Hayriye Fin

Publication Data:
Memolu-Sleymanolu, Hayriye, Edebiyatmzda Balkan Trklerinin

Trkiyeye Gleri, EJOS, VII (2004), No. 4, 1-53.
ISSN 0928-6802
Copyright 2004 Hayriye Memolu-Sleymanolu.
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, translated,
stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means,
electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the
prior written permission of the author.
EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN

TRKYEYE GLER
Hayriye Memolu-Sleymanolu
I. Balkanlardan gler ve szl halk

edebiyatmz
Balkan Trklerinin hayatnda gn zel bir yeri vardr. Yurtlarn
brakmak zorunda kalan insanlarmzn Trkiyeye gelilerinin ac hikyesidir.
Tarihte gler konusunu aratranlar, gleri ie dnk ve da dnk
gler olarak balca ikiye ayrmaktadrlar. Osmanl mparatorluunda her iki
g trne de rastlanmaktadr. Osmanlnn ykselme yzyllarnda grlen
gelimeler ve Anadoludan Rumeliye doru gerekletirilen yerletirme
politikas, sonralar XVII. ve XVIII. yzyllardaki uzun savalar ve i
karklklar sonucunda imparatorluun eski gcn kaybederek genileme
durumundan gerileme durumuna gemesiyle da dnk biimde olan
yerletirme politikas ie dnk bir grn kazanmtr ki bu ekilde sava
sonu anlamalarla birok toprak kayplarna urayan imparatorluk zellikle
XIX. yzylda g problemiyle kar karya kalmtr.1
Trkiyeye ie dnk ilk g aknlar Osmanl Devletine komu olan
devletlerin ftuhat emellerinden doan savalarla balamtr.2 Ortaya kan ie
dnk byk gleri baz aratrmaclar balca u dnemlere ayrmaktadrlar:
1. lk dnem gleri, 1877-1878 Osmanl-Rus Sava ncesi yaplan gler
2. 1877-78 Osmanl-Rus Savann sebep olduu gler
3. 1912-13 Balkan Savalarn izleyen gler
4. Cumhuriyet dnemi gleri
1. lk dnem gleri, 1877-1878 Osmanl-Rus Sava ncesi yaplan gler
e dnk ilk dnem gleri, Osmanl Devletinin Avrupa kanadn
oluturan topraklarndan ekilmeye balamasyla ilikilidir. Viyana Seferinin
1
Adnan Sofuolu, Osmanl Devletinde Ortaya kan G Problemleri ve Trk Glerinin Bir
Safhas, Trk Kltr, 383, 1995, sf. 168.
2
Cevat Eren, Trkiye'de G ve Gmen Meseleleri, stanbul 1966, sf. 297.
HAYRYE MEMOLU-SLEYMANOLU
baarszlkla sonulanmas (1683), Budapetenin Avusturyallarn eline

gemesi (1686), Karlofa Antlamasnn imzalanmas (1699) Osmanl
Devletinin aleyhine gelien nemli tarihi olaylardr. Bu tarihi gelimeler
Balkan Trkleri arasnda yanklar uyandrm ve szl halk edebiyatnda da
derin izler brakmtr. Budinin elden gitmesini halkmz yle
lmszletirmitir:
tme blbl tme, yaz bahar oldu
Blbln figan barm deldi
Gl alp satmann zaman geldi
Ald Neme bizim nazl Budini
emelerde abdest alnmaz oldu
Camilerde namaz klnmaz oldu
Mamur olan yerler hep harab oldu
Ald Neme bizim nazl Budini
Kble tarafndan top atld
Perembe gnyd gne tutuldu
Cuma gnyd Budin alnd
Ald Neme bizim nazl Budini3
Osmanl-Rus savalarnda da Osmanl Devletinin giderek baarsz

olmas, yz binlerce Trkn felaketine, yer deitirmesine sebep olmutur.
1774 Kk Kaynarca Antlamasndan sonra da Ruslarn ele geirdii
blgelerden, Krm gibi yerlerden, burada yaayan Trkler Osmanl Devletinin
snrlar iine g etmek zorunda kalmlardr. Krm Savandan (1853-56)
Osmanl Devletinin zaferle km saylmasna ramen bir yarar
salanamamtr. Trklere, Mslmanlara Ruslar tarafndan iddet ve bask
siyaseti devam etmitir:
Seba(h) seba(h) ben Krma bakarm
Bakarm da kanl yalar dkerim
Hem hasretlik hem gurbetlik ekerim
Aman Padiahm, yesir kaldm bilesin
Din slamdan yok mu gayret alasn
Benim adm Eminedir Emine
Altn kuak kuanrm belime
imdi dtm bir kafirin eline
Aman Padiahm,yesir kaldm bilesin
Akam olur teni deer tenime
3
gncs Knos, Trk Halk Edebiyat, Ankara 2001, sf. 22-23.
EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER

Seba(h) olur teklif eder dinine
lrm kafir dnmem senin dinine
Pazar gelir kiliseye gtrr
Gtrr de en ba putlar ptrr
Gn gelir (h)orosunu teptirir
Din slamdan yok mu gayret alasn4
Krm Trklerinin Dobrucaya ve imparatorluun baka blgelerine

glerini halk zekas yle dile getirmitir:
Gideceiz buradan davullu dn gibi
Kalacak gnlmz argan (salan) koyun gibi
epevresi kamtan, tepesi daldan
Kimisi candan ayrlm, kimisi maldan
...
orbaya katsan tat vermez Dobruca tuzu
Kiminin kalm anas, kiminin kz
Geldi davuldayp (grlt karp) vapur limana ulat
Bekleyen akraba, soy-sop zur-uv alat
Biz vapura bindikten sonra kprd deniz,
Admz unutun, "muhacir deyin/iz/"5
Krmdan ayrlmann acs, hkrklarla dolu haykrlar, bir trkde

ifadesini yle bulmutur:
Biz gideriz Krmdan, ey yar
Dn gibi, dernek gibi, ey yar
Akrabalarmz kalacak, ey yar
Meleen koyun gibi, ey yar
Kald izme altnda, ey yar
Babalarn kabri, ey yar
Bunu gren zavallnn, ey yar
Kalmad sabr, ey yar
4
Hayriye Yenisoy-Sleymanolu, Trkiye Dndaki Trk Edebiyatlar Antolojisi, 8,

Bulgaristan Trk Edebiyat, Ankara 1997, sf. 398-399.
5
Osman Horata, Mehmet Ali Ekrem, Hilmiye Ekrem, Arzu Sema Baydar, Nevzat zkan,
Mariya Durbaylo Angelova, Trkiye Dndaki Trk Edebiyatlar Antolojisi, 12, Romanya ve
Gagavuz Trk Edebiyat, Ankara 2001, sf. 34.
Derya dolu gemi, ey yar
Tatar halk, ey yar
Tatar yurttan ayran, ey yar
Kazakn Rusun askeri, ey yar6
Ruslar, savalarda acmasz yntemler uygulamlardr: Zaptettikleri

topraklar Mslman halktan arndrm, onlarn yerine Hristiyanlar
yerletirmilerdir. Toplu halde ge zorlanan ilk Mslman toplumu Krm
Tatarlar olmutur. Onlarn bana gelen, yalnz ektikleri asndan deil, ama
Tatarlar olay daha sonraki Rus yaylmasnda da bir model oluturduu iin,
ok retici bir nitelik gsterir.7
2. 1877-78 Osmanl-Rus Savann sebep olduu gler
Osmanl Devletinin Balkanlarda en byk yenilgisi 1877-78 yllarnda
meydana gelen Osmanl-Rus Sava neticesindedir. Rumi 1293 ylnda olmas
nedeniyle tarihimize Doksan Harbi olarak geen bu sava byk apta bir
Mslman kymna, dehet verici panie sebep olmu, igal altna giren
blgelerin halk da g yollarna revan olmutur. Ruslar, Krm Savanda
uyguladklar en acmasz yntemleri bu savata da uygulamlardr.
Katliamlarla birlikte Trkler evlerinden barklarndan koparlarak ge
zorlanmlardr. Sivil halkn malnn mlknn talan edilmesini, yaklp
yklmasn, sava tekniinin bir arac olarak kullanmlardr. Amalar,
Bulgaristan Trklerinin geri dnmekle bulabilecekleri hibir eylerinin
kalmamasn salamak olmutur. Doksan Harbi Rumeliyi yerinden
oynatm, Rumeli Trknn de gnmze kadar devam etmekte olan rpertici
faciasnn balangc olmutur. Moskof Muharebesi Rumeliyi bozguna
uratm ve Trk halk bunu Byk Bozgun olarak adlandrmtr. Bu savata
gelien olaylar, szl halk edebiyatna zel bir motif konusu olmutur. Ruslarn
Tunay gemesi, Plevnenin Osman Paa tarafndan savunmas dillere destan
olmutur:
Ruslar Tunay atlad
Karakollar yoklad
Osman Paann kolundan (da)
Be bin top birden patlad
Karadeniz Akmam dedi
Ben Tunaya bakmam dedi
Yz bin Kazak gelmi olsa
Osman Paa korkmam dedi.
Destanda stanbul Hkmetinin Moskof ile anlat iddia edilmektedir:

6
7
Ayn eser, sf. 34.

Justin McCarthy, lm ve Srgn, stanbul 1998, sf. 14-15, sf. 149.

Karadeniz dalgaland
Orta yeri halkaland
Kr olas Damat Paa
Moskof ile ne laflat8
Destann bu varyantn gncz Knos 1880lerin ikinci yarsnda

kaleme almtr. Zamanla daha birka varyant olumutur:
stanbuldan gelir kad
Kalmad dnyann tad
Kalkn arkadalar gidelim
Moskof oldu bize kad
Klcm vurdum taa
Ta yarld batan baa
Kr olas Mahmut Paa
Att ya bizi daa taa
stanbulun hanmlar
Sedeftendir nalnlar
Kr olas murtat paa
Dul brakt kadnlar9
Osmanl Devleti, eski gcn kaybetmesiyle bu savata yenilgiye

uramas belki de kanlmaz olmutu. Ancak yz binlerce Rumeli Trknn
faciasnn bu boyutlara ulamas nlenemez miydi? Bu savan bir sonucu
olarak nesillerdir Bulgaristan Trk evinden barkndan oluyor, g yollarnda
perian oluyor.
Efsaneleen Plevne savunmas nesillerin hafzalarnda yaamaya devam
etmektedir. Osman Paaya stanbuldan imdat gelmez:
Giderim giderim, validem, Balkan tkenmez
Ardma bakarm, validem, imdadm gelmez.
stanbuldan imdat gelmeyince askerin morali sarslmaya balar:

Tuna yeli esmez oldu
Klcmz kesmez oldu
Kr olas murtat paa
Cephanemiz yetmez oldu
Pilevneden top atld
Herkes Moskofa katld
Alaalm din kardalar
Urumelimiz satld
Bir atm var arslan postlu
8
9
Knos, Trk halk edebiyat, 26-27.

Hayriye Memolu-Sleymanolunun arivinden.
ift tabancam altn tal
Beyim seni ldrecekler
Bu vezirler hep bir szl
Sava, yenilgiyle sonulanr ve Osman Paa esir der:

Pilevnenin iinde ordu kuruldu
Osman Paa sol yanndan vuruldu
Krkbe bin askeriyle esir tutuldu
Kanl Tuna akar gider
Etrafn ykar gider
Adl anl Osman Paa
Boyun emi esir gider
Olur mu, beyim olur mu?
Evlt babay vurur mu?
Padiahn murtatlar
Size bu dnya kalr m?
Plevnenin dman eline gemesi, ipka Balkannda (Danda) da

Sleyman Paann yenilgisiyle halk byk kafileler hlinde g etmeye balar.
ok uzaklara varmadan, geceyi geirmek iin dalarda, ormanlarda
konaklam muhacir kafilelerinin birou, dman tarafndan topu ateine
tutulur...
Moskof Muharebesi, Filibe blgesi Trklerine onulmaz yaralar
amtr. Bu blgenin birka Bulgar kynde 1876 tarihinde Bulgar syan
olarak tarihe geen bakaldrmalar patlak verdii iin bu sava bir frsat
bilinerek masum Trklerden vahice intikam alnmtr. Bu isyan, Ruslarn
yaygaralar sayesinde Avrupaya ve dnyaya Bulgar katliam olarak yaylr.
Oysa tm olaylar bir Trk katliam olarak da gelimitir. Trk kyleri yaklm,
Trkler kyma uratlmtr. Perutsa (Perutitsa), Bratsig (Bratsigovo) ve
Batak Bulgar kylerinde ortaya kan olaylarn cezasn eken Filibe ve Tatar
Pazarck blgesi Trkleri olmutur. Filibede Rus Viskonsl grevinde
bulunan, bu blge doumlu Bulgar Nayden Gerov hazrlamakta olduu
"Bulgarcann Szl" adl eserine Bulgar azlarndan malzeme toplama
bahanesiyle Bulgar kylerini sk sk dolaarak Bulgar halkn ayaklanmaya
tevik etmitir. Ayaklanma gnlerinde Batakta len Bulgarlarn saysn
aslndan daha ok gstermek iin etraf kylerden taze Bulgar ve Trk
mezarlarndan cesetleri kartarak Batakta ky meydanna tatm ve Avrupa
Komisyonunu davet edip bu kye gtrmtr. Tm bu olaylar Filibe blgesi
Trkleri tarafndan ayrntlarla gnmzde de anlatlmakta ve trkler
sylenmektedir:
Ah neler oldu isyan oldu
Krma bize (h)aram oldu
Krma bize zindan oldu...
6
syann elebalarndan biri olan Zahari Stoyanov Doksan Harbinden

birka yl sonra yaymlad "Bulgar syanlar zerine Notlar" adl eserinde10
isyan hakknda gerekleri aklam ve sadece Trk kylerini deil, Bulgar
kylerini de kendileri yaktklarn, birok masum Trk kendileri nasl vahice
ldrdklerini itiraf etmitir.11
1876 Bulgar syannda yaanan ac olaylarn onulmaz yaralarna bir yl
sonra, 1877 Osmanl-Rus Savann byk felketi de eklenince, neden Filibe
ve Tatar Pazarck blgesinden en ok g edenler olduu aka
anlalmaktadr. Onlarca Trk ky, yerleim yeri olarak ortadan kalkm,
onlarca Trk ky sakinleri de g yollarna dklmlerdir. Gurbet yollarna
karken de yle ayrlk trkleri sylemilerdir:
Saba(h) namaznda dostlarm
Uradm size
Yreimde olan glm
Syleyim size
Gelin dostlar, gelin kardeler
Ben gidiyorum
Evimden bargmdan
Bir glmden ayrlyorum
Saba(h) namaznda uradm taa
Buna ba yazgs derler
Hep gelir baa
Gelin dostlar, gelin kardeler
Ben gidiyorum
Evimi bargm
Bir glm terk ediyorum12
Gmenlerin birou yollarda souktan, alktan lmlerdir. Bir

Alman demiryolu memuru, Tatar Pazarckn gneyindeki tepelerde souktan
donan 400 kiilik gmen kafilesinin iinde hayatta kalabilmi sadece kk
bir kz ocuunu cesetler arasnda bulmu ve kurtarmtr.13 stanbuldan emir
zere g yollarnda bulunanlarn birou geri dndrlmse de Ruslar ve
Bulgarlar tarafndan kylerine ve kasabalarna yaklatrlmayp katliama
10
Zahari Stoyanov, Zapiski po blgarskite vstaniya (Bulgar syanlar zerine Notlar), Sofiya
1983.
11
Hayriye Yenisoy-Sleymanolu, Halk Edebiyatnda Balkan Trklerinin G Kaderi, Trk
Kltr, Say 485-486, 2003, sf. 321-339.
12
Syleyen: Aye Kkali. Doum tarihi ve yeri: 1935, Kriim, Bulgaristan, halen Bursada
oturmaktadr. Kayda alan: Kalbiye Yusuf.
13
Bill imir, Rumeliden Trk Gleri, I-III, Ankara 1968, 1970, 1989, sf. 90.
uratlnca aresiz gmenler yeniden stanbul yolunu tutmular, turnalar gibi

vatan deyip yine ekip gitmilerdir:
ki turnam gelir aln kareli
Birisini avc vurmu aman,
Sinesi yareli
Bu yavruya sorun asl nereli
Vatan deyip ekmi gider aman
Telli turnalar
nme turnam, inme burda k olur
Turnamn bast yerler aman,
Kademi g olur
Byle kalmaz, elbet sonu (h)o olur
Vatan deyip ekmi gider aman
Fakir turnalar14
Turnalar gibi uup giden gmenlerden hayatta kalabilenler anavatanda

yeniden yuva kurmular, mekn tutmulardr.
Daha sonralar gelien yeni tarihi olaylar da Rumeliden kitle halinde
gleri hzlandrmtr.
3. 1912-13 Balkan Savalarn izleyen gler
Trklerin zerindeki etkisi bakmndan Balkan Savalar Doksan
Harbinde grlenlere ok benzer etkiler yaratmtr. Her iki savata da
ldrme, rza geme ve soygunlar Trklerle dier Mslmanlar evlerinden
barklarndan skp atm, Osmanl mperatorluunun elinde kalabilmi
topraklara srmtr.
te yandan, Doksan Harbi ile 1912-13 Balkan Savalar arasnda
farklar da vard. Doksan Harbi sadece Rusyann gdmnde yaplmt.
Trkleri g etmeye zorlayacak etkili plan yrrle koymulard. Balkan
Savalarnda ise savaan birka devlet vard. Zafer kazanan her biri de
zaptettii topraklarda Mslmanlarn varlnn son bulunmasn istemekteydi.
Ne var ki bu amalarna ulaabilecek kadar iyi bir rgtleni iinde
bulunmadklar gibi, amalar uuruna birleerek ortak davran sergiliyorlar da
deillerdi. Savalara katlan her Balkan lkesi Trkleri, Mslmanlar
kendisinin zaptettii lkeden tekinin lkesine sryor, hatta oraya srlenin
oradan geriye srld de oluyordu. Bunun Mslmanlar zerindeki etkisi
nasl nitelenirse nitelensin, uras kesindir ki Doksan Harbinden daha kt
14
Syleyen: Emine Memolu-Keremolu. Doum tarihi ve yeri: 1949, Kriim, Bulgaristan.

