SarıçiçekRamazan S-2725-2754

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall 2012, p. 2725-2754, ANKARA-TURKEY
MUSTAFA BN BL VE LM- FRSET

Ramazan SARIEK*
ZET
16. yzylda yaayan Mustafa bin Blnin mensur olan bu eseri
zerinde daha nce bir alma yaplmamtr. Ancak firset, kyfet ve
benzeri ilimler zerinde yaplan almalarda hakknda baz bilgiler
verilmitir.1 Bizim ise bu eser zerinde yaptmz alma son
aamasna gelmi olmakla beraber ilk defa burada bilim leminin
dikkatine sunulmaktadr.
Her ne kadar eserin banda Fahreddin Razi ve Muhyiddin-i
Arabden derlendii syleniyor ise de eser firset ilmi zerine daha
birok eser de taranarak hazrlanm akademik bir alma
niteliindedir. Yalnzca Fahreddin Razi ve Muhyiddin-i Arab deil
Hamdullah Hamdiden bni Sinaya kadar daha birok ilim adamnn
eserlerinden de yararlanlmtr. Bu ynyle alannda tektir diyebiliriz.
Zira bu alanda yazlan eserler genellikle firset ilminin uygulamas
zerinedir. Yani bu ilmin temel kstaslar zerinde durmak yerine
sonular zerinde dururlar. Halbuki bu eser btn olarak firset
zerine yaplm derli toplu bir almadr. Dier eserlerde bilgiler blk
prk ve dank iken bu eser firsetle ilgili bilgileri bir akademisyen
titizliiyle derleyip bir araya getirmitir.
Ayrca eser mensur olmasna ramen iinde Arapa, Farsa ve
Trke olmak zere eitli manzumeler de bulunmaktadr. Dil
bakmndan ise Eski Anadolu Trkesine ait dil malzemeleri
iermektedir.
Anahtar Kelimeler: Mustafa bin Bl, firset, kyfet, Fahreddin
Razi, Muhyiddin-i Arab, Hamdullah Hamdi.
MUSTAFA BN BL AND LM- FRSET

ABSTRACT
There wasnt any study over this work which was Mustafa bin
Bls, who lived 16th century, plain-text. But there is some information
about works which were made over firset, physiognomy and like
sciences.2 The study which we make over this work comes last stage
and it is firstly presented to science-world here.
Yrd. Do. Dr., Dicle niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Bl. El-mek: ramazansaricicek@gmail.com
Ali avuolunun Kyafetnameler adl eserinde bu mellif ve eserinden bahsedilip etli alntlar da yaplmtr. [Ali
AVUOLU(2004); Kyafet-nameler, Aka Yaynlar, Ankara]
2
In Ali avuolus work of named as Kyafetnameler, it is mentioned about this author and his work, and also various
quotations were made. [Ali AVUOLU(2004); Kyafet-nameler, Aka Yaynlar, Ankara]
1
2726
Ramazan SARIEK
Although it is said that it was compiled from Fahreddin Razi ve
Muhyiddin-i Arab at primary of the work, it is quality of an academic
study which was prepared with study of many more works over science
of firset. Not only Fahreddin Razi and Muhyiddin-i Arab but also the
author benefited from works of many more scientists from Hamdullah
Hamdi to bni Sina. we can say that it is unique in its field with this
course. In that works, which were written in this field, are generally
over application of firaset science. That is, they pay attention over
results instead of the basic criterion of this science. Nevertheless,this
work is a well-coorinated study which was made over firaset as
whole.That work compile and gather informations about firaset with
care of an academician while they are in bits and disorganized at
another works.
In addition, the work is included various verses like Arabic,
Persian and Turkish in spite it is plain-text. As for aspect of language,
also it is included materials of language which belonging to Turkish of
Ancient Anatolian.
Key Words: Mustafa bin Bl, firset, physiognomy, Fahreddin
Razi, Muhyiddin-i Arab, Hamdullah Hamdi.
1. Mustafa bin Bl Kimdir?

1a.Hayat
Mustafa bin Blnin hayat hakknda kesin bir bilgi yoktur. Ne doum ve lm tarihleri,
ne de nerelerde kimlerden ders ald bilinmemektedir. Yalnzca eserin telif tarihinin Zilhicce
963/1556 olmas ve Sultan III. Murada sunulmasndan mellifin 16. yzylda stanbulda yaad
anlalmaktadr.
Kaynaklarda ise 16. yzylda mellifin ad ve sfatna uygun iki kiiden bahsedilmektedir.
Bunlardan birisi Blzde Mustafa Efendi olup eyhlislmdr. Dieri ise stanbul kadl da
yapm olan Bl Efendinin Mahdumu Mustafa Efendidir.
-Blzde Mustafa Efendi:
Bursal Tahir Efendi Osmanl Melliflerinde Blzde Mustafa Efendiden bahsederken
eyhlislm olduundan, stanbullu olup 1069da vefat ettiinden sz etmekte ve lm tarihi
olarak da 1069/1658 tarihini gstermektedir. Tahir Efendi bu ahsn eitli eserlerini sayarken
Firset-nme adl Trke bir eseri olduundan da bahsetmektedir. (OM-I, 289.)
Sicilli Osmanide ise;
Mustafa Efendi (Bl-zde) stanbullu pederi ise Hatb Bl Efendidir. alp mderris,
sonra Galata Mollas; 1058 Rebilevvel (1648 Mart/Nisan) inde defaten Rumeli Kazaskeri; 1062
(1652 Austos) Ramazannda Anadolu Kazaskeri; 1063 (1653) Saferinde eyhlislm olup o sene
aban'nda azledilmi 1073(1662-3) Cemaziyel-evvelinde de fevt olmutur. lm-i fkhta mahirdir.
(SO:1308, C.4, 514)
akayk- Numaniye ve Zeyillerinde de Blzde Mustafa Efendiyle ilgili
Cemadiyelula1073/1662-3de vefat ettiinden, Hakaniye-i Vefa Medresesi mderrislii ve
eyhlislmlndan bahsedilir. (SO:1308, C.4, 514)
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4,Fall, 2012
Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti
2727
Kaynaklardaki ikinci kii ise stanbul kadl da yapm olan Bl Efendinin mahdumu
olan Mustafa Efendidir:
. Bl Efendinin mahdumu Mustafa Efendi:
Sicilli Osmande, Mustafa Efendinin Bl Efendinin mahdumu olduundan; mderris;
Halep, Msr, Edirne Mollas; 1024/1615 Rebilevvelinde stanbul Kads olup 1026/1617
Saferinde azlolunduundan sz ediliyor. Ayrca Mustafa Efendi 1027/1618 Muharreminin on
altsnda vefat edip Eypte Defterdar Camiinde medfun; ulemann ileri gelenlerinden, edip, vakur,
sabur, mutasaddk, ilimle ok megul biridir. (SO 1308: 4, 527)
akayk ve Zeyillerinde ise:
Bl Efendinin olu Mustafa Efendi (d.950-l. Muharrem 1027/1618) iki defa
Sleymaniye medresesi mderrisi oldu, stanbul kads oldu. (akaik: II, 620) eklinde
bahsedilmektedir.
Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisinde eyhlislm olan Blzde Mustafa
Efendiden sz edilirken, aslen Kastamonulu olup stanbul'da doduu, Bl Efendi adnda bir
mahalle imamnn olu olduu, eserlerinde knyesini Mustafa b. Bl b. Sleyman el-stanbl
eklinde verdii, tahsilini tamamladktan sonra birok yerde mderrislie, Rumeli ve Anadolu
kazaskerliklerine birka defa da eyhlislmla getirildii belirtilmektedir. Ayn eserde Mustafa
Efendinin 1073/1662de vefat ettii, ktphane kaytlarnda kendisine izafe edilen Sleymaniye
Ktp. Crullah Efendi, nr. 471de kaytl Haiye al Muhtaari'l-Men, Haiye ale'l-Mutavvel
Sleymaniye Ktp., Crullah Efendi, nr. 1763 ile lm-i Firset Risalesi adl eserlerin ise ona ait
olmad vurgulanmtr. (pirli-Kaya 2006: DA,31, 294-295)
Anlald kadaryla Bursal Mehmed Tahirde 1069/1658de, Sicilli Osman ve akayk
zeyillerinde 1073/1662-3de ld ve eyhlislamlk da yapt sylenen Mustafa bin Bl ile
DAdaki bahsi geen kii ayn ahs olup konumuz olan Mustafa bin Bl deildir. Zira eserin telif
tarihi ile eyhlislm olan Mustafa bin Blnin lm tarihleri tarihi gereklere uymamaktadr.
yle ki, eser Zilhicce 963te miladi 1556da telif edilmi, eyhlislm Blzde ise 1073/1662de
vefat etmitir. Eserini olgun bir yata, yani 30 yalarnda, telif ettiini dnrsek, mellif
ldnde 136 yanda olmaldr. Bu da onun dnemine gre hayli uzun bir mr srdn
kabul etmemizi gerektirecektir. Ayrca eyhlislm olan Balizadenin eserlerindeki knyesi
Mustaf b. Bl b. Sleyman el-stanbldir. Oysa mellifimizin eserindeki knyesi sadece
Mustafa bin Bldir. (2b)
Bursal smail Belin Gldeste-i Riyz- rfn ve Vefyt- Dnivern- Ndiredn adl
eseriyle, Gftnin Terftu-ursnda da Balizadeden bahsedimektedir. Ancak onlar da
eyhlislm olan Blzde ile ayn kiilerdir. (Bel 1998: 355, 356, 404./ Gft 2001: 136.)
Ksaca, kaynaklarda geen Blzde Mustafa eyhlislm olan Blzdedir, mellifimiz
deildir. Ad Mustafa bin Bl ile ayn anlamda olan Bl Efendinin mahdmu da baka biridir.
nk doum tarihi 950/1543-44tr ve buna gre de eseri 13 yanda yazdn kabul etmemiz
gerekecektir. Bu da mmkn gzkmemektedir.
Sonu olarak; mellifimizin hayatyla ilgili olarak, kaynaklarda herhangi bir bilgiye
rastlayamadk. Dolaysyla sonda da bata sylediklerimizi tekrar edeceiz: Mustafa bin Bl 16
yy.da stanbulda yaamtr. Doum ve lm tarihleri ve kabrinin nerede olduu bilinmemektedir.
Bildiimiz tek eseri ise Sultan III. Murd adna yazd lm-i Firsettir. Ayrca eserinde
anlattna gre, Harezme kadar kervanla yolculuu da olmutur.(16b)
Turkish Studies
Volume 7/4, Fall, 2012
2728
Ramazan SARIEK
1.b.Edeb Kiilii
Mustafa bin Bl, eserinden anlald kadaryla, iyi bir edip deil ancak iyi bir
akademisyendir. Bu erevede bata eserini hazrlay sebebini, delillerini, kaynaklarn ve
konunun blmlerini belirlemi ve ileyie gemitir. Eserini, hem kaynaklarn tekil eden Farab,
Muhyiddin-i Arab, bni Sn gibi zatlarn eserlerinden yapt alntlarla temellendirmi hem de
firsetle ilgili hkmleri, Hamdullah Hamdnin nl Firset-nmesinden yapt alntlarla
desteklemitir. Konuyla ilgili blmlerde yer yer yapt bu alnt beyitlerle de eserini hem daha
dikkat ekici yapm hem de edebiyatla da ilgili olduunu gstermee almtr. Hz. Alinin Sad
Kelime adl szlerinin Reidddin Vatvatn Farsa evirisinden yapt manzum alntlar da onun
konuya olan vukufiyetinin gstergesi olmutur.
yi bir medrese eitimi grm olduu anlalan mellif Kuran ve hadis ilmine ve dier
slm, fkh ve tbb eserlere ve Arapann yannda Farsaya da vakftr. Dili zaman zaman
arlasa da genel anlamda sade saylr. Eserin bandaki secili ifadeler belagat ve fesahati bilen
air bir ruha sahip olduu izlenimini de vermektedir.
Drer-i cevhir-i hamd ityi-i sadet-ess ve urer-i zevhir-i kr sips-
ubdiyyet-miss ki kesret vefreti enfs- halyk gibi add ihsdan fzn ve sunf u elfz
ibrt ecns u hakyk gibi gngn ola, ol fernende-i acyib-nuk ve bedyi-i suver celle
cellh ve feyz-bahende-i mze-i aryib-i ulm ve sanyi-i pr-iberamme nevlhu
hazretine sez-vr u hakkdr ki, meta-i kudreti sun- bed-i heykel-i insn (1b.4-8)
Mellifmizin dili dneminin zelliklerini yanstmakta Eski Anadolu Trkesine ait
kelime ve eklerin yannda mahalli kelimeleri de kullanmaktadr: binge-, bourtlak, degmede, irk-,
tomal, kayu, vb. gibi. Ayrca -dUkdA/-dkdE, -mAgIn/-mEgn, -mAdn/mEdn, -IcAk/-cEk de
kulland eklerdendir.
Ataszleri ve deyimleri de maksadn anlatmak iin kulland unsurlardandr:
bu ilmden araz u matlb ahlk- zhire malm u mhed olmadn ahlk- btna
marifetine iktidrdur. Yohsa grinen kye ne kulavuz. (14b.10-12)
lisn- avmda at mizc er mizc diy mehrdur. (18a.20)
yamurdan kaarlar tolya urarlar. (20b.05)
Mustafa bin Bl zaman zaman okuyucunun yazlanlar anlamas iin, anlamlarnn
bilinemeyeceini tahmin ettii yerlerde, kelimelerin anlamlarn da vermekte ayrca zellikler
Arapa kelimeleri, bir dilci titizliiyle tahlil ederek anlamlandrmaktadr.
sayyib yan yadrc (19a.21)
kavid in yan bulutu muteriz olup yaylanlarn ve dah bevsikn yan mustatl olup
uzun olanlarn (19b.11)
cbn havf ve nabz u nefesi zaf olmak, yan yabyab soluklanmak. (32a.07)
istirh yan geveklik (32b.6, 63b.8)
nah dur, yan arka kemikleri ki aa oura dirler anu iinde olan yumak siirdr ki
Trke aa murdr ilik dirler. (36b.03, 40b.05)
Zamm- h- muceme ve y- nisbet ile hurt diy igne deligine dirler. (16a.10)
Btn bunlar Mustafa bin Blnin ilm seviyesininin yannda dile hakimiyetini de
gstermektedir.
Turkish Studies
2729
1.c.Eseri
Mustafa bin Blnin bildiimiz tek eseri lm-i Firset adl eseridir.
Eserin tespit edebildiimiz iki nshas vardr. Bunlarn nsha tavsifleri ise aadadr:
Nsha Tantm:
a) Nshas3
stanbul Sleymaniye Ktp. zmirli smail Hakk bl.Nr: 1926
Yk. 64; str. 20;
Bu nsha nesih hattyla ve siyah mrekkeple yazlmtr. Eserin kimin iin telif edildii
hem eserin iinde hem de 1ada belirtilmektedir. 1ada krmz mrekkeple:
Sultn Murd bin Sultn Selm bin Sultn Sleymna telf olmudur. ibaresi yer
almaktadr.
Metin iinde balk niteliindeki ibareler, dikkat ekmek istenilen yerlerin st taraflar da
krmz kalemle izilmi, baz konu balklar da hem metin iinde hem de varak kenarnda krmz
mrekkeple yazlmtr. 1bde yer alan;
Bl Efendi mm Fahreddn Rzden ve eyh Muhyiddn-i Arabden stihrc tdgi
Kitbdur eklinde eseri tarif eder nitelikteki ibare de krmz mrekkepledir.
Mellif eseri kimin iin telif ettiini ayrca 3ada da belirtmektedir.
Ayrca stishab ve mukabele kayd da bulunmaktadr:
steshabetehu f senetehu ihd ve selse mietehu ve elfn (1301/1883-4) bi-mukbeletehu
Hseyn ure-i Dn Mehmed Sad bin Zeynelbidn en-nib mahrse-i liv-i Resmo derCezre-i Gird F Muharreml-harm sene 302.
B-kymet.
ntikal kayd da vardr:
Smme intekale bi-erri iles-silki vel-fukari il sbhnehu ve tel Nsrud-dnzde Muhammed Tevfk ibni Hseyin bin Hasib af anhm mn.
stinsah kayd ise:
stinsahehul-hakr Ahmed ktibn- dvnu hmyn f 15 Zilhicce 242 (12 Nisan 1827)
Ayrca 1ada kitap ad olarak siyah mrekkeple Kyfet Firset yazldr.
Bata:
1bde sayfann stnde siyah mrekkeple Risle-i Kyset-i Firset altnda da krmz
mrekkeple Bl Efendi mm Fahreddn Rzden ve eyh Muhyiddn-i Arabden stihrc tdgi
Kitbdur
Drer-i cevhir-i hamd ityi-i sadet-ess ve urer-i zevhir-i kr sips yazldr.
Sonda ise:
Temmetl-kitb bi-avnil-Melikil-Vehhb yazldr.
Makalede kullanlan varak numaralar nshasna gredir.
Turkish Studies
2730
Ramazan SARIEK
b) N Nshas:
stanbul Nuruosmaniye Ktp. Nr. 4100 / Yeni kayt Nu: 3579 / Mikrofilm No:1934 / 34
Nk 4100
Yk.65; st.17;
Bata: Drer-i cevhir-i hamd ityi-i sadet-ess ve urer-i zevhir-i kr sips
Sonda: Vallhu tel alem kad istirhel-kalem min-tenmkihi f-urre zil-hicce li-sene
selsne ve semnn ve tis mietin minel-hicretin-nebeviyye al yed-i mtercimih ezelle
ibdil-melikil-mtel Mustaf bin Bl af anhm bi mennihi ve keremihi. (H. 983- 1
Zilhicce /M. 2 Mart 1576 Cuma)
Bu nsha gzel bir talik hattyladr. Byk bir ihtimalle de padiah III. Murada
sunulmak zere hazrlanm bir nshadr. nk ssl bir ser-levhas vardr. Sayfa kenarlar
yaldzla erevelenmitir. Ayrca metin siyah mrekkeple yazlrken gerek balk olanlar gerekse
ayet, hadis ve alntlar, kimi yerde krmz kimi yerde mavi kimi yerde de sar yaldzl mrekkeple
yazlmtr. Satrlarda noktalama iaretlerine benzer tek ve nokta eklinde iaretler de vardr.
Eserin zahriyyesinde Vakf- medr- sened. F bedl-hallk vel-makmt es-sultn
ibns-sultn es-sultn ebl-ird Osmn Hn ibns-sultn Mustfaf Hn caalallhu bisrruul-debil-eshbehu ve ihsnehu bi zikrihil-mecmaul-marif ve drriyyl-elbb ebedd el-fakr el-Hc brhm Hanf el-Mukayyes bi ervhihi el-Harameyn-l-Muharremeyn ufire
lehu ibaresi onun altnda da brhm Hanfin mhr yer almaktadr.
Eser mensurdur, ancak yer yer Arapa, Farsa ve Trke manzum paralar da
bulunmaktadr. Bunlardan Trke olanlarn ou Hamdullah Hamdnin Kyfet-nmesinden
alnmtr.
Ayrca mstensih nshay yazarken baz blmleri atlam olduundan sonradan varak
kenarlarna yazarak eksikleri telafi etmitir. Nshada yer yer varak kenarlarna kaydedilmi
tamamlayc ve aklayc bilgiler de vardr.
Eserin Ad:
Eserin ad N nshasnda yazlmamtr. nshasnn bandaki Risle-i Kyset-i Firset
yazsnn ise farkl kalemle ve sonradan yazld anlalmaktadr. Dolaysyla eserin ad mellif
tarafndan belirtilmemitir.
Eserin Yazl Sebebi: Mellif eserinin yazl sebebini ba ksmnda aklar. Buna gre;
mellif nce firaset ilminin gereklilii ve nceki Trke firaset kitaplarnn teferruatl
olmadndan bahsederek kendisinin hem Fahr-i Razi hem de Muhyiddin-i Arabnin eserlerinden
iktibas ve baka faziletli kiilerin eserlerinden de eitli hikye ve ltifeler alarak mmkn mertebe
gzel Trkemizle giydirilmi ve Mevlana Hamdnin inci gibi manzum eserini tazmin eden bir
eser yazmak istediini sylyor. Ardndan da eserini Sultan III. Murada ithaf ediyor.
Eserin Konusu: Eserin konusu, dier firset kitaplarndan farkldr. Zira dier firset
kitaplar firset ilminin bir uygulamasn ierirken Mustafa bin Blnin eseri firset ilmini anlatan
bir eserdir. Eser, firsetin tarifinden, faziletinden, ksmlarndan firset ehlinin bilmesi gereken
eylerden, bu ilme yakn ilimlerden, firsetin yollarndan bahseder. Ayrca firset ilminin
anlalmas iin gerekli bilgileri de aklar: mizalar, azalar, cinsiyet ve zelliklerini, insann
genlik, yetikinlik, olgunluk ve yallk dnemlerini, soy-sopu, zenginlik-fakirlii, kavimler ve
zelliklerini, yaanlan memleketler ve insanlarn anlatr.
Turkish Studies
2731
2. Mustafa bin Bl ve Firset lmi

