Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
JUN 1935
CALENDAU
REVISTO FELIBRENCO MESADIERO
ANTOULOUGIO DI FELIBRE MORT A LA GUERRO
(1914-1918)
Li 9 e 10 de Jun 1935
Di cinquanto, belu di cnt Felibre mort la guerro veici la flour...
Faguron siuno la dicho de soun Capouli, en Pire Devoluy: Auzour! pr bn
coumbatre e mouri fieramen, o fiu de Gaulo, eici-sian, Prouvenau!
S'es pr la Frano, es tambn pr lou Miejour que soun mort. Es en Miejournau que
soun mort, en parlant la lengo du Miejour. Es encaro en tant que soldats du Midi
que fuguron calounnia. Sis enemi se i soun pas troumpa; e tant qu'aubourars de
mounumen la glri di souldat du Cors XVen, snso sus lou pedestau faire sa
plao la lengo miejouinalo, aurs rn fa.
Pr nautre, Felibre, qu'ounouran nsti mort de la Guerro, es tuti li martire de la
Terro Miejournalo qu'avn la pretencioun d'ounoura, de glourifica e, pr tout dire,
de venja.
CALENDAU.
EMILO ARNE
de Marsiho
(1890-1915)
Cansoun tristo
Oh! lou maudirai aquu jour,
Ma vido touto entiero,
Ounte m'an pres, e pr toujour,
Tis iue plen de lumiero...
Oh! lou maudirai aquu jour!
Sur la plajo de sablo fin,
Tant lu que le vegure,
Passant em toun biais divin,
Dins moun cor te prengure,
Sus la plajo de sablo fin.
T'ai seguido long du camin
Car aviu vist sourrire
Ti duci bouco de carmin
Fir que se pu pas dire.
T'ai seguido long du camin.
E quand t'ai di: Chato, escoutas!
De vous moun amo es pleno!
M'as respoundu, fierouso: Anas,
I perdrs vosto peno.
Quand t'ai dich: O Chato, escoutas!
As vouju jouga un moumen
D'un jouvnt que passavo,
Mai as pus sounja que pamens
Moun bonur trepassavo...
As vougu jouga un moumen.
Car iu, despii que la doulour
A tuia ma jouinesso,
Pr l'assoula, la niue, lou jour,
AUBERT BERTRAND-MISTRAL
(Abel Brart)
de Nimes
(1880-1917)
La glri de Mistral
...Dintre li noum di grands ome que, la courregudo di sicle, soun avouda au culte
de la divino Pouso, l'un di mai ilustre es, de-segur, lou de Frederi Mistral.
L'inmnso glri qu'alumino d'uno tant preclaro lus aquu noum carissime en tuti li
prouvenau es preciouso que-noun-sai, en tuti lis ome soucitous de l'aveni de
l'intelligno franceso e de la Civilisacioun umano. Esvihe en nous lis emoucioun
d'un dous espr, car, pr la vertu di caratre que i soun propre, es anounciarello
du revenge e du triounfle di dre sacra du Patrioutisme e de la Buta. Es -naquli dous titre que resumisson eisatamen li perspetivo que l'obro mistralenco
duerb l'esperit uman que tenn saluda lou que demoro, siegue direitamen, siegue
travs de l'obro de si disciple, lou direitour di pensado e di sentimen de la
jouinesso franceso countempourano que recouneis en Mistral lou pouto naciounau
e lou pouto classi.
Mistral es lou pouto de la patro. E n'es la proumiero resoun d'stre de sa glri. En
eft, se voulian redurre si pus mendi proupourcioun soun obro inmnso, dirian
qu'a counsista dins l'establimen definitiu de la grafo di dialite divers de la lengo
d'O e dins l'oupulnto doutacioun que fagu -n-aquelo lengo d'uno letraduro
coumplto redijado dins lou pus bu de si dialite, lou roudanen. Aquu travai
counsiderable, que venn de redurre sa pus simplo espressioun, es lou testimni
indiscutable e foro aparnt d'un amour apassiouna di tradicioun dis vi. Jougnn n-ac lou sns entime, e foro aparnt d'aiours, di poumo de Mistral, e n'en sesiren
lou patrioutisme, au poun de visto du sentimen.
Tli soun, simplamen e foro brevamen espausado, li resoun d'stre de la glri
incoumparablo du Grand Pouto smpre vivnt de pr l'inmourtalita de soun aflat
divin. Avn tengu li redire pr mis clama nosto recouneissno inteletualo au
Proufto endourmi dins la pas de soun Diu. I sian redevable e de noste amour de
la terro e di mort, e du sentimen de sublimo Armouno qu'espandis soun entour,
enfin du cant fisanous de la vido que nous aprengu dins soun Verbe encantaire.
E sian assegura que li predicioun que Lamartine fasi en saludant Mirio se
coumpliran amplamen. - Tu Marcellus eris, disi Mistral l'autour di Mditations.
E la pousterita i respond: - Manibus date lilia plenis...
(Lou Felibrige, janvi 1918, pr aquelo versioun prouvenalo. Le Signal, Le Midi
Royaliste, 1913, Les Alpes Pittoresques, 1e de mai 1914 pr li versioun franceso.)
+++++++++++
Louvis BONFILS
(Filhou)
de Mount-Peli
(1891-1918)
La Serenada
Fai negra nioch dins la carriira
Ounte bufa un fresc ventoulet;
La deguina simpla e laugira
Un jouvent comina soulet.
S'en vai, pourtant una guitarda
Dejout lou bras. Sembla cerc...
Aussa la tsta, e pioi regarda
L'endrech ounte du s'arrest.
Uno fenstra es esclairada,
Una oumbra passa ras dau lum.
