise, tavan ykseklii 6.1 m den daha fazla deilse ve 3 m2
den daha byk korunmayan tavan cepleri yoksa aadaki grafie gre birim alan aktlan su
debisinde deiiklik yaplmakszn operasyon alannda azatma yaplabilir. Operasyon alanndaki
yamurlama balk says hi bir zaman 5 adetten daha az olmamaldr.

ekil 13. Hzl Tepkili Yamurlama Bal in Operasyon Alann Azaltlmas [8]
Hzl tepkili sprinkler bal kullamnda operasyon alannda azaltma yaplabilirken, kuru boru
yamurlama sistemi veya ift kilitlemeli yamurlama sistem tasarmnda opersyon alan, birim alana
aktlan tasarm debi deerinde deiiklik yaplmakszn %30 orannda arttrlmaldr.
TS EN 12845 e gre yaplacak olab yamurlama sistem tasarmndaki operasyon alanlar NFPA 13
den farkllk gstermektedir. TS EN 12845 de birim alana aktlan tasarm debi deeri orta tehlike snf
iin sabit tutulurken operasyon alanlar mekann tehlike snfna gre deikenlik gstermekte, yksek
tehlikeli mekanlarda ise tasarm debi deeri deitirlmekte buna karlk operasyon alan sabit
tutulmaktadr. Tablo 13 TS EN 12845 e gre tasarm debisi ve opresyon alanlar deerlerini
gstermekteidr.
Tablo 13. DT, OT ve YT malat in Tasarm Kriterleri -TS EN 12845 [6]
Tehlike Snf

Operasyon Alan (m2)

Islak veya n Kuru veya Alternatif
uyarl
84
Msaade edilmez
(Orta tehlike 1 alnr)
72
90
144
180
216
270
360
Msaade edilmez
(Yksek tehlike 1 alnr)
260
325
260
325
260
325

Dk tehlike

Tasarm
Debisi
(mm/dk)
2.25

Orta tehlike 1
Orta tehlike 2
Orta tehlike 3
Orta tehlike 4

5.0
5.0
5.0
5.0

Yksek tehlike malat 1

Yksek tehlike malat 2
Yksek tehlike malat 3

7.7
10.0
12.5

Yksek tehlike malat 4

Bu standardn kapsam dndadr. zel hesaplama gerektirir.

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

______________________

2030 _______

SONU
Yamurlama sistemlerinin nerelerde zorunlu olduu bilgisi iin Binalarn Yangndan Korunmas
Hakknda Ynetmelie bakmak gerekmektedir. Fakat, yamurlama sistemi tasarm iin BYKHY yeterli
deildir, bu amala ynetmeliin referans gsterdii TS EN 12845 veya NFPA 13 koduna
bavurulmaldr. Yamurlama sistemi tasarm iin ncelikle ihtiyalar belirlenmeli ve bu ihtiyalar iin
uygun olan yamurlama balklar ve sisteme karar verilmelidir. Seilen sistem ve balklar iin
standart veya kodlar tarafndan verilen snrlayc kriterler ok iyi incelenmelidir. Pojeler hazrlanrken
yamurlama balk yerleimi sadece kat planlar dikkate alnarak yerletirilmemeli, ayn zamanda
mekan iindeki boru, kanal, kablo tavas, aydnlatma armatr gibi tesisat ile koordinasyonu yaplmal
ve bu tr tesisatlar ile kiri ve kolon gibi yap elmanlarnn tekil edecei engellerin su dalmn
etkilemeyecek zmleri kesit veya detay izim olarak hazrlanan projeler ierisinde yer almaldr.

KAYNAKLAR
[1] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, 2009
[2] NFPA 13 Standard for the Installation of Sprinkler Systems, 2010 Edition,
[3] TS EN 122591, Sabit Yangn Sndrme Sistemleri-Sprinkler ve su pskrtme sistemleri iin
elemanlar-Blm 1: Sprinkler
[4] Tesisat Mhendislii Uygulama Kitab, 2001, Istanbul
[5] KILI, A., BECEREN, K., Yangn Gvenlii Ders Notlar, 2003,
[6] TS EN 12845 Sabit Yangn Sndrme Sistemleri-Otomatik Sprinkler Sistemleri-Tasarm, Montaj
ve Bakm
[7] Tao, W.K.Y., Janis R.R., Mechanical and Electrical Systems in Buildings, Second Edition, 2001,
Prentice Hall.
[8] CHRISTIAN DUBAY, P.E., Automatic Sprinkler Systems Handbook, Tenth Edition, NFPA,

ZGEM
Kazm BECEREN
1964 ylnda Samsun'da dodu. lk, orta ve lise eitimini Samsun'da tamamlad ve 1981 ylnda .T.
Makina Fakltesine girdi. 1985 ylnda .T. Makina Fakltesini bitirerek ayn yl .T. Fen Bilimleri
Enstitsnn Makina Anabilim Dal Enerji Programnda Yksek Lisans renimine balad. 1988
ylnda Enerji Programna balad renimini tamamlayarak Yksek Lisans derecesi ald ve 1989
ylnda ayn programda balad Kapal Hacm Yangnlarnn Modellenmesi ve Komu Hacmlara
Yangn Geiinin ncelenmesi balkl doktora almasn 1996 ylnda tamamlad.
1987 ylnda .T. Makina Fakltesi Termodinamik ve Is teknii Ana Bilim Dalnda Aratrma Grevlisi
olarak greve balayarak ayn yl stanbul Belediyesi ile stanbul Teknik niversitesinin yapt
stanbul Yangn Gvenlii Aratrmasnda aratrmac olarak grev ald. Trkiye Yangndan
Korunma Ynetmelii Hazrlama Komisyon yesi olup halen T Makina Fakltesinde Dr.Mh olarak
almakta, kurululara Yangn Gvenlii Danman olarak hizmet vermektedir.

Sndrme Sistemlerinde Yeni Gelimeler Semineri