Sveuilite u Zagrebu

Fakultet elektrotehnike i raunarstva

Zavod za elektroniku, mikroelektroniku,
raunalne i inteligentne sustave

El kt
ik 2
Elektronika
eljko Butkovi

2 Kaskadna pojaala
2.

Kaskadna pojaala
Osnovni spojevi pojaala s jednim aktivnim elementom (unipolarni
ili bipolarni tranzistor).
Ogranienja osnovnih spojeva pojaala:
ograniene vrijednosti pojaanja,
ograniene mogunosti kombiniranja pojaanja s ulaznim i
izlaznim otporima
Rjeenje
Rj
j povezivanje
i
j vie
i osnovnih
ih spojeva
j
pojaala
j l serijski
ij ki u
lanac ili u kaskadu kaskadna pojaala
Osnovni spojevi pojaala su stupnjevi kaskadnog pojaala
kaskadno pojaalo je viestupanjsko pojaalo

2. Kaskadna pojaala

Princip kaskadiranja

AV =

u3 u3 u 2
=
= AV 2 AV 1
u1 u2 u1

AI =

i3 i3 i2
=
= AI 2 AI 1
i1 i2 i1

openito:
n

AV = AVn AVn 1 " AV 2 AV 1 = AVk

k =1

2. Kaskadna pojaala

AI = AIn AIn 1 " AI 2 AI 1 = AIk

k =1

Povezivanje stupnjeva
RC-vezana ili izmjenina pojaala
povezivanje stupnjeva veznim kondenzatorima
kondenzatori prekidaju istosmjernu vezu meu stupnjevima pojaala
postavljanja statikih radnih toaka pojedinih stupnjeva meusobno
su neovisna
na niim frekvencijama vezni kondenzatori gue prolazak signala
meu stupnjevima
izravno vezana ili istosmjerna pojaala
izravno povezivanja stupnjeva pojaala
meu pojaalima uspostavlja se istosmjerna i izmjenina veza
statike radne toke pojedinih stupnjeva meusobno su ovisne
tee se osigurava stabilizacija statike radne toke

2. Kaskadna pojaala

Izmjenino pojaalo

izmjenina veza kondenzatori C1, C2 i C3

2. Kaskadna pojaala

Statika analiza
U BB1 =

R2
U CC
R1 + R2

I BQ1 =

U BB1 U BEQ1
RB1 + (1 + ) RE1

RB1 = R1 R2

I CQ1 = I BQ1

U CEQ1 = U CC RC1 I CQ1 RE1 ( I BQ1 + I CQ1 )

U CC ( RC1 + RE1 ) I CQ1

za statiku odvojeni stupnjevi

2. Kaskadna pojaala

U BB 2 =

R4
U CC
R3 + R4

I BQ 2 =

U BB 2 U BEQ 2
RB 2 + (1 + ) RE 2

RB 2 = R3 R4
I CQ 2 = I BQ 2

U CEQ 2 = U CC RC 2 I CQ 2 RE 2 ( I BQ 2 + I CQ 2 )
U CC ( RC 2 + RE 2 ) I CQQ 2
6

Primjer 2.1
U pojaalu sa slike zadano je: UCC = 15 V, Rg = 500 , R1 = 300 k, R2 = 50 k,
RC1 = 8 k, RE1 = 1 k, R3 = 160 k, R4 = 40 k, RC2 = 5 k, RE2 = 1,5 k i
RT = 5 k. Parametri oba npn bipolarna tranzistora su = 100 i U = 0,7 V.
Odrediti struje i napone tranzistora u statikoj radnoj toki.

2. Kaskadna pojaala

Dinamika analiza (1)

Pojaanja i ulazni otpori pojedinih stupnjeva odreuju od zadnjeg stupnja

prema prvom, a izlazni otpori raunaju se od prvog stupnja prema zadnjem
2. stupanj:
AV 2 =

R R
uiz uiz ib 2
=
= h fe2 C 2 T
u2 ib 2 u2
rbe 2

Rul 2 = RB 2 rbe2

AI 2 =

2. Kaskadna pojaala

iiz iiz ib 2
RC 2
RB 2
=
= h fe 2
i2 ib 2 i2
RC 2 + RT RB 2 + rbe2
8

Dinamika analiza (2)

1 stupanj:
1.

AV 1 =

R R
u2 u2 ib1
=
= h fe1 C1 ul 2
uul ib1 uul
rbe1

Rul1 = RB1 rbe1 = Rul

ukupno pojaanje:
AV =

izlazni otpor:
2. Kaskadna pojaala

AI1 =

i2 i2 ib1
RC1
RB1
=
= h fe1
iul ib1 iul
RC1 + Rul 2 RB1 + rbe1

uiz uiz u2
=
= AV 2 AV 1
uul u2 uul

AI =

iiz iiz i2
=
= AI 2 AI 1
iul i2 iul

Riz = RC2
9

Primjer 2.2
Za kaskadno pojaalo iz primjera 2.1 odrediti pojaanja AV = uiz/uul i AI = iiz/iul,
te ulazni i izlazni otpor pojaala
pojaala. Za oba npn bipolarna tranzistora hfe = 100.
100
Zanemariti porast struje kolektora u normalnom aktivnom podruju.
Naponski ekvivalent temperature UT = 25 mV.