El vai bail sa serenada
Car es segu que i'a quaucun.
Es lou prumi cop, a vergougna,
Es entreprs, es tremoulant,
Ms l'amour es pus fort, l'empougna:
Alor entemena soun cant.
Canta ce qu'ausa pas i dire:
Ce que lou fai soufri d'amour,
Soun crudl e tant dous martire,
Sa joia d'stre troubadour.
Un pichot bruch s'es fach entendre:
L'amourous a recounougat
Aquela qu'amount au cor tendre
L'escoutava. Tout esmougut,
la ploja e lou frech de Belgica, se soun trempats lous pses dins la fanga... e de fes
dins lou sang. An plourat sous milhous camaradas, an coumtat sus una guerra
courta, e loi pauc noumbrouses soun encara aqui. Saboun pas couma la guerra
finir e se la finiran, subissoun soun sort, an un bon mot pr lous jouines arribats de
la classa 15, prenoun 4 ouras de garda de mai que lous autres, es eles lous
veritables jouines.
M'aimoun fossa, soui fir de te lou dire. An troubat en iu un amic e pas un chf, un
aparaire e pas un coumandaire. Se metoun en quatre pr me faire plesi, car saboun
que lous anarai veire quanta oura que sigue e quante tems que fague, e saboun
sustout que i parlarai en lenga d'oc. Ac 's bu, moun ome, de pourre parl la
lenga de la terra nostra. N'i a pas un que me parle en francimand.
Quand ai prou pensat tout ce que la guerra a d'ourrible e de sublime (la vida e la
tenacitat de nautres toutes presemple) me sarre d'eles:
Eb, pichot, es dara, la terra? Ah! voudri mai descaucell ou fouch, dequ n'en
penses?
H, l'ouncle, dequ fasn? Anen, una minuta de pausa; t, bu un degout d'aigaardent.
E tus, dequ foutes aqui? Coupars pas lou manche! Aqui as una cigarreta e me
foutes pas pus un caire!
E countnie ma virada; ac dura un bon moument. Baile un counsel pr la marcha
dau traval, distribue un paquet de cigarretas, fournisse lou tabat pr una vintena de
pipas, pioi dintre ou me passeje pus liont.
Es d'ouras que cau viure pr n'en saupre la butat e la grandou. E dins ges de
diciounris troubars pas lous mots pr las escriure e sabe pas se se capitar
quaucun que pogue align de frasas pr las pintr.
Es soulament la descricioun de pichots tablus dins aquel biais que seran la vida
vidanta, l'istria justa de la guerra atuala, es soulament ce que s'en pourr
escriure... Car las journadas de chaple s'escriuran pas ou lous que las escriuran
las auran pas viscudas e faran de frasas faussas, fantasiirousa e belu
mesourguiiras.
Lou que vei pas que soun cantou, cantou perdut en mitan d'aquela batalhassa, n'en
vei prou pamens pr saupre de qu'es touta l'ourrou d'aquela lucha de gigants.
I'a 'n bouiu prene. La causa n'es facilla... sus lou papi. S'agis d'avans, d'avans
de longa, en faguent davans nautres una muralha de fioc em'una ploja de granadas.
Es antau que l'ordre segut bailat, e en tsta em quatre de sous granadis, lou
capitni ra partit. Era jouine aquel valhent capitni. Avi la fe, l'ama courajousa,
sus sa petrina lusissi l'estella glouriousa gagnada dins d'autres coumbats. Sus soun
cor avi plaat lou retrach d'una genta bruna: sa pretentuda. S'ausissi lou bruch
dau coumbat que coumenava, e douamenet la coumpani avansava, car tout ra
chaplat davans ela pr lous prumis granadis. Ails! ac duvi pas dur. Michfol, en pu, destimbourlat, un das quatre arriba en cridant: Lous bchous, lous
bchous! On n'en tirava pas mai, ms au mme moument, de drecha, de gaucha,
de pertout, las granadas toumbavoun, e entre lous ilhaus se vesi lous cscous
pounchuts avansa. Lou moument ra du, la minuta terribla. Preses de pu,
suspreses pr aquel retour, brutal, lous omes s'en anavoun e las granadas tudescas
toumbavoun toujour.
Zou! de sacs e mounts un barrage! es lou lioc-tenent qu'a cridat aquel ordre.
Ader couma d'orta lous sacs ples de terra, qu'roun aqui, se passroun de man en
man e iu una muralha seguu mountada. Segut un renouvl de fora. Darris
aqueles sacs, d'autres granadis se sount meses e las granadas alemandas, las
francesas respoundin. D'un coustat e de l'autre s'ausissi de crids de doulou e de
crids de coulra, d'ordres entrecoupats pr d'esclataments, lous plangs das blassats,
lous esfors das mouribounds. Pioi vengut un moument de siau, e dins una autra
lusida se vegut quauques enemics que s'en anavoun quitant darris eles un plen
bouiu de morts.
Zou! au barrage! cridt lou lioctenent. Alors la febla muralha de sacs segut
desmoulida, e marchant sus de cadabres, lous pialuts faguroun guilhaume em
lous sacs.
Vint mstres pus liont, an fach un nouvl barrage. Pioi se sount mai babuts, pioi an
mai avansat. E antau touta la nioch an luchat, gagnant semella pr semella lou
bouiu, jusqu' m-un gros trauc d'oubus.
Ah! lous prumis que i' arribroun, de qu'an vist dins aquel trauc! Dous omes
aloungats, dous franceses: un qu'ensajava de se plani, l'autre que disi pas res. Lou
que souscava encara ra un capoural. I mancava la gauta drecha e l'iol i penjava.
