Z ny! wykreowaly wiele legend zwiazanych ze sprz¢tem latajacym oraz. z ludémi, kto- ry na tym sprzecie latali. Bylo to wynikiem fa- scynacji lotnictwem. Wzlecieé w niebo to prze- ciez odwieczne marzenie czlowieka. W sferze marzen byly tale czasy, kiedy rycerz byl wz0- rem wszelkich cnét i prawosci, walecznosci i po- Swigcenia siebie w obronie slabszych i pokrzyw- dzonych. Wigksz0sé z nas pamigta nazwe legen- darnego miecza kréla Artura ~ Ekskalibur, czy imig dzielnego rumaka bigdnego rycerza z Man- czy Don Quichote'a — Rosynant. Rycerze Wielkiej Wojny to piloci samolotéw zwanych mysliwskimi. Ich orgzem i zarazem ruma- kiem byt samolot — aeroplan jak wéwezas go nazywa- no. Kopig i miecz zastapil karabin lub karabiny ma- szynowe. Zabraklo jedynie zbroi. Walki toczono je- den przeciwko jednemn, Piloci wykonywali ewolucjie ww powietrzu, w wyniku ktérych starali sie uzyskaé dogodng pozycje do oddania strzal6w oraz. uniemoz- liwig przeciwnikowi osiagnigcie tego samego. Samo- lot musiat byé zwrotny i szybki. Pojedynki rozgrywa- no zazwyczaj w obecnoéci licznych widz6w ~ Zotnie- rzy kryjqcych sie w okopach. Milkly strzaty na ziemi ii wszyscy z zapartym tchem obserwowali powietrzne zmagania bardzo przypominajace pojedynek wach psdw (stad w jezyku angielskim walke powietrznq * Praypisy 2najdujg sig na str. 47. Rosyjski Nieuport 21E1 numer 1710 pochodzit z dostaw francuskich. Russian Nieuport 21 E1 No. 1710 from French deliv nes Apont he aerial combat during the Great War! T gave life to numerous legends about fly- ing machines and the men who flew them. It was a result of passion for flying. For to fly into the sky had been the man’s dream for ages. Also to the domain of dreams belonged the time when the knight was the live example of all vir- tues and nobility, courage and devotion in de- fense of the weaker and the abused. Most of us will remember the Excalibur ~ King Arthur's leg- endary sword — or Don Quixote, the knighter- rant of La Mancha’s brave horse, Rosinante, ‘The knights of the Great War were pilots of air- craft called fighters. Their weaponry and charger in one was the aircraft, or aeroplane as it used to be called. The lance and the sword had been replaced by one or more machine guns. They only lacked ar- mor. Combat was one-on-one. Pilots would clo aeto- batics in order to obtain a good firing position and to prevent the adversary from achieving the same. The airplane had to be fast and agile. Fights would usual- ly take place in the presence of many spectators — soldiers who were hiding in trenches, The exchange of fire on the ground would stop, everyone watching the breathtaking aerial strife, which was very remi- niscent of a fight between two dogs ~ therefore such an engagement is termed a ‘dogfight’ in the English language. One of the participants was usually shot * Subscripts are on page 47.okreslano mianem ,dog fight — psia walka”). Zazwy- caaj jeden z uezestnikow pojedynku zostawal zestrze- lony. W powietrzu pozostawal zwycigzca, Ten, kto osiagnal pigé zwycigstw okreslany byl mi Fonck, Mannock, Richtchofen, Brumowski, Kazakow, Baraeca, Rickenbacker, Makijonek, Peter to nazwiska Asow a Fokkery, Nieuporty, Spady, Oefagi, Albatrosy to nazwy samolotow a raczej konstruktoréw lub wy- twérni, w ktérych zostaly zaprojektowane i zbudo- wane. Cheemy opowiedzieé o francuskich Nieu- portach, samolotach, ktdre zdobyly slawe i weszly na trwale do historii lotnictwa Swiatowego i polskiego. Narodziny i rozw6, Nieuportow azwa Nieuport zwiazana jest z poczatkami N lotnictwa, Edouard de Nieuport (24 sierp- nia 1879 ~ 16 wrzeSnia 1911), pilot i kon- struktor byt jednym z grona pionierdw lotnictwa. W 1909 roku zalozyl wytwérnig samolotéw Societé «'Aérolocomotion w Suresnes, w kt6rej budowane byly samoloty jego konstrukeji. Nalezal do ni nego grona konstruktorow preferujacych uklad jednoplata z jak najmniejsza liczba elementow mogacych powigkszyé opér aerodynamiczny. Pierwsza konstrukeja Nieuport | nie wyrdznila sig osiagami, ale stanowila dla konstruktora swoiste laboratorium, dzigki ktoremu nastepna konstruk- ca, Nieuport Il z 1910 roku posiadata szereg wy- icz- Nieuporty IVG z 18 Awiaotriada, Na jednym z nich latat Polak por. Obs. Okulicz-Koziaryn, Nieuport 4Gs of 18 Aviaotriad (18 AO). One of them was flown by Polish pilot por. obs. Okulicz-Koziaryn. down, the victor remaining airborne. One who had achieved five victories was called an ‘ace’. Fonck, Mannock, Richthofen, Brumowski, Kazakov, Baraca, Rickenbacker, Makijonek and Peter are names of aces, while Fokkers, Nieuports, Spads, Oefags and Alba- troses were names of aircraft, or rather their design- crs or factories where they were designed and built. We will say about Nieuports - French aircraft which became famous and have found a prominent position in the history of the world’s and Polish aviation. The Ih and development of the Nieuports origins of aviation. Edouard de Niéport (Au- gust 24, 1879-September 16, 1911) a pilot and designer ~ was one of the aviation pioneers. In 1909 he established the Société d’Aérolocomotion aircraft factory in Suresnes, manufacturing airplanes of his design. He was one of the few designers who preferred the monoplane layout with the smallest possible number of drag-increasing items, The first construction, the Nieuport I, did not distinguish it- self in performance, but it was a kind of laboratory which enabled the designer to develop his new brainchild, the Niueport Il of 1910, into a machine singled out for its novel technical solutions: the fab- ric-covered fuselage with the pilot's seat so arranged that only his head would protrude above the fuse- T he designation of Nieuport is linked with the Weerin Niestierow przy swoim Nieuporcie IV z XI Awiaotriada. Shtabs-kapitan Nesterov next to his Nieuport 4 of 11 AO. facych jq rozwigzai technicznych: kadtub kryty plotnem z tak usytuowanym fotelem pilota, ze poza obrys kadluba wystawala jedynie jego glo- wa. Podwozie z ploza, do ktdrej za pomocq stalo- wego resora mocowane byly kola. Takie rozwia- zanie zapewnialo bezpieczne ladowanie nawet w przypadku utraty obu kél, co w owych czasach zdarzalo sig czesto. Usterzenie samolotu byto tak- ze nietypowe. Statecznik poziomy mocowany byl na stale do kadluba, natomiast ster wysokosci mo- cowany byl osobno na koricu kadluba. Znajdowal sig na nim zdwojony ster kierunku. Naped takiego usterzenia byl skomplikowany. Podczas Mittingu wRhems samolot napedzany silnikiem dwucylin- drowym chlodzonym powietrzem Darracq © mocy 14,7 kW (20 KM) osiagnal predkosci 72 km/h W 1910 roku po przeniesieniu wytworni do miejscowosci Issy-les-Moulineaux zmieniono je) nazwe na Sociéte Anonyme des Etablissements Nieuport. Powstata tam kolejna wersja samolotu z dwucylindrowym silnikiem © mocy 20,6 kW (28 KM). Otrzymala ona oznaczenie Nieuport IIN. Nowy samolot pobit szereg rekordéw swiatowych. Na lotnisku w Chalons dnia 11 kwietnia 1911 roku pilot, a zarazem konstruktor osiagnal predkosé 119,76 km/h. 16 czerwea tego samego roku pada kolejny rekord predkosci 130,06 knv/h, a jud 21 czerwea nastepny 133,14 km/h, W tamtych czasach byly to zawrotne predkosci. Po zainstalowaniu silnika 0 mocy 37 kW (50 KM) samolot Nieuport IG pilotowany przez Bel- ga Jana Olieslagersa (podczas Wielkie} Wojny Asa lotnictwa belgijskiego) przebywa dystans 625 km, lage, or the landing gear with the wheels attached to a skid through a steel suspension spring. This solution ensured safe landings even in cases of hav- ing lost both wheels, which was not rare in those times. The aircraft's tail unit was not typical, either. The horizontal stabilizer was permanently fixed to the fuselage, whereas the elevator was fitted sepa- rately at the end of the fuselage. It came with a doubled rudder. Control of such surfaces was com- plicated. When presented at the aviation meet Rheims, it was propelled by the air-cooled two-cyl- inder Darracq rated at 14.7 kW (20 h.p.), achieving 72 knvh. In 1910, upon moving the factory to Issy-les- Moulineaux, the company name was changed to Société Anonyme des Etablissements Nieuport. Anext version of the aircraft was developed there, powered by a two-cylinder 20.6 kW (28-h.p.) en- gine. It was designated the Nieuport 2N. This new machine was a many-time world record breaker. On April 11, 1911 at Chalons, the pilot and designer in one achieved a speed of 119.76 knv/h. On June 16 another speed! record is set at 130.06 knw/h, and still another, at 133.14 km/h, on June 21, These were unimaginable speeds in those times. Having been fitted with a 37 kW (50-h.p.) en- gine, the Nieuport 2G, piloted by Belgium's Jan Olieslagers (a Great War ace with the Belgian air forces), covers a distance of 625 km. Another record was French pilot A. Gobé's, a distance of 740.3 km being covered. Such distances were over fifty times greater than those covered by the best pilots in the best machines five years earlier. TheKolejny rekord pobil francuski pilot A. Gobé przela- tujac dystans 740,3 km. Byly to odlegloSci ponad 50 razy wigksze nid te, ktére przelatywali najlepsi pilo- ina najwspanialszych maszynach pigé lat wezesniej. Kolejnym sukcesem samolotu Nieuport IIG bylo zwy- cigstwo Amerykanina Charlesa Weymana w za- wodach o puchar Gordon Benneta rozgrywanych w 1911 roku w Eastchurch w Wielkiej Brytanii. Wey- man uzyskal predkosé 125,5 km/h, Trzecie miejsce zajal pilotujacy Nieuporta IIG Francuz Chevalier. Eduard de Nieuporta ginie w wypadku lotni- cezym w dnitt 16 wrzesnia 1911 roku. Fabryke obej- muje Charles de Nieuport, ktéry kontynuuje prace brata. Rekordowa wysokosé 6120 m, ktérq w dniu 28 grudnia1913 roku osiqgna} Francuz Georges Le- gagneux to kolejny sukces Nieuporta Iz silnikiem Gnome Monosoupape A 0 mocy 59 kW (80 KM). Posypaly sig zaméwienia na samolot i Saciéte Ano- nyme des Etablissements Nieuport stalo sig staw- ne nie tylko we Frangji, ale i poza jej granicami. Ale nad wlascicielami, Sociéte Anonyme des Etablissements Nieuport ciqéy fatum. Dnia 24 stycznia 1913 roku Smiercig lotnika ginie Charles de Nieuport. Kolejnym wlascicielem fabryki zostaje Henri Deutsch de la Meurthe, jego wspéipracownikiem zostaje Léon Bazaine. Powstaja Konstrukcje 0 oznaczeniu Nieuport? 1V i wodnosamolot Nieuport VI budowane seryjnie nna zaméwienie os6b prywatnych i wojska, Nieuport IVM (Militaire) pilotowany przez Weymana stanql do zorganizowanego konkursu na samolot dla wojska ~ Concours Militairé i zostal jego zdecydo- wanym triumfatorem, Armia francuska zaméwila ai dziesieé Nieuportow, Brytyjczycy pig¢ dla Royal Fly- ing Corps (RFC) i dalszych dwanascie dla lotnictwa marynarki wojennej Royal Navy Air Service (RNAS). Pigé z nich zostalo wyposazonych w plywaki. Sa- moloty zaméwila Rosja i dodatkowo nabyla prawa Nieuport 2's next success was America’s Charles Weyman's victory in the Gordon Bennett speed cup race held at Eastchurch, Great Britain, in 1911, with Weyman achieving 125.5 km/h, The thitd place was won by France's Chevalier in a Nieuport 2G. Edouard de Niéport dies in a flying accident on September 16, 1911. The company is taken over by Charles de Niéport, who continues to develop his brother's concepts. The record ceiling of 6,120 m achieved on December 28, 1913 by France's Georg- es Legagneux was another success of the Nieuport 2 with a 59 kW (80-h.p.) Gnome Monosoupape A engine. Production orders flooded Société Anonyme des Etablissements Nieuport, making it known not only in France but also across the borders, But the owners of the company were doomed ~ Charles de Niéport dies the death of a pilot on January 24, 1913. His successor was Henri Deutsch de la Meurthe with Léon Bazaine as his assistant. They develop airframes designated the Nie- uport 4 and the Nieuport 6 floatplane, both se- ries-produced for individual clients and the mili- tary. The Nieuport 4M (Militaire), piloted by Wey- man, was a competitor in a military aircraft bid (Concours Militaire), beating all the opponents. The French army ordered no less than ten Nieuports, the British ordered five for the Royal Flying Corps (RFC) and twelve for the Royal Navy Air Service (RNAS), five of the latter fitted with floats. Russia also ordered the aircraft, additionally obtaining production license. Nieuport 4s also equipped units of the Italian and Swedish air forces. At the beginning of the 1914 warfare, Nieuport 4s consti- tuted a significant part of the Entente air forces’ equipment. They were most widespread in Russia. The Nieuport 6, offered to the French Navy, underwent tests at Meulan ~ they were supervised by Navy officer Lieutenant de Vaisseau Gustave Delage. He became so fascinated by aviation that Wiloski Nieuport 10 uzbrojony w ka- rabin maszynowy FiatRevelli. Italian Nieuport 10 armed with Fiat-Revelli machine gun.Nieuport 12 numer 417 lotnicowa francuskiego. French Nieuport 12 No. 417. licencyjne na ich budowe. Nieuporty IV znalazly sig take na wyposazeniu jednostek lotnictwa wloskie- g0 i szwedzkiego. W poczatkach dzialai wojen- nych w sierpniu: 1914 roku Nieuporty IV stanowily znaczacq liczbe samolotew w lotnictwach paristw Ententy. Najliczniej udywane byly w Rosji. Zaoferowany francuskie} marynarce wojenne| Nieuport VI poddany zostal testom w Meulan, Testy prowadzone byly pod kierownictwem oficera Mary- narki Wojennej Lieutenant de Vaisseau Gustave De- lage. Delage tak zachwycil sig lotnictwem, ze po- prosil o skierowanie do zakladéw Nieuporta, co na- stapilo 1 stycznia 1914 roku. Jego energia i talent konstruktorski spowodowaly, iZ powierzono mu sta- nowisko glownego konstruktora, Pierwszym celem, aki wytyczyt zakladom Delage bylo zbudowanie sa- molotu na koleine zawody o Puchar Gordon Benne- ta w 1914 roku. Delage byl zwolennikiem samolotu ww ukladzie dwuplata, ale nie tradyeyinego. Zastoso- wal jeden plat o cuzej powierzchni i drugi o znace- nie mniejszej (mniej wigce| 0 polowe). Rozwiazanie to otrzymato francuska nazwe ,sesquiplane” ~ pél- toraplat. Polaczenie komory miala stanowi¢ stéjka co ksztatcie litery .V". Zdaniem konstruktora uklad taki mial zapewnié samolotowi znacznic lepsze sia gi, a przede wszystkim szybkoéé. Dodatkowo pola crenie pierscieniowe st6jki do plata dolnego mialo pozwolié na zmiany kata natarcia i tym samym re~ gulowanie wywazenia samolotu. Co do autorstwa ukladu ,sesquiplane” do dzis istniejq rozbieznosci. Czesé autor6w przypisuje je Srwajcarowi, Schneiderowi, ktéry pracowal w za- Kladach Societé, a nastepnie wyjechal do Niemiec. W kafdym razie rozwigzanie to praetrwalo w kon- strukcjach Nieuportéw do pierwszej polowy lat trzydziestych?. Wybuch dzialah wojennych w sierpniu 1914 roku spowodowalo przerwanie prac nad samolotem sportowym. Delage zostaje zmobilizowany do sluz- by w marynarce, lecz na poczatku 1915 roku zosta- he requested to be dispatched to the Nieuport fac- tory, which happened on January 1, 1914. His en ergy and designer's talent soon placed him at the chief designer's post. The first objective he set for the company was to build an aircraft for the com- ing Gordon Bennett cup race to be held in the same year, Delage preferred the biplane construc tion, but not the traditional one. He used one large-area plane plus a much smaller one (by about a half of the former). This solution was termed the ‘sesquiplane' in French (‘one and a half plane’). It featured a v-shaped interplane strut ~ the designer claimed that this solution ensured a much better performance, speed being in the first place, Addi- tionally, a pivot joint at the apex of the vee-strut ‘was to allow change of the angle of incidence and thus the adjustment of the aircraft’s balancing. ‘Today, there are still various views on the ori- agin of the sesquiplane construction. Some authors ascribe it to a Swiss named Schneider, a Société employee, who later left for Germany. In any case, this solution continued across the Nieuport designs till mid-thirties’. The outbreak of war in August 1914 interrupt- ed the development of the racing plane. Delage enters Navy service but is retired at the beginning of 1915 and returns to his work as chief designer with the Société. The French air forces urgently need new and good aircrait, for the equipment that the Aviation Militaire had had at its disposal had quickly been found obsolete and not up to the re- quirements of the war. The aircraft was to be armed so as to fight the enemy in the air and on the ground. It was also to serve as a reconnais- sance tool, so important in this kind of warfare, as it allowed watching the rear enemy positions much farther than those available to observation bal- loons. On top of that, photographs were to be tak- en from the aircraft to provide a lasting and cer- tain evidence for analysis at the headquarters. 127 MEUPORTje 2wolniony ze stuzby i powraca do pracy w So- Giéte jako gléwny konstruktor, Lotnictwu francuskie- mu potrzeba pilnie nowych i dobrych samolotow, bo sprzgt, jakim dysponowalo Aviation Militaire szybko okazal sig przestarzalym i nie mégt sprostaé wymogom, jakie niosly dzialania wojenne. Samolot musial zostaé uzbrojony w ored pozwalajacy na zwalczanie przeciwnika w powietrzu oraz na ziemi, Musial takze stuzyé jako Stodek rozpoznania tak bardzo wazny w wojnie pozycyjne). Pozwalat bo- wiem podgladac zaplecze praeciwnika w odlegto- Sach nieosiagalnych dia balonu obserwacyjnego. Zsamolotu nalezalo take wykonywa¢ zdjecia dajq- ce trwaly i pewny material do analizy sztabowe| Nieuport 10 (Type 10) okrestany takze mia- nem 18 m2" powstal w pierwszej potowie 1915 roku. Jego konstrukgja stala sig typowa dla samo- lotéw projektowanych przez Delage'a. Kadtub kon= strukeji kratownicowej drewniane} usztywnione| ciggnami stalowymi. Mial on przekr6j prostokatny z zaokraglonym grabietem i miescil dwumiejsco- wa kabing dla pilota i obserwatora. Kadlub w przednie| czeéci kryty byl sklejka lub blacha alu- miniowa, pozostala czes¢ kryta byla plotnem, Platy drewniane, gémy dwudawigarowy 2 wy- cigciem nad kabing, dolny jednodawigarowy, oba ze skosem do tytu wynoszacym okolo 3° 30". Dawi- gary z dw6ch profilowanych listew klejonych do pasa sklejki, Dwa zebra na gérnym placie w pobli- iu wewnetrznych krawedzi lotek wzmocnione. Lotki tylko na placie gomym osadzone byly na ru- Russian Nieuport 10 in Rosyjski Nieuport 10 w wersji jednomiejscowe] The first half of 1915 saw the birth of the Nie- uport 10, also called the 18 m®, This airframe became the basis of Delage’s aircraft. The fuselage was a wire-braced wooden box girder, It had a rect- angular cross-section with a rounded top and con- tained a two-seat pilot-and-observer cockpit. The front part was covered with plywood or aluminum sheets, the rest being covered with fabric. ‘The wings were wooden, the upper one two- spar, the lower single-spar, both with about a 3°30" sweep-back. The spars were two moldings glued to a plywood strip. Two upper wing ribs near the inboard ends of the ailerons were reinforced. The ailerons were fitted to the upper plane only, and mounted on a dia, 30 mm aluminum tube running almost along the entire wing span to up to a cut- out in the center section. The tubes ended with an oval lever connected to the control stick through push-pull rods. The lower wing was divided and mounted to the fuselage, whereas the upper was single-piece and fitted to the fuselage by means of steel tubing. Both wings were connected by streamline-section ash vee-struts. Each strut was bound with cloth for added strength. The struts were attached to the spars by pivot joints. The wing cell was braced with steel wire, A flat-profile stee!