17e 18e eeuw

1. Barok / Rococo
Maatschappelijke evolutie: machtspiramide (cultuurproductie = toplaag)
Begrippen, klassieke wereld, epicurisme, clair obscur, dramatiek, // fx,
drama, autoritaire maatschappij ->
1.1BAROK
San Ignazio (1626) Rome, Frescos van Andreo Pozzo (ca
1685) > plafondschildering, special effects, doel: overweldigen, je
bezoeker klein laten voelen
Iedereen die in het zuiden gebleven is en niet naar het noorden
gegaan is moet binnen de lijntjes kleuren.zelfbeschikking is voor
de mensen in het noorden.

Peter Paul Rubens (1577 1640)

1611 Kruisafneming > links rechtstaande vrouw toont verdriet,
actie op schilderij, het lijkt een film, Jezus wordt nog heel
krachtig afgebeeld voor een dode (omwille van religieuze
redenen) heel dynamisch, diagonale beweging je ziet de
beweging!!! Heel belangrijk. Het vertelt een verhaal.

Artemisia Gentileschi (1593 1652) > laat zich inspireren door

CARAVAGGIO (1600), Judith en Holofernes is zelfportret van
Caravaggio
1612 Judith en Holofernes > is ook zelfportret van haar, ze is
aangerand geweest en dit schilderij sluit dit af ze vermoordt
als het ware haar aanrander. Dit beeld is veel overtuigender dan
Caravaggio

Zie ook volgende beelden met gelijk thema. > allemaal ook Judith
en Holofernes = 1 inspiratie, maar allemaal een eigen betekenis/
opvatting
Caravaggio (1573 1610) ca 1599 > uitvinder clair- obscur,
zelfportret. Hier staat de vrouw erbij en kijkt ernaar. (bij
gentileschi is er veel meer actie) caravaggio is de onthoofde
man.

Lucas Cranach de Oude (1472 1553) ca 1530 > heeft ook

Judith en Holofernes, de vrouw wordt afgebeeld zoals een
mooie, rijke vrouw zonder emoties

Gustav Klimt (1862 - 1918) Judit I 1901 (zie voor deze

verder bij Klimt) > heeft ook een Judith en Holofernes,
de vrouw wordt suggestief naakt afgebeeld, ze ziet er
voldaan uit, heel sensueel, hoofd moet je bijna zoeken,
erotiek is hoofddoel van Klimt
1.2 2 ROCOCO > onderverdeling van Barok
Architectuur: Wieskirche > buitenkant neutraal, binnen veel
versieringen/groots/overdrijvingen, doel: indruk maken, nog meer
dan barok, heeft te maken met MS van toen (1750), Steingaden
Bayern ca 1750

> MS van toen was driehoek: top = koning/adel en geven veel geld uit
aan schilderijen, , midden = burgerij (heeft in cultuur en politiek
niets te zeggen), basis = arbeiders/ landbouw (spelen voor niets
mee), midden en basis zorgen voor het geld
Franois Boucher (1703 - 1770)
1742 Diane sortant du bain > Diana = godin van de jacht,
seksueel bedoeld, sensuele tussen 2 vrouwen, is voor koning
en adel bedoeld, zij amuseren zich
Klassieke oudheid als excuus

1750 Mme de Pompadour > minnares van koning, maar was

ook zeer invloedrijk, is boek aan het lezen (ze kan lezen!),
enveloppe met veer en wasstempel (ze kan schrijven!), de
ZINNELIJKHEID van Diana wordt ook hier afgebeeld, ze kijkt
weg (kijk hoe mooi ik ben!)
> zo worden vrouwen tot 1950 afgebeeld!
Wat vertelt het schilderij?

1752ca Marie Louise O'Murphy De Maitresse > ook minnares

van de koning
Vgl met de Pompadour

Jean-Honor Fragonard (1732-1806) > klassieke portretkunst: steelse

blik, niet brutaal, maar verleiden, hond heeft amusementsfunctie
1767 Les hasards heureux de l'escarpolette > gelukkige
toeval van de schommel, hij is een voyeur maar zij speelt het
spelletje mee en daagt uit

ca. 1769 De dame met het hondje.

ALLEMAAL VOOR DE TOPLAAG BEDOELD: ze genieten, tonen hun rijkdom

in de schilderijen, het zinnelijke wordt benadrukt,
19e eeuw
1. Neo-classicisme
Nieuwe machthebbers (revolutie bv 1789) en kleine Restauratie
Begrippen: Esthetisch ideaal, rede/ ratio, Orintalisme > beredeneerd
Frankrijk als nieuwe Romeinse staat, Napoleon als klassieke keizer
1789 heeft BURGERIJ macht ingenomen > FRANSE REVOLUTIE (start terreur)
Met terreur waren ze niet tevreden
Napoleon bewonderden ze > Arc de Triomphe voor hem, bouw gestart in 1806
1.1
Neo Classicistische architectuur
Pantheon 1785 > heel groot, burgerij: Is het nu gedaan met dat
overweldigende?!, ze willen rationele, ordelijk, strak
4

Arc de Triomphe 1806 1836 > Rome is hun voorbeeld omdat ze

WETENSCHAP hebben, een WERELDRIJK tot stand hebben gebracht en
GELD in het laatje brengen > alles wat burgerij wil

1.2 Jacques-Louis David (1748 1825)

Toneelmatige tweedimensionaal, koel observerend, emotieloos
Politieke propaganda, bevestiging revolutie, nieuwe machthebbers
1785 Eed van de Horatii > zonen moeten eed aan vader
afleggen, vrouw en dochters wenen, net zoals een toneel
afgebeeld 2D, strak en rationeel, het is koud en koel

1791 Le Serment du Jeu de paume (schets)

1793 Dood van Marat (Museum Brussel !) > Marat is leider van
terreur, dit komt wel over ter vergelijking met Horatii

1800 Napoleon St Bernard Pas > pure fictie, zat eigenlijk op ezel, is
dus propaganda, doel: Bonaparte is even goed als Hannibal

1805 Le sacre de Napolon > in 1805 willen ze dat Napoleon keizer

wordt, hij besluit zichzelf te kronen > zichzelf kronen was geen mooi
beeld dus besluit David Napoleon af te beelden waarbij hij zijn vrouw
kroont, fotograaf staat op de beste plaats, David zit ook in publiek
(zelfportret)

1800 Mme Rcamier > eenvoudig, zonder tierlantijntjes

remake van MAGRITTE in 1949

1.3 Jean Auguste Dominique Ingres (1780 - 1867) > uitvinder Romantiek
Overgang naar romantiek, komt los van de dwingende beeldtaal.
Toeschouwer als gelijke der goden, keizer uit het midden van de burgers
Koel afstandelijk beschouwend
Orint is een illusie, een mannelijke droomwereld. Een harem gevuld met
odalisken als natte droom

Violon dIngres Passie, obsessie

Alle zinnelijkheid is weg
Koel, afstandelijk, objectiverend Je
kijkt vanop dezelfde hoogte
Vluchten in Arabische wereld (onbekende kruiden, rijke stoffen, ) is vluchten in
erotiek
Portret van Machthebber > machtsportretten
1806 Portret van Napolon op de keizerlijke troon.
1811 Jupiter and Thetis

Orintalisme > eigenlijk romantiek, we vluchten weg uit de realiteit

1808 La baigneuse valpincon ook Grande Baigneuse

1814 Grande odalisque

1862 BainTurc

1922 Cfr: MAN RAY Violon dIngres' beeld met dubbele bodem.
> fotografeert Kiki op manier van Ingres: Ingres
speelde cello vandaar de s-vormen op het
lichaam, vrouwen waren de hobby van Ingres,
vandaar vrouwen + cello in 1 beeld samen gebracht
Portret
1845 La Comtesse dHaussonville > laat
neoclassicistisch werk, ze is redelijk/verstandig,
gewoontjes, 2D, eenvoud van jurk