Halen Bursada oturmaktadr. Kayda alan: Mehmet M. Yenisoy.
oldu. lerinde kendini gsteren lm telefat, 1878de grldnden daha

yksekti.
1877de ilk saldrlar, Bulgar kyllerinin ve asilerinin de yardmyla,
Trkleri kymdan geiren ve kamaya zorlayan dehete drc birlikler,
Kazak birlikleriydi. Balkan Savanda ise n saldrlar yapma ilevini, uzun
sreden beri Osmanl Makedonyasnda atmalara girimi bulunan milliyeti
eteler olan komitaclar stlendi. Bunlar ou kez, davasna hizmet ettikleri
devletten destek grdler.15
nceki tarihi devirlerde ortaya kan haydutluk, etecilik ve daha
sonralar komitaclk harektlar, yeni tarihi koullarda da yeni adlar ve yeni
biimleriyle Trklere, Mslmanlara ynelik rza geme, yol kesme, ldrme
gibi eylemler devam etmitir. Belirli dnemlerde ve zellikle Balkan
Savalarn izleyen yllarda geni boyutlara ulaan byle olaylar trl
varyantlaryla destan, efsane, menkbe, at gibi Trk folklor trlerinde
ifadesini bulmutur. Al duvakl gelinin bana gelenler u msralarda
canlandrlmtr:
Aldlar beni ninem
Aldlar beni
Kna gecemden
Gtrdler beni ninem
Gtrdler beni
Ulu balkana, ulu balkana
Sordlar beni ninem
Sordlar beni
Kimin kzsn
Ben gene dedim ninem
Ben gene dedim
Ali Mollann kk kz
...
Kayn yapraklari ninem
Kayn yapraklari
Degim oldi
Kayn kkleri ninem
Kayn kkleri
Yastigim oldi
Komita kepesi (kebesi) ninem
Komita kepesi
Yorganm oldi
Derin endekler ninem
Derin endekler
15
McCarthy, lm ve Srgn, sf. 14-15, sf. 149.
Amamm oldi
...16
Pazarck (Tatar Pazarck) yaknlarnda kol gezen Bulgar komitaclar

tarafndan bir Trk gencinin canna kylmas olay Trkleri derinden sarsm
ve bu lm Kriim Trk folklorunda yle ifadesini bulmutur:
Slman senin kan gzn yay mdr
Teneirden akan sular kan mdr
Slman gibi u Krmada (Kriimde) var mdr
Kymayn canma, ben dnyama doymadm
Eller gibi ben ecelimden lmedim
Pazara vardm ben bubama sormadm
Sol yanmdan kurum urdu duymadm
u gen yata ben dnyama doymadm
Kymayn canma, ben dnyama doymadm
Eller gibi ben ecelimden lmedim17
Balkan Savanda yaanan olaylardan birini de u menkbede

buluyoruz:
Balkan muharebesinde Rodop da eteklerindeki Trk kylerinin halk, cann
kurtarabilmek iin doa kaar. Krmallar da dan "Karada" denilen
yksek kesimine toplanr. Sk ormanlkta iki kadn yolunu arr. Akam
karanl olmu, Krmallar bir trl bulamazlar. Karlarna ak sal bir
dede kverir. Dede, Erenlerdenmi:
- Ne ararsnz burada kzm? der.
Kadnlar da yollarn ardklarn, kylleri bulamadklarn anlatrlar.
Dede:
- Korkmayn kzm. Ben imdi size u duay reteyim, der.
Srl sbhanm Allah
Dertlere derman ol Allah
Garip kullarna gam vermiin
Yardmcmz, arkadamz sen ol Allah
Duay okuyarak u patikadan gidin, doru Krmallarn yanna kacaksnz,
der ve dede kayboluverir. Kadnlar da duay okuyarak gider ve kylleri
bulurlar. Kaynak kiilerden daha yal olanlar bu menkbenin Doksan
Harbiyle ilikili olduunu sylyor ve baz ayrntlar anlatyorlar.18
16
Mustafa sen, Suat Engll, Trkiye Dndaki Trk Edebiyatlar Antolojisi, 7. Makedonya,
Yugoslavya (Kosova) Trk Edebiyat, Ankara 1997, 101.
17
Yenisoy-Sleymanolu, Bulgaristan Trk Edebiyat, 115.
18
Mustafa Memolu, Kriim Trkleri. Tarih ve Kltr. (Baskdadr).
10
4. Cumhuriyet dnemi gleri

Osmanl dneminde yaanan g olaylar Trkiyede Cumhuriyetin
ilnndan sonra da devam etmitir. lk byk g Lozan Bar Antlamas
(1923) sonucunda gereklemitir. 1923-24 yllarnda Yunanistandan mbadil
olarak g edenlerin saysnn yaklak 500.000 olduu belirtilmektedir. Bu
g, Bulgaristandan belirli yllarda gerekleen kitle halinde gler
izlemitir: 1950-51 yllarnda 154.000, 1968-78 gnde 130.000, 1989 Byk
Gnde de sadece Haziran, Temmuz ve Austosun 22sine kadar, yani
aydan daha az bir zaman iinde 311.862 Bulgaristan Trk Trkiyeye giri
yapm ve daha sonraki aylarda ve yllarda da g devam etmitir.
Eski Yugoslavyadan ve Romanyadan da gler olmu, fakat
Trkiyeye en ok gmen Bulgaristandan gelmitir. Rumeliden Trk Gleri
tablosuna baktmzda Doksan Harbinden bu yana Trkiyeye en ok
gmen gnderen lkenin Bulgaristan olduunu gryoruz. Bundan dolay da
Bulgaristan Trklerinin tarihine bir g tarihi dememiz uygun olacaktr. Bu
yzden olmaldr ki gmenlik, Bulgaristan Trklerinin szl halk
edebiyatnda zel bir motif olarak gelimitir. Tarihi ve toplumsal gereklerin
bir ifadesi olan bu byk insanlk dramna mniler, trk ve destanlar, efsane
ve menkbeler hasrederek Bulgaristan Trk, gnln avutmu, karanlk
gnlerinde kendine teselli bulmutur. Mnilerden rnekleri okuyalm:
Kara tiren gidiyor
Ac duman seriyor
Kara tirenin iinde
Macrlar gidiyor
Yamur yad sel oldu
Dereler tat doldu
Ben vatanmdan ayrldm
Zalm Bulgar sebep oldu
Dalarmn tepesi
Yarimin seteresi
Milleti batrd ya
Macrlk (veya: Trkiye) meselesi
Elmay satan bilir
Tadn tatan bilir
Macrlk ateten gmlekmi
Acsn eken bilir19
19
11
Bulgaristan Trk baba ocana, konu komusuna bal kalarak

yaratm olduu trklerde g olayna hkrklarla kark bir duygu
katmtr, genlerin ayrl da ayr bir acdr:
Ah bu macrlk barma bast
Ben ona yanarm
Ben vatanmdan nece ayrldm
Yrsz kaldm
Yol verin alar, yol verin beyler
Yol verin geeyim
Nazl yardan ayr dtm
Zehir mi ieyim
Benden size vasiyetler olsun
Macr olmayn
Macr olsaz (olsanz) da
Yarsz kalmayn20
Gelecein belirsizliinden kaynaklanan bir aresizlik de baz trklere

bambaka bir eda verir. Baka bir duygu da gmenliin zorluklarndan
gdalanarak bir nostalji ile rl olarak dile gelir. u ilhide zorluklar ve
gmenliin lmden beter olduu vurgulanr:
Edirne ovasnda
Serpildim kaldm
Arlym tkendi
Evld sattm
O viran babam
Yolda braktm
Edirne ovasnda
Naneler biter
Nanenin kokusu
Cihana yeter
Ah, u macrlk
lmden beter21
lhide 1938 yl gnden sz edilmekte. Son drtlkte Atatrkn

lmne alyor muhacirler:
Atm bayledim
Bir delik taa
Oniki bin alar
Kemal Paaya
20
21

Ayn eser, 126.
12
Gmenliin zntleri, ayrlk ve zlemi, e dosttan uzaklara

dmenin straplar baka bir trkde dile getirilmektedir:
stanbulun zm
ekemedim szn
Ben vatanmdan karken
Yumdum iki gzm
Binmem tirene binmem
Kara koyun meleme
Yreimi dayleme
Anam, bubam, kardeim
Yavrum deyip ayleme
Binmem tirene binmem
Kara kara karnca
Karncaya varnca
Ben komular zledim
Dillerine varnca
Binmem tirene binmem22
G yollarnda ekilen skntlar da u destandan renelim:

Dinleyin amucalar muhacir destann
Kapdada klamadk bayram namazn
Ver Allahm sen selmet cmlemize.
Akmehmet kynn ard Balkan
Oma kynn muhacirleri oldu dillere destan
Ver Allahm sen selmet cmlemize.
1930larn ikinci yarsnda basklar artar ve Trkler ge zorlanr. Hatt

birok Trk ailesi pasaportsuz Trkiyeye gnderilir.23 Bu durum ayn
destanda da yle dile getirilmektedir:
Bir cumartesi bizi Edirneye indirdiler
Pasaportu olan ekip de gider
Pasaportsuz olanlar Ankaradan imdat bekler
Ver Allahm sen selmet cmlemize
Edirne hudutlar talk
Kalmad cebimizde on para harlk
Ver Allahm cmlemize holuk
Yok mudur Edirne hudutlarnda bize bir boluk
Ver Allahm sen selmet cmlemize24
22
Riza Mollov, Bulgaristan Trklerinin Halk iiri, Sofya 1958, 143-144.

Krst Manev, Natsionalno maltsinstveniyat vpros v blgarsko-turskite otnoeniya.
Turtsiya, Balkanite, Evropa (Bulgaristan-Trkiye likilerinde Milli Aznlk Sorunu), Sofiya
2003, sf. 100-134.
24
Mollov, Bulgaristan Trklerinin Halk iiri, 143.
23
13
1938 gn yanstan bir ilhiden de unlar aktaralm:

Bir sabah namaz ktm odamdan
Vatan terkedip gittim oradan
Gam iin mi yaratm bizi yaratan
Gider millet vah ayrlk deyu
Yanar millet ah vatan deyu25
Baka bir destanda da 1938de hicret edenlerle kalanlarn ayrlmasn

halk ozan yle dile getirmektedir:
Hicret edip gider Allah akna
Gidenlere kalan kullar ayledi
Napsn kalan, macr dnm akna
Arkasndan akan sular ayledi
...
Ana yavrsn brakp gider
Kz arkasndan ku olup ter
Bu ayrlk lmden beter
Dayler talar vatan deyip ayledi26
kinci Dnya Savandan sonra da Balkanlardan Trkiyeye gler devam

etmitir. 1989 ylnda Bulgaristann gerekletirdii geni kapsaml zorunlu
g, Byk G olarak tarihe gemitir. Komnist yneticiler, lkedeki
Trklere zorla Bulgarlatrma politikas uygulamaya kalkmlardr. Trklerin
okullar kapatlm; silh zoruyla, asker gcyle ve lm tehdidiyle adlar
Bulgar adlaryla deitirilmi, giyim-kuamlar yasaklanm, camiler tahrip
edilmi, mezar talarndan kaldrmlar yaplm, cenazeler Bulgar
mezarlklarna gmlmtr. Trk dilinde eitim yle dursun, ailelerde dahi
Trke konumak yasaklanmtr. Tepki gsteren Trkler, lm kamplarna ve
hapisanelere gnderilmitir. Trmann giderek artran basklar Byk G ile
son haddine ulamtr. Tm bu olaylar, szl edebiyatta da izler brakmtr.
Trke konumann yasaklanmasna tepki gsterenler hapisanelerde rm,
biroklar da kuruna dizilmitir:
inizden biridim
Karlar gibi eridim
Anadilimiz iin
Hapislerde rdm
Gide gide yoruldum
Sular gibi duruldum
zlme anneciim
25
26
Gven-Doverie Gazetesi, 5 Ekim 1994, Sofya, sf. 3.

Dobri li Bayrampazar. Syleyen: Salih Raitolu. Kaleme alan: . Cebeci.
14

Trkem iin vuruldum27
Bulgarlatrma sreci Aralk 1984 tarihinde Krcaali blgesinde kanl

olaylarla balam ve birok Trk, tanklar altnda kalm, kuruna dizilmitir.
Sleyman Yusuf Adalnn derledii trklerden unu okuyalm:
rencik deresi ky oldu bize
Brtlen al()lar ev oldu bize
Atma zalm atma
Kadm yok benim
Dmana verecek
Adm yok benim
rencik bana dman yrd
Kfir ellerini kana brd
Atma zalm atma
Kadm yok benim
Dmana verecek
Adm yok benim
rencik deresi dar geldi bana
Bu ecelsiz lm zor geldi bana
Atma zalm atma
Kadm yok benim
Dmana verecek
Adm yok benim
Bulgarlatrma olaylar u ilhiye de konu olmutur:

Dobruca ovas dzlk
Gitti adlarmz ok zldk
Buradan (Trkiyeye) giden kurtuldu dedik
mdat Allahm imdat!
Babam adm koydu ezan ile
Kfir deitirdi silh ile
Annem alad gzya ile
mdat Allahm imdat!
Belene Adasna varalm
Bebin tutukluyu geri alalm
Hepsi gen kz ve olan
Onlara nasl alayalm28
27
Krcaalinin Koukavak (Krumovgrat) blgesinden air Sleyman Yusuf Adal tarafndan

derlenen trkler.
15
Tuna nehrinin ortasnda bulunan Belene Adasna halkmz lm Adas

adn vermitir. nk buraya gnderilenlerden birou bir daha geri
dnmemilerdir. Belene Adasna hasredilen trklerin, atlarn da says az
deildir:
Ardadan Tunaya teller germeli
Nasl nice Beleneye varmal
Aslam Memedimiz yataa dm
Hl-i hatrn varp sormal
Ardadan Tunaya teller gerilmez
Bir gecede Beleneye varlmaz
Bouna tepmeyin yollar anam
Ku olsan da Beleneye girilmez29
Belenede kalanlarn znts nice analarn babalarn zamansz

lmne sebep oldu:
Belene dedikleri
Cehennemdir cehennem
Babam, ben grmeden gitti
imdi de lm annem30
Tm bu olaylar Byk G izledi. Utan trenleri, kilometrelerce

uzayan araba ve kamyon kervanlar 1989un yaz aylarnda Bulgaristan
Trkn Trkiyeye getirdi. Yine blnm aileler, paralanm yrekler, yine
ssz kalm Trk kyleri, okullar, camiler:
Gkte uar krlang
Kanad ayr ayr
Bulgar bizi ayrd
Kan kussun avu avu31
G, Balkan Trklerinin tarihi bir kaderidir, diyoruz. Balkan Trknn

bu kaderi gerekten de kanlmaz bir alnyazs mdr?!...
28

Ayn eser, 122.
30
Ayn eser, 375
31
Ayn eser, 122.
29
16
II. Balkanlardan gler ve yazl edebiyatmz