Firset, lgatlerde kefetme, anlayllk, abuk sezi, ileri grllk anlamlarna
gelmektedir. (Uluda 1996: Firset, DA, C.13, 116; Develliolu 1980). Macdonalda gre ise
genel anlam nfz- nazardr. Kad ve idare mirlerinin karlatklar hal ve hadiseler zerinde
hkm vermelerinden bahsedilirken bu anlamyla kullanlr; dar manada fizyonomi eski Arap
stlah ile ilm-i kyafet; tasavvufta ise Allah tarafndan evliyaya ihsan edilen keif hasleti (A)
anlamlarna gelir. Kavram olarak bir kimsenin d grnne bakarak onun ahlk ve karakteri
hakknda tahminde bulunmay ifade ederken daha geni anlamda ise akl ve duyu organlaryla
bilinemeyen, ancak sezgi yoluyla ulalan btn bilgi alanlarn kapsar (Uluda 1996: Firset, DA,
C.13, 116). Sleyman Uluda Kueyri Risalesinde Firset konusunun dipnotunda firset iin
Bakmak, nazar etmek, sezmek, istidll etmek, ie domak diye tarif eder. lk kaynaklarda firset
kelimesinin kef ve ilham manasnda kullanldn, ilham ve firset sayesinde ok nadir hallerde
baz kimselerin bazen gemite, halde ve gelecekte olan bildiklerini, bakasnn ne dndn
tespit edebildiklerini, sylemektedir. (Kueyri Risalesi 1991: 391)
Ebu Abdurrahman es-Slem ise firset kalbin, Hakkn nuruyla grmesi demektir. Kalp
o nur ile mugayyebt grr. Ancak iman derecelerinde ileri giden kimselerin firseti dorudur
der. (Slem 1981: 30) Abdrrezzak Kn de Tasavvuf Szlnde Bilinmeyen hkm sezmek,
baka bir ifadeyle, bilinmeyen eyi idrk. Firset akl ve dnce deil, kalp kaynakl bilgi, hikmet
ve basretten doar. Bylelikle sahibi, idrk edilemeyen eyleri akl gc ve istidlal yoluyla deil,
srr vastasyla bedihi olarak idrk eder. demektedir. (Kn 2004: 432)
Baz mutasavvflar ise firseti ledn ilminin kaynaklarndan sayarlar. lk kaynak vahydir,
ikincisi ilham, ncs ise firsettir. Firset ise bir ilimdir ki, sr- sretin teferrs sebebiyle
guybdan / mekf olur. Bu ilim evliy ile havas- mminn arasnda mterektir. Nitekim hads-i
erfde ittek firsetel-mmini fe-innehu yenzuru bi nrillhi yani, Mminin firsetinden
korkun. Muhakkak ki o, Allahn nuruyla bakar, buyurulur. lham ile firset arasndaki fark budur
ki, firsette umr- gaybiyyenin kefi, sr- sretin teferrs ile olur; ilhmda ise sr- sretin
teferrs sebep deildir. Vahy ile ilhm arasndaki fark dahi budur ki, ilhm vahye tbidir; vahy
ilhma tbi deildir. Yani evliyaya ilham, mtbeat- Resl vastasyla olur. (Konuk 1987: 84-85)
Bedr-i Dilad da firseti nbvvetin bir cz olarak tarif etmektedir:
Firset ho czv-i nbvvetdrr
Ki her ii bilmekde kuvvetdrr (Ceyhan 1997: C.II, 878)
Araplar arasnda kyfet anlamnda(A) kullanlan firset kavramn aban- Sivrihisr
ise zeyreklik, yani zeki ve anlayl olmak (Bozkurt:2008,165) diye tarif eder. Takprizde de
ilimlerin tasnifini yapt Mevzuatl-ulmda firseti, insanlarn zahiri halinden, yani renginden ve
azalarnn eklinden deliller getirerek, onlarn ahlklarn bilmek; ksaca d grnlerinden batni
ahlklarna deliller getirmek olarak tarif eder. (Takprizde 1313: C.I, 358)
Snblzde Vehb de yazd Lutfiyyesinde oluna nasihatlerde bulunur ve renmesi
gereken faydal ilimleri sralarken 269dan 275e kadar olan beyitlerde ilm-i firsete de deinir:
Fenn-i ran-y firset ne gzel
Bilesin hl-i kyfet ne gzel
Sret-i demi ol Rabb-i Kerm
Kld z-bende-i hsn-i takvm
Pek byk nsha-i kbr-y vcd
Turkish Studies
2732
Ramazan SARIEK
Okunur anda man-i uhd

Ana dikkatle olunsa imn
Bilinr hl-i hafiyy-i insn
dp yne-i zte dikkat
Gresin nice acib sret
Hayli itkn idecek mandur
Grmiz anda tehlf ndir (Beyzdeolu 1996: 65-66)
nsann grnm ok anlamlar tar. nsann gizlilikleri d grnnden zlecektir.
Zira insanda uygun olmayan hibir eye rastlanmaz.
Mustafa bin Bl ise mm Rgb- sfahnden naklederek firsetin fereses-sebuu ete4 sznden ktn syler.5 (4a) Kueyr (376/986-412/1021) de firsetin arslann
boazndan yakalayp paralad av kknden geldiini belirtir. (Kueyri Risalesi:1991, 393)
Zira firset, av olarak belirlenen bir eyi belirli bir yolla avlamaktan ibarettir. Istlahta ise, insann
d grnnden hareketle i dnyas hakknda karmlarda bulunmaya denir. (4a)
Mustafa bin Bl eserinde firset ehlinin zelliklerini de anlatmaktadr:
1-Firset ehli bir eyi tanmak iin istidlal yani delil getirme, yani messirden esere ve
eserden messire, veya bir eserden baka bir esere delil getirme yolunu;
2-Ayrca, firset ilminde batn ahlka delil getirme, insann mizac gibi bir sebeple
olabildii gibi illetlerinin bir olmasndan dolay da bir illetten dierine delil getirme yoluyla
olabileceini;
3-Asl mizac oluturan batni hulk terkibini; her mrekkebin terkib edildii drt illet olan
illet-i maddiyye, illet-i suriyye, illet-i failiyye ve illet-i giyyeyi;
4-nsan bedenini oluturan maddelerin drt hlt diye tabir edilen kan, safra, balgam ve
sevd ile drt temel olan ate, su ve topraktan ibaret olduunu;
5-nsan bedeninin mizalar ve kuvvelerden olutuunu;
6-Bunlarn da mutedil bir oranda olmasnn shhat, olmamasnn hastalk olduunu;
7-Alt tabi sebep veya alt zaruri ey diye adlandrlan hava ve yiyecekler, uyku ve
uyanklk, hareket ve hareketsizlik, kusma ve boaltm ve bunlardan oluacak hulklar;
8-Asl gdalarn hangi hulku netice vereceini; her yan ne tr bir ahlk iktiza ettiini;
cinslerin ve derilerin d grnleri dolaysyla olan ahlk;
9-nsann zhir fiillerinden bir baka batn ahlk konusunda hkm verme ilerini;
bilmelidir.
Ancak o zaman batn ahlk bilebilir ehl-i firset olabilir. (Drdnc Fasl:13b)
4
Ferese: saldrd/ es-sebuu: Yrtc hayvan/ e-te: Koyuna // barenin anlam ise: Yrtc hayvan koyuna saldrd.
/Koyunun yrtc avlaycsnn firseti./ Yrtc hayvann koyunu kapmasdr.
5
Ebl-Ksm Hseyn b. Muhammed (Rgb- Isfahn) (l.H.502). Bu bilgi Isfahannin el-Mfredt adl eserinde
bulunmamaktadr. (el-Mfredt f Garbil-Kurn, http://www.shamile.com) Bununla beraber mellifin sklkla
bavurduu kaynak olan Fahr-i Rznin Tefsr-i Kebrinde gemektedir. (Fahrd-dn Muhammed b. mer er-Rz efi; Meftihl-gayb Minel-Kurnil-Kerm, Drl-Ktbl-lmiyye yay. Beyrut 2000, 1. bs., C.2,191. Bakara/2:30
http://www.shamile.com) Ayrca, bak. Fahruddin Er-Rzi(2008), Tefsir-i Kebir Meftihul-Gayb, Aka Yaynlar: C.
2/319-327, Bakara/2:30.
Turkish Studies
2733
2.1.Firset lminin Delilleri