2. Romantiek > Mode la Assepoester: hoepelrokken (crinolinejurk),

geen decollet, alleen voor rijke bevolking
2.1 Kader
Industrialisering: kunst en kunstenaar kunnen niet overweg met
de industrialisering
Idee Natie= staat voor een volk
Academie & rol kunstenaar: Passie, vrijheid
Kunst die nog sterk benvloed wordt door academisme
noemt men Art Pompier
Nationale musea
Kunstenaar steunt dit gedachtengoed.
Vlucht (= HISTORICISME) naar orint is heel belangrijk
Godsdienstige, passie, mystiek, sublieme,
overweldigende, goddelijke: superlatieven. Accent op
gemoed,
fascinatie extreme, voor de abnorm (macabere): nonconformisme
Nationalisme (Natie) -> verleden
8

Verleden -> invloed historicisme/ historisme (ook

genrestuk/ genretafereel)
orientnatuur
Weg van industrie
2.2 Begrippen: Odalisk, Historicisme (= VLUCHT), Bohemien (BoBo),
Academie, academisme, Art Pompier, eclectische, guerilla, pauper,
memento mori, eros & thanatos
2.3 Architectuur: Neo Stijlen (Neo Gotiek, ) eclectisme (neo gotiek, neo
barok, > andere stijlen overnemen alleen wat groter), historicisme
Herbekijk steden als Brugge, Gent, Brussel en haal er de
eclectische architectuur vantussen -> kaalslag.
1870 Houses of Parliament > herbouwd > geen kotenbouw maar wel alles
in zelfde stijl

1883 Justitiepaleis Brussel J. Poelaert (Schieven architekt) > neo-neoclassicisme en neo-barok

1887 Provinciaal hof, Delacenserie (architect), Brugge

1899 Centraal station gebouw (> art nouveau, industrile bouw: glas + staal)
Delacenserie, overkapping (> moderne industrieel: staal + glas) (van Bogaert)
Antwerpen...
1890 Grote Markt Brussel

2.4 Duitse
Caspar David Friedrich (1774 - 1840)
9

Kracht van de natuur, natuur dominant, mens in relatie tot natuur

Mens ondergaat de natuur
Angst, kracht gencarneerd in de natuur
Natuur als drager van symboliek

1810 Abdij in Eichland >

Rune tussen de eiken takken
bijna klauwen, met nevel

Grafstenen

Monniken die door de poort

lopen.

Spiegel voor gemoed, ik voel me niet goed zo op beeld

Genspireerd op waarheid
1818 Kreidefelsen auf Rgen > krijtrotsen
als naalden, natuurlijk kader door bomen,
zon geeft jolige sfeer

3 kijkers
vrouw voorzichtiger
man zelfzeker
man 2 banger

1818 Wanderer ober Nebelfeld > HET icoon van romantiek.

kan ook zee zijn, wild, persoon staat in beeld (passie/emotie/ik
t.o.v. zee)
Trekt eenzaam die bergen in tot op bepaald niveau
Kijkt uit op die wolken die tss de kliffen hangen (lijkt op de zee)
o Door de rug van de persoon te laten zien jij wordt die persoon (wordt
veel gebruikt
o
o

1823 -24 De IJszee >

3 master, groot schip, maar komt klein over

Schip (driemaster) gekapseisd, tussen stenen

Enorme ijsberg toont wat mensen kunnen creren wordt
vernietigd kracht van de natuur tonen (wij stellen als mens
niks voor!)

10

1835 Vijf stadia van het leven > peuter tot en met bejaarde,
komt overeen met de 5 boten/schepen
toont dit 2x (als mensen en als schepen)

2.5 Franse
Thodore Gricault (1791-1824) > gelooft in verandering, in Napoleon
Fascinatie voor het paard (incarnatie kracht en ongetemde natuur)
Maatschappijkritisch (schilderij symboliseert maatschappelijke
verhoudingen), aanklacht wanverhoudingen.
Anonieme rechtenloze individu Zin
voor het macabere
Maatschappelijke wantoestanden, sociaal (= !!!) engagement
1812 Officier van de jagers die een aanval leidt > paard
vertegenwoordigt kracht van de natuur, dubbel: gelooft in
verandering maar toch geeft paard kracht van de natuur
weer

1817 1819 le Radeau de la Mduse, Vlot van de Mduse >

aanklacht tegen regime van de koning, gebaseerd op gebeurd
griezelverhaal
1815 regime van Napoleon vervangen door koning
schip loopt op de kliffen -> zinkt- > geen reddingsboten -> mensen
bouwden vlotten -> geen eten, water -> veel mensen gestorven ->
kapitein wel op reddingsboot.
Aanklacht tegen regime van koning
Exponentiele curve zie je terug ( doden vanonder, mensen met
hoop vanboven)
Wordt nog veel geciteerd
> inspiratie voor WITKIN: klacht tegen Bush
> inspiratie voor THIERRY BARRE: klacht tegen vervuiling
11

1819-1824 Les Aliens (de waanzinnigen) inspiratie

voor irwin penn

Zijn 5 mensen die hij vond in psychiatrische

instelling (reeks)
Was zijn tijd vooruit
Zocht mensen op die gewoon voorbijgelopen
worden

ca 1819-1822 Man die zich inbeeldt een militair bevelhebber te

zijn
1823 Portret van een geesteszieke vrouw ( de
afgunstige) > anonieme mensen, heel modern,
zoals wij nu een portret maken van een dakloze, je
maakt er terug iemand waardig van
1821-1824 Fou ou l'Allin, de Gek (Museum
Gent !) > anonieme mensen, heel modern, zoals wij
nu een portret maken van een dakloze, je maakt
er terug iemand waardig van
1822 -1823 de pedofiel
1819 - 1820 de gokverslaafde
1818 Tetes de supplicies (afgehakte hoofden)
Portret van 2 gexecuteerden
Omdat hij tegen de doodstraf was
Protestbeeld

Ferdinand Victor Eugne Delacroix (1798 1863)

D romantische kunstenaar, erkent en geerd door tijdgenoten.
Nationalisme (= !!!): Griekenland Frankrijk
Beeld als aanklacht, vgl beelden oorlogsgeweld vandaag
Exotische, grootse orint
Bekijk de beelden als een mise-en-scne, wat vertelt efficint het
verhaal propaganda
Revolutie

12

1824 Massacre de Chios, Slachting op Chios >

horrorbeeld, propaganda Onderdrukking van de Grieken
door Ottomaanse rijk
Is een stuk propaganda van het nationalisme van
Griekenland

1826 Griekenland staat op uit de ruines van Missolinghi >

mevrouw staat voor Griekenland, ze heeft niets, Kijk,
schiet maar!
1827 De dood van Sardanapalus > S ligt linksboven,
gruwelverhaal, iedereen moest samen met hem dood,
orint + historische

1830 Vrijheid leidt het volk, 28 juli 1830 > mevrouw staat voor Frankrijk,
realistisch, oud/jong/rijk/arm komen allemaal in opstand
opstand in Parijs
vrouw met vlag staat voor Frankrijk
kind, man met hoed ( rijkere bevolking), arbeider alle lagen van de bevolking komen
in opstand en men is bereid het leven te geven.
Je kan je erin inleven! je bent nationalist
NADAR: belangrijkste portretfotograaf van Frankrijk

2.6 Groot-Brittanni
Turner Joseph Mallord William
voorloper impressionisme/expressionism
o

Vissers op zee (eind 18e eeuw)nog geen romantiek!