Balkan Trklerinin yaadklar skntlar, g yollarnda ektikleri
ileler, szl halk edebiyatmzda olduu gibi, yazl edebiyatmzda da
yanksn bulmutur. Byk tarihi olaylarn bir sonucu olan gler baz
sanatlara konu olmu, zellikle de felketleri bizzat yaayanlar, kltr
tarihimize deerli eserler brakmlardr. Eski Zara Mfts Hseyin Raci
Efendi Doksan Harbi felketlerini yaayanlardan biridir. Tarihe-i vaka-i
Zara (Zara Mftsnn Hatralar) adl eserinde tarihimizdeki hznl
gerekler canlandrlm, milli vicdanda derin yanklar uyandrmtr. Eserin
deerlendirmesini yapan Yahya Kemal, 1921de unlar yazmtr:
Tarihe-i Vaka-i Zaray Falih Rfk gibi Trk nirlerine gsterdim. Onlar
benden ziyade hayran oldular. Bu kitap, Trklerin vatan edebiyatnda en
samim, yksek bir aheserdir.
Zara Mftsnn Hatralar adl eserde Ruslarn Tunay geerek ilk

zaptettikleri yerlerde Trklerin katliama uratlmas yle anlatlmaktadr:
1294 hicri senesi Cmadelahiresi 1293 mali yl. Hazirann onikinci gnleri,
marur dman Tunay geerek Zitoviyi zapt etti. Buray koruyan
askerlerden drtyz kadar Mslman al kana bodu. Ahali alayarak akn
ve perian yollara dp dald. Yatak ky halkn tamamn katliam ettiler.
Servi ahalisi dahi Zitovililerden beter bir hlde ninni ve trklerle, efkat
kucaklarnda beslemekte olduklar mrlerinin meyvesi ocuklarn yollara
atarak pka Balkanndan ap Kzanlka dkldler...
Hazirann nnde Trnova ehrinin istil edildii sylenirken, Gabrovann
zapt haberi geldi. Kalofer ve Hayn ky taraflarnda baz Kazaklarn
grld de bildirildi. Bu haberler zerine ehrin ileri gelenleri kamaya
karar vererek, arabalarna az bir ey ykletip, iftlie gidecekmi gibi
hazrlanmlard. Fakat Kzanlk kazas kaymakam Kbrsl Akif Efendi, bu
haberleri livaya ve ta Yldza telgrafla bildirmiti. in ehemmiyeti sebebiyle
Abdlhamit o gece telgrafhanede bulunmu ve Balkan havalisindeki btn
muhabere memurlar da makine banda beklemilerdi. Bunun zerine erafa
da teminat verildi. Onlar da firar etmekten vazgetiler...
Eski Zarann dman eline gemesiyle etraf Trk kylerinde

yamalama, yakp ykma ve ikenceler geni boyutlara ulayor:
Zarann istils zerine intikamc ve yamac Bulgarlar, Yaka Boyundaki
Hriste, Klbe, Bkmlk, Hzr Bey Canbazren kylerine yryp para
umduklar zengince mslmanlar ikencelerle ldrp, kadn ocuk demeyip
ele geenleri katliam eylediler! Kurtulabilenler ise rlplak Zaraya can
atabilmitir.
Bkmlk Bulgarlar, yziki mslman bir samanla doldurup yaktlar.
lerinden drt tanesi yaral olarak kap yeni Zaraya Rauf Paaya
kmlar. Zulmden ikyet edip hallerini bildirmilerse de benzerleri gibi
17
bunlar da tekdir olunarak hapsedilmilerdir. Yaralar bile sarlmadan... Zeh
insaniyet!32
Osmanl devletinin Doksan Harbinde kolayca ve ok abuk

yenilgisinin sebepleri anlalamamtr. Gelien olaylar yabanc diplomatlar da
hayrete drd bilinmektedir. Londra sefareti stanbula gnderdii
telgrafnda yle demitir:
Dmann Tunay kolayca gemesi hayreti mcip oldu. Balkan geitlerini
muhafazaya, kprleri ykarak dman nehre dkmeye muktedir olduklar
hlde bir ey yapmamalar sebebi anlalamyor.33
Harp sona ermi olsa da zulm bitmemitir. Bu zulmleri rneklerle

sergileyen O. Keskiolu mer Seyfettinin eserlerinden de u alntlara yer
veriyor:
Bilmem eski bir derebeyin torunu olduum iin mi, Bulgaristanda gezerken
hep kendimi z babamn iftliinde sanrm... diye balayan bu hikyede
yazar, banyolara gider. Orada Kostanof adl bir Bulgarla tanr. Bu kii, eski
bir ihtillcidir, Bulgaristan mstakil olunca mebus olmu, adliye vekili olmu,
antika bir adam... Trkeyi diplomasi dili sanyor, Bulgarlarla bile Trke
konuuyor...
- Ne var, ne yok, syle bakalm!
- Hi, gospodin.
- Nasl hi? Siz yeni tremeler her eyin adn hi koydunuz. Sonra beni
szd:
- Bu da kim; yeni yamaklardan m?
Hayr, gospodin, Bulgar deil..
- Ya ne?
- Trk.
-... Trklerde yalnz bir ey vardr, taassup.
Evet, taassup. Ben Trklerin bu taassubundan Bulgaristanda ok istifade
ettim. Devletimiz yeni kurulduu zaman ben olmayaydm, Bulgaristan
bugnk Bulgaristan olamazd. nki Trk o kadar oktu ki... Mutlaka
Sobranyada msavi gelecektik. Kabinenin yars da bir gn onlardan
olabilirdi. Fakat ben, fakat ben... diye balayp anlatr:
Hkmet kurulunca komitelerle toplant yapmlar, katl-m dnyorlarm,
fakat Avrupadan korkmular. Ona sormular, o da kolay, demi. Hepsini
Trkiyeye gnderirim. Nasl yapacan sormular, anlatm: Ben biliyordum
ki, Trklerin en aziz hissiyat taassuplardr. Kkken aralarnda bydm.
Komularmz hep Trkt. Bunlarn kimseye garezleri yoktur. Hatta
kendilerine o kadar ktlk yapan Ruslara bile fenalk etmezler, yarallarna
su, ekmek, il verirlerdi... Mesel domuza fena hlde garezdirler...
Deliormana kaymakam oldum. O vakit orada il iin olsun bir tek tane
Bulgar yoktu, diyor. Makedonyadan muhacir getiriyor. Bu muhacirlere para
32
Hseyin Rci Efendi, Zara Mftsnn Hatralar. Tarihe-i vaka-i Zara, Tercman 1001
Temel Eser (yaym yeri ve tarihi verilmemitir), sf. 62-63, sf. 108.
33
Osman Keskiolu, Bulgaristanda Trkler. Tarih ve Kltr, Ankara 1985, 12.
18

vererek domuz aldryor. Domuzlar sokaklarda dolamaya balyor. Trkler
bundan rahatsz oluyor, birer birer hicret etmeye balyorlar. Bu tuhaf zulm
sayesinde iki ylda orada Trk kalmam. Dier yerlerde de bu usul
uygulamlar. Trkleri yzlerce yllk yerlerinden yurtlarndan etmiler,
karmlar. Hikye yle bitiyor:
...Odama ekildim. Soyundum, yataa uzandm. Fakat gzme uyku girmedi.
Atesiz bir humma her tarafm yakyr, sovuk sovuk terliyordum. Yava
yava aadaki hora grltleri, gayda sesleri kesildi. Etraftaki horozlar
tyor, sabah oluyordu. Uyumak azmiyle gzlerimi sk sk kapadm.
Yzkoyun dndm. Pis, clz bir domuz srs nnden, cesur ecdadmn,
yiit kan kardelerimin, sf milletimin kavuklar derek, atlar arabalar
bataklklara saplanarak, toplar tfekleri, kadnlar kzlar, oluklar ocuklar
yollara dklerek bir lgn ordusu hlinde katklarn grr gibi oluyorum.
Ah, evet, o gece hi uyuyamadm.34
Tuna boylarndan ekiliin hznn, gemie duyulan nostaljiyi M.

Fuat Kprlden dinleyelim:
Tuna boylarnda sra serviler,
Tan yeli estike sessiz alarm,
Gl bahelerinde baykular ter,
u viranelikler eski balarm.
Namazgh bir otluk kalmam ta,
emelerden akan kanl gzya,
Orda bir gzel var, atlm ka,
Ak alnna kara atk balarm.
Krk minarelerden duyulmaz ezan,
Hep ocaklar snm devrilmi kazan,
Bir inilti duydum, sandm bir ozan,
Sesime ses veren karl dalarm.
St dallarnda hasta sereler,
Eski akn destann heceler.
Tuna alyormu baz geceler,
Gsnde kefensiz ehitler varm.
Bozulan balarn zmleri ac,
Asi kle kesmi eski harac,
Yine yedi kral giymiler tc,
ahin yuvasn kargalar sarm.
Haydi eski ozan, al saz ele,
Dmanlar iine dsn velvele,
De ki: Hor bakmayn bu durgun sele,
34
mer Seyfettin, Yksek keler (Keskiolu, Bulgaristanda Trkler, 16-17).
19
O, yetmi bir kavme akn karm.35
Moskof Muharebesinin byk felketi Balkan savalarnda da

tekrarlanm, Rumelinin da ta alam, yer yerinden oynamtr.
Kulanda Kpe Olsun Unutma balkl iiri okuyalm:
Rumelinin da ta alyor!
Kan iinde her suba alyor!
Paralanm gvdelerin yannda
Can ekien arkada alyor!
Bak u yurda tek bir ocak ttmyor!
Issz kalm blblleri tmyor!
O sevimli ovalar kurd alm
Bir obanck davarlar gtmyor!
Kara toprak kandan olmu krmz!
Dorandka Trk kadn Trk kz!
Can evine canavarca saldrm
Sr sr rz ve namus hrsz!
Mihraplara ha aslm. Ezanlar!
Susdurulmu gm gm tyor anlar!
Camilerin minberleri yaklm
izme ile ineniyor Kuranlar!36
Rumeliden ekiliin sanat eserleri ac doludur, gzya doludur. Elden

giden topraklar, hayal olan ehirler! Yahya Kemal, skp ehrine hasrettii
iirlerinden birinde yle diyor:
skp ki Yldrm Beyazid Han diyardr.
Evld- Fatihana Onun yadigrdr.
Firze kubbelerle bizim ehrimizdi O.
Yalnz bizimdi, ehre ve ruhiyle bizdi O.
Vaktiyle z vatanda bizimken, bugn niin
skp bizim deil? Bunu duydum iin iin
Kalbimde bir hayali kalp kaybolan ehir!
Ayrlmann brakt hicran derindedir!
ok srse ayrlk, aradan gese ok sene
Biz sende olmasak bile, sen bizdesin gene.
35
Balkan renci Mektubu, Say 3, 1995-96, 48.

Tahirl Mevlev (Olgun). 14 Austos 1913 Rumeli Muhacirin-i slmiye Cemiyeti
Neriyatndan.
36
20
Trk ordusunun yenilgisi zyor airi ve ryasna eski fetihleri giriyor:

Malbken ordu yasl dururken btn vatan
Ryama girdi her gece bir fatihana zan.
ekililerin bir sonucu olan aclarn, hicretlerin devam edeceini

sylyor Yahya Kemal:
Hicretlerin bakiyyesi hicranl duygular
Mahzun hudutlarn tesinden akan sular. 37
Balkan felketinden duyulan znty Mehmet Akif de yle dile

getirmektedir:
Ne felket: Dnversin de mescid ahra,
Hrvatn askeri tepsin kp stnde hora!
Bri bir htra kalsayd u toprakta diri...
Yer yarlm, yere gemi heda trbeleri!
Nerde olsam kyor karma bir kanl ova
Sen misin, yoksa hayalin mi? Vefasz Kosova!38
air Yahya Akengin de Balkan aclarn yle canlandrmaktadr:

Kosovadr bir padiah trbesine den gzya,
Duru kalm bir damlas Vardarn
Kalbi paralanm bir Osmanl haritas
Gz kalm aknlarda yetmilik trbedarn
Hasret ki yol aar diye gzel yarnlara
Horlanr tarihimiz, inenir destanlar.
Selm ulamasn diye dedelerden torunlara
Nam yasaklanr Murad Hdavendigrn
Mayadadan ak topuklu kzlar ineli
Yanar tter Rumelinin trkleri
Sla paras deil, sla hasreti
Soldurmu gllerini Kosovada baharn...39
Kaybedilen topraklarn, kaybedilen ehirlerin nostaljisi Balkanlardan

ekiliin edebiyatnda terennm edilir durur. Ya Balkan Trklerinin urad
felketler, Rumeli Trkne uygulanan acmaszlklar, vahetler? nsanlarmzn
bana gelenleri belki de en iyi biimde S. Selvi dile getirmitir:
Balkanlar deyince, aklma rahmetli anacmn gzyalar gelir hep...Babamn
atk kalar...Teyzemin nasl daa kaldrld gelir... Kzarm, kprrm
kendi kendime... Dolarm, dolarm da boalamam...
37
Sreyya Beyzadeolu, Balkanlardan ekilsin iiri, Balkanlarda Trk Kltr, Say 11,
1994, sf. 36-38.
38
Ayn eser, 38.
39
Ayn eser, 38.
21
Balkanlar deyince...
Dramann l kynn papazlar tarafndan camiye nasl kapatld, nasl din
deitirilmeye zorland, Muhammedden ayrln! emirleri gelir gzmn
nne...
Bu, zorla din deitirme operasyonunda, papazlarn vaftiz suyunu, nasl l
kyl mslmanlarn zerine serptikleri, nasl isimlerin zorla deitirildii ve
artk hristiyan oldunuz szleri gelir.
Yine o operasyonda, zorla mslmanlktan karlan gnahsz insanlarn ara
varan ahlar... Ve... bu ahlara dayanamayan taduvar caminin zangr zangr
titredii ve direklerinin atlad gelir aklma.
Zorla din deitirmeye maruz kalan bu insanlarn, eyvah... Hristiyan m
olduk?, phesiyle tekrar iman tazelemeleri ve gusl abdesti almalarn
hatrlarm.
Rahmetli anacmn bu anlattklar gelir gzmn nne ve gzyalar.
Rahmetli teyzemin Bulgar komitaclar tarafndan nasl daa kaldrld gelir,
Yunan komitaclar tarafndan hayvanlarn nasl gasp edildii gelir.
...
te, Balkanlar deyince!
Benim aklma, gzmn nne hep bunlar gelir...Kzarm, kprrm kendi
kendime... Dolarm, dolarm da boalamam.40
Anadoluda Kurtulu Sava zaferle sona erer. Lozan Bar

Konferansnda mbadele karar alnr ve Yunanistan Trklerinin Anadoluya
gleri balar. Bu olaylar Akle Vardar-Sezgenin Muhacrlar-Mbadiller
adl iirinden okuyalm:
...
Yl 1924 Rumlar ve Trkler
Yer deitirecek
Mbadele olacak dedi uluslar aras anlamalar
Mustafam, Mustafa Kemalim
Nasl koparrsn Balkanlardan...
Balkan ehirlerinde
Geerken ocukluum
Rumca bildiim iin
Canm kurtardm derdi
Babam merolu zzet Sezgen.
...
Ah anam Rum basknlarndan
Topraa gmp eyizi kurtaramayan Anam
Sen Rumelinde eline kahve getirilen,
40
S. Selvi, Balkanlar Deyince, Balkanlarn Sesi, Say 2, 1989, sf. 15.
22

Trkiyede kocanla omuz omuza
Mcadele veren,
II. Dnya Savanda
Kocan askere gnderip
4 ocuunla sebze yetitiren Anam.
Mbadele kararlar yrrle geiriliyor:

Yl 1924, Rumelinden bir liman
Kalabalk m kalabalk
Sel olmu gzyalar
Karm Egeye,
Git gemi demir atma
Bu limana,
Koparma beni topramdan, ehrimden,
Atatrkn emridir
Ses yayld ovaya
Sard btn ehri
Btn gnlleri...
Bayramz nerede, biz orada.
Muhacirleri alm gemi, denizin sularnda yol almaya balar:

Gemi yrr, ufukta gne
Bir baka parlak bugn
Atatrkn emri
Bamn tac
Ah vatan
Anavatan
Biz muhacrlar hep aknc
Hep nc
Anadoluluyduk, olduk Rumelili
Balkanlydk Avrupal olarak,
Geliyoruz geri hepimiz birer Atatrk gibi
...
G yollarnda muhacirlerin ektii skntlar, misafirhanelerde lp evlerine

gidemeyenler:
Ah mbadiller,
Ah muhacrlar
Yrei byk insanlar
Birbirinden kopmamak iin
Tek pasaportla girdiler bir atnn altna
Misafirhaneden anasn gtremedi evine
merolu zzet,
Kucanda ld anas 17sinde
Kala kald orackta
Kucanda anas
Elinde 13 yanda kzkardeiyle,
23
Sil batan yapt...
iftliklerinde at koturmay
Yeniden yeertti.
Muhacirler sadece Yunanistandan gelenler deildir. Bunlar Balkanlarn drt

bucandan gelmi Ayeler, Aliler, analardr bu yerleri yeertenler
Rumelililerdir:
Bunlar btn muhacrlardr,
Gnl yaral, Piritineli Hasan,
Mayadal, Karacoval,
Romanyal, Bulgaristanl,
Ayem, Alim, Agam, Anam.41
Lozan Bar Antlamasndan sonra (1923), Bat Trakyada youn Trk

varl kalmtr. Yunan ynetiminin siyas, ekonomik, din, sosyal ve kltrel
alanlarda sistemli basklar sonucu Bat Trakya Trkleri her trl areye
bavurarak Trkiyeye g etmeye almaktadrlar. Asm Halilolu, g
konusunu ileyen Bat Trakya sanatlarndan biridir. air, G adl iirinde
yle demektedir:
Elveda diyerek gider soydam
Anayurt yolcusu ona ne denir?
Gz yal kalr kyde kardam
Kader byleymi elden ne gelir?
Anneler yollarda evld kucakta
Hkrk sesleri ke bucakta
Bayku yuva yapm snen ocakta
Kader byleymi elden ne gelir?
Alr kapanr gmenler yolu
Balanr dostlarn hep eli kolu
tme blbl iim dert dolu
Kader byleymi elden ne gelir.42
Gmlcineli Reit Salim de Balkanlardan gleri u biimde dile

getirmektedir:
Balkan ehirleri, Balkan ryas
Gmlcineli Nedim-i Sani
skpl Yahya Kemal
Diye gelmiler: g var, g
Asrlardr bitmeyen g g
Nicedir atei snmeyen g
41
Akle Vardar-Sezgen, Muhacrlar-Mbadiller, Gmenlere Yardm Dernei, Ankara ubesi

Blteni, Say 9, 2002, 18-19.
42
Asm Halilolu, G, Balkanlarda Trk Kltr, Say 24, 1997, 34.
24

Balkan ehirleri,
Ttn fenerlerinin isli nda
serin sabah rzgrlar eser
skee, Koukavak, Silistre srtlarnda
Balkan ehirleri,
skp, Gmlcine, Deliorman,
Balkan Trklnn yontulmaz
kaya gibi salam
Bu ata yadigr Osmanl mimarisinin
sergilendii kentler
Ezan seslerinin ulu narlarda
yankland
Bitmeyen snmeyen Osmanl
sergzetinin
anlatld mescit avlular
Cokun Tuna, Osmanlnn zafer gnleri
Srp diyar, Bulgar lkesi, Rumelleri
Gelmi gemi nice nesiller
Diyegelmiler: g var, g
Yarm asrdr bitmeyen g
Anadolu ilerine nicedir
srp giden g...43
kinci Dnya Savandan sonra da Balkanlardan gler devam etmitir.

1950lerin ikinci yarsnda Yugoslavyadan gmen kafileleri Trkiyeye akn
etti. Nice aileleri, nice akrabalar ayrd bu g, belleklerde nice anlar brakt.
skp doumlu air Suat Engll, Armut Aacnda ten Kumrunun
Anmsattklar adl iirinde ocukluk anlarndan birini, yaknlarnn g
yollarna kp bir daha dnmediklerini canlandrmaktadr. Bu gzel iirin
tamamn okuyalm:
Dallar sokaa taan armut aacna,
Bir kumru gelip konard her sabah,
Arap arks gibi bitmek bilmeyen
li ili tne balard sonra.
Byl kzllyla afak skerken,
Yine bir sabah erken erken,
Konuverdi armut aacna kumru.
Bir hznl bir hznl tt ki sormayn...
Henz dalmadan tedirginlii,
Kumrunun tndeki hzn,
Geldi dayand kapya/yelesi prl prl,
Yaz atn koulduu araba.
43
Reit Salim, G, Balkanlarn Sesi, Say 12, 2001, 20.
25
Belliydi, son haddini bulmutu,
Ka gndr evde sregelen tel.
eyiz sand, konsol, sofra,
Dekler, yorganlar, hallar,
Drt sandalye, baba yadigr masa,
Ve bir eyler daha yklendi arabaya
Apar topar.
Evde kimin yzne takldysa gzm,
Hepsi zgn, azlarna kilit vurulmu dersin.
Kucaklald, helllald sonra,
Sonra deh dedi srd arabay arabac.
Ardndan yrdler ar ar, ezginlikle,
Ninem, babam, annem, halam ve olu...
Anlarmdaki gllere baklacak olursa
Aylardan mayst ve biz ocuklar,
Bakakaldk arkalarndan, olanlardan habersiz,
Ama bir ey kopuyordu sanki iimizden,
te bu duyguyla uzun uzun el salladk.
lene doru ninem dnd,
Daha daha kocalm,
Babamla annem dnd,
Gzleri hl nemli.
imdi sormann vakti deildir diye,
imde byyen ocuka bir merakla
Bekledim, bir ey sormadan kimseye.
Halamla olu gelmediler o gn,
Gelmediler...
Ertesi gn de, daha, daha ertesi gn de...
Yedi yanda bir ocuktum henz,
Ve aklm kesmiyordu hereyi belki,
Ama, stanbulun szn etmeleri,
Tren demeleri yettiydi. Ne hikmet...
Dallar sokaa taan armut aacn,
Bir cmertliktir brmt o yl. Hayret!
Hep bekledik halamn olu gelir diye,
Gelir trmanr diye bekledik,
ocuka bir itenlikle...
26

Oysa ne halam dnd ne de olu.
Arap arks gibi bitmek bilmeyen,
li ili tn artk zlediimiz,
Kumru da gelip konmad bir daha,
Dallar sokaa taan armut aacna.44
XX. yzyln ikinci yars da Balkan Trkleri ve Mslmanlarnn

hayatnda huzursuzluklarla dolu bir dnem oldu. kinci Dnya Sava biter
bitmez Yunanistanda i sava patlak verdi. Bulgaristanda komnist
diktatrl ald yrd. Yzyllarn sonlarnda Yugoslavyann dalmasyla
Bosna-Hersek, Kosova, Makedonya halklar, kendilerini sava iinde
buluverdiler. Berlin Duvarnn yklmasyla Dou Bloku lkelerinde rejim
deiiklii gerekletirildi.
Sz konusu dnemde Bulgaristandan Trkiyeye byk g oldu.
Bu glerin ikisi, 1950-1951 g ve 1968-1978 yllar aras g Trkiye ile
Bulgaristan arasnda ikili anlamalar sonucu gerekletirilen glerdi. nc
g ise ei grlmemi bir gt. Sayl saatler, sayl gnler iinde
Bulgaristan Trk evinden barkndan koparlp snr d edildi. Utan trenleri,
araba ve kamyon kervanlar Trkleri gneye, Trkiyeye tamaya baladlar.
Byk G olarak tarihimize geen bu gn hazrl Bulgar yneticiler
tarafndan on yllar nce balam 1989 yaz aylarnda da uygulamaya
geilmitir. 1950lerin sonlarnda komnist rejim idarecileri Trklere ve
Mslmanlara basklar arttrmtr. nce Mslman Romanlarla
(ingenelerle) Pomak Trklerinin adlar Bulgar adlaryla deitirilmitir. Kanl
olaylarda saysz ehit verilmitir. Artk sra Trklere gelmiti ve bu gn de
geldi att. Aralk 1984 tarihinde Bulgaristan apnda Bulgar devletinin silhl
gleri, askeriyle polisiyle Trklere kar harekete geirildi. Ksa bir sre
ierisinde Trklerin de adlar Bulgar adlaryla deitirildi ve Bulgaristanda
Trk olmad dnyaya bildirildi. Nice lenler oldu, hapisanelere nice
gnderilenler oldu, Tunada Belene adas Trklerle dolup tat. Trk halkna
batan baa tm Bulgaristan hapisane oluverdi... Ailede dahi Trke konumak
yasakland. Bulgarca konuamayanlara doktor yardm yaplmad...
Gelien olaylar karsnda dnya kamuoyu Bulgaristan Trklerini
yalnz brakmad. Bulgaristan Trklerine uygulanan basklar, bata Trk
edebiyat olmak zere Balkan Trkleri edebiyatnda yanksn buldu. Trkiye
Yazarlar Sendikas Bulgar Yazarlar Birliine mektup gndererek vahetin
durdurulmasn istedi. Sonra bu aclar iirletirildi... Balkan Trk sanatlar da
Bulgaristan Trklerinin urad felkete kar dayanma iindeydiler. Bat
Trakya airi Alirza Saraolu, Bulgaristanda uygulanan bask politikasna
kar isyan ederek, iirlerinde bu isyan yle dile getirdi:
Bulgar orbac
44
Mustafa sen, Reyhan sen, Aye Esra Kirei, Balkanlarda Trk ocuk iiri Antolojisi,
Ankara 2001, 123-124.
27
Bu Kin Snmez
Bu asrda bu vaheti yapar m bir ulus?
Zalim Bulgara cesaret verdi alak Rus!
Musallat Moskof da Hazret-i Allahtan bulsun;
Ya Rab! Yeter artk... Zulm gren mazlumlar kurtulsun
...
Trklere kuduz kpekler gibi saldrdlar,
nsan klndaki o itler ldrdlar...
Rodoplarn dereleri cesetlerle doludur,
Kpeklerin azndaki insan koludur!
...
O vahet, o zulm nasl ekilir?
Nasl silinir vahi Bulgarn alnndan o kir?!!
Mehmede Mitko demek ile i bitmez orbac, bil!
Vicdanlara hkmetmek sandn kadar kolay deil...45
Bulgar Canavarn Kahret Allahm balkl iirinde de air Allaha

yalvararak yle diyor:
...
Mehmedi Mitko yapyor Bulgar,
Marx ve Engelse tapyor Bulgar,
Camilerimi ykyor Bulgar,
Kahhr isminle kahret Allahm...
Bulgaristanda ezan okunmaz!
Ramazan geldi Kandiller yanmaz...
slm yok edenler onmaz!
Kahhr isminle kahret Allahm...46
skpl sanat Yusuf Edip de Sofyada Kasm balkl iiriyle

Bulgaristan Trknn zntsn paylayor:
Kasmda sende rastladm Kasma
Camiye yle zgn bakn
Kafesteki tutsak kuun
Byyen mitsizliine benzettim.
Kasmd yine grdm Kasm
Ad deimi...deitirilmiti bu kez
Gzlerindeki bak ayn myd belli deildi ama
Habire ldrlen kardeinden sz ediyordu.47
45
A. Saraolu, Bulgar orbac, Bu Kin Snmez, Ey Yaz Toprak, Gmlcine 1989, 97.
Saraolu, Bulgar Canavarn Kahret Allahm, ayn eser, 96.
47
Yusuf Edip, Sofyada Kasm, H. Sleymanolu, M. Sleymanolu, Trke 8, Ankara,
2000, 32.
46
28
Havza Mfts Musa Uzunkayann Zalim Bulgar adl iirinden u

msralar okuyoruz:
Be asr ecddm ynetti Onu,
Deimeden ad, dini hayat.
Dileriz ki olsun zlmn sonu,
Tehis edin tehir kzl surat
Sen sar kasrga bu nasl refet?
zgrlk denilen kzl marifet,
Zorla din deitirmek, bu mu adlet?
Bu zlmn hesab sorulacaktr...48
Trkiyedeki Bulgaristan gmeni sanatlar da Bulgaristan olaylarna

seyirci kalamazlard ve kalmadlar da. Kardelerinin felketini eserlerine konu
ederek Bulgar barbarln knadlar, olaylardan duyduklar acy destanlara
dkm, iirletirmilerdir. Nazmi Nuri Adal Kanl Aralk Destan nda
bakn neler diyor:
Yl 1984
Ay Aralk
Kanl Aralk.
K, Kar, Buz
Tarihte yeni bir kara yaprak
Tarihe siyah bir anmalk
Yl 1984 Ay Aralk.
Dnyam karanl.
Bulgar kudurmu
Bulgar kuduz.
Rumeli buz.
Kahpe Bulgar brakm iini gcn
Dolayor ev ev kap kap
Tunadan Rodoplara
Meydan okuyor Todor.
Yrekler ate.
Yrekler kor
Bir utan bir uca memleket
Tank, Top, Tfek
Siperde Dragan
Menzilde Hasan
Zalim Bulgar alyormu gya cn
Neden?
Trk adlarn vermek istemeyenler dalara kayorlar:
Mekn kuruyor dalarda
Kadn erkek
oluk-ocuk
48
Hakses dergisinden alnmtr (Balkanlarn Sesi, Say 2, 1989, 5).
29
lm fsldyor darda frtnalar
Sar solgun mee yapraklar mahzun
Gnler ne uzun, geceler ne uzun
Benizler uuk...
70lik Havva teyze de krda bayrda
Tee orada. Dilik dere yamalarnda
allklar iinde yatyor
Yatyor mecalsizce
Yatyor gizlice
inde bir ses:
Sakn Bulgara sylemesin kimse...
Trklm vermem, diyor
smimi, imanm
Benliimi alamazsnz, diyor.49
Bulgarlatrma srecinde tepki gsteren Trkler Beleneye, lm

Adasna gnderildiler. air brahim Kamberolu, bir iirinde bakn ne diyor:
Ben Beleneyi bilmem, bilenlerden dinledim
Her gece hcrenize gelirmi
Tuna boyunda kaybolan Ali
Civan kalar kare
Yazlmayan mektubu gnderilmeyen selm
O ulatrrm gizli-gizli
Anaya, Babaya, Yre...
Ben cefa ekmedim, ekenlerden dinledim
Uykular kbus, gller hkrkm
Ve da-ta inlemi mazlumlarn yasndan
Allah inandrsn merte imiler
lm erbetini
Ecel tasndan...
Ben maheri grmedim, grenlerden dinledim
ocuklar siper olmu kuruna
Kpr banda vurulan bekrm
Elleri dua eder gibi alm ge
Syleyen doru sylemi karda
Ate dt yeri yakarm...
Ben sank olmadm, olanlardan dinledim
Kibir savc olmu, yalanlar yarg
Ve eski fkeler kabarm deniz-deniz
Evet suunuz affedilmez bykt
Trkln yasak olduu o yerde
Trkz dediniz50
49
Nazmi Nuri Adal, Kanl Aralk Destan, Trk Dili, Trk iiri zel Says V (Trkiye D
ada Trk iiri), Say 531, Mart 1996, 532-536.
30
Bulgarlatrma srecinin beinci ylnda, 1989un yaz aylarnda yeni bir

kyamet kopuverdi. Bulgaristan Trkleri kafileler hlinde snr d ediliyordu,
gneye, Trkiyeye gnderiliyorlard... Kapkule snr kaps maher yerine
dnvermiti... Film Yneticisi yazar Yavuz Yalnkln iirinden bir para
okuyalm:
...
Bir maheri andryor Edirne
Gzleri yal insanlar sarlyor bir birlerine akn
Kopmular yerlerinden, sklmler zorla.
Buruk bakyorlar etrafa
Es bre deli rzgr es
Esmiyorsun. imdi nerdesin
Dnyann neresindesin?
imdi orda
Kasrgasn, borasn, frtnasn...
Sen yoksun ya
Bulgaristanda
Bir kasvet sard
Deliorman
Kular tmyor
Yapraklar kprdamyor artk
iekler kopmu dalndan
nsanlarn yzleri glmyor
Es bre deli rzgr es...
Anlat bizi
Ezilmiliimizi
Tm dnyaya zgrce...51
Yine paralanm aileler, yine paralanm yrekler, yine ayrlk

gzyalar... Ana baba Trkiyede, evltlar Bulgaristanda. Genler burada,
kimsesiz kalm yallar orada, Bulgaristanda... Trklerin youn olduu
blgelerde sakslarda iekler yok, sohbetlerde kahkahalar yok. Dou
Rodoplarda, hl retmenliini srdren air ve yazar Ahmet Mehmetin
Karak adl iirini okuyalm:
Bizim evimizde de vard sakslar
iekler vard sakslarda sulardk
Sohbete kahkahaya dard odalar
Bir alayancasna alardk
Trkler nlard kulaklarmzda
Mevsimleri bir bir sslerdik
Baharn iei vard, blbln sesi
Birbirimize mutluluklar dilerdik
50
51
brahim Kamberolu, Dinmeyen Sanc, Gmen dergisi (Mersin), Say 1, 2003, 5.