2. Kaskadna pojaala

10

Istosmjerno pojaalo

izravna veza meu stupnjevima

2. Kaskadna pojaala

11

Statika analiza
0 = U GS1 + I D1 RS

U
I D1 = I DSS1 1 GS1
U P1

( I D1 + I B 2 ) RD1 = ( I B 2 + I C 2 ) RE 2 U BE 2
I BQ 2 =

I DQ1 RD1 + U BEQ 2

RD1 + (1 + 2 ) RE 2

( I C 2 + I B 3 ) RC 2 = U BE 3 + ( I B 3 + I C 3 ) RT

I BQ3 =

I CQ 2 RC 2 U BEQ3
RC 2 + (1 + 3 ) RT

U DSQ1 = U CC I DQ1 ( RD1 + RS1 ) I BQ 2 RD1

za statiku veza meu stupnjevima

U CEQ 2 U CC I CQ 2 ( RE 2 + RC 2 ) I BQ3 RC 2

U CEQQ3 U CC I CQQ3 RT
2. Kaskadna pojaala

12

Primjer 2.3
U pojaalu sa slike zadano je: UCC = 15 V, Rg = 1 k, RG = 1 M, RD1 = 1 k,
RS1 = 300 , RE2 = 500 i RC2 = RT = 2 k . Parametri n-kanalnog spojnog
FET-a
FET
a su IDSS = 10 mA i UP = 2 V. Za oba bipolarna tranzistora = 100 i
U = 0,7 V i . Odrediti struje i napone tranzistora u statikoj radnoj toki.

2. Kaskadna pojaala

13

Dinamika analiza (1)

3 stupanj spoj zajednikog kolektora:

3.

AV 3 =

(1 + h fe3 ) RT
uiz uiz ib3
=
=
u3 ib3 u3 rbe3 + (1 + h fe3 ) RT

Rul 3 =

u3
= rbe3 + (1 + h fe3 ) RT
ib3

Rul 2 =

u2
= rbe 2
ib 2

2. stupanj spoj zajednikog emitera:

R R
u u i
AV 2 = 3 = 3 b 2 = h fe 2 C 2 ul 3
u2 ib 2 u2
rbe 2

2. Kaskadna pojaala

14

Dinamika analiza (2)

1 stupanj
1.
t
j spojj zajednikog
j d ik uvoda:
d

AV 1 =

u2 u 2
=
= g m1 ( RD1 Rul 2 )
uull u gs1

Rul1 = Rul = RG

ukupno pojaanje:
AV =

uiz uiz u3 u2
=
= AV 3 AV 2 AV 1
uul u3 u2 uul

2. Kaskadna pojaala

15

Dinamika analiza izlazni otpor

u = ib3 ( RC 2 + rbe3 )

i = (1 + h fe3 ) ib3
Riz =

u RC 2 + rbe3
=
1 + h fe3
i

2. Kaskadna pojaala

16

Primjer 2.4
Za kaskadno pojaalo iz primjera 2.3 odrediti naponsko pojaanje AV = uiz/uul,
te ulazni i izlazni otpor pojaala
pojaala. Za oba bipolarna tranzistora hfe = 100.
100
Zanemariti porast struje odvoda FET-a u podruju zasienja, te struja
kolektora bipolarnih tranzistora u normalnom aktivnom podruju. Naponski
ekvivalent temperature UT = 25 mV.
V

2. Kaskadna pojaala

17

Darlingtonov spoj tranzistora

Koristi se za vea strujna pojaanja
Djeluje kao sloeni bipolarni tranzistor izmeu prikljuaka B, C i E
I C1 = 1 I B1 = 1 I B
I C 2 = 2 I B 2 = 2 ( I B1 + I C1 ) =
= 2 (1 + 1 ) I B

I C = I C1 + I C 2 = 1 I B + 2 (1 + 1 ) I B
1 2 I B

IB = IB1 IB2/2 veliki ulazni otpor

U BE = U BE1 + U BE 2
2. Kaskadna pojaala

18

Darlingtonov spoj u pojaalu

u spoju sljedila
Statika analiza
U EE = I B1 Rg + U BE1 + U BE 2 + (1 + 2 ) I B 2 RT
I B 2 = I B1 + I C1 = (1 + 1 ) I B1

I BQ1 =

U EE U BE1 U BE 2

Rg + (1 + 1 )(1 + 2 ) RT
U EE U BE1 U BE 2
1 2 RT

I CQ1 = 1 I BQ1 I CQ 2 = 2 I BQ 2
U CEQ1 U CC + U EE U BEQ 2 I CQ 2 RT
U CEQ 2 U CC + U EE I CQ 2 RT
2. Kaskadna pojaala

19

Primjer 2.5
Odrediti statiku radnu toku pojaala sa slike. Zadano je: UCC = UEE = 10 V,
Rg = 1 k i RT = 2 k. Parametri tranzistora su 1 = 60, 2 = 80 i
U1 = U2 = 0,7 V.