1834 The burning of the houses of lords and commons >

kracht van natuur wordt in kleur omgezet,
te modern

Legt kleurenpracht vast verliest zich in de

kleuren van de werkelijkheid
Voorloper ( zelfs nog moderner dan)
impressionisten
Film Turner toont weerstand tegen Turner

1842 Snowstorm

Stoomboot in een storm

Wolken en water worden bijna 1
Ging zo ver dt hij zich liet vastbinden aan een mast tijdens een storm
Vernieling van grote menselijke creaties nietigheid vd mens tov
natuur
Gefascineerd door de natuur en de kleuren.
13

2.7 Belgische
Egidius Karel Gustaaf, Baron Wappers (1803 - 1874)
Vgl met Delacroix Vrijheid leidt het volk & Slachting van Chios
Tableau: totaal van de revolutie moet ver-beelden
Losse scnes in totaalbeeld, Art Pompier Inspiratie
bij Rubens Kruisafneming: vgl efficintie
1835, Episode des Journes de Septembre 1830 sur la Place de
lHotel de Ville a Bruxelles 660 x 440 > slaagt er niet in om
verhaal over te brengen, te druk, alles bij elkaar, toch geordend
(diagonaal van linksonder naar rechtsboven, horizontale lijn,
veel diagonalen van rechtsonder naar linksboven)

Antoine-Joseph Wiertz (1806 - 1865)

Vreemd macabere benadering van de werkelijkheid
Memento mori > je zal doodgaan
1.Skelet was mooi maar is dood, 2. ook het meisje zal sterven Eros
Thanatos: verlangen naar de dood, orgasme = la petite mort, hoe lust en
dood tegenover elkaar staan, leven & dood; de kleine dood; lust als
regenererend principe: vgl Munch, Mapplethorpe (Aids, wandelstok met
doodskop) & van Oost. (exclusief FOTO: vgl ook Memento Mori in actueel
werk David Bailey)
Groots, overdreven met zin voor bombast, ook hij behoort tot Art
Pompier
Tegen de doodstraf, bewust van de ellende van een epidemie: sociaal
engagement
1847 Deux jeunes filles, ou la belle Rosine ; Twee jonge meisjes
of de mooie Rosine > met skelet

14

1853 Visies van een onthoofd hoofd

1854 De overhaaste begrafenis > eeuw van epidemies

1857 La Faim, la folie et le crime, Honger, de waanzin en de

misdaad. > uit waanzin (pot op hoofd) begaat ze een misdaad,
is een aanklacht: zonder overheid die mensen helpt, ontstaat
waanzin

Louis Gallait (1810 - 1887)

Historicisme,
Brengt het beeld van het verleden van de nieuwe staat Belgi
Vorstenlijn mondt uit in Belgi
1851 Hulde aan Egmont en Hoorn > onthoofd, moest opstand
tegenhouden maar hierdoor ontstond Nederland en Belgi,
gemaakt uit historicisme (verantwoordt hoe Belgi is
ontstaan), waren belangrijk voor toplaag/adel
> inspiratie voor ENSOR
15

1864-1878 Portretten voormalige Belgische leiders in Senaat 240 x 120 cm > vorstenlijn met Karel V, maar vanaf Leopold I
pas Belgi, vorsten ervoor verklaren ontstaan = historicisme

2.8 Spanje
Francisco Goya (1746 1828) > grootste oorlogsfotograaf van
toen (Francisco Jose de Goya y Lucientes)
Brutaal zoals LUCIAN FREUD
Criticus
Vernieuwend kunstenaar
Ambigu : hofkunstenaar, anderzijds scherpe pen
Grootste figuren kunstgeschiedenis met grote invloed
Maya: sensualiteit, erotiek onbezonnenheid; bewijs van belang van
Goya: een opdrachtgever gaf veel geld om dit te scheppen
Verval van het koninkrijk: borstelt koningshuis ongenuanceerd. Tezelfdertijd
hommage aan Velasquez 1656 Las Meninas.Las Meninas: wat wordt
afgebeeld? > jij staat waar onderwerp staat
Levendigheid van de boodschap
Inspiratie voor modernen & hedendaagse kunst
Zwarte schilderijen in het bijzonder bv de hond tonen dat modernisme.
Kan perfect hedendaags zijn, kan omgezet naar hedendaags beeld,
beelden komen herkenbaar over
Kritisch tegen MS
1799 1800 maja vestida & maja desnuda > directe blik naar
kijker

16

1800 De familie van Carlos iv > linksboven Goya zelf

1810 1815 Maya's op het balkon > 2 lichte, mooie meisjes met
2 duistere personen (staan voor het dreigende) erachter
inspiratie voor MANET en MAGRITTE

1814 2 & 3 mei 1808 >

o 2 de mayo 1808: (1814)
vertelt de context. Gelooft in een nieuwe maatschappij
maar fransen onderdrukken bevolking opstand!
o 3 de mayo 1808 (1814)
repressie van de Spanjaarden door de Fransen.
Vooraan al gexecuteerd
Soldaten anomiem, krachtige houding
Al het licht valt op de man die stop roept
Aanklacht tegen slachting op die dag maar ook universeel ( kan
ook nu zijn, kan ook 1914 zijn, .)

17

repressie op 3 mei, Fransen halen mensen uit de stand en

fusilleren deze Spanjaarden, Spanjaard toont waanzin van
Fransen, er staat precies een spot op

1823 De hond >

1 van de zwarte schilderijen, hedendaags, eenvoud, toont last
op zijn schouders, heeft het moeilijk Eenvoud
Onderdeel zwarte reeks
Einde van Goyas leven
Goya moest vluchten naar Bordeaux, Franse koning aan de
macht in Spanje, Goya krijgt op zijn donder. Wil terug
zwarte gedachten.
1799 Caprichos > de zottigheden kritiek op maatschappij
De slaap van de rede brengt monsters, wanneer je de rationaliteit
weglaat, komen er monsters, de rede van de MS is weg, hij uit
kritiek tegen MS, hij uit ook kritiek t.o.v. zichzelf

Porque fue sensible: (32)

o Vrouw in gekkenhuis- cel
o Vrouwelijke gevoeligheid = gekheid
Is de Leerling niet slimmer dan de meester ? (37)
o Ezel geeft les aan andere ezels
El sueo de la razon produce monstruos (43)
o Oordeelt niet, blijft rationeel

Aanklacht tegen de kerk: de gewone mens

lijdt honger en zij niet.

1810 Desastros > kritiek op Franse inval

(no 39) Grande hazana! Con Muertes! (Herosche daden! Met
doden ! 1810 1820) > lijken worden afschrikkingsmiddel
hij wil tonen dat dit geen heldendaad is!
(no 9) No Quieren! (Ze willen het niet) > verkrachting is wapen
tegen vrouwen spaanse vrouw wordt aangevallen door franse
soldaat, moeder probeert haar te beschermen.

18

1815 Tauromaquia > nostalgisch terugkijken naar Spanje

Pepe-Hillo groet de stier
Romantische bij Goya = zn opstandigheid
Protesteert tegen zijn maatschappij. Kijk wat je doet!!!
Onthoofding, opsluiting,
Overstijgt eigen periode! Universaliteit!!

3. Reacties op de Romantiek
Omstreeks 1850 zij er twee reacties (tegelijkertijd!) op de Romantiek > Pre Raf. &
Realisme
Eerste is een fundamentalistische reactie, tweede een vernieuwingsbeweging
Kunst moest zich herpositioneren: fotografie wordt bekendgemaakt aan het grote
publiek 1839 41 -> inkomensverlies kunstenaar; anderzijds verleent ook nieuwe
vrijheid aan de kunstenaar.
Kleine bewegingen van korte duur met grote invloed. Bewegingen (Pre Rafelieten en
Barbizon) zijn parallel.
3.1
Pre Rafaelieten > eerste reactie
Eerste reactie op Romantiek
Accenten: christelijke moraal, streven authenticiteit, religie
Uitgangspunt: Pre Rafal, verfoeien de School van Athene 1509 > allemaal
filosofen zijn afgebeeld, mens is enorm belangrijk geworden, Wij willen terug
voor Rafal, wij willen de middeleeuwen , terug religieuze waarden!
Terug naar de Middeleeuwen: wijzen in essentie Industrile maatschappij af!
Integrale kunstbeweging of Totaalkunst (wilden huizen die er meer
Middeleeuws uitzagen dan in de middeleeuwen zelf)
Arts & Crafts movement (> voorloper art nouveau, gaat over de meubels, niet
echt een kunstbeweging): revalorisatie van de middeleeuwse kennis, streven
naar fair trade, niet machinaal gemaakte producten
Geen massaproductie meer, kennis van mensen van Middeleeuwen
terug, terug ambachten
Komt werkplaats niet buiten, kroop niet op het veld
Dante Angelo Rossetti (1828 1882)
Perspectief, aureool, representatie figuren // handschrift
Vgl Annunciatie Memlinc ca 1489, Metropolitan, of vergelijkbare in
Vlaamse kunstcollecties
19

1849 Ecce Ancilla/ Annunciatie >

2D, ruimtevulling is Middeleeuws

Memling (inspiratie) 1489

Onbevlekte ontvangenis

2 figuren naast mekaar

John Everett Millais (1829-1896)
Vals beschouwd als middeleeuws verhaal,
o 1852 Ophelia > gedetailleerde omgeving, maar niet realistisch Liefde
van haar leven dood (valselijk) zelfmoord
( Hamlet)
Ze kunnen de stijl van het Pre Rafaelisme
niet aanhouden
Pathetiek stroomt van bewegingen
Schildert OPhelia als excuus om landschap
te schilderen
Toont perfectie van detail.