-tubing tailplane was fitted to the fuselage. The rudder was of the same construc- tion. The tail unit had a characteristic shape. The control surfaces were activated by cords. The wings, ailerons and control surfaces were fabric-covered, ngle-seat option.ze aluminiowej Srednicy okoto 30 mm, przecho- dzacej przez. prawie cata rozpigtosé az do szczeli- ny w Srodkowej ezesci plata. Rury byly zakoriczo- ne owalnq déwigienka polaczonq popychaczami zdrazkiem sterowym. Plat dolny dzielony moco- wany byt do kadtuba, natomiast plat gory niedzie- lony mocowany byt do kadtuba za pomoca pir midki wykonanej z profilowanych rur stalowych. Oba platy taczyly jesionowe slupki o ksztalcie lite- ry .V" posiadajqce przekrdj kroplowy. Kazdy ze slupkéw byl wzmocniony bandazami pléciennymi. Slupki mocowane byly do diwigardw za po- mocq zlaczy pierscieniowych. Komore platéw usztywniono stalowymi ciegnami. Do kadluba mocowano usterzenie poziome © profilu plaskim wykonane z rurek stalowych. Ster kierunku takiej samej konstrukgj. Usterzenie po- siadalo charakterystyczne ksztalty. Naped steréw za pomoca linek. Pokrycie platow, lotek i usterze- nia — plécienne. Podwozie gléwne amortyzowane sznurem gu: mowym skladato sig z két mocowanych do niedzie- lonej osi, ktdra z kolei mocowana byla do stalo- wych goleni o ksztalcie litery .V" oraz plozy ogo- nowe} wykonanej jako pidro resora stalowego mocowanego do drewnianego pylonu 0 oplywo- wym ksztalcie. frédlem napedzajacym stat sig silnik rotacyj- ny Gnome lub Le Rhéne 0 mocy 59 kW (80KM), ktéry mocowano w przodzie kadluba (uklad ciq- gnacy) i oprofilowano metalowg ostong otwarta od dolu okreslang w literaturze anglojgzyczne} jako skofiska podkowa — horse shoe”. Za ostong znaj dowaly sig metalowe owiewki. Wyposazenie nawigacyjno-pilotazowe byto skromne i nie odbiegato od standardu tamtych cza- s6w. Nieuport 10 nie posiadal tablicy przyrzqdéw pokladowych a busola, zegar, obrotomierz i wyso- kosciomierz rozmieszczone byly w réznych miej- scach kabiny. Budowano dwa warianty samolotu, W Nieu- porcie 10 AV obserwator zajmowat przednie migjsce a pilot tylne, w Nieuporcie 10 AR pilot zaj- moval miejsce przednie a obserwator tyine, Po- czatkowo Nieuporty 10 lataly bez. uzbrojenia strze- leckiego. Starano sig zabieraé bomby o niewielkim cigdarze lub strzalki a pilot lub obserwator zabie- ral pistolet lub recany karabin do obrony przed ewentualnym przeciwnikiem. Z czasem zaczeto montowaé karabiny maszy- nowe jako standardowe uzbrojenie, Z usytuowa- Silnik Le Rhéne stosowany na Nicuportach. Le Rhéne engine as used on Nieuports The rubber cord shock absorption landing gear featured wheels mounted on an axle held by steel vee-legs as well as a tail skid in the form of a leaf spring mounted on a wooden streamlined projection. The power plant for this machine was the Gnéme or Le Rhone rotary rated at 59 KW (80 hip), mounted in the front fuselage (tractor layout) and covered by a horseshoe cowling (open at the bot- tom). Metal fairings were afi of the cowling. The navigational and piloting aids were few and conformed to the standard of the period. The Ni uport 10 did not feature an instrument panel, with the compass, chronometer, tachometer and alti ter mounted in various places inside the cockpit. Two versions of this model were built. In the Nieuport 10AY, the observer took the front seat, while the pilot the back seat. In the Nieuport 10AR it was vice-versa. In the beginning, Nieuports flew unarmed, taking only bombs, whereas the pilot or observer took a pistol or hand gun for defense from a possible enemy. With the course of time, machine guns be- came standard armament, The attachment of a machine gun was related with the situation of the observer, On the AV version the gun was mounted in the front and there was a cutout in the upper wing through which the gun would fire, In time, the gun began to be installed on the up-Zor yen 8 ch Nieuport 17C1 2383 z Bscadrille SAL. F211 Nieuport 17 C1 2383 from Escadtille SAL, F211. niem obserwatora zwiqzane bylo mocowanie karabinu maszynowego. W wersji AV karabin mon- towany byl z przodu a w placie g6rnym znajdowa- Jo sig wycigcie, przez ktére mozna bylo strzelaé. Z czasem karabin zaczgto montowaé do gémmego plata za pomocq specjalnego uchwytu. W wersji AR karabin maszynowy montowany byl w tylne] czesci kabiny na obrotnicy Etévé, opracowane) w zakladach Nieuport, co pozwalalo prowadzi¢ ogies do tylu i na boki, Dobre wlasciwosci lotne Nieuporta 10 pozwalaly na wykorzystanie go jako samolotu jednomiejscowego, mysliwskiego. Kara- bin maszynowy mocowany byl na gémym placie za pomoca specjalnego stojaka tak, 2e mozna bylo strzelaé w kierunku lotu jak i pod pewnym katem do gory. Zamocowanie takie stwarzato jednak pro- blemy polegajace glownie na wymianie bebna zamuniga do karabinu maszynowego Lewis lub magazynka przy katabinie Hotchkiss, Beben miesz- czacy poczatkowo 36 (pééniej 47 1 96) naboi mégt by€ opréiniony bardzo szybko. Aby méc dalej pro: wadzié skuteczny ogiei trzeba bylo wymienié go na nowy, Pilot lub obserwator musial dokonaé tej operagji na stojqco i mial w takiej chwili utrudnio- nq motliwos¢ sterowania samolotem. Whoskie Nieuporty 10 wyposazane byly w ka- rabin maszynowy Fiat-Revelli mocowany na zmo- dyfikowanym uchwycie, Nieuport 10 produkowany byt nie tylko we Frangj, ale takie na licengi w Wielkiej Brytanii — zaktady Breadmore w Dalmuir w Szkoqii, we Wlo- szech w zakladach Nieuport ~ Macchi i w Rosji w za- Madach Duks. Nieuporty 10 stanowily wyposazenie per wing by means of a special mounting. On the AAR version, the gun was mounted in the rear cock- pit on the Etévé gun ring, devised by the Nieuport company, which allowed backward and sideward fire. The good flying qualities of the Nieuport 10 allowed its use as a one-seat fighter. The machine gun would be mounted on the upper wing by means of a special mounting so that it was possi- ble to fire it forward or at an upward angle, This kind of mounting, however, proved troublesome when changing ammunition drums of the Lewis machine gun or cartridges of the Hotchkiss gun. ‘The drum — initially containing 36, and later 47 and 96) rounds ~ could have been emptied at avery fast rate. It had to be changed if fire was to be continued. Either the pilot or the observer had to perform this procedure standing up, which lim- ited him in controlling the aircraft. {talian Nieuport 10s were armed with the Fiat- -Revelli machine gun, installed on a modified mounting. The Nieuport 10 was not only manufac- tured in France, but also under license in Great Britain (Breadmore factory in Dalmuir, Scotland), Italy (Nieuport-Macchi factory) and Russia (Duks factory). Nieuport 10s equipped many French, Rus- sian, Belgian and Italian units as well as RNAS squadrons in Britain. They participated in military operations in the Western and Eastern fronts, over the Aegean Sea and the Palestine. The Nieuport 10 bis was fitted with a 75 kW (100-h.p.) Monosoupape engine. It differed from the standard version in that it had additional sev- en openings in the engine cowling for a betterwielu eskadr francuskich, rosyjskich, belgijskich iwloskich a w Wielkiej Brytanii eskadr Lotnictwa Marynarici — RNAS (Royal Navy Air Service). Uczest= niczyly w dzialaniach bojowych na froncie Zachod- nim, Wschodnim, na Morzu Egejskim i w Palestyni Nieuport 10 bis to samolot wyposazony w nik Monosupape 0 mocy 75 KW (100 KM). Rézni sig od standardowego dodatkowymi otworami wykonanymi w ostonie silnika (otwordw bylo 7) w celu poprawienia chlodzenia. Osiqgi samolotu nie ulegly zasadniczej poprawie. W zakladach Duks w 1917 roku budowany byt Nieuport 10 bis z silnikami Le Rhone o mocy 81 KW(11OKM) i 88KW (120 KM). Samoloty te posia- daly wigksze ostony silnika wystajace poza gérny obrys kadtuba. Zastosowanie silnika Clergent 9B o mocy 81 KW (110 KM) lub Le RhOne 96 kW(130 KM) spowo- dowato nieznacane zmiany konstrukcyjne samolo- tui tak powstal Nieuport 12, Nicuport 12 rdanit sig niewiele od Nieuporta 10. Praede wszystkim posiadal silnik 0 wigkszej mocy, zwiekszonq powierzchnia nosna, wyciecie w gomym placie poprawiajace widocanosé ku g6- rze, wyciecie w placie dolaym w jego czesci przy- kadlubowej poprawiajace widocznosé ku dotowi. Elementem zasadniczo rézniacym Nieuporta 10 i 12 byty stupki wspierajace plat gory montowane prostopadle do kierunku lotu (Nieuport 10) i od- chylone od pionu o kilka stopni na Nieuporcie 12 Uzbrojenie analogiczne jak na Nieuportach 10, z tym, Ze 7 chwila wprowadzenia synchronizatora Alkan zaczeto montowa¢ staly karabin maszynowy Lewis lub Vickers w przednie} czesci kacluba. Eg- cooling. The aircraft's performance was not signif- icantly improved. In 1917, the Duks factory assembled a Nie- uport 10 bis with 81 kW (110-h.p.) and 88 KW (120- hip.) Le Rhone engines. These aircraft had bigger cowlings which protruded above the main outline of the fuselage. The use of the Clergent 9B engine rated at 81 kW (110 h.p,) or the Le Rhone at 96 kW (130 h.p.) effected slight constructional changes, thus result- ing in the Nieuport 12. This model was not much different from the ‘10. Most importantly, it had a more powerful engine, a bigger lifting surface, a cutout in the upper plane for improved upward visibility, a cutout in the wing root section of the lower plane for improved downward visibility. The basic difference between the "10 and the "12 was the tubes supporting the upper wing, mounted vertically on the Nieuport 10 and inclined by a few degrees on the Nieuport 12. The armament was identical to that used on the Nieuport 10, except that a Lewis or Vickers fixed machine gun was mounted on the front fuselage with the introduc- tion of the Alkan synchronizing gear, The aircraft manufactured by the Breadmore factory had a ver- tical stabilizer and a modified rudder ou well as a closed engine cowling. Apart from the combat versions, both models had unarmed training versions, too. Basically, three versions were in production: N 81 £2, N 80 E2 and N 83 El. Most often, however, training aircraft were classified by their lifting surface area. Thus, the Nieuport 23 m# was a two-seater with one or two control sticks, the Nieuport 18 m? was a sin- Vie kr Nieuport 12 produkeji Breadmore ~ dobrze widaé statecznik pionowy. Breadmore-manufactured Nieuport 12 with well noticeable fin. z 9NIEUPORT 1 10 zemplatze produkowane w zakladach Breadmore posiadaly statecznik pionowy i zmieniony obrys steru kierunku oraz petna ostone silnika. Obok wersji bojowych opracowano nieuzbro- jone wersje szkolne obu Nieuportéw. Produkowa- no zasadniczo trzy wersje: N 81E2, N 80E2, N 83E1. Najezesciej jednak klasyfikacja samolot6w szkol- niych opierala sie na powierzchni nosnej platw. | tak samoloty Nieuport 23 n¥ to samoloty dwumiejscowe dwt i jedno sterowe, Nieuport 18 m? to samolot jed- nnomiejscowy jednoster. Wszystkie szkolne Nieuporty posiadaly silniki rotacyjne raznych typow 0 mocy nie praekraczajace} 75 kW (100 KM). Czesto byly to wy- cofane pierwszej linii Nieuporty 10 i 12. Koniecznosé zwalczania samolotow przeciw- nika i ochrony wlasnych spowodowalo powstanie samolotéw mysliwskich. Najprostsza_mozliwoscia bylo dostosowanie posiadanych typow poprzez redukejg miejsc zato- gi do jednego i instalacje uzbrojenia pozwalajace- go na skuteczng walke. Powstala jednomiejscowa wersja Nieuporta 10. Opracowana zostala niejako niezaleznie we Frangji, Wioszech i Rosji. Wada ge- neralna tych wersji byta stosunkowo duza masa, co przy mate} mocy silnika 59 kW (80 KM) nie za- pewnialo osiagow praewyzszajacych osiagi samo- lotéw rozpoznawezych. Eduard Delage rozwiazal ten problem w ciqgu caterech miesiecy. Wykorzystal ogélng koncepcjg gle-seater with one control stick. All training Nie- uports had rotary engines of various types and rat- ed under 75 kW (100 h.p.) They were often Nie- uports 10 and 12 withdrawn from frontline service. ‘The necessity to fight enemy aircraft and pro- tect own ones resulted in the birth of fighter planes. The simplest solution was to adapt the existing types by reduction of the crew members to one and installation of effective combat arma- ‘ment. A single-seat version of the Nieuport 10 was developed somewhat independently in France, Ita- ly and Russia. The common drawback of these ver sions was their relatively big weight, which, con- sidering the low engine power of 59 kW (80 h.p.), did not ensure a better performance than that of reconnaissance aircraft. Gustave Delage resolved this issue in four months. He used the general concept of the Nie- uport 10 and the design of a single-seater prepared for the 1914 Gordon Bennett cup contest, building 25 per cent smaller model of a Nieuport 10-based construction ‘The Nieuport 11 C1, as the new machine was designated, was not different from the '10 in terms of construction. Its lifting surface totaled 13 sq. m, while the empty weight was reduced to 320 kg (350 kg in the case of the Russian-manufactured model), with the Nieuport 10 weighing respective- ly 430 and 450 kg. The upper plane was fixed to Nieuport 11C1 uzbrojony w rakiety Le Prieura przeznaczone do zwalczania balonéw obserwacyjnych. Nieuport 11 C1 armed with Le Prieur rockets for destroying observation balloons.Ta Mtr Francuski Nieuport 17C1 nr 2331 z Escadrille N 62 uzbrojony w pociski rakietowe Le Prienra. French Nicuport 17 C1 No. 2331 of Escadrille N 62. armed with Le Prieur rockets. Nieuporta 10 i projektu jednomiejscowego samo- lotu przygotowywanego na zawodach 0 puchar Gordon Benneta w 1914 roku, opracowal zmnie)- szona 0 okolo 25% jednomiejscowa wersje 0 kon- strukeji analogicznej jak Nieuport 10. Nieuport 11C1, bo takie oznaczenie otrzymat nowy samolot, nie réznil sie konstrukeyjnie od Nie- uporta 10. Powierzchnia nosna wynosita 13 m?, masa wlasna zmalala do 320 kg (samolotu produ- kowanego w Rosji do 350 kg). Nieuport 10 mial odpowiednio mase 430-450 kg. Plat gorny moco- wany byt do kadluba za pomoca caterech metalo- wych, profilowanych wspornikéw. Maleriki samo- lot byl szybki i prayjemny w pilotazu, stad piloci, ktéray na nim latali nazwali go pieszczotliwie sDziecinka” po francusku ,Bébé”, Nieuport 11 uzbrojony byt w pojedynezy kara- bin maszynowy Lewis strzelajqcy w kierunku lotu. Karabin montowany by! nad gémym platem za pomoca uchwytw réaniacych sig konstrukcyjnie w zaleznosci od producenta i kraju, w ktérym sa- molot by! produkowany i uzytkowany. Prayklado- ‘wo w Rosji stosowano uchwyt Jordana bedacy wla- snq konstrukcja zaktadéw Duks. Celownik skladat sig z pierscienia umocowanego migdzy tylnymi slupkami piramidki oraz. muszki podwieszonej pod platem. W lotnictwie brytyjskim stosowano celow- niki teleskopowe. Oprécz. zakladéw macierzystych, Nieuport 11 byl budowany na liceneji we Wloszech przez za- Klady Nieuport-Macchi, w Rosji przez zaklady Duks oraz w neutralnej Holandii. Nieuport Bébé wszedt na wyposazenie Aviation Militaire Francaise w kof- cu stycznia 1916 roku, W marcu na froncie bylo 90 Nieuportw 11. CzeSé z nich brata udzial w bitwie pod Verdun. Doskonale wlasnosci lotne Nieuporta the fuselage by means of four streamlined metal supports. The small aircraft was fast and handled nicely, which earned it the affectionate nickname of ‘Baby’ (French ‘Bébe') with pilots. It was armed with a single forward-shooting Lewis machine gun mounted over the upper plane by means of mounts which varied depending on the manufacturer and country of manufacture and use. E.g. the Jordan mount was used in Russia, a native concept of the Duks factory ~ the gunsight comprised a ring placed between the rear upper wing supports and a bead suspended from the upper wing. The Brit- ish air forces used telescopic gunsights. Apart from the native factories, the Nieuport 11 was built under license in Italy by Nieuport- Macchi, in Russia by Duks, and in neutral Holland. The Baby began to equip the Aviation Militaire Frangaise in late January 1916. March saw ninety Nieuports 11s at the front. Some of them were participants of the battle of Verdun, The Baby's excellent performance allowed the Allied forces to gain advantage in the fighter aircraft domain whi was lost to the Germans upon the introduction of the single-seat Fokker E F-lls. It quickly turned out that the 59 kW (80-h) engine that had been used was too little. It was de- cided to employ a more powerful unit. Experiments were also made with installation of the Alkan syn- chronizer and placement of a belt-fed Lewis or Vick- ers gun on the fuselage. One aircraft designated the Nieuport 15 was built for tests with Monosoupape engines rated at 59 kW (80 hp.) and 75 kW (100 hp). Since the results were not satisfactory, the use of a synchronizer was temporarily abandoned. The Nieuport 16 C1 was actually the Nieuport 11 with an 81 KW (110-h.p,) Le RhGne engine. Its i12 ier Rosyjski Nieuport 11C1 Nr 1231 w malowaniu maskujacym. Samolot byt produkeji francuskiej i nie miat rosyj- skich znak6w rozpoznawerych na skrzydtach. Russian Nieuport 11 C1 no, 1231 wearing camouflage. It was French-manufactured and not carry Russian identification markings on the wings. »Bébé" pozwolily sprzymierzonym odzyskaé prze- wage w dziedzinie lotnictwa mysliwskiego utraco- ng na rzecz. Niemiec po wprowadzeniu jednomie}- scowych samolotow mysliwskich Fokker E | — Ill. Szybko okazato sig, Ze zastosowany silnik © mocy 59 kW (80 KM) to zbyt mato, Postanowio- no zainstalowaé na samolocie silnik o wigksze} mocy. Czynione byly take proby instalagi synchro- nizatora Alkan i umieszczenia karabinu maszyno- wego Lewis lub Vickers zasilanego z tasmy amuni- cyjnej na kadlubie. Wykonano jeden egz. samolotu 0 oznaczenitt Nieuport 15, na ktorym testowano silniki Monosoupape 0 mocach 59 kW (80 KM) i 75 kW (100 KM). Poniewaz nie uzyskano zadowa- lajacych osiagow chwilowo zaniechano stosowan synchronizatora. Nieuport 16C1 to w zasadzie Nieuport 11 zsilnikami Le Rhone 0 mocy 81 kW (110 KM}. Pierwsze egzemplarze Nieuporta 16CI znala- aly sig na froncie wiosna 1916 roku. Zastosowanie silnika 0 wigksze} mocy, aco za tym idzie i o wigk- szej masie spowodowalo, ze samolot stat sig ,cigz~ ki na nos” i byt trudniejszy w pilotazu, Miat ten- deneje do przechytu, co wymagato od pilota stale) uwagi i szybkiej reakeji sterami Belgijski pilot Willy Coppens tak okresiit zalety i wady Nieuporta 16C1, na ktérym latal w 1® Esca- drille: ,Nie lubie mojego Nieuporta 13. m2, jest cigzki na silaik, sterowanie nie jest lekkie, jest wrecz trudne, first specimens were to be found at the front in the spring of 1916. The use of a more powerful and heavier propelling unit caused the aircraft to become ‘nose-heavy' and more difficult in piloting, It was prone to tlt, which required constant atten- tion and fast reaction on the part of the pilot. Bel- gian pilot Willy Coppens, who used to fly a Nie- uport 16 Cl with the 1* Escadrille, so spoke about the pros and cons of this model: “I don't like my Nieuport 13 m2. It's engine-heavy, not easy to han- dle — actually, it's hard to control. | can't perform a spiral glide, or if | finally enter into one, I need a few hundred meters of height to be able to pull out of it. In such cases | have my heart in my mouth.” Coppens flew the Nieuport until August 1917, one of the last pilots to fly this type at the west- ern front. The Nieuport 11C1 (16C1) had a combined construction, Part of the fuselage was made of steel tubing with a welded plate for attachment of the engine, the cowling and faitings being made of alu- minum, The rear fuselage was an ash-and-pine box girder with steel bracing wires. The front fuselage cross-section was rectangular, the rear section be- ing trapezoidal. The skin was made of fabric. Some machines of the later runs had a fairing behind the pilot's cockpit. The wing and tail construction fol- lowed that of the Nieuport 10.nie moge wykonac spirali, jak ju? w nig weide rmusze imie€ wysokosé kilkuset metréw, aby go potem wypro- wadzic. W takiej sytuacji mam dusze na ramieniu”. Coopens latal na Nieuporcie do sierpnia 1917 roku, bedac jednym z ostatnich, ktéry pilotowal ten typ samolotu na froncie zachodnim. Nieuport 11C1 (16C1) posiadat konstrukej¢ mieszang. Czes¢ kadluba wykonana byla 2 rur sta- lowych z przyspawang do nich plyta, do ktérej mo- cowany byl silnik, ktorego oslona wraz z owiew- kami wykonana byla z aluminium, Tylng ezes¢ ka- dluba Oworzyla jesionowo-sosnowa kratownica drewniana usztywniona drutem stalowym. Kadtub W przedniej czeSci miat przekr6j prostokata, w tyl- nej trapezu. Pokrycie plocienne. Na niektérych egzemplarzach péznych serii umieszczono za ka- bing pilota owiewke. Konstrukcja platow, usterzenia i podwozia jak w Nieuporcie 10. Uzbrojenie Nieuportow 16C1 nie r6znilo sig od uzbrojenia Nieuporta 10. By! to mocowany na gornym skrzydle karabin maszynowy Lewis. Kilka- dziesiat samolotéw wyposazono w synchronizato- ry Alkan i karabin maszynowy przemieszczono na g6rna przedniq czgs¢ kadtuba z niewielkim odchy- leniem od osi samolotu, aby nie zastaniaé celowni- ka. Stosowano gtéwnie karabiny Levis z magazyn- kami bebnowymi W kwietniu 1916 roku 11 Dywizjon REC zaczeto wyposazaé w Nieuporty 16C1. Jednym z pi- Urbrojenie Nieuporta 