Yavuz Yalnkl, Bir Maher Yeri Edirne, Bulgaristan Trklerinin Sesi, Say 5, 1991, 19.
31
Gecenin Ayn beklerdi aklar

Kzlarmz bir bir eyiz hazrlard
Zurna alard Perembe Pazar
Dilekler dilekleri balard.
Artk her eyi matem ald
KARAKI mevsimlerin tek ad
Kabirlerin bile talar krld
Diken diken halar sard.52
G eden bu insan felketinin sonu gelmeyecek mi? Bu soruya mit

zdan bir yazsnda u cevab bulabiliyoruz:
Balkanlarda 1990larn frtnal yllarndan sonra imdi nispeten bir sknet
vardr, ancak Balkanlar ayn zamanda her zaman patlamaya hazr bir barut
fsdr. Belki de Balkan halklarnn hep glerinin yetmiyecei hedeflerinin
olmas Balkanlar tehlikeli bir alan hline getirmektedir. Bu, 20. yzylda
olabildiince hrpalanan Balkan Trklnn 21. yzylda da arad ve arzu
ettii huzura eremeyeceini gstermektedir.53
Bulgaristan Trklerinin gelecei hakknda ise Cengiz Hakov,

vurgulayarak unu belirtiyor:
altn kaln bir ekilde izmemiz gereken bir ey vardr ki o da Bulgar
devletinin 1878 ylnda yeniden kurulmasndan bugne kadar btn Bulgar
hkmetlerinin en byk Trk-Mslman aznln, gelecekte Bulgar devleti
iin potansiyel bir tehlike olarak grmektedir. Bu hipotetik tehlikeyi yok
etmek iin zaman zaman g ve asimile etme deneyleri uygulamsa da
beklenen neticeler alnamamtr.Bu da Bulgaristan Trklerinin ve dier
Mslmanlarn gmenlik kaderlerinin devam edeceini gstermektedir.54
***
XIX. yzyldan gnmze kadar devam etmekte olan Balkan aclar,
ard
arkas kesilmeyen g dalgalar, Trkiye ve Balkan Trkleri
edebiyatlarnda derin yanklar bulmu, Balkanlarda yaanan byk insanlk
dram ayr bir motif olarak gelimitir. Baz aratrmaclarn fikrince de ne
yazk ki bu gler son deil gibi grnyor. Zorunlu gler olduka,
edebiyatmzda g motifli eserler de, gzya dolu iirler, ykler de
yazlacaktr.
Keki zorunlu gler olmasayd...
Keki Balkanlardaki ocaklarmz snmeseydi...
52
Ahmet Mehmet, Karak, Balkanlarda Trk Kltr, Say: 49, 2003, 23.
mit zda, nsz, E. Trbedar, Balkan Trkleri, Ankara 2003, sf. VIII.
54
C. Hakov, Bulgaristan Trklerinin Gmenlik Serveni, Trkler, c. 20, Ankara 2002, 121126.
53
32
III. Edebiyatmzda Balkan gmenlerinin

Trkiye koullarna uyumu
Osmanl Devletinin Balkanlardan ekiliinin acsn bu topraklarda
yaayan Trkler, Mslmanlar ekmitir. Aln teriyle enlendirilmi ana baba
yurtlarn, ba bahelerini, memleketin doal gzelliklerini, yaknlarnn aziz
mezarlarn brakp da g yollarna dmek kolay deildir. Savalar, bask ve
zulmler insanlarmz g etmek zorunda brakmtr. Yz binlerce Rumeli
Trk acmaszca ldrlm, hayatta kalanlarn da ou alk, kt hava
koullar, hastalklar yznden g yollarnda can vermilerdir. Selmete
kavuabilenler ise anavatanda skntlarla dolu uzun bir uyum sreci
yaamlardr.
Saylar yz binlere varan gmenlerin pek ounun ilk durak yeri
stanbul olmutur. Doksan Harbinde gmenler stanbula kara, deniz ve
demiryoluyla akn akn gelmi, asl g akn ise demiryolu ile olmutur. Gelen
gmenlerin ounluunu kadn, ocuk ve ihtiyarlar oluturmutur. Bu yersiz,
yurtsuz, a ve plak insanlarn yiyecek, giyecek ve yatacak yer sorunlarnn
zm iin eitli tedbirler alnm ve geici olarak balca cami ve
mescitlere, tekke ve zaviyelere, bo binalara, hanlara ve kklere
yerletirilmilerdir.55 Yerletirilemeyen binlerce gmen ise arabalar,
hayvanlaryla gnlerce meydanlarda, sokaklarda kalmlardr.
Gmenlerin stanbulda oluturduu bu manzara Balkan Savanda da
tekrarlanmtr. Zamann yayn organlarnn hepsi stanbula gelen gmenlerin
sefaletini anlatan yazlarla dolmutur. Ahmet Halaolu bir eserinde Ahmet
Rasimin yazd "Hal ve Mevki" adl ke yazsndan u cmleleri aktararak
Doksan Harbinin devam ettii gibi grnen manzaray zetlemeye
almtr: "Dikkatimi bir ey ekti" diyor Ahmet Rasim yazsnda. "O
grdm gmen kfileleri bundan 35 sene nceki gmenlerin
ayns...Arabalar, hasr rtleri, kyafetleri, yryleri, mandalar ve kzleri
yine o...Hi deimemiler. yle ki 35 seneden beri devam eden bir uykudan
uyanan biri kalksa, hl Rus muharebesinin devam ettiine kani olur. Yoksa
yine yle de ben mi uyanyorum?...".56
lhan Bardaknn bir eserinde de u satrlar var:
Binlerce, on binlerce kiilik muhacir kfileleri Sirkeci garndan itibaren ehri
tamamen doldurmulard. kzlerin ektii kan arabalar kprden
yukarlara, t Beyoluna kadar uzanyorlard... Rumeliden llerini bile
getirenler vard. Onlar gvur topranda kalmasnlar, burada yatsnlar
diyorlard...57
55
Nedim pek, Rumeliden Anadoluya Trk Gleri (1877-1890), Ankara 1994, 43-44, 54-55.
Ahmet Halaolu, Balkan Harbi Srasnda Rumeliden Trk Gleri (1912-1913), Ankara
1994, 69.
57
lhan Bardak, mparatorlua Veda, stanbul 1985, 406-407.
56
33
Yrekleri szlatan gmen manzaralarna daha sava aylarnda destan

ve trkler hasredilmitir. Aka Gndzn "Halka Doru" dergide yaymlad
"Muhacir Trks" adl eserde Rumeli gmenlerinin urad mezalim ve
ektikleri skntlar dile getirilmektedir:
Bir muhacir kzym
ntikam yldzym
Ac benim hlime
Yreklere szym.
Atma beni, efendim
Ben de senin gibiydim
Gl baheli evimde
Gonca gller gibiydim.
Daraac kuruldu
Ne arand soruldu
Anam, babam, kardam
Hep bir gnde bouldu.
Kul et beni evine
ksz gnlm sevine
Koma beni kapndan
Su dkeyim eline.
Dorusunu sylerim
Ne arz kald, ne yerim
Bir lokmay acma
Yreimi ben yerim.
Drt tarafm karanlk
Bu mu acep insanlk
Her bir kap kapal
Hani eski yanlk.
Ne k var, ne sad
Ne merhamet, ne vef
Syle bana Yarabbi
Bu ne lem, ne dnya.58
Sz konusu trk, halk arasnda ok yaygn olmalym ki gnmzde

de sadece gmenler arasnda deil, Balkanlarda kalan kimi yallar tarafndan
da hl bilinmektedir. 1989un Byk Gnde Bulgaristandan gelerek
Uzunkprye yerlemi Krcaali ehrinden Gler Arda, kendisi daha kk
58
Aka Gndz, Muhacir Trks (Mill Trkler), Halka Doru, Say 4, 2 Mays 1329/15
Mays 1913, 25.
34
yatayken bu trky gzyayla ninesinin sylediini hatrlyor ve: "Ninem bu

trky kzlarna ve bize-torunlarna da retmiti" diyerek trky sylyor.
Cami ve mescitler, medrese ve mektepler Rumeliden gelmekte olan
gmenlerle tklm tklm dolunca, baka areler de aranmaya balyor. Bu
arada gazetelerde kan yazlarla da trl nerilerde bulunuluyor. rnein,
eyh Ahmet imzal "Bb- Vl-y Fetv ve Evkv Nezretinin Nazar-
Dikkatine" bal altnda yaymlanan bir yazda yiyecekleri, kmrleri,
gazlar, ekmekleri, orbalar olan ve eksersinin bo olduu bildirilen yerlerin,
ya hastahneye evrilmesini veya gmen iskn edilmesini tavsiye ederek,
rnek olmas bakmndan kendi derghnn btn odalarn gmenlere tahsis
ettii bildirilmitir.59 stanbul halk tarafndan gmenlere birok yardmlarda
bulunulduu bilinmektedir.
Her iki savata yaanan bu mill felket daha sonraki yllarda da nl
sanatlara konu olmu, Rumeli Trknn feryatlarn ifade eden eserleriyle
g olgusunu edebiyat tarihimize tamlar, kazandrmlardr. Reat Nuri
Gntekin "Kirazlar" adl yksnde Rumeliden yola kan g kervanlaryla
stanbula gelen iki aresiz yalnn bandan geenleri, bu insanlk dramn
byk bir scaklkla canlandrmtr. yknn nc blmnden unlar
okuyalm:
Biz memlekette ok zengindik. Oullarmz, kzlarmz, torunlarmz vard.
Balkan Harbinde kimi ld kimi kayboldu. Biz iki ihtiyar, Zehra ismindeki
tororunumuzla stanbula geldik. Elimizde oluk ocuk diye bir o Zehrack
kalmt. lenlerin, kaybolanlarn sevgisini ona verdik. Memlekette dnya
kadar malmz, mlkmz olduu hlde stanbulda on parasz kaldk. Kocam
alacak hlde deildi. stanbulda bir iki hemerimiz vard. Onlar, ara sra
be on para veriyorlard. stsz basz kalmtk. Zehrack dilenci ocuklarna
dnmt.
Yedi sekiz yl nce u karki sokakta harap bir cami vard. Kar koca onun
bir kesine snmtk. Bir bahar gn bu bahenin nnden geiyorduk.
Kirazlar olmutu. ocuk deil mi, yavrucak grnce kirazlara imrendi: "lle
isterim!" diye alamaya balad. ocuk iin birka kiraz istedim. Yreksiz
adam cevap bile vermedi, ban te tarafa evirdi. Zehrackla yerimize
dndk. ocuk alar, ben alarm. Birka gn sonra baka ocuklar Zehrac
kandrmlar, baheye kiraz hrszlna gtrmler. Bahvan, ocuklar
grm, ellerinde talarla, sopalarla kovalamaya balam. Zehracm
hrszla alk deil; bahvan grnce korkmu; adam daha bir ey
sylemeden, kendini aatan atm. Baaz taa arpm.
Onun bu hlini gren iyi kalpli bir adam, Zehray kucana alp eve getirdi.
Yavrumun srma gibi salar vard; bu salarn bir paras kana bulanp alnna
yapm... be gn sonra Zehrack byk bir atele hastaland. Gzleri
alat, kollar bzld. Belediye hekimini getirdik: "ocuk aatan dnce
ba zedelenmi, beyin veremi olmu. mit kesilmez, ama ben iyi
grmyorum", dedi. Yavrucuum birka gn sonra lp gitti. Biz iki ihtiyar,
kuru bamza kaldk. yl sonra eski mallarmzdan bir ksmn bize geri
59
Halaolu, Trk Gleri, 72-73.
35
verdiler. Yeniden zengin olduk. Fakat biz artk paray ne yapalm? htiyar
insanlar paray oullar, torunlar iin isterler, deil mi Doktor olum?
Mlklerimizin kirasn getirdikleri vakit iki ihtiyar alamaya balarz. Bu
paralar harcyacak kimimiz var ki? Baka yerlerde oturamadk. Sanrm ki
Zehrack dt u kiraz aacnn altnda gmldr. Kiraz mevsimi geldi
mi, belki bir kaza olur, baka anacklarn da yrei yanar diye, kar koca
bekilik ederiz. Aalara kimseyi yanatrmayz. Bu kirazlardan bir tanesini
yemek istemeyiz. Zehrack onlardan bir tanecik iin alayp lmt. Kirazlar
olduu vakit arabalara doldurur, onun mezarnn bulunduu yere gtrrz.
Zehracmn ruhu iin, onlar, para ile kiraz alamayan yoksul ocuklara sepet
sepet datrz.60
Gmenler, geici yerleme yerlerinden kalc yerleim yerlerine

sevkedilmilerdir. Genel olarak tm Trakya blgesi, byk lde Marmara ve
Ege blgeleri, ksmen Akdeniz ve Anadolu, Dou Karadeniz blgeleri ve
ok az da olsa Bat Karadeniz ile dou Anadolu blgelerine iskn
edilmilerdir.61
G eden Rumeli Trkleri, ya eskiden var olan yerleim yerlerinin
dnda ayr mahalleler oluturmular veya yeni yeni kyler kurmulardr. Yeni
kurulmu ky ve mahallelerin adlandrlmasnda ya Padiah adna izafeten
Mahmudiye, Hamidiye, Readiye, Aziziye gibi adlar, ya da rahata kavumalar
umuduyla Refahiye, Kemaliye gibi adlar kullanmlardr. Tm bu adlarla onlar
Osmanl Devletine ballklarn ve minnettarlklarn ifade etmek
istemilerdir.62
Gmenler, baz blgelerde, rnein Balkesirin Gnen ilesinde
kurduklar ky ve mahallelere, gelmi olduklar yerlerden hatra olan Filibe,
Trnova, Osmanpazar, Plevne gibi adlar vermilerdir.63 Buraya unu da
eklemek gerekir ki Balkan gmenleri Trkiyede kendilerine yeni soyadlar
seerken biroklar, gelmi olduklar memleketlerini hatrlatacak birtakm
blge, yerleim yeri, da ve rmak adlarndan oluan soyadlar almlar ve
almaktadrlar: Ahmet KOSOVA, Aysel BALKANLI, Erdoan SKP,
Mehmet ARDA, Murat MEREL, Ahmet TUNALI vb.64
Kalc yerleim yerlerine sevkedilirken akrabalarn, ailelerin bazen
blnd de olunca, yeniden bir i g gereklemitir. Bu konuda
Yunanistan mbadillerinden Zeynep Youran, anlarn yle anlatyor:
Memlekette, Selnikin Kareferye kynde, iki katl evimiz vard. Evimizin
avlusu ok geniti ve iinde trl trl iekler ve meyve aalar vard.
avlunun iinden, suyu berrak bir ark geiyordu. Geldi Rumlar, evimize
60
Hayriye Sleymanolu, Mehmet Sleymanolu, Trke 7, stanbul 2000, 69-72.