Sa capota ra plena de sang ou de car machugada. Issava soun bras gauche e,
coupada au pougnet, la man i mancava. Ah! lou triste blassat...
A-n-aquel moument, un rai de luna passt entre dous nibous e vengut esclair la
tsta dau que disi pas res. Era lou capitni espandit rete-mort. Un bras teni
soulament pr un floc de camisa sannousa. Un gros trauc se vesi en mitan de soun
esquina e dins la man teni encara soun revoulver mich-vouidat de sas cartouchas.
Lous pialuts sous peses an mountat lou darni barrage. Las granadas petoun
toujour. Vint cops an avansat, vint cops an recuulat lous souldats dau kaiser. Sount
be lasses, an be quitat de morts, ms ferouges an encara l'r de dire:
Tant qu'un de nautres ser drech, tendren bon .
Ah! se sount ben batuts lous souldats de Guilhaume, ms lous nostres an fach palli
lous ers de Valmy!
Dins una tla de tenda nousada as cantous, ions brancardis an mes lou paure
capoural. Passant entre lous nouses una barra de boi, l'an pioi empourtat. Lou
bouiu es tout rambalhat, las caissas vouidas de sas municiouns, lous morts
bchous, de vils sacs estripats, de ferralha de fusils, tout ac 's pelle-melle. Ms
lous brancardis marchoun vite e passoun sus tout.
Dins una segounda tla, d'autres brancardis an pausat lou capitni. De sa plaga
afrousa, encara degout pr degout de sang negre raja.
E quand lou sinistre courtge en mitan dau bouiu passava, se poudi veire lous
pialuts, lous enfants dau capitni, salud cranament lou glourions mort. E se
quaucun avi regardat de proche las parpellas de chaque souldat, i'auri vist lusi
una perla d'aiga, pus linda que lou pus cla diamant.
Era brave. Era courajous. Hou ra trop. Ac duvi i'arrib... disin lous
pialuts.
... Jouina e poulida manida, vusa avans voste maridage, que pourts ioi lou du de
voste bu calignaire, belu me legirs pas. Es regretous que sachs pas que
l'endrech ounte voste amourous es toumbat a marcat l'arrst de nosta avansa. La
terra qu'avi pas trepada, avn pas pouscut la trep avans el. Sn arribats jusqu'
soun cors, digus encara es pas anat pus liont. e pamens, -m-aquel rdou, on se
i'es fossa, fossa, batut desempioi...
(Lou Gal, 15 de nouvembre 1916.)
+++++++++++
OUTAVO BONNEFOY-DEBAIS
de Sederoun
(1895-1917)
L'educacioun d'un felibre
... Estnt pichoutet, chasque dimenche, moun brave paire me menavo dins ma
chambreto ounte penjavo la muraio un bu retra de Mistral, em' ac, me boutant
uno man sout lou quiu e l'autro souto lou bras m'aubouravo vers lou Mstre e me
i fasi faire uno poutouno: car li poutoun de la jouvno me disi, soun cor
smpre fan de bn, saup que quau l'amo la Prouvno i restara fidu toustms; e
m'esquichant subre soun pitre me fasi 'no douo brassado e countuniavo:
- Sis un bon ome, coulgo! vai, lou Mstre a senti toun poutounet. V! regardo, es
tout esmugu; siu segur qu' Santo-Estello i demandara de te faire felibre.
Chasco fes que nous charravo du Mstre, moun brave paire ro plus lou meme; sa
+++++++++++
ELIO BOUDON
(1886-1918)
Quau me rendra l'apasimen
Quau me rendra l'apasimen
De la famiho?
De ma patro
Quau me rendra l'encantamen?
L'amagadou tndre e caudet
De la nisado,
Ounte l'annado
Ris i poutoun de l'enfantet?
L'oustau tant clar, l'oustau tant gnt,
A vitro gaio
Pr ounte raio,
'M lou soulu, bonur risnt?
Lou pichot vilage basti
Sus plano e colo,
Ounte regolo
La pas di jour atravali;
Lou terraire perfum suau
De ferigoulo,
Ounte jingoulo
Lou bramadis du vnt terrau;
Ounte l'ulivi palinu,
Em la vigno
Que lou caligno,
S'unis i raisso du soulu?
Nis, oustau, vilage adoura,
Plasnt campstre,
L'orre escaufstre
De vautre m'a dessepara!
+++++++++++
ROUGI BRUNEL
d'Als
(1884-1917)
Catalan e Prouvenau
Eii sian! Li persecucioun acoumenon...
Pr un decrt sournaru, lou gouvr de Madrid vn d'avali i Catalan la libro usano
de sa lengo naciounalo, ansin fourant sa counscinci de pople. Es de dire que la
Catalougno foro-li es boutado.
Vaqui lou proumi fa, coumenano di cousseguimen de deman.
Adounc li Catalan s'aubouraran moulounado pr lou mantenemen de si franqueso
e garantido, pr la defnso de sa patro escarnido dins si mai limi revendicacioun.
Aro ges de coumentri... mai de fa. Que li paraulo calon! Segur d'evenimen majour
se van debana...
Es pr ac que sian vuei urous de nous senti lis aparaire de la causo Catalano,
d'abord que nutri Prouvenau ubren vers uno memo causo, pii-que Prouvenau,
e Catalan ansin enliassa pr un ideau coumun luchon au noum de la justio, du
dre, de la civilisacioun.
A nsti valnt fraire Catalan que de la part du gouvr centralisaire e despouti de
Madrid reaupon escorno subre escorno, nosto sorre Catalougno que s'alestis pr
li bataio prouvanto, courage e recounfort, amor que lou martire es purificatiu!