11C1 - tuchwyt francuski. W kabinie samo otu siedzi Marquis de Rose. Réza, Jjego godlo osobiste, znajduje sig za kabing pilota Armament of Nieuport 11 C1 ~ French mounting. Marquis de Rose in cockpit. A rose, his personal emblem, is aft of the cockpit The armament of the “16C1 was not different from that of the Type 10. It was an upper-wing- mounted Lewis machine gun. A few dozen aircraft were fitted with the Alkan synchronizing gear and had the gun moved to the front of the fuselage slightly off-center in order not to obstruct the gun- sight. Drum-fed Lewis guns were basically used. In April 1916 No. 11 Sqn RFC began to be equipped with the Nieuport 16 C1. One of the pi- lots who flew them was the short Cap. H. A. Coo- per. He found it very troublesome to change am- munition drums on the overhead Lewis. The prob- lem was solved by Sgt. R. G. Foster. He used his Nieuport 16 C1 (A117) to fit a selfinvented mount h allowed sliding the gun vertically closer to the pilot. It was made possible by a curved rail on which the gun was mounted. This facility proved very usefil ~ conservative and slow in making tech- nical decisions, the RFC authorities ordered that the Foster mount be used on all the aircraft with an upper-wing-mounted weapon. The manufactur- ing of the mount was trusted to No. 1 Air Depot, while No. 2 Air Depot received the recommencda- tion: “As far as it is possible, we request that only the Foster mount be installed on future Nieuport raft". The Foster mount made a great impres- sion on French pilots who were presented with it at Rouvel in June 1916. The French did not go be- yond praise, and the French aircraft continued to be fitted with French mounts.4 port 16C1, na ktérym w Armii Doviski Tis ar latal Seweryn Sacewicz, Samolot ma ciekawy kamuflaz. Nieuport 16 C1 which was flown by Seweryn Sacewicz with Don Army. It has an interesting camouflage lotéw, ktérzy na nich latali by! niewielkiego wzrostu kpt. H. A. Cooper. Miat on spore ktopoty z wymiana, bebna w naskrzydtowym Lewisie. Rozwiazanie pro- blemu znalazl mechanik sierz. R. G. Foster. Na Nie~ uporcie 16C1 (A 117) zainstalowat wymyslony przez siebie uchwyt, ktéry pozwalal przesunaé karabin maszynowy Lewis w pionie blizej pilota. Mozliwe to bylo dzieki zakrzywionej prowadnicy, na ktérej mo- cowany byl karabin. Wynalazek okazal sig niezwy- Kle uzytecznym, Konserwatywne i powolne w decy- zjach technicanych dowédztwo RFC juz na poczat- kat maja zalecilo stosowanie uchwytu Fostera na wszystkich samolotach, na ktérych uzbrojenie mo- cowano na gérym placie. Zlecenie produkeji uuchwyt6w przekazano do No 1 Air Depot (Park Lot- niczy), a do NO 2 Air Depot przestano zalecenie: rosimy, o ile jest to mozliwe, aby w przy- s2losci na platowcach typu Nieuport instalowaé wy- lacznie uchwyt Fostera.” Uchwyt Fostera wywarl duze wrazenie na fran- cuskich pilotach, ktérym urzqdzenie pokazano w Rouvel w czerwcu 1916 roku. Skofczyto sig na zachwycie i samoloty francuskie nadal wyposazane byly we francuskie uchwyty. Nieuport 17C1 to kolejna konstrukcja Dela~ ge'a, w kt6rej przy zastosowaniu silnika 0 mocy 81 kW (110 KM) postarano sig zniwelowaé ujemny wplyw jego masy na polozenie srodka cig2kosci. Zwigkszono wymiary samolotu i powierzchnig no- nq platéw do 15 m2, Aby zwiekszy¢ predkos¢ lotu poprawiono aerodynamike samolotu. Uzbrojenie stanowit karabin maszynowy strzelajacy przez plaszczyzng smigta dzigki urzadzeniu synchronizu- jacemu Alkan. Stosowano karabin Lewis 2 maga- ‘The Nieuport 17 C1 was Delage’s next con- struction. Here, an 81 kW (110-h.p.) engine being used, an effort was made to reduce the negative influence of its weight on the gravity center. The size of the aircraft and the wing area were in- creased, the latter to 15 sq. m. The aircraft was more streamlined in order to attain a higher eruis- ing speed. The armament consisted of a machine gun which was Alkan-synchronized with the pro- peller to allow firing. A drum-fed Lewis was used or a belt-fed Vickers for improved fire effective- ness. The belt-fed machine gun had been the choice with the Germans since the very beginning, this giving them advantage in the fire power of their fighter aircraft. The machine gun was mount- ed on the upper front part of the fuselage central- ly. The drum carrying ammunition belts was in- stalled on the right side of the fuselage. The Alkan synchronizer used earlier on some Nieuport 16 Cis proved an unreliable device. The piercing or even shooting off of propeller blades was not uncommon. That would usually end in a crash. This was the case while testing a Nieuport 16 C1 (A125, French no.: NI114) with an Alkan- synchronized Lewis machine gun. The pilot of the Nieuport, Cap. C. J. K. Cochran-Patrick of No. 1 Air Depot, emptied the first drum without trouble. Problems occurred when emptying a second drum, Engine vibrations appeared after a second owing toa blade having been pierced. The vibrations re- sulted in a cracked oil tank, filled with castor oil, which was used for lubrication of rotary engines, and the fuel tank following. The oil mixed with the fuel found way into the cockpit, obliging the pilotzynkiem bebnowym lub karabin maszynowy Vie- kers zasilany tasmowang amunicja, co pozwalato na zwigkszenie skutecznoéci ognia. Karabiny ma- szynowe z tagmowang amunicjq od samego poczat- ku stosowali Niemcy zyskujac w tej dziedzinie przewage w sile ognia swoich samolotéw mysliw- skich. Karabin maszynowy umieszczono w przed- nie} gérnej czesci kadtuba na osi symetrii. Beben na tasmowang amunicj¢ umieszczony byl z prawe} strony kadluba Synchronizator Alkan zastosowany wezesniej na niektérych Nieuportach 16 C1 okazal sig urzq- dzeniem zawodnym. Do ezestych przypadkéw na- lezalo przestrzeliwanie cay wrecr odstrzeliwanie Jopaty smigla. Koiiczyto sig to zazwyczaj kraksq, Tak stato sig podczas testéw Nieuporta 16C1(A125, francuski numer N1114) z.karabinem maszynowym Levis zsynchronizowanym urzadzeniem Alkan. Pilo- tujacy Nieuporta kpt. C,}.K. Cochran-Patrick w NO 1 Air Depot wystrzelal pierwszy beben bez. proble- méw. Pojawily sig one podczas strzelania z nowe- go magazynka, Po sekundzie pojawily sig wibracje silnika w wyniku przestrzelenia topaty émigla. Wi bracje spowodowaly peknigcie zbiornikaa oleju wy- pelnionego specjalem — olejem rycynowym (taki stosowany byt do smarowania silnikéw rotacyjnych) a nastepnie zbiornika paliwa, Olej zmieszany z ben- zynq przedostal sig do kabiny pilota, ktory zmu- szony zostal do awaryjnego ladowania na plazy w poblizu Dunkierki. Inne podobne przypadki spo- wodowaly rezygnacje ze zsynchronizowanego ka- rabinu maszynowego w REC na rzecz umieszcz0- to emergency-land on a beach near Dunkirk. Other similar accidents effected the RFC’s decision to give up on the synchronized machine gun in favor of the upper-wing-mounted one on the Foster mount. This also applied to the Nieuport 17 Cis used by British squadrons. ‘The Nieuport 17 C1 had several power plant options, the most popular choice being the Le RhOne Ja rotary rated at 81 kW (110 h.p.). The engine was hidden under a full ring-shaped cowl- g with slots for cooling facilitation. Carefully streamlined, the transitions from formed aluminum cowling sheets to the fuselage were out of sym- metry — the right side was more protruding for the ammunition drum beneath. All the Nieuport 17 Cis had a fairing on top of the fuselage behind the cockpit, The flying qualities of the aircraft were much better than those of the previous versions. It han- dled easier and nicer, and it was agile, although it soon showed its deficiency in the form of low fire power resulting from the use of only one machine gun. German aircraft had two machine guns each. The additional overhead-mounted Lewis gun was restored. There were also experiments with two additional Lewis guns, e.g. on aircraft no, N1539, but their weight reduced the aircraft's perfor- mance, the speed being lower. The frontline saw the Nieuport 17 C1 - or the ‘Super Bébé’, as it was called ~ in May 1916. Part of the aircraft was fitted with a stream- lined propeller hub cover fixed to the unmoving Zdobycz wojenna czyli francuski Nieuport w rekach Niemcow. ‘A.war trophy ~ French Nieuport in German hands. NEUPORT. 15,1 NIEUPORT nego na gémnym skrzydle na uchwycie Fostera, Do- tyczylo to takze Nieuportéw 17C1 uzytkowanych przez brytyiskie dywizjony. Do napgdu Nieuporta 17C1 stosowano kilka rodzajéw silnikéw, pray ezym najezeéciej stosowa- ny byt silnik rotacyjny Le Rhone 9a 0 mocy 81kW (110KM). Silnik ostoniety byl pelng ostona pierscie- niowa, w ktorej znajdowaly sig otwory ulatwiajace chlodzenie. Wykonane starannie z punktu widze- nia aerodynamiki przejécia z tloczonych blach alu- miniowych od astony silnika do kadluba byty nie~ symetrycane. Nakladka prawa byla bardziej wypu- kta ze wzgledu na beben z amunicja. Na wszystkich Nieuportach 17C1 na kadlubie za kabing pilota umieszczona byla owiewka Wlasnosci samolotu byly znacznie wyésze od poprzednich wersji. W pilotazu by! latwiejszy i przy- jemniejszy, by} zwrotny, chociaé szybko ujawnita sig wada jakq byla mala sila ognia zwigzana ze stosowa- niiem jednego karabinu maszynowego. Samoloty nie- mieckie mialy po dwa karabiny maszynowe. Powrd- cono do montaéu dodatkowego karabinu Lewis nad gorym platem, Probowano takée montazu dwoch Lewiséw praykladowo na egzemplarzu N1539, ale ich masa pogorszyla osiagi samolotu ~ spadek predkosci lotu. Na froncie Nieuporty 17C1 lub jak je nazywano Super Bébé" pojawily sig w maju 1916 roku. Czesé samolotw zaopatrzona zostala w nie- ruchoma oplywowa osione piasty smigla mocowa- nq do nieruchomego (w silniku rotacyjnym) walu. Okreslana ona byla nazwa cone de pénétration, Owiewka poprawiala nieco osiagi, ale w praktyce polowej czgsto ja demontowano. Kilka 2 Nieuportow 17C1 przystosowano do rozpoznania fotograficanego, Na tych egzempla- rzach zdemontowano karabin maszynowy Vickers, a za kabing pilota w zakrytym panelem sklejko- ‘wym luku w kadtubie umieszczono aparat fotog: ficany do 2djeé pionowych. W powierzchni dole} kadluba by! otwor na obiektyw aparatu fotograficz- nego. Do obrony samolotu pozostawiono karabi maszynowy Lewis mocowany na gornym skrzydle. Produkejg licencyina podjgto we Wioszech w zaktadach Macchi i w Rosji w zakladach Duks, EBWZ, Stetinin i w Wielkiej Brytanii, Samoloty Ro- syiskie byty wyposazane w silniki Le Rhone o mocy 81 kW produkcji rosyjskie). Osiagi rosyjskich Nieu- portéw byly nizsze, bo silniki byly ciezsze od pro- dukowanych we Fran Zapotrzebowanie na nowy model Nieuporta bylo tak duze, Ze jego produkcjg we Frangji podje- (in the rotary engine) shaft, which the French called the ‘cone de pénétration’. This ‘spinner’ gave a slightly improved performance, but it was often dismounted in field practice. Several Nieuport 17CIs were adapted for pho- to-reconnaissance tasks by dismounting the Vick- ers gun and installation of a photo camera fixed for downward photography in a compartment placed behind the pilot's cockpit and closed by a plywood panel. There was an opening for the ‘camera's object lens in the bottom of the fuselage. Only an upper-wing-mounted Lewis machine gun was retained for defense purposes. Licensed production was commenced in Italy by Macchi; in Russia by Duks, EBVZ and Stetini and in Britain. The Russian machines were fitted with 81 kW Le Rh6nes of Russian manufacture. The performance of the Russian Nieuports was worse due to the greater weight of the engine compared to that of the French-manufactured one. Demand for the new Nieuport model was so great that ad- ditional production was begun in France by the Société pour la Construction et I'Entretien d’Avions (CEA), the Ateliers d'Aviation R. Savary et H. de la Fresnaye, and the Société Anonyme Francaise de Construction Aeronautiques (SAFC) Observation balloons proved a serious prob- lem in the trench warfare. They allowed observa- tion of enemy positions from behind one's own lines and the direction of artillery fire, Therefore, both warring parties made attempts to fight ene- my balloons. And that was not an easy task, al- though one might think that the destruction of a large and unmoving object such as a balloon was child-simple. Observation balloons were under pro- tection of numerous AA machine gun sites able to relatively easily shoot down an aircraft. Another problem was the hydrogen that filled a balloon. On hitting a balloon with an incendiary, the hydro- gen mixed with air and exploded, destroying ev- erything within a few dozen meters. Therefore at- tacks had to be made from a safe distance in order not to have aircraft damaged. Bombing balloons from above was rather difficult. For how should one have accurately hit a balloon, and secondly, how sensitive would the detonator have been to detonate the explosive on hitting a relatively soft balloon surface? The issue was resolved by French lieutenant ¥. P, G. Le Prieur, He suggested that un- guided rocket missiles be used for balloon-busting from a safe distance. Special mountings for eightly dodatkowo zaktady Societé por la Construction et l'Entretien d’Avions (CEA), Ateliers d'Aviation R Savary et H de la Fresnaye, Societé Anonyme Francaise de Construction Aeronautiques (SAFC). Balony obserwacyjne okazaly sig powaznym problemem w wojnie pozycyjne). Pozwalaty one na obserwacie pozycji nieprzyjacicla spoza wlasnych i kierowania ogniem artylerii. Stad obie walcza- ce strony staraly sig zwalezaé balony przeciwnika. Assprawa nie byla latwa, choé wydawaé by sie mo- glo, Ze miszczenie w powietrau duzego i nierucho- mego obiektu, jakim byl balon jest dziecinnie latwe. Balony obserwacyjne ochraniane byly przez licane stanowiska przeciwlotniczych karabinéw maszyno- wych, mogacych dosé tatwo zestrzelié atakujacy sa- molot. Drugim problemem byl wodér wypelniajacy balon, Po trafieniu pociskiem zapalajacym wod6r mieszajacy sig z powietrzem wybuchal niszczac wszystko w promieniu dziesiatkOw metrow. Stad atak trzeba bylo prowadzié z bezpiecznej odleglo- Sci, aby samolot nie uleg! zniszczeniu, Bombardo- wanie z lotu nad balonem bylo raczej zadaniem trud- nym. Bo jak tu trafié w balon, a po drugie jak czuly musial byé zapalnik, aby zdetonowa¢ fadunek wy- buchowy po uderzeni w stosunkowo miekka po wloke balonu. Problem rozwigzat Francuz poruce- nik Y. PG. Le Prieur. Zaproponowal on wykorzysta- nie niekierowanych rakiet, ktérymi mozna bylo ostrzelaé balon z bezpiecznego dystansu. Rakiety stabilizowane pretem odpalane byly z lecqcego sa- molotu z bezpiecznej odlegtosci. Na kilku typach sa- molotéw w tym na Nieuportach zainstalowano na stéjkach specjalne uchwyty na 8 rakiet. Rakiety na- pedzane paliwem stalym posiadaly zasieg okolo 500 m i odpalane byly z kabiny pilota elektrycznie. Aby zapewni¢ bezpieczeiistwo konstrukeji samolotu musiano zastosowaé w miejscach narazonych na Adzialanie gazéw spalinowych silnik6w prochowych rakiet zabezpieczenia z folii metalowej i azbestu Gérne powierzchnie dolnych skrzydel pokrywano blacha aluminiowa o wymiarze 0,65x0,75 m. Dawa- fo to wzrost masy 0 okolo 12 kg. Pogarszato tez aacznie wlasnosci pilotazowe. Kompensowala te mankamenty wysoka skutecznos¢ rakiet Le Prieura zwanych aérial torpédos. Nieuport 17 bis C1 to koleina modyfikacja polegajaca glownie na poprawie aerodynamiki sa- molotu. Boki kadluba starannie oprofilowano li- stwami jesionowymi w liczbie 6 na kazdym boku. ‘Tréjplatomania, to trend w konstrukgji samolo- tow mysliwskich, u podstaw ktérego lezalo popra- Nieuport 17C1 zaopatrzony w céne de p Pray samolocie stoi mechanik, F. Imber Nicuport 17 C1 with «cone de pénétration». Mechanic F Imbert posing at the aircraft. rockets were installed on the interplane v-struts on several aircraft types, including Nieuports, Fu- eled by solid fuel, the rockets had a range of ap- prox. 500 m and were launched electrically from the cockpit. In order to protect the aircraft con- struction from harm, the areas exposed to the ex- haust fumes of the rocket engines were covered with protective metal leafs and asbestos. The top surfaces of the lower wings were covered with aluminum sheets of 0.65x0.75 m. This caused a weight increase of about 12 kg, at the same time considerably reducing flying qualities. These flaws were made up for by the high effectiveness of Le Pricur rockets, called ‘aerial torpedoes’. ‘The Nicuport 17 bis C1 was another modifica- tion coming down mainly to improved aerodynam- ics. The fuselage sides were carefully streamlined with six ash stringers per side. Triplane mania was a trend in fighter aircraft construction which resulted from the need to im- prove upward and forward visibility, considerably limited on biplanes. Herbert Smith, a Sopwith em- UPORT a18 wienie widocznosci ku gérze i przodowi mocno utrudnione} w samolotach dwuplatowych, Herbert Smith pracujacy w zaktadach Sopwith zastosowal do standardowego Sopwith Pupa tray waskie platy, zktdrych dwa mocowane byly do kadluba a trzeci wysoko nad kadlubem, Powierzchnia nosna nie ule- gla zmniejszeniu w poréwnaniu z tradycyjinym Pur pem. Samolot wzbit sig w powietrze 28 maja 1916 roku, By! wyjatkowo prayjemny w pilotazu i zwrot- ny, Posypaly sig zaméwienia na jego produkcjg. So- pwith Triplane zostal zamowiony dla Dywizjondw RNAS i bardzo szybko zyskal slawe, Sukcesy Ray- monda Collishawa i jego kolegéw 2 10 Squadron RNAS wywarly wrazenie na Francuzach i Niemeach. Odpowiedzia Niemiec byl tréjplatowy samolot my- Sliwski Fokker Dr I, kt6ry szybko stat sig ulubieri- ccem aséw takich jak bracia Richtchofen, Lowenhardt, Kempf, Gonterman i ini Gustave Delage zostal takée ogarnigty goracr- kq tr6jplatomanii. Do kadluba Nieuporta 17 skon- struowal trzy platy w niekonwencjonalnym ukla~ dzie: dwa mocowane byly do kadluba pray ezym drugi wysuniety byl do przodu, trzeci umieszczo- no nad kadlubem za kabing pilota. Takie rozwiqza- nie dawalo doskonata widocznosé do przodu i ku g6rze, pogorszylo widocznosé do tytu, Trdjplato- wy Nieuport uzbrojono w zsynchronizowany kara- bin maszynowy Lewis. Konstrukcja nie uzyskala znaczaco wyzszych osiagsw. Préby ponowiono montujge trzy platy kolejno do kadtubéw Nieupor- téw I7bis i 24 bis. Samoloty testowano we Frangji i Wielkiej Brytanii ‘Trdjplatowce Sopwitha mialy loki na wszyst- kich platach, tréjptatowce Fokkera i Nieuporta tyl- ko na gornym. W przypadku Fokkerdw Dr | okaza- to sig to chybionym rozwiqzaniem, Utrata gérnego plata pozbawiala pilota mozliwosci sterowania, co Koticzylo sig zazwyczaj Smiertelng kraksa. Po urwa- niu gérnego plata w szczatkach Fokkera Dr | zgi- nat Gontermann, Nieuport 23C1, to w zasadzie Nieuport 17 zsilniejszym silnikiem Le Rhone 0 mocy 88 kW (120 kM), staranniejszymi oprofilowaniami tworza- cymi przejscie ostony silnika w kadlub. Staly kara- bin maszynowy Vickers zostal zaopatrzony w nowe urzadzenie synchronizujqce Constantinescu, co spowodowalo koniecznos¢ przemieszczenia kara- binu w prawo od osi kadluba. Byla to najliczniej produkowana wersja samolotu, ktéra stanowila wyposazenie eskadr lotnictw: Frangi, Wioch, Rosji (budowane w zakladach Duks) oraz w Amerykati- ployee, used three narrow planes on a standard Sopwith Pup, two being fitted to the fuselage, whereas the third was high above it. The wing area remained unchanged compared to the regular Pup. The aircraft took off on May 28, 1916. It was un- usually nice to fly and agile. The factory was flood- ed with production orders. The Sopwith Triplane was ordered for RNAS squadrons and soon became famous. Raymond Collishaw’s and his No. 10 Sqn RNAS comrades’ successes impressed the Germans and the French. The German responded with the Fokker Dr | fighter triplane, which quickly became a favorite with such aces as the Richthofen broth- ers, Lowenhardt, Kempf, Gontermann and others. Gustave Delage was also affected by the triplane vogue. He constructed three wings for the Nieuport 17 fuselage in an unconventional layout: two were fixed to the fuselage, the second coming a little forward of the first, while the third was above the fuselage aft of the cockpit. This arrange- ment provided excellent forward and upward visi- , while worsening the backward view. The Nie- uport triplane was armed with a synchronized Lewis machine gun. The construction did not per- form significantly better. Experiments were contin- ued with the triplane layout applied to the Nie- uport 17 bis and 24 