2.1.1.Kuran- Kermden Deliller
slam anlaynda ilmin kaynandaki kutsiyet her zaman nem arz etmitir: Kitap ve
Snnet. Bu iki kutsi kaynaktan beslenmeyen ilmin hakkaniyetinde phe oluur. Bunun iin firset
ilminin de ayet ve hadisle desteklenmesi bu iin gereidir.6 Bu ilim iin seilen ayetler ise birok
firset eserinde ortaktr. Mustafa bin Bl de hemen hemen ayn ayetlerden yola kmtr. Bu
ayetler unlardr:
Birincisi, mellif tarafndan, cennet ve cehennem ehli arasndaki surun arfnda, yani
zerinde Allahn peygamberler, ehitler, hayrl mminler, limler veyahut insan suretindeki
melekler gibi, derecelerini ycelttii bir takm bahtiyar kimseler vardr. Onlar, Allahn onlara
bildirdii onlardaki alametlerden, cennet ve cehennemliklerin her birisini bilirler. O alamet ise yz
akl ve yz karaldr. Ancak bunlarn bilmesi ya ilham ya da melekleri retmek gibidir
eklinde anlamlandrlan Arf suresinin 46.7 ayet-i kerimesidir.
kinci delil olan Arftakiler, simalarndan tandklar birtakm adamlara da seslenir ve
yle derler mealindeki Arf suresi 48. ayeti de nceki ayet (Arf/7:46) gibidir.
nc ayet ise nne f zlike le ytin lil-mtevessimn yani, phesiz bunda dnp
grebilen kimseler iin ibretler vardr, (Hicr/15:75) ayet-i kerimesidir. ou mfessir burada
geen mtevessimni mteferrisn olarak tefsir etmilerdir. Yani kastedilen anlam grlerinde
isabet edenlerdir. Bunlar derine inerler ve eyann hakikatini iaretlerinden bilirler, yani firset
sahibidirler.
Drdnc ayet-i kerime ise Sen onlar yzlerinden tanrdn. Andolsun, sen onlar,
konuma tarzlarndan da tanrdn. (Muhammed/47:30) ayet-i kerimesidir.
Beinci ayet-i kerime ise Fetih suresinde geen Onlarn secde eseri olan alametleri
yzlerindedir (Fetih/48:29) ayetidir. (5a)
Dier firset kitaplarnda ayrca Sen onlar yzlerinden tanrdn. (Bakara/2:273)
(Takprizde); Sulular simalarndan tannr da, peremlerinden ve ayaklarndan yakalanrlar
(Rahmn/55:41) ayetleri de getirilen deliller arasndadr. (Yerdelen 1988: 48)
2.1.2.Snnetten Deliller
Sizden nceki mmetlerde muhaddesler, ilhama mazhar olanlar vard. Bunlar
peygamber olmadklar halde hakk dile getirirlerdi. Eer mmetimde bunlardan biri varsa o da
merdir. (Canan: C.12, 453, 4392 numaral hadis) (Cmissagr erhi: C.II, 142, Hucvir 1982:
158) (5b)
Yine Hz. mer hakknda Cmis-sagr erhinde Hz. Peygamberin Hak merin
diliyle konuur hadisi de rivayet edilir. (Hucvir 1982: 158) (Canan: C.12, 453)
Mminin firsetinden korkun. Muhakkak ki o, Allahn nuruyla bakar. (Tirmiz,
Tefsrl-Kurn, 16.) (Ark 2005)
6
Her ne kadar Lokman suresinin 34. ayetinde mugayyebt- hamse denilen be hususun Allahtan bakas tarafndan
bilinemeyecei; hadiste de gaybn anahtarlar Allahn yanndadr, gayb Ondan bakas bilmez buyrulmusa da Allah
dilerse ilham ve dier herhangi bir meseleyi, ister Mslman olsun ister olmasn bir kuluna bildirebilir. slm tarihinde
ise sahabelerin ve ayrca gayr-i Mslimlerin de bu nevi eyleri nadir hallerde bilebildiklerine dair rnekler vardr. (bak.
Kueyr:1991, 391-392deki dipnot.)
7
kisi (cennet ve cehennem) arasnda bir sur, Arf zerinde de birtakm adamlar vardr. Cennet ve cehennemliklerin
hepsini simalarndan tanmaktadrlar. Cennetliklere, Selm olsun size! diye seslenirler. Onlar henz cennete
girmemilerdir, ama bunu ummaktadrlar. (Arf:7/46)
Turkish Studies
2734
Ramazan SARIEK
Tm kumrallar melndur. (Bozkurt 2008: 169; Sivrihisr: 7b)