Nutri li Prouvenau, agouni dins la nostro lengo e la nostro istri tuti dos
prouscricho dis escolo e coulege terradouren pr lou gouvr en quau pamens pagan
impost e redevno, sian fir de pousqu metre nosto man dins la man d'aquli qu'
nautre soun liga pr lou pari passat de l'Istri, estnt que Prouvno e Catalougno
an smpre marcha de-coumpagno, e se venguron l'ajudo i pari jour d'angouisso
em de mauparado.
O Catalan, l'ouro supremo la vaqui. Recounquisten leialamen lou su nostre d'ounte
nous volon embandi li freirastre. Eigrejen-nous, vautre Catalan davans Madrid,
nautre Prouvenau davans Paris. Cabussen tuti li messorgo, tuti lis ahirano que
lis usurpaire gouvr de Madrid e Paris fan desempii proun tms crisse sus nsti
rao aliado pr nous despersouna e nous faire demembra lou culte patriau.
Tab! contro li prejujat e li calounno que nous aclapon, tab! contro li faus
pouliticaire que nous vndon snso vergougno i tiran du Poud, tab! contro
aqusti marchand de pichoto e de grando patro coume s'ac se pu que i'ague
dos meno de patro? tab tambn contro lis ome d'en-deforo perqu noun
vengon s'asseta nosto taulo de famiho e i faire o que i'agrado, car nosto taulo
famihalo noun pu stre uno d'aquli taulo d'oste trop favourablo ai-las! is
envahimen trahidou!
Tab dounc! Qu'aqueste crid de nsti Rire quouro li luchavon i tms passa, o
Catalan! qu'aqueste crid trespasso li colo e li valengo que plus nous desseparon, e
qu'ane enjusqu' vautre pr apara lou coumun patrimni que quuquis arlandi nous
voudrien escoufi perfin de s'enrichi e nous mai esclava!!!
Vivo la Causo! la Causo unenco que nous afrairo, e mau-grat li duminacioun
malastrouso... Visca la libertat! la liberta n'aven la fe assoularello la liberta
que respelira i dos nacioun sorre bessouno, Catalougno e Prouvno! Oubren e dins
l'espro:
Catalan, de-liuen, o fraire
Coumunien toutis ensen!
(Le Pays Cvenol, 28 janvier 1906.)
Magnanarello
Au lindau du grand mas, dintre lis amouri,
Urouso de chima li prefum du soulu,
Vai la fueio em' la man sa canestello,
Vs-la! Sa car es mai daurado que li piro...
O! sa pu de satin dessouto soun pu blound.
A lou rebat daura di rao souleiouso,
E dins sis iue flamejo un ardnt calabrun
Que nais di sumbri niue e dis aubo pourpalo...
Aubo blanco
Lou soulu trelusnt dauro de si grand rai
lou cresten di mountagno, aluminant li vau
qu'air restountissien di clam de l'enemi,
de l'enemi can que li vouli councha.
Li gaudre e lis aven que bramavon en fri
se soun apasima: sus li caumo abrasado
lis aguo de pin se tuerton planplanet
e tout un brusimen escalo lou cu blous...
Es nosto terro en flour que recoubro sa voio!
Davans la raisso d'or d'aquelo aubo de pas
la sournuro fugis, s'esvalis l'ahirano.
Lou sang s'es esvana dins soun flar vermeiau.
L'Esperit, aro ri, vai embriga lou glsi...
E nutri, descendnt di troubaire latin,
nutri, resta fidu au culte di vii mstre,
nutri qu'avn au cor li remembrano santo,
pr nsti cant d'amour pur emai generous
fasn greia lou Verbe e meissouna l'Idio,
car es li cant d'amour, li cant dous e suau,
que faran s'espandi l'eternalo Buta!
1907.
+++++++++++
CAMIL CAMPANYA
Catalan de Barcelona,
(1892-1916)
La Flor de Muguet
... Alguna vegada, davant de l'espectacle panormic magnific de la naturalesa, fit
l'esguard mig-cluc en una d'eixes floretes significatives, ens hem fet, mentalment,
aquesta pregunta: Aqueixos ssers humans que es troben separats de nosaltres,
materialment, per uns quants metres, per que, en el sentit moral, estem distanciats
per abims, curulls de cadavres, i per torrents, per catarates de sang dels homes,
aqueixos ssers, diem, hi tenem dret a una de les flors de la Frana, a una for de
muguet?... No i no mil voltes! respn una veu des del ms pregn de l'nima
nostra, tocada en les afeccions ms delicadament sensibles...
Emper la veu majestuosa, dola, inflexible, inexorable, alhora, de la mare eterna,
es deixa sentir, des del si ignot de l'univers dels mons, i disposa que se' ls faci
present de tots els dons; de totes les joies de la vida, als mals fills de la terra: aixi
apendrn a sser bons...
No-res-menys, hom vacilla, i pensa, malgrat tot, si, perqu, aqueixos homes
desviats, senten la vida de la fai tragica repetidament manifestada, enlioc de
contemplar, serens la normal existencia dels pobles, llurs ulls oblics, encastats en
llurs testes tetradriques, noms hi veuen una planuria sense horitz i eritzada
d'agudissimes espines i atapeda de rocs cantelluts, i com a nics habitants, feres,
monstres i, retorant se per terra, serps cerinoses; i, per tant, hom pensa si cal
repetir, amb el poeta:
No en tastarn de bellesa, no!
Estn condemnats o barbarie eterna
(Anthologie des Ecrivains morts la Guerre.)
