Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
SI KAPITAN TIYAGO
1
MGA PALIWANAG
2
Hindi pa naging bisita at sa ganoon ay mahalaga pa ito sa nagsasalaysay –
tandaan na ang may papiging ay halos walang nakakapuna sa panahon ng salo-
salo.
3
Si Kapitan Tiyago ay yumaman dahilan sa pagsasamantala sa mga mahihirap.
Mayroon siyang kakayahan na pigain ang kahuli-hulihang sentimo mula sa
bulsa ng mga Pilipinong naghihikahos sa buhay. Si Kapitan Tiyago ang tunay
na modelo ng mga kompanya at negosyong may kakayahan pang humingi
ng labis-labis sa kabila ng paghihirap ng malaking bilang ng mga
mamamayang Pilipino sa ating kapanahunan.
4
Mapapansin ang paraan ng panunudyo ni Rizal, ipinakilala niya si Kapitan
Tiyago na isang matalinong tao ayon sa sabi-sabi.
66
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
5
Isa sa ugali ni Kapitan Tiago ay ipunin ang hitso na nginunguya sa isang panig
ng pisngi, parang nais ilarawan ni Rizal na ang kaniyang tauhan ay katulad
unggoy na halos ganito ring paraan ng pagtatabi ng pagkain. “Kung hindi ganito
ang ayos ng mukha ni Kapitan Tiyago ay masasabi nating siya ay magandang
lalaki” – sa istilong ito ay makikita ang kahusayan ni Rizal sa kaniyang pinong
paraan ng pang-iinsulto.
6
Tinataasan ni Kapitan Tiyago ang upa sa lupang kaniyang ipinasasaka upang
lalong yumaman at ang kapalit naman nito ay ang paghihikahos ng kaniyang
mga kasama sa bukid. Talagang si Kapitan Tiyago ang idolo ng mga
mapagsamantalang negosyante sa ating bansa. Sa bahaging ito ay pumapalo si
Rizal sa kalabawat at sa kabayo naman lumalatay, ito ay sa dahilang ang
katulad na pagsasamantala ay nararanasan ng kaniyang pamilya sa Calamba
na hacienda na pag-aari ng mga Dominicano.
7
Dito ay ipinababakas ni Rizal na ang unang pinagmulan ni Kapitan Tiyago ng
kaniyang kayamanan ay ang pag-aari niya ng lupa na maaring karamihan sa
mga ito ay tinataniman ng tubo (Laguna at Pampanga) at mula sa kinita sa
lupain sa lalawigan, ay nakabili ng mga ari-arian sa Maynila, at nakapagtatag
ng iba pang mga negosyo.
8
Ang opyo ay isang narkotiko na nagbubunga ng pagkasugapa sa gumagamit.
Isa sa pinagkakikitahan ng malaki ni Kapitan Tiyago ay ang pagbebenta ng opyo
sa pamamagitan ng kasosyo niyang Intsik. Masasabing si Kapitan Tiyago ay isa
sa sinaunang drug lord sa Pilipinas.
9
Ang mga bilanggo sa Bilibid (na nasa Maynila - ang larawan ay kuha sa taong
1898) ay pinapakain ng pamahalaan at ang kontrata ng dinadalang pagkain sa
bilangguan ay isa sa mga negosyo ni Kapitan Tiyago. Malakas pagkakitahan ito,
67
Anotasyon ng Noli Me Tangere
dahilan sa maari niyang bigyan ng kahit na anong pagkain ang mga bilanggo
nang hindi makapagrereklamo.
10
Ang damong zacate ang nagsisilbing pinakagasolina ng mga sasakyang
hinihila ng kabayo. Ang pagpapadala ni Kapitan Tiyago ng damong zacate sa
mga bantog na bahay (tirahan ng mga opisyal) ay bilang pagtanaw ng utang na
loob sa mga ibinibigay na kontrata ng pamahalaan sa kaniya. Buti pa pala
noong panahon ng kolonyalismo, damong zacate lang talo-talo na, ngayon por
dies o veinte por ciento.
11
Isa sa mga katangian ng mahusay na negosyante – nakikita kung ano ang
magiging mga bagong pangangailangan ng mga tao at nagpa-plano ng maaga
para mga napapanahong produkto at paglilingkod na maari niyang ipagbili sa
iba. Smart si Kapitan Tiyago sa negosyo.
