AKDET'T-TENZH

Onun benzeri hibir ey yoktur!

.
Ehl-i Snnet ve'l Cemaat limlerinin icmyla Allh Tel mekn,zaman,cihet,
hulul ve intikalden mnezzehtir
Raslullh sallallhu leyhi ve sellem yle buyurmutur;
''Sen zahirsin, senin stnde hibir ey yoktur. Sen btnsn, senin Altnda hibir
ey yoktur ''
(Ebu Davud,K.el-Edeb,bab:98, Hadis no:505/ Mslim,K.ed-Dua,bab: 61, Hadis no:
2713 / Tirmizi,K.ed-Davat bab: 19,Hadis no:3400)
mam Beyhak rahimehullah demitir ki,
Dostlarmz bu Hadisi dell gstererek: "stnde ve altnda bir ey bulunmayan
mekansz olarak vardr" demilerdir.
(El-Esm ves-Sift2.cilt/s.144)
bni Hacer Askalani rahimehullah Fethu'l-Bari'de derki;
''Allah tel hareket intikal,hulul,mahlukatn iine girmek gibi eylerden
mnezzehdir.''
Kd Beydv rahimehullah Bakara/255 tefsirinde diyor ki:
"Allah tel bir meknda bulunmaktan ve leme hull etmekten mnezzehdir."
Aliyyl Kr rahimehullah Fkhu'l Ekber erhinde diyor ki;
''Allah bir meknda deildir. Yukarda deildir, aada deildir, baka cihetlerde
deildir''
...



Hamd, ancak Allaha mahsustur. Salat ve selam Resulune, Onun ehline, Ashabna
ve Kyamete kadar onlarn yoluna uyanlara olsun.Sadece drt imam deil, tm
imamlar ve mmetin selefi eimme-i mslimin ayn hak itikat zeredirler. nk
onlarn hepsi bu konuda ilmlerini direkt Peygamber (sallAllahu aleyhi ve

sellem)den alan sahabenin mezhebi zeredirler.Sahabe (Allah hepsinden raz

olsun) Peygamber (sallAllahu aleyhi ve sellem) zamannda tek bir itikat zerine
idiler.
Allah Tel'ya mekn yn,intikal,hudud,hulul isnad etmek caiz deil
ise,phecilerin Allah nerede? sorusu ne anlama gelir ?.....
Baz phecilerin sorduu Allah nerede? sorusuyla karlatmzda doal olarak
Tvbe estafirullah, bu ne biim soru! Allaha haa, smme haa mekan m tayin
ediyorsun?Allah mekandan mnezzehdir! dediinizi duyar gibiyiz.Maalesef
bazlar da tam aksine Allah zatyla her yerde, Allah mminin kalbinde,
Allah nerede anarsan orada, kimileride Allah zatyla ar'da,orada
oturmu,yerlemitir, Allah gkte ama bizim bildiimiz gkte deil, Allah
semadadr gibi yantlar vereceklerdir.
Mslmanlarn kafas unlarla kartrld.Bu risaliyede gnmzdeki Allah'u
teala'nn (haa!) mekan,yn isnad eden Mcessime/Mebbihe artklarna ve
Allah'u teala'nn (haa!) mekann iine girdiini ve zatyla heryerde olduunu
syleyen Hululiye/Cehmiyye artklarna Ehl-i Snnet alimlerinin grlerinden
nakiller ile cevap vereceiz. el-Hak!Allah Mekandan Mnezzehtir ilmi ise hereyi
kuatmtr ve Allhu Tel'y mekndan ve cihetten mnezzeh olarak bilmek Ehl-i
Snnet ve'l-Cemaat'in akidesidir.
Bu konuda phecilerin iddialarna cevap;
PHEC; Hz. Muhammed SallAllahu Aleyhi Vessellem Allah hakknda nerede?
diye sorduu sahih kaynaklarca sabittir . Mslimde geen hadiste O, cariyeye:
Allah nerededir? diye sormutur. Bu soruya nasl kar klr.Bir kimsenin
m'min olup olmadn renmenin yolu, ona "Allah nerededir?" diye sormaktr.
nk Efendimiz (s.a.v), rivayette geen cariyenin m'min olup olmadn tahkik
etmek iin ona byle sormutur. Bu sorunun muhatab olan kii eer "Allah
gktedir" derse, m'min olduuna hkmedilir. nk cariye Allah Teala'nn gkte
olduunu sylemi, Efendimiz (s.a.v) de bu cevap zerine kendisinin kim olduu
sorusuna da doru cevab aldktan sonra onun m'min olduunu sylemitir.
CEVAP; Bu "tak'd"in (kaideletirme) ne kadar salkl olduunu grmek iin
bahse konu hadisin durumunu yakndan incelemek gerekir. Bunun iin
hogrnze snarak baz teknik ayrntlara ksaca girmek durumundayz. lgili
rivayetin bu varyantnda Efendimiz (s.a.v)'in cariyeye, "Allah nerededir?" diye
sorduu nakledilmektedir. Cariye bu soruya "Allah gktedir" diye cevap verir.
Ardndan gelen "Ben kimim?" sorusuna, "Sen Allah'n Resulsn" cevabn alnca,
efendisine dnerek, "Onu azat edebilirsin; zira m'mindir" buyurur. (Mslim,
"Mescid", 33; Eb Dvd, "Salt", 166; en-Nes, "Sehv", 20; "el-Muvatta", "Itk",
6; Ahmed b. Hanbel, V, 447-9; bn Eb eybe, "el-Musannef", VII, 215.)

Bu rivayeti mahrecinden, yani olayn kahraman sahab Mu'viye b. el-Hakem esSlem (r.a)'den nakleden kii At b. Yesr'dr. Ancak ayn ravinin, ayn olay
"Allah nerededir?" sorusunun yer almad deiik bir lafzla naklettiini
gryoruz. Buna gre Efendimiz (s.a.v), "Semada kim var?" diye sorarcasna elini
yukarya kaldrarak iaret buyurmutur. (ez-Zeheb, "el-Uluvv li'l-Aliyyi'l-Azm", I,
254.)
Yine At b. Yesr'dan ayn rivayet u lafzla da rivayet edilmitir: "Cariyeye
"Allah'tan baka ilah olmadna ahitlik eder misin?" diye sordu. Cariye "Evet"
dedi. "Muhammed'in Allah'n kulu ve Resul olduuna ahitlik eder misin?" diye
sordu. Cariye "Evet" dedi..." (Abdrrezzk, "el-Musannef", IX, 175
Ayn lafz, Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe b. Mes'd isimli tabi tarafndan,
"Ensar'dan bir adamdan" nakledilmitir. (Eb Dvd, "Eymn", 16; "el-Muvatta",
"Itk", 6; Abdrrezzk, a.g.e., a.y.; Ahmed b. Hanbel, III, 452.)
Her ne kadar bu haliyle zahiren mrsel ise de, bu varyant, mezkr Ubeydullah'n
Eb Hureyre (r.a)'den rivayeti olarak muttasl bir senetle de nakledilmitir. (Bkz.
bn Abdilberr, "et-Temhd", IX, 114-5.)
Bu muttasl senet Ahmed b. Hanbel (II, 291) ve Eb Dvd ("Eymn", 16)
tarafndan zikredilmi, ancak metinde Efendimiz (s.a.v)'in cariyeye "Allah
nerededir?" diye sormas zerine cariyenin eliyle yukary iaret ettii
zikredilmitir. (Ayrca bkz. Abdrrezzk, IX, 176; bn Huzeyme, "Kitbu'tTevhd", 123; el-Beyhak, "es-Snenu'l-Kbr", VII, 388; ez-Zeheb, a.g.e., I, 260)
Bir dier varyantta Efendimiz (s.a.v) cariyeye, "Rabbin kim?" diye sormu, cariye
eliyle yukary iaret etmitir. (bn Huzeyme, a.g.e., a.y.)
Bir baka varyantta cariye Efendimiz (s.a.v)'in sorularna sadece iaretle cevap
vermitir. Buna gre Efendimiz (s.a.v) "Allah nerededir?" diye sormu, cariye
eliyle yukary iaret etmi, "Ben kimim?" sorusuna cevaben de cariye, "Sen
Allah'n Resulsn" anlamnda eliyle nce Efendimiz (s.a.v)'i, sonra da yukary
iaret etmitir. (Eb Dvd, "Eymn", 16; Ahmed b. Hanbel, II, 291)
Btn bu varyantlar bir noktay ak biimde gstermektedir: "Eynellah hadisi"
veya "cariye hadisi" diye bilinen bu rivayet kesinlikle mana ile aktarlmtr. Bir
dier deyile, Efendimiz (s.a.v) ile cariye arasnda geen konumann, raviler
tarafndan kendi anladklar lafzlarla aktarlmas sonucunda, teknik tabiriyle
"zdrab" dediimiz durum ortaya kmtr ki, ehlince malum olduu zere, senedi
sahih de olsa herhangi bir rivayetin metninde bulunan bu tr bir "uyumazlk",
hadisi shhat derecesinden zaaf derecesine drr.
Yukarda, Mu'viye b. el-Hakem (r.a)'den At b. Yesr kanalyla nakledilen
rivayetin "muzdarib" olduunu, mana ile rivayet edildiini, dolaysyla ihticaca

(delil olarak kullanlmaya) elverili olmadn ortaya koymaya altm.

Zikrettiim hususlardan, m'min olup olmadn tesbit iin kendisine getirilen
cariyeye Efendimiz (s.a.v)'in ne sorduunu, tek bana o rivayeti veya onun
varyantlarndan sadece birisini esas alarak ortaya karmak mmkn
grnmemektedir.
-yleyse yaplmas gereken ey, byle durumlarda Efendimiz (s.a.v)'in, kendisine
getirilen kiiye m'min olup olmadn tesbit iin ne sorduunu, benzer vakalar
aratrarak tesbit etmektir.Sahabe'den e-erd b. Sveyd (r.a)'den nakledilen rivayet bu konuda bize yol
gsterici mahiyettedir. Ahmed b. Hanbel (IV, 222, 388-9) ve bn Hibbn'n (I, 419)
rivayet ettiine gre e-erd b., Sveyd (r.a), Efendimiz (s.a.v)'e gelerek, annesinin
m'min bir cariyeyi zgrlne kavuturmasn vasiyet ettiini, kendisinin de
siyahi bir cariyesi bulunduunu syler ve onu azat etmekle bu vasiyeti yerine
getirmi olup olmayacan sorar. Efendimiz (s.a.v) cariyeyi kendisine getirmesini
syler. Cariye gelince Efendimiz (s.a.v), "Rabbin kim?" diye sorar. Cariye "Allah"
der. Ardndan "Ben kimim?" diye sorar. Cariye "Allah'n Resul'sn" diye cevap
verir. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v), cariyeyi getiren sahabye dnerek, "Onu
azat edebilirsin, zira o m'mindir" buyurur.
Bu rivayette zikredilen soruyu ed-Drim ("Nuzr",10), hemen aada bn Eb
eybe'den naklen zikredeceim lafzla sevk etmitir. Dolaysyla e-erd (r.a)
rivayetinin de mana ile rivayet edildiini sylemek mmkndr.
Benzeri bir olay bn Eb eybe tarafndan (VII, 215) rivayet edilmitir. buna gre
bir adam Efendimiz (s.a.v)'e gelerek annesinin m'min bir kleyi azat borcu (ada)
olduunu ve kendisinin de bir cariyesi bulunduunu syler. Efendimiz (s.a.v)
cariyenin kendisine getirilmesini ister. Cariye gelince "Allah'tan baka ilah
bulunmadna ve benim de Allah'n Resul olduuma ahitlik eder misin?" diye
sorar. Cariye "Evet" deyince, sahabye "Onu azat et" buyurur.
Yine benzeri bir olay el-Hkim tarafndan (III, 258) nakledilmitir. Bu sefer
Efendimiz (s.a.v)'e gelen bir kadndr ve yannda siyah bir cariye vardr. Efendimiz
(s.a.v), m'min olup olmadn renmek iin cariyeye u sorular sorar: "Rabbin
kim? Dinin ne? Ben kimim? Namaz klyor musun? Benim Allah katndan
getirdiklerimin hak olduunu ikrar ediyor musun?" Cariyenin btn bu sorulara
olumlu cevap vermesi zerine "Onu azat et" buyurur.
Ramazan hilalini grdn syleyen bir adamn m'min olup olmadn tesbit
iin Efendimiz (s.a.v) kendisine yle sormutur: "Allah'tan baka ilah olmadna
ve Muhammed'in de O'nun kulu ve Resul olduuna ahitlik eder misin?" Adam
"Evet" deyince oruca balanmasn emir buyurmutur. (Eb Dvd, "Sym", 14;
en-Nes, "Sym", 8; et-Tirmiz, "Savm", 7; bn Mce, "Sym", 6; Abdrrezzk,

VI, 35; bnu'l-Crd, "el-Mntek", 157; el-Hkim, I, 297, 424...)

Efendimiz (s.a.v), Yahudi bir anne-babann ocuu lm hastalndayken yanna
gitmi ve kendisine "Allah'tan baka ilah bulunmadna ahitlik eder misin?" diye
sormu, ocuk "Evet" deyince, "Muhammed'in de Allah'n Resul olduuna ahitlik
eder misin?" buyurmu, ocuk yine "Evet" diye cevap vermiti. Bir sre sonra
ocuk vefat ettiinde Efendimiz (s.a.v) ve Sahabe onu ykayp defnettiler. (etTabern, "el-Mu'cemu'l-Kebr", VIII, 67. el-Heysem, "Mecma'u'z-Zevid"de (II,
323) isnadnn hasen olduunu sylemitir.)
Keza bata el-Buhr ve Mslim olmak zere pek ok kaynakta zikredilen bn
Sayyd kssasnda Efendimiz (s.a.v)'in, bn Sayyd'a, "Benim Allah'n Resul
olduuma ahitlik eder misin?" diye sorduu nakledilmitir.
Bu rnekler, Efendimiz (s.a.v)'in, karsndaki kiinin m'min olup olmadn
tesbit iin kendisine "Allah nerededir?" diye sormak yerine, Allah Teala'nn
birliine ve kendisinin de O'nun kulu ve elisi olduuna ahitlik edip etmediini
sorduunu gstermektedir. "Eynellah hadisi" veya "cariye hadisi" diye bilinen sz
konusu rivayet dnda Efendimiz (s.a.v)'in, muhatabnn m'min olup olmadn
ortaya karmak iin kendisine "Allah nerededir?" diye sorduunun nakledildii bir
baka rivayet bilmiyoruz.
Esasen "Allah inanc" gibi btn hassasiyetlerin ban tekil eden bir meselede
muhtelif raviler ve kaynaklar tarafndan birbirinden olduka farkl lafzlarla
aktarlan "muzdarib" bir rivayettense, muhtelif balamlarda varit olmu yukardaki
rivayetleri ve benzerlerini esas almak akla da, din hassasiyete de, Hadis tekniine
de en uygun olan yoldur. (Dr.Ebubekir Sifil'in sz bitti) te mana ile
rivayet,hadiste grdnz ekilde zdrab ortaya karmtr.
Keza hadis imamlarmzn grleri de farkl deildir.
Hafz Abdullh b. Muhammed el-Harari erhus Sratul Mustekim adl kitabnda
yle diyor: Bu hadis iki sebepten dolay sahih deildir:
1-Bu hadis Muzdarb bir hadistir. nk birbirinden farkl rivayetleri vardr. Bir
rivayet gre Allh nerede? diye sormu, baka bir rivayette Rabbin kimdir?,
baka bir rivayette Allhtan baka lh olmadna ahadet ediyor musun? ve
baka bir rivayette de Dilsiz olduu iin semay gsterdi eklindeki rivayetleri
Muzdarb olmasna bir sebeptir.
2-Bu rivayet usul kurallarna aykrdr. nk dinimizin kurallarna gre Kelime-i
ahadeti syleyen mmin ve Mslman olur. Sadece Allh semadadr demekle
deil. On be sahabenin rivayet etmi olduu mtevatir bir hadis-i erifte
Peygamber efendimiz yle buyuruyor: nsanlarn, Allhtan baka lh

olmadna ve benim Allhn Resul olduuma ahadet edinceye kadar sava

etmeye emrolundum.
Bu hadisi zahirine gre alnd takdirde mtevatir hadise muhaliftir. O zaman ya
tevil edilir ya da reddedilir. nk muhaddisler ve limler mtevatir hadislere
muhalif ve tevil kabul etmeyen reddedilir. O zaman mam Malikin rivayeti usule
uygundur. Bu rivayet yledir; (Benim bir m'mine cariyem var, Eer cariyemin
imanl olduu kanaatinde isen onu azat edeceim) Peygamber efendimiz o
cariyeye: Allhtan baka ilh olmadna ahadet ediyor musun? diye sordu. O
da Evet dedi. Peygamberimiz tekrar Muhammedin Allhn Resul olduuna
ahadet ediyor musun? diye sordu. O da Evet dedi. Peygamberimiz
devamndaOnu azat et dedi. ((Malik,Muvatta)Hafz el-Hararinin sz burada
bitiyor.)
Bu hadis hakknda Hafz Abdullh B. Ahmed el-umri el-Fevid el-Maksudah
adl kitabnda yle demektedir: lk nce bu hadis azdr. nk mtevatir
hadislere muhaliftir''.
Hafz Beyhaki el-Esmave's-Sfat adl kitabnda yle diyor:-''Bu hadis uzundur,
cariye ksmna kadar sahih kartmtr. Rivayetiler, hadisin metni konusunda
ihtilaf ettikleri iin bu blm sahih ksmnda saymamtr. Son Asrn Muhaddisi Muhammed Zahid el-Kevseri bu kitab tahkik ederken bu
blm hakknda yle dedi:-''Ellerimizde bulunan Sahih Mslmdeki bu cariye
olay sonradan eklenmi olabilir. mam Beyhaki bu hadisin Muzdarib olduunu
zikretmitir. mam Beyhaki es-Snen el-Kubra adl kitabnda Muaviye B. elHekemin (Allh nerede) rivayetine muhalif olan rivayetleri zikretmitir.Bunlardan nce bu hadisi mam Buhari Sahihinde rivayet etmemitir. Bunu
Halk Efaalul bad adl kitabnda rivayet etmitir.Bu kitaptaki btn hadisler
sahihtir dememitir,sonra mam Mslim bu hadisi man Blmnde deil
Namazdaki Szler Blmnde rivayet etmitir. Bundan dolay Hafz Subki esEsakil adl kitabnda bu hadis iin Amellerde alnr ama itikatlarda kullanlmaz
demitir.
Buhari arihi bni Hacer'de u noktaya dikkat ekmitir ;-'Yahudilerden tecsim
inancnda olan birisi ''kendisinden baka ilah olmayan Allah gktedir'' dese bu
szyle iman etmi olmaz.mmeden birisi ayn sz sylese (tecsimin mnsn
bilmeyecek derecede bilgisizse) slama girii sahih olur. Cariye hadisindeki durum
da bu erevededir..''-.(Fethu'lBari).''
Ehli Snnet ve'l Cemaat limlerinin icmyla Allh, mekndan mnezzehtir.O
halde (farkl varyantlar ve mtevatir hadisleri dikkate alarak) bu hadisi kabul eden
limler yle dediler: Peygamber efendimiz o cariyeye Allh nerede? derken bu
h mekn hakknda bir soru deildir. nk Arapada (eyne, yani nerede)

sadece mekn iin kullanlmamaktadr. an nerededir, yani ne kadardr diye

sormu manasnda olup, o cariye de Semadadr derken, yani oktur veya ok
yksektir manasndadr eklinde tevili yaplmaktadr.Bu kelime hem mekn
iin kullanlr hem de Mekanet (an).(Sema'da byledir) Bu hadiste geen
kelimesi meknla deil anla aklayan alimlerin bazlar unlardr:
1-mam Rzi-Esasut Takdis
2-Hafz Subki-es-Seyfus Sakil
3-Hafz bni Forak-Mukel el-Hadis ve Beyanuhu
4-mam bni Arabi-el-Kabes erh el-Muvatta
5-mam bni Arabi-erh et-Tirmiz
6-Hafz bnil Cevzi-el-Baz el-Eheb
7-mam Kurtubi-et-Tezkar
8-mam Nevevi-erh Sahih Mslim
9-Hafz Suyuti-erh Snen Tirmizi
10-Hafz Suyuti-Tenviril Havlik erh Muvatta Mlik
11-Mfessir mam Ebu Hayyan Endelusi-el-Bahrul Muhit tefsiri
12-mam et-Taybi-erh et-Taybi
13-Molla Ali Kri-Mirkatul Mefatih erh Miket el-Mesabih
14-Hafz Askalani-Riselet el-Kazvini
15-mam Ebul Velid el-Bci-el-Muntek
16-mam Kevseri;Bununla beraber, eyne/nerede? kelimesi bazen mekn,
bazen de meknet/rtbe iin bir sul olur. Buna gre hadsin mans sence
Allah'n makam ve rtbesi nedir? demek olur. Nitekim bunun tafsltn Eb Bekr
bnl-Arabnin rdatl-Ahvezsinde bulacaksn. Arablar arasnda flnn
mekn semdadr sz bilinen bir szdr. (Bununla), asl ne semy ve ne de
orada yer tutmay dnmeden, o kiinin nnn yceliini kasd ederler. Ben
Cadn Nbias radyellhu anhunun (aadaki) sz bu kabldendir:
Semya ulatk, byklmz, erefimiz ve tlihlerimiz(gklere vard)
bhe yoktur ki biz, elbette, bunun stnde bir mazhar istiyoruz- [Hris, bnu
Hacer el-Askalan, el-Metlibul-liyye:4/100, H:4065, Heysem, Muhtasaru
thfis-Sdetil-Mehreh, zayf bir isnd ile:8/328,]
Mslim arihi mm- Nevev Criye Hadisi ismiyle mehur olan Hadis hakknda
yle diyor :'' Bu Hads-i erf Sfat hadislerindendir (yani Mevlnn Sfatlaryla
ilgilidir). Bu hadislerin aklamas hakknda iki mezheb (yol) vardr. Bunlar
kitabn mn bahsinde bir ok yerde zikrettik.
Bu yollardan ilki : Bu szlere manasn aratrmadan,Allh-u Tel'nn misli hi
bir sey olmadn ve yaratklarn zelliklerinden mnezzeh olduunu bilerek mn
etmek.
kinci yol ise: Bu szleri Kendi nna layk bir ekilde tevil etmek. Bu yolu
tutanlar dediler ki : Bu szden murad kle kadnn tek ilha inandn imtihan
etmektir. Yni her eyi yaratan ve ynetenin, her istediini yapann yalnz Allh-u
Tel olduunu kabul ettiini bilmek iindir. Ve Allh-u Telya dua etmek

isteyen kii ge ynelir, tpk namaz klacak olan kiinin Kbeye yneldii gibi.
Bu Allh-u Telnn gkle snrl olduu manasna gelmez. Kbe cihetinin Onu
snrlamad gibi. Fakat gk dua edenlerin kblesi olduundandr. Kbenin namaz
klanlarn kblesi olduu gibi. Veya o criye puta tapanlardand. Kendi etrafndaki
putlara tapanlardan. Ve o:fi-s sem (gkte) dediinde onun putlara tapmayan ve
tek ilha tapan biri olduu anlald.'' (Sahih-i Muslim erhinin 5.cildinin 26.ve 27.
sayfalarnda)
Birka pheye dikkat ekmeden nce bu hususa deinmek yerinde olucaktr.Selef
ve Halef ulemasndan vereceimiz grler arasnda mam Nevevi'nin tasnif ettii
gibi ''Tenzih'' asl olmak zere Mteabihata iki farkl yaklam grmekteyiz.Selef
ve Halef ulemas arasndaki icma ise noksanlk ve hudusa delalet edebilecek zahiri
manalar almamalardr.
1- Selefin yaklam;(et-tevhid maa't-tenzih)Allah'u Teal'y anna uygun
olmayacak vasflardan tenzih etmekle beraber ,kendine sfat olarak zikretmi
vasflarn hakikatini Allah'a havale etmek,yorum ve aklamaya
girimemektir.Dier bir ifadeyle Allah iin sfatlarn dil ile syleyip anlamna
dalmakszn ,maksadnn ne olduunu sylemeyip zevahirinden tenzih etmektir.
Allah'n indirdii ekilde iman edip,onlarn hakikatn Allah'a havele
ederler.Mesela istiv kelimesinin zahiri on ksr manasndan biri olan ''istikrar''
almamak gibi ,''nuzl'' bir yerden bir yere intikal ve yukardan aaya inme
anlamnda almamak gibi ,murad ilahiye karmamaktr.
2-Halefin yaklam; (et-tevil maa't-tenzih) Bu tr ayetlerin zahirine yapan tecsim
ve tebih akidesine ilhat edenlerin yaylmasn engellemek iin illa bir mana
anlatlacaksa ilgili kelimeleri arap lisann msaade ettii manalar arasndan tenzih
akidesine en uygun olan seip manalandrrlar.Mesela ''istiva'' y on kusur
anlamndan ''istirar''(yerleti) veya ''celese''(oturdu) deilde, istila (malik oldu)
manasn alr ve bu manann mutlak olarak Allah'n murad olduunu iddia etmeden
Allahu alem (En dorusunu Allah bilir) derler.
Lgavi adan bu lafzlarn manalarnn bilinmesinden o manalarn Allahn murad
olduu neticesine varlamaz. nk luat asndan baka manalara gelmesi de sz
konusudur.pheciler bu lafzlara ve ayetlere Allah'n murad zere iman edip
,bunlarn manalandrlmasnda Selef gibi sukut etselerdi kimse onlar
sulayamaz,onlar hakknda tebih,tecsim,temsil gibi mahzurlu eyler sz konusu
olamazd.Anlalan birinci nokta, her iki yaklam benimseyen ulema Allah'u
teal'y mahlukatna benzetmekten tenzih etmekte ittifak ettiler. kinci nokta, her
ikisi de varlklar iin konulmu olan u lfzlarn, Allah'u teal hakknda zahir
(insanlarn anlad ak) manadan baka bir manaya geldiini kabul ettiler, ite her
ikisinin de ittifak, tebihi ref, Allah' bir eye benzetmekten kanmak iindir.''Bu
yzdendir ki Cveyni selef ve halef alimlerinin benimsedikleri tefvid ve tevil
sistemlerinin Allah Tealay tenzih etmeleri ve yaratlmlara benzetmemeleri

itibariyle ayn olduklarn sylemektedir ''.(Kevseri, el-Esma ves-Sfat,

(d.not:1),s.377)
''Allah kendini nasl vasflandrdysa bizde o ekilde vasflandrrz- Rab, kendi
Kitab'nda, kendisi icin isbatladn grdmz isim ve sfat biz de isbatlarz.
Kendinden reddettiini ise biz de reddederiz.sz de bir takm izahlara ihtiyac
vardr. phecilerin benimsedii bir erhte u ifadeler yazldr;'' Raslullah SallAllahu aleyhi vesellemin maksadnn herhangi bir ifrat ve tefrite gidilmeden
anlalmas icab eder. Onun szlerine ifadelerin kaldramayaca anlamlar
yklenmemesi gerektii gibi, onun maksadna ve maksad olarak gzettii hidayet
ve beyanna aykr manalar da kartlmamaldr. nk byle bir ey ihmal
edildii iin ve bu maksat gzetilmedii iin pek ok sapklklar ortaya kmtr.
Yce Allahtan bakasnn bilemedii trden, dorudan ayrlmalar ve sapmalar
meydana gelmitir. Hatta Allah ve Raslnden gelenlerin kt anlalmas slam
tarihinde grle gelmi her trl bidat ve sapkln esasn tekil eder. Fer ve asl
btn hususlardaki hatalarn temel sebebi budur. Hele bir de buna kt maksat ta
ilave edilecek olursa... Allahtan yardmn taleb ederiz.'' (bni Ebi'l-zz'in
Akidetut-Tahaviyye 431) Kur'an'n belaatn gz arda edenlerden ard niyetli biri
karda '' biz de onlar bugn yle unuturuz. ''(Araf 51) ve ''Allah da onlar
unuttu.''(tvbe 67) vb.ayetlerini getirir ve ona Haa! ''Unutma'' sfat yklerse ne
olacak.? O unutur ama bizim unutmamza benzemez derse? Yine kendine
Kur'an'da izafe ettii ''Ruh'' ve esma-i hsnadan ''Nur'' ile ilgili tevilleri ve nasl
anlalmas gerektiini tefsirlerden bakabilirsiniz.
Ard niyetli kiiler tarafndan cariye hadisinin aksi bir manada anlalacak
hadislerde mevcuttur.''Allah'a yemin olsun ki, ayet sizler bir adam ip ile en altta
olan yer tabakasndan aa sarktacak olsanz o, Allah'a ular.".(Tirmizi, K. Tefsiri
el-Kuran, Sure: 57, bab: 1, Hadis no: 3298 Ahmed b.Hanbel, II, 370; el-Beyhaki,
el-Esm ve's-Sft, 401. )''Her biriniz namazna durduu vakit phesiz Rabbi ile
mnct eder. Rabbi kendisiyle kblesi arasndadr. O halde hibiriniz kblesine
kar tkrmesin.''(Mslim Buhari 242 sahihtir.) Nefsin tezkiyesi
(temizlenmesi,iyilii) nerede olursa olsun Allah'n onunla beraber olduunu
bilmesidir.(Beyhaki es-Snen'l Kbra 4/95,Tabarani,el Mucemus-Sair no
55.sahihtir.)
Yine Hululiye'nin delil getirdii Sahih bir kudsi hadiste Allah'u teala yle
buyurur;''Kulum nafile amelllerle bana yaklamaya devam ederse,ben onu
severim.Onu sevdiim zaman da, onun duyan kula ,gren gz,tutan eli,yryen
aya olurum'' (Buhar, VII, 190, (Rikaak 38)Mslim,bni Mace, Ebu Davud,
Tirmizi, Nes, Muvattadan Kudsi Hadisler, Madve Yaynlar: 153-154.)
phecilerin ''Nasslar zahiri zere anlamak ve tevil etmemek'' ilkesini son hadisi
esas aldmzda Haa! ''Alllah'u teala kuluna hakiki yani mesafesel anlamda
yaklanca kulunu sever,O'nu sevdii zamanda hakiki anlamda onun duyan
kula,gren gz,tutan eli,yryen aya olur .Lakin biz keyfiyetini bilmeyiz.''