bis fuselages. The tests were carried out in France and Britain The Sopwith triplanes had ailerons on each wing, whereas the Fokker and Nieuport on the top wings only. It proved a misconception with the Fokker Dr | — having lost the upper wing, the pilot was unable to control the aircraft, which usually ended in a deadly crash. Such was the death of Gontermann in a Fokker Dr 1. ‘The Nieuport 23 C1 was actually the Nieuport 17 with a more powerful 88 kW (120-h.p,) Le Rhdne engine and more elaborated streamline tran- sitions from cowling into fuselage. The fixed Vick- ers machine gun was fitted with a new Constanti- nescu synchronization gear, which required dis- placement of the gun to the right of the fuselage axis. This type of the aircraft was manufactured in greatest numbers, equipping the air forces of France, Italy and Russia (built by Duks) as well as the American Expeditionary Forces. Type 23 dif- fered from type 17 mainly in the shape and way of joining the engine cowling halves, and in having the Vickers gun moved to the right off center. ‘The Nieuport 21 E1 was an unarmed training version of the Nieuport 17 with a 59 kW (80-h.p.)Nieuport 17C1 nalezacy do 19 IAO. Na sterze kierunku godto 19 AO a na kadlubie godto osobiste pilota, ktorym. byl dow6dea 1G ( Istriebitielnoj Grupy). Nieuport 17 C1 of 19 IAO. Unit's emblem on rudder and pilot’s (commander of 1 1G I Istrebitelaya Grupa) personal emblem on fuselage. skich Silach Ekspedycyjnych. To, co réznito model 23 od modelu 17, to ksztalt i odmienne taczenie potéwek ostony silnika oraz odsunigty w prawo od osi platowca karabin maszynowy Vickers: Nieuport 21E1, to nieuzbrojona wersja szkol- no-treningowa Nieuporta 17 z silnikiem Le Rhone © mocy 59kW (80 KM). Silnik posiadat oslone otwarta od dotu analogicznie jak w Nieuportach 11 16, co czesto prowadzito do pomytek w iden- tyfikacji samolotu, Samolot posiadal owiewke za kabing pilota takq sama jak pozne Nieuporty 16C1 i Nieuporty 1723C1. Mniejsza masa wlasna samo- lotu pozwolila na zmniejszenie przekroju po- przecznego déwigaréw plata gémego. Plat taki identyczny geometrycznie z platem Nieuporta 17 nie még! byé na tym ostatnim stosowany ze wzgle- du na nizszq wytrzymalosé. Nieuporty 21 pojawily sig w Rosji wezesniej od Nieuportéw 17. Opinia 0 Nieuporcie 21 byla bardzo pochleb- na, Wspétgranie mocy silnika, powierzchni nosnej i masy wlasnej dawaly samolot latwy i przyjemny w pilotazu. Nadawal si¢ doskonale do wykonywa- nia ewolucji w powietrzu. Nieuporty 21 produko- wane byly w Rogji przez zaklady Duks Nieuport 24C1 stanowit modyfikacjg Nieupor- ta 17bis, na kt6rej zastosowano usterzenie pozio- me i pionowe nowego ksztaltu. W obrys steru kie- runku z odciqzeniem rogowym wtopiono niewielki statecznik pionowy, ktorego zadaniem byla popra- wa statecznosci, Dosé radykalnej zmianie ulegta kon- strukcja platow. Obok zmiany ich ksztaltu zmienio- Le Rhdne. The engine had an open-bottom cowk ing like the Nieuport 11 and 16, which was a fre- quent cause of misidentification of the aircraft. It featured a fairing behind the cockpit like the late specimens of the Nieuport 16 Cl and Nieuport 17/ 23 C1. The smaller empty weight of the aircraft allowed a reduced cross-section area of the upper wing spars. The geometry of such a wing was iden- tical as that of the Nieuport 17, but the wing could not be used on the latter type for its lower strength. In Russia, Nieuport 21s appeared before Nieuport 17s. The Nieuport 21 eared a very good reputa- tion. The well matched engine weight, wing area and empty weight resulted in a plane that was nice and easy to fly and perfectly suited for aerobatics In Russia, Nieuport 21s were produced by Duks, The Nieuport 24-C1 was a modification of the Nieuport 17 bis. A redesigned tail unit was em- ployed. A small fin was incorporated into the horn- balanced rudder for improved stability. The wings underwent quite a significant modification. Apart from a changed shape, the profile was now more upwardly convex, which resulted in a greater aero- dynamic lift. A plywood leading edge torsion box reaching the first spar was employed for improved aerodynamics. This kept the profile unchanged (the fabric would subside, changing its shape) as well as made the wing construction more sturdy. The ailerons had rounded tips. The Le Rhone 9)B rated at 88 KW (120 h.p,) with aluminum pistons was20 1no profil na posiadajacy wigksza wypuklos¢, a tym samym wigksza sile nosna, Aby poprawi¢ acrod mike zastosowano sklejkowy keson na krawed: tarcia siegajacy do pierwszego déwigara, Pozwalalo to na zachowanie ksztaltu profilu (plétno zapadalo sie zmieniajgc jego ksztalt) jak i usztywnialo kon- strukejg plata, Lotki otrzymaly zaokraglone koricow- ki. Do napedu zastosowano silnik Le Rhone 9)B ‘o mocy 88 kW (120 KM) z tokami wykonanymi z aluminium. Samolot miat nieprofilowang drewnia- ng ploze ogonowa zakoriczona pidrem resora. Wprowadzone udoskonalenia i poprawki nie spowodowaly radykalnej poprawy parametrow sa- molotu, Sam uklad jak i zastosowanie silnika rota- cyjnego wyznaczalo kres moéliwosci konstrukcyj- nych, Samolot byt importowany do Rosji, ale jak podaje W. Szawrow! nie podjeto jego produkgji port 24 bis Cl, to Nicuport 24 z usterze- m poziomym i pionowym oraz ploza ogonowa jak w Nieuporcie 17/23. Powrot do sprawdzonych elementow usterzenia poziomego i pionowego nie pogorszyl osiqgow samolotu a ulatwial produkcj¢. Podobnie jak poprzednie wersje Nieuportw pro- dukowany byl na licencji we Wloszech i Rosji, a po- tem w Zwiqzku Radzieckim. Nicuport 27 C1 to ostatni w serii pottoraplatow rysliwskich Gustava Delage budowany w krotkiej setii, Zewnetrznie niewiele r6znil sig od Nieuporta Samoloty 1 POAB w Kuzminnej Hrebli. Dobrze widaé dwa Nieuporty 23. Jeden z nich m z 19 IAO, drugi pochodzit z 11 IAO - godlo biala szescioramienna gwiazda na czerwonym polu. 1 POAB aircraft at Kuzminna Hrebla. Two Nieuport 23 are well visible. One, No. 2731, was of 19 IAO, the other was from 11 IAQ =a chosen for the power plant. The aircraft featured an unstreamlined wooden tail skid ended with a spring leaf. The modifications and improvements imple- mented did not cause a radical change for the bet- ter in the overall characteristics. Both the layout itself and the use of a rotary engine prevented fur- ther development options. The aircraft was import- ed by Russia, but V; Shavrov! says that its produc- tion was not undertaken. The Nieuport 24 bis C1 was the Nieuport 24 with the tail unit adopted from the Nieuport 17 and 23. The return to the tested solutions did not reduce performance, while it facilitated production. Like previous models, this was made under license in Italy and Russia (and later in the Soviet Union). The Nieuport 27 Cl was the last of Delage’s sesquiplane range of fighters — it was manufactured in a small volume. Externally, it was not much differ- ent from the 24 C1 ~a divided axle was used for the landing gear and an unstreamlined tail skid. The ait- craft was propelled by an 88 kW (120-h.p,) Le Rhone. Itwas delivered to a few French escadrille de chasses and a few RFC squadrons. At the end of 1917, Nie- uuports were being superseded by Spad 7C1s and Spad 13CIs introduced in French escadrilles and by Se-5s and Se-Sas in Britain, The Nieuport 27 C1 was built under license by Macchi-Nieuport in Varese sl numer 2731 i pochodzit ix-armed white star on a red background is the emblem.Nieuport 17C1, na kt6rym w lotnictwie rosyjskim latal Kreivi von Rosenin. Nieuport 17 Cl flown by Kreivi von Rosenin with Russian air services. 24C1 —zastosowano dzielong of podwozia i nieopro- filowana ploze ogonowa. Do napgdu zastosowano siltik Le Rhéne 0 mocy 88 kW (120 KM). Samolot znalazt sig w kilku francuskich Escadrille de Chasse i kilku Squadronach RFC (Royal Flying Corps). Nieupor- ty w koficu 1917 roku ustepowaly juz wprowadza- nym do eskadr francuskich Spadom 7C1 i Spadom 13C1, w Wielkiej Brytanii samolotom SE 5 i Se 5a, Nieuport 27C1 by! budowany na licengji w za- kladach Macchi-Nieuport w Varese. W lipcu 1917 roku G. Delage postanowi zamon- towaé na Nieuporcie 27 silnik rotacyjny 11 cylindrowy Clerget 11 £ 0 mocy 108 KW (147 KM). Wigkszy wy- miarowo silnik wymagat montazu nowej glgbszej oslo- ny, Wykonano tez. oprofilowanie goleni podwozia, Silnik nie spetnit poktadanych nadziei i zamon- towano stabszy silnik Clerget 88d, z ktérym osiagi nie ulegly wyraine} poprawie. Na jedynym egzem- plarau latal as francuski, mitoSnik péttoraptata Charles Nungesser. Tak powstal Nieuport 25C1 golem w latach 1915-1920 wyprodukowano ok. 7200 egzemplarzy wszystkich wersji Nieuportow od 1ICI do 27C1. We Wloszech wyprodukowano 56 Nieuportéw 10, 650 Nieuportéw 11, ponad 150 szt. Nieuportéw 17. Dokladna liczba samolotéw wyprodu- kowanych w Rosji nie jest znana. W zakladach British Nieuport & General Aircraft Co, Ltd. w Criclewood wy- produkowano 50 Nieuportéw 17bis, Samoloty Nieuport 24 zakupila w 1917 roku Japonia. W marcu 1919 roku ww zakladach Tokorosawa podieto ich produkge licen- «gjna nadajac samolotowi oznaczenie Ko 3. In July 1917 Delage decided to fit the 1 1-cylinder Clerget 11 E rotary rated at 108 kW (147 KM) to the Nieuport 27 airframe. The larger-sized engine required anew, bigger cowling, Also, the landing gear legs were fairinged. The engine did not fulfil the engineers’ hopes and the weaker Clerget 88d was installed, fail- ing to give a better performance. The only specimen vwas flown by a French ace and sesquiplane enthusiast, Charles Nungesser. Thus the Nieuport 25 C1 was bom. In general, about 7,200 specimens of all Nieuport types, from the 11 C1 through 27 C1, were built in 1915-1920. The Italian factory built 56 Nieuport 10s, 650 ‘Type Is, and over 150 Type 17s. The exact num- ber of the Russian-manufactured Nieuports is un- known. The British Nieuport & General Aircraft Co. Ltd. At Circlewood made fifty Nieuport 17 bises, Nie- uport 24s were bought by Japan in 1917. In March 1919, licensed production began at the Tokorosawa company uncler the designation of the Ko 3. Summing up the description of the Nieuport sesquiplanes, we must say that the concept itself was not bad, but the way in which it was put in practice — a narrow lower wing with a single spar and one fuselage attachment point, and one pivot joint for fixing the v-strut - was a bad idea in terms of aerodynamics. The pivot joint would allow ad- justment of the angle of incidence, but the lower wing was subject to torsion for its low sturdiness. Torque moments resulted from violent maneuvers and pulling out of a long dive. With a lower wing broken off, the pilot had some chance of survival = PORT 2NIEUPORT 1-2 22 German copy of Nieuport 17 — Siemens-Shuckert SSH DI Podsumowujac omawianie samolotow Nie- uport zhudowanych w ukladzie sesquiplane czyli pattoraplata trzeba stwierdzié, iz sama koncepcja nie byla zlq, natomiast zastosowane rozwiqzanie konstrukcyjne — waski plat dolny z pojedynczym déwigarem mocowanym w jednym punkcie do ka- dluba i jednym okuciem pierscieniowym, do ktdre- go mocowano stdjke ,V" laczacq z platem gérnym bylo chybione z punktu widzenia aerodynamiki Okucie pierScieniowe pozwalalo co prawda na regulacje kata natarcia, ale plat dolny by! podatny na skrecenie ze wzgledu na mala sztywnosé. Sily skrecajace pojawialy sig podczas gwaltownych manewrdw i przy wyprowadzaniu samolotu z dlu- gotrwatego lotu nurkowego. Urwanie sig dolnego skrzydla dawato pewna szanse na uratowanie y- cia pilotowi. Pozostawal przeciez plat gérny z lot- kami o znacznej powierzchni nosnej. Dobry pilot még! wyladowaé w miare bezpiecznie. Taki pray- padek zdarzyt sig Edwardowi Mannockowi podczas Jotu treningowego w dhiu 19 kwietnia 1917 roku. W wyniku manewrow od samolotu oderwato sig jedno dolne skrzydto, Pilot zdolat doprowadzi¢ sa- molot do Iqdowania z wysokosci okoto 450 m. Probowano na rane sposoby usunaé te wade. Stosowano wzmocnienie okué, déwigaréw, bez skut- ku. W Rosji zaklady Duks nie stosowaly okué pier- Scieniowych. Nie poprawilo to jednak sztywnosci Osiagi konstrukcji mysliwskich Gustava Dela- ge staly sig inspiracjq dla Niemcow. Doskonale wla- there still was the upper wing with ailerons of a considerable area. A good pilot could land rela- tively safely. This happened to Edward Mannock on a training flight on April 19, 1917: one wing broke off following his maneuvers, but he managed to bring the aircraft to a safe landing from an altitude of about 450 m. This flaw was dealt with in differ- ent ways — by using reinforced spars or struts, all in vain. The Duks factory in Russia did not use pivot joints at all, but that failed to give more sturdiness. The performance of Gustave Delage’s fighter constructions inspired German engineers. The ex- cellent qualities of Nieuport 17 Cis, tested on cap- tured aircraft, induced the Inspection der Flieger (Id- Flieg) to make a decision to build the Nieuport 17 in German factories. The proposal was accepted by Siemens-Schuckert and documentation was prepared to build an aircraft designated the SSW D-1. The sesquiplane had a strong influence on the German constructional trends in fighters. This lay- out was adopted by the Albatros company, whose Albatros Dill and DY fighters were exact ses- quiplanes. They proved as susceptible to torque moments breaking off lower wings as the Nieupor- ts — engineers tried to prevent this by adding re~ inforcements to the low wing leading edge and the struts. It should be noted that the construction of aircraft in the pioneering times was based more on intuition and experiment than on theoretical knowledge, which was only evolving.snosci Nieuportéw 17C1, ktére mogli przetestowaé na zdobycznych samolotach daly impuls Inspekto- rowi Lotnictwa IdFlieg wydania decyzji o budowie kopii Nieuporta 17 w niemieckich fabrykach. Pro- pozycie przyjeto w zaktadach Siemens ~ Schuckert i przygotowano dokumentacje do budowy samo- lotu o oznaczeniu SSW D-l. Sesquiplan mial dudy wplyw na konstrukee samolotéw mysliwskich w Niemczech. Uklad pot toraplata zaadoptowany zostal przez zaklady Alba- tros, w ktérych opracowano samoloty mysliwskie Albatros Dill i DY, ktére byly czystymi péttorapta- tami. Konstrukcyjnie okazaly sig rownie podatne na urywanie doinych platow jak i Nieuporty’, Prébowano temu zapobiec poprzez dodatkowe wamocnienie montowane do krawedzi natarcia dolnego plata i st6jki. Warto pamigtaé, iz konstru- owanie samolotéw w czasach pionierskich opiera- Jo sig bardziej na intuigji i eksperymentach, niz na wiedzy teoretycznej, ktéra dopiero powstawala, Skrzydlaci rycerze dosiadajacy Nieuportow porcie 10 kpt. Brocard zestrzelil z pistoletu samolot niemiecki w dhiu 3 lipca 1915 roku, Bylo to pierwsze zwyciestwo powietrzne uzyskane przez pilota latajqcego na Nieuporcie 10. Brocard zostal pdénie| dowddea 12 Group de Chasse (Puiku Mysliwskiego) Les Cigognes”, jednego z najstaw- iszych w lotnictwie francuskim i legitymujacego sig najwy2szq liczba zwyciestw powietrznych. Wiele ze swoich zwycigstw powietranych uzy- skiwali latajacy na Nieuportach: Francuzi: Jean Na- varre, Georges Guynemer ~ drugi na liscie aséw francuskich, Armand Pinsard, Réne Dorme, Alfred Duellin, Charles Nungesser i wielu wielu innych; Wiosi: Francesco Barracca, Silvio Scarroni, Piere Pic- io; Brytyjczyk Albert Ball; Rosjanie: Kozakow, Kru- ten, Argiejev; Belgowie: André de Meulemeester, Edmund Thieffiy, wspominany juz. na poczatku Jean Olieslagers, Polacy: Donat Makijonek, Tadeusz Gro- chowalski, Antoni Mroczkowski, Nazwiska mozna by mnozyé, ograniczylismy sig tylko do wymienie- nia kilku najbardziej znanych Nieuporty stanowily tez sprzet, na ktorym la- tali piloci rumuriscy i serbscy. Po zakoriczeniu woj- ny Nieuporty uzywane byly w Finlandii, Czechosto- L atajacy w pojedynke na nieuzbrojonym Nieu- The aerial knights and their ged horses Brocard shot down a German plane with his pistol on July 3, 1915. This was the first aeri- al victory to be won by a Nieuport 10 pilot. Later, Brocard would become the commander of 12! Group de Chasse (fighter group) ‘Les Cigognes’, one of the most renowned in the French air forces for the highest number of aerial victories, A number of air victories were scored by Nie~ uport-flying: France’a Jean Navarre, Georges Guyne- ‘mer (the second best French ace}, Armand Pinsard, René Dorme, Alfred Duellin, Charles Nungesser and many others; Italy's Francesco Barracca, Silvio Scar- roni, Piere Piccio; Britain's Albert Ball; Russia's Kozakov, Kruten, Argeev; Belgium's André de Meu- Jemester, Edmund Thiefiry, the already mentioned Jean Olieslagers; Poland's Donat Makijonek, Ta- deusz Grochowalski, Antoni Mroczkowski. Names could be listed on and on ~ we have only given a few of the more famous, Nieuports were also flown by Romanian and Serbian pilots. After the war, Nieuports were used in Finland, Czechoslovakia, Brazil and in the Ukrai- nian air forces (por. pil. Stefan Stec shot down a Ukrainian Nieuport in an aerial engagement). The Aviation Militaire equipped many of its es- cadrilles® with Nieuports. They were assigned num- bers, the digits being preceded by an identifier de- noting the aircraft which a given escadtille was equipped with. Escadrille N 3 meant Escadiille no. 3 flying Nieuports. The types were not further identi- fied, as one escadrille would concurrently fly Type 11s, 16s or 17s. The escadrille designation was changed with the change of aircraft make. E.g.: 3° Escadrille began the war with Bleriots and was therefore desig- F lying singly in an unarmed Nieuport 10, Cap. Nieuport 11 Jeana Navarre w locie. Jean Navarre's Nieuport 11 in flight. 23NIEUPORT 1-27 waci, Brazylit i w lotnictwie Ukrainy (por. Pil. Ste- fan Stec zestrzelit ukraiiski samolot Nieuport w walce powietrzne)). W Aviation Militairé w Nieuporty wyposazo- nych bylo wiele jednostek Escadrille®, Byly one nu- merowane, a sam numer poprzedzat identyfikator méwigcy w jaki typ samolotu wyposazona zostata dana Eskadra, Escadrille N3 oznaczato trzecia Eska- dre latajgca na Nieuportach. Nie rozr6zniano tu juz ‘ypu samolotéw, bo w tej samej eskadrze latano jed- noczesnie na Nieuportach 11, 16 czy 17. Po zmianie typu samolotu zmieniano oznaczenie eskadry, Pray- Kladowo 3 Escadrille rozpoczgla udzial w wojnie la- tajgc na Bleriotach i miala oznaczenie BL 3, prze- zbrojona w Morane Saulnier L nosita oznaczenie MS 3, uzbrojona w Nieuporty nosita oznaczenie N 3. Po przezbrojeniu w Spady otrzymata oznaczenie SPA 3. Byla to jednak ciagle ta sama Escadrille majaca bociana za godlo i wehodzaca w sklad Putku Bocia- néw? GC 12 ,Les Cigognes”. Tak przy okazji warto wspomn ‘tw6req bociana dla Eskadry N 3 byl adj. André Borzemski, Latal on pédniej w N 62 i miat zaliczone 5 zwycigstw powietrznych. Najskuteczniejszym i najslawniejszym asem byl Georges Marie Ludovic Jules Guynemer, ktre- mu zaliczono oficjalnie 53 zwycigstwa powietrzne, Chorowity i znerwicowany stawal czterokrotnie przed komisia kwalifikujacq kandydatow do lotnic- twa. Szkolil sig w Pau, gdzie uzyskal dyplom pilota i stopied sierzanta, W czerweu zostal skierowany do 3 Eskadry dowodzonej przez kpt. Antona Bro- carda. Loty bojowe rozpoczal na Moranie-Saul- nier L i dat sig poznaé kolegom jako cierpiacy na chorobe powietrang. 