William Holman Hunt (1827 1910)

Moralistische vertelling gevallen of onderhouden vrouw Alle
details in schilderij vertellen moralistische verwittiging //
zedelijkheidsverenigingen
1853 The Awakening conscious > hoge hoed op tafel: hij is op
bezoek en heeft uitgaanskledij aan, hij is haar minnaar, zij wordt
onderhouden door hem, zij is in thuiskledij, ze ziet het licht (zie
je in de spiegel) en staat recht, kat is hij, vogel is zij, ze beseft
dat deze situatie onaanvaardbaar is
Maitresse , kamerjurk aan
Hij heeft zijn jas , schoenen aan
De hoed moest dit zijn woning zijn had de butler alles
weggehaald.
Moralistisch: uitdrukking van de kat vals en agressief
dode vogel, maitresse is de vogel voor de kat.

Oscar Rejlander (1813 - 1875)

Gebaseerd op school van Athene, met moralistische symboliek Montage
34 beelden! > lens kon toen nog niet breed genoeg aanvaarden van
fotografie als kunst pas omstreeks 1900 20 pas wanneer men zich
20

niet meer wou spiegelen aan schilderkunst en ging beseffen dat de

creatieve kracht van de fotografie in de fotografie zelf lag.
Montagetechniek
(Foto: rol van Robinson: Rejlander is navolger van Robinson. Beeld
Fading Away // symboliek WH Hunt;)
1857 Two ways of life. > naakt maar
bedekt vormt scheidingslijn: links zijn
ondeugden, rechts zijn goed/deugden
Verfoeit door prerafaeliten
Zou eigenlijk niet kunnen in die tijd
( grootte van het beeld)
Samengesteld uit meer dan 30
beelden 140 jaar vr photoshop
God in het midden: neen dit wil ik niet (LINKS) lust,
achterklap wat wel aan rechts
Belangrijk omdat hij Kunst met fotografie wilde maken
Fotografie gentroduceerd 1839
portret
landschap (uit raam)
erkenning door Queen Victoria, door de rest geweigerd
kunstfotografie in de schuif
Prerafaelieten
o Arts en Crafts
Totaalkunst : niet enkel kunst die telt, maar totaalaspect +/1860
Moraal
Niet enkel gebouw telt maar ook het er vanbinnen
uitziet
Ook in het boek telt het totaalbeeld (imitatie
middeleeuwse boekdruk)
Belangrijk nu:
Gemiteerd in bv Arts Nouveaux +/- 1890
o industrieel
Wouden opnieuw handgeproduceerde dingen
Terug naar het idee van gilden.
John William Waterhouse (1849 - 1917)
19e eeuwse toevoeging aan Arthur cyclus, Lancelot
1888 Lady of Shalott > 19e eeuws verhaal in
ME context, Shalott mocht alleen door
spiegel naar buiten kijken (lijkt wat op een
fotograaf, die ziet de wereld ook door zijn
camera), werd verliefd op Lancelot
o Ze kijk door een spiegel en ziet daardoor de
wereld de realiteit door de spiegel Sterft als
ze de realiteit rechtstreeks aankijkt
o Belangrijk voor de fotografie
21

3.2 Realisme (School van Barbizon) > tweede reactie, kort leven
beschoren (imiteert werkelijkheid)
Reactie op Romantiek // tegelijkertijd met Pre Rafaelieten
Overgang naar plein air (dus nog niet echt Plein air!!) > ze maakten schetsen op
het land en gingen dan naar hun werkplaats
Invloed fotografie 1839 1841 :
creatieve antwoord op de fotografie > DAGUERRE: Boulevard du
temple 1839 (eerste foto, foto met lange belichting) & portretfoto
(hierdoor wordt portretschilder bedreigd) Gedaan met de grootspraak
Realistische fotos > ook wij gaan nu realistisch schilderen
Jean-Franois Millet (1814 - 1875)
Idyllische voorstelling van het landelijke leven, zonder sociale kritiek.
Met religieuze ondertoon.
Kunstenaar uit de stad zoekt onderwerpen op platteland
1857 Les Glaneuses(De Arenraapsters) > er zit geen sociale
commentaar in, je ziet niet dat dat zwaar werk is, hij neemt
gewoon waar
Als het koren geoogst wordt lopen vrouwen op de velden om
de aren op te rapen
Tijd van hongersnood
Toont de werkelijkheid zonder sociale commentaar
= weergave van een idyllisch landleven
1857 Angelus (avondgebed)> er wordt een
doodgewone boer afgebeeld, geen rijke
meer, linksboven goddelijk licht dat wijst
naar biddende mensen, er wordt iets
religieus bijgeplaatst
o Zon gaat onder, de kerk luidt, en de mensen doen
hun bedankingsgebed ( het is mooi
o Licht wordt soms uitgelegd als Goddelijk licht
o Opnieuw het idyllisch landleven ( niet zo hard
afbeelden )

Gustave Courbet (1819 - 1877)

1849 Enterrement Ornans / Begrafenis te Ornans > mannen
samen & vrouwen samen (zo was het toen), kind is iets aan
het uitsteken en wordt op zn plaats gezet (de houding zorgt
voor
levendigheid, de houding vertelt een heel verhaal, HOUDING
is heel belangrijk)

Ornans ( courbet was van daar afkomstig)

6m lang
22

toont gewone mensen van een klein dorpje die samenkomen voor
een begrafenis
alle mannen bij mekaar, alle vrouwen bij mekaar
anekdotiek is belangrijk: grafdelver zit klaar, de man kijkt naar de
jongen en zegt precies: stop ermee het is een begrafenis
de gewone kleine man krijgt ineens zo een groot schilderij

Banaal gegeven, grootse afbeelding

-> cfr. F.ROPS Enterrement en Pays Wallon > maakt karikatuur
van begrafenis in Walloni, probeert niet werkelijkheid maar het
zwarte weer te geven

1849 Allegorie latelier

Eenzame kunstenaar, links vrienden en de verleiding nietsdoen >
vrienden crashen bij hem, ze hebben plezier en geen aandacht voor
kunstenaar in het midden; rechts hooghartige kunstkenners die
geen cent over hebben voor de kunstenaar > geen oog voor
kunstenaar
Alleen kindje heeft aandacht voor kunstenaar, de onschuld Wijze
waarop: allegorie doet denken aan romantiek; thema en
behandeling is Barbizon
Let op: kunstwerk dat kunstenaar afwerkt; en waar hij het afwerkt In
het midden zit COURBET, hij schildert een landschap maar zit in de
studio, daar werkt hij het af
> Doet denken aan Two ways of life en School van Athene
> inspiratie voor WITKIN: hedendaags realisme met vreemde
objecten

1854 Bonjour M Courbet > rechts heeft hij (COURBET)

schildersezel mee waarmee hij schets kan maken, het gaat er
heel beleefd aan toe, banaliteit die COURBET toont
Beeldt de banaliteit (dagdagelijksheid)
Schetst buiten ( prerafaelieten werkten in studio

1855 Steenkapper > grauwer dan Millet, stap verder dan

zuiver waarnemen (kleerscheuren > mensen zijn zichtbaar
arm, er is geen contact met de werkers, oude hand, linkse
kind doet ook zwaar werk, net zoals de oude rechtse man)
Werd vernietigd in WOII
23

Ze zijn onherkenbaar
Jonge jongen heel jong, sleurt stenen
weg, kledij gescheurd
Toont aan hoe hard het leven is!