12
Mayroong mga puwesto sa kolonyal na pamahalaan na isinusubasta o
naipagkakaloob pagkatapos na makapagbayad ang nagnanais na mapalagay sa
nasabing posisyon. Ang higit nitong katulad sa ngayon ay ang
kontraktwalisasyon sa mga trabaho – kung saan ang isang ahensiya ng
pagpapatrabaho ay kumukuha ng isang bahagi mula sa sahod ng
manggagawang kontrakwal sa pagawaan. Sa mga mayroong employment agency
naunahan na kayo ni Kapitan Tiyago ng mahigit isang siglo sa raket ninyo.
13
68
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
18
Tinutukoy ang mga mahihirap na magdarasal na komonkontrata upang
ipagdasal ang mga mayayaman. (Mayroon pang ganitong mga tao sa simbahan
ng … ). Ang mga magdarasal ay katulad lamang ng mga taong binabayaran
upang umiyak sa burol ng mga taong patay na hindi nila kaano-ano. Nang-asar
pa si Rizal, upang ipakita ang pagiging desperado ng mga mahihirap na
kinokontrata ng mga mayayaman na magdasal para sa kanila - handang
basahin ang lahat ng dasal pati ang Bibliang Hebreo para sa halagang piso,
ikumpara ito sa paring kumikita ng malaki para sa isang saglit na misa. Ang
mga mahihirap sa karagdagang halaga ay babasahin ang Bibling Hebreo –
tandaan na hindi magagawa iyon ng mga mangmang na magdarasal – dahilan
sa kakaibang wika at titik, at direksiyon ng pagbasa nito.
19
Higit na pinaniniwalaan at tinatawagan ni Kapitan Tiyago ang mga santo at
santa kaysa sa tunay na Diyos. Isang kabalintunaan ng kasaysayan ng kolonyal
na Katolisismo sa Pilipinas noong panahon ng mga Espanyol ay nagawa nilang
mapalitan ang kadakilaan ng Diyos ng mga larawang inanyuan.
20
69
Anotasyon ng Noli Me Tangere
puno ang mga araw ng kalendaryo sa mga pangalan ng santo at santa. Ang
napakaraming mga santo at santa ay maitutulad na lamang natin sa mga
relihiyong pagano ng matandang panahon at maging sa dambana ng
Hinduismo.
22
Nagkakaroon ng labanan ng pabantugan sa pagiging milagrosa ng mga
imahen. Tandaan na si Mariang ina ni Jesus ay sinasabing inilalarawan ng
imahe, kung iisa lamang ang mga iyon bakit magkakaiba pa ang kanilang
tinataglay na kapangyarihan– sa kolonyal na relihiyosidad ng mga Pilipino ang
mahalaga ay ang rebulto at hindi ang santo/santa na maaring ang kadakilaan
ay maging inspirasyon natin kahit wala ang kanilang anyong larawan.
23
Noong isilang si Rizal ay labis na nahirapan ang kaniyang ina sa panganganak
sa kaniya, at ipinangako ng huli na kapag-nailuwal niya ng maluwalhati ang
sanggol ay dadalhin niya ito sa birhen ng Antipolo sa edad na pito. Maging ang
isa sa pinakamagandang tula ni Rizal na Junto Al Pasig ay kaniyang inihandog
para sa karangalan ng birhen ng Antipolo. Pagkatapos ng ilang panahon ay
naging kabaligtaran sapagkat sa bahaging ito ay kritikal si Rizal laban sa mga
pamahiin na ikinakalat at pinaniniwalaan ng mga taga-sunod ng birhen ng
Antipolo.
24
Ipinakikita ni Rizal ang labis na pag-ibig ng mga Pilipino sa kanilang mga
patron, anuman ang sabihin ng mga hindi naniniwala ay nandoon pa rin ang
kanilang katapatan. Katulad ng katapatan at paghanga ng mga tao sa mga
diktador na pinuno, na pinaniniwalaan nilang higit na mahusay na magpalakad
ng bayan.