demeleri gerekki bu akla zulmetmektir.Tekyif (keyfiyet)ieren bir cmlenin

keyfiyetini bilmeyiz demek gibi birey sylemi oluruz.Adeta tenzih iinde
tebih/tecsim veya tebih/tecsim iinde tenzih ve hulul gibi elikili bir durum sz
konusu olur.Bu zorlamalara gerek kalmadan Selefiyye ekoln buna benzer hadisleri
Halef gibi tevil etmekten baka ans kalmamaktadr.Akl ve nakilde bunu
gerektirir,bu ise Tahrif deildir.Oysa bizim aktardmz ve aktaracamz Ehli
snnet'in prensiplerini dikkate aldmzda sakncal olmayan u bak alar ile
karlarz;
Selefi Salihin bak asyla baktmzda;Kul nafile amellerle Allah'a yaklar,bu
yaklamann keyfiyetini bilmeyiz,Allah'a yaklamak ise mesafe kat etmekle
olmaz,Allah'u Teala'nn kulun gren gz ,duyan kula ,tutan eli ve yryen
aya olurum derken maksad ne ise ona iman ederiz..Yoksa bunlar uzuvlarn yerini
almak deildir.Bu kesinlikle hulul, snr ve keyfiyet iermez.manasn Allah'u teala
bilir diyerek tevfid eder ve varid olduu zere iman eder ,zahiri ilk akla gelen
manasndan Allah'u teala'y tenzih ederler.Bu ise tahrif deildir.Binaenaleyh kimse
onlar tecsim gibi mahzurlu eylerle sulayamaz.
Halef ise; Arap dilinde byle temsili anlatmlarn bulunduunu rneklerle belirtirek
manalandrrlar.Ayrca .Beyhak Kitabu'z-Zhd'de Ebu Osman el-Cizi'den naklen
u yorumu kaydeder: "Hadiste Cenab- Hak: "Ben, kulumun kulayla ilgili
dinlemedeki, gzyle ilgili nazardaki, tutmayla ilgili eldeki, yrmeyle ilgili
ayaktaki ihtiyalarn sratle grrm." buyurmaktadr.Dier hadisleride '' lmine
ular'' ve ''ilmiyle beraberdir'' vb.diyerek tevil etmilerdir.
Aktr ki, Selef ve mezhebi ile kendilerine Selefiyye ismini veren phecilerin
mezhebleri ayr ayr eylerdir. Selefe ve Mezhebine evet ama, Selef ve mezhebiyle
alakasz olan Selefiyye ve bir eit Mcessime olan mezheblerine hayr.Bu
erevede Selefiyye kendilerine Ehl-i Snnet camiann byk ounluunun
ynelttii eletiri ve uyarlar dikkate almal ve hayrul hataiin et-tevvabun ls
erevesinde dinde asl olmayan bu gr ve ayrntlardan uzaklaarak Selefin
mezhebini nefislerinde ihya etmelidirler..
Ehlisnnet Vel Cemaat limlerinin icmasn reddeden bu grup insanlar, her konuda
ilerine ne gelirse o ekilde hareket etmektedirler. rnein ilerine geldii zaman
Tevil konusunda Tevili reddederken ilerine geldii zamanda Tevil
yapmada kendilerine toz kondurmamaktadrlar.Ayn ekilde ilerine geldii yerde
arap dilinin geniliinden faydalanmalar ilmi objektiflikle
badamamaktadr.Hatta bazen cahil olduklarn yle ortaya koyuyorlar ki, Tevil,
Tatildir(inkrdr) diye batl olan grleriyle insanlar zehirlemekten geri
kalmazlar.
mam atibi rahimehullah der ki;''Ancak bizce (en) dorusu, SeIef-i slihin
zerinde olduu yoldur. mam el-Gazzl, bu grn doruluunu eitli deliller
getirerek savunmutur. Bunun iin "lcmu'l-avm" adl kitabna baknz. '' (tbi,
el-Muvfakt, z Yaynclk: 3/93-94)

mam- Gazzli nasslarn zahirine bakarak Allah Tealaya hdis varlklara ait fiilleri
isnat eden Haviyyenin selef itikad zerine olduklar iddiasn rtmek ve selef
akidesinin esaslarn ortaya koymak iin kaleme ald lcamul-avam an lmilKelam adl eserinde 7 ilkeden bahsetmektedir:
1-Takdis: Allah Tealay cisimlere ait zelliklere sahip olmak gibi anna
yaramayan hususiyetlerden tenzih etmek.
2-Tasdik: sim ve sfatlardan, Allah Tealann anna uygun anlamlarn
kastedildiini, Efendimizin (sallAllahu aleyhi ve sellem) Cenab- Hakk
vasfederken de yanlmadn kabul edip, ylece iman etmek.
3-Aczi itiraf: Nasslarda bildirilen mteabihattan kastedilen ilahi murad bilmenin,
kul olarak kendi idrak snrn atn itiraf etmek.
4-Susmak: Mteabihatn anlamnn ne olduunu sorma ve bu konuda fikri
tartmalara dalmann bidat olduunu kabul etmek.
5-msak: Mteabihat hakknda yorum yapmak, onlar baka bir dile tercme
etmek, ilave ya da eksiltmede bulunmak, birletirme ve ayrmaya tabi tutmak da
caiz deildir. Mteabihat ancak mevcut sgalaryla telaffuz
edilebilirler.(Bkz.ehrestn 'nin el-Milel ve'n-Nihal'i ve mam Azam'n Fkhu'l
Ekber'i )
6-Keff: Mteabihat ile kalben megul olmamak,(ne olduu) haklarnda fikir
yrtmemek.
7-Ehline havale etmek: Avam, yetersiz olduundan dolay anlamaktan aciz kald
mteabihat, Allah Raslnn (sallAllahu aleyhi ve sellem), peygamber, alim ve
velilerin bildiine kanaat getirir.( lcamul-Avam an lmil-Kelam, ( Mecmat-u
Resailil-mamil-Gazzali ierisinde), Beyrut, 19994, s. 41 vd.)
pheci,Selefin lafzlara mana vermeden iman etmelerine ''Bu Anlamsz bo
szlere inanmaktr'' der ise,Hanbeli Alim bni Kudame 'den bir iktibasla cevap
verelim ; Bu konudaki mkellefiyetimiz onlara iman etmenin tesine gemez. man
etmek iin de manalarnn bilinmesine ihtiyacmz yoktur. Baz eylere imanda
manalarn bilmeden iman etmek caizdir ve vakidir. Meleklere, kitaplara, nceki
peygamberlere onlar grmeden de iman ediyoruz. Bu mn, isimlerine mn
etmekten baka manas olmayan bir imandr. Ayette; Allaha, bize ve brhme
indirilene iman ettik, deyin,[Bakara:136] buyurulmas buna ak
delildir...(Tahrimun-Nazar: sh. 52/ 51)
phecilerin iddia ettii gibi zahiri ilk akla gelen tebih ve tecsim artran

manalarn almak Selefin tavr deildir.Ve bu genel tasnifin aksine bazen Seleften
Tevil eden olduu gibi Haleften de sukut edip manasn Allah'a havele etme tafvid
grn benimseyenler vardr.pheciler ''Biz bunlar alrken mahlukata
benzetmeyi redediyoruz'' demeleri yeterli deildir.Lakin aada gelecei zere
kimi pheciler stiva'nn on kusr anlamndan biri olan ''celese'' (oturmak)
manasnda alp mahlukata benzemeyen bir oturmadan bahsetmitirler.Bu Allah'u
teala'nn istiva etmeden nce haa! ayakta idi de sonra oturdu anlamnda kabul
edilmesi mmkn olmayan nice problemleri peinden getirir.Kimi phecilerin
celese anlamna itiraz edip ''tebih'' olarak bakmalar sizi yanltmasn.Zira ''istiva''ya
''istikar'' (yerleme) ve bir yerden bir yere mesafesel bir ykselme anlamnda ''
irtifa'' ve bir yerden bir yere mesafesel bir ini anlamnda ''nuzul'' manalarn verip
,sonrada bu manalarda ''mahlukat gibi deildir keyfiyetini bilmeyiz tevil
etmeyiz, tatil etmeyiz,benzetmeyiz bu yzden bu tebih deildir'' szlerinin
batllna delildir.nki celese (oturdu) anlamn verenlerde ''mahlukat gibi
deildir keyfiyetini bilmeyiz tevil etmeyiz,tatil etmeyiz,benzetmeyiz bu tebih
deildir'' demilerdir. Sfatlar ispata -bir ey sylemeyip,susmann selef yoluna
uygun olduu hallerde- arya gittiklerini gryoruz. Trajikomik olan ise
u phecilerin Selef mezhebinde olduklarn iddia etmeleridir.zz b.Abdusselam'n
dedii gibi ''Mebbihenin ya yiyecekleri bir haram iin, yahut da alacaklar
deersiz bir dnya mal iin Selef mezhebi grnmnde gizlenmilerdir. Selef
mezhebi tevhid mezhebi olup tecsim ve tebih mezhebi deildir''. (Mulhatltikd) Hanbeli Alim bnu'l Cevzi'nin benzer mnasabetle dedii gibi;Bu salih
Selef Alim (Ahmed b. Hanbel) 'in mezhebinde olmayan eyi, mezhebine sokmayn!
Mezhebine yle irkin ,ayp eyleri giydirdiniz ki herhangi bir Hanbeli ,kim olursa
olsun (sizin yznzden) Mcessimedir denilmektedir. Bununla beraber ,kendileri
gya bir eyi Allah'a benzetmekten veya benzetmeyi Allah'a izafe etmekten
kanyorlar.Bir ksm cahillerde onlarn bu inanlarna uymulardr.(Def-u
bbet't-Tebih)
mam- Azam Ebu Hanife'nin bu konudaki grleri ve
phecilerin yanlglar
1-mam- Azam Ebu Hanife rahimehullah el-Fkhu'l Ebsat'ta Allah-u Teala
nerededir? sorusuna ''Yaratlmadan nce mekan yoktu,halbuki Allah vard.
Mahlukattan hibiri yokken , ''nerede'' mefhumu mevcut deilken Allah vard. O
her eyin yaratcsdr '' cevabnn verilmesini ister. (mam- Azamn 5 eseri,Fkhu'l
Ebsat terc.Mustafa z Marmara niversitesi lahiyyat Fakltesi Vakf yaynlarmam- Azam Ebu Hanife ve Eserleri Fkh- Ebsat sh.102 ,ter.erh
Do.Dr.Abdlvehap ztrk-amil yay.)
2-mam- Azam Ebu Hanife rahimehullah el -Vasiyye'de yle demitir:"Allah
tel, kendisi iin bir ihtiya ve (Ar'n zerine) istikrar (yerleme, mekn tutma)
olmakszn Ar'a istiva etmitir. O, Ar' da dier mahlukat da korumaktadr. Eer
(Ar'a ve bir yerde yerleip mekn tutmaya) muhta olsayd, tpk mahluklar gibi
alemi yoktan var etmeye ve idareye muktedir olamazd. (Bir meknda) oturmaya ve

karar klmaya muhta olsayd, Ar' yaratmadan nce Allah tel nerede idi? Yce
Allah bundan mnezzehtir."(mam Eb Hanfe, el-Vasyye 73.Abdulgani elMeydani erhu'l-Akideti't-Tahaviyye,74.el-Beyadi,el-Usl'l Mnife,52)
3-mam- Azam Ebu Hanife rahimehullah el-Fkhu'l-Ebsat'ta yle
diyor:"Rabbimin gkte mi yoksa yerde mi olduunu bilmiyorum diyen kimse kfir
olur. Ayn ekilde, "Allah tel Ar'n zerindedir, Ar'n gkte mi yoksa yerde mi
olduunu bilmiyorum" diyenin durumu da byledir." (mam- Azamn 5 eseri
amil yaynlar sh.94)
Baz phecilerin mam Eb Hanfe'nin, bu (nc) szne sarlarak Allah
Teala'nn haa gkte olduunu sylediini ileri srmeleri doru deildir. Zira
burada mam, Allah Teala'nn gkte veya yerde olduunu sylemekle O'na bir
mekn isnad edilmi olacan vurgulamaktadr. Buradaki tekfirin anlam
budur,yleki;
1-Molla Aliyyl Kr mam- a'zam Ebu Hanife'nin bu sz hakknda u
aklamay yazmaktadr: -"mam zz bin Abdusselm, Hillu'r-Rumz adl kitabnda
mam zam'n u szn kaydediyor: Kim Allah'n yerde mi gkte mi olduunu
bilmiyorum derse, kfir olur. nk bu sz, Allah'n bir mekn olduu dncesini
akla getirir. Allah'n mekn olduunu dnen kimse ise Allah' yaratklara
benzeten kiidir. phe yok ki bn Abdusselm alimlerin byklerinden biri olup
sika (gvenilir) bir limdir."- (bkz. Fkh- Ekber erhi, "Mira ve Allah'a Mekn
snad" )
2-el-Bayd rahimehullah rtul-Mermnda bunu yle zh eder:-"Bunun
sebebi, kilin bu sz ile Hlk- Zlcell (celle celluh)ya cihet ve hudud tyin
etmesidir; zra ciheti ve huddu olan her ey bizzarre mahlukdur. Binenaleyh bu
sz, Allah (celle celluh)ya kusr atfetmekdir. lh cismniyyete ve cihete
inanan o kimsedir ki, hevss ile idrk edilemeyen her eyin varln mnkrdir.
Onlar, fevkettaba olan ulhiyyet cevherini reddederler. Bu da onlar kat sretde
mnszla gtrr." (el-Kevser, Maklt, s.368-369; nakleden: Yusuf Hanf)
3-Yusuf-i Nebhan de bunu yle zh eder:"Bir kimse, "Allah'n yerde mi gkte mi
olduunu bilmiyorum" derse, kfir olur. Zira bu sz, Allah tel iin bir mekn
var da o kimse bunda phede imi vehmini verir." (evahid'l-Hakk, s.218)
4-mam Allame Muhaddis Ebul Mehsin el-Kavukci El-timad Fi'l tikad adl
kitabnda yle diyor: Allh, ynlerden ve cisim olmaktan mnezzehtir. Onun
hakknda; sa, solu, arkas, n vardr, Arn stnde, altnda, sanda, solunda
bulunmaktadr, lemin iinde veya dndadr demek caiz deildir. Onun yerini
Ondan baka kimse bilemez de denmez. Ve her kim Bilmiyorum Allh gkte
midir, yerde midir? der ise kfre der. nk bu iki yerden birini Allha mekn
olarak nispet etmi olur.

5-arih Ebu'l Leys Semerkandi bunun illetini yle gstermitir;-''nk o,bu sz

ile Allah'u teala'nn bir mekan olacan sylemek istemi ve bu yzden mrik
olmutur.nk Allah'u teala var iken mekan yoktu.Allah var iken;ne mekan,ne
halk ne de baka bir ey vard.O,her eyin Halikdr.Binaenaleyh mekan ancak
sonradan olan eyler iin dnlr.Bu hususta imam Tahavi yle demitir;''Kim
nefy'den (Allah' yok saymaktan) ve tebihten (Allah' mahluka benzetmekten)
saknmassa,aya kayar ve Allah' gerei ekilde noksanlklardan tenzih etmemi
olur.'' Zira Rabbimiz celle ve ala vahdaniyet sfatlar ile mevsuf,ferdaniyyet sfatlar
ile nitelidir.Mahluktan hibiri bu manada tasavvur edilemez.O'nun hududu,snr,
rknleri,azalar ve aletleri yoktur.Dier varlklarda olduu gibi alt ciheti
yoktur(sa,sol,n,arka,alt st).'' -(Zahit el-Kevseri'nin nerinden mam- Azamn 5
eseri amil yaynlar sh.94)
Allah' telya cihet ve mekn isnad eden Haviyye taifesi, mam- Azam Eb
Hanfe'nin szlerini saptrmalar boadr. mam- Azamn Fkhu'l Ebsat'taki u
sznn erhlerini vermemize ramen ,phecilerin batl akidelerine delil olacak
bir ey bulunmas imkanszdr.Bu szn ardndan Ebu Hanife ''Allah'a dua ederken
yukardan ynelinir, aadan deil. nk aann rubbiyet ve ulhiyet vasf ile
ilgisi yoktur'' dedikten sonra cariye hadisini vermesi,bunu (s.94) ''an nerededir?''
manasnda aldnn delilidir.lem bir kre eklindedir. Bize nisbetle "st" olan
cihet, yeryznn dier tarafnda oturan kimselere nisbetle "alt'dr. Bunun aksi bir
cihetle (ynle) kaytl ve snrl olsayd, bu cihet, kimi insanlara gre st olsa bile,
dierlerine gre alt olurdu. Alimlerin ve akll kimselerin ittifak ile sabittir ki,
ma'bd'un eyann "alt" ynnde olduunuda sylemek caiz deildir.Bu szden
maksat ise yce Allah'n tazim edilmesi, aada ve altta olutan tenzih edilmesidir.
Buna karlk ycelik ve azametle nitelendirilmesidir. Yoksa mekn, cihet ve
snrlarla nitelendirmek deildir. nk bunlar cisimlere dair sfatlardr.
Yine Fkhu'l Ebsat'taki u szlerinin devamnda Allah nerede? sorusuna verdii
cevab yukarda zikretmitik.'' Nerede mefhumu, mekan ve btn mahluklar yok
iken Allah vard,yani O imdi de mahlukat yaratmadan nceki gibidir.'' manasnda
cevap verdikten sonra bu szleri baka yere ekmek mmkin deildir. phecilerin
iddialar rmcek andan daha salam olsayd,Ebu Hanife bu soruya Semada
/Gkte yada cihet itibariyle yukarda cevabn neden vermedi? HasbinAllahu nimel
vekil... (Ancak pheciler bu cevab kendi eserinden bulamaynca, aada
vereceimiz uydurulmu bir isnada yapacaklardr.) ''Neden dua esnasnda eller
yukar kaldrlr?'' balnda ulemadan zikredeceimiz zere, Allah'a dua ederken
ellerin yukarya kaldrlamas dua'nn kblesi,rahmetin inme yeri ver rzk deposu
olduundandr. Yer,ayaklarmzn alt ise Allah'n yceliini ifade etmedii iin
rubbiyet ve ulhiyet vasf ile ilgisi yoktur. Ayrca mam- Azam el-Vasiyye adl
eserinde buyuruyor ki:"Cennet ehlinin Allah telya keyfiyet, tebih ve cihet
olmadan mlaki olmalar haktr." derken ciheti inkar aktr.Ahirette keyfiyet
,tebih ve cihetten Allah'u tealay mnezzeh tutan Ebu Hanife, nasl oldurda imdi
O'na cihet idda edecek? u pheciler, acaba Ebu Hanife'nin Fkhu'l Ekber'inde
''Allah'n yaknlk ve uzakl, mesafenin uzunluk ve ksal ile deildir ''szn

bilmezler mi acep?
Buna ramen Firavun'un phesini doru bulan pheciler -"Minarenin tepesindeki
bir insan Allaha, zemin seviyesindekinden daha yakndr''- diyecek kadar nasl ileri
gidebilmektedirler? Maalesef inanlar bunu gerektirmektedir. te Buhari arihi
bni Hacer Fethu'l Bari'de -''Allahn yaknl mesafe yaknl mnsnda
deildir''-''Kulun Allaha yaknlamasnn mns deerinin Allah katnda
ykselmesidir.'' der.
Umudumuz udur ki, taassup,hizipilik ve inatlktan biraz syrlabilenler,banaz
olmayan szde selefi kiiler bu gerei aka greceklerdir. Hsl O (Ebu Hanife),
Neb sallallhu aleyhi ve sellem ve Selef gibi bir yanda Tevl-i Tafsl yapmamakla
Tefvde giderken /lafzn mansnn ilmini Allaha brakyordu. te yanda da
Tevl-i cml ile tenzh yapyor; yani Allah, Onu, yaratlmlarn sfatlarndan
kendine yakmayacak sfatlardan uzak tutmu oluyordu.Uslclerin ifadesiyle
''sbat bila tebih temsil,Tenzih bila ta'til inkar''. Zten Selefin de tatil ve temsil
arasndaki yolu buydu.
Hakm es-Semerkand rahimehullah, mam- A'zam Eb Hanife rahimehullah'n
akidesini aklayan "er-Redd'al eshabi'l-hev el-msemm Kitbu's sevadi'la'zam 'al mezhebi'l-mmi'l-A'zam" kitabnda yle demektedir:"M'minin Allah
Telya mekn, gelmek, gitmek ve mahluklarn sfatlarndan herhangi bir sfat
isnad etmemesi lazmdr. ...Kul, Cenb- Hakkn bir meknda bulunmadn,
mekna ihtiyac olmadn, Arn onun kudretiyle ayakta durduunu bilecek,
gidip gelme (intikal) gibi sfatlar kendisine izafe etmeyecek." (Hkim Semerkand,
Sevdi'l-A'zam, 46. mesele, Bedir Yaynevi, s. 78)
Ahmed Ziyddn Gmhnev rahimehullah diyor ki:"Bir kimse, Allah kullarn
muhakeme iin oturur, kalkar derse, Ona yukarda olmak veya aada bulunmak
gibi eyler izafe ederse kfir olur. (Camiul-Mtun tercmesi,s.118)
Allme bni Hacer el-Heytem rahimehullah diyor ki;"(Gklerde oturana inandm)
dese ciz olmaz, nk bu ifadede Allah'a mekn isbat vardr. Allah Tel
gklerin de ilhdr, yerlerin de ilhdr. Bunun iin Allah'a cihet isbat ounlua
gre kfrdr. Kfr ifade eden bir kavram ise iman almeti olamaz..Gkte olana
demek, saltanat gklerde hkm srene demek olur ki, halef ve selef limleri
tarafndan tevil edilen Kur'an- Kerim'in lafzna uygun der. Ancak Hanbile'den
sapk bir frka buna muhalefet etmitir. Halef, Biz bu tevili tayin eder ve zahiri ona
sarf etmeyiz, derler. Selef ise, Biz icmlen tevil eder fakat belirli bir eyi tayin
etmeyi iyzn Allah'a havale ederiz. derler. Muteahhirnin bir ksm da bu
grtedir. Dier bir ksm ise zahire ve Arap lgatinin kaidelerine uygun ve yakn
olan tayin ve tercih ederler. Byle bir imkn bulunmad vakit tevil eder ve asl
murad Allah'a havale ederler. yet ve hadsler zerinde aratrmalar yapan kimse
bunlarn tevile ehdet ettiklerini grr. nk bunlan tevilsiz olduklar gibi kabul
etmek tenakuza yol aar. Bu kukuyu kaldrmak iin tevil kaidelerine uyarak tevil

etmek vacip olur. Mesel:(Allah) sonra Ar zerine istiva etti.''Biz ona ah

damarndan daha yaknz.Nerede olursanz olun. O sizinle beraberdir.yetleri ile
Resl-i Ekrem'in:Eer konan ipini sarktsanz Allah zerine derdi.
Hadisinden birini tevil zorunluluu vardr. nk hi kimse bunlarn zahir anlamlarnda olduunu iddia edemez. Bir yandan, Allah Ar zerindedir., bir
yandan, O, size ah damarnzdan yakndr., teyandan, Nerde olursanz olun, O
sizinle beraberdir. yetleri ile pi sarktsanz Allah'a deecek. hadsi tevilsiz
kabul edilemezler. Baz yet ve hadslerde tevil zorunluluu olduuna gre, bu gibi
mtebihtn hepsinde tevil vacip olur. Mlik, Cafer ve benzerleri gibi selefin
hepsi bu tevili kabul etmilerdir.Hulsa; bu meselede Ehl-i Hakkn gr, benim
anlattm gibi, Allahu Tel'ya noksanlk getiren ve hatta ne noksanlk ve ne de
kemal getirmeyen btn sfatlardan O'nu tenzih edip her ynden kemal sfatlar ile
tavsiftir. O'nu, ztnda sfatnda, esma ve ef'linde mutlak ve en stn kemal
sfatlar ile tavsif etmek lzmdr. te Allah hakknda ve birinci ehdet, budur.(Ezzevcir An ktiraf'il-Kebir, Kayhan Yaynlar, stanbul, 1997; s.73)
Muhammed Hdim rahimehullah diyor ki:-Allah tel bize Artan veya gkten
bakyor veya gryor demek kfrdr....Yine Allah tely d uzuvla sfatlad
veya onun keml sfatlarndan bir sfat nefy ettii (kaldrd) zaman veya hlul
[iine girmek] veya ittihad [birlemek] ile [O'nu vasflad zaman] yani Allah'n
alemin iine girdiine veya alemle bir olduuna kail olduu zaman veya mekn ile
onu vasflad zaman da yine bylece kfir olur. -(Berika, Kahraman Yaynlar,
c.2, s.445-446)
Feteva-i Hindiyye tercmesinde u ifadeler var:"Allah Tel iin, mekn iddia
eden kimse kfir olur. ... "Allah Tel, insaf iin oturuyor." diyen kimse, kfir
olur. Allah Tel'y, "yukarda", "aada" diye vasflandran kimse, kfir olur.
...Bir kimse: "Benim, gkte ilhm; yerde filanm var." dese; kfir olur. Fetvyi
Kdhnda da byledir. ..." (Feteva-i Hindiyye (Feteva-i Alemgiriyye), Aka
Yaynlar: 4/312-319.)
Molla Aliyy'l Kr rahimehullah diyor ki:-"Allah Tel'nn cisim olduunu,
mekn bulunduunu, Allah Tel zerine zaman getiini syleyen kimse de
kfirdir. Byle bir kimse iin iman hakikati sabit olmamtr....-( Fkh- Ekber
erhi)
Molla Aliyy'l Kr rahimehullah ayn eserde diyor ki:-''Szn ksas, varl
kendinden olan, varl bakasndan olana benzemez. Varl bakasndan olan da
varl kendinden olana benzemez. yle ise Allah Tel, snrl deildir, saylm
deildir, ekillenmi deildir, para deildir, bir meknda yerlemi deildir, mrekkep deildir, sonlu deildir. Maiyet,mhiyet, keyfiyet, renk,tad,koku, hararet,
soukluk, yalk, kuruluk ve benzeri beeri vasflarla vasflanmaz. Allah bir
meknda deildir.Yukarda deildir, aada deildir,baka cihetlerde
deildir.Allah Tel zerinden zaman gemez. Allah bir eyin iine girmi deildir,
bir eyin mahalli de deildir''-(Fkh- Ekber erhi)