19 lipca 1914 roku podczas lotu z obserwatorem Jeanem Guerder zestrzelit x karabinu niemiecki samolot Aviatik. Aby uzyskaé Ua Ae nated BL 3. Reequipped with Morane Saulnier Ls, it was redesignated MS 3, whereas when flying Nieupor- 1s, it was designated N 3. On reequipping with Spads, the designation became SPA 3. But throughout all these redesignations, it was still the same escadrille with a stork for the badge and belonging to the ‘Stork Group”, GC 12 ‘Les Cigognes’. It is noteworthy that it was Adj. André Borzemski who created the Escadrille N33 stork. He later flew with N 62 and was credited with five aetial victories. The most effective and famous ace was Georg- es Marie Ludovic Jules Guynemeyer, officially credit- ed with 53 aerial victories. Susceptible to illness and suffering from neurosis, he stood four times before the draft board before he was approved for the air forces, He took his training at Pau, obtaining there his pilot’s certificate and the rank of sergeant. In June he was assigned to 3" Escadrille under Cap. ‘Anton Brocard. He began sortieing on a Morane Saulnier L and turned out to suffer from air sick- ness. On July 19, 1914 he shot down a German Avi- atik with his gun while flying with observer Jean Guerder. Guynemer landed on a frontline area occu- pied by 238 Infantry Regiment in order to get a confirmation of the victory. He was then 20 years old, while his observer 22. It was his first and the 3° Escadrill’s second aerial victory. In October 1915 Guynemer flew a Nieuport 10 AV (N302}. His subse- quent victories came on December 5 (an Aviatik), December 8 (an IVG of 27 Flieger Abteilung) and December 14 (a single-seat Fokker E | fighter). His next years abounded in victories. While fighting a seven-strong German formation, he shot down an- other 1VG for his eleventh victory. On landing, his Nieuport had 86 bullet holes. He was since nick- named ‘lucky’. Flying Nieuports, he shot down ten Francuski uchwyt, na ktérym mo: cowano naskrzydlowy karabin ma- szynowy Lewis. French mount for overhead Lewis machine gun.potwierdzenie zwycigstwa Guynemer wyladowal na odcinku frontu zajmowanym przez 238 Pulk Pie- choty. Miat wtedy 20 lat a obserwator 22. Bylo to jJego pierwsze a zarazem drugie dla 3 Eskadry zwy- cigstwo powietrzne. W paidzierniku 1915 roku Guynemer latal na Nieuporcie 10 AV 0 numerze N302. Kolejne zwycigstwa uzyskal 5 grudnia ze- strzeliwujac Aviatika, 8 grudnia zestrzeliwujac LVG z 27 Flieger Abteilung wy samolot mysliwski Fokker E 1. Dalsze lata to kolejne pasma zwycigstw. Podczas walki z forma- da 7 samolotow niemieckich zestrzelil kolejnego IVG ~ 11. zwyciestwo powietrane. Jego Nieuport miat po Igdowaniu 86 przestrzelin. Praylgnal do go przydomek ,szczesciarz”. Latajqc na Nie- uportach zestrzelil 10 samolotéw niemieckich Dalsze zwyciestwa uzyskal latajac na Spadach, sgingt bez wiesci podezas lotu bojowego w dniu 10 wrzesnia 1917 r. Nigdy nie odnaleziono jego ciala ani jego Spada. Guynemer latal na samolotach z nu- merem 2 i z wypisanym na kadlubie lub propor- cach imieniem ,Vieux Charles" ~ Stary Karol. Zostaé asem to zadanie trudne, ale i wsréd as6w znajdowali sie piloci, ktorych nalezatoby okreslié mianem mistrz6w. Mistrz to taki as, ktory w jednym locie bojowym potrafit zestrzeli¢ wigce} niz jeden samolot przeciwnika, Pierwszym pilotem, ktéremu udato sig podczas jednego lotu zestrzelié dwa samoloty byl Jean Navarre. Karierg pilota woj- skowego® rozpoczal w stopniu kaprala w Eskadrze M.S. 12. Tak na marginesie, w pierwszych latach istnienia lotnictwa wojskowego we Frangi piloci byli zazwyczaj w stopniach podoficerskich i trak- towano ich jako ,powozacych” dla oficerdw, ki rymi byli obserwatorzy. Swoje pierwsze zwycie- stwo powietrzne odnosi w dniu 1 kwietnia 1915 roku zestrzeliwujac niemiecki samolot Aviatile w poblizy Rhems. Jest jednym z trzech pierwszych pilot6w latajacych na samolotach mysliwskich Mo- rane-Saulnier N uzbrojonych w karabin maszyno- wy Hotchkiss strzelajgcy przez plaszczyzne smigla chronionego deflektorem Garrosa, Skierowany do Eskadty N 67 uzbrojonej w Nieuporty 11CI staje si aktywnym uczestnikiem zmagai pod Verdun. Swoje podwéjne zwyciestwo wywalezyt 25 lutego 1916 roku. Najpierw zaatakowal dwumiejscowy samolot i zmusit jego zaloge do ladowania. Sam tez wyladowal obok i wziat zaloge do niewoli prze- kazujae Niemc6w piechocie. Po starcie napotkal drugi samolot niemiecki i po kilku manewrach ze- strzelit go. Samolot typu Aviatik w plomieniach 14 grudnia jednomiejsco- | Uchwyt Fostera, na ktérym montowano karabin maszy- nowy Lewis na samolotach brytyjskich, Foster mount for mounting Lewis machine guns on British aircraft. German aircraft. His further victories were achieved in Spads. He went missing in action on September 10, 1917, neither his body nor the Spad ever being found, Guynemer's aircraft carried a number ‘2’ and the name ‘Vieux Charles’ placed on the fuselage or on banners. To become an ace is a difficult thing, but even among the aces there were such as could have been called masters. A master was an ace who was able to shoot down more than one enemy machine on one sortie, The frst pilot to achieve this by scoring two aircraft in one sortie was Jean Navarre, His military pilot's career® was begun as a corporal with Escachille MS 12. It will be interesting to say that during the first years of French military aviation pilots were ust ally NCOs and were only treated as ‘drivers’ for offic ers, who satin as observers, He scored his first aerial vietory on April 1, 1915, shooting down a German Aviatik near Rheims. Navarre was one ofthe frst three pilots to fly a Morane Saulnier N fighter armed with a Hotchkiss machine gun firing through the propeller protected by Garros deflectors. Reporting to Escadrille N 67, equipped with Nieuport 11 Cls, he became an active participant of the battle of Verdun. His double vietory came on February 25, 1916. Fist, he attacked a two-seater and forced its crew to land. He landed next to them and took the Germans prisoner, giving them to the infantry. On take-off, he made contact with another German aitcraft, which he shot down 25ORT 1 NIEU 26 iA spadi na ziemig. Czyn ten odbit sig glosnym echem. Navarre by! pierwszym pilotem, o ktorym napisa no w codziennym biuletynie Naczelnego Dowédz~ twa. Kolejne dni to pasmo zwyciestw odniesionych nna Nieuporcie 11CI z numerem N872, ktorego ka- dlub pomalowany zostat na czerwono. Kolor czer- wony powigzany zostal z innym asem, niemieckim pilotem Manfredem von Richtchofen, ktérego na- zwano ,Czerwonym Baronem” od barwy zastoso- wanej na jego samolotach, Navarre miat tez drugi samolot Nieuport 11C1, na ktérego kadtubie wy- malowane byly szerokie pasy niebiesko-biato-czer- wone, Nawarre preferowal swobocine polowanie, co w sytuagji, Kiedy zaczeto wprowadzaé walke ze- spolowa, powodowalo zatargi z dowodzacym Com- mandante de Péuty. Ulubionym sposobem walki Na- varre'a byl atak od dolu, do czego wykorzystywat moiliwos¢ kierowania karabinu Lewis ku g6rze i strzelania w ,brauch” samolotu przeciwnika. Czy. nil to zazwyczaj w pozygji stojacej, co budzito po- dziw dla umiejetnosci pilotazu samolotu. Navarre byl pierwszym francuskim pilotem, ktéremu za- twierdzono pigé awycigstw powietrznych. Oficjal- nie do swojej Smierci zestrzelil 12 samolotow nie- mieckich, lecz legenda praypisuje mu znacznie wie- cej zwyciestw, niestety nie potwierdzonych, Zmart vw wyniku ran otrzymanych w pojedynku lotniczym stoczonym 17 czerwea 1916 roku nad Argonne. Paryzanin por. Charles Nungesser swoja karie- r¢ lotnicza rozpoczat jako pilot bombowego Vois na 8 w Eskadrze VB. 106. Na Voisinie uzyskal swo- je pierwsze zwyciestwo powietrzne. Przelozeni do- strzegli odwage i niewatpliwy talent Nungessera Wiloski uchwyt, na ktérym monto- ano naskrzydlowy karabin maszy- nowy ~ w tym przypadku piechoty x drewniang kolba. Italian mount for mounting over- hhead machine gun here, an infan- try one with a wooden butt. | after some maneuvering, the Aviatik falling down in flames. This achievement was much talked about far and wide. Navarre was the first pilot to be cited in orders. Subsequent cays abounded in victories won in a red-fuselage Nieuport 11 C1 (N872). The red cok or was associated with. another ace, German pilot Manfred von Richthofen, nicknamed the “Red Baron” for the color of his aircraft. Navarre also had another Nieuport 11 Cl, with wide black, white and red stripes on the fuselage. He preferred the free hunt, which became the cause of arguments with Comman- dante de Péuty upon introduction of group fighting. Navarre's favorite method of attack was from below, with the Lewis gun pointing upwards and ripping the enemy aircraft’s belly, He usually did so in a standing pose, which caused admiration for his piloting skills. ‘The first French pilot to be credited with five victo- vies, Navarre officially shot down twelve German air- craft. The legend credits him with many more kills, but unfortunately they are not confirmed. He died from wounds suffered in an aerial combat fought on June 17, 1916 over Argonne. Paris-born Lt. Charles Nungesser began his pi- lot’s career as a Voisin 8 bomber pilot with Esca- drille VB 106. He won his first aerial victory on a Voisin. His superiors did not fail to notice Nung- esser’s courage and unquestionable talent, and they directed him to a fighter unit. When he took a seat at the controls of the first Nieuport, he be- came so fond of this aircraft as to stick to it prac- tically for the entire war. He scored 45 aerial victo- ries, though it ought to be 46.Was there a mis- take? Not Nungesser's. Returning from a sortie ini skierowali go do jednostki mysliwskiej. Kiedy za- siadl za sterami pierwszego z Nieuportéw tak po- lubit ten typ samolotu, ze pozostat mu wierny prak- tycznie do samego korica dziatait wojennych. Uzy- skal 45 zwycigstw powietranych a raczej nalezaloby powiedzieé 46. Jedno bowiem odnidst nad samo- Jotem brytyjskim. Czy byta to pomytka? Nie ze stro- ny Nungessera, W maju 1917 roku powracajgc z lo- tu bojowego zostal zaatakowany przez samolot z brytyjskimi znakami. Aby nie zosta¢ zestrzelonym musiat podjaé walke powietrzna. Podejrzewal, iz atakuje go Niemiec latajgcy na zdobycznym samo- locie, na ktérym pozostawiono znaki brytyjskie — taki fortel wojenny, zakazany przez Konwencje Ge- newska, stosowany byt dosé czgsto przez walczace strony ito nie tylko w powietrzu. Nungesser zestrze- lit Brytyjezyka", lecz zwyciestwo to nie zostalo za- twierdzone oficjalnie. Pilot byl Anglikiem, Nunges- ser latat na samolotach, w tym na Nieuportach z.0s0- bistym godtem nieco makabrycanym. W czarnym sercu znajdowaly sig trumna, trupia czaszka z pisz- czelami i dwie Swiece. Walka z pilotem brytyjskim pozostawila trwaly slad na samolotach Nungessera ~ mialy malowane pasy we francuskich barwach na- rodowych na gémych powierzchniach skrzydet i ka- dlubie. Charles Nungesser zaginal bez wieSci pod- czas proby przelotu Pélnocnego Atlantyku. Opowiesci o wspanialych mezezyznach lataja- exch na Nieuportach modnaby ciagnaé w nieskoriczo- nos¢. Wspomnimy jeszcze o latajacym ochotniczo w Aviation Militaire Amerykaninie Raoulu Lufbery. W dniu 16 kwietnia 1916 roku z grupy sied- miu amerykaviskich pilotéw ochotnikéw w Luxeil sformowana zostata eskadra lotnicza Escadrille Americaine, kt6rej przypisano numer N 124. Do- wodztwo Eskadry objal Francuz. Eskadr¢ nazwano imieniem francuskiego gen. Markiza Lafayette, ktd- ry uczestniczyt w wojnie o niepodleglos¢ Ameryki podobnie jak Tadeusz Kosciuszko. Piloci Eskadry Lafayette zdaiyli wziaé udzial w walkach pod Ver- dun. Do Eskadry trafil z kawalerii Raoul Lufberry, posiadajacy dyplom pilota wojskowego z paddzier- nika 1915 roku. Byl synem francuskich emigrantow. Wiele wedrowal po Swiecie i zarazit sie bakeylem lotnictwa od Marc’a Pourpe'a, pilota latajacego we Francuskich Indochinach (dzisiejsze Wietnam — Laos - Kambodia). Poczatek wojny zastal go we Frangji. Jako obcokrajowiec mégt wstapi¢ jedynie do Legii Cudzoziemskiej. Latajacy w Eskadrze N 23 Pourpe wystaral sig dla Lufbery'ego o przydzial do tej jednostki w charakterze mechanika. Po Smierci May 1917, he was attacked by an aircraft with Brit. sh markings. He was obliged to take up the fight if he wanted to remain airborne, He suspected that it was a German attacking him in a captured air- craft with retained British markings ~ this trick was banned by the Geneva Convention but quite often used by the warring parties, and that not only in the air. Nungesser shot the ‘Britisher’ down, but the victory was not officially credited — the pilot had been English. Nungesser’s personal emblem used on his aircraft, including Nieuports, was somewhat scary ~ inside a black heart were a cof- fin, skull and bones, and two candles. The fight with the British pilot left a permanent mark on Nungesser's aircraft — stripes in national French colors were painted on the top wing surfaces and the fuselage. Charles Nungesser went missing while attempting to cross the North Atlantic. Stories about great men who used to fly Nie- uports could be told on and on, We will only me tion a volunteer flying with the Aviation Militaire, American Raoul Lufbery. On April 16, 1916, seven American volunteer pilots formed Escadrille Américaine at Luxeil, as- signed the number N 124. The unit was command- ed by a French man and was named after a French general, Marquis Lafayette, who had participated in the independence war in America just like Tadeusz, Uzbrojenie Nicuporta — karabin maszynowy Lewis nna uchwycie francuskim. Nicuport’s armament ~ Lewis machine gun on French yz mount, MEEPOR28 opiekuna rozpoczal szkolenie w pilotaiu. Majac dyplom zostal skierowany do Eskadry VB 106, w ktérej walezyl przez. szesé miesiecy. W Eskadrze Lafayette szybko zyskal uznanie. W sierpniu 1916 roku miat juz zaliczone 4 zwycie- stwa powi igte zwycigstwo odnids! 12 pad- dziernika podczas ostony wyprawy bombowej. Zo- stat Asem. Awansowany do stopnia adiutanta i od- znaczony zostal francuskim Croix de Guerre i jako pierwszy Amerykanin brytyjskim Military Cross, Po przystapieniu Stanéw Zjednoczonych do wojny Przyznano mu stopieri majora United States of America Air Service (USAAS). Skierowany zostat do pracy administracyjnej, a nastepnie do 95 Aero Squadron USAAS i ostatecznie na dowddce 94 Aero Squadron. W dowodzone} przez niego jednostce lataja jeuportach 28C1 znaledli sig tacy do- skonali piloci jak Eddie Rickenbacker i Douglas Campbell. Podczas lotu bojowego w sobote 19 maja 1918 roku Lufbery zaatakowal niemiecki dwu- miejscowy samolot rozpoznawczy. W trakcie walki zacigly mu sig karabiny maszynowe i stat si¢ tu- pem niemieckiego obserwatora. Plonacy Nieuport zacaal opadac, Lufbery prébowat uciec z ogarni¢~ tej ogniem kabiny. Samolot rozbil sig w kwiatowym. ogrédku domu w Maron. W Eskadrze Lafayette Lufbury latal na Nieuporcie 17C1 prayozdobionym godtem, ktorym byla glowa wodza indiariskiego ze szczepu Seminoldw. jna Polacy na Nieuportach olacy, piloci Armii Rosyjskie} spotykali P zNieuportami od chwili wprowadzenia ich na wyposazenie lotnictwa rosyjskiego i kor takt trwal przez caly czas trwania walk w Wielkiej Wojnie a potem w ramach lotnictwa sowieckiego i Armii Kontrrewolucyjnych Pierwszym z Nieuportéw, na ktérych dane bylo lataé Polakowi to Nieuport IVG. Nieuporty VG stacjonowaly na Lotnisku Mokotowskim w Warsz: wie i sluzyly do szkolenia pilotow i obserwatoréw. Na Nieuporcie IVG latal w XVIII AO wchodzacym w sklad XVIII korpusut generala Kruzenszterna, por. obserwator Jaroslaw Okulicz-Koziaryn’ Na Nieuportach 10 i 12 lata! ppor. Antoni Mroczkowski, na Nieuportach 11, 16 17, 12 i 24bis latali migazy innymi rtm, Tadeusz Grochowalski, por, Antoni Mroczkowski, kpt. Donat Makijonek jeden z czolowych as6w lotnictwa rosyjskiego legitymujg- Kosciuszko. The pilots of the escadrille took part in the battle of Verdun, Raoul Lufbery reported to the unit from the cavalry, carrying a military pilot's cer- tificate dated October 1915. He was the son of French emigrants. Having traveled the world, he had fallen in love with aviation due to Marc Pourpe, apilot in French Indochina (today: Vietnam, Laos, Cambodia). The beginning of the war found him in France, Being a foreigner, he could only join the Foreign Legion, but Pourpe, now flying with Esca- drille N 23, engineered for Lufbery an assignment to the unit for a mechanic. After his protector died, Lufbery began pilot training. Having obtained the certificate, he was assigned to Escadrille VB 106, where he served for six months. He quickly gained a good reputation in the Lafayette Escadrille. He had already been credited with four victories in August 1916. The fifth one came on October 12 while he was escorting a bomber mission — he became an ace. Promoted to adjutant, he was also awarded the French Croix de Guerre and became the first American to receive the British Military Cross. When the US joined the war, he was appointed a major in the USA Air Service (USAAS). First assigned to administrative duties, he then entered the 95' Aero Squadron USAAS, to eventually become commander of the 94° Aero Squadron. The Nieuport 28 C1-flying unit under his command had such excellent pilots as Eddie Ricken- backer and Douglas Campbell. Flying a sortie on the Saturday of May 19, 1918 Lufbery attacked a Ger- man reconnaissance two-seater. His machine guns jammed during the fight, and he fell victim to the German observer. The Nieuport began to fall down, Lufbery trying to get out of the burning cockpit. The aircraft crashed in a flower garden of a house in Maron. While with the Lafayette Escadrille, Lufbery flew a Nieuport 17 C1 with a decorative emblem in the form of a Seminole Indian chief’s head. Poles on Nieuports olish pilots serving with the Russian Army P came in contact with Nieuports when they were introduced in the Russian air forces and maintained it throughout the Great War, and later in the Soviet air forces and counter-revolu- tionary armies ‘The first Nieuport to be flown by a Pole was ‘4G. These machines were stationed at Mokotow¥ sie 8 potwierdzonymi zwycigstwami powietrzny- mi (co stawia go na pierwszym miejscu listy as6w Wielkiej Wojny narodowosci polskiej). Na Nieupor- tach latali takze mjr Jerzy Borejsza, por. Stanislaw Pawiué, ppor: Juliusz. Gilewicz. Ten ostatni zostal zmuszony do wstapienia do sowieckiego AO, gdzie latal na Nieuporcie 24 bis. W lotnictwie sowieckim ha Nieuporcie 24 bis latal pplk Piotr Abakanowicz, ‘Adam Haber-Wlyfiski instruktor w moskiew- skiej szkole pilotow popisywal sig swoimi umiejet- nosciami przed wodzem rewolucji Leninem latajac na czerwonym Nieuporcie 21 Wezesniej HaberWiyfiski byl pilotem oblaty- waczem zakladéw Duks, w ktérych na réanych ty- pach produkowanych tam samolot6w wylatal oko- 4o 10000 godzin. Wsréd tych samolotew byla spo- ra liczba Nieuportéw réanych wersji. Z godtem osobistym na Nieuporcie 11 (lub 16) latal w Armii Dotiskiej gen. Denikina por. Seweryn Sacewicz, 0 polskich Nieuportach mozna mowié od koi- calata 1917, kiedy to na terenach ogarnigtych cha- osem rewolucji zaczely sig tworzyé polskie forma- cje wojskowe, w ktdrych sKladzie znajdowaly sie jednostki lotnicze. Przeimowaly one sprzet z. bylych rosyjskich AO, jak i oddziatéw opanowanych przez personel nastawiony przychylnie do bolszewikow. Nieuporty 11CI. Jeden nieuzbrojony samolot Nieuport 11 0 numerze 1125 przejeli Polacy two- rzqcy Polski Oddziat Awiacyiny", przy | Korpusie Pol skim w Mirisku. Samolot byl w dyspozyqji dowddey oddziaku kpt. pil. Zygmunta Studziiskiego. Pomimo airfield in Warsaw and were used: for pilot and observer training. The pilot who flew the Nieuport 4G was por. obs. Jaroslaw Okulicz-Koziaryn? at the 18 AO, a part of Gen. Kruzenshtern's 18" Corps, Nieuport 10s and 12s were flown by ppor. Antoni Mroczkowski, nieuport 11s, 165, 17s, 12s and 24 bises were flown among others by rtm. Tadeusz. Grochowalski, por. Antoni Mroczkowski, kap. Donat Makijonek (one of the leading aces of the Russian air forces, with eight confirmed aerial victories, which makes him the best Great war aces of Polish nationality). Nieuports were also flown by maj. Jerzy Borejsza, por. Stanislaw Pawluc, ppor. Juliusz Gilewicz. The latter was forced to join a Soviet AO, where he flew a Nieuport 24 bis. Such a Nieuport was flown in the Soviet air forces by ppor. Piotr Abakanowicz. ‘Adam Haber-Wlynski, an instructor at the Moscow pilot school, presented his skills to the revolution leader, Lenin, flying a red Nieuport 21. Earlier, Haber-Wlynski was a test pilot at the Duks company, where he had completed about 10,000 flight hours on various types of aircraft manufac- tured by the factory. Among those aircraft were quite a few Nieuports of many versions. Por. Seweryn Sacewicz flew a Nieuport 11 (or 16) with his personal emblem serving in Gen. Deni- kin's Don Army. Polish Nieuports can be distinguished since the late summer of 1917, when Polish military for- mations began to form in the areas affected by the chaos of the revolution — they also included air i tr Polski Nieuport 17C1 0 numerze fabrycznym 4233. Samolot byt w dyspozygi Dowédztwa 1 Dywizjonu. Polish Nieuport 17 C1 No, 4233. Flown by 1 Dywizjon staff. = 20anujacych silnych mrozéw i obfitych opadéw Snie- gu samolot zaopatrzony w narty wykonal w grudniu 1917 roku przelot na dystansie 150 km z Miriska na lotnisko w poblizu Bobrujska. Kolejny lot zakoniezy! sig kapotazem w glebokim sniegu na lotnisku w