H. Yldrm Aanolu, Osmanldan Cumhuriyete Balkanlarn Maks Tarihi, stanbul 2001,
342-343.
62
Halaolu, Trk Gleri, 30.
63
Aanolu, Balkanlarn Maks Tarihi, 38-39.
64
Hayriye Sleymanolu, Km vprosa za slavnskite leksikalni elementi v turskiya ezik,
Spostavitelno ezikoznanie, 1993, 3-4, 187-193.
61
36

yerletiler. biz uzun zaman hayvanlarmzn ahrlarnda barndk. Sonra
Trkiyeye geldik. zmirin ki emelik kyne gnderildik. Dedem ve
babam buraya alamadlar, ille de Ankaraya gidelim, dediler. nk bizden
nce gelen amcam Ankaraya gndermiler ve ona devlet ii vermilerdi.
Amcamla beraber olmak istediler. Devletin salam olduu her trl
yardmdan vazgeerek Ankaraya amcamn yanna geldik. ok skntl yllar
geirdik. Devlet, dedeme de babama da devlet ii salad. zamanla ev bark,
mal mlk sahibi olduk. Memleketi de bir trl unutamadk. Bu yaa geldim
geleli memleketteki evimizi, bahelerimizi, avlumuzdan geen sularn
rltsn unutamyorum. O yerler hl ryama giriyor.65
Mbadillerin Trkiyeye uyum sreleri edebiyata da yansmtr. Reat

Nuri Gntekinin 1942de, Sabahattin Alinin 1947de yaymladklar "Ate
Gecesi" ve "irkince" adl eserlerinde Ege kylarndaki mbadillerin hayat
anlatlmaktadr. Sevkedildikleri yerlerde gmenlerin ilk araylar, brakm
olduklar memleketlerinin doal gzellikleri ve iklimi ile ilgili olmutur.
Krehirli Zehra Balkanlnn Trkiye koullarna uyum srecinde balarndan
geenleri okuyalm:
Biz 1950 muhaciriyiz. Kocabalkann Eleni (Elena, Bulgaristan) kasabas
yaknnda bulunan Trk kylerindeniz. Kymzn varlkl ailelerindendik.
Orada mal mlk, ev bark braktk. kz arabasyla g yollarna ktk. Bir
arabaya ne kadar eya ykletebilirdik ki. Sadece elimizde olan altnlarmz
gtrmeliydik. Ama bunlar da nerede saklayabilirdik, huduttan nasl
geirebilirdik?... Bulgar-Trk hududunda aylarca bekletildik ve ok skntlar
ektik. Hudutta bekletilenler arasndan hastalananlar m olmad, lenler
mi...Hudut boyunda, Bulgar topranda iki yeni mezarlk oluturuldu. Nihayet
Trkiyeye gememize izin verildi.
Trk toprana geenlere, lkenin hangi blgelerine gitmek istediklerini
soruyorlar ve oralara gnderiliyorlard. Babama da sorunca, babam: "Balkann
yeilliine, havasna, suyuna alk kylleriz. Bizi balkan olan yerlere
gnderin" dedi. Krehire gnderdiler. Kymzden teki muhacirlerle
birlikte Krehirin yolunu tuttuk. Gide gide Krehire vardk. Ne grelim!...
Karmzda ne yksek dalar, ne de sk ormanlar var... Meer, Trkeyelilerin
dilinde "balkan", bizim bildiimiz anlamda kullanlmyormu. "Babacm,
niye sen bizi buralara getirdin?" diye ablamla devaml alyorduk. Etraftaki
bozkrlara, plaklklara bir trl alamadk. Kalkp kymzden teki
muhacirlerle birlikte memleketimize benzeyen yerler aramaya baladk. ok
yer deitirdik, Anadolunun birok yerinde kaldk. Sonunda yine Krehire
dndk. Devlet burada bize arazi, arsa vermi, daha baka yardmlarda da
bulunmutu. Hi olmazsa bunlar kaybetmeyelim, dedik. nk kendi istei
ile yer deitiren muhacirlere devlet, her trl yardm kesiyordu. Krehirde
bir muhacir mahallesi kurduk. Evlerimizi istediimiz gibi yaptk. Etrafnda
ba bahe yetitirdik ve yeilliklere brnerek bozkrlar, plak tepeleri
65
Anlatan: Zeynep Youran. Doum tarihi: 1914. Kayt tarihi: 1993. Kaleme alan: Hayriye
Memolu-Sleymanolu.
37
grmemeye altk. oluk ocuk sahibi olduk, ocuklarmz okuttuk.
Bylece Krehirli olduk, Anadolulu olduk.66
Anadolunun eitli blgelerine sevkedilirken gmenlerin gelmi

olduklar yerlerin iklimine uygun olmayan yerlere gnderilmeleri, daly
ovaya, ovaly dalara sevketmek gibi durumlar yaanm ve yeni yerleim
yerlerinin iklimine alamayan gmenler arasnda birok hastalklar yaygn
hl alm, birok lm olaylar olmutur.67
Yeni kylerin oluturulmasnda yerli halkla gmenler arasnda baz
blgelerde ara sra anlamazlklar, gergin durumlar da yaanmtr. Bursann
evketiye kynden Mustafa dede anlarn anlatrken yle diyor:
Biz eski muhaciriz. Bulgaristann Trnova blgesinden geldik. kz
arabalaryla yolculuk yaptk." Boyunduruu gstererek: "te bu boyunduruk
o zamandan kalmadr, onunla kzlerimizi arabaya kotuk, belki de yz
yllktr.
Devlet bizi Bursa tarafna gndermekle iyi etti. Buralar bizim memlekete
benziyor. Ama zamannda yerli kyller bize birok sorun kardlar. ok
mcadele ettik, bu ky kurduk. Etraftaki kylerin ou m a n a v kyleridir.
Bizi kskanyor, hasetlik getiriyor, her vesileyle de rahatsz
ediyorlard...Zamanla aramzda dostluk kurduk.68
Bursa evresindeki gmenler, yerli kyllere manav diyorlar. Bir

glmece trksnden u drtl okuyalm:
A manavlar manavlar
Macrlar kskanrlar
Hareketi duyduyan
Hepsi de uslanyorlar.69
Gler, her zaman Balkan Trkleri iin bir ykm olmutur. Ekonomik
ve toplumsal boyutta bir dizi yeni sorunlar gndeme gelmi ve her trl
skntlar sadece g edenler deil, g edilen ortamn yerlileri de
yaamlardr.70 Byk gmen dalgalarnn ksa srede Trkiyeye gelmeleri,
yerli halk asndan da kanlmaz birtakm problemler dourmutur. G
konusunda tecrbesi olan Trk Devleti, yerli halkla gmenler arasnda ortaya
kan baz anlamazlklar her iki taraf iin de uygun bir biimde zme
kavuturmaya alm, birok eyleri yasalara balamtr.
66
Anlatan: Zehra Balkanl. Kaleme alnd tarih: 1991. Kaleme alan: Hayriye MemoluSleymanolu.
67
Kemal Ar, Byk Mbadele. Trkiyeye Zorunlu G (1923-1925), stanbul 2003, 110-111.
68
Anlatan: Mustafa Parmak, 98 yanda. Kayda alnd tarih: 1990. evketiye ky, Bursa.
Kaleme alan: Erhan Sleymanolu.
69
70
Ar, Byk Mbadele, 164; Yaar Nabi Nayr, Balkanlar ve Trklk, Ankara 1936, 235-236;
Falih Rfk Atay, Taymis Kylar, stanbul 1970, 85-86.
38
Kalc yerleim blgelerine sevkedilen gmenler, tarih sre iinde

yerli halkn kltrel deerlerini benimseyerek Rumeli kltrnden getirmi
olduklar baz unsurlar unutmulardr. Yerli halk arasna serpilmi gmen
ailelerde, yerli halkla karma, kaynama sreci daha ksa bir srede
tamamlanmtr. Ancak oluturduklar yeni mahallelerde ve kylerde
gmenler, Rumeliden tadklar toplumsal zellikleri, yaay tarzlarn uzun
sre devam ettirmilerdir. Sz konusu yeni mahalle ve kylerde ev yapmndan
balayarak tarm let ve rnlerine, beslenmeden giyim kuama, gelenek ve
greneklere varnca her alanda Rumelinin damgas bulunmutur. Zamanla
yerli halkn kltr buralarda da ar basarak, gmenlerin getirdikleri kltrel
deerlerle zenginleip, daha renkli ve baz hususlarda daha ada bir kltr
oluumu ortaya kmtr. Fakat tm bunlarn gereklemesi kolay olmamtr.
Yerli halkla gmenler arasnda birbirini beenmeme, aalama gibi durumlar
olmutur. Yerliler, gmenleri dlam, horlam. Gmenler de: "Biz suyun
tesindeniz" diyerek kltr farkllklarn ifade etmeye, belki de daha dorusu,
kaderin cilvesine boyun eerek byle demekle kendilerine bir teselli bulmaya
almlardr. Behice Borann yapt alan aratrmalarnda ise gmen
gruplarla yerli halk arasnda olduu gibi, eski ve yeni gmenler arasnda da
birtakm gelenekler hususunda beenmeme, alay etme olaylarna rastlandn
gryoruz.71
Aratrmaclar, kltr al veriinden sz ederken Anadolu halknn da
gmenlerden birok eyler aldn yazmaktadrlar.72 rnek olarak unu
gsterelim: Muhacir evlerinin daha kullanl, daha ada, daha shh, daha
gneli olmas, evlerin sval, kirele badana edilmi olmas bir yenilik, bir
deiim olarak alglanm, bu yenilikler yerli halk tarafndan da
benimsenmitir. Bu zellii yukarda sz geen glmece trksnde de
buluyoruz:
u Bursann beyleri
Svaszdr evleri
Macrlar geleli
Sva yz grd evleri.
1913te Anadoluyu dolaan Macar seyyah Bla Horvath da muhacir

kylerindeki evlerin svanm olduunun, yerlilerin kylerindekilerin ise
olmadnn t uzaktan farkedildiini gezi notlarnda belirtmitir.73
Yapm olduumuz aratrmalardan Bulgaristann Filibeye bal
kylerinden gelmi eski gmenlerin anlarndan da unlar verelim:
Biz eski muhaciriz. Geldiimizde bizi Denizlinin kylerine gnderdiler.
Burada evlerimizi memleketteki gibi yaptk, avlularmzda da frnlar yaptk.
Buday unundan mayal ekmek yaparak bu frnlarda piirmeye baladk.
71
Behice Boran, Toplumsal Yap Aratrmalar (ki Ky eidinin Mukayeseli Tekkiki), Ankara
1945, 26; Ar, Byk Mbadele, 169.
72
Ar, Byk Mbadele, 162-173.
73
Bla Horvath, Anadolu, 1913, stanbul 1997, 8.
39
Ekmek somunlar bir kar kabaryordu. Yerli kyllerden kimileri: "Ekmek
byle yaplmaz, ekmek byle piirilmez." diyerek tarlalarmzda ekinlerimzi
yaktlar...Sonra bizden rendiler, onlar da bizim yaptmz gibi ekmek
yapmaya baladlar. Zamanla aramzda yaknlama oldu, dostluk kuruldu,
trl trl yemekler yapmay da birbirimizden rendik.74
Arivimde trl konularda anlar, anlatlar buluyorum. Neriman

Ardann u anlats ok ilgin:
Selnikte evli teyzem vard. Mbadelede Trkiyeye gelmiler,
evrelerindeki yerli halkn mantalitesini ok iyi renmilerdi. Yllar sonra
biz de Bulgaristann Krcaali ehrinden g ettiimizde, teyzem:
"Rumeliden getirebildiiniz mcevherlerinizi, elmas kpelerinizi, altn
dizilerinizi taknp sslenip de dne bayrama kacaksnz. imdi deil de
yllar sonra taknrsanz yerli kadnlar demesinler: Muhacir geldiklerinde hi
bir eyleri yoktu. Trkiyeye geldiler de mcevher nedir, altn nedir grdler,
sslenmeyi de bizden rendiler... nann, bunu diyebilirler... Rumelide,
suyun tesindeyken hi bir eyimizin eksik olmadn grmeleri iin
mcevherlerinizi imdi taknmalsnz" diye annemlere tte bulunuyormu.
Uzun yllar annemler her dnde bayramda sslenirlerken hep teyzemi
anyor, onun tlerini bizlere anlatyorlard.
Balkanlardan gelen gmenlerin Anadoluya

kazandrdklarn Bla Horvath yle sralyor:
yeni
deerler
Muhacirlerin gelmesi Anadolu iin son derece yararl bir gelime. Bir yandan
dk olan nfus younluu, te yandan alkan ve kltrel olarak kalknm
katmanlar lkenin zenginlemesini salyor. Muhacirler geldikleri lkelerden
kendileriyle beraber Anadoludakinden kesinlikle daha gelimi i aralar ve
kaliteli tohumluk getiriyorlar. lkeye her gelen gmen alesine 25 dnm ve
her ocuk iin 5 dnm daha ilve olunuyor. Bu, ekilen arazinin
fazlalamasna da imkn veriyor ve lke zenginleiyor.75
Trk Devleti, yz binlerle ifade edilen g hareketlerini iyi

deerlendirmi, her byk gte gmenlere kolaylklar salam, yardmda
bulunmutur. Bu, Balkan glerine verilen nemin bir gstergesi olarak
nitelendirilmektedir. Anadoludaki gayrimslimlerin Balkanlardan gelen
gmenlerin Anadolunun gayrimslimlerle meskn blgelerine
yerletirilmesine gsterdikleri tepkileri, yabanc temsilciliklere aslsz
ikyetleri Trk Devletinin iskn politikasn etkilememitir. Yaar Nabi Nayr
da gn lkeye taze bir kan as olduunu, Balkan Trk kyllerinin meden
seviye bakmndan Orta ve Dou Anadolu kyllerimizden farkl olduunu
belirtmitir. Muhacirlerin Anadolu kylerine iskn lkeye canl bir hareket
74
Anlatan: Aye Merili. Kayda alnd tarih: 1979, Bursa. Kaleme alan: Hayriye MemoluSleymanolu.
75
Horvath, Anadolu, 45.
40
uyandracan ve genel ky seviyesinin kalknmasna neden olacan

yazmtr.
Trkiye koullarna uyum srelerinde gmenler, nostalji denen zel
bir psikolojik durum yaamlardr. 1950lerin ortalarnda Yugoslavyadan
serbest gmen olarak stanbula gelmi bilim adam bir dostumuz yllar nce
unlar paylamt:
Serbest gmen olarak stanbula geldik. Memleketteki tanmaz mallarmz
Srp kkenli bir profesre braktk. Profesr drst adam kt, hatt
mallarmzdan toplad kiray bile bize gnderiyordu. Biz stanbula gelirken
tanr mal varlmzdan gerekeni getirdik. Gzel bir ev aldk, onu dayadk
dedik. Ben nversitede asistan olarak almaya baladm. Aratrmalarm
srdrdm, ok gemeden yazlarm da yaymlanmaya balad. Bir szle her
ey yoluna girmiti. Ama nostalji denen bir g var ya...stanbul sokaklarnda
yrrken "Ben neredeyim?..." diye sk sk kendime soruyordum. Yanmdan
geen insanlar bir baka gryordum. Gzlerim stanbulun gzelliklerini
bile grmyordu. Bu zel durumdan birka yl sonra kabildim.
Ayn yllarda g etmi, stanbulda yayn evi sahibi skpl bir

dostumuz da yle anlatyordu:
Serbest gmen olarak stanbula geldiimiz ilk yllarda Galata kprsnden
geerken duraklyor, denize bakarak en kt, korkun eyi yapmak aklmdan
geiyordu. Birka yl sonra Allah: "Al, kulum!" dedi, ilerim yoluna girdi.
Ama memleketi bir trl unutamadm. ocuklarm stanbulda dodular,
memleket zlemi nedir, bilmezler.
Uyum srecini yaayan gmenlerin Trkiyede domu ocuklar ve

daha sonraki kuaklar, anne ve babalarnn, yallarn anlarn, anlattklarn
ac bir gemi olarak ailelerinde, gmen evrelerinde dinliyor, ama
yaknlarnn gelmi olduklar memleketlerin, lkelerin bile nereleri olduunu
biroklar bilmiyorlar: "Ben de gmen kkenliyim, benim de ailem
Balkanlardan gelmi" veya "Benim ailem de mbadelede Trkiyeye gelmi"
demekle yetiniyor ve baka bilgileri olmadn sylyorlar.
Uyum srecinde gmenlerin ileri yava yava yoluna giriyor, rahat
nefes almaya balyorlar. Fakat sla zlemi onlar bir trl brakmyor. Ahmet
Kadirin "Mektup" baln verdii iirini okuyalm:
yerim-Gaziantep.
Kzlar okulda,
Byk olum ktip.
Kimlik aldk yaknda.
Hepsi, hepsi yolunda.
Bir tek zorumuz var
Anamz koalayan.
Ad: "lkeye hasretlik!"
Kanserden beter.
41
Aretlik, bu kadar yeter.76
Gmenliin skntlarn, ayrlklar, hasretlii en ar yaayanlar,

yallar olmutur. Filibeye bal Kriimden stanbula g etmi Meliha
Atalay yle anlatyor:
Anacm alayarak gurbet trkleri sylyordu. Ninem, dedem,
yaknlarmzdan birou Bulgaristanda kalmlard, onlara yanyordu ve
gurbet trkleriyle derdini dkyordu:
Gurbet elde lenlerin
enesini kim balar
Ne anam var, ne babam var
Ba ucumda kim alar."
Bazen biz de anama elik ederek hep bir azdan devam ediyorduk:
Yeil kurbalar ter gllerde
Kolum kanadm krld
Kaldm llerde
Vatanmdan ayrldm
Kaldm gurbet ellerde
Ben alamaym eller mi alasn
Bu gurbeti icad eden cennet grmesin
u trkleri de sylediimiz gnler oluyordu:
u dalar olmasayd
Yapra solmasayd
lm Allahn emri
Ayrlk olmasayd
Yol verin gideyim
Dumanl dalar
Dalarn ardnda
Nazl yr alar
u dalar ulu dalar
Yapra sulu dalar
Yolda bir garip lm
Kimi var kimi alar
Gerekten de kimilerinin nazl yrleri kalmt memlekette. Ah dalar,
dumanl dalar, viran dalar, diye diye geti mrmz. Zalim dman att bizi
dalar ardna:
Atma zalim, atma
Beni dalar ardna
76
42

Hi kimsem yok yansn
Annem yansn derdime
Babam da "Gurbet, ad bet" szn sk sk tekrarlyordu.
Trkiyeye g edenler Bulgaristandaki yaknlarna yanyorlard.