+++++++++++
ANDRIU CHAUSSOUY
de Courneian proche Bezis
(1897-1918)
A ma mameto Filipino
O! que n'as vist mounta, d'enterramen, mameto,
E que n'as vist passa pr davans toun oustau...
Quant de cop as ausit dinda lou clas fatau,
Quant de cop as freta lis iue de ti maneto!...
Fora qu'avien adu em quuqui floureto
Lou vesin qu'ro mort, lis an adu antau!...
Lis avis couneigu, e prenis toun ventau
Pr rescondre se pu li lagremo paureto!....
S'en soun ana avau ount chascun anara,
E nutri que plouran, quaucus nous plourara!...
Un jour, lou save bn, mountaren la carriero,
E li qu'avian ama, en nous vesnt alor,
Se levaran, trmblant, de dessus si cadiero:
Uno lagremo l'iue, li man juncho sul cor!...
(Gazeto Loubetenco, n10.)
+++++++++++
PERE FERRES-COSTA
Catalan de Sant-Vicens dels Horts
(1888-1915)
Madrigal
A Na Catarina...
Si gosava, Catarina,
vos faria una can;
mes, ja s que ma complanta
no us agradaria, no,
que per fer canons a belles
s'ha de ser bon trovador.
I no en soc pas jo cantaire,
no he lingut mat aquest do;
que en soc un aimant qui pena,
que en soc un trist parpall,
qui, en els prats d'aquesta vida,
va flairant alguna fl.
Si em mirveu, Catarina,
si em volgussiu esguardar,
de cantar prou gosaria;
cantaria sens parar,
que per mi, els ulls sn les Muses
que ms saben inspirar.
I vs, bella novensana,
els teniu de captivar;
els teniu dolos, tan dolos
com un matinet ben clar...
Si em mirveu, Catarina,
b en sabria de cantar!
(Anthologie des Ecrivains morts la Guerre.)
JOUACHIN GASQUET
d'Ais
(1873-1921)
(mort de si blessaduro)
Inne di Sendicat
de l'Unioun dis Aup e de Prouvno.
Musico de Madamo GASQUET
rino du Felibrige.
I
Es nutri que menan l'araire,
Sian urous quand li blad soun bu,
Car siam li fiu du fort terraire,
Sian lis enfant du grand soulu.
REFRIN
Sian lis enfant de la Prouvno
E lou travai nous fai pas pu;
Di rire avn, la souvenno,
Aman la Frano, la Prouvno
E lou soulu tant que se pu,
Aman la Frano, la Prouvno
Tant que se pu, tant que se pu.
II
Lou travai es la grando foro
Que fai richo l'umanita:
Couine li suvo dins l'escorso,
Dins l'ome met la liberta,
III
Se lou malur, l'ivr, la grelo,
Contro nautre vnon pica,
Avn l'unioun soulido e bello,
Sian tuti fraire ou Sendicat.
IV
Dins lou campas tenn sesiho
E, prouvenau de paire en fiu,
Fasn tuti qu'uno famiho
Assousta dins la man de Diu.
(L'Aili, 17 de setmbre 1898.)
+++++++++++
FRANCS DE LARTIGUE
de Condom
(1893-1914)
La Flahute
Prum de base flahutte douce e bre,
Que souy estade ne pegole canaure,
Tant prime, que lou ps d'un auserot auriu,
Aur poudut plega moun cap dinque l'arriu.
Adare souy flahute embelinayre, adare
Prun hat mey dous jou qu'y troucat ma bile amare
Que h gay de m' auji quan esquichi l'rt blu.
Un jour, un pastou que-m couelhouc dens la palu,
Que curc lou men cors plen de saue naure;
Pendent un an, au sou que-m hasouc seca 'ncore
Aprs que houradc moun cos trnde de traucs.
Austalu que perdouy aquets fremits arraucs
Que jetaui d'auts cops au houlet de la prime,
E, dempus, se lou bielh ey trist de quauque engrime
Se pse trop per et la nu de sous pus blancs,
Que-m bayse doucemn dab sous pots tremoulants
E pous matins d'arrous ou lous mijours d'eslame
Qu'esblhi das mous cants auserous, lou calame
Quan la lue pou cu lusech, miralh d'argent,
+++++++++++
MAIME LIEUTAUD
de Vourouno en Gavoutino
(1887-1918)
A travs la Prouvnso fro
Se vouls coumo iu croumpar un bon chivau, ans en Autoun (de prefernci en
utilisant la routo taiado pr Dardano en Piro escricho, es mai coumode!), l'antico
capitalo de guerro dis Outtavos, pii dis Avantici. Dempii de milo an, la fin de la
sesoun, se tn amount, au founs de la valio de Vansoun, la grand firo de l'antico
pouplado. Emai, pr aquli resoun prouto-istourico, emai i'agu gaire que roucas
auturous, tant proun familho i vivon encaro em sis escabouots. Long lou riu, en
Naus, Abrouos e soun Fourest, tant atrobas pii enca un o dos bon meinagis; mai li
routo, o li draio, travs roubino e roucas, soulet li cassaire li podon atroba!
... Sourribo, sub ripis Vansonii utri tms gouberna pr uno abadesso em
si cnt abitant es un terraire risnt, au bon soulu, em tuti lis eisino de la
civilisacioun: escolo flamo novo, campanri idem que disoun lou relgi vire
se se i pego uno mostro de soulu! la gliso tn pau prs, un moulin ticotacant vueje:
- E mounte vas, ma bello, mounte vas tant matin!
M'envau faire farino, en bas, au vii moulin!
Tan liquetan, liquetan, tan tino, tan liquetan, liquetan, tan, tan!
Se n'en vai faire uno usino eleitrico, e, au bachas de la font autant novo
qu'anti-artistico, de bugadiro caquetant snso perdre arn!...