PHEC; Aliyyu'l Kari'nin bu szleri Allah'n varln kabul etmemekdir,bu

yokluu tariftir.Rabbi'nin nerede olduunu bilmemektedir ,byle diyenler rablerini
kaybetmilerdir.Var olduunu kabul ettiin bu nitelikteki rab ile hi olmayan,yok
olan arasndaki farkn ne olduunu bize gster..
CEVAP;Peygamberimizin (sav) '' Allah vard,O'ndan nce baka bir ey yoktu...''
.hadisi erifi .(Buhari, Megazi, 67,74,Bed'ul-Halk 1,Tevhid 22;Tirmizi,
Menakb,3946) gerei mam- Azam Ebu Hanife Fkhu'l Ebsat'ta Allah-u Teala
nerededir? sorusuna ''Yaratlmadan nce mekan yoktu,halbuki Allah vard.
Mahlukattan hibiri yokken , ''nerede'' mefhumu mevcut deilken Allah vard.O her
eyin yaratcsdr '' cevabnn verilmesini ister. ( Fkh- Ebsat sh.102 -amil
yay.)Bu demektir ki ezelde (balangszlkta) Allh'tan baka hi bir ey yoktu.
Allah vard, mahlukattan baka bir ey yoktu,zaman , mekan ve
cihet mahluktur.Ne zaman, ne de mekn ne insan ne de melek ne hayvan ne de cin
ne gk ne de yeryz.. mam Suyuti ve bni Hacer ve dier muhaddislerin dedii
gibi;-Allah hareket, intikal, hulul, mahlukatn iine girmek gibi eylerden
mnezzeh-(Fethu'l- Bari 7/156) ise artk Allah'u teala hakknda bir deiiklik
dnmek doru deildir. Allh mekn yokken vard, O imdi de olduu gibidir.
Buradan hareketle mahlukat yaratmadan nce var olan Allah(c.c), nasl ki ciheti
yaratmadan nce yukarda ve altta deildi,alemi yaratmadan nce ierisinde
olmad gibi dnda da deildi,bitiik deilken ayrda deildi.Bu durumda
hepimiz Allah'n mahlukat yaratmadan nce var olduunu sylerken ,nasl
olurda imdi bu szlerle Allah' (c.c) anlatan ehl-i snnet alimlerine ''Bu szler
Allah'n varln kabul etmemekdir,bu yokluu tariftir'' denilmektedir.
Madem ki mekn yaratlmazdan evvel Cenb- Hak mekna muhta deildi,
meknsz olarak var idi. Mekn yaratldktan sonra da ona ihtiyac
yoktur.Her hangi bir cismi anlatsak, phecilerin szleri doru olabilirdi. .te o
zaman o cismin yokluunu tarif etmi oluruz., bu birbirine zd eylerden birini
kabul etme niteliine sahip olan varln bu birbirine zd eylerin dnda kalmas
imkanszdr.Ama grdmz gibi Allah (c.c) birbirine zt bu eylerden mahlukat
yaratmadan nce mnezzeh olduunu Peygamberimizin (sav) ve Ebu Hanife (r.a)
'den nakillerle grdk.Raslullh sallallhu leyhi ve sellem yle buyurmutur:
"Ya Allh sen zahirsin senin stnde bir ey yok ve sen btnsn senin altnda bir
ey yoktur" Beyhak demitir ki, dostlarmz bu Hadisi dell gstererek: "stnde
ve altnda bir ey bulunmayan mekansz olarak vardr" demilerdir.Sonra u
pheci kimse, "Sen, Allah', yok olan bir eye benzetiyorsun. nk yok olan, bir
meknda deildir" diyor, halbuki, O'nu bir mekna muhta kld iin kendisinin
O'nu madm (yok olan) bir varlk haline getirdiini bilmiyor. nk, muhta
olduu eyin bulunmamasna nazaran, her muhta da yoktur. Denilirse ki;Byle bir
varlk anlalmamaktadr.Deriz ki;Anlalmamaktan kastn,hayel edemediin,
tasavvur edemediin,her hangi bir kuruntaya ifade edemediini sylyorsan isabet
ettin .nk o varlk ,kuruntuya ,tasavvura ve hayale smad gibi rengi ve ls
olmayann hayali tasavvur edilemez.O'nun benzeri gibi hibir ey yoktur! (ra,

42/12).(Gazzali'den feyzle)
mam Ebu Hanife'ye isnad edilen gerek d sylemler
PHEC ; Bir kadnn Ebu Hanife'ye geldii ve ''Dinini terk ettiin halde
insanlara eitli meseleleri retmeye kalkan sen misin? Kendisine ibadet edilen
ilahn nerede?'' dedii .Ebu Hanife'nin de susup 7 gn sonra ''phesiz Allah yerde
deil ,semadadr'' demitir.
CEVAP; Ebu Hanife'nin kendi eserinde bu soruya verdii cevab grmtk.Lakin
bu iddialar dillerine pelesenk yapan Selefiyye ekol mensuplarnn tassubu
bilinmektedir.Bu yzden kendi mereblerinden,sayg duyduklar Albani'nin
Zehebi'in Uluvv'un tahkikinde sylediklerine bakalm:''Derim ki (Albani) ; Hem bu
nasl sahih olabilir ki bunu rivayet eden uydurmakla itham edilmi bulunan Nuh elCami 'dir. Hatta bazlar ; O dorunun dnda her eyi toplamtr demitir.''
mam Malik'in veciz bir sz zerine phe uyandrlmas
mam Beyhaki'nin sahih bir isnat ile : mam Malike bir adam Allh, Ara nasl
istiva etmitir? diye sormutur. mam Malik de adama Allhn istivas
malumdur, yani sabittir (Kur'an'da getii ve bir benzetme iermedii malumdur).
Keyfiyet ise imknszdr ve ona iman edilmesi farzdr. Bunun hakknda "Nasl"
diye soru sormak bidattr diye cevap vermitir..Mezhep mntesiplerinden bid'at
pisliini reddetmesi ,Medine Alimi mam Malik'in mezhebinin
zelliklerindendir.Malikiler arasnda i'tizal ve Tebih bid'atini grmemekteyiz.
Zannmzca mam Malik'in sfatlarla ilgili haberlerin rivayetini yasaklam olmas
,bunu salamlatrmtr.'' (Kevseri-Mezheplerin douuna bir bak- sh;44 )
Buna ramen iki farkl yorumlama biimiyle kar kayayz;.
Birinci yorum: stiv Allah Tel hakknda Kurnda kullanlan Allah Telnn
zt hakknda sfat olarak kulland bir kelimedir. Bu mnda malumdur. Allah
Tel ara istiv etmi midir? Etmitir. nk Allah Tel Kurnda bunu haber
veriyor. Peki nasl istiv etmitir? te onu bilemeyiz. Keyfiyeti mehul nk.
Sadece Kurnda haber verildii iin biliyoruz ki istiv diye bir ey vardr. Ama
nasl olduunu bilemeyiz. Bu Ehl-i Snnet kelm alimlerinin anlama biimidir.
kinci yorum ; bn-i Teymiyenin ve takipilerinin anlama biimi var. Onlara gre
istiv malumdur demek istivnn ne anlama geldiini biliyoruz o mnda istiv
malumdur demektir. Yerlemek, istikrar etmek, mekan tutmak, kurulmak bu
anlamda istiv malumdur. Ama nasl yerleti, nasl kuruldu nasl mekan
tuttu,bilemeyiz. Bu anlamda keyfiyet mehuldr. Hatta gnmzde bir takm Selefi
ekolden grnenler ii dahada teye tamtrlar.phecilerde itikat birlii
olmadndan dolaydr ki mam Malik'in sz uralara kadar ekilmitir;

Abdulaziz b. Faysal er-Racihi adl phecinin kard bir kitapta ;stiva'nn

''culus'' anlamna geldii ile ilgili rivayetler yapar.Bununlada yetinmez -''bu doru
bir szdr,bunda toz bile yoktur,istivann anlamlarndandr, Arn zerine ykseldi
ve oturdu. Lakin oturur ama celaline ve kamaline yarar ekilde oturur, nasl
oturduunu dnmeyiz,tevil etmeyiz,tatil etmeyiz, benzetmeyiz bu mam Malik'in
''stiva malum''sznn manasdr ''- der.(Salih ibn Fevzan bu kitap iin takriz bile
yazmtr.Elbani istva'ya istikrar etti yerleti demek caiz deil derken - el-Uluvv li'l
Aliyyi'l -Azim mml Kurra sh.26,bni Useymin ise ykseklik ve
istikrar(Yerleme ,karar bulma).demektedir,Ehl-i Snnetin Muhaliflere Cevab
sh.97 sonrada dildeki anlam malumdur demelerini hatrla !Buna ramen bir
anlamda birleememeleri,sonrada birbirlerini tebih ile sulamalar arzal bir bak
yanstr.)
imdi burda iki farkl anlama biimiyle kar karyayz. Allah Tel dileseydi ar'a
istivsn bize daha net ifadelerle haber verebilirdi. Ebbekir bin Arabi diyor ki:
stiv kelimesinin Arap dilinde on ksur tane anlam vardr. Bunlardan hangisi?elAvsm minel-Kavsmda anlatyor : Baz Hanbeliler bir yolculuk esnasnda
yolunu kesmiler. Israrla sormular: Allah nasl istiv etti? diye. Demi ki:
stivann oturmak, mekan tutmak, yerlemek anlamlarna geldiini sylememi
istiyorsunuz. Ama istiv kelimesinin on ksur tane anlam vardr. Niye bunlarn
ierisinde dierleri deil de bunlar ?,Yahut bu onbe anlamdan hangisinin ''zahir
anlam'' olduunu iddia ediyorsunuz?
kinci yorumun sahipleri "Ar' istiva, keyfiyetsiz bir ekilde Allah telnn bir
sfatdr. Kiinin, buna iman etmesi ve bunun (nasl olduunun) bilgisini Allah'a
havale etmesi gerekir." dedikten sonra sz bu noktada brakm ve tevile
sapmam olsalard,hem kendileriyle elimemi hemde itiraza muhatap olmaktan
kurtulurlard. nce sfatlar konusundaki nasslar, zahir ifadelerini esas alarak
anlamak ve tevile sapmamak gerektiini sylemekte, ancak daha sonra yine bizzat
kendileri, "istiva" kelimesinin "oturmak, yerlemek" anlamnda kullanld
rivayetleri ileri srerek, daha nce de grdmz gibi fiilen tevil yapm
olmaktadrlar.
Birinci yorumun doruluu ;mam Malike bir adam Allh, Ara nasl istiva
etmitir? diye sormutur. mam Malik de adama Allhn istivas malumdur, yani
sabittir (Kur'an'da getii ve bir benzetme iermedii malumdur). Keyfiyet ise
imknszdr ve ona iman edilmesi farzdr. Bunun hakknda "Nasl" diye soru
sormak bidattr diye cevap vermitir.
Molla Aliyyul-Kr ,mam Mlikin bu szn naklettikten sonra yle demitir:
Bunu byk mammz Eb Hanfe de tercih etmitir. (Mirktl-Meftih 8/251)
Fkh- Ekberi erh ederken ise aka ;-''Eb Hanfe Mtebih sfatlara inanr ve
tevilinden saknrd. Allah Tel'y bu sfatlarn zahir manasndan da tenzih eder,
dolaysyla Selef limlerinin grnde olduu gibi bu husustaki bilgiyi Allah
Tel'ya havale eder.'' burdan anlamaktayz ki Molla Aliyyul-Kr de mam

Malik'in bu sznde zahiri manasnn herhangi birisini tercih etmedii grn

desteklemektedir.Mteabih konusunda selefin tavrn zetleyen Hanbeli alim bni Kudme derki,-''.Haberi sfatlarn manalarnn tevil ya da tefsir edilmesinden
skt edilmesi gerei ve ma'nlrnn yalnzca Allah teala tarafndan
bilinilebilecei hakkati, Kitbn, Snnetin ve Selefin ittifakyla
sabittir.[Tahrimun-Nazars. 47,48,49,50]Bu konuda tevile girimek Allahn zat
hakknda bilgisizce sz sylemek olacaktr. Luavi adan bu lafzlarn manalarnn
bilinmesinden o manalarn Allahn murad olduu neticesine varlamaz. nk
luat asndan baka manalara gelmesi de sz konusu olduu gibi, Allahn
muradnn o mana olduunun iddiasnn onay da gerekir. Bu onay peygamber
sallallhu aleyhi ve sellemin vefatyla imkan haricine kmtr. Dier taraftan
Allah kendisi hakknda bilmediimiz halde konumamz haram klmtr. Bu
sebeple bu lafzlarn manalarna girilmemeli, Allahn murad zerine iman
edilmelidir. [Age. s.51]Peygamberimiz bu ayetlerin manalarnn bilinmesinin vacib
olduunu sylememitir. Kendisi de aklamamtr [Age. s.50)''- bn-i Kudmenin
naklettiimiz u szlerinden, E'ariyye ve Mtrdiyyenin sonradan gelen kimi
limlerinin muhkem ayetler ve u sfatlarn lugat manalar nda, kesin hkme
varmadan, bir takm yakn te'vllerinin dah Kitba, Snnete, hsl Selefin
yoluna ters olduuna inandmz anlalmamaldr. Maksadmz, mellifin bu
husstaki szlerini naklederek Selef iddiasnda olanlarn aslnda kt birer te'vlci
olduklarn ortaya koymaktr. Yoksa, Mtrdiyye mensblar olarak bizler de, her
ne kadar tenzh/icmli te'vl (bunlarn ne olmadn sylemek) ile berber, ne
olduklarnn bilgisinin Allaha (c.c)havle edilmesini kabl ediyor ve zorakilikler
tamayan yakn te'vlleri yapanlar hakkn dna tamakla sulamyoruz. nk
onlar lugat ma'nsndan hareketle muhkem yetlerin nda byle bir te'vl
yapmakla murd- ilhnin ta'ynini kesin iddia etmemekte, iin hakkatini Allaha
(c.c)havle etmektedirler. Kesin bir ta'yn cihetine gitmi olsalard, bn-i
Kudmenin szn ettii mahzurlar domu olabilirdi. Ancak byle bir ey
olmadna gre onlar bu noktada sulamak ma'nsz olur.(bn Kudame,
Tahrimun-Nazar:ev:Muhammed nder.Bkz.Gureba derg.2.sayi) mam
Nevevi'nin erhus Sahih-i Mslimdeki szleri konuyu daha anlalr klacaktr.-''
Selefin ekserisinin mteabihlerin tevillerinin bilinemeyecei fikrinde olduklar
nakledilir. Onlarn bundan maksatlar u idi: Mteabihlerin kesin mnlarn
bilmek, onlardan murad- ilhi budur demek doru deildir. Yoksa onlar limlerin
o yetleri tevil etmeye teebbs etmeleri doru deildir, o yetlerden hibir ey
anlamamz mmkn deildir demek istememilerdir.-'' der.
Birinci yorumun doruluu ;mam ehrestn 'de el-Milel ve'n-Nihal' de diyor ki;''Seleften bir topluluk da sz konusu sfatlarn ''zahir tefsirine'' meylederek tebihe
dmlerdir.Selef iinde hem tevile bulamayan hem de tebih hatasna
dmekten saknanlar da olmutur. Mlik b. Enes bunlardan biridir ve yle
demitir: "stiva malm , nasl olduu ise mehuldr. Ona olduu gibi inanmak
vacip, hakknda soru sormak ise bidattir." Ahmed b. Hanbel, Sfyn es-Sevr,
Dvud b. Ali el-sfahn ve onlar izleyenler de bu grtedir.Abdullah b. Sad elKllb, Ebu'l-Abbs el-Kalnis ve el-Hris b. Esed el-Muhsib'nin devrine

gelindiinde bunlar Seleften bir topluluk olarak Kelm ilmine dalm ve Selef
akideleri kelm deliller ve usl burhanlarla desteklemeye almlardr.
Bunlardan bazlar kitaplar telf etmi, bazlar da tedrist faaliyetinde bulunmutur.
rnein Ebu'l-Hasan el-E'ar ile hocas arasnda salh-aslah meselesinde bir
mnazara yaanm ve aralarndaki gr ayrl aa kmtr. el-E'ar bu son
gruba meyletmi ve onlarn grlerini kelm yntemleriyle desteklemeye
almtr. Onun tarafndan ortaya konulan bu abalar Ehl-i Snnet ve Cemaat
mezhebinin temellerini oluturmutur.''-(el-Milel ve'n-Nihal)
Yine mezhep tarihilerinden Ebu'l-Muzaffer el-sferayni rahimehullah, Ehl-i
Snnet'in itikad ilkelerini zikrettikten sonra Ebu Hanife, e-afi'i, Malik, el-Evza'i,
Davud ez-Zahiri, ez-Zhri, el-Leys b. Sa'd, Ahmed b. Hanbel, Sfyan es-Sevri,
Sfyan b. Uyeyne, Yahya b. Ma'in, shak b. Rahuye, Muhammed b. shak elHanzali, Muhammed b. Eslem et-Tusi, Yahya b. Yahya, Muhammed b. el-Fadl elBeceli, Ebu Yusuf, Muhammed, Zfer, Ebu Sevr ile Ehl-i re'y ve Ehl-i Hadis olarak
anlan dier Hicaz, am, Irak, Horasan ve Maveraunnehir imamlar ve onlardan
nceki Sahabe, Tabiin ve Tebe-i Tabiin kuaklarnn bu itikad zere olduklarn
syler ve ekler: "Ehl-i re'y ile Ehl-i Hadis arasnda bu saydmz hususlarda
herhangi bir ihtilaf bulunmadn tahkik etmek isteyen kimse, Ebu Hanife'nin
Kelam konusunda kaleme ald el-Alim ve'l-Mte'allim'e, el-Fkhu'l-Ekber'e, elVasyye'ye ve e-afi'i'nin eserlerine baksn. Onlarn eserlerinde (itikadi meseleler
hakknda) asla bir farkllk bulamayacaktr..."(et-Tabsir fi'd-Din'de (113-4))
Birinci yorumun doruluu ;Hanbeli Alim bnu'l Cevzi derki; -''Eer sizler hadisi
erifleri (ve ayetleri) kabul edip manalarndan konumayp sukt ediyoruz demi
olsaydnz ,hi kimse size itirazda bulunamaz ,inkar edemezdi.Fakat byle hadisleri
zahirine hamletmeniz irkindir.Bu salih Selef Alim (Ahmed b. Hanbel) 'in
mezhebinde olmayan eyi,mezhebine sokmayn! Mezhebine yle irkin ,ayp
eyleri giydirdiniz ki herhangi bir Hanbeli ,kim olursa olsun (sizin yznzden)
Mcessimedir denilmektedir.. Kim,Allah teala Ar'a mukaddes zat ile istiva
etmitir derse ,O'nun duyularla idrak edilebilecein sylemi olur...Bununla
beraber ,kendileri gya bir eyi Allah'a benzetmekten veya benzetmeyi Allah'a
izafe etmekten kanyorlar.Bir ksm cahillerde onlarn bu inanlarna uymulardr.
Sonra sizler,-Peygamberin hadisleri zahirlerine gre hamd edilirdediniz.Mesela;bir hadisi erifte geen (kadem) kelimesinin zahiri manas
ayaktr.Bu mana ,Allahu teala hakknda muhaldir.Bu durumunuz ,Hristiyanlarn
durumu gibidir.nk sa (as)'ya ruhullah denilince Hristiyanlar Allah-u teala iin
,bir sfat da ruhtur.Yani ruhu vardr.O sfat Meryeme dahil olmutur...Bu
hadisler,mteabih hadis ksmndan olup manalar bilenemez dediniz.Vay acaba
Allah'tan bakasnn manasn bilmedii kelimenin manas nasl zahir olur?...
Kendiliklerinden Allah'a sfat isnad ettiler,Halbuki hak celle va ala'nn sfatlarn
isbat,zatnn isbat gibi ancak kat'i delille olur.Onlar hadislere hissin ,akln
muktezas zere mana verip demilerdir ki; Allah'n gkten nuzulu hadisinin
manas ,Allah bizatihi iner.Bir yerden yere naklonur.Sonrada Allah iner ama bizim
dmdmz gibi deildir dediler .Bylece hadisi erifi iiten kimseyi artp

hisse ve akla zulmetmekle mteabih hadisleri zahiri manalarna hamletmilerdir...

Bu grlerin mam Ahmed'e isnad edilmemesi iin onlarn reddi lazm geldii
kanaatindeyim..Sukut edip de reddetmezsem ,dediklerine benim de itikad etmi
olduumu syleyecekler..Gerekten mam Ahmed'in mezhebi o hurafelerden tenzih
edip ,ondan rivayet olan yalan nakilleri ve akli hezeyanlar hi kimsenin szn
taklid etmeden aslszdr diye ispatladm''- (bnul Cevzi Def-u bbet't-Tebih'den
naklen Bkz. Ebu Hamid bin Merzuk,Bera'at'l-E'ariyyin, Bedir Yaynevi,sh.43)
( phecilerin bn'ul Cevzi ve Aliyyu'l Kari'nin Mevzuat (uydurma hadisler) adl
eserlerine itimatlar malumdur.Acaba bu itimatn yarsn bnu'l Cevzi'nin Def-u
bbet't-Tebih'inde Ahmed b. Hanbel hakkndaki rivayetlerin uydurma olduunu
isbatlamasna ve onun naklettii akidesine olucakmdr? Veya Aliyyu'l Kari'nin
Fkhu'l Ekber erhinde Ebu Hanife'den naklettikleri sahih akideye olacakmdr? )
Birinci yorumun doruluu; mam Nevevi rahimuhullah diyorki; Bil ki,ilim
ehlinin ,sfatlarla ilgili ayet ve hadisler konusunda iki gr vardr.
Birincisi Selefin byk bir ounluunun veya tamamnn grdr.Onlar,bu
sfatlarn manas hakknda konumazlar.Aksine yle derler ;Bize gereken ,bunlara
inanmak ve iman etmektir.Bu sfatlarn ,Allah teala'nn celal ve azametine layk
manas vardr.Bununla birlikte bizler kesin bir ekilde inanrz ki,Allah teala'nn
benzeri hi bir ey yoktur..O tecessm (cisim zellikleri tamaktan),(bir mekandan
dierine) intikalden ,bir ynde bulunmaktan ,mekan igal etmekten ve mahlukatn
dier sfatlarndan mnezehtir.Bu,Kelamclar'dan bir gurubunda
mezhebidir.Kelamclar'n muhakkiklerinden bir cemaatta da bu gr semitir.En
salkl grde budur.
kinci gr ise Kelamclarn byk ounluuna aittir.Buna gre bu trl ayet ve
hadisler ,yerine gre ve layk vehi ile tevil edilir.Bunlarn tevili ancak Arap
dilini,usul ve frua ait kaideleri hakkyla bilen ehil ve ilimde temrin sahibi
kimselere caizdir...(en-Nevevi,''el-Minhac'',III,19)

PHEC;mam Malik'in ''stiva bir bilinmez deildir'' sz;Yani dilde anlam

bilinmez deildir.nk anlam ykseklik ve istikrardr.(Yerleme,karar klma)
demekdir.
CEVAP;Herkes bilmelidir ki, istivay inkr eden kfir olur. nk bu husus
Kuranda sabittir.Nasll ise bilinemez .Halbuki phecilerin ''Allah'n ar
zerine istikrar (yerleme) olduunun nispet edilmesi hakknda hibir delil
bulunmamaktadr..Buna itikat etmek caiz deildir.stiva keyfiyetsizdir.Ehli
snnetin gr gayet nettir;
bni Rd, erh el-Utbiyye'de diyor ki:"mam Malik rahimehullah telnn duruu

udur: (Ar, Allah tel'nn istikrar yeri deildir.)" (bkz. Fethul Br, 1959
basks, 7:124, 3592).
mam- Azam Ebu Hanife el-Vasyye'de yle der-"Allah tel, kendisi iin
ihtiya ve (Ar'n zerine) istikrar (yerleme) sz konusu olmakszn Ar' istiva
etmitir. O, Ar' da, Ar'tan bakasn (dier yarattklarn) da korumaktadr. Eer
(Allah tel Ar'a ve bir yerde yerlemeye) muhta olsayd, tpk mahluklar gibi
alemi yoktan var etmeye ve idareye muktedir olmazd. (Bir meknda) oturmaya ve
karar klmaya muhta olsayd, Ar'n yaratlmasndan nce Allah tel nerede idi?
Yce Allah bundan (bir yere yerlemek ve oray mekn tutmaktan) mnezzehtir" (Bkz. el-Vasyye, 73. ev: E.Sifil Bkz.slam ve
Modern a, Kayhan Yaynlar, stanbul, 2004; c.1, s.74-81ada Dnyada
slami Duru, 168 vd)
bni Hacer Askalani'de Fethu'l Bari'nin eitli yerlerinde diyor ki;-''Ara istiv,
Allahn ara istikrar etmesi mnsnda deildir.--Allah ztyla artadr, itikd
yanltr.--Mnnn Allahn ilmine havale edilmesi evla olan metoddur.--stiv
mtebihtir, mns Allaha tafvid edilir.--Allahn semda oluu sznn zhiri
murad deildir. Zira Allah bir mekana girmek ve hll etmekten mnezzeh
olduundan bu szden zhiri (ilk akla gelen mns) kasdedilmemitir, deriz''Hccet'l-slam mam- Gazzal rahimehullah tel lcm-l avm an ilm-il
kelm'da buyuruyor ki:-''Bu konuda hak, doru olan Allah telnn ve Reslnn
sallAllah aleyhi ve sellemin buyurduklardr. Allah tel Th sresi beinci
yet-i kermesinde melen, (Rahmn Ar zerine istiv etdi) buyurmu ve doru
sylemidir.Kat olarak bilinmelidir ki, istiv, cisme mahss olan oturma ve karr
klma deildir. istiv kelimesi ile Allah telnn murdnn ne olduunu bilmeyiz
ve bilmekle de mkellef deiliz. Allah tel, Enm sresi, onsekizinci yet-i
kermesinde melen, (O kullarnn fevkinde yegne kudret ve tasarruf shibidir)
buyurmudur. Bu da dorudur. Burada mekn olarak fevkiyyet, stde olmak
muhldir. nki, O mekndan nce vard, imdi de dah nce olduu gibi vardr.
Fevk ile ne murd etdiini biz bilmeyiz. Ey sul soran, bu many bilmek senin de
bizim de zerimize lzm deildir.''mam Mlik de Allah Tealann varl iin pheciler tarafndan zikredilen
hususlarn sz konusu edilemeyeceini belirtir ve Snr tayinine gitmeksizin ve
tebihe dmeksizin diyerek zaten genel ilkeyi izmitir..(Eb Bekr b. el-Arab
Ahkmul-Kurn, IV, 1740.E.Sifil)
stiva kelimesinin dier manalarndan bazlar yledir:
1-Dz olmak ve kuvvetlenmek.
Allh-u Tel yle buyurdu:

(El-Fetih /29).
Anlam: Gittike onu kuvvetlendirerek kalnlam. (Ebu Hayyen-tefsiri,

Beyzavi- tefsiri, mam Nesefi- tefsiri ve mam Kurtubi- tefsiri )

2-Olgunlamak.
Allh-u Tel yle buyurdu:

(el-Kasas /14)
Anlam: Musa yiitlik ana erip olgunlanca. (mam Tabari, bni Kesir, elFerra, Muhtarus Sihah, Lisanul Arap)
3-Pimek: El- Feyyumi el-Msbah el-Mnir.
4-Kastetmek: El- Feyyumi el-Msbah el-Mnir ve bni Manzur Lisanul Arap.
5-Eit olmak: El- Feyyumi el-Msbah el-Mnir.
6-Ykselmek: bni Manzur Lisanul Arap.
7-Kast etmek: El, Feyymi- el-Msbah el-Mnir, bni Manzur Lisanul Arap ve
Muhtar es-Shah
8-Kahretmek: El- Feyyumi el-Msbah el-Mnir.
9-Temellk, yani mlkiyetine almak. Hafz Zebidi Tac el-Arus
10-Murada ermek: Hafz Zebidi Tac el-Arus,bni Manzur Lisanul Arap ve
Muhtar es-Shah
11-Bitirmek ve son vermek:bn Hazm ed-Durre sh.233
12-stil:
A-Ehli Seleften olan bnil Mbarek Garibul Kuran,
B-mam Ez-Zaccac Meanil Kuran,
C-Hanefi olan mam Maturidi Tevilat Ehli Snne
E-Mfessir Maverdi En-Nuket vel Uyun
F-mam Suyuti El-Kenzul Medfun
Burada steva, stila etti manasnda da kullanlabilir. Yukarda be ztn isim
ve kitaplarn yazdk. Kontrol etmenizi tavsiye ediyorum. Hocalarnza sorar ad
geen zatlarn kim olduunu renebilirsiniz. Daha fazla istiyorsanz u anda bizde
birok zatn kitab var ve hepsi stiva szcn, istila veya hkmetme
anlamlaryla aklamlardr. Bunlardan bazlar unlardr:
1-Ehli Seleften olan bnil Mbarek Garibul Kuran adl kitabnda bu ayet
hakknda isteva, yani stila etti demitir.
2-Hanefi mam Cassas Ehkamul Kuran adl kitabnda bu ayet hakknda isteva,
yani stila etti dedi.
3-afii mam el-Cuveyni el-rad adl kitabnda bu ayet hakknda isteva, yani
hkmetti dedi.
4-mam Ragib el-sfahani el-Mufradet adl kitabnda bu ayet hakknda isteva,
yani stila etti dedi.
5-Hanefi mam Nesefi Tebsiratul Edilleh adl kitabnda bu ayet hakknda isteva,
yani stila etti dedi.
6-mam Fahrur Razi Tefsirinde bu ayet hakknda isteva, yani stila etti dedi.
7-Hanbel mam Seyfuddin el-Emidi Ebkerul Efkar adl kitabnda bu ayet
hakknda isteva, yani stila etti dedi.
8-mam Suyutinin hocalarndan imam Muhammed el-Kfici Et-Teysir adl
kitabnda bu ayet hakknda isteva, yani stila etti dedi.
9-mam Kastalani radus Seri erh Sahih Buhari adl kitabnda bu ayet hakknda

isteva, yani stila etti dedi.