Bulgaristanda kalan analarn da ayrlk trkleri syleyerek Trkiyedeki
kzlar, oullar, torunlar iin yrekleri yana yana mrleri tkenmitir.
Bursaya g etmi Nefise Memolu-drisolu yle anlatyordu:
Kz kardeim 1946 ylnda ailesiyle Trkeyeye g etti. Anam, mrnn
sonuna kadar ayrlk trkleri syledi:
Bir giderim be ardma bakarm
Ah bakarm da aman aman
Kanl yalar dkerim
(H)em (h)asretlik (h)em gurbetlik ekerim
Bazen de trklerde deiiklik yaparak gnlne gre sylyordu onlar:
lkyaz eyyamnda grdm dm
Geldi felek ald benim eimi (yavrum, veya Eminem diyordu anam)
Ko sa olsun ylda greyim yzn
Ah ko sa olsun ayda iideyim sesini
Sonraki yllarda aabeyimin olu da dt gurbet yollarna. Rabiye yengem
de ayrlk trklerini, gurbet trklerini hem sylerdi, hem alard:
Anam desem anam yok
Bubam desem bubam yok
Gurbet elde (h)asta dtm aman
Bir yudum su veren yok.77
Daha sonraki yllarda da g dalgalaryla gelenlerden Trkiye

koullarna uyum srecini en sancl geirenler, kukusuz yine yallar
olmutur. ocukluk yllarn, genliklerini Balkan kylerinde geirmiler, g
edince de stanbul, Ankara, zmir, Bursa gibi ehirlere derek byk
psikolojik sarsntlar yaamlardr. Apartman dairelerinde, drt duvar arasna
kapanm bu kader kurbanlar Mehmet amcalarn, Ahmet dedelerin akl
memleketlerindeki evlerinde, evlerinin nnde aln teriyle yetitirdikleri
asmalarda, kendi elleriyle diktikleri meyve aalarndadr. Aye teyzeler,
Fatma nineler de evleri nnde yaptklar ve rengrenk ieklerle doldurduklar
cennet bahelerini unutamyorlar. Buralarda hl yalnz hissediyorlar
kendilerini.78
77
Mehmet M. Yenisoyun arivinden.

Yalnzlk, gemie zlem anlamna gelmektedir, hibir zaman tekrarlanmayacak ocukluk,
genlik yllarna bir nostalji demektir yal gmenlerin dilince.
78
43
Ankarann Pursaklar gmen mahallesinden kriye teyze, apartman

nnde hem ilkbahar iekleri ekiyor hem de yle diziyor msralar bir gurbet
trksnden:
Aranm yok soranm yok
Hi kalbimde ferahm yok
Bir yudum su verenim yok
Kalmm gurbet ellerde.
Bu durum 1989 Byk Gnde Bulgaristandan gelen yallarda

arpc bir biimde izlenmektedir. air Ltif Ali Yldrm, "Yal Gmenler"
adn verdii iirinde yle diyor:
"Utan trenleri"nin getirdii
Yal gmenleri grdm
Avclar Parknda dn.
Avularnn iinde
Tutarak yalnzlklarn
Banklarda oturuyorlard...
Salar biraz daha pamuklam
Biraz daha km omuzlar
Besbelli ki
oktan yitirmiti eski gcn
Bklmez bilekleri...
Pehlivan yapl bedenleri
Avclar Parkndayd belki ama
Ufuk izgisinin tesinde
Kimbilir nerelerde
arpyordu yrekleri...
Harcn terleriyle kardklar
Duvarn elleriyle rdkleri
Kh hayaller kurduklar
Kh ryalar grdkleri
Kimi zaman gldkleri
Anlarla dolup taan
O sevimli
o smscak
Evleri imdi onlardan
O kadar uzaaak...
Ve onlara o kadar yaknd ki
Cami avlusundaki Musalla ta sanki...
Uzansalar
Erivereceklerdi.
Ve avularnn iinde
Smsk tuttuklar
Yalnzlklarn
44
O tan stne
Serivereceklerdi...
...
Neylesin,
Yazanlar byle yazm
Yazgsn gmenlerin.
Bedenleri baka yerdedir
Bir baka yerde arpar
yrekleri...
Hele hele dleri...
Ynn ve yerini
Saptamaya almayn.
Kimbilir hangi sularda
ekiyorlardr
krekleri...79
Yank olur gmenlerin yrei. Bu yank yrekler sevgiye,

scakla ve merhamete muhtatr. Bazen Anadolu insanndan beklenen
sevgiyi, scakl, hogry bulamayan gmen, zntsyle ba baa kalarak
ayyldzl bayrandan g alyor. air mer Osman Erendoruk "Bayram"
adl iirinde u duygular dile getiriyor:
Ben dede yadigr topraklardan kovulmu
z vatanm Trakyamda Anadolumda kalan
Cancier bellediim kardei souk bulmu
Kahrdan boulmuum
Canm stanbulumda gzm Anadolumda
SEVG krntlar ararken yorulmuum
Ben bir kuum yuvasz
Toprandan sklm yapraksz bir aacm
Paraya pula deil
Ben sevgiye muhtacm
Tutsak etmi ruhlar bir soukluk bir benlik
Snmek zere iimde umudumdan doan nur
Soukluun anda can vermi sevecenlik
lgisizlik yayor stme yamur yamur
Gzelim Rumelimiz htralardan silik!
imde bir stanbul akamnn szs
Gcenik
zgn
Krk
Boazm ardarda boarken bir hkrk
79
Ltif Ali Yldrm, Yal Gmenler, Sabahattin Bayramz, Trkenin Sarmaklar,

Ankara 2002, 117-119.
45
Tanrm intihar da m, derken, alnyazs
Bir ey dedi yzme yumuack el gibi
Ayyldzl bayram olduunu grdm de
zntm, krklm akp gitti sel gibi...
...
Sndrlm olsa da Rumelide ocam
Merak etmeyin sakn sizin ocanzdan
Ate almayacam
Ve ne de sofranzdan bir yudum ekmek, a!
Senden tek istediim Anadolulu karda
Gler yz ve tatl sz!
Benim sonsuz Rumeli sevgim bamda tacm!
Ne paraya ne pula
Ne sevgisiz bir kula
Ben Hakka giden yola ve sevgiye muhtacm!
Bayram!
Sen parlayan aynla yldznla
Benim Trk varlm simgeleyen nabznla
Annemin beni seven eli kadar scaksn
Aknc ecdatlarm gibi cesur ve paksn
lsem de mezarmn baucunda drt mevsim
Nazla
Derin bir hazla
Yzm scak bir el gibi okayacaksn!80
Uyum srelerinde ve zellikle gmenliin ilk yllarnda krgnlklar,

zgnlkler olabilir, fakat zgrle kavumann mutluluu da vardr. air
Ltif Karagzn bir iirinde bu mutluluk yle dile getirilmektedir:
Trkiyemde mutlu geer gnm, aym
Sonbahar gnleri yaamaktaym
zgrm, mart gibi umaktaym
Artk ak gitmeyecek gzlerim
Anavatandr en salam dayam
Burada olacak arka topram
Ve stmde ayyldzl bayram
lsem bile, snmez kzlerim.81
80
mer Osman Erendoruk, Bayram, Trk Dili, Trk iiri zel Says V. (Trkiye D
ada Trk iiri), Say 531, Mart 1996, 493-494.
81
Ltif Karagz, Snmez Sevgi Kzlerim, Yaprak Dkm, erkezky-Tekirda 1999, 17.
46
zgrln mutluluuna kavuanlar, gemiin kbuslarn da asla

unutmu deillerdir. Sanat Nazmi Adal gmenlerin Bulgaristanda yaam
olduklar karanlk dnemi yle iirletirmitir:
YAADIIM PRANGALI GNLER
(Bulgaristandan gelen soydam dert kp)
Dilim varken dilsiz edildim
Barikat kondu yoluma
Elim varken elsiz edildim
Silleler indirildi koluma
Glemezdin, glmek yasakt
Alamak serbestti, ala da ala
Neem, sevincim tutsakt
Avlanrdm Tfekle Ala.
Esiriydim krolas Bulgarn
Talih, Kader utansn
Onulur mu bu yaralarm?
Doktor Tarih anlatsn.82
Glerden kk ocuklar da nasibini almlardr. Doksan Harbinden

bu yana sonu gelmeyen g dalgalar, ocuklar da scak yuvalarndan alarak
g yolarna atmtr. Kk yata gmenliin acmasz darbesi, ocuklarn
belleinde silinmez izler brakmtr. Ahmet Eminin "men ocuu" adl
iirinden u drtlkleri okuyalm:
Beiinden apar topar
Kimdi onu atan barbar?
Boynu bkk onu arar,
Ararsa gmen ocuu.
Gizlemeyin oyksn,
Maherleen uykusunu,
Kaderinin sulusunu
Sorarsa gmen ocuu.
...
Bu yuvasz kuu sevin,
Kstrmeyin, incitmeyin,
Gzya atetir bilin,
Alarsa gmen ocuu.83
82
Nazmi Adal, Yaadm prangal gnler, Bulgaristan Trklerinin Sesi, Say 9, 1994, 29.
Hayriye Yenisoy-Sleymanolu, Bulgaristan Trk ocuk Edebiyatndan rnekler, Ankara
2002, 342.
83
47
Uyum srecinde yaananlar yeni yaymlanm kitaplarn sayfalarnda

da buluyoruz. Ahmet erif ereflinin "Bulgaristandaki Trkler (1879-1989)"
adl kitabnda yer alan u satrlar okuyalm:
renimi, bilgisi veya grgs olan herkes, elinde meale tayan kimseler
deillerdi. Trk kardeleri aleyhine Bulgara muhbirlik yapanlarmz
bulunuyordu. Bu gibilerden ok ektik... Byk Gte kendilerine maalk
eden hainleri, Bulgar yine snr d etti. Trkiyemizde hi kimse bu amur
insanlardan hesap sormad. Mill duygunun, utanmann ne olduunu bilmeyen
bu hain kiiler burada yaantlarn cazaevlerinde yatanlardan defalarca daha
iyi bir izgide srdrmektedirler.
nsan soysuz, dilsiz, adsz, dinsiz, geleneksiz brakmann yarasn ba
kendine saplaynca anlamak mmkn. Trk kltrn kkten kazmann
adlarda Bulgar vatandalarna da dokunan yan vard. Bugn Bulgaristanda
on binlerce Bulgarn soyadlar Trk kkenlidir: Abac(yev), ark(yev),
Kara(slavov), Simiti(yev), Koyunderili(yev) gibi. Ama onlar bu Trk
kkenli soyadlarn deitirmek istemediler. Kar koydular. Trklerden,
Trklkten nefret ettikleri hlde nesilden nesile gemi, etle trnak olmu bu
soyadlarndan vazgemediler. Bizi alatan, ldren kanun onlara di
batrmad. Soydan, kltrden geleni koparp atmak elbette kolay deil. Ama
biz mill Trk aznlna her eyi reva grdler. Dediklerini yaptrmak iin
ordu kardlar. Kan dktler. Topran yz kzard, tarih utand, dinsiz
Bulgarn yz kzarmad. Bu maher gnlerinde Trkiyemiz de bize sahip
kmad. Neden? nk Trkiyenin bizleri korumak iin bir devlet politikas
yoktu. Osmanllar bu topraklardan ekileli unutulmutuk. Bizim varlmz,
hani derler ya, Allah bile unutmutu. Kasabn merhametine kalm koyunlar
gibiydik. Bulgarlar Amerikaya, Kanadaya 40-50 soydana bile sahip
kmay baarmlardr. Bu gibi konularda nemli olan insann, insan olmann
deeridir kukusuz.
G konusunda 1989da snrn almas nceki yanlglarn tekrardr.
Bulgaristan bizim ecdat yurdumuz, vatanmzd. Yeraltndaki ller,
yeryzndeki kltr deerlerimiz 600 yl varlmzn kanla yazlm
tapularyd.
Bu eserin ok eksiklikleri olabilir. Ben bu kadarn yapmasaydm bu
kitaptakiler de tarihin unutulmuluuna karacakt. Halbuki bu grevi
yapacak baka adamlarmz vard. Yapmadlar. Bu az mill davaya hizmet
iin yaptm. Gazilerimiz, mahkmlarn bazlar bu kitaba alnmalarn
istemediler. Bu, iin zlecek yandr. Kendilerine sahip klmadndan
dolay Trkiye Cumhuriyetine gnlleri krkt. lme mahkm edilmi,
Bulgar zindanlarnda 15-20 yl ryenler Trkiyeye yal, hasta geldiler,
kendilerine Vatan Hizmet tertibinden birer sembolik emekli maa bile
balanmad. Savaanlar siz miydiniz, deyip hlleri sorulmad. Baz
bilinsizler, biz gmenlere "Bulgarlar" diye hitabettiler. Halbuki 4-5 yzyl
ncesi bu topraklardan kalkp gitmitik Balkanlara. Artk geriye dn
yapyorduk. Acaba bizler bu lkede yabanc mydk?
ki kez lme mahkm edilen umnudan Mehmet Fuat bu kitaba alnmasn
istemedi. Burada gnlnn yaral olduunu syledi. Kymzden
(1985lerde) 7 gen (Torlak kynden) mcadele etmk iin bir grup
48

oluturmulard. Yakalandlar, 15, 10, 8er yla mahkm edildiler. Kitaba
alnmalarna izin vermediler. Krgndlar.84
Ayn kitabn bir baka sayfasndan da buraya u satrlar aktaralm:

1989daki zorunlu gn devam ettii gnlerde... Alvanlar ky olaylarndaki
direniten dolay, Beleneye srlen mcahitlerin hemen hepsi orluda
idiler. lerinden biri (balama ustas smail enite) u beyanda bulunmutu:
"Biz aydr bu okulda, her snfta 6-7 aile olmak zere, kalyoruz. Akraba da
olsak ayr ayr aileleriz. Ne soyunabiliyoruz, ne giyinebiliyoruz, ne de banyo
yapabiliyoruz. Oysa, bizler (mcahitler) banka kuyruunda beklerken, bizi
(Bulgara) satan eski muhtar millet haini, orlu Emniyet Mdr veya
Belediye Bakan ile kol kola gelip, yardm paracn alyor ve iine iine
gidiyor. Adam bizi satmaktan kazand paray da rahata geirmi ve
orlunun en iyi yerinden iki tane daire de ald. Para nelere kdir. Bizim
anavatanmzda hainlerin daha makbul oluu, bizi kahrediyor.85
1989da gelen gmenlerin Trkiyede uyumu meselesi Bulgar

aratrmaclarca yakndan izlenmektedir. Bu konuda Trkiyede sadece bir iki
makale yazlabilmiken,86 Bulgaristanda Bulgarlar tarafndan birok yaz
yazld ve byle yazlarn birka bir araya getirilerek kitap hlinde 1998
ylnda Sofyada yaymland. Sz konusu kitab derleyen aratrmac A.
Jelzkova, ayr ayr sosyal gruplarn uyum srecini deerlendirirken, komnist
dneminde komnist partisinin okullarndan gemi, kurs grmu eski
komnist Trk yneticilerin byle hazrlk grm olmalar, yeni sosyal ortama
kolayca ayak uydurmalarnda bir ncelik tekil ettiini belirtmektedir. Her
eyden nce psikolojik planda, teki gmenlerin biroundan farkl olarak bu
kiiler, megaehir stanbul veya Anadolunun uzak kentlerine yerlemilerdir.
Bulgaristanda, mensup olduklar kendi Trk toplumuna iledikleri
gnahlarndan, yapm olduklar hainliklerinden utananlar, gmen kitlelerinin
eletiri yamuruna tutulmaktansa, ya kozmopolit bir ehir olan stanbulda
anonimlie gmlmeyi veya usuz bucaksz Anadolu toprann 60-70
milyonluk nfusu arasna karp kaybolmay tercih etmiler ve byle bir
imkn byk bir ans olarak grmler, azami derecede bundan
yararlanmlardr. A. Jelzkova, eskiden bulgaristanda komnist partisi
bakanl yapm kiileri imdi Anadolunun kk kasabalarnda cami
ynetim kurulu yesi olarak hayrsever faaliyetlerde veya her eyden nce
kendinle huzura kavuma yollar konusunda ocuklar eitirken grmek
mmkndr, demektedir.87
Balkan gmenleri, Rumeli Trk azlarnn birtakm zelliklerini de
getirmilerdir. Kemal Ar, mbadele gmenleri "konuulan dil ynnden de
84
Ahmet erif erefli, Bulgaristandaki Trkler (1879-1989), Ankara 2002, 28-30.