Bo- brujsku. Samolot zostal lekko uszkodzony, a pilot nie odnidsl wiekszych obrazei, cayli jak wowczas méwiono wyszedl z kraksy cato. Po remoncie samo- lot uzywany byl do kwietnia 1918 roku. Drugi egzemplarz Nieuport 11C1, otrzymal od wojsk gen. Antona Denikina Polski Oddzial Awiacyj- ny dowodzony przez. por. Narkiewicza. Oddzial sfor- mowano 15 pazdziernika 1918 roku w stanicy Pasz~ kowskaja na Kubaniu i wszedi w sklad 4 Dywizji Strzelcéw Polskich gen. Lucjana Zeligowskiego. Sa- molot byl w kiepskim stanie, lecz dzieki staraniom mechanik6w latat i stuzyt do utraymywania laczno- Sci do grudnia 1918 roku poczatkowo na Kubaniu a potem w Odessie, dokad przemiescita sie 4 Dywi- 7ja. Oddziat Awiacyiny stacjonowal w Odessie na far brycanym lotnisku Anatry. Tam tez go pozostavwiono ww chwili wymarszu 4 Dywizji do Rumunii. Wiele danych wskazuje na to, Ze trzeci egzem- plarz Nieuporta 11C1 zdobyty zostat na lotnisku Lewandéwka we Lwowie 2 listopada 1918 roku. Samolot stanowil wojenne trofeum Austriakéw i byt zmagazynowany w hangarze razem ze zdobyczny Spadem 7C1 pochodzacym. najprawdopodobt 7.19 IAO, W styczniu 1919 roku po obfitych opa- dach Sniegu zawalil sig dach hangaru na lotnisku Lewandéwka. Nieuport okreslany w raporcie jako sstary mysliwski Nieuport stabosilnikowy 80 HP” units. They took over the equipment of the former Russian AOs as well as from detachments con- trolled by personnel who favored the Bolsheviks. Nieuport 11 Cis. One unarmed Nieuport 11 (no. 1125) was taken by the Poles who formed the Polski Oddzial Awiacyjny (Polish Air Detachment) at the 1 Korpus Polski (1° Polish Corps) in Minsk. ‘The aircraft was assigned to commander of the unit, kpt. pil. Zygmunt Studzinski. Despite bitter frosts and heavy snowfalls, the skidded aircraft covered a distance of 150 km, from Minsk to an airfield near Bobruysk, in December 1917. Anoth- er flight ended in an overturn in the deep snow at Bobruysk airfield. The aircraft sustained light dam- age, whereas the pilot did not suffer major inju- ries — as used to be said, he came out of the acci- dent alive and kicking. After repair, the aircraft continued to be used until April 1918. Another specimen of the Nieuport 11 C1 was received from Gen, Anton Denikin's army by the Polski Oddzial Awiacyjny commanded by por. Nark- iewicz. The detachment was formed on October 15, 1918 at Pashkovskaya stanitsa in Kuban, and it was incorporated into the 4 Dywizja Strzelcow Polskich (4° Polish Rifle Division) under gen. Lucjan Zeligows- ki. The aircraft was in a bad state, but mechanics’ efforts made it possible to use it as a liaison aircraft until December 1918, first in Kuban, and then in Odessa, where the 4 Dywizja moved. The Oddzial Awiacyjny was stationed in Odessa, at the Anatra factory airfield. The machine was left there when the 4 Dywizja set out for Romania. Wi fre: Ropon Polski Nieuport 17C1 0 numerze fabrycznym 6176 i ewidencyjnym 11.01. Zdjgcie przedstawia samolot rozbity na im lotniska w dniu 26 lutego 1920 roku przez porpil. Jana Maleckiego ~ 30 Polish Nicuport 17 C1, ser. No. 6176, registered as 11.01. In the photo: the aircraft crashed at Torun airfield on February 26, 1920 by por. pil. Jan Malecki, who is sitting on the wing, iedzi na placie.Ye Ate Szkolny Nieuport ,18 m2" z francuskiej szkoly pilotow zakupionej przez Polske. Warszawa 1919 rok. Nicuport ‘18 sq.m’ trainer bought by Poland from French pilot school. Warsaw, 1919. ulegt zniszczeniu w takim stopniu, de nie oplacalo sie go remontowaé, Sladem po jego istnieniu jest by€ mode 2djecie zamieszczone w ,Ksigdze ku cci polegtych lotnikow""!. Nieuport 16C1. W grudniu 1917 roku Polacy sluzacy w 14 AO praejeli w Jassach Nieuporta 16CI nr 4365 . Samolot wyprodukowany we Frangi po- siadal silnik Le Rhéne 0 mocy 81 kW (110 KM). Na samolocie latano do kwietnia 1918 roku w 2 Pol- skim Oddziale Awiacyjnym, przy ll Korpusie Pol- skim dowodzonym przez gen. Hallera. Latal na nim migdzy innymi ppor. pil. Jerzy Garbiriski. Samolot pozostawiono na lotnisku w Jassach. Nieuport 17C1 i 17bis C1. W lotnictwie pol- skim bylo ogétem 9 samolotéw mysliwskich Nie- uport 17C1 i 17bis C1. Sposréd nich jeden nalezat do formacji powstalych na terenie Rosji, a pozo- stale zdobyto podczas dzialah wojennych 1919- 1920 roku na Froncie Wschodnim. Mozna pokusié sig o stwierdzenie, Ze latano tylko na dwéch z nich © numerach 4233 (CWL 11.05) i 6176 (CWL nr 11.01). Pozostale cztery zalegaly w magazynach warsztatéw lotniczych. Obydwa: 11.01 1 11.05 eks- ploatowano stosunkowo krétko. Najdluzej, bo do lipca 1920 roku latano na Niewporcie 17C1 nt 11.05, bedacym w dyspozycji Dowddztwa | Dywi- zjonu Lotniczego. Loty bojowe wykonywal na nim migdzy innymi por. pil. Stanistaw Pawlué. Dwa zdobyte na bolszewikach Nieuporty I7bisC1_mialy silniki (nietypowe bo o mniejszej mocy) Le Rhone o mocy 81kW. Many sources seem to indicate that a third Nieuport 11 C1 was captured at Levandovka air- field in Lvov on November 2, 1918. The aircraft was a war trophy of the Austrians and was kept in a hangar along with a captured Spad 7C1, proba- bly having belonged to the 19% 1AO. In January 1919 the roof of the hangar at Levandovka col- lapsed following a heavy snowfall. The Nieuport, described in a report as “an old Nieuport fighter with a weak 80-h.p. engine” was damaged beyond repair. A trace of its existence may be a photo- graph in the 'Ksiega ku czci poleglych lotnikow'!! Nieuport 16 C1. In December 1917 the Poles who served with the 141% AO took over a Nieuport 16 C1 (no. 4365) at Jassy. Manufactured in France, the aircraft had an 81 kW (110-h.p.) Le Rh6ne en- gine. It was flown till April 1918 by the 2 Polski Oddzial Awiacyjny (2" Polish Air Detachment) at the 2 Korpus Polski (2 Polish Corps) under gen. Haller. Among the pilots who flew this machine was ppor. pil. Jerzy Garbinski, The aircraft was aban- doned at Jassy airfield. Nieuport 17 C1 and 17 bis C1. There was a total of nine Nieuport 17 C1 and 17 bis C1 fight- ers in the Polish air forces, Of these, one belonged to formations formed in Russia, the others having been captured during military operations of 1919- 1920 at the eastern front. It could be stated that only two were actually flown ~ no, 4233 (CWL 11.05) and 6176 (CWL 11.01). The other four were kept in aircraft workshop depots. Both the 11.0132 ie Aor Zdobyty przez Polakéw we Lwowie Nieuport 11C1. Nicuport 11 C1 captured by Poles in Lvov. Jeden z nich posiadata przez okolo 6 tygod 5 Eskadra Wywiadoweza, ale wobec klopots zmontazem aparatu ,nieznanego” typu (wiekszo: personelu wywodzila sig z lotnictwa Austro-Wesi i Niemiec) odestano go do parku Lotniczego. Drugi zmontowano i oblatano wiosng 1921 roku, po czym przekazano go do 5 Eskadry Wy- wiadowczej, gdzie podczas jednego z lotéw zostal tak uszkodzony, iz nadawat sig jedynie do kasagji Nicuport 21E1. Wedlug dostepnych mat low arddlowych licabe Nieuportéw 21E1 uzywa- nych w Polsce mozna okreslié na pieé. Trzy zna dowaly sig na wyposazeniu formagji polskich, ist- hiiejacych na terenach Rosji w 1918 roku z czego jeden w | Polskim Oddziale Awiacyjnym Bojowym, dwa dalsze to adobycz wojenna z 1920 roku, Nie- uzbrojone samoloty wykorzystywane byly do lotéw lacznikowych i treningu pilotéw. W Wydszej Szko- le Pilotéw w Grudziadzu, lataly do lata 1922 roku. Nieuport 23C1. Stanowily najlicaniejszq_gru- pe samolotow konstrukgji Delage’a w lotnictwie polskim. Siedem 2 czternastu Nieuportow 23C1 znajdowalo sig w Polskich Oddziatach Lotniczych, ktére powstaly na terenie Rosji. Byly to samoloty produkcji francuskiej i rosyjskie). Cztery!? Nieuporty 23C1 przejgte od 14 AO znalazly sie w utworzonym w Dunajowcach pod Kamiericem Podolskim ,| Polskim Oddziale Awia- and 11.05 were in use for a relatively short time, the latter being flown longest (until July 1920), assigned to the 1 Dywizjon Lotniczy (1* Air Wing) headquarters. Sorties on this machine were flown by por. pil. Stanislaw Pawluc, among others. ‘Two Nieuport 17 bis Cls captured from the Bolsheviks had untypical (low-power) 81 kW Le Rhone engines. One was in the possession of the 5 Eskadra Wywiadowcza (5t Reconnaissance Squad- ron) for about six weeks, but in view of problems with installation of an ‘unknown’ type camera (most of the personnel used to serve with Austro- Hungarian and German air services) it was sent to an air depot. The other one was assembled and test-flown in the spring of 1921, whereupon it was delivered to the 5 Eskadra Wywiadoweza. There, it was damaged to such a degree during one of the flights that it could have only been written off. Nieuport 21 E1. The available sources state the number of Nieuport 21 Els used in Poland as five, Three equipped Polish units in Russia in 1918, one of these serving with the 1 Polski Oddzial Awiacyjny Bojowy (1* Polish Air Combat Detach- ment), the remaining two being war trophies of 1920. Unarmed, the aircraft were used for liaison and training tasks. They were used by the Wyzsza Szkola Pilotow (Pilot High School) in Grudziadz until the summer of 1922,cyinym Bojowym", Dowédztwo jednostki objat rotm. pilot Tadeusz Grochowalski. W jej skladzie znalazlo sie wielu wybitnych lotnikow, a wsréd nich kpt. pil. Donat Makijonek, WiekszoSé personelu pochodzita z bylej 19 Eskadry Mysliwskiej (19 [AO). Ksigga ,Ku czci poleglych lotnik6w" wspomina takZe lI Polski Oddzial Awiacyjny", ktory powstal w grudniu 1917 roku przez potaczenie spolonizo- wanego 14 (XIVJAO w Jassach z eskadra zorganizo- wang przez rotmistrza Nizewskiego w Suczawie na Bukowinie. Eskadra posiadata dwa Nieuporty, jeden dwuosobowy Spad i jeden Morane-Parasol. Oddzial poszed! pod Kani, gdzie potaczyl sie z. Korpusem gen. Hallera, Zakwaterowany w odlegloéci 15 kilo- metréw od gléwnych sit polskich, nie brat udzialu w itwie pod Kaniowem, ktéra toczyla sig 10 i 11 ‘maja. Otoczony podstepnie przez kawalerig niemiec- ka, po krétkiej walce zostal rozbrojony. Samoloty przejeli Niemcy. Personel polski dostal sig do obozu jeticow w Bialej Podlaskie} W Miisku pray I Korpusie gen. Dowbér-Mus- nickiego, powstat ,1 Polski Oddziat Awiacyjny” pod Nieuport 23 C1. They were the: most numer ous group of Delage’s aircraft in the Polish air ser- vices. Seven of the fourteen machines served with Polish air detachments formed in Russia ~ they were aircraft of Russian and French manufacture. Four? Nieuports taken over from the 14% AO were assigned to the 1 Polski Oddzial Awiacyjny Bojowy, stationed at Dunajowice near Kamenets Podolski. The unit was commanded by rtm, pil. Tadeusz Gro- chowalski, Many excellent pilots were among its ranks, kpt. pil. Donat Makijonek being one of them. Most of the personnel had come from the former 19!” 1AO. The book ‘Ku czci poleglych lotnikow’ (In hon- or of the perished airmen) also mentions the 2 Polski Oddzial Awiacyjny formed in 1917 by merg- ing the Jassy-based 14** AO (consiting of Poles) with a squadron formed by rtm. Nizewski at Sucha- va in Bukovina, The squadron had two Nieuports, one two-seat Spad and one Morane Parasol. The unit moved to Kaniow, where it joined gen, Haller's corps. Quartered 15 km from the main Polish force, a Ar Polski Nieuport 24 0 numerze fabryeznym 5424 z godiem osobistym por. pil. Artura Jurkiewicza dowodcu 4 Eska- dry Wywiaclowczej. Samolot zostal zdobyty w Wilnie. Polish Nieuport 24 No. 5424 with personal emblem of por. pil. Artut doweza. Aircraft was captured in Vilnius. jiewicz, commander of 4 Eskadra Wywia- ie a334 Polski Nieuport 24 0 numerze fabryc dowédztwem kapitana-pilota Zygmunta Studzifi- skiego. Sprzet I POA stanowily samoloty zdobyte w Mitisku, w tym Nieuporty. Lacanie oddziat posia- dal 16 samolotw. Dowsdea | POA zostat pik. pil. Piotr Abakanowicz. 2 kwietnia 1918 odbyta sig podniosta uroczystosé. W obecnosci gen. Dowbér- Musnickiego dokonano poswigcenia samolotow oraz odbyla sig uroczysta przysiega. Nastepnego dnia rozpoczeto loty rozpoznaweze, w ktorych uczestniczyly takze Nieuporty. Jeden z nich piloto- wal chor. pil. Norwid-kudlo® , Na poczatku maja Bobrujsk niespodzianie za- jeli Niemcy. Aby w ich rece nie wpadly samoloty, pik. Abakanowicz polecit je zniszczyé. Ksiega Ku czci poleglych lotnikéw” tak opi- suje ten moment: ,Zapuszczano kolejno silniki; cho- razy Norwid-Kudto wsiadat do samolotu, ustawiat ster przywigzywat go, poczem, wysiadiszy, dawal peten ‘gaz. Samolot, jeden za drugim, wznosit sig bez pilota w powietrze, zataczal kolo jak bledny i spadat, roz- trzaskujqc sie doszczetnie, Zaden nie dostat sie w rece niemieckie.” Jedynie Ilja Muromiec pilotowany przez pik. Baszko z kilkoma polskimi oficerami szczesliwie 2dq- Zyl wystartowa¢ i odlecieé w kierunku Smolesiska. Pozostale Nieuporty 23C1 zdobyto podczas walk toczonych z Bolszewikami w 1919 i 1920 roku, Wieksz0Sé ze zdobytych Nieuportéw przele- dala w magazynach. Ve Toes apt ym 5424 nalezacy do 4 Eskadry Wywiadowczej. Na slupku widaé praycze- piong maskotke — pluszowego misia Polish Nieuport 24 No. 5424 of 4 Eskadra Wywiadowcza. Note the mascott — a teddy bear attached to one strut. it did not participate in the battle of Kaniow, which took place on May 10 and 11. Caught in an am- bush by German cavalry, the unit was disarmed after a short fight. The aircraft were taken over by the Germans, while the Polish personnel got to a POW camp in Biala Podlaska, In Minsk formed the 1 Polski Oddzial Awia- cyiny at gen, Dowbor-Musnicki's 1 Korpus. The unit ‘was commanded by kap. pil. Zygmunt Studzinski. Their equipment was aircraft captured in Minsk, including Nieuports. The number of the unit's air- craft totaled sixteen. Pplk. pil. Piotr Abakanowicz became the commander. A great ceremony took place in the presence of gen. Dowbor-Musnicki on April 2, 1918, the aircraft being blessed and an oath being taken. Next day began reconnaissance sorties, flown also by Nieuports. One of them was pilotedby chor. pil. Norwid-Kudlo”, At the beginning of May Bobruysk was unex- pectedly taken by the Germans. In order to pre vent the aircraft from being captured by the ene- my, Abakanowicz ordered that they be destroyed. The book ‘Ku czci poleglych lotnikow’ describes that moment with the following words: “The en- gines were started in turns. Chor. Norwid-Kudlo took a seat in an aircraft, set the control stick, tied it, whereupon, getting out of the machine, he set the throttle fully open. The aircraft, one by one, took off without a pilot, made an uncontrolled cir- cuit, and fell, crashing into pieces. None was cap-Bojowo wykorzystano w 1 Eskadrze Wywia- dowezej jeden o numerze 3191 (nr CWL 11.04). Po zakoviczeniu dzialan wojennych trafit on do Szkoly Pilotéw w Bydgoszczy, gdzie study! do treningu. Nadmiemne zudycie i brak czeSci zamiennych spo- wodowal, iz wykorzystywano go jako eksponat na wystawach lotniczych w Okregu Pomorskim LOPP. Byl tez wykorzystywany jako katafalk pray lotn caych pogrzebach suport 24C1 i 24bis C1. Lotnictwo polskie posiadato jednego Nieuporta 24C1 i pigé Nieupor- t6w 2abisC1. Wszystkie one zostaly zdobyte na sowietach, w trzech przypadkach piloci przelecieli dobrowolnie na polska strone. Wigkszosé z nich wykorzystano bojowo. Niewzbrojony Nieuport 24C1 0 numerze 5424 zssilnikiem Le Rhéne 120KM nr 50474 zostal zdo- byty 19 kwietnia 1919 w Wilnie, Dowédea 3 Arty- leryjskiego Awia Otriadu Polak Juliusz Gilewicz wykorzystal balagan, jaki panowal w Wilnie, zktérego wycofywali sig Sowieci i skierowal na bocany tor czeSé transportu kolejowego swojego oddziatu, w ktérym znajdowal sig Nieuport i Ana- tra Anasal. Nieuporta przejela 4 Eskadra Wywia- dowcza dowodzona prze por. pil. Artura Jurkiewi- caa. Samolot po oblocie wykonanym w dniu 3 V tured by the Germans”. Only the ‘Ilja Muromiec’, piloted by plk. Baszko, took off safely with a few h officers onboard and flew in the Smolensk ection. ‘The other Nieuport 23 Cs were captured dun ing fights with the Bolsheviks in 1919 and 1920. Most of the captured Nieuports were stored in depots. One, no. 3191 (CWL 11.04), was used in combat by the 1 Eskadra Wywiadowcza. After the war it was sent to the pilot school in Bydgoszcz for use as a trainer. Overuse and lack of spare parts resulted in its being shown at aircraft exhibitions in the Okreg Pomorski LOPP (Pomeranian District of the Polish Air Defense League). It was also used as a catafalque at funerals of airmen. port 24 C1 and 24 bis Cl. The Polish air services had one Nieuport 24 C1 and five Nieuport 24 bis Cis. All were captured from the Soviets. In three cases pilots flew over to the Polish side un- solicited. Most were used in combat. An unarmed Nieuport 24 C1, no. 5424, with a 120-h.p. Le Rhéne engine no. 50474 was cap- tured on April 19, 1919 in Vilnius. Commander of the 3" AOA, Juliusz Gilewicz of Polish nationality, took advantage of the chaos in Vilnius, from which the Soviets were withdrawing, and directed part Nieuport 24bisC1 por. pil. Juliana Gilewicza. Samolot stoi w hangarze na lotnisku Lewandwka we Lwowie. Na sterze \wysokosci oznakowanie (pasy iafo-czerwone) typowe dla samolotow Ill Grupy Lotnicze} stacjonujacej we Lwowie. Na platach szachownice bez obw6dek. Samolot nalezal we wrzesniu 1919 roku do 6 Eskadry Wywiadowczej Por. pil. jan Gilewica’s Nieuport 24 bis C1 in a hangar at Levandovka airfield in Lvov. On tailplane, red-white striped marking typical of 3 Grupa Lotnicza (3rd Air Group) stationed at Lvov. Checkerboard without wim on wings. In September 1919 the aircraft served with 6 Eskadra Wywiadoweza.36 1919 r. wykorzystywano do lotéw bojowych. Latali na nim w maju i czerweu 1919 por. Jurkiewiez i por. Wiktor Willman. Samolot wyrdzniato godlo, kté- rym byl diabel z widlami malowany prawdopodob- nie tylko na prawej burcie, Najdtuzej latal w Polsce Nieuport 24bis C1 ‘© numerze 5086. Na samolocie ozdobionym barw- nym wizerunkiem Diany strzelajqcej z tuku przele- cial na polska strong ppor. pil. Gilewicz. Samolot odestano do Wilna, gdzie przejela go 1 Eskadra Lotnicza. Do korica sierpnia wylatano na nim tylko jedng godzing. W koricu sierpnia 1919 roku samo- lot wyslano do Lwowa, gdzie via III RPL trafil do 6 Eskadry Lotnicze), w ktérej stuzy! por. Gilewicz Wraz 2 por. Gilewiczem Nieuport trafil do 5 Eska- dry Wywiadowczej, ktérej dowSdztwo objal por. Gilewicz. Podezas lotu prébnego 9 lutego 1920 roku pekl jeden z cylindréw silnika. Samolot lado- wal przymusowo i zostal nieznacznie uszkodzony (2lamana ploza ogonowa). Niestety w Eskadrze re- mont okazal sig niewykonalnym ze wzgledu na brak silnika, Maszyna pozostata niesprawna do maja 1921 roku, kiedy to udato sig pozyskaé spraw- ny silnik. Po wojnie samolot stal sie wlasnoscia mir. pil. Juliusza Gilewicza. W_ 1929 roku praekazany of his unit's rail-transported equipment (including a Nieuport and an Anatra Anasal) to the railway siding. The Nieuport was taken over by the 4 Es- kadra Wywiadowcza under por. pil. Artur Jurk- iewicz. Test-flown on May 3, 1919, the aircraft was used for combat flying, In May and June 1919 it was flown by por. Jurkiewicz and por. Wiktor Will- man, The aircraft was had a distinctive emblem — a devil with a fork, painted probably on the right side only. The longest-flying machine in Poland was a Nieuport 24 bis C1, no. 5086, It was adorned with an image of Diana shooting a bow. Ppor. pil. Gilewiez flew this aircraft to the Polish side. It was sent to Vilnius to be taken over by the 1 Eskadra Lotnicza. Only one flight-hour was completed with this machine by the end of August 1919, when it was sent to Lvov, where via the 3 RPL it was taken over by the 6 Easkadra Lotnicza, where por. Gilewicz served. With Gilewicz, the aircraft was assigned to the 5 Eskadra Wywiadoweza, this pilot becoming the unit’s commander. During a test flight on February 9, 1920 one of the engine cylin- ders cracked. ‘The aircraft was force-landed and sustained light damage (broken tail skid). Unfortu- Nieuport 23C1 0 numerze 2731 1 Polskiego Oddzialu Awiacyjnego Bojowego. Kuzminna Hrebla. Samolot pocho- dzil z bylego rosyjskiego 19 TAO. Nicuport 23 C1 No. 2731 of 1 Polski Oddzial Awiacyjny Bojowy at Kuzmi na Hrebla. It came from former Russian 19 IAQ.Nieuport 2161 nr 4227 2 Wytsze} Szkoly Pilotaiat w Gruclvigdzu, 1921 6 Nieuport 21 E1 No. 4227 from ‘Wyzsza Szkola Pilotazu (Advanced Pilot's School) at Grudziadz, 1921. zostat do Akademickiego Aeroklubu Krakowskiego, gdzie nadano mu imig Warika i przypisano w reje- strze statkéw