10-mam Beyzavinin Tefsirinde bu ayet hakknda isteva, yani stila etti
demitir.
11-mam z b.Abdusselam el-man,s.233-247 isteva, yani stila etti dedi.
Umarm ki, aklselim sahibi olan her kimse yukarda geen zatlarn grlerini
okursa bizim yazdklarmza inanr. Yine de bu kadar delili yeterli grmyorsanz
daha fazlasn da yazabiliriz. Peki hangi ayette ve hangi sahih haberde Allah'n
''zatyla'' istiva ettii,''oturduu'' ya da hasmlar gibi '' her yerde'' olduu
syleniyor? Zahiri anlamlarndan byle bir ey karp acaba kendi karlarna
uygun olan tevil ederken ,dierini tevil etmeden hudusa delalet eden zahiri lafzlar
almalar hangi akl evvilin ii?Bu hatalaryla beraber Allah'u tealay hadislere
(sonradan var olanlara)benzetmekten tenzih edenleri Cehmiyelikle, Muattla
olmakla lakaplandryorlar.Sorarz onlara u risaleyedeki ismi geen imamlardan
hangisi muattla?ya da hangisi zatyla btn mekanlarda ,heryerdedir diyor?
nsanlara akllar hibe edeni (Allah c.c) layk olmayan eylerden tenzih ederiz.
"O'dur ki, gkleri ve yeri alt gnde yaratt, sonra Ar'a istiva etti. Yere gireni,
ondan kan, gkten ineni, ona kan bilir. Nerede olsanz O sizinle beraberdir..."
(57/el-Hadd, 4)
Zira bu ayette Allah Teala'nn Ar' istivas ile "maiyyet" (kullarla birliktelik) bir
arada zikredilmitir. stivann mekansal bir karar klma ve yerleme manasna
gelmediinin kesin bir delilidir. Neden pheciler tarafindan buradaki "maiyyet"i,
"ilmi ile kullarn yannda olmak, onlarn her yaptn grmek, iitmek, bilmek..."
diye tevil etmek doru ve gereklidir de, "istiva"y "hkmranl altna almak" vb.
bir ekilde tevil etmek yanltr? phecilerin peinden gidenlerin bu sorular iyice
dnmeleri gerekir.te bunda ibret alacak herkese bir ibret vardr.
Oysa "De ki: "Gklerde ve yerde olanlar kimindir?" De ki: "Allah'ndr" (6/elEn'm, 12) ve "Gklerde ve yerde bulunan herkes Rahman'a kul olarak gelecektir"
(19/Meryem, 93) ayetleri, meknn ve barndrd her eyin; "Gecede ve gndzde
barnan her ey O'nundur" (6/el-En'm, 13) ayeti de zamann barndrd her eyin
Allah Teala'nn mlk olduunu ak biimde ifade etmektedir.
PHEC;el-stiv kelimesi, al edatyla kaytl olarak geldii zaman Arab
lgatnda bunun anlam, bir eyin zerine ykselmek ve yerlemek demektir.O'nu
ykselmesi zatnda ve mekannda ykseklik ve stnlktr. Bu Ayeti celilelerde
zikri geen istiva kelimesinin anlam ise; yerleme Kurulma Ve Oturma
demektir Kelimenin bu anlama geldiine delalet eden delillerinden bir ka ise

unlardr.

Ve denildi ki: Ey yer, suyunu yut ve ey gk suyunu tut. Su

azald ve i bitirildi. Gemi de Cudiye oturdu. Hakszlk yapan kavim yok olsun.
(Hud: 44.)Bu Ayeti celile de geminin cudi da zerine oturduundan

bahsedilmektedir Yani istivann oturma, yerleme manasnda olduu

anlatlyor.Rabbimiz yine bir Ayeti celilesinde yle buyurur:


...... Oki btn iftleri yaratt ve


size bineceiniz gemiler ve hayvanlar var etti. Ki,onlarn srtlarna kurulasnz
oturasnz (Zuhruf): 12 13.)Bu Ayeti celileden de anlad gibi istiva, oturma,
kurulma anlamna gelmektedir Muminun suresinde de Rabbimiz yle
buyurur:
Sen ve yannda bulunanlar gemiye

yerletiiniz zaman Mu'minun( 28)Bu Ayeti celileden de istiva,
yerleme(istikrar) anlamnda kullanlmtr.
CEVAP;Delil olarak sunmu olduu ayette geen istiv szcnn manas
doru ama dikkat ederseniz bu manalar yaratklar iin kullanlmtr. Her
kim Allah'n istivsn yaratklarn istivsna benzetirse Mebbihe olur.Her kim de
Allah'n istivsnn benzeri hibir ey yoktur derse o muvahhiddir .nk bu
ayetin hepsi bir mekanda ykselme,mekan tutma ve bir yere deme gibi
zellikleriyle yaratlm birer istivdrlar. O halde bu ayetler ne iin delil olabilir?
Allah'u teal( haa) bir mekanda ykselme,mekan tutma ve bir yere deme
anlamnda istiv ettmekten mnezzehtir.Bir dier hususta Kur'an'da istiv'nn al
taks ile sadece yukardaki anlamlarda gelmediidir.Delili ise Allh-u Tel'nn u
buyruudur. ( Fetih/29) burada ''kvvetlenmek'' ''dz olmak''
anlamnda kullanlmtr.Bu ayette Allah'u tealann istivsna delil olamaz..
Ayrca arap dili uzman Rgp el-sfahn, de"istiva" kelimesine: ''Msv olmak;
kendi kendine itidal manasn vermitir. Arapa olan bu kelime ''al'' taks ile
"istil", "il" taks ile "nihayete erme" manasnda da kullanlr''.demitir.(slam
Ansiklopedisi Ar mad.)Dilin sahipleri olan Araplarn kullanmn dikkate alanlar
ve kelm kitaplarnda da geen cahiliye aiiri Ahtel'in "Kad istev birun ale'l rki
min ayri seyfin ve mihrk" Bir Irak kl kullanmakszn ve kan aktmakszn
istiva etti beytini hid getirerek bu iirde istivann (''al'' taks ile)
isitila(hkmetmek) anlamnda kullanldna dikkat ekerler. Ayeti (Hadid/4) bu
ekilde yorumlamann tevil deil hakiki anlamlarndan tenzihe uygun anlam
tercih etmek olduunu ileri srmlerdir..
Ondan sonra ayette Arn zerinde ifadesi gememektedir.nk Ale
kelimesi illa ki, mekn manasnda olmaz ve kullanlmaz. Ala szcnn
baka manalar da vardr.Allh-u Tela yle buyurdu:
( Bakara
/5) Anlam: te onlar Rablerinden gelen hidayet zeredirler.Bu ayette geen
meknla m tefsir edilir?Yine Allh-u Tel yle buyurdu:
( Bakarah /61)Anlam: Ey Musa! Bir tek yemekle yetinmeyiz.te bu
ayette de kelimesi geti ama mekn manasnda deildir.nk onlar yemek

zerine oturmayacaklardr.Yine Allh-u Tel yle buyurdu:

( Bakara / 80)Anlam: Yoksa Allh hakknda bilmediiniz eyleri mi

sylyorsunuz?Burada da kelimesi geiyor. H mekn olarak tefsir
ederseniz Allhn zerinde olur.Demek ki, kelimesi her zaman mekn

olarak aklanmaz.
mam Razi Tefsirinde yle buyuruyor: Mebbihe, Allhn Ar'n zerine
oturmu olduunu syleyip, bu ayet(ler)i delil getirmilerdir. Bu, hem aklen, hem
naklen birka bakmdan btl ve yanltr:
1)Hak Tel, Ar ve mekn yok iken de vard. O, mahlkat yarattnda bir
meknda olmaya ihtiya duymamt. Aksine O, mekndan mnezzehtir ve hep
byle olmakla (ezeli ve ebedi olarak) muttasf olmutur. Ancak, batl bir iddiada ve
zanda bulunan kimse, Ar'n hep Allah'la birlikte olduunu zannetmitir.
2)Ar zerinde oturann bir cznn (parasnn), Ar'n sol tarafnda olan
parasnn aksine, Arn sa tarafnda olmu olmas gerekir. O zaman oturan kimse
bizzat, te'lif ve terkib edilmi (paralardan meydana getirilmi) bir varlk olur.
Byle olan her varlk ise, bir te'lif ve terkib edene muhta olur. Bu ise, Allah
hakknda imknszdr.
3)Ar zerinde oturan, bir yerden bir yere hareket edip gemeye ya muktedirdir ya
da onun iin byle bir ey mmkn deildir. Eer birinci ihtimal sz konusu ise, o
zaman, o hareket ve sknun mahalli haline gelmi olur ve zorunlu olarak, muhdes
(Sonradan var olan) bir varlk olur. Eer ikinci ihtimal sz konusu ise, o zaman, o
balanm bir varlk gibi olur, hatta ktrm birisi gibidir. Hatta bundan da
ktdr. nk ktrm olan bir kimse, ban ve gz bebeklerini hareket ettirmek
istediinde, bu onun iin mmkndr. Fakat bu, mebbihenin ma'bdu iin
mmkn deildir.
4)Mebbihe'nin ma'bdu, ya her meknda vardr, ya da bir mekndadr. Eer o her
meknda ise, o zaman onlar o ma'bdun, pislik ve necaset meknlarnda da
bulunduunu kabul etmeleri gerekir ki, hibir akll bunu sylemez. Eer o, btn
meknlarda deil de bir meknda bulunuyorsa, o zaman, o kendisini bu mekna
yerletirmi olan bir varla muhta olmu olur ve bylece de muhta bir varlk
olur. Bu ise Allah hakknda imknszdr.
5)Allh'n, "O (Allah'n) benzeri gibisi yok"(e-r / 11) ayeti, O'nun iin hibir
ynden benzerlik ve eitliin olmad manasn ifade eder. Binaenaleyh eer
Allah-u Tel oturuyor olsayd, oturma bakmndan ona benzeyen bakasnn da
olmas gerekirdi. Dier hususlar da byledir. O zaman da, ayetin manas
kaybolurdu.
6)Allh-u Tel,

buyurmutur "O gn Rabbinin
Arn, stlerinde bulunan sekiz melek tayacaktr" (el-Hakkah /17). Melekler
Ar tadklarnda, Arda ma'budlarn oturduu mekn olunca, bu durumda,
meleklerin, mebihenin ma'budunu da tam olmalar gerekir. Bu da imknszdr.
7)ayet bir meknda karar klan bir varln ilah olmas caiz (mmkn) olsayd,
gne ve ayn da birer ilah olmad nasl bilinebilecekti? nk bizim gne ve
ayn ilah olmadklarn ortaya koyarken izlediimiz (akli) yol, onlarn hareket ve
skn ile muttasf olduklar, byle olan varln ise muhdes olup, bir ilah
olmadklar eklindeki metodudur. Siz bu yolu iptal edince, gnein ve ayn
hanln tenkid kaps, sizin iin kapanm olur.
8)mmet-i Muhammed, Allhn "De ki, "O, Allah birdir" (el-hls 1.) ayetinin
mtebih ayetlerden deil de muhkem ayetlerden olduu hususunda icm etmitir.

Binaenaleyh eer Allh, bir meknda olsayd, o zaman O'nun sa tarafndaki

izleyen eylere bitiik taraf, sol tarafndaki eylere bitiik tarafndan baka olurdu.
O zaman da o, mrekkeb (paralardan meydana gelmi) ve ksmlara blnebilecek
bir varlk olmu olurdu ve gerekte "Tek" olmam olurdu. O zaman da, "De ki: "O,
Allah tektir" (el-hls/1.) ayeti, yanl olmu olurdu. (H)
9)Ayette geen isteva bunu istikrar manasna hamletmek imknszdr. "stila"
manasna hamletmek gerekir.
10)Bu, mutlaka te'vile ynelmek gerektii hususunda kesin bir delildir. Bu da
udur: Akln delaleti, buna, stikrar manasn vermenin imknszln gsterip;
"istiva" lafznn zahiri de "istikrar" manasna dellet edince; bizim ya iki delilden
her biri ile amel etmemiz yahut ikisini birden terk etmemiz, ya da nakli olan, akli
olana tercih etmemiz yahut da akl tercih edip, nakli te'vil etmemiz gerekir.
Birincisi batldr. Aksi halde o zaman, bir eyin hem mekndan mnezzeh olmas,
hem de meknda bulunmas gerekir. Bu ise imknszdr. kincisi de imknszdr.
nk bu, iki zdd birlikte yok saymay gerektirir ki, bu da yanltr. ncs de
batldr. nk akl, naklin esasdr. Zira yaratcnn varl, ilmi, kudreti ve
peygamber gnderii akli delillerle sabit olmadka, nakille de sabit olmaz.
Dolaysyla akl tenkit etmek, hem akln, onunla birlikte hem naklin tenkidini
gerektirir. Binaenaleyh geriye ancak, akln doru olduuna kesin olarak
hkmetmemiz, naklin de tevili ile megul olmamz kalr. Bu, maksad elde etme
hususunda kfi bir delildir. Bu sabit olunca diyoruz ki: limlerden bazlar
buradaki "istivadan muradn "stil" manas olduunu sylemilerdir. Nitekim air
de yle demitir:"Bir, kl kullanmadan ve kan da aktmadan, Irak' istiva (istil)
etmitir.'' (Kur'an ayetleri tefsirinde cahiliye iirinin nemini bu ie yabanc
olmayanlar iyi bilirler.)
te sana Selefin tercman ve mfessirlerin imam Eb Ca'fer bn Cerr EtTaber'nin "Arn zerinde istiv etmek" hakkndaki gr:
Arn zerinde istiv etmek meselesinde Selef olduunu iddia eden ama
haddizatnda Halefin geri zekallar olan kimseler, bir de cihet ve mekan hususunda
Allah Tel'ya cihet ve mekan tayn eden grlere tutunurlar. Ben zannetmem ki
insafl bir kimse Eb Ca'fer bn Cerr et-Taber radyallhu anh hazretlerinin
Selef olduunu mnakaa mevzuu etsinler.bn Cerr, bu Bakara suresinde
gemekte olan Sonra Semya istiv etti ayetinin tefsirinde yle dedi:
- "stiv" Arab kelmnda bir ok manaya gelir.(Onlardan ilk n saydiktan
sonra ) (Drdncs): stiv kelimesinin manalarndan bir tanesi de ; = /"Uluvv"
= /"rtifa'/yksekte olmak, ycelmek ve ykselmek demektir. Bir
ve ;
insann ;
= /falanc divannn zerine kt denilir.Bu ayeti
celleye bu manalarn hangisi daha ok yakyor?. Yani bunlarn en evls, ;
=ayeti celilesindeki stiv ; = /zerine kt ve
ykseldi, kudretiyle onlar tedbir etti; yani onlar yedi kat sema olarak yaratt
demektir. Arab kelamnda,; = ayeti cellesindeki istiv'nn "Uluvv

ve irtifa'" olduunun anlalacan inkar eden kimselere alr, "Allah Tela

semann zerine ykseldi demek, nceden altndayd da sonra stne ykseldi
manasna gelebilecei endiesiyle byle bir yanlmadan kanmak iin, buradaki
istiv'nn rtifa'/ykselme manasnda olduundan kanan kimselere alr. Bu
kimse u mahzurdan kaar ama onu bilinmeyen ve ho olmayan bir ekilde tevll
eder. Sonra da bu kat eye/mahzra kendisi tutulur. Ona, sen, "istev"
akbele/ikbl etti demektir. Allah Tela, daha nce "dbr" m etmiti?. Yani,
nceden semaya arkasn m dnmt de imdi nn dnd, ona yneldi; bunu
mu iddia ediyorsun? denilir.Eer iddia ederse ki, bu kbl, fiili bir kbl
deildir.Fakat bu tedbiriyle yneldi manasnda bir ikbaldir derse, ona yle
denilir: Ayn ekilde de ki, Onun ykselmesi mlk ve sultan ykselmesidir. Bir
yerden bir yere intikal ve bir yerden ayrlma ykselmesi deildir,manevi bir
ykselmedir. O bu hususta ne ey sylerse, onun gibi bir eyle ilzam edilir[Tefsr-i Taber:1/428 (Mektebet ibni Teymiyye -Khire) ]
Gryorsun ki, bn Cerr "Arn zerine istiv"y orada oturmak ve yerlemek
manasnda tefsir etmedi; aksine onun mlkiyet ve sultanlk/hkmrnlk
manasnda bir ykselmek, mlik olmak hkmranlk altna almak manasnda bir
ykselmek demek olduunu anlatt. Allah tela hakkndaki ;=/"uluvv" ve
"yksekte olma"y Kur'n'da nerede zikredildiyse, hep ayn ekilde (manev bir
ykseklik olarak) tefsir etmitir.
Evet, bn Cerr et-Tabernin de ifde ettii gibi istiv kelimesinin birok
manlar vardr. Ona, kat nasslar istikmetinde -Seleflii munkaa
kaldrmayacak bn Cerrin de dedii gibi- madd deil de manev /stnde
olmak mans vermek yerine madd olarak yer tuttu, yerleti ve oturdu
manasn yamalamak btl bir tevlden baka bir ey deildir.(Guraba dergisi) Btl
Tevli, ne Neb sallallhu aleyhi ve sellem, ne Selef ve ne de Halef ciz grmemi
ve yapmamlardr. Hakk Tevle gelince Evet, Selefin bir ksm ve Halefin
ou Btl olmayan Tevli ciz grmler ve yapmlardr...
mam'l Haremeyn Ebul-Mel Cveyni rahimehullah haberi sfatlarn tevili iin
(Halef gibi) ileri srd temel gereke, bu sfatlarn (zahiri anlamlar) huds
almetleri tamalardr. Bu gerekeyi Lumaul-Edille adl eserinde yle zetler:
Allah Tel, sonradan olmaya/hudsa ve eksiklik alametine delalet eden her
eyden mnezzehtir Bu sebeple Rabb, ynler ile nitelenmekten, bir eyin
karsnda, hizasnda bulunmaktan ycedir. Blgeler Onu kuatamaz, kenarlar
Onu saramaz, snr ve miktar kabulden uzak/ycedir. Bunun delili udur: ini
doldurduu bir yn nitelii tayan her ey mtehayyiz/yer kaplayandr. Her
mtehayyiz, cevherlerle bir arada bulunma ve onlardan ayrlmaya kbildir.
Birleme ve ayrlmay kabul eden her ey, onlardan ayrlamaz. Ve onlardan
ayrlamayan her ey, cevherler gibi sonradan olma/hdistir.(Lumaul-Edille,
s.107-108)Nitekim o, tevil iin geni bir alan bulunmas durumunda yetlerin
huds anlam ierecek ekilde deerlendirilmesinin anlamsz, hatta bu tavrn
aklszca bir i olduunu belirtir.(el-rd, s.150) yetleri hudsa dellet edecek

ekilde anlamann izin verilebilecek bir husus olmadn belirten Cveyn byle
yapanlar iin Biz onlardan deiliz, onlar da bizden deil der(e-mil, I,
316)Hatta, apak bir kfre en yakn olanlarn bunlar olduunu syler.(e-mil I,
321) Bu sz, Allah iin intikal/yer deitirmeyi kabul edenler iin syler ki,
genel ilke asndan bu, hudsa delalet eden btn ifadeler iin de
geerlidir.Cveyn, bu durumlarda tevilden kanmann dourabilecei baz kt
sonular da yle zikreder: tikadda meydana gelebilecek bir takm mahzurlardan
saknmak amacyla tevilden uzak durmak, kafa karklna, zihin bulanklna
yol aar, halk yanllara sevkeder, bir takm phelerin usld-dine girmesine yol
aar ve Kurandan bir ksm yetlerin aslsz zanlara maruz kalmasna sebep
olur.(el-rd, s. 60)Ebul-Melnin haberi sfatlarn tevilinde kulland
yntemlere de maddeler halinde ksaca deinmek istiyoruz:
1.Tevilde en ok kullanlan yntem Arap dilinin imknlarndan yararlanmaktr.
Eer Arap dili haberi sfat olarak grlen tabirlere hudsa delalet etmeyen farkl
anlamlar ykleme imkn tanyorsa, bunlar kullanlr. Bunun iin de Arapa-daki
yaygn kullanmlara ve iirlere mracaat edilir. rnein, Rahman ara istiv etti
(20:5) yetindeki istiv tabiri, zhir olan ve hudsa dellet eden oturma
anlamna deil, Arap iirinde rnekleri bulunan (istila)hkmetme, galip olma,
stn olma anlamlarna hamledilir.(Lumaul-Edille, s.108; e-mil, I, 317) Zira
bu yetin zhir anlam, Allahn bir mekanda bulunmas, bir mahal ile temas
etmesi manalarn iermektedir ki, bunun kabul edilmesi ne akl ne de tevhid
prensipleri erevesinde mmkndr.
2.Baz durumlarda tevil, tek bir kelimenin deil, metnin tamamnn sahip olduu
anlam eitliliinden birinin tercih edilmesi ile gerekletirilir. rnein, Allah,
demi kendi/onun suretinde yaratt(Bkz. Buhar, Sahih, Kitbul-stizn, Beyrut
1987, V, 2299, (hadis no: 5873) ; Ahmed b. Hanbel, Msned, Beyrut 1999, XII,
275, (hadis no: 7323)hadisinde, kendi/onun diye tercme ettiimiz h
zamirinin, Allah yerine, Hz. deme veya hadsin sebeb-i vrdunda yer alan
kleye dndrlmesi, Arap dili asndan mmkndr. Bylece bu imknlardan
herhangi birinin kabul edilmesi, Allah Telya sret nisbet edilmesine engel
olmaktadr.(el-rd, s. 152-153; e-mil, I, 323)Aksi takdirde Mebbihe
frkasnn benimsedii gibi, Allahn, insan yzne benzer bir yznn olduunun
kabul gerekir.
3.Arap dilinde yaygn bir kullanm alanna sahip bulunan hazf uygulamas, baz
yetlerin zhiri ekilde yorumlanmas iin uygun zemin hazrlamaktadr. rnein
Rabbin geldi (89:22) yetinde kastedilen Rabbin emri, kazas ve hkmnn
gelmesidir. Zira Allahn gelme, yer deitirme vs. vasflardan mnezzeh olduu
aklen bilindii gibi, bu kullanmn hem Kuranda hem Arap edebiyatnda rnekleri
oktur. Mesela Allah ve Raslne kar savaanlarn cezas (5:33) yetinde
kastedilenin bizzat Allah olmayp Onun dostlar olduu apaktr.(el-rd, s. 149150; e-mil, I, 313. Dier bir rnek iin bkz. e-mil, I,311)
4.Baz yerlerde, haberi sfatlar ieren yetlerin balamlar, onlarn zhir olarak
anlalmasna engel olmaktadr. rnein, Allah gklerin ve yerin nurudur
(24:35) yetinin son ksmnda yer alan Allah insanlara ite byle temsiller getirir

ifadesi, nur kavramnn anlalmasnda zhir anlama mracaat edilemeyeceini

gstermektedir.(el-rd, s.148) Bu imkn, balamn yan sra Kurann tamam
iin de geerlidir. Mesela, Allah Tel hem yukarda zikrettiimiz yette hem de
r sure-sinde (42:52) nur kelimesi ile birlikte hidyet kavramna deinmektedir
ki, bu da nur kelimesinden ne anlalmas gerektiine bir karine tekil eder.(emil, I,311) Cveyn bununla Kurann kavramsal btnlne dikkat ekerek,
parac yaklamn dourabilecei sorunlara iaret etmektedir.
5.Haber sfatlar zhiri anlamlarnda kabul eden Haviyye gibi frkalarn, baz
yetlerde mecburen tevile gitmeleri, bu yntemin dier yetlerde de
kullanlabileceine dair kar delil oluturmaktadr. Cveyn, Nerede olursanz
olun, O sizinle beraberdir (57:4) ve Herhangi kiinin yapt gizli
konuma yok-tur ki, O (Allah) drdncleri olmasn. Be kiinin yapt gizli
konuma yoktur ki, O altnclar olmasn (58:7), yetlerini hibir akl sahibinin
zhiri olarak Allahn bir mekanda bulunmas eklinde anlayamayacan
hatrlattktan sonra, bu yetleri gizlilikleri kuatma eklinde anlamalar
durumunda Haviyyenin tevile cevaz vermi olacaklarn syler.(el-rd, s.150)
Cveyn burada, baz yetlerin zahir anlalmasnn akl imkanszlktan nce,
tad tecrb imkanszl gstermi olmaktadr.Burada hemen belirtmeliyiz ki,
Cveynnin tevil konusundaki muhataplar, bahsi geen ibareleri zhirlerine
yaparak, hakiki anlamda kabul eden Haviyye ve Kerrmiye gibi itikd
frkalardr.Yoksa maml-Harameyn, bu ibareleri tevil etmemekle birlikte,
keyfiyetinin bilinemeyeceini syleyen ve bunlarn huds almetleri olarak kabul
edilmesine cevaz vermeyen anlaya itiraz etmediini ifade etmektedir.(e-mil, I,
315-316) Bu bakmdan bunlarn dikkat etmeleri gereken husus, bu ibarelerin zhir
anlamlarndan uzak durmaktr.(e-mil, I, 288)Dier taraftan, Cveynnin,
kaleme ald son eser olan el-Akdetn-Nizmiyyede haber sfatlar tevil
etmekten (Selef gibi) uzak durma tavrn tercih ettiini biliyoruz. ncelikle
belirtmek gerekir ki bu risalede Cveyn, tevile bavuranlar da ehl-i hak iinde
grdn ifade etmektedir. Bu yolu tutanlarn, yetlerin zhirlerine inanmaktan
kandklarn ve dil uzmanlarnn ortaya koyduklar aklamalar mucibince hareket
ettiklerini belirtir.(el-Akdetn-Nizmiyye, FAV, s.32)Biz bu risalede tevili
yasaklayacak veya onu iptal edecek bir gereke ile karlamyoruz.(Kelam
aratrmalar 7:1Ocak 2009 E'arilie yapt katklar bakmndan Ebu'l Meali elCveyni Dr.Murat Memi s.108-109-110-111)
Ehl-i snnetin iki itikd immndan birincisi mam E'ar rahimehullah, Ar ve
stiva'y beyan etme sadedinde Ehl-i snnetin orta yolunu tutmutur. bni Asakir bu
mevzuda diyor ki: Yine Neccariye u gr benimsemitir: Allah'u Tel cihet
ve hululsz olarak her yerde vardr. Haevilerden Mucessimeler ise yle diyorlar
: Allah'u Tel Arda yerlemitir. Ar O'nun yeridir, O, Arn zerinde
oturuyor. mam' E'ar ise; her iki grn arasnda orta bir yol tutarak bu
mevzuda yle diyor: Allah, Ezelde vard. Fakat onun asla mekn yoktu. Ar' ve
Krs'y yaratt, bir mekna muhta olmad. O, yani Allah, mekn yarattkdan
sonra, mekn yaratmazdan nceki hali gibi idi.. (bni Asakir: Teybin-u Kizbil-