Utlbl-havyice inde hisnl-vchi (Syt, Cmil-hads, C.1, 77)(48b)
(htiyalarnz yz gzel olanlarn katnda isteyiniz.) Hayr gzel yzlden talep ediniz.
(Yerdelen 1988: 48)
2.1.3.Sahabeden deliller8
Kueyr Risalesinde Hz. Osmanla ilgili olarak Enes b. Mlik (r.a.) n yle dedii
rivayet edilir: Hz. Osman b. Affan (r.a.) n yanna gittim. Yolda giderken grdm bir kadnn
gzelliini dndm. Bunun zerine Hz. Osman (r.a.): inizden biriniz gzlerinden zina
almetleri zuhur ede ede, beni ziyarete gelmektedir, dedi. Kendisine: Resulllah (s.a.) tan sonra
vahy ile mi karlayorum? Diye sordum, fakat buna tabsra, brhan ve sadk firset, derler diye
cevap verdi. (Kueyr 1991: 401)
Yine Hz. merin baz yetlerin getirdii hkmleri bu yetler inmeden nce bilmesini
de firsetin meruluuna delil saymlardr. (Ark 2005) (Uluda 1996: Firset, DA, C.13, 117)
2.1.4.Akl Deliller
nsanlarn ilerinde iyileri de vardr ktleri de. Bunlar toplumun iinde kark bir
vaziyettedirler. Ktleri ise her zaman ounlukta olmulardr. Dolaysyla onlarn errinden
korunmak gerekir. Hkem da yazdklar eserlerde, baz insanlardan, d grnlerinden hareketle,
ldrc ylandan saknld gibi saknlmas gerektii tavsiyesinde bulunmaktadrlar. Madem bu
sanatla insanlarn yaratllar hakknda bilgi sahibi olunabiliniyor, yleyse bunu renip
erlerinden korunmakta toplum adna byk yarar olacaktr.
Riyazet ehli de kendi aralarnda, at, katr ve eek gibi baz hayvanlarla baz kularn iyi ve
kt grnen baz zelliklerinden kendi gzel ve irkin davranlarna istidlal ederler. Drt ayakl
ve vahi hayvanlar hakknda bu ekilde bir geerlilik sz konusu olursa eref-i mahlkat olan insan
hakknda geerliliinin daha iyi bir ekilde olaca aktr.
Bu ilmin usul ise dier tabii ilimlerde olduu gibi ayrntl tecrbelere dayanr. Nitekim
bata tp ilmi olmak zere birok ilimde de durum byledir. Onlar da tecrbeye dayanmaktadrlar.
Dolaysyla bu ilim hakkndaki olumsuz eletiriler tp ilmi iin de yaplm olacaktr.
Yine Munl-hkkmda da firsetin, kavrama stnl ve incelii, fikir safl ve
keskin nazardan ibaret olduu sylenmektedir. (6a)
Ksaca yaratc, her yarata kendisine has bir elbise giydirmitir. Birbirinin hem benzeri
hem de bakas olan bu varlklar, her ynyle tantabilecek birtakm nitelikleri bulunmaktadr.
nsann, bu niteliklerden hareket ederek baz sonulara ulamas mmkn olmaktadr. te bu
balamda firset, varlklarn, zellikle de insann, suretiyle megul olan ve suretlerindeki izlerden,
iaretlerden hareketle birtakm sonulara ulamay ama edinen ya da nefs terbiye ile ulalacak
ruhsal gten ibaret bir bilim daldr. (avuolu 2004: 23)
2.2. Firaset lminin Blmleri
Mutasavvflar ilmin kaynaklarn aklarken e ayrrlar; birincisi vahiy, ikincisi
ilham ncs ise firsettir. (Konuk 1987: 84-85)
Byle bir balk Mustafa bin Blde yoktur. Ancak genel olarak ilm-i firsetten bahseden eserlerde sahabenin de bu
konudaki szleri nakledilir. Biz de bu noktaya iaret etmek iin bu eklemeyi yaptk.
Turkish Studies
2735
a) Ayet-i kerime bizzat vahy olup hakknda phe olmaz. Hadis-i erif de, Necm
suresindeki O, nefis arzusu ile konumaz. (Necm/53:3) hkm gerei, vahiy gibidir ve hakknda
herhangi bir phe olamaz.
b) kincisi olan ilham evliyaya mahsustur. nk Allahn gayb leminden sekin
evliyann kalplerine att sahih ve sabit bir ilim olup Cenab- Hakkn Hd isminden geldii iin
iinde dalalet tesiri olmaz. Mutasavvflar buna htr- hakkn derler.
c) ncs ise firset olup evliya ve havass- mminler arasnda ortaktr. Gaybi iler
suretlerdeki iaretlerden teferrs etmekle elde edilir. (Konuk 1987: 85)
Necmddin Kbr ise firseti rza makamnn bir neticesi olarak grr. Kiinin nefsini
ldrp onun rzasndan vazgeip Hakkn rzasna teslim olmasyla l iken kalbini diriltip,
insanlar arasnda yrrken nn aydnlatacak bir nur verdiimiz kimsenin durumu, karanlklar
iinde kalp bir trl kamayan kimsenin durumu gibi midir (Enam/6:122) olan ayeti daha
sonra ona cemalimizden bir nur veririz ki sufi o sayede firsetle insanlar arasnda yrr ve onlarn
hallerini mahede eder eklinde yorumlar. Buna firset-i akliye, kefiyye ve ilahiyye diyerek
bunda yanlma ihtimalinin sz konusu olmadn belirtir. Ayrca firset sahiplerini, dolaysyla da
firseti iman, velayet, nbvvet ve risalet olarak drt tabakaya ayrr.
1-man; genel olarak btn mminlerin halidir. Aacn ieine benzer.
2-Velayet; sekin mminlerin sfatdr. Bu mertebeye ihsan mertebesi de denir. Aacn
meyvesi gibidir.
3-Nbvvet; Sekinlerin sekininin mertebesidir. Meyvenin z gibidir.
4-Risalet ise zn z gibidir.
Birinci ve ikinci mertebe alarak elde edilirken son ikisi Allah vergisidir. (N.Kbra
1980: 68-69)
Ebu Abdurrahman es-Slem ise firseti e ayrr:
I-lkinin, mahedede firset olup firsetin en aas;
II-kincisinin; gaybdan haber verme olup, firsetin ortas.
III-ncsnn ise gabya hkmetme olup firsetin en yksei ve mmet iinde ancak,
Sddk-i Ekbere (r.a.) nasip olduunu syler. (Slem 1981: 30)
Her ne kadar yukardaki eserlerde firset, farkl ekillerde blmlendirilse de firsetnmelerde iki ana blme ayrlr: 1-er firset ve 2-Hkm firset.
Muhyiddn-i Arab de firseti firset-i er ve firset-i hkm olarak ikiye ayrmtr. (6b)
(Konuk 1992: 215)
2.2.1. er Firset
Hseyin Viz (860/1456-910/1504-5) in Ahlk- Muhsinsinin tercmesi olan Osmanzde Tib (.1136/1724) in Ahlk- Ahmedsinin 34. Bb firset bahsidir. Burada; Firset-i
er andan ibretdr ki vst-i tezkiye-i nefs ve tezkiye-i kalb ile hicb- gaflet ayn- basretden
ref olup nr- ikn ile mhid ola. T ki tevch-i nazar itdgi ahvle bd-i emrde tahsl-i vukf u
ur eyleye.(Ahlk- Ahmed 1256: 72) denmektedir: Yani, bu firset nefsin terbiyesi ve kalbin
temizlenmesiyle gaflet perdesinin basiretin nnden kalkmas sonucu yakn derecesinde bir grme
husule gelmesiyle oluan bir ilimdir. almayla elde edilmez, Allah vergisidir. Ayrca firset
karsnda nefsin ve akln ek ve pheye dmesi ihtimali yoktur. (Kueyr 1991: 393.) Kn de
Turkish Studies
2736
Ramazan SARIEK
firseti tarif ederken firset sahibinin idrak edilemeyen eyleri akl gcyle veya istidlal yoluyla
deil, srr vastasyla bedihi olarak idrak ettiini sylemektedir. (Kn 2004: 433)
Mustafa bin Blye gre de er firset Peygamberlerin ve velilerin firsetidir.
almakla elde edilmez. Allah vergisidir. Bu firsetle elde edilen bilgiler hata ve yanltan uzak
kesin dorudurlar. Konu eserde yle anlatlmaktadr:
er firset odur ki; firset sahipleri bir kiiye basiret gzyle baktklar zaman kiinin
ahlk ve tavrlarndaki gizli ak her eyi ayan beyan grrler. Bunlar kiilerin d grnlerine ve
emarelerine iltifat etmezler. Bu ynden, firset sekin peygamberlerin firseti ve mslman
velilerin de kiysetidir. Bu firset tan yerinin aarmas gibi hatalardan ar ve kesin dorudur. Bu
firsetin, gnn aydnl gibi hatalardan uzakl aktr. Ayrca bu firset insann sonradan
renebilecei bir ey deildir; Allah vergisidir. (7a)
Bu konuda yukarda firsetin delilleri arasnda zikredilen Hz. mer ve Hz. Osman
hakknda anlatlanlar er Firset iin verilebilecek rneklerdendir. (10b-11a) Ayrca Hz. Ali iin
de benzer rnekler vardr. Bu konuda birok firset kitabnda anlatlan mam afi ile mam
Muhammed arasnda geen olay ise en mehurlarndandr. Buna gre;
mam afi ve mam Muhammed eybani bir gn Mescid-i Beytl-Haramda otururken
bir ahsa nazar ederler. Bir miktar baktktan sonra mam Muhammed Firsetime gre bu adam
neccar(marangoz) olmal der. mam fi de biraz nazar ettikten sonra Benim zannmca bu adam
haddad(demirci) olmal der. ki salam nazar birbirine muhalefet edince sz konusu adam
ararak sorarlar. Adam da nce haddadlk yaptn imdi ise marangozlukla uratn syler.
(11b-12a)
Ayrca Mevlana Lutfi hakknda da dikkat eken bir olay anlatlr: Mevlana Lutfi Bursa
ehrinde mderrisken o memleketin eski bir deti gerei yaz mevsiminde serin hava iin yaylaya
karlar. Bir gn her taraf cennet gibi olan baheleri ve akan nehirleri seyretmek iin dostlaryla
oturur sohbet ederler. Bu srada kyl bir adam grnr. Heybesini boynuna asm ar ar nehir
kenarna srd atn sulayp zerine binmeye hazrlanrken Mevln bir saat dndkten sonra
etrafndaki dostlarna, o ahsn negl kasabasndan olduunu; hayvann kaybetmi onu sormaya
geldiini syler. Yine bir saat dndkten sonra adnn da Sevndk olduunu, bir miktar
dndkten sonra da heybesinin iinde yarm ekmek, bir para peynir ve tane de soan
olduunu syler. Meclistekiler bu kiiyi tanmad halde Mevlanann bu ekilde hkmler
vermesine arrlar ve ardndan adam arp sorduklarnda, adam neglden olduunu,
hayvann kaybettiini onu aramaya geldiini, adnn da Sevndk olduunu syler. Heybesindeki
azn sorunca da, fukara az diyerek yarm ekmek, bir para peynir ve ba da soan karr.
(12a-b)
2.2.2.Hkm Firset
Hkm firset er firsetten ayr olarak tecrbeyle ve almayla elde edilen ve
bakasna da retilebilen firsettir. Bu anlay slm lemine slm ncesi kltrlerden gemitir.
Aristoya mal edilerek Yuhanna b. Btrk tarafndan Arapaya tercme edilen Kitbs-siyse f
Tedbrir-Riyse (Srrul-Esrr) adl apokrif (kayna belirsiz) eser slm toplumundaki bu tr
firset anlayn geni lde etkilemitir. (Uluda 1996: Firset, DA, C.13, 116)
Mustafa bin Bl de eserinde hkm firseti kiinin zahir hallerinden; onun gizli
ahlkndan grmedii, iitmedii ahlk ve sfatlar hakknda firset ve kiyaset lleriyle
karmlarda bulunup hkmetmesidir, diye tarif ediyor. Bu ilmi eitimle ve kitaplardan aratrlarak
renmek mmkndr. Mellif bu eserini bu yzden kaleme almtr.
Turkish Studies
2737
Bununla birlikte hkm firset sonucunda verilen hkmler zann- glip zere olup
kesin deildir. Hlbuki er firsette hkmler ilhamla yani kuvve-i kudsiyye ile verildii ve
Allah vergisi olduu iin phesizdir, kesindir.
Ehl-i firset ise bazen firset-i eriyye gibi kuvve-i kudsiyye ile bazen de firset-i
hkmiye gibi delil ve hallerle hkmeder. (13a)
2.3. Firasete Yakn Olan limler
Firset er ve hkm olmak zere ikiye ayrlr. Ayrca hkm firset de kendi arasnda
blmlere ayrlr. Bunlardan ilki ilm-i kyafettir.
2.3.1.lm-i Kyafet
Arapa kavf kknden treyen kyfet kelimesi iz srp gitmek, takip etmek, pei sra
gitmek anlamna gelir. Kelimenin Trke'de ve Farsa'da ayrca klk kyafet, elbise, ekil, grn
mnalar da vardr. Eskiden Arabistan'da yerdeki ayak izlerine bakarak iz sahibi hakknda baz
tesbitlerde bulunan, kiiler arasndaki benzerliklerden, zellikle ayak benzerliklerinden akrabalk
derecesini belirlemeye alan kimselere kif denmekteydi. lm-i kyafet zamanla bir bilim dal
halinde gelimitir. nsann grnen d zelliklerine bakarak grnmeyen i zelliklerini anlamaya
alan kimseye de kyif veya kyfet-ins denilmitir. Arapa'da firset kelimesi de iz srmek,
birinin arkasndan gitmek anlamna geldiinden Arap lim ve edipleri kyafet yerine daha ok
frset kelimesini kullanmlardr. Halbuki bilim dal olarak kyafet firsetten daha dar bir alan
kapsar. (Mengi 2002: Kyfetnme, DA, C. 25, 513)
Nevye gre kyfet, insann baz uzuvlarnn durumlarndan, renginden, d
grnnden hareketle, onun hakknda iyilii veya ktlne dair bir takm hkmlerde
bulunmaktr. (Unan 2000: 257-266)
Takprizde ise kyafet ilminin nesep, doum ve dier durumlarda iki ahsn btn
organlarndaki benzer ve ortaklklardan istidlalde bulunma olduunu syler. Bu ilim Araplardan
Ben Mdlic kabilesine mahsustur ve eitimle renilmez. Bu ilmin hikmetinin peygamber
soyunun korunmas iin olduuna inanlmaktadr. Bazlarna greyse bu ilim Araplarn dillerini
korumalar iin onlara verilmitir. Bylece hem onlarn hem de peygamber soyunun ktlklerden
ve fesattan korunmu olaca sylenir. (Takprizde 1313: C.I, 379-380)
Mustafa bin Bl lm-i kyafeti Kyafet-i Beer ve Kyafet-i sr diye ayrca ikiye ayrr.
2.3.1.1.Kyafet-i Beer
Bu ilimle kyif olan kimse sadece insann derisine bakarak nesebinin asaletini anlayp
bazlarnn ecdadnn karakterleri hakknda hkm verip neseplerinin sahihliini kesin olarak
belirler. Neseplerinden phe edilen ocuklarn sadece derilerine bakarak, hibir ekilde tanmad
halde, anne ve babalarn, anne ve babalarna bakarak da ocuklarn kesin bir ekilde tayin
edebilirler. te kyif olan kimsenin, insanlarn sadece derisine ve dier azalarna bakarak hkm
vermelerine kyafet-i beer ad verdiler. Aslnda bu sanatn srr tp ilminde vardr. Zira evlat ile
ebeveyn arasnda mnasebet ve benzerlik gerekir nk evlat babasnn srrdr mazmununu
herkes bilir. Ancak bazen benzerlik zahiri ynlerde olur ilk bakta herkes de grr. Bazen de
benzerlik gizli ynlerde olur. (15a)
Bu ilmin Araplar arasnda Kinaneden, meziyetli kabile olan Mdlic kabilesine mahsus
olduu ve babadan oula getii ve nesep tespitinde bu kabilenin gvenilir olduu sylenmektedir.
Eski byk fkh limlerinin ou nesep tashihinde o kabileye itimat etme konusunda ittifak
etmilerdir. nk bu kabile bu sanatn btn inceliklerine vakf olduklarn gstermilerdir. Hatta
bununla ilgili olarak Peygamber Efendimizin ad geen kabileden Mcezziz adl kayife Hazret-i
Turkish Studies
2738
Ramazan SARIEK
Zeydin nesebini dorulatmas anlatlr: Ad geen kabilenin mehur kayiflerinden Mcezziz bir
gn peygamberimizin huzuruna kar. Peygamberimiz onu hemen Hazret-i same ve babas
Zeydin yanna gtrr. Her ikisi de bir rt altnda uyumakta ve darda sadece ayaklar
grnmektedir. Mcezziz bakar bakmaz bu ayaklar birbirindendir der. Yani Zeyd (r.a.) ve same
(r.a.) n baba-oul olduklarn syler. Bylece Peygamberimizin bir sr iltifatna ve ihsanna
mazhar olur.9 (15a)
2.3.1.2.Kyafet-i sr
Kyafet-i isr iin Takrpizade ilm-i kyafet dahi derler diyor. Bu ilim ayak ve trnak
izleri zerinedir. Bu ilmi bilmenin ok faydas vardr: Kaan esir ve kleleri, kaybolan ocuk ve
hayvanlar arayp bulmada, av hayvanlarn ve dman takip etmede faydas ortadadr. Bu ilimde
grme, hayal ve hafza gc ok nemlidir. Hatta bu ilmi bilenler ayak izinin yalya m gence mi
ait olduunu da bilirler. (Takprizde 1313: C. I, 379-381)
Kyafet-i isr, byk ve kkba hayvanlarn ayak, trnak ve penelerinin ve insanlarn
ayak izlerinin eserleri ve ekilleri zerinedir. Kyafet ehli bu izlerin yalya m gence mi, kadna m
erkee mi ait olduunu; ne tarafa gittiini, hangi vastay kullandn izlerinden istidlal ederek
arayp bulur. zellikle topra ince olan yerlerde ne kadar hafif de bassa grlr. Trkede ise
buna iz izlemek denir.
Bu sanat, sahiplerine tehlikeli yollarda giderlerken ssz llerde ve bilinmeyen yollarda
rehber olurlar. Ve bazen askerlerin uurum ve tepelerde yolunu kaybetmelerinde onlara delil olur
ve onlar bu sayede kaybolmak ve helak olmaktan korunurlar. Ve yine efendisinden kaan asi kle
ve hizmetiler ve sk sk hayvanlarn kaybedenlere bu sanatn ok faydas vardr.
(5321)- Hz. Aie (radyallahu anh) anlatyor: "Resulullah (aleyhissaltu vesselm) (bir gn) yanma mesrur olarak
girdi, yznn izgileri parlyordu. "Hani, Mcezziz el-Mdlici var ya, az nce, Zeyd bnu Harise ve same bnu Zeyd'e
bakt da: "u ayaklar var ya (aralarnda yle benziyorlar ki) sanki birbirlerinden hasllar" dedi" buyurdular." [Buhr,
Fezailu'l-Ashab 17, Menakb 23; Feraiz 31; Mslim, Rada 38, (1459); Ebu Davud, Talak 31, (226), 22687; Tirmiz, Vela
ve'l-Hibe 5, (2130); Nes, Talak 51, (6, 184).]
Aklama:
1- Kfe, kif'in cem'idir. Kif benzerlikleri bilen, iz takip edip, izleri ayran, tehis eden kimsedir. Kiflik Araplarda cari
bir detti. Hz. mer'in de kif olduu rivayet edilmitir. z takibi ve benzerliklerle megul olup yorum yapma iine
kyafet denir. Bu sahada yazlan eserlere Osmanllar dneminde kyafetname denmitir.
2-Mcezziz el-Mdlici kifti. Cahiliye devrinde savalarda esir ettii kimselerin alnn izip salverdii iin Mcezziz
denmitir.
3-Hadis, muhtelif ekillerde rivayet edilmitir. Farkl rivayetlerin aklamalarna gre, same bnu Zeyd koyu siyahi idi.
Baba Zeyd ise pamuktan da beyazd. same'nin annesi mm Eymen de siyahi idi. same ile babas Zeyd arasndaki
renk farkll sebebiyle baz dedikodular vard. Resulullah bu durumdan zlmekteydi. Bir gn, Mcezziz el-Mdlici,
Resulullah'n yanna girer. O srada Zeyd ve same bir kadife rt altnda yatmaktaydlar. rt ba taraflarn rtse de
ayaklar aktayd. Mcezziz, onlar tanmadan: "Bu ayaklar (renk farkna ramen) birbirlerine ok benziyorlar. Sakn
birbirlerinden hasl olmasnlar?" diyerek aralarnda kan karabeti bulunaca hususunda kanaat beyan etti.
4-O devirde szlerine itibar edilen kiflerden birinin bu tehisi, Resulullah' ziyadesiyle memnun eder. Hadisin
kaydedilen vehinde bu memnuniyetin derecesi ifade edilmi ise de, bir baka vehi de burada kayda deer. Buna gre
Resulullah Hz. Aie'ye gelince: "el-Mdlici'nin Zeyd ve same hakknda ne dediini iitmedin mi? Onlarn ayaklarn
(yan yana) grnce: "Bu ayaklarn bazs dier bazsndan hasl olmutur" dedi" der.
4- Hadisten baz faideler karlmtr:
* Bir kimsenin yz grlmeden hakknda ehadette bulunulabilir.
* Kiinin olu ile birlikte bir rt altnda yatmas caizdir.
* Thmet olmama halinde, ahidlik talep edilmeden ehadette bulunan kimsenin ehadeti kabul edilebilir.
* Hevadan selamet halinde, hakim, ihtilafl meselede hak ortaya knca sevin izhar edebilir, caizdir.
* Kiflerin beyanyla amel edilebilir.
(Canan: Ktb Sitte, C. 15, 119-120) Ayrca bak. Muhammed Fud Abdulbki(2007); (ev. Abdullah Feyzi Kocaer);
Mttefekun Aleyh Hadisler, Hner Kitabevi, Konya, 958 numaral hadis, 292). www.darulkitap.com
Turkish Studies
2739
Ayrca bu ilim sadece insanlara mahsus deildir, hayvanlarda da vardr. Nitekim Mustafa
bin Blnin anlatt bir olay ok ilgintir: Bir tarihte byk bir kafile Harezm blgesinde giderken
ssz ve korkun bir lde yolumuzu kaybettik. Ne kadar uratksa da yolumuzu bulamadk. Her
ne tarafa dnsek zor ve talihsizlikle karlayorduk. Artk insanlardan ve yaamadan midimizi
kesmi tam bir mitsizlik iinde idik. Skntmz haddi amt. Sonunda btn kervan ehlinin
ittifakyla, mr ehirlerden ehirlere seyr seferle yollarda geen ve yollarda birok bela ve
musibet eken yal bir devenin yularn boynuna balayp btn kafile onu takip etmeye karar
verdik. Dadan daa sahradan sahraya bazen aadan bazen yukardan bazen kolay bazen zorlukla
menziller getikten sonra anszn bir ehre ulatk. Allahn yardmna sonsuz krler ederken
hayvann da bu his ve idrakine ok ararak sa salim yolumuzu bulduk. (15b-16a)
2.3.3. lm-i rafet
u anda meydana gelen baz olaylardan hareketle gelecekteki olaylar hakknda akl
yrtmektir (Uluda 1996: Firset, DA, C.13, 116). Nev, Netyicl-Fnnda irafet iin su dolu
kadeh, kurs- fitb ve cirm-i billr gibi baz berrak nesnelere bakarak, bunlarda cinlerin
grldn iddia etmek ve gaybdan haber vermektir (Unan 2000: 257-266) demektedir.
Takprizde de Mevzuatl-Ulmda u andaki olaylardan gelecekte olacak olaylara istidlalde
bulunmaktr. Ancak bu olaylar arasnda, mnasebet ve gizli benzerlikler veyahut ihtilat veya irtibat
dolaysyla veya ikisi de bir tek emrin malul olmak bakmndan veyahut halde bulunan ey
gelecekte olana illet olmak bakmndan iliki olmaldr. der. Bu konuda Mustafa bin Blnin
eserinde anlatt skender ile dokumac kadn hakkndaki bir olay Takprizde de anlatr ve uzun
uzadya daha farkl bilgiler de verir. (Takprizade 1313: C. I, 384-388)
Mustafa bin Bl ise eserinde konuyu fazla uzatmadan bu hikyeyle bitirir:
Ehl-i irafet, baz hadiselerden, aralarnda gizli bir mnasebet veyahut benzerlik olan
baka hadiseler hakknda istidlalde bulunurlar. Nitekim anlatlr: skender Arap beldelerinde bir
ehri ele geirdi. rafet ile tannan bir dokumac kadn kaftanlk bezler dokuyordu. skender heybet
ve azametle yrynce lkenin padiahna dedi: Ey kadri yce padiah! Ltuf ve ihsan sahibi
Allah seni ihsanyla destekleyip yakn bir zamanda yeni bir hkmdar ve dnyann bir ucundan
dier ucuna olan en geni taraflar olan topraklar Gerekten biz seni yeryznde halife yaptk
(Sd/38:26) ayeti hkmnce verir ve kuandrr. Az zaman gemeden gen padiah etrafyla geldi.
Hatun irafe etti: Ey talihli padiah sakn gafil olma ki devletinin yldz batp skender gazap ederek
senin memleketini ele geirir zor ve eziyetle saltanatn elinden alr. Bunu duyunca padiah ok
hiddetlendi. Bunu gren kadn Ey padiah gazap ve hmdan kendini kurtar. phesiz ki nefisler
alametlerle birok hallere vakf olur. Zira skender bu makamdan getii zaman ben bezimin enini
boyunu tahmin ediyorum. (Yani artk vefat etmi olurum.) Ne zaman ki padiah gitti bezimden
elimi ektim kesmekle megul idim. Gerekten ne dediyse az zaman sonra gerekleti. (17a)
2.3. 4. lml-Hutt Ekff Akdm
lml-hutt ekff akdm insann el ve ayanda bulunan izgilerle o ahsn halleri iin
karmda bulunma ilmidir. Bu izgilerin uzunluu ve ksal, kesimesi ve aykrl ve arasnn
darl ve genilii ile eitli ekiller peyda olmasndan firset sahipleri birok deliller
karmaktadr. Bu hatlar tayanlar hakknda bazen uzun mr, zenginlik ve kolaylk, bazen
fakirlik, salk ve mutluluk ve bazen de hastalk ve ikyet hkm vermilerdir. Nitekim Arap
airlerinden A kendini zararla korkutanlar azarlayarak yle demitir:
Elm ay ve esrrna sen eyle nazar
Bilesn t ki vadden irer baa zarar
Turkish Studies
2740
Ramazan SARIEK
Mustafa bin Blye gre bu ilmin Hint ve Araplar arasnda kullanm yaygn ve ok
mehurdur. Hatta bunun iin baz kitaplar da vardr. Bunlar insann el ve ayaklarn eitli ekillerle
tasvir edip her birinin alametlerini yannda yazmlardr. O kitaplara bakldnda ad geen
alametler bilinince her birinin iktiza ettii vasflar ve ahlk geni bir ekilde anlalr. Mellife gre
bu kitaplarn varl ve yksek pahalarla da satlmas bunlar alanlara bu ilmin ok faydas
olduunun delilidir. (17b)
2.3. 5.lml-htilc (htilc-nme-Segrime lmi)
Bu ilim insann organlarnda grlen serime ve arpnt gibi durumlardan hareketle
ilerde meydana gelecek olaylara dair sonu karmadr. Nev, ihtilac insann baz uzuvlarnn
hareketinden eitli hadiselerin zuhurunu haber vermek, diye tarif eder. (Unan 2000: 257-266)
Mevzuatl-ulmda ise insan azasnn batan ayaa kadar serimesinin kendine vaki olacak baz
hallerine delalet edebileceinden; ancak bu ilmin delillerinin zayf, gvenilmez ve anlalmaz; bu
konuda yazlan kitaplarn faydaszlndan sz edilir. (Takprizde 1313: C. I, 389)
Mustafa bin Bl ise bu ilmin adn vermemekle beraber kurallarnn belli olmadn
sylemektedir. Bu, eskilerin denemelerinin sonucu elde ettikleri tecrbelerden rivayet edilen
haberlerdir. Mesela gzbebeinin etrafnda oluan serime ve arpnt gibi insan bedeninde ortaya
kan hallerdir. Bunlarn her birinden zel hkmler karlmaktadr. (18a)
Ktip elebi de Kefz-Zunn adl eserinde bu ilmin firset ilminin dallarndan
olduunu sylemektedir. eyh Davud el-Antak de tezkiresinde serimenin bedenini istek d
hareketi olup buhar veya buharlam gdadan dolay ekille ilgili bir patlama olduunu, doann
gc yettii zaman ortaya ktn, serime srasnda vcudun durumunun genel ve zel olarak
deprem srasndaki yerin durumu gibi olduunu sylemektedir. (bak.Kefz-znn 2012:77)10
2.3. 6. lml-Ektf
Bu ilme ne-i ksfend de denilir (Seirname 2010: 11) kei ve koyunun krek kemiine
bakp sava, bar, ktlk ve bolluk konusunda bir sonu karmaktr. (Uluda 1996: Firset, DA,
C.13, 116) Kei ve koyunun krek kemikleri gnee tutularak zerindeki izgi ve ekillerden
dnyada sava, ktlk, bolluk kp kmayacana dair hallere iaretler karmaktr. Bu ilimde cz
ilerden ziyade kll ilerle ilgili karmda bulunurlar. Nazar ettikleri krek kemiinin levhasn,
piirmeden nce alr evvel yere brakr daha sonra da alp bakarlar. Onun zerindeki farkl
durumlarndan yani parlaklk veya bulanklndan ve krmzl veya yeilliinden lemde olacak
olan ktlk ve bollua, sava veya bara, kimin galip kimin malup olacana dair hkmler
karrlar. Kemiin drt bir taraf ise dnyann drt tarafn temsil edecek ekilde tespit edilmitir.
karlan hkmleri de iaretli yerlerin temsil ettii yere nispet ederlerdi. (18b)
Bu ilim Hz.Ali (kv) ye nispet edilmektedir. (Takprizde 1313: I, 378)
10
Ayrca bk. Wladzimierz Zajackowiski(1967); Zwei Trkische Surkugsbcher. (Segir-nme ), Folia orientalia-Tome,
XIII, Krakow, s. 89-109.
M. Keml zergin(1967); Eski Bir Seir-nme, Trk Folklor Aratrmalar, C.10, S.211, s. 4331.
Arif zer(1969); Trke ki Seir-nme Kitab zerine, Trk Kltr, C.7, S.77, Mart, s.48.
Halil Ersoylu(1989); Seir-nme, TDAY-Belleten 1985 (Ankara 1989), s.27-48.
Mustafa Tat(1997); Trk Edebiyatnda ki Tr: Seir-nme ve n-nme, Edebiyattan eri, Aka Yaynlar, Ankara,
s.520-530.
Yusuf Ziya Smbll(2010); Seirname, Fenomen Yaynclk, Erzurum.
-----(2010); Balkanlardaki Osmanl Mirasna rnek Bir Eser: Seir-name, Hikmet lm Aratrmalar Dergisi ADEKSAMGostivar-Makedonya, (Mays 2010), S.15, s.40-50.
Turkish Studies
2741
2.3.7. lm-i Nzll-Gays