De terro roujo semblablo l'Imerina, li bastido du Castu, tant segnourenc vaqui
300 an, de la Viro, li pinedo du rebouscgi, e nu beissant, me veici dins lou
ciucle bucoulic de Baudumnt.
Baudumnt, ro utri fes e i'a pas lon-tms la coumuno mai riche de la regioun
vourounenco. Lou vii oustau de nstis vi-Baile, lou mai nu, a li fusto penjanto; e
se vn meme plus, dins li jardin e li pra fertile e bn arrousa, culi lis ameloun. La
terro de Canam es bn abandounado: mounte an passa li pichot que cridavon e
brincavon pr lis ouorts, pr lou vilgi e l'amu de Vigourous. Lou pouto italian
Jahier, di valio vaudeso, dis pari (Retour au vilgi):
- Mai es-ti bn lou miu, aquest vilajoun de lanterno magico? Noun, iu siu plus
iu e lou pas es plus moun pas!
Atrobre dins un oustau qu'es plus qu'uno cauno, lou Delaio, tant assauvagi qu'a
pau prs perdu l'us de la paraulo; atrob goust i taravelejado que barjaqure e
soun vii muou enca mai. Me semound uno soupo qu'atrobre requisto em plen
de trufo, digno de noble. Soun fraire (que devi lou tua dos an aprs, acabant ansin
em la poupulacioun de la riro coumuno) enca mai sournaru, pau-parlo o rn
parlo, arrib nu toumbado pr prene part au festin.
Pr reprene forso fin d'arribar l'endeman mau-gat cluso, cascai, roco e
sauvagino la firo pantaiado, dourmigure, dins uno pas digno du mounde
davans l'istri mis que lou chin-loup que gardavo, sus un mouloun de paio o de
bauco que Delaio e la Prouvidnci avien enca pres la peno d'amoulouna...
+++++++++++
DOUNIN LIEUTAUD
de Vourouno en Gavoutino
(1890-1915)
En Galico
... Vous parlarai pas di vilo mounte la petrolo fai uno guerro adarret i couole
empesa: bono afaire pr li bugadiro-estirarello! Couro pode m'escapa vau beila un
tour pr lou terraire bastidan, agradiu e fertile: grand riu, colo abouscassido,
champ bn travaia, routo supourtablo. Se parlo plus coumo dins li vilo, l'aleman
enca mens lou francs vo l'angls. La rasso ruteno es eslavo, entre poulouneso e
ukraniano, catoulico praticanto. Es incrible coumo snso la counisse, aquli gnt
amon la Franso, que i paris l'ideau di nacioun. De cop vau en d'ni de si bastido,
que marcon uno nourmalo eisnci, em sis icono sus li paret. Ai que de dire
Franski! pr que de suito touto la familho, de cop en coustume de coulour vivo e
d'artistico broudari que semblon roumanesco s'acerco em lou mai viu
entousiasme enca'n pau se diri estrambord: Franski, franski fan e seguis de
laus, que, bn entendu, coumprene pas. Mai so que coumprene es que tout coumo
dins nsti bastido dis Aups, se sias amic, fau lou moustra, en bevnt e'n manjant.
Passo pr lou manjar, es toujour propre uno meno de charcutari es proun
espissado, mai retrais proun nsti prouvesioun familialo; i'a de pan que smblon
noste vii pan de familho, dur mai san, lou mas serve peru proun, e i'a d'aquli
gros tourton, pastissari soulide, que garari l'apetis d'un ogre.
Mai lou bure es plus dur, vin e biro, ac vai e n'i'a proun souvnt; mai t'an
d'aquelo aigo-ardnt, que sabe pas d'ount vn, belu d'uno meno especialamen forto
de bledo-rabo, Segnour, de moun paure gousi, e de moun estoumac! pieta pr u!
Te lampave au pas d'aquelo aigo-ardnt de raco qu'acercavo pii li 80;
relativamen aviu lou gousi ferreta: eishi, me fau douna la demissioun, e, au
risque de fa palir lou prestige de Franso vs aquli Carpato, refusa de trincar em
lou floc...
(Letro de Bourislu, 1914.)
+++++++++++
JRDI MAILLET
(Jourget de Pastourl, lou Felibre de la Landa)
de Mount-Peli
(1893-1918)
Jout lou vent de Jalada...
Davans soun oustau sii passat,
Era ben nioch, lou vent bufava,
Bufava rauc lou grc jalat
E tout dins iu n'en tremoulava.
Pioi, mai ardit, ai espinchat
S' soun balcoun res n'esperava...
Saique moun cor l'avi sounjat
Qu'aqui dourmissi la qu'aimava.
Aussi calt moun cant d'amour.
Dequ'auri dich ma cansouneta
Dins la lenga dau troubadour?
N'en vos de dansas, aqui n'as, e de roundas bauchassas, e tout vira... amai las tstas.
Ac dura... ac passa. Ms encara aprs sourel couchat se fai la cagaraula...
(Lou Librilhou de la Maseliira, publicat dins Lou Gal.)
+++++++++++
UBERT MIERMONT
(Myrtho)
de Mount-Peli
(1892-1916)
Enfants dau Miejour, fraires d'armas
Lou souveni dau pas dount es liont demora vivent dins lou cor dau pialut. L'oustau
pairoulau e la vida de familha quitada, passoun davans sous iols esmouguts quand
es, soulet, sentinella de loungas ouras. Tab emb quane plas es urons de faire
clanti la doua lenga dau terradou, la soula que s'ausis dins las tranchadas garladas
pr lous enfants dau Miejour.