> NATURALISME: realisme + aanklacht

tegen de maatschappij
// Millet, toch meer industrile afbeelding.

1866 L'Origine du monde > bewijs van revolutionaire van

COURBET
Shockeren
enerzijds door de aard van de afbeelding,
- anderzijds radicale aanval op bestaande
verhouding in de maatschappij (rol wordt
slechts aanvaard in de 20e eeuw) > titel zegt
dat de oorsprong van de wereld bij de vrouw
ligt, terwijl ze toen zeiden dat dit bij God lag
- feministische invalshoek, in tijd
waarin vrouwen niets betekenden
andere Jean- Baptiste Camille Corot

4. Impressionisme > werkelijkheid is voor hen licht & kleur, ze vatten het
moment in licht & kleur, ze leggen het moment vast in licht & kleur
rol van de kunstenaar in concurrentie nieuwe media (fotografie); maar ook verftube
1841 kunstenaar moest voordien eigen verf maken (poedertjes met olie), plein air
> vanaf nu op moment zelf kunnen schilderen, echte plein air
Uitgangspunten: Licht & kleur
Salon des independants NADAR (Sarah Bernhardt) > heeft Manet gefotografeerd
Naamgeving: geuzennaam 1874, gn succes (geuzennaam is een verwijt, criticus zei
dat ze impressionisten waren als verwijt en de impressionisten namen vanaf dan die
naam op, Als jij ons zo noemt, goed, dan zijn wij impressionisten!)
We zien kunstgeschiedenis door een perspectief. William Bouguereau, Alma
Taldema, Perrault behoorden tot de erkende kunst van de 19 e eeuw. Impressionisme
was onbelangrijk, verwaarloosbaar.
4.1
Edouard Manet (1832-1883)
Manet behoort niet echt tot de impressionisten. Het is iemand die hen eigenlijk
vooraf ging. Hij is zo revolutionair, hij is de eerste die de nieuwe kunst
introduceert, daarom wordt hij bij de modernen gerekend
MANET wringt de realiteit, hij pakt de werkelijkheid en kneedt het naar zijn
eigen zin
24

1863 Djeuner sur lherbe > inspiratie bij andere beelden

(RAFAL pose, TITIAAN/GIORGIONE sociaal aanvaarde en niet
aanvaarde, GIORGIONE bliksem, borstvoeding)
Surrealisme
Schandaal door vorm en inhoud > vrouw kijkt naar ons, ze was een
bekende Parijse en Libertijnse (vrije betrekkingen met een groep
mensen), ze wordt herkenbaar afgebeeld
Reeds bij Giorgione het onmogelijke in het verhaal
> linksonder stillevenopname/studiootje (typisch MANET)
> driehoekscompositie

Elk stuk kan worden uitgelicht

o De groep mensen zit binnen de 3hoek
o Stilleven links
Weg met alle afspraken , hij wil radicaal zijn
Chocquerend omdat het bekende mensen waren
Giorgione de storm 1507
Was inspiratie voor dejeuner sur lherbe
Er izt iets bevreemdend in dit schilderij
Raimondi - Het oordeel van Paris
Ook inspiratie ( pose van de 3 mensen in dejeuner sur
lherbe)
Giorgione - Het concert op de heide
Opnieuw 3 mensen waarvan 1 naakt

Er is iets vreemds, er klopt iets niet

Giorgione Tempesta/ De storm 1507 08

1863 Olympia
Schandaal: zelfde model als voorgaande zoals bij Djeuner > naakt is nog
erger en ze kijkt nog steeds in de lens, houding is rechter, zwarte kat met
gebogen rug (toont agressie), zwarte biedt bloemen aan, vrij beeld, ze is

25

zich bewust van haar schoonheid en seksualiteit + ze beleeft het (steekt in

zwarte kat)

Vrouw ligt naakt op bed,

zelfbewust
Zwarte bediende reikt bloemen
aan minaar
Zwarte kat met hoge rug
Geinspireerd op Venus titiaan
Venus ligt naakt op bed
Slapende hond (dubbele onschuld)
Bedienden zoeken kleren om venus aan te
kleden

Opnieuw inspiratie klassiek werk

Genspireerd op TITIAAN Venus van

Urbino 1538 > geen kledingkasten, wel in
koffer, ze ligt te wachten tot de diensters
haar komen aankleden, hondje lag te
slapen (helemaal in rust, toonbeeld van
trouw)
Venus ligt naakt op bed
Slapende hond (dubbele onschuld)
Bedienden zoeken kleren om venus aan te
kleden

1867 Executie van Keizer Maximiliaan;

Verzameling anekdotische taferelen
Drukt zijn verontwaardiging uit bij de executie van
Oostenrijkse (!) keizer van Mexico, mist door de
compositie en beeldtaal de kracht van Goya >
tegenovergestelde van Goya
> burgers gingen op zondag in kostuum wat
schieten, kracht is niet aanwezig, MANET wil een
verhaal maken maar vertelt iets anders
Genspireerd op GOYA 3e mei 1808 1815

Geeft reacties van dit kan niet!

Geeft burgerwacht weer; hij gaat kijken terwijl ze schietoef
houden
Keizer en 2 generaals
Toeschouwers
Klopt niet: 3 geweren en veel meer soldaten, lijkt alsof ze niet
naar de mannen schieten.
Refereert naar de fusillade van GOYA

1868 Balcon;
26

Memento mori door Magritte

vriendenschilderij
Refereert naar Mayas van Goya
2 liefelijk afgebeelde meisjes
2 minnaars, die op de aandacht en hand van de meisjes
uit zijn. Ze zijn beetje donker afgebeeld, mysterieus
gezicht verborgen
creert spanning
2 kunstenaressen en 2 kustenaars. Adapteert het beeld van
goya naar een vriendenportret ( 4 van zijn vrienden)
Magritte neemt de exacte scene van
Manet
maar met doodskisten (1950) alles is
hetzelfde ook de 4 vrienden zijn er nog
alleen
zijn ze dood.

Gebaseerd op Goya Maya's op het

balcon 1805 1810
Uiteindelijk maakt Magritte 1950 Balcon
1881 Bar van de Folies Bergres
Vals spiegelbeeld
Geen echt inspiratiebron uit andere werken
Spiegel achter de vrouw, de waarnemer wordt niet getoond, burgerlijk
publiek, jongedame neemt bestellingen op,
dromerig, spiegelbeeld klopt niet, Manet plooit
spiegelbeeld naar rechterhoek
Gedetailleerde stillevens linksonder en
rechtsonder > typisch voor MANET!
Voegt MODERNITEIT toe, doet afbreuk
aan de realiteit
Klopt niet, als zij de weerspiegeling is, dan zou zee r nog eens
moeten opstaan. Het publiek is de man met de hoed. GEEN
ZELFPORTRET!!

4.2 Claude Monet (1840-1926) !!!!!!!! Allersterkste

impressionist!!!! Hier data wel precies kennen!
Reeks of serie
toename,abstr
Impressionisme krijgt zn naam door Monet
1872 impression: Soleil Levant 26 maart om 4-5u s morgens,
man met bootje is belangrijkste deel van beeld
27

Zoals het hier staat, is dat op 1 moment en op 1 plaats

gemaakt, hij kon het geen 5 min. later maken, door PLEIN
AIR (verftubes)

Van hieruit naam impressionisme

Beeld werd tentoongesteld door fotograaf NADAR
Scheldwoord werd geuzennaam
Plain airisme ( in open lucht) mogelijk gemaakt door oa de
tube verf.