Mufteri s.150 ve yine bak: El-E'ar: Mekalt'l-sla-miyyin s.320)

mam E'ari Allah'n bir mekan olamayacan sylemekle tannan insanlarn en
mehurudur.O'ndan Ehl-i Snnet inancn alan E'ari mezhebinde olan talebeleri ve
alimleri ve onlardan alanlardan alan ve gnmze kadar gelen herkesin kuaktan
kuaa naklettii akide ite budur.
Ve ikincisi mam Mturid rahimehullah , E'ar'nin bu grn benimsiyor ve
Kitab't-Tevhd ismindeki eserinde u satrlar okuyoruz: Sonra mslmanlar
mekn hakknda ihtilf ettiler. Mslmanlardan bazlar Allah'u Tel Ar'n
zerinde yerlemitir, diye vasfetmilerdir. Onlarn katnda Ar, meleklere
yklenmi ve etraf Meleklerle kuatlm bir tahtdan ibarettir. Bu iddialarm u
yetlerin zahirleri ile ispat etme dvasndadrlar: ...O gn Rabbi'nin Ar'n,
stlerinde sekiz melek tar... Bir de Melekleri grrsn ki, Rablerine hamd ile
tebih ederek Ar'n etrafn kuatmlardr., Ar' yklenen melekler ve onun
etrafndakiler Rablerini hamd ile tesbh ederler...Allah'u Tel'nm Ar zerinde
karar kld diye iddiada bulunanlar O Rahman, (Kudret ve hkimiyeti ile) Ar'
istil etti. yet-i celleyi delil olarak ileri sryorlar. Ve Allah daha nce Ar/ta
bulunmazken, sonradan orada karar kld diyorlar. Bu szlerine de ... Sonra Ar'
istil etti.yeti celleyi delil gsteriyorlar. Mslmanlardan bir ksm da Allah'u
Tel her yerde bulunur, her yer onun mekndr diyorlar ve delil olarak da
Allah'u Tel'nn: ... Herhangi bir srdan, bir fslts oluyor mu, mutlak O
(Allah) drdncleridir yeti kermesini ne sryorlar...eyh Eb Mansur
Mturd yle diyor: Btn bunlarn hepsi, eyann Allah'a ve Allah'n eyaya
izafe edilmesi O'nu, ancak ycelik vasf ile. vasflandrmay ve O'na ta'zimi inta
eder. Bu konuda asl olan udur ki, Gerekten Allah-u Tel, mekn yokken de
vard. Btn meknlarn yok edilip kaldrlmas caizdir ve Allah ise olduu gibi
bakdir. O daha nce olduu gibi, imdi de varl ayndr. Allah'u Tel deimek,
zeval bulmak, bulunduu halden baka bir hale gemek, ayn halinden yoklua
dnmekten beridir. O, bu gibi hallerden ycedir.nk bu tr haller, hadis
olmann almet ve iaretidir.Bu konu hakknda bizce (Mturdlerce) esas alman
husus yle ifade edilmektedir: Gerekten Allah'u Tel ...O'nun misli gibi (O'nun
benzeri) hi bir ey yoktur. buyuruyor. Allah bu beyan ile kendi zatna
mahlkatnn benzediini nefyediyor. Biz ak ve seik olarak ifade etmitik ki
Allah'u Tel fiilinde ve sfatnda herhangi bir eye benzemekten ber ve
mnezzehtir . "Rahman'n Ar'a istivsn'' Kur'n'da vrid olduu gibi mn
vermek vaciptir ve aklen de byle olduu sabittir. Sonra onu (istivay) bir eyle
te'vil ederken kesinlik ifade etmeyiz.nk zikrettiimiz te'villerden herhangi
birine ihtimali olduu kadar (henz bize ulamam, tebih ibesi tamayan baka
bir manaya gelme) ihtimalide olabilir... Biz, Allahu Tel o tabirle neyi murad
ettiyse ona inanrz ve yine bylece, Vahy ile sabit olan ru'yetullah vb. dier
meselelerde de inancmz byledir. Bu hususlarda tebihi nefyederek, hi bir yorum
yapmadan murd- ilhi her ne ise ona iman gereklidir. (Mturd:Kitab'ut
Tevhd,Sh.67,68, 74)

u phecilere taaccp etmemek elde deil!.Naslda utanmadan mam Maturidi ile

mam Ebu Hanife'nin itikad ayn deil (!) fitnesini yaymaya alyorlar.Neden
itikatta Ebu Hanife'nin mezhebinde deilde Maturidisin? Neden itkatta iki farkl
mezhebiniz var? derler .Bak u pheciye,bilmezmiki imanda, itikatta tek mezhep
vardr.O'da Ehl-i snnet ve'l cemaattir (Frka-i Naciye).
mam- Matridi ve mam- Eari hazretleri ayr bir mezhep kurmamlar,Kelami
tartmalarn popiler olduu ve zararda zirve yapt dnemde,mam Maturudi bu
tartmalarn merkezine uzak bir corafyadan,mam E'ari ise tam ilerinden dini
savunmak ve bid'ata engel olmak iin,Ehli snnet itikadn Eshab- kiramn,
Tabiinin, drt mezhep imamnn ve sonra Ehl-i snnet limlerinin nakil ve tevatr
yolu ile bildirdikleri iman ve itikad bilgilerini aklamlar, anlalmasn
kolaylatrmak iin ksmlara blmler ve sistemletirmilerdir ve herkesin
anlayabilecei ekilde yaymlardr. Bunlardan imam- Eari, imam- afi
hazretlerinin talebe zincirinde bulunmaktadr. mam- Matridi ise mam- Azam
hazretlerinin talebe zincirindedir.Ehl-i snnet itikadnn aklamasnda bu iki imam
mehur olmu, yaadklar zamanlarda itikatta doru yoldan ayrlm sapklarn ve
yunan felsefesinin bataklklarna saplanm maddecilerin bozuk dncelerine kar
Ehl-i snnet vel-cemaat itikadn izah etmekte, baz bakmlardan farkl usuller takip
etmilerdir. Daha sonraki asrlarda gelen Ehl-i snnet limleri, bu iki imamn
koyduu usullere uyarak, Ehl-i snnet itikadn nakletmilerdir.
mam E'ari ve mam Maturudi'ye tabi olmamz,Sahabe, tabiinin ve drt imamn
akidesini yanstt iindir.Drt imamn mezhebine bal olupta onlarn akidesini
almamak bizlere has deildir.Bu da yukarda naklettiimize gre selefin mezhebine
gizlenen Haviyye'den Mcessime ve Mebbihe'nin tavrdr.(Bkz.z b.
Abdusselm, Mulhatl-tikd -Daha artcs bni Teymiyye'de bunu itiraf
eder ''Haeviyyeler iki ksma ayrlr Bir ksm hav,tebih,ve tecsimden
kanmaz.Dier bir ksm ise Selefin mezhebi arkasna gizlenmilerdir.'' der
.Mecmu'l Feteva 4/144 ) Ey okuyucu ! phecilerin ''Selef'in ve Drt mezhep
imamn itikadn'' yanstan eserlerine dikkat et .indeki elikileri iyice belle,hem
onlarn bu imamlara fkhi konularda bile taklid etmekten nasl hicap duyduklarn
hatrla ,nasl olurda onlar akaidde takip edecekler diye dn?
Tarih,E'ari ile Maturudiye alimlerine kaydettii mcadelenin zaferi gibi,herhangi
bir Mcessime, Kaderiyye veya Dehriyye (maddecilik) veya ehl-i kitaba mensup
olan (Hristiyan ve Yahudi) taifesine yle bir zafer kaydetmemitir.Her hangi bir
muhakkik alime mudakkik bir fakihe rastlarsan,illa kendisi ya E'ari veya
Maturidir.pheciler ise kitaplarnda ''E'ariyye ve Maturudiler Allahn isim ve
sfatlarnn tamamn ve bir ksmn inkar eden Muattladandr'' derler.Mefahim adl
eserden iktibasla cevap verelim,''Er mezhebinin akaiddeki mevkii hakkndaki
cehaletlerinden dolay onlar Allahn sfatlar ile alakal grlerinden dolay
dinden km sapkn frkalardan biri olarak grenler vardr.Er mezhebi
hakknda var olan bu cehalet, Ehli Snnetin birlii ve beraberliine zarar verici
boyutlara ulamtr.Anlamakta glk ekiyorum, nasl oluyor da bazlar, hakiki

iman ehli olan ehl-i snnet ile baz sapkn gruplar birbirine bu kadar
yaklatrabiliyor, Mutezile ve Cehmiye gibi frkalarn ileri srdkleri grler ile
Ehli Snnetin dediklerini birbiriyle ayn kabul edebiliyorlar.

Mslmanlar mcrimler gibi mi kabul ediyorsunuz. Size ne
oluyor; nasl hkm veriyorsunuz. (356)Erler, ilimleri ile dnyay bir utan
bir uca doldurmu olan Mslmanlarn hidayet imamlardr. nsanlar onlarn ilim
fazilet ve dindarlklarna ahittirler. Onlar Mutezilenin sapknlklar karsnda
durmu, Ehlisnnetin en faziletli stadlardrlar''.(Mefahim)Deerli Alim elMaliki'nin bu szlerinden sonra sorduu sorunun bir deiiini biz soralm mam
E'ari mezhebinden zz b.Adusselam bnu'l Cevzi,mam Nevevi,bni
Hacer Askalani, mam Suyuti,Kurtubi, Bakillani, Fahrur-Razi, bni Hacer
Heytemi, ehrestani,mam Subki,mam'ul-Harameyn Cveyni,Hccet'l slam
mam Gazzali,Ebu Bekr bni Arabi,mam Rabbani vd. ile Maturudi mezhebinden
olan Peygamberimizin mjdesine(sahihtir) nail olmu Fatih Sultan Mehmet bata
,mam Kastallani, Sadru'l-slam Pezdev, Sbn, mer en-Nesef ,Ebl-Mun enNesef,Molla Aliyyul Kari,bnul-Humm,Zebidi,bni Abidin,Kevseri vd. byk
lim ve esiz stadlar, eer Ehli snnet deillerse, syler misiniz o zaman kim Ehli
snnet ? Oysa ''Malikilerin tamam ,afiilerin drtte ,Hanifilerin
te biri,Hanbelilerin bir ksm,Bakllani dneminden bu yana Eari
mezhebindendir. Hanifilerin te ikisi, Mavernnehir diyarnda , Trk illerinde
,Afganistan,Hindistan,in ve Uzakdouda Mutezileye kayanlar hari, Maturudi
mezhebindendir... Eariyye ,Mutezile ile Haviyye arasnda orta yolu tutmutur.Ne
Mutezile'nin yapt gibi nakilden, ne de Haviyye'nin yapt gibi
akldan uzaklamtr...E'ari'yle Maturidi dnyann her tarafnda Ehl-i Snnetin
imamlardrlar.'' '(Muhammed Zhid Kevseri-Mezheplerin douuna bir baksh;44-46 -47)

Neden dua esnasnda eller yukar kaldrlr?

PHEC; Dua annda ellerin yukarya doru kaldrlmas Allah'u teala'nn
yksekte,yukar cihette olmasnn delilidir....
CEVAP; Molla Aliyyu'Kari Fkhul Ekber erhinde derki;-''Bu dnce ise
reddedilmitir. nk gkyz duann kblesidir. Elleri ge doru kaldrmann
manas eitli nimetlere sebep olan rahmetin inme yeri olmasna binaendir. Eer
durum onun dedii gibi olsayd, duada yzmz ge doru yneltmek
gerekecekti... ..Nitekim Allah Tel'nn u kavli de buna iaret etmektedir:Kulum
benden sana sorduu zaman (de ki), ben ona yaknm. Dua ettii zaman dua edenin
duasn kabul ederim. (2/186.)Ne tarafa ynelirseniz Allah'n yz o taraftadr.
(2/115) eyh Eb Man en-Nesef, bu konuda diyor ki; aratrc limler; dua

halinde elleri ge doru kaldrmann halis bir kulluk olduunu

kararlatrmlardr. rih Allme Snak demitir ki; bu sz rafz, Yahudi,
Kerrmiye ve btn Mcessime taifesinin Allah Tel'nn Ar zerinde bulunduu
noktasnda dayand ve yapt dnceye cevaptr.Bir kavle gre namaz
klarken Kabe bedenlerin kblesi olduu gibi dua annda Ar da kalblerin kblesi
olmutur. Daha nce de getii zere bu dncenin kabul edilmesine imkan
yoktur. Zira kul dua annda da kbleye ynelmek, elleri ge doru kaldrmak ve
yzn ge doru kaldrmamakla emredilmitir. Daha nce de belirttiimiz gibi
gerekten yneli ancak kalbten gklerin yaratcsna kar olur. Evet, duada ellerin
ge doru kaldrlmasnn sebebi gkler, rzk deposu olduu iindir. Nitekim
Allah Tel bu konuda syle buyuruyor:Sizin rzknz
gklerdedir.(51/22.)Bununla beraber insan, maksadnn hsl olaca yne
ynelmee meyletme alkanlna sahiptir. Mesel; devlet bakan gibi. Ordusuna
ve halkna rzk vaad ettii zaman, devlet bakannn orada olmadn kesinlikle
bilmemelerine ramen btn insanlar onun hazinesine doru ynelirler.''-(Fkhu'l
Ekber erhi)
Yukarda mam Nevevi'den naklettiklerimizi hatrlayn! -''Ve Allh-u Telya dua
etmek isteyen kii ge ynelir, tpk namaz klacak olan kiinin Kbeye yneldii
gibi. Bu ,Allh-u Telnn gkle snrl olduu manasna gelmez Kbe cihetinin
Onu snrlamad gibi. Fakat gk dua edenlerin kblesi olduundandr''....(Mslim erhinde)
Hadis ve fi' fkh alimi Imam- a'rn rahimehullah "Dua ederken yukarya
bakmamak" bal altnda diyor ki:-"Allah telnn belli bir snr olmad gibi,
ynleri de yoktur...Buhari ve dierleri merfuan u hadisi anlatrlar: (Baz kimselere
ne oluyor ki, namaz klarken gzlerini yukarya dikiyorlar? Bu davranlarna ya
son verirler ya da gzlerinin yok olacan bilmelidirler.)" -(El-Uhud'l-Kbr,
Bedir Yaynevi, s.810-811 ve s.843)
eyhlislm Ebussuud Efendi rahimehullah tel'nn fetvalarnda yle yazldr:
-''876. Mesele: Hak celle ve 'ala hazretleri, mekndan mnezzeh olucak, gklerde
deyu i'tikd etmek mi gerektir, ve nice i'tikd etmek gerektir?
Elcevap: "Ceml emkineden [meknlardan] mnezzeh olup, gkler yerler
hkmnde ve ilminde ve kudretinde" deyu i'tikd etmek lzmdr. Du'da eli yukar
kaldrmak, cihet-i fevk [st yn] du'ya kble klnd iindir.''Alleme mam Kevseri rahimehullah yle der;-''Lkin elleri semaya
kaldrmalarnda Allahn zatnn semada karar kldyla, alakas olmayan bir
eydir. Bu sadece duann kblesi ve nurlarn, yamurlarn ve bereketlerin indii yer
olmasndandr: Semadadr rzknz.Ban yn zaman zaman deien
eylerdendir. Nitekim bunu medreselerdeki kk talebeler bilirler. Nzmn
mabdu srekli bir yerden bir yere intikal halinde midir?... Yer yznn dier
yerlerindeki dua edenlerin hali ne olacaktr? Bu, her taraf kaplayan (koyu) bir
cahilliktir.''-

Fakh Ebu Mansur Mtrd rahimehullah diyor ki : ''Ellerin ge doru kaldrlmasna gelince bu, ibadet hlinde vukubulur. Cenab- Allah kullarn istedii eyle
ibadet ettirir ve istedii yere de onlar yneltir.''Allah, gk yznde de bulunduu
iin ge ellerin kaldrlmas ve ellerin o cihete kaldrlmas vukubuluyor'' diye
zanneden kimse namazda ve namaza benzeyen hususlarda Allah'a ynelerek yere
ban koyan kimsenin bu hali ile yerin altna yneldiini iddiada bulunan kimsenin
zannettii gibidir. Ve namazda ark'a veya garp'a veyahut Hacc'a kt iin
Mekke'ye ynelindii vakitte Allah'n bu cihetlerle bulunduunu iddia eden
kimsenin zannettii gibi..Bu gibi hususlardan Allah yce ve beridir.''(mam
Matridi,Kitab'ut Tevhd, Hicret Yaynlar)
Eb'l-Mun en-Nesef rahimehullah diyor ki;''Dua edenin ellerini yukarya
kaldrmas salt kulluk ve itaat almetidir. Yce Allah ne Kbe'de, ne de yerin
altnda olmasna ramen, namazda Kbe'ye ynelmek, secde annda yz yere
koymak da byledir. " (Kitb't-temhid li Kavidi't-tevhd (Tevhidin Esaslar), z
Yaynclk, st., 2007, s.39-42)
bni Kurtubi rahimehullah diyor ki;'' Dua esnasnda ellerin semaya kaldrlmasnn
sebebi ise, vahyin semadan gelmesi, yamurun oradan inmesi ve kudsiyetin
(temizlik ve arnmln) yeri olmas, tertemiz meleklerin orada bulunmas,
kullarn amellerinin oraya ykseltilmesi, Allah'n ar'nn ve cennetinin semann
stnde bulunmasdr ve bu Allah-u Teala'nn Kabe'yi dua ve namaz iin kble
yapmasna benzer. nk yce Allah, onlara ihtiyac bulunmad halde meknlar
yaratm olandr. O, mekn ve zaman yaratmadan, mekn ve zaman var olmadan
nce ezelde de vard ve u anda da ezelde olduu hal zeredir.''(mam Kurtubi, elCamiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 17/513-515)
Molla Aliyyu'Kari yukardaki szlerinden nce u nemli hususlarada
deinir;''Daha nce getii zere Eb Hanfe Mtebih sfatlara inanr ve
tevilinden saknrd. Allah Tel'y bu sfatlarn zahir manasndan da tenzih eder,
dolaysyla Selef limlerinin grnde olduu gibi bu husustaki bilgiyi Allah
Tel'ya havale eder. Halef limlerinin ounluunun gr de budur. Selefin
Mezhebi daha salam, daha doru ve daha kuvvetlidir. arih(bni Ebi'l-zz)'in sarf
ettii u sz de ne tuhaftr. Mekneh kelimesi mekann mennesidir. Bu ekilde
rih ikisinin de mana bakmndan bir olduunu kasdediyor, manev menzile ile
hiss mertebe arasnda bir ayrm yapmyor(...) mam'ul-Haramayn'den Allah'n
ycelik ve ykseklik sfatnn nefyi hususunda yle dedii sabit olmutur: Allah
Tel var iken Ar yoktu. Allah Tel halen olduu gibidir. Allah Tel'nn mekan
ynnden yksekliini nakzeden hususlardan biri de, Allah Tel yer cihetinde
olmad halde secde esnasnda kulun alnn yere koymasdr. Kul ban secde iin
yere koyup, en yksek olan Allah' noksanlklardan ber klann, derken bu tenzihin
mekn cihetinden olmadn ittifakla ifade etmi oluyor. Bir elMersi'nin secdede: 'l ve esfel olan Allah' tesbih ederim. sylemesi ise
zndklktr, kfrdr. Allah'n isimleri hakknda ilhaddr. '' (Fkhu'l Ekber erhi)

pheciler Ebu Hanife'den sonra Ebu Yusuf'un da kendileriyle ayn akidede

olduunu gstermek iin Eb Ysufun, Bir el-Mersyi Yce Allahn Arn
zerinde oluunu inkr etmesi zerine tevbe etmeye davet edi olay
mehurdur.(Akidetut-Tahaviyye erhi sh.298) diyerek yukarida AIiyyul-Kr'den
gelen cevaptan anlalaca zere garip bir ekilde olay sunmutular.Bu olayn asl
u ekildedir; Bir b. Veld el-Kind, Kad Eb Ysufun yanna gelerek ona: Sen
bana kelmla uramay yasaklyorsun. Halbuki Bir el-Mers ve Al el-Ahvel
kelam ile urayorlar ,dedi. Eb Ysuf: Onlar ne sylyor , diye sorunca, Bir b.
el-Veld: Onlar: Allah her yerdedir, diyorlar dedi.Bu sefer Eb Ysuf: Onlar
yanma getir, dedi. Onlar getirmek zere gidenler bulunduklar yere vardklarnda
Bir kalkp gitmi idi. Bundan dolay Al el-Ahvel ile bir baka yal birisini
getirdiler.Eb Ysuf yal olana bakarak dedi ki: Eer sende bir para edep
grmemi olsaydm, senin cann yakardm. Bundan dolay verdii emir zerine
hapse atld, el-Ahvele ise sopa vuruldu, etrafta dolatrlarak tehir
edildi.(Bkz.Hafz Zehebi el-Uluvv li'l Aliyyi'l -Azim,mml Kurra sh.181 /Ehl-i
Snnetin Muhaliflere Cevab sh.50) bni Ebi'l-zz'in getirdii gibi gnmzde bir
ok Selefiyye mensubu bu olay dillerine pelesenk yapm ,''Ebu Yusuf 'ta Allah'n
arn zerinde olduuna inanyor'' izlenimi vererek aktaryorlar .Oysa grld
gibi bu olayda kendilerine hi bir delil deil ,phe bile yoktur. mam Yusuf 'ta
stad Ebu Hanife gibi Allah' mekandan,cihetten mnezzeh tutard. Bir el-Merisi
Allah(c.c) her yerdedir diyor,tabiiki Ebu yusuf gerekli itiraz yapacaktr.Selefiyye
ekolndekilerin iddia ettii gibi Ebu Yusuf 'un Bir'i ''Allahn (c.c)Arn zerinde
oluunu inkr etmesi'' nden dolay cezalandrmas sz konusu deildir..ayet ''Allah
zatyla Ar'a yerlemi'' deseydi.mam Yusuf Allahu alem ayn meyyideyi
uygulard. Bir'in 'l ve esfel olan Allah' tesbih ederim. sznden de
anlalaca zere o ''Ar'n st dahil olmak zere Allah her yerdedir ''
diyordu.Ebu Yusuf ise ne Bir gibi haa!''Allah(c.c) ar dahil her yerde'' deyip
mahlukatyla i ie olduunu syler ,ne de bn-i Ebi'l zz'in dedii gibi
haa!''Allah(c.c) (zatyla) Arn Mahlukatn zerindedir'' deyip,bir yn ve mekan
tayin eder .Ebu Yusuf'un da iinde bulunduu Ehl-i Snnet ve'l-Cemaat bu
szlerden beridir.Nitekim mam Tahavi bunu aada aka ifade edicektir.Burada
unutulmamas gereken bir ey daha varki phecilerin sayg duyduu bir isim bni
Teymiye'nin dedii gibi;Selefin yerdii kelam eriat din ve akla aykr batl
kelamdr.(Mecmuu'l Feteva 13/147,MecmuulFeteva 12/212 -)
phecilerin heva-i nefislerine kaynak grdkleri Ayet
PHEC;
Yoksa siz, gkte olann

sizi yerin dibine geirmeyeceinden emin mi oldunuz. O zaman yer birden
sallanmaya balar.


Yoksa siz,

gkte olann zerinize ta yadran bir rzgr gndermeyeceinden emin mi
oldunuz? O zaman tehdidim sanlm greceksiniz. (Mlk: 16 ,17).phesiz ki
insanlar yere batracak olan Allahu Azze ve Celledir... Birilerinin zannettii gibi

burada bahsi edilen melekler deildir Bu Ayeti celilelerde gkte olann

kendisinin olduunu anlatlyor RabbimizEbetteki Melekler de gktedirler, ama
Allahu Telnn burada haber verdii ey; kendisinin meleklerinde stnde
olduudur
CEVAP [/b]Bu ayet kesinlikle Allh lafz diye gemiyor. Niin Allh ile tefsir
ediyorsun ki?Burada ayeti zahirine gre aldn ki, Allhn gklerde olduunu
sylemen daha ak olsun diye. Hlbuki mfessirlerin bir ksm Gkte olann
yani meleklerin olduunu, bazlarnn da Mlk ve kudreti gklerdedir ve
bazlarnn da an yksek veya an en yksek olan yerdedir, yani gklerde
olduunu sylemilerdir.Hibir Ehlisnnet Vel Cemaat limi, Allhn zatyla
gklerde olduunu sylememitir.Mfessirlerin bazlarnn bu konudaki grleri
yledir;
1- Meleklerdir demektir. mam Beyzavi (Tefsiri Beyzavi)
2- Kudreti ve Sultan demektir. (Celaleyn Tefsiri)
3- Melekler demektir. mam Maverdi (Tefsiri Maverdi)
4-alnA m: Bu mecazdr. Allhn bir ynde bulunmamas akli
delillerle sabittir. Bunun mecaz anlam yledir: Onun Mlk gklerdedir. Onun
Mlk her eydedir ama sema meleklerin yeri olduu iin sema zikredilmitir.
Mfessir Ebu Heyy Endelusi (El-Bahrul Muhit Tefsiri)
5- Bil ki Mebbihe, bu ayeti delil getirerek, Allah'n bir yeri
olduunu sylemitir. Buna u ekilde cevap veririz: "Bu ayetin, Mslmanlarn
ittifakyla, zahir manasna alnmas caiz deildir. nk Hakk'n gkte olmas,
gn Allah', her yanndan kuatm olmasn gerektirir. Dolaysyla da Allah, h- gkten kk olmu olur. Hlbuki Ar gk'ten ok daha ok byktr.
Binaenaleyh Allah Tel'nn Ar'a nispetle ok kk olmas gerekir. Hlbuki bu,
btn Mslmanlarn ittifakyla imknszdr. Bir de Allh,
" Gkteki ve yerdeki eyler kimindir? de. De ki:
Allh'ndr" (Enam, 12) buyurmutur. Buna gre eer Allh-u Tel, gkte olmu
olsayd, kendi kendinin maliki olmu olurdu ki, bu imknszdr. Bylece bu ayetin,
zahir manasna gre anlalmamas gerektiini anlyoruz. Bunun tevili ve tefsiri
sadedinde u izahlar yaplabilir:
1)Ayetin takdiri, "Gktekinden, yani Allh'n azabndan emin mi oldunuz?"
eklinde niin olmasn? nk det, hep belalar, inkrc ve isyankrlara gkten
indirme eklinde cereyan etmitir. Dolaysyla gk, Allh'n rahmet ve nimetinin
ini yeri olduu gibi, azabnn da ini yeridir.
2) Ebu Mslim yle demitir: "Araplar bir tanrnn varln kabul ediyorlard,
fakat bu tanrnn, tpk Mebbihe'nin inand gibi, gkte olduuna inanyorlard.
Buna gre Hak Tel sanki onlara, "Gkte olduuna inandnz ve diledii eyi
yapabileceini kabul ettiiniz o Ztn, sizi yere batrmasndan emin mi oldunuz?"
demitir."
3)Ayetin takdiri, "Gkteki olandan, yani Allh'n saltanatndan, mlknden ve
kudretinden emin mi oldunuz?" eklindedir. Fakat ayette "gk" sznn yer al,
Allah'n saltanatn ululamak ve O'nun kudretini yceltmek iindir. Bu tpk,

 " O, yerde de, gkte de gerek ilhtr" (En'am, 3) ayeti

gibidir. nk tek bir eyin ayn anda iki ayr yerde olmas mmkn deildir.
Binaenaleyh Allh'n yerde ve gkte oluundan maksat, O'nun emrinin, kudretinin
ve iradesinin gklerde de, yerde de geerli olduunu anlatmaktr. (Veya semalarda
ve yerde hakkyla ibadet edilen Allhtr) te bu ayette de byledir...
4) "Gkteki" ifadesi ile "azapla grevli melein" kastedilmi olmas niin caiz
olmasn. Bu melek de Cebrail'dir. Buna gre mana, "Cebrail'in, Allah'n emri ve
msaadesi ile sizi yere batrmasndan emin mi oldunuz?" eklinde olur. mam Razi
(Tefsiri Kebir)
6- Melekler demektir. mam Kurtubi (Tefsiri Kurtubi)
7- Melekler demektir. Hafz Iraki (el-Emli)
Bu alimlerin kitaplarna da bakabilirsiniz:
1-mam Kurtubiel-Cami Li Ahkamil Kuran
2-mam BeyzaviHaiyetu ehb
3-Hafz Suyuti ve Allame Mahelli-Tefsir el-Celleyn
4-mam Muhammed es-SebzevSari- el-Vedid Fi Tefsiril Kuran-il Mecid
5-mer Nasuhi Bilmen Tefsiri
6-Elmall Hamdi Yazr Tefsiri
7-smail Hakki Bursavi-Ruhul Beyn
8-Diyanetin Kur'an yolu Tefsiri
Arapada vmek iin de ''gkte'' denir:
1-mam SuyutiUkud ez-Zeberced Ala Msnedil mam Ahmed
2-mam ZebiydiTac el-Arus
3-Allame bni ManzurLisanu Arap
4-mam es-Semin el- Hanbel- Umdetul Huffaz
phecilerin bazlar ''Biz Allah'u teala'nn yukarda olmasndan Allah'la beraber
baka bir varln bulunmad alemin stn/fevkini kastederiz''diyerek Allah'u
teala'y mekandan,cihetten yani mahlukatn iine girmekten tenzih etmeye
alrlar,ardndan yedinci kat semadan aaya dier semalar (hulul,hudud ve
intikal gibi mahzurlu eyleri) gemeden zatyla dnya semasna nasl gelinir? diye
dnmeden tenakuza dp - aada nasl anlalmasn aktaracamz -nuzl
hadisini delil getirirler. Lakin bazlar da Ebu Hureyre r.a dan. yle dedi: Nebiyyu
s.a.v yle dedi: Allahu Azze ve Celle mahlukt yarattktan sonra, yannda
bulunan kitaba yle yazd: rahmetim gadabm gemitir. Bu kitap arn stnde
Allahn yanndadr. '' (Buhari: 6.c.2985.S - 16.c.7425 - 7426.S - Ahmed: 2 / 258)
hadisini naklederek.kitab O'nun yanna yerletirirler.Kendini Selefi olarak
adlandran,'' zahiri ak anlamlarn alrz ''diyen u phecilere baknz! lk nce bu
hadiste geen ( yannda) illa ki mekn manasnda olmaz.Allh-u Tel yle
buyurdu:
( Bakara /54)Anlam: yle yapmanz, Yaratcnzn
nezdinde sizin iin daha hayrldrAllh-u Tel yle buyurdu:
( Bakara / 62)Anlam: Rableri nezdinde mkfatlar vardr.Allh-u Tel yle
buyurdu:
( Hud /83)Anlam: (O talar) Allhn (ilmiyle) onlara
yadrld. Herhangi bir akll, bu talar Arn zerinde Allhn yannda olduunu

syler mi?Allh-u Tel yle buyurdu:

( Arf/206)Anlam: Kukusuz Rabbin nezdindekiler Ona kulluk etmekten
kibirlenmezler.Grdnz gibi bu kelimesi sadece mekn iin
kullanlmamaktadr. Bundan anlalyor ki, gstermi olduu hadisin anlam
yledir: Bu kitap Allh nezdinde deerli olan yerde bulunmaktadr. Oras
Allha kar gnah ilenmedii bir yer olduundan dolay Allh nezdinde
deerlidir.mam Hafz Veliyddin El-raki Tarhu-t Tesrib adl kitabnda yle
diyor: Muhakkak ki, bu hadiste geen yannda kelimesini zahirinden baka bir
tevil yapmamz gerekir. nk zahiri manas bir yer demektir. Allh ise
yerlemekten ve bir yerde veya bir ynde bulunmaktan mnezzehtir.H, Allh
Tel Arn zerinde olsayd o zaman bu kitapla beraber ayn yerde olmu olurdu.
nk bu hadise gre o kitap Arn zerindedir.

phecilerin heva-i nefislerine kaynak grdkleri Hadis

PHEC;Rasulullh yle buyurmutur; Rabbimiz her gecenin son te birlik
blm kald zaman dnya gne iner ve yle der: Yok mu bana dua eden?
Duasn kabul edeyim. Yok mu benden bir ey isteyen? istediini ona vereyim. Yok
mu benden balanma dileyen onu balayaym? te bu onun zatyla yukarda
olduunun delilidir?
CEVAP;Nzul: Allh hakknda dnya semasna iner ifadesiyle, Allhn bir
yerde bulunduu veya ykseklerde olduu anlalr ki, Allhn mekn olduu
inanc vurgulanmaktadr. Byle bir inan Allh-u Tel'y yarattklarna muhta
olduunu, yaratm olduu melekler, insanlar, cinler gibi varlklara benzetmek olur.
nk meleklerin mekn gklerdir, cinlerin ve insanlarn mekn yerlerdir. Bu
varlklar Allhn yaratm olduu meknlar arasnda, Allhn diledii kadar
hareket etmektedirler. Allh-u Teala, yarattklarna benzemez.Nzulun, bizzat
Allhn, zatyla yukardan aaya indii anlamna geldii kabul edilemez. nk
Allh cisim deildir, mekn ve ynden mnezzehtir. Ayrca bizzat, Allhn zatyla
dnyann semasna indiini kabul etmek akla da ters gelir. Sz konusu olan nzul
hadisi, meleklerin inmeleri manasnda veya Allhn rahmetinin inmesi manasnda
anlalmaldr.nk hadis-i erifte geen nzul, h Allhn bizzat kendisi
dnyann semasna indii anlamna geldii kabul edilecek olursa o zaman h
Allhn inmekten baka bir ey yapmad inancn ortaya karr. nk hadisi erifte geen nzuln, gecenin son te bir blmnden itibaren sabaha kadar
olduu gemektedir. Gece ve gndz vaktinin dnyann her lkesinde bir olmad
herkes tarafndan malumdur.
Bu hadis ise dnyann her blgesi iin geerlidir. Yeryznn bir taraf gndz iken
dier taraf da gece olur. Bu itibarla gece ve gndzler nispidir. Dnyann bir
ucunda gndz ise dier ucunda da gecedir. Yani 24 saat baznda (tm vakitlerde)
yeryznn gece ve gndzden hali olmadn bilmek lazm. Durum byle olunca

Allh, fiili olarak Ar' zerindedir diyenlere ne demeli..!? nk bu gruba gre

Allh, gecenin bir blmnde dnyann gkyzne iner. Yukarda izah edildii
gibi, gecenin o vaktine tevafuk etmeyen hi bir yeryz yoktur. Gecenin tayin
edilen o vakti her an ve her zaman yeryznn bir tarafna isabet eder.Dolaysyla
hem Ar' zerinde hem de yerin gkyznde bulunmak, iki zttn bir arada
bulunmas demektir..(Baka bir ifadeyle,iddia edildii gibi nuzul esnasnda Ar
bota kalmyorsa Haa ! Bir blmnn Ar'n stnde bir blmnnde dnya
semasna kadar uzanm olmas gerekir.) Bu safsatalada akli selim sahibi
kimseler asla kabul etmezler.
Yine tenzihe yaklaan bazlar, bu iddialara cevap verme tela ile ''Nzl zatyla
hakiki bir initir'' dedikten sonra zahir anlamn ''Ar'n yce Allah'n yukarsnda
kalmasn ve O'nunda Ar'n altnda olmasn gerektirmez'' diyerek bir eit tevil
ederler.Ve nzl ''hareket ve deiiklii gerektirmez'' derler. Bizde
Allah'u teala'nn mahlukat yaratmadan nce nasl idiyse imdide yledir. Hareket
ve deiiklie uramamtr.stivas cihet ve mesafe anlamnda yukarya
ykselmesini,yerlemesini,snrl olmasn,oturmasn, mahlukatn iinde ve dnda
olmasn gerektirmez diyoruz.O halde bizim bu dediimiz nasl sfatlar ''tahrif ''
olur? Bizim ki zahir anlamn iini boaltmak ve tahrif ise, sizin bu dnceniz
nedir? Eer cevap hudus alemeti tamayacak ve anna yakacak,ak anlam olan
bir yerden bir yere initkal manasna gelmeyecek bir nuzl ise bizim de istiva dahil
btn sfatlar hakkndaki grmz budur.
Dier taraftan bu arpk inanc rten bir baka delilimiz ise, Arn gklerden ok
daha byk olduunu belirten, shhatinde ek ve phe olmayan kuvvetli hadisi eriflerin olmasdr. Peygamber efendimiz bu byklk orantlarn anlatrken
gkler, krs'nn yannda lde bir halka gibi, Krs de Arn yannda
ayn ekildedir (yani lde bir halka kadardr). Her gn bir altndaki ge kar
olan bykl de sabittir. Gklerin, birinci gkten yedinci ge kadar mthi
orantlarla byk olduklarna gre yukardan aaya inecek bir kimse byklkten
kkle, ekilden ekle ve hacimden hacme, durmadan bir halden dier hale
deiip duran bir cisim deil midir?Akllarna u soru da m gelmemitir;Gkler ve
yer Krsi'nin iinde ancak ldeki bir yzk kadar yer kaplyorsa haa ge nasl
smtr? te yandan, Ayete'l-Krs diye bildiimiz ayette Allah Teala Celle
Celalh yle buyurmaktadr: "O'nun Krsi'si gkleri ve yeri iine alr"
Dolaysyla "sonra g istiva etti" ayetinde geen "istiva"y "yerlemek, mekn
tutmak ve oturmak" anlamnda almak mmkn deildir. Btn bunlarda bir
mekandan dierine hulul ve intikal da sz konusu olmaktadr.''Allah'n nuzl bu
dediklerimizi gerektirmez'' diyerek yine pheciler itiraz edebilir.Cehmiyeden
biriside ''Allah'n maiyeti ile ilgi ayetler hululu gerektirmez mahlukatn
bereberliine benzemez,bilmediimiz ekilde zatyla bizimle beraberdir, tebih,
tatil, temsil ve tevil yapmadan zatyla her yerde ve yndedir'' der ise ne diyecekler?
Halbuki iki tarafta bu tr zahiri,ak,dilde bilinen anlamlarnn aksine -tasvip
etmedikleri halde-onlara yeni anlamlar yklemektedirler. Artk yle bir hale
gelinmitir ki,zahiri anlamlarn phecilerden bakalar bilememektedir.

Yine onlar '' Selef mezhebi O'nlara gre bu, ayn zamanda kendilerinin de
mezhebidir sfatlan inkr (ta'til) ile Allah' yaratlmlara benzetme (temsil)
arasndadr. Selef Allah'n sfatlarn, yaratklarnn sfatlarna benzetmezler. Nitekim O'nun zatn da mahluklarn zatna benzetmezler. Allah'n ve Rasul'-nn
O'nun zatn vasflandrdklar ilh sfatlar inkr edip de gzel isimlerini, yce
sfatlarn reddetmezler. Bylece Nass tahrif etmekten, Allah'n isim ve yetlerini
inkr etmekten uzak dururlar. ''derler.
Ne varki, mezhebinin selef mezhebi olduunu aklayan, tebih ve tecsimi
reddeden bu kiiler ''Zat ile Allah'n cihet manasnda hereyin stnde olduunu,
Ar'n stnde olduunu ve semann stnde bulunduunu baz ayetlerin zahirinin
bunu ihtiva etttiini ve O'na parmak vs. ile iaret olunabileceini ifade eden szler
sylemilerdir Ykseklik manevimidir? desek idddetle kar kmlardr..
Burada itiraf edelim ki, Allah'a (c.c) parmakla iaret etme(ki bu yndr) ile, O'nun
gkte olmasn kabul etme(ki bu mekandr) ve O'nun Ar'n stne yerleme
anlamnda istiva etmesini kabul etme ile ,cisim olma ve sonradan olanlara
benzemekten mutlak olarak mnezzeh olduunu inanmak nasl badar, aklmz
almamaktadr.Ancak biz biliyoruz ki, sahabe bu konuda susmu, te'vile kar bir
sz sylememitir. Her ne kadar rivayet olunan lfzlar tefvide dellet ediyorsa da,
bunlar arasnda Allah (c.c) iin bir yn ispat eden de mevcut
deildir.Artk phecilerin Allah Azze ve Celle'yi u sylediklerine ramen
insanlara benzetmekten tenzih etmesine gelince,onu Haviyye'de yapmtr....
Hanbeli Alim bnu'l Cevzi derki; Onlar demilerdir ki; Allah'n gkten nuzulu
hadisinin manas ,Allah bizatihi iner. Bir yerden yere naklonur.Sonrada Allah iner
ama bizim dmdmz gibi deildir dediler .Bylece hadisi erifi iiten
kimseyi artp hisse ve akla zulmetmekle mteabih hadisleri zahiri manalarna
hamletmilerdir... Bu grlerin mam Ahmed'e isnad edilmemesi iin onlarn reddi
lazm geldii kanaatindeyim..Sukut edip de reddetmezsem ,dediklerine benim de
itikad etmi olduumu syleyecekler..(bnul Cevzi Def-u bbet't-Tebih'den
naklen Bkz. Ebu Hamid bin Merzuk,Bera'at'l-E'ariyyin, Bedir Yaynevi,sh.43)
Oysa "hareket etmek" demek, bir evvelki durumda baka bir hlde bulunmak, yani
bir hlden baka bir hale intikl etmek demektir. Hareket etmeden nceki durumu
deitirip baka bir hale gemek demek, sonradan olan (hdis/muhdes) bir halin,
hareket sahibine hull demektir. nk hareket eden varlk, hareket etmeden nce
baka bir hldedir.Hareketle birlikte bu halin deimesi, nceden olmayan bir halin,
o hareketle birlikte sonradan meydana gelmesi ve ona hull demektir. Havadis'in
(ezel olmayan, sonradan olan eylerin) Allah Teal' ya (Celle Cellh) hullne
inanmak ise ha Allah Teal'nn hdis olduunu iddia etmek demektir. bn-i
Cevz de selefin bu konuda tevakkuf ettiini (durduunu) nakletmi, Ahmet b.
Hanbel'i de byle kabul etmitir.
Allme Muhaddis Ysf el-Bennr, Tirmizdeki bu Nzl Hadsinin erhinde

yle diyor: (Allaha nisbet edilen) inmek, gelmek, istiv, yed/el, vech
/yz, yemn/sa el ve bakalar hakknda Selefin oundan ve drt immdan
nakledilen, bunlar, Allah Tely (yarattklarna) benzetmekten tenzh ederek/pk
tutarak, (Mevlya nisbet edilen u fiilerin ve isimlerin) nasl olduunu dnmeden
ve sylemeden, (bunlar) inkr ve tevl etmeden nasl geldilerse, icml yolu zere
mn etmektir. Nitekim Bedr(uddn el-Ayn) ve ihb (bn Hacer el-Askaln)
byle dediler.
Hfz bni Hacer el-Askaln rahimehullah, Fethu'l-Bari eserinin Kitab't-Teheccd
bahsinde diyor ki:"Allah'a cihet isnad eden kimse, bu hadis-i erifle [hadis-i nzul
ile] istidlal ederek 'cihetten maksad yukar cihettir' demitir. Ama cumhrulemya [alimlerin byk ounluuna] gre, bu gr kabul etmek, Allah
telya tehayyz [meknda yerlemi olma] mnsna gelir ki, Allah tel bu
vasftan uzaktr." (bkz. Ehl-i Snnetin Mdafas, Bedir Yay., ist., 1994; s. 465;
evahid'l-Hakk, Fazilet Neriyat, s.222)
Buhari arihi bn Hacer el-Askaln mezkr hadsin erhinde der ki: "Nzul"
kelimesinin manas zerinde eitli grler ileri srlmtr;
(Bir):Bazlar kelimenin zahir ve hakiki (tebih artracak) manasn kabul
etmilerdir; bunlar mebbihedir.
(ki): Bazlar, bu mevzuda varid olan hadislerin shhatini inkr etmilerdir; bunlar
havaric ve muteziledir.in garib taraf, buna benzer Kur'n yetlerini de tevil etmilerdir. Fakat bu, gerei bildikleri halde srf inatlktan baka bir ey deildir.
Yahutta cehaletleri yznden bu hadsleri inkar etmilerdir.
():Bazlar da Allah Ta'ly, keyfiyet ve tebihten tenzih ederek, hadsin
manasn icml yolu zere/tafslta girmeden kabul etmilerdir. Bunlar da sahabe
ve tbindan olan ekseri seleftir. el-Beyhak ve dierlerinin naklettiine gre Drt
imm, Eb Hanfe, Mlik, fi ve Ahmed bn Hanbel, iki Sfyn (Sfyn- Sevr
ve Sfyn ibn Uyeyne), iki Hammd (Hammd ibn Sleymn (veya Zeyd) ve
Hammd ibn Seleme), Evz, Leys ve dier bir ok imam, bu gre sahiptir...
(te Selef'in gr)
(Drt): Kimileri lyk olacak ve Arab dilinde kullanlan bir ekilde tevl
etmilerdir...(Bu da Halef'in gr)(bak: Feth'1-Br, III, 20-25).
Buhari arihi Bedruddn el-Ayn Umde(tl-Kr)de (3/623) yle demitir: ''bhe yok ki, nzl /inmek (zahiri anlam) cismin stten alta intiklidir ve Allah
bundan mnezzehdir. Nzl hakknda gelen rivyetler Mtebihttandrlar.
Onlar(n anlalmas) hussunda limler iki ksmdrlar:
Birincisi, Mfevvda/(ne demek olduunu Allaha) brakanlar. Onlara mn eder,
tevllerini Allaha brakrlar. Bununla beraber Allah noksn sfatlardan kesin

olarak tenzh ederler.

Hattb yle dedi: Bu hads Sft hadislerindendir. Selefin bunun/bu hadsin
hakkndaki Mezhebi /gittikleri yol, ona mn etmek, onu zhirleri zere icr etmek
ve keyfiyeti/nasl oluu ondan nefyetmektir. Hibir ey Onun gibi deildir. Ve O,
hakkyla iiten ve hakkyla grendir.
kincisi de Mevvile(tevl edenler)dir. Onlar yerler(in)e gre lyk
olduklar ekilde tevl ederler. Bu sebeble onlar Allahn iner (hadsin)in
manasnn Allahn emri iner, yahut melekleri (iner), veya bunun istire
olduunu ve mansnn du edenlere bolca ltfta bulunmak ve dularn kabl
etmek v.b. demek olduunu syemekle tevl ettiler.
Kad Beydv yle demitir: Kat olan akl delllerle Onun cisim olmak ve bir
meknda bulunmaktan mnezzeh olduu sbt bulunca, Ona, bir yerden
daha aa bir yere intikal mansnda olan nzl imknsz olur. O halde (Nzl
ile) murd edilen rahmetinin nrudur.''Umdetl-Kr'de el-Ayn zetle yle diyor: Nuzl, intikaal, i'lm, kavi,ikbl,
tevecch ve bir hkmn kmas ma'nlarna kullanlr. Bu ma'nlarn hepsi
lgatlar arasnda bilinen eylerdir. Madem ki nzuln byle mterek mans
vardr; Allah'n kendisiyle tavsfi caiz olan bir ma'nya hamledilmesi en doru bir
harekettir. Burada Allah'n rahmetle dileklerini vermekle, mafiretler etmek
suretiyle teheccd klanlara ikbl ve tevecch buyurmasdr denilebilir.Bu (aslnda)
bir te'vl deil, fakat lfz, medlul olan mterek ma'nlardan birisine hamletmektir k, mm Mlik gibi bz selefin te'vlleri de hep bu yolda bir te'vldir
(Umde III, 618-623).
eyhimiz Allme Kevser, Beyhakninel-Esm ves-Sft isimli kitbna yazd
Talkt(450)nda da yle dedi:- stelik gecenin yars ve te birisi de gnein
doduu ve batt yerlerin deiik olmasyla deildir. Nitekim bunu, aratracak
olanlar zarreten bileceklerdir. Sbit olmutur ki bu, her ufuk shibine (dunn)
kablnn kapsnn almasdr. Bunu/inii bir yerden bir yere intikal olarak kabl
eden kimse akl brhna ve er delle ve de hissin zarretine muhlif
davranmtr.''- Baka bir yerde'' Rivayetlerde zikredilen, Yce Allah'n gece dnya
semasna inmesi, yukardan aaya doru bir ini olarak dnlmemelidir. Bunu
byle dnmek cehaletin ifadesidir. Dolays ile buradaki "nzul", ya mecaz bir
anlatmla Allah telnn, bahse konu hadisin kimi varyantlarnda zikredilen niday
yapan bir melek gndermesi, ya da bu gece yaplan dua ve istifarlar kabul etmesi
olarak anlalmaldr. Bu kelimenin bu ekilde kullanlmas, Arap dili asndan da
sahih bir kullanmdr."- (Maklt, 62-63;)
bni Hazm rahimehullah'da Nuzl etmek ve gelmek fiilierinin bir yerden bir yere
nakil ve hereket anlamnda anlalmayacan,zira O'nun bir yerden bir yere inkikal
ve hareketten mnezzeh olduunu syler.(bni Hazm sd-Durre sh.233 bni Hazm
kelami grleri tez.Murat Serdar) Kuran ve Snnette Allaha nisbet edilen yed,

vech, ayn, nefs, cenb' lafzlar ile kastedilen zt ilh olup Mebbihe ve
Mcessimenin iddia ettii gibi bunlar Allaha mahsus organlar deildir. Ara
istiv' da Allahn arta gerekletirdii bir fiil olup yaratklarnn burada son
bulmas, onun tesinde hibir yaratn mevcut olmamas demektir. Hadislerde zt
ilhiyyeye nisbet edilen kadem' ilh ilimde mevcut olan mmet, nzl' ise
dualarn kabul edilmesiyle ilgili bir fiildir, esbi' de ileri yrtmek ve nimet
vermek demektir (el-Fasl., II, 290-291, 347-358 Prof.Dr.Yusuf evki Yavuz).
mam Zrkn, Eb Bekir bnul-Arabden, Onun (mam Mlikin), ;
=/Yenzil
Rabbuna/Rabbimiz iner hadsi hakknda yle dediini nakletti:

Nzl/ini Allah Telnn Zatna deil, fiillerine dner.. Hatta bu, Onun emri ve
nehyini indirecek olan meleinin iniinden ibarettir. u halde nzl/ini
hissdir/fizkdir ve de kendisiyle emrin gnderildii melein sfatdr. Veyhud da
manevdir; yani 'nce yapmayp da sonra yapt' mansnda, bunu, nzl, yani
bir mertebeden bir mertebeye inmek' diye isimlendirmitir. Bu sahh bir Araba
ifade tarzdr.(Zrkn, erhuz-Zrkn alel-Muvatta:2/35)
mm Ebu Bekr bnl-Arab nzl hadisi hakknda yle diyordu: "O rahmet
iniidir; yoksa bir yerden bir yere nakil inii deildir." diyerek Halefin Tevl-i
Tafsl yolunu,bni Hibban ise nzl hadisi hakknda;''Allah'n sfatlar
keyfiyetsizdir,keyfiyet verilemez.nsanlarn sfatlar ile kyaslanamaz.Allah
di,dudak dil gibi alet (uzuv) ile konumaz.nsanlar ancak uzuv arac ile
konuur.Allah ise uzuva ihtiya duymakszn ,aletsiz konuur.Basar (grme) ve
sem (iitme) byledir.Allah beyaz siyah olan ,etraf kapaklar ve kirpikler ile evrili
bir gzle grmez.Diledii gibi ,bir alete (uzuva) ihtiya olmadan grr.te Allah'n
gece dnya semasna nzlde byledir.O bir alete ve vastaya ihtiya duymadan
iner.Allah'n iniini insanlarn iniine kyaslamamak gerekir.Allah diledii gibi iner
ve inii insanlara benzemez.nsanlar aletle ve hareketle ve yer deitirmek suretiyle
inerler.Allah ise aletsiz,hareketsiz,bir yerden bir yere intikal etmeksizin diledii
gibi nzl eder ''(Emir el-Farisi 2/195-196) diyerek Selefin Tevl-i icml ile
tenzh yapan yolunu seererek anlatr.
ki grte Allah'u teala'y zahiri manadan tenzih ederler.Belki de Ebu Bekr bnlArab ve bni Hibban radyAllahu anhumaya ve dierlerine bu inii aklayan hadis
ulamam veyahut ulamtr da, o anda akllarna gelmemitir. Veyahut kendine
itimad edilmeyecek bir yolla ulamtr da ona itimad etmeden bu ekilde
sylemilerdir.Yoksa, Nes Sneninde ki sahih rivayetle artk ortaya kmtr ki,
Nzlun Allah Telya isnd, yani Allah indi demek, mecz bir isnaddr;
Allah'n mnadisi indimanasndadr.yleyse, Mecz isnaddadr. Msned
veyahutta msnedn ileyhde deildir. kisi de hakikattr ama isnad mecazdadr. Bu
Kur'n Azz'de garib bir ey deildir."(Hseyin Avni Kanszolu .Darusselam)

Raviyet'l Asr mam Kevser, Tekmile-tr-Redd Al Nniyyeti bnilKayyim(13,1321)de yle demitir: -Mesel nzl hadslerini tebh /benzetme ve
nakil manalarndan uzaklatrmak Ehl-i Hakkn/Ehl-i Snnetin Selef ve Halefi
arasnda ittifak yeridir. Onlar/nzl hadsle-rini tarafda mecza veya isnd-i
Meczye yorulmas sahh bir Araba kullanmasdr ve tenzhe uyan bir
kullanmadr. Kimisine gre birinci/tarafta mecz, kimilerine gre de ikinci /isndda
mecz ar gelmektedir.Fakat katnda inzl /indirmek rivyeti sahh veya
Snenn-Nesdeki Eb Hureyre hadsinin sahh olduuna muttali olan kimse
dier rivyetlerde isnd- Mecz murd edildiine kesin karar verir. Bylece nzl
hadsi onun nazarnda Mtebihttan kp muhkeme dhil olur.nki onu bu
Nes hadsine evirir.''
Hadis hafz El-Irk, hadis-i eriflerin hangi ekilde en doru bir biimde tefsir
edilecei hususunda yle demitir: Hadisin en gzel aklanmas yine hadisledir.
Bu nzul hadisinde geen nzulden, meleklerin indii bir baka hadisten anlalr.
Allhn emriyle bir melek iner. Bundan anlalyor ki, bu konuda deiik ama
sahih aklamalar var ve bu aklamalarn hi birinde Allh, bizzat kendisi iner diye
kabul olunmamtr.
mam Ahmed b. Hanbel Msnedinde, mam Kurtubi Tefsirinde, Hafz bni Hacer
Askalani Fethul Bari adl kitabnda ve Hafz bnul Cevzi, Zad el-Mesir adl
tefsirinde yle dediler: mam Nesi Ebu Hureyreden naklettiine gre
Peygamber efendimiz yle mealen buyurdu: Gecenin te biri getiinde Allh,
birine (bir melee) yle nida etmesini emreder:.......... yle ki, bir baka hadisi erifte de Yunzilu Rabbuna ... diye gemektedir, yani Rabbimiz indirir.. diye
gemektedir. Veyahut ( mam El-z b. Adusselem,mam Dehln'a gre) rahmeti
iner manasndadr.
mam- Kurtub, "nzul hadisini" u ekilde aklyor-:"Bu buyruun te'vili
hakknda farkl grler vardr. Buna dair yaplan aklamalarn en uygunu
Nes'nin Kitabnda mfesser olarak gelen u rivayettir: Ebu Hureyre ile Ebu
Said'den (Allah ikisinden de raz olsun) rivayete gre yle demilerdir: Raslullah
(aleyhisselam) buyurdu ki: "phesiz aziz ve celil olan Allah gecenin ilk yars
geinceye kadar mhlet verir. Sonra bir mndiye emrederek yle der: Dua eden
var m? Duas kabul olunacak. Mafiret isteyen var m? Ona mafiret olunacak.
stekte bulunan var m? istedii ona verilecek." Ebu Muhammed Abdulhak bunun
sahih olduunu ifade etmitir. te bu hadisteki ifadeler bir nceki hadisteki
mkillii kaldrmakta ve her trl ihtimali aklamaktadr. Birinci hadisteki
ifadeler muzafn hazfedilmesi kabilindendir. Yani Rabbimizin melei iner ve der
ki... anlamndadr. Yine buradaki "iner" kelimesi "indirilir" eklinde de rivayet
edilmitir ki, bu da bizim szn ettiimiz hususa aklk getirmektedir. Baarmz
Allah'tandr."- (Al-i imran 17 tefsirinde)
pheciler zellikle Ehl-i Hadisin ''Tebihsiz sfatlar kabuln'' kendilerine oka
delil getirirler.Bu da phecilerin yznden Ehl-i Hadisin bir takm sulamalara

maruz kalmasna sebebiyet vermektedir. Halbuki bni Hibban , yed ve kadem

sfatndan bahsederken nemli bir konuya dikkat eker;''Hadis sanatna tam olarak
kavramam kiiler, hadisilerin bu tr rivayetleri naklettikleri iin mebbiheden
olduklarna hkmetmilerdir.Hi bir hadisinin aklna tebih yapmak
gelmemitir.Bundan Allah'a snrm.Bu tr lafzlar temsili lafzlardr.nsanlarn
daha iyi anlamalarn salamak iin,keyfiyet kasdedilmeksizin bu tr temsili
lafzlar kullanlmtr.Allah (c.c) hem zat hemde sfatlaryla mahlukata
benzemekten uzaktr.(Emir el-Farisi 2/73-74-1/286 bni Hibban ve Hadis ilmindeki
yeri Yksel elik sh.45)u hsn zanna ramen azda olsa maalesef kimi
aada deineceimiz eserlerde aka Allah'a mekan ,cihet, hareket ve uzuv isnad
eden kiilerden rivayetler mevcuttur
Mira phesine cevap ve dier imamlarn grleri
Molla Aliyyul-Kari rahimehullah Fkh- Ekber erhinde diyor ki:-''phe yok ki,
sra makam, Musa aleyhisselm'n mikatndan daha stndr. Nerde kald ki
Yunus b. Mett'nn makamndan stn olmasn. Ancak bizim szmz, her halde
ve her makamda ikisinin yani Hz. Peygamber ve Hz. Ynus'un Allah Tel'ya
yaknlklarnn eit olduudur. nk Allah Tel yle buyuruyor:Nerede
bulunursanz Allah sizinle beraberdir. (57/4)Biz kula ahdamarndan daha
yaknz. (50/16)Allah, kullarnn stnde galibtir, yegane hkm ve hikmet
sahibidir. (6/61)anlaldna gre Allah Tel'nn kullar zerine ykselmesi,
mekn bakmndan ykseklik deil, mertebe ve makam bakmndan yksekliktir.
Yani n yce olmak demektir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat limleri ile Mutezile,
Havari vesair slm taifelerince de durum bu ekilde tesbit edilmitir. Dier bidat
taifeleri de ayn grtedir. Ancak, Allah Telya cihet ispat eden Hanbelilerle
Mcessime'den bir taife bu grte deildir. Allah Tel onlarn isnad ettiklerinden
uzaktr''- (Aliyyu'Kari Fkhul Ekber erhi)
(bni Hacer Heytemi'nin,Aliyyyu'l Kari'nin bn el-Cevz'nin -yukarda-Hanbelilere
kar eletirdii hususlar, H. 457'de vefat eden mehur Hanbel hukukusu EI-Kad
Ebu Ya'I zikr etmitir. Bu zatn szleri, kendisine yneltilen ar eletirilere yol
amtr. Hatta, bir ksm Hanbel hukukular.(bni Temimi el-Hanbeli)- Ebu
Ya'l, Hanbeli mezhebini yle bir ekilde smtrki denizlerin suyu dahi, o lekeyi
ykayamaz. demilerdir.(bni Esir el-Kamil bahar yay.10-60 vd)Yine, Hicr 527'de
vefat eden, Hanbel mezhebine mensup olan, bn Ezzaferan da Ebu Ya'l'nm
szlerine benzer eyler sylemitir. Bu ahs hakknda baz Hanbel limleri de
yle demilerdir: Bu adamn szlerinde, uyank kiilerin dahi hayret edecei
tebihler vardr. Grld gibi,gerek Hanbeller, hicr drdnc ve beinci
yzyllarda meydana gelen bu gidie kar kmlardr.(Ebu Zehra tikad
Mezhepler Tarih )Buna ramen alimlerce Hanbelilerin tebih ile sulanmalarnn
sebebleri bu tr kiiler olsa gerek.)
Zamnnn tefsr, hads ve fkh limi Muhammed Zhid bin Hasen el-Kevser
rahimehullah yle yazmtr-''Cumhur-u ulema, isra ve mira hadisesinin ayn
gecede, hem ruh hem de bedenen ve uyku halinde deil uyankken yaanan bir