25
Isang pang-aasar ni Rizal, na kaya naroroon sa simbahan ng Antipolo ang
mga Espanyol ay dahilan sa idolo nila ang mga malulupit na hari, na ginagaya
at isinasagawa naman nila sa kanilang pamamalakad sa Pilipinas. Ang mga
Tsino naman ay naandoon din sa Antipolo dahilan sa nasanay sila mahabang
panahon ng kanilang kasaysayan na pinamumunuan ng mga malulupit na
emperador.
26
Dahilan sa dami ng nagpupunta sa Antipolo at laki ng halaga na nakokolekta
ay naging dahilan upang ang parokya ay maging labis na mayaman. Sa
70
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
27
allí están los dioses lares de Capitán Tiago, y decimos dioses lares, porque este
señor más bien sentía por el politeísmo que por el monoteísmo, que jamás
había comprendido (textong Espanyol). Ang kolonyal na simbahan ay nag-
aangking monoteismo (paniniwala sa iisang Diyos), nakikita ni Rizal ang angulo
ng pagkakaroon natin ng maraming mga rebulto at larawan ng mga santo ay
walang pinagka-iba sa kagawian ng mga politeismo na ang dambana ay puno ng
maraming mga rebulto ng kanilang mga pinaniniwalaang diyos. Ang hanay na
ito ay isang pagdagil ni Rizal kay Kapitan Tiyago, subalit ang higit niyang
tinatarakan ng malalim na pagpuna ay ang aral ng kolonyal na simbahan
sapagkat ang tunay na monoteismo ay hindi nauunawaang mabuti ng
simbahan at marahil ng maraming mga Pilipino. Para kay Rizal - HINDI ALAM
NG MGA PILIPINO – ANG KAHULUGAN AT DIWA NG MONOTEISMO.
28
30
Katulad sa ngayon ay ang Santo Niño na nakasuot ng pulis, magsasaka,
manlalaro ng basketball atbpa. kabihisan ayon sa kagustuhan ng may-ari.
71
Anotasyon ng Noli Me Tangere
72
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
33
Isang pangungutya ni Rizal sa mga prayle – kailangang mataga o
magsakripisyo ng buhay para sa aral na kanilang pinaniniwalaan. O kaya ay
managa upang maipagtanggol ang aral na kanilang pinaniniwalaan. Dito natin
maiiuugnay ang binanggit na pagpatay kay GH Bustamante sa Kabanata 1 at
sa simbolismo ni Rizal sa kabanata 3, na sa galit ni Pray Damaso kay Ibarra ay
nagsasalita siya na hawak ang kutsilyo (para sa matamis). Ang tunay na
dahilan kaya natatakot si Kapitan Tiyago sa mga banal (prayle) ay baka siya
mataga, na ang kaugnayan nito ay makikita sa Kabanata 36.
34
Ang paglalarawan na ito kay San Miguel na may hawak na espada at tinataga
ang diablo ay ginawang imortal sa pintura ni Fernando Amorsolo na nagng
pabalat sa alak na Ginebra San Miguel. Subalit sa paggamit ni Rizal sa
paglalarawan sa nobela ay ginamit niyang simbolismo sa mapamuksang
kapangyarihan ng mga alagad ng kolonyal na simbahan laban sa mga
kanilang mapaparatangang mga “demonyo”.
36
73
Anotasyon ng Noli Me Tangere
37
“Makailan nang gumagalaw ang isang larawan, kahit napakasama ng
pagkayari” – Ito ay isang lihim na paghahantad ni Rizal sa mga pakana ng mga
prayle na gamitin ang kanilang armadong kapangyarihan. Tandaan na ang isa
sa kanilang unang biktima sa Pilipinas ay si Gobernador Heneral Bustamante.
“Kahit napakamasama ng pagkakayari” (nang aksiyon at hindi ng sining) –
dahilan sa ginawa ang paggalaw (pagpatay o pananaga) para sa sariling
kapakinabangan ng mga prayle.
38
74
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
40
Ang isinulat na ito ni Rizal na paggagala ng birhen sa gabi ay isang palihim na
pagdagil sa mga prayle na umaalis ng kumbento na hindi naka-abito tuwing
gabi upang lihim na makipagtagpo sa kanilang mga babae. Para kay Rizal, hindi
lamang mga prayle ang gumagawa ng mga himala. Maging ang mga santa man
ay umaalis din ng simbahan. Hindi isang akusasyon ang paliwanag na ito
dahilan sa ipapaliwanag ito sa iba pang kabanata ng nobela.