Digus, aici, a pas vergougna de la parl: lous ouficis couma lous souldats, e fossa
s'en servissoun mma pr bateja lou trauc ounte s'amagoun.
Entre belu mila escriciouns qu'ai vistas, escrichas simplament au craioun sus un
couvert de bouta de camembert, noutarai:
- Lou maset dau Claps, la baraqueta la Poulideta, etc.
Au cantounament, toutes sount estrambourdats de poudre parl de soun endrech,
das amics que i soun demourats, e s'acampoun souvent, entre pases d'autras
coumpanis pr fa ribota e tast l'aoli ou lou pan bagnat.
Oi, poudm l'afourti, l'amour de tout ce qu'es la Patria d'Oc es mai que jamai
arderous dins lou cor das miejournaus.
Me souvne que lou vspre dau 6 d'abriu, aprs una terribla ataca, ajudave
daval mi paure blassat aloungat sus una escala d'assaut. Era lou milhou de mous
camaradas, un brave marselhs de vint ans pena, vengut emb iu de Nia. Avi
ressachut una bala dins la panoulha; soufrissi ourriblament e pamens se planissi
pas.
+++++++++++
ALEISSANDRE PEYRON
de Lamanoun
(1889-1916)
Nox
Lis aubre de moun ort an pr fru lis estello
E li nivo lachous es de peno de ciune
O de caro de femo e de chato que nvon
Subre li piue di colo engarlandido e sauro
Coume li nvio blanco i jour lvi d'eslci,
De farandoulo longo o d'agradano. Pleno,
La luno es uno ousto au calice di niue.
E dins la niue, moun cor pr Elo plouro e canto.
Escouto o que dis ma cansoun, bn-amado:
Se voulis debana lou capelet dis astre,
Em li man de fado e lis ounglo de roso,
Dins la barco du raive anariu te lou querre,
+++++++++++
FRANCIS POUZOL
de Vilo-Novo d'Avignoun
(1891-1918)
Noste Drapu
A dos flmi coulour, lou drapu de Prouvno,
Que mesclon sa belour de toun armounious:
Rouge e jaune. Dins si ple, porto pr chabno
D'-passa-tms l'istri e lou cu ideious.
Lou jaune que se vi es un jaune de glri,
Es lou jaune daura d'un souleias de fi;
Es lou jaune soucit qu'aclapo la memri
Au remmbre doulnt di gigantas cafi
E soun rouge es lou sang qu'enca dins Muret raio;
Es lou rouge brasas abra pr li Crousa;
Lou rouge gau-galin qu'au vnt se bouto en aio;
Lou sang du fir jouvnt de soulu abrasa!
Di fort travaiadou es la roujo taiolo;
De nstis encian conse es lou rouge mantu;
Pr lou brau despacint es la coulour qu'afolo;
Lou rebat du tremount qu'enfioco li castu!
Jaune e rouge, que se maridon bn dins l'aire!
Se vi rouge, lou Prouvenau, soun cor es d'or!
Se lou rouge es lou pres di vierge facho maire,
Di revenge d'amour lou jaune es lou record.
E van bn, dins li prat, gau-galin 'm saureto;
La flour du miugrani es tambn un drapu:
E lis or du soulu, lime, franc de clin-cleto,
Van bn au tremount rouge e saunant dins lou cu!
Lou jaune es du passat la fro remembrano!
De l'aveni tambn es lou soulu daura;
Toun rouge sang, jouvnt, caup nstis esperano!
S'es rouge lou passat, lou tms l'escafara.
(F. Pouzol. Poumo, etc...).
+++++++++++
LUDVI TAVAN
de Castu-Nu de Gadagno
(1888-1917)
(Fiu du Primadi du Felibrige)
Font-Segugno
A Frederi MISTRAL,
Paris, lou 7 de Mai 1913.
Iu t'ame Font-Segugno, em toun vii castu,
Em ti font, ti pin, em ti clot d'amouro;
M'alargue vers ti chaine empli de cant d'aucu,
Mentre qu'eici moun amo plouro.
Quet bonur de pousqu camina pensatiu
Ding li draiu bestort tout clafi de miugrano,
E d'ausi la cansoun amourouso du riu
Que ribanejo ding l'andano!
Ti piro e ti rountau soun plen de souveni.
Que jougure de fes, droulas, is escoundaio
Dins ti bouscas oumbrous trapeja pr Zani...
E moun cor ro tout en aio!...
L'urre d'un mantu brun vestis la viio font
Mounte tout pichounet moun paire me menavo,
E dins toun (clar mirau ai vist briha soun front
Quand sus tis aigo se clinavo.
+++++++++++
JUS TEISSIER
de Mount-Peli
(1885-1918)
La Mai Granda Frana
Sabe pas s'es rendre service soun pas que d'aprene lou francs as estrangis;
d'abord se dis que lav la tsta d'un ase es estrass soun lessiu e qu'es degalh soun
saupre.
Pioi, d'avedre dins soun sicap de pensadas francesas (qu'es privilge de pens
clarament e de barj pari) ac 's la superiouritat de nosta raa; es aqui lou jus ben
troulhat que nous 'n sn embouchardats emb lou lach quand nosta maire nous
bressava e crese que i'a pas que lous tetis mairenaus que nous podoun faire encap
la causa. Cau pas embrema las nourriguiiras poussas e las faire lec pr aqueles
anglo-sassouns, sidis d'Armena e mma d'Africa, alboches e metcas de touta
mena.
E mma, rai d'ac! que vous digue que metcas pr metcas, avs pas de besoun de
pass la dougana pr n'en troub. Vess aqueles parisencs-gros-bc qu'atroboun lou
Miejour sauvage en causa das courre-bius!