Ayn eser, sf. XXIII-XXIV.
86
Hayriye Yenisoy-Sleymanolu, Trkiyedeki Bulgaristan Trklerinin Dil Sorunlar Var M?
Atatrk Kltr Merkezinin Dzenledii Uluslararas Kongrede okunan Bildiri, Ankara 1993.
87
Antonina Jelzkova, Mejdu adaptatsiyata i nostalgiyata, Sofiya 1998, 27-28, 41-42.
85
49
Trkiyedeki yerleik kltre farkl bir ive aktarmlardr" diyerek yle

devam ediyor: "Bu ivede "h" sesini yutarak ya da farkl bir sesle karlayarak
konumak pek yaygnd. Bunun yannda konumann ak "abe", "abe mari",
"breh", "kzan", "kzanck" gibi terimlerle sslenmekte, bu durum zellikle
konuma annda heyecan, sevin ve zlem gibi davran kalplaryla birlikte
ortaya kmaktayd."88
Dil zelliklerinden sz ederken unu da vurgulayarak belirtmek gerekir:
Bir etnik mensubiyet ifade eden "Bulgar" kelimesinin Trkiyede geliigzel
kullanld bir gerektir. Bulgaristan gmenleri bir Trkiyeli iin
"Bulgar"dr. Gmenler ise: "Biz Bulgar olsaydk, baba ocamzdan kovulup
da g yollarnda perian olmayacaktk. Trk olduumuz iin Bulgaristanda
ileler ektik, neden Trkiyede bize "Bulgar", "Bulgar Trk" deniyor da
Bulgaristan Trk denmiyor?", diyerek zntlerini dile getiriyor, sert tepki
gsteriyorlar. Birtakm Trkiyeli aydnlar, daha da ileri giderek "Bulgaristan
Trklerinin ana dili Bulgarcadr" diye yazmaktan ekinmiyorlar. Bu konu sanat
eserlerinde de yanksn bulmutur. R. Recep "Ben Bulgar Deilim" adl
iirinde yle diyor:
Evet Bulgaristanlym:
Allah tek bilir, severim rkm.
Tarihe destanlar yazm bir soydan gelirim.
Ben anlataym, siz yapn yargm.
ehidimiz var Yemen Harbinde.
Dedemin dedesi aylarca Plevneyi savunmu,
Vurmu "vur" dediini Osman Paann.
Sonra da pkada kalm Ruslarla savata.
Kanyla yazm yksn yaamn.
Dedem eitim grm Selimiyede.
Elini pm Atann Suriye Cephesinde.
Badat Cephesine srlnce sonra,
Esir dm ngilizlere.
Tarihe destanlar yazm bir soydan gelirim.
Allah tek bilir, rkm severim.
Evet Bulgaristanlym, ezilmi TRKM
Benim adm Dobruca, Dileorman,
Benim adm Trakya, Rodoplar.
Trkemi anamdan rendim,
Babamd din Hocam.89
Yeni yaymlanm bir romandan da u diyalou buraya aktaralm:

- ... Ben gmen kkenliyim.
88
89
Ar, Byk Mbadele, 172.

R. Recep, Ben Bulgar deilim, Balkanlarn Sesi, Say 2, 1989, 37.
50

- Anladm. Sizler kzm, Bulgarn soykrm cenderisinden gemi saygdeer
insanlarsnz.
- Evet, ama beybaba, bizlere kasten "Bulgar" diyor baz kimseler. Tepedeki
sorumlulardan bile diyenler bulunuyor... Siz neden hakaret etmediniz? atm
dorusu!
- Aman kzm, o nasl sz? Drt-be yzyl nce hepiniz bu topraklardan
gtnnz. Oralar srdnz, ektiniz, ldnz, yurt edindiniz. imdi geri
dn yaptnz. Orada baka milletlere karmadnz. temiz kaldnz.
Anadoluda bizlerse kartk...
- Hatta Paken adnda bir ke yazar bir yazsnda bizleri Bulgar, ana dilimizi
de Bulgarca olarak gstermeye alt. Hem de hi utanmadan yapt bunu...
- Aldrma demeye dilim varmyor kzm, ama sen yine aldrma. Sadece bir o
deil, onun gibiler oktur lkemizde.
- Bizler bir zamanlar baba yurdumuz olan corafyada sanki kirac olarak
yayor ve yabanc muamelsi gryorduk. Vatan diye sarldmz tek ey
dilimizdi. Yasak edildii yllarda bile gizlice konutuk, onu daha ok sevdik.
Sevdiimiz, konutuumuz iin cezaevlerine kapatldk, srldk. Cenderede
sktka daha ok Trk olduk. Bizler aile dilimizle onurumuzu, kimliimizi
kurtardk. Buna kar kendini unutmulardan hakaret gryoruz.
- Siz kahramansnz kzm. Almanya veya baka Avrupa lkelerine ii olarak
giden vatandalarmz 5-10 senede dillerini unutuyorlar. Sizler ise 120 ylda
unutmadnz. Aclarnzla, gzyalarnzla yaattnz dilinizi. ehitlerinizle
ycelttiniz.
- Eer srf Bulgaristanda doduumuz iin Bulgar isek, byk airimiz
Yahya Kemal Beyatl Makedonyada dodu. Bu durumda Makedon olmal.
stikll airi Mehmet Akif Arnavutluk doumludur. O da Arnavut olmal
yleyse.
- syannda haklsn kzm. Yerden gklere kadar haklsn...90
Yukardaki diyaloga gnmzdeki u gerei eklemeliyiz: 1993

ylndan bu yana tm Trk Dnyasndan olduu gibi, Balkan lkelerinden de
Trk kkenli genler Trkiyemizin salad burs ve her trl yardmlarla
Trkiye liselerinde, enstit ve niversitelerinde renim grmektedirler. Bu
genlere de "Bulgar", "Rumen", ""Makedon", "Yugoslav", "Yunan" olarak
kimi grevliler dahi hitap etmekten ekinmemektedirler. rencilerin isyanna
ne yazk ki imdiye kadar aldran da olmamtr.
Balkan gmenlerine Trkiyede "gvur" diyenler de olmutur.
"Doduum Topraklar" dizisinin 4 ubat 2004 tarihinde TRT 2de izlediimiz
Drdnc Blmnde Denizlinin Honaz kynden yal bir mbadil kadn
yle anlatyordu:
Biz buraya geldiimiz yllarda, bize "gvur" diyenler oldu. Biz de: "Niye bize
"gvur" diyorsunuz? sorduumuzda: "Gvur memleketinden geldiiniz iin
siz de gvursunuz" diyorlard. Biz de: "Biz gvur memleketinden geldik, ama
iimizde gvur yoktur" cevabn veriyorduk.
90
Ahmet erif erefli, Sen stanbula Gelme, (basn yeri belirtilmemitir) 2003, 91-92.
51
Cumhuriyet dneminde "g" kavramnn da trl evrelerden getiini

gryoruz. Doksan Harbinden sonra, 1950-1951 de dahil, Trkiyeye gelen
Balkan gmenlerine "muhacir" denmitir. 1968-1978de Bulgaristandan
gelenlere "muhacir" deil de "gmen" dendi. 1989un Byk Gnde
gelenler ise ne "muhacir" ne de "gmen" idiler. Bunlara "soyda" dendi.
Resm yazmalarda, medyada "soyda" kelimesi ileklik kazand. Yakn
gemie kadar Osmanl Devletinin snrlar iinde yaam ve Trk nfusun
nemli bir blmn oluturmu Balkan Trkleri "soyda" oluverdiler. Dilin
tarih gelime srecinde elbette birtakm kelimelerde anlam genilemesi, baz
deimeler olabilir. Ama bir Yakutistan (Saha) Trkne de, bir Balkan
Trkne de "soyda" demek bilmem ne kadar doru olabilir. Ayn Balkan
devletinin snrlar ierisinde yaam bir Balkan Trk ailesinin bireyleri, trl
yllarda Trkiyeye g etmi olduklar iin bunlar trl
adlandrlmaktadrlar: Erken g etmi olanlar "muhacir"dir. Daha sonraki
yllarda Trkiyeye gelmi olanlar "gmen"dir. Son Byk Gte gelenler ise
"soyda"tr ve "soyda" olarak da toplumda yerlerini almlardr.
Bir de "d Trkler" ifadesi vardr. Bu, sadece Balkan Trklerinin deil,
tm Trk Dnyasnn dikkatini ekmektedir. Orta Asya Trkleri: "Biz "d
Trk" deiliz. Aslnda Trkiyeli kardelerimiz "d Trktr". nk tm
Trklerin ata yurdu Orta Asyadr" diyorlar.
Her eye ramen, dalar, denizleri ap gelen gmenlerde ortak
zellik, paylalan bir kltr vardr. Dil, din, gelenek ve grenekler gibi ortak
kltrel kkenin, ortak kltr norm ve deerlerinin var oluu, Balkan
gmenlerinin yerli halkla baarl bir biimde btnlemesini kolaylatrm,
ve Trk Devleti byk sorunlar yaamamtr.
Gmenlerin gelmesiyle Anadolunun Trk etnik ve sosyal yaps
glendirilmitir. Balkanlarda ac ekmi, derin mill duyguya, mill bilince
sahip olan gmenlerin Devlete ballklar, Trk Devletinin,
Cumhuriyetimizin kurulu ve gelimesine bu alkan insanlarmzn katklar,
birok aratrmac tarafndan vurgulanarak belirtilmektedir.
***
Trkiyeye belli madd ve manevi kayplara uram olarak gelen
Balkan gmenlerinin yeniden toparlanmas kolay olmamtr. G felketini
ve bunun bir devam olan skntl, zntl uyum srelerini yaam
kuaklar, balarndan geeni kda dkmemiler. e kapanarak aclarn
sessizce yaamay tercih etmiler... lmleriyle anlar da anlatlar da tarihin
unutulmuluuna karmtr. Oysa tm yaananlar kaleme alnp derlemeler
oluturulmu olsayd, gnmzde bu alanda hissedilen boluk olmazd.
Edebiyatmzda da, bilimsel aratrmalarmzda da bir boluk hissedilmektedir.
G olgusunu yaam baka lkelerde anlar, anlatlar arivlenmi,
bunlarn bir ksm da yaymlanmtr. Tm yaananlar da roman, yk, iir,
gnlk gibi eitli edeb trler altnda yeniden yorumlanmtr.
52
Son yllarda Trkiyede de bu uurda grlen baz hayrl atlmlara

destek verecek ve tarihimizdeki g olgusunun ve uyum srelerinin her
ynyle aratrlmasn salayacak, bu alanda yaplan almalar koordine
edecek gl bir bilim merkezine ihtiya vardr.
Avrupa lkelerinde son zamanda kimi evrelerde bir g ant dikilmesi
ve nerede dikilmesi konusu tartlmaktadr. Bir g ant dikilecekse, Trk
glerini sembolize edecek bir ant olmaldr, nk son yzyllarn byk
glerini Trkler yaamtr, diyenler vardr. Rumeliden dalga dalga gelen yz
binlerce gmeni nce stanbul karlam, bunlar barndrm, barna
basmtr. Belki de gn gelir, doa ile kltrn bir uyum iinde birletii bu
gzel ehir stanbulda Trkn tarih kaderi olan g olgusunu simgeliyecek
byk bir ant dikilir.
Gnl ister ki felek bundan byle hi kimseyi zorunlu g yollarna
drmesin, hi kimseye gmenliin aclarn ektirmesin...
53

Hayriye Fin

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Hayriye Fin

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Publication Data:

Memolu-Sleymanolu, Hayriye, Edebiyatmzda Balkan Trklerinin

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN

I. Balkanlardan gler ve szl halk

baarszlkla sonulanmas (1683), Budapetenin Avusturyallarn eline

Osmanl-Rus savalarnda da Osmanl Devletinin giderek baarsz

gncs Knos, Trk Halk Edebiyat, Ankara 2001, sf. 22-23.

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER

Krm Trklerinin Dobrucaya ve imparatorluun baka blgelerine

Krmdan ayrlmann acs, hkrklarla dolu haykrlar, bir trkde

Hayriye Yenisoy-Sleymanolu, Trkiye Dndaki Trk Edebiyatlar Antolojisi, 8,

Ruslar, savalarda acmasz yntemler uygulamlardr: Zaptettikleri

Destanda stanbul Hkmetinin Moskof ile anlat iddia edilmektedir:

Ayn eser, sf. 34.

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER

Destann bu varyantn gncz Knos 1880lerin ikinci yarsnda

Osmanl Devleti, eski gcn kaybetmesiyle bu savata yenilgiye

stanbuldan imdat gelmeyince askerin morali sarslmaya balar:

Knos, Trk halk edebiyat, 26-27.

Sava, yenilgiyle sonulanr ve Osman Paa esir der:

Plevnenin dman eline gemesi, ipka Balkannda (Danda) da

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER

syann elebalarndan biri olan Zahari Stoyanov Doksan Harbinden

Gmenlerin birou yollarda souktan, alktan lmlerdir. Bir

uratlnca aresiz gmenler yeniden stanbul yolunu tutmular, turnalar gibi

Turnalar gibi uup giden gmenlerden hayatta kalabilenler anavatanda

Syleyen: Emine Memolu-Keremolu. Doum tarihi ve yeri: 1949, Kriim, Bulgaristan.

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER

oldu. lerinde kendini gsteren lm telefat, 1878de grldnden daha

McCarthy, lm ve Srgn, sf. 14-15, sf. 149.

Pazarck (Tatar Pazarck) yaknlarnda kol gezen Bulgar komitaclar

Balkan Savanda yaanan olaylardan birini de u menkbede

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER

4. Cumhuriyet dnemi gleri

Hayriye Memolu-Sleymanolunun arivinden.

Bulgaristan Trk baba ocana, konu komusuna bal kalarak

Gelecein belirsizliinden kaynaklanan bir aresizlik de baz trklere

lhide 1938 yl gnden sz edilmekte. Son drtlkte Atatrkn

Yenisoy-Sleymanolu, Bulgaristan Trk Edebiyat, 116.

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER

Gmenliin zntleri, ayrlk ve zlemi, e dosttan uzaklara

G yollarnda ekilen skntlar da u destandan renelim:

1930larn ikinci yarsnda basklar artar ve Trkler ge zorlanr. Hatt

Riza Mollov, Bulgaristan Trklerinin Halk iiri, Sofya 1958, 143-144.

1938 gn yanstan bir ilhiden de unlar aktaralm:

Baka bir destanda da 1938de hicret edenlerle kalanlarn ayrlmasn

kinci Dnya Savandan sonra da Balkanlardan Trkiyeye gler devam

Gven-Doverie Gazetesi, 5 Ekim 1994, Sofya, sf. 3.

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER

Bulgarlatrma sreci Aralk 1984 tarihinde Krcaali blgesinde kanl

Bulgarlatrma olaylar u ilhiye de konu olmutur:

Krcaalinin Koukavak (Krumovgrat) blgesinden air Sleyman Yusuf Adal tarafndan

Tuna nehrinin ortasnda bulunan Belene Adasna halkmz lm Adas

Belenede kalanlarn znts nice analarn babalarn zamansz

Tm bu olaylar Byk G izledi. Utan trenleri, kilometrelerce

G, Balkan Trklerinin tarihi bir kaderidir, diyoruz. Balkan Trknn

Yenisoy-Sleymanolu, Bulgaristan Trk Edebiyat, 126.

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER

II. Balkanlardan gler ve yazl edebiyatmz

Zara Mftsnn Hatralar adl eserde Ruslarn Tunay geerek ilk

Eski Zarann dman eline gemesiyle etraf Trk kylerinde

Osmanl devletinin Doksan Harbinde kolayca ve ok abuk

Harp sona ermi olsa da zulm bitmemitir. Bu zulmleri rneklerle

EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN TRKYE'YE GLER