41
75
Anotasyon ng Noli Me Tangere
44
Dito ay gumagawa ng isang siyentipikong pagbatikos ni Rizal sa mababaw
na paniniwala ng mga panatiko, na ang mga bakas ng birhen ng Antipolo ay
nakabakat sa paliguan at para mangyari iyon ayon kay Rizal ay kailangan na
ang buhok ng rebulto ay isang libong tonelada at kasingtalim ng diamante.
45
Upang maunawaan ang sinulat ni Rizal – isang rebulto na may isang libong
tonelada ang buhok at iwasiwas ito- isipin ninyo ang lakas na yayanig sa loob at
maaring makasira sa simbahan ng Antipolo. Pagkatapos ay ipapatong ang paa
sa dila o ulo ng mga deboto – isipin ninyo kung ipatong ng isang rebulto na ang
buhok ay may isang libong tonelada ang bigat, siguradong daig pa ang ilang
beses na dinaanan ng pison ang ulo ng mga kahabag-habag na deboto.
46
Tila ninanais ni Kapitan Tiyago na makakampi sa sugalan ang mga santo.
47
Augur – miyembro ng kaparian ng matandang relihiyong Romano na
nagbibigay ng paliwanag tungkol sa kalooban ng mga diyos na pagano –
tinitingnan nila ang mga tanda sa pamamagitan ng lipad ng mga ibon.
Kalagayan ng laman-loob ng mga isinakripisyong hayop, direksiyon ng kidlat.
Makapangyarihan ang mga augur dahilan sa kanilang mga payo bago ganapin
ang digmaan at importanteng okasyon.
76
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
48
50
Ipinakikita rito ni Rizal na sa isang pamahalaan na walang tunay na
demokrasya, ang isang uto-uto ang modelong mamamayan.
51
77
Anotasyon ng Noli Me Tangere
53
78
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
56
Ibig sabihin ay nahirati na sa porma – kahit nakangiwi na ang ayos ay
masarap pang isuot dahilan sa kasundo na ng paa. Si Kapitan Tiyago ang
nakangiwing sapatos at ang mga maykapangyarihan ang nagsusuot o
gumagamit. Subalit ang isang lumang sapatos na matagal na nating ginagamit
at nakasanayan na ng ating mga paa ay maari nating iwanan anumang sandali
na hindi na ito angkop sa ating kasiyahan. Isang paraan ng pagbibigay ni Rizal
ng babala sa mga taong sunud-sunuran sa kagustuhan ng mga taong
nakakataas sa pamahalaan.
57
Mula sa paniniwalang ito ay tumubo ang henerasyon ng mga Pilipinong
walang kibo. Mahalaga sa mga ito ang “kapayapaan” kahit na ito na buhay nila
ay puno ng pagsasamantala, panlilinlang, at pang-aapi. Bigyan ng Pansin na
masama ang pagkakasalin, ng teksto sa Biblia ng talatang Lucas 2:14 na
“Kaluwalhatian sa Maykapal sa kaitaasan, at katiwasayan sa mga taong
may mabubuting kalooban sa lupa”
79
Anotasyon ng Noli Me Tangere
58
Dito ay makikita ang kontrast ni Kapitan Tiyago, isang lalaking sunud-
sunuran sa nakakataas sa kaniya at mapagsamantala naman sa kaniyang mga
nasasakupan.
59
Paglalarawan sa isang babaeng sinawi ng makamundong paghahangad ng
isang lalaki.
60
62
Taunang kapistahan na pinangungunahan ng Orden Dominicano – ginaganap
tuwing Oktubre sa karangalan ng Nuestra Senora del Rosario, na
pinaniniwalaan na ang tumulong sa mga Espanyol para magtagumpay laban sa
mga sumasalakay na hukbong nabal ng Olandes noong 1649.
80
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
63
Ang kalaban nina Kapitan Tiyago at Donya Patrocinio, ay kung sino ang
magiging bantog sa kanila sa pagbibigay ng pera sa simbahan. Labanan ng
dalawang hangal na inuubos ang kanilang mga kayamanan para sa ilusyon ng
kabanalan at popularidad.