Metcas encara lous que vous cantoun qu'en 1907 i'agut de grvas dins l'Erau e
dins l'Auda, qu'a caugut te i mand de curassis, pr amor que d'antimilitarisses
t'avin mountat la tsta das souldats miejournaus.
S'avs pas viscut emb' aqueles omes dau Nord que bevoun pas que de bierra e que
soun facilament countents d'eles, avs pas mesurat soun plat bestige e
l'impoussibletat qu'an de nous coumprene. Pr eles, parlan pas francs, sn pas
patriotas, sn lous simbls de la Prouvincia e de la poulitica de vilage. En Setanta,
nostes Moubiles soun pas anats mai liont que Tarascoun, en cantant: Le Midi
bouge!
Seri malurous de perdre soun tems discuti d'acusaciouns pariiras. Pr qu'enfin
lous Franceses dau Miejour an mai de merite quand se batoun pr la Frana estent
que riscoun pas gaire d'stre envahit pr lous Prussians.
Alor que tout au long de la frountiira vess de familhas (e de grossas) que soun
mitat francesas, mitat germanisadas e que croumps un chut, o Nourmands,
Bretouns, Picards e Jurassencs de touta pelha! perdonns-nous nautres d'stre pas
que de Miejournaus.
E pioi, ss be fourats de nous soufri, que sn au manche mai souvent que vautres,
que sn, perdouns encara, d'una autra qualitat d'intelligena. Ms se quauque jour
cali causi, se l'Auvergna fasi entre las dos Franas un brri grand couma las
Alpas entre la Frana e l'Itala, rai encara, qu'es tout causit d'avana sn pr la
Frana latina, aquela de Nimes e de Mount-Peli, aquela ounte vosta barba se
parla lengadoucian (qu'es lou lengadoucian la prumiira d'entre las lengas
Interprtas
I'a pas foa tems que lous journals ausoun parl un pauc descoubert de la
counouissena de las lengas estrangiiras pr nostes grands omes. Joffre a dounat
lou prumi l'esemple de la franquetat en counfessant que sabi pas l'angls; l'autre
jour s'es dich que Delcasse ra estat Petersbourg couma embassadou sans saupre
lou russe. Nous an pa dich encara s'Alhert Thomas charrava russe davans lou
Soviet, nimai se Viviani fasi l'angls de Nimes Washingtoun. Pamens tout ac
pot avudre soun impourtena:
-Dequ poudi ben stre lou Grand Counsel das Aliats de 1916 se Briand
coumpreni pas lou japouns e se Cadorna parlava pas angls? etc..., etc...
Soulide, davans tout aquel emboul de parls, que Joffre de Ribas-Altas ou
Castelnau de Mount-Astruc duvin traire quauques Alabets e Diou-bibant, dau tems
que Briand, serious coume un papa, i veni:
- Sourtir de tout ac de gravas decisioun.
En Frana, lou franchimand es be prou dificile ps pas avudre lou tems d'estudi
l'alemand ou lou chinous. Avn pas aici soulament una minuteta pr aprene lou
clapassi. La Censura, qu'a vergougna de quit creire que i'a quauques-uns de sous
emplegats que lou saboun, quita pass tout ce que se dis dins Lou Gal ou dins la
Gazeta loubetenca. Dins l'armada, un capoural parla pas jamai clapassi davans
sous omes! a pu de se faire prene pr un pasanas! Digus sap pas d'alemand ou
d'angls que lous quatre mots necites pr lou brevet e lou bachot: lou medeci,
l'avoucat n'en legissoun pas pus dau tems de sous estdies; l'un es toujours dins
soun ccum e soun duoudenum, l'autre dins sa licitacioun, soun petitoire e
poussessouiro. L'oufici apren tres ou quatre verbes irregulis d'alemand pr soun
Sant-Cyr, e dempioi, tout lou tems: en ligne face gauche e droite par quatre;
lou que servis en Africa ou au Tounkin pot dire quauques: zaboromoc ou moi pas
connatre. Es tout das parls estrangis ce que saboun. E pioi, fai tir: on les aura
quand mme!
(Le Mont du Pastel, essais.)
+++++++++++
ERNEST VERAN
(Pau VAREN)
d'Arle
(1864-1914)
A ma Prouvno
Sus toun terrau tant drud e souto lis estello
Ai dubert mi dous iue, ai fa pu grand moun cor,
E de mi proumis an garde aquel estrambord
Que fan que, toujour liuen, la calour n'enmantello.
Es qu'ai pres sus li baus coume dins li valoun
Un pau d'aquu perfum que mounto dis Aupiho
Pr veni refourti li jouvnt m li fiho
Dins l'amour du pas e dins la tradicioun.
E, certo, n'ai pas pu d'espera la vieiesso,
Car, au-jour-d'uei enca, coume au tms qu're enfant,
Li poulidi cansoun de nsti rire-grand.
Esvarton de moun cor lou lngui, la tristesso,
E me fan mai devot pr tout o qu'as de bu:
Ti chatouno, ti flour, ta lengo e toun soulu.
1907.
+++++++++++
+++++++++++
Assab
Aqueste numer de Jun de CALENDAU estnt counsacra especialamen i Felibre
mort la guerro, sian d'oubligacioun de remanda la publicacioun de nsti rubrico
acoustumado (Revisto e Journau, Boulegadisso e Nouvelun, etc.) e d'article o
poumo de Marius Jouveau, Leoun Teissier, Bruno Durand, Pire Azema, Nouno
Judlin, Marcello Drutel, Max Rouquette, etc...
Nsti legire li troubaran au fascicle vennt, em lou rendu-comte de la SantoEstello de Clar-mount.