Gemaakt in een kwartier

1877 St Lazare
12 stuks
techniek driehoekige overkapping
> hij probeert het moment dat de trein binnenkomt met de
stoom vast te leggen, hij loopt rond hetzelfde station
> hij introduceert hier de REEKS, een schilderij dat
betekenisvol wordt door een schilderij ernaast

Een reeks over het station

Gemaakt in een stad (Parijs) hij gelooft niet meer in het
landelijke. Gefascineerd door het licht en de kleur in de stad.
Er werd toen vooral naar het landelijke gekeken.
Je ziet het snelle in het beeld (snel getekend, geschilderd)

1878 Rue st Denis 30 juin 1878

1886 Parasol hij schildert dat in een paar seconden, het licht is hier
prachtig en de wind in haar kleed
De vrouw van Monet, in de duinen van Normandi
Heel zwak licht dat gevat wordt door het kleed, en het zichtbare
van de wind
Absolute momentopname
Kon toen niet gecreerd worden door de fotografie

1893 De kathedraal Rouen

30 tal
huurde een raam op het eerste verdiep van een
winkel, maakte opnieuw een reeks, hij ging
telkens op dezelfde plaats dezelfde beelden
maken (niet zoal dat station), hij wilde het licht
vatten, hij kan zeer mooi licht vatten, hij begreep
het licht!
> onze mtier van fotografie is het licht vatten en hij
begreep dit
> zijn zeer waardevol, wereldtop
Telkens hetzelfde standpunt hij moet telkens het licht leren
vatten, niet de architectuur want die blijft hetzelfde.
Het effect van de verschillende soorten licht schildert

28

1904 Parlement London

Verschuiving van het zien/objectieve waarneming naar het beleven, het
aanvoelen. verschillende standpunten en lichtsituaties

1910... Waterlelies Giverny triptiek, net buiten Rouen

geschilderd
Maakt dat rond 1910
> hij was al oud, men zegt dat hij bijziend werd en geen bril wou dragen

4.3 Auguste Renoir (1841-1919)

Fascinatie voor de vrouw
Verschillende behandeling van onderdelen in n werk Soms
zeer impressionistisch soms zeer geposeerde toets De
regenschermen: vorm is nadrukkelijk aanwezig, structuur
1874 La Loge/ De schouwburgloge kijker is aan het
rondkijken wie er nog aanwezig is, vluchtig geschilderd,
het gezicht is niet zo impressionistisch (in studio
bewerkt)> kenmerkend voor RENOIR, wil schoonheid van
vrouw hardvatten

1876 Moulin de la Galette/ Bal van de Moulin de la Galette

volksfeest, RENOIR neemt hier al een loopje, toont vrij
burgerlijke mensen, de 2 vrouwen zijn het belangrijkste in het
beeld, centrum vh beeld, de mannen die erbij zitten zijn
bourgeois-bohmiens (ze weten wat het beste is, maar
hebben niet altijd de middelen ervoor), massascne van feest

29

Naam van het bal

Hij neemt er een loopje in maakt er een burgerlijk feest
van.
Het zijn elegante rijke mensen van.
De 2 vrouwen zijn het ccentrum van de focus van Renoir
1880 Djeuner Canotte > Driehoek rond 3 vrouwen

1876 Liseuse Lezende vrouw precies schoonheid en het licht

probeert hij hier te vatten

1883 Regenschermen vrouw die kijkt naar dochter met hoepel,

andere dochter duwt kleine treuzelende dochter vooruit >
belangrijkste personages
links: sobere vrouw, lagere klasse, ze gaat naar de markt met haar
mandje, burgerlijke man achter haar probeert haar te verleiden rechts:
mooie versieringen op kledij, hogere klasse,
belangrijk aan schilderij: paraplus zijn anekdotisch maar zorgen ook voor
de compositie > weg naar de MODERNITEIT: vorm wordt belangrijker in
schilderij

4.4 Alfred Sisley (1839-1899) landschapsschilder, probeert werkelijkheid heel

kort vast te leggen, baseert zich op impression soleil levant
1875 Neige Marly-le-Roi/ Sneeuw in M-l-R

30

1876 Inondation Port Marly Overstroming

in P-M landschapsschilderij
het impressionisme is de basis van
landschapsbeelden
hij zat bijna op straat

4.5 Edgar Degas (1834-1917)

tekenen,
ontspanningsleven : paardenwedrennen, ballet, cafs
Muybridge & Marey vanaf 1878 (te kennen!!). Opdracht van L. Stanford,
gouverneur California, rennend paard -> grondslag Chronofotografie -> film;
Beelden van Muybridge worden in zotrope filmpje.
absint :
fotografische oog: belang ook hier van previsualisatie
// Renoir structuur; // Czanne plaatsing objecten besteedt aandacht aan
uitgaansleven
1869 Renpaarden
Anatomisch niet correct: waarom speciale houding van
paard in midden trekt de aandacht
Muybridge toont pas vanaf 1878 hoe een paard
anatomisch loopt, hierdoor kon Degas een paard nog
niet anatomisch correct schilderen
1873 Balletrepetitie > vormt belangrijk deel in oeuvre van DEGAS
Gedurfd clair obscur
Monochroom, verlichting nog niet helemaal zoals het hoort bij het
eigenlijk
Balletmeester werd als het ware gephotoshopt, hij testte uit
Was gefascineerd door dat mooie van die meisjes
Er stak ook iets duisters in: meisjes konden trainen en ergens beter
terecht komen, waren kapot op het einde, naast meisje chaperonne

31

1876 Absintdrinkster musee dorsay

Aanklacht, waarnemen van effect.
Bekend thema laatste kwart 19e eeuw: groene fee of duivel,
naar believen. Heel wat kunstenaars.
Heel verslavend, vrouw heeft er al een deel op, man rechts
nog meer Naturalistisch schilderij (NATURALISME) = met een
scherp kijken, kijken maar de maatschappij willen veranderen
door het beeld
Absint was verboden (1899) enorm verslavend mensen gingen
eraan kapot!
Heel wat kunstenaars waren verslaafd.
Was de nationale drank van Tsjechi nu weer legaal omdat
Tsjechi bij eu wou mits aangepaste versie!
Vriendengroep, realistisch vrouw is onder invloed, man is al aan
het kapotgaan van de verslaving

1878 chanteuse au gant. (Zangeres met de handschoen)

Zo goed als fotografisch beeld (!! Geen emulsies die dit kunnen
vastleggen s nachts en weinig licht), paradox film is 20 jaar later! Legt
licht, kracht en area precies vast, hij kan het moment met moeite
vastleggen, maar kan het precies weergeven
Geeft weer wat we beleefd hebben, vat de zangeres samen!
Je ziet de kracht van die persoon die op de buhne staat.
Low light, dit was fotografisch niet vast te leggen (fotografie was al
40 jaar bezig) UNIEK!!

1886 Tobbe
Gedurfd standpunt > hoog en neemt lijn van kast mee
(vormt lijn, recht vlak)
rechte lijn/vlak samen met cirkel

Iemand die zich wast, vanuit een speciaal standpunt ( tafel?),

lijnen en geometrische vormen vs vrouwelijke vormen. Speciale

compositie.
Hij was een impressionist maar op het laatste begon hij ook vorm belangrijker te
vinden.

Confrontatie tussen vrouwelijke vorm en de dominante geometrische vormen,

rechte lijn & cirkel
Objecten op de tafel Czanne
4.6Gustave Caillebotte (1848-1894)
aandacht stedelijke
naturalisme : nadruk sociale, rauwe te
paard tussen naturalisme
1875 Parketschuurders (floor scrapers)

32

Naturalisme :
Superbanaal onderwerp, was harde handenarbeid, maar
niemand zag dit beroep, hij zet arbeid hier centraal, licht
is niet echt het centrale idee
naturalisme zit hier echt in! Hard werk, essentieel
maar niemand ziet het!
Ze zijn anoniem
Concentreert zich op de spieren en het binnenvallend licht

1877 La Place de L'Europe temps de pluie/ Europaplein in de regenvlaag

Keuze van het moment om beter het beeld vorm te geven
Parijs, mooie locatie (plein waar alle straten op
toekomen), fotografisch, portret koppel dat naar je
toekomt, burgerlijk, naturel zoals in straatfotografie, geen
boodschap, paraplus houden hier licht tegen (tov
Renoir)
Heel nauwkeurig te nauwkeurig => bijna
fotografisch!!
Kleur en licht is ompressionisme
Moment en plein airisme geen impressionisme.
Wederkerend paraplus
Rijke omgeving, je ziet duidelijk dat het Parijs is!