hadise olduu grndedir. Bu konudaki haberler(de) sahihtir.''- (Muhammed

Zhid el-Kevser Maklt, 516. 21-2.)-''Buradaki "urc" (ykselme), Allah Teala
(cc)'ya meknsal olarak yaklama ifade etmez. nk O'na yaklamak mesafe
katetmekle olmaz. Zira Yce Allah (cc)"Secde et ve yakla" (el-Alak, 19) ve Hz.
Peygamber (sav), "Kulun Allah'a en yakn olduu an, secde andr" buyurmulardr.
''-(Muhammed Zhid el-Kevser 27 Makalt,512.)
Byk Maliki fkh ve hadis alimi Kd Ebu'l-Fadl yaz rahimehullah,
Peygamberimizin (aleyhisselam) sra gecesi Allah telya yaklamasn anlatrken
diyor ki:-"Dnv ve kurb kelimelerinin Allah'a izafeti, hi bir zaman mekn izafeti
veya mesafe yaklamas deildir. nk Allah tel, Ca'fer's-Sadk'n dedii
gibi, mekn ve mesafe gibi mefhumlardan mnezzeh ve mberradr. Onun iin,
Resulullah'n (sallAllah aleyhi ve sellem) Rabbine yaklamas demek, O'nun
yksek menzilinin izhar, rtbesinin byklnn belirtilmesi demektir. O bu
sayede Esrar- lahiyeyi mahede etmitir. Kudretinin yceliini, marifet nurlarn
ayne'l-yakin grm ve kalbi nurla parl parl parlamtr. nk, bu kendisine
Allah'n bir ikram, lutf ve ihsandr ki, dnya kurulduundan bu yana hibir kula
hatta Peygambere myesser olmamtr. "Rabbimiz dnya semasna nazil olur"
sz de bylece te'vil edilir. Yani, O'nun fadl, ihsan ve hsn kabul dnyaya
nazil olur, demektir." -(ifa-i erif, Bedir Yaynevi, s.203-204.)
Hfz Celleddn Syt rahmetullahi tel aleyh diyor ki:"Allah tel hareket ve
intiklden [yer deitirmekden] mnezzehdir." (erh s-Sudur ["Kabir Alemi"
ismiyle tercme edilmitir], Kahraman Yaynlar,s.392; Ayrca bkz. Mevln
Muhammed Fadlurresul, Tashih'l Mesail, Berekt Yay., st, 1976, s.143)
Yine Hfz Celleddn Syt diyor ki:-"Fevk [st] kelimesi de mtebih
kelimelerdendir. (O kullarnn fevknde yegne kudret ve tasarruf shibidir) (En'am,
18), (Fevklerinde olan Rablerinden korkarlar) (Nahl, 50) melindeki yet-i
kermelerindeki fevkaniyet, bir cihet [yn] ifade etmeksizin ykseklik
ma'nsndadr. (...biz onlarn stnde khir kimseleriz) (Araf, 127) melindeki
yetdeki Firavn'n szyle, mekn ykseklii kasdetmedii aka ortadadr."- (eltkan, Madve Yaynlar, c.2, s.20)"[(Rahmn Ar zerine istiv etdi) melindeki]
Th/5, [ve melleri muteber tefsirlerden okunabilecek] Kasas/88, Rahmn/27,
Th/39, Fetih/10, Zmer/67 gibi yetler Allah telnn sfatyla ilgili mtebih
yetlerden bazlardr. Selef ulemas ve ehli hadis dahil, Ehli snnetin cumhuru bu
yetlere iman eder, murad edilen ma'nlar Allah'a brakr, bunlarn zahiri
ma'nlarndan Allah' tenzih ederek tefsirinden kanr."(el-tkan,Madve
Yaynlar,c.2, s.15)
mam- Kastalni rahimehullah Mirac' anlatrken diyor ki:-"Cenb- Hakkn
huzuru, ilim, irade ve kudretiyledir. Bakalarnn huzuru gibi deildir. Ztna zel
mekn yoktur, O mekndan mnezzehdir.... Allah tel mekndan mnezzeh iken
o Hazreti gklere karmas srf kendisini ululamakla baz acayip (grlmemi)
mlk ve melekutunu gezdirip gstermek iindir."- (Mevahibu Ledunniye, Hisar

Yaynevi, st., c.2, s. 22)

Eb Mensr-i Mtrd rahimehullah diyor ki:"Allah telya mekn isnad etmek
irktir." (bkz. Dr. G. F. Haddad, The Refutation of Him Who Attributes Direction
to Allah, Aqsa Publications, Birmingham, UK, 2008; s.16)
Molla Aliyylkr Mirkat-ul-Mefatih'de (1892 basks, 2:137 = 1994 basks, 3:300)
der ki:-"Seleften bir cemaatn tamam ve ayrca daha sonra gelen limler de dediler
ki: Allah telnn belli bir fizik ynde olduuna inanan kfirdir. Bunu aka
ifade eden el-Irak, Ebu Hanife'nin, Malik'in, afi'nin, Ear'nin ve [bni]
Bakllan'nin ortak grnn bu olduunu sylemitir."Aliyyl Kr bu fetvay
Fkh- Ekber erhi'nde (1984 lmiyye basks, s. 57) ve erhi Aynul lim'de (1989
basks, 1:34) tekrar etmitir. (bkz. Dr. G. F. Haddad, a.g.e. s. 253.)
mam Subki rahimehullah diyorki;Aralarndan itizal ve tecsim dncesine
sapanlar hari, Allaha hamd olsun ki bu drt mezhebe tabii olanlarn itikatlar ayn
hak zeredir, selef ve halef ulamasnn hsn kabul ile karladklar Ebu Cafer etTahavnin akidesini benimserler. (Tacuddin Abdulvehhap Subki Muid'n-Niam)
Hanef fkh alimlerinden, mam Eb Cafer et-Tahv rahimehullahn yazd ve
mezhebin byk imamnn (Ebu Hanife,Ebu Yusuf ve Muhammed) itikad
izgisini yanstan "Akde"de yle denmektedir -''Allah tel, varl iin birtakm
snr ve son noktalar bulunmasndan, erkn, aza ve edevattan yce ve beridir.
Mahlukat ihata eden alt yn(n-arka-st-alt-sa-sol) O'nu ihata edemez."(Akdet't-Tahviyye)
Bu eserin erhinde Abdlgan el-Guneym el-Meydn'nin izah yledir:"Allah
tely alt yn ihata edemez. Zira Allah tel o alt yn yaratmadan nce de var
idi ve O, nceden nasl idiyse imdi de yledir. Dier varlklar ise byle deildir"
(el-Meydn, erhu'l-Akdeti't-Tahviyye, 75; bkz. Dr. E. Sifil, Milli Gazete,7 Ocak
2006)
Hasan Kf el-Akhisr de u izah yapar:"nk alt yn muhdestir [sonradan
meydana gelmitir] ve alt yn tarafndan ihata edilmi olmak, muhdes alemin
zelliklerindendir. Allah tel ise kadmdir. O var iken ne mekn, ne zaman, ne
st, ne alt, ne de baka birey vard! Alt ynn sair mahlukat ihata etmesi gibi
herhangi bir ey O'nu iine alamaz, ihata edemez. Bilakis ilmi, kudreti, kahr ve
saltanat ile O her eyi ihata eder; gkte ve yerde O'nun ilminden zerre miktar bir
ey bile gizli kalmaz.." (Hasan Kf el-Akhisr el-Bosnev, Nru'l-Yakn f
Usli'd-Dn, 157; bkz. Dr. E. Sifil, Milli Gazete, 7 Ocak 2006)
skilibli tf Efendi rahimehullah Miratl-slam risalesinde yle diyor:Mekndan, sa, sol, arka, n, alt, st gibi cihetten ve yerlerde, gklerde
bulunmaktan mnezzehdir. Binaenaleyh, Cenb- Hak her yerde hzr ve nzrdr
demek, ilm-i ilahisi her eyi ihata edicidir, demektir. Yoksa zat ve vcudu her yerde

hzr ve nzrdr, demek deildir. nk buna itikad kfrdr. Cenb- Hakkn

mekndan mnezzeh olduunu isbat iin deriz ki: Mekn, duracak mahal demektir.
Bu dnyann maddesi ve kendisi yaratldktan sonra mekn da vcuda gelmitir.
Halbuki dnyann kendisi ve maddesi [ve yldzlar ve gkler] ve mekn yokken
Cenb- Hak meknsz olarak vard. Madem ki mekn yaratlmazdan evvel Cenb-
Hak mekna muhta deildi, meknsz olarak var idi. Mekn yaratldktan sonra da
ona ihtiyac yoktur. Binaenaleyh, mekndan mnezzehdir.- (bkz.ile Yaynevi'nin
"Frenk Mukallitlii ve slam" kitab, s.154)
mam e-fi' rahimehullah tel el-Fkhu'l-Ekber isimli eserde yle der: "Eer
"Allah tel, "Rahman Ar'a istiva etmitir" buyurmutur" denirse yle cevap
verilir:-"Bu (trl) ayetler bunlara ve benzerlerine, ilimde derinlemek arzusunda
olmayan kimseleri cevap vermede aknla srkleyen mteabihattandr. Yani
bu kimseler bu trl ayetleri olduu gibi kabul edip, aratrma yapmamal ve bunlar
zerinde konumamaldr. nk kii ilimde rsuh (derin kavray) sahibi olmad
zaman pheye ve vartaya dmemekten emin olamaz. Onun, Allah tel'nn
sfatlar hakknda, zikrettiimiz gibi inanmas gerekir. Allah tely hibir mekn
ihata edemez. O'nun zerinden zaman gemez. O, hudut ve son noktalara sahip
olmaktan mnezzehtir; mekn ve ynlerden mstanidir. "O'nun benzeri hibir ey
yoktur." (42/e-r, 11)''- (mam e-fi', el-Fkhu'l-Ekber, 17. Not: "Fuad Sezgin
hoca Trhu't-Turs'da (I, 491) Ezher ktphanesinde bu eserin hicr 292 ylnda
istinsah edilmi bir nshasnn bulunduunu belirtir." -Dr. E. Sifil, Milli Gazete - 8
Ocak 2006)
maml zerine icma olan Iz b. Abdusselm rahimehullah tenzihi sfatlar
listesinde derki;-Allah araz ve cisim deildir. Herhangi bir ekle brnm ve
snrlandrlm bir cevher olmad gibi, herhangi bir yn ve mekanla da snrl
deildir. Hibirey Ona benzemez, hibir ey de Ona benzetilemez-.(z
b.Abdusselm, Mlhatl-Itikd, s.17.)

mm Ahmed b. Hanbel rahimehullah tel'ya gelince el-Halll, onun yle

dediini nakletmitir: "Allah Teala Ar'a, kendisi iin bir snr sz konusu
olmakszn, sfatsz (keyfiyetsiz) olarak, vasfedilmeyecek bir tarzda, diledii gibi ve
diledii ekilde istiva etmitir."[Bunu el-Kevser, el-Halll'n es-Snne'sinden
nakletmitir. Bkz. bnu'l-Cevz'nin Def'u behi't-Tebh'i, 28 -1 nolu dpnt).
zellikle mam Ahmed rahimehullah'n mezhebine mntesip olduklarn iddia eden
baz ar kimselerin, tebih ve tecsim ifade eden itikatlarn ona nisbet etmeleri, o
byk imama iftiradan baka birey deildir.Meruiyet kaygs ile kurgulanm bir
sylemin rndr. .mam Ahmed rahimehullah'n itikad grleri ve bilhasse
mteabih ayet ve hadisler konusundaki kanaati, bnu'l Cevz'nin "Def'u behi'tTebh"inde ve Takiyyuddn el-Hsn-'nin "Def'u behi Men ebbehe ve Temerred
ve Nesebe Zlike ile's-Seyyid el-mm Ahmed" isimli eserlerinde btn netlii ile

ortaya konmutur.
mm Beyhak, Menkbu Ahmed bni Hanbelde, Hkimden, O, Amr b.
Semmkdan, O, Hanbelden rivayet etmitir ki; Ahmed bn Hanbel ;
=
"Rabbn geldi" (Fecr:22) ayetini "Rabbnn sevb geldi" eklinde tevll
etmitir.Sonra Beyhak yle demitir:Bu zerinde toz bulunmayan, salam bir
isnaddr.[bn Kesr, el-Bidye:10/327]
mm Beyhak, Menkbu Ahmedde senediyle beraber yle rivyet etmitir:-''
Hanbel bnu shak anlatyor: Amcam -Ebu Abdillah Ahmed bnu Hanbeli
kasdediyor- yle derken iittim: Emirul-M'minn'in saraynda mnzara edildii
zaman bana kar hccet ileri srld ve dediler ki, Kyamet Gnnde Bakara ve
Tebreke sreleri gelecek. Onlara dedim ki; Kyamet Gnnde Bakara ve
Tebreke srelerinin gelmesi demek, sadece sevbn gelmesidir. nki Allah
Tela buyurduki ;
geldi buyurdu. Burada sadece ve sadece
= /Rabbn

Rabbinin kudreti geldi, Kurn ve benzeri eyler, vaazlar ve nashatler geldi',

demektir.''mm Beyhak yle dedi: -''Bunda delil vardr ki, Ahmed bnu Hanbel,
Kitbda/Kurnda gelen Allhn gelmesi ve Snnetle gelen nzl/Allah'n
inmesi ile murad edilenin intikal/bir yerden bir yere gitmek, yani cisimlerin
ztlarnn intikli gibi bir mekndan bir mekna intikl olmadna inanmaktadr; O,
Allah celle cellhnun yetlerinin yani kudretinin almetlerinin zuhru
mansndan ibrettir. Zira onlar (Bidat ehli), Kur'n Allahn kelm olsayd,
Allahn zt sfatlarndan bir sfat olsayd, gelmek onun in dnlemezdi
diyorlar. Ahmed ibnu Hanbel de onlara yle dedi: Okunmasnn sevb
gelecektirki, o gn bunu aklamak isteyecektir. ite bu sebeble, onu ortaya
karmasn, gelmek kelimesiyle ifde etti.''- (Nakil Bitti.)
Sadece u rivayetler mm Ahmed ibnu Hanbel hazretlerinin sfat yetleri ve sfat
hadslerini bir meknda yer tutmak olarak anlamadnn dellidir.
mam Beyhaki derki,''Siz nerede olursanz olun o sizinle beraberdir '' mealindeki
ayetin aklamas ise ''Allah ilmi ile sizinle beraberdir '' ''Allah zat ile beraberdir
anlamnda deil''. (''El-itikad ala Es-Selef-Ehls-Snneti ve'l-Cemeaa'' sh.55
Yaynevi ;Dar el-kutub el-ilmiyyeh 2.)
mam- Kueyr rahimehullah diyor ki:"Eb Bekr-i ibl rahime-hullah tel dedi
ki: "Tek olan Allah tel[nn] (El-Vhid) harflerden (el-hurf) ve snrlardan (elhudd) evvel [var olduu] bilinir." ibl'nin bu sz kadm olan Allah telnn zat
iin bir snr ve cihet, kelm iin harf ve ses bulunmadn sarih olarak ifade
etmektedir." (Kueyr Risalesi, Dergah Yaynlar, st., 1978; s.66)
Tefsr ilminin byk std Kd Beydv (vefat m. 1286) rahimehullah diyor
ki:"Edille-i akliyye ile kat' surette sabittir ki, Cenb- Hak cismiyyet ve

tehayyzden [bir meknda yerlemi olmaktan] mnezzehdir." (Sahih-i Buhari

Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercmesi ve erhi, 7. Bask, DB Yaynlar, Ankara,
1982; 4. cilt, s. 115).
Kd Beydv, Bakara/210 tefsirinde diyor ki:"(Allah'n gelmesi)nden murad,
emrinin gelmesi veya azbnn gelmesidir."
Kd Beydv, Bakara/255 tefsirinde de diyor ki:"Allah tel bir meknda
bulunmakdan ve leme hull etmekden mnezzehdir."
Byk tefsr limi mam- Raz (vefat m. 1209) rahimehullah Bakara suresi
tefsirinde diyor ki:"Allah'n ycelii, mekn ve cihet bakmndan ycelik deildir...
Allah tel, yceliinin mekn itibariyle olmasndan son derece mnezzeh ve
berdir." (Tefsir-i Kebir Meftihul-Gayb, Aka Yaynlar: 5/422-423)
= /Onun vechi dnda her bir ey
mm Buhar, Sahh'inde, ;
helak olacaktr yetinin tefsrinde ; = kelimesini ;= /ill mlkeh/mlk
mstesn diye tefsr etmitir ve yle demitir: Ve yine denilir ki, Kendisiyle
sadece Allah'n vechi, yani mlk/mlkiyet ve iktidr murd edilen
mstesn.[Buhr, Sahh (6/17)
mm Buhr burada vech kelimesini kesin bir ekilde mlk mansna tamakla
yine sfat ayetlerinde mecza dayanan bir tevl yapmtr.mm Buhr ;

= /hibir canl yoktur ki, ancak O, onu nasyesinden/pereminden

tutmu olmasn[Hd:56] yetinin tefsrinde ; =/onu mlknde ve sultannda
tutmutur, demitir. (Buhr, Sahh (5/2)
bni Hacer Fethu'l Bari'de derki;''mam Buhr glmenin rahmet mnsnda
olduunu sylemitir. Rzasdr eklinde mnlandrlmas daha doru olsa
gerektir''.
mam- Kurtub rahimehullah tefsirinin eitli yerlerinde diyor ki:-"Bu konuda
uyulmas gereken kural ise, yce Allah'n hareketten, intikalden ve mekn igal
etmekten tenzih edilmesinden ibarettir." (En'am 3 tefsirinde) "Hadis-i erifte geen:
"Allah onlara ... suretinde gelir" ifadesindeki anlam, Allah onlara imtihan olmak
zere bir suret gsterir, demektir. Bu ve buna benzer Kurn- Kermde vesair
haberlerde gelen ifadelerin intikal, hareket ve zeval gibi anlamlara ekilmesi caiz
deildir.nk bu gibi eyler yer kaplayan ve cisimlerin niteliklerindendir. Yce ve
byk olan Allah, bundan mnezzehtir. Cisimlere benzemekten olduka yce, celal
ve ikram sahibidir." (Bakara 210 tefsirinde) "Yce Allah'n: "Kullarnn stnde
kahir olandr O" buyruundaki kahr, galebe demektir. Kahir de galip gelen
demektir. Kii, kahredilen ve zelil klnan haline drlecek olursa, denilir. air de
der ki: 'Husayn kavminin nder olmasn temenni etti. Ama Husayn, akam zelil
klnm ve kahredilmi etti.'' Kahredildi, yenik drld, malb edildi
anlamndadr.''Kullarnn stnde'' buyruunun anlam ise, onlara kahir olmak ve

galip gelmek suretiyle onlardan stn olmak anlamndaki bir stnlktr. Yani
onlar, onun msahhar klmas, emir ve hkm altndadrlar. Yoksa buradaki
stnlk mekn anlamdaki bir stnlk deildir. Nitekim: Sultan raiyesinin
stndedir derken, mevki ve rtbesi itibari ile stndr anlalr." (En'am 18
tefsirinde)Raviyet'l Asr Alleme Kevser:-'' Kur'an'daki ilh kelam udur: Odur kullar
stnde khir olan.(te phecilerin delil getirdii bir baka ayette budur.Baknz
Alleme Kevseri nasl cevap veriyor:) Allah, Kptler hakknda, ''bhesiz biz
(Kptler), onlar (sril oullar) zerinde khirleriz'' buyurmaktadr. Bir cismin,
baka bir cisim zerine binmesi mmkin olmasna ramen, (bu yetten), Kptlerin
Ben isrlin omuzlar zerine bindiini anlamak, haya perdesini yrtmak olan
eylerdendir. Ya bu, cisimden ve cisimle alakal olan eylerden mnezzeh olan Hak
Tela hakknda nasl dnebilir?. Allahn mekan stnl ile kullarn stnde
olduuna itibar etmek, ayetle alakas olmayan bir ilhattr, haktan dnmektir.
Allahn ztnn gklerden birinden ve her bir mekandan stn olduuna itibar
etmek de ayn derecede sapklktr. Kurnda bunu zayf bir zanla gsteren ayet
nerede? stiv ile, Mcessimenin eyhi Mukatl b.Sleymna uyarak
istikrar/yerlemek murad ediyor idiyse, ayet bu hususta susmu bir ey
dememitir.''-(Tebddz-Zalmil-Muhayyim min Nniyyeti ibnil-Kayyim)
Eb'l-Mun en-Nesef rahimehullah diyor ki:"Meknn ncesizlii (kdemi) gr
yanllandndan dolay, Allah Tel hi bir ekilde herhangi bir meknda yer
tutmu olarak nitelenemez. nk Allah Tel ezelde bir meknda yer tutmu
deildir. Biz yce Allah'tan baka bir eyin kadm olmasnn imknszln kesin
olarak ispat ettik. Allah Tel ezelde bir yer tutmad ve Ar'a temas etmediine
gre, eer mekn yarattktan sonra bir yer tutmu olsa, O'nun varl deimi ve
ztnda bir temas etme hali yaratlm demektir. Halbuki deiim ve yaratlm
zellikleri tamak, sonradan yaratlm olmann belirtileridir. Bu ise yce Allah
hakknda imknszdr... O'nun bir meknda bulunduu grn reddetmesine
ramen yce Allah'n bir ynde olduunu kabul edenin dncesinin bozukluu,
daha nce geen akl delillerle anlalr. nk O'nun btn ynlerde olduunu
sylemek elikidir. Bir tercih sebebi bulunmadan, birbirlerine eit olduklar halde,
ynlerden birini belirlemek ise yanltr [dnya yuvarlaktr ve bir millete gre
"yukar yn", yerkrenin dier yznde yaayan baka bir millete gre "aa yn"
olmaktadr]... Dua edenin ellerini yukarya kaldrmas salt kulluk ve itaat
almetidir. Yce Allah ne Kbe'de, ne de yerin altnda olmasna ramen, namazda
Kbe'ye ynelmek, secde annda yz yere koymak da byledir. Baarya ulatran
sadece Allah'tr." (Kitb't-temhid li Kavidi't-tevhd (Tevhidin Esaslar), z
Yaynclk, st., 2007, s.39-42)
mer Nesef rahimehullah diyor ki:"lemi yoktan yaratan, Allah Teldr.
...Allah, araz deildir, cisim deildir, cevher deildir, suret ve ekil deildir,
mahdd deildir, bir eyin paras veya cz' deildir, bileik deildir, snrl
deildir. Cins ve keyfiyet ile vasflanmaz, mekndan mnezzehtir, zerinden zaman

cereyan etmez. O'na hi bir ey benzemez. lminden, kudretinden hi bir ey hari

deildir." (mer Nesef, slam nancnn Temelleri: Akaid, Bayrak Yaynlar, st.,
s. 79-81.)
mam- Birgiv rahimehullah diyor ki:-"Bir kimse (Allah Tel gkte benim
ahidimdir) dese kfir olur.Zira [Allah telya mekn isnad etmi olur] Allah
Tel mekndan berdir."- (Birgivi Vasiyetnamesi, Bedir Yay., s.52)
Kdzde Ahmed efendi rahimehullah, mam- Birgivnin kitabnn erhinde yle
diyor:Gkte ve yerde deildir, mekndan mnezzehdir. ..Mekn ve zaman Onun
anna muhaldir. ..Sada, solda,nde, arkada, stte ve altta deildir....Allah tel
cisim ve cisman olmakdan mnezzehdir. Bir tarafda [cihette] olmaktan da
mnezzehdir. ..bni Teymiyye ve yolundakiler, Allah tel st taraftadr dediler.
(Birgiv Vasiyetnmesi erhi, Bedir Yaynevi, s.24; ayn zamanda bkz. Birgiv
Vasiyetnmesi, Bedir yaynevi, s. 14).
Allme bni Hacer el-Heytem rahimehullah diyor ki:-"(Gklerde oturana inandm)
dese ciz olmaz, nk bu ifadede Allah'a mekn isbat vardr. Allah Tel
gklerin de ilhdr, yerlerin de ilhdr. Bunun iin Allah'a cihet isbat ounlua
gre kfrdr. Kfr ifade eden bir kavram ise iman almeti olamaz."- (Ez-zevcir
An ktiraf'il-Kebir, Kayhan Yaynlar, stanbul, 1997; s. 73)
Yine bni Hacer el-Heytem rahimehullah diyor ki:-''Yahudinin birisi hazret-i Ali'ye
(radyAllah anh): "Allahmzn varl ne zamandandr?" deyince, Hazret-i Ali'in
rengi deiip dedi ki: "Hi bir mekn ve varlk yokken, o keyfiyetsiz olarak vard.
Zaman bakmndan hi bir evveli ve sonu yoktur. Ondan baka her eyin sonu
gelir." -(Es-Saviku'l-Muhrika, Bedir Yaynevi, s.297)
Hanefi limlerden mam Murteza ez-Zebidi thaf es-Sdeti'l Muttekn adl
kitabnda diyor ki: Allh-u Tel, bir halden bir hale deimekten veyahut bir
yerden bir yere gemekten mnezzehtir. Bu lemin iinde veya dnda
bulunmaktan da mnezzehtir. Bir eyle yapk veya bir eyden ayrk olmaktan da
mnezzehtir.
Erzurumlu brahim Hakk rahimehullah diyor ki,Ne gklerde ne yerlerde ne sau
sol ne n ardda, Cihetlerden mnezzehtir ki olmaz hi meknullah.(marifatname)
Muhaddis bni Hibban rahimehullah diyor ki ''Allahu teala herhangi bir hadle
snrlandrlmaktan mnezzehtir''. (bni Hibban Sikat 1/1) Srf bu sebebten
mebbihe taraftarlarnca bni Hibban'n Sicistan'dan srlp karlmas olay
mehurdur.(Tabakatu'-afi'iyye II,141)
Bedizzaman Said Nursi rahimehullah diyor ki;;..Ve Kainatn mevcudatndaki
btn intizamat ve mizanlarn ahadetiyle hibir ey,hibir hal,daire-i meiet ve
iradesinden hari olmaya...ve hibir mekanda olmad halde,herbir yerde ve herbir