2. Kaskadna pojaala

20

Dinamika analiza (1)

2 stupanj spoj zajednikog kolektora:

2.

iiz
r
= (1 + h fe2 ) ce2 (1 + h fe 2 ) h fe2
ib 2
rce2 + RT
u
Rul 2 = 2 = rbe 2 + (1 + h fe 2 ) ( rce 2 RT ) rbe 2 + (1 + h fe 2 ) RT h fe 2 RT
ib 2
AI 2 =

1 stupanj spoj zajednikog kolektora:

1.

AI 1 =

ib2 ib 2
rce1
rce1
= = (1 + h fe1 )
h fe1
ib1 iul
rce1 + Rul 2
rce1 + Rul 2

2. Kaskadna pojaala

21

Dinamika analiza (2)

uul uul
=
= rbe1 + (1 + h fe1 ) ( rce1 Rul 2 ) = rbe1 + AI 1 Rul 2
ib1 iul
h h r R
Rul AI1 Rul 2 fe1 fe2 ce1 T h fe1 ( rce1 h fe 2 RT )
rce1 + h fe2 RT
Rul1 = Rul =

AI =

h h r
iiz iiz ib1
=
= AI 2 AI 2 fe1 fe 2 ce1
iull ib 2 iull
rce1 + h fef 2 RT

AV =

uiz iiz RT
R
=
= AI T
uul iul Rul
Rul

2. Kaskadna pojaala

22

Dinamika analiza izlazni otpor

1. stupanj

2. stupanj

u2 = ( Rg + rbe1 ) ib1
i2
1 (1 + h fe1 ) ib1 1 (1 + h fe1 )
=

=
+
u2 rce1
u2
rce1 Rg + rbe1

Riz1 =

Riz = Riz 2 =

u
R +r
= rce 2 iz1 be 2
i
1 + h fe 2

R +r
u2
= rce1 g be1
i2
1 + h fe1

2. Kaskadna pojaala

23

Primjer 2.6
Za pojaalo u spoju zajednikog kolektora s Darlingtonovim spojem tranzistora
iz primjera 2
2.5
5 odrediti pojaanja AV = uiz/u
/ ul i AI = iiz/iul, te ulazni i izlazni
otpor pojaala. Parametri tranzistora su hfe1 = 60, hfe2 = 80 i
UA1 = UA2 = 200 V, a naponski ekvivalent temperature UT = 25 mV.

2. Kaskadna pojaala

24

Podeavanje radne toke

s jednim naponom napajanja

2. Kaskadna pojaala

25

Darlingtonov spoj u pojaalu

u spoju zajednikog emitera
Statika analiza

I BQ1 =

U EE U BE1 U BE 2
Rg + (1 + 1 )(1 + 2 ) RE

I BQ 2 = (1 + 1 ) I BQ1

I CQ1 = 1 I BQ1 I CQ 2 = 2 I BQ 2

U CEQ1 U CC + U EE U BEQ 2 I CQ 2 ( RT + RE )
U CEQ 2 U CC + U EE I CQ 2 ( RT + RE )

2. Kaskadna pojaala

26

Dinamika analiza
ib 2 = (1 + h fe1 ) ib1

AI =

iiz iiz
= = h fe1 h fe 2 (1 + h fe1 ) h fe1 h fe 2
iul ib1

uul uul
=
= rbe1 + (1 + h fe1 ) rbe2
iul ib1
U
UT
r
I BQ 2 = (1 + 1 ) I BQ1 rbe 2 = T =
be1
I BQ 2 (1 + 1 ) I BQ1 1 + h fe1

Rul =

AV h fe1 h fe2

2. Kaskadna pojaala

Rul 2 rbe1

RT
R
h fe2 T
2 rbe1
2 rbe2
27

Primjer 2.7
U pojaalu sa slike zadano je UCC = UEE = 10 V, Rg = 1 k i RT = RE = 2 k.
Parametri tranzistora su 1 hfe1 = 60, 2 hfe2 = 80 i U1 = U2 = 0,7 V. Za
oba
b ttranzistora
i t
zanemariti
iti porastt struje
t j kolektora
k l kt
u normalnom
l
aktivnom
kti
podruju. Naponski ekvivalent temperature UT = 25 mV.
Izraunati pojaanja
j
j AV = uiz/uul i AI = iiz/iul,
te ulazni otpor pojaala.

2. Kaskadna pojaala

28