Bulut, gk grlts ve imei aratrp yaz ve kta yamurun yap yamayacana
dair karmda bulunma ilmidir. nsanlar arasnda bu ilimde ihtisas sahibi olanlar Araplardr. Zira
onlarn yamura ihtiyalar oktur. Bundan dolay bu ilim onlarda birok tecrbe ile ortaya
kmtr. Zira onlar da ve tepelerde yerlemi olup geimleri ziraat ve meraclk olduundan bu
sanata nem vermilerdir. Bundan dolay imek ve bulutlarn halleri hakknda tam bir bilgi
sahibidirler ve her ekilden ayr bir anlam karrlar. Bu deerlendirmeler bulutlarn ya mevzileri ya
incelii ve kalnl veya renk ve letafeti hasebiyle olur. Bazen de rzgr ve imek ile karmda
bulunulur. (Takprizde 1313: C. I, 382-383) (19a)
Bununla beraber bu ilimle karlan hkmler her zaman doru olmaz. Hatta ounda
yanl olur. Yldz ilmiyle hareket edenlerde bile hatalar olduuna gre bu ilimde de hatalar olmas
normaldir. Mustafa bin Bl konuyla ilgili olarak Peygamberimizin bir hadisini de zikrettikten
sonra bir olay anlatr:
Anlatldna gre Marip diyarnda bir ehirde yldz ilminde derin bilgisi olan iki kii
aratrp aralarnda bu ilmin bilgileri erevesinde tartp sonunda o sene hi yamur yamayaca
kararnda ittifak ederler. Gzel bir gnde ehre yakn yksek bir tepeye karlar. Onlar bu inanla
aralarnda sohbet ederlerken bir kylnn dadan odun ykl merkebini krbalayarak ehre doru
hzla gittiini grrler. Ona acelesinin sebebini sorunca o da korkarm ki iddetli bir yamur
yaacak byk bir sel olup ehre girmemizi engelleyecek der. Adamn bu szne kahkahalarla
gldkten sonra gk biliminden haberi olup olmadn sorarlar. Adamcaz da ilm-i felekten
haberim yok ama eeimde tecrbe ettiim bir delilim var ki o olduunda adetullah gerei yamur
yaar diye cevap verir. Ardndan da bu alametleri anlatr ve hemen aceleyle yola der. Onlar da
alay etmekle megulken aniden byk bir yamur balar ve bu adamlar ehre gidemezler. Olanlar
karsnda Allaha tvbe edip her eyi Allahn kudretine havale ederler. (20b)
2.3.8. lm-i Riyfe
Yer altndaki sular arayp bulma ilmidir. Bu ilim sayesinde bir yerde suyun var olup
olmadn, varsa ne kadar derinlikte olduunu; topra koklayarak, orada yetien bitkilerin
trlerinden, canllarn hareket tarzlarndan hareketle; bildikleri sylenir. Bu ilmin sahibinde
mkemmel bir his ve kuvvetli bir hayal gc lazmdr. Bu ilmin faydas aktr. Zira btn arazide
yksek da ve meknlarda ve vadilerin iinde nehirlerin olmas az vaki olur. Bu ilimde o yerin
toprann durumu, renk ve zellikleri, dalk m, talk m milli mi olduu tam olarak bilinmelidir.
Ayrca bu ilmin, amac suyun varln bilmek olduundan firset ilminin teferruatndan;
yer altn kazp sular yeryzne karmak bakmndan da mhendisliin teferruatndan olduu da
unutulmamaldr. (Takprizde 1313: C. I, 381-382)
Bu ilimle su mhendisleri da ve ovalarda yerin derinliklerine ulap zahirde su
szmazken ab- hayat gibi sular karrlar. Bylece dalarn dibindeki vadi ve susuz llere aktp
ve her eyi sudan yarattk (Enbiy/21:30) lsne gre llerin dirilmesi ve bitki ve ieklerin
bitmesiyle herkese faydal olurlar. Bu ilmin belde ve nahiyeleri imar etmekte byk yarar vardr.
Zira dalarn tepelerinden vadilerin iine kadar her yerde su karlmaz. yle yerlerde yerin
derinliklerinden yeryzne su karmaya ihtiya vardr. Bu sanat sahibine de mkemmel bir his ve
kuvvetli bir hayal gc lazmdr. Bu sanatn medar, topran zelliklerini ve rengini bilip tal ve
kumlu yerleri birbirinden ayrabilmekledir.
2.3.9. lm-i stinbtl-Madin
Madenlerin nce yerinin belirlenmesi daha sonra da karlmas ilmidir. Zira cevherler
dalarn derinliklerinde ham halleriyle ve kark bir ekilde bulunurlar ve gm ve altna ve
Turkish Studies
2742
Ramazan SARIEK
dierlerine elbette baz alametler gerektir. Bylece bu sanata talip olanlar dalarn damarlarndaki
maden alametlerini tanmakla hammaddenin var olup olmadna da karar vermi olurlar. Ta ki
dalarn derinliklerinde olan filizlerini bulabilsinler. (Takprizde 1313: C.I, 382) (21a-b)
Bu ilimler Mustafa bin Blye gre ilm-i firsete yakn ilimlerdir. Birok firset-nmeye
gre ise kyafet ilminin alt dallarndandr.
III. Blm
1. Firaset lminin Tarih Geliimi
Araplarn ilm-i kyafet anlamnda kulland ilm-i firsetin tarihi ok eskilere
dayanmaktadr. Zira gayb bilmek ve gelecee ait ilerden haberdar olmak istemek insann en
byk zaaflarndandr.
Yazl eski belgelere gre, eski in, Msr, Hint, Roma, Yunan ve Bbillilerde bu ilmin
kolu olan ilm-i kyafetle yani batl ifadeyle fizyonomi ile ilgili sistematik olmasa da baz
faaliyetlerin yapld, ayrca bu konuyla ilgili eitli fikirler serdedildii ve eserler yazld da
bilinmektedir. Bunlarda ilk yz okuma faaliyetlerinin inde baladndan ve Babil'de de tikleri
aratran ve bunlar yorumlayan sokak yorumcularnn varlndan bahsedilir. (Deniz 2004)
Mustafa bin Bl de eserinde Bu ilm diyr- Hind Arabda istiml itihr artukdur(17b)
diyerek bu konuyu dile getirir. Aristoteles de Politika adl kitabnda Yukar Libyann baz
halklarnn ortaklaa kullanlan kadnlarn ocuklarnn kimden olduunu tespit etmede bu ilmi
kullandklarn sylemektedir.(Aristoteles1990:34) Batda ise ilk olarak milattan nce yaam
olan Hipokrat insanlar tiplerine gre ayrm ve onlar tedavi etmede bu ilimden yararlanmtr.
Dolaysyla milattan nce II. Yzylda yaayan Eflatun, Galien, ladus ve Aristonun bu konuyla
ilgilendikleri bilinmektedir. (elebiolu 1998: 227-228)
Resimle ahsiyet tespitine dair Kefzznnda geen bir olay Mustafa bin Bl de
anlatmaktadr: Firset ilminde stat olan flimun (Polemonis, Philemon) adnda birisi, insann
terkibinde ahlkna dair delil getirebileceini iddia etmitir. Bukratn talebeleri bunu imtihan
etmeyi dnrler. Bukratn bir resmini yaparak flimuna verirler. flimun, resim zerinde derin
derin dnr ve - Bu resmin sahibi zinaya dkn birisidir- der. flimun onun kim olduunu
bilmemektedir. Yalan sylyorsun. Bu Bukratn resmidir- derler. flimun, -Bukrata gidiniz, ona
sorunuz, phesiz benim ilmimi tasdik edeceksiniz- der. Ona giderler, denileni sylerler. Bukrat da
- flimun doru sylemtir. Ben zinay severim, lakin nefsime malik bir insanm- der. (elebiolu
1998: 228)
Baka bir rivayet de yledir: Eflatun bir yksek bir da tepesini mesken semi, tepeye
kan yolun bana da bir nakka grevlendirmiti. Bunlar kendisiyle sohbet etmek isteyen
kimselerin suretlerini tasvir edip ona sunarlar, o da firset gzyle inceler, sohbete layk grrse
kabul ederdi. (Ahlk- Ahmed 1256: 75)
Bu konuda yazlan eserlerden Aristoya ait olduu iddia edilerek Yuhann b. Btrk
tarafndan Arapaya evrilen Kitbs-Siyse f tedbrir-riyse (Srrul-esrr) adl, kayna belli
olmayan eser ise slm toplumunda bu tr firset anlayn geni lde etkilemitir. Rivayete gre
Aristo bu eserde rencisi skendere tler vermi, ona savata hangi tarafn galip veya malup
olacan nceden tahmin etmenin yollarn ve sava tekniini retmitir. Bundan dolay
Mslman hkmdarlar bu tr eserlere ilgi duymulardr. (Uluda 1996: Firset, DA, C.13, 116)
Ayrca Ahlk- Muhsinde Ssn padiah Nirevn iin hkem tarafndan bir firset kitab
yazld ve Nirevnn bu kitaba bakarak hkmettii anlatlr. (elebiolu 1998: 229) (Ahlk-
Ahmed 1256: 73)
Turkish Studies
2743
1.1.slam Dnyasnda Firset lmi