mekanda kudretiyle,ilmiyle hazr ola... ve her ey ondan nihayet derecede uzak

olduu halde,O ise her eye nihayet derecede yakn olabilen bir Zat- Hayy-
Kayyum-u zlcelalin elbette hibir cihetle misli,naziri,eriki,veziri,zdd,niddi
olmaz ve olmas muhaldir.(Lem'alar-342)
Mceddid-i Elfi Sani mam Rabbni rahimehullah tel Ehl-i snnet itikadn
yle izah ediyor:-"Noksn sfatlar, Onda yokdur. Allah tel, maddelerin,
cisimlerin, arazlarn, ya'n hllerin sfatlarndan ve bunlara lzm olan eylerden
mnezzehdir, uzakdr. Allah tel, zamanl deildir, meknl deildir, cihetli
deildir. Bir yerde, bir tarafda deildir. Zamanlar, yerleri, cihetleri O yaratmdr.
Bir ey bilmiyen bir kimse, Onu, Arn stnde sanr, yukarda bilir. Ar da,
yukars da, aas da, Onun mahlkudur. Bunlarn hepsini, sonradan yaratmdr.
Sonradan yaratlan birey, kadm olana, her zaman var olana, yer olabilir
mi?...Allah tel, madde deidir, cisim deildir, araz, hl deildir. Huddlu,
boyutlu deildir. Uzun, ksa, geni, dar deildir. Ona, (Vsi') ya'n geni deriz.
Fakat; bu genilik, bizim bildiimiz, anladmz gibi deildir. O, (Muht)dir. Ya'n
hereyi evirmidir. Fekat, bu ihta, evirmek, bizim anladmz gibi deildir. O,
(Karb)dir. Yakndr ve bizimledir. Fekat, bizim anladmz gibi deil! Onun vsi',
muht, karb ve bizim ile berber olduuna inanrz. Fakat, bu sfatlarn ne demek
olduunu bilemeyiz. Akla gelen herey yanldr, deriz. Allah tel, hibireyle
ittihd etmez, birlemez. Hibirey de Onunla birlemez. Ona hibirey hull etmez. O
da, bireye hull etmez. Allah tel, ayrlmaz, paralanmaz, tahll [analiz], terkb
[sentez] edilmez. Onun benzeri, ei yokdur. Kadn, ocuklar yokdur. O, bildiimiz,
dnebileceimiz eyler gibi deildir. Nasl olduunu anlalamaz, dnlemez.
Benzeri, nmnesi, olamaz. u kadar biliriz ki, Allah tel vardr. Bildirdii sfatlar
da vardr. Fakat kendisinde, varlnda ve sfatlarnda akla gelen, haylimize gelen
hereyden mnezzehdir, uzakdr. insanlar Onu anlayamaz."- (Mektubat, 2.cilt,
67.mektup)
Gavsl Azam Abdlkadir Geylani rahimehullah diyor ki;''Hamd o Allaha ki,
nicelik ve nitelii O nitelemi ve kendisi nicelik ve nitelikten pak ve mnezzeh
kalmtr. Zaman ve mekan O yaratp meydana getirmi ve kendisi zaman ve
mekan kaydndan pak kalp izzet ve erefle saltanat kurmutur, (l-miyle,
kudretiyle, rahmet ve inayetiyle) her eyde mevcud olmu ve fakat zarfiyetten
mnezzeh ve mukaddes kalmtr. Her eyin yannda hazr olmu ve fakat bir eyin
yannda mekan tutmaktan ok yce kalmtr.''( Fyzat- Rabbaniye)
Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercmesi'nde yle yazl:"Cumhr-
ulem, Zt- Bri iin cihet kabuln irkin grmlerdir." (Sahih-i Buhari
Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercmesi ve erhi, 7. Bask, DB Yaynlar, Ankara, 1982;
4. cilt, s. 114).Alimlerin kahir ekseriyeti Allah telnn bir meknda veya cihette
bulunmaktan mnezzeh olduunu bildirmilerdir.
Ayetlerin zahirini almakla mehur bni Hazm- Zhir bile bu icmay
yazmaktadr:"Allah tel asla meknl veya zamanl deildir. Cumhr- ulemnn

ve bizim de duruumuz budur ve buna aykr bir gr ciz deildir, nk bundan

bakas yanltr." (el-Fsal fi'l-Milel, 2:125; bkz. Dr. G. F. Haddad, a.g.e., s. 17)
mam Mfessir Fahruddin Er-Razi, Tefsirinde yle diyor: Allh-u Telnn
mekn, yn ve barnmaktan mnezzeh olduuna icm edilmitir. (Tefsir-i Kebir
Meftihul-Gayb, Aka Yaynlar )
bdul-Khir el-Badd El-farku beynel-frak 'da derki;''Onlar (limler) Onu
(Allh) mekn kuatmadna ve Ona zaman cereyn etmediine dir icm
etmilerdir''. Onlar(Ehl-i Snnet), fetler, skntlar, aclar ve lezzetlerin O'ndan
uzakl ve O'nda hareket ve hareketsizliin bulunmad hususunda
birlemilerdir. Bu, O'na hareketi caiz gren grleri ve Onun meknnn, O'nun
hareketinden doduu eklindeki iddialarndan dolay Rfza'dan Himiyye'nin
inanna aykrdr Onlar (Ehl-i Snnet), lemin Yapcs'nn sonlu ve snrl
olmaktan uzak olduunu sylediler (Mezhepler Arasndaki Farklar, Trkiye
Diyanet Vakf Yaynlar)
Akaid konusu gerekten son derece nemli ve hassastr. Uhrev selametini dnen
bir kimsenin bu meselede ifrat-tefrit dengesizliine dmeden, sorumlu olduu
kadaryla bilgi sahibi olmaya almas, ilminin yetmedii, kapasitesini aan
hususlara girmemesi ve zellikle de bu sahada ahs kanaatleriyle fikir beyan
etmekten uzak durmas gerekir.mam Eb Hanfe, "Dou tarafndan bize iki bid'at
geldi:Cehm'in (Cehm b. Safvn) ta'tili ve Muktil'in (Muktil b. Sleyman)
tebihi"[bn Hacer, Tehzbu't-Tehzb, X, 251.] derken u noktaya dikkatimizi
ekmitir:Allah Teala'nn sfatlarn inkr ifrat, mahlukatn sfatlarna benzetmek ise
tefrittir.Bata Sahabe olmak zere "Ehl-i Snnet-i hassa" dediimiz Selef
ulemasnn tavr, mteabih ayet ve hadislere varit olduklar gibi iman ve
anlamlarn Allah Teala'ya havale etmek eklindedir ve aslolan budur. "Ehl-i
Snnet-i amme" dediimiz mteahhirun ise, yakin seviyesindeki azalma ve
muhtelif cereyanlar sebebiyle iman meselelerde phelerin artmas gibi sebepler
dolaysyla bu trl ayet ve hadisleri muhkem nasslar dorultusunda ve sahih Arap
dilinin lleri iinde tevil etmitir.Meselenin temeline tenzih ayetlerinin
yerletirilmesi ve dierr ayet ve hadislerin bu dorultuda anlalmas en salam
yoldur.
Bu ifadeler aka gstermektedir ki, -mmet-i Muhammed'in imamlar, gerek
mteabihat alanna giren hususlarda olsun, gerekse dier itikad konularda olsun,
tmyle ayn izgidedirler. Bilmeyerek, (iyi niyet dncesiyle) batl inanlarn
peinde gidenler, bilerek kfrn yaylmasna sebep olanlara yardm
edebilmektedirler.Bu grup iyi bilsin ki,zellikle u hakikatleri duyduktan ve gzle
grdkten sonra Hakkn ve dorunun yannda yer almamak ise ok daha byk bir
felakettir. Mteabihatn Sahabe (Allah hepsinden raz olsun) tarafndan, sonraki
asrlarda grld ekliyle mnakaa ve cidal konusu yapld bilmiyoruz.Onlar
nasslarda nasl gelmise yle iman eder, tesini soruturmazd.O'nu, ztnda
sfatnda, esma ve ef'linde mutlak ve en stn kemal sfatlar ile tavsif ederler.te

Allah hakknda ve birinci ehdet, budur. Dolaysyla bu meselenin mmet-i

Muhammed'in gndemine gelmesi Tabiun, arlkl olarak da Teb-i Tabiin
dnemine ve sonrasna tesadf eder.Tabiun dneminde islam corafyasnn
snrlarnn bir hayli genilemesi ve yabanc kltrler ile youn ve hzl temas
srecinin balamasyla birlikte ,islam inancna yabanc olan bir takm unsurlarn
bnyede yer etmeye balamtr.Evet, Haviyyye/ Mcessime ve Mebbihe'nin bir
selefi vard,lakin bu mmetten deildir.Bilhassa eski Roma ve Yunan inanc ile
Ortadou kltrnde bulunan tebihi tanr anlaynn ,Yahudulikte olduu kadar
Hristiyanlkta da byk etkileri gzlenmektedir.Baz slami frkalarda bunlardan
etkilenmi ve bu etkileim sonucu gelitirmi olduklar tebihi
anlylarn,nasslarda yer alan haberi sfatlar ile destekleme yoluna gitmilerdir.
Soru;"Eer tebih belas slam dnyasna yabanc bir corafyadan girmi ise bir
takm Hadis imamnn eserlerinde grdmz rivayetler nedir?"
Cevap;
1. Bu bela islam dnyasna girdikten ve maalesef aya yer tuttuktan sonra derlenen
kimi eserlerde "mana ile rivayet" olgusu hayli baskn olarak karmza kmaktadr.
Belagatin zirvesinde bulunan Efendimiz (s.a.v)'den -zellikle byle hassas bir
konuda sadr olan her kelimenin zenle muhafaza edilerek herhangi bir deiiklie
uratlmadan aynen nakledildiini sylemek hayli zordur. Bu, konuyla ilgili
rivayetler iinde senedi sahih olanlar iin genel olarak byledir.
2. lgili rivayetlerin belli bir yeknu Hadis Usul kriterleri dorultusunda sahih
deildir.(Baz kimseler, Ehl-i Snnet'in kllarndan korktuklar iin kendi habis
akidelerini ihtiva eden szleri Ehl-i snnet ulemasna nisbet etmi ve onlarn
arkasna da gizlenmilerdir....")
3. Seneden ve metnen sahih olanlarn da delaleti kat' deildir.Bir ka Hadis
imamnn bu tarz rivayetleri eserlerinde zikretmi ve medlullerini "itikat edilmesi
gereken hususlar" olarak grm olmas, meselenin yle kabul edilmesini
gerektirmez. Bir ilim dalnda otorite olan bir alimin, ayn seviyeyi baka ilim
dallarnda ayn baary tutturamamasnda alacak bir durum yoktur.Nitekim nice
Kelam alimi biliyoruz ki, eserlerinde yer verdii rivayetler hayli
tartmaldr.Hayatn Kelam meselelerde derinlemeye adamam bir alim iin
elbette byle bir sonu artc deildir.bni Kuteybe'nin itiraf ettii gibi ''lmin bir
dalnda ilerleyen bir kimsenin dier dallarda ayann kaymas knanamaz''.. Ayn
ey birok Fkh alimi iin de geerlidir. Dolaysyla bir ok Hadis aliminin,
Akaid/Kelam sahasna yeteri kadar sarf- mesai etmedikleri iin, eserlerinde yer
verdikleri rivayetlerin mana ile nakledilip edilmediini,mana ile nakledilmise ne
trl arzalara sebebiyet verdii konusunda Akaid/Kelam alimlerinde grdmz
hassasiyet ve titizlii gsterememi olmasn normal karlamak gerekir.
Nitekim bn Huzeyme'nin, konuyla ilgili eserler listesinin banda yer alan Kitbu't-

Tevhd'i hakknda rencisi Eb Sehl es-Su'lk, "Hocamz ihtisas sahas olmayan

bir konuya girdi" demitir.[el-Beyhak, el-Esm ve's-Sft,18.] Kevser bn
Huzeymenin byk bir Fkh ve Hads limi olduunu itirf eder lkin, onun lm-i
Kelm iyi bilmediini itirf ettiini muhaddislerin immlarndan mam Beyhaknin
isndyla yapt rivyete dayanarak syler. (El-Esm ves-Sft: 340/267-8)) CerhTadil sahasnn otaritelerinden bni Ebi Hatim bni Huzeyme'nin ,Kelam ilmini
alakadar eden hususlarda sarf- kelam ettiini duyunca yle tepki vermitir;''Kelam
ilminden (bni Huzeyme) Ebu Bekr'e ne? Ona da bize de yaraan, tahsil
etmediimiz sahalarda konumamaktr.''(El-Esm ves-Sft:269)Yine dilimize
evrilmi bu tr rivayetler yapan Zehebi'nin 25 yanda bni Teymiyye'nin etkisinde
kalarak yazd ve daha sonra ierisinde gvenilmez ve az grlerin bulunduunu
ve kendisinin bundan beri olduunu syledii el-Uluvv adl eseri
mevcuttur.(Lbnanl Dr.C.Fuad'n makalesinde Kitab kopyalayarak oalltan
hadisi bni Nasruddin Dmaki'den ,Murat Yazc) Talabesi Tcuddn es-Sbk de
hocas ez-Zeheb hakknda benzer bir tesbitte bulunmutur:"Gerek u ki hocamz
lafzlarn delaletleri konusunda yeterli birikime sahip deildi."Yine bu eserin
tahkikini yapan Elbani, Peygamberimizin (gya) Ar'n zerinde oturacan
syleyen rivayetleri Zehebi'nin eserinde zikrederken ''Muhalefet etmekle etmemek
arasnda tereddt gsterdiini '' itiraf etmektedir.(Bkz.Zehebi el-Uluvv li'l Aliyyi'lAzim mml Kurra sh.260)
Yine Osma Said Darimi ve Abdullah b Ahmed'in pheciler tarafndan baslan
eserlerinde acayip grler mevcuttur. Eyne Allah hadisine sarlarak Allah'u
teala'nn yukarda olmadna inanann mmin olamayacan (er-reddu alal
cehmiyye 271) Allah'u tela'nn haa snr olduunu itiraf etmeyen kimselerin kafir
olaca (Nakzu'd Darimi,23-4)),llerin hareket edemeyeceini elHayyyul
Kayyum olan Allah'u teala'nn diledii zaman hareket edeceini diledii zaman
kalkp oturacan (age sh.20) dilerse sivrisinein srtna yerleeceini ve sinein
onu tayacan (age 85)bni Teymiyye ve bni Kayym'n Allah'u teala hakknda
inanlmas caiz olmayan bir sr tezvirat bulunan bu kitab iddet ve hararetle
tavsiye etmeleri bir tarafa gnmzdeki bir takm phecilerinde bu kitab'' Selef-i
Salihin akidesi ''adl (Guraba yaynlar) kitabn ''Selef-i Salihin akidesi ile ilgili
telifler'' blmn de 2.srada Abdullah b. Ahmed Kitabu's Snne 'si 38.srada Osman
bin Said ed-Darimi 'nin er-Reddu alel-Cehmiyye'sini zikretmeleri yine
phecilerin bazlar akaidde hocalarnn silsilerini sayarken Ebu Hanife'yi dahil
etmezken Osman Said Darimi'yi saymalar calibi dikkattir.stivann oturmak
anlamnda olduunu (Abdullah b.Ahmed Kitabu's-Snne 11)Gya Katadenin
''Onlar ille de buluttan glgeler iinde Allah'n ve meleklerin gelmesini beklerler''
ayeti hakknda ''Allah onlara ,buluttan glgeler iinde gelir.Meleklerde onlara lm
annda gelir'' demi.(age,1987) Gya Allahu teala 'nn dalara ''Muhakkak ki ben
sizden biri zerine iniceim ''demi.Dalar kibirlenince Turi Sina tevazu
gstermesine binaen Allahu teala ona yle vahyederek ''Tevazun ve benim
takdirime rzan sebebiyle senin zerine inicem'' demi(age.168)Yce Allah buluttan
glgeler ierisinde Artan Krsi,ye inecek.. (age.177)gibi rivayetlerde Ehl-i
Kitab'n kitaplarnn derin bir etkisi grlmektedir.

Zira nciller'de ve Tevrat'ta da Allah Teala'ya bu trl fiiller isafe edilmitir.

Hristiyanlarn inancna gre armh hadisesinin (!) akabinde ''olunu'' ge ekerek
sana oturtan (Matta XXI,1,41-4 Markos,XIII,36,XV,62,XVI,19) Yahudilerin
yaktrmasyla yaratma iini bitirdikten sonra istirahata ekilen (Tekvin ,II,2) yere
inerek insanlarla konuan ve konumasn bitirdikten sonra yukar kan (Tekvin
XXXV,13) bulutlar iinde Tur-i Sina'ya inen bir ilah (k XIX,16-20) tarzndaki
pasajlar rneklerini verdiimiz rivayetlere pek de aykr deildir.
Onlar hadis nakli ile iktifa edip braksalard,gerek kendileri ve gerekse mmeti
Muhammed iin en salam olan yola girmi olacaklard.Kendilerinide gayri
makbul ,gayri makul eyleri birer itikat umdesi olarak ileri srmezlerdi .
Maliki mezhebi'ne mensup hadis hafz Ebu Bekir b. el-Arabi mteabihat alanna
giren ayet ve hadisleri zahiri anlamlar erevesinde anlayan
Mebbihe/Mcessime hakknda yle der;''Yolculuum esnasnda bunlar ile epey
uratm.Ben arzu etmediim halde zerime ok geldiler .Bu grubun Msr am ve
Badat'taki temsilcilerinde en ok grdm ey,''Allah Teala ,nefsini,sfatlarn ve
mahlukatn bizden daha iyi bilir.O bize retendir.O bize kendi durumunu haber
verdii zaman biz ona ,haber verdii gibi iman eder ve inanrz ''
demeleridir.Bunlar ''Onlar illede buluttan glgeler iinde Allah'n ve Meleklerin
gelmesini beklerler''(2/10) Rabbinin emri geldii ve meleklerin saf saf dizildii
zaman (89/22)Allah da onlarn binalarn temellerinden skt(16/26) gibi ayetleri
ve ''Rabbimiz her gece en yakn ge iner'' hadisini iittikleri zaman ,''Allah Teala
hareket eder,(bir mekandan baka bir mekana ) intikal eder,bir yerden baka bir yere
gider,gelir'' dediler .''Rahman Ar' istiva etti'' ayetini iittikleri zaman ,''Allahu teala
Ar'n zerine oturmutur,Ar'a bitiiktir ve Ar'tan drt parmak daha byktr.Zira
O'nun Ar'tan kk olmas doru deildir.nk Allah'u teala el-Azim'dir ve
O'nun misli olmaz.''O'nun benzeri hibir ey yoktur'' .Dolaysyla Allah teala
,Ar'tan drt parmak byktr,derler(...) Bilmeniz gerekirki bu taife'nin sz konusu
haberlerin zahirini muhafaza etmeleri (d anlamlarna balamalar) konusunda
''Onlar bir saray bina ettiler'' veya ''bir ehri yktlar '' denenemez.Onlar Kbe'yi
ykmlardr.(....) (el-Avasm mine'l-Kavasm 210 vd. )
Gnmzdeki bir takm pheciler Allah'u teala'nn Ar'a bitiik olmasn kabul
etmezler,lakin Krsi'nin ayaklarn koyduu yer olduunu sylemektende geri
kalmazlar..
4-Kimi rivayetlerde mam Malik'in ve Ebu Hanife'nin yukardaki szlerinde olduu
gibi alimlerin ,tafvid zere,temsil,tebih,tecsim gerektirmeyecek ekilde keyfiyetsiz
kabullerini, phecilerin kendi batl akidelerine yorumlayarak delil
getirme eklindedir.Kendi eserleri ve talebelerinden nakledilenlere baklnca
bunlarn tamamiyle tenzih akidesiyle badaan szler olduu hemen anlalr.mam
Ebu Sleyman El-Hattabi yle buyurdu:Bize ve her Mslmann bilmesi
gereken ey Rabbimiz surat ve heyetten mnezzehtir. nk surat keyfiyeti

gerektirir. Keyfiyet ise, Allh ve sfatlar hakknda imknszdr. (mam Beyhaki elEsma ves Sifat)
Ksaca deinilmesi gereken nemli bir dier hususta udur: Konu anlalsn diye
''zahiri almamak '' ifadesi ska kullanldn yukarda grmtk.Lakin kimi
gemi ulemamzdan ''zahiri manasn almak'' tarznda gelen ifadelerde
mevcuttur.Bu lafzi ayrlkta ''zahirini almak '' ifadesinden kast phecilerin iddia
ettii ilk akla gelen,hudus alameti tayan zahiri manalar anlamnda deildir.Bu
ayrmn yaplmas nemlidir.afii mezhebi'ne mensup Hafz Ebu Bekr el-Hatip
Badadi 'nin szleri bu konuyu daha anlalr klacaktr;-Sfata dair syleneceklere
gelince() Sahh snnetler arasnda bu kabilden nakledilmi rivayetleri ele alacak
olursak, selefin izledii yol bunlar sabit kabul etmek ve zahirleri zerine almaktr.
Ayrca keyfiyet ve tebihi haklarnda kabul etmemektir (...)bir snrlandrma ve bir
keyfiyetlendirme anlamnda bir kabul deildir. Buna gre biz el, iitmek,grmek
dediimiz vakit, bu (murad ilahiye karmayz) sadece Yce Allahn kendi zat
hakknda sabit olduklarn belirttii sfatlarn varln kabul etmekten ibarettir.
Bizler el, kudret anlamndadr, iitmek ve grmenin anlam da ilimdir, demeyiz.
Ayn ekilde bunlarn organ olduklarn ve onlarla ilgili fiili ilemenin aralar
olduklarn da sylemeyiz. Bunlar organ ve fiili ilemenin aralar olan ellere,
kulaklara, gzlere benzetmeyiz ve yle deriz: Bunlar kabul etmenin vacib olduu,
bu sfatlarn varl ile ilgili nassn bulunmasndan dolaydr. Bunlarn
yaratlmlarn sfatlarna benzemediini kabul etmek de Yce Allahn: Onun
benzeri hibir ey yoktur (ur, 42/11) buyruu ile Hi kimse Ona denk
deildir (hls, 112/4) buyruklarnn bir gereidir.-''...
Hatip el-Badadi'nin ''zahiri'' anlamdan kasd edilen grld zere tenzih
akidesiyle badaan ,manasnn Allah'u teala'nn bilebilecei Kuran'da varid
olduu zere bir zahiri yaklamdr. Selef'in izledii yolu Tevl-i Tafsl
yapmamakla Tefvde giderken /lafzn mansnda lgavi manalarnn tayinine
girmediklerini,te yanda da Tevl-i cml ile tenzh yaptklarn; yani Allah,
Onu, yaratlmlarn sfatlarndan kendine yakmayacak sfatlardan uzak
tuttuklarn anlatyor. yleyse z-h-r fiilinin gizlilik ve bilinmezlik olan fiillerin
duyular ile anlalmas anlamna gelebilecek ve hudus anlam tayacak , bni
Arabi ,bni Hacer,bnu'l Cevzi gibi hadisiler bata dier Ehli-Snnet ulemann
yukarda itiraz ettii ''insanlar arasnda kullanlan ve anlalan'' manada deildir.
Yine ona gre -Ona yakmayan organ ,ara,gere,deimek ve hareket etmek gibi
eylerle nitelendirmeden, kalbe hatra gelmesinden bile korunmas- gerektii inanc
bu tespitimizi dorulamaktadr..
Elmall Hamdi Yazr rahimehullah ayn manada diyor ki;Selef limleri demilerdir
ki, "Kur'n'da Allah'a yed isnat edilmi olduu ve "Zatna benzer hibir ey
yoktur" (r, 42/11) gereince yedullah'n bizim bildiimiz zel cisim
olamayaca da akl ve nakil gereince bilindii iin, biz 'Allah'n yedi (Kur'an da
getii zere) vardr diye iman eder ve hakikatini Allah'n ilmine brakrz,
yorumuna kalkmayz...". Yani bunu mteabihlerden tanmlar ve "O (Kur'n)n

tevilini ancak Allah bilir" (li mrn, 3/7) demilerdir...'' ve ardndan

Elmall,Halef'in neden tevile bavurduunu syler ; ''Fakat sonradan baz
Mcessime mezhebinde olanlar ortaya kt iin, Kelam limleri bunlarn
muhkem yetlere gre her birini makamna uygun bir mn ile yorum ve izahn
caiz grmlerdir.''(Maide 64 tefsirinde)
Bilakis Mebbihe/Mcessime'nin zahiri manalarn almalar ise, bu anlatmdan
farkl iki ekilde olmaktadr. Birincisi;Allah'u teala'nn insanlar gibi gz,eli,nuzulu
vb. vardr derler.kincisi ise;Allah'u teala'nn mahluklara benzemeyen iki tane uzuv
manasnda grme fiilini gerekletirdii gz, Adem (as) 'e dokunarak bizzat
yaratt ama bizim elimize benzemeyen iki eli, ve parmaklar, cihet manasna
gelecek ve mesafesel uzaklk ve mekan tayin edecek ekilde yukarda olmak ,ve bir
yerden bir yere intikal etmek manasnda kendine has nzl ,ve yine bizim
bilemeceimiz bir snr vardr,eklindedir.Bu problemli inancn nerelere kadar
gtrldne yukarda temas etmitik.Bu risaleyede deinemediimiz dier bir
hususta Kur'an da her ne kadar phecilerin anlad manada olmasada yed (el)
tekil,tesniyye(iki) ve oul (3 ve daha fazlas) kipler ile ,ayn (gz ) ise sadece tekil
ve oul kipler ile geti halde tesniye kipini esas alarak (iki tane) ayn ve yed'i
Allah'u teala'ya nispet etmede karar klmalardr.
Elbette bu konuda naklediceklerimiz bu kadarla snrl deildir.Sadece elimizdeki
terceme eserlerden ufak bir ksmdr.aret edilen kaynaklarda ayrntlarna
bakabilirler.Ehl-i Hadis'ten,Ehl-i Tasavvuf'tan ve mfessirlerin Selef ve Halef
ulemasndan naklettiklerimiz ile anlaldki; Ehli-Snnet ne sapm Cehmiyye gibi
''Nerede olursanz olun o sizinle beraberdir''(Hadid 4) '' Biz ona ah damarndan
daha yaknz''(kaf 16) ve benzeri ayetleri delil getirip ''Allah zatyla heryerdedir''
demilerdir. Ne de sapm Mcessime/Mebbihe gibi ''Rahman ar'a istiva
etmitir'' ve benzeri ayetleri delil getirerek Allah'n (c.c) zatyla bir mekanda ve
cihette olduunu sylemilerdir. Ehli-Snnet , Peygamberlerin ve Sahabelerin
akaidinde olduu gibi bu konuda da (vasat) orta yolu tutmu, Kur'an- btncl
olarak alm ve ''Allah (c.c) Ynsz ve Mekansz olarak vardr'' demilerdir.Son sz
olarak bizde selef 'ten mam Tahv rahimehullah gibi ''Cemaati hak ve doru
buluruz. Paralanmay erilik ve azan grrz. Snnet ve cemaate tabi oluruz.
Dalmak, ihtilaf ve paralanmaktan ekiniriz. Adalet ve emanet ehlini severiz.
Zulm ve hyanet ehline bu'uz ederiz. Mslmanlarn cemaatna muhalefet
etmeyiz''. (Akidett-Tahaviyye)nk mslman cemaate muhalefet etmek haktan
saptr,dalalettir ve bidattr.
u kendilerini Selefiyye diye adlandran phecilerin delil (!) diye
sunduklar aktaramadmz ayetler ,uydurma yahut zayf veya manas tahrif
edilmi hasen ve sahih hadisler, imamlara iftir, icm iddialar ile ispt edilmeye
allan haa Allahn mekan, yukarda olmas gibi Firavun itikad nevinden
itikadlar, siyasi gle Mslmanlara kabullendirilmeye allmakta ve petrol
gelirleri sayesinde bir ok lkede maalesef hzlca yaylmaktadrlar. Trkiye ise
Osmanl'dan ald Selefi-Salihin akidesini koruyarak,Vehhabilere prim vermeyen

ehl-i snnetin muhkem kalesi durumundadr.Asrlar nce de phecilere cevaplar

hakkyla verilmi ve sindirilmilerdir.Lakin seleflerinin izinden kimi deiikliklerle
her asrda kendilerini yenilemektedirler .u selef namna selefi karalayan
pheci muarrzlarna kar Ehl-i Snnet itikadn mdafa edenlerde, methotlarn
yenilemek ve gelitirmek suretiyle hazr olmaldrlar ki bu fitneler etrafa kk salp
nesilleri helak etmesin... Byle bir zamanda ok dikkatli ve gayretli almalarla
oynanan oyununun zerindeki sis perdesini def etmek lazmdr.mm Kevser
bidev eserleriyle (Tebddz-Zalmil-Muhayyim min Nniyyeti ibnilKayyim) buna en ileri seviyede muvaffak olmutur.mam Kevseri'nin bir ok
yerde dile getirdii ''Selef'in mezhebi, maksadn tayin edilmeksizin tefvid /ilmini
Allah'a havele etmekdir '' szne hucum edenlere Ehl-i Snnet ulemasnn
yukardaki tasnifleri yeterlidir. Mesele, onun yazdklarn eli yz dzgn
bir ekilde Trke'ye kazandrmaktan ibarettir. Bu arada itidl ve istikmeti de
elden brakmamak elzemdir. Yok etmeniz gerekenleri, yok edeyim derken
saklamak zorunda olduklarnz da kollamak ve kaybetmemeye mecbursunuz.
Karlkl taraflarn mevzuu ile alakal olarak birbirlerine yazm olduu eserleri,
erbab olanlarn bulup bir mudakkik ve muhakkik gzyle sabrla okumas, avam
iin anlalr bir halde yeniden yazp izah etmeleri gerekir.lm-i Kelm
mderrislerinin Allahn sfatlar, sfat ayetleri ve sfat hadisleri bahsini yeniden
geni mulhazalarla ortaya koymalar icap etmektedir.Sz edilen u munzrr
akideler Trkeye tamamyla evrilmitir.(ou zaman bedava datlmaya
balanmtr.) Uyuuk uyuuk durmann bir manas yoktur. Vesselm.



...
Bu kitapkta geen nakiller ve ifadeler kaynaklar gsterilmi (Ebubekir
Sifil,Hseyin Avni Kanszolu,Murat Yazc vb.) yazarlarn kitaplarndan dergilerde
ve internet sitelerinde yaynlanm makalelerinden iktibasla,amacna uygun bir
takm kk ksaltma ve tasarruflarla konu btnlnn korunmas adna
birletirilerek derlenmitir.