1880 Dans un Caf, Olie op doek, 153 x 114 cm Muse des BeauxArts de Rouen
Vriendenportret, nonchalant, Absint,
echter geen centraal thema
Belangrijk standpunt: in de spiegel zie je nog mensen, de spiegel maakt
het verhaal rijk, maar ook eenvoudig, eenvoud moet je nastreven in
fotografie

33

1880 Boulevard seen from above

Voor de eerste keer langs boven bekeken,
nieuwe beeldtaal, vernieuwend,
vogelperspectief is nieuw, originele
compositie

De octopus Coburn 1912

Vogelperspectief
(=birdseyeview <->
wormseyeview) en vorm
belangrijk
Belangrijk!!

4.7 Andere Camillo Pissaro, Berthe Morisot, Mary Cassatt

4.8
5. Pointillisme Divisionisme
Streven naar perfecte weergave van het licht <-> inleveren levendigheid
Neoclassicisme >
Romantiek >
1. 1e reactie op romantiek: PR + A&C > AN
2. 2e reactie op romantiek (tegelijkertijd met vorige): Realisme >
impressionisme > pointillisme
5.1 Wetenschappelijke evolutie heeft invloed gehad op kleur, licht, kunst,
(hieruit is pointillisme en op art ontstaan)
Chronofotografie - Muybridge & Marey 1878 85
Muybridge: fotograaf
Marey: onderzoeker naar beweging, spieren, krachten,
enz belangrijk verschil alle opnamen op 1 negatief.
M. E. Chevreul (1786-1889)
1. Wet van simultaan kleurcontrast (1839).
Waarneming Chevreul vroeger bekend
Letterlijk: Wanneer het oog gelijktijdig twee kleuren naast elkaar
ziet, ziet het oog ze op de meest verschillende wijze, zowel wat
betreft hun optische samenstelling als hun toon. Ogen sluiten
en je ziet eigenlijk 2 complementaire kleuren
Begrip Kleurdynamiek. Uit sterk uiteenlopende/ contrasterende
naast elkaar geplaatste kleuren vloeit een harmonie voort.(cfr
muziek).
Bijvoorbeeld wanneer contrasterende kleuren zoals blauw en
oranje naast elkaar worden geplaatst, vindt de beschouwer dat
mooier dan oranje naast bruin.
Invloed Pointillisme, moderne kunst
2. Wet van successieve contrasten (2e wet):
kleur kijkt, en vervolgens naar een wit vlak. Dan neemt het
vermoeide oog voor een moment de complementaire kleur
waar. Groen + geel -> Rood + blauw; Groen + rood -> Rood +
groen
34

Invloed:
OP ART
Uitvloeisel van deze wetten
uitvloeisel van abstractie terug mengt met figuratieve vnl
Victor Vasarely (1908 1997); in mindere mate M. C.
Esher (1898 1972)
Victor Vasarely: Zebras 1932 - 42, 1959 Jin en
jang idee, 2 zebras die tegen elkaar liggen

Victor Vasarely: iii 1992 geschilderd!

(1947 De andere wereld ii ter illustratie, niet te

kennen)
M.C. Esher Metamorphose ii vierkanten,
honingraten, bijen, vissen, paardjes,

1951 M.C. Esher Trappenhuis invloed van

wetenschappelijk denken

35

5.2 Georges Seurat (1859-1891)

Inzoomen op huid: blauw, oranje, stippen wordt de huid, groen is in het
haar
Waarneming zo kleurecht mogelijk!
Werkt wel bij bv landschap (voorbeeld Brug te Courbevoie 1886) > bij
landschap kan dit geen kwaad, we zien de dingen soms ook wazig, zo valt het
op zn pootjes
1886 Une dimanche aprs-midi l'le de la
Grande Jatte Een zondagnamiddag op het
eiland van Grande Jatte > aap, hond, dame,
heel stijf afgebeeld levert in op dynamiek en
levendigheid
kunstenaar wil zo wetenschappelijk mogelijk zijn,
hij herleidt beeld tot op de pixel, in de poging de
werkelijkheid te tonen verliest die zichzelf alle dynamiek en
werkelijkheid > contradictie

1890 1891 Het circus

Beperking verwordt sterkte
Karikaturale (niet meer werkelijkheid proberen weer te geven, begrijpt
dat zn techniek niet werkt, hij zet zn gebreken om in iets positiefs =
belangrijke les!! Laat je niet beperken!), grafische
Dringt vgl op met HTL, invloed Japonisme

36

5.3 Paul Signac (1863-1935)

1898 Parapludennen te Caroubiers

37

5.4 Theo van Rysselberghe (1862-1926)

Affichekunst: nieuwe innovatie! (// HTL) ;
monochroom invloed Japonisme (invloed die tot vandaag werkt, ook in
fotografie) = staat onder Toulouse-Lautrec
Pointillisme
1896 Affiche La Libre Esthetique > eenvoud van het kleed,
minimum aan lijnen, monochroom van kleur, beetje art
nouveau elementen > japonisme

1901 De wandeling
Zowel impressionisme & pointillisme > zn vrouw, dochters met vriendinnen
in Noord Frankrijk, hij speelt vals (is beide), wanneer hij het 100%
pointillistisch zou doen zou hij de dynamiek verliezen, gezicht is
impressionistisch, hij speelt ermee, techniek moet je gebruiken om je
beeld te versterken, techniek moet jou niet controleren

1903 De lezing van Verhaeren (met rode jas in midden)

Niet de waarneming maar wel samengestelde portretten! Portret van een
lezing, maar is eigenlijk niet zo. Allemaal losse portretten en heeft deze
samengevoegd

6. Symbolisme
Kenmerken Omstreeks
1880 Reactie
Impressionise
oppervlakkigheid

kunst om de kunst
Werkelijkheid: geestesleven: uitloper romantiek; voorloper surrealisme Finde-sicle gevoel: alles is om zeep, nieuwe waarden en normen Spiritualisme
(oproepen geesten) mme Blavatsky
Symbolisme ( geeft inhoud aan kunstwerk, willen waarden , emoties en liefde
weergeven
symbolisme kreeg architectuur (HORTA) art nouveau (BELGIE) macintosh (GB)
GAUDI (ES) symbolisme benvloedt door arts en crafts
6.2 Art Nouveau
breken met neostijlen
Totaalkunst
Uitgangspunten komen uit 2 uiteenlopende bronnen
o Invloed Pre Rafaelieten (Arts & Crafts) totaalkunst. handwerk
o Invloed Industrialisatie : decoratieve metalen objecten, composietbouw.
Integratie industrialisme in moderne kunst
Alle elementen moeten organisch in elkaar passen, eenheid
van concept
Blootleggen van materialen ( schoonheid van hout)
Blootleggen van structuren
Wieg mede in Brussel ; maar internationationale stijl bij uitstek : andere namen
Jugendstill Sezession Secession Macintosh ook GAUDI in Barcelona
Florale motieven
Brusselse zweepslag.
Sgraffiti sgrafitti (tekeningen in een nis )
o eerst helemaal zwart
o dan kalk
o iemand tekent de tekening in de natte kalk met een nagel
o dan geschilderd
In Belgi twee tendenzen:
Victor Horta, Gustave Strauven (florale)

Paul Hankar, Paul Hamesse (geometrie)

Victor Horta 1861 1947

Bloemmotieven
Ijzersmeedwerk met Brusselse zweepslag
Lichtkoepels
Brandglas
Composietbouw: metaal/ steen/ hout
Mozaiekvloer
1. Maison Autricq (Schaarbeek), 1893
Proeftuin, experimenteert
2. Maison Tassel

3. Maison Horta (Elsene) 1898

o Spiegel om extra licht binnen te laten
o Oragnische lijnen in de traptreden
4. Stocletpaleis (door hoffman)
o Alle meubels zijn special voor dit gebouw ontworpen
o Kladwerken op de muur van GUSTAV KLIMT (uniek!! Duurste schilderijn
ooit was de kus van KLIMT)
Andere : 1898 Volkshuis
Overblijfselen staan in metrostation Horta
Afgebroken later elementen gebruikt in metro.
1912 1953 Centraal Station
James Ensor (1860-1949)
Korte productieve periode
Evolutie werk
1883 De Dronkaards
Naturalisme vergelijk bv met ?
Specifiek van plaats
2 schooiers/ boeren

hun handen en de troosteloze uitdrukking van de linkse figuur.