Mslman toplumlarda zellikle Araplar arasnda firset ilminin batdan mstakil olarak
gelitii grlmektedir. Cahiliyet ve ncesinde firset ilmiyle uraanlar kayif olarak adlandrlyor
ve bunlara ok itibar ediliyordu. Bunlar insann derisine bakarak insann nesebi, asaleti, ahlk
yaps hakknda ve ayak izlerinden hareket ederek de iz sahipleri hakknda baz hkmler
karyorlard. zellikle neseplerinden phe edilen ocuklarn neseplerinin belirlenmesinde
kayiflere mracaat ediliyordu. Kinaneden Mdlic kabilesi bu alann uzman olarak kabul ediliyor
ve bu ilmin babadan oula getii yaygn olarak syleniyordu. Byk fkhlar da ounlukla
nesep dorulatlmasnda bu taifeyi gvenilir buluyorlard. Hatta slamiyet dneminde,
Peygamberimiz bu kabileden Mcezzir adl bir kayife o zaman dedikodu konusu olan Zeyd ve olu
Usamenin neseplerini dorulatmtr. Zira Zeyd siyah olmasna ramen same beyazd. Rivayete
gre, ad geen kavmin mehur kayiflerinden Mcezzir-i Kyif adnda biri, bir gn Peygamberimiz
(a.s.)in makamna gelir. Peygamberimiz de onu bir rt altnda uyuyan Hz. same ve babas
Zeydin yanna gtrr. Her taraflar rtlyken ayaklar dardadr. Ayaklarna bakan Mcezzir,
derilerinin rengi farkl olduu halde bu ayaklar bu ayaklardandr diyerek ikisinin baba oul
olduklarn tespit eder.
slam dnemde firset alannda ilk yazl rnekler Araplar arasndadr. Bu eserlerin bir
ksm mstakil eserler iken bir ksm da eitli eserler ierisinde bir blm halindedir.
1.1.1.Arap Edebiyatnda Firset-nmeler11
Bu alanda slm dnyasnda ilk eser yazann mam- f (150-204/767-819) olduu
rivayet edilir. Ancak El-Kaf adl bu eser gnmze ulaamamtr. (Yerdelen 1988: 50) Bununla
beraber firasetle ilgili baz eserlerin bu eserin evirisi olduu sylenmektedir. (Ktip elebi 2012:
C.3, 1096; Kyafetl-nsniyye 1999: 14) mam Muhammedle aralarnda firsetle ilgili
anlatlanlar ise onun bu konuyla ilgili olduunu gstermektedir. (11b)
El-Kind (l.III/IX. y.y. ortalar)nin (.Sm 1314: V, 3898), Yuhanna b. Btrk (IV./X.
y.y.) (Sleymaniye Ktp., Ayasofya bl., Nr. 2457, 2890. Nuruosmaniye Ktp, nr. 4927) in ve
Muhammed ibni Zekeriy Er-Rz (240-320/854-932)nin de (Saaklzde 2009: 221) konuyla
ilgili eserleri vardr.
Fahreddin er-Rz (544-606/1149-1206) nin Kitbl-Firsesi ise Arapa yazlm
firset-namelerin en iyilerinden biridir. (.Sami 1314: V, 3346). Muhyiddin ibnl-Arab (560638/1164-1240)nin Et-Tedbrt lhiyye f Islhil-Memeleketil-nsniyye adl eserinin sekizinci
bb (Konuk 1992: 215-240) ile El-Ftht- Mekkiyye eserinin yz krk sekizinci bb firset
konusundadr. (El-Ftuhat 1990: 433-434)
bn el-Ekfn (l. 749/1348) de kml el-siyse f ilm el-firse adl eserinde firset ilmini
altyapsyla beraber incelemitir.12
1.1.2.Fars Edebiyatnda Firset-nmeler
Fars edebiyatnda firset-nmelerle ile ilgili olarak ilk akla Sasaniler dneminde ran
hkmdar olan Nirevn- dil (l.579) in, filozoflarn hazrlad firset-nmelerdeki
hkmlere gre lkesini ynetmesi gelir. Bunun iin devrin ileri gelen bilginlerine bir firset kitab
11
Kyafetname nshalaryla ilgili olarak zellikle Amil elebiolunun Kyfe(t) ve Akemseddinzde Hamdullah
Hamd le Erzurumlu brahim Hakknn Kyfetnmeleri adl makalesinden, Cevat Yerdelenin Yksek Lisans Tezinden
ayrca Mjgan akrn Kyfet-Nmeler Hakknda Bir Bibliyografya Denemesi adl makale ve kaynaklar arasnda yer
alan dier almalardan yararlanlmtr.
12
Bk.kran FAZLIOLU; bn el-Ekfnnin kml el-Siyse f ilm el-Firse Adl Eseri,
http://www.ihsanfazlioglu.net/Sukran_Fazlioglu/Ekfani-Firase.pdf
Turkish Studies
2744
Ramazan SARIEK
hazrlatt ve lkesini bu kitaptaki bilgilere gre ynettii ve adaleti bu ekilde salad rivayet
edilir. Konuyla ilgili yle bir hikye anlatlr: Bir gn ksa boylu bir adam gelir birisinden
ikyeti olur. Nirevn, firset ilminin gerei olarak zulmn ikyeti olan kiiden
kaynaklandn zira boyunun ksa olduunu, ksa boylularn da zalim olduklarn syler. Bunun
zerine adam ikyeti olduu kiinin kendisinden daha ksa olduunu syleyince Nirevn da
tebessmle hakk yerine getirir. (Ahlk- Ahmed 1256: 73) (Yerdelen 1988: 53)
Ayrca konuyla ilgili olarak Kemleddn Abdrrezzak Kn (l.730/1329) nin elde
olmayan Kyfet-nmesi; Dervi Abdurrahman Mrek (VIII/XIV.y.y.) in Sultan Eb Sad Bahdr
(l.736/1335) a ithaf ettii Tuhfetl-Fakr adl eseri; Srrnin Trkeye evirdii Seyyid Ali
Hemedn (l.786/1335)nin Zahretl-Mlknn beinci bbnn sonlar (st.n.Ktp. T.Y. nr.
2671, Topkap Mzesi Ktp.E.H.Bl. nr. 1351); Hseyin Viz Kif (910/1504) nin Ahlk-
Muhsinsinin bir blm saylabilir.
1.1.3.Trk Edebiyatnda Firset-nmeler
Trk edebiyatnda firsetten bahseden ilk eser olarak Bedr-i Dild bin Muhammed
Orucun, II. Murada ithaf ettii Murd-nmesi kabul edilir. [bk.Adem Ceyhan(1997); Bedr-i
Diladn Murd-nmesi, I-II, MEB Yaynlar, stanbul; elebolu 1998: 141-150] Bununla
beraber konuya ad vermeden deinen ilk eser eldeki slmi dnem ilk Trke eser kabul edilen
Yusuf Has Hcibin Kutadgu Bilig (yazl: 462/1069-70) idir. Bir siyasetname ve nasihatname
niteliindeki eserde mellifin, deiik grevler iin seilecek ahslar hakknda eitli
deerlendirmeler yaparken firset-nme llerinden yararland grlmektedir. Buna gre
insann iyilik ya da ktln ve karakterini d grnnden anlamak mmkndr.
Hkmdarlar evrelerinde byle insan sarraf kiileri bulundurmaldrlar. (avuolu 2004: 44-45)
Nshas elde mevcut olan ilk mstakil Trke kyafetname ise Akemseddinzde
Hamdullah Hamd (853-909/1449-1503) nin manzum Kyfet-nmesidir. Ktip elebi bu eserin
mam afiiden tercme olduunu sylemektedir. (Ktip elebi 2012: C.3 1096)
Firdevs-i Rmnin Sultan II. Byezid (1481-1512) devrinde yazd Firset-nmesi
(OM 1333: II, 359) yannda bn- Sivrihisrnin 938/1531de Damat brahim Paann emriyle
kaleme ald manzum mensur kark tercmesi de mstakil firset-namelerdendir.13
lyas ibni s-yi Saruhan (l.967/1559-60)nin (OM 1333: II, 18); Abdlmecid ibni eyh
Nash (l.973/1565)un (OM 1333: I, 113); II. Selim (974-982/1566-1574) devrinde yaayan
Mustafa ibni Evranosun (OM 1333: II, 49), 1003/1595te Nideli Vislnin (OM 1333: II, 49)14
ve 1010/1601de Seyyid Lokman elebi bin Hseyn el-Urmev el-Abrnin eserleri15 ad
zikredilmesi gerekenlerdendir.
Trke firset-nmelerin en mehuru ise Erzurumlu brahim Hakk (1115-1194/17031780) nn Marifet-nmesindeki blmdr.16
13
Bk.Kenan BOZKURT(2008); Kyafet lmi, Trk Edebiyatnda Kyfet-nmeler ve abn- SivrihisrninKyfetnmesi (Transkripsiyonlu Metin-nceleme), Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi (D..Sosyal Bilimler Enstits)
Diyarbakr, s.34. Bu eser dah sonra Trkeye evrilerek baslmtr. Dmk(1290); Kyafetname, (ev.Salim Sadi),
stanbul, 47 s. (bk.Erkal:1999, 220)
14
Bk.Cevat YERDELEN(1988); Trk Edebiyatndaki Kyfet-nmeler ve Nideli Vislnin Vesletl-rfn Adl
Kyfet-nmesi, (Yaynlanmam Y.Lis.Tezi),Erzurum.
15
Komisyon(1999); Kyfetl-nsniyye f emilil-Osmniyye, Tarih Aratrmalar Vakf, stanbul.
16
Amil ELEBOLU(1988); Kyfe(t) lmi ve Akemseddinzde Hamdullah Hamd le Erzurmlu brhim Hakknn
Kyfet-nmeleri, Eski Trk Edebiyat Aratrmalar, MEB Yaynlar, stanbul, s. 225-262.
Erzurumlu brahim Hakk Hz.(2011), Mrifetnme, elik Yaynlar, stanbul, s. 312-330.
Turkish Studies
2745
Firset-nmeler arasnda bunlarn yannda mellifi hatta ad bile belli olmayan Firsetnmeler de vardr. Bir ksm mstakil kitap bir ksm da hacmi az olduu iin bir mecmuann iinde
yer almlardr.17
1.1.3.1. Trke Firasetn-melerin Genel zellikleri
Burada Trke firset-nmelerden
deerlendirmelerde bulunacaz.
ieriine
ulaabildiklerimiz
hakknda
baz
Yukardakilerden anlald kadaryla slm leminde mstakil bir bilim dal olarak
alnan Firset ilmi Trkede de telif ve tercme halinde on sekizinci yzyla kadar artarak devam
etmitir. Bazen mstakil bir eserden yine mstakil bir eser olarak tercme edilmi bazen de eldeki
bir eserin bir blm olduu halde mellif tarafndan gelitirilip geniletilerek mstakil ve telif bir
eser niteliine brnmtr. Bazen de bir eserin blm eklinde eserlerde yer almtr.
Trke firset-nmelerden ayn kaynaktan tercme olanlarn eitli benzerlikleri
ierdikleri grlmektedir. Her ne kadar aynen tercmeden ziyade ekleme ve kartmalarla eserler
telif nitelii kazansalar da eserler arasndaki benzerlikler tamamen ortadan kalkmamakta bazen
kurulu bazen de ierikte bu benzerlikler hemen gze arpmaktadr. Mesela, Sivrihisrnin eseri ile
mellifi belli olmayanlardan orum l Halk Ktphanesi 3165 ve zmir Mill Ktphanesi Yazma
Eserler Blm 1373/1deki eserler kurulu ve ierik itibariyle birbirine benzemektedir. Eserde
geen firset limlerinin ayn harflerle rumuzlandrlmalar, kullanlan el resimleri ve eldeki
izgilerin adlandrlmalarndaki benzerlik bunun en ak delilidir. erikte de sadece bilgilerin
hacim ve tasnifinde baz deiiklikler sz konusudur. (kr.Bozkurt 2008; Trk 2007; Glhan 2009)
Hamdullah Hamd, Erzurumlu brahim Hakk ve Vislnin kyafetnamelerinde ayn
yapdaki organlar ounlukla iyi ve kt huya iaret etmektedir. Bu kyafetnameler arasndaki ar
benzerlik bu yarglarn kiisel olmadn, bizim tespit edemediimiz belirli ve salam bir kaynaa
dayandn gstermektedir. (Yerdelen 1988: 189)
Kimi kyafetnameler ise bir eserin konuyla ilgili blmnn yine bir eser iinde bir
blm olarak yer almas eklindedir. Eser eyh Baba Yusuf (l.918/1512, stanbul)un Mevhb u
Mahbb adl eserinin iinde yer alan Nasihat- Dil-pezr balkl kyafet-nmesi bn-i Arabnin
Ftuhat- Mekkiyye adl eserinden istifade edilerek yazlmtr. (akr 2007: 343)
Ayrca bu eserler sadece mensur veya sadece manzum olarak kaleme alnd gibi
manzum- mensur kark da olabilmektedirler. (Sivrihisrnin Kyfet-nmesi, Manisa l Halk Ktp.
1858/5 numaral ve Kyfet-nme-Hz Risle-i Kimy-y Sadet, st. n. (Eski Eserler) Ktp. T. Y.
Bl. nr. 4015. eser manzum-mensur karm kyafetnamelerdendir.)
Yukarda da grld gibi saylan eserlerden bazlarnn nshalar elde yoktur. Sadece
eitli kaynaklarda adlar gemektedir. Bir ksm da mstakil eser olmayp bir kitabn bir blm
eklindedir.
Baz firset-nmelerin ise Trkeye farkl kiiler tarafndan ayr ayr zamanlarda tercme
edildii de vakidir. Mesela Dmknin Kitbl-db ves-Siyse f lmin-Nazar vel-Firse adl
eseri 1531de Sivrihisr ve 1290/1874te de Salim Sad tarafndan tercme edilmitir.
eyh merl-Halvetnin 1030/1620 tarihli Kyafet-nmesi mam afiinin
kyafetnamesinin manzum evirisidir. (Yerdelen 1988: 57) Ayrca nshas elde mevcut olan ilk
mstakil Trke kyafetname olan Akemseddinzde Hamdullah Hamd (853-909/1449-1503)nin
17
Bk. Abdlkerim GLHAN(2009); Mellifi Bilinmeyen bir Kyfetnmeye Gre Karakter Tahlili, Beden Dili,
Kitabevi, stanbul, s. 39-60. Gkhan TRK(2007); Anadolu Sahasna Ait Bir Kyafet-nme rnei zerine nceleme,
Yksek Lisans Tezi Adnan Menderes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Aydn.
Turkish Studies
2746
Ramazan SARIEK
manzum Kyfet-nmesi de Ktip elebinin Kefz-znnuna gre mam afiiden tercmedir.