64
Pang-aasar ni Rizal sa mga paring gumagamit ng wikang hindi naiintindihan
ng kaniyang mga taga parokya. Papaano kaya mauunawaan ng mga tao ang
mensaheng pangkabanalan, kung ito ay hindi naman naiintindihan ng marami.
65
Nakikipaligsahan sa kabanalan – subalit ipinagdadasal na magkaroon ng
masamang kapalaran ang kaniyang kalaban. Ipinakikita dito ang pagiging
paimbabaw ng kabanalan.
81
Anotasyon ng Noli Me Tangere
69
Ang birhen sa Taal, Batangas na sinasabing natagpuan ni Juan Maningcad,
noong 1603, sa Ilog Pansipit sa Baryo Caysasay sa nabanggit na bayan. Dinala
ni Juan ang rebulto ng birhen sa kaniyang bahay at nalaman ito ng buong
pamayanan at ito ay dinala sa bayan ng Taal, iningatan ng biyuda ng hukom ng
bayan, at iningatan sa isang magandang lalagyan. Ayon sa paniniwala, isang
araw ay nawala ang imahen sa lagayan at kinabukasan ay muling nagbalik
at ang pangyayari ay naganap ng ilang ulit.
Pansinin ang mga Ginawa ni Donya Pia upang magkaroon ng anak:
Dumalaw sa Birhen ng Caysasay – nawawala sa tuwing gabi!!! Balikan ang
Talababa 41.
82
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
83
Anotasyon ng Noli Me Tangere
Ikumpara ang ilong ni Maria Clara na mainam ang tabas na hindi lubhang
matangos sa ilong ni Kapitan Tiyago na maliit ngunit hindi pango.
75
Ang namana lamang ni Maria Clara kay Kapitan Tiyago ay ang maliit na tenga,
na malimit na natatakpan ng buhok. Isang lihim na pahiwatig na ang
kahulugan ay halos walang nakikita ang mga tao na pagkakahawig ng dalaga
kay Kapitan Tiyago.
76
77
Naiintindihan mo na ang pailalim na pasaring dito na nais na iparamdam ni
Rizal – may mga naghihinala na ibang santo ang gumawa ng milagro –
nagpapakita lamang na ang mga Pilipino maging sa kaniyang kapanahunan ay
hindi ganap na tanga. May naghihinala na sa mga pinsan ni Kapitan Tiyago na
si Maria Clara ay hindi niya tunay na anak. Sino ang santo na kanilang iniisip –
basahin ang Talababa Bilang 70.
78
Tinutukoy si Torres Amat – isang Espanyol na naging arsobispong sa
Tarragono, Espanya at nagkapaglahatla ng Bibliang Latin.
Ang nasaulo ng pinsan ni Kapitan Tinong (nakilala natin sa Kabanata 2
at ang mapag-Latin na pinsan niya ay makikilala naman natin sa Kabanata 59)
ay ang Biblia Latin ni Torres Amat. Dinagil dito ni Rizal ang mga matatalinong
84
Kabanata 6 - Si Kapitan Tiyago
79
“Sa mga bayang mainit ang singaw, ang mga batang babae ay nagiging dalaga
na, sa ika-13 o ika-14 na taong gulang, katulad ng buko kung gabi at nagiging
bulaklak na sa umaga.” Si Rizal ay nakaramdam ng kaniyang unang pag-ibig
kay Segunda Katigbak na sa isang dalagitang taga Lipa, Batangas. Sa panahon
ng panliligaw ni Rizal, ang nasabing dalagita ay 14 na taong gulang pa lamang.
Si Leonor Rivera na isang kamag-anakan ni Rizal ang kaniyang naging tunay na
pag-ibig at ang dalagita noon magsimula ang kanilang relasyon ay nasa edad na
13 taong gulang pa lamang.
80
Ipinapakita ni Rizal na ang isa pangunahing dahilan noon kaya ipinapasok
ang mga batang babae para mag-aral sa loob ng mga beatario ay upang iiwas sa
maagang pakikipagtipan o pag-aasawa. Ang katunayan nga nito, noong
matuklasan ng mga magulang ni Leonor Rivera ang relasyon ng dalagita kay
Rizal, ay ipinasok ng mga magulang ang dalagita sa La Concordia (Nick
Juaquin: Rizal Saga)
85
Anotasyon ng Noli Me Tangere
81
86