cywilnych znaki rejestracyjne SB-ACU. Wykorzystywano go do akrobacji. Podczas eksportacji zwlok Franciszka Zwirki i Stanislawa Wigury z Cierlicka do Warszawy usta- wiono w dniu 12 grudnia 1932 roku Nieuporta SP-ACU nad katafalkiem z trumnami pilotéw na dziedzificu zamku krélewskiego na Wawelu. Kariera samolotu zakonezyla sig w paédziemni- ku 1932 roku, kiedy to samolot zostat rozbity pod- czas zawod6w. Byt to chyba jeden z najdludej lata- jacych samolotéw Nieuport wyprodukowanych w czasie Wielkie} Wojny. Kontakt Polakéw z Nieuportami to takZe okre- sy szkolenia lotniczego w szkolach pilotazu w Ro- sj i w Pau we Frangji, Uciel ierzy 2 raju ujacy na doktrynie Marksa szybko przero- dail si¢ w koszmar'. Znalazlo sig grono fa- natykow, ktérzy w ten raj wierzyli i starali sie go urzeczywistnié stosujac zasade cel uswieca srod- i”. Terror, szantaz, bezposrednie zagrozenie zyci stanowily metody pozyskiwania nowych zwolenni- kw i sympatykéw. Celowata w tym Czerezwyczaj- ka kierowana przez Feliksa Dzieréyfiskiego. Dzia~ tania wojenne dawaty mozliwosé ucieczki, z ktore} bardzo czesto korzystano. Uciekali wiec gtéwnie Polacy, zmuszeni do stuzby w oddzialach czerwo- nj armii, uciekali co Swiatlejsi Rosjanie i przedsta- wiciele innych narodowosci wchodzacych w sklad bylego imperium rosyjskiego. Przedstawimy historig trzech ucieczek, pod- czas ktérych samoloty Nieuport pozwolily odzy- skaé wolnosé. R aj jaki obiecywali stworzyé bolszewicy ba- Ye aor nately, an overhaul at the squadron was impossi- ble due to unavailability of another engine. The machine remained unserviceable until May 1921, when another working engine was obtained. After the war it was owned by mje. pil. Juliusz Gilewicz In 1929 it was given to Akademicki Aeroklub Kra- kowski (Krakow Academy Aero Club), where it was named ‘Wanka’ and registered as a civilian aircraft under SB-ACU. It was used for aerobatics. On December 12, 1932 the Nieuport SP-ACU was placed over the catafalque with the coffins of pilots Franciszek Zwirko and Stanislaw Wigura at the Wawel castle courtyard, after their bodies had been brought from Terlicko. The aircraft's career ended in October 1932 when it was crashed during a competition, It was probably one of the longest-flying Nieuports man- ufactured in the times of the Great War The Polish links with Nieuports were also made during pilot training at schools in Russia and in Pau, France. Refugees from a paradise basing on Mary’s doctrine soon turned into a nightmare. There was a fanatical group who believed in the paradise and tried to make it real following the principle of the goal justifying the means. Terror, blackmail and death threats were the way to obtain new followers. It was es- pecially true of Feliks Dzierzynski's Cheka. War operations gave opportunities to escape, which were often taken. The refugees were mainly Poles forced into service with the Red Army, Russians of a better political awareness as well as representa- tives of other nationalities included in the former Russian empire. T he paradise promised by the Bolsheviks NEUPORT 37NIEUPORT 1-27 Pierwszy przypadek zdarzyt sig 5 paédzierni- ka 1919 roku podczas walk w poblizu Mitiska. Tak wspominal to wydarzenie pilot 4 Eskadry Wywia- dowcze| Waclaw Iwaszkiewicz: ,W pazdzierniku 1919 uciek! od bolszewikéw z Toloczyna i wylgdowat w 4 Eskadrze w Mirisku pilot ppor. Popow na nowiut- kim Nieuporcie 24 bis... Nazajutrz po namalowaniu szachownicy, Nieuport byt na froncie.” Dalsze losy Popowa okrywa milezenie. Nie- uport, na ktérym uciekl to model 24 0 numerze 4301 z silnikiem Le Rhone 0 numerze 7617. Pplk Piotr Abakanowicz (byly dowédca 1 Pol- skiego Oddzialu Awiacyjnego przy | Korpusie) po demobilizacji oddzialu usitowal przedostaé sig do Frangji, co mu sig nie udato bo trafil w rece Czere- zwyczajki. Uwiezionemu przedstawiono alternaty- ‘we albo sluzba dla rewolucji albo smieré. Taka pro- pozycja wyproszona przez grupe pilotéw, ktérzy znali Abakanowicza z uczciwosci i prawosci byla objawem faski okazanej wysokiemu rangq oficero- wi. Abakanowicz jako zwykly ,wojenlet” czyli lot- nik wojskowy trafia do Awiaotriada dowodzonego przez Szyrinkina. Wiosng 1919 roku caly dywizjon (grupa) dowodzony przez Szyrinkina zostaje skie- rowany na front zachodni (dla bolszewikéw byl to front zachodni, dla Polakow wschodni). Grupa Szy- rinkina zajmuje lotnisko w rejonie stacji Pryjami- no, skad bardzo aktywnie dziala przeciwko Pola- kom, a zwlaszeza 14 Eskadrze Wywiadowczej bazujacej w Zodzinie. Abakanowicz byl bacznie pil- kowe zdjgcie wykonane na lotnisku 14 Eskadry Wywiadowere) w Zod: ‘We will tell the story of three escapes in which Nieuports took people to freedom. The first case took place on October 5, 1919 during fights near Minsk. Waclaw Iwaszkiewicz, a 4 Eskiadra Wywiadowcza pilot, recalled: “In October 1919 pilot ppor, Popow fled fiom the Bolsheviks at Tolochin and landed at the base of the 4 Eskadra in Minsk in a brand new Nieuport 24 bis. ...) Next day, the checkerboard having been painted, the Nieuport was at the front”. Popow's further fate is unknown. The Nieuport in which he deserted was a Type 24 no. 4301 with a Le Rhdne engine no. 7617. After his unit was demobilized, Pplk, Piotr Abakanowicz (former commander of the 1 Polski Oddzial Awiacyjny with the 1 Korpus) tried to get across to France, in which he failed, being captured by the Cheka. The imprisoned pilot had a choice — to serve the revolution or to die. This offer, suppli- cated by a group of pilots who knew Abakanowicz for an honest and righteous man, was a sign of mercy showed to the high-rank officer, As an ordi- nary ‘voenlet’, that is military pilot, Abakanowicz lands at an Aviaotriad commanded by Shirinkin, In the spring of 1919 Shirinkin’s entire squadron is dispatched to the western front (it was western to the Bolsheviks, whereas eastern to the Polish). His group quickly takes an airfield near Priyamino sta- tion, from where it very actively operates against the Polish, particularly against the 14 Eskadra Wy- wiadowcza based at Zodzin. Abakanowicz was Ati ie przedstawiajace Nieuporta 24bisC1 na kt6rym z Grupy Szyrinkina zbieg! pptk. pil. Abakanowicz (stoi drugi od lewej) w dniu 1 maja 1920 roku, gn Memorial photo taken at 14 Eskadra Wywiadowcza’s airfield at Zodzin. In this Nieuport 24 bis C1 pplk. Abakanowicz (second from left) deserted from Shirikin’s group on May 1, 1920.Wie tor Nieuport 24bisC1 0 numerze 4301, na ktérym na Polska strong przclecial Rosjanin Popow. Samolot mial cickawe godlo osobiste. Nieuport 24 bis C1 No. 4301 in which Russia's Popov deserted to the Polish, It had an interesting personal emblem. nowany, bo zdawano sobie sprawe z tego, ze sko- raysta z okagji i ucieknie. Okazja nadarzyla sig I maja (w Swigto Klasy robotniczej) 1920 roku, Catery samoloty otrzymaly rozkaz rozrzucenia ulo- tek agitacyinych na polskie pozycje. W trakcie lot Abakanowicz wlecial w chmurg i znikl z oczu in- nych pilotéw sowieckich. Znajqc topografig terenu skierowat sig na lotnisko 14 EW w Zodzinie, gdzie ku zaskoczeniu wyladowal wykonujac przy tym Kla- sycany kapotaz. Nieuport o nie zapisanym nume- ze, uzbrojony w niemiecki karabin maszynowy Spandau stal sie polska wlasnoscig. Ucieczka Aba- kanowicza stanowila doskonaly temat sensacyjny dla prasy. Sam Abakanowicz stanal pred Oficer- skim Trybunalem Orzekajqcym, ktory po skrupu- latnym zbadaniu. sprawy przywrécit mu stopien podputkownika. Nagrodq za okazane mestwo bylo przyznanie Polowe} Odznaki Pilota. Pptix Abakanowicz pelnil po zakoficzeniu woj- ny wiele odpowiedzialnych funkcji. By migdzy in- nymi komendantem Wyzszej szkoly Pilotazu w Gru- dziqdzu, Dow6deq 5 Putku Lotniczego w Lidzie. Czasami zagrozenie wlasnego zycia moze byé niewystarczajace, aby wymusié okreslong decyzj¢. Czerezwyczajka stosowala takze jako forme szan- tazu uwigzienie cztonkow rodziny i zagrozenie closely watched, for it was obvious that he would take the first opportunity to escape. The opportu- nity came on May 1 (working class holiday), 1920. Four aircraft were dispatched to drop propaganda leaflets over Polish positions. During the flight, Abakanowicz. disappeared into the clouds, the oth- er Soviet pilots losing sight of him. As he knew the area, he headed for the 14 Eskadra’s airfield at Zodzin, where he landed with a classic overturn to the astonishment of all. The Nieuport, number unknown, armed with a German Spandau machine gun, became Polish property. Abakanowicz's escape became a great sensation in the press. The pilot’s case was thoroughly investigated by the Oficerski ‘Trybunal Orzekajacy, upon which the rank of ‘pod- pulkownik’ (Lt. Col.) was restored to him, His brav- ery was awarded with the Polowa Odznaka Pilota (Pilot's Badge). Pplk. Abakanowicz performed many important duties after the war. These included, among others, commander of Wyzsza Szkola Pilo- tazu at Grudziadz and commander of the 5 Pulk Lotniczy (5% Aviation Regiment) at Lida. Sometimes the threat of one’s death may not be enough to force the expected decision. The Cheka also used a form of blackmail where mem- bers of one's family were imprisoned and threat- UPORT 137 Ni 39NIEUPORT 40 Looking at this picture, one may adi smiercia. Taki spos6b zastosowano wobec por. pil. Juliusza Gilewicza. Aresztowano jego Zong i dano do wyboru: albo jej Smieré albo stuzba w czerwo- nym lotnictwie. Decyzja nie byla latwa, ale por. Gi- lewicz wybral zycie zony i rozpoczal sluzbe lotni- 2a. Pomimo polskiego pochodzenia i niepewnego hastawienia do nowe} wladzy zostal wyznaczony na dowédce 3 Artyleryjskiego Awia Otriada. Wraz z dowodzonym przez. siebie oddzialem bral udziat w walkach 0 Wilno, przegranych przez bolszewi- kéw. Podezas wycofywania sig z miasta tak pokie- rowal zaladunkiem sprzgtu na wagony kolejowe, Ze na bocznicy wiletiskiego dworca pozostaly wa- gony z dwoma samolotami i innym sprzetem. Swo- isty prezent dla rodakéw, ktorzy wkraczali do Wil- na. Udato mu sig takie skutecznie zaagitowaé wieksz0s€ personelu eskadry do porzucenia bol- szewik6w i przejécia na polska strone. Gilewicz dowiedzial sie, ze jego Zonie udato sig uciec bol- szewikom, co przyspieszyto decyzj¢ 0 jego uciecz- ce. Sprawa zostala uzgodniona z gen. Rydzem-Smi- gtym dowodzacym | Dywizjq Legionowa Piechoty. Niestety prezentu w postaci eskadry nie udato sig zrealizowa€. Plany zostaly ujawnione przez jedne- g0 z Zolnierzy i 7 lipca 1919 roku uciekajg Gile- wicz na Nieuporcie 24bis C1 0 numerze 5086 oraz drugi pilot na samolocie Sopwith 1 1/2 Strutter, Obaj piloci wyladowali szczesliwie w Nowoswigcia- nach. Pozostali w eskadrze Polacy zniszczyli spraet i przedostali sie do polskich linii. Ogladajgc to zdjgcie mozna podziwiaé spokoj krowy, ktora nie ruszyla sig podczas tak bliski Nieuporta 23. Samolot mial Russian Nieuport 23's crash. The aireraft ire the indifference of the cow, which does not lose composure despit ened with death. This method was used on por. pil. Juliusz Gilewicz. His wife was arrested and he was given the choice: her death or his service with the Red air forces. The decision did not come eas- ily, but por. Gilewicz chose the life of his wife and entered service with the air forces. Despite his Polish descent and unreliable political attitude, he was appointed commander of the 3 AAO. Along with the unit he commanded, he took part in fights for Vilnius, which the Bolsheviks eventually lost. During the withdrawal from the city, he gave such instructions regarding the loading of equipment to be evacuated that two flat-cars containing two ait- craft and other equipment were left on the railway siding of the Vilnius station. It was a kind of gift for the Poles who were entering Vilnius. He also succeeded in convincing most of the squadron's personnel into leaving the Bolsheviks and coming to the Polish side. Gilewicz had learned that his wife had managed to escape the Bolsheviks, which encouraged his decision to escape. The course of action was agreed with gen. Rydz-Smigly, who com- manded the 1 Dywizja Legionowa Piechoty (1* Le- gions Infantry Division). Unfortunately, the gift in the form of a squadron could not be given — one of the soldiers revealed the plans. Thus, on july 7, 1919 only two pilots escape ~ Gilewicz in the Nie- uport 24 bis C1 no. 5086, and another pilot in a Sopwith 1 1/2 Strutter. Both landed safely at No- ‘woswieciany. The remaining Poles of the squadron eraksy rosyjskiego ickawe godlo osobiste. the had an interesting personal emblem.Por. pil. Juliusz Gilewicz rozpoczat stuzbe w Lotnictwie Polskim a uprowadzony Nieuport po zakofczeniu wojny stat sig prywatna wlasnoscig Gilewieza. | destroyed the equipment and broke across to the Polish side. Por. pil. Gilewicz began his service with the Polish air forces, while the hijacked Nieuport became his private property after the war. Malowanie i oznakowanie Painting and marking przypadku samolotéw Nieuport mozna lowania niezaleznie od modelu samolotu Samolot w barwach naturalnych materialu, x ktorego wykonane zostalo pokrycie. A wige bla- chy aluminiowej, stalowej, cellonowanego plétna Inianego czy bawelnianego, drewna i sklejki. Na wielu egzemplarzach Nieuportow barwy naturalne uzupelnialy czamne linie ulatwiajace dopasowanie plotna na kadlubie, platach i usterzeniu. Z czasem zaczeto malowaé czesci metalowe emalig, olejng o barwie zblizonej do barwy pldtna cellonowanego. 2. Caly samolot pokryty warstwa lakierw ochronnego z dodatkiem proszku pigmentowego i pylu aluminiowego. We Frangi opracowane zosta- ly zestawy lakierdw przeznaczonych na pokrycie cagéci metalowych i sklejkowych 0 nazwie Ripolin. Czesci samolotu kryte plétnem pokrywano farba Acellos Z6ltq z dodatkiem proszku aluminiowego. Stanowil on do 40% mieszanki i w efekcie dawal rane odcienie od jasnego bei do ciemnej ochry. Na caesci metalowe stosowano emalie Ripolin z do- datkiem tylko Z6itego barwnilka, co w efekcie dawa- lo jasniejszy Z6ity odcies tych elementow'® 3. Caly samolot pokryty lakierem o barwie szarej. 4. 0d 1916 roku malowano caly samolot na stebrno tak zwany enduit metallisé — do cellonu lub emalii Ripolin i Acellos stosowanej na czesci kryte plétnem lub sklejkq dosypywano proszku alu- miniowego. Czgsci metalowe pozostawiano w bar- wie naturalne] lub malowano emaliq bezbarwna z dodatkiem proszku aluminiowego. 5, Samolot pomalowany w nieregulame plamy w dwoch odcieniach zieleni — jasnej i ciemnej lub Zieleni i brazu, powierzchnie dolne w barwie natu: ralnej plétna!® lub pomalowane na kolor ecru: Wowielu przypadkach na Nieuportach 11C1, 16C1 iwezesnych 17C1 pozostawiano linie dopasowuja: ce w kolorze bialym lub czesciej srebrnym. 6. Kolejny wariant malowania wprowadzony zostal w paddziemniku 1917 roku. Samolot malo- wano w pigciobarwny!? deseit maskujacy zlozony ith Nieuports, four basic painting schemes can be distinguished regard- less of the aircraft type. 1. Aircraft in the natural colors of the mater als its skin was made of. Thus: sheets of steel, alu- minum, cellon-covered linen or cotton cloth, solid ‘wood and plywood. On many Nieuports these orig- inal colors were accompanied by black lines for an easier matching of pieces of fabric on the fuselage, wings and tail. With the course of time, metal parts began to be covered with oil enamel similar in color to cellon-covered fabric. 2. Entire aircraft covered with a protective lay- er of lacquer with addition of pigment powder and aluminum dust. Lacquer kits named Ripolin for covering metal and plywood parts were developed in France. The fabric-covered parts were painted with a yellow Acellos paint with addition of alumi- num dust. The latter constituted up to 40 per cent of the mix, resulting in various shades, from light beige to dark ocher. Ripolin enamels with a yellow pigment were used for metal parts, which resulted in a lighter shade of these items'® 3. Entire aircraft lacquered grey. 4, From 1916, aircraft were painted all-ilver, the so called ‘enduit metallise’ ~ aluminum dust was added to cellon or Ripolin and Acellos enam- els used on fabric-covered or plywood-covered parts. Metal parts were left in their natural color or painted with a clear lacquer with addition of aluminum dust. 5. Aircraft in irregular mottling in two shades of green — dark or light ~ or green and brown, with bottom surfaces in the natural fabric color'® or ecru, Many Nieuport 11 Cis, 16 Cis and early 17 Cts retained the ‘matching lines’ in white or, more often, silver. 6. Another painting scheme was introduced in October 1917. Aircraft were painted following a five-color!” camouflage pattern consisting of: brown (chestnut shade), dark green, light green, | beige, and black. All those pigments came with | aluminum dust mixed in, The effective principle42 z barw: brazowej (odcien kasztanowy), ciemnozie- Jonej, jasnozielonej, bezowe} i czarnej. Do wszyst- kich barwnikéw dodawano proszku aluminiowego. Obowigzujaca zasadq bylo pokrycie przedniej, pra- wej strony kadluba farba w kolorze ciemnozielo- nym, lewej w kolorze brazowym. Srodkowa czesé kadluba z obu stron miata kolor jasnozielony. Po- wierzchnie dolne malowane byly na kolor ecru. Ze- stawem takim malowane byly niektére Nieuporty 24, 24bis i 27. Nieuporty REC i RNAS pochodzace z dostaw francuskich pozostawiane byly w oryginalnym fran- cuskim malowaniu, a wiec byly to w wigkszosci oloty w barwach naturalnych lub enduit metal is¢. Niektdre z nich mialy malowane powierzchnie géme platow, kadluba i usterzenia poziomego an- giclskq farba PC 10 (Pigmented Cellulose spec. No. 10) opracowana przez Royal Aircraft Factory. Po- wstawala ona ze zmieszania pigmentu czarnego i z6ltego w stosunku 250 czesci wagowych Z6ltej ochry i jednej czesci wagowej czerni: weglowe) zcellonem. Czgsci metalowe kryte byly emalig olej- ng POV (Pigmented Oil Varnish) zabarwiong pig- mentem o analogicznym skladzie jak PC 10. Samoloty wyprodukowane w Wielkiej Brytanii ‘wykariczano na srebmo lub zgocnie z brytyjskim stan- dardem PC 10 lub PC 12 NIVO o odcieniu szarym, Samoloty Nieuport dostarczane do Rosi z Fran- Gi posiadaly malowanie wykonane w zakladach was to cover the starboard front side of the fuse- lage with the dark green paint, while the port side with the brown. The center section of the fuselage was light green on both sides. Bottom surfaces were painted ecru, Some Nieuport 24s, 24 bises and 27s were painted with this set of colors. RFC and RNAS Nieuports from French deliver- ies were left in their original French schemes, so they were mostly aircraft in natural or ‘endluit met- allise’ colors. Some had their top wing, fuselage and tailplane surfaces painted with the English PC 10 (Pigmented Cellulose spec. no. 10) paint, devel- oped by the Royal Aircraft Factory. It was made by mixing black and yellow pigments in a proportion of 250 weight units of yellow ocher to one weight unit of carbon black with cellon. Metal parts were covered with POV (Pigmented Oil Varnish), with addition of the same set of pigments as PC 10. The British-manufactured aircraft were fin- ished in silver or, according to the British standard, in PC 10 or PC 12 NIVO (a shade of grey). The Nicuports shipped from France to Russia carried painting schemes applied at the Nieuport factory. Those manufactured by Duks were painted entirely silver or grey ~ these colors were worn by most Russian Nieuports. The Italy-manufactured Nieuports from Macchi retained their natural colors or were painted silver. ‘Those imported ftom France had the French scheme, iar Nieuport 17 C1 with photo camera.Trojplatowy Nieuport nr 521 Kadlub wziety 2 Nieuporta 17bis, ‘Triplane Nieuport No. 521. Body taken from Nieuport 17 bis. Nieuporta. Nieuporty produkowane w zaktadach Duks malowano w catosci na kolor srebrny lub sza- ry. Lw takich barwach wystepowala wigkszos¢ ro- syiskich Nieuportéw. Samoloty produkowane we Wloszech w zakla- dach Macchi pozostawiane byly w barwach natu- ralnych lub malowane byly na kolor srebrny. Samo- loty importowane z Francji mialy malowanie fran- auskie. Nieuporty dostarczane dla Aviation Militaire Belge posiadaly typowe malowania francuskie, Amerykaviski Korpus Ekspedycyiny dyspono- wal znacana liezba réznych wersji Nieuportow, kt- re przeznaczono glownie do szkolenia pilotow. Wwiekszosci samoloty te mialy typowe malowa- nia francuskie. Jednak na wielu amerykanie wpro- wadzili malowania niewiele majace