Geverek-zde Hfz Hasann (l.1216/1801) Firset adl eserinin de ayn eserin evirisi olduu
sylenmektedir. (Kyafetl-nsniyye 1999: 14)
1.1.3.2.Trke Firset-nmelerin erik zellikleri
Bata firset-nmeden bahsederken firsetin er firset ve Hkm firset olarak ikiye
ayrldn; er firsetin peygamber ve velilere has olduunu, Allah vergisi olup
renilemeyeceini; Hkm firsetin ise tecrbelere dayanlarak elde edildiinden bakalar
tarafndan da renilebileceini, onun da kyafet, irafet, ihtilac gibi balklara ayrldn
sylemitik. Dolaysyla eserler de kaleme alnrken genellikle bu balklardan hareket
edilmektedir. Yani kimi firset-nme gibi genel, kimi de kyafet-name, ihtilac-name, kef-name gibi
zel alan adlaryla adlandrlmaktadrlar. Bu adlandrmalar eserin kapsad alanla ilgili olarak
seilmektedir. Bu eserler ierik itibariyle, genellikle firsetin tanm, kaynaklar, trleri ve baz
kavramlar; ardndan da genel ya da zel alan uygulamalar zerinde durmaktadrlar. Bazlar
firsetin sadece bir alann deil birka alann da ele alabilmekte, iinde kyafetl-beer yannda
eller hakknda da bilgiler verebilmekte (Bozkurt 2008: 135; Trk 2007: 26) bazlar ise ayrca beer
mizalaryla ilgili bilgiler yannda milletlerin mizalarna da deinmektedir. (Mustafa bin Bl,
Sivrihisr, Avanzde) Hacmi kk olanlarda ise bu ayrntya girilmemektedir.
Mustafa bin Blnin eseri ise firset ilmini teferruatl bir ekilde ve akademik bir gzle
ele almas bakmndan dierlerinden farkl bir yere sahiptir.
IV.Blm
1.Firset lminin Kullanld Yerler
Gemii milattan binlerce yl ncesine uzanan ve firset ilmi her zaman toplumun her
kesiminin ilgisini ekmi bir alandr. Gerek siyasilere yol gstermek, gerek nesebi karm veya
pheli kiilerin nesebini belirlemek, gerek hukuk, gerekse kle, cariye ve hizmeti, memur alm
ve askerlik gibi toplumsal alanlarda verilen kararlarda etkin bir ekilde kullanlan firset ilmi
edebiyatn da ilgi alanna girmi bal bana bunu konu alan birok eser kaleme alnmtr. Bat ve
slm leminde bu tr eserlerin birok rneklerine rastlyoruz. (bk.Firset lminin Tarih Geliimi
blm.)
1.1.Siyaset Alannda
Bat dnyasnda antik alarda yaayan Aristonun talebesi skendere siyasi kararlarnda
firsetle ilgili tavsiyeleri bilinmektedir. Ssn padiah Nirevn iin hkem tarafndan bir
firset kitab yazlm olduu ve Nirevnn bu kitaba bakarak hkmettii belirtilmektedir.
(elebiolu 1998: 228-229) (Ahlk- Ahmed 1256: 73)
1.2.Nesep Belirlemede
Firset ilminin bir dal olan kyafet-i beer ilmine vakf olan kayifler insanlarn d
grnnden hareketle nesepleri hakknda kesin hkm verirlerdi. Neseplerinden phe edilen
ocuklarn sadece derilerine bakarak, hibir ekilde tanmad halde, anne ve babalarn, anne ve
babalarna bakarak da ocuklarn kesin bir ekilde tayin edebilirlerdi. (Aristo 1990: 34) Bu konuda
Ktb-i Sittede geen bir hadis-i erifte Hz. Peygamberin Hz. samenin nesebi ile ilgili olarak
fireset ilminden yararlandn grmekteyiz. (15b-16a)18
18
Bk. . Canan: Ktb Sitte, C. 15, 119-120. Ayrca bak. Muhammed Fud Abdulbki(2007); (ev. Abdullah Feyzi
Kocaer); Mttefekun Aleyh Hadisler, Hner Kitabevi, Konya, 958 numaral hadis, 292. www.darulkitap.com
Turkish Studies
2747
1.3.Hukukta
slm kltrnde ayr bir bilim dal olarak itibar ve nem kazanan firsetin zamanla
hukukta da yer ald grlr. Mustafa bin Bl de eserinde eitli slm limlerinden hareketle
firsetle hkmetmenin eriatta ancak zel artlarda mmkn olduunu, firsetin er hkmn
nne geemeyeceini, yoksa zan ile hkmetmek ve zulm olacan sylyor. Bu durum ancak
ahidin olmad ya da hakknda iddia edilenin yemin etmekten kand bir davada, o da er
hkm ortaya karmak artyla ve eriatn adaletsizlie izin vermemesinden dolaydr. (6b) Ksaca
firset yarglama hukukunda objektif ve kati delillerle atan ve onlara ramen hkme esas tekil
eden bir delil deil, yeterli delil olmadnda soruturmay derinletirme ve ynlendirmede hkim
iin hareket noktas teklil edebilecek ve ancak belli durumlarda faydal olabilecek bir delil ve
metot grnmndedir. (t 1996: Firset, DA, C.13, 117)19 Zira er hkmler bellidir ve
firset bunlarn iinde bulunmamaktadr. (Kurtub C.10, 71) (6a-b)
Gnmzde ise hukukta kriminoloji biliminin douunda rol oynam, Lombrosodan
itibaren zellikle ceza hukukunda nem kazanmtr.20
1.4. Tp Alannda
Tp alannda ise milattan nce yaam olan Hipokratn insanlar tiplerine gre ayrd
ve onlar tedavi etmede bu ilimden yararland bilinmektedir.(elebiolu 1998: 227-228) Son
yzyllarda da insann beden yapsyla ruh yaps arasnda iliki olduu grnden hareketle el
yazsndan karakter tahliliyle psikolojinin fizyotipolojisi dal ve tbbn baz dallarnda psikiyatrik
tehis ve tedavi alanlarnda kullanlmaya balanmtr. (Mengi 2002: Kyfetnme, DA, 25, 514)
1.5.Kle ve Cariye Almlarnda
Kle ve cariyeliin meru olduu dnemlerde alnacak kle ve cariyeler yle rastgele
alnmazd. Alacak kiinin uyank ve akll ve insan deerini bilen, adam sarraf olmas ve ie yarar
olann tanmas iin de firset ilmini bilmesi gerekirdi. (Ceyhan 1997: I, 162)
1.6.Memur Almnda
Firset ilminin toplumda bu kadar yer etmesi ve etkili olmas sadece siyaset, nesep
belirleme, hukuk, tp, kle ve cariye almlarnda etkili olmam ayn zamanda devlet dairelerine
memur almnda da kendisini gstermitir. Kle ve cariyeler gibi hizmet ilerinde altrlanlar
iin gerekli grlen btn temel kstaslar memur almlarnda da uygulanmtr. eitli grevlere
atanacak kiilerde grevlerine uygun fiziksel zelliklere dikkat edilmitir. Kiilerin kel, kse, sar,
irkin olmalar onlarn her hangi bir devlet grevine atanmalarna, eer grevdeyse daha yksek
rtbelere kmalarna engel tekil etmitir. Bazlar da sahip olduklar fiziki zellikleri sayesinde
layk olmadklar makamlara kmlardr. (Ayvazolu 1995)
1.7.Edebiyat Alannda
Siyasetten hukuka, nesep belirlemeden kle ve cariye almna kadar hayatn her safhasn
derinden etkileyen firset ilmi edebiyat da etkilemitir. Zira edebiyat hayatn aynasdr. Hayatn
iinden kan firset hkmlerinin edebiyata yansmamas ise imknszd.
19
Sleyman Uluda Kueyr Risalesindeki dipnotta firsetle ilgili olarak Bunun bir kaidesi ve dzenli ekli yoktur.
Onun iin kef ve ilhamn snrn genileterek, muln artrarak devlet ve cemiyet nizamna tatbik edilmesi, hukuk,
iktisad ve ticar mnasebetlerin buna gre ayarlanmas sakncal neticeler verir. lham sadece ilhama mazhar olan kii
iin ihtiyr bir delildir. Hccet-i lzimedir, hccet-i mlzime ve hccet-i mteadriye deildir, yani bir lde ilhama
mazhar olan kiiyi balar, bakalarn balamaz. demektedir. (bak. Kueyr:1991, 392deki dipnot.)
20
bak. Sokollu 2002: Su Nedenleri, http://www.hukukcu.net/
Kaner, http//dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/501/5983.pdf
Turkish Studies
2748
Ramazan SARIEK
Firset ilminin edebiyata yansmas hem bir tr olarak mstakil eserlerin yazlmas, hem
de ilgili hkmlerin eitli eserlerde kullanlmas eklinde olmutur. Yazarlar eserlerinde konuyu
bir blm halinde iledikleri gibi ksa veya uzun, manzum veya mensur mstakil eserler olarak da
ele almlardr. Mstakil yazlanlara genelde Firset-nme, Kyfet-nme gibi adlar verilmitir. Bu
alanda Trk Edebiyatnda da eldeki ilk Trke eser olan Kutadgu Biligden 20. yzyla kadar
firset-nme trnde manzum-mensur, telif-tercme onlarca eser kaleme alnmtr. Bunun yannda
yazlan birok manzum ve mensur eserde de firset-nme unsurlar eitli ekillerde kullanlmtr.
Bata Divan iirinde ve mesnevilerde olmak zere modern edebiyatta roman kahramanlarnn
karakter oluturmalarnda yz ve vcut yaplar ile karakterleri arasnda ilgi kurmada firset
ilminden yararlanlmtr. (Ark 2003) Yine gnmzde sinema ve izgi filmlerdeki karakterlerin
seiminde de bu tiplemelerden yararlanld grlmektedir.
Sonu
Mustafa bin Blnin firset ilmi zerine olan bu eseri kltr tarihimiz asndan nemli
bir eserdir. Firset ilmi gnmzde bilimselliini yitirmise de gemi asrlarda byk rabet
grm ve gerek bir bilim olarak alglanmtr. Tecrbe ve gzlem zerine tahmine dayanan
firset ve kyfet zerine imdiye kadar ele geen Trke firset-nmeler hep uygulamaya ynelik
ve firset ve kyfet ilmi konusunda kstl bilgiler iermektedir. Eser her ne kadar derleme
niteliinde de olsa alannda tektir. Mellif eserini kaleme alrken yapt iin bir derlemeden ibaret
olduunu zaten kendisi sylemekte ve ana kaynaklarn da zikretmektedir. Bununla beraber yapt
almada kuru bir derlemeden ok eldeki bilgileri bir akademisyen titizliiyle deerlendirmitir.
KAYNAKA
Abdulhamid b. Hbetullh (trhsz.), erh Nehcl-Belga, Daru hyil-ktbl-Arabiyye Yayn,
Beyrut, C 19, 19. http://www.shamile.com
Abdurrezzak Kn (2004) Tasavvuf Szl, (ev.Ekrem Demirli), z Yaynclk, stanbul.
ABDLKADROLU, Abdlkadirolu (1998) Bursal smail Belin Gldeste-i Riyz- rfn ve
Vefyt- Dnivern- Ndiredn , Ankara.
AIRAKA, Ahmet (2001) ys b. Muviye md., DA,23, 498.
AKTAN, Bilal (2009) Manzum Kyfetnmlere Gre Beden ve Kiilik, Beden Dili, (edit. Emine
Grsoy Naskali-Aylin Ko), Kitabevi, stanbul, 73-84.
AKN, mer Faruk (1994) Divan Edebiyat, DA, 9, stanbul, 389-427.
ALGAR, Hamit (2005) Molla, DA, 30, stanbul, 238-239.
ALKAYA, Mehmet Akif (1996) Talcal Yahy Kitb- Usl, Baslmam Yksek Lisans Tezi,
nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Blm, Malatya.
ARIK, M. Selim (2005) Firset ve Keramet Asndan Muvafakt- mer (r.a.), Yeni mit, Say
69,
Temmuz-Austos-Eyll.
http://www.yeniumit.com.tr/konular/detay/firaset-vekeramet-acisindan-muvafakat-i-omer-r-a/bolumuc (ET:25.09.2012)
ARIK, ahmurat (2003) AhmetMithat Efendinin Romanlarnda Kyafet lminin Tesirleri,
stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, C.XXX, stanbul,
43-60.
Aristoteles (1990) Politika, (ev. Mete Tunay). Remzi Kitabevi, 3. bask, stanbul.
AYBAKAN, Bilal (2010) afi, DA, 38, stanbul, 223-233
Turkish Studies
2749
AYDIN, Cengiz-Glseren (1992) Batlamyus, DA, 5, stanbul, 196-199.

AYKUT, A. Sait (2007) Yz ve Beden Ruhun Kyafeti midir?, Gezgin, Mays, S 4.
AYVAZOLU, Beir (2000) Sakala ve Bya Dair, Aksiyon, S.280, 15-04-2000.
AYVAZOLU, Beir (1995) irkin, Aksiyon, S.53, 12-09-1995.
AZML, Mehmet (2005) Abbasler Dnemi Bbek syn, Ankara.
BALTACI, Ahmet (1999) Eb Bekir bnl-Arab, DA, 20, 488-491.
BAKAN, Ali Rza (1987) Kyfetl-nsniyye f emilil-Osmniyye, Kltr ve Turizm
Bakanl Yaynlar, stanbul.
Beyhk
(2003) uabl-mn,
http://www.shamile.com
Mektebetr-Rd
yaynlar,
Riyad,
C.
2,
391.
BEYZDEOLU, Sreyya Ali (1996) Snblzde Vehb Lutfiyye, Cihan Neriyat ve Matbaaclk,
stanbul.
BLOCHET, Edgar (1926) Catalogue des Manuscripts de la Biblioteque Nationale, 2 cilt, Paris.
BOZKURT, Kenan (2008) Kyafet lmi, Trk Edebiyatnda Kyfet-nmeler ve abn-
Sivrihisrnin Kyfet-nmesi (Transkripsiyonlu Metin-nceleme), Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi (D..Sosyal Bilimler Enstits) Diyarbakr.
BROCKELMAN, Carl (1969) Katalog der orientalischen Handscriften der Stadtbibliothek zu
Hamburg,Hamburg.
Bursal Mehmed Tahir (1975) Osmanl Mellifleri, C. 1, Yaylack Matbaas, stanbul.
Bursal Mehmed Tahir (1333) Osmanl Mellifleri I-II-III, Matbaa-i mire, stanbul.
CANAN, brahim, Ktb-i Sitte Tercmesi ve erhi, C.12, Aka Yaynlar, Ankara.
CEYHAN, Adem (1997) Bedr-i Diladn Murd-nmesi I-II, MEB Yaynlar, stanbul.
CEYHAN, Adem(2006) Trk Edebiyatnda Hazret-i Ali Vecizeleri, nc Kitap, Ankara.
AKIR, Mjgan (2007) Kyfet-nmeler Hakknda Bir Bibliyografya Denemesi, Trkiye
Aratrmalar Literatr Dergisi, Cilt 5, Say 9, 333-350.
ALDAK, Sleyman (2005) Takprlzdenin Mevzatul-ulmundaki limler Tasnfi
zerine, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 15, S. 2, 115-146, Elaz.
AVUOLU, Ali (2004) Kyafetnmeler, Aka Yaynlar, Ankara. XVII, 2009/2,293-302.
AVUOLU, Ali (2009) Kyafet lmi ve Kutadgu Biligde Kyafet lmi/Fizyonomi zleri,
Bilimname XVII, 2009/2, 293-302.
ELEB, lyas (2001) yfe, DA, 23, stanbul, 497.
ELEBOLU, Amil (1998) Kabus-nme Tercmesi Murad-nmeye Dir, Eski Trk Edebiyat
Aratrmalar, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul, 141-150.
ELEBOLU, Amil (1998); Kyfe(t) lmi ve Akemseddinzde Hamdullah Hamd le
Erzurumlu brhim Hakknn Kyfetnmeleri, Eski Trk Edebiyat Aratrmalar, MEB
Yaynlar, stanbul, 225-262.
DENZ,
smail
(2004)
Fizyonomi,
Sznt,
S.300,
Ocak,
http://www.sizinti.com.tr/konular/ayrinti/fizyonomi-ilmi-kiyafet.html (ET:25.09.2012)
Turkish Studies
2750
Ramazan SARIEK
DEVELLOLU, Ferit (2005) Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, 22. bask, Aydn Kitabevi
Yaynlar,, Ankara.
DLN, Cem (1983) Yeni Tarama Szl, TDK Yaynlar, Ankara.
DUMAN, Ali (2004) Takprzde Ahmed Efendi ve MevzutulUlmda Yer Alan Usul ve
Fkh le lgili limler, Gazi niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2004/1, C. III, S.5, ss.
47-64)
Ebu Abdurrahman es-Slem (1981) Tasavvufun Ana lkeleri Slemnin Risaleleri(ev. Sleyman
Ate), Ankara niversitesi Basmevi, Ankara.
ELAIK, Muhittin (2010) Shhat u Marazda Ahlt- Erbaann lenii,Mukaddime (Mardin
Artuklu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi), 2010/1, 125-141.
ERKAL, Abdulkadir (1999) Kyafetnmeler zerine, A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits
Dergisi, Erzurum, S. 13, 217-225.
ERSOY, Ersen (2009) htilc-nmeler, Beden Dili, (edit. Emine Grsoy Naskali-Aylin Ko),
Kitabevi, stanbul, 61-72.
ERSOYLU, Halil (1989) Seir-nme, TDAY-Belleten (1989), 1985, 27-48.
Fahruddin Er-Rzi, Tefsir-i Kebir Meftihul-Gayb, [C.2 (2008), 9 (trhz), 10 (trhz)], Aka
Yaynlar. http://www.darulkitap.com (ET:19.10.2012)
DarulKitap slam Ansiklopedisi v.2
Fahrd-dn Muhammed b. mer er-Rz e-fi (2000) Meftihl-gayb Minel-KurnilKerm, Drl-Ktbl-lmiyye yay. Beyrut, 1. bs., 2, 191; 12, 512, Enam/6:27.
FAZLIOLU kran; bn el-Ekfnnin kml el-Siyse f ilm el-Firse Adl Eseri,
http://www.ihsanfazlioglu.net/Sukran_Fazlioglu/Ekfani-Firase.pdf (ET:25.09.2012)
Feteva-y Hindiyye, (Feteva-i Alemgiriyye),(haz. Mustafa Efe), Aka Yaynlar: C. 15, 277.
http://www.darulkitap.com/oku/fikih/fetavayihindiye/meshurfakihler.htm
(ET:19.10.2012)
FLGEL, Gustav (1865) Die Arabischen, Persichen und Trkischen Handschriften der KaiserlichKniglichen Hofbibliothek zu Wien, 3. Cilt, Viyana.
GKYAY, O. aik ve ZEN, kr (2005) Molla Lutfi, DA, 30, stanbul, 255-258.
GLHAN, Abdlkerim (2009) Mellifi Bilinmeyen Bir Kyfetnmeye Gre Karakter Tahlili,
Beden Dili, (edit. Emine Grsoy Naskali-Aylin Ko), Kitabevi, stanbul, 39-60.
GM, Sadreddin (1993); Seyyid erf Crcn, DA, 8, 134-136
Hucvir (1982) Kefl-mahcb (hzl. S. Uluda), Dergh Yaynlar, stanbul.
brahim El-Hazimi (2009) 7 Hadis mamnn ttifak Ettikleri Hadisler (ev. Hanifi Akn), Karnca
Kitap, stanbul, www.darulkitap.com (ET:19.10.2012) (DarulKitap slam Ansiklopedisi
v.2) Krknc Blm; Fiten Blm, Trklerle Sava, 294. Hadis.
bn Sn (2005) aretler ve Tembihler, (ev.A. Durusoy-M.Macit-E.Demirli) Litera Yaynclk,
stanbul.
bn Sn (2009) El-Knn fit-Tbb, Birinci Kitap, (ev.Esin Khya), Atatrk Kltr Merkezi
Yayn, 2. Bask, Ankara.
Turkish Studies
2751
flmn Kitb fil-Firsa, ascribed to Iflmn/Aflmn (Polemon). End of text and colophon. MS
Leiden,
Or.
198,
ff.
75b-76a.
http://www.islamicmanuscripts.info/courses/arabic_manuscripts/or00198.pdf
(ET:25.09.2012)
mam Ahmed ibni Hanbel (2001) Msned, er-Risale yayn, C. 16, 1. Bask, Beyrut.
mm- Gazl hyu Ulmid-dn, (ev. Ahmed Serdarolu), C.3. www.darulkitap.com
(ET:19.10.2012)
mm- Gazl (2010) Hakikat Bilgisine Ykseli, Mericl-Kuds, (Tercme: Serkan zburun),
nsan Yaynlar, 3. bask., stanbul.
mam
Kurtub
El-Cmiu
li-Ahkmil-Kurn,
Buru
Yaynlar,
stanbul.
http://www.furkanvakfi.net/indir/124-kitap/1455-tefsir-kitaplar.html (ET:25.09.2012)
KAPLAN, Mahmut (2009) Kyfetnme,Beden Kitab, (edit. Emine Grsoy Naskali-Aylin Ko),
Kitabevi Yaynlar, 85-107.
KARA, mer(2007) Rgb el-sfehn, DA, 34, 398-401.
Ktip elebi (2012) Kefz-Zunn, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, C.1-5, stanbul.
KAYA, Mahmut (2007) Eb Bekir er-Rz, DA, 34, stanbul, 479-485.
KAYA, Mahmut (1995) Frb, DA, C.12, stanbul, 145-162.
Kelbz (1992) Dou Devrinde Tasavvuf Taarruf, (haz. Sleyman Uluda), kinci Bask, Dergh
Yaynlar, stanbul.
Knalzde Ali elebi (2007) Ahlk- Al, (haz. Mustafa Ko), Klasik Yaynlar, stanbul.
KONUK, Ahmed Avni (1987) Fssul-hikem Tercme ve erhi, (hzl. M. Tahral-S.Eraydn),
Dergh yaynlar stanbul.
KONUK, Ahmed Avni (1992) bniArab, Tedbrt- lahiyye Tercme ve erhi (hzl. Mustafa
Tahral), z Yaynclk.
KUTLUER, lhan(1993) Clns, DA, 7, stanbul, 32-34.
Kueyr (1991) Kueyr Rislesi(Haz. Sleyman Uluda), Dergh Yaynlar, stanbul.
LEVEND, gh Srr (1980) Divan Edebiyat Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar,
Enderun Yaynlar, 3. Bask, stanbul.
MACDONALD, D. B. (1988) Firset, A, 4, 640, stanbul.
MACDONALD, D. B.(1988) Kyfet, A, 4, 775-776, stanbul.
Mehmed Sreyya (1308) Sicill-i Osman, C. 4, Matbaa-i mire, Dersaadet.
Menv
(1994)
Feyzl-kadr,
Drl-ktbl-ilmiyye
yayn,
Beyrut,
C.
2.
MENG, Mine (1978) Kyafetnameler zerine, Trk Dili Aratrmalar Yll, Belleten (1978)
1977, 299-309.
MENG, Mine (2002) Kyfetnme, DA, 25, Ankara, 513-514.
Turkish Studies
2752
Ramazan SARIEK
Muhammed b. Ahmed el-Kurtub (1964) Tefsr-i Kurtub, Drul-ktbl-Msriyye Yayn,

Kahire, 2. Bask, C.10, s.45. http://www.shamile.com
Muhammed Fud Abdulbki (2007) Mttefekun Aleyh Hadisler, (ev. Abdullah Feyzi Kocaer),
Hner Kitabevi, Konya,
(958 numaral hadis, 292). www.darulkitap.com
(ET:19.10.2012)
Muhyiddn ibnl-Arab (1990) El-Ftuhat el-Mekkiyye, (hzl. Nihat Keklik), Kltr Bakanl
Yaynlar, Ankara, 433-434.
NARLI, Mehmet (2009) Tanzimat Romannda Beden ve Kiilik, Beden Dili, (edit. Emine
Grsoy Naskali-Aylin Ko), Kitabevi, stanbul, 109-122.
Necmddin Kbra (1980) Tasavvuf Hayat, (haz.Mustafa Kara), Dergh Yaynlar, standul.
Osmanzde Tib Ahmed (1256) Ahlk- Ahmed, stanbul.
T, Salim (1996) Firset, DA, 13, stanbul, 117-118.
ZAYDIN, Abdlkerim ( 2009) Seyfddevle , DA, 37, stanbul, 35-36.
ZAYDIN, Abdlkerim (1995) Hrizm, DA, 16, stanbul, 217-220.
ZCAN, Tahsin (1999) Mustafa Efendi (Balizade), Yaamlar ve Yaptlaryla Osmanllar
Ansiklopedisi, C. 2, Yap Kredi Yaynlar, stanbul.
ZDEMR, Hikmet (2008) Sad Kelime-i Hazret-i Ali, Trkiye lmi timai Hizmetler Vakf,
Yeniky Grafik Reprodksiyon San. A.., stanbul.
ZENEL, Mehmet mam Muhammedin ctihad Uslnde Snnetin Konumu, Usl, S. 3, 91105. http://www.usuldergisi.com/sayi_3/USL2005104-MOzsenel.pdf (ET:26.09.2012)
ZTRK, Zehra (1997) Hamdullah Hamd, DA, 15, stanbul, 452-455
PALA, skender (1982) Kyfetnme, Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, Dergh Yaynlar,
stanbul, C. 5, 339-341.
PALA, skender (2004) Dvn iiri Szl, Aka Yaynlar, Ankara.
PARLATIR, smail-Gyrgy HAZA-Barbara KELLNER-HENKELE (2007) Catalogue of Turkish
Manuscripts in The Library of The Hungarian Academy of Sciences, Hungarian
Academy of Sciences-TBA, Budapest.
PARLATIR, smail (2006) Osmanl Trkesi Szl, Yarg Yaynlar, Ankara.
PERTSCH, Wilhelm (1889) Die Handschriften-Verzeichnisse Der Knglchen Bibliothek zu
Berlin Sechster Band Verzeichniss Der Trkischen Handschriften Von Wilhelm Pertsch,
Berlin.
Rgb- Isfahn, el-Mfredt f Garbil-Kurn, http://www.shamile.com
Rgb- Isfahn (2010) Mfredt, Kurn Kavramlar Szl, (ev.Abdulbaki GNE-Mahmut
YOLCU), ra Yaynlar, stanbul.
Redddn Vatvat, Sad Kelme, Ankara n. Yazma Eserler Ktphanesi, Mustafa Con A 695/1, v.
manzum, Fasa, yk. 1b-11b, (yk.7b)
Rieu, Ph D Charles (1978) Cataloque of the Turkish Manuscripts in the British Museum, Otto Zelle
Verlag Osnabrck.
Turkish Studies
2753
Sadk b. Hasen el-Kannc (1978) Ebcedl-ulm f Beyni Ahvlil-ulm (4 Cilt), Drl-ktbililmiyye Yayn, Beyrut. http://www.shamile.com
Sahih-i Buhar ve Tercmesi, (ev. Mehmed Sofuolu), tken Neriyat, stanbul.
Sahih-i Mslim, Drul-Ciyl, Beyrut, C.8, 41.
SARI, Nil ve AKGN, Burhan (2008) Trk Tarihinde Psikiyatriye Bak, Trkiyede Sk
Karlalan Psikiyatrik Hastalklar, .. Cerrahpaa Tp Fakltesi Srekli Tp Eitimi
Etkinlikleri Sempozyum Dizisi No:62, Mart 1008, 12-24.
SARIAM, brahim ( 2006) Mdlic , DA, 31,stanbul, 473-474.
Seyyid Lokman elebi (1999) Kyfetl-nsniyye f emilil-Osmniyye, Tarih Aratrmalar
Vakf, stanbul.
Steingass,
Francis
Joseph;
A
Comprehensive
Persian-English
http://dsal.uchicago.edu/dictionaries/steingass/ (ET:26.09.2012)
Dictionary,
Steingass, Francis Joseph; (2005) Arabic-English Dictionary, Asian Educational Services, New
Delhi, Chennai
SMBLL, Yusuf Ziya (2010) Seirname, Fenomen Yaynclk, Erzurum.
SMBLL, Yusuf Ziya (2010) Balkanlardaki Osmanl Mirasna rnek Bir Eser: Seirnme,
Hikmet lm aratrmalar Dergisi ADEKSAM-Gostivar-Makedonya, (Mays2010), S.15,
40-50.
SMBLL, Yusuf Ziya (2009) Kefnme Tr Ve Yazma Bir Kefnme Rislesi zerine
Deerlendirme,Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi (The Journal of International
Social Research) Volume 2/6 Winter, 575-585.
Syt Cmil-ehds, C. 5.
emseddin Sm (1313) Tn, Kmsl-Alm, stanbul, C.3, 1698.

emseddin Sm (1313) Khistn mad., C.5, 3930.
Takpri-zde Ahmed Efendi (1313)Mevzuatl-Ulum Tercmesi (Kemleddin Mehmed Efendi),
C.I, Dersaadet kdam Matbaas, I, 358.
TATI, Mustafa (1997) Trk Edebiyatnda ki Tr: Seir-nme ve n-nme, Edebiyattan eri,
Aka Yaynlar, Ankara.
Tirmz (2005) Tefsrl-Kurn, Ankara.
TURAN,
erafettin
Trk
Kltr
Tarihi,
158-159,
174-175)http://etarih.org/bilim/?sayfa=99372.124884.472752.0.0.php (ET:26.09.2012)
TRK, Gkhan (2007) Anadolu Sahasna Ait Bir Kyafet-nme rnei zerine nceleme,
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Adnan Menderes niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Aydn.
ULUDA, Sleyman (1991) Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yaynlar, stanbul.
ULUDA, Sleyman (1991); Fahrettin Rz, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara.
ULUDA, Sleyman (1996) Firset, DA, 13, stanbul, 116-117.
UNAN, Fahri (2000) XVI. Yzyl Ulemsndan Nev Efendiye Gre lim ve limler,
Uluslararas Kuruluunun 700. Yldnmnde Btn Ynleriyle Osmanl Devleti
Turkish Studies
2754
Ramazan SARIEK
Kongresi
(7-9
Nisan-1999
Konya),
Konya,
http://yunus.hacettepe.edu.tr/~unan/akademik26.html(ET:26.09.2012)
257-266.
UNAN, Fahri (2010) Bir XVI. Yzyl Yazarnn Zihniyet Dnyasnda Miletlerin majlar, Trk
Modernleme Tarihi Aratrmalar Sempozyumu, (14 Mays 2005, Prof. Dr. Ercment
Kurana Sayg), Hacettepe niversitesi Yaynlar, Ankara, 292-312.
NVER, smail (1993) evriyazda Yazm Birlii zerine neriler, Dil ve Tarih Corafya
Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm Trkoloji Dergisi, C.XI, S.1, Ankara, 51-89.
YAVUZ, Yusuf evki (1995) Fahreddin er-Rz, DA, 12, stanbul, 94.
YERDELEN, Cevat (1988) Trk Edebiyatndaki Kyfet-nmeler ve Nideli Vislnin Vesletlrfn Adl Kyfet-nmesi, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi) Atatrk niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits) Erzurum.
YERDELEN, Cevat (1991) Nideli Visl ve Vesetl-rfn, slm Edebiyat, S.12, 1991, 45.
YIDIZ, Kemal (2005) slm Yarglama Hukukunda ahitlik, Hcegn Akademi Kitapl, stanbul.
www.i7ur.org/files/501.pdf (ET:26.09.2012)
YILMAZ, brahim (1999) A ve Kasde-i Dliyye, Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi
Dergisi,
Say:
14,
245-268.
http://edergi.atauni.edu.tr/index.php/ilahiyat/article/viewFile/4087/3911 (ET:26.09.2012)
YILMAZ, Kif (2001) Gft ve Terftu-urs, AKMB Yaynlar, Ankara.
YOLCU; Mehmet (2008) Rgb el-Isfahn ve el-Mfredt f Garbil-Kurn, Hikmet Yurdu,
Yl: 1, S.1, (Ocak2008), s.109-147.
ZYAOLU, Rakm (1971) stanbul Kadlar-ehreminleri-Belediye Reisleri ve Partileri Tarihi,
1453-1971, dari-Siyas, Hak Kitabevi, stanbul.
www.darulkitap.com (ET:19.10.2012)
http://www.sorularlarisale.com/makale/2795/sevad_ibni_karibi8217-devsi.html
(ET:26.09.2012)
http://www.risaleara.com/oku.asp?id=878 (ET:26.09.2012)
http://www.sorularlaislamiyet.com/article/13484/uc-kisiye-aciyin-cahiller-arasinda-kalmis-alimezenginken-fakir-dusene-kavmin-ulusu-iken-asagi-hale-dusene-sozu-hadis-midir-seyhedebali-nin-sozu-oldugu-da-soyleniyor.html (ET:26.09.2012)
http://www.gurabamecmuasi.com/Dergi/5-sayi/210-yusuf-bin-ismail-en-nebhani-hayati-veeserleri.html (Elma)(ET:14.10.2012)
Turkish Studies

SarıçiçekRamazan S-2725-2754

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

SarıçiçekRamazan S-2725-2754

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 7/4, Fall 2012, p. 2725-2754, ANKARA-TURKEY

MUSTAFA BN BL VE LM- FRSET

MUSTAFA BN BL AND LM- FRSET

1. Mustafa bin Bl Kimdir?

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

Makalede kullanlan varak numaralar nshasna gredir.

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

2. Mustafa bin Bl ve Firset lmi

Okunur anda man-i uhd

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

2.1.Firset lminin Delilleri

Tm kumrallar melndur. (Bozkurt 2008: 169; Sivrihisr: 7b)

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

2.3.7. lm-i Nzll-Gays

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

1.1.slam Dnyasnda Firset lmi

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

manzum Kyfet-nmesi de Ktip elebinin Kefz-znnuna gre mam afiiden tercmedir.

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

AYDIN, Cengiz-Glseren (1992) Batlamyus, DA, 5, stanbul, 196-199.

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

Muhammed b. Ahmed el-Kurtub (1964) Tefsr-i Kurtub, Drul-ktbl-Msriyye Yayn,

Mustafa Bin Bl ve lm-i Firseti

emseddin Sm (1313) Tn, Kmsl-Alm, stanbul, C.3, 1698.

Vous aimerez peut-être aussi