Het delicaat geschilderde glas onder de tafel contrasteert met de grofheid van
de personages en het grauwe interieur.
De jonge Ensor wilde hier een harde sociale werkelijkheid weergeven.

1888 De Intrede van Christus in Brussel

Getty museum
Jezus staat niet centraal
Carnavalvierders centraal
Mensen zijn te herkennen
Aanval op de maatschappij;
burgemeestest en schepenen staan
in clownskostuum
banier socialistische partij in opkomst

1889 Skeletten die zich warmen bij de

squelettes voulant se chauffer
Ensor en de dood: dood is aanwezig na
overlijden vader. Absurde daad: kachel is
nutteloos want ze zijndood

kachel =

Mijn skelet in 1960 1888

Mijn portret met doodshoofd 1889
1890 De Intrige
Schoonbroer (chinees
kon zijn gezicht niet lezen)
en zuster staan central
Mens achter het masker
mensen laten hun ware
gezicht niet zien.
Drukt bedreiging, angst en
onzekerheid uit.
1891 Skeletten vechten voor een gepekelde haring
Slachtofferrol, woordspeling

1892 De Gendarmen
Oorspronkelijke ets Verwijzing staking aug 1887
Gendarmen als de Judas
stakingen, bloederig onderdrukt door burgerwacht,
rijskwacht en leger en schieten 2 vissers dood
de gendarmes zijn judassen, moordenaars
vissersopstand goedkope vis uit GB, oostendse
vissers in protest
rood vlaggetje hij maakt sociale beweging van.
biddende non als symbool voor de schijnheiligheid en de beperktheid van de kerk
rechter geamuseerd toekijkt, maar geen enkele actie onderneemt.
Naar het volk wordt niet geluisterd ze worden bewust op een afstand gehouden.
Ensor geeft met dit schilderij dus duidelijk kritiek op de handelingen van de kerk,
overheid en het gebrek aan inspraak voor het volk.

Leon Spilliaert (1881 1946)

Zelfportret 1903 (schetsboekportret,
dramatisch, clair obscure)
Zelfportret met de maan 1908
Zelfportret met de spiegel 1908
drama, angst, atmosfeer, beleving van het
moment, weerspiegeling van gemoedstoestand
Kijkt naar zichzelf en kijkt of angst aanwezig is in zijn beeld
Kijkt of die sfeer zichtbaar wordt
Gezicht bijna een skelet

Het Restaurant 1904

Vertigo 1905
Hoogtevrees bovenaan de trap en gevoel dat trappen heel groot
worden en je je evenwicht verliest ik wil naar beneden
Het toont het gevoel van angst
Vrouw op de zeedijk 1907
De vrouw maakt het symbolisme
Anders kubisme, japonisme
Flicien Rops (1833 1898)
Begrafenis in Walloni 1863
weesje eenzaam in het midden
laatste ouder wordt begraven
man is zijn voogd zal voor hem zorg
dragen
je ziet de complexe relatie
anticlericaal gezichten van de clerus zijn
verafschuwend
(dikke
lelijke
ongeinteresseerde mensen)
misdienaartje speelt met hond
De dood zaait 1872
19e eeuwse mens regelmatig geconfronteerd met mislukte oogsten, epidemien,

Pornokratis 1879
Decadent en moraliserend
Initiation sentimentale 1887
Samenvattend voor werk van Rops
Decadent
Vrouwelijk schoon
Symboliek: welk deel van het skelet
Je ziet borsten en billen en tegelijk ook een skelet
Tegenstelling hoofd is een skelet maar toch
seksueel
Zij is de jaagster heeft de man gejaagd
De engel van de dood en de liefde
doodshoofdvlnder
heupen plaats waar leven in gedragen wordt
syffilis seksuele anatrekking zorgt voor dood

Japonisme
16e eeuw reizen Portugezen naar het Oosten en komen terecht
in Japan, kort daarop reizen de Nederlanders ernaartoe, ze gaan
primitieven daar bekeren
Halen geweer uiteen en kopiren dit, reproductie
Nederlanders krijgen eiland Deshima, hier mochten 100 mensen
landen (1600), tot 1850 slagen ze erin dit eiland gesloten te houden, in
1850 neemt de keizer de macht en opent die de grenzen
Vanaf dan kregen wij contact met hen
Kalligrafie > HOTEI (mannetje, monnikje), met penseel kalligrafisch
zo goed mogelijk de tekeningen maken, liefst in 1 trek/beweging,
moment van zen = invloed van kalligrafie
Historische achtergrond : sterke invloed uit Chinese cultuur ;
ontwikkeling in isolatie tot 16e eeuw; eerste confrontatie met

o
o
o
o
o

Westen leidt tot tijdelijk benvloeding en imitatie; daarna exclusieve

rol Nederlanders via Deshima/ Nagasaki en nieuw isolement;
doorbraak isolatie in 1854
Kenmerken
Geen stroming of beweging, wel een invloed, invloed uit
het Oosten mb Japan
Deel voor het geheel
Karikaturale
Monochromie
Grote vlakken, abstractie

o Anekdote
o Ruimte > is bij ons in het Westen psychologisch, te dicht wordt
ongemakkelijk, in het Oosten is dit ook psychologisch maar heeft
ook een naam (bij ons niet), idee van ruimte ligt helemaal anders, is
niet zomaar lijf wel zuiver ritme van die 2 lichamen
o Erotiek sensualiteit > vrouw met octopussen, te expliciet voor ons
o Vereenvoudigen, beperkt aantal lijnen kleuren.
o Invloed cfr Van Gogh > heeft ook een schilderij gemaakt, Coburn
Brooklyn Bridge 1903 > water vormt 1 geheel
HOKUSAI Katsushika (1760 - 1849)
De grote golf te Kanagawa uit 36 zichten op de berg Fuji,
c.1829 > centraal is de heilige berg FUJI, nietigheid van
vissertjes
De rode berg, eenvoudig, puur, simpel, niks

HIROSHIGE Utagawa (1797 1858) ook bekend als H. Ando

N 17 Yui The - Satta Pas uit De 53 etappen van de Weg
naar Tokaido > stuk van brug, belangrijke heer (zwarte
hoed) heeft waaier vast, achter hem bediende die het
warm heeft, mensen die hem kruisen bukken zich diep,
zelfs mensen die rijst aan het planten zijn buigen,
behalve volksjongetje dat naar zn vlieger kijkt,
waarschijnlijk kinderen die met vliegers aan het spelen
zijn, monochroom

N 27 Kakegawa Zicht op de berg Akiba. uit De 53

etappen van de Weg naar Tokaido > berg is belangrijkste
in beeld,
monochroom, grafische,
toppunt van kunst in Japan

Plotse regenbui boven Ohashibrug uit 100

zichten van Edo
Sudden shower over Ohashi > banaal,
monochrome vlakken, gietende regen
Brug niet volledig afgebeeld

HAKUIN
Hotei in quasi 1 beweging getekend, aapje
2 blind men crossing log bridge 2 blinden die smal
bruggetje oversteken > er steekt verhaal in, continuteit
Daruma > oude wijze, met zo weinig mogelijk beweging
het geheel maken, inclusief de tekst