wspélnego zzasadami maskowania, Samoloty malowano ja- skrawymi barwami w rozmaite desenie. Prayklado- wo jeden z Nieuportéw 24bis pomalowany by! w rybie luski. Kolorystyka samolotéw poszczegdlnych pilo- tow odbiegala czesto od fabrycanych standardow. Uzupelnieniem malowania samolotow byly maki rozpoznawcze charakterystyczne dla kazde- g0 z paristw uczestniczacych w dzialaniach Wiel- kiej Wojny i nie tylko. Samoloty francuskie ozna- kowane byly kokardami (cocadés) w barwach czer- wone)-bialej-niebieskiej. Ster kierunku malowany byt w pionowe pasy o jednakowej szerokosci Nieuport 17C1 nr 2587 z nieziden- tyfikowanej francuskiej Escadrille Nieuport 17C1 No. 2587 from un- known French Escadrille. The Nieuports delivered for the Aviation Mili- taire Belge carried the typical French schemes. The American Expeditionary Corps utilized a number of various-type Nieuports, mainly for pi- lot training. Majority of these aircraft carried the standard French schemes. However, on many of, them the Americans introduced patterns that di- verted far away from the principles of camouflage. ‘Those machines were painted with bright colors and in varied patterns. For instance, one Nieuport 24 bis carried a fish-scale pattern, ‘The choice of colors with individual pilots was often very different from factory standards. A frequent addition was national insignia of the Great War participants and other countries. French aircraft carried roundels (‘cocades’) of red, white, and blue. The rudder was painted in vertical stripes of equal width in the national colors. RFC and RNAS aircraft were similarly marked, except that the roun- dels had inverted colors ~ the outer circle was blue, while the inner red. Rudders had the same striped color pattern as French aircraft, Roundels and stripes in national colors ~ black, yellow, and red ~ were applied to Belgian Nieuports. Roundels and stripes of green, white, and red were worn by Italian Nieuports, The undersurfaces of the wings were painted: green on the left wing and red on the right, the colors extending from the tips inboard to about 1 ft off the roots. rowbarwach narodowych. Podobnie oznakowane | byly samoloty RFC i RNAS, z tym, Ze kokardy mialy Russian aircraft also had roundels in national colors, ie. red, blue, and white. They were applied odwrécone kolory. Zewnetrzny krag byl niebieski | on the rudder, or it was painted in a striped pat- a wewngtrzny czerwony. Stery kierunku w pasy | tern of red, blue, and white, or of the French color © uldadzie barw takim samym jak francuski. Kokar- | arrangement. Soviet aircraft were most often iden- = dy i pasy w barwach narodowych, a wiee czama, | tified by their red five-arm stars of various shapes © Z6ita i czerwona, znajdowaly sig na belgijskich | and on various backgrounds Nieuportach. Polish Nieuports retained the schemes of the Kokardy 0 barwach zielona-biala-czerwona | previous owners (Russians or Soviets). The checker i pasy w tych samych barwach nosily wloskie Nie- | board markings were painted in the standard places, uporty. Powierzchnie dolne platow malowano na | i.e. top and bottom of wings, rudder and fuselage olor zielony — plat lewy patrzqc od dolu i czerwo- In the ‘Dzieje 1 Pulku Piechoty Legionow’ (His- ny na prawej do okoto I rozpigtosci liczac od | tory of the 1* Legions Infantry Regiment) A. Bo- koricéw. hdziewicz writes: “Poor and pitiful is the soldier Samoloty rosyjskie nosity takze kokardy w bar- | who cannot be proud of showing his unit identi- wach narodowych, a wiec czerwonej, niebieskiej | ty”. The sign of this identity — of an escadrille, i bialej. Kokardy malowano na sterze kierunku lub | squadron, aviaotriad, or squadriglia — was the em- ster kierunku malowano w pionowe pasy czerwo- | blem. The forms were many, but they were most no-niebiesko-biale lub w ukladzie francuskim. Sa- | often allegories painted on fuselages or rudders. moloty sowieckie mialy najczesciej jako znaki roz- | They allowed quick identification of the unit that poznaweze czerwone pigcioramienne gwiazdy roz- | the pilot and the aircraft belonged with. The sys- maitych ksztaltéw i 0 rozmaitych podkladach tem of emblems was most widespread in the Avia- Polskie Nieuporty byly pozostawiane w malo- | tion Militaire — practically each French escadrille waniu jakie posiadat poprzedni uzytkownik, a wige | had its emblem. The emblems were carried on es- Rosja lub Sowieci. Znaki rozpoznaweze w formie | cadrille banners or worn on uniforms in the form #1 szachownic malbwano w typowych miejscach — na | of small badges. Similar emblems were used by the g6rej i dolnej powierzchni platow, sterze kierun- | escadrilles of the Aviacion Belge or some aviaotri- ku i kadlubie, ads'* of the Russian air services, the emblems be- A. Bohdziewicz w Dziejach 1. Pulku Piechoty | ing most often painted on rudders in Russia, First Legionéw zapisal takie zdanie: ,Biedny i pozalo- | such markings in the form of a unit number ap- wania godny jest ten Zolnier, ktory nie moze byé | peared on Nieuport 4Gs of the 9 AO and on the dumny z przynaleznosci do swego oddzialu” fuselages of the Nieuport 28s of the KAO. The skull Takim znakiem przynaleznosci do oddzialu — | and bones painted on the rudders of 19 1AO air- Escadrille, Squadron, Awia Otriada, czy Squadriglia | craft are well-known. Squadron emblems are seen bylo godto. Jego forma mogta byé rézna, ale naj- | sporadically with the Soviet air forces. czesciej byly to elementy alegoryczne malowane ‘The RFC and RNAS used geometrical shapes na kadlubach lub sterach kierunku samolotu. Po- | for unit identification - they were painted in con- zwalaly one na szybkq identyfikacje oddziatu, | trasting colors on fuselages and top wing surfaces. a Samoloty 1 IAG - Grupy Mysliwskie}. Widaé oznakowania jednostek. Wéréd samolot6w stoi “Bob”. Aireraft, of 1 IAG (Fighter Group) with personal markings. “Bob” is among these aircraft, too.zkttego pochodzil samolot i pilot. System godel eskadr rozpowszechniony by! najbardziej w Avia- tion Militaire. Praktycznie wszystkie francuskie Escadtile posiadaly swoje godla. Godla te znajdo- waly sig na proporcach Eskadry pelniacych role sztandaru oraz noszone byly na bluzach munduro- wych w formie miniaturowych znaczkow. Podob- nie godta posiadaly Escadrille Aviacion Belgé, nie- ktore Awia Otriady'® lotnictwa rosyjskiego, przy czym w Rosji godla najczesciej malowano na ste- rach kierunku. Pierwsze takie oznaczenia w formi numeru oddzialu pojawily sig na Nieuportach IVG IX AO i na kadlubach Nieuportow 28 KAO. Szeroko znana jest czaszka z piszczelami malowana na ste- rach kierunku samolotdw XIX IAQ. W lotnictwie sowieckim spotykane sq sporadycznie godta eskadr RFC i RNAS stosowaly do oznaczenia przynalei~ nosci uklad elementéw geometrycznych malowa- aych barwa kontrastowa na kadlubach i gérnej powierzchni platéw. Na polskich Nieuportach nie malowano godet Eskadr. Kolejny clement, ktéremu moznaby poswigci bardzo obszernq monografig, to godta osobiste pi- lot6w malowane na samolotach. Godto osobiste to co§ na ksztalt Klejnotu rycerskiego swiadezqce otym z kim mamy do czynienia, Godla byly roz- maite, od prostych geometrycznych barwnych ele- mentéw do bardzo skomplikowanych tematycznie i Kolorystycznie elementéw alegoryeznych wyko- nywanych czgsto przez ludzi obdatzonych talen- tem malarskim. Nie brakowato te? inicjal6w, imion i nazw, jak i napis6w méwigcych z kim masz przy- jemnos€ sig spotkaé i co mode ci grozié. Godla osobiste rozpowszechnione byly w lotnictwie fran- cuskim, rosyjskim i wloskim. Nalezaly do rzadko- Sci w RFC i RNAS, poniewaz samoloty numerowa- no w Squadronach kolejnymi literami alfabetu. Samoloty francuskie w Escadrillach numerowa- no cyframi arabskimi, sporadyeznie raymskimi, kto- re malowano obustronnie na kadiubach i czgsto powtarzano na gémej i dolnej powierzchni platow. Samoloty, na ktarych latali dowddey Escadrille czy sekcji miaty malowane barwne pasy na kadlubach i platach lub mialy mocowane do slupkéw barwne proporce. Piloci nosili kolorowe szale. Koriczac rozwazania na temat elementow malo- wania i oznakowania trzeba wspomnie€ o wizytéwee producenta, numerze seryinym, danych masowych i napisach eksploatacyinych malowanych na Nieupor- tach, Wizytéwka zaktadow Sociéte Anonyme des Eta- Lewis w pozycji ku gérze. W ten spos6b mona byto bezpiecznie ostrzelaé od dotu samolot przeciwnika. Upward pointing Lewis ~ this position allowed the pilot to easily shot about the belly of an enemy aircraft above. Polish squadrons did not have emblems paint- ed on their Nieuports. One more item, about which volumes could be written, is the pilot's personal emblem painted on his aircraft. It is something like an escutcheon, intended to say who the bearer is, These emblems were numerous, some composed of simple color shapes, others being allegories complex in form and color, often produced by talented painters, Initials, personal names and place names were fre~ quent, as well as inscriptions saying who the pilot was and how dangerous he might be. Personal emblems were popular in French, Russian and Ital- ian air forces. They were very rare with the RFC and RNAS, as their aircraft were designated with consecutive letters within each squadron. Aircraft in French escacrilles were numbered with Arabic, sporadically Roman, numerals painted on both sides of fsselages and often repeated on tops and bottoms of wings. The aircraft flown by esca- drille or section commanders carried color stripes on the fuselages and wings, or had color banners at- tached to struts. The pilots wore color wraps. Approaching the end of our description of paining schemes and markings, we should mention the manufacturer's signatures ~ the serial numb weight specifications and directions for use, paint ed on Nieuports. 45,NIEUPORT Water blissements Nieuport byla duza litera ,N” malowana ww kolorze czarnym po obu stronach steru kierunku. Pod nig znajdowal sig numer seryjny samolotu, aw dolnej czesci opisy masowe ,POIDS UTILE" XXX kg" i ,COMBUSTIBILE?! XXX kg”. W miej- scach przeznaczonych do chwytania stosowano napi- sy »LEVEZ ICI" czasami waupelnione strzalka, Samoloty REC i RNAS mialy Brytyjskie numery rozpoczynajace sig litera, po ktdrej nastepowat ciag do czterech cyfr. Numer malowano obustronnie na sterze kierunku (bez oznaczeh francuskich) lub w tylnej czesci kadtuba (np. na Nieuportach 24bis). Napis malowany by! w kolorze kontrastowym, cze- sto odcinanym od tla bialg obwédkq. Odpowiedni- kiem francuskiego Lever Ici byl napis LIFT HERE”. Na rosyjskich Nieuportach stosowano opisy ty- powo francuskie lub nie stosowano ich weale. Beytyjski Nieuport w matowaniu ochronnym zlozonym z. dwéch od- cient zieleni, British Nieuport two shades of green camouflage of ‘The Société Anonyme des Etablissements Nie- uport put a black capital ‘N’ on both sides of the rudder. Below was the aircraft's serial number, and given at the bottom were weight specs ~ ‘POIDS UTILE'9 ...XXX2 kg’ and ‘COMBUSTIBLE?! XXX kg’, Places meant to be seized were marked with a ‘LEVEZ ICI’, sometimes with an arrow. RFC and RNAS aircraft had British signatures consisting of a letter followed by up to four digits. This was painted on both sides of the rudder (with- out the French markings) or on the rear fuselage (e.g. on Nieuport 24 bises). The color of the mark- ing was contrastive, often separated from the back- ground by a white trim. The equivalent of the French ‘lever. ici’ was ‘LIFT HERE’ Russian Nieuports had typically French signa- tures or none at all. Dane techniczne samolotéw Nieuport Nieuport aircraft specifica Model “Type 6 «Abs BoM inoe ska engine power [OW] 3s) _BI__al_—_96 sas a dlugose [mn] 701557537 3.95 5.95 64595 398 Tozpigtosé gomego plata / upper wing span fn] 8037.46 7.468.282 a2 8382 rompietosé dolnego plata /lower wing span jn] 7.517 7 7,737.75 775115775 ‘wysokose / height|m] 2 285 245 24524 2A 242424 owierzchnia nosna / wing area mn] 18 135135 14751475 14751515 masa wlasna J weight empty [kg] 440350375 3900S 355360365 asa w locie 7 weight loaded [ke] 650 500535580373 547350560 iprgdKos€ maks. na wysokosct 0 (kitvi] 7 140 155173175190 Tee 176172 ‘maximum speed at zero aleitude (kn) - (aas wenoszenia na 2000 m min sek] / 1 5350650630 84] Sal Sad 5a ‘time toelimb to 2,000 m fminsek) _ Dla ceiling. 3800 4800 630053005300 5150. 6500 5550 3550 czas lou | duration Zh3Zh30_ 2h 2h 2h __2h_th7 Ths 1hPrzypisy Footnotes "Tak nazywano wojng 1914-1918. U nas prayela sig nazwa | Wojna Swiatowa, Pozwal jednak czytelniku, Ze bedg u wal tradyeyjne nazwy WIELKA WOJNA. 2 Zachowano nazwe typu samolotu pochodzacq od nazwiska ‘Tworcy zakladow. 5 Péltoraplatem byl Nieuport-Delage 52 C1 uczestniczacy wwalkach treajgcych w Hiszpanii od 1936 roku. * Istria konstrukcjisamolietow w SSSR do 1939 gods. Maszi- nostrojenie 1978 5 7 problemem tym spotkalo sig powstajace lotnictwo Polskie, ktore przeiglo pewna licebe samolotéw Albatros Dill i DV, ‘oraz, Mbatrosy Dill (Oef) z Austr 5 Uzywae bedziemy polskie) nazwy Eskadra, 7 Eskadry tego Pulku:mialy jako godlo bociana malowanego ww réinych pozach * Przed wojng byt pilotem cywilnym i posiadal dyplom pilota “ numerem 601. ".W 1915 x. za zbombardowanie niemieckich skladéw amumni ii, razem z pilotem 1. Orlowem, z kt6rym latal jako obser- wator, zostal odznaczony krzyiem Sw. Jerzego, najwyiszym rosyjskim odznaczeniem przyznawanym za mestwo na pol walki. W 1916 byl wykladowea w szkole abserwatordw lot- nicaych w Kijowie. "© W stasowanej woweras pisowni byl to Oddzial AWJACYJNY. 211 tej pracy. "2 Za ksiega ,Ku czei poleglych lotnikw "2 Péniejszy twrca i dowédea [ Eskadry Wrelkopolskie) 4 Podobnie jak koszmarem dla spoleczeistwa francuski okres Rewoluc}i 1789-1804 rola 15 Na stosowanych wéwezas materialach fotograficmych orto- anchromatycenych dawalo to wigksze zaciemnienie ni2, powierzchnie pokrywane mieszankg 26ltego i proszku ale mminiowego. "6 Tylko niclicene typy samolotow francuskich mialy kadluby karyte sKlejka, wieks20se byla kryta plétnem, Deseit ten zostal zatwierdzony przez Stal jako obowinzujacy .w calym lotnictwie francuskim i u wseystkich producentow. ™ Stosowaé bedziemy skrdty AO, IAO- Istriebitelny) Awia triad, KAO ~ Korpusnyj Awia Otria. ® Masa waytecena, 2 XXX— konkretne liceby, r6ine dla r6znych typéw Nieuporta 2! Paliwo. 0 byl "This was the name of the war of 1914-1918. World War 1 is another common designation. Let us use the name ‘Great Wa here. ® The aircraft name was kept after the name of the company. founder. 3 Nieuport-Delage 52 Cl was a sesquiplane, a participant of fights in Spain since 1936, “istoriya konstruktsyi samoletoy v SSSR do 1939 goda’, Ma- shinostroenie 1978 5 This problem was experienced by the developing Polish air forces, which took over a number of Albatros Dills and DVS as well as Albatros Dill (Oef) from Austria. 5 The English version ofthis text will use the term ‘escadrille! instead of ‘squadron’ 7 The escadrilles ofthis group had a stork in various poses for their emblems He was a civilian pilot before the war and had a pilot's cer tificate no. 601 9 In 1915 he and pilot 1 Orlov, with whom he used to fly as observer, were awarded the Cross of St. George, the highest Russian decoration awarded for courage in combat, fr ha ving bombed German ammunition depots. In 1916 he was an instructor at air observer school in Kiev: " in the then orthography, the name spelled “Oddzial Avjacyiny’. 4 And in the present work. "2 Quoted after the ‘Ksiega ku czci poleglych lotnikaw’ " Later the founder and commander of the | Eskadra Wielko- polska, 44 Just ike the period of the Revolution of 1789-1804 was @ ni sghtmare to the French nation. '5 Orthopanchromatic materials used in photography in those times this appeared darker than surfaces covered with a combination of yellow and aluminum dust. 6 Only few types of French aircraft had plywood-covered fuse lages — most were covered with fabric. "T This pattern was approved by the StaE as obligatory in the entire French air service and with all manufacturers. "We will use acronyms: AO, AO Istrebitelny Aviaotriad, KAO. = Korpusny Aviaotriad Weight loaded. 2 XXX — numbers specific to different Nieuport types: 2 Fuel, Bibliografia + Bibliography ‘Maurizio Longoni: Nieuport Macchi 11 & 14, Intergest 1976. CF Andrews: The Nieuport 17. Profile Publication mx 49, ‘Tomasz |. Kowalski: Godto i Barwa w Polskim Lotnictwie Wojskowym 1918-1939. WKiL 1981 WB . Szawrow; Istoria Konstrukcji Samoletow w SSSR do 1938 g. Maszinostrojenie, Moskwa 1978, Praca zbiorowa / Collective work: Ku czci poleglych lotnikiw. Ksigga pamigtkowa. Warszawa 1933, Jane's Fighter: Aireraft of World War I. Reprint by Military Press. J.-M. Bruce: Nieuport 17. Windsock Datafile 20. Dennis Hylands: Georges Guynemer. Aces® Aeroplanes 2. Christopher Campbell: Aces anc) Aircraft of World War I.Book Club Associates. London 1981. Joseph A. Phelan: Aeroplanes and Flyers of the First Warld War. Grosset & Dunlop Publishers. New York 1973, Myrone N. Cuich: De LAeronautique Militaire 1912 a L’Armee de lAir 1976. Les Ailes te portent, L’Etoile fe guide, La Courane ‘attend. Tourcoing 1978, Czasopisma (rane rocanik thumery) / periodicals various years and issues: Militaria, Aeroplan, Skrzydlata Pols, Polska Hlota Napowietrana, Le fanatique de LAviation, Letectvi+ Kosmonautika NIEUPORT 122 azLEGENDS OF AVIATION New series by Oficyna Wydawnicza KAGERO ou a wien pm A4 size Marek J. Murawski from 48 , to 120 pages Polish and English text DECAL SHEETS! Oficyna Wydawnicza KAGERO ul. Melgiewska 7-9, 20-952 Lublin tel fax: (+-48-81) 749-11-81 tel fax: (448-81) 759-65-03 tel. (+48) 0601 401 157 tel. (+48) 0609 543 927 www.kagero.pl e-mail: kagero@kagero.pl marketing@kagero.pl about pilots, planes, air units from WWI www.kagero.pl Nieuport 127. + ‘Tomasz J. Kowalski + Wydanie pierwsze(fist edition © Wezystkie prava zastrzedone, Wykorzystywanie fazment6w tej ksigzki do przedrulkdw w gazetach i ezasopismach, w audycjach radiowych i programach telewizyinych bez pisemne} zgody Wydawey jest zabronione. Nazwa serii zastrzed0ona w UP RP * ISBN 83-8908809-6 Aedacjafiting: Damian Majsok + Thimaczenietranslaon:tulasz Prusza_ + XorekiaProotreacing: Joanna Jewdossuk + Design: Tomase Gasha + Kolorowe syst samolotow, godly itp/Calor plane schemes, emblems etc- Tomas J. Kowalstd* Kallomanadecal sheet: Kazineee Lata TECHMOD, LUBLIN 2003 + Ofeyne Wydawnices KAGERO, niera Wielkiego 39, 27-600 Sandomierz + e-i: Jajeta@kagero pl, marketing@kagero.p1 Rial, Mating, Dsybus ON KANO, 352 abi, (+488 7881s) 758.6508, 109 543 927, 0801 HD 15, mage Kalkomania dotgczona do niniejszej publikacji stanowi integraing creSé ksigzki i nie moze bye sprzedawana oddzielnie1261 “2perpr 92UILAPY} NAEIO|A EIOYes kL WON LZZF “ON 19 Lz MOdNaIN, 3 z6t “mzpempng m nzeIoN oyzs (es26M 2 ¢zzF JU IBLZ UOdnoyN cer «BF Boaz PY LIQ) atRosyski Nieuport 17C1. Samolocnalezal do dowdy | Grupy Mystiwskigj(proporceyk na Kadlubie), w sklad! ktére wehodt 191 Russian Nieuport 17 Cl. Ths plane belonged to commander oft Fighter Group (burgee om the fasslage; 19 INO wa a pat of q Goll 191A0 i jego oii “case Emblem of 19 1AO and its Diack skal sry ae Nicuport 23C1 0 numerze 2731 naledacy do I Polskiego Oddvialu A ‘akie same dla ebu samolotow 2 wyjatker numeru opis [Nieuport 23 C1 No. 2731 fom 1 Polski Oddzal Awiaeyjay Bojowy (Po surfaces the same for both lanes except number and «ype deowédey | Grupy Mysiwskij(proporezyk na kadlubic), w sKlad ktérej wehodzil 19 140. Rob — to goulo asobiste pitta dto commande of {Fighter Group (burgce on the fuselage. 19 IAO was a part of it. Bob ~ a personal emblem of pilot Golo 19140 i jego odmiana polegaigca na odvwrécenia Lolortw I czaseka caama na bial Emblem of 19 1AO and its modification ~ inversion of colors — back skal on white background. y . I Se ae OFT kawalol 200s he (0 mumerze 2731 nalezaey do | Polskicgo Odziolu Awiacyjnego Bojowego. Powierzchnie yore i done ame dla obu samolotow 7 wyjatkien oumeru i opiss typ na dolne) powierzchnl platow. Nicuport 28 C1 No. 2731 from 1 Polski Oddzial Awiacyjny Bojowy (Polisi Combat Aviation Section), Upper and bottom surfaces the same for both planes except number and type description on bottom surfaces of wings, Nieuport 23eouno 2192 sama, sso L ©Says 6 1DEZ EIOCN 2 MONI] JS {dna s1¥) uospends 1 Jo stouenbpeay 9SvOPeq Weld "EEZY “ON 19 £